نويسنده : سيد مسعود پور سيد آقايي
ناشر: انتظار
بي ترديد يكي از اساسي ترين مايه هاي وحدت شيعه و اهل سنت، اعتقاد به وجود منجي آخرالزمان حضرت مهدي، عليه السلام، است. شخصيتي كه همه مذاهب اسلامي با اندك اختلافي، در مورد آن اتفاق نظر دارند و قيام عدالت گسترش را انتظار مي كشند.مقاله حاضر كه به قلم يكي از برادران اهل سنت ما در استان كردستان نوشته شده، تلاشي است در جهت تبيين جايگاه اعتقاد به مهدويت در ميان اهل سنت. ضمن تشكر از اين برادر گرامي توجه شما را به مقاله ارزشمند ايشان جلب مي كنيم.سخن گفتن از قائم، عليه السلام، و دور نماي حكومت و زمان ظهور و خروجش كار آساني نيست چون علاوه بر تحقيق و تفحصّ در منابع كهن اسلامي، جانمايه اي از عشق و اخلاص و ايمان، نسبت به عدالت گستر گيتي و امام مستضعفان مي خواهد. در فرقه هاي اهل سنت اين كار بسي دشوارتر است، جداي از قرار ندادن عدل و امامت در اصول دين مذهب اهل تسنن كه عملاً مبحث ظهور امام عصر را نيز در حاشيه احاديث قرار داده است، بلكه براي هر منتظر واقعي و دوستدار عدالت حقيقي كه آنهمه احاديث را در كتب معتبر و مختلف اهل سنت در مورد نشانه هاي آخر زمان و ظهور ناجي معصوم و سيما و صفات او و انصار او و... مي يابد شگفت زده مي شود كه با وجود اينهمه»اشارات«و»بشارات«باز هم عدّه اي منكر مهدويت مي شوند و شگفت آورتر كساني هستند كه مهدويت را مسأله اي مختص اهل تشيع و اماميه مي دانند و هيچوقت زحمت تحقيق درباره چنين انقلاب عظيم و حادثه مهمّي كه سرنوشت جهان را به دست خواهد گرفت به خود نمي دهند.اعتقاد به مهدويت
در نظر منتظران واقعي، ايدئولوژي پويا و جوشنده اي است كه در كشاكش حوادث تلخ زندگي امروز همواره تسلي بخش و آرامش دهنده است. نه از آن نوع انتظار واداده اي كه زمينه را براي اسارت و خواري بيشتر آماده مي كند بلكه آمادگي هميشگي و همه جانبه براي قيام و انقلاب در تمام ابعاد وجودي شخص منتظر است. و حتّي مسأله اي مختص اسلام هم نيست بلكه بسيار وسيعتر از مرز فرقه هاي اسلامي و اديان آسماني ديگر است. و حتي هندوها نيز منتظر نجات دهنده اي هستند كه روزي ظهور كرده و چنان آزادي و عدالتي را بر پا خواهد كرد كه گرگ و ميش در يك آبشخور با هم آب بخورند و مدينه فاضله اي را كه فيلسوفان در خيال خود مي سازند او بر روي همين زمين خواهد ساخت و مستضعفاني را كه هيچ كس انتظار آقايي و بزرگي را از آنها ندارد وارث زمين خواهد كرد.در جهان پر آشوب امروز كه دينداري همان َمَثل زيباي پيامبر در توصيف ايمان مردمان آخر زمان است كه فرمود:ايمان همچون پاره اي آتش است كه اگر آن رابه دست گيرند مي سوزاند و اگر بيندازند، بي ايماني را به دنبال دارد.اعتقاد به ظهور قائم، عليه السلام، يك ضرورت و يك نياز است و اين نياز روز به روز بارزتر مي شود.و حال به برخي از مشخصات و سيما و صفات مبارك امام عصر، عليه السلام، در منابع اهل سنت مي پردازيم.
