‏سرشناسه : ایوب سعید
Ayyub, Said
‏عنوان و نام پدیدآور : ابتلاآات الامم : تاملات فی الطریق الی المسیح الدجال و المهدی النتظر فی الیهودیة و المسیحیة و الاسلام سعید ایوب
‏مشخصات نشر : بیروت : دارالهادی ، ۱۹۹۹م = ۱۴۱۹ق = ۱۳۷۸.
‏مشخصات ظاهری : ص ۳۷۸
‏وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی قبلی
‏یادداشت : چاپ دوم
‏یادداشت : کتابنامه به‌صورت زیرنویس
‏موضوع : اسلام -- بررسی و شناخت
‏موضوع : اسلام و ادیان دیگر
‏موضوع : مهدویت -- مطالعات تطبیقی
‏موضوع : ادیان -- تاریخ
‏رده بندی کنگره : BP۱۱ الف‌۹۴‌الف‌۲
‏شماره کتابشناسی ملی : م‌۸۱-۳۰۲۸۵

بسم الله الرحمن الرحیم
یسر مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة ان ینشر هذا البحث تحیه لروح کاتبه الذی انتقل إلی جوار ربه بعد معاناة طویلة مع الالم والمرض و بعد حیاه قصیرة بحساب أعمال البشر ولکنها ممتدة غنیة بحساب المواقف و الأثر.
لقد آمن المولف الراحل بالاسلام اعمق الایمان واصدقه ونذر حیاته الفکریه والعلمیة کلها من اجل جلاء صورته وتبیین معالم خطه الاصیل المتمثل بخط ائمه الهدی من أهل بیت النبوة علیهم السلام، ولهذا انصبت بحوثه کلها تقریبا حول قضیه الامامه والوصایه واثبات کونها سنه إلهیة تاریخیه عرفتها کل النبوات السابقه، وضروره هدایه ربانیه اقتضتها استمراریه النبوه الخاتمة لنبی الإسلام صلی الله علیه وآله.
وفی هذا البحث الذی استللناه من مولف المفکر الراحل (ابتلاءات الامم) یناقش المولف ـ رحمه اللّه ـ جانبا مهما من جوانب عقیدة الامامه ورکنا من اکرانها الاساسیه وهو عقیدة المهدی المنتظر عجل اللّه تعالی فرجه.
رحم اللّه تعالی المولف الفقید رحمه واسعه ونفع قراءه بعلمه ومولفاته القیمه.
واللّه تعالی من وراء القصد، وهو ولی التوفیق.
مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة

بعد وفاه النبی الخاتم صلی الله علیه وآله انطلقت المسیرة الخاتمة تحت سقف الامتحان والابتلاء، بعد ان اقیمت علیها الحجة فی عهد البعثه، قال تعالی: (ولقد اهلکنا القرون من قبلکم لما ظلموا وجاءتهم رسلهم بالبینات وما کانوا لیومنوا کذلک نجزی القوم المجرمین ثم جعلناکم خلائف فی الارض من بعدهم لننظر کیف تعملون).(1) ومن فضل اللّه ـ تعالی ـ علی بنی الانسان انه احاط القافله البشریه الخاتمة بالحجه الدائمه، بمعنی ان المعجزات التی کان اللّه ـتعالی ـ یوید بها رسله قبل البعثه الخاتمة کانت تنتهی بوفاه الرسول، ولکن اللّه عندما استخلف الامه الخاتمة ایدها بمعجزات، منها ما انتهی بوفاه النبی صلی الله علیه وآله، ومنها ما استمر بعد وفاته وسار مع القافله علی امتداد المسیره، ومن امثله ذلک القرآن الکریم واحادیث الاخبار بالغیب، فهذه المعجزات مهمتها ارشاد بنی الانسان إلی طریق الهدایه، الذی تتحقق به السعاده فی الدنیا بما یوافق الکمال الاخروی، وهی شاهد صدق علی نبوه النبی صلی الله علیه وآله، بمعنی ان ارشادات النبی وتعالیمه، هی فی حقیقه الامر دعوه إلی الجنس البشری، علی امتداد المسیرة من الحاضر إلی المستقبل، للایمان بنبوه النبی الخاتم صلی الله علیه وآله، فمن تبین حقیقه ارشاده، ولم یومن به فی ای زمان، کان کمن کذبه عند بدایه البعثه ونزول الوحی، ویقتضی المقام ان نلقی بعض الضوء علی هذه المعجزات:

القرآن معجزه باقیه حتی یرث اللّه الارض ومن علیها، وقد تولی اللّه حفظه، فلا یمکن بحال ان یناله التغییر او التبدیل، قال تعالی: (انا نحن نزلنا الذکر وانا له لحافظون)(2)، وجمیع المعارف الإلهیة والحقائق الموجودة فی القرآن تستند إلی حقیقه واحده هی التوحید، ولقد وصف اللّه ـتعالی ـ القرآن بالحکیم، لانه کتاب لا یوجد فیه نقطه ضعف او لهو حدیث، ولا انحراف فیه فی جمیع الاحوال، کما لا یوجد فیه ای اختلاف، وفی هذا دلیل علی انه منزل من اللّه تعالی، لان اقوال الناس لا تخلو فی المراحل المختلفة ـ من الاختلاف والانحراف ولهو الحدیث ونقاط الضعف، وعجز الناس علی الاتیان بمثل القرآن دلیل علی اعجازه، وعجز المشرکین عن معارضته دلیل علی التوحید، وخضوع الاعناق للقرآن یعنی ان اسناده إلی اللّه ـتعالی ـ یحتاج إلی دلیل سوی القرآن نفسه.
وفی عهد البعثه کان القرآن الملجا الوحید للنبی صلی الله علیه وآله عندما کان یقیم حجته علی الناس، ولقد بین لهم النبی الخاتم ما انزل الیهم من ربهم علی امتداد البعثه، والزم القرآن الناس بان یکون لهم فی النبی صلی الله علیه وآله اسوه حسنه، وجعل اتباع الرسول صلی الله علیه وآله شرطا فی حب اللّه، ولقد بین القرآن والسنه ـ منذ الیوم الاول للمسیره ـ ان کل رای دینی یجب ان ینتهی إلی القرآن الکریم، حتی لا یتمکن الاجانب من نشر الاباطیل بین المسلمین، کما بین القرآن والسنه ان کتاب اللّه لا یقبل النسخ والابطال والتهذیب والتغییر، وان ای تعطیل سیفتح الطریق امام سنن الاولین.

من لطف اللّه ـ تعالی ـ بعباده انه اخبر علی لسان الانبیاء والرسل بالغیب، فاخبر بما ینتظر الانسان فی الیوم الاخر حیث اهوال القیامه ولهیب النار ونعیم الجنه، واخبر باسالیب الشیطان والقاءاته إلی قیام الساعة، کما اخبر بمضلات الفتن، مقدماتها ونتائجها، واخبر بالامور العظیمه التی ما زالت فی بطن الغیب، والاخبار بالغیب حجه بذاته، وبه یمتحن اللّه ـتعالی ـ عباده، قال عز وجل: (لیعلم اللّه من یخافه بالغیب)(3)، وقال: (ولیعلم اللّه من ینصره ورسله بالغیب).(4)
وان ای حدث لا بد ان تکون له مقدمه یترتب علیها نتیجه، والناس عند صنعهم لمقدمه الحدث، کبیرا کان او صغیرا، یعلمون جانب الحلال فیه وجانب الحرام، بما اودعه اللّه فیهم من الفطره، ولان اللّه ـتعالی ـ، وهو العلیم المطلق، یعلم مصیر هذه المقدمه وما یترتب علیها من نتائج ما زالت فی بطن الغیب، یخبر ـسبحانه ـ علی لسان الانبیاء والرسل بما ینتظر الناس من نتائج، لکی یاخذوا باسباب الهدی ویتجنبوا اسباب الضلال، وباختصار: فان من اخذ باسباب الدجال سقط فی سلته، وهوی فی نار جهنم یوم القیامه، ومن اخذ باسباب الهدی شرب من حوض النبی صلی الله علیه وآله .
ان اللّه ـ تعالی ـ یمتحن الناس باخذهم الاسباب، وهم تحت مظله الامتحان والابتلاء یتمتعون بحریه الاخذ بها، وکل مسیره ـعلی امتداد الزمان ـ یتخللها ماض وحاضر ومستقبل، والماضی یحمل دائما فی احشائه الزاد، ومهمه الحاضر ان یستمد منه اسباب الهدی، وینطلق بها إلی المستقبل، فمن ادرکه الموت وهو علی هدی، بعثه اللّه علی نفس السبب، وکل انسان سیصل إلی ما هاجر الیه، وان اخبار الغیب التی جاء بها رسول اللّه صلی الله علیه وآله کشفت المسیره، وظهر ما فی بطونها من زاد الماضی، واذا وقف الحاضر امام هذا الزاد ثم رجع القهقری بتحلیل الحوادث التاریخیه، یصل إلی المقدمه فی الماضی البعید، فاذا امعن النظر فیها وجد انها تحتوی علی اصول القضایا واعراقها التی یراها فی حاضره، فکما تکون المقدمه تکون النتیجه، والدعوه الال ـهیه الخاتمة امرت باتقاء الفتن، وهذا لا یتحقق الا بالبحث فی اصول القضایا، قال تعالی: (یا ایها الذین آمنوا استجیبوا للّه وللرسول اذا دعاکم لما یحییکم واعلموا ان اللّه یحول بین المرء وقلبه وانه الیه تحشرون واتقوا فتنه لا تصیبن الذین ظلموا منکم خاصه)(5)، والنبی صلی الله علیه وآله بین ان الحاضر اذا رضی بانحراف الماضی، شارک بالمشاهده وان لم یحضر، قال صلی الله علیه وآله: (اذا عملت الخطیئه فی الارض، کان من شهدها فکرهها کمن غاب عنها، ومن غاب عنها فرضیها کان کمن شهدها).(6)
والنبی صلی الله علیه وآله بین لامته المقدمات والنتائج حتی قیام الساعة، لیکونوا علی بینه من امرهم، ویاخذوا باسباب الاهداف التی للّه فیها رضا، فعن ابی زید قال: (صلی بنا رسول اللّه صلی الله علیه وآله الفجر، وصعد المنبر فخطبنا حتی حضرت الظهر فنزل فصلی، ثم صعد المنبر فخطبنا حتی حضرت العصر، ثم نزل فصلی، ثم صعد المنبر فخطبنا حتی غربت الشمس، فاخبرنا بما کان وبما هو کائن، فاعلمنا احفظنا)(7)، وعن انس قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: من احب ان یسال عن شی ء فلیسال عنه، فواللّه لا تسالونی عن شی ء الا اخبرتکم به ما دمت فی مقامی هذا)(8)، وعن حذیفه قال: (واللّه انی لاعلم الناس بکل فتنه هی کائنه فی ما بینی وبین الساعة، کان رسول اللّه صلی الله علیه وآله یحدث مجلسا انا فیه عن الفتن، فقال صلی الله علیه وآله وهو یعدها: منهن ثلاث لا یکدن یذرن شیئا، ومنهن فتن کریاح الصیف، منها صغار ومنها کبار، قال حذیفه: فذهب اولئک الرهط کلهم غیری)(9)، وعنه ایضا انه قال: (ما من ثلاثمائه تخرج الا ولو شئت سمیت سائقها وناعقها إلی یوم القیامه)(10)، وقال ایضا: واللّه ما ادری انسی اصحابی ام تناسوا، واللّه ما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله من قائد فتنه إلی ان تنقضی الدنیا یبلغ معه ثلاثمائه فصاعدا، الا قد سماه باسمه واسم ابیه واسم قبیلته).(11)
لقد اقام النبی صلی الله علیه وآله الحجة عند المقدمه، وهو یخبر بالغیب عن ربه، وعندما انطلقت المسیرة بعد وفاته صلی الله علیه وآله تحت سقف الامتحان والابتلاء، لم تخل المسیرة من الفتن، بدلیل ان حذیفه الذی یعرف الفتن وقادتها قال بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله باقل من ثلاثین عاما: (انما کان النفاق علی عهد النبی صلی الله علیه وآله، فاما الیوم فانما هو الکفر بعد الایمان)(12)، وقال: (ان المنافقین الیوم شر منهم علی عهد النبی صلی الله علیه وآله، کانوا یومئذ یسرون والیوم یجهرون)(13)، وقال: (ان کان الرجل یتکلم بالکلمه علی عهد رسول اللّه صلی الله علیه وآله فیصیر منافقا، وانی لاسمعها من احدکم فی المقعد الواحد اربع مرات).(14)
والطریق من توضیح النبی للفتن وهی فی بطن الغیب إلی ظهور الفتن فی عالم المشاهده، طریق یخضع للبحث، بهدف اتقاء الفتن المهلکه، وحصار وقودها فی دائره الذین ظلموا خاصه، وعدم البحث فی هذا الطریق یفتح ابوابا عدیده، منها مشارکه الذین ظلموا اذا رضی عن فعلهم، لان الراضی عن فعل قوم کالداخل معهم، وقد جاء فی الحدیث الشریف: (المرء مع من احب)(15)، وکما ان عدم البحث یلقی بالحاضر علی الماضی، فکذلک یلقی به علی ما یستقبله من فتن مهلکه. عن حذیفه انه قال: (تعرض الفتن علی القلوب، فی قلب انکرها نکتت فی قلبه نکته بیضاء، وای قلب لم ینکرها نکتت فی قلبه نکته سوداء، حتی یصیر القلب ابیض مثل الصفا، لا تضره فتنه ما دامت السماوات والارض، والاخر اسود مربدا کالکوز مجخیا لا یعرف معروفا ولا ینکر منکرا، الا ما اشرب فی هواه).(16)
وما زالت فی بطن الغیب احداث واحداث، لا ینجو منها العالم الا بعلمه، وکذلک فان هناک احداثا اذا جاءت لا ینفع نفسا ایمانها یومئذ، لانها لم تبحث علی امتداد الطریق، فانتج ذلک عدم معرفه الحق علی امتداد الطریق، ولما کان الحق عند هذه النفس یخضع لتحدید الاهواء، تسقط النفس فی سله الدجال التی تحتوی علی جمیع الاهواء، وما یستقبل الناس من آیات کبری، جاء فی قوله تعالی: (یوم یاتی بعض آیات ربک لا ینفع نفسا ایمانها لم تکن آمنت من قبل او کسبت فی ایمانها خیرا قل انتظروا انا منتظرون)(17)، (فالایه الکریمه بینت ان هناک آیات لا ینفع عند ظهورها ایمان، ومن لم یکن مصلحا یومئذ تائبا لم تقبل منه توبته، کما ان اللّه لا یقبل عملا صالحا من صاحبه اذا لم یکن قد عمل به قبل ذلک، ومن هذه الایات: الدخان، والدابه، وخروج یاجوج وماجوج، ونزول عیسی بن مریم، وخروج الدجال، وطلوع الشمس من مغربها).(18)
وبالجمله، فقد اخبر النبی صلی الله علیه وآله بالغیب عن ربه جل وعلا، لیاخذ الناس باسباب الهدایه نحو ما یستقبلهم من احداث ما زالت فی بطن الغیب، والاخذ بالاسباب من الوسائل التی یمتحن اللّه ـ تعالی ـ بها عباده، واخبار الرسول بالغیب هو فی حقیقته دعوه للایمان باللّه، لانه یامر بالاستقامه، ویبین ان عدم الاستقامه یودی إلی کفران النعمه، ویفتح الطریق امام الفتن، وکفران النعمه عقوبته سلب نعمه الهدایه، وبه یاتی الهلاک، وطریق الفتن یلقی باتباعه تحت اعلام الدجال، قال النبی صلی الله علیه وآله: (ما صنعت فتنه منذ کانت الدنیا، صغیره او کبیره، الا لفتنه الدجال).(19)

نهی اللّه ـتعالی ـ فی کتابه الکریم عن الاختلاف فی الدین فی اکثر من آیه، منها قوله تعالی: (ولا تکونوا کالذین تفرقوا واختلفوا من بعد ما جاءهم البینات)(20)، وقال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (لا تختلفوا، فان من کان قبلکم اختلفوا فهلکوا)(21)، وقال جل شانه: (واعتصموا بحبل اللّه جمیعا ولا تفرقوا)(22)، وقال النبی صلی الله علیه وآله: (انی تارک فیکم الثقلین احدهما اکبر من الاخر، کتاب اللّه حبل ممدود من السماء إلی الارض، وعترتی اهل بیتی، وانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض).(23)
وحذر ـتعالی ـ من عاقبه الاختلاف فی الدین فی اکثر من آیه من کتابه الکریم، منها قوله تعالی: (ان الذین فرقوا دینهم وکانوا شیعا لست منهم فی شی ء انما امرهم إلی اللّه ثم ینبئهم بما کانوا یفعلون)(24)، قال المفسرون: ای ان الذین فرقوا دینهم بالاختلافات والانشعابات المذهبیه بعد ان جاءهم العلم، لیسوا علی طریقتک التی بنیت علی وحده الکلمه ونفی الفرقه، انما امرهم فی هذا التفریق إلی ربهم فینبئهم یوم القیامه بما کانوا یفعلون، ویکشف لهم حقیقه اعمالهم، والایه عامه، تعم الیهود والنصاری والمختلفین بالمذاهب والبدع من هذه الامه.
وفی الوقت الذی امرت فیه الدعوه الال ـهیه الخاتمة بعدم الاختلاف، اخبر النبی صلی الله علیه وآله بالغیب عن ربه العلیم المطلق، بان الامه ستختلف من بعده وسیتبع بعضها سنن الیهود والنصاری، قال صلی الله علیه وآله: (ان بنی اسرائیل تفرقت احدی وسبعین فرقه، فهلک احدی وسبعون فرقه، وخلصت فرقه واحده، وان امتی ستفترق علی اثنتین وسبعین فرقه تهلک احدی وسبعون وتخلص فرقه، قیل: یا رسول اللّه، من تلک الفرقه؟ قال: الجماعه، الجماعه)(25)، اما اتباع سنن الاولین ففی قوله تعالی: (وعد اللّه المنافقین والمنافقات والکفار نار جهنم خالدین فیها هی حسبهم ولعنهم اللّه ولهم عذاب مقیم * کالذین من قبلکم کانوا اشد منکم قوه واکثر اموالا واولادا فاستمتعوا بخلاقهم فاستمتعتم بخلاقکم کما استمتع الذین من قبلکم بخلاقهم وخضتم کالذی خاضوا اولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والاخره واولئک هم الخاسرون)(26)، وروی ابن جریر ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله قال فی هذه الایه: (حذرکم اللّه ان تحدثوا فی الإسلام حدثا وقد علم انه سیفعل ذلک اقوام من هذه الامه، فقال تعالی: (فاستمتعوا بخلاقهم فاستمتعتم بخلاقکم...) (27)، وانما حسبوا ان لا یقع بهم من الفتنه ما وقع ببنی اسرائیل قبلهم، وان الفتنه عائده کما بدات)(28)، وروی ابن کثیر عن ابن عباس، قال: (ماء اشبه اللیله بالبارحه، (کالذین من قبلکم) هؤلاء بنو اسرائیل شبهنا بهم، والذی نفسی بیده لتتبعنهم حتی لو دخل الرجل جحر ضب لدخلتموه)(29)، وعن ابی سعید الخدری قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (لتتبعن سنن الذین من قبلکم شبرا بشبر وذراعا بذراع، حتی لو دخلوا جحر ضب لاتبعتموهم)، قالوا: یا رسول اللّه، الیهود والنصاری؟ قال: فمن؟(30)، وقال المفسرون: ان المنافقین والمنافقات بعضهم من بعض، وانهم جمیعا والکفار ذو طبیعه واحده فی الاعراض عن ذکر اللّه والاقبال علی الاستمتاع بما اوتوا من اعراض الدنیا من اموال واولاد، والخوض فی آیات اللّه، ثم فی حبط اعمالهم فی الدنیا والاخره والخسران، ومعنی الایات: انتم کالذین من قبلکم، کانوا اشد منکم قوه، واکثر اموالا واولادا، فاستمتعوا بنصیبهم، وقد تفرع علی هذه المماثله انکم استمتعتم کما استمتعوا وخضتم کالذی خاضوا، اولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والاخره واولئک هم الخاسرون، وانتم ایضا امثالهم فی الحبط والخسران.
لقد حذرت الدعوه الال ـهیه عند المقدمه من الاختلاف فی الدین، وذکرت ان الاختلاف بعد العلم لا یمکن ان یضع اصحابه علی طریقه رسول اللّه صلی الله علیه وآله، لانها طریقه بنیت علی وحده الکلمه ونفی الفرقه، وحذرت الدعوه ایضا من سلوک سبیل الذین اوتوا الکتاب، وبینت برامجهم واهدافهم، واخبرت بانهم یصدون عن سبیل اللّه، ویعملون من اجل ان تضل الامه وتتبع طریقتهم فی الحیاه، ثم اخبر رسول اللّه صلی الله علیه وآله بالغیب عن ربه بما یستقبل الناس، ومنه: ان الامه ستفترق وسیتبع بعضها طریقه الیهود والنصاری، والتحذیر عند المقدمه فیه ان الصراع قائم بین الحق والباطل، وظهور الذین اتبعوا الیهود والنصاری عند نهایه الطریق، لا یعنی سقوط المسیره، وانما یعنی سقوط الغثاء والزبد الذی لا قیمه له، واعلام هؤلاء یحملها المنافقون والمنافقات، کما ظهر فی صدر الایه الکریمه.

