وجود مي باشد. يعني اين سوال كه حقيقت وجود چيست؟اما اين پرسش نزد عقل بي معناست؛ زيرا عقل از راهيابي به معناي آن ناتوان است. كيركگارد نتيجه گرفت: پرسش درباره چيستي انسانيت، زندگي و جهان، پرسش هايي است كه همه با آن دست به گريبانند، با اين وجود عقل و فلسفه سنتي، هيچ پاسخي نمي تواند به آن ها بدهد.بنابراين، انسان نمي تواند از راه عقل به شناخت يقيني برسد. تجربه حسي و آگاهي تاريخي ما همواره دستخوش تغيير است. انسان بودن يعني زيستن در مخمصه اي همراه با ترس و اضطراب. به طور كلي بخشي از وجود انسان، حيواني و پاره اي عقلاني است و اين تعارض، حل شدني نيست.پس نتيجه مي گيريم كه عقل نمي تواند راهنماي ما باشد؛ بلكه تنها راه نجات انسان از جهل اين است كه وضع و حالت غم انگيزي را كه در آن گرفتار است، بشناسد و سپس با اطاعت محض، يعني نه به وسيله عقل و منطق، بلكه با نور ايمان از اين وضعيت و جهل خارج گردد. اگزيستانسياليسم كيركگارد، اگزيستانسياليسم ديني بود؛ يعني راه نجات انسان را در ايمان به خدا مي دانست؛ اما بيشتر فيلسوفان اين مكتب كه پس از او آمدند و متعلق به قرن بيستم بودند، ديندار نبودند.در آثار آن ها، سوال اساسي فلسفه اگزيستانس اين است كه انسان در اين عالم نامعقول و بي معنا چگونه بايد زندگي كند. آن ها فلسفه هاي سنتي و حتي فلسفه تحليلي را بيهوده دانستند؛ زيرا اعتقاد داشتند كه اين فلسفه ها با مسائل واقعي بشر كاري ندارند. اعتقاد آن ها اين بود كه انسان در

زندگي با دنيايي توضيح ناپذير روبروست.(مثلا كودكي بي گناه توسط سربازان دشمن كشته مي شود و هزاران نمونه مانند اين.) جهان پيرامون ما، سرشت انساني و سرشت هستي به گونه اي است كه آشوب دروني و اضطراب را بر مي انگيزد. فلاسفه اگزيستانس براي تبيين اين مسائل و حل آن ها، هر يك به راهي رفتند.به عنوان نمونه، فردريش نيچه، فيلسوف آلماني، اظهار داشت كه راه حل، كنار گذاشتن عقلانيت و شك كردن به هرچه شك پذير باشد، حتي به اصول اخلاق و ارزش ها است. بدين ترتيب ، ديگر نه عقيده و يقيني باقي مي ماند و نه اخلاق و ارزشي. چنين تفكراتي بود كه در قرن بيستم، منتهي به مكتب پوچ گرايي( نهيليسم ) گرديد. فلسفه اگزيستانس در حيات فكري و عقلي معاصر تاثير بسياري گذاشته است. از هم پاشيدگي و فرو ريختگي اروپا پس از جنگ هاي جهاني، در همگان اين عقيده را ايجاد كرد كه افكار و ارزشهاي متداول را بي اعتبار و خالي از معنا بدانند و به اين نتيجه برسند كه در دنيايي كه در آن زندگي مي كنند، عقل و منطق نه تنها حاكم نيست، بلكه اصلا به هيچ دردي هم نمي خورد. فلسفه اگزيستانس يا فلسفه اصالت وجود، فلسفه عميقي است و اوج آن را مي توان در اثر بزرگ فيلسوف آلماني مارتين هايدگر، به نام وجود و زمان يافت.

*منبع: http://daneshnameh.roshd.ir

WHAT IS EXISTENTIALISM?

Bob Corbett

Existentialism. A difficult term to define and an odd movement. Odd because most thinkers whom the intellectual world categorizes as existentialists are people who deny they are that. And, two of

the people whom nearly everyone points to as important to the movement, Soren Kierkegaard and Fredrich Nietzsche, are both too early in time to be in the group, thus are usually called "precursorers," but studied and treated as members of the group.

Major figures like Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger and Albert Camus all flatly deny they are in the movement (at least at times they did), yet everyone says they are central.

Secondly, the term is very difficult, if not totally impossible to define. What is existentialism? I've been asked that a thousand times, have read most intro type books on the field, have spent much of my teaching life "doing" Existentialism, yet cannot give a coherent and relatively short definition. It's sort of a spirit or aura of how one responds to human existence, much easier to characterize (rather than define) in negative terms -- what Existentialism is NOT that philosophy generally is -- than in positive terms of a definition.

However, I can define certain characterists that most Existentialists (and precursors to Existentialism) seem to share:

they are obsessed with how to live one's life and believe that philosophical and psychological inquiry can help.

they believe there are certain questions that everyone must deal with (if they are to take human life seriously), and that these are special -- existential -- questions. Questions such as death, the meaning of human existence, the place of God in human existence, the meaning of value, interpersonal relationship, the place of self-reflective conscious knowledge of one's self in existing.Note that

the existentialists on this characterization don't pay much attention to "social" questions such as the politics of life and what "social" responsibility the society or state has. They focus almost exclusively on the individual.

By and large Existentialists believe that life is very difficult and that it doesn't have an "objective" or universally known value, but that the individual must create value by affiriming it and living it, not by talking about it.

Existential choices and values are primarily demonstrated in ACT not in words.

Given that one is focusing on individual existence and the "existential" struggles (that is, in making decisions that are meaningful in everyday life), they often find that literary characterizations rather than more abstract philosophical thinking, are the best ways to elucidate existential struggles.

They tend to take freedom of the will, the human power to do or not do, as absolutely obvious. Now and again there are arguments for free will in Existentialist literature, but even in these arguments, one gets the distinct sense that the arguments are not for themselves, but for "outsiders." Inside the movement, free will is axiomatic, it is intuitively obvious, it is the backdrop of all else that goes on.There are certainly exceptions to each of these things, but this is sort of a placing of the existentialist-like positions.

======================================

Another way of doing it is much simpler. There are about a dozen major thinkers who are characterized as "Existentilist" whom most scholars agree are existentialist. Thus, Existentialism is what these thinkers hold and write. I

think that in the end, this is probably the best way to understand it.

In response to a question about the above:

I want to address, at least for a first round, the question of decision making for the Existentialists. First of all there is a split among them on their concern for decisions and actions.

One of the most important thinkers in this movement, Martin Heidegger, is very little concerned with deciding and acting, but is concerned with knowing. It not what you DO that matters to Heidegger, but how you KNOW it and that you KNOW it. Jean-Paul Sartre on the other hand is profoundly concerned with acting.

However, in general the Existentialists recognize that human knowledge is limited and fallible. One can be deeply committed to truth and investigation and simply fail to find adequate truth, or get it wrong. Further, unlike science, which can keep searching for generations for an answer and afford to just say: We don't know yet, in the everyday world, we often simply must do or not do. The moment of decision comes. For the Existentialist one faces these moments of decision with a sense of fallibility and seriousness of purpose, and then RISKS. Sartre is extremely harsh on this point. At one place he says: When I choose I choose for the whole world. Now what can this mean. I think what Sartre is getting at is that first of all when I choose and act, I change the world in some iota. This note gets written or it doesn't.

That has ramifications. It commits me to say what I'm saying. It may change someone who may be affected by my remarks. Others can be too if they hear or read them. And so on. The ripples of actions are like ripples on the sea, they go on and on and on.

By my acts I also begin to define and create the self I am, which is, to some extent a public self. Thus an act is like opening Pandora's box, it lets out what's inside the act and there is no getting it back.

That's not a MORAL point to Sartre, it is an ontological fact, that is, a fact about the world. Not a should or an ought, but a description of a reality about the world and human choice.

If:

I am a person serious about my acts.

If they are as uncertain as Sartre describes

They are as potentially momentuous as he describes

Then:

It's not surprising that acting, for the Existentialist, is a terrifying responsibility and living and acting is a burden that causes great anxiety for the Existentialists. There is not absolute certainty (for some of the reasons given above and for yet more we can talk about later), thus human acts are the full responsibility of the individual.

Further, in another place in Sartre's major work, BEING AND NOTHINGNESS, he talks about creating oneself in action. What he means by this is that I, the human, am free. I can make up my own mind about my acts. What I will BE

in some final sense is what I make of myself. Thus my acts are not trivial, but definitive of my very self-hood. Again, acting in such a world of freedom, uncertainty and ontological responsibility (as opposed to moral responsibility), is so weighty that the Existentialists nearly recoil from living and acting under the terror of the weight of it all.

Put in the shortest form: Living without certainty and with personal responsibility is a nearly unbearable burden.

شهروندان تغير و در نهايت در حالت تعادل پويا قرار گيرد و در حركت به سوي تمركز گرايي حاكميت به اهرم اقتدار يا همان زور مشروع كمك و در نهايت به امنيت خاطر اجتماعي بيانجامد و به زعم برخي از علماي علم سياست مشروعيت ايجاد اين روحيه و اعتقاد است كه در حال حاضر اين رژيم (شيوه حكومت كردن)براي حكومت شوندگان بهترين و اكمل ميباشد كه از نگاه فونكسيوناليسم يا كاركرد گرايي و چه از بعد آرماني در حال حاضر بهترين است حال اين مشروعيت را ميتوان با ديدگاههاي تئوكراسي يا ليبراليستي _ اليتوكراسي يا .... با توجه به اعتقاد حكومت شوندگان و نيز طبعا تبعيت بررسي كرد كه از آن تبديل به تابعيت كه در حقيقت يك پذيرش غير ارادي است( مگر به صورت مضاعف و يا پناهندگي و... كه دراين حيطه نيست) وپذيرش اين نيروي عظيم بي چون و چرا ميشود كه به آن اقتدار ميتوان گفت به عبارت ديگر تابعيت كه از ابتداي تولد به همراه فرد است نيز از اين قاعده مثتسني نيست چرا كه فرد در جامه اي با پارادايم فكري به عرصه حيات پا ميگذارد كه بايد چراغ قرمز را رعايت و در اين چار چوب حركت كند لذا اين چار چوب با توجه به نحوه جامعه پذيري فرد نيز قوانين موضوعه و مدون عرفي و ... طراحي كه طبعا با روحيه اعتقادي افراد قابل ارايه و مصرف است چرا كه در يك جامعه دديني قوانيني ديني و در يك جامعه غير ديني به نحو ديگري ايست كه در اين جا به زعم علماي علم جامعه شناسي ميبايست دراي

نسبي گرايي بود چرا كه فرهنگها داراي خاصيتهاي درون فرهنگي بوده و طبعا افراد در آن فرهنگها نيز انتظار دريافت مفاهيم فرهنگي و عقيدتي خود را از قوانين مبتني بر انتخاب خود را دارند.

از اقتدار به عنوان زور مشروع نيز ياد مي شود كه ناشي از قدرت هوده و توده هاي مردم است و بي شك نيروهاي دروني اجتماع ( احزاب – گروهها- اصناف – متفكرين و تحصيلكردگان محقق و موشكاف )در اين حس سهم به سزايي دارد كه غير قابل انكار است و چنانچه جامعه اي بدون توجه به سهم مشترك حكومت شوندگان در اين حركت و به زعم تعادل پويا بي خبر به سوي جلو گام بردارد به جامعه اي بدون سرنشين و در انتها بدون سكان تبديل ميشود چرا كه همانطور كه در بالا ياد شد اين نيروي عملياتي( مشروعيت و در نهايت اقتدارحاكميت ) با نگاه پذيرنده و به طبع خردمندانه حكومت شوندگان به وجود مي آيد و چنانچه اين نيرو در حاكميت به مورد ارزيابي و پذيرش در نيايد جامه يا همان NATION STAIT دچار بحران مشروعيت و در صورت عدم مديريت بحران به موازات دچار بحرانهاي هيرارشي و در نهايت به اضمحلال خواهد رسيد حال با توجه به اين مقدمه كوتاه به بررسي ابعاد مشروعيت در نظامهاي سياسي مختلف ميپردازيم كه با توجه اهميت ويژه دموكراسي كه سر فصل سطوح مختلف تحليلي است با توجه به گستردگي بحث چه از لحاظ ريشه اي و كاركردي و نظرات مختلف به صورت گذرا به آن ميپردازيم.

دموكراسي :واژه دموكراسي از واژه يوناني دموس به معني مردم و كراسي به معني حكومت تشكيل

شده است در اجمال به معني حكومت مردم ميباشد در اينجا خود سوالاتي به ذهن متبادر ميشود كه اين حكومت مردم ناشي از چيست و چه كاركردو چه دست آوردي در نهايت براي مردم ميتواندداشته باشد در ابتدا بايد دانست كه در هر جامعه زماني كه عبارت شهروندان اطلاق ميشود و اين به معناي كساني است در اصطلاح حقوقي كه تابعيت آن كشور را به پذيرفته و از امتياز حقوق شهروندي و از جمله شركت در مناسبات اجتماعي و سياسي و اقتصادي و فرهنگي برخوردار است و ميبايست طبعا از پيامد هاي مثبت و احيانا منفي آن نيز بهره مند گردد در دولت شهرآتن تنها كساني كه داراي حق راي بودند ميتوانستند از اين موهبت بهرمند گردند كه زنان و بردگان و خارجيان از اين قاعده مستثني بودند و با توجه به اين عده قليل طبعا نميتوان به نحوه جمع آوري آراء عبارت دموكراسي را اطلاق كرد و بايد آن را بيشتر اليگارشي ناميد تا دموكراسي چرا كه اين نحوه آراء راي به عده قليلي اطلاق ميشده و نهايتا نيز افرادي كه به حاكميت ميرسيده اند ناشي از اين حركت سياسي بوده اند اما در امروز دموكراسي به صورت غير مستقيم و بر پايه آراء عمومي و و نيز بدون زير پا گذاردن حقوق شهروندي صورت ميگيردهر چند تفكراتي نيز پيرامون اشتباه بودن دموكراس نيز وجود دارد چرا كه چگونه ميتوان راي اكثريت را مبناي درستي دانست شايد تعدادي از مردم در مورد فردي كه به نظر آنها داراي صلاحيت سياسي است اتفاق نظر داشته باشند ولي در نهايت آنها به اندازه تفكر خود و

در نهايت اگر بخواهيم بهتر بگوييم به اندازه شعور سياسي خود گام برداشتنه و فردي را به قدرت رسانده اند و اين خود به خوبي به عينه به منصه ظهور ميرسد چرا كه اگر شما آنها را با پله بيست روبرو و به آنها بگوييد برويد و دوباره آراء را جمع آوري كنيد شايد كمتر از يك چهارم آراء به صندوق براي آنها ميريزيد و اين چيزي جز دست كار ي افكار عمومي نيست كه قابل توجه است و اين همين مديريت بحران است چرا كه بحران به طرق مختلف به وجود مي آيد و تنها كسي برنده ميشود كه در اين سطوح فكري تنها بر اساس نحله فكري راي دهندگان حركت و مهره هاي خود را به نحوي چينش كند كه در تكاپوي ديگر رقبا با عواطف و احساسات و علقه هاي بيشتري دست يابد و اين تمام كار است گاها مردم دچار مشكلاتي هستند چرا كه وابستگي يكي از ستونهاي استمرار و بقاء است و چنانچه مردم جدا و يا حاكميت جدا كه در اصطلاح به آن رانتير ميگويند ديگر استمرار ي براي دولت و مردم نيست پس مردم طبعا مشكلاتي دارند پس دست نهادن بر اين مشكلات و مداواي آنها به صورتهاي مختلف خود از راهكارهاي مهم به دست گيرنگان قدرت در حيطه دموكراسي غير مستقيم است كه به طور مثال ميتوان به مباحثي چون بيكاري و اشتغال و اساسا رفاه اشاره كرد كه اين خود از مهمترين ركنهاي احتياجاتي مردم است لذا چه نكته ا ي پر رنگ تر از اين مباحث كه در زمان انتخابات از نكات كليدي و راهگشاي

جمع مخاطب است و ميتوان قشر بسياري را به حيطه طرفداران خود افزود چرا كه اگر خوب دقت شودميبينيد كه تعداد اندكي از مردم داراي تحصيلات كاربردي هستند چرا كه اگر بيشتر تحصيلكردگان عزيز را دوباره حاضر كرده و يكي از سوالات كاربردي كه طبعا در شغل انتخابي مترادف با عنوان تحصيلي آنها موئثر است را به آنها بدهيم خواهيم ديد كه اين عزيزان از پاسخ به آن غالبا ناتوان و عاجزند و اين فقر علمي و تحقيقاتي در دانشگاهها و به طبع آن حركت فواره اي كه به مثابه حركت آب از كف حوض به آسمان و دوباره بازگشت به كف حوض است نه بيشتر كه تنهاد باعث هيجان بيننده از حركت آب به آسمان و بلعكس ميشودرا تداعي ميكند البته نبايد از حق گذشت كه ما عزيزاني را داريم كه واقعا براي دريافت علم و دانش پا به اين حيطه نهاده و نه چيز ديگر و بايد گفت كه از اين قاعده مستثني هستند و اين فقر علمي كاربردي باعث انتخاب احيانا غلط و تكان دهنده ميشود با اين تفاسير چه تعدا از مردم با ادراك صحيح و دقيق به پاي صندوقهاي راي ميروند اين افراد غالبا با توجه به علقه هاي عشيره اي و يا آشنايي دست به انتخاب ميزنند ولي غافل از اينكه آياآن عزيزي كه انتخاب و به مجلس ميرود آدم خوبي است نه كارشناس خوبي و اين بسيار از اهداف مقدس انتخاباتي به دور است چرا كه فرد نماينده بايد ضمن داشتن شرط اعتقاد ات اسلامي و مذهبي و مديريت _ شجاعت _درايت _ سلامت _تحصيلات مرتبط _و عقلانيت

و .. نيز خوب و مورد اعتماد نيز باشد و از مجكوع اين شروط شرط كافي لحاظ ميشود و هر كدام از اين گزينه ها به تنهايي فقط جزء شروط لازم است كه از اجماع آنها به شروط كافي ميرسيم ولي غالبا ديده ميشود كه تنها يكي از اين نكات نكته بهرمندي فرد از انتخاب افراد ميگردد كه اين خود دليلي بر توضيح حقير از مطالب فوق در مورد عدم اطلاع دقيق و يا به عبارت ديگر شعور سياسي شهروندان به طور نسبي و در نهايت اتخاذ تصميم بر اساس آن.

* منبع: غلامحسين كردي- بر اساس مطالعات شخصي و نيز كتب دوران دانشگاه و مقالات اينترنتي و...

لينك: http://www.articles.ir/article1847.aspx

معتقد بود كه فعاليت اقتصادي به وسيله هزينه كسب اطلاعات درباره فرصتها وامكانات و نيز به خاطر غفلت از نامعلوم بودن آينده محدود مي گردد. بنگاههاي اقتصادي حتي اگر هم بخواهند نمي توانند به حداكثر رساندن سود اقدام كنند و لذا متقاعد مي شوند كه براي رسيدن به يك سطح معين و عقلايي كه سطح رضايتبخش نام دارد. تلاش كنند. اين حركتها كه به حركتهاي بازي شطرنج شبيه است در فعاليتهاي رفتاري و اقتصادي بسيار نمود پيدا كرده است. در عالم واقعيت به جاي يك حركت مي توان چندين حركت را انجام داد و در اين حركتها عامل هزينه، فرصتها و اطلاعات درنظر گرفته مي شود تا بهترين حركتها ازنظر بنگاه يا افراد اعمال شود و همين عوامل سطح تلاش موسسات و انسانها را محدود مي سازد. سايمون در مقالات متعددي ازجمله الگوهاي انسان (1956)، علوم تصنعي (1969)، الگوهاي اكتشاف (1977) و الگوهاي منطق محدود و موضوعهاي ديگر در نظريات اداري و اقتصادي (1982) كوشيده است كه رفتار انسان را با واقع بيني، نه براساس تخيل توضيح دهد. سايمون و همكارانش دردانشگاه كارنگي - ملون در پيترزبورگ مجله اي به نام رفتار سازماني منتشر كردند تا نحوه تصميم گيري افراد در داخل سازمانها و موسسات دولتي را تشريح كند. وي به خاط__ر علاقه مفرطي كه به علم مديريت و تصميم گيري در سلسله مراتب سازماني داشت مهمترين اثر خود يعني كتاب رفتار اداري را تاليف كرد؛ كتابهاي ديگر او در اين زمينه عبارتند از: مديريت دولتي (1950)، كتاب سازمانها با همكاري جي.جي.مارچ (1958)، علم جديد تصميم گيري مديريت (1960) و شيوه خودكاري براي افراد و

مديريت (1965).سايمون در سال 1916 در ميلواكي درايالت مينه سوتاي آمريكا متولد شد. او ليسانس خود را در سال 1936 و دكتري را در سال 1943 از دانشگاه شيكاگو گرفت. از سال 1938-1936 نخستين شغل تحقيقاتي خود را در دانشگاه شيكاگو تجربه كرد. او استادي دانشگاه كارنگي ملون، رياست هيات مديره موسسه تحقيق در علوم اجتماعي، عضويت كميته مشاوران علمي رئيس جمهوري، دفتر بودجه ايالات متحده، عضو ممتاز انجمن اقتصاددانان و روانشناسان، و رياست كميته علوم رفتاري بنياد علوم ملي را دارا بوده است.فرانكو موديليانيفرانكو موديلياني FRANCO MODIGLIANI به خاطرسه__م زيادي كه در تنظيم نظام كينزي (IS-LM) و فرضيه دوره عمر مصرف و همچنين نظريه جديد تامين منابع مالي شركتها داشته در سال 1985 جايزه نوبل را اخذ كرد.قبل از طرح مقاله موديلياني و ميلر به نام »هزينه سرمايه، تامين منابع مالي شركتها و نظريه سرمايه گذاري«؛ كه در سال 1958 در مجله بررسي اقتصادي آمريكا چاپ شد اغلب صاحبنظران مالي بر اين باور بودند كه تامين مالي ازطريق وام ارزانتر از تامين مالي به وسيله انتشار سهام است درنتيجه هزينه سرمايه وام پايين بوده وارزش شركت به هنگام اخذ وام افزايش مي يابد. اما زماني كه بدهي موسسه بيش از اندازه زياد باشد سهامداران و وام دهندگان. بازده بالاتري را به علت ريسك بالاي شركت، مطالبه خواهندكرد و هزينه سرمايه افزايش خواهد يافت. بنابراين، بين دو حد تامين مالي يعني انتشار سهام يا ايجاد بدهي، يك نسبت بدهي - سرمايه بهينه با هزينه حداقل كننده وجود دارد. براين اساس، ارزش شركت به ارزش و نوع منابع تامين مالي بستگي دارد. اين نظريه به نظريه