هو الذي أرسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين كلّه و لو كره المشركون.او كسي است كه رسولش را با هدايت و دين حق فرستاد تا آن را بر همه اديان پيروز گرداند اگر چه مشركان
ناخوش دارند.1. تفسير كبير امام فخر رازي:قال السدي: ذلك عند خروج المهدي.پيروز شدن اسلام بر تمام اديان در زمان خروج مهدي اتفاق مي افتد.2. تفسير جامع الاحكام قرطبي، در تفسير آيه فوق:قال السدي: ذلك عند خروج المهدي. لايبقي أحد إلّا دخل في إلاسلام أو أدّي الجزية.سدي نقل مي كند كه اين پيروز شدن در زمان مهدي اتفاق مي افتد. كسي نمي ماند تا اينكه وارد اسلام مي شود يا جزيه مي پردازد.و بعد قرطبي مي گويد:مي گويند مهدي همان عيسي، عليه السلام، است فقط. ولي اين صحيح نيست؛ زيرا اخبار درست و متواتر ثابت مي كند كه مهدي، عليه السلام، از عترت پيامبر است و حمل آن بر عيسي جايز نيست و احاديثي كه دلالت بر خروج او و اينكه ايشان از خاندان رسول اللّه، صلّي اللّه عليه وآله، مي باشند از نظر سند صحيحتر است. [1] .
و لقد كتبنا في الزّبور من بعد الذّكر أنّ الأرض يرثها عبادي الصالحون.و براستي كه پس از لوح محفوظ در كتابهاي نازل شده بر پيامبران نوشتيم كه زمين را بندگان شايسته ام به ارث مي برند.1. تفسير بيضاوي در تفسير همين آيه:اي عامة المؤمنين او الذين يستضعفون مشارق الأرض ومغاربها أو أمّة محمد، صلّي اللّه عليه وآله.بندگان شايسته ام از عموم مسلمين و مستضعفاني كه در مشرق و مغرب زمين از امت محمد پراكنده اند.2. تفسير كابلي از پيامبر نقل مي كند كه:زوي لي الأرض فرأيت مشارقها و مغربها سيبلغ ملك أمّتي ما زوي لي الأرض.زمين براي من پيچيده و جمع شد و من شرق و غرب آنرا ديدم و در آينده ملك امت من به اندازه آنچه من ديدم گسترش مي يابد.و در تفسير آيه آورده است كه درباره مهدي، عليه السلام، است.
و نريد أن نمنّ علي الذين استضعفوا في الأرض و نجعلهم ائمّة و نجعلهم الوارثينو مي خواهيم برآنان كه در زمين به استضعاف كشيده شده اند منّت نهيم و آنها را پيشوا سازيم و آنان را وارث زمين گردانيم.1. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد حنفي (ج 4 صفحه 336):قال علي كرم اللّه وجهه: لتعطفن الدنيا علينا بعد شماسها عطف الضروس علي ولدها تلي عقيب ذلك قوله تعالي»و نريد أن نمنّ علي الذين استضعفوا«. قال ابن ابي الحديد: إنّ أصحابنا يقولون إنّه وعد بإمام [المهدي] يملك الأرض و يستولي علي الممالك.علي [عليه السلام] مي فرمايد: دنيا دوباره به سوي ما [اهل بيت] باز مي گردد. مانند بازگشت بچه شتر شيرخوار به سوي مادرش و بعد حضرت اين آيه را خواند:»و نريد أن نمنّ علي الذين استضعفوا...«. ابن الحديد گويد: اصحاب ما مي گويند كه منظور حضرت، امام [مهدي، عليه السلام] مي باشد كه برجهان
و ممالك آن مستولي مي شود.
... لهم في الدّنيا خزي و لهم في الاخرة عذاب اليم.... آنان در دنيا خفت و خواري ودر قيامت عذابي بزرگ در پيش دارند.1. تفسير درّ المنثور سيوطي، در تفسير اين آيه:عن ابي هريره: إذ قام المهدي و فتحت قسطنطنية قتلهم فذلك خزي.از ابوهريره روايت مي كند كه خواري و زبوني آنها (نصاري و يهوديها و كفار) زماني است كه مهدي قيام مي كند و قسطنطنيه را فتح مي نمايد پس آن خواري و زبوني برايشان باشد. [2] .
بقيّت الله خير لكم إن كنتم مؤمنين...بازمانده رحمت الهي برايتان بهتر است اگر ايمان داريد...1. نورالابصار شبلنجي شافعي: از امام محمدباقر، عليه السلام، روايت مي كند كه فرمود:[خلاصه حديث]هنگامي كه مهدي قيام كند پشت به كعبه دهد و 313 تن از پيروانش نزد او گرد آيند، پس اولين چيزي كه گويد اين آيه است:»بقيةاللّه خيرلكم إن كنتم مؤمنين«. پس مي فرمايد منم بقيةاللّه و خليفه او و حجت او بر شما...اين روايت را ابن صباغ مالكي هم در كتاب»فصول المهمة«(باب دوازدهم) آورده است.
الذين يؤمنون بالغيب و يقيمون الصّلوة و ممّا رزقناهم ينفقون.كساني كه به غيب ايمان مي آورند و از آنچه روزيشان كرده ايم انفاق مي كنند.وعد الله الذين امنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنّهم في الأرض كما استخلف الذين من قبلهم....خداوند به كساني از شما كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده اند وعده داده است كه بي شك آنان را در اين سرزمين جانشني كند چنانكه كساني را كه پيش از آنان بودند جانشين ساخت...1. تفسير نيشابوري (در حاشيه تفسير طبري چاپ عصر) در مورد آيه 3 بقره آورده است:مراد از اين آيه مهدي منتظر است كه خداوند در گفتار خودش، قرآن [سوره نور، آيه 55] بدو وعده داده است. و آنچه از حضرت رسول، صلّي اللّه عليه وآله، رسيده است كه فرمودند:»اگر از عمر دنيا جز يك روز باقي نماز خداوند آنروز را آنقدر طولاني مي كند تا مردي از امت من كه اسم او چون اسم من و كنيه او چون كنيه من باشد قيام كند و زمين را پر از عدل سازد چنانكه از ظلم شده است«.2. تفسير ابن كثير (ج 3، ص301، چاپ بيروت) در تفسير آيه 55 سوره نور، از
صحيح مسلم نقل مي كند كه:عن جابر ابن سمرة: قال سمعت رسول اللّه يقول لايزال أمر الناس ماضياً ماولّيهم اثني عشر رجلاً ثم تكلم النبي بكلمةٍ خفيت عنّي، فسألت أبي ماذا قال رسول اللّه، صلّي اللّه عليه وآله، فقال: قال، صلّي اللّه عليه وآله، كلهم من قريش.از جابر بن سمره نقل شده كه گفت: از رسول خدا، صلّي اللّه عليه وآله، شنيدم كه مي فرمود: سرنوشت اين مردم تا زمانيكه سرپرست آنها دوازده مرد باشد از دست نمي رود. سپس پيامبر كلمه اي فرمود كه من نفهميدم. از پدرم پرسيدم پيامبر چه فرمود: پدرم گفت: فرمود كه همگي از قريش اند.و ابن كثير گويد:و منهم المهدي الذي اسمه يطابق اسم رسول اللّه، صلّي اللّه عليه وآله، كنيته ككنيته يملأ الأرض عدلاً و قسطاً كما ملئت ظلماً و جوراً.و مهدي از آن دوازده نفر است كه اسم او مثل اسم پيامبر و كنيه اش هم چون كنيه اوست و زمين را پر از عدل و داد مي كند زماني كه پر از ظلم وجود شده باشد.مشابه اين حديث در غيبت نعماني نيز آمده است.
و لنذيقنّهم من العذاب الأدني دون العذاب الأكبر لعلّهم يرجعونآنها را به عذاب كوچكتر مي چشانيم كه غيراز عذاب بزرگتر است تا شايد به سوي خداي باز گردند.1. تفسير جامع الاحكام قرطبي (ج14، ص107) در تفسير آيه فوق:»و العذاب الاكبر«، روي عن جعفر بن محمد أنّه خروج المهدي بالسيف و الأدني غلاء السعر.عذاب بزرگتر، خروج مهدي با شمشير است و عذاب كوچكتر، گراني و بالا رفتن قيمتهاست.2. تفسير مواهب عليه، مشهور به تفسير حسيني، از تفسير نقاش روايت مي كند كه:عذاب ادني، گراني كالاها، و عذاب اكبر خروج مهدي با شمشير است.همچنين برخي ديگر از آياتي كه مفسران اهل سنّت تحقق آنها را در
زمان خروج قائم، عليه السلام، دانسته اند، عبارتند از:آيه 18 سوره محمد (تفسير درّ المنثور، سيوطي)، آيه 1 سوره بقره (تفسير شيخ محي الدين)، آيه هاي 4 و 5 و 7 سوره اسراء (تذكره قرطبي)، آيه 9 سوره صف (تفسير طبري)، آيه 155 بقره (تفسير بحرالمحيط)، آيه 64 زخرف (صواعق المحرقة، ابن حجر؛ نورالابصار، شبلنجي و في ظلال القرآن، سيد قطب)، آيات 51 تا 54 سوره سبأ (تفسير درّ المنثور، سيوطي، ج5، ص240 - 241)، سوره ص، آيه 79 - 80 (فرائد السمطين، حمويني شافعي، ج2)، آيه 46 سوره قمر (تفسير شيخ محي الدين)
حديث شماره 1:لا تذهب الدنيا حتي يملك العرب رجل من أهل بيتي يواطئ اسمه اسمي. [3] .دنيا تمام نمي شود تا اينكه مردي از اهل بيت من بر عرب غالب شود كه اسم او مطابق اسم من است.حديث شماره 2:عن علي، كرم اللّه وجهه، عن النبي، صلّي اللّه عليه وآله، قال: لولم يبق من الدنيا إلّا يوم لبعث اللّه رجلا من اهل بيتي يملأها عدلاً كما ملئت جوراً. [4] .از علي، عليه السلام، و او از پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، نقل شده كه فرمود: اگراز دنيا جز يك روز باقي نماند خداوند مردي را از اهل بيت من مبعوث مي كند كه زمين را پر از عدل مي كند همچنانكه پر از ظلم شده باشد.حديث شماره 3:المهدي من عترتي من ولد فاطمه. [5] .مهدي از خاندان من و از فرزندان فاطمه است.حديث شماره 4:المهدي منّا أهل البيت يصلحه اللّه في ليلة. [6] .مهدي از اهل بيت من است كه خدا در يك شب او را اصلاح مي فرمايد.حديث شماره 5:المهدي من هذه الامة الذي يؤمّ عيسي بن مريم، عليه السلام. [7] .مهدي از اين امت است و او
كسي است كه عيسي پشت سرش نماند مي خواند.حديث شماره 6:تختصّ الامامة بالمهدي مع نزول عيسي، عليه السلام. [8] .امامت مخصوص مهدي است همراه و همزمان با نازل شدن عيسي، عليه السلام، از آسمان.حديث شماره 7: ابن عباس روايت مي كند كه رسول اللّه فرمود:المهدي طاووس اهل الجّنه. [9] .مهدي طاوس اهل بهشت است.حديث شماره 8:عن ابن عباس عن النبي، صلّي اللّه عليه وآله، ملك الأرض أربعة، مؤمنان و كافران، فالمؤمنان ذوالقرنين و سليمان و الكافران نمرود و بخت النصر و سيملكها خامس من اهل بيتي. [10] .از ابن عباس و او از پيامبر، صلّي اللّه عليه وآله، روايت كرده است كه: پادشاهان زمين چهار نفر بودند، دو نفر مؤمن و دو نفر كافر، دو نفر مؤمن، ذوالقرنين و سليمان بودند و دو نفر كافر نمرود و بخت النصر و بزودي پنجمين نفر از اهل بيت من زمين را مالك مي شود.حديث شماره 9:كيف أنتم إذا نزل ابن مريم و إمامكم منكم. [11] .چگونه ايد زماني كه عيسي بن مريم نازل شود و امامتان از خودتان است.حديث شماره 10:لن تهلك أمة أنا في أوّلها و عيسي بن مريم في آخرها و المهدي في وسطها. [12] .امت من گمراه و هلاك نمي شوند چون من در اول اين امتم و عيسي در آخر آن و مهدي در وسط آنست.حديث شماره 11:أخرج ابونعيم و ابن ماجه عن أنس، قال سمعت رسول اللّه، صلّي اللّه عليه وآله، قال: نحن سبعة من ولد عبدالمطلب سادة أهل الجنة، أنا و حمزة و علي و جعفر و الحسن و الحسين و المهدي. [13] .ابونعيم و ابن ماجه از انس روايت مي كنند كه گفت: پيامبر فرمود: ما هفت نفر از فرزندان عبدالمطلب بزرگان اهل بهشتيم، من و حمزه و علي و
جعفر و حسن و حسين و مهدي.
حديث شماره 1:افضل العبادة انتظار الفرج. [14] .بهترين عبادتها انتظار فرج است.حديث شماره 2:انتظار الفرج من اللّه عبادة. [15] .انتظار فرج حضرت قائم عبادت است از طرف خدا.
حديث شماره 1:من مات بغير إمام مات ميتةً جاهليّه. [16] .كسي كه بدون امام بميرد به مرگ جاهليت مرده است.حديث شماره 2:من مات و لم يعرف امام زمانه فليشاء ان يموت نصرانية او يهودية. [17] .كسي كه بميرد و امام زمان خودش را نشناسد پس موقع مرگ به مذهب نصراني و يهودي مرده است.حديث شماره 3:من مات و لم يعرف إمام زمانه مات ميتة جاهليّة. [18] .كسي كه بميرد و امام زمان خودش رانشناسد به مرگ جاهليت مرده است.
حديث شماره 1:من انكر خروج المهدي فقد كفر بما أنزل علي محمد، صلّي اللّه عليه وآله. [19] .كسي كه منكر خروج مهدي شود بر آنچه كه بر پيامبر نازل شده، كافر شده است.حديث شماره 2:من كذب بالدجال فقد كفر و من كذب بالمهدي فقد كفر. [20] .كسي كه دجّال و آمدنش را باور نكند و كسي كه مهدي را تكذيب كند، كافر شده است.خداوند ما را از ياران واقعي و منتظران راستين امام عصر، عليه السلام، قرار دهد.
[1] مصادر ديگر حديث مزبور بدين قرار است: تفسير خواجه عبداللّه انصاري در ذيل همين آيه؛ تفسير درّ المنثور سيوطي در سوره توبه؛ تفسير غرايب القرآن نيشابوري در حاشيه تفسير طبري؛ المستدرك علي الصحيحين، حاكم نيشابوري، ج4، ص430، در تفسير آيه فوق.
[2]؛ تفسير قرطبي، در تفسير آيه مذكور ايضاً از سدي؛ تفسير ابن كثير دمشقي، ج1، ص157، آيه مزبور.
[3] صحيح ترمذي، ج2، ص46، مشابه اين حديث در بيشتر كتب حديث آمده است.
[4] سنن ابي داود، ج2، ص207، چاپ مصر؛ مسند امام احمد حنبل، ج1، ص99؛ جامع الاصول، ابن اثير جوزي، ج11، كتاب 9، ص47؛ النهاية، ابن كثير، ج1، ص24؛ صواعق المحرقه، ابن حجر هيثمي، ص160، چاپ مصر؛ سنن ابن ماجه.
[5] سنن ابن ماجه، ج2، ص22، باب خروج مهدي؛ وفيات الاعيان، ابن خلكان، ج4، ص542؛ سنن ابي داود، ج2، ص207؛ عرف الوردي،سيوطي، ج2، باب اخبار مهدي.
[6] مسند امام احمد حنبل، ج1، ص84؛ سنن ابن ماجه، ج2، باب الفتن؛ فرائد السمطين، سعدالدين حمويني، ج2، ص310؛ عرف الوردي، ج2، باب اخبار مهدي.
[7] العرف الوردي في اخبار المهدي، عبدالرحمن سيوطي، ج2، باب 2.
[8] صحيح مسلم، ج1، ص95؛ الحاوي للفتاوي، سيوطي، ص64؛ صواعق المحرقة، ابن حجر هثيمي، ص98؛ اسعاف الراغبين، ص150.
[9] فصول المهمة، ابن صباغ مالكي، فصل11. [
[10]
الفتاوي الحديثيّه، ابن حجر هيثمي، چاپ دوم مصر، ص37؛ العرف الوردي، ج2، باب اخبار مهدي.
[11] ارشادالساري شرح صحيح بخاري، علامه قسطلاني، ج10، ص205، در تفسير همين حديث از صحيح بخاري؛ شرح فارسي شيخ الاسلام بر صحيح بخاري در حاشيه تيسير القاري، ج6، ص158، چاپ قندهار؛ فيض الغدير، علامه مناوي شافعي، شرح جامع الصغير، سيوطي، چاپ دارالفكر، ج5، ص58، شماره 644.
[12] فيض الغدير، مناوي، ج5، شماره 7384؛ حاكم نيشابوري در تاريخ نيشابور.
[13] العرف الوردي في اخبار المهدي، سيوطي، ج2، باب اخبار مهدي.
[14] كنزالعمال، علامه متقي هندي، چاپ بيروت، ج2، ص325.
[15] همان.
[16] مسند امام احمد، ج2، ص83؛ مجمع الزوائد، هيثمي، ج5، ص218.
[17] رسائل خمسون، امام فخر رازي، چاپ مصر.
[18] مسند ابوداود طيالسي؛ شرح عقايد نسفي؛ شرح مقاصد، تفتازاني، ج2، ص275؛ در ضمن احاديث فوق در منابع ديگري از جمله صحيح مسلم، ج6، ص21 و 22، حديث شماره 1849؛ حليةالاولياء، ج3، ص224 و تفسير ابن كثير، ج1، ص567 و مسند امام احمد، ج3، ص446 و ج4، ص96 نيز آمده اند.
[19] فرائدالسمطين، حمويني شافعي، ج2، ص331.
[20] العرف الوردي، سيوطي، ج2، باب اخبار مهدي، ص166؛ الفتاوي الحديثيه، ابن حجر هيثمي، ص30.