عبارت از چرايي و چيستي شناسي عدالت، مهدويت، عدالت مهدوي، و نيز تاريخ و تاريخ سياسي و فلسفه تاريخ سياسي و به ويژه نسبت و رابطه اين دو و حتي چگونگي آن ها است. به عبارت ديگر، آيا تاريخ رو سوي عدالت، هدايت و كمال و كارامدي نهايي دارد، آن گونه كه در فلسفه سياسي و فلسفه تاريخ سياسي مهدوي و مهدويت موضوعيت داشته و پذيرفته شده است. يا خير؛ يعني برعكس بوده و جهان، رو سوي شر، ظلم و ظلمت و انحطاط و قهقرا دارد؟ يا اين كه آينده تاريخ جهان، معلوم نيست و مبهم است؟ بلكه حتي تاريخ، اصلاً فاقد سير يا سير مشخص بوده و پيوست و هدف و نيز قانونمندي ندارد؟ بر اين اساس، جهان چيزي جز توده اي از اجزاي ناموزون نيست كه به صورت درهم در تعامل و تأثير و تأثر متقابل دو و چندين جانبه قرار دارند. در اين صورت، تاريخ چيزي جز چينش زماني و چه بسا انتزاعي حوادث، بيش نيست.فرضيه اصلي: «عدالت مهدوي، غايت و نهايت تاريخ و فلسفه تاريخ جهاني و انساني است».كليد واژگان: «عدالت»، «مهدويت»، «عدالت مهدوي»، «فلسفه»، «تاريخ»، «فلسفه تاريخ»، «هستيشناسي»، «چيستيشناسي»، «چگونهشناسي».عدالت: به معناي تعادل ميان ساحات مادي و معنوي، تعادل ميان توسعه اقتصادي و تعادلي فرهنگي، تناسب ميان فرد و نقش و آزادي هاي مشروع فردي با جامعه و عدالت اجتماعي و با دولت و اقتدار قانوني آن، و توازن ميان افراد، گروه هاي اجتماعي، اجتماعات مدني ملي تا سطح بين المللي، امتي و جهاني بر اساس استحقاق و استعداد است. [1] عدالت به معناي رفع هرگونه نارسايي تك ساحتي صرفاً مادي و يا ناسازواري تنازعخيز بوده و به تعبير

مولاي متقيان (ع)، اعطاي حق و قرار دادن هر چيزي در موضع درست خويش به شمار مي رود. [2] .مهدويت: به معناي اميد و انتظار سازنده و پويا به عدالت آينده جهاني و انساني يا موعوديت متعادل و متعال بوده و مبين دوران زرين نهايي فرارو و نگرش و گرايش بدان است. هر چند نگرش ها و گرايش هاي غير و ضد مهدوي، كمابيش وجود دارد، مهدويتگرايي به معناي آينده نگري، موعود و منجيگرايي، نهايت گرايي و حتي در مواردي كمال و تكاملگرايي، پديده اي فراگير، ريشه دار و ديرپاي است. خواه مهدويت، هدايت و نهايت نگري و غايتگرايي راستين با هدايتگرايي و مهدويت ادعايي و نادرست كه خود اعم از مهدويتگرايي ناقص و شبه مهدوي يا دروغين و دجالي است.

است. مراد از عدالت، عدالت مهدوي، عدالت سياسي و اجتماعي انساني بوده كه در بستر عدالت در نظام طبيعت و در گستره نظام آفرينش و جهان هستي جريان داشته و در نهايت در سراسر جهان انساني در سراسر زندگاني و هستي سياسي انسان و جامعه بشري گسترش يافته و ريشه خواهد دوانيد. عدالتي كه ايجاب و ايجاد آن به اشكال گوناگون، دغدغه و داعيه تمامي نظريه ها و نظام هاي سياسي در هماره تاريخ و در گستره جغرافياي سياسي جهاني بوده و همچنان هست. دغدغه و داعيه اي كه مطالبه آن، مطلوب همگان و مطلوبيت آن، مورد مطالبه همگاني بشريت و آحاد، گروهها و جوامع بشري بوده، هست و خواهد بود.ب) پديده ها و پديدهشناسي سياسي يا علم تاريخ و مهدويت و از جمله عدالت و عدالت مهدوي به معناي اعم، نظام و آميزه اي متشكل از مراتب سهگانه هستي و هستي شناسي، چيستي و چيستيشناسي و چگونگي و چگونهشناسي است. فلسفه سياسي تاريخ يا فلسفه تاريخ سياسي و نيز فلسفه (سياسي تاريخ) مهدويت، در پاسخ به پرسش از چرايي و چيستي آن ها، به مراتب دوگانه هستيشناسي و چيستيشناسي اين پديده هاي تاريخ مي پردازد. شناخت فلسفي از جمله در مورد تاريخ، مهدويت و عدالت، بدين ترتيب، بنياد نظري يا نگاه و بينش ما را در زمينه تاريخ، مهدويت و عدالت مهدوي، تبيين، اصلاح و تنظيم مي كند. كما اينكه دانش و فن تاريخ، مهدويت و عدالت، با تاريخنگري و مهدويت نگري و به ويژه به تاريخ (و مهدويت) نگاري، آگاهي هاي تاريخي ما تأ مين ساخته و يا آگاهي هاي ما را نسبت به چگونگي واقعيت، وقوع و تحقق عيني تاريخ و مهدويت، يعني سازوكار

و روش عملي تاريخ و سير و ساختار آن تصحيح، ترسيم و تنظيم مي كند و افزايش مي دهند. با شناخت چرايي، چيستي و چگونگي گذشته و سير آن، و در قياس با آن، به تحليل حاليه و بر اين اساس و در اين راستا به صورت تخميني و احتمال، به پيشبيني وضعيت آينده ممكن پرداخته مي شود. فلسفه سياسي، فلسفه تاريخ و فلسفه مهدويت، بنياد نگرش و بينش سياسي، تاريخ سياسي و مهدوي را تعيين و ترسيم مي نمايد. چنان كه فن و دانش سياسي، تاريخ سياسي و مهدويت، آگاهي هاي عيني ما را در اين زمينه ها تأمين مي كند و در جهت تطبيق علمي و حتي تحقق عملي بينش سياسي ما با واقعيات عيني و جاري، آموزنده و كارساز خواهند بود. عقل آدمي، به صورت فطري، اصل ضروريات اوليه، همچون ضرورت امنيت، نظم، عدالت، امانت و وحدت يا رابطه علي، به ويژه علت فاعلي و علت غايي در عرصه پديده هاي انساني، اجتماعي و سياسي را درك مي كند. همچنان كه اصل ضرورت و هستي يا وجود مبدأ عالم، توحيد، معاد، نبوت، عدالت و امامت را اجمالاً و به صورت كلي درمي يابد. لكن براي درك چيستي، حدود و مفاهيم آن ها به صورت تفصيلي، نيازمند منبع وحي و منشأ علم الهي معصوم است. چنانچه در درك عيني و عملي و تطبيق خارجي آن ها چه در طبيعت و چه تعميم آن در زندگي اجتماعي و سياسي خويش، نيازمند عبرت و تجربهآموزي از آيات و نشانه هاي عيني آن اصول است كه با مطالعه در آفاق و انفس به دست مي آيند. بنابراين اين اندازه از درك و دريافت هستي و هستيشناسانه كه بنياد عقلاني و