حذرت الدعوه الخاتمة من المیل إلی الذین ظلموا، لان علی اعتابهم یاتی ضعف العقیدة وفقدان القدوه، وبینت ان قیام الذین ظلموا بتوجیه الحیاه العقلیه والدینیه للامه، ینتج عنه شیوع المشکلات الزائفه التی تشغل الرای العام، وتجعله داخل دائره الصفر، حیث الجمود والتخلف، وعلی ارضیه الجمود تفتح الابواب لسنن الاولین، ومعها یختل منهج البحث ومنهج التفکیر ومنهج الاستدلال، وبهذا یتم التعتیم علی نور الفطره وتغیب الحقیقه تحت اعلام الترقیع والتلجیم التی تلبست بالدین، قال تعالی: (ولا ترکنوا إلی الذین ظلموا فتمسکم النار وما لکم من دون اللّه من اولیاء ثم لا تنصرون)(31)، قال المفسرون: نهی اللّه ـتعالی ـ النبی صلی الله علیه وآله وامته عن الرکون إلی من اتسم بسمه الظلم، بان یمیلوا الیهم، ویعتمدوا علی ظلمهم فی امر دینهم او حیاتهم الدینیه، لان الاقتراب فی امر الدین او الحیاه الدینیه من الذین ظلموا، یخرجهما عن الاستقلال فی التاثیر، ویغیرهما عن الوجهه الخالصه، ولازم ذلک السلوک إلی الحق عن طریق الباطل، او احیاء حق باحیاء باطل، او اماته الحق لاحیائه.
والنبی صلی الله علیه وآله اخبر ان الامه سترکن إلی هولاء، وامر بان تاخذ بالاسباب، لان اللّه ـتعالی ـ ینظر إلی عباده کیف یعملون، فعن ثوبان قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (انما اخاف علی امتی الائمه المضلین)(32)، وعن ابی هریره قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (یهلک امتی هذا الحی من قریش)، قالوا: فما تامرنا یا رسول اللّه؟ قال: (لو ان الناس اعتزلوهم)(33)، وعن خباب بن الارث قال: انا لقعود علی باب رسول اللّه صلی الله علیه وآله ننتظره ان یخرج لصلاه الظهر، اذ خرج علینا فقال: اسمعوا، فقلنا: سمعنا، ثم قال: اسمعوا، فقلنا: سمعنا، فقال: (انه سیکون علیکم امراء فلا تعینوهم علی ظلمهم، فمن صدقهم بکذبهم فلن یرد علی الحوض)(34)، وعن حذیفه قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: سیکون علیکم امراء یظلمون ویکذبون، فمن صدقهم بکذبهم واعانهم علی ظلمهم، فلیس منی ولست منه، ولا یرد علی الحوض، ومن لم یصدقهم بکذبهم ولم یعینهم، فهو منی وانا منه، وسیرد علی الحوض)(35)، ومن هذه الاحادیث یستنتج ان الامراء ضد خط اهل البیت، بدلیل انهم لن یردوا علی الحوض، وفی الحدیث ان اهل البیت مع القرآن ولن ینفصلا حتی یردا علی الحوض، ویستنتج ایضا ان اهل البیت لن یکونوا فی صدر القافله، وان هناک احداثا ستودی إلی ابعادهم عن مرکز الصداره، بدلیل وجود الائمه المضلین وامراء ی الظلم، فلو کان اهل البیت فی الصداره، ما اتخذوا هؤلاء بطانه لهم، لان اهل البیت مع القرآن، والقرآن نهی عن ذلک.
وبالجمله، اخبر النبی صلی الله علیه وآله بوجود تیار فی بطن الغیب سیعمل ضد سیاسه اهل البیت، وان هذا التیار لن یرد علی الحوض، لقوله صلی الله علیه وآله: (لا یبغضنا احد ولا یحسدنا احد الا ذید یوم القیامه عن الحوض)(36)، وقوله لعلی بن ابی طالب: (یا علی، معک یوم القیامه عصا من عصی الجنه تذود بها المنافقین عن حوضی)(37)، وامر النبی صلی الله علیه وآله بمواجهه هذا التیار باعتزالهم وعدم اعانتهم وعدم تصدیقهم، وروی عن ابن مسعود، قال: قال صلی الله علیه وآله: (ان رحی الإسلام دائره، وان الکتاب والسلطان سیفترقان، فدوروا مع الکتاب حیث دار، وستکون علیکم ائمه ان اطعتموهم اضلوکم وان عصیتموهم قتلوکم، قالوا: فکیف نصنع یا رسول اللّه؟ قال: کونوا کاصحاب عیسی، نصبوا علی الخشب ونشروا بالمناشیر، موت فی طاعه، خیر من حیاه فی معصیه)(38)، وروی عن معاذ قال: قلت یا رسول اللّه: ارایت ان کان علینا امراء لا یستنون بسنتک، ولا یاخذون بامرک، فما تامرنی فی امرهم؟ فقال: (لا طاعة لمن لم یطع اللّه عز وجل).(39)
روی عن ابن مسعود قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (ان اول ما دخل النقص علی بنی اسرائیل، کان الرجل یلقی الرجل فیقول: یا هذا، اتق اللّه ودع ما تصنع فانه لا یحل لک، ثم یلقاه من الغد، فلا یمنعه ذلک ان یکون اکیله وشریبه وقعیده، فلما فعلوا ذلک ضرب اللّه قلوب بعضهم ببعض، ثم تلا قوله تعالی: (لعن الذین کفروا من بنی اسرائیل علی لسان داود وعیسی بن مریم) إلی قوله: (فاسقون)(40)، ثم قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (کلا ـواللّه ـ لتامرن بالمعروف ولتنهون عن المنکر ولتاخذن علی یدی الظالم ولتاطرنه علی الحق اطرا (ای: لتردنه إلی الحق)، ولتقصرنه علی الحق قصرا، او لیضربن اللّه بقلوب بعضکم علی بعض ثم یلعنکم کما لعنهم)(41)، وقال صلی الله علیه وآله: (مثل القائم علی حدود اللّه والمدهن فیها، کمثل قوم استهموا علی سفینه فی البحر، فاصاب بعضهم اعلاها، واصاب بعضهم اسفلها، فکان الذین فی اسفلها یصعدون فیستقون الماء فیصبون علی الذین فی اعلاها، فقال الذین فی اعلاها: لا ندعکم تصعدون فتوذوننا، فقال الذین فی اسفلها: فاننا ننقبها من اسفلها فنستقی، فان اخذوا علی ایدیهم فمنعوهم نجوا جمیعا، وان ترکوهم غرقوا جمیعا).(42)
کانت هذه بعض تعالیم النبوه لمواجهه الظلم والجور فی وقت ما علی امتداد المسیره، اما بعد استفحال الظلم والجور، نتیجة للثقافات التی عمل منها المنافقون واهل الکتاب غثاء مهمته النباح تاییدا للجلادین، والتصفیق للزبانیه ومصاصی الدماء، یقول النبی صلی الله علیه وآله: (ما ترون اذا اخرتم إلی زمان حثاله من الناس، قد مرجت عهودهم ونذورهم فاشتبکوا، وکانوا هکذا (وشبک بین اصابعه)، قالوا: اللّه ورسوله اعلم، قال: تاخذون ما تعرفون وتدعون ما تنکرون، ویقبل احدکم علی خاصه نفسه، ویذر امر العامه)(43)، وفی روایه: (اتق اللّه عز وجل، وخذ ما تعرف ودع ما تنکر، وعلیک بخاصتک، وایاک وعوامهم).(44)
وبالجمله، بین النبی صلی الله علیه وآله ان صنفا من الناس سیحرص علی الاماره من بعده، قال صلی الله علیه وآله: (انکم ستحرصون علی الاماره، وستصیر حسره وندامه یوم القیامه، نعمت المرضعه وبئست الفاطمه).(45) نعم المرضعه: لما فیها من حصول الجاه والمال ونفاذ الکلمه وتحصیل اللذات الحسیه، وبئست الفاطمه: ای بعد الموت لان صاحبها یصیر إلی المحاسبه.
قال صلی الله علیه وآله: (لیتمن اقوام ولوا هذا الامر، انهم خروا من الثریا وانهم لم یولوا شیئا)(46)، ولیس معنی هذا ان الإسلام لا یعترف بالقیاده والاماره، فالاسلام یقوم علی النظام، وفیه لکل شی ء ذروه، والحدیث یحذر غیر اصحاب الحق من ان ینازعوا الامر اهله، لانه فی المنازعه ضیاع للامانه، قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (اذا ضیعت الامانه فانتظر الساعة، قالوا: کیف اضاعتها یا رسول اللّه؟ قال: اذا اسند الامر إلی غیر اهله، فانتظروا الساعة).(47)
ویفسر هذا ما روی عن داود بن ابی صالح، قال: (اقبل مروان بن الحکم یوما فوجد رجلا واضعا وجهه علی قبر النبی صلی الله علیه وآله، فقال: اتدری ما تصنع؟ واقبل علیه واذا هو ابو ایوب الانصاری، فقال: نعم، جئت رسول اللّه صلی الله علیه وآله ولم آت الحجر، سمعت رسول اللّه صلی الله علیه وآله یقول: لا تبکوا علی الدین اذا ولیه اهله، ولکن ابکوا علیه اذا ولیه غیر اهله).(48)
وبین النبی صلی الله علیه وآله للامه اسباب الهدی علی امتداد المسیره، تحت مظله الامتحان والابتلاء، بین الاسباب فی عصر فیه الصحابه، وبینها فی عصر فیه التابعون، وبینها فی عصور جاءت بعد ذلک، واللّه تعالی ینظر إلی عباده کیف یعملون.

ان کل موجود یحظ ی بالعلم بقدر ما یحظ ی بالوجود، واللّه ـتعالی ـ یرفع الذین آمنوا علی غیرهم بالعلم، ویرفع الذین اوتوا العلم منهم درجات، بمعنی ان العلم له مکان فی دائره الذین آمنوا، وهذه الدائره مراتب ولها ذروه، قال تعالی: (یرفع اللّه الذین آمنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات)(49)، وذروه الذین اوتوا العلم، مع الذین ارتبطوا بکتاب اللّه، ولن ینفصلوا حتی یردوا علی الحوض، ومن دائره الذروه تخرج المعارف الحقه والعلوم المفیده، لان الذین فی الذروه هم العامل الذی یحفظ الاخلاق ویحرسها فی ثباتها ودوامها، ولان من عندهم تتدفق العلوم التی تصلح اخلاق الناس، لیکونوا اهلا لتلقی المزید من المعارف الحقه، التی لا تکون فی متناول البشر الا عندما تصلح اخلاقهم.
وکما ان النبی صلی الله علیه وآله امر امته بان یمسکوا بحبل اللّه لیردوا علی الحوض، اخبر کذلک ـبالغیب عن ربه ـ بان العلم سیرفع، ورفعه هو نتیجة لذهاب اوعیته، عن ابی الدرداء قال: (کنا مع النبی صلی الله علیه وآله، فشخص ببصره إلی السماء ثم قال: هذا اوان یختلس العلم من الناس حتی لا یقدروا منه علی شی ء، فقال زیاد بن لبید: کیف یختلس منا، وقد قرانا القرآن؟ فواللّه لنقرانه ولنقرئنه نساءنا وابناءنا، قال: ثکلتک امک یا زیاد، ان کنت لاعدک من فقهاء اهل المدینه، هذه التوراه والانجیل عند الیهود والنصاری، فماذا تغنی عنهم؟)(50)، وفی روایة عن شداد بن اوس قال: (وهل تدری ما رفع العلم؟ ذهاب اوعیته)(51)، وفی روایة عن ابی امامه قال: (وهذه الیهود والنصاری بین اظهرهم المصاحف، لم یصبحوا یتعلقون بحرف واحد مما جاءتهم به انبیاوهم، وان من ذهاب العلم ان یذهب حملته، وان من ذهاب العلم ان یذهب حملته، وان من ذهاب العلم ان یذهب حملته)(52)، وقال فی تحفه الاحوازی: (ومعنی هذه التوراه والانجیل عند الیهود والنصاری، ای ان القراءه دون علم وتدبر محل نظر، وقال القاری: ای: فکما لم تفدهم قراءتهما مع عدم العمل بما فیهما فکذلک انتم).(53)
وعلی امتداد المسیرة ظهر ما کان فی بطن الغیب، ظهر الذین یقرأون القرآن لا یعدو تراقیهم، یمرقون من الإسلام کما یمرق السهم من الرمیه، وظهر الذین قراوا ثم نقروا ثم اختلفوا ثم ضرب بعضهم رقاب بعض، وظهر الذین قراوا ثم اعتزلوا ثم خرجوا علی جیرانهم بالسیوف ورموهم بالشرک، بینما کانوا هم إلی الشرک اقرب، وظهر الذین لا یقرأون القرآن الا فی حفلات النفاق التی یشرف علیها الیهود والنصاری فی کل مکان، وعلی اکتاف هؤلاء وهؤلاء، انطلق البعض فی طریق التقدم إلی الخلف، وارتبط مصیرهم بمصیر الذین سبقوهم، قال النبی صلی الله علیه وآله: (ان بنی اسرائیل انما هلکت حین کثرت قراوهم)(54)، واخبر النبی صلی الله علیه وآله بان الذین یقرأون القرآن لا یجاوز تراقیهم، نطف فی اصلاب الرجال وقرارات النساء، کلما نجم منهم قرن قطع حتی یکون آخرهم لصوصا سلابین، وقال: (لا یزالون یخرجون، حتی یخرج آخرهم مع الدجال)(55)، وفی روایه: (کلما قطع قرن نشا قرن، حتی یکون مع بیضتهم الدجال).(56)
وبالجملة، اقام النبی صلی الله علیه وآله الحجة فی اول الطریق، وانطلقت مع المسیرة حتی نهایه الطریق، وامر النبی صلی الله علیه وآله امته ان تاخذ بحبل اللّه حتی لا یضلوا، وقال: (ما من نبی بعثه اللّه عز وجل فی امه قبلی الا له من امته حواریون وأصحاب یأخذون بسنته ویقتدون بامره، ثم انها تخلف من بعدهم خلوف، یقولون ما لا یفعلون ویفعلون ما لا یومرون، فمن جاهدهم بیده فهو مومن، ومن جاهدهم بلسانه فهو مومن، ومن جاهدهم بقلبه فهو مومن، ولیس وراء ذلک من الایمان حبه خردل)(57)، وقال فی الفتح الربانی: (الحواریون هم خلصان الانبیاء واصفیاوهم، والخلصان هم الذین نقوا من کل عیب. وقیل: الخلصان هم الذین یصلحون للخلافه بعد الانبیاء).(58)
لقد دافع الإسلام عن العلم، ولم یقاتل یوما من اجل الکرسی، وامر بالجهاد للابقاء علی الذروه التی تفیض بالعلم الإلهی ذروه کل العلوم واشرف العلوم، لان هؤلاء وحدهم هم الذین یحملون النور المحمدی، ذلک النور الذی یعتبر برزخا بین الناس وبین النور الإلهی، الذی تندک له الجبال.
الهوامش
---
(1) یونس: 13 ـ14. (2) الحجر: 9. (3) المائده: 94. (4) الحدید: 25. (5) الانفال: 24 ـ25. (6) رواه ابو داود، حدیث رقم 4345.. (7) رواه مسلم، الصحیح: 18/16،واحمد، الفتح الربانی: 21/272. (8) رواه احمد والبخاری ومسلم، کنز العمال: 11/421. (9) صحیح مسلم: 18/15. (10) رواه نعیم وسنده صحیح، کنز العمال: 11/271. (11) رواه ابو داود، حدیث رقم 4222. (12) رواه البخاری، الصحیح: 4/230. (13) رواه البخاری، الصحیح: 4/230. (14) رواه احمد واسناده جید، الفتح الربانی: 19/173. (15) رواه البخاری، الصحیح: 4/77. (16) رواه الامام احمد والحاکم وصححه، کنز العمال: 11/119. (17) الانعام: 158. (18) انظر: تفسیر ابن کثیر: 2/195. (19) رواه احمد والبزار، ورجاله رجال الصحیح، الزوائد: 7/335. (20) آل عمران: 105. (21) رواه البخاری، کنز العمال: 1/177. (22) آل عمران: 103. (23) رواه الامام احمد والترمذی، وقال: حدیث حسن، والطبرانی، وقال المناوی: رجاله موثقون، الفتح الربانی: 1/186. (24) الانعام: 159. (25) رواه احمد، الفتح الربانی: 24/6،والترمذی وصححه، الجامع: 4/25. (26) التوبة: 68 ـ69. (27) الایه السابقه. (28) تفسیر ابن جریر: 10/122. (29) تفسیر ابن کثیر: 2/368. (30) رواه احمد والبخاری ومسلم، الفتح الربانی: 1/197. (31) هود: 113. (32) رواه احمد ومسلم والترمذی، الفتح الربانی: 27/31. (33) رواه البخاری، الصحیح: 2/280،ومسلم، الصحیح: 18/41،واحمد، الفتح الربانی: 23/39. (34) رواه احمد، الفتح الربانی: 23/30،وابن حبان فی صحیحه، وابن ابی عاصم، وقال الالبانی: رجاله ثقات، کتاب السنه: 2/352. (35) رواه احمد والبزار، وقال الهیثمی: رجاله رجال الصحیح، الزوائد: 5/248،وابن ابی عاصم، وقال الالبانی: رجاله ثقات، کتاب السنه: 2/353. (36) رواه الطبرانی، کنز العمال: 12/104. (37) رواه الطبرانی، وقال الهیثمی: رجاله ثقات: 9/135. (38) رواه الطبرانی عن ابن مسعود، کنز العمال: 1/216،ورواه عن معاذ، کنز العمال: 1/211. (39) رواه عبداللّه بن احمد، واسناده جید، الفتح الربانی: 23/44. (40) المائده: 78 ـ81. (41) رواه ابو داود، حدیث رقم 4337،وقال الهیثمی: رواه الطبرانی، ورجاله رجال الصحیح، الزوائد: 7/269. (42) رواه احمد والبخاری، الفتح الربانی: 19/177،والترمذی وصححه، الجامع: 4/470. (43) رواه الطبرانی، وقال الهیثمی: رجاله ثقات، الزوائد: 7/279. (44) رواه احمد، واسناده صحیح، الفتح الربانی: 23/12. (45) رواه احمد، الفتح الربانی: 23/22،والبخاری، الصحیح: 4/235. (46) رواه احمد، وقال الهیثمی: رجاله ثقات، الفتح الربانی: 23/23. (47) رواه البخاری، الصحیح: 4/128. (48) رواه احمد، ورجاله ثقات، الفتح الربانی: 23/132،الزوائد: 5/245،والحاکم وصححه، واقره الذهبی، المستدرک: 4/515. (49) المجادله: 11. (50) رواه الترمذی وقال: حدیث صحیح، تحفه الاحوازی: 7/412. (51) رواه احمد، والترمذی وحسنه، والحاکم وصححه، الفتح الربانی: 1/183. (52) رواه احمد والطبرانی بسند صحیح، الزوائد: 1/200. (53) تحفه الاحوازی: 7/413. (54) رواه الطبرانی، کنز العمال: 10/268،الزوائد: 1/189. (55) رواه احمد ورجاله ثقات، الزوائد: 6/299. (56) رواه الطبرانی واسناده حسن، الزوائد: 6/230. (57) رواه مسلم واحمد، الفتح الربانی: 1/190،وابن عساکر، کنز العمال: 6/73. (58) الفتح الربانی: 1/190.

ان اللّه ـتعالی ـ یمتحن الناس بالناس، قال تعالی: (وجعلنا بعضکم لبعض فتنه اتصبرون وکان ربک بصیرا)(1)، فدائره الهدی علی امتداد المسیرة البشریه، فتنه لسائر الناس یمتحنون بها، فیمیز بها اهل الریب من اهل الایمان، والمتبعون للاهواء من طلاب الحق الصابرین علی طاعة اللّه وسلوک سبیله، وکما ان النبی صلی الله علیه وآله امر امته بان یتمسکوا بحبل العتره حتی لا یضلوا، وقال: (اذکرکم اللّه فی أهل بیتی، أذکرکم اللّه فی اهل بیتی، اذکرکم اللّه فی اهل بیتی)(2)، وقال: (انی ترکت فیکم ما ان اخذتم به لن تضلوا: کتاب اللّه وعترتی اهل بیتی)(3)، فانه اخبر امته بانهم سیمتحنون باهل بیته، قال: (انکم ستبتلون فی اهل بیتی من بعدی)(4)، واخبر ـبالغیب عن ربه ـ بما سیسفر عنه الامتحان، فقال: (ان اهل بیتی سیلقون من بعدی من امتی قتلا وتشریدا).(5)
واخبر النبی صلی الله علیه وآله علی بن ابی طالب بما سیجری علیه من بعده، وقال له: (ان الامه ستغدر بک بعدی، وانت تعیش علی ملتی، وتقتل علی سنتی، من احبک احبنی، ومن ابغضک ابغضنی، وان هذه (یعنی لحیته) ستخضب من هذا (یعنی راسه)(6)، وروی ان النبی صلی الله علیه وآله قال له: (الا احدثک باشقی الناس؟ رجلین، احیمر ثمود الذی عقر الناقه، والذی یضربک یا علی علی هذا (یعنی رأسه) حتی تبتل منه هذه (یعنی لحیته).(7)
واخبر النبی صلی الله علیه وآله الحسین بن علی بما سیجری علیه من بعده، وروی ابن کثیر عن عمره بنت عبد الرحم ـن انها قالت: اشهد لقد سمعت عائشه تقول: انها سمعت رسول اللّه صلی الله علیه وآله یقول: (یقتل الحسین بأرض بابل)(8)، وروی الحاکم عن ابن عباس، قال: (ما کنا نشک واهل البیت متوافرون ان الحسین یقتل بالطف)(9)، وروی ان النبی صلی الله علیه وآله قال: (ان ابنی هذا یقتل بارض من ارض العراق یقال لها کربلاء، فمن شهد ذلک فلینصره)(10)، وقال النبی صلی الله علیه وآله: (اخبرنی جبریل ان ابنی الحسین یقتل بعدی بارض الطف، وجاءنی بهذه التربه واخبرنی ان فیها مضجعه).(11)
والخلاصه، ان اللّه یختبر الناس بالناس، وبهذا الاختبار یظهر اهل الریب من اهل الایمان، قال تعالی: (وجعلنا بعضکم لبعض فتنه)(12)، وقال سبحانه: (وکذلک فتنا بعضهم ببعض لیقولوا هؤلاء من اللّه علیهم من بیننا الیس اللّه باعلم بالشاکرین)(13)، وقال تعالی: (وهو الذی جعلکم خلائف فی الارض ورفع بعضکم فوق بعض درجات لیبلوکم فی ما آتاکم)(14)، والدعوه الخاتمة بینت الدرجات. وامر ـ تعالی ـ بموده قربی النبی، حیث قال: (قل لا أسألکم علیه أجرا إلاّ المودة فی القربی)(15)، وبینت الدعوه ان الذین لا یصلون ما امر اللّه به ان یوصل، والذین لم یاخذوا بما امرهم ـتعالی ـ به من طاعه، ولم ینتهوا عما نهاهم عنه من نهی، فهولاء خاسرون فی الدنیا والاخره، قال تعالی: (الذین ینقضون عهد اللّه من بعد میثاقه ویقطعون ما امر اللّه به ان یوصل ویفسدون فی الارض اولئک هم الخاسرون)(16)، وقال جل شانه: (فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فی الارض وتقطعوا ارحامکم * اولئک الذین لعنهم اللّه فاصمهم واعمی ابصارهم).(17)
وبینت الدعوه الال ـهیه الخاتمة ان عدم موده الذین امر اللّه بمودتهم، یفتح الطریق امام موده اعداء الفطره، وقد امروا بعدم مودتهم، قال تعالی: (یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا عدوی وعدوکم اولیاء تلقون الیهم بالموده وقد کفروا بما جاءکم من الحق)(18)، فالایه تنهی عن موده المشرکین والکفار، وتنهی ان یتخذوا اولیاء واصدقاء واخلاء، قال تعالی حاکیا عن ابراهیم قوله لقومه: (وقال انما اتخذتم من دون اللّه اوثانا موده بینکم فی الحیاه الدنیا ثم یوم القیامه یکفر بعضکم ببعض ویلعن بعضکم بعضا)(19)، قال المفسرون: وبخهم علی سوء صنیعهم فی عباده الاوثان، وقال: انما اتخذتم هذه لیجتمعوا علی عبادتها صداقه والفه منکم، بعضکم لبعض فی الحیاه الدنیا، ثم یوم القیامه ینعکس هذا الحال، فتصبح هذه الصداقه والموده بغضا وشن انا، وتتجاحدون ما کان بینکم، ویلعن الاتباع المتبوعین، والمتبوعون الاتباع.
فالطریق یبدا بامر اللّه ونهیه، وعلی امتداد الطریق یمتحن اللّه الناس ببعضهم، فمن سلک فی ما امر اللّه به نجا، ومن لم یاخذ بوصایا اللّه ضل، واللّه ـتعالی ـ امر بصله الارحام، وذروه الارحام عتره النبی الخاتم صلی الله علیه وآله، قال صلی الله علیه وآله: (ان اللّه ـ تعالی ـ جعل ذریه کل نبی فی صلبه، وان اللّه ـتعالی ـ جعل ذریتی فی صلب علی بن ابی طالب)(20)، وقال: (ان لکل بنی اب عصبه ینتمون الیها الا ولد فاطمه فانا ولیهم وانا عصبتهم)(21)، وقال: (نحن خیر من ابنائنا، وبنونا خیر من ابنائهم، وابناء بنینا خیر من ابناء ابنائهم)(22)، وهکذا فکما ان للعلم درجات، فللارحام درجات، ومیزان هذه الدرجات هو التقوی والعلم باللّه، فمن التف حول الذین امر اللّه بمودتهم شرب من الماء، ومن ابی فتحت علیه موده اخری یتهوک فیها تهوک الیهود فی الظلم، ویوم القیامه یعض علی یدیه، قال تعالی: (ویوم یعض الظالم علی یدیه یقول یا لیتنی اتخذت مع الرسول سبیلا * یا ویلتی لیتنی لم اتخذ فلانا خلیلا * لقد اضلنی عن الذکر بعد اذ جاءنی وکان الشیطان للانسان خذولا * وقال الرسول یا رب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا).(23)
وعلی امتداد المسیرة الاسلامیه، قامت طائفه الحق بالدفاع عن الفطره، ولم یضرها من عاداها او من خذلها، وفی عهد الامام علی، خرج علیه اصحاب الاهواء، فقاتلهم الامام علی تاویل القرآن، وعنه انه قال: (امرنی رسول اللّه صلی الله علیه وآله بقتال الناکثین والقاسطین والمارقین)(24)، فالناکثون: اهل الجمل، والقاسطون: اهل الشام، والمارقون: الخوارج، وانطلقت مسیره الامام ـرضی اللّه عنه ـ باعلام الحمیه، وروی ان النبی صلی الله علیه وآله قال له: (انت اخی وابو ولدی، تقاتل فی سنتی وتبری ذمتی، من مات فی عهدی فهو کنز اللّه، ومن مات فی عهدک فقد قضی نحبه، ومن مات یحبک بعد موتک ختم اللّه له بالامن والایمان، ما طلعت شمس او غربت، ومن مات یبغضک مات میته جاهلیه، وحوسب بما عمل فی الاسلام)(25)، وقال صلی الله علیه وآله: (من خرج من الطاعه وفارق الجماعه فمات، فمیتته جاهلیه، ومن قاتل تحت رایه عمیه، یغضب لعصبته ویقاتل لعصبته وینصر عصبته، فقتل، فقتلته جاهلیه، ومن خرج علی امتی یضرب برها وفاجرها، لا یتحاشی لمومنها ولا یفی الذی عهدها، فلیس منی ولست منه).(26)
وعلی هذا الضوء، انطلقت الامه الخاتمة تحت سقف الامتحان والابتلاء، واللّه ـتعالی ـ ینظر إلی عباده کیف یعملون لاستحقاق الثواب والعقاب یوم القیامه.