سنتي معروف است.موديلياني و همكارش ميلر (برنده 1990 جايزه نوبل) با ارائه نظريه تامين مالي مدرن، نظريه سنتي را كاملاً دگرگون ساختند. براساس اين نظريه و تحت شرايط رقابت كامل و جدا از تاثيرمالياتها، ارزش بازار يك شركت و هم هزينه سرمايه آن مستقل از نسبت بدهي به سرمايه ونيز مستقل از نسبت سود سهام و سود سهام توزيع شده است. نظريه موديلياني و ميلر (كه به نظريه (M-M) معروف است) بر سه فرضيه زير استوار است:فرضيه 1: هزينه متوسط سرمايه شركت تحت تاثير نسبت بدهي - سهام قرار نمي گيرد؛ فرضيه 2: با افزايش بدهيهاي (با قيمت ثابت) شركت، هزينه سهام بايد به همين نسبت افزايش يابد؛فرضيه 3: مبين آن است كه ارزش شركت تحت تاثير سياست تقسيم سود سهام قرار نمي گيرد. اگر سرمايه گذاري از طريق وام گرفتن يا وام دادن بتواند اهرم مالي براي خودايجاد كند در اين صورت تصميم درمورد تامين مالي در يك شركت نمي تواند بر ارزش آن اثر بگذارد. اين دو صاحبنظر در دهه هاي 50 و 60 پژوهشهاي زيادي در زمينه منابع تامين مالي، هزينه سرمايه و صرفه جويي مالياتي انجام داده اند.موديلياني در سال 1918 در شهر رم ايتاليا متولد شد. ليسانس خود را در سال 1939 از دانشگاه رم گرفت ولي با شروع جنگ جهاني به آمريكا مهاجرت كرد و در سال 1944 دكتري خود را از مدرسه عالي تحقيقات اجتماعي نيويورك گرفت. او در سال 1949 با عنوان استاد اقتصاد به عضويت هيات علمي دانشگاه ايلي نويز درآمد. در سال 1962 به دانشگاه نورث وسترن رفت و در همين سال به انستيتوي تكنولوژي

ماساچوست (MIT) پيوست. در سال 1962 به رياست انجمن اقتصادسنجي و در سال 1976 به رياست اقتصاددانان آمريكا و در سال 1981 به رياست انجمن اقتصاد مالي برگزيده شد. ايشان در سلسله كارهاي عملي - كاربردي اش و با همكاري آلبرت آندو، مدل كامپيوتري عظيمي براي اقتصاد ايالات متحده تنظيم كرد كه به مدل (MPS) مشهور شد.هري ماركوويتسجايزه نوبل سال 1990 به سه نفراز متخصصان مالي و سرمايه گذاري ماركوويتس، شارپ و ميلر اختصاص يافت. هري ماركوويتس (HARRY MARKOWITZ) اقتصادداني است كه به سبب تحقيقات خود درمورد ماليه شركتها و نظريه پرتفوي شهرت دارد.ماركوويتس اولين كسي است كه اين نظريه را به صورت كمي درآورد و برخلاف مطالعات سنتي درمورد خطر تك تك اوراق بهادار، توجه خود را به احتمال خطر (ريسك) كل پرتفوي اوراق بهادار معطوف مي كند و مي كوشد اين خطر را در قالب بازده پرتفوي اوراق بهادار ارزيابي كند.وي براي حل رابطه خطر و بازده، دنبال راهكارهاي مقداري و آماري مي گردد و مشكل را با تحليل ميانگين - واريانس شروع مي كند. نخستين اثر او ك__ه در س_ال 1952 منتشر شد مقاله اي است تحت عنوان »گزينش مجموعه دارايي« كه در سال 1959 كاملتر شد و به صورت كتابي تحت عنوان؛ گزينش مجموعه دارايي، متنوع كردن موثر؛ انتشار يافت. قبل از نظر ماركوويتس اكث__راً معتقدبودند كه انتخاب سرمايه گذاري بهينه به قيمت و بازده تك تك دارائيها وابسته است. منطق اصلي كار ماركوويتس آن بود ك__ه س__رم_ايه گذاران به گونه اي عمل مي كنند كه براي افزايش معقول در بازده موردانتظار از قبول خطر بيشتر پرهيز مي كنند. بهترين گزينه

سرمايه گذاري آن است كه با يك انحراف معيار مساوي بيشترين بازده و يا بازده مشخص و يكسان، انحراف معيار پايين داشته باشد. گذشته از اين انحراف معيار تك تك داراييها تشكيل يك انحراف معيار پ_رتفوي سرمايه گذاري را مي دهند به گونه اي كه اين انحراف معيار اولاً به ميزان سرمايه گذاري در تك تك دارائيها، دوما به انحراف معي__ار ه_ريك بستگي دارد. تنوع سرمايه گذاري كه وي مطرح كرد كاركرد عملي مثال؛ همه تخم مرغها را در يك سبد نگذاريد؛ است. نوسان نرخ بازده داراييهاي متنوع نرخ بازده كل پرتفوي را تحت الشعاع قرار مي دهد كاهش يا افزايش بازده و ريسك يك دارايي بيشتر از مجموعه دارايي است. سود و قيمت اوراق بهادار متنوع نبايد با يكديگر كوواريانس مثبت داشته باشد زيرا زمان، مسير حركت و مقدار نوسانات آن مشابه همديگر مي گردد متنوع سازي زماني معني پيدا مي كند كه پرتفوي سرمايه گذاري تركيبي از اوراق بهادار باشد كه نوسان مشابهي ندارد وقتي بازده يكي پايين مي آيد بازده ديگري بالا مي رود تا بدين ترتيب نوسان نرخ بازده موردانتظار پرتفوي به مراتب كمتر از احتمال نوسان يك يك اوراق بهادار باشد. بنابراين، پرتفويي بهينه است كه با يك سطح خطر مشخص بالاترين بازده موردانتظار را در پي داشته باشد. مدل پيشنهادي ماركوويتس يك مسئله برنامه ريزي از نوع درجه چهارم (بازده موردانتظار مجموعه دارايي، انحراف معيار، كوواريانس داراييها و محدوديت بودجه اي سرمايه گذار) است كه با استفاده از مدلهاي رياضي و كامپيوتري نسبتاً پيچيده قابل اجراست.ماركوويتس در سال 1927 درشهر شيكاگو درايالت ايلي نويز آمريكا متولد شد. او در

سال 1982 به رياست انجمن ماليه آمريكا رسيد و درحال حاضر استاد دانشگاه نيويورك و متخصصي زبردست در برنامه ريزي كامپيوتري است.ويليام شارپشارپ (WILLIAM SHARPE) (برنده نوبل 1990) در تعميم دادن مدل ماركوويتس به بازارهاي مالي نقش برجسته ايفا كرده است. اثر ارزنده او در اين زمينه تحت عنوان »قيمت داراييهاي سرمايه اي، نظريه تعادل بازار درشرايط مخاطره« (1964) است. حاصل تلاشهاي شارپ، طرح مدل قيمت گذاري داراييهاي سرمايه اي (CAPM) و ضريب بتا است. شارپ معتقد بود كه ريسك بازار را نمي توان با متنوع سازي داراييها كاهش داد زيرا اين خطردرهمه انواع اوراق بهادار موجود است. اين ريسك به ريسك سيستماتيك (بازار) معروف است و ازطريق ضريب بتا سنجيده مي شود كه نشان دهنده كوواريانس ميان بازده روي دارايي و بازده روي تركيب دارايي بازار است. هر وقت بتا برابر يك باشد ميزان افزايش قيمت سهام يك دارايي با افزايش قيمت سهام بازار همبستگي كامل دارد. غير از خطر بازار (سيستماتيك) خطر غيرسيستماتيك نيز وجود دارد كه به ويژگيهاي خاص سهام و وضعيت مالي و تجاري شركت وابسته است و نه تنها ازطريق تنوع بخشي اوراق بهادار، كاهش پذير بوده بلكه مي توان به مرز صفر نيز رساند. تجزيه ريسك به دو ريسك سيستماتيك و غيرسيستماتيك از اساسي ترين پايه هاي نظري شارپ است. هر سرمايه گذاري كه بخواهد پرتفوي كارا برگزيند بايد روي خط بازار سرمايه (CML) كه از تلاقي بازده و ريسك به دست مي آيد قرار گيرد. مدل قيمت گذاري داراييهاي سرمايه اي شارپ ستون اصلي تحقيقات در دهه هاي اخير و در بازارهاي سرمايه بوده است كه كاربرد آن

در تشكيل پرتفوي بهينه، تخمين ريسك، محاسبه هزينه سرمايه، ارزش گذاري سهام و موارد كاربردي ديگر است. به اقتباس از اين نظريه بود كه راس (ROSS) در سال 1977 مدل تئوري قيمت گذاري آربيتراژ (APT) را مطرح ساخت كه در آن به جاي عامل بتا، عوامل مختلف تاثيرگذار (تورم، نرخ ارز، نرخ رشد)

*منبع: تدبير

و استفاده نا مشروع از موقعيت شغلي را تخلف اداري گويند.● علل تخلفات اداري:▪ ريشه هاي فرهنگي واجتماعي :مهمترين عامل ريشه ها ي فرهنگي و عقيدتي است . فرهنگ عمومي جامعه ، ارزش ها و هنجارهاي حاكم بر افراد واجتماع و عقايد و باورهاي مردم نقش محوري در اين زمينه دارند. مادي گرائي ، فرد گراءي ، روحيه مصرف گرائي . مهمتر از همه ضعف در ايمان به و آخرت از جمله آنان است.▪ ريشه هاي اقتصادي :بي ثباتي اقتصادي ، تورم افسار گسيخته ، ركود اقتصادي ، كاهش درآمد ها و كاهش قدرت خريد مردم و توزيع نادعادلانه در آمدها در جامعه از جمله مهمترين عوامل اقتصادي است.▪ عوامل سياسي:عدم استقلال كامل قوه قضائيه ، نفوذ قوه مجريه بر آن و بر دستگاه هاي نظارتي و بازرسي ، فشار گروه هاي ذي نفوذ در داخل و خارج سازما ن ، فساد اداري مديران ، جو سازي و غوغا سالاري، توصيه براي در امان ماندن مديران متخلف از مجازات و بالاخره آگاهي مردم از حقوق خود در برابر قانون ، از جمله عوامل سياسي تسهيل كننده هاي تخلفات اداري است.▪ عوامل ادراي :تشكيلات اداري غير كارآمد ، پيچيگي قوانين ، مقرارت و تعدد بخشنا مه ها و دستورالعملهاي اداري ، مديران غير موثر ،فقدان شايسته سالاري و وجود تبعيضات در زمينه هي استخدام و ارتقاي افراد ، نا رسايي در نظام تشئيق و تنبه و نظام نظارت و ارزشيابي و عومل متعدد ديگر از جمله عوامل تسهيل كننده در اين امر هسنتد.علل مذكور وعوارض ناشي از آن موجب تخلفات اداري و در پي آن فساد

اداري ميگردد. كه نتايج منفي آنها بر هيچ كس پوشيده نخواهد ماند كه عامل بزرگي در ايجاد فقدان اثر بخشي و عدم كارايي و در نتيجه عدم توسعه وعقب ماندگي در سازمان و به پيروي از آن در جامعه خواهد گرديد.انواع تخلفات اداريالف) تخلف مالي كه ميتواند شامل نوارد ذيل گردد:1) اختلاس2) عدم رعايت نظباطات اقتصادي و مالي3)تباني در انجام معاملات و ...ب) تخلف اداري1) ترك خدمت در ساعت موظف اداري2)تاخير در ورود و خروج غير مجاز3) ايجاد نا رضايتي در ارباب رجوع4) گم كردن پرونده ها و اسناد دولتي رسمي● پيشگيري از تخلفات اداريبهترين راه پيش گيري از تخلفات اداري و به تبع آن فساد اداري از بين بردن ريشه ها و عوامل تسهيل كننده كننده آن است مانند:در بعد اجتماعي و فرهنگي تحول در مفروضات ، باورها ، نگرش هاي مردم بويژه كارمندان ، مديران و مسئولان ، گسترش انگيزه هاي خدايي ، روحيه قناعت ويك عزم ملي ميتواند در پيشگيري از اين تخلفات مثمر ثمر باشند.در بعد اقتصادي نيزبسط وگسترش عدالت اقتصادي در جامعه ، كاهش فاصله بين ثروتمندان و تنگدستان، متناسب ساختن درآمد و هزينه، افزايش قدرت خريد مردم ،و كاهش تورم از راهاي پيش گيري در بعد اقتصادي به شمار مي رود.در بعد سياسي نيز ميتوان به استقلال قوه قضائيه و ساير دستگاهاي نظارتي اشاره كرد مجازات كامل كاركنان و مديران متخلف ، آگاه كردن مردم از حقوق خود در برابر قانون ، كم كردن نفوذ سياست در اداري از راههاي پيشگيري از جنبه هاي سياسي هستند.ودر بعد اداري به تحول در بوركراسي سنتي، نا كارا وغير موثر، تغيير ساختار

و تشكيلات ، متناسب ساختن آن با اهداف و وظايف محوله ، ايجاد نظام شايسته سالاري در گزينش و ارتقاي افراد . اصلاح نظام دستمزد و كم كردن مقرارت دست وپا گيراداري ، آزادي عمل به مشاركت كاركنان،افزايش آگاهي به مسئولان ومديران و هماهنگي با كاركنان بويژه در دستگاه هاي اجرايي و سازمانها ي نظارتي و بازرسي و تحول اساسي در مفروضات و نگرش هاي سنتي آن هابا توجه به ساير ابعاد قبلي ، به خصوص در بعد فرهنگي و اجتماعي.و در نتيجه با توجه به نقش سلامت نظام اداري در تحقق توسعه در ابعاد مختلف آن ، مشخص شد كه نبود كارايي و اثر بخشي نتيجه فساد اداري است كه آن نيز خود معلول تخلفات اداري مي باشد كه با توجه به عوامل و ريشه هاي مختلف آن امري ساده نيست و فرايندي كه به عوامل متعدد زير بنائي بر مي گردد. براي پيشگيري از تخلفات اداري بايد ريشه ها و عوامل اصلي را ازبين برد و مقابله با عارضه ها سودي ندارد . اين امر نيازمند نحولات اساسي در مفرضات ، نگرش ها ، فرهنك ، اقتصاد ، سياست و نظام اداري كشور است و يك همكاري و هماهنگي بين دولت و مردم را طلب ميكند.

منبع: http://www.articles.ir/article491.aspx

هاي وقوع رفتار سياسي در سازمان، ماهيت رفتار سياسي، مهارت هاي سياسي و تاكتيك هاي رفتار سياسي در سازمان مورد بررسي قرار مي گيرد. مهمترين درس مديريتي آن است كه رفتار سياسي را در سازمان نمي توان از بين برد ولي مي توان و بايد كنترل و مديريت كرد تا در محدوده اي منطقي و سازنده قرار گيرد.

كليدواژه : قدرت ؛ سياست ؛ ظرفيت سياسي ؛ مهارت هاي سياسي ؛ تاكتيك هاي سياسي 1- مقدمه

تعاريف بسيار زيادي از سياست در سازمان وجود دارد. برخي از ديدگاه ها سياست سازماني را به عنوان استفاده از قدرت، براي نفوذ در فرايندهاي تصميم گيري و يا اطمينان حاصل كردن از آن كه رهاوردهاي يك وضعيت براي يك شخص قدرتمند مطلوب مي باشند، تعبير مي كنند. همچنين سياست در سازمان به عنوان فرايند ساخت ائتلاف براي دستيابي به كنترل بر روي يك موقعيت و تضمين يك رهاورد مثبت براي ائتلاف تعريف شده است (KACMAR FERRIS, 1993).

در سازمانها سياست يك واقعيت زندگي است. آنان كه نتوانند متوجه رفتارهاي سياسي بشوند نمي توانند اين واقعيت را درك كنند كه سازمان يك سيستم سياسي است. اگر امكان داشت همه سازمانها و گروههاي رسمي موجود در درون سازمانها با اين خصوصيات تعريف شوند دنيا گلستان مي شد: حامي و پشتيبان، هماهنگ، بي غرض، بدون نظر شخصي، مورد اعتماد و اطمينان، ياري دهنده، خيرخواه و داراي روح تعاون و همكاري.

يك ديدگاه غيرسياسي مي تواند ما را هدايت كند تا متقاعد شويم كه كاركنان و اعضاي سازمان هميشه در جهت تامين هدفهاي سازمان گام برميدارند و بدانگونه رفتار مي كنند. برعكس يك ديدگاه سياسي

موجب خواهد شد تا بسياري از چيزهايي را كه مي بينيم به صورت نوعي رفتار نامعقول و بدون منطق در سازمان بپنداريم. بر همين اساس مي توان استدلال كرد مثلا چرا كاركنان و اعضاي سازمانها، اطلاعات را نزد خود نگه ميدارند و مي كوشند تا آنها را پنهان نمايند، ميزان توليد و بازدهي خود را محدود مي كنند، درباره موفقيتهاي خود تبليغات زيادي مي نمايند، شكستهاي خود را پنهان مي كنند، در آمار و ارقام مربوط به عملكرها دست مي برند تا وجهه بهتري به خود بدهند و دست به كارهاي مشابهي ميزنند تا بتوانند اثربخشي و كارآيي سازمان را بسيار عالي نشان دهند. در اين مقاله تلاش مي شود تا با ارائه استدلالهاي علمي  به مديريت رفتار سياسي در سازمان پرداخته و از ديدگاه برخي كه سياست را به معني گول زدن، حيله گري، تفرقه افكني و ... ناميده اند را به تعيين مسئوليت، واگذاري اختيارات، افزايش كارايي و ... كه همان مديريت موفق است تعريف نمود. در واقع سياست هم مثل زيبايي در چشم بيننده قرار دارد. اگر رفتار سياسي بطور صحيح مديريت شود مي تواند ثمرات باارزشي را براي سازمان و افراد به ارمغان بياورد. اين مقاله داراي يك قسمت نتيجه گيري است كه راهبردهايي را براي مديريت رفتار سياسي عنوان نموده است.

2- تعريف قدرت

قدرت  عبارت است از توان بالقوه اي كه الف دارد تا بر رفتار ب اثر گذارد به گونه اي كه ب را وا مي دارد تا كاري را انجام دهد (كه اگر غير از اين بود چنين نمي كرد). چنين تعريفي از قدرت شامل:

توان بالقوه اي مي گردد

كه الزاما نبايد بالفعل شود، نوعي وابستگي است و وجود اين فرض كه  در رفتار خود نوعي اختيار يا آزادي عمل دارد.ما مي كوشيم تا اين سه نكته را روشن كنيم. امكان دارد قدرت وجود داشته باشد ولي از آن استفاده نشود، بنابراين قدرت يك توان بالقوه است. يك نفر مي تواند قدرت داشته باشد ولي آن را اعمال نكند. شايد مهمترين جنبه قدرت اين باشد كه آن يك تابع وابسته است. هر قدر ب بيشتر به الف وابسته باشد (در اين رابطه) الف از قدرت بيشتري برخوردار است. از سوي ديگر، اين وابستگي به پنداشتهاي ب هم بستگي دارد، يعني پنداشت وي بر ميزان قدرت الف در امر كنترل كردن چيزي كه مورد خواست ب است. اگر دانشجويي براي گرفتن يك مدرك دانشگاهي بايد درس يا واحد خاصي بگذراند و استاد كنوني او تنها كسي باشد كه در آن دانشكده درس مزبور را مي دهد، وي بر اين دانشجو  قدرت دارد. دانشجوي مزبور راه چندان زيادي ندارد. از اين رو به گرفتن نمره و گذرانيدن درس مزبور اهميت زيادي مي دهد. به همين شيوه، اگر هزينه تحصيلات يك دانشجو بر عهده پدر يا مادر او باشد، در آن صورت پدر و مادرش مي توانند قدرت بسيار زيادي بر او اعمال كنند، زيرا از او حمايت مالي مي كنند و از نظر مالي وي به آنها وابسته است. ولي بس از پايان تحصيلات و گرفتن شغل، چون داراي نوعي درآمد مي شود، قدرت بدر و مادر به ميزان زيادي كاهش مي يابد. بارها شنيده مي شود كه يك  عضو ثروتمند از خانواده اي يك يا

چند عضو خانواده خود را تهديد به محروم كردن از ارث مي كند؛ يعني تهديد به اعمال قدرت مي كند (پي رابينز،1374،ص664 ).

3- تعريف واژه قدرت و  سياست

واژه قدرت را به اين صورت تعريف كرده اند: نيروي موجود يا بالقوه براي رسيدن به نتيجه هاي مورد نظر. سياست  يعني كاربرد قدرت به منظور اعمال نفوذ بر فرآيند تصميم گيري براي رسيدن به نتيجه. اعمال قدرت و نفوذ باعث شده تا از واژه سياست دو تعريف ارائه شود:

رفتار به نفع خود و فرآيند طبيعي  تصميم گيري.

در نخستين تعريف بر آن نوع سياست تاكيد مي شود كه منافع شخص تامين مي شود و اين چيزي نيست كه موردنظر و تاييد سازمان باشد. چون از اين ديدگاه به واژه نگاه مي كنيم سياست يعني فريب و نيرنگ و مقصد يا هدف كسي كه چنين رفتاري را در پيش مي گيرد تامين خواسته هاي شخصي خودش است. عموما مردم عامي از اين ديدگاه به واژه سياست نگاه مي كنند. افراد بدون تخصص و عامي داراي چنين ديدگاهي هستند و شايد به همين علت باشد كه مديران مورد پژوهش رفتار سياسي را تاييد نكردند. اگر چه مي توان سياست را به معني تامين منافع شخصي (از يك ديدگاه منفي) دانست ولي كاربرد درست يا مناسب واژه اين است كه آن را به عنوان يك رفتار سياسي دانست كه بتواند هدفهاي سازمان را تامين كند.

ديدگاه دوم اين است كه سياست يك فرآيند طبيعي در سازمان است كه بدان وسيله تعارض، تضاد و اختلاف بين گروههاي ذي نفوذ در سازمان را حل مي كنند. سياست يعني گفتگو، مذاكره و چانه زدن كه

براي حل مساله تعارض، تضاد و اختلاف افراد و گروه ها مورد استفاده قرار مي گيرد.

در تئوري سازمان، سياست از ديدگاه دوم مورد توجه قرار مي گيرد، يعني آن يك فرآيند طبيعي تصميم گيري است. سياست اقدام يا فعاليتي است كه بدان وسيله براي حل مساله تضاد و پديده عدم اطمينان اعمال قدرت مي شود. سياست يك پديده خنثي است و الزاما براي سازمان زيان آور نيست. تعريفي كه به صورت رسمي از سياستهاي سازماني شده بدين قرار است: سياست سازماني شامل فعاليتهايي مي شود كه در جهت كسب، تقويت يا مورد استفاده قرار دادن قدرت يا ساير منابع مورد استفاده قرار مي گيرد. وقتي سازمان با پديده عدم اطمينان و اختلاف نظر اعضا رو به رو شود، مي تواند بدان وسيله (سياست سازماني) به هدف يا نتيجه مورد نظر برسد.

رفتار سياسي مي تواند به صورت اعمال يك قدرت مثبت يا منفي باشد. سياست يعني استفاده از قدرت براي انجام دادن كارها (چه خوب و چه بد). دو پديده عدم اطمينان و تعارض دو امر طبيعي و اجتناب ناپذيرند و سياست راه يا طريقي براي حل اين مسائل و به هم نزديك كردن نظرهاي مخالف و سر انجام حصول توافق است. سياست شامل بحث هاي غير رسمي است كه موجب مي شود طرفين به توافق برسند و تصميماتي گرفته شود كه اگر غير از اين بود آنان به بن بست مي رسيدند و آن مسائل حل نمي شد (دفت،1377،ص793).

4- رابطه قدرت و سياست

اگر افراد گرد هم آيند و گروه تشكيل دهند صاحب قدرت مي شوند. مردم همواره در پي يك منبع قدرت هستند تا بتوانند

از مجراي آن اعمال نفوذ نمايند، به مزايا و پاداشهايي برسند و به مقامات بالاتر ارتقا يابند. زماني كه اعضاي سازمان به قدرت خود جامه عمل بپوشانند، گفته مي شود كه سياستمدار شده اند. آنان كه از مهارتهاي سياسي خوبي برخوردارند مي توانند از پايگاههاي قدرت خود به شيوه اي موثر استفاده كنند.