فطري درك و مطالبه مهدويت و عدالت مهدوي بوده و در عين حال، بنياد عقلاني و فطري فلسفه تاريخ سياسي و مهدويت به شمار مي آيد، در نگاه اسلامي، عموم بشري و عموم تاريخي است. تبيين مفاهيم، حدود يا چيستي و تفصيل چيستيشناسانه اين بنيادها و ادراكات اجمالي، نيازمند وحي، علم و هدايت الهي بوده كه در قالب رسالت و نبوت و در شكل دين و شريعت، به منظور روشنگري و هدايت تشريعي بشريت، از طريق پيامبران، رسولان و اولياي الهي و امامان معصوم (ع) در اختيار بشريت قرار گرفته اند. بدين ترتيب، انسان ها به طور يقيني، ولي به صورت اجمالي در زمينه بنيادها و ضرورت مهدويت، به عنوان غايت و علت غايي و نيز ضرورت عدالت و امنيت و مانند اين ها، داراي نگرش و در نتيجه گرايش كلي و مشترك هستند. مكاتب مدني به ويژه ديني با تبيين و تفصيل اين بنيادها، خواه به صورت حقيقي و خواه غير و ضدحقيقي، يعني پنداري يا توهمي، سبب پيدايي رويكردهاي دوگانه حقيقي و ناحقيقي و رهيافت هاي سه گانه يقيني، پنداري و توهمي در زمينه آينده گرايي، مهدويت موعوديت و فلسفه تاريخ و از جمله در زمينه عدالت مي گردند. مكتب هاي الهي، به ويژه مكتب ديني مدني متكامل و نهايي اسلام محمدي (ص) در رهيافت شيعي و امامت، علاوه بر تبيين و تفصيل نوعي مهدويت، و وراي پيش بيني فلسفي تاريخي و تحليل علمي تاريخي به پيش گويي و خبررساني در زمينه مصاديق كلي و حتي برجسته و نيز شاخصه ها و اشكال و سياست ها مهدوي و همچنين شخصيت مبرز حضرت مهدي (عج ا...) و ويژگي ها و مشي آن حضرت پرداخته اند. مكاتب تحريفي و انحرافي به

ويژه نظريه ها و نظام هاي سياسي اومانيستي، كه خود را از نعمت منبع علمي وحي و از بركت هدايت الهي محروم كرده اند، نارچار در حد وسط، يعني تبيين مفاهيم سياسي، اجتماعي و انساني، عموماً از جمله در زمينه مهدويت و نيز پيش گويي هاي راستين در اين راستا، دچار اشكال گوناگون انحراف نظري و عملي سياسي، اعم از نسبيتگرايي مطلق، شكاكيت و نيهيليسم بدبينانه يا خوشباورانه و راستروانه يا كژتابانه (و چپ روانه) راديكالي يا محافظهكارانه گشته و مي گردند. هرچند به ظاهر، گاه درك قريب به درستي در فلسفه تاريخ از جمله در زمينه مهدويت، آيندهنگري و عدالت نهايي و مهدوي داشته باشند. دركي كه بسيط و غيريقيني بوده و چه بسا در معرض چالش و ترديد قرار داشته و به همان ميزان سست بنياد، لرزان و در معرض فروپاشي است. حال اينكه در نگاه و نظريه مدني و راهبردي الهي و به ويژه در مكتب و بينش رساي اسلامي و شيعي، درك علمي و فلسفي تاريخ از مهدويت و عدالت مهدوي، هم حقيقي و بنيادين بوده و هم جوهري يا ماهوي و يقيني است. همچنين شناختي واقعي و عملي به شمار مي رود. به همين سبب، اينچنين جرياني، با وجود پيروان خود، رهبران و پيشتازاني مصمم، استوار و پايدار دارد. بدين ترتيب، دو رويكرد و سه رهيافت علمي به معناي مطلق در زمينه سياسي و مهدوي و از جمله در فلسفه تاريخ عمومي و مهدويت شكل گرفته و در جريان است: يكي رويكرد علمي و از جمله فلسفي و فلسفي تاريخي كه مي توان از آن به رويكرد علمي، فلسفي و فلسفي تاريخي حقيقي و يقيني تعبير كرد. اين

رويكرد هم به صورت عقلي و استدلالي، هم به صورت وحياني و استنادي يعني با تفسير و اجتهاد متون ديني و هم به صورت تجربي، استقرايي و مشاهده تاريخي و سياسي ملي تا جهاني، به طور توأمان و به شكل مراتب سه گانه علمي و روشي، به بحث و بررسي در اين خصوص مي پردازد. ديگري رويكرد غير يا ضد علمي و فلسفي كه يكي رهيافت پنداري و ظني بوده و شبه علمي است.اين صدف ها نيست در يك مرتبه در يكي در است و در ديگر شبه(مولوي)ديگري رهيافت توهمي به تعبيري قرآني و اساطيري و افسانهسرايي بوده و ضد علمي است. [3] .ديو بر شبه سليمان كرد ايست علم مكرش هست علمناش نيست(مولوي)ج) فلسفه تاريخ، به اعتباري ديگر به بحث و بررسي هدفمندي، قانون مندي و نظام مندي تاريخ پرداخته و همچنين سير و ادوار تاريخي و پيوستگي يا گسستگي و نيز تكاملي يا غيرتكاملي بودن آن را واكاوي مي نمايد و هستي و چييستي يا منشأ علمي و نظري، مبدأ عملي و عيني و نيز مبنا، مفهوم و حدود آن ها را وارسي مي كند. كما اينكه دانش و نيز فن تاريخ بدين اعتبار، در پي كشف قوانين و نظام هاي واقعي حاكم بر تاريخ و چگونگي، يعني سازكار و روش وقوع آن ها بوده يا تا حدودي در پي ترسيم و توجيه ادوار تاريخي و نشان دادن پيوستگي يا گسستگي عيني و عملي آن در واقعيت است. بر اساس نوع برخورد علمي با تاريخ و فلسفه آن، سه راهبرد فلسفي تاريخي (سياسي)، به معناي مطلق وجود داشته و در جريان است: اول، فلسفه تاريخ و تاريخي و سياسي كه با برخورد

بنيادين، جامع، نظام مند و هدف مند با سير و ساختار هستي و حيات آدمي و سياسي و سير و تاريخ آن، قابليت و ظرفيت آينده اي متعادل و متعالي را فراروي بشريت و جامعه جهاني انساني به تصوير مي كشد. اين نگاه معتقد و مدعي قانون مندي، نظام مندي و هدف مندي تاريخ و حتي سير گسست ناپذير آن است، ولي اين سير لزوماً به صورت تك خطي و مستقيم نبوده، بلكه قطعاً و ضرورتاً بايستي داراي فراز و فرودها و راستروي ها و كج تابي هاي بسياري در فرا راه خويش بوده و خواهد بود. چرا كه فلسفه حيات، آزمون الهي و ايمان و عملي صالح انسان، خواه به صورت فردي و حتي شخصي يا گروهي، اجتماعي و امتي تا سر حد جهاني، ذاتي بوده و اجتناب ناپذير است. اينچنين ضرورتي، زمينه ها و امكان حركتي پيوسته، ولي پرپيچ و خم و در نهايت پيروزي را فراروي جامعه جهاني و جهان بشري فرانمود و قرار مي دهد. چشم انداز نهايي جهان گرايي مهدوي، بر اساس مدل همبستگي و حتي پيوستگي جهاني و انساني بشريت، بر اين اساس بوده و در اين راستا است. دوم، تفلسف تاريخ و تاريخي و سياسي، كه با نگاه طبيعتانگارانه تكساحتي و صرفاً اقتصادي يا مادي و دنيوي سير و ساختار سكولاريستي، اومانيستي انسان و جامعه انساني و تاريخ آن را جست و جو كرده و بهشت شدادي را پيش روي بشريت به تصوير مي كشد. انگاره تا حد پنداره فرايند جهاني شدن اقتصاد و توسعه جهاني اقتصاد، يا توسعه صرفاً مادي، تك ساحتي و ابزاري، در اين راستا مطرح شده و بر اين اساس توجيه مي گردد. سوم، سوفيسم و سفسطه تاريخ و تاريخي و

سياسي، كه با نگاه داروينيستي، هژمونيك و تنازعي، نظام سلطه جهاني و جهانيسازي سيطرهجويانه و استبدادي را، فراروي بشريت برمي نماياند و برمي تاباند. استراتژي جهانيسازي آمريكايي نومحافظهكاري و يكهتازي هاي اشغالگرانه ميليتاريستي كنوني، ريشه در اين توهم افسانه گون و آلود و تعصبات و تصلب ايدئولوژي هاي نئوصهيونيستي و صهيونيسم مسيحي دارد. [4] .

متضاد، متعارض و حتي متنازع رو به رو هستيم.

تقسيم كار اقتصادي جهاني مطلوب آن را مي توان در اين بخش بررسي كرد.

جهانيسازي حقيقي و يقيني بوده و مروج جهانيسازي به شكل همبستگي تا حد پيوستگي جهاني است. عدالت در اين رهيافت، دستيابي جامعه جهاني و انساني، به كمال لايق و شايسته خود و نيز به كارآمدي لايق و شايسته خويش است. آنگونه كمال و كارآمدي كه با كشف، باروري و بهره برداري بهينه و حداكثر از تمامي استعدادهاي مادي و معنوي دروني و بروني انساني و جامعه بشري صورت مي پذيرد. چنانچه بهره وري و اثربخشي در جهت توسعه هر چه بيشتر اقتصادي، عمراني و ابزاري، توأمان با تعادل سياسي به ويژه ميان توسعه اقتصادي و در جهت تعالي فرهنگي و اخلاق جهاني انسان ها و جهان انساني صورت مي پذيرد. بدينترتيب اساس و اركان عدالت اجتماعي مهدوي را، عدالت اقتصادي، عدالت سياسي و عدالت فرهنگي ميان آحاد افراد، گروه هاي اجتماعي و جامعه و نيز دولت تشكيل داده و شاكله آن توسعه متعادل و متعالي يا تعالي توسعه است. برخي از صاحب نظران فلسفه تاريخ سياسي با نگاه آينده نگري و مهدويتگرايي، همچون «كارل ياسپرس»، «ويل دورانت»، «تاين بي» و «سورو كين»، نسبت به جريان مدرنيسم غربي و اولويت سيطره ساحت مادي آن و بي عدالتي، تبعيض ها و بحران هاي ناشي از آن، بدبين بودند و دست كم با سوء ظن به آن مي نگرند؛ ولي در عين حال و متقابلاً نسبت به آينده بشريت، حالتي انساني تر، لطيف تر، فرهنگي و اخلاقي و عادلانه تر و در عين حال جهاني را پيشبيني مي نمايند. اينان را مي توان به يك اعتبار كمابيش در زمره عدالت گران متعادل و متعالي در فلسفه تاريخ به شمار آورد. رويكرد متعالي عدالت مهدوي و فلسفه تاريخ با سه رهيافت اصلي قرآني، روايي و نظري،

به بررسي عدالت، مهدويت و عدالت مهدوي از يك سو و به وارسي تاريخ يا تاريخ انساني، اجتماعي و سياسي يا مدني و در نهايت به كالبدشكافي سير و ساختار فلسفي تاريخ يا فلسفه تاريخ سياسي از ديگر سوي مي پردازد. اين رهيافت هاي سه گانه، در همين حال به رابطه يا نسبت ميان اين دو نظر داشته اند.

بر اين اساس در اين راستا، پيوسته در تنازع با هم به سر مي برند. رويكرد و رهيافت نخست، اساس هدايت و مهدويت نگران يقيني و عدالتگرايان حقيقي و راستين و حكمتبنياد و تعاليگرا را تشكيل مي دهد. رويكرد دوم و رهيافت هاي دوگانه آن زيرساخت و ماهيت يا چيستي و مباني هم نگرش ها و گرايش هاي تاريخي و سياسي غير يا ضدمهدي و هم نگرش ها و گرايشات مهدوي دروغين يا شبه مهدوي يا مهدوي نمايي هاي ادعايي را تشكيل داده و تبيين مي سازند.مولوي، به همين مناسبت در حكمت خلافت آدمي و در تفسير (اذ قال ربك اني جاعلٌ في الارض خليفهً) مي سرايد:پس خليفه ساخت صاحب سينه اي تا بود شاهينش را آيينه ايپس صفاي بي حدودش داد او وانگه از ظلمت ضدش بنهاد اودو علم بر ساخت اسپيد و سياه آن يكي آدم دگر ابليس راهدر ميان آن دو لشكر گاه رفت چالش و پيكار آن چه رفت رفتهمچنان دور دوم هابيل شد ضد نور او قابيل شدهمچنان اين دو علم از عدل و جور تا به نمرود آمد اندر دور دورضد ابراهيم گشت و خصم او و آن دو لشكر كين گزار و جنگ جو...دور دور و قرن قرن اين دو رفيق تا به فرعون و به موساي شفيق...همچنان تا دور و طور مصطفي با ابوجهل آن سپهدار جفا...كه بمرديم اغلب اي مهتر امان باقي اش از دفتر تعبير خوانتو نظر داري و ليك امعانش نيست چشمه اي افسرده است و كرده استزين همي ويد نگارنده فكر كه بكن اي بنده امعان نظرتن بمردت سوي اسرافيل ران دل فسردت سوي خورشيد رواندر خيال از بس كه گشتي مكتسي نك به سوفسطايي بد ظن

رسياو خود از لب خرد معزول بود شد ز حس معزول و محروم از وجودهين سخن تا نوبت لب خوايي است گر بگويي خلق را رسوايي استچيست امعان چشمه را كردن روان چون ز تن جان رست گويندش روانآن حكيمي را جان از بند تن باز رست و شد روان اندر چمندو لقب را او بر اين هر دو نهاد بهر فرق اي آفرين بر جانش باددر بيان آن كه بر فرمان رود گر گلي را خار خواهد آن شود [7] .دوم _ قرآن مبدأ يا خاستگاه و سير راهبردي اين جريانات معارض را از بدو خلقت و پيش از خلافت دانسته و ريشه آن را در طبيعت تا سر حد فطرت آدم آدميان مي داند. جريانات متعارضي كه در جوامع، نظريات و نظامات سياسي بازتاب، نهادينه و متبلور گشته به گونه نگرش ها و گرايشات علمي، فلسفي و عملي سياسي و از جمله تاريخي نمودار گرديده و مي گردند. كما اينكه خداوند، در سوره بقره كه آغاز تفضيل و تفسير سوره حمد و آيات اجمالي آن به شمار مي رود، به برترين شكل و جامع ترين وجه، ساختار و سير راهبردي هدايت و مهدويت و عدالت مهدوي از يك سو و تاريخ و فلسفه تاريخ مهدويت و پيشامهدوي و نيز دوران مهدوي را از ديگر سو، تبيين، ترسيم و نمودار ساخته است. اين سوره، طي آيات اوليه، نخست به شاخصه هاي گروه هاي سهگانه هادين، هدايتگرايان و مهديگرايان حقيقي و يقيني و نيز جرايانات پنداري و توهمي غير و ضد آن ها مي پردازد و آنگاه شرايط و شيوه هاي اين دو رويكرد و سه رهيافت را طرح مي سازد. در همين راستا بر اين اساس، آنجايي

كه خداوند اعلام مي فرمايد:(اذ قال ربك للملائكه، اني جاعل في الارض خليفه! قالوا اتجعل فيها من، يفسد فيها و يفسك الدماء؟ و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك قال: اني اعلم ما لاتعلمون) (بقره / 30)بياد آر آنگاه كه پروردگار تو به فرشتگان فرمود: «من در زمين خليفه و جانشيني برگمارم»! گفتند: «مي خواهي كسي را قائم مقام خويش قرار دهي كه در زمين فساد كنند و خونريزي نمايند؟» خداوند فرمود: «من مي دانم چيزي را كه شما نمي دانيد»بدين ترتيب:1. خداوند خلافت و جانشيني در زمين را رسما اعلام كرد. بر اين اساس، پيامبران و اولياي الهي و امامان معصوم (ع)، خليفه خاص و در اين راستا، مهدي موعود، امام و خليفه خاتم يا نهايي الهي و خاتم خلافت بوده و ساير انسان ها، هر كدام به تناسب شأن و كار ويژه خويش، خليفه عام الهي به شمار مي آيند.2. فرشتگان با ادبيات ويژه الهي و قرآني، فساد و خونريزي كه كارويژه دو گروه ضالين و مغضوبين پيشگفته هستند را به عنوان بي عدالتي و تجاوزگري، يعني به ترتيب بسان راهبردهاي غير و ضد عدالت، به وسيله آدميان در زمين و در ميان خويش، مورد توجه قرار داده و مطرح مي نمايند.3. فرشتگان در عين حال، تسبيح به حمد و تقديس الهي يا پاسداشت اسماء و ارزش هاي خدايي و نيز بازداشت از غير يا ضد آن ها را به مثابه اساس و اركان نظام عدالت، غايت هستي و آفرينش تلقي نموده و مورد تأكيد قرار مي دهند. اهم مواردي كه چهبسا به ترتيب رو در روي ضلالت و فساد از سويي و مغضوبيت و خونريزي در زمين از ديگر سو باشند. اين اسماء

و ارزشها يا فضايل و در رأس همه عدالت كه به تعبير خواجه نصير الدين طوسي، «كمال و تمام فضايل به آن بود» [8] بدينسان مطلوب ذاتي و مورد مطالبه همگاني تمامي اركان و اجزاي هستي از جمله آدم و آدميان است. سير تاريخ و فلسفه آن، تحقق و توجيه يا تبيين اين جهت گيري ها، گرايش ها و نگرش ها به شمار مي رود.4. خداوند در اينجا، با اعلام اينكه من چيزي را مي دانم، مي بينم و مي خواهم و سرانجام خواهم آورد كه شما نمي دانيد و خواهيد ديد، چهبسا حد نهايي آفرينش آدم، آدمي و آدميان را كه همان نظريه و نظام متعادل و متعال جهاني مهدوي، موعود و آينده سياسي باشد مورد اشاره و تأكيد قرار مي دهد. ضمن اينكه خداوند، بي عدالتي اعم از فساد و ضايع گذاشتن ساحت معنوي به وسيله ضالين يا گمراهان و فسق و خونريزي مغضوبين يا بدراهان را در دوران پيشامهدي نفي نمي نمايد؛ بلكه آن ها را به عنوان يك سستي، تعلل و كاستي از حدود الهي و ديگري تعدي، تجاوز و ستم يا جور، مورد سرزنش و انذار قرار مي دهد. بدين شكل، اركان دو گانه بي عدالتي را بسان ناهنجاري هاي نامطلوب و اركان دو گانه عدالت را به مثابه هنجار هاي مطلوب فطري و تاريخي به نمايش مي گذارد.5. آنگاه خداوند (و علم آدم الاسماء كلها (. (بقره، 31) كليه اسما و يا كليت آن ها را به آدمي آموخت. به تعبيري، هارد ديسك ابر رايانه آدمي را با اسماي حسناي الهي و مبادي و شاخصه هاي كمال، جمال و جلال يا زيباييشناسي و زيباييگرايي، شكل داده و قسمت بندي نمود و او را مجهز به مبادي و ضروريات شناخت

و معرفت، معروفات اعم از معقولات و معنويات عقلي و بنياد نگرش ها و گرايش هاي فطري و ضروري نمود. غايتنگري و غايتگرايي از جمله غايت آدمي يعني نظام مهدوي و ضرورت و زيبايي توحيد، امنيت، عدالت، آزادي و حريت و امانت و حتي دولت و حكومت در زندگي بشر و معروفيت و مطلوبيت آن ها و در نتيجه نگرش و گرايش بدان (ها)، به عنوان وديعه اي قرارداده شده در فطرت آدمي و نهادينگي و هنجارسازي آن ها، چه بسا در اين زمره باشند. اهم مواردي كه مطلوب فطري و ذاتي بشر بوده و در نتيجه مورد درخواست و مطالبه عمومي بشري و عموم تاريخي تمامي نظريه ها و نظام هاي سياسي بوده و دغدغه و داعيه هاي همگاني مي باشند. عدالت نهايي و مهدوي، مستلزم و حتي عين تأمين اين ضروريات بوده و تحقق اين ضروريات، لازمه عدالت مهدوي و عين آن به شمار مي رود. آدمي با وجود اين علم و آگاهي بنيادين كه سبب كرامت و مسبب سجده و بلكه مسجود فرشتگان گرديد، به علت سستي اراده دچار وسوسه و لغزش شيطاني شده و به ظلم به خود و خروج از عدالت دچار شد و از سكونت و آرامش همراه با آسايش و آزادي (كلا منها رغدا حيث شئتما) (بقره/ 35) بازماند. در نتيجه، آدم از بهشت نخستين اخراج شد و دچار هبوط گرديد. هبوطي كه در تفسير بدبينانه (پسي ميستي) مسيحي و آگوستيني، [9] سقوط در زمين بوده و ناشي از جرم و گناه ذاتي آدمي و تبعيد و بازداشت به منظور انتقام از او به شمار مي آيد. حال اين كه هبوط در تفسير واقعبينانه اسلامي و قرآني، فرود در

زمين بوده و ناشي از همان لغزش عارضي در اثر نااستواري اراده آدمي بوده. اعزام براي آموزش و پرورش به محل آزمايش، به منظور تقويت اراده و بازسازي ايمان و عمل صالح انسان هاست تا بدانوسيله توان بازگشت و دست يابي به حد نهايي خويش را در زمان و در زمين و آن گاه در حيات جاودانه بازيابند. مهدويت، سير اين راهبرد و نظام سياسي و عادلانه، ساختاري راهبردي و نهايي آن در زمين و در زمان به شمار مي رود. هرچند در اين سير، به تصريح الهي، (بعضكم لبعض عدو ) (بقره، 36). دوران پيشامهدي و زندگاني و رابط سياسي بشري، همواره همراه با تعدي و عداوت، هرچند عارضي است. در عين حال، به مصداق (لكم في الارض مستقر و متاع الي حين) (بقره/ 36) در دوره استقرار در زمين و تا زمان معين، خواه طي دوره عمر آدمي و يا تا دوره نهايي مهدوي، انسان ها و جوامع انساني، از مهدويت و مراتب لازم برخوردار خواهند بود.6. خداوند به عنوان يك نقطه عطف با بيان اين كه؛ (قلنا اهبطوا منها جميعاً فاما ياتينكم مني هدي فمن تبع هداي فلا خوف عليهم و لا هم يحزنون) (بقره/ 38) كه ميفرمايند: «گفتيم فرود آييد از بهشت همه شماها و «آدم، حوا و شيطان» تا آنكه از جانب من به سوي شما آيد. پس هر كس پيروي كند راهنمايي مرا، هرگز (در دنيا و آخرت) بيمناك و اندوهناك نخواهد گشت». در اينجا برآمد ضلالت و مغضوبيت و در نتيجه فساد و خونريزي يا فسق را كه ظلم به معناي اعم ناميده و غير يا ضدعدالت، هدايت، مهدويت و استقامت مي خواند،

يكي خوف يا ناامني، جنگ، تهديد و ارعاب و ناپايداري و بي ثباتي و عدم صلح و آرامش و اضطراب دانسته و ديگري حزن، استرس، افسردگي، روانپريشي و دلمشغولي و اضطرار مي داند. وضعيتي كه آن ها را يكي منجر به ضيق (صدر و ارض) و تنگنايي (توبه، 118؛ نحل، 70 و 127؛ انعام، 125؛ هود، 12 و نيز توبه، 33 و 118) و ديگري منتهي به ضنك (و من اعرض عن ذكري فان له معيشته ضنكا) (طه، 124) يا تشتت و تعارض در زندگي و همزيستي سياسي و اجتماعي جهاني معرفي مي نمايد. اهم مواردي كه بسان اركان ظلم و بي عدالتي به معناي اعم و فراگير و به تعبير دقيق تر، غير يا ضد عدالت، يعني ظلم و جور (دوران) پيشامهدوي تا ايام ظهور يعني تا مرحله تحقق عدالت نهايي مهدوي قلمداد مي سازد. بدين ترتيب مبادي و اركان عدالت مهدوي عبارتند از: عقل و حكمت، هدايت و استقامت، تسبيح حمد و تقديس الهي، تبعيت از هاديان الهي و مكتب و نظريه و نظام راهبردي الهي و در نتيجه، عدم خوف يا امن و عدم حزن و يا نشاط، بهجت و سرور است.سوم _ روايت قراني، در همين راستا، دو جريان نخست يهودي _ مسيحي و آنگاه اسلامي و امت هاي مربوط را در راستاي دين متكامل الهي اسلام به عنوان چگونگي و مصاديق عيني اجتماعات مدني دوگانه رويكردهاي يا نگرش ها و گرايشات متعارض راستين و ناراستين و رهيافت هاي سه گانه هادين، ضالين و ستمگران، به صحنه عيني و عملي تاريخي و جهاني آورده و رودررويي آن ها را به عنوان دو رهيافت، يكي، ميانهروانه، متعادل و انقلابي و ديگري، رهيافت متعارض

افراطي _ تفريطي يا راديكالي _ محافظه كارانه، همچون صهيونيسم جهاني و نومحافظه كاران صهيونيسم مسيحي معاصر، نشان داده و به نمايش مي گذارد. يكي جريان جور _ ظلمگرا يا عدالتگراي طبيعي (تنازعي و سلطه گرايانه) _ تك ساحتي و مادي بوده و ديگري، جريان عدالتگراي حقيق و يقيني است. جريان نخست واهمه عدالت _ پنداره عدالت يا توهم _ ظن عدالتگرايي و ضد عدالت _ شبه عدالت به شمار رفته، شبه _ ضد مهدويتگرايي و تفلسف _ سفسطه تاريخي و سياسي است. و ديگري عدالت و مهدويتنگري و گرايي راستين و فلسفه سياسي و فلسفه تاريخ درستين است. [10] .

ساحت معنوي و ابزاريسازي آن در جهت تبعيض و تنازع و در نتيجه سلطهگري افراد، گروه ها و اجتماعات بشري به شمار مي آيد. بر اين اساس، راهبرد تك ساحتي، ظلم و بي عدالتي به شمار رفته، كما اينكه راهبرد تنازعي و هژمونيك داروينيستي، جور و ضد عدالت محسوب مي گردد. اهم مواردي كه اركان و مبدأ دوگانه هرگونه بي عدالتي در جامعه و جهان است. اين در حالي است كه فطرت انساني و انسان فطري، فطرتاً از اين ظلم و جور گريزان و تمامي نظريات و نظامات سياسي، ولو به صورت ظاهري و جزئي، دغدغه و داعيه عدالت به معناي قسط و عدل يا رسايي و سازواري مادي و معنوي، توازن بخش هاي اقتصادي، سياسي و فرهنگي و توسعه و تعادل ميان آن ها و تناسب افراد، گروه ها و جوامع انساني، چه بسا در گستره جهاني را داشته و دارند. دو تعريف رسا از عدالت، در تعبير امام عدالت، علي (ع) ارائه شده است؛ يكي مبين رسايي بوده و ديگري مبين سازواري است و هر دو در حقيقت، اركان دوگانه عدالت به معناي اعم را تشكيل مي دهند. يكي، «اعطاي كل ذيحق حقه»، [12] دادن و رساندن هر ذيحقي به حق خويش، از جمله اداي حق ساحات مادي و معنوي انسان ها و جوامع انساني. ديگري، «يضع كل شي في موضعه»، [13] قرار دادن هر چيزي در جايگاه خويش، از جمله قرار دادن ساحات مادي و ساحات معنوي در جايگاه متناسب خود، بهدور از تجاوز هر يك از بخش هاي اقتصادي، فرهنگي و سياسي به حدود يكديگر و سرانجام تنظيم و تأمين توسعه اقتصادي، توأمان با تعادل سياسي براي تعالي فرهنگي، معنوي و اخلاقي

است. تعادل سياسي نيز اعم از تأمين، تنظيم و تناسب، آزادي هاي مشروع فردي افراد و گروه هاي اجتماعي، توأمان با عدالت اجتماعي، شامل عدالت اقتصادي، عدالت سياسي و عدالت فرهنگي و سرانجام به وسيله نقش و اقتدار سياسي مشروع و قانوني دولت و امامت و كارگزاري آن است. تنها در اين چنين شرايطي، امكان برقراري عدالت به معناي تكافي و تساوي و بر اساس تناسب و توازن همه جانبه ميان عرصه ها و گستره هاي فردي، جمعي و اجتماعي تا سر حد جهاني، عملي بوده و نمودار خواهد شد. تعبير قرآني و روايي، جهل اعم از ناداني و ناآگاهي، ناشي از (ختم الله علي قلوبهم و علي سمعهم و علي ابصارهم غشاوه) (بقره/ 7) منشأ هدايتناگرايي و سبب ضلالت يا گمراهي و نيز مسبب بدراهي در نگرش و گرايش مدني، ديني و مهدويت و عدالتگراي نهايي بوده و يكي را به عنوان ظلم و فساد و ديگري را به عنوان جور و فسق معرفي مي سازند. اهم اركان دو گانه ناهنجاري ها، با تمامي آثار و آسيب هاي زيانبار پيشگفته كه در پي داشته و دارند. كما اين كه عقلانيت وحيانيت و عبرت هاي تاريخي و جهاني يا تجارب عملي، علمي و عرفي را، منشأ علمي و نظري هدايت و مهدويتگرايي راستين قلمداد مي سازند.

خواجه نصير در ابتداي سياست مدن كتاب اخلاق ناصري تحت عنوان احتياج خلق به تمدن مي گويد: «هر موجودي را كمالي است، و كمال بعضي موجود است در فطرت... از وجود متأخر» است. [14] همچنين «هر چه كمال او از وجود متأخر بود، هر آينه او را حركتي بود از نقصان به كمال»، [15] به تأكيد وي «و آن حركت بي ياري اسبابي كه بعضي مكملات باشند و بعضي معدات (ابزار و زمينه ساز)، نتواند بود». [16] دولت مهدوي، عامل كمال و عدالت مهدوي، صورت، نظام و نهايت سير، تاريخ و فلسفه تاريخ بشري و مهدوي است. بدين ترتيب، عدالت و شرايط عادلانه، زمينهساز ظهور و اثربخشي اين استعدادها بوده و در عين حال، غايت آن به شمار مي رود. عدالت جهاني و جهان عادلانه، برترين غايت و شرايطي است كه تمامي امكانات انساني، به ويژه با توجه به اجتماعي بودن آن، از قوه به فعليت درآمده و فعاليت مي يابند. آن هم در تمامي عرصه هاي ذهني، روحي و رواني و جسماني، در تمامي بخش هاي اقتصادي، فرهنگي و سياسي يا در ساحات مادي يا ابزاري و نيز معنوي يا نرم افزاري و همچنين در تمامي گستره هاي فردي، جمعي يا گروهي و اجتماعي تا سطح جهاني است. بدين ترتيب عدالت، هم به معناي رسايي و فراگيري تمامي اين عرصه ها، ساحات، بخش ها و گستره ها و سازواري، تناسب و توازن يا تعادل، اعم از تكافي و تساوي ميان اين ها به عنوان زمينه ساز و عامل توسعه و تعالي مطلوب است. همچنين عدالت به معناي رسيدن اين موارد به حد نهايي خويش، مطلوبيت دارد. در نتيجه، انسان ها و جوامع انساني همواره خواستار ودر پي دستيابي

به اين حد مطلوب هستند و پيوسته بر اين اساس و در اين راستا تدبير و تلاش مي نمايند. حكيم ابونصر فارابي، بنيان گذار فلسفه سياسي در تاريخ و جهان اسلام و ايران نيز در كتاب آراء آهل مدينه فاضله، در اين زمينه معتقد است: «صورت (نهايي و نظام) هيچيك از... (پديده ها از قبيل انسان) از بدو آفرينش بدانها اعطا نشده است و بلكه نخست به هر يك از آن ها، مادت آن ها كه وجود بالقوه (بعيده) آن ها به آن بود، به آن ها اعطا شده است (نه وجود بالفعل آن ها)؛ زيرا آنچه نخست بدان ها اعطا شده است، تنها ماده اوليه آن ها بود و از اين جهت است كه دائماً به سوي تحصيل صورتي كه فعليت و وجود بالفعل آن ها به آن است». [17] عدالت در تعبير فارابي نيز در اين راستا، همان «استيفاي حق»، يعني فعليتبخشي تمامي استعدادهاي انساني و صورت دهي سازمان و نظام مندي و بهره گيري و به كار گيري همگي امكانات انساني تا سطح جهاني است. [18] .كفر و دين هر در رهش پويان وحده لاشريك له گوياندستيابي به اين حد، در رويكرد فلسفي سياسي متعادل و متعالي نيز نه تنها با هدايت الهي ميسر است، بلكه صرفاً با مهدويت و موعوديت حقيقي و يقيني، عملي و تحقق پذير است.

كه هر سه منشأ معرفتشناختي بشري يعني، هم عقل و وحي و عرف و تجربه بشري، به ترتيب بر ضرورت، حدود و تطبيق يا كاربري آن تأكيد و اتفاق دارند. عقل و فطرت آدمي و همگي آدميان، بنياد و ضرورت آن را به صورت اجمالي تعيين و تجويز كرده و ديگري، گرايش بدان را مورد تأكيد قرار مي دهد. وحي الهي، مباني و حدود كلي عمومي آن را به صورت تفصيلي تبيين و تحديد نموده و هنجارينهسازي و منش مندي آن را مورد تأييد قرار مي دهد. كما اين كه عرف و تجربه سياسي بشري به ويژه با كمك پيش بيني ها و پيش گويي هاي الهي، روايي و ماورايي اشراقي، كشفي و شهودي و برخي الهامات و حتي رؤياها همچون رؤياهاي دانيال نبي (ع) كتاب دانيال نبي در عهد عقيق و نيز تفسير رؤياهاي دانيال (نبي) و از جمله ضمن چگامه هاي پيشين و موجود، نوعاً شكل و سازكار عملي و تحقق عيني آن را به صورت تطبيقي، ترسيم و تنظيم ساخته يا ساختار و نظام آن را دريافته و شاكله آن را مورد توجه و عمل قرار مي دهد. [19] بدين ترتيب عدالت مهدوي، غايت نهايي حقيقي و نهايت غايي يقيني سياست، تاريخ سياسي، انسان، جامعه و جهان انساني و از جمله علم و فلسفه سياسي، تاريخ و مهدويت بوده و فلسفه تاريخ سياسي حقيقي و يقيني، معطوف به عدالت مهدوي و به عنوان مطلوبيت نهايي، مورد مطالعه و مطالبه قرار مي دهد. بدين سان تاريخ، عدالت و مهدويت، به ويژه در بستر سياست و نيز فلسفه تاريخ، (فلسفه) عدالت مهدوي، به ويژه در گستره علم و فلسفه سياسي، به هم گره

خورده و در آيندهنگري و آيندهگرايي و پيشبيني و پيشگويي عملي و فلسفي سياسي كارآمد و كارگشا خواهند بود. به اعتباري ديگر، علم و فلسفه سياسي حقيقي و يقيني، با رويكرد مهدويت به تاريخ سياسي و با رهيافت تاريخي به مهدويت و عدالت مهدوي، به نقد و نفي تفلسف و سوفيسم يا پندار و توهم علمي و فلسفي نظري و عملي سياسي، تاريخي، مهدويت و عدالت و حتي عدالت مهدوي پرداخته و از جريانات تحريفي و انحرافي در زمينه سياسي و آينده نگري باز مي دارد. در نتيجه، در جهت حركت تاريخساز مهدويت حقيقي و عدالت مهدوي يقيني، متعادل و متعالي، اثرگذار خواهد شد. در رهيافت متعادل و متعالي يا راهبرد تعادل بخش مهدويت و فلسفه تاريخ، حركت انسان، گروه ها و جوامع انساني و جامعه جهاني، به سوي غايت، مهدويت و عدالت مهدوي، سيري پيوسته و پايدار است. پيوسته و گسست ناپذير، ولي با برخي افراط و تفريط ها و با فراز و فرودهاي گوناگون، زياده روي هاي راديكاليستي و واماندگي ها و واگرايي هاي محافظهكارانه تحريفي و انحرافي، كژتابي و واگردهاي كوچك و بزرگ، البته نه ميان گروه فرهيختگان اهل حق، آزاده و هماره منتظر، آماده و پويايي انقلابي، مهدي گرايان و عدالتگرايان حقيقي و يقيني كه سيري گسست ناپذير را طي مي نمايند، بلكه ميان اكثريت توده مردم و جوامع جهاني و نظريات و نظامات سياسي اومانيستي يا تحريفي و انحرافي ناشي از پندارگرايي و تفلسف سياسي و نيز توهمگرايي اساطيري و سوفيسم و سفسطه سياسي. اين جريانات، نوعاً، هم از حيث نظري و نگرش و نسبيت نيهيلسم روشي سياسي پسامدرنيستي گشته و مي گردند. در عين حال، هر بحران و بن بستي

را مي توان با ارجاع به رهيافت متعادل، حقيقي و يقيني مهدويت و علم و فلسفه تاريخي و مهدوي و عدالت مهدويت و با الگو قرار دادن مهدويتگرايان واقعي، حقيقي و خودساخته، از نااميدي، سرخوردگي، خودباختگي يا متقابلاً طغيان، غرور و سركشي بازداشته و به مسير متعادل و تعالي بخش عدالت مهدوي و علم و فلسفه تاريخ بازگرداند. در اين صورت، هر شكست و اشتباهي مي تواند تنبه و آموزشي باشد براي برش از ناهنجاري ها و ستيز بنيادين با آن ها و نگرش و گرايش به هنجارهاي انساني، الهي و مهدوي و به ويژه عدالت مهدوي و گرايش همه جانبه، سازوار و هدفمند بدان ها. بدين ترتيب، در حد مرتبه بنيادين و ممتد آن، سير تاريخ عدالتگرايي مهدوي، عموماً، چه عالماً يا آگاهانه و ارادي و چه ناخواسته و به تعبير قرآني، طوعاً يا كرهاً، پيوستگي وجود دارد. در مرتبه نبياني و ماهوي، سير تاريخ، نگرش و گرايش عدالتخواهانه و مهدويت، موعوديت، آينده و نهايتگرايي، گروه فرهيختگان فهيم و متعادل و تعاليگرا، كاملاً پيوسته بوده و در گرايش و بسيار فراتر از آن در نگرش ديگران، به ويژه در ميان راهبران و پيروان مكتب ها نظريه ها و نظام هاي سياسي و جريان هاي تحريفي و انحرافي ديني يا اومانيستي شبه علمي و ضد فلسفي، غالباً يا نوعاً متعارض اعم از سكولاريستي و متقابلاً بوديسمي يا دنياگزين و نيز دنياگريز، گسستگي وجود دارد، حال اينكه در مرتبه شكلي و سازكارها و سياست هاي عملي، باز در اينگونه مرام ها، نسبيت مطلق، نيهيلسم و سرانجام آنارشي يا هرج و مرج، اغتشاش و درهمي روشي، منشي و كنشي در زمينه عدالت، عدالت مهدويت و فلسفه تاريخ و

حتي خود فلسفه و تاريخ حكم فرماست. [20] اينچنين وضعيت نابهنجار و تعارض خيزي، در اين چنين مكاتب، مردم و پيروان و مناطقي كه اين نظريات رايج و غالب است، طبيعي و اجتنابناپذير به نظر مي رسد، ولي در ميان اقليت روشن، فرهيخته و پيشتاز، هر چند به شكل كمابيش و با فراز و فرودهايي، عدالتگرايي مهدوي به صورت بنيادين و جوهري جريان دارد. از حيث شكلي و ظاهري نيز، در صورت تبيين نظري و به ويژه ترسيم سياست هاي راهبردي علمي، به ويژه با طراحي و برنامهريزي بنيادين، فراگير، نظام مند و هدف مند، به خصوص در نهادها، نظريه ها و نظامات نمونه و زمينه ساز مهدوي، همچون جمهوري اسلامي ايران و به وسيله آن، مي تواند بر همگرايي و هماهنگي اين گرايش ها افزوده و در بررسي بروز و بهره وري مهدويتگرايي حقيقي و انقلابي در كشور، جهان اسلام و جهان معاصر، كه مصداق بارز انتظار پويا، سازنده و انقلابي فرج است، راهنما، راهبر و راهگشا باشد (انشاء ا...).

جنگ بزرگ، بر اساس پيش گويي هاي انبياي بني اسرائيل. ترجمه خسرواسدي، تهران، رسا، 1377، جنگ بزرگ ياهار مجدون، تئوري و توطئه جنگ نهايي.

[5] شريعتي، علي، امت و امامت، تهران، قلم، 1358، ص 41.

[6] ر.ك: تدارك جنگ بزرگ، پيشين.

[7] مولوي، مثنوي، دفتر ششم، ص 1020.

[8] خواجه نصير، اخلاق ناصري، ص 109.

[9] آگوستين، قرن ششم ميلادي، بنيانگذار فلسفه سياسي مسيحي در كتاب شهر خدا. [

[10] سوره بقره، آيات 287 _ 40، به تفصيل به سير و ساختار اين جريانات و تعارضات جهاني آن ها تا سر حد نهايي و مهدوي پرداخته است.

[11] مجلسي، مهدي موعود، جلد 13 بحارالانوار، ترجمه دواني، ص 1135.

[12] غررالحكم.

[13] همان.

[14] اخلاق ناصري، خواجه نصير، ص 247.

[15] همان.

[16] همان.

[17] آراء اهل مدينه، صص 7_136.

[18] همان، ص 171.

[19] ر.ك: 1_ عهد عتيق، از جمله كتاب دانيال نبي و نيز كتاب حزقيال نبي در آن و نيز تفسير رؤياهاي دانيال نبي؛ 2_ بوچك، گي، آخرين اكتشافات نستر اداموس، ترجمه المعي، تهران، صفي عليشاه، 1377. 3_ ادي، ك. ساموئيل ن، آيين شهرياري در شرق، ترجمه بدره اي، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1347، به ويژه فصل نخست، شامل برخي چگامهاي شرقي و ايراني در زمينه آينده نهايي تاريخ، مهدويت و عدالت؛ 4_ ديوان شاه نعمت الله ولي، در زمينه آينده نگري مهدوي.

[20] ر.ك: ميشل فوكو، فراسوي ساختارگرايي و هرمونتيك، هيوبرت دريفوس و پل رابينو؛ فلسفه در بحران، داروي؛ ترديد، بابك احمدي، و ساير آثار پسامدرنيستي.