کان فی الساحة بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله جمیع الأنماط البشریة، بها المؤمن القوی والمؤمن الضعیف، وبها الذین فی قلوبهم مرض او زیغ، وهولاء لا یخلو منهم مجتمع علی امتداد المسیرة البشریة.
وکان الذین فی قلوبهم مرض یختزنون فی ذاکرتهم بعض ما اخبر به النبی صلی الله علیه وآله فی ما یستقبل الناس، ومنه تفسیره لقوله تعالی: (وجاهدوا فی اللّه حق جهاده)(27) ، وقوله: (فاما نذهبن بک فإنا منهم منتقمون)(28) ، وقوله تعالی: (الم تر إلی الذین بدلوا نعمه اللّه کفرا)(29) ، وقول النبی القرشی: (یا معشر قریش، لیبعثن اللّه علیکم رجلا منکم امتحن اللّه قلبه للایمان، فیضرب رقابکم علی الدین، فقال ابو بکر: انا هو یا رسول اللّه؟ قال: لا، قال عمر: انا هو یا رسول اللّه؟ قال: لا، ولکنه خاصف النعل، وقد کان القی نعله إلی علی بن ابی طالب یخصفها).(30)
وکان فی الساحة افراد وقبائل ذمهم اللّه ـ تعالی ـ او لعنهم علی لسان رسوله صلی الله علیه وآله وهو یخبر بالغیب عن ربه لعلم اللّه بما فی قلوبهم، ومنه امره صلی الله علیه وآله بجهاد مخزوم وعبد شمس(31)، وقوله: (ان اشد قومنا لنا بغضا بنو امیه وبنو المغیره وبنو مخزوم)(32) ، وفی روایه: (بنو امیه وثقیف وبنو حنیفة)(33) ، ولعنه للحکم بن ابی العاص(34)، ولعنه لابی الاعور السلمی(35)، ولعنه لاحیاء: لحیان ورعلا وذکوان وعصیه (36)، وکان فی الساحة مجموعه تخریبیه من اثنی عشر رجلا، حاولوا قتل النبی صلی الله علیه وآله عند عودته من تبوک، آخر غزواته، واسر النبی صلی الله علیه وآله باسمائهم إلی حذیفه، وکان حذیفه وعمار بن یاسر معه صلی الله علیه وآله عند محاوله هذه المجموعة اغتیاله، وروی ان حذیفه قال: یا رسول اللّه، الا تبعث إلی کل رجل منهم فتقتله، فقال: (اکره ان یتحدث الناس ان محمدا یقتل أصحابه)، وقال النبی صلی الله علیه وآله لحذیفة: (فان هؤلاء فلانا وفلانا (حتی عدهم) منافقون لا تخبرن احدا)(37) ، وعدم افشاء النبی صلی الله علیه وآله باسمائهم یستنتج منه ان هذه المجموعة لم تکن من رعاع القوم، وانما من اشد الناس فتکا، وقتلهم یودی إلی طرح ثقافة یتناقلها الناس بان محمدا فی آخر ایامه بدا یقتل اصحابه، ویستنتج منه ایضا ان اللّه ـتعالی ـ شاء ان تنطلق المسیرة تحت مظله الامتحان والابتلاء، بعد ان تبینت طریق الحق وطریق الباطل، واخفاء أسماء المجموعة التخریبیه هو فی حقیقته دعوه للالتفاف حول الذین بینهم واظهرهم رسول اللّه للناس. وروی الامام مسلم عن حذیفه انه قال: (اشهد اللّه ان اثنی عشر منهم حرب للّه ولرسوله فی الحیاه الدنیا ویوم یقوم الاشهاد)(38) ، وروی عن عمار بن یاسر انه قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: ان فی امتی اثنی عشر منافقا لا یدخلون الجنه ولا یجدون ریحها حتی یلج الجمل فی سم الخیاط)(39) ، وکان عمار بن یاسر علامه ممیزه فی المسیرة لانه کان یحمل قول النبی صلی الله علیه وآله فیه: (ویح عمار تقتله الفئة الباغیة، یدعوهم إلی الجنة ویدعونه إلی النار).(40)
فالساحة بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله کان فیها جمیع التیارات، وکان فیها مجموعه حرب للّه ولرسوله فی الحیاة الدنیا، ویبدو من قراءه الاحداث انه کان فی الساحة مجموعه من أصحابه أخذت فی اعتبارها ان ولایه علی بن ابی طالب قد تودی إلی احداث اعتقدوا انها یمکن ان تعصف بالدعوه، فاختاروا حلا وسطا، یبعد به علی بن ابی طالب عن مرکز الصداره، وتظل به الدعوه قائمه، ویشهد بذلک قول ابی بکر لرافع بن ابی رافع حین عاتبه علی تولیه الخلافه: (ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله قبض والناس حدیثو عهد بکفر، فخفت ان یرتدوا وان یختلفوا فدخلت فیها وانا کاره)(41) ، وفی روایة قال: (تخوفت ان تکون فتنه یکون بعدها رده)(42) ، ویشهد به ـایض ـ قول عمر بن الخطاب اثناء خلافته: (ان بیعه ابی بکر کانت فلته)(43) ، قال فی لسان العرب: (یقال: کان ذلک الامر فلته، ای فجاه، اذا لم یکن عن تدبر ولا ترو، والفلته: الامر یقع من غیر احکام، وفی حدیث عمر اراد فجاه وکانت کذلک، لانها لم ینتظر بها العوام، وقال ابن الاثیر فی حدیث عمر: والفلته کل شی ء فعل من غیر رویه، وانما بودر بها خوف انتشار الامر).(44)
ویشهد به قول عمر لابن عباس: (یا ابن عباس، ما منع قومکم منکم؟ قال: لا ادری، قال: لکنی ادری، یکرهون ولایتکم لهم، یکرهون ان تجتمع فیکم النبوه والخلافه)(45) ، وزاد فی روایه: (فاختارت قریش لنفسها فاصابت ووفقت).(46)
وروی ان عمر بن الخطاب ـ عندما اختلف بعض الانصار مع بعض المهاجرین فی سقیفه بنی ساعده، علی من الذی یتولی الخلافة ومن یتولی الوزاره ـ امر بقتل مرشح الانصار سعد بن عباده، وذلک حینما اشتد الخلاف وتشابکوا بالایدی، روی الطبری: (قال ناس من اصحاب سعد: اتقوا سعدا الا تطاوه، فقال عمر: اقتلوه اقتلوه، ثم قام علی راسه فقال: لقد هممت ان اطاک حتی تندر عضوک)(47) ، وروی البخاری: (قال قائل: قتلتم سعد بن عباده، فقال عمر: قتله اللّه)(48) ، وکتبت النجاه لسعد، وروی انه قال بعد بیعه ابی بکر: (لو ان الجن اجتمعت لکم مع الانس ما بایعتکم حتی اعرض علی ربی)(49) ، ولم یبایع سعد حتی خرج فی خلافه عمر بن الخطاب إلی الشام، وقتل فی الطریق، وروی ان الجن هم الذین قتلوه!

علی امتداد عهد البعثه کان النبی صلی الله علیه وآله یبین للناس ما انزل الیهم من ربهم، وکان فی الساحة من سمع من رسول اللّه صلی الله علیه وآله شیئا ولم یحفظه علی وجهه، ویرویه ویعمل به، ویقول: انا سمعته من رسول اللّه، فلو علم المسلمون انه وهم فیه لم یقبلوه منه، ولو علم هو انه کذلک لرفضه، وکان فی الساحة من سمع من رسول اللّه صلی الله علیه وآله شیئا یامر به، ثم نهی عنه وهو لا یعلم، او سمعه ینهی عن شی ء ثم امر به وهو لا یعلم، فحفظ المنسوخ ولم یحفظ الناسخ، فلو علم انه منسوخ لرفضه، ولو علم المسلمون ـاذ سمعوه منه ـ انه منسوخ لرفضوه، وکان فی الساحة الذین اذهب اللّه عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا، لم یکذبوا علی اللّه ولا علی رسوله، حفظوا ما سمعوا علی وجهه، فلم یزیدوا فیه ولم ینقصوا منه، حفظوا الناسخ فعملوا به، وحفظوا المنسوخ فاجتنبوه، عرفوا الخاص والعام، والمحکم والمتشابه، فوضعوا کل شی ء موضعه، وقد کان یکون من رسول اللّه صلی الله علیه وآله الکلام له وجهان، فکلام خاص وکلام عام، فیسمعه من لا یعرف ما عنی به اللّه سبحانه، ولا ما عنی رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فیحمله السامع ویوجهه علی غیر معرفه بمعناه وما قصد به وما خرج من اجله، ولیس کل اصحاب رسول اللّه صلی الله علیه وآله من کان یساله ویستفهمه، حتی ان کانوا یحبون ان یجی ء الاعرابی والطاری، فیساله ـ علیه الصلاه والسلام ـ حتی یسمعوا، وقال الامام علی: وکان لا یمر بی من ذلک شی ء الا سالته عنه وحفظته.(50) ویضاف إلی هذه الاصناف، الذین احترفوا الکذب علی رسول اللّه صلی الله علیه وآله، ولقد کذب علی رسول اللّه صلی الله علیه وآله علی عهده، حتی قام خطیبا فقال: (من کذب علی متعمدا، فلیتبوا مقعده من النار).
ونظرا لاتساع الهوه فی روایة الحدیث بعد ابعاد اهل البیت عن مکانتهم فی الذروه، اختلف الناس فی الفتوی، حتی قال الامام علی: (ترد علی احدهم القضیه فی حکم من الاحکام، فیحکم فیها برایه، ثم ترد القضیه بعینها علی غیره فیحکم فیها بخلاف قوله، ثم یجتمع القضاه بذلک عند الامام الذی استقضاهم فیصوب آراءهم جمیعا، وال ـههم واحد، ونبیهم واحد، وکتابهم واحد، افامرهم اللّه ـ تعالی ـ بالاختلاف فاطاعوه؟ ام نهاهم عنه فعصوه؟ ام انزل سبحانه دینا تاما فقصر الرسول عن تبلیغه وادائه؟ واللّه تعالی یقول: (ما فرطنا فی الکتاب من شیء)(51) ، وفیه تبیان کل شی ء. وذکر ان الکتاب یصدق بعضه بعضا، وانه لا اختلاف فیه: (ولو کان من عند غیر اللّه لوجدوا فیه اختلافا کثیرا).(52) ان القرآن ظاهره انیق وباطنه عمیق، لا تفنی عجائبه، ولا تنقضی غرائبه، ولا تکشف الظلمات الا به).(53)
ویشهد بعدم معرفه جمیع الصحابه بما روی عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله، واختلافهم فی الفتوی، ما رواه البخاری عن ابی هریره انه قال: (ان اخواننا من المهاجرین کان یشغلهم الصفق بالاسواق، وان اخواننا من الانصار کان یشغلهم العمل فی اموالهم، وان ابا هریره کان یلزم رسول اللّه صلی الله علیه وآله، یشبع بطنا، ویحضر ما لا یحضرون، ویحفظ ما لا یحفظون)(54) ، وروی البخاری ان عمر بن الخطاب لم یکن یعلم حکم الاستئذان، وذلک عندما استاذنه ابو موسی، وعندما لم یوذن له رجع، فقال له عمر: ما منعک؟ قال: استاذنت ثلاثا فلم یوذن لی فرجعت، وقال النبی صلی الله علیه وآله: اذا استاذن احدکم ثلاثا فلم یوذن له فلیرجع، فقال عمر: واللّه لتقیمن علیه بینه، فانطلق ابو موسی إلی مجلس من الانصار، وقال: امنکم احد سمعه من رسول اللّه صلی الله علیه وآله ؟ فقال ابی بن کعب: لا یقوم معک الا اصغر القوم ـوفی روایه: لا یشهد الا اصاغرن(55) ـ، قال ابو سعید الخدری: (وکنت اصغر القوم، فقمت معه، فاخبرت عمر ان النبی صلی الله علیه وآله قال ذلک)(56) ، وفی روایه: (قال عمر: خفی علی هذا من امر رسول اللّه صلی الله علیه وآله، الهانی الصفق بالاسواق).(57)
ویشهد بانهم لم یکونوا علی علم بجمیع ما روی عن رسول اللّه، ما روی فی حدیث صحیح، عن سالم بن عبد اللّه عن ابیه: (ان ابا بکر وعمر وناسا، جلسوا بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله، فذکروا أعظم الکبائر، فلم یکن عندهم فیها علم، فارسلونی إلی عبد اللّه بن عمرو اساله، فاخبرنی ان اعظم الکبائر شرب الخمر، فاتیتهم فاخبرتهم فانکروا ذلک، ووثبوا الیه شیعا حتی اتوه فی داره، فاخبرهم بحدیث رسول اللّه...).(58)
ویشهد باختلافهم فی الفتوی، ان عمر بن الخطاب لم یکن یعلم حکم دیه الاصابع، فکان یقضی بتفاوت دیتها علی حسب اختلاف منافعها، حتی وجد کتابا عند آل عمرو بن حزم، یذکر فیه سنه النبی صلی الله علیه وآله فی ذلک(59)، ولم یعلم عمر حکم الجنین اذا اسقط قبل ولادته، حتی جاء المغیره بقضاء رسول اللّه صلی الله علیه وآله فی ذلک(60)، واختلفوا فی میراث الجده.(61)
وبالجمله، اجتهد الصحابه تحت سقف الامتحان والابتلاء، وکان الاجتهاد قابلا للخطا وللصواب، فعن موسی بن ابراهیم قال: (ان ابا بکر حین استخلف، قعد فی بیته حزینا، فدخل علیه عمر بن الخطاب، فاقبل ابو بکر علیه یلومه، وقال: انت کلفتنی هذا الامر، وشکا الیه الحکم بین الناس، فقال عمر: او ما علمت ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله قال: (ان الوالی إذا اجتهد فأصاب الحق فله أجران، وان اجتهد فأخطأ فله اجر واحد).
فکأنه سهل علی أبی بکر).(62)

امرت الدعوة الإلهیة الخاتمة بتدوین ما بین الناس حفظا للحقوق، قال تعالی: (یا ایها الذین آمنوا اذا تداینتم بدین إلی اجل مسمی فاکتبوه)، إلی قوله تعالی: (ذلکم اقسط عند اللّه واقوم للشهادة وادنی الا ترتابوا)(63) ، قال الخطیب البغدادی: (أدّب اللّه ـ تعالی ـ عباده بقید ما بینهم من معاملات فی بدایة التعامل حفظا للدین واشفاقا من دخول الریب فیه، فلما امر اللّه ـتعالی ـ بکتابه الدین حفظا له، کان العلم الذی حفظه اصعب من حفظ الدین، احری ان تباح کتابته خوفا من دخول الریب والشک فیه)(64) ، والکتابه أؤکد الحجج، ببطلان ما یدعیه اهل الریب والضلال، فالمشرکون لما ادعوا بهتانا اتخاذ اللّه ـ سبحانه ـ بنات من الملائکة، أمر اللّه ـ تعالی ـ رسوله ان یقول لهم: (فاتوا بکتابکم ان کنتم صادقین).(65)
والنبی صلی الله علیه وآله امر بکتابه العلم، وقال: (قیدوا العلم بالکتاب)(66) ، وعن رافع قال: (خرج علینا رسول اللّه صلی الله علیه وآله فقال: تحدثوا، ولیتبوا من کذب علی مقعده من النار، قلت: یا رسول اللّه، انا لنسمع منک اشیاء فنکتبها؟ قال: اکتبوا ولا حرج)(67) ، وعن ابی هریرة قال: (لیس احد من اصحاب النبی صلی الله علیه وآله اکثر منی حدیثا عن رسول اللّه الا ابن عمرو، فانه کان یکتب ولا اکتب).(68)
الهوامش
--------------------------------------------------------------------------------
(1) الفرقان: 20. (2) رواه مسلم، الصحیح: 7/123. (3) رواه الترمذی وحسنه، الجامع: 5/662،والنسائی، کنز العمال: 1/172. (4) رواه الطبرانی، کنز العمال: 11/124. (5) رواه الحاکم ونعیم بن حماد، کنز العمال: 11/169. (6) رواه احمد، والحاکم وصححه، المستدرک: 3/142،والدارقطنی، والخطیب، کنز العمال: 11/167، والبیهقی، البدایه: 6/218. (7) قال الهیثمی: رواه احمد والبزار، ورجاله ثقات، الزوائد: 9/136،والحاکم والبیهقی بسند صحیح، المستدرک: 3/141،البدایه والنهایه: 6/218،کنز العمال: 13/136. (8) البدایه والنهایه: 8/177. (9) رواه الحاکم، وقال السیوط ی: سنده صحیح، الخصائص، السیوط ی: 2/213. (10) رواه البغوی وابن السکن والبارودی وابن منده وابن عساکر وابو نعیم، البدایه والنهایه: 8/199،کنز العمال: 12/126،الخصائص الکبری: 2/213،اسد الغابه: 1/349،الاصابه: 1/68. (11) اخرجه الطبرانی فی الکبیر والاوسط باختصار، الزوائد: 9/188،والماوردی فی اعلام النبوه بسند صحیح، ص: 83. (12) الفرقان: 20. (13) الانعام: 53. (14) الانعام: 165. (15) الشوری: 23. (16) البقره: 27. (17) محمد: 22 ـ23. (18) الممتحنه: 1. (19) العنکبوت: 25. (20) رواه الطبرانی عن جابر، والخطیب عن ابن عباس، کنز العمال: 11/600. (21) رواه الحاکم وابن عساکر، کنز العمال: 12/98. (22) رواه الطبرانی، کنز العمال: 12/104. (23) الفرقان: 27 ـ30. (24) رواه ابن عدی والطبرانی، وقال ابن کثیر: روی عن طرق عدیده، البدایه والنهایه: 7/334،کنز العمال: 11/292. (25) رواه ابو یعلی، وقال البوصیری: رجاله ثقات، کنز العمال: 13/159. (26) رواه مسلم، کنز العمال: 3/509،واحمد، الفتح الربانی: 23/52. (27) الحج: 78. (28) الزخرف: 41. (29) ابراهیم: 28. (30) رواه الحاکم، واقره الذهبی، المستدرک: 2/138،وابن جریر والضیاء بسند صحیح، کنز العمال: 13/173،والترمذی وصححه، الجامع: 5/634. (31) رواه ابو عبید وابن جریر وابن المنذر وابن ابی حاتم وابن مردویه، کنز: 2/480. (32) رواه نعیم بن حماد والحاکم، کنز: 11/169. (33) رواه نعیم بن حماد، وقال ابن کثیر: رواه البیهقی ورجاله ثقات، کنز العمال: 11/274،البدایه: 6/268. (34) انظر: مجمع الزوائد: 1/112،المستدرک: 4/481،البدایه والنهایه: 10/50،الاصابه: 2/29. (35) کنز العمال: 8/82. (36) مسلم، الصحیح: 2/135. (37) محاوله الاغتیال رواها الامام احمد والطبرانی وابن سعد وغیرهم، انظر: الزوائد: 11/110. (38) رواه مسلم، الصحیح: 7/125. (39) رواه مسلم، الصحیح: 7/124،واحمد، الفتح الربانی: 23/140. (40) رواه البخاری، کتاب الصلاه، باب: التعاون فی بناء المساجد، ورواه احمد، الفتح الربانی: 22/331. (41) رواه ابن خزیمه فی صحیحه، والبغوی وابن رهویه، کنز العمال: 5/586. (42) رواه احمد بسند صحیح، الفتح الربانی: 23/61. (43) رواه الامام احمد، الفتح الربانی: 1/60،والطبری، تاریخ الامم والملوک: 3/200. (44) لسان العرب، ماده: فلت، ص: 3455. (45) تاریخ الامم والملوک: 5/30. (46) المصدر نفسه: 5/31. (47) تاریخ الامم والملوک: 3/210. (48) البخاری، الصحیح: 2/291. (49) تاریخ الامم والملوک: 3/210. (50) انظر: شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید: 3/591. (51) الانعام: 38. (52) النساء: 82. (53) المصدر نفسه: 1/233. (54) البخاری، الصحیح: 1/214. (55) المصدر نفسه، کتاب الاعتصام: 4/269. (56) المصدر نفسه، کتاب الاستئذان: 4/88. (57) المصدر نفسه، کتاب الاعتصام: 4/269. (58) قال المنذری: رواه الطبرانی باسناد صحیح، والحاکم وصححه، وقال: صحیح علی شرط مسلم، الترغیب والترهیب: 3/184. (59) اخرجه الشافعی فی الام بسند حسن، والنسائی. (60) رواه البخاری، کتاب الدیات، الصحیح: 4/193. (61) رواه احمد، الفتح الربانی: 15/198،والترمذی، الجامع: 4/419. (62) رواه البیهقی وابن رهویه وخیثمه، کنز العمال: 5/630. (63) البقره: 282. (64) تقیید العلم، الخطیب البغدادی، ص: 34. (65) الصافات: 157. (66) رواه الطبرانی، وقال الهیثمی: رجاله رجال الصحیح، الزوائد: 1/152،وابن عبد البر، جامع العلم: 11/86. (67) رواه الطبرانی، الزوائد: 1/151،والخطیب وسمویه، کنز العمال: 10/232. (68) رواه الترمذی وصححه، الجامع: 5/40.
وروی ان النبی صلی الله علیه وآله قال: (الا انی اوتیت الکتاب ومثله معه)(1) ، وکان یقول: (نضر اللّه امرا سمع منا حدیثا فحفظه حتی یبلغه غیره، فرب حامل فقه إلی من هو افقه منه، ورب حامل فقه لیس بفقیه)(2) ، وقال: (تسمعون ویسمع منکم ویسمع ممن سمع منکم).(3)
ولقد وقف البعض من قریش فی طریق الروایة والکتابة، ومن المحفوظ ان اللّه ـتعالی ـ لعن علی لسان رسوله صلی الله علیه وآله بعض الافراد والقبائل، وان الرسول ذکر أسماء رووس الفتن وهو یخبر بالغیب عن ربه، حتی ان حذیفة قال: (واللّه ما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله من قائد فتنه إلی ان تنقضی الدنیا بلغ معه ثلاثمائه فصاعدا، الا قد سماه لنا باسمه واسم ابیه واسم قبیلته)(4) ، ویشهد بصد قریش عن الروایة، ما روی عن عبد اللّه بن عمرو قال: (قلت: یا رسول اللّه، اقید العلم؟ قال: نعم، قلت: وما تقییده؟ قال: الکتابة)(5) ، وروی عنه انه قال: (کنت اکتب کل شی ء اسمعه من رسول اللّه صلی الله علیه وآله ارید حفظه، فنهتنی قریش، فقالوا: انک تکتب کل شی ء تسمعه من رسول اللّه صلی الله علیه وآله، ورسول اللّه بشر یتکلم فی الغضب والرضا، فامسکت عن الکتابة، فذکرت ذلک لرسول اللّه صلی الله علیه وآله، فقال: اکتب، والذی نفسی بیده ما یخرج منی الا حق ـ واشار إلی فیه)(6) ، وما حدث مع عبداللّه، حدث مع ابن شعیب، فعن عمر بن شعیب عن ابیه عن جده قال: (قلت: یا رسول اللّه، اکتب کل ما اسمع منک؟ قال: نعم، قلت: فی الرضا والغضب؟ قال: نعم، فانی لا اقول فی ذلک کله الا حقا).(7)
وبینما کان النبی صلی الله علیه وآله یحث علی الروایة والکتابه علی امتداد عهد البعثه، کان یخبر بالغیب عن ربه بانه یوشک ان یکذبه احدهم، وان الروایة سیتم تعطیلها إلی ان یشاء اللّه، فعن معد یکرب قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: یوشک احدکم ان یکذبنی وهو متکی علی اریکته، یحدث بحدیث من حدیثی فیقول: بیننا وبینکم کتاب اللّه، فما وجدنا فیه من حلال استحللناه، وما وجدنا فیه من حرام حرمناه، الا وان ما حرم رسول اللّه مثل ما حرم اللّه).(8) وقال صلی الله علیه وآله لاصحابه: (لالفین احدهم متکئا علی اریکته، یاتیه الامر من امری بما امرت به او نهیت عنه، فیقول: لا ادری ما وجدناه فی کتاب اللّه اتبعناه)(9)، وقوله: یوشک، اشاره إلی ان الامر قریب، وقوله: متکی علی اریکته، المتکی: کل من استوی قاعدا علی وطاء متمکنا.

اجتهد ابو بکر ـ رضی اللّه عنه ـ فی روایة الحدیث وتدوینه، فقد روی الحافظ عماد الدین بن کثیر عن ام المومنین عائشة انها قالت: (جمع ابی الحدیث عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فکانت خمسمائه حدیث، فبات لیله یتقلب کثیرا، فغمتنی، فقلت: تتقلب بشکوی او بشی ء بلغک؟ فلما اصبح قال: ای بنیه هلمی الاحادیث التی عندک، فجئت بها، فدعا بنار فاحرقها، وقال: خشیت ان اموت وهی عندک، فیکون احادیث عن رجل ائتمنته ووثقت به ولم یکن کما حدثنی، فاکون قد تقلدت ذلک)(10) ، وذکر الذهبی فی تذکرته عن ابی بکر انه قال: (انکم تحدثون عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله احادیث تختلفون فیها، والناس بعدکم اشد اختلافا، فلا تحدثوا عن رسول اللّه شیئا، فمن سالکم فقولوا: بیننا وبینکم کتاب اللّه، فاستحلوا حلاله وحرموا حرامه).(11)
وروی ان عمر بن الخطاب قال فی خلافته: (انی کنت ارید ان اکتب السنن، وانی ذکرت قوما کانوا قبلکم، کتبوا کتبا فاکبوا علیها وترکوا کتاب اللّه، وانی ـواللّه ـ لا اشوب کتاب اللّه بشی ء ابدا)(12) ، وروی عن مالک ان عمر قال: (لا کتاب مع کتاب اللّه)(13) ، وعن یحیی بن جعده قال: (اراد عمر ان یکتب السنه ثم بدا له ان لا یکتبها، ثم کتب فی الامصار: من کان عنده شی ء من ذلک فلیمحه)(14) ، وعن القاسم بن محمد ان عمر قال: (لا یبقی احد عنده کتاب الا اتانی به فاری فیه رایی، فظن الناس انه یرید ان ینظر فیها ویقومها علی امر لا یکون فیه اختلاف، فاتوه بکتبهم، فاحرقها بالنار).(15)
وعن سعد بن ابراهیم عن ابیه ان (عمر بن الخطاب قال لابن مسعود ولابی ذر ولابی الدرداء: ما هذا الحدیث عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله ؟ واحسبه حبسهم بالمدینه حتی اصیب)(16) ، وعن السائب بن یزید قال: (سمعت عمر بن الخطاب یقول لابی هریره: لتترکن الحدیث عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله، او لالحقنک بارض دوس)(17) ، وعن الزهری عن ابی سلمه قال: (سمعت ابا هریره یقول: ما کنا نستطیع ان نقول: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله، حتی قبض عمر بن الخطاب).(18)
وبعد عمر بن الخطاب بدا بعض الصحابه یروون بعض ما عندهم، فاخذ عثمان بن عفان بسنه عمر فی عدم الروایه، فعن محمود بن لبیب قال: (سمعت عثمان بن عفان یقول: لا یحل لاحد یروی حدیثا لم یسمع فی عهد ابی بکر ولا عهد عمر)(19) ، ثم اخذ معاویه بن ابی سفیان بهذه السنه، فقال: (ایها الناس، اقلوا الروایة عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله، وان کنتم تتحدثون فتحدثوا بما کان یتحدث به فی عهد عمر).(20)
وعندما جاء عهد الامام علی بن ابی طالب، لم یکن السواد الاعظم من الامه یعرفون عنه الا القلیل، وذلک لان عهده جاء بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله بربع قرن تقریبا، عمم فیها عدم الروایة علی منزلته ومناقبه، وفی عهده بدا الصحابه یروون الاحادیث عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله، وکان علی یقول: (خرج علینا رسول اللّه صلی الله علیه وآله فقال: اللهم ارحم خلفائی، اللهم ارحم خلفائی، اللهم ارحم خلفائی، قالوا: یا رسول اللّه، ومن خلفاوک؟ قال: الذین یاتون من بعدی ویروون احادیثی ویعلمونها للناس)(21) ، وعن الحسن بن علی قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: رحمه اللّه علی خلفائی، قالوا: ومن خلفاوک یا رسول اللّه؟ قال: الذین یحبون سنتی ویعلمونها للناس)(22) ، وعن سعید بن المسیب قال: (ما کان احد من الناس یقول: سلونی، غیر علی بن ابی طالب)(23) ، وکان علی یحض الناس علی السوال، ویقول: (الا رجل یسال فینتفع، وینتفع جلساؤه)(24) ، وکان یقول: (تزاوروا وتدارسوا الحدیث، ولا تترکوه یدرس (ای: تعهدوه لئلا تنسوه)(25) ، وقال: (تعلموا العلم، فاذا علمتموه فاکظموا علیه ولا تخالطوه بضحک وباطل فتمحه القلوب).(26)
وبالجمله، بینت الدعوه الال ـهیه الخاتمة، ان الحدیث عن النبی الخاتم صلی الله علیه وآله، لا غنی للمسیره عنه، لانه مکمل للتشریع ومبین لمجملات القرآن، ومخصص لعموماته ومطلقاته، کما ان الحدیث تکفل بکثیر من النواحی الاخلاقیه والاجتماعیه والتربویه، واخبر فیه النبی صلی الله علیه وآله بالغیب عن ربه جل وعلا، فبین للناس ما یستقبلهم من احداث لیاخذوا باسباب النجاه من مضلات الفتن، وبعد رحیل النبی الخاتم صلی الله علیه وآله اجتهد بعض الصحابه فی امر الروایة والتدوین، ولقد تواترت الاخبار فی منع عمر بن الخطاب الصحابه، وهم الثقات العدول، وردعهم عن روایة العلم وتدوینه، وفی هذا یقول ابن کثیر: (هذا معروف عن عمر)(27) ، ثم سار علی سنه عمر خلفاء وملوک بنی امیه، ولم ترو الاحادیث الجامعه للعلم والمبینه للناس ما یستقبلهم من احداث، الا فی عهد الامام علی بن ابی طالب.(28)

کانت اهم آثار عدم الروایه، ظهور القص فی المساجد، ومن خلال القص دخلت الاحادیث الاسرائیلیه، ورفع القص من شان افراد وقبائل ذمهم اللّه علی لسان رسوله، وفی الوقت نفسه عتم القص علی افراد اذهب اللّه عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا، وفی عهد الامام علی ـوعندما اظهر الامام احادیث رسول اللّه ـ قابله اهل الشام وغیرهم باحادیث یجری القص فی عروقها، وترتب علی ذلک اختلاط الامور علی السواد الاعظم من الامه، ولم یکونوا من الصحابه حتی یمیزوا بین الصالح والطالح، وجرت المعارک، ثم اختلفت الامه وتفرقت، وکان فی حوزه کل فرقه احادیث تتفق مع اهواء شیوخهم.

قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (ان بنی اسرائیل لما هلکوا قصوا)(29) ، وقال: (سیکون بعدی قصاص لا ینظر اللّه الیهم)(30) ، واول من امر بالقص، کان عمر بن الخطاب، روی الامام احمد عن السائب بن یزید قال: (انه لم یکن یقص علی عهد رسول اللّه صلی الله علیه وآله، ولا ابی بکر، کان اول من قص تمیم الداری، استاذن عمر ان یقص علی الناس قائما فاذن له).(31)
واستلم بنو امیه اعلام القص بعد ذلک، روی ان عبد الملک بن مروان قال: (انا جمعنا الناس علی امرین: رفع الایدی علی المنابر یوم الجمعه، والقصص بعد الصبح والعصر)(32) ، ولبس القص الزی الدینی فی عهد بنی امیه، وذلک ان النبی صلی الله علیه وآله کان یبدا بالصلاه فی العیدین ثم یخطب بعد ذلک، ففعل بنو امیه العکس، وبداوا بالخطبه لینشروا بذلک مذهبهم السیاسی بین الناس، روی الامام مسلم عن ابی سعید الخدری ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله کان یخرج یوم الاضحی ویوم الفطر، فیبدا بالصلاه، فاذا صلی صلاته وسلم، قام فاقبل علی الناس وهم جلوس فی مصلاهم، فان کان له حاجه ببعث ذکره للناس، او کانت له حاجه بغیر ذلک امرهم به.(33)
اما التغییر ففی ما رواه مسلم عن ابی سعید الخدری: (ان مروان خطب قبل الصلاه، فقال له ابو سعید: غیرتم واللّه، قال مروان: یا ابا سعید قد ذهب ما تعلم، فقال: ما اعلم ـواللّه ـ خیر مما لا اعلم، قال مروان: ان الناس لم یکونوا یجلسون لنا بعد الصلاه، فجعلتها قبل الصلاه)، وقد اختلف فی اول من سن هذه السنه، قال فی تحفه الاحوازی: (اختلف فی اول من غیر ذلک، فروایه الامام مسلم صریحه فی ان مروان اول من بدا الخطبه قبل الصلاه، وقیل: سبقه إلی ذلک عثمان بن عفان، روی ابن المنذر باسناد صحیح إلی الحسن البصری، قال: اول من خطب قبل الصلاه عثمان، وروی ان مروان فعل ذلک تبعا لمعاویه، ومعاویه عندما قدم المدینه قدم الخطبه).(34)
وکان الامام علی یتصدی للقصاصین وینهاهم عن القص، فعن ابی البحتری قال: (دخل علی بن ابی طالب المسجد، فاذا رجل یخوف، فقال: ما هذا؟ قالوا: رجل یذکر الناس، فقال: لیس برجل یذکر الناس، ولکنه یقول: انا فلان بن فلان، اعرفونی، فارسل الیه فقال: اتعرف الناسخ من المنسوخ، قال: لا، فقال: اخرج من مسجدنا ولا تذکر فیه).(35)
وبالجمله، قال فی الفتح الربانی: القص: هو اخبار الناس بقصص الماضین، وعمل ذلک مذموم شرعا، لانه یصرف الناس عن الاشتغال بالعلوم الدینیه، ولم یعهد ذلک فی عصر النبی صلی الله علیه وآله، وقال ابن حبان: (قال ابو حاتم: کان القصاصون یضعون الحدیث فی قصصهم، وکانوا اذا دخلوا بمساجد الجماعات ومحافل القبائل من العوام والرعاع اکثر جساره علی وضع الحدیث)(36) ، کما وضعوا احادیث تنافی عصمه الانبیاء، فجعلتهم یخطئون، ونسبوا إلی النبی صلی الله علیه وآله انه کان یسب ویلعن ویجلد بغیر سبب، ونسبوا الیه انه کان یسهو فی الصلاه، وانه کان ینسی آیات القرآن الکریم، وارادوا من وراء تجرید النبی من العصمه ان یبرروا اخطاء الامراء الذین جلدوا الشعوب وضیعوا الصلاه، وان یعطوا للذین لعنهم اللّه علی لسان رسوله صلی الله علیه وآله جواز المرور لتولی المراکز القیادیه.
ووضع القصاصون احادیث تحمل بصمه اهل الکتاب، والصق بالتفسیر روایات وقصص لا یتصورها عقل، ولا یجوز ان یفسر بها کتاب اللّه، ووضعوا فی هذه الاحادیث ان اللّه یشغل حیزا من المکان، ویضحک، وینتقل من مکان إلی آخر، وانه یتالف من اعضاء، وهو عباره عن هیکل مادی، وعین وید واصابع وساق وقدم.
وبالجمله، کان القص وراء تغییب العقل ووطئه بالاقدام، وتحت سقفه اختل منهج البحث ومنهج التفکیر ومنهج الاستدلال، وعلی موائده لا تظهر القراءه النقدیه المتفحصه التقییمیه الا بعد عناء شدید، وکان القص وراء اهمال الواجبات، والتسامح فی المحرمات، والتهاون بالسنن والمستحبات، وکان البذره الاولی لظهور المبادی والمنظمات الباطله التی وضعت القوانین علی طبق اهوائهم وآرائهم، وعلی هذه المبادی انقسمت الامه إلی قوافل، وکل قافله تتولی حزبا وتدعمه، لانها تمیل إلی قوانینه، وتحب القائمین علیه، وعلی رووس الجمیع الحجة قائمه. واللّه ـتعالی ـ ینظر إلی عباده کیف یعملون. الخفوت والظهور وکان من آثار عدم الروایة التعتیم علی اهل البیت، وذلک لان الامر بحرق الکتب اطاح بالعدید من الاحادیث التی تبین منزله اهل البیت ومناقبهم، ویشهد علی ذلک ما رواه الخطیب البغدادی عن عبد الرحم ـن بن الاسود عن ابیه، قال: (جاء علقمه بکتاب من مکه او الیمن، صحیفه فیها احادیث فی اهل بیت النبی صلی الله علیه وآله، فاستاذنا علی عبد اللّه، فدخلنا علیه، فدفعنا الیه الصحیفه، فدعا الجاریه ثم دعا بطست فیها ماء، فقلنا له: یا ابا عبد الرحمن، انظر فیها، فان فیها احادیث حسانا، فجعل یمیثها فی الماء، ویقول: (نحن نقص علیک احسن القصص بما اوحینا الیک هذا القرآن)(37) ، القلوب اوعیه فاشغلوها بالقرآن، ولا تشغلوها بما سواه).(38)
ویشهد بذلک ان علیا عندما تولی الخلافه لم یکن السواد الاعظم یعلم عن منزلته ومناقبه شیئا، حتی انشد باللّه کل امری مسلم سمع النبی صلی الله علیه وآله یقول: (من کنت مولاه فعلی مولاه)، ان یقوم، وکان قد جمعهم فی الرحبه، ولم یعرف العوام مناقبه الا من خلال ما رواه الصحابه بعد ذلک، وکان العدید من الصحابه یتحدثون فی مجالسهم الخاصه عن مناقبه، ولکن هذا الحدیث لم یکن یخرج إلی الساحات العامه، وفی مقابل هذا التعتیم، کان لعدم الروایة الاثر الکبیر فی ظهور الذین حذر منهم النبی صلی الله علیه وآله وهو یخبر بالغیب عن ربه، ویشهد بذلک ما روی عن حذیفه انه قال: (واللّه ما ادری انسی اصحابی ام تناسوا، واللّه ما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله من قائد فتنه إلی ان تنقضی الدنیا بلغ من معه ثلاثمائه فصاعدا، الا وقد سماه لنا باسمه واسم ابیه واسم قبیلته)(39) ، ومعنی (ام تناسوا) ای اظهروا النسیان لمصلحه، ومعنی (باسمه واسم ابیه)، یعنی وصفا واضحا مفصلا لا مبهما، مجملا، فالاستقصاء متصل.
وروی عن حذیفه انه قال: (ان المنافقین الیوم شر منهم علی عهد النبی صلی الله علیه وآله، کانوا یومئذ یسرون والیوم یجهرون)(40) ، وقال: (انما کان النفاق علی عهد النبی صلی الله علیه وآله، فاما الیوم فانما هو الکفر بعد الایمان)(41) ، وحذیفه مات بعد مقتل عثمان باقل من شهر، وکان مریضا، وعندما علم بان الناس بایعوا علی بن ابی طالب، بایع وهو علی فراش المرض، وحث الناس علی الالتفاف حول علی بن ابی طالب وعمار بن یاسر، وامر ولدیه بالقتال مع علی، فقاتلا تحت اعلام الامام علی، حتی قتل.(42)
وبعد ظهور النفاق فی ظل سیاسة اللاروایه، خاف الصحابه فلم یحدثوا بالاحادیث الکاشفه، ویشهد بذلک، ما رواه البخاری عن ابی هریره قال: (حفظت من رسول اللّه صلی الله علیه وآله وعاءین، فاما احدهما فبثثته، واما الاخر فلو بثثته قطع هذا البلعوم)(43) ، وعنه انه قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (هلاک امتی علی یدی غلمه من قریش)، ان شئت ان اسمیهم بنی فلان وبنی فلان)(44) ، وعنه انه قال: (انی لاحدث احادیث، لو تکلمت بها فی زمان عمر، او عند عمر، لشج راسی).(45)
ویشهد به ایضا، ما روی عن بجاله، قال: (قلت لعمران بن حصین: حدثنی عن ابغض الناس إلی رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فقال: تکتم علی حتی اموت؟ قلت: نعم، قال: بنو امیه وثقیف وبنو حنیفة).(46) ومن الثابت والمعروف ان بنی امیه شقوا طریقهم نحو السلطة بعد وفاه النبی صلی الله علیه وآله، فامر ابو بکر یزید بن ابی سفیان علی الشام(47)، وبعد وفاه یزید، قام عمر بتامیر معاویه(48)، وروی ان عمر کان یقول للناس: (اتذکرون کسری وعندکم معاویه؟!)(49)، وقال لهم عندما ذکروا معاویه: (دعوا فتی قریش وابن سیدها، انه لمن یضحک فی الغضب، ولا ینال منه الا علی الرضا).(50)
واحادیث النبی صلی الله علیه وآله التی یحذر فیها من بنی امیه، احادیث کثیره، منها: ما روی عن ابی ذر انه قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (اذا بلغ بنو امیه اربعین رجلا، اتخذوا مال اللّه دولا، وعباد اللّه خولا، ودین اللّه دغلا)(51) ، ومعنی (مال اللّه دولا)، ای: یکون لقوم دون قوم، (وعباد اللّه خولا)، ای: خدما وعبیدا، (ودین اللّه دغلا)، ای: یدخلون فی الدین امورا لم ترد بها السنه. والحدیث روی عن ابی سعید الخدری، وابن عباس، وابی ذر، ورواه الامام احمد، والحاکم، وابو یعلی، والطبرانی، والبیهقی، وروی بلفظ: (اذا بلغ بنو ابی العاص)، وبلفظ: (اذا بلغ بنو فلان)، وقال الحاکم بعد روایته للحدیث: (لیعلم طالب العلم ان هذا باب لم اذکر فیه ثلث ما روی، وان اول الفتن فی هذه الامه فتنتهم، ولم یسعنی فیما بینی وبین اللّه ـتعالی ـ ان اخلی الکتاب من ذکرهم).(52)
والخلاصة، انه کان لسیاسه اللاروایه واللاتدوین آثار جانبیه، منها: اکتفاء الناس بتلاوه القرآن دون الوقوف علی معانیه واهدافه، وادی ذلک إلی ظهور الذین یقرأون القرآن لا یجاوز تراقیهم، وفی عهد الامام علی ظهرت حقیقتهم امام الناس، وحاربهم الامام فی موقعه النهراوین، وما زالت بقیتهم فی اصلاب الرجال وارحام النساء، لان منهجهم وثقافتهم لن تموت حتی یخرج الدجال، ومنها: ظهور الذین لعنهم اللّه علی لسان نبیه بعد ان ضاع التحذیر منهم فی عالم اللاروایه، ومنها التعتیم علی الهداه، واقتصر ذکرهم فی المجالس الخاصة، ومنها: ظهور القص وعلی مائدته صنعت مناقب وتواریخ لقوافل لا تحمل من العلم الا قشوره، وعلی القص ظهرت ثقافات التحمت مع ثقافه اهل الکتاب، وتشهد بذلک عقیدة الجبریه، یقول الشیخ محمد ابو زهره: (اول من دعا إلی هذه النحله من المسلمین الجعد بن درهم، وقد تلقی ذلک عن یهودی بالشام، لان الیهود اول من فعل ذلک وعلموه بعض المسلمین، وهولاء اخذوا ینشرونه)(53) ، ولقد استغل بنو امیه هذه العقیدة فی اخضاع المسلمین، بحجه ان قیادتهم مفروضه علیهم بقضاء اللّه وقدره، وان ای تمرد علیهم هو تمرد علی قضاء اللّه، ولقد قامت هذه العقیدة علی احادیث وضعها القصاص، کان الهدف من ورائها تزییف النشاط الإنسانی منذ بدء الخلق إلی قیام الساعة، وتحت اعلام عقیدة الجبر انطلقت جحافل بنی امیه إلی دیار المسلمین، بعد ان مهد القص والأحادیث الموضوعة طریقهم نحو اتخاذ دین اللّه دغلا، لیتخذوا مال اللّه دولا، وعباد اللّه خولا، وقتلوا الذین یامرون بالقسط من الناس، من امثال: حجر بن عدی، والحسین بن علی، وغیرهما.
ولم تکن عقیدة المرجئه بعیده عن نسیج القصاص، لان الاحادیث الموضوعه هی التی غذتها، وعلی ذروه عقیدة المرجئه یجلس یوحنا الدمشقی، وهو آخر کبار علماء النصرانیه علی مذهب الکنیسه الاغریقیه، وکان ابوه صاحب عبد الملک بن مروان، وصنف یوحنا کتابا فی فضائل النصرانیه علی منهج محادثه بین مسلم ونصرانی(54)، وقال الشیخ ابو زهره: (کان یوحنا یبث بین علماء النصاری فی البلاد الإسلامیة طرق المناظرات التی تشکک المسلمین فی دینهم، وظهرت آراء یوحنا بالشام)، بعد ان وجدت لها حصنا صنعه القص والأحادیث الموضوعة، ومن خلال هذا الالتقاء تطرق البحث حول مرتکب الکبیرة، هل هو مؤمن ام غیر مؤمن؟ وهل یضر مع الإیمان ذنب؟ وعلی مائده البحث خرجت العقیدة التی تعتذر عن بنی امیه فی ما ارتکبوه من جرائم، بمعنی: لقد ضربوا بعقیدة الجبریه، واعتذروا بعقیدة المرجئة، التی تقول بانه لا ینبغی المفاضلة بین المسلمین، ولا الحکم علی احد بتقوی وغیر تقوی، فالمسلم یکفی ان یکون مسلما، و بهذه العقیدة تم الافتراء علی اللّه و رسوله بتغییر الاحکام الشرعیه، و اظهار البدع والباطل، وقولهم: ان الامه مرحومه، واللّه رفع العذاب عنها، وانهم فی امن من عذاب اللّه وان انهمکوا فی کل اثم وخطیئه، وهتکوا کل حجاب، والامه مغفور لها، محسنهم ومسیئهم، وان لهم الکرامه فی الدنیا، ولهم ان یفعلوا ما شاءوا بعد ان استظلوا بمظله حجاب الامن، ولهم فی الاخره مغفره توجب فتح ابواب الجنه امامهم، وبعقیدة المرجئه اشتد الساعد بعد ان ارتدی قفازا من حریر فی الوقت الذی یحتفظ فیه بقبضته الحدیدیه، وملئت الارض ظلما وجورا.

وهکذا وضع الیهود المسیرة البشریه بین مذهبین اقتصادیین، یعارض کل منهما الاخر، لیشتد الصراع علی امتداد المسیره، مع احتفاظ الیهود بثمرات کل مذهب، وثمرات الصراع القائم بینهما.

وادلی النصاری بدلوهم علی المسیرة البشریه، وخرجت قوافل التبشیر المختلفة الاسماء المتحده الهدف، ومن افکار هذه القوافل ومعتقداتها: محاربه الوحده الاسلامیه، وتشویه التعالیم الاسلامیه، ونشر النصرانیه بین الامم المختلفة فی دول العالم الثالث بعامه، وبین المسلمین بخاصه، بهدف احکام السیطره علی هذه الشعوب، وتتلقی قوافل التنصیر الدعم الدولی الهائل من اوروبا وامریکا، ومن مختلف الکنائس والهیئات والجامعات والموسسات العالمیه، والقی التنصیر بثقله حول العالم الاسلامی، ویتمرکز فی اندونیسیا ومالیزیا وبنجلادیش والباکستان، وفی افریقیا بعامه، من التیارات التبشیریه التی یتبناها الیهود، طائفه المورمون، وتلبس لباس الدعوه إلی دین المسیح، وتنادی بالعوده إلی الاصل، ای إلی کتاب الیهود، ویعتقدون بان اللّه اعط ی وعده لابراهیم، ومن ثم لابنه یعقوب، بان من ذریته سیکون شعب اللّه المختار، وکتابهم یشبه التلمود فی کل شی ء، وکانه نسخه طبق الاصل عنه(15)، وموسس هذه الجماعه: یوسف سمیث، ولد عام 1805م بمدینه شارون بمقاطعه وندسور التابعه لولایه فرمنت، ولقد جندت اسرائیل کل امکاناتها لخدمه هذه الطائفه، وآمن بفکر هذه الطائفه کثیر من النصاری، وکان دعاتها من الشباب المتحمس، وقد بلغ عدد افرادها اکثر من خمسه ملایین نسمه، 80
منهم فی امریکا، ویتمرکزون فی ولایه اوتاه حیث ان 68
من سکان هذه الولایه منهم، 62
من سکان مقاطعه البحیرات المالحه مسجلون کاعضاء فی هذه الکنیسه، ومرکزهم الرئیسی فی ولایه یوتا الامریکیه، وهذا التیار انتشر فی الولایات المتحده، وامریکا الجنوبیه، وکندا، واوروبا، کما ان لهم فی معظم انحاء العالم فروعا ومکاتب ومراکز لنشر افکارهم ومعتقداتهم، ویوزعون کتبهم مجانا، ولهم 175 ارسالیه تنصیریه، کما انهم یملکون: شبکه تلفزیونیه، واحدی عشره محطه اذاعیه، ویملکون مجله شهریه بالاسبانیه، وصحیفه یومیه واحده.(16)

یجب ان نعترف بان المسیرة البشریه حملت ضمن طیاتها البصمه الوثنیه، التی زین الشیطان برنامجها، واغوی به قطاعا عریضا علی امتداد المسیره، ونحن فی عصرن ـ نری اعلام هذا القطیع، ویجب ان نعترف ان الماسونیه شجره عتیقه، فروعها هی الصهیونیه وملحقاتها، وهذه الشجره فی بستان یملکه الیهود، والخدم فی هذا البستان هم علماء التغریب والعلمانیه وغیرهم، ومهمه الخدم هی تذویب الاحساس القومی لدی الشعوب بنشر الافکار العالمیه، ونتیجه لذلک یکون الیهود هم الشعب الوحید الذی یظل محتفظا بقومیته، ویکون له المجد فی النهایه، وله السیطره علی جمیع شعوب الارض باعتباره شعب اللّه المختار.
فالشعب الیهودی داخل دائرته ظل علی امتداد تاریخه بعد السبی یومن بضروره العمل من اجل احیاء مملکه داود، التی یکون لها المجد علی شعوب الارض، ویسبح معها الجبال والطیر، وظل اتباع هذا الاعتقاد علی امتداد تاریخهم وفی احلک الاوقات یقیمون حیاتهم علی اساس هذا الدین الذی یحقق هذه النتیجه، وعندما عاشوا فی بقاع الارض المختلفة متباعدین، کانوا فی الوقت نفسه متقاربین نتیجة لوحده الفکر والهدف، ولم یذوبوا فی المجتمعات، وانما اجتمعوا فی احیاء خاصه بهم داخل المجتمعات الکبیره، وعملوا من اجل ان تکون المجتمعات الکبیره فی قبضتهم، وذلک عن طریق سیطرتهم علی الاقتصاد ورجال الحکم.
وبعد عوده الیهود إلی فلسطین، وبعد انتصارهم عام 1967م، یخط ی من یظن ان الحرب بین الفطره وبین الیهود قد انتهت، ومخدوع کل من یظن ان کل ما هو معلق بین المسلمین وبین الیهود قد تحله العقود او المواثیق او اتفاقیات الصلح والاعتراف المتبادل، لان المهمة الاسرائیلیه لن تنتهی الا بظهور امیر السلام الذی ینتظره الیهود. وقد یاخذ السلام بین العرب وبین الیهود اشکالا متعدده، ولکن تبقی الحقیقه الاکیده ان هذا السلام فی نظر الیهود سیکون ورقه تکتیکیه من اوراق الحرب المستمره، حتی یاتی امیر السلام (الدجال) فینصب فسطاطه فی المنطقه، ویتبعه جمیع الذین تعاموا عن هذه الحقیقه. ویجب ان نعترف ان قطاعا عریضا داخل المسیرة الإسلامیةلا یعرف ذاته، ولا یعرف القوی المعادیه له، او بمعنی آخر، یجب ان نعترف بان هؤلاء یبدو وکانهم لا یریدون ان یعرفوا ذواتهم، او کانهم لا یقدرون علی محاوله المعرفه، وانهم لا یعرفون عدوهم معرفه حقیقیه، او لعلهم لم یحاولوا ان یعرفوا، وفی جمیع الحالات یجب ان نعترف باننا لا نعرف انفسنا ولا نعرف عدونا.
ویجب ان نعترف بان الفطره یحیط بها الظلم من کل مکان، وان الوسائل المحیطه بها یمسک بزمامها الجبان، وکلمه الجبان لا تعنی الرجل الخائف الرعدید فقط، وانما تعنی ذلک الرجل الذی اذا تمکن من عدوه کان اکثر جبنا، بمعنی انه لا یعرف فی التعامل معه معنی من معانی النباله او الکرم او الشهامه، انما یستعمل معه ادنا الوسائل وادناها إلی الحطه، والفطره الانسانیه تحیط بها اکثر الناس جبنا، بمعنی اکثر الناس میلا للانتقام.. واذا کان البحث العلمی قد قدم للمسیره البشریه مجهودات عظیمه، من عصر الطاقه الیدویه إلی عصر الفحم، إلی عصر البخار.. إلی عصر البترول، إلی عصر الکهرباء، ومن عصر الذره إلی عصر الالکترونیات، إلی عصر الکمبیوتر، إلی عصر الفضاء، إلی عصر الهندسه الوراثیه، فیجب ان نعترف ان الاعظم من هذا المجهود الضخم استعمل فی کل عصر من اجل خدمه مخططات الاهواء واهدافها المادیه، وعن طریقه استطاع اصحابه ان یتغلغلوا داخل النفس لاغوائها لتکون عضوا علی طریق اهدافهم.
ان العلوم المفیده تکون فی متناول الانسان عندما تصلح اخلاقه، اما اذا وقف الجبان علی ابواب المجهودات العلمیه، فسیکون للظلم والجور وللفساد اعلام متعدده الالوان والاشکال، وفی عصرنا نری المخطط الیهودی والوثنی تحمیه الترسنات النوویه والکیمیائیه والمکروبیه، والترسانه التقلیدیه، واساطیل الطائرات والغواصات والدبابات وقاذفات الصواریخ والباتریوت، ونجد الفطره فی اماکن کثیره مقیده بالدیون، وفوائد القروض، ومحاذیر السلاح، وضغوط صندوق النقد الدولی، وقرارات الامم المتحده، ونجدها مهدده من کل مکان بعد ان فسد کل شی ء، ولوثت البحار والانهار بالنفط، والمبیدات، ومخلفات المصانع وسموم المعادن الثقیله، ولوث الجو بغازات الکبریت والازون والکربون والرصاص، واتخذ الجبان من قلب الارض والبحر مخازن للموت النووی والرعب الذری یدفن فیه النفایات القاتله لصناعاته المهلکه، ونجد الفطره محاصره بقوافل خرقت الشرائع وطلبت اللذه من وجوهها الشاذه باللواط والسحاق، ولقد راینا کیف خرجت قوافل الشواذ تطالب بشرعیه الفسق، وتقنین زواج الرجال بالرجال، وزواج النساء بالنساء، وتسیر فی مظاهرات علنیه تطالب بحقوقها الشاذه، ولم یقتصر الامر علی خروج قبائل العهر والفسق فی مظاهرات، وانما تفننت قبائل اخری فی جعل الحریه الجنسیه شریعه لمملکتها، واقامت للزنا نوادی وموسسات واقمارا فضائیه تنشره، وابدعت هذه القبائل فی اخراج العهر والفجور والفسق والشذوذ، بجمیع اوضاعه، فی ابهه من الالوان ومواکب من الزینه والزخرف، واستاجرت لهذا الفتیات الساقطات من کل جنس لعرضهن عرایا، ثم ثبت هذا العهر لیستقبله کل من وجه هوائی استقبال إلی الفضاء.
لقد ملئت الارض ظلما، والتطور ینطلق کل دقیقه، بل کل ثانیه، وما کان یحدث من انجاز علمی فی آلاف السنین، اصبح یحدث الان فی سنوات قلیله، ومعنی هذا ان المستقبل سیشهد تطورا مضغوطا فی حیز تاریخی قصیر، فاذا کان الجبان ساهرا ومشرفا علی هذا التطور، فان معنی هذا اننا نهرول بالفعل إلی النهایه. وقبل ان یاتی هذا الیوم یجب ان نعرف من نحن؟ ومن هو عدونا؟ وما هی اهدافنا؟ وما هی اهداف عدونا؟ ومن این نبدا وکیف نخرج من الدائره المغلقه؟ اننا اذا لم نعرف کل هذا وغیره، فستدفع اجیالنا فی المستقبل ثمنا باهظا، وسیشهدون جنازتهم علی اقل تقدیر وهم وراء امیر السلام، وسنعتمد ـنحن ـ هذه الجنازه لان المستقبل ابن للماضی ولا ینفصل عنه. اجیبوا، اجیبوا ـیرحمکم اللّه ـ قبل ان یاتی یوم لا ینفع نفسا ایمانها لم تکن آمنت من قبل.

قال النبی صلی الله علیه وآله: (ان لکل امه فتنه، وفتنه امتی المال)(55) ، ولما کانت فتنه الامه فی المال، بینت الشریعة الخاتمة موضع الرحاب الامن، وشاء اللّه ان یکون الامن فی فعل الرسول، بمعنی ان النجاه لن تکون فی منع الروایة عن الرسول، لان اللّه ـتعالی ـ بین موضع کل مال، وقسمه بین عباده تقسیما حقا بوضع قوانین عادله تقضی علی منابت الفساد، وهذه القسمه وهذه القوانین نفذها النبی صلی الله علیه وآله وهو یبین للناس ما انزل الیهم من ربهم، وفی الوقت الذی کان النبی صلی الله علیه وآله یقیم الحجه، کان یخبر بالغیب عن ربه ویقول: (ان هذا الدینار والدرهم اهلکا من قبلکم وهما مهلکاکم)(56) ، وامر النبی صلی الله علیه وآله باوامر تدفع هذا الهلاک، ومنها اعطاء بالصدقه، لان من خاصتها انها تنمی المال، لانها تنشر الرحمه وتورث المحبه، وتولف بین القلوب وتبسط الامن، وتصرف القلوب عن ان تهم بالغضب والاختلاس والفساد والسرقه، وتدعو إلی الاتحاد والمساعدة والمعونه، وبذلک یقضی علی اغلب طرق الفساد، وحذر ـعلیه الصلاه والسلام ـ من التعامل بالربا، لان الربا من خاصته انه یمحور المال ویفنیه تدریجیا، من حیث انه ینشر القسوه والخساره، ویورث البغض والعداوه وسوء الظن، ویفسد الامن والاستقرار، ویهیج النفوس علی الانتقام بای وسیله امکنت، ویدعو إلی التفرق والاختلاف والفساد، کما یؤدی إلی زوال المال.
ولان المجتمع فی نظر الشریعة ذو شخصیه واحده، له کل المال الذی اقام به صلبه وجعله له معاشا، فان الشریعة الزمت المجتمع بان یدیر المال ویصلحه ویعرضه معرض النماء، ویرتزق به ارتزاقا معتدلا مقتصدا، ویحفظه من الضیاع والفساد، ومن مجملات القرآن التی تتعلق بالاموال، وبینها رسول اللّه صلی الله علیه وآله لیستقیم حال المجتمع، قوله تعالی: (یسالونک عن الانفال قل الانفال للّه والرسول فاتقوا اللّه واصلحوا ذات بینکم واطیعوا اللّه ورسوله ان کنتم مومنین)(57) ، والمعنی: یسالک اصحابک یا محمد عن هذه الغنائم التی غنمتها، فقل: هی للّه والرسول، یحکم فیها اللّه بحکمه ویقسمها الرسول.
الهوامش
--------------------------------------------------------------------------------
(1) رواه احمد، الفتح الربانی: 1/191،والحاکم، المستدرک: 1/109. (2) رواه احمد، کنز العمال: 10/220،والترمذی، وابن حبان فی صحیحه، کنز: 10/221. (3) رواه احمد وابو داود والحاکم، کنز: 10/223. (4) رواه ابو داود، حدیث رقم 4243. (5) رواه الطبرانی، الزوائد: 1/152. (6) رواه احمد، الفتح الربانی: 1/173،والحاکم، واقره الذهبی، المستدرک: 1/106،وابو داود، حدیث رقم 3646،والدارمی فی سننه: 1/125. (7) رواه ابن عبد البر، جامع العلم: 1/85،والخطیب، تقیید العلم، ص: 74. (8) رواه احمد، الفتح الربانی: 1/191،والحاکم وصححه، المستدرک: 1/109،والترمذی وصححه، الجامع: 5/38. (9) رواه احمد وابو داود وابن ماجه والحاکم وصححه، کنز: 1/174،والترمذی وصححه، الجامع: 5/37. (10) رواه ابن کثیر، کنز العمال: 10/285، 286. (11) تذکره الحفاظ: 1/352. (12) رواه ابن عبد البر، کنز: 10/292،وابن سعد، کنز: 10/293،والخطیب، تقیید العلم، ص: 49. (13) رواه ابن عبد البر، کنز: 10/292. (14) رواه خیثمه وابن عبد البر، کنز: 10/292،والخطیب، تقیید العلم، ص: 53. (15) رواه الخطیب، تقیید العلم، ص: 52. (16) رواه ابن عبد البر، کنز العمال: 10/292،وابن سعد، کنز: 10/293،والخطیب، تقیید العلم، ص: 49. (17) رواه ابن عساکر: 10/291. (18) رواه ابن کثیر، البدایه والنهایه: 8/107. (19) رواه ابن سعد، الطبقات: 2/336،وابن عساکر، کنز: 10/295. (20) رواه ابن عساکر، کنز: 10/291. (21) رواه الطبرانی والرامهرمزی والخطیب والدیلمی وابن النجار والدینوری والقشیری ونصر، کنز العمال: 10/294. (22) رواه ابن عساکر وابو نصر السجزی، کنز: 10/229. (23) رواه ابن عبد البر، جامع العلم: 1/137. (24) المصدر نفسه. (25) رواه الخطیب، کنز العمال: 10/304. (26) رواه عبداللّهبن احمد والخطیب، کنز: 10/304. (27) البدایه والنهایه: 8/107. (28) انظر: معالم الفتن، سعید ایوب، ط. دار الکرام بیروت. (29) رواه الطبرانی ورجاله موثقون، وفیه الاجلح الکندی والاکثر علی توثیقه، الزوائد: 1/189. (30) رواه ابن فضاله فی امالیه، کنز العمال: 10/282. (31) رواه احمد والطبرانی، الزوائد: 1/190،والعسکری عن بشربن عاصم، کنز: 10/281،والمروزی عن ابی نضره، کنز: 10/281. (32) رواه احمد والبزار، وقال ابن حجر: اسناده جید، الفتح الربانی: 1/194. (33) رواه مسلم، الصحیح: 3/20. (34) تحفه الاحوازی: 3/74. (35) رواه العسکری والمروزی، کنز العمال: 10/281،وانظر: کنز العمال: 10/282. (36) کتاب المجروحین، ابن حبان: 1/88. (37) یوسف: 3. (38) تقیید العلم، الخطیب، ص: 54. (39) رواه ابو داود، حدیث رقم 4243. (40) رواه البخاری، الصحیح: 4/230. (41) رواه البخاری، الصحیح: 4/230. (42) انظر: معالم الفتن، سعید ایوب. (43) البخاری، الصحیح: 1/34. (44) المصدر نفسه: 2/280. (45) رواه ابن عبد البر، جامع العلم: 1/148،وابن کثیر، البدایه والنهایه: 8/107. (46) رواه نعیم بن حماد، کنز العمال: 11/274. (47) تاریخ الامم والملوک: 4/28. (48) ابن سعد، کنز العمال: 13/606،البدایه والنهایه: 8/118،تاریخ الامم والملوک: 5/69،الاستیعاب: 3/596. (49) تاریخ الامم: 6/184،الاستیعاب: 3/596. (50) الدیلمی، کنز: 13/587،البدایه والنهایه: 8/125،الاستیعاب: 3/597. (51) الحاکم وصححه، المستدرک: 3/479. (52) المصدر نفسه: 4/482. (53) تاریخ المذاهب الاسلامیه، ابو زهره: 2/102. (54) تاریخ الادب العربی، بروکلمان: 1/256. (55) رواه الترمذی وصححه، الجامع: 4/569. (56) رواه ابو داود عن ابی موسی، کنز: 3/191،والطبرانی والبیهقی عن ابن مسعود، کنز: 3/191. (57) الانفال: 1.
وروی ان النبی صلی الله علیه وآله قال: (انما انا قاسم وخازن، واللّه یعط ی)(1) ، وقال: (ما اعطیکم ولا امنعکم انا قاسم اضع حیث امرت)(2) ، وبین النبی صلی الله علیه وآله حکم اللّه فی الغنیمه، قال تعالی: (واعلموا انما غنمتم من شیء فان للّه خمسه وللرسول ولذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل ان کنتم آمنتم باللّه...)(3) ، وبین الرسول حکم الخمس وحکم الاربعه اخماس، وعلموا حق الذین حرمت علیهم الصدقه من ذی القربی، وحق الجنود.
وقال تعالی: (انما الصدقات للفقراء والمساکین والعاملین علیها والمولفه قلوبهم وفی الرقاب والغارمین وفی سبیل اللّه وابن السبیل فریضه من اللّه واللّه علیم حکیم)(4) ، قال المفسرون: بین اللّه ـتعالی ـ انه هو الذی قسم الصدقات وبین حکمها وتولی امرها بنفسه، ولم یکل قسمتها إلی احد غیره، فقوله: (فریضة من اللّه)، اشاره إلی ان تقسیمها إلی الاصناف الثمانیه امر مفروض منه تعالی، واشاره إلی ان الزکاه فریضه واجبه، وقوله تعالی: (واللّه علیم حکیم)، اشاره إلی ان فریضه الزکاه مشرعه عن علم وحکمه، لا تقبل تغییر المغیر.
وروی ابو داود عن زیاد بن الحارث قال: (اتیت النبی صلی الله علیه وآله فبایعته، فاتاه رجل، فقال: اعطنی من الصدقه، فقال له النبی صلی الله علیه وآله: ان اللّه لم یرض بحکم نبی ولا غیره فی الصدقات حتی حکم فیها، فجزاها ثمانیه اجزاء، فان کنت من تلک الاجزاء اعطیتک حقک).
واقامت الشریعة الخاتمة الحجة علی المسیره، فاخبر النبی الخاتم صلی الله علیه وآله ان فتنه امته فی المال، وبین کیف تدخل الامه فی حجاب الامن. وفی الوقت الذی بین فیه النبی صلی الله علیه وآله حکم الغنیمه اخبر بالغیب عن ربه، بان فتنه المال ستصیب البعض، وقال: (کانی براکب قد اتاکم فنزل، فقال: الارض ارضنا والفی ء فیونا، وانما انتم عبیدنا، فحال بین الارامل والیتامی وما افاء اللّه علیهم)(5) ، اخبر النبی بهذا حتی یاخذوا بالاسباب وهم تحت سقف الامتحان والابتلاء، لان اللّه ـتعالی ـ ینظر إلی عباده کیف یعملون.

ذکرنا ان الساحة بعد رسول اللّه کان فیها صحابه سمعوا من النبی شیئا ولم یحفظوه علی وجهه، وکان فیها من سمع منه شیئا یامر به ثم نهی عنه وهو لا یعلم، فحفظ المنسوخ ولم یحفظ الناسخ، وادی هذا فی نهایه المطاف إلی تضارب القرارات ثم ضیاع مال اللّه فی عهد بنی امیه، بعد ان بسطوا ایدیهم علی بیوت المال، وبالجمله، نقدم هنا الاحادیث التی تشهد بالمقدمات الاولی: روی البخاری ومسلم عن عائشه (ان فاطمه بنت رسول اللّه صلی الله علیه وآله سالت ابا بکر بعد وفاه رسول اللّه صلی الله علیه وآله ان یقسم لها میراثها مما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فقال لها ابو بکر: ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله قال: لا نورث ما ترکناه صدقه، فغضبت فاطمه فهجرت ابا بکر، فلم تزل مهاجره له حتی توفیت، وعاشت بعد رسول اللّه صلی الله علیه وآله سته اشهر، فکانت فاطمه تسال ابا بکر نصیبها مما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله من خیبر وفدک وصدقته بالمدینه، فابی ابو بکر ذلک..).(6)
وروی الامام احمد انه: (لما قبض رسول اللّه صلی الله علیه وآله ارسلت فاطمه إلی ابی بکر، فقالت: اانت ورثت رسول اللّه صلی الله علیه وآله ام اهله؟ فقال: بل اهله، قالت: فاین سهم رسول اللّه صلی الله علیه وآله ؟ فقال: انی سمعت رسول اللّه صلی الله علیه وآله یقول: ان اللّه ـعز وجل ـ اذا اطعم نبیا طعمه ثم قبضه جعله للذی یقوم من بعده، فرایت ان ارده علی المسلمین).(7)
ولقد ثبت بالأحادیث الصحیحه ان ابا بکر ابی ان یعط ی فاطمه ـ رضی اللّه عنه ـ ما ترک رسول اللّه صلی الله علیه وآله من خیبر وفدک وصدقته بالمدینه، وذلک لما عنده من حدیث لم یروه غیره.
وفی عهد عمر روی البخاری ومسلم ان صدقه رسول اللّه صلی الله علیه وآله بالمدینه دفعها عمر إلی علی بن ابی طالب والعباس، وامسک خیبر وفدکا (8)، وذلک ایضا لما عنده من حدیث، وروی ان اهل البیت ردوا إلی عمر ما دفعه الیهم لانهم وجدوه دون حقهم الذی بینه رسول اللّه لهم، فعن یزید بن هرمز ان نجده الحروری ارسل إلی ابن عباس یساله عن سهم ذی القربی، ویقول: لمن تراه؟ فقال ابن عباس: لقربی رسول اللّه صلی الله علیه وآله، قسمه لهم رسول اللّه صلی الله علیه وآله، وقد کان عمر عرض علینا من ذلک عرضا رایناه دون حقنا فرددناه علیه، وابینا ان نقبله.(9)
کان لقرار منع میراث الرسول وصدقته آثار جانبیه منها: التعتیم علی اهل البیت، لان خروجهم من تحت سقف ما کتبه اللّه لهم، وهم الذین حرمت علیهم الصدقه، یجعلهم کغیرهم من الناس، ولم یفعل النبی صلی الله علیه وآله هذا فی حیاته، وانما کان یضع الناس فی مواضعهم التی حددها اللّه تعالی، فعن جبیر بن مطعم قال: (مشیت انا وعثمان بن عفان إلی رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فقلنا: یا رسول اللّه، اعطیت بنی المطلب وترکتنا ونحن وهم منک بمنزله واحده، فقال: انما بنو المطلب وبنو هاشم شی ء واحد)(10)، وفی روایه: (انا وبنو المطلب لا نفترق فی جاهلیه ولا اسلام، وانما نحن وهم شی ء واحد، وشبک بین اصابعه).(11)
اما فی ما یختص بحقوق الجنود، فقد بینه النبی صلی الله علیه وآله حین سئل: ما تقول فی الغنیمه؟ قال: (للّه خمس، واربعه اخماس للجیش)(12) ، لکن عمر بن الخطاب اجتهد فی هذا، وامر بوضع جمیع الغنائم فی بیت المال، ثم قام بتقسیم هذه الغنائم وفقا لما یراه، ودون علی ذلک الدواوین، وعدم قسمه عمر للغنائم یشهد به ما روی عن ابراهیم انه قال: لما افتتح المسلمون السواد قالوا لعمر: اقسمها بیننا فانا فتحناها، فابی عمر وقال: فما لمن جاء بعدکم من المسلمین؟(13) وقال عمر: (لولا آخر المسلمین ما فتحت قریه الا قسمتها سهمانا کما قسم رسول اللّه خیبر سهمانا، ولکنی اردت ان یکون جزیه تجری علی المسلمین، وکرهت ان یترک آخر المسلمین لا شی ء لهم)(14) ، وفی روایة قال: (ولکنی اترکها خزانه لهم).(15)
ویشهد التاریخ ان هذه الخزانه اضرت اکثر مما نفعت، فبعد ان بسط بنو امیه ایدیهم علی بیوت المال التی ترکها عمر بن الخطاب، اتخذوا دین اللّه دغلا، ومال اللّه دولا، وعباد اللّه خولا، واستمرت بیوت المال علی امتداد المسیرة یشتری بها الحکام الذمم ویسفکون بها الدم الحرام.
وکان هناک العدید من الصحابه الذین عارضوا سیاسه عدم قسمه الغنائم علی سنه رسول اللّه صلی الله علیه وآله، منهم الزبیر بن العوام، فعن سفیان بن وهب قال: (لما فتحنا مصر بغیر عهد، قام الزبیر فقال: اقسمها یا عمرو بن العاص، فقال: لا اقسمها، فقال الزبیر: واللّه لتقسمنها کما قسم رسول اللّه خیبر، فقال: واللّه لا اقسمها حتی اکتب إلی امیر المومنین، فکتب عمر الیه: اقرها حتی تغزوا منها حبل الحبله)(16) ، قال المفسرون فی رد عمر: (یرید حتی یغزو اولاد الاولاد ویکون عاما فی الناس)، وقیل: (او یکون اراد المنع من القسمه حیث علقه علی امر مجهول).
ویشهد التاریخ ان عمرو بن العاص بسط یده علی مصر کلها، وکان خراجها له طیله حیاته فی عهد معاویه بن ابی سفیان، وذلک عندما تکاتف عمرو مع معاویه علی علی بن ابی طالب، فکافاه معاویه بان تکون مصر له طعمه، ومن الذین اعترضوا علی قرار عمر: بلال بن رباح، فقد قال له عندما افتتحوا ارضا: اقسمها بیننا وخذ خمسها، فقال عمر: لا، هنا عین المال، ولکنی احبسه فیئا یجری علیهم وعلی المسلمین، فقال بلال واصحابه: اقسمها بیننا، فقال عمر: اللهم اکفنی بلالا وذویه. قال راوی الحدیث: فما حال الحول ومنهم عین تطرف(17)، ای: ماتوا بفضل دعاء عمر. وکان بلال کثیر الاعتراض علی سیاسه عمر، عن ابن ابی حازم قال: (جاء بلال إلی عمر حین قدم الشام، وعنده امراء الاجناد، فقال: یا عمر، انک بین هؤلاء وبین اللّه، ولیس بینک وبین اللّه احد، فانظر من بین یدیک ومن عن یمینک ومن عن شمالک، فان هؤلاء الذین جاووک (ای اتباع بلال)، واللّه لم یاکلوا الا لحوم الطیر (ای لم یصل الیهم من الامراء شیء)، فقال عمر للامراء: لا اقوم من مجلسی هذا حتی تکفلوا لی لکل رجل من المسلمین بمدیت(18) بر وحظهما من الخل والزیت، قالوا: تکفلنا لک یا امیر المومنین).(19)
اما قسمه عمر بن الخطاب بین الناس، فلقد فضل عمر المهاجرین من قریش علی غیرهم من المهاجرین، وفضل المهاجرین کافه علی الانصار کافه، وفضل العرب علی العجم، وروی انه قال: (من اراد ان یسال عن المال فلیاتنی، فان اللّه جعلنی له خازنا وقاسما، الا وانی بادی بالمهاجرین الاولین انا واصحابی فمعطیهم، ثم بادی بالانصار الذین تبواوا الدار والایمان فمعطیهم، ثم بادی بازواج النبی صلی الله علیه وآله فمعطیهن)، وفی روایه: (ففرق لازواج النبی صلی الله علیه وآله الا جویریه وصفیه ومیمونه، فقالت عائشة: ان رسول اللّه صلی الله علیه وآله کان یعدل بیننا، فعدل بینهن عمر)(20) ، ثم قال عمر: (من اسرعت به الهجره اسرع به العطاء، ومن ابطا عن الهجره ابطا به عن العطاء، فلا یلومن احدکم الا مناخ راحلته).(21)
وبالجمله، قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: (ایما قریه افتتحها اللّه ورسوله فهی للّه ورسوله، وایما قریه افتتحها المسلمون عنوه، فخمسها للّه ولرسوله وبقیتها لمن قاتل علیها)(22) ، وکان صلی الله علیه وآله یسوی بین الجنود فی القسمه، ولم یخص احدا بشی ء دون الاخر(23)، ولقد اخبر بالغیب عن ربه بما سیحدث من بعده، وقال لابی ذر: (کیف انت وائمه من بعدی یستاثرون بهذا الفی ء، اصبر حتی تلقانی)(24) ، وقال: (خذوا العطاء ما دام عطاء، فاذا کان انما هو رشی فاترکوه، ولا اراکم تفعلون، یحملکم علی ذلک الفقر والحاجه، الا وان رحی بنی مرج قد دارت، وان رحی الإسلام دائره، وان الکتاب والسلطان سیفترقان، فدوروا مع الکتاب حیث دار...).(25)
واذا کان الاجتهاد قد اخرج اهل البیت والجنود الذین شارکوا فی المعارک من قسمه رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فان الاجتهاد قد اخرج المولفه قلوبهم من القسمه التی قسمها اللّه تعالی.
ولقد ذکرنا من قبل ان اللّه ـ تعالی ـ هو الذی قسم الصدقات، وبین حکمها، وتولی امرها بنفسه، ولم یکل قسمتها إلی احد غیره، وجزاها ـ سبحانه ـ ثمانیه اجزاء، لا تقبل تغییر المغیر، قال تعالی: (انما الصدقات للفقراء والمساکین والعاملین علیها والمولفه قلوبهم وفی الرقاب والغارمین وفی سبیل اللّه وابن السبیل فریضه من اللّه)(26) ، وروی ان النبی صلی الله علیه وآله اعط ی المولفه قلوبهم، وهم صنفان: صنف کفار، وصنف اسلموا علی ضعف، وذلک لیامن شرهم وفتنتهم، لان من شان الصدقه انها تولف بین القلوب وتبسط الامن، وظل النبی صلی الله علیه وآله یعط ی هذا السهم للمولفه قلوبهم لیعاونوا المسلمین او لیقوی اسلامهم، حتی وفاته صلی الله علیه وآله.
وکان ابو سفیان(27) وابنه معاویه(28) من الذین اعطاهم النبی من سهم المولفه قلوبهم، وروی (ان عمرو بن العاص حین جزع عن موته، فقیل له: قد کان رسول اللّه صلی الله علیه وآله یدینک ویستعملک، فقال: اما ـواللّه ـ ما ادری احبا کان ذلک ام تالفا یتالفنی؟)(29)، وعلی الرغم من ان النبی صلی الله علیه وآله کان یعط ی ابا سفیان من سهم المولفه، الا ان الصحابه کانوا یختلفون فی تحدید موقعه، روی (ان ابا سفیان اتی علی سلمان وصهیب وبلال فی نفر، فقالوا: واللّه ما اخذت سیوف اللّه من عنق عدو اللّه ماخذها، فقال ابو بکر: اتقولون هذا لشیخ قریش وسیدهم؟ فاتی النبی صلی الله علیه وآله فاخبره، فقال النبی صلی الله علیه وآله: یا ابا بکر، لعلک اغضبتهم، لئن کنت اغضبتهم لقد اغضبت ربک، فاتاهم ابو بکر، فقال: یا اخوتاه اغضبتکم، قالوا: یغفر اللّه لک یا اخی)(30) ، قال النووی: (هذه فضیله ظاهره لسلمان ورفقته هولاء)(31) ، وروی ان النبی صلی الله علیه وآله اعط ی قریشا حین افاء اللّه علیه اموال هوازن، فقال الناس من الانصار: یعط ی قریشا ویترکنا وسیوفنا تقطر من دمائهم، فعندما سمع رسول اللّه صلی الله علیه وآله بمقالتهم، ارسل إلی الانصار فجمعهم ولم یدع احدا غیرهم، فقال: (انی لاعط ی رجالا حدثاء عهد بکفر اتالفهم، افلا ترضون ان یذهب الناس بالاموال وترجعون برسول اللّه إلی رحابکم؟ فواللّه لما تنقلبون به خیر مما ینقلبون به، قالوا: اجل یا رسول اللّه قد رضینا، فقال لهم: انکم ستجدون بعدی اثره شدیده، فاصبروا حتی تلقوا اللّه ورسوله فانی فرطکم علی الحوض).(32)
لقد کان فی سهم المولفه امتحان وابتلاء، ولکن الصحابه بعد رسول اللّه صلی الله علیه وآله اجتهدوا فیه..
روی (ان الاقرع بن حابس وعیینه بن حصین، وکانا من المولفه قلوبهم، جاءا یطلبان ارضا من ابی بکر، فکتب بذلک خطا، فمزقه عمر بن الخطاب، وقال: هذا شی ء کان یعطیکموه رسول اللّه صلی الله علیه وآله تالیفا لکم، فاما الیوم فقد اعز اللّه الإسلام واغنی عنکم، فان ثبتم علی الاسلام، والا فبیننا وبینکم السیف، فرجعوا إلی ابی بکر، فقالوا: انت الخلیفه ام عمر؟ بذلت لنا الخط ومزقه عمر، فقال ابو بکر: هو ان شاء اللّه، ووافق عمر).(33)
وعن الشعبی انه قال: (کانت المولفه علی عهد رسول اللّه صلی الله علیه وآله، فلما ولی ابو بکر انقطعت)(34) ، واعترض ابن قدامه علی انقطاع سهم المولفه وقال: ان اللّه ـتعالی ـ سمی المولفه فی الاصناف الذین سمی الصدقه لهم، والنبی صلی الله علیه وآله قال: (ان اللّه حکم فیها فجزاها ثمانیه اجزاء)، وکان ـعلیه الصلاه والسلام ـ یعط ی المولفه کثیرا فی اخبار مشهوره، ولم یزل کذلک حتی مات، ولا یجوز ترک کتاب اللّه وسنه رسوله الا بنسخ، والنسخ لا یثبت بالاحتمال، ثم ان النسخ انما یکون فی حیاه النبی صلی الله علیه وآله، لان النسخ انما یکون بنص ولا یکون النص بعد موت النبی صلی الله علیه وآله وانقراض زمن الوحی، ثم ان القرآن لا ینسخ الا بقرآن، ولیس فی القرآن نسخ لذلک ولا فی السنه، فکیف یترک الکتاب والسنه بمجرد الاراء والتحکم، او بقول صحابی او غیره؟.(35)
والخلاصة، ختم اللّه ـتعالی ـ آیه الانفال بقوله: (واطیعوا اللّه ورسوله ان کنتم مومنین)(36) ، وفی هذا تحذیر من الاختلاف، واخبار بان طاعة الرسول طاعة للّه، وختم ـسبحانه ـ آیه الخمس بقوله: (ان کنتم آمنتم باللّه وما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان)(37) ، قال ابن کثیر: (ای امتثلوا ما شرعنا لکم من الخمس فی الغنائم ان کنتم تومنون باللّه والیوم الاخر وما انزلنا علی الرسول فی القسمه)(38) ، وختم سبحانه آیه الزکاه بقوله: (فریضه من اللّه واللّه علیم حکیم)(39) ، قال ابن کثیر: (ای حکما مقدرا بتقدیر اللّه وفرضه وقسمه، فهو ـتعالی ـ علیم بظواهر الامور وبواطنها، وبمصالح عباده فی ما یقوله ویفعله ویشرعه ویحکم به).(40)
والمسیرة قد اجتهدت تحت سقف الامتحان والابتلاء، ولکن احادیث الاخبار بالغیب، وحرکه التاریخ، تثبت ان بعض هذه الاجتهادات انتهت فی نهایه المطاف إلی دائره لا تحقق الامان بصوره من الصور، قد تکون بیوت المال قد امتلات بالذهب والفضه عند المقدمه، ولکن عند النتیجه نری ان تفضیل هذا عن ذاک فی القسمه، ادی إلی الصراع القبلی بین ربیعه ومضر، وبین الاوس والخزرج(41)، واشعل الصراع العنصری بین العرب والعجم، والصریح والموالی(42)، کما ادی الاجتهاد فی الخمس إلی اختلاف الامه فی من هم عشیره النبی الاقربون؟ ومن هم اهل بیته وعترته؟، وادی الاجتهاد فی الاربعه اخماس الخاصه بالجنود، إلی استیلاء الامراء فی الامصار علی معظم هذه الاموال، وکان لهذا اثر سیی علی امتداد المسیره، وادی الاجتهاد فی سهم المولفه، إلی استواء ضعیف الایمان مع قویه، وادی إلی تهییج النفوس علی الانتقام بای وسیله، لان الصدقه من خصائصها انها تنشر الرحمه وتورث المحبه، وتولف بین القلوب، وتبسط الامن، فاذا امسکت ـوکان تحت سقف الامه منافقون، منهم: اثنا عشر رجلا اخبر النبی صلی الله علیه وآله انهم حرب للّه ولرسوله فی الحیاه الدنیا، ولن یدخلوا الجنه حتی یلج الجمل فی سم الخیاط ـ کان امساکها سببا فی فتح طرق الفساد.
فالطریق کان علیه ضعیف الایمان، وکان علیه ابناء الامم، وکانعلیه امراء التنافس، والتحاسد، والتدابر، والتباغض، والبغی، وکان علیه المنافقون، ومنهم اثنا عشر رجلا حرب للّه ولرسوله فی الحیاه الدنیا، وعلی طریق کهذا، لا نستبعد ان تضیع الصلاه، وقد سجل حذیفه البادره الاولی قبل وفاته، فقال: (ابتلینا، حتی جعل الرجل منا لا یصلی الا سرا)(43) ، وکان النبی صلی الله علیه وآله قد اخبر بالغیب عن ربه، ان الصلاه فی طریقها إلی الضیاع، فعن ابی ذر قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: یا ابا ذر، امراء یکونون بعدی یمیتون الصلاه فصل الصلاه لوقتها...)(44) ، قال النووی: (ای یجعلونها کالمیت الذی خرجت روحه).(45)
وروی ان الولید بن عقبه ـوکان اخا عثمان لامه ـ حین کان والیا لعثمان بن عفان علی الکوفه اخر الصلاه، فقام عبداللّه بن مسعود فصلی بالناس، فارسل الیه الولید وقال له: ما حملک علی ما صنعت؟ اجاءک من امیر المومنین امر ام ابتدعت؟ فقال: لم یاتنی من أمیر المؤمنین امر ولم ابتدع، ولکن ابی اللّه ـعز وجل ـ علینا ورسوله صلی الله علیه وآله ان ننتظرک بصلاتنا وانت فی حاجتک.(46)
وبینما کان الامراء یمیتون الصلاه، کانت الصلاة تؤدی بروحها خلف علی بن ابی طالب، روی مسلم عن مطرف قال: (صلیت انا وعمران بن حصین خلف علی بن ابی طالب، فکان اذا سجد کبر، واذا رفع راسه کبر، واذا نهض من الرکعتین کبر، فلما انصرفنا من الصلاه، اخذ عمران بیدی ثم قال: صلی بنا هذا صلاه محمد صلی الله علیه وآله (47)، وفی روایه: قال عمران: قد ذکرنی هذا صلاه محمد صلی الله علیه وآله، وروی ان عمران بن حصین مات سنه اثنتین وخمسین هجریه.(48)
ولما کان حذیفه قد صلی سرا، ولما کان ابن مسعود قد شهد تاخیر الصلاه، فان ابا الدرداء قد شهد شیئا آخر، فعن ام الدرداء قالت: (دخل علی ابو الدرداء وهو مغضب، فقلت: من اغضبک؟ قال: واللّه لا اعرف فیهم من امر محمد صلی الله علیه وآله شیئا الا انهم یصلون جمیعا)(49) ، ومات ابو الدرداء فی خلافه عثمان.
ثم جاء عام ستین، وهو العام الذی حمل الصبیان اعلامه، وفیه قال النبی صلی الله علیه وآله: (تعوذوا باللّه من راس الستین ومن اماره الصبیان)(50) ، وقال: (ویل للعرب من شر قد اقترب علی راس الستین تصیر الامانه غنیمه، والصدقه غرامه، والشهاده بالمعرفه، والحکم بالهوی)(51) ، فراس الستین تطویر للعربه التی تنطلق بوقود الرای، وراس الستین هو الوعاء الذی یصب فیه اماته الصلاه من العهود التی سبقته، وینطلق منه وقود اضاعه الصلاه، وقراءه القرآن بلا تدبر، قال النبی صلی الله علیه وآله وهو یخبر بالغیب عن ربه: (یکون خلف بعد ستین سنه، اضاعوا الصلاه واتبعوا الشهوات فسوف یلقون غیا، ثم یکون خلف یقرأون القرآن لا یعدو تراقیهم، ویقرا القرآن ثلاثه: مومن، ومنافق، وفاجر)(52) ، وعن ابی سعید قال: (المنافق کافر به، والفاجر یتاکل منه، والمومن یومن به).(53)
ومن الدلائل علی ان جیل الستین اخذ وقوده ممن سبقه، ان النبی صلی الله علیه وآله اخبر فی حدیث آخر بان کثره المال هی الخلفیة الأساسیة التی یتم علیها تفریخ هولاء، قال صلی الله علیه وآله: (مما أتخوف علی امتی ان یکثر فیهم المال حتی یتنافسوا فیقتلون علیه، وان مما اتخوف علی امتی ان یفتح لهم القرآن، حتی یقراه المومن والکافر والمنافق).(54)
فالمال انتج التنافس، والتحاسد، والتدابر، والتباغض، والبغی، وفتح القرآن امام العامه ـمع عدم وجود العالم به ـ ادی إلی ترتیله فی زحام الاسواق، حیث لا مستمع ولا منصت، ومن الاصاغر اخذ العلم الذی ادی إلی ضیاع الصلاه، ولقد سئل النبی صلی الله علیه وآله عن اشراط الساعة، فقال: (ان من اشراطها ان یلتمس العلم عند الاصاغر)، قال ابن المبارک: (الاصاغر الذین یقولون برایهم)(55) ، وعن ابن مسعود قال: (لا یزال الناس بخیر ما اخذوا العلم عن اکابرهم، فان اخذوه من اصاغرهم وشرارهم هلکوا)(56) ، وعن انس قال: (قیل: یا رسول اللّه، متی ندع الائتمار بالمعروف والنهی عن المنکر؟ قال: اذا ظهر فیکم ما ظهر فی بنی اسرائیل، اذا کانت الفاحشه فی کبارکم، والملک فی صغارکم، والعلم فی رذالکم).(57)
واذا کان ابو الدرداء قد شهد قبل وفاته انه لا یعرف فی الناس من امر محمد صلی الله علیه وآله شیئا الا انهم یصلون جمیعا، فان انس بن مالک شهد عام ستین، حیث مقدمه الخلف الذین اضاعوا الصلاه واتبعوا الشهوات، روی البخاری عن الزهری قال: (دخلت علی انس فوجدته یبکی، فقلت: ما یبکیک؟ قال: ما اعرف شیئا مما ادرکت، الا هذه الصلاه، وهذه الصلاه قد ضیعت)(58) ، ومات انس سنه ثلاث وتسعین، وکان یقول: (لم یبق احد صلی القبلتین غیری).(59)
وفی الخلف الذین یضیعون الصلاه بعد انبیاء اللّه، یقول تعالی: (أولئک الذین انعم اللّه علیهم من النبیین من ذریه آدم وممن حملنا مع نوح ومن ذریه ابراهیم واسرائیل وممن هدینا واجتبینا اذا تتلی علیهم آیات الرحم ـن خروا سجدا وبکیا * فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلاه واتبعوا الشهوات فسوف یلقون غیا)(60) ، قال المفسرون: ذکر اللّه حزب السعداء، وهم الانبیاء ومن اتبعهم من القائمین بحدود اللّه واوامره، المودین فرائض اللّه، ثم ذکر ـ سبحانه ـ الخلف: ای البدل السیی، وقوله تعالی: (فخلف من بعدهم)، ای قام مقام اولئک الذین انعم اللّه علیهم، وکانت طریقتهم الخضوع والخشوع للّه بالتقدم الیه بالعباده، قوم سوء اضاعوا الصلاه، وضیاع الشی ء: فساده او افتقاده، ومعنی انهم اضاعواالصلاه: ای افسدوها بالتهاون فیها والاستهانه بها، حتی تنتهی إلی امثال اللعب بها والتغییر فیها والترک لها، فاذا کانوا قد فعلوا هذا بالصلاه فانهم لما سواها من الواجبات اضیع، لانها عماد الدین وقوامه، ثم اخبر ـسبحانه ـ بان القوم السوء الذین اضاعوا الصلاه، وهی الرکن الاصیل فی العبودیه، واتبعوا الشهوات، هؤلاء سیلقون غیا: ای خساره، وهذه العقوبه سنه ثابته لا تتبدل ولا تتغیر، یعاقب اللّه بها کل خلف طالح، وذکر ابن کثیر فی تفسیر هذه الایه، ان هذا الخلف فی هذه الامه أیضا.(61)
والخساره التی توعد اللّه بها الخلف الذین اضاعوا الصلاه واتبعوا الشهوات، یحمل اسبابها امراء السوء وسبایا السوء الذین تربوا علی القصص، وتسربت الیهم روح الامم المستعلیه الجباره، فهولاء وغیرهم فتحوا ابواب القتال من اجل الملک، وعند نهایه القتال، وفی نهایه المسیرة کانت الخساره عنوانا رئیسیا لکل شی ء فی عالم الاستدراج.
اما القتال علی الملک، فیشهد به ابو برزه الاسلمی، روی البخاری عن ابی المنهال قال: (لما کان ابن زیاد ومروان بالشام، ووثب ابن الزبیر بمکه، ووثب القراء بالبصره، انطلقت مع ابی إلی ابی برزه الاسلمی، فقال ابی: یا ابا برزه، الا تری ما وقع فیه الناس؟ فقال: انی احتسبت عند اللّه انی اصبحت ساخطا علی احیاء قریش، انکم ـیا معشر العرب ـ کنتم علی الحال الذی علمتم من الذله والقله والضلاله، وان اللّه انقذکم بالاسلام وبمحمد صلی الله علیه وآله، حتی بلغ ما ترون، وهذه الدنیا افسدت بینکم، ان ذاک الذی بالشام ـواللّه ـ ان یقاتل الا علی الدنیا، وان هؤلاء الذین بین اظهرکم ـواللّه ـ ان یقاتلون الا علی الدنیا، وان ذاک الذی بمکه ـواللّه ـ ان یقاتل الا علی الدنیا).(62)
ونتیجه القتال علی الملک، انه لم تستطع الدوله البقاء تحت حکم اداره مرکزیه واحده، فعند بدایه المسیرة اتسعت الدوله من شواط ی المحیط الاطلسی فی المغرب إلی نهر السند فی الشرق، ومن بحر مازندران فی الشمال إلی منابع النیل فی الجنوب، وکما توسعت الدوله بسرعه، تجزات بسرعه ایضا، فاذا نظرنا علی امتداد المسیرة لنرصد معالم الاختلاف والتفرق علی الارض، نجد ان عبد الرحم ـن الداخل، وهو احد افراد الاسره الامویه، قد اسس دوله مستقله فی اسبانیا سنه 138ه، ورفع ید الحاکم العباسی عن ذلک الجزء من الدوله العباسیه، ثم ظهر الادارسه واسسوا دولتهم، ثم جاء الاغالبه واستولوا علی بقیه مناطق افریقیا عام 184ه، ثم ظهر ابن طولون فی مصر والشام وفصلهما عن الدوله، وعند حلول سنه 323ه اسس الاخشید حکمه فی مصر، ولم یبق تحت نفوذ الدوله العباسیه السیاسی من بلاد المغرب سوی رمزها.
اما فی المشرق، فتم تاسیس الدوله الطاهریه بخراسان عام 204ه، وتتابع ظهور الدویلات الصغیره بعد ذلک شرق ایران، کالصغاریین والسامانیین والغزنویین، ثم قامت الدوله البویهیه فی الجزء المتبقی لهم فی ایران، ثم جاء المغول عام 334ه وانزل الستار علی الدوله العباسیه، وکان للدوله فرع یحکم رمزیا فی مصر، قضی علیه سلیم الاول من سلاطین آل عثمان، بعد استیلائه علی مصر عام 922ه.
وعلی امتداد المسیرة کانت الاصابع الیهودیه تعمل فی الخفاء، کانت تثقب فی الجدار بواسطه ابناء الامه، وتحطم الاقفال بواسطه الحروب الصلیبیه المتعدده الاشکال، حتی جاء الیوم الذی طبقت فیه اتفاقیه سایکس بیکو علی الشام، وفرض الانتداب الفرنسی علی شمال هذه البلاد، وقسم إلی کیانین هما: سوریا، ولبنان، وفرض الانتداب البریطانی علی جنوبها، وقسم إلی کیانین هما: الاردن، وفلسطین، وفی عام 1917م صدر وعد بلفور، الذی یقضی بانشاء وطن قومی للیهود فی فلسطین، وفی عام 1967م بسط الیهود ایدیهم علی ما حلموا به طیله حیاتهم، بسطوا ایدیهم علی الارض الواسعه، التی یحیط بها غثاء من کل مکان.
لقد بدا الطریق من عند البحث عن الدرهم والدینار، والنبی صلی الله علیه وآله اخبر عن ربه جل وعلا، فقال: (کیف انتم اذا لم تجبوا دینارا ولا درهم ـ؟ قالوا: ولم ذاک؟ قال: تنتهک ذمه اللّه وذمه رسوله، فیشد اللّه قلوب اهل الذمه فیمنعون ما بایدیهم)(63) ، وقال: (یوشک ان تداعی علیکم الامم من کل افق کما تداعی الاکله إلی قصعتها، قالوا: یا رسول اللّه، فمن قله بنا یومئذ؟ قال: لا، ولکنکم غثاء کغثاء السیل، یجعل الوهن فی قلوبکم، وینزع الرعب من قلوب عدوکم، لحبکم الدنیا وکراهیتکم الموت)(64) ، وقال صاحب عون المعبود: (ای یدعو بعضهم بعضا لمقاتلتکم وسلب ما ملکتموه من الدیار والاموال، ولقد وصفهم النبی صلی الله علیه وآله بغثاء السیل، لقله شجاعتهم ودناءه قدرهم، وغثاء السیل: ای کالذی یحمله السیل من زبد ووسخ).(65)
لقد اخبر النبی صلی الله علیه وآله ان فتنه امته فی المال، وان الدرهم والدینار سیهلکهم کما اهلک الذین من قبلهم، وبین النبی صلی الله علیه وآله موضع کل مال فی الاسلام، وامر الامه بان تتمسک بالکتاب والعتره، وان تاخذ باسباب الحیاه التی تحقق السعاده فی الدنیا بما یوافق الکمال الاخروی، فیامروا بالمعروف وینهوا عن المنکر، ولکن القافله ترکت الامراء الصبیان یعبثون بکل شیء، خوفا من الجوع والفقر، وفی نهایه المطاف وقف الحاضر امام الماضی علی رقعه واحده، یدوی فیها صوت النبی الأعظم محمد بن عبد اللّه بن عبد المطلب، النبی العربی القرشی الهاشمی المکی المدنی صلی الله علیه وآله، وهو یقول: (منعت العراق درهمها وقفیزها، ومنعت الشام مدیها ودینارها، ومنعت مصر اردبها ودینارها، وعدتم من حیث بداتم، وعدتم من حیث بداتم، وعدتم من حیث بدأتم).(66)
الهوامش
---
(1) رواه البخاری، الصحیح: 2/190. (2) المصدر نفسه: 2/192. (3) الانفال: 41. (4) التوبه: 60. (5) رواه ابن النجار، کنز: 11/195. (6) رواه البخاری، الصحیح: 2/186،واحمد ومسلم والبیهقی، کنز: 7/242. (7) رواه احمد باسناد صحیح، الفتح الربانی: 23/63. (8) رواه البخاری ومسلم واحمد والبیهقی، کنز: 7/242. (9) رواه مسلم واحمد وابو داود والنسائی، الفتح الربانی: 14/77. (10) رواه البخاری، الصحیح: 2/196. (11) رواه احمد، الفتح الربانی: 14/76،وابو داود حدیث رقم 2980. (12) رواه البغوی، کنز العمال: 4/375. (13) رواه ابو عبید وابن زنجویه، کنز: 4/574. (14) رواه احمد والبخاری وابن خزیمه فی صحیحه وابن الجارود والطحاوی وابو یعلی وابن ابی شیبه وابو عبید، کنز: 4/555. (15) رواه البخاری وابو داود، کنز: 4/514. (16) رواه الشیخان وابن عساکر وابن زنجویه وابو عبید، کنز: 4/557. (17) المغنی، لابن قدامه: 2/716. (18) مکیال معروف بالشام. (19) رواه ابو عبید، کنز العمال: 4/575. (20) رواه البیهقی، کنز العمال: 4/578. (21) رواه ابو عبید وابن ابی شیبه والبیهقی وابن عساکر، کنز: 4/556. (22) رواه البخاری ومسلم، کنز العمال: 4/378. (23) انظر: الفتح الربانی: 13/72،کنز العمال: 4/375. (24) رواه احمد وابو داود وابن سعد، کنز العمال: 4/373، 374. (25) رواه الطبرانی عن معاذ، وابن عساکر عن ابن مسعود، وابو داود عن ابی مطیر باختصار، کنز: 1/216،ابو داود حدیث رقم 2958. (26) التوبة: 60. (27) انظر: صحیح مسلم: 7/156،البدایه والنهایه: 4/359،کنز العمال: 9/176. (28) انظر: البدایه والنهایه: 4/359. (29) رواه احمد، وقال الهیثمی: رجاله رجال الصحیح، الفتح الربانی: 22/310،الزوائد: 9/353،وابن سعد، الطبقات: 1/263. (30) رواه مسلم، الصحیح: 16/16. (31) رواه مسلم، شرح النووی: 16/16. (32) رواه البخاری ومسلم واحمد، الفتح الربانی: 14/89. (33) الفتح الربانی: 9/62،الدر المنثور: 2/252،تفسیر المنار: 10/496،فقه السنه، سید سابق: 1/425. (34) رواه ابن ابی شیبه والطبرانی، تحفه الاحوازی: 3/335. (35) المغنی، ابن قدامه: 2/666. (36) الانفال: 1. (37) الانفال: 41. (38) تفسیر ابن کثیر: 2/313. (39) التوبه: 60. (40) تفسیر ابت کثیر: 2/366. (41) تاریخ الیعقوبی: 2/106. (42) شرح نهج البلاغه: 8/111. (43) البدایه والنهایه: 7/54. (44) رواه مسلم والترمذی وصححه، تحفه الاحوازی: 1/524. (45) المصدر نفسه. (46) رواه احمد، وقال الهیثمی: رجاله ثقات، الزوائد: 1/324. (47) رواه مسلم، باب: قراءه الفاتحه، الصحیح: 2/8. (48) الاصابه: 5/26. (49) رواه احمد واسناده جید، الفتح الربانی: 1/200. (50) رواه احمد وابو یعلی، کنز العمال: 11/119. (51) رواه الحاکم وصححه، المستدرک: 4/483. (52) رواه احمد، وقال الهیثمی: رجاله ثقات، الزوائد:
6/231،وقال ابن کثیر: رواه احمد واسناده علی شرط السنن، البدایه: 6/228،التفسیر: 3/128،ورواه ابن حبان فی صحیحه، والحاکم وصححه، والبیهقی، کنز: 11/195،المستدرک: 4/507. (53) رواه الحاکم وصححه، واقره الذهبی، المستدرک: 4/507. (54) رواه الحاکم وصححه، کنز: 10/200. (55) رواه ابن عبد البر، جامع العلم: 1/190. (56) المصدر نفسه: 1/192. (57) قال البوصیری: رواه ابن ماجه واسناده صحیح، ورواه احمد، الفتح الربانی: 19/177. (58) رواه البخاری، الفتح الربانی: 1/200. (59) الاصابه: 1/171. (60) مریم: 58 ـ59. (61) تفسیر ابن کثیر: 3/128. (62) رواه البخاری، الصحیح: 4/230. (63) رواه البخاری ومسلم واحمد، الفتح الربانی: 23/36. (64) رواه احمد بسند جید، الفتح الربانی: 24/32،وابو داود. (65) عون المعبود: 11/405. (66) رواه مسلم، الصحیح: 18/20،واحمد، الفتح الربانی: 24/37.

الظلم هو: وضع الشی ء فی غیر موضعه، وقال فی لسان العرب: ومن امثال العرب فی الشبه: من استرعی الذئب فقد ظلم، واصل الظلم الجور ومجاوزه الحد، ومنه حدیث الوضوء: (فمن زاد او نقص، فقد اساء وظلم)، ای اساء الادب بترکه السنه والتادب بادب الشرع، وظلم نفسه بما نقصها من الثواب من ترداد المرات فی الوضوء، وفی التنزیل: (الذین آمنوا ولم یلبسوا ایمانهم بظلم اولئک لهم الامن)(1) ، قال ابن عباس: ای لم یخلطوا ایمانهم بشرک، والظلم: المیل عن القصد.
والعرب تقول: الزم هذا الصوب ولا تظلم عنه، ای لا تجر عنه، وقوله تعالی: (ان الشرک لظلم عظیم)(2) ، یعنی ان اللّه ـتعالی ـ هو المحیی الممیت، الرازق المنعم وحده لا شریک له، فاذا اشرک به غیره، فذلک اعظم الظلم، لانه جعل النعمه لغیر ربه.(3)
وبینت الدعوه الخاتمة ان الافتراء علی اللّه کذبا، والتکذیب ب ایاته او الاعراض عنها، والصد عن سبیله ـسبحانه ـ من اعظم الظلم، لان الظلم یعظم بعظمه من یتعلق به، واذا اختص بجنب اللّه کان اشد الظلم، واخبر ـسبحانه ـ فی کتابه بانه اهلک القرون الاولی لما ظلموا، ووعد ـسبحانه ـ رسله بهلاک الظالمین، قال تعالی: (فاوحی الیهم ربهم لنهلکن الظالمین * ولنسکننکم الارض من بعدهم).(4)
وبالنظر إلی المسیرة البشریه، تجد ان الظلم، فی نهایه المطاف، تدثر باکثر من دثار من حریر وزخرف، واصبح له عقائد وثقافات وقوانین، تشرف علیها حکومات وهیئات وجمعیات، والخارج عن هذه العقائد والقوانین هو فی نظر هذه الدول والموسسات، خارج عن الحق، یستحق التادیب بواسطه الاساطیل او السجون، او بالتجویع تاره وبالتخویف تاره اخری. وبالنظر إلی مسیره الشعوب فی عصرنا هذا، نجد للوثنیه اعلاما، وهذه الوثنیه استترت وراء التقدم العلمی والاختراعات الحدیثه، وقد یکون التقدم مفیدا فی عالم الماده، ولکن اذا کان للدنیا عمل، فلا بد ان یستقیم هذا العمل مع الزاد الفطری، ولقد ذم القرآن الکریم الذین لا یذعنون بیوم الحساب، ویعملون للدنیا بسلوکهم الطریق الذی یغذی التمتع بالدنیا المادیه فحسب، قال تعالی: (الا لعنه اللّه علی الظالمین * الذین یصدون عن سبیل اللّه ویبغونها عوجا وهم بالاخره هم کافرون)(5)، فالایه فسرت من هم الظالمون، وبینت انهم الذین یصدون عن الدین الحق ولا یتبعون مله الفطره، وبالاخره هم کافرون، وهذه الوثنیه لها جماعاتها وموسساتها وبنوکها التی تمول مخططاتها.
وبالنظر إلی مسیره بنی اسرائیل، نجد انها انتجت فی عصرنا الحاضر عنکبوتا ضخما تختفی وراء خیوطه العدید من موسسات الظلم والجور، التی تعمل علی امتداد التاریخ من اجل تغذیه الامل، الذی حلم به بنو اسرائیل لیلا طویلا، وهو مملکه داود، وعاء العهد الابراهیمی، وراء هذه الخیوط تختفی جمعیات مسیحیه تعمل من اجل ذات الهدف، نظرا لان المسیحیه الحاضره خرجت من تحت عباءه بولس، الذی ادعی انه اوحی الیه، وهو لم یر المسیح، ولم یکن من تلامیذه، ولقد وضعه القرآن وامثاله تحت سقف الظلم، فی قوله تعالی: (ومن اظلم ممن افتری علی اللّه کذبا او قال اوحی إلی ولم یوح الیه شی ء ومن قال سانزل مثل ما انزل اللّه)(6) ، وهذه الجمعیات التی تعمل ظاهره او من وراء ستار، لها موسساتها وبنوکها واساطیلها التی تمول وتحمی مخططاتها واهدافها.
وبالنظر إلی المسیرة الخاتمة، نجد ان الظالمین فیها قد اخذوا بذیول الذین من قبلهم واتبعوهم شبرا بشبر، وذراعا بذراع، ومن اتبع احدا یصل معه إلی حیث یصل، وما اللّه بظلام للعبید. وفی ما یلی سنلقی ضوءا علی جذور بعض الحرکات وفروعها التی علیها بصمه الظلم والجور، لتظهر جذورها الفکریه والعقائدیه، ومواقع انتشارها ونفوذها، ویری الحاضر کیف یتقدم الظلم إلی الخلف من اجل تنفیذ اهداف ما انزل اللّه بها من سلطان.

أسسها سدهار تاجوتاما الملقب ببوذا (560 ـ480 ق.م)، ونشا بوذا فی بلده علی حدود نیبال، ویعتقد البوذیون ان بوذا هو ابن اللّه، وهو المخلص للبشریه من م اسیها وآلامها، وانه یتحمل عنهم جمیع خطایاهم، ویعتقدون ان تجسد بوذا کان بواسطه حلول روح القدس علی العذراء مایا، ویعتقدون ان بوذا سیدخلهم الجنه، وانه صعد إلی السماء بجسده بعد ان اکمل مهمته علی الارض، ویومنون برجعه بوذا ثانیه إلی الارض لیعید السلام والبرکه الیها، ویعتقدون انه ترک فرائض ملزمه للبشر إلی یوم القیامه، والصلاه عندهم تودی إلی اجتماعات یحضرها عدد کبیر من الاتباع، والدیانه البوذیه منتشره بین عدد کبیر من الشعوب الاسیویه، وهی مذهبان کبیران: المذهب الشمالی، وقد غالی اهله فی بوذا حتی الهوه، والمذهب الجنوبی، وهولاء معتقداتهم اقل غلوا فی بوذا، وکتبهم منسوبه إلی بوذا او حکایات لافعاله سجلها بعض اتباعه.(7)

الهندوسیه: دیانه وثنیه یعتنقها معظم اهل الهند، لا یوجد لها موسس معین، ولا یعرف لمعظم کتبها مولفون معینون، فقد تم تشکیل الدیانه، وکذلک الکتب، عبر مراحل طویله من الزمن، وقیل: ان الاریین الغزاه الذین قدموا إلی الهند فی القرن الخامس عشر قبل المیلاد هم الموسسون الاوائل للدیانه الهندوسیه، وللدیانه عده آلهه، ولکل منطقه ال ـه، ولکل عمل او ظاهره ال ـه، ولا یوجد عندهم توحید بالمعنی الدقیق، لکنهم اذا اقبلوا علی ال ـه من الالهه اقبلوا علیه بکل جوارحهم حتی تختفی عن اعینهم کل الالهه الاخری، ویقولون بان لکل طبیعه ـ نافعه او ضاره ـ ال ـها یعبد، کالماء والهواء والانهار والجبال..، ویلتقی الهندوس علی تقدیس البقره، ویعتقدون بان آلهتهم قد حلت فی انسان اسمه کرشنا، وقد التقی فیه الإله بالانسان، او حل اللاهوت فی الناسوت، وهم یتحدثون عن کرشنا کما یتحدث النصاری عن المسیح.
وکانت الدیانه الهندوسیه تحکم شبه القاره الهندیه، ولکن المسافه الشاسعه بین المسلمین والهندوس، فی نظریتهما إلی الکون والحیاه، والی البقره التی یعبدها الهندوس ویذبحها المسلمون ویاکلون لحمها، کان ذلک سببا فی حدوث التقسیم، حیث اعلن عن قیام دوله الباکستان بجزءیها الشرقی والغربی، والذی معظمه من المسلمین، وبقاء دوله هندیه معظم سکانها من الهندوس، والمسلمون فیها اقلیه کبیره.(8)

السیخ: مجموعه دینیه من الهنود الذین ظهروا فی نهایه القرن الخامس عشر وبدایه القرن السادس عشر المیلادی داعین إلی دین جدید، فیه شی ء من الدیانتین الإسلامیةوالهندوسیه، تحت شعار (لا هندوس ولا مسلمون)، ولقد عادوا المسلمین ـخلال تاریخهم ـ بشکل عنیف، کما عادوا الهندوس بهدف الحصول علی وطن خاص بهم، وذلک مع الاحتفاظ بالولاء الشدید للبریطانیین خلال فتره استعمار الهند.
ومؤسس السیخیة الاول ناناک، ولد سنه 1469م فی قریه بالقرب من لاهور، وکان محبا للاسلام من ناحیه، مشدودا إلی تربیته وجذوره الهندوسیه من ناحیه اخری، مما دفعه لان یعمل علی التقریب بین الدیانتین، ویقال ان ناناک لم یکن الاول فی مذهبه السیخی هذا، وانما سبقه الیه شخص آخر اسمه کبیر (1440 1518م)، درس الدین الاسلامی والهندوکی، وکان حلقه اتصال بین الدینین، وکان کبیر یتساهل فی قبول کثیر من العقائد الهندوکیه ویضمها إلی الإسلام شریطه بقاء التوحید، لکنه لم یفلح اذ انقرض مذهبه بموته مخلفا مجموعه اشعار تظهر تمازج العقیدتین المختلفتین الهندوسیه والاسلامیه، مرتبطتین برباط صوفی یجمع بینهما.
وللسیخ بلد مقدس یعقدون فیه اجتماعاتهم المهمه، وهو مدینه امرتیسار من اعمال البنجاب، وقد دخلت عند التقسیم فی ارض الهند، واکثریه السیخ تقطن البنجاب، اذ یعیش فیها 85

وخرج دعاته من تحت العباءة الیهودیة، والتغریب تیار کبیر ذو أبعاد سیاسیه واجتماعیه وثقافیه وفنیه، ویرمی إلی صبغ حیاه الأمم والمسلمین بخاصة ـ بالأسلوب الغربی، وذلک بهدف إلغاء شخصیتهم المستقلة وخصائصهم المتفردة، وجعلهم أسری التبعیة الکاملة للحضارة الغربیة، ولقد استطاعت حرکه التغریب ان تتغلغل إلی کل بلاد العالم الاسلامی، والی کل البلاد المشرقیة علی امل بسط بصمات الحضارة الغربیة المادیة الحدیثة علی هذه البلاد، وربطها بالعجله الغربیه، ولم یخل بلد اسلامی او مشرقی من هذا التیار.(10) ویضاف إلی هذه التیارات تیار الوجودیة، وهو تیار فلسفی، یکفر اتباعه باللّه ورسله وکتبه وبکل الغیبیات وکل ما جاءت به الادیان، ویعتبرونها عوائق امام الانسان نحو المستقبل، وقد اتخذوا الالحاد مبدا، ووصلوا إلی ما یتبع ذلک من نتائج مدمره، ومن اشهر زعماء هذا التیار جان بول سارتر الفرنسی، المولود سنه 1905م، وهو ملحد ویناصر الصهیونیه، وانتشرت افکار هذا التیار بین المراهقین والمراهقات فی فرنسا والمانیا والسوید والنمسا وانجلترا وامریکا وغیرها، حیث ادت إلی الفوضی الخلقیه، والاباحیه الجنسیه، واللامبالاه بالاعراف الاجتماعیه والادیان.(11)
ویضاف إلی ذلک الفرویدیه، وهی مدرسه فی التحلیل النفسی، اسسها الیهودی سیجموند فروید، وهی تفسر السلوک الإنسانی تفسیرا جنسیا، وتجعل الجنس هو الدافع وراء کل شی ء، کما انها تعتبر القیم والعقائد حواجز وعوائق تقف امام الاشباع الجنسی، مما یورث الانسان عقدا وامراضا نفسیه، ولم ترد فی کتب فروید وتحلیلاته ایه دعوی صریحه للانحلال کما یتبادر إلی الذهن، وانما کانت هناک ایماءات تحلیلیه کثیره تتخلل المفاهیم الفرویدیه، تدعو إلی ذلک، وقد استفاد الاعلام الصهیونی من هذه المفاهیم لتقدیمها علی نحو یغری الناس بالتحلل من القیم، وییسر لهم سبله بعیدا عن تعذیب الضمیر.(12)
واستغل الیهود المذهب الراسمالی، والراسمالیه: نظام اقتصادی ذو فلسفه اجتماعیه وسیاسیه، یقوم علی اساس تنمیه الملکیه الفردیه والمحافظه علیها، متوسعا فی مفهوم الحریه، ولقد ذاق العلم بسببه ویلات کثیره، وما تزال الراسمالیه تمارس ضغوطها وتدخلها السیاسی والاجتماعی والثقافی، وترمی بثقلها علی مختلف شعوب الارض، وتقوم الراسمالیه فی جذوره ـ علی شی ء من فلسفه الرومان القدیمه، ویظهر ذلک فی رغبتها فی امتلاک القوه، وبسط النفوذ والسیطره، ولقد تطورت متنقله من الاقطاع إلی البرجوازیه إلی الراسمالیه، وخلال ذلک اکتسبت افکارا ومبادی مختلفه، تصب فی تیار التوجه نحو تعزیز الملکیه الفردیه والدعوه إلی الحریه، ولا یعنی الراسمالیه من القوانین الاخلاقیه الا ما یحقق لها المنفعه، ولا سیما الاقتصادیه منها علی وجه الخصوص، وتدعو الراسمالیه إلی الحریه، وتتبنی الدفاع عنها، لکن الحریه السیاسیه تحولت إلی حریه اخلاقیه واجتماعیه، ثم تحولت بدورها إلی اباحیه، وازدهرت الراسمالیه فی انجلترا وفرنسا والمانیا والیابان وامریکا، والی معظم العالم الغربی، وکثیر من دول العالم یعیش فی جو من التبعیه لها، ووقف النظام الراسمالی إلی جانب اسرائیل دعما وتاییدا بشکل مباشر او غیر مباشر.(13)
ووضع الیهود بصماتهم علی المذهب الشیوعی، وهو مذهب فکری یقوم علی الالحاد، وان الماده هی اساس کل شی ء، ویفسر التاریخ بصراع الطبقات وبالعامل الاقتصادی، وظهر المذهب علی ید مارکس الیهودی الالمانی (1818 ـ1883م)، وتجسد فی الثوره البلشفیه التی ظهرت فی روسیا سنه 1917م، بتخطیط من الیهود، وتوسعت الثوره علی حساب غیرها بالحدید والنار، وقد تضرر المسلمون منها کثیرا، وافکار هذا المذهب ومعتقداته تقوم علی: انکار وجود اللّه وکل الغیبیات، وقالوا بان الماده هی اساس کل شی ء، وفسروا تاریخ البشریه بالصراع بین البرجوازیه والبرولیتاریا، وقالوا: ان الصراع سینتهی بدکتاتوریه البرولیتاریا، وحاربوا الادیان واعتبروها وسیله لتخدیر الشعوب، مستثنین من ذلک الیهودیه، لان الیهود شعب مظلوم!! وحاربوا الملکیه الفردیه، وقالوا بشیوعیه الاموال والغاء الوراثه، ولم تستطع الشیوعیه اخفاء تواطئها مع الیهود، وعملها لتحقیق اهدافهم، فقد صدر منذ الاسبوع الاول للثوره قرار ذو شقین بحق الیهود:

یبعث اللّه ـتعالی ـ الانبیاء والرسل لیذکروا الناس بالمخزون الفطری الذی وضعه اللّه فی النفس البشریه عندما بدا الخلق، وهذا المخزون هو توحیده تعالی، ویقوم الانبیاء والرسل ـعلی امتداد عهد البعثه ـ بسوق الناس إلی طریق الهدی ببیانهم ما انزل الیهم من ربهم، وبعد ان یقیم رسل اللّه الحجة علی الناس، ینسی بعض هؤلاء ما ذکروا به، ویقومون باعمال تعارض الفطره ووصایا اللّه، واخبرت الدعوه الخاتمة ان اللّه ـ تعالی ـ یستدرج هذه المسیرات الانحرافیه علی امتداد المسیرة البشریه، وعلی امتداد الاستدراج ینال الذین ظلموا عذاب الخزی فی الحیاه الدنیا، قال تعالی: (فلما نسوا ما ذکروا به فتحنا علیهم ابواب کل شی ء حتی اذا فرحوا بما اوتوا اخذناهم بغته فاذا هم مبلسون * فقطع دابر القوم الذین ظلموا والحمد للّه رب العالمین).(17)
وعذاب الاستدراج فی الحیاه الدنیا ابوابه مفتوحه، یدخل فیها الحاضر اذا اخذ باسباب الانحراف من الماضی، واذا انطلق الحاضر إلی المستقبل ولم تحدثه نفسه بتوبه، انتهت به خطاه إلی المسیح الدجال، وفی دائره الدجال تنال جمیع رایات الانحراف والشذوذ عذاب الخزی، ویقطع اللّه دابرهم بعذاب الاستئصال. والنبی الخاتم صلی الله علیه وآله اخبر بان جمیع الانبیاء حذروا اممهم من الدجال، وقال: (ان اللّه لم یبعث نبیا الا حذر امته الدجال)(18) ، وحذر النبی صلی الله علیه وآله من الدجال ومن کل عمل ینتهی الیه، ومن ذلک قوله: (وما صنعت فتنه منذ کانت الدنیا صغیره ولا کبیره الا لفتنه الدجال).(19)
وطریق الدجال یبدا بانحراف دقیق عند البدایه، ثم یتسع شیئا فشیئا علی امتداد المسیره، وفی مناطق الاتساع ترفع للشذوذ رایات بعد ان الفه الناس، وهذه الرایات بینها النبی الخاتم صلی الله علیه وآله وهو یخبر باشراط الساعة، ومن ذلک قوله: (من اشراط الساعة ان یرفع العلم، ویثبت الجهل، ویشرب الخمر، ویظهر الزنا)(20) ، وقال: (ان بین یدی الساعة ایاما یرفع فیها العلم، وینزل فیها الجهل، ویکثر فیها الهرج، والهرج القتل)(21) ، فهذه العلامات تظهر علی طریق الفتن والانحراف، وبینها النبی الخاتم لیراجع الناس انفسهم علی امتداد المسیره، ویشهدوا له بالنبوه بعد ان راوا احداثا اخبر بها یوم ان کانت غیبا، فالاحداث فی عالم المشاهده المنظور دعوه للتوبه، وتحذیر من العقاب الذی یودی الیه الاستدراج.
وآخر الزمان یقف تحت اعلام الدجال جمیع المسیرات التی انحرفت عن میثاق الفطره واشرکت باللّه، ویقف تحتها صناع الفتن واصحاب الاهواء وتجار الشذوذ وجلادو الشعوب، وجمیع الذین ظلموا وصدوا عن سبیل اللّه العزیز الحکیم، فهولاء وغیرهم سینتظمون وراء قیاده الدجال آخر الزمان، ویطیعون اوامره، وسیدخلون معه لقتال المهدی المنتظر والمسیح عیسی بن مریم علیها السلام: (واللّه غالب علی امره ولکن اکثر الناس لا یعلمون).(22)

کما ان لطریق الشذوذ علامات، فان لطائفه الحق علامات، وکما ان اللّه ـتعالی ـ حذر من شر مخبوء فی بطن الغیب، ومنه الدجال، فانه ـتعالی ـ بشر بخیر مخبوء فی بطن الغیب، ومنه المهدی المنتظر، ونزول عیسی بن مریم آخر الزمان.
اقوال العلماء فی ظهور المهدی ونزول عیسی آخر الزمان قال الشوکانی: (ان الاحادیث الوارده فی المهدی متواتره، والاحادیث الوارده فی الدجال متواتره، والاحادیث الوارده فی نزول عیسی متواتره)(23) ، وقال صاحب عون المعبود شرح سنن ابی داود: (اعلم ان المشهود بین الکافه من اهل الإسلام علی ممر الاعصار، انه لا بد فی آخر الزمان من ظهور رجل من اهل البیت، یوید الدین، ویظهر العدل، ویتبعه المسلمون، ویستولی علی الممالک الإسلامیة، ویسمی بالمهدی، ویکون خروج الدجال بعده، وان عیسی ـ علیه السلام ینزل بعد المهدی، او ینزل معه فیساعده علی قتل الدجال، ویاتم بالمهدی فی صلاته. وخرج احادیث المهدی جماعه من الائمه، منهم: ابو داود، والترمذی، وابن ماجه، والبزار، والحاکم، والطبرانی، وابو یعلی، واسناد احادیث هؤلاء بین الصحیح والحسن والضعیف.
وقد بالغ المورخ عبد الرحمن بن خلدون فی تاریخه فی تضعیف احادیث المهدی کلها، فلم یصب، بل اخطا)(24) ، وقال صاحب التاج الجامع للاصول: (اشتهر بین العلماء ـسلفا وخلف ـ انه فی آخر الزمان لا بد من ظهور رجل من اهل البیت یسمی بالمهدی، یستولی علی الممالک الاسلامیه، ویتبعه المسلمون، ویعدل بینهم، ویوید الدین، ولقد اخطا من ضعف احادیث المهدی کلها، وما روی من حدیث: لا مهدی الا عیسی، فضعیف کما قال البیهقی والحاکم وغیرهما).(25)
وقال ابن کثیر فی البدایه والنهایه: (لا شک ان المهدی الذی هو ابن المنصور ثالث خلفاء بنی العباس لیس هو المهدی الذی وردت الاحادیث المستفیضه بذکره، وانه یکون فی آخر الزمان یملا الارض عدلا وقسطا کما ملئت جورا وظلما، وقد افردنا للاحادیث الوارده فیه جزءا علی حده، کما افرد له ابو داود کتابا فی سننه).(26)
وقال الحافظ الکتانی: (الاحادیث الوارده فی المهدی علی اختلاف روایاتها کثیره جدا، تبلغ حد التواتر، وهی عند الامام احمد والترمذی وابی داود وابن ماجه والحاکم والطبرانی وابی یعلی والبزار، وغیرهم من دواوین الإسلام من السفن والمعاجم والمسانید، واسندوها إلی جماعه من الصحابه، وبعضها صحیح، وبعضها حسن، وبعضها ضعیف، والاحادیث تشد بعضها بعضا، وامر المهدی مشهور بین الکافه من اهل الإسلام علی ممر الاعصار، وانه لا بد فی آخر الزمان من ظهور رجل من اهل البیت النبوی یوید الدین، ویظهر العدل، ویتبعه المسلمون، ویسمی بالمهدی)(27) ، وقال الکتانی: (وفی شرح عقیدة السفارینی الحنبلی ما نصه: وقد کثرت بخروج المهدی الروایات حتی بلغت حد التواتر، وشاع ذلک بین علماء السنه حتی عد من معتقداتهم، وقد رویت احادیث المهدی عن الصحابه بروایات متعدده، وعن التابعین من بعدهم، مما یفید مجموعه العلم القطعی، فالایمان بخروج المهدی واجب، کما هو مقرر عند اهل العلم، ومدون فی عقائد اهل السنه والجماعه).(28)
الهوامش
--------------------------------------------------------------------------------
(1) الانعام: 82. (2) لقمان: 13. (3) لسان العرب، ماده: ظلم، ص: 2757. (4) ابراهیم: 13 ـ14. (5) هود: 18 ـ19. (6) الانعام: 93. (7) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 110. (8) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب. المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 537. (9) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 289. (10) المصدر نفسه، ص: 154. (11) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 544. (12) المصدر نفسه، ص: 381. (13) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 237. (14) للمزید، انظر: المصدر نفسه، ص: 310 وما بعدها. (15) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 486. (16) انظر: الموسوعه المیسره فی الادیان والمذاهب المعاصره، الندوه العالمیه للشباب، ط. الریاض، ص: 487. (17) الانعام: 44 ـ45. (18) رواه الامام احمد، الفتح الربانی: 24/69. (19) رواه احمد والبزار، ورجاله رجال الصحیح، المصدر نفسه. (20) رواه مسلم، الصحیح: 8/58. (21) المصدر نفسه. (22) یوسف: 21. (23) عون المعبود: 11/458. (24) عون المعبود: 11/362. (25) التاج الجامع للاصول: 5/341. (26) البدایه والنهایه: 6/281. (27) نظم المتناثر فی الحدیث المتواتر، ص: 226. (28) المصدر نفسه.

قال النبی صلی الله علیه وآله بعد ان اقام الحجة علی المسیرة: (وایم اللّه، لقد ترکتکم علی مثل البیضاء لیلها کنهارها)(1) ، وزاد فی روایه: (لا یزیغ عنها الا هالک)(2) ، فالطریق واضح وضوح النهار، واللّه ـتعالی ـ ینظر إلی عباده کیف یعملون، واخبر النبی صلی الله علیه وآله بان المسیرة ستشهد أنماطا بشریه یترتب علی حرکتها غربه الدین، وهذه النتیجه تری فی قوله صلی الله علیه وآله: (ان الإسلام بدا غریبا وسیعود غریبا کما بدا، فطوبی للغرباء)(3) ، قال النووی: (ظاهر الحدیث، ان الإسلام بدا فی آحاد من الناس وقله، ثم انتشر وظهر، ثم سیلحقه النقص والاخلال حتی لا یبقی الا فی آحاد وقله ایضا کما بدا).(4)
وغربه الدین تری فی قول النبی صلی الله علیه وآله: (الإسلام والسلطان اخوان توأمان، لا یصلح واحد منهما الا بصاحبه، فالإسلام اس (ای: اصل البناء)، والسلطان حارث، وما لا حارث له یهدم، وما لا حارث له ضائع)(5) ، ولذلک کان النبی صلی الله علیه وآله یقول: (ان رحی الإسلام دائرة، وان الکتاب والسلطان سیفترقان، فدوروا مع الکتاب حیث دار).(6)
والنجاة فی عالم الغربه بین النبی صلی الله علیه وآله دائرتها، عن أبی هریرة قال: (قالوا: یا رسول اللّه، ای الناس خیر؟ قال: انا ومن معی، قالوا: ثم من؟ قال: الذی علی الأثر، قالوا: ثم من؟ فرفضهم رسول اللّه).(7)
وطائفه الحق علی امتداد المسیرة لها اعلامها، ولا یضرها من خذلها او عاداها، لانها حجه بمنهجها وحرکتها علی الناس، واخبر النبی صلی الله علیه وآله بان هذه الطائفه تستقر اعلامها آخر الزمان، تحت قیاده المهدی المنتظر، وعیسی بن مریم 4 ـ، یقول النبی صلی الله علیه وآله: (لا تزال طائفة من امتی ظاهرین علی الحق، لا یضرهم من خذلهم حتی یاتی امر اللّه، وهم کذلک)(8) ، وقال: (لا تزال طائفه من امتی قائمه بامر اللّه، لا یضرهم من خذلهم، او خالفهم، حتی یاتی امر اللّه وهم ظاهرون علی الناس)(9) ، وقال: (لا تزال طائفه من امتی یقاتلون علی الحق ظاهرین علی من ناواهم، حتی یقاتل آخرهم الدجال)(10) ، وقال: (لا تزال طائفه من امتی تقاتل علی الحق حتی ینزل عیسی بن مریم عند طلوع الفجر ببیت المقدس ینزل علی المهدی)(11) ، وفی روایه: (لا تزال طائفه من امتی ظاهرین علی من ناواهم حتی یاتی امر اللّه، وینزل عیسی ـ علیه السلام.(12)
فمن هذه الاحادیث نری ان طائفه الحق علی امتداد المسیره، تاخذ باسباب الهدی، وتنطلق من الماضی إلی الحاضر إلی المستقبل، لا یضرها من عاداها او من خذلها، حتی تستقر نهایه المطاف امام فسطاط المهدی المنتظر.والمهدی من اهل البیت، من اولاد علی وفاطمه رضی اللّه عنهما، قال النبی صلی الله علیه وآله: (المهدی منا اهل البیت)(13) ، وقال: (المهدی من عترتی من ولد فاطمه)(14) ، و (اسمه یواط ی اسم النبی صلی الله علیه وآله.(15)
والمهدی یخوض معارک آخر الزمان، وسیفتح الصین(16) والهند(17) وجبل الدیلم (18)، وسیقصم ظهر الروم، ویفتح القسطنطینیه(19)، ویقاتل الیهود وامیرهم الدجال حتی ینتهی امرهم بالاستئصال، وقال النبی صلی الله علیه وآله: (یظهر علی کل جبار وابن جبار ویظهر العدل).(20)
وفی منهج المهدی یقول النبی صلی الله علیه وآله: (هو رجل من عترتی یقاتل علی سنتی، کما قاتلت انا علی الوحی)(21) ، وقال: (یعمل بسنتی)(22) ، وقال صلی الله علیه وآله: (یبعث علی اختلاف من الناس وزلازل، فیملا الارض قسطا وعدلا، کما ملئت جورا وظلما)(23) ، وقال: (لو لم یبق من الدنیا الا یوم، لبعث اللّه ـعز وجل ـ رجل منا یملاها عدلا کما ملئت جورا).(24)
وعن حذیفه قال: قال النبی صلی الله علیه وآله: (ویح هذه الامه من ملوک جبابره، یقتلون ویخیفون المطیعین الا من اظهر طاعتهم، فالمومن التقی یصانعهم بلسانه ویفر منهم بقلبه، فاذا اراد اللّه ـ عز وجل ـ ان یعید الإسلام عزیزا، فصم کل جبار، وهو القادر علی ما یشاء، ان یصلح امه بعد فسادها، ثم قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: یا حذیفه، لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول اللّه ذلک الیوم، حتی یملک رجل من اهل بیتی تجری الملاحم علی یدیه، ویظهر الاسلام، لا یخلف اللّه وعده، وهو سریع الحساب).(25)
وعن ابن مسعود قال: (قال رسول اللّه صلی الله علیه وآله: ان اهل بیتی سیلقون بعدی بلاء وتشریدا وتطریدا، حتی یاتی قوم من قبل المشرق معهم رایات سود، فیسالون الخیر فلا یعطونه، فیقاتلون فینصرون، فیعطون ما سالوا فلا یقبلونه، حتی یدفعوها إلی رجل من اهل بیتی، فیملوها قسطا کما ملووها جورا، فمن ادرک ذلک منکم، فلیاتهم ولو حبوا علی الثلج).(26)
وآخر الزمان یلتقی ابن علی بن ابی طالب، مع ابن مریم اخت هارون، یلتقی آخر اهل البیت فی المسیرة الاسلامیه، مع المسیح عیسی بن مریم آخر نبی فی المسیرة الاسرائیلیه، وکلاهما ظلمته مسیره قومه، ولکن للعدل رداء علی الوجود کله، ومن حکمه اللّه ـتعالی ـ ان لا تنقضی الدنیا قبل ان یهیمن العدل علی المسیرة البشریه، لیعلم الناس، وهم تحت سقف الامتحان والابتلاء، ان الحق سینتصر فی النهایه، لانه اصیل فی الوجود، اما الباطل فطاری لا اصاله فیه، الباطل زبد لا یمکث فی الارض، والباطل یطارده اللّه علی امتداد المسیرة ولا بقاء لشی ء یطارده اللّه. قال تعالی: (واللّه غالب علی امره ولکن اکثر الناس لا یعلمون)(27) ، وقال: (ویقولون متی هذا الفتح ان کنتم صادقین * قل یوم الفتح لا ینفع الذین کفروا ایمانهم ولا هم ینظرون * فاعرض عنهم وانتظر انهم منتظرون).(28)
صدق اللّه العلی العظیم وآخر دعوانا ان الحمد للّه رب العالمین، وسلام علی المرسلین.
الهوامش
---
(1) رواه ابن ماجه، کنز العمال: 11/370. (2) رواه ابن ابی عاصم، کتاب السنه: 1/27. (3) رواه مسلم، الصحیح: 2/177. (4) رواه مسلم، شرح النووی: 2/177. (5) رواه الدیلمی، کنز العمال: 6/10. (6) رواه الطبرانی وابن عساکر، کنز العمال: 1/216. (7) رواه احمد، وقال فی الفتح: رواه مسلم، الفتح الربانی:، 23/219. (8) رواه مسلم، الصحیح: 13/65. (9) المصدر نفسه: 13/97. (10) رواه الحاکم وصححه، المستدرک: 4/450. (11) رواه ابو عمر الدانی، عقد الدرر، ص: 220. (12) رواه احمد، والحاکم وصححه، وابو داود، الفتح الربانی: 23/210. (13) رواه ابو نعیم والحاکم وصححه، عقد الدرر، ص: 21،المستدرک: 4/557،عون المعبود: 11/375. (14) رواه ابو داود، السنن: 2/422،والحاکم وابن ماجه، المستدرک: 4/557،التاج الجامع للاصول: 5/343،کنز العمال: 14/264،الحاوی، للسیوط ی: 2/224. (15) رواه احمد والترمذی وابو داود والحاکم، الفتح الربانی: 24/49،جامع الترمذی: 4/505. (16) انظر: عقد الدرر، ص: 224. (17) انظر: التاج الجامع للاصول: 5/325،عقد الدرر، ص: 219. (18) انظر: عقد الدرر، ص: 224. (19) المصدر نفسه، ص: 211. (20) رواه الطبرانی، الزوائد: 7/315،الحاوی: 2/218. (21) رواه نعیم بن حماد، الحاوی: 2/233،عقد الدرر، ص: 17. (22) رواه ابو نعیم، عقد الدرر، ص: 156. (23) قال الهیثمی: رواه الترمذی وغیره واحمد وابو یعلی، ورجال هما ثقات، الزوائد: 7/314،الفتح الربانی: 24/50. (24) رواه احمد وابو داود، الفتح الربانی: 24/49،عون المعبود: 11/373. (25) رواه نعیم بن حماد وابو نعیم، عقد الدرر، ص: 63،الحاوی: 2/221. (26) رواه ابن ماجه، حدیث رقم 4082،والحاکم، المستدرک: 4/464،کنز العمال: 14/268. (27) یوسف: 21. (28) السجدة: 28 ـ30.

جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (التوبة/41).
قالَ الإمامُ علیّ ُبنُ موسَی الرِّضا – علـَیهِ السَّلامُ: رَحِمَ اللّهُ عَبْداً أحْيَا أمْرَنَا... َ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ؛ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا... (بَــنـادِرُ البـِحـار – فی تلخیص بحـار الأنوار، للعلاّمة فیض الاسلام، ص 159؛ عُیونُ أخبارِ الرِّضا(ع)، الشـَّیخ الصَّدوق، الباب28، ج1/ ص307).
مؤسّس مُجتمَع "القائمیّة" الثـَّقافیّ بأصبَهانَ – إیرانَ: الشهید آیة الله "الشمس آباذی" – رَحِمَهُ اللهُ – کان أحداً من جَهابـِذة هذه المدینة، الذی قدِ اشتهَرَ بشَعَفِهِ بأهل بَیت النبیّ (صلواتُ اللهِ علـَیهـِم) و لاسیَّما بحضرة الإمام علیّ بن موسَی الرِّضا (علیه السّلام) و بـِساحة صاحِب الزّمان (عَجَّلَ اللهُ تعالی فرجَهُ الشَّریفَ)؛ و لهذا أسّس مع نظره و درایته، فی سَنـَةِ 1340 الهجریّة الشمسیّة (=1380 الهجریّة القمریّة)، مؤسَّسة ًو طریقة ًلم یـَنطـَفِئ مِصباحُها، بل تـُتـَّبَع بأقوَی و أحسَنِ مَوقِفٍ کلَّ یومٍ.
مرکز "القائمیّة" للتحرِّی الحاسوبیّ – بأصبَهانَ، إیرانَ – قد ابتدَأَ أنشِطتَهُ من سَنـَةِ 1385 الهجریّة الشمسیّة (=1427 الهجریّة القمریّة) تحتَ عنایة سماحة آیة الله الحاجّ السیّد حسن الإمامیّ – دامَ عِزّهُ – و مع مساعَدَةِ جمع ٍمن خِرّیجی الحوزات العلمیّة و طلاب الجوامع، باللیل و النهار، فی مجالاتٍ شتـَّی: دینیّة، ثقافیّة و علمیّة...
الأهداف: الدّفاع عن ساحة الشیعة و تبسیط ثـَقافة الثـَّقـَلـَین (کتاب الله و اهل البیت علیهـِمُ السَّلامُ) و معارفهما، تعزیز دوافع الشـَّباب و عموم الناس إلی التـَّحَرِّی الأدَقّ للمسائل الدّینیّة، تخلیف المطالب النـّافعة – مکانَ البَلاتیثِ المبتذلة أو الرّدیئة – فی المحامیل (=الهواتف المنقولة) و الحواسیب (=الأجهزة الکمبیوتریّة)، تمهید أرضیّةٍ واسعةٍ جامعةٍ ثـَقافیّةٍ علی أساس معارف القرآن و أهل البیت –علیهم السّلام – بباعث نشر المعارف، خدمات للمحققین و الطـّلاّب، توسعة ثقافة القراءة و إغناء أوقات فراغة هُواةِ برامِج العلوم الإسلامیّة، إنالة المنابع اللازمة لتسهیل رفع الإبهام و الشـّـُبُهات المنتشرة فی الجامعة، و...
- مِنها العَدالة الاجتماعیّة: التی یُمکِن نشرها و بثـّها بالأجهزة الحدیثة متصاعدة ً، علی أنـّه یُمکِن تسریعُ إبراز المَرافِق و التسهیلاتِ – فی آکناف البلد - و نشرِ الثـَّقافةِ الاسلامیّة و الإیرانیّة – فی أنحاء العالـَم - مِن جـِهةٍ اُخرَی.
- من الأنشطة الواسعة للمرکز:
الف) طبع و نشر عشراتِ عنوانِ کتبٍ، کتیبة، نشرة شهریّة، مع إقامة مسابقات القِراءة
ب) إنتاجُ مئات أجهزةٍ تحقیقیّة و مکتبیة، قابلة للتشغیل فی الحاسوب و المحمول
ج) إنتاج المَعارض ثـّـُلاثیّةِ الأبعاد، المنظر الشامل (= بانوراما)، الرّسوم المتحرّکة و... الأماکن الدینیّة، السیاحیّة و...
د) إبداع الموقع الانترنتی "القائمیّة" www.Ghaemiyeh.com و عدّة مَواقِعَ اُخـَرَ
ه) إنتاج المُنتـَجات العرضیّة، الخـَطابات و... للعرض فی القنوات القمریّة
و) الإطلاق و الدَّعم العلمیّ لنظام إجابة الأسئلة الشرعیّة، الاخلاقیّة و الاعتقادیّة (الهاتف: 00983112350524)
ز) ترسیم النظام التلقائیّ و الیدویّ للبلوتوث، ویب کشک، و الرّسائل القصیرة SMS
ح) التعاون الفخریّ مع عشراتِ مراکزَ طبیعیّة و اعتباریّة، منها بیوت الآیات العِظام، الحوزات العلمیّة، الجوامع، الأماکن الدینیّة کمسجد جَمکرانَ و...
ط) إقامة المؤتمَرات، و تنفیذ مشروع "ما قبلَ المدرسة" الخاصّ بالأطفال و الأحداث المُشارِکین فی الجلسة
ی) إقامة دورات تعلیمیّة عمومیّة و دورات تربیة المربّـِی (حضوراً و افتراضاً) طیلة السَّنـَة
المکتب الرّئیسیّ: إیران/أصبهان/ شارع"مسجد سیّد"/ ما بینَ شارع"پنج رَمَضان" ومُفترَق"وفائی"/بنایة"القائمیّة"
تاریخ التأسیس: 1385 الهجریّة الشمسیّة (=1427 الهجریة القمریّة)
رقم التسجیل: 2373
الهویّة الوطنیّة: 10860152026
الموقع: www.ghaemiyeh.com
البرید الالکترونی: Info@ghaemiyeh.com
المَتجَر الانترنتی: www.eslamshop.com
الهاتف: 25-2357023- (0098311)
الفاکس: 2357022 (0311)
مکتب طهرانَ 88318722 (021)
التـِّجاریّة و المَبیعات 09132000109
امور المستخدمین 2333045(0311)
ملاحَظة هامّة:
المیزانیّة الحالیّة لهذا المرکز، شـَعبیّة، تبرّعیّة، غیر حکومیّة، و غیر ربحیّة، اقتـُنِیَت باهتمام جمع من الخیّرین؛ لکنـَّها لا تـُوافِی الحجمَ المتزاید و المتـَّسِعَ للامور الدّینیّة و العلمیّة الحالیّة و مشاریع التوسعة الثـَّقافیّة؛ لهذا فقد ترجَّی هذا المرکزُ صاحِبَ هذا البیتِ (المُسمَّی بالقائمیّة) و مع ذلک، یرجو مِن جانب سماحة بقیّة الله الأعظم (عَجَّلَ اللهُ تعالی فرَجَهُ الشَّریفَ) أن یُوفـِّقَ الکلَّ توفیقاً متزائداً لِإعانتهم - فی حدّ التـّمکـّن لکلّ احدٍ منهم – إیّانا فی هذا الأمر العظیم؛ إن شاءَ اللهُ تعالی؛ و اللهُ ولیّ التوفیق.