5- تعريف «رفتار سياسي»

سياستهاي سازماني از نظر تعريف، هيچ كسر و كمبودي ندارند. ولي اصولا اين تعريفها حول محور موارد كاربردي قدرت، در جهت اثر گذاري بر فرآيند تصميم گيري در سازمان (يا رفتار اعضايي كه در خدمت خود هستند و با اعضاي سازمان آميزش ندارند) مي گردند. با توجه به مقصود و هدفي كه ما داريم رفتار سياسي در سازمان را به اين صورت تعريف مي كنيم: آن دسته از فعاليتهايي كه به عنوان بخشي از نقش رسمي در سازمان ضرورت ندارد ولي در امر توزيع مزايا و كاستيهاي درون سازماني اعمال نفوذ مي نمايند (يا در صدد اعمال نفوذ كردن بر مي آيند). اين تعريف در بر گيرنده اركان يا عوامل اصلي مي شود كه مورد نظر بيشتر كساني است كه درباره سياستهاي سازماني صحبت مي كننند. رفتار سياسي در خارج از شرايط كار خاصي كه بايد انجام شود، قرار مي گيرد. اين رفتار مستلزم نوعي تلاش در جهت استفاده نمودن از پايگاههاي قدرت فرد مي شود. فراتر اينكه، تعريف مزبور در برگيرنده تلاشهايي مي شود كه به هنگام تصميم گيري، بر هدفها، شاخصها و ملاكها يا فرآيندها اثر مي گذارند، البته هنگامي كه گفته مي شود سياست مربوط به "توزيع مزايا و كاستيهاي درون سازماني است ". دامنه تعريف مزبور

بدان حد گسترده است كه شامل رفتارهاي مختلف سياسي زير مي شود:

ندادن اطلاعات اساسي به تصميم گيرندگان

شايعه پراكني

لا ابا ليگري  به هنگام كار (مثل سوت زدن)

نشت اطلاعات محرمانه درباره فعاليتهاي سازمان و افتادن آن به دست رسانه هاي گروهي

پارتي بازي يا داد و ستدهاي درون سازماني كه به نفع طرفين صورت مي گيرد

به نفع يا عليه شخص خاصي راي دادن يا ميانجيگري (پي رابينز،1374،ص687).

نقش دانشمندان علوم سياسي در زمينه درك رفتار  سازماني اهميت زيادي دارد اگر چه تاكنون به آن توجه نشده است. دانشمندان علوم سياسي رفتار افراد و گروهها را حول محور سياسي مورد مطالعه قرار مي دهند. موضوعهاي ويژه اي كه در اين زمينه مورد مطالعه قرار مي گيرد عبارتند از:  شالوده و زيربناي تعارض، توزيع قدرت و شيوه اي كه افراد از قدرت به نفع فردي خود استفاده ميكنند. در رفتار سازماني اصولي فراگير وجود ندارد. رفتار افراد مختلف در شرايط يكسان متفاوت است حتي يك فرد در شرايط متفاوت رفتارهاي مختلفي را از خود نشان مي دهد. براي مثال، پول موجب تحريك همه كس نمي شود و رفتار يك فرد در يك مراسم مذهبي و در يك جشن متفاوت است ولي اين بدان معني نيست كه از پيش بيني ها عاجز بمانيم. اين بدان معني است كه مفاهيم رفتار سازماني بايد منعكس كننده اوضاع يا شرايط احتمالي باشد. مديران بايد در هر مقطع با توجه به موقعيت تصميم بگيرند و اطلاعات را در تصميم خود دخالت دهند.

در كتب و مقالات مربوط به مديريت، رفتار سياسي به گونه هاي متعددي تعريف شده است كه نمونه هايي از

آن را در ذيل مي آوريم:

مجموع فعاليتهايي كه بوسيله كاركنان براي بدست آوردن، افزايش و بكارگيري قدرت و ديگر منابع انجام مي شود تا از آن طريق بتوانند در موقعيتهاي عدم اطمينان و ناهماهنگي به هدفهاي دلخواه خود برسند (مورهد،1374،ص318).

آن دسته از فعاليتهايي كه به عنوان بخشي از نقش رسمي در سازمانها ضرورت ندارد ولي در امر توزيع مزايا و كاستيهاي درون سازماني اعمال نفوذ مي نمايند يا در صدد اعمال نفوذ كردن بر مي آيند (رابينز،1374،ص687).

رفتار سياسي نوعي ترور شخصيت در سازمان نيز محسوب مي شود كه منظور از آن رفتار يك فرد يا افراد خاصي است كه چون براي دستيابي به هدفهاي شخصي يا گروهي خود قادر به استفاده از روشهاي صحيح و منطقي نمي باشند و نمي توانند منافع خود را به شيوه هاي صحيح، مقبول و مطابق ميزان هاي اخلاقي بدست آورند مي كوشند با اعمال قدرت و بر اساس ترس و حذف رواني فرد يا افراد ديگر به مقصود خود برسند و در طي اين فرآيند آن شخص يا اشخاص خاص را در نظر رؤسا، مرئوسان و همكارانش نامطلوب و كم كار و مخالف اهداف سازمان و در نهايت مخالف شيوه هاي متداول و پذيرفته شده در جامعه معرفي كنند (ساعتچي،1370،ص18).

كساني كه ادعا دارند تنها با استراتژيها ي سخت و خشن مي توان طرف مقابل را از ميدان خارج كرد و موفقيت را آن خود ساخت. در نظر آنها روشهاي مسالمت آميز و دوستانه بي معني است و بايد رقيب را چون دشمن پنداشت و در شكست او تا حد ممكن تلاش كرد (الواني،1384،ص4).

اين واژه ها

غالبا انديشه هايي را درباره معاملات غير مجاز، طرفداري و روابط خاص شخصي، در ذهن تداعي مي كند (جان آر،1379،ص217).

ريشه و سابقه اين رفتار را مي توان در مكتب ماكياوليزم جستجو كرد. از آشنايي مختصر با اين مكتب بي ثمر نخواهد بود؛ مكتب سياسي منسوب به نيكولو ماكياولي، سياستمدار و متفكر ايتاليايي (1469 -1527 ) كه بنياد آن بحث روش و هدف در سياست است. ماكياولي در كتاب  "شهريار" به كار بردن هر وسيله را در سياست براي رسيدن به هدف مجاز شمرده و بدين گونه سياست را به كلي از اخلاق جدا مي انگارد و از اين جهت ماكياوليزم به معناي به كار بردن روشهاي غير اخلاقي براي رسيدن به هدف است. ماكياولي اگر بخواهد باقي بماند و موفق باشد، نبايد از شرارت بترسد و از آن دوري جويد زيرا بدون شرارت حفظ دولت ممكن نيست. زمامدار براي نيل به قدرت و ازدياد و حفظ آن مجاز است به هر عملي از زور و حيله و خيانت تقلب و نقض قول دست بزند (آشوري،1357،ص152).

مديران نيز ممكن است در سازمانها با استفاده از وسايل غير موجه براي به دست آوردن نتايجي كه از طرف سازمان توجيه نشده است، يعني تحقق هدفهاي شخصي خود، با متوسل شدن به حربه هاي غير اخلاقي ترغيب شوند. در آن صورت رفتار آنان سياسي خوانده مي شود. اصولا دو ديدگاه در مورد اين واژه وجود دارد: بعضي ها آن را بسيار ناپسند مي شمارند و با حيله و نيرنگ و يا از پشت خنجر زدن مترادف مي دانند . اما بعضي ها نيز آن را به عنوان شمشير

دو لبه قلمداد مي كنند كه يك لبه آن همان بر اساس فلسفه ماكياول بنا نهاده شده و لبه ديگر آن به عنوان هنري خلاق است كه منافع رقيب را با هم آشتي مي دهد يعني افراد بايد با هم كنار بيايند و از مواجهه با يكديگر بپرهيزند و با هم همزيستي داشته باشند و سازمان نيز جايي است كه در آن افراد به هم ملحق مي شوند و با هم كار مي كنند چون منافع شخصي آنان تامين مي شود (جان آر،1374،ص790).

معمولا در تئوريهاي سازماني لبه دوم مورد توجه قرار مي گيرد و آن را فرآيند طبيعي تصميم گيري مي دانند (مورهد،1374،ص320).

نمونه اي از رفتار سياسي در سازمان را مي توان در مثال زير مشاهده كرد: فرض كنيد بر اساس مقررات دانشگاه از بين دو نفر استاد يار صرفا يك نفر از آنان مورد نياز دانشگاه بوده و مي تواند به كار خود ادامه دهد و نفر دوم بايستي دانشگاه را ترك كند. هر دو نفر آنان مدرك لازم را بررسي و ارائه داده اند. بر اساس معيارهاي موجود، هر دو عضو متقاضي استخدام در دانشگاه، از نظر تعداد تاليف ها و كارهاي پژوهشي و ارزيابيهاي آموزشي بطور كامل از شرايط يكساني برخوردار هستند اما يكي از اين دو استاديار براي اطمينان  يافتن از ادامه خدمت در دانشگاه دست به اقدامهايي مي زند كه بر تصميم مسئولين دانشگاه به نفع او اثر بگذارد. او به طور مرتب همكاريهاي غير ملموس خود مانند رابطه رفتار دوستانه با مديران دانشگاه را به مسئولين مربوطه خاطر نشان مي سازد اما در مقابل نفر دوم اعتقادي به

اين كارها ندارد و معتقد است كه بايد بر اساس شواهد موجود تصميم گيري كنند. نتيجه اينكه دانشگاه در نهايت تصميم مي گيرد نفر اول را در دانشگاه نگه دارد و به خدمت نفر دوم پايان دهد (رابينز،1374،ص688).

6- تعريف و حوزه رفتار سياسي در سازمان

پفر سياست سازماني را اين گونه تعريف مي كند: به فعاليت هاي درون سازمانها براي اكتساب، گسترش و به كار گيري قدرت و ساير منابع، براي به دست آوردن رهاوردهايي ترجيح داده شده در يك وضعيتي كه در آن عدم اطمينان يا عدم توافق در ارتباط با انتخابها (گزينه ها) وجود دارد، اطلاق مي گردد. واژه سياست به طور تلويحي تا اندازه اي منفي است. بنابراين پفر بر اين باور است كه افراد مي كوشند تا ابزارهايي را به كار گيرند تا هدفهايي را به دست آورند كه توسط سازمان مجاز نمي باشد. در واقع، رفتار سياسي آن گونه كه ما آن را تعريف مي كنيم كاملاً طبيعي است  زيرا قدرت به گونه ذاتي منفي نيست. با وجود اين بيشتر مديران براي اجازه دادن به محيط كاري با ويژگي سياسي، مردد هستند. سياست سازماني، اقدامات آگاهانه نفوذ، براي ارتقا يا حفاظت از نفع شخصي افراد يا گروه ها را در بر مي گيرد. به سياست سازماني براي سازمان، اغلب به صورت غير كار كردي نگريسته مي شود. بايد توجه شود كه اين تعريف از سياست سازماني بيان مي كند كه سياست سازماني مي تواند براي اعضاي يك سازمان و يا خود سازمان مفيد باشد. رفتارهاي سياسي در سازمان شامل اعمال آگاهانه اي است كه براي نفوذ توسط افراد يا گروهها به منظور دستيابي يا

حفاظت از منافع خود به هنگام وجود راه حلهاي متضاد صورت مي گيرد (رضائيان،1383).

7- رفتار سياسي در سازمانها

رفتار سياسي فعاليتهايي كه براي اهداف ويژه، همچون به دست آوردن توسعه  و استفاده از قدرت و ساير منابع كه باعث ايجاد برتري شخص مي شود انجام مي گيرد. رفتار سياسي معمولا به طور وسيعي در سازمانهاي زيادي مشاهده مي شود. پيش زمينه هاي وقوع رفتار سياسي در سازمان حضور ويژگيهاي شخصي معيني نظير جنسيت و ماكياولي گري (انجام هر كاري براي موفقيت) ممكن است كه توان بالقوه براي درگيري در رفتار سياسي را افزايش دهد. اما محيطي كه در آن افراد تعامل دارند نيز يك عامل اثر گذاري قوي است. براي مثال اگر افراد احساس كنند كه قادر خواهند بود تا رهاورد ارزشمندي را از راه درگيري در رفتار سياسي فراهم كنند، ممكن است كه آنها بيشتر تمايل داشته باشند تا از خود رفتار سياسي بروز دهند. فعاليت سياسي در سازمانهايي كه به افرادي كه درگير رفتار سياسي مي شوند، پاداش داده مي شود، بالا خواهد بود. سازمانها مي توانند رفتار سياسي در راههاي مختلف را پاداش دهند. براي مثال زماني كه پاداشهاي فردي تنها نوع پاداش ارائه شده توسط سازمان باشد، رفتارهاي فردي نيز افزايش خواهد يافت. بنابراين براي دستيابي به بخشي از اين پاداشها، برخي از افراد ممكن است كه اقدامات سياسي را بر گزينند. اگر اقدامات سياسي افراد پاداشهاي مورد نظر آنها را درپي داشته باشد به احتمال زياد آنها در آينده به ميزان بيشتري از اقدامات سياسي استفاده خواهند كرد به گونه اي كه سازمانها مي توانند محيطي را بنيان نهند كه از راه آن،

نه تنها فعاليت سياسي را تقويت مي كنند بلكه پاداش نيز داده مي شود. سازمانها از راه ارائه قوانين كم و خط مشي هايي براي راهنمايي، درگيري در رفتار سياسي را براي كار كنان ساده تر مي سازند. در نبود قوانين ويژه براي تشريح چگونگي اقدام، فعاليت سياسي احتمالاً بيشتر رخ خواهد داد.

8- ماهيت رفتار سياسي

يكي از جالبترين واقعيتهاي سياست در سازمان، ماهيت دو جانبه بودن آن است. اين قرارداد كلامي يا غير كلامي، كه «اگر به من كمك كني به تو كمك خواهم كرد» شالوده پايگاه قدرت سياسي را تا زماني شكل مي دهد كه طرفين به طور مستقيم با هم دشمني نكنند. صاحبنظران بر اين باورند كه رفتارهاي سياسي اكتسابي است و در آغاز ممكن است مغاير با توجيحات رفتاري فرد باشد. ولي هنگامي كه وي را از اين تاكتيك ها بر حذر مي دارند، آنها رابه كار خواهد برد.

9- ظرفيت سياسي

توان و علاقه به نشان دادن رفتار سياسي از خود و اعمال قدرت و نفوذ را ظ__رفيت سياسي نامند. برخي بيان مي دارند ك__ه مجموع قدرت و نفوذ فرد، بيانگر ظرفيت سياسي وي براي اقدام سي__اسي است هر چند كه سبك قدرت و نفوذ متفاوت اند ولي استفاده از رفتار ديگران در قلب رفتار سياسي قرار دارد. استفاده سياسي از ديگران، مي تواند بر اساس قدرت يا نفوذ باشد و در نتيجه منفي يا مثبت خواهد بود. چهار شكل استفاده سياسي از ديگران، عبارتند از: ايجاد انگيزه، تشويق، ايجاد الزام اخلاقي و سركوب. در اين ميان تشويق ملايمترين و سركوب خشن ترين شكل آنهاست (رضائيان 1383).

در ارتباط با ظرفيت سياسي، بحث مهارتهاي سياسي مطرح مي شود

كه هم ذاتي است و هم اكتسابي. بنابراين افراد مي توانند از راه ارتقاي مهارت هاي سياسي خود، قدرت و نفوذ خود را نيز در سازمان افزايش داده و به هدفهاي مورد نظر خود دست يابند. در ادامه اين مقاله، مختصري نيز در ارتباط با مهارت هاي سياسي و ويژگيهاي آن بحث مي شود.

10- رفتارهاي شايع سياسي

چهار فرم اصلي از رفتارهاي سياسي وجود دارد:

انگيزش

تحريك

ايجاد يك تعهد

اجبار  (ربكي،**13،ص***)

11- دلايل رفتار سياسي

رفتار سياسي هم از ويژگيهاي خود افراد ناشي مي شود مانند فردي كه در سازمان نياز شديدي به  قدرت و آزادي عمل و امنيت و مقام اداري داشته باشد  تلاش مي كند به رفتار سياسي متوسل شود و هم از عوامل سازماني، هنگامي كه منابع سازماني رو به كاهش مي رود يا زماني كه الگوهاي موجود منابع در حال تغيير باشد  به احتمال قوي رفتارهاي مشخص سياسي بروز خواهد كرد. يك ضرب المثل تركي مي گويد: يئر يرك گاو از گاو مي بيند (در وضع دشوار افراد به همديگر سوء زن پيدا مي كنند). بعضي از كاركنان شيوه هاي مختلفي را در تسخير احساسات مديران و رؤساي خود به كار مي بندند. از توصيف و خودستايي و تاييد نظر و بله قربان گرفته تا دعوت به شام و سينما و مسافرت و كوه و... كارمندي كه با دعوت از رئيس تازه كار خود به ضيافت شام و گرفتن هديه اي براي او، همسرش را در آن سازمان به استخدام در آورده و به كرات از مزاياي مادي متعددي بهره مند مي شود نمونه اي از شيوه تسخير احساسات مديران است. نتيجه اينكه چنانچه

اگر افراد بدون تخصص در تامين خواسته هاي شخصي خودشان دست به چنين رفتارهايي بزنند بي شك آثار مخربي بر سازمانهاي جامعه مي گذارند و باعث رشد فساد اداري در سازمان شده و روحيه افراد كارآمد به شدت افت پيدا مي كند. لذا بهتر است مديران ضمن هوشياري و با ايجاد ارتباطهاي آشكار و كاهش عدم اطمينان و درك واقعيتهاي سياست و قدرت اثرات رفتارهاي سياسي منفي را محدود و نقش ماكيا ولي هاي  معاصر را كمرنگ نمايند در غير اين صورت شاهد سقوط خود خواهند بود بدون آنكه به علت آن پي ببرند (رابينز،1374،ص693).

12- عواملي كه در رفتار سياسي نقش دارند

تحقيقي كه به تازگي انجام شده نشان مي دهد كه تعدادي از عوامل در صحنه تدوين رفتار سياسي نقشهاي مهمي ايفا مي كنند. برخي از آنها ويژگيهاي فردي هستند و در خصوصيات افرادي ريشه دارند كه به استخدام سازمان در مي آيند و تعدادي هم در سايه وجود فرهنگ سازماني يا محيط داخلي سازماني يا محيط داخلي سازمان به وجود مي آيند.

12-1- ويژگيهاي فردي

در سطح فردي، پژوهشگران ويژگيهاي مشخصي را شناسايي كرده اند (مثل نيازها و ساير عوامل فردي ) كه به احتمال زياد با رفتار سياسي در ارتباط اند. كاركنان و اعضاي سازمان كه خودكامه (يا ديكتاتورند) تمايل بسيار زيادي براي پذيرفتن ريسك دارند، يا داراي يك مركز كنترل خارجي مي باشند. مشاهده شده است كه اين افراد از نظر سياسي به گونه اي عمل مي كنند كه كمتر به نتايج آثار اقداماتشان (بر سازمان) توجه مي نمايند. همچنين ديده شده است كه اگر فردي نياز شديد به قدرت، آزادي عمل، امنيت يا

مقام اداري داشته باشد، كوشش زيادي مي كند تا رفتاري سياسي در پيش گيرد. گذشته از اين، آنچه فرد در سازمان سرمايه گذاري مي كند، راهها و منابع قدرتي (كه از نظر او ) در سازمان وجود دارند و انتظاراتي كه وي نسبت به موفقيت آميز بودن اقدامات سياسي خود دارد باعث مي شوند كه او از برخي از ابزارهاي نامشروع استفاده كند. هر قدر شخص بيشتر در سازمان سرمايه گذاري كند (با اين انتظار كه منافع بيشتري در آينده خواهد برد)، اگر مجبور به ترك كار شود، بيشتر ضرر خواهد كرد و احتمال كمتري دارد كه دست به اقدامات نامشروع بزند. هر قدر فرد امكان يافتن مشاغل جديد در خارج از سازمان داشته باشد (به خاطر بازار كار مطلوب، داشتن مهارت يا دانش منحصر به فرد و در سطح بالا، شهرت زياد يا به سبب داشتن ارتباط با افراد مهم در خارج از سازمان)، احتمال بيشتري وجود  دارد كه دست به اقدام سياسي  نامشروع بزند. سرانجام اينكه، اگر كسي انتظار نداشته باشد كه اقدام نامشروع وي به موفقيت انجامد، احتمال آن بسيار كم است كه به چنين كارهايي دست بزند. بر عكس، داشتن انتظارات زياد و اميد به موفقيت (و به پاي آن استفاده از ابزارهاي نامشروع ) معمولا صحنه تاخت تاز افراد با تجربه و قدرتمندي مي شود كه از نظر مهارتهاي سياسي در سطح بالايي هستند و نيز جولانگاه  كاركنان و اعضايي از سازمان مي شود كه در داوري و قضاوت خود بيشتر راه خطا مي روند و با محاسبات نادرست ضريب بالايي به موفقيت خود مي دهند.

12-2 - عوامل سازماني

احتمالا فعاليت

سياسي از ويژگيهاي سازمان است (و نه متغيرهاي متفاوت فردي). چرا؟ زيرا بيشتر سازمانها تعداد زيادي از افراد را در استخدام خود دارند كه داراي ويژگيهاي فردي (بدان گونه كه ما فهرست كرديم) هستند ولي نوع رفتار سياسي موجود در سازمان بسيار متفاوت است. اگر چه ما اين واقعيت را مي پذيريم كه اختلافات فردي مي تواند در صحنه هاي سياسي نقش مهمي ايفا كند، ولي شواهد و مدارك موجود بيشتر اين واقعيت را تاييد مي كند كه برخي از شرايط و فرهنگهاي مشخص موجب بروز و تقويت رفتارهاي سياسي خاصي مي شوند. به صورتي دقيق تر بايد بگوييم هنگامي كه منابع سازمان رو به كاهش رود يا زماني كه الگوهاي موجود منابع در حال تغيير است به احتمال بسيار زياد رفتارهاي مشخص سياسي بروز خواهند كرد. گذشته از اين، فرهنگهايي كه از وجوه مشخصه آنها نبودن اعتماد، ابهام در نقش نا مشخص بودن سيستم ارزيابي عملكردها و تصميم گيري هاي مردمي (دموكراتيك ) باشد، فرصتهايي را فراهم مي آورند تا افراد رفتارهاي سياسي بروز دهند. زماني كه سازمانها براي بهبود كارآيي، مقداري از فعاليتهاي خود را كاهش مي دهند (به اصطلاح خود را جمع و جور مي كنند) مجبور مي شوند كه منابع خود را نيز كاهش دهند. افراد از ترس از دست دادن منابع، دست به اقدامات سياسي مي زنند تا مبادا هر آنچه دارند از دستشان برود. ولي هر نوع تغييري بويژه تغييراتي كه مستلزم تخصيص مجدد منابع در درون سازمان است، احيانا موجب ايجاد و افزايش تعارض و در نتيجه شدت يافتن فعاليتهاي سياسي مي گردد.

در سازمان هر قدر اعتماد كمتر

باشد رفتار سياسي شدت بيشتري خواهد يافت و افراد بيشتر دست به اقدامات نامشروع خواهند زد. بنابراين وجود اعتماد بسيار زياد بر رفتار سياسي برتري مي جويد و مانع از اقدامات نامشروع مي گردد.

ابهام در نقش بدان مفهوم است كه شرح وظايف افراد و نوع رفتار (از پيش تعيين شده) آنها چندان روشن نيست. بنابراين كارمند يا عضو سازمان در اقدامات سياسي خود داراي محدوديتهاي كمتري خواهد بود. از آنجا كه در تعريف فعاليتهاي سياسي گفته مي شود كه اين اقدامات الزاما جزئي از نقش رسمي فرد نيستند، بنابراين هر قدر ابهام در نقش بيشتر باشد، فرد مي تواند بيشتر دست به اقدامات سياسي بزند و كمتر به چشم مي آيد.

موضوع ارزيابي عملكرد چيزي است كه با يك روش علمي كامل فاصله بسيار زيادي دارد. هر قدر سازمانها در ارزيابيهاي خود از شاخصها و ملاكهاي ذهني استفاده كنند (يا روي يك نتيجه يا بازدهي تاكيد نمايند يا اينكه فاصله زماني بين عمل و ارزيابي بيشتر شود) احتمال آن بيشتر است كه كارمند يا كارگر دست به اقدامات سياسي بزند. شاخص يا ملاك ذهني (براي ارزيابي عملكرد) موجب بروز ابهام خواهد شد. اگر سازمان براي سنجش عملكرد تنها از يك معيار يا شاخص منحصر به فرد استفاده كند افراد مي كوشند تا از آنچه از دستشان بر مي آيد بكنند تا شايد بر اساس شاخص يا ملاك مورد بحث "خوب جلوه "نمايند و بدرخشند. هزينه اي كه سازمان از اين بابت مي پردازد اين است كه عملكرد خوب افراد مشغول در آن بخش را ارزيابي مي كند و به آن ارج مي نهد ولي به بقيه

امور توجهي نمي كند! فاصله زماني بين انجام كار و ارزيابي آن نيز يكي از عوامل مهم به حساب مي آيد. هر قدر اين فاصله زماني طولاني شود احتمال آن كمتر است كه فرد مسؤول رفتار سياسي خود شناخته شود. هر قدر فرهنگ سازماني بر شيوه اي از تخصيص پاداش اصرار ورزد كه مجموع برد و باخت آن صفر شود انگيزه كاركنان بيشتر خواهد شد تا دست به اقدامات سياسي بزنند. مقصود از روش تخصيص پاداش به گونه اي كه مجموع برد و باخت آن صفر شود اين است كه چون مبلغ پاداش مشخص و ثابت باشد آنچه يك نفر از آن مبلغ به دست مي آورد، طرف ديگر همان مبلغ را از دست خواهد داد. اگر يك نفر ببرد، ديگري بايد ببازد! اگر قرار باشد افزايش حقوق به مبلغ سالانه ده هزار دلار بين پنج كارمند سرشكن شود، در آن صورت اگر كارمندي بيش از دو هزار دلار بگيرد فرد ديگري بايد به همان نسبت كمتر دريافت كند. يك چنين عملي باعث خواهد شد كه عده اي بد جلوه كنند و نتيجه كار زياد به چشم بخورد.

از 25 سال گذشته تاكنون در آمريكاي شمالي يك حركت عمومي در حال انجام است مبني بر اينكه سازمانها مي كوشند تا كمتر خودكامه باشند. اگر چه اين روند بيشتر جنبه نظري (تئوري) داشته و در مرحله عمل وضع به گونه ديگري بوده است ولي هيچ ترديدي نيست كه در بسياري از سازمانها از مديران مي خواهند كه بيشتر مردمي يا دموكراتيك باشند. به مديران گفته مي شود كه آنها بايد به زيردستان خود اجازه دهند تا در

فرآيند تصميم گيري ها مشاركت كنند و اينكه آنها مجبورند تا از اين بابت ،بيشتر روي آنها حساب كنند. ولي برخي از اقداماتي كه در جهت دموكراسي صورت گرفته الزاما مورد خواست و تاييد مديران نمي باشد. بسياري از مديران خواستار اختياراتي بوده اند تا بتوانند قدرت مشروع به دست آورند و تصميمات را يكجانبه بگيرند. آنها براي به دست آوردن چنين قدرتي مبارزه هاي زيادي كرده و در اين راه هزينه هاي شخصي زيادي متحمل شده اند. سهيم كردن ديگران در قدرت چيزي است كه آنها مستقيما  با آن مخالفند. در نتيجه امكان دارد كه مديران دست به ايجاد كميته بزنند يا كنفرانس تشكيل دهند و به صورت ظاهر چنين بنمايانند كه ديگران را در قدرت خود سهيم كرده اند ولي واقعيت اين است كه اين كارها چيزي جز نوعي مانور سياسي نيست كه مديران بدان وسيله ديگران را دستاويز خود قرار مي دهند.

12-3 - تسخير احساسات

ما مي دانيم كه مردم همواره به پنداشت و قضاوت ديگران درباره خود توجه مي كنند و به آن اهميت مي دهند. براي مثال مردم آمريكاي شمالي ميلياردها دلار صرف زيبايي اندام، حق عضويت در باشگاهها،  وسايل آرايش و جراحي پلاستيك مي كنند تا از ديدگاه ديگران جذابتر به نظر برسند. اگر فرد به گونه اي در آيد كه نظر موافق ديگران را به خود جلب كند، از اين سود فراوان خواهد برد. براي مثال قبل از هر چيز چنين شخصي مي تواند هر نوع شغلي را كه مي خواهد در سازمان بگيرد و پس از استخدام مورد لطف رييس و سرپرست خود قرار گيرد به گونه اي

كه به هنگام ارزيابي عملكردها و افزايش حقوق از امتيازات ويژه اي برخوردار شود. در يك محتواي سياسي، امكان دارد كه او سيستم توزيع مزايا را به نفع خود بر هم زند. فرآيندي كه فرد مي كوشد بدان وسيله احساساتي كه ديگران نسبت به وي دارند را كنترل كند، تسخير احساسات مي نامند. به تازگي اين موضوع نظر پژوهشگران رفتار سازماني را به خود جلب كرده است. در اين بخش ما مي خواهيم تا شيوه هاي تسخير احساسات ديگران را شرح دهيم و نسبت به مؤثر واقع شدن آنها (در سازمانها) اطمينان حاصل كنيم (رابينز،1374،ص690).

13- ابعاد رفتار سياسي

مشروع (legitimate)

نامشروع (illegitimate)

رفتار سياسي مشروع

همان سياستهاي عادي روزانه است كه در سازمانها به چشم مي خورد مانند شكايت كردن به رئيس، عدم رعايت سلسله مراتب سازماني، تشكيل ائتلاف، سخت گيري و زياده روي در مقررات، سد نمودن راه خط مشي ها و سياستهاي سازماني و ايجاد موانع بر سر راه تصميمات، تماس با افراد ذي نفوذ خارج از سازمان و برقراري ارتباط با آنان.

اما رفتار سياسي نامشروع آنهايي هستند كه بوسيله آن قوانين و مقررات مربوطه نقض مي شوند و اينكارها را اخلالگري مي نامند. به عنوان مثال ايجاد اغتشاش، لااباليگري به هنگام كار، اعتراض هاي نمادين مثل نپوشيدن لباس كار و يا درخواستهاي گروهي براي مرخصي.

البته بيشتر رفتارهاي نوع اول معمول است چون اگر اين رفتارهاي نوع دوم همچنان ادامه يابد باعث خواهد شد كه افراد عضويت خود را در سازمان از دست بدهند و اخراج شوند (رابينز،1374،ص688).

14- مهارتهاي سياسي

رفتار سياسي اغلب به عنوان توانايي براي نفوذ مؤثر بر ديگران تعريف مي شود. به

هر حال مهارت سياسي در هر سازماني وجود دارد و افرادي كه در به كار گيري اين مهارت موفق هستند اغلب بهترين اعتبار (شهرت) را در ميان همكارانشان دارند. يك ويژگي مشترك رهبران موفق چيرگي (كارداني) سياسي شان است. آنها قادرند تا ديگران را درك كنند و دانشي را به كار گيرند تا در تفكرات و اقدامات ديگران نفوذ كنند. پژوهشها نشان داده است كه رهبري كه كارگران به او اطمينان داشته، او را دوست دارند، پيروان بيشتري خواهد داشت. رهبران نياز دارند تا به تيم براي كار در راستاي يك هدف مشترك الهام ببخشند. يك رهبر، با مهارت هاي سياسي بالا مي تواند كاركنان را بر انگيزند تا فراتر از معمول كار كنند، زيرا متقاعد شده اند كه كار آنها به سازمان كمك خواهد كرد. در واقع مهارت سياسي براي هر فردي در سازمان مفيد است نه فقط براي رهبران. بنابراين داشتن چنين تواناييهايي، اغلب يك عنصر كليدي براي پيشرفت در سازمان محسوب مي شود. افراد داراي مهارت سياسي، با مردم خوب هستند و مي توانند آنها را وادارند تا عقايد و هدف شان را بپذيرند. چنين افرادي معمولاً تا پستهاي بالاي رهبري در سازمانها ارتقاء مي يابند.

آيا هر فردي مي تواند مهارت هاي سياسي خود را بهبود بخشد؟ مهارت سياسي درحقيقت هم ذاتي و هم اكتسابي است. مهارت سياسي براي افراد با شخصيتهاي برون گرا، ساده تر است اما هر شخصي مي تواند مهارتهاي سياسي را از راه تجربه هايش بياموزد. همچنين اين مهارتها قابل آموختن به افراد مي باشند. جلسه هاي كارورزي، مربيگري اجرايي و كتابهاي رهبري مي تواند براي افرادي كه در صدد كسب

مهارتهاي سياسي هستند، مفيد باشد. پژوهش پريو چهار ويژگي را شناسايي كرده است كه چيرگي سياسي فرد را تعريف مي كند.

زيركي (تيز فهمي) اجتماعي: به توانايي درك آنچه كه در اطراف شما جريان دارد و به درستي قدرت مشاهده ديگران را داشتن، اطلاق مي شود.

نفوذ بين شخصي: به داشتن يك شخصيت متقاعد كننده و بهبود سبكي كه براي ديگران خوشايند است، گفته مي شود.

توانايي شبكه سازي: افرادي كه مهارتهاي سياسي قوي دارند در گسترش ارتباطهايي كه مي تواند به آنها كمك كند، كار آزموده هستند.

داشتن توانايي انتقال (ابلاغ) برداشت صادقانه (صميمانه).

مهارت سياسي، مي تواند يك شمشير دو لبه باشد: توان بالقوه اي دارد تا براي سازمان مفيد يا زيان آور باشد و اين بستگي به آن دارد كه چگونه فرد آن را به كار مي گيرد. به هر حال از آن جا كه رفتار سياسي يك حقيقت زندگي در بيشتر سازمانهاست، كاركنان زماني كه آغاز گر آن را يك شخص معتبر و مشهور درمي يابند، رفتار سياسي برايشان قابل قبولتر خواهد بود.

15- تاكتيك هاي سياسي

گفتني است كه براي همه اعضاي يك سازمان، غيرعادي نيست كه رفتار سياسي را ابراز كنند. در عرصه سياست، هر شخصي يك بازيگر است. زيردستان و به همين گونه مديران مي توانند در داد و ستد سياست سازماني، درگير شوند. با وجود اين به طور گسترده اي اين باور وجود دارد كه رفتار سياسي در ميان كاركنان پستهاي پايين تر، نسبت به كاركنان پست هاي بالاتر كمتر متداول است. تاكتيك هاي سياسي متنوعي وجود دارد كه به گونه عملي توسط كاركنان در هر سطح سازماني به كار گرفته مي شود كه

عبارتند از:

حمله به ديگران يا سرزنش آنها: دوري از به حداقل رساندن سهم خود در يك شكست. هنگامي كه ديگران سپر بلا قرار داده شوند رفتاري انفعالي محسوب مي شود ولي هنگامي كه هدف كاهش رقابت براي منابع محدود باشد، رفتار بيش فعال به شمار مي آيد.

استفاده از اطلاعات به عنوان يك ابزار سياسي: نگاهداشتن يا تحريف عمدي اطلاعات، از آن جمله است؛ پنهان كردن يك وضعيت نامطلوب، از راه بمباران اطلاعاتي بالادستها.

ايجاد تصويري مطلوب از خود (مديريت تصوير پردازي ديگران از ما): انتخاب نوع لباس و آرايش خود، مطابق ذوق و سليقه ديگران. رعايت هنجار هاي سازماني، توجه ديگران را به موفقيتها و نفوذ خود جلب كردن و از موفقيتهاي ديگران اعتبار كسب كردن.

ايجاد پايگاه حمايتي (مردمي): كسب حمايت پيشين براي يك تصميم، متعهد ساختن ديگران به يك تصميم از راه مشاركت دادن آنان در تصميم گيري.

ستايش ديگران (مورد توجه و تفقد قرار دادن ديگران): پرداختن به كارهايي كه افراد با نفوذ خوششان مي آيد (چاپلوسي).

ائتلاف قدرت با هم پيمانهاي قوي: تشكيل تيمي با افراد قوي كه مي توانند كارها را به نتيجه برسانند.

معاشرت با افراد با نفوذ (خود را به افراد با نفوذ مرتبط جلوه دادن): ايجاد شبكه اي حمايتي در داخل و خارج سازمان.

ايجاد الزامهاي اخلاقي (مقابله به مثل): بدهكار كردن ديگران از نظر اخلاقي: (من لطفي در حق تو كردم، بنا بر اين شما نيز بايد لطفي در حق من بكني) (رضائيان 1383).

تشكيل ائتلاف و شبكه ها، مديريت تصوير پردازي ديگران، مديريت اطلاعات و ارتقاي مخالفان، تاكتيك هايي هستند كه اپلبوم و هيوجز (APPELBAUM

HUGHES, 1998) به آنها اشاره مي كنند كه به طور مختصر نظريات آنها بدين گونه است:

تشكيل ائتلاف و شبكه ها. اين تاكتيك سياسي شامل همراهي كردن با افراد مهم است. اين افراد ممكن است در پستهايي با ارزش سياسي روشن نباشند، در حالي كه شغل آنها ممكن است اطلاعاتي را برايشان فراهم سازد كه داشتن آن مي تواند مفيد باشد. برخي از افرادي كه امكان ايجاد دوستي با افراد در مديريت سطح بالاتر را مي يايند، اين امر به آنها كمك مي كند، تا به اطلاعات مهم دسترسي داشته باشند.

مديريت تصوير پردازي ديگران. تاكتيك ساده اي كه به گونه اي عملي هر فردي در هر زماني به كار مي برد و شامل مديريت ظاهر و سبك بيروني خود اوست. عموماً بيشتر سازمانها تصاوير ويژه اي را ترجيح مي دهند كه شامل: وفادار بودن، جذاب بودن ، صداقت ، آراستگي و غيره است. با ظاهري تعمدي براي نشان دادن اين تصاوير ذهني ترجيح داده شده، فرد مي تواند تصوير پردازي مثبتي بر روي اعضاي با نفوذ سازمان ايجاد كند.

مديريت اطلاعات. تاكتيك ديگر شامل مديريت اطلاعاتي است كه بين اعضاي سازمان مشترك است. ماهيت و همين طور به موقع بودن اطلاعات مي تواند اثراتي قوي بر روي رفتار ديگران بگذارد. افرادي كه در بازي مديريت اطلاعات شركت مي كنند احتمالاً دروغ نمي گويند و اطلاعات غلط منتشر نمي كنند. به اين دليل كه اعتبار آينده شان به خطر خواهد افتاد. به جاي آن، آنها بر انتشار به دقت برنامه ريزي شده اطلاعات معتبر، براي دستيابي به هدف هاشان اتكا دارند.

ارتقاي مخالفان. اين امر ممكن

است عجيب باشد اما راهي است براي حذف مخالف كمك به رقيبان سياسي او است.

صف بودن. به گونه عملي درون هر سازماني، برخي از پستها به شكلي دقيق، مرتبط با مأموريت اوليه سازمان يا پست هاي صفي مي باشند، كه در قلب سازمان هستند. در حالي كه كاركنان ستادي ممكن است قدرت زيادي درون حيطه و قلمرو خودشان داشته باشند اما معمولاً كاركنان صفي هستند كه در مباحث عمده فرمان حمله را مي دهند. كاركنان صفي نه تنها تصميم هاي مهمتر را درون سازمان اتخاذ مي كنند، بلكه احتمال بيشتري وجود دارد تا به پستهاي سطح عالي ارتقا داده شوند. بنابراين يك راه براي كسب نفوذ درون يك سازمان، منصوب شدن يا منتقل شدن به يك پست صفي است. اين امر، اغلب بصيرت، نفوذ و حركت رو به بالاي بيشتري را طلب مي كند.

16- نتيجه گيري

رفتارهاي سياسي در سازمان را نمي توان از ميان برد. مديري كه انتظار داشته باشد كسي دست به اين گونه رفتارها نزند، با اين نگرش نشانه اي از ساده لوحي خود را به معرض نمايش گذاشته است. ولي مانورهاي سياسي را مي توان و بايد كنترل كرد تا در محدوديتي منطقي و سازنده قرار گيرند. آبراهام سالزنيك استاد دانشگاه هاروارد چنين بيان مي دارد: «انسانها مي توانند توجه خود را روي تعداد معيني از مسائل متمركز سازند، بنابراين هر چه بيشتر بر رفتارهاي سياسي متمركز شوند انرژي احساسي و فكري كمتري از آنان براي پراخت به مسائل واقعي كار باقي مي ماند». گفته مي شود كه ميزان سياسي بودن هر فرد به ارزشهاي فردي، روش اخلاقي و خلق و خوي او بستگي دارد. اولي ممكن

است كه به كندي ارتقا يابد و احساس كند كه كنار گذاشته شده است، در حالي كه دومي ممكن است به خوش خدمتي متهم شود و حيثيت و اعتبار خويش را از دست بدهد. افرادي كه در دو نهايت طيف سياسي قرار مي گيرند به عنوان افراد ضعيف در تلاش گروهي به شمار مي آيند. به طور معمول ميزان متوسطي از رفتارهاي سياسي حساب شده به عنوان ابزار ادامه حيات، در سازمانهاي پيچيده محسوب مي شود. پس گفتيم رفتار سياسي در سازمانها غير قابل اجتناب بوده و شامل فعاليتهايي است كه براي اهداف ويژه همچون به دست آوردن، توسعه و استفاده از قدرت و ساير منابع كه باعث ايجاد برتري شخص مي شود انجام مي گيرد. براي مديريت صحيح رفتارهاي سياسي در سازمانها  بهتر است:

طوري رفتار گردد كه سايرين تصور نكنندانگيزه هايتان سياسي است هر چند سياسي نباشند.

استقلال بخشيدن به زيردستان، مسئوليت پذيري

دوري از بكار بردن زور

فراهم كردن شرايط براي اعلام مخالفت به صور علني و آشكار

و از فعاليتهاي پنهاني پرهيز گردد.

منبع: راهكار مديريت

مراجع آشوري،داريوش ،(1357) ،فرهنگ سياسي ،تهران،انتشارات مرواريد،نوبت يازدهم.

ال دفت،ريچارد،(1374)،تئوري سازمان و طراحي ساختار،علي و سيد محمد،پارسائيان واعرابي،جلددوم،تهران،مركز پژوهشهاي بازرگاني،نوبت اول.

الواني،مهدي،بازي توپ سنگي ماكياوليسم درعصرحاضر،مجله مديريت دانش سازماني،شماره نهم،خرداد1384،ص 4.

جان آر،شرمرهون وديگران،(1379)،مديريت رفتار سازماني،مهدي،ايران نژادپاريزي وديگران،تهران،انتشارات موسسه تحقيقات و آموزش مديريت،نوبت دوم.

رابينز،استيفن،(1374)،مديريت رفتار سازماني،علي و سيدمحمد،پارسائيان و اعرابي،تهران،مركز پژوهشهاي بازرگاني،نوبت اول.

ربكي،گريفين، (2005) ،مديريت ،احمد،فياض بخش.

ساعتچي،محمود،مديران وپديده ترور شخصيت در سازمانها،مجله تدبير،شماره شانزدهم،مهرماه1370،ص 18.

قدس،يعقوب،(1359)،آتالار سوزو(گفتار نياكان)،جلد اول،تهران،نويد،نوبت اول.

مشبكي،اصغر،(1377)،مديريت رفتار سازماني،تهران،انتشارات ترمه،نوبت اول

مورهد،گريفين،(1374)،رفتار سازماني،مهدي وغلامرضا،الواني ومعمارزاده،تهران،انتشارات مرواريد،نوبت اول.

رضائيان، علي: (1383). مديريت رفتار هاي سياسي در سازمان ، انتشارات سمت، تهران .

-

Appelbaum H.Steven , Hughes 12) Brent (1998)."Ingratiation as a Political Tactic: effects2within the organization "Management Decision , 36/2 , 85-95.

- Ferris , Gerald.R ,13) Dvidson ,Sherry L. , Perrewe , Pamela (2005). “ Political Skill at Work

- Dubrin, Andrew (2003) . “The Interactive Effects of Pro-political behavior and politics perception on job satisfaction and affective commitment” , Journal of applied social psychology , vol 33, issue 7.

- Kacmar K . Michele , Ferris 14) Gerald (1993) . “ Politics at Work : Sharpening the focus of political behavior in organization “, Business Horizon , July- August.

- Wickenberg Jan , Kylen Sven(2004).”How Frequent is Organizational Political Behavior? Fenix WP , 27.

Kornberg,allan,understanding political behavior,Midwest journal of political science,1970,14(February),131-138.

AndrewD.Seidel,Political Behavior and Physical Design,SAGE Publications,1988,531-536.

Margaret,Ryan,Political Behaviour and Management 17 ) Development,Management Learning,1989,138  

POLITICAL BEHAVIOR by J. Neil Schulman I've now written four books -- two novels and two nonfiction -- which have as their themes the uses, abuses, and consequences of power.

My novel, Alongside Night, is a cautionary tale which shows what happens when arrogant politicians spend a country into bankruptcy and what could happen if black-marketeers and libertarians combined forces to stop them.

My novel The Rainbow Cadenza shows how sacrificing the rights of powerless people to the powerful is the consequence of using "the greatest good for the greatest number" as the basis of public policy.

In Stopping Power: Why 70 Million Americans Own Guns, I presented evidence and arguments that widespread private ownership of firearms is a precondition for a free society:

one which doesn't allow the sacrifice of individual rights to the desires of the powerful.

And in Self Control Not Gun Control, I examine the alternatives of having the power to control your own life as opposed to giving away that power so that others run it for you.

But, in all these thousands of words, I appear never to have focused on one aspect of power: the choice of whether one is civil only to people who have the power to punish you for incivility, or whether one is civil even to those who can't.

My friend, author and talk-show host Dennis Prager, writes in his latest book, Think A Second Time, that you can tell a person's character by how he treats people when rude treatment goes unpunished -- such as how someone treats a waitress.

Two decades ago when I first moved to Southern California, I couldn't afford a car, so I walked ... and was frequently cat-called by people in cars for no other reason than that they were on wheels and I was on foot. Like former civilizations where peasants walked and gentry were in carriages, Los Angeles is a culture where pedestrians are second-class citizens. The traffic laws may require cars to yield to them but every once in a while drivers still feel they have to show pedestrians where they stand in the scheme of things.

Nowadays we speak of civilization without asking what "civil" behavior is. We speak of politics without asking whether it has anything to

do with being polite.

Here is the secret to all politics, all civilization: civil or politic behavior is based on the premise that one is courteous to the set or class of those people who can hurt you or deny you something you want if you're not nice to them.

Spend a few minutes watching Congress on C-SPAN. Here are men and women exercising power. Polite use of titles and honorifics is standard procedure even while calling another politician's arguments idiotic, one refers to "my esteemed colleague." The Chair gavels down members who dip below that standard with phrases like, "The member will not refer by name to members of the other house" or "The member will refrain from personal attacks."

But notice that these Congressional rules of polite behavior only apply to other powerful politicians. No one reprimanded Congressman Charles Schumer when during a hearing he called the National Rifle Association "nuts" and "flat-earthers" for defending their interpretation of the Second Amendment. Charles Schumer, being in Congress, exercises institutionalized power. The NRA, when it lobbies, merely attempts to influence the use of institutionalized power the NRA, being a private organization, has no institutional power of its own. Charles Schumer knows that he represents a Congressional district whose residents are largely not NRA members he knows that the NRA can't retaliate against him. Therefore, Charles Schumer can be as rude to the NRA as he likes.

Gun-rights activists often quote author Robert A. Heinlein's maxim that "An armed society is a polite society." That statement

is historically true, but it's important to remember the context. When "gentlemen" carried swords, insulting a gentleman was done with the consequence of being challenged to a duel discourtesy was punishable by the possibility of death. But unarmed peasants were treated as badly as "gentlemen" felt like treating them: harsh words, kicks, and cuffs on the head included.

I've noticed that writers in computer conferences quote "An armed society is a polite society" often in the same message that they rhetorically savage someone more generally, it's quite common to find that individuals who are gentle in person become demons when they write on line and can vent their true feelings without consequence. And this follows from the nature of "virtual reality" where everyone is, if not anonymous, at least inconvenient to track down in the real world. The person you insult is as likely as not to be several thousand miles away.

A few weeks ago, I wrote an article profanely cursing out writer Garry Wills (note: not George Will) for an article in the New York Review of Books where Wills was being blatantly dishonest about the intents of the framers of the Second Amendment. I received a number of angry

سئوالات سياسي به طور ذاتي به حوزه ي روانشناسي باز مي گردد. ( مونتي پالمر و ديگران : 1367، نگرشي جديد به علم سياست، ص 139 ) چگونه انسان گرايش هاي سياسي اوليه را مي آموزد؟ چگونه افكار او و يا در سطح وسيع تري « افكار عمومي » شكل مي گيرد؟ افكار در طي چه فرآيندي متحول مي شوند؟ فرآيند تصميم گيري سياسي از چه صافي هاي ادراكي عبور مي نمايد؟ چه عواملي موجب هواداري يا مخالفت فرد در قبال نامزدهاي انتخاباتي مي گردد؟ و دهها پرسش مهم ديگر كه به حوزه ي روانشناسي سياسي باز مي گردد. يادمان باشد كه در عرصه ي روابط سياسي « دزد بازار آشفته مي خواهد » لذا پيش از آنكه با نظم منطقي بيروني مناسبات سروكار داشته باشيم، بايد به تحليل مناسبات متقابل و ناپيداي ميان اشخاص ، احزاب ها، گروه ها، فرقه ها، كشورها و ... بپردازيم. خوب يا بد « دنيا جاي آزمايش است و نه جاي آسايش » پس بازي گران سياسي « بي گدار به آب نمي زنند.»البته « مونتي پالمر و همكارانش » به درستي اشاره مي نمايند كه نه مي توان كليه ي پديده هاي سياسي را به توضيحات روانشناختي تقليل داد ( روانكاوي نمودن ) و نه ايتكه از كليه ي عوامل رواني صرف نظر نمود. ( همان منبع، ص 140 ) در اين بخش به چند موضوع از مباحث روانشناسي سياسي اشاره اي اجمالي مي نماييم:1 _ يكي از مباحث مهم در روانشناسي سياسي بحث هويت يابي سياسي افراد چه در قالب مفهوم خويشتن در سطح فردي و يا

در بعد اجتماعي مانند هويت هاي حزبي و يا قومي و ملي و غيره است. هويت فرد از بدو تولد او تعيين نمي شود بلكه موضوعي « آموختني » و « اكتسابي » است. خانواده، مدرسه، گروه همسالان و رسانه هاي گروهي نقش بسزايي در تربيت و تعيين هويت فرد ايفا مي نمايند هر چند كه تصميم گير نهايي خود شخص مي باشد. برخي بررسي ها نشان داده است كه در خانواده اي كه در حضور فرزندان بحث هاي سياسي مطرح مي شود، احتمال همبستگي سياسي ميان والدين و فرزندان بيشتر خواهد بود. نيز نقش رسانه هاي گروهي _ خصوصا اينترنت _ پيرامون هويت يابي _ سازي سياسي جوامع جواني چون ايران غير قابل انكار است. طبيعي است كه در وضعيت « همبودي زماني _ جهاني » كشورها و گروه هاي ذي نفع درصدد دگرگوني نگرش ها و انگاره هاي رفتاري مردمان ديگر كشورها متناسب با معيارهاي مطلوب خويش هستند. اين امر ضرورت توجه به بيشتر به اين موضوع را افزايش مي دهد.2 _ حجم عمده اي از مباحث سياسي به تحليل رفتار سياسي از زاويه ي « منافع » باز مي گردد. عرصه ي ستيزه ي سياسي به ميداني مي ماند كه در آن « چشم چشم را نمي بيند. » ظاهر و باطن روابط سياسي در بسياري از اوقات متفاوت با هم مي باشد. چراغ سبز اوليه ي ايالات متحده ي آمريكا به صدام ( حاكم خودكامه ي وقت عراق ) در درباره ي اشغال كشور كويت بخشي از برنامه ي وسيع راهبردي غرب در چهارچوب منافع خود در منطقه ي خاورميانه بود

كه صدام قادر به مشاهده زواياي دروني آن نبود. لذا مسئله ي اصلي نه در شناخت تصوير ذهني موجود كه به ساخت تصوير ذهني مورد نياز كشورها بنا بر منافع ملي شان باز مي گردد. به عبارت ديگر تلاش مي شود تا كشور الف ( گروه سياسي الف ) به شكلي فكر نمايد كه كشور ب ( يا گروه سياسي ب ) خواهان آن است. در برخي از كلاس هاي درس خود ( سال 1382 ) زماني كه از دانشجويان درخواست نمودم تا يك سرباز آمريكايي را در ذهن خود ترسيم نمايند غالبا وي را فردي قوي، هوشمند، تا بن دندان مسلح، ماجراجو، ( و البته بعضا بي ادب و تند خو ) ترسيم مي كردند. اين تصوير ذهني از سربازان آمريكايي با برنامه ريزي تبليغاتي هدفمند و گسترده اي ( خاصه در حوزه ي فرهنگ ) در جهت منافع ايالات متحده ي آمريكا در اذهان مردم جهان سوم ساخته شده است.3 _ از دير باز در ادبيات سياسي جهان اسلام مسئله ي « وازع داخلي » و « وازع خارجي » انسان مطرح بوده است. وازع در لغت به معناي حاكم، نهيب زننده مي باشد. چرا برخي امور مورد پذيرش قلبي قرار گرفته اما برخي ديگر به صورت اجبار تلقي مي گردند؟ دانشمندان پيشين مانند ابن خلدون متوجه اين نكته شده بودند كه صرف اجبار بيروني به شكل « تحميل منفي » تلقي مي شود در حالي كه علاقه ي دروني نياز به اجبار و مهار بيروني را از ميان مي برد. به تعبيري ديگر، « تازي را به زور به شكار نتوان برد.

» يكي از حوزه هاي مهم مطالعاتي در گرايش روانشناسي سياسي به بررسي نحوه ي دروني كردن ساخت ها و هنجارهاي رسمي ( قانوني ) باز مي گردد.4 _ شناخت پديده هاي سياسي متاثر از صافي هاي ادراكي حاكم بر فرد مي باشد. چه مسايلي بر ادراك ما تاثير گذارند؟ در اين زمينه مي توان به اعتقادات ( و ايدئولژي ها )، منافع، تجربيات شخصي اشاره نمود.چرا شعارهاي انتخاباتي شمال شهر تهران با جنوب شهر متفاوت است؟چرا برخي نامزدهاي انتخابات شوراي شهر تهران ( سال 1377 ) در برخي از مجالس سخنراني خويش از « كروات » استفاده مي نمودند و در برخي مكان هاي ديگر صورتي ساده به خود مي گرفتند؟ مخاطبين با چه معيارهايي به ارزيابي ايشان پرداخته و ايشان چه معيارهايي در ارزيابي مخاطبين سخنراني هاي خود داشتند؟مثالي تاريخي :يكي از قابل تامل ترين سخنراني هاي ميرزا ملكم خان ناظم الدوله به استفاده از ظرفيت هاي اعتقادي مخاطبين براي انتقال مفاهيم ( حتي مغاير با اعتقادات ايشان ) تاكيد دارد. خانم دكتر « فرشته نورايي » رساله ي مقطع دكتراي خويش _ در آمريكا _ را به موضوع افكار ميرزا ملكم خان ناظم الدوله اختصاص داده و آنرا به صورت كتاب در سال 1352 به چاپ رسانيده است. در ضميمه ي اين اثر ترجمه ي متن سخنراني ميرزا ملكم خان تحت عنوان « مدنيت ايراني » ( به زبان انگليسي در جمع مبلغان مسيحي در شهر لندن _ 1891 ميلادي ) در صفحات 229 الي 234 آمده كه مطالعه ي آن از نظر درك شيوه ي تبليغات رواني برخي از متجددان غربگرا

در كشورهاي اسلامي سودمند است. ملكم خان در اين سخنراني اشاره دارد كه « اصول احاديث و سنن » در اسلام، دريايي بي كران است كه مي توان « هر قانون جديد يا اصول تازه اي را به استناد به آن « ضابطه ها» و « احكام » وضع نمود. او مي گويد :« .... در اين بابت « تجربه هم داشته ايم . ترديد نيست كه بايد آن اصولي را كه اساس تمدن « شما » را مي سازند اخذ نماييم، اما به جاي اينكه آن را از لندن و پاريس بگيريم و بگوييم كه فلان سفير يا فلان دولت چنين و چنان مي گويد ( كه هرگز هم پذيرفته نمي شود ) آسان است كه آن اصول را اخذ نماييم و بگوييم كه منبع آنها اسلام است . ثبوت اين امر به آساني امكان دارد و اين را به تجربه دانسته ايم . يعني همان افكاري كه از اروپا آمدند و مطرود بودند همين كه گفته و ثابت شد كه در خود اسلام نهفته اند، بي درنگ و از روي اشتياق مقبول گرديدند . » ( فرشته نورايي : 1352، ص 233 )و در توصيه پاياني خويش به مبلغان مسيحي مي گويد« حال كه چنين تجربه اي داشته ايم . { منظور وي تجربه اخذ عقايد غربي با رنگ و بوي ديني است . } به نظر من به سود ميليون ها مسلمان است كه سياستمداران « شما » _ كه اين اندازه پول و نيروي بدون نتيجه مصرف كرده اند _ بهتر است كه روش خود را تغيير دهند و در عرضه

كردن آن اصول خارجي « سعي در متقاعد ساختن مردم » نمايند كه همه ي آن اصول از خود ما مسلمانان است. بدين طريق نماينده ي شما در يك سال، بيشتر مي تواند در بيداري مملكت و نشر تمدن كمك نمايد _ و حال آنكه تمام سعي و كوشش شما در يك قرن آن اثر را نداشته است. ... هر سفيري كه بتواند مردم ما يا حكومت ما را متقاعد گرداند كه او با علايق مذهبي به هيچ وجه كاري ندارد و عليه دين ما نيست، مسلما به سياست و منافع شما بهتر مي تواند خدمت نمايد كه تا كنون مجموع لشكر و بحريه و راه آهن و بانك هاي شما از پيش برده اند . » ( همان منبع، ص 234 )روش اقناع سازي منورالفكراني چون ميرزا ملكم خان هم اكنون نيز مورد توجه و استعمال بخشي از روشنفكران حاضر در جهان اسلام مي باشد. ( شيوه ي : خواهي نشوي رسوا همرنگ جماعت شو )5 _ يكي ديگر از مباحث مهم در روانشناسي سياسي به نقش گروه مرجع جامعه در هدايت نيازهاي احساس شده ايشان باز مي گردد. مثلا گفته مي شود كه بايد مقامات يك كشور ( مانند قضات ) _ به جهت كاهش احتمال وقوع فساد سياسي و خيانت به كشور _ از نظر مالي بي نياز باشند. در اينجا بر خلاف نگاه سطحي بينان اين سخن به معناي « ضرورت ثروتمند كردن » ايشان نيست. بلكه مقصود اصلي بي نيازي ذهني مقامات سياسي ( به همراه دارا بودن معيشتي متوسط و معقول ) بوده است. چه آنكه « از تنگي

چشم فيل معلومم شد آنان كه غني ترند محتاج ترند. » زرق و برق بنزهاي الگانس سيري ناپذير است. از اين رو توجه روانشناسي سياسي به چگونگي هدايت نيازهاي ذهني سياستمداران از طريق گروه هاي مرجع ( رفتاري و مقايسه اي ) معطوف مي شود.

political psychology

  Understanding the psychological aspects of national and international political developments is increasingly important in this age of international tension and sweeping political change. Political Psychology, the journal of the International Society of Political Psychology, is dedicated to the analysis of the interrelationships between psychological and political processes. International contributors draw on a diverse range of sources, including clinical and cognitive psychology, economics, history, international relations, philosophy, political science, political theory, sociology, personality and social psychology.

اكثريت توده هاي زحمتكش مردم به توليد و بازتوليد ثروت و تصرف خصوصي آن مي پردازند و اگر بر مبناي قانون ارزش به كارگر عمدتا، معادل متوسط مخارج معيشت وي و خانواده اش حقوق (بخشي از ارزش واقعي) پرداخت مي شود و مابقي آن (ارزش افزوده) به عنوان سود به سرمايه دار تعلق مي گيرد، طبعا اين رابطه ي استثمارگرانه و نابرابر به ايجاد فاصله ي بسيار فراخ طبقاتي بين اقليتي از صاحبان ثروت و قدرت در يك طرف و اكثريت عظيمي از پرولتاريا يعني مجموعه اي از مزدبگيران، زحمتكشان، بيكاران در طرف ديگر و نتيجتا گسترش فقر و محروميت وسيع در ميان توده هاي مردم يعني بخش اعظم جامعه منجر مي گردد كه عوارض اجتماعي بسيار ديگري مانند اختيار زدايي، مصرف گرايي بي هدف، ازخود بيگانگي، فرد گرايي و رقابت هاي ناسالم اقتصادي/ اجتماعي ماحصل ناهنجار آن مي باشند. براي مثال در حاليكه اخيرا در امريكا، سالانه معادل 7 تريليون دلار فعاليت اقتصادي انجام ميگيرد و تنها در سال 2003 كمپاني هاي امريكا مبلغي، معادل 850 بيليون دلار منفعت داشتند، اما بخاطر سلطه مناسبات استثماري سرمايه داري و وجود فاصله ي عظيم طبقاتي در اين جامعه در سال هاي اخير فقط حدود يك درصد از جمعيت صاحب بيش از 40 درصد از ثروت هستند اما حدود 20 درصد از مردم در زير خط فقر بوده و بالاي 60 درصد كه طبقه ي كارگر را تشكيل مي دهند هيچ گونه كنترلي بر فعاليت اقتصادي و كار خود ندارند و تحت كنترل برنامه هاي استراتژيك اقتصادي/ سياسي از طرف طبقه ي سرمايه دار يعني تقريبا 2

درصد از جمعيت، براي زندگي تلاش ميكنند (مانتلي ريوير، جولاي/ اگوست: 117 116 ،23، 17 و 16). نمونه ديگر آن را ميتوان در ايران ديد كه ثروت 10 در صد از رده بالاي جمعيت 17 برابر بيشتر از 10 درصد در پايين جامعه ميباشد و بيش از 11 درصد از جمعيت زير خط فقر زنذگي ميكنند (سايت روشنگري 19 سپتامبر2006، گرفته شده از ايسنا، 23 شهريور 1385 ). وگرنه بنا بر نطر ديالكتيكي و ترقي بينانه جنبش چپ، با ظهور سوسياليسم يعني تغيير راديكال در مناسبات اقتصادي/ اجتماعي سرمايه داري با نظامي كه بر اساس مالكيت و كنترل عمومي و دمكراتيك بر اهرم هاي اصلي اقتصاد و ثروت توليد گشته از آنها استوار باشد، زندگي تقريبا براي همه ي انسان ها شكوفاتر و دلپذيرتر خواهد گرديد. اگر در جامعه ي سرمايه داري به خاطر وجود روابط كارمزدي، نيروي كار همچون يك شيي (object) وجود خارجي و قدرتي مستقل به خود يافته بيگانه از و حتي در مقابل شخصيت انساني قرار مي گيرد و اكثريت مردم اسير قيودات استثمارگر و ستمگر اجتماعي و تحت كنترل سرمايه و مناسبات كالايي آكنده از آن قرار مي گيرند، درصورت برقراري سوسياليسم، پرولتاريا يعني اكثريت قاطع توده هاي مردم (مزدبگيران، بيكاران، محرومان شهر و روستا و ساير اقشار زحمتكش مانند اغلب پزشكان، متخصصان تكنولوژيك/ كامپيوتري، مديران در رده هاي پايين و متوسط) فارغ از كنترل سرمايه بوده و با مشاركت آگاه و مستقيم خود در سازماندهي اقتصادي/ اجتماعي جامعه و از طريق نفي سيستم كارمزد و روابط بيگانه گراي مشتق يافته از آن كه پديده ي عمده ي نفي كننده

ي انسانيت است، به ايجاد جامعه اي آزاد، برابر، عادلانه و همبستگي آور اقدام مي كنند. در جامعه ي جديد ديگر زندگي مردم تحت كنترل عوامل مخرب اجتماعي (مناسبات استثمارگرايانه/ستمگرايانه و محدوديت هاي مادي/ معنوي متاثر از آن) قرار نمي گيرد بلكه ارزش ها و موازين مثبت بدست آمده در طول تاريخ بشري و از جمله آزادي، دمكراسي و عدالت اجتماعي با ظرفيت هاي بسيار وسيع تر، راديكال تر و انساني تر متكامل تر شده در جامعه استقرار مي يابند.   در اينجا قابل اهميت است اشاره گردد كه در قرن 20 آنچه كه به نام سوسياليسم در برخي از جوامع و به ويژه در شوروي سابق تجربه شد با ماهيت انساني يك جامعه ي سوسياليستي كه تا به حال ميليون ها انسان زندگي و جان خود را در راه آن باخته اند فاصله داشت. نظام هاي مستبد تك حزبي كه در آن انسان ها نمي توانستند عقايد دگرانديش خود را ابراز كنند، گروه ها و سازمان هاي اجتماعي/ سياسي خود را تشكيل بدهند و به ويژه اينكه كارگران حق تشكيل اتحاديه ها و سازمان هاي مستقل خود را نداشتند و در عوض برنامه ريزي هاي اقتصادي/ اجتماعي و تصميم گيري هاي استراتژيك براي ساختمان جامعه كاملا سانتراليزه و تحت كنترل يك اقليت بسيار كوچك در رهبري احزاب كمونيست و در زير نظر حكومت گران بودند، هيچگونه قرابتي با يك جامعه ي سوسياليست دمكراتيك كه حكومت واقعي پرولتاريا مستقر بوده و انسان ها بر زندگي شخصي و اجتماعي خود كنترل آزاد، آگاه و همبستگي آور داشته باشند، نداشتند. اگر به اين نظريه ي بسيار مهم

بنيانگزاران سوسياليسم (ماركس و انگلس) پايبند باشيم كه "آزادي هر فرد در قيد آزادي براي همه" است، ديگر بايد بديهي باشد كه سوسياليسم يعني ايجاد شرايطي عادلانه، برابرگونه و بدون استثمار از دمكراسي يعني مشاركت آزاد و آگاه انسان ها در تعيين سرنوشت فردي و خصلت مناسبات اجتماعي جدا ناپذير است. سوسياليسم يعني تبلور يك زندگي انساني در ابعاد مادي و معنوي جامعه بدون وجود دمكراسي واقعي، يعني يك ساختار سياسي واقعا دمكراتيك دست يافتني نخواهد بود. در خاتمه مسئله ي بسيار حياتي اين است كه نفي مناسبات مخرب سرمايه داري و نقد از سوسياليسم تجربه شده در اين قرن تنها طرف ساده تر قضييه است و موضوع چگونگي حركت در جهت ايجاد سوسياليسم واقعي است كه همچون چالش اصلي در مقابل جنبش چپ قرار دارد. اما اعتقاد به فلسفه ي ماترياليسم ديالكتيك يعني پيشروي ناگزير جامعه به سوي موازين عالي تر معنوي و مناسبات عادلانه تر اجتماعي به مثابه ي سوخت و انرژي ذهني انسان هاي سوسياليست، سرانجام در مبارزات و فعاليت هاي جنبش هاي آزاديخواه و عدالت جو ماديت پيدا مي كند. تاريخ بشري مٌهر خود را بر پيروزي اين روند مترقي و انقلابي زده است. معتقدان به اين راه مقدس انساني، لاجرم، بايد عمل كنند.

منبع: راه كارگر What Is Socialism?

by Gordon Schultz

The German socialist Karl Marx was once asked what his favorite maxim was. He replied with a line by the Roman playwright Terence: "I am a man, and nothing that concerns a man, is a matter of indifference to me."If for the moment we ignore the use of sexist

language in this ancient quotation, we get a feel for the profoundly humanitarian spirit of Marx and socialists since him.Indeed, socialists are very concerned about the injustice and social ills in the world today—hunger, poverty, unemployment, illiteracy, disease, war, the exploitation of workers, the oppression of nations, races, women, and gays, the destruction of the environment, and the threat of nuclear annihilation.Socialists obviously don't have a monopoly on compassion, however. What distinguishes socialists from other socially concerned people is that we do not view these problems as normal, natural, eternal, or an inherent feature of the human condition. We believe that these problems are historically and socially created and that they can be solved by human beings through conscious, organized political struggle and change.Socialist Action argues that the wealth and other advances produced by industry, technology, and science have made it possible to eliminate these problems but that these problems continue because of the dominant economic and political interests and values of society. We assert that capitalism is ultimately the main source of these problems in the United States and the world today.Capitalism and the exploitation of workersUnder capitalism, the chief means of production—the factories, the railroads, the mines, the banks, the public utilities, the offices, and all of the related technology—are privately owned by a super-rich minority, the capitalist class. The capitalists then compete with each other in the marketplace and run production on the basis of what will bring them the biggest profit.This drive to successfully compete and to maximize profit leads big

business to exploit workers, to pay their employees as little as possible, a mere fraction of the actual value that they produce. It also leads big business to resist the efforts of workers to unionize and to obtain increased pay, reduced working hours, and improved working conditions.This exploitation of workers results in a gross concentration of wealth, to the benefit of the capitalists and at the expense of working people. Even in the United States, the richest country in the world, where workers admittedly have one of the highest living standards, there is nonetheless a gross concentration of wealth. According to the Federal Reserve Survey of Consumer Finances, the top 1% of American families (834,000 households) own more than the bottom 90% (84 million households).This social inequality is aggravated by mass unemployment, which is endemic to capitalism. Because the means of production is divided up among the individual capitalists competing with each other, there is no overall coordination or planning of the economy and consequently no consideration to provide jobs to everybody who is able and willing to work.This anarchy of production for private profit also fuels the erratic boom-and-bust cycle of the capitalist economy. Periodically, the economy experiences crises of overproduction when the capitalists inadvertently glut the market with products that they cannot sell at a profit. The result is recessions and massive layoffs of workers, which ruin lives, idle factories, and deprive society of the benefits of production.The basic irrationality of capitalism is highlighted by the glaring gap between unmet human needs on

one hand and the untapped potential of the existing human and material resources to fulfill these needs on the other. For example, when inventors or scientists or technicians develop new, advanced labor-saving technology, this should be a cause for celebration for workers because it means that the work week could be cut with no cut in weekly pay. Workers could enjoy greater leisure time without a drop in income. Instead, the capitalists use labor-saving technology to lay off workers because, of course, it only makes good sense from the business point of view to cut labor costs in order to increase profits.In the United States, there is a great need for a massive construction of more schools, hospitals, child-care centers, and recreation centers. There is also a great need to repair the nation's deteriorating infrastructure, including its roads, bridges, mass transit, and water systems. The capital, raw materials, and labor for such development exists, but the corporate rich do not invest in such projects because they correctly judge that it would not be profitable for them to do so. The potential, overwhelmingly working-class consumers of such services simply would not be able to afford the prices that big business would have to charge in order to make a profit.Nor does the capitalist government finance such a massive expansion as part of a public works program, for a couple of reasons. First of all, it would raise the public's expectation, which is basically at odds with capitalist ideology, that society should be responsible to provide for

its members. And secondly, it would raise the possibility that the public would force the government to tax the rich to fund such an expensive program.The oppression of African-Americans and HispanicsIn addition to exploiting workers, capitalism contributes to the oppression of other groups in society. White racism and the oppression of African-Americans arose with the European slave trade, but they have been perpetuated under capitalism.After the slaves were freed during the Civil War, the capitalists used racism to justify paying less to Black employees. The capitalists also used racism to pit white workers against Black workers in order to divide the working class and weaken the organized labor movement. Despite the gains of the civil rights movement of the 1950s and '60s, white racist discrimination in employment and in other areas of life persists.Furthermore, the second-class status of African-Americans has been deepened by color-blind free market forces, specifically by the recent movement of industry out of the cities, where the Black community is concentrated. The resulting loss of decent-paying working-class jobs has increased Black poverty and devastated Black neighborhoods and families, fueling crime, drug addiction, and hopelessness.The oppression of Hispanics in the United states is similar to that of African-Americans in that it is based on widespread racist discrimination, combined with a decline in the number of available decent-paying jobs. The Anglo suppression of various aspects of Latin culture and identity worsens the plight of Hispanics in this country.The oppression of women and gaysWhile the oppression of women predated the establishment of capitalism, the private

profit system has perpetuated their subordination to men. The main basis of women's oppression in capitalist society is the segregation of women in lower paying jobs in the labor market and the relegation of women to unequally shared child care and housework in the family.These two spheres of women's oppression—the labor market and the family—are mutually reinforcing. So long as women are unduly burdened by child care and housework, they will not be able to gain equality with men in employment. So long as women bring home a smaller paycheck, they will not be able to get their male partners to share domestic responsibilities equally.These unequal labor relations between men and women sustain the sexist ideology that justifies different and unequal gender roles and the rigid, polarized norms for males and females in all aspects of life.The oppression of gays, lesbians, and bisexuals is largely derived from this sexist ideology. Gays, lesbians, and bisexuals are stigmatized because they defy the norm of exclusive heterosexuality and because they do not conform to conventional standards of masculinity and femininity.Imperialism and U.S. foreign policyOn an international level, capitalism has led to the development of imperialism. Since the nineteenth century, the corporate rich of the advanced industrialized capitalist nations of Western Europe, the United States, and Japan have invested capital and exploited cheap labor and natural resources in the colonial world of Africa, Asia, and Latin America.The economic domination of the imperialist nations has distorted the development of the Third World nations, condemning the masses of their populations to

poverty and misery. The rivalry between the imperialist nations has also led to military conflicts, including two world wars, as they competed for new world markets and carved up the world. Since the Second World War, the imperialist nations have been forced to grant most of their former colonies formal political independence, but their economic domination continues.Since its victory in World War II, the United States has been the leading imperialist power. At various points over the past fifty years, the U.S. government has defended American corporate interests abroad by supporting such repressive, undemocratic governments as the fascist dictatorship of General Francisco Franco in Spain, the apartheid regime in South Africa, the shah of Iran, the Marcos dictatorship of the Philippines, and the recently deposed Suharto dictatorship in Indonesia.The U.S. government has also gone to war or used other forms of military intervention to defend big business interests, such as in Korea in the '50s, Cuba in the '60s, Vietnam in the '60s and '70s, Nicaragua in the '80s, and Iraq in the '90s. The U.S. imperialists have also overthrown democratically elected reform governments that encroached on U.S. corporate privilege, such as in Iran in 1953, Guatemala in 1954, the Dominican Republic in 1965, and Chile in 1973.Additionally, the United States dropped the atom bomb in World War II and launched the arms race with the Soviet Union—all to intimidate the Soviet Union and to deter the people of the colonial world from challenging imperialist domination and going the route of socialist revolution.The socialist solutionSocialist

Action argues that the problems of exploitation and oppression in the world today can ultimately be solved by first replacing the capitalist system with a socialist system. The chief means of production should be socialized, that is, taken out of the private hands of the capitalists and put under public ownership, that is, government ownership.The economy should then be run by councils of democratically elected representatives of workers and consumers at all levels of the economy. Instead of being run on the basis of what will maximize profit for a super-rich minority, the economy should be planned to meet the needs of the people—in employment, education, nutrition, health care, housing, transportation, leisure, and cultural development.A socialist government could raise the minimum wage to union levels, cut the work week with no cut in weekly pay, and spread around the newly available work to the unemployed. A public works program, such as the one mentioned earlier, could be launched to provide yet more jobs and offer sorely needed social services. The government could provide free health care, from cradle to grave, and free education, from nursery school to graduate school.A socialist government could also address the special needs and interests of the oppressed. Existing anti-discrimination legislation in employment could be strongly enforced, and pay equity and affirmative action for women and racial minorities could be expanded. Blacks and Hispanics could be granted community control of their respective communities. The racist, class-biased death penalty could be abolished.The establishment of flexible working hours, paid parental leave, and child-care

facilities, as well as the defense of safe, legal and accessible abortion, would provide women with alternatives to sacrificing work for the sake of their children and because of unwanted pregnancies, respectively. Same-sex marriage could be legalized, and a massive program, like the space program or the Manhattan Project, could be financed to find a vaccine and a cure for AIDS.Money currently spent on the military could be spent instead on cleaning up the country's air and waterways and developing environmentally safe technology. A socialist government of the United States would end this country's oppression of Third World nations because it would not be defending corporate profit there but would be encouraging the workers and peasants of those countries to follow suit and make their own socialist revolutions.The socialist system that Socialist Action advocates would be a multiparty system, with all of the democratic rights won and enjoyed in the most democratic capitalist nations, including freedom of speech, freedom of the press, freedom of association, freedom of assembly, and freedom of religion. A genuinely socialist system would be far more democratic than the most democratic capitalist system because in a socialist economy the common working people would democratically decide what should be produced and how it should be produced.Social democracy and StalinismMany people often ask Socialist Action if we support the model of socialism offered by the social democratic parties and government administrations in Western European nations. We say "no."In those countries, the Labor, Social Democratic, and Socialist parties have helped their working-class constituencies to

win important progressive reforms, such as universal suffrage, the eight-hour day, old-age pensions, free health care and education, and social services more extensive than those here in the United States. However, these parties and the trade unions affiliated with them have secured these reforms within the capitalist framework, which they have never fundamentally challenged or sought to replace with socialism. Therefore, the capitalists' rule of the economy, their exploitation of the working class, and the resulting concentration of wealth continue.People also ask us if the so-called Communist countries of the former Soviet bloc represented the model of socialism that we support. Again, as with the Social Democrats, our answer is "no."In the former Soviet bloc, the capitalist class was expropriated, and the economies were socialized. These socialized economies made possible great progress in raising the living standards of the masses of workers and peasants in the areas of employment, health care, education, and nutrition, and in upgrading the status of women. However, these countries were ruled through the Communist parties by privileged bureaucratic elites that denied socialist democracy and imposed repressive, totalitarian political systems on the people. These dictatorial governments not only violated basic democratic and human rights but mismanaged the planned economies, being responsible for inefficiency, waste, corruption, and stagnation.The origins of these dictatorial bureaucratic regimes lie with the degeneration of the Russian Revolution in the 1920s and 1930s. One of the two leaders of the Bolshevik Revolution, Leon Trotsky, argued that the Bolshevik model of socialist democracy was never fully implemented and then

was completely destroyed under the Stalin dictatorship because of a combination of factors. These factors included the failure of the socialist revolutions to triumph in Europe after the First World War, the resulting isolation of the Russian Revolution, the military attacks on the young Soviet republic by the imperialist nations, the devastation caused by the First World War and the Civil War that followed the revolution, the lack of democratic traditions in czarist Russia, and the general low educational and cultural levels of the masses of workers and peasants.Currently, in the former Soviet bloc nations, the ruling Stalinist bureaucracies, allied with the Western imperialists and native capitalist "wannabes," are trying to restore capitalism. So far, the introduction of the free market into the Soviet bloc has resulted in a gigantic drop in productivity and in the living standards of common working people, with increasing unemployment, poverty, and social inequality.This right-wing attempt to restore capitalism and the corresponding attacks on social services and entitlements, such as free health care and full employment, in the former Soviet bloc have also made it easier for the capitalist governments of Western Europe to attack the various reforms and social services that the labor movements and social democratic parties of those countries have won over the past decades.Socialist Action hailed the collapse of the repressive Communist Party regimes of the Soviet bloc, but we oppose the restoration of capitalism there. Instead, we call for a defense of the socialized economies and for the workers and their allies to overthrow the

ruling Stalinist bureaucracies and establish socialist democracy in their place.Socialism and human natureMany critics say that socialism is a great idea in theory but that it is completely unrealistic and utopian because it goes against basic human nature. The critics claim that human beings are just too selfish, too greedy, too competitive, and too aggressive to create and sustain a cooperative and egalitarian society.Socialists recognize that individual self-interest has always existed and will always exist in human beings. We also acknowledge that there will never be a perfect harmony between the individual and society.But we argue that individual self-interest need not be the ruling principle of society. History and cross-cultural research suggest that basic human nature consists of many different, divergent, but co-existing capacities, and that human personality and behavior are largely shaped by the social institutions, practices, and ruling ideology of the given society.The critics of socialism correctly perceive the hyper-individualism of people in capitalist society, but then they incorrectly generalize this historically specific characteristic to human beings across time and place. They cannot imagine or understand that a reorganization of society along socialist lines would elicit, facilitate, and reinforce the basic human capacities for cooperation and solidarity.The revolutionary potential of workers the oppressedStill, the point about self-interest as a motivating factor for human behavior is an important one. Socialists believe that many people of conscience from different classes and backgrounds can be won to a socialist perspective through appeals to reason, morality, and political idealism. However, we believe that the main impetus

for a socialist movement to sustain itself and successfully transform society must be collective self-interest and power.We believe that the working class is the only social force that has both the necessary self-interest and power to lead the struggle for socialism. Socialism is in the interests of the working class because it will allow the workers to reclaim the wealth that they produced but which the capitalists appropriated from them through exploitation. The working class also has the power to overturn capitalism because of its strategic location at the point of production and its corresponding ability to shut down production by simply withdrawing its labor. Thus, a mass socialist movement can only grow out of a revitalized and radicalized labor movement, based on the trade unions and other organizations of the working class.Similarly, we believe that only the oppressed possess sufficient self-interest to lead the struggles for their own liberation. Therefore, we support the autonomous movements of the oppressed--the Black movement, the Hispanic movement, the women's movement, and the gay and lesbian movement--to insure that their respective needs and demands are met.However, we do not believe that the oppressed by themselves possess sufficient power to fully achieve their liberation since their oppression is at least partly rooted in the capitalist system. Because only the organized working class possesses sufficient power to abolish capitalism and its concomitant forms of oppression, the oppressed must win the organized working class to support their respective struggles, as well as ultimately ally themselves with the working class in the struggle

for socialism.Independent mass actionSocialist Action does not believe that socialism can be voted into power through free elections. History has repeatedly shown that when workers and their allies try to use the existing democratic process to advance their interests and replace capitalism with a socialist system, the capitalist class and the armed forces of the capitalist state will smash democracy to save capitalism, as happened, for example, in Chile twenty-five years ago this month.Socialist Action points out that progressive social change has been made in this country through mass action, not by voting in certain politicians or by working within the system.American independence from England was gained through a revolution. The passage of the Bill of Rights was prompted by a rebellion of poor farmers. The abolition of slavery and the extension of suffrage to Black men was accomplished through a second revolution, the Civil War. Women won the vote through the women's suffrage movement.The labor movement won the twelve-hour day, then the eight-hour day, the right to strike, the right to form unions and bargain collectively, the minimum wage, unemployment compensation, worker's disability. Social Security, welfare, and increased wages and benefits for union members.The civil rights movement overthrew the segregationist "Jim Crow" laws of the South and forced the government to outlaw racist discrimination in employment and housing and to implement affirmative action.The anti-war movement helped force the U.S. to end its imperialist war against the Vietnamese in their just struggle for self-determination.The feminist movement won anti-discrimination legislation, affirmative action, pay equity in some

public institutions, and the legalization of abortion.The gay and lesbian movement, too, has secured anti-discrimination legislation and greater funding of AIDS research and patient care.Additionally, the environmental and consumer protection movements have won important reforms that moderate big business's destruction of the planet and manufacture of unsafe commodities in its relentless pursuit of profits.Socialist Action advocates the independent political action of the workers and the oppressed to bring about further progressive change. We call for and build mass demonstrations, rallies, pickets, and strikes.We counter-pose such mass action to reliance on the American two-party system, electoral campaigns, and behind-the scenes lobbying of capitalist politicians. The logic of working within the two-party system of the capitalist political establishment is to subordinate the needs, demands, and priorities of the workers and the oppressed to what is acceptable to the rulers of this country. The inevitable result is the demobilization and cooptation of the struggle for change.We point out that the impetus for progressive social change has never come from the Democratic and Republican parties but that they can be forced by mass action to implement progressive policies and reforms, at least up to certain limits. However, we argue that socialism can only be achieved by a revolutionary culmination of mass action of the workers and their allies in opposition to the capitalist state and capitalist political parties.Socialist Action aspires to play a leading role in building a popular mass socialist movement in this country. Our members have participated in the labor movement, the civil rights movement, the anti-Vietnam

War movement, the women's movement, the gay and lesbian movement, the environmental movement, the Central America solidarity movement, and the movement against the Gulf War, among others.

بر مبناي آريستوكراسي بود ولي در وضع كنوني دنيا و اقتصاد و سياست رنگ و شكل ديگري به خود گرفته است. انديشمند اروپائي «هابز» اليگارشي را نوعي حكومت مي داند كه از آريستوكراسي نتيجه مي شود. طبق نظر او وقتي كه مردم از حكومت آريستوكراسي ناراضي باشند اليگارشي رخ مي دهد. سؤال اصلي اين است كه در جهان قرن بيست و يكم چه كساني جايگزين آريستوكراسي قرن هاي گذشته شده اند و شناخت و درك ما از آنها چيست؟    در شناخت ماهيت امپراتوري آمريكا بايد به گفتار و كردار رئيس جمهور آن نظام و به اقليتي كه قدرت را در دست مي گيرند و در اركان قانونگذاري (كنگره)، قضائيه (ديوان عالي كشور)، اجرائيه (ديوان سالاري و مجموعه نظامي و صنعتي و اطلاعاتي و ارتباطي) و رسانه اي و فرهنگي توجه كرد كه بزرگترين عوامل و نشانه هاي اليگارشي ايالات متحده هستند. متفكر و فيلسوف يوناني ارسطو در كتاب «سياست» خود به يك دايره اي اشاره مي كند كه در حال چرخش است و در يك نقطه آن اليگارشي نظام در نتيجه ثروت و جهالت خود ترشيده شده است. اين چنين جرياني مسير استبداد را هموار مي كند و پس از مدتي استبداد و خودخواهي به هرج و مرج تبديل مي شود كه محصول آن نوعي از دموكراسي است كه به تدريج به اليگارشي منتقل شده و بدين ترتيب اين جريان در اين دايره ادامه پيدا كرده و تكرار مي شود. اليگارشي امروز آمريكا منحصر به دولت كنوني، جرج دبليوبوش و همكاران نو محافظه كار نيست كه در شش سال اخير كاخ سفيد، كنگره، ديوانعالي كشور و

قسمت مهمي از رسانه ها و بنگاه هاي خصوصي را در اختيار دارند. اعتداليون و به اصطلاح ليبراليست هاي آمريكا و نوليبراليست ها نيز جزو اين اليگارشي به شمار مي روند.     اليگارشي آمريكا متعلق به حزب جمهوريخواهان و دموكرات ها هم نيست، بلكه در حقيقت آمريكا از جنبه اليگارشي يك حزبي است كه در آن دو جناح متفاوت به نام جمهوريخواهان و دموكرات ها فعاليت دارند. اليگارشي آمريكا و امپراتوري آن از جنبه ماهيت و اصل انحصارگراست. اليگارشي آمريكا يك طبقه ويژه اجتماعي- اقتصادي و فرهنگي است كه مي خواهد نه تنها در داخل آمريكا حكومت كند بلكه امپراتوري آن سال هاست كه براي مديريت بر سيستم جهان امروز نقشه مي كشد. تفاوت ايدئولوژيك، سازماني، سياستگذاري دو حزب آمريكا اكنون به جائي رسيده است كه اختلاف و مناظره اصلي در بين نخبگان آمريكا بر اين است كه كدام جناح و كدام اقليت بهتر مي تواند اين مديريت را به نحو احسن انجام داده و در مسير وصول به اهداف، از آسيب هاي احتمالي جلوگيري كند.     قواي سه گانه نظام آمريكا يعني مجريه، قضائيه و مقننه اكنون همه در كنترل و اختيار حزب جمهوري خواه است ولي در اين شش سال حكومت بوش قريب به اتفاق هر دو حزب و كنگره آمريكا و قوه قضائيه و صاحبان رسانه هاي اصلي و بنگاه هاي غيردولتي آمريكا در باره بسياري از مسائل و مشكلات داخلي و خارجي ايالات متحده همفكر و همكار بودند: حمله و تسخير عراق و افغانستان و اشغال آن دو كشور و ادامه اشغالگري و استقرار قواي نظامي آمريكا در اين دو سرزمين، حمايت بي

چون و چرا از صهيونيسم و اسرائيل، مخالفت شديد با اسلام گرايان و كوشش در تضعيف و براندازي نظام جمهوري اسلامي ايران، مبارزه با «تروريسم جهاني» به عنوان يك «جنگ طولاني» و يك الگوي جنگ سرد جهاني در حفظ همبستگي هاي داخلي و ائتلافي خارجي، توافق در برتري آمريكا «چالش براي دنيا»، موافقت در استثنائي بودن آمريكا در قراردادهاي مربوط به حفظ محيط زيست، حقوق و سازمان هاي بين المللي، و حقوق بشر، همفكري در فلسفه به اصطلاح جهاني سازي، آهنگي در خصوصي كردن بيشتر احتياجات و رفاه عمومي و مخالفت با بيمه هاي بهداشت و اجتماعي ملي براي همه شهروندان آمريكا.     امروز نظام آمريكا را نمي توان از طريق مشخصات دو حزب جمهوريخواه و دموكرات و با عناويني مثل نو محافظه كاران، نو ليبرال ها، و حتي مترقي هاي چپ و راست درك و اندازه گيري كرد. شناخت آمريكا و به طور كلي غرب احتياج به شناخت ماهيت و ذات و مشخصات اليگارشي آن نظام ها دارد و اليگارشي جهان معاصر ما ابعاد و محاسبات انديشه اي، اجتماعي، اقتصادي و ارتباطاتي جديدي دارد كه بايد از آنها آگاهي پيدا كنيم. انتخابات ملي ماه آينده (نوامبر) آمريكا براي تعيين نمايندگان كنگره (دو مجلس نمايندگان و سنا) تغيير اساسي در ساختار اين اليگارشي نخواهد داد ولي از جنبه مشروعيت نظام و مشروعيت دو جناح حزبي جمهوريخواه و دموكرات ها بسيار مهم است. در صورتي كه دموكرات ها نتوانند كنترل حزب جمهوريخواه را در مجلس نمايندگان و مجلس سنا بشكنند، آمريكائي ها بايد براي اولين بار در تاريخ خود به فكر جناح و حزب سوم باشند كه

هيچوقت وجود نداشته و در صورت وقوع در نطفه خفه شده و هيچگاه نتوانسته به كاخ سفيد و ساير نهادها راه يابد.

*روزنامه كيهان

مثلاً در بعد نظري به معناي حقانيت اديان متعدد است چرا كه خوبيها و حقيقت ها در بين اديان پخش شده است. در يك جمله كوتاه در نقد اين نگرش ميتوان گفت: تعاليم همه اديان، چگونه ما را نهايتا به نقطهواحدي ميرسانند؟ وقتي اسلام اولين مسأله و سخنش اين است كه خدا يكي است و راه رستگاري، پذيرفتن توحيد است؛ اين راه، چگونه با مسيحيتي كه دعوت به تثليث ميكند يكي است؟ آيا دو خط كه در دو جهت متقابل امتداد دارند ممكن است در يك نقطه با هم تلاقيكنند؟ج ) فمينيسم: فمينيسم كه از واژه Feme به معني زن مشتق است به معني عقيده به حقوق زنان و گرايش به دفاع از زن است. اولين هسته سازمان دهي شده اين گرايش، در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد در سال 1945 گذاردهشد. هر چند در اين نشست، واژه هايي از قبيل مقام زن و حقوق بشر، ترنمي خوش داشت اما اينك كه بيش از پنجاه سال از طنين افكني آن نداي اوليه ميگذرد آثار ناخوشايند آن در حركت ها و تشكل هاي ايجاد شده در دنيا به خوبي به چشم ميخورد. قبل از اين حركت سازمان دهيشده، در اوايل دهه 1910، پيشروان حقوق زنان در آمريكا، كلمه فمينيسم را به فرهنگ لغات غربي وارد كردند. در سال 1916 حزب ملي زنان فعاليت خود را آغاز كرد. با انقلاب صنعتي، نهضت هاي فمينيستي نيز فشار خود را در راستاي اشتغال زنان در فعاليت هاي صنعتي افزايشدادند. بدون آن كه براي كانون خانواده و نقش حياتي آن به عنوان همسر و مادر، برنامه اي انديشيده باشند. به نام آزادي زن و برابري او با مرد، جايگاه

والاي زن به عنوان مربي جامعه لگدمال شد و ارزش اقتصادي دادن به وقت و كار وي، جانشين ارزش نقش تربيتي او گرديد. سيگارويژه زنان، حق انتخاب براي تنها زيستن و تشكيل خانواده يك نفره، ايجاد مركز بحران تجاوز، عشق آزاد و... از ارمغان هاي ديگر اين جريان بود.د ) بوروكراسي: اين عنوان بر قشر اداري هر سازماني كه نيازمند مديريت وسيع است، گفته ميشود و نيز منظور از آن حاكميت اين قشر به عنوان يك طبقه اجتماعي ميباشد. سلطه سياسي و اقتصادي اين قشر، در نگرش بوروكراسي در جامعه،دائما رو به تزايد است و بسياري، آن را نوعي حاكميت طبقه اي گسترده و خطرناك ميدانند. اما از نظر ماركسيست ها بوروكراسي يك طبقه نيست بلكه آلت طبقات حاكمه است.ه ) آريستوكراسي: به معناي اشرافيت است و معمولاً آن قشر و دسته اي را نشان ميدهد كه داراي امتيازات فراوان هستند و از ثروت و نفوذ برخوردارند. در اين نگرش مقامات عالي هم در اختيار اين گروه قرار ميگيرد و قدرت سياسي دردست اين قشر متمركز ميگردد.و ) دموكراسي: لفظي است يوناني كه از دو كلمه Demos (مردم) و Crotas(حكومت كردن) تركيب شده است. دموكراسي به معناي اعمال قدرت به وسيله جامعه است. مونتسكيو ميگويد: دموكراسي هنگامي برقرار ميشودكه مردم حاكميت و قدرت را در دست داشته باشند. ادعاي دموكراسي جديد مشاركت همگاني، آزاديهاي خصوصي و عمومي، تعدد ايدئولوژي، تصميم اكثريت، تعدد نهادهاي حاكم و... ميباشد. در انواع دموكراسي ميتوان به موارد مستقيم، پارلماني و نيمه مستقيم اشاره كرد. نوع نيمهمستقيم بدين معني است كه هر چند امور به دست نمايندگان سپرده شده است، اما مردم در امور اجتماعي

شركت فعال دارند.ز ) ليبراليسم: واژه Liberal در لغت به معناي مختلف به كار رفته است: آزاد مرد در مقابل برده، روشنفكر، سخاوتمند، لاابالي، بيبند و بار و... اما در اصطلاح به يك گونه طرز تفكر در زمينه هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و ديني گفته ميشود كه تكيه اصلي آن بر آزادي هر چه بيشتر و توجه به حقوق طبيعي افراد است. اين مكتب كه اولين بار به عنوان يك حزب سياسي در سال 1850 م در انگليس مطرح گرديد داراي اصول و ويژگيهايي است از قبيل: 1- فردگرايي: فرد و حقوق او بر همه چيز مقدم است. اگر دولت هم تشكيل شده است بايد در خدمت خواسته هاي افراد جامعه باشد و نفع جامعه، موهوم است.2- ارزش مطلق آزادي: تنها حد آزادي در نظر ليبرال ها، آزادي افراد ديگر است. ديگر هيچ مقوله اي از قبيل عدالت اجتماعي و اقتصادي، حفظ بنيان خانواده، اخلاق و... نميتواند آن را محدود كند. همه بايد قرباني اين آزادي مطلق شوند.3- انسان محوري و امانيسم: با توجه به نگرش مادي اين انديشه به عالم، آنچه اصل است، انسان است. به همين دليل در وضع قوانين و ارائه خطوط اصلي سياست و اقتصاد و فرهنگ، آنچه مهم و اصل است ديدگاه انسان و اراده اوست. برخلاف اديان الهي و توحيدي كه خدامحور هستند و مقنن اصلي را خداوند ميدانند.براي آگاهي بيشتر ر.ك:1- پرسش ها و پاسخ ها، آيت الله مصباح يزدي، ج 42- اگزيستانسياليسم و علم و اسكولاستيك جديد، محمد علي آشنا3- فرهنگ سياسي، دكتر بهروز شكيبا4- مجله كتاب نقد، شماره 12، پاييز 1378

*http://www.porsojoo.com/fa/node/46074

فرهنگي، از وجوه و ابعاد و ويژگيهاي پيشرفتهاي علمي و رهيافتهاي نوين دانش بشري است كه بر خصيصه برهم تافتگي و در هم تنيدگي دانشها در دوران معاصر استوار است. در گذشته دانشهاي بشري از يكديگر متمايزتر و نامرتبط تر بودند، اما در حد تخصصي و تنوعي كه امروزه دارند نمي رسيدند؛ چنانكه حكيمي چون ابن سينا مي توانست در همه فنون و علوم روز هماوردي نمايد و به عنوان حكيم كه اصطلاحي براي دارندگان همه، يا اكثر دانشها بود، مشهور و زبانزد شود. شيخ بهايي نيز در بيشتر علوم عصر خويش سرآمد بوده هرچند در عصر وي (قرن يازدهم) دايره و دامنه علوم گسترده تر شده بود، و امكان تخصص يافتن در هر يك از علوم به مراتب سخت تر. با اين حال شيخ بهايي 88 كتاب و رساله در علوم مختلف و متنوع حتي در رشته هاي حساب، مهندسي، هيئت و نجوم و نيز نوارد و غرائب از خود به جاي نهاده ولي بازهم اظهار عجز مي نمايد و چنين مي گويد:

«بر هر دانشي چيره شدم، اما هر صاحب دانشي (متخصصي) بر من چيره شد.» همان سان كه پيشرفت علوم، زاييده تخصصهاي جديد است، به گونه اي طبيعي نياز هر يك از رشته هاي دانش را به يكديگر نيز به صورت فزاينده اي اقتضاء داشته است. به طوريكه امروزه رشته هايي چون: جامعه شناسي، زبان شناسي، ادبيات، فلسفه و پزشكي و روانشناسي و فيزيك و فنوني چون مديريت و تربيت به هم وابسته شده و از آبشخور يكديگر تغذيه مي شوند و به شبكه انديشگامي تبديل شده اند.

در اين نوشتار اشاره اي داريم به نزديكي دو دانش: مديريت و روانشناسي و به اجمال نگاهي داريم به اين رهيافت جديد كه

امروزه مديريت با در نظر گرفتن ساير دانشهاي مربوط به انسان (علوم انساني) پيوندي استوارتر و محكمتر يافته به طوريكه حوزه عملكرد هر يك از اين علوم به هم نزديكتر شده است و در نظر گرفتن يكي بدون ديگري؛ عملاً امكان بهره برداري از هر دوي آنها را ناممكن مي سازد. البته در گذشته اين طرز تلقي متداول بوده و از معصومين عليه السلام نيز روايت شده كه «عقل سليم در جسم سليم است.» (1) اما آنچه امروزه در علم مديريت مطمح نظر مي باشد، سلامتي روح و رواني و نقش آن در مديريت و گردش امور سازمانها و موسسات است كه بر اين اساس صحت بدنه و جسم و سيستم مديريتي سازمانها بر صحت روح و روان و بهره برداري از دانش روانشناسي استوار است. اين پديده قالبي فراروانشناسي دارد و مي تواند در آينده عنوان دانشي مستقل را نيز به خود اختصاص دهد.

دكتر «ناتا نيل براندن» كه او را «پدر جنبش خودباوري» نيز لقب داده اند، درباره لزوم پرداخت سازمانها به مسائل روحي و رواني نيروي انساني خود و نيز اهتمام ويژه به اين موضوع مي نويسد:

«سازمانهاي سده 21 نياز به كاركناني دارد كه همگي مستقل، خوداتكاء، با اعتماد به نفس و آفريننده و در يك كلام خودباور باشند.»

وي همچنين معتقد است: «براي رويارويي با چالش هاي دنياي پيچيده، چالشي و رقابتي امروز، بايد به صفت خودباوري متصف بود.» (2) به نظر مي رسد در اين سخن وي بيشتر به سازمانها و روح حاكم بر آنها نظر دارد،اما ترديدي نيست كه روح سازماني در حقيقت چيزي جز نيروي انساني شاغل در آن نيست، بنابراين ويژگيهاي رواني فوق كه وجه بارز

آنها در صفت«خودباوري» تبلور مي يابد، مربوط به انسانها بوده و نزديكي دو شاخه از علوم روانشناسي و دانش مديريت را تبيين مي نمايد.

تعاليم و آموزه هاي اسلامي، به گونه اي محسوس و ملموس، به ايجاد و تقريب و نزديكي ميان دو محور فوق در تربيت، تهذيب و پرورش روحي انسانها و بازسازي و به سازي اجتماعي، گرايش دارد و افرادي كه به اين آموزه ها عمل مي نمايند، ناخودآگاه روح و ملكه خودباوري و عزت نفس در آنها تكوين يافته و در برابر پستي و فرومايگي روحي و اجتماعي ، ايستادگي مي نمايد. اين سخن اميرالمومنين علي عليه السلام علاوه بر شناخت ارزش نفس توسط انسانها و خودشناسي، بر اتكاي به نفس و توانايي و استعدادهاي دروني آنها نيز دلالت دارد؛ مي فرمايد:

هلك امرؤ لم يعرف قدره. (3) كسي كه قدر و منزلت خويش را نشناسد، هلاك خواهد شد.

دلم كه گوهر اسرار و عشق در آن است

توان به دست تو دادن، گرش نكو داري،

(حافظ)

1- سخن حضرت اميرالمومنين علي در نهج البلاغه بر همين اصل استوار است: الجسد من قله الحسد. (سلامتي بدن در كمي حسادت است.)2- براندن، ناتانيل، راهنمايي براي خودباوري زنان، ترجمه مينو سلسله، انتشارات فرا، ناشر مديريت فردا، چاپ چهارم، 13843- نهج البلاغه، سخنان قصار، حكمت 141

 *http://www.ido.ir/a.aspx?a=1386020302

زمان ديگري احساس مي شود. با توجه به اينكه نظام اداري به ساختار و بنيان اجتماعي و اهداف فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي كشور وابسته است و نمي توان به صورت انتزاعي به آن پرداخت، لذا با توجه به تاثير مؤلفه هاي پيش گفته به خصوص نظام سياسي و توسعه نهادهاي سياسي بر اصلاح نظام اداري، تحقيق حاضر ضمن پرداختن به مؤلفه هاي اخير از آغاز تا پايان استقرار رسمي سلطنت مشروطه ( 1285 تا1357)به طور گذرا و جمهوري اسلامي ايران(1357 تا1380)به عنوان تحقيق تكويني در پي طرح و تبيين آن است.روش تحقيقدر اين پژوهش عمدتاً از روش كتابخانه اي استفاده شده است. در روش شناسي نيز بر مبناي سنخيت موضوع و رويكرد نظري در مباحث مطرح شده، تلفيقي از ساختار گرايي و كاركرد گرايي در تحقيق و تحليل موضوع به خصوص از تحليل ساختاري-كاركردي « فردريگز» كه اكثر صاحب نظران مسائل مديريت دولتي تحليل ساختاري-كاركردي او را در مطالعه نظامهاي اداري مناسب مي دانند، استفاده شده است.به طور كلي تحليل ساختاري-كاركردي بر دو نكته تأكيد مي ورزد:

1 - بررسي تعامل و كنشهاي متقابل ميان اجزاي متشكله يك نظام اجتماعي؛

2 - تجزيه و تحليل كنشهاي متقابل يك نظام با عوامل محيط به آن.يافته هاي تحقيق الف – يافته هاي تحقيق حاصل از مطالعه تطبيقي و آرشيوي:

 1)نهادهاي سياسي در هر كشوري سياستگذاران و واضعان خط مشي عمومي آن كشور به شمار مي روند و نظام اداري مجري آن سياستها و واضعان خط مشي است.

 2) بيشترين استخدام نيروي انساني در كشور هاي توسعه يافته در ايالات و ادارات محلي مشاهده مي شود . در حالي كه در كشور هاي در حال

توسعه اغلب در دولت مركزي متمركز شده اند؛

3) جامعه ما جزء جوامع منشوري به شمار مي رود. جوامع منشوري جوامعي تعريف مي شوند كه در آنها ، بين ميزان رشد سياسي و رشد بوروكراتيك تعادل برقرار نباشد و بوروكراسي ( به علت عدم توسعه اداري ) در مصاف با ساير نهادهاي سياسي برتري داشته باشد . وجود قدرت بوروكراتيك در جوامع منشوري بوروكرات ها را براي مداخله در فرايند سياسي وسوسه مي كند . در اين جوامع، با بالا بودن قدرت بوروكراتيك كارايي اداري كاهش مي يابد. در نتيجه كارايي بوروكراسي در اين جوامع در مقايسه با جوامع آميخته يا پراكنده پايين تر است؛

 4) در كشور هايي كه به توسعه سياسي رسيده اند ويژگيهايي از قبيل ظرفيت قابليت و رشد ادامه دار در آنها مشاهده مي گردد؛

5) وجود بوروكراسي « مدرن » قوي در يك سيستم سياسي كه نهادهاي سياسي آن عموماً ضعيف هستند به نوبه خود يك مانع عمده در سر راه توسعه سياسي محسوب مي شوند؛

6) در نظامهاي سياسي سنتي،نخبگان سياسي از ميان منابع سنتي مشروع برخاستند كه بيشتر مذهبي هستند؛

7)ضعف مشاهده شده در فرايند هماهنگي در نظام مديريت دولتي ايران ، مي تواند به دليل نامشخص بودن مراجع سياستگذار و تصميم گير باشد؛

8)تحول اداري از جمله تحول در هدفها، ارزشها ، تصميم گيري و ساختار تشكيلات مي تواند منوط به تحول و دگرگوني نظري و كلامي، نسبت به شيوه نگرش مسئولان در امور حكومت و دولت باشد؛

9)با اطمينان مي توان ادعا كرد كه تحول در انديشه مسئولان نهادهاي سياسي نسبت به حكومت، موجب طرح تحول اداري در شرايط موجود شده است؛

10)طرح تحول در شرايط موجود ،

مي تواند در نتيجه فعال شدن و سر برآوردن جناحهاي سياسي و انگيزه رشد و ارتقاي كارآيي و اثر بخشي سازمانهاي دولتي توسط مسئولان نهادهاي سياسي باشد؛ 11)انتظار مي رود كه تحول اداري به تنهايي و بدون انجام اصلاحات سياسي در شرايط موجوداميد رسيدن به توسعه را كاهش دهد.ب- يافته هاي حاصل از تجزيه و تحليل سيستمي ( ساختاري-كاركردي):در اين قسمت نتايج حاصل از مطالعه با رويكرد ساختاري-كاركردي از ابتداي سال 1285ه-ش تاسال1357و از پيروزي انقلاب اسلامي تا سال 1380 درد و بخش به شرح زيرآورده شده است:  

بخش اول : از استقرار تا پايان انقلاب مشروطه ( 1285 تا 1357 ):

گفتيم كه از سال 1285 با پيروزي انقلاب مشروطه ، تمركز قدرت شاه و دربار و تمركزگرايي ديرينه در ايران در ابعاد و جنبه هاي گوناگون جاي خود را به تمركززدايي و توزيع قدرت داد. از يك سو با ايجاد مجلس و نظام پارلماني و تكوين نظام نوين حقوقي ، قوه قضاييه در كنار ساختار اجرايي موجود شكل گرفت و از سوي ديگر، مناسبات اين قوا به گونه اي مستقل و متمايز تنظيم گرديد. به طور خلاصه نتايج و يافته هاي حاصل از تجزيه و تحليل سيستمي نظام سياسي-اداري به شرح زير است:

1) از سال 1285 (ه ش) با پيروزي انقلاب مشروطه و ظهور و مؤلفه هاي توسعه سياسي ، بيشتر تحول و دگرگوني به صورت تمركز زدايي در نظام سياسي-اداري نمايان شد؛

2)تمركز زدائي در سطوح جغرافيايي عمدتاً با شكل گيري انجمنهايي در ايالات و ولايات كشور صورت گرفت . ولي با كودت_اي سوم اسفن_د ماه1299 (ه-ش) وآغازتوس_عه نيافت_گي نوين سياسي ايران ، اغلب جريان اصلاحات

و تحول در جهت تمركز قدرت، قرار گرفت و در دوره رضا شاه مؤلفه هاي توسعه سياسي همچون مشاركت سياسي ، دموكراسي ، كثرت گرايي و امثال آن را نمي توان مشاهده كرد. در اين دوران، تحولات اداري واصلاحات اغلب در نظام اداري، سازمانها و دستگاههاي دولتي صورت گرفته كه بيشتر در جهت تمركز گرايي و اقتدار بوده است؛

3)با خروج رضا شاه از صحنه سياسي كشور و ايجاد فضاي باز سياسي در شهريور 1320 ، يكباره تمركز قدرت از بين رفت و دور تازه تمركز زدايي در ساختار سياسي-اداري كشور آغاز شد. اوج تمركز زدايي كه نتيجه توسعه يافتگي سياسي حاصل از زمان دكتر محمد مصدق بود، در دو سال آخر نخست وزيري او تبلور يافت. « كاتوزيان» درباره اين تقارن مي نويسد : « به هر حال چشمگير تر از همه اصلاحات مصدق ، شايد قانوني باشد كه او در مورد تمركز زدايي قدرت سياسي و تصميم گيري ، مشاركت همگاني در فرايندهاي اجتماعي و سياسي دموكراتيزه كردن قوانين ، ادارات و ارتش و اقداماتي در جهت حمايت از مردم عادي باقي گذاشت.

 4) در سال هاي 1332 تا 1339 و طي سالهاي 1342 تا 1357 ما شاهد تقارن مؤلفه هاي توسعه نيافتگي سياسي در ساختار سياسي– اداري كشور به سمت تمركزگرا هستيم. شايد بتوان ادعا كرد كه طي سالهاي 1339 تا 1342 و يك مقطع كوتاه شاهد سومين دوره توسعه يافتگي سياسي و تمركززدايي در ساختار سياسي – اداري بوده ايم؛

5) مهمترين موانع توسعه سياسي در دوران رژيم پهلوي را مي توان در موارد زير دانست:الف : افزايش كنترل حكومت بر منابع قدرت ، احتمال مشاركت و رقابت

سياسي را كاهش داده و مانع توسعه سياسي شده است؛

ب- جامعه مدني مردد و ضعيف و وجود شكافهاي آشتي ناپذير در جامعه مانع وصول به اجماع كلي درباره اهداف زندگي سياسي گرديد و از تكوين چارچوبهاي لازم براي مشاركت و رقابت جلوگيري مي كند و به استقرار نظام سياسي غير رقابتي ياري مي رساند؛

ج- فرهنگ سياسي رقابت ستيز ، را مي توان مبتني بر حكم و اطاعت از بالا به پايين و مقدس بودن حكومت در ايران دانست. يعني اينكه قدرت اساساً نه_ادي مق_دس به شم_ار آمده وهرگاه ميان قدرت و قداست مذهبي فاصله اي به وجود آمده ، تزلزل اساسي قدرت و مشروعيت، شورش را به دنبال داشته است.

د- فرهنگ سياسي ايران به دلايل مختلف و پيچيده ، عمدتاً « فرهنگ تابعيت » در مقابل « فرهنگ مشاركت » بوده است و مجاري جامعه پذيري و فرهنگ پذيري رويهمرفته اينگونه فرهنگ را تقويت مي كرده است.

6)سلطنت پهلوي را مي توان مصداق يك رژيم نخبگان سنتي دانست. اتكاي اين رژيم بيشتر بر يك رقابت متعادل بين گروه هاي مفيد متمركز بوده كه مانع مشاركت گسترده مردم در امور سياسي مي شده است. اين موقعيت پيامدهاي عميقي براي دولت ايران به همراه داشته است به طوري كه رژيم شاه در معرض خطر رو به افزايش قرار گرفت.

7)اصلاحات و نوسازي اداري به تعبيري دو وجه و الزام اصلي دارد . وجه اول به مديريت نظام و آگاهي و پايبندي آن به اصلاحات مربوط مي شود كه پيگيري و تداوم آن راسبب مي گردد. وجه دوم ، به جامعه و ساختارهاي صنعتي، بازرگاني و مديريتي آن بر مي

گردد. يعني مملكت بايد از مراحل سنتي گذر كرده و به مرحله توسعه صنعتي و بازرگاني ، شهرنشيني و تشكيل كم و بيش جامعه مدني و ايجاد نهادهاي مستقل از دولت رسيده باشدكه بتواند متقاضي سازمانهاي نوين و كار آمد بشود. در اين صورت است كه نظام ناچار مي شود به اين تقاضا پاسخ دهد . پس اصلاحات اداري ، از حالت جرياني كه صرفاً از بالا هدايت شود ، خارج شد و به صورت جرياني دوجانبه در مي آيد (دربالا از سوي حاكميت ، و درپايين از سوي نهادهاي مدني و تجاري و صنعتي ). اين نهادها بايد احساس كنند كه پيشرفتشان منوط به وجود بوروكراسي كارآمد و مديريت امور عمومي نوين است. دولت هم بايد احساس كند كه ترقي جامعه و پيشبرد برنامه هاي رشد و توسعه مشروط به همين شروط است. صرف احساس و آگاهي نظام كافي نيست و هر اندازه هم كه كار با دلسوزي و جديت پيگيري شود به جايي نخواهد رسيد و سرانجام در مرحله اي به ناچار تحت الشعاع روابط و مناسبات سنتي حاكم قرار خواهد گرفت و بالعكس ، چنانچه آگاهي و نياز به اصلاحات اداري فقط محدود به نهادهاي غير دولتي باشد نيز كار به جايي نخواهد رسيد لذاموضوع جرياني است متقابل و دوطرفه. حال پرسش اين است كه در آن سالها چه عواملي به طور عيني مانع از تحقق كامل برنامه اصلاح اداري مي شده است و چرا «انقلاب اداري » هم نتوانست از حالت برنامه اي مضحك و فرمايشي خارج شود؟ هر چند كه در قانون استخدام سال 1345 مفاهيم نوين مديريت امور عمومي

– مقولاتي چون شرايط استخدام آموزش كاركنان ، تربيت نيروي انساني ، تدوين شرح وظايف ، طبقه بندي مشاغل ، پرداخت حقوق و دستمزد ، بازنشستگي و از همه مهمتر– شرايط احراز مشاغل مورد توجه قرار گرفت . ولي چرا اصلاحات اداري به نهايت نرسيد و امروز هم هنوز دامنگير ماست ؟ «هدي» معتقد است اين اصلاحات با ارزشها و هنجارهاي ايرانيان همسو نبوده و در نتيجه يا اثرات نامطلوب برجاي گذاشتند و يا هرگز به اجرا در نيامدند .8 - سلطنت پهلوي نوعاً يك رژيم سنتي راست بود و به قول « جيمز بيل » تاكيدش بيشتر بر« سياستهاي حفظ سيستم » تا ايجاد تغييرات اساسي در سيستم موجود بود. انقلاب سفيد شاه مخارج كلاني را كه از محل درآمدهاي فوق العاده نفتي تامين مي شد و براي سرمايه گذاري زيربنايي به منظور توسعه تاسيسات توليدي و ارتباطي و گسترش اندازه و تواناييهاي نيروهاي مسلح هزينه مي گشت به كشورمان تحميل كرد . ولي ويژگي جامعه ايران مانع از آن شد كه اين پديده به داخل توده ها جريان پيدا كند .« ماروين زوينز » ايران را جامعه اي مي دانست كه در آن رشد بيشتر از توسعه بود. (موانع توسعه سياسي در ايران، 1380)در رژيم سلطنتي ايران قدرت سياسي در شخص شاه متمركز بود و نخبگان سياسي در مجموع ، گروه كوچكي را تشكيل مي دادند كه تعداد آنها به قول «زوينز» با محاسبه رده دوم– كه نقش واسطه بين شاه و غير نخبگان را با طبقه حاكم بر عهده داشتند و خط مشي شاه را به اجرا در مي آوردند از 300 نفر تجاوز نمي كرد.

گروه نخبگان سياسي منتخب همگي عضو گروه نخبگان رسمي نيز بودند و منصب هاي رسمي در ساختار دولت را در اشغال خود داشتند. به هر حال، اين ساختاري بدقواره بود . هماهنگيهاي عملياتي از طريق مقامهاي ذي نفوذ كه به شاه دسترسي داشتند به عمل مي آمد . بوروكراسي خدمتگذار اين رژيم نيز به جاي داشتن يك ساختار متشكل بر حسب خطوط كارگزاري قطعه قطعه شده بود .بخش دوم: يافته هاي تحقيق ازاستقرارجمهوري اسلامي تاكنون (1357 تا1380):1) درباره مطالعه و دست يابي به منشور وظايف اساسي دولت و گروه بندي و باز توزيعي آن ميان وزارتخانه ها ، سازمانها شركتها و ساير الگوهاي سازماني ، كوششهايي حداقل در سه مرحله و برنامه معين صورت گرفته است. ولي به نظر مي رسد كه هيچ كدام به نتيجه قطعي و نهايي نرسيده و به يك سند رسمي تبديل نگرديده است.2)سياستهاي اجرايي ناظر بر نحوه انجام وظايف و مديريت امور توسط دولت در بخشهاي اعمال حاكميت و اعمال تصدي در بيشتر موارد اغلب به طور مشخص و كامل تدوين و به طور جدي اجرا نگرديده است.بنابراين، انجام امور و وظايف با اتكا بر استفاده به كار گيري سياستهاي ياد شده، موجبات گسترش حجم تشكيلاتي دولت و بزرگ شدن اندازه آن را فراهم آورده است.

3) در زمينه مميزي و سامان دهي وظايف و اختيارات و مسؤليتهاي مقامات و ارگانهاي ملي و محلي در بيشتر موارد اقدام مؤثر و قانوني صورت نگرفته و مشكل تمركز حل نشده باقي مانده است.

 4) ساختار تشكيلاتي دستگاههاي دولتي اغلب بر مبناي الگوهاي سنتي و ناقص شكل مي گيرد و يا تغيير نمي يابد و مي توان

گفت كه الگوهاي مناسب سازماندهي تهيه ، طراحي و مورد استفاده قرار نگرفته است.

5)در زمينه مهندسي و اصلاح فرايندها و روشهاي عمومي و اختصاصي انجام كار ، به جز تهيه و تصويب و ابلاغ پاره اي از احكام قانوني و دستور العملهاي اجرايي ( جز در موارد معدود) اقدام مؤثر و قابل توجهي مشاهده نمي شود.

6)تعداد كاركنان دولت از سال 1357 تا سال 1378 از 556 هزار و 873 نفر به دو ميليون و 252 هزار و 625 نفر افزايش يافته و رشدي حدود 4 برابر را نشان مي دهد كه حاكي از بزرگ شدن اندازه دولت طي دو دهه گذشته است. حال آنكه رشد جمعيت كشور در اين فاصله كمتر از دو برابر بوده است.

7) طي دو دهه گذشته ساختار و تركيب نيروي انساني دولت در مقاطع تحصيلي ليسانس و بالاتر روند رو به رشدي را نشان مي دهد به طوري كه اين روند در سال 1358 بالغ بر 3/10 درصد و در سال 1378 ،5/22 درصد نيروي انساني دولت ( تقريباً دو برابر) را شامل مي شود. مع الوصف كماكان بخش عمده اي از كاركنان دولت ( 5/77 درصد) را نيروهاي انساني با سطح تحصيلات نازل تشكيل مي دهد.

8)تعداد شركتهاي دولتي در مقايسه با سال 1357 از 168 شركت به 502 شركت بالغ گرديده است( با سه برابر رشد نسبت به سال 1357)

9) در سال 1355 نسبت شاغلان عمومي به كل شاغلان 19 درصد بوده كه اين رقم در سال 1380 به 7/33 درصد رسيده است. اين نسبت بيانگر افزايش سهم دولت از ظرفيت سطح اشتغال كشور است.

10) شرايط احراز مشاغل مديريتي نسبت

به سالهاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي آسان تر گرديده است و تعداد پست هاي مديريتي طي دو دهه گذشته 60 درصد رشد داشته است.

11) مباني و اصول حاكم بر قوانين و مقررات عمومي اداري و مالي از جمله قانون استخدام كشوري، قانون محاسبات عمومي، قانون تخلفات اداري و غيره تغيير اساسي و چشمگيري پيدا نكرده است.

12)اقدامات موردي در زمينه اصلاح قوانين و مقررات اداري و استخدامي با جهت گيري تسهيل انجام امور در حد نسبتاً وسيعي صورت گرفته كه حاصل آن تعدد و تكثر قوانين و مقررات بعضاً منسوخ بوده است و به رويكرد اصلاح موردي و جزئي در قوانين و مقررات اداري بيش از رويكرد تغييرات بنيادي توجه گرديده است.

13)اتخاذ تصميمات قانوني عمدتاً يك جانبه، براي كاهش سن بازنشستگي و در رابطه با حقوق و مستمري مشتركان نظامهاي بازنشستگي در بخشهاي كشوري ، لشكري كارگري ، منابع مالي صندوقهاي مربوطه را به طور جدي تهديد و آنها را با خطر ورشكستگي روبه رو ساخته است.

14)مطالعات و بررسي هاي نظري و كاربردي ارزشمند ، به ويژه در زمينه مطالعات تطبيقي، پيرامون نظام اداري و مؤلفه هاي آن صورت پذيرفته كه بايد در جاي خود در طراحي و ساخت آفريني، اصلاح و بهبود وضع موجود مورد بهره برداري قرار گيرد.

15)در چند سال اخير ، شبكه مديريتي و ارتباطي مناسبي براي انجام اصلاحات اداري و برقراري روابط مؤثر و سازنده فيمابين سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور و دستگاههاي اجرايي ملي و استاني طراحي و استقرار يافته است.

16)به منظور توسعه و بهسازي نيروي انساني بخش دولتي ، به ويژه در زمينه هاي گزينش نيروي انساني ، آموزش، با گرايش

به دوره هاي آموزشي بلند مدت، ارزشيابي و مديريت عملكرد كاركنان و برخورد با تخلفات كاركنان ، اقدامات گسترده اي صورت گرفته است كه نتايج مثبت و در عين حال پيامدهاي منفي نيز به همراه داشته است.

17) ويژگيها و خصوصيات نظام اداري در وضع موجود عبارتند از :بخشي نگري و درون گرا - تحول گريز و محافظه كار – مشاركت ناپذير ، خود محور و افزون طلب – مداخله گر، مجري، رقابت ناپذير و دولت مدار – تمايل به حفظ وضع موجود مقاومت در قبال تحول و نوسازي – عدم تمايل به مشاركت پذيري و شفاف نشدن عملكردها

 18) مشكلات اساسي نظام سياسي - اداري عبارتند از : الف – عدم تدوين و بازنگري و نقش دولت متناسب با احكام قانون اساسي؛ب- عدم تفكيك و طبقه بندي وظايف دولت به امور حاكميت ، هدايت و راهبري و تصدي گري و اجرا ؛ج- عدم گرايش دستگاههاي دولتي به واگذاري امور و جلب مشاركتهاي مردمي؛د- عدم تبعيت تشكيلات داخلي دستگاههاي دولتي از ضوابط علمي و تجربي معتبر و افزايش غير منطقي سطوح مديريت؛ه- پيچيدگي و تعدد مراجع و تمركز اختيارات تصميم گيري ؛و- عدم رعايت قانونمندي و ضابطه گرايي و شايسته سالاري در انتصاب كاركنان و عزل مديران فاقد كارآيي و نوآوري ؛ز- عدم پاسخگويي دستگاههاي دولتي در قبال جامعه و اتخاذ رفتار كارفرما مآبانه با مراجعان و مردم؛ح _ وجودقوانين ومقررات متنوع وگوناگون در مورد موضوعهاي خاص.

19)اهم مشكلات نظام اداري در حال حاضر به شرح ذيل است:

- عدم فقدان تعريفي صحيح و قطعي از دولت و رشد نامتناسب كمي كاركنان دولت و عدم پاسخگويي حجم فعلي آن در

برخي از امور؛

- عدم نبود تعريفي دقيق و قطعي ميان وظايف ملي و استاني و غير ذاتي بودن اختيارات مقامات محلي؛-توزيع نامتناسب وظايف بين دستگاههاي اجرايي از نظر اختلاط در سياستگذاري و اجرا ؛

- عدم وجود نظام ارزيابي عملكرد دستگاههاي اجرايي؛- فقدان رابطه منطقي ميان سياستهاي كلان نظام در حوزه مديريت و اداره امور كشور با خط مشي هاي اجرايي و اقدامات عملي ؛

- نظام اداري ايران داراي ماهيت ناهمگون بوده و آميزه اي از فرهنگ سنتي رابطه گرا با نظام اداري بر گرفته از فرهنگ صنعتي ضابطه گراست؛

- توسعه نيافتگي سياسي باعث گرديده تا نقش سياستگذاري وزيران و رؤساي سازمانهاي مستقل در تركيب هيئت دولت آگاهانه يا ناآگاهانه تحت الشعاع نقش اجرايي آنها در دستگاههاي مربوطه قرار بگيرد؛

- نظام اداري در تعيين و تبيين سياستهاي كلي و نيز سياستهاي دفاعي و امنيت ملي در چارچوب سياستهاي كلي نظام مشاركت فعالي نداشته و با شوراي امنيت ملي ارتباط تعاملي چنداني ندارد؛

 - نظام مديريت اجرايي گوياي آن است كه اين نظام ديوان سالار دچار عوارض فقدان روحيه مشاركت جويي و مشاركت پذيري ، انتقاد پذيري ، تمركز زدايي ، انعطاف پذيري و روحيه پاسخگويي به مردم است.

- اهتمام به برقراري فرايندهاي عزل و نصب و جذب و به كارگيري مديران كارآمد بسيار حياتي است اما در نبود توسعه سياسي و فضايي همانند احزاب سياسي كه ضمن تربيت نيروهاي سياسي ، تواناييهاي آنها را در معرض شناخت قرار دهند. نظام سياسي در جهت تحقق شايسته سالاري نمي تواند چندان موفق باشد.

 - در تاريخ معاصر ايران معمولاً بين نخبگان فكري و اجرايي فاصله وجود داشته است. اين فاصله باعث

گرديده نخبگان فكري بيشتر ايده آل گرا و ذهني و با واقعيات جامعه كمتر آشنا باشند.

- ميزان مشاركت جويي و مشاركت پذيري در دستگاههاي اجرايي كشور بسيار پايين بوده و اين امر ضمن ممانعت استفاده از مشاركت مردم ، امكان كاستن از تصدي امور توسط دولت و واگذاري امور اجرايي به مردم را كاهش داده است .

- تمركز بيش از حد امور در دستگاههاي ستادي و عدم پيش بيني اختيارات مناسب و قانوني براي سطوح اجرايي ، اغلب ارتقاي نقش و مسؤليتهاي راهبردي دولت را غير ممكن ساخته و جنبه هاي اعمال حاكميت سياستگذاري، حمايت و نظارت دولت را تضعيف كرده است.

- توسعه نيافتگي سياسي باعث شده تا قواي سه گانه كشور علي رغم داشتن پيوستگي ، با ضعف رابطه منطقي از جهت تأثير پذيري و تأثير گذاري بر همديگر در برنامه ريزيهاي داخل قوه مواجه باشند. به طوري كه به نظر مي رسد يك ارتباط تعريف شده علمي بين سه قوه وجود نداشته و فعاليتهاي سه قوه فاقد همپوشي لازم است.

- به نظر مي رسد در سياستهاي كلي و برنامه هاي توسعه كشور ، جهت گيريهاي قانوني و قضايي چندان مورد توجه قرار نگرفته و موجب تلقي هاي غير سازنده اي از استقلال قوا در اذهان و عملكرد قواي مقننه و قضاييه شده است.- با توجه به برنامه دولت مبني بر توسعه سياسي و قانون گرائي مي توان وضعيت سياسي ايران را در شرايط فعلي بدين صورت ترسيم كرد:

1 - با توجه به تحولاتي كه در طول 23 ساله انقلاب اسلامي اتفاق افتاده است مشروعيت نظام سياسي افزايش چشمگيري داشته است.

2 - پس از استقرار جمهوري

اسلامي ايران، بسيج سياسي دوران انقلاب در حال تبديل شدن به مشاركت سياسي بوده و به نظر مي رسد كه در شرايط فعلي روند تكاملي را طي مي كند.

3 - نگرش مناسب دولت جمهوري اسلامي ايران و روند توجه به واقعيتهاي موجود و استفاده از نيروهاي بومي در مسوليتهاي محلي و منطقه اي مثبت بوده و مي تواند باعث مشاركت آنها در فرايندهاي سياسي و در نتيجه تقويت هويت جمعي، ملي و ثبات و امنيت گردد.

4 - اگر چه اقتدار گرايي ريشه در فرهنگ عمومي داشته و از گذشته تاريخي تداوم يافته است ، اما با افزايش آگاهيهاي عمومي در سالهاي پس از انقلاب اسلامي در اذهان جامعه و با ايجاد فضاي باز سياسي در 4 سال گذشته به نظر مي رسد دولت به عنوان نماينده امور عمومي موظف به پاسخگويي شده است. اما هنوز اين امر در نظام اداري نهادينه نگرديده و بسياري از مسؤلان توجه بايسته اي به اين امر مهم ندارند.تحول اداري بدون اصلاحات در نهادهاي سياسي در شرايط موجود و رابطه اش با نظام سياسي به نتيجه نمي رسد زيرا : - نهادهاي سياسي در تعيين نوع نظام اداري نقش زيادي مي توانند داشته باشند؛- با توسعه نهادهاي سياسي بهتر مي توان نظام سياسي را كه داراي بوروكراسي حاكم مسلط است متوازن و متعادل كرد؛-تحول اداري بدون توسعه نهادهاي سياسي در حال حاضر موجب افزايش هر چه بيشتر قدرت بوروكراسي شده و در نهايت به احتمال زياد موجبات عدم تعادل نظام حكومتي را فراهم خواهد كرد؛-توسعه نيافتگي سياسي اغلب موجب تغيير زود هنگام و تداوم ساختاري در سطوح بالا و مياني سلسه

مراتب سازماني در بوروكراسي گرديده و تغييرات متناوب و سريع مقامات رسمي و مسئول در نظام اداري را در سطوح مختلف موجب مي شود.

 20)اهم موانع تحول اداري در شرايط موجود عبارتند از :الف- نداشتن مديريت تحول در سطح كلان: پيام اكثر اصلاحات موفق و ناموفق اداري در جهان آن بوده است كه تحول به ندرت از طريق شانس يا تصادف به دست مي آيد، بلكه نيازمند « مديريت تحول» است.ب- مقاومت گروههاي متأثر از اصلاحات : زيان بران اصلاحات و ذي نفعان وضع موجود.ج- اختلاف نظر در خط مشي ها و راهكارهاي تحول اداري.نتيجه گيري و پيشنهادات :نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه نظام اداري و تحولات آن تحت تاثيرنظام سياسي و فضاي باز يا بسته سياسي آن كشور قرار دارند. در صورتي كه هدف تحول اداري عبارت است از « انطباق توانمنديها و قابليتهاي نظام اداري با نقش يك دولت مطلوب و ايده آل است ». اين امرامكان پذيرنيست مگر اينكه ابتدا توسعه نهادهاي سياسي را بر توسعه اقتصادي و اداري مقدم بدانيم و اصلاحات سياسي را حداقل همزمان با تحول اداري در برنامه كار دولت قرار دهيم. و به دنبال نظام اداري توسعه ، همزمان اصلاحات سياسي ؛ دولت مطلوب و ايده آل را پيگيري كنيم. موفقيت تحول اداري در صورتي تضمين مي گردد كه مديريت و راهبري آن بر عهده كساني باشد كه عزمي راسخ و ديدگاهي روشن و مقبول نسبت به آينده و مسير حركت اصلاحات داشته باشند و آن ميسر نمي گردد مگر در سايه فضاي باز سياسي و انجام اصلاحات در نهادهاي سياسي به خصوص نهادهاي سياسي

حكومتي آزادي انجمنها ، احزاب و … و داشتن مديريت تحول در كشور؛ تا در پناه اين آزادي و فضاي باز سياسي ، به نقد و بررسي برنامه هاي اقتصادي ، سياسي ، فرهنگي و… بپردازند. تحقيق حاضر نشان مي دهد :

 - گروه هاي متاثر از اصلاحات در مقابل تحولات اصلاحي مقاومت مي كنند و زيان بران اصلاحات و ذي نفعان وضع موجود ؛ با مقاومت در مقابل اصلاحات اداري مانع تحقق آن مي گردند.

 - اختلاف نظر در هدفها ، چشم اندازها و آينده مطلوب نظام اداري در سطح كلان كشور و عدم همگرايي در ميان مسئولان در اين زمينه به چشم مي خورد.

- اختلاف نظر و عدم همگرايي در تعيين خط مشي ها و راهكارهاي تحول اداري خود ناشي از محيط سياسي ناآرام و توسعه نيافتگي سياسي و ... است.

- عدم تدوين و بازنگري لازم در وظايف و نقش دولت متناسب با احكام قانون اساسي؛

- عدم تفكيك و طبقه بندي وظايف دولت به امور حاكميت ، هدايت و راهبري و تصدي گري و اجرا ؛

- عدم گرايش دستگاه هاي دولتي به واگذاري امور و جلب مشاركتهاي مردمي ؛

- تفكيك نكردن حدود و اختيارات و وظايف مقامات ملي ومحلي و تمركز بيش از حد اختيارات در حوزه مركزي؛

- رعايت نكردن قانونمندي و ضابطه گرايي و شايسته سالاري در انتخاب كاركنان و عزل مديران فاقد كارايي و نوآوري؛

- پيچيدگي و تعدد مراجع و تمركز اختيارات تصميم گيري ؛

- عدم پاسخگو نبودن دستگاه هاي دولتي در قبال جامعه و اتخاذ رفتار كارفرمامآبانه با مراجعان و مردم ؛

- عدم فقدان تعريفي صحيح و قطعي از دولت و رشد نامتناسب

كمي كاركنان دولت؛

- منطبق نبودن فرهنگ سازماني، باورها و نگرشهاي غالب با مباني اعتقادي ارزشي و نياز ها و الزامات نظام اداري؛

- فقدان رابطه منطقي ميان سياستهاي كلان نظام در حوزه مديريت و اداره امور كشور با خط مشي هاي اجرايي و اقدامات عملي .

منابع و مآخذ:

 - آلموند، گابريل و ديگران « چارچوبي نظري براي بررسي سياست تطبيقي» ترجمه عليرضا طيب ، انتشارات مركز آموزش مديريت دولتي- چاپ اول تهران 13762

- بشيريه ، حسين « آموزش دانش سياسي» نشر نگاه معاصر، تهران ، 13803

- بشيريه ، حسين « موانع توسعه سياسي در ايران» نشر نگاه معاصر، تهران ، 13804

- ترنر ، مارك و هيوم، ديويد« حكومتداري ، مديريت و توسعه» ترجمه دكتر عباس منوريان، مركز آموزش مديريت دولتي

 – تهران 13725 - رفيع پور، فرامرز« توسعه و تضاد» تهران، دانشگاه شهيد بهشتي، 13776

- سازمان امور اداري و استخدامي كشور« برنامه راهبردي تحول نظام اداري» تهران ، 13787

- سازمان امور اداري و استخدامي كشور « بررسي و شناخت نظام اداري كشور تهران ، 13808

- وزارت كشور« سالنامه هاي آماري سالهاي 1345، 1358، 1360»9

- صادق پور، ابوالفضل« نظريه بوروكراسي» تهران، انتشارات مركز آموزش مديريت دولتي 135710

- فخيمي، فرزاد« تحولات سازمانهاي دولتي ايران از مشروطيت تا امروز» نشر فرهنگي، تهران، سال 137011

- قاضي، دكتر ابوالفضل« حقوق و نهادهاي سياسي » تهران 137012 - قوام ، عبدالعلي « چالشهاي توسعه سياسي» تهران ، قومس ، 137913

- كاظمي، دكتر سيد علي اصغر مديريت سياسي و خط مشي دولتي» تهران 137914

 - مليكف «استقرار ديكتاتوري رضا خان در ايران» ترجمه سيروس ايزدي، تهران

135815

 - نجاتي، غلامرضا « تاريخ سياسي 25 ساله ايران از كودتا تا انقلاب) » جلد اول ، تهران 137116

- هاليدي ، فرد« ايران، ديكتاتوري و توسعه» ترجمه محسن يلفايي و علي طلوع، تهران انتشارات علم، 135817

- هدي، فرل « نظامهاي اداري تطبيقي» ترجمه دكتر غلامرضا معمارزاده ، تهران 138118

- كاتوزيان، «مصدق و نهضت ملي ايران»، نشر «بي جا» اتحاديه انجمنهاي اسلامي دانشجويان در اروپا، 136519

- دكتر حسين بشريه، موانع توسعه سياسي در ايران، نشر نگاه معاصر، تهران 1380محمد عسگري ساجدي: عضو هيئت علمي دانشگاه فيروزكوه

*http://modiran2006.blogspot.com/2005/11/blog-post_113248322603322475.html

بارون ها (اشرافيان درباري) پادشاه را مجبور كردند پيشنهاد معروف به «لايحه آكسفورد» مبني بر تشكيل «شوراي بارون ها» كه اختيار در عزل و نصب برخي مقامات را بدست مي گرفت بپذيرد. سيمون دو مونتفورت، ارل يا خان منطقه لستر، رهبري جنبش بارون ها را عهده بود.

در 1259 لايحه قانون عمومي (كامون لو) توسط وستمينيستر تصويب شد كه به موجب آن قدرت پادشاه در چارچوب قانون محدود مي شد. هنري اين محدوديت ها تحمل نكرد و ميان بارون ها به رهبري سيمون دو مونتفورت و پادشاه جنگ هاي خونيني درگرفت كه به «جنگ هاي داخلي» سال 1264 منجر شد. دو منتفورت براي مبارزه با پادشاه شواليه ها يا جنگجويان محلي مناطق مختلف را فراخواند تا در مجلس او شركت كنند. اگرچه دو مونتفورت در 1265 در يكي از جنگ ها كشته شد اما اقدام او در دعوت از شواليه ها به منزله نمايندگان مردم عامي به مجلس اعيان در سال هاي بعد به صورت يك رويه و سنت در آمد. در واقع ايده مشاركت نمايندگان عوام در مسائل سياسي از همين جا شكل گرفت.

در قرن چهاردهم در زمان ادوارد سوم (1327-77) پادشاه پذيرفت كه بدون تصويب پارلمان اخذ هر گونه ماليات و خراج از مردم ممنوع خواهد بود. اين قانون در واقع سنگ بناي تحقق واقعي تر پارلمان در بريتانيا شد. اين قانون همچنان معتبر است. از 1341 به بعد نجبا و اعيان به منزله نمايندگان طبقه اشراف و بالا محل استقرار خود در پارلمان را از محل استقرار نمايندگان عوام و طبقه پايين جدا كردند. اين امر باعث شد كه در درون

پارلمان دو بخش متمايز شكل گيرد: يكي هاوس آو لوردز «خانه اعيان» ( ) و ديگري هاوس آو كامونز يا خانه عوام ( ). كه از آنروز تا كنون اين ساختار با تغييراتي بجاي مانده است. در 1376 براي اولين بار ريس مجلس توسط نمايندگان انتخاب شد و ديگري پادشاه اختيار عزل و نصب آن را از دست داد. همچنين در اين سال مجلس عوام اين اختيار را بدست آورد كه ماموران دولتي و درباري و كليه كساني كه از سمت خود سوء استفاده كنند را شناسايي و براي محاكمه به مجلس اعيان كه دادگاه در اختيار آنها بود بسپارد. در زمان هنري پنجم در قرن پانزدهم مجلس عوام داراي قدرت و اختيارات برابر مجلس اعيان براي تصويب قوانين شد. در قرن شانزدهم در عهد هنري هشتم (1509-47) با اتحاد و الحاق ولز به انگلستان، پارلمان انگليس به پارلمان بريتانياي كبير تبديل شد. در همين زمان است كه «كليساي انگلستان» از «كليساي كاتوليك رم» جدا و پادشاه به عنوان ريس كليساي انگلستان منصوب مي شود. و از آن زمان تا كنون ملكه يا شاه رياست كليسا را عهده دار هستند. در قرن هفدهم بعد از «شورش ايرلند» بين پارلمان و پادشاه يعني چارلز اول بر سر رهبري و كنترل ارتش اختلا ف مي افتد و به جنگ داخلي خونيني مي انجامد كه عاقبت در 1649 چارلز اول سقوط مي كند.. چارلز اول پادشاه مستبد كاتوليك بود و با استناد به عقيده جا افتاده و پذيرفته آن روزگار معروف به «حق الهي پادشاهان» دوان رايت آو كينگز ( ) وجود پارلمان و راي مردم را مخالف

آموزه هاي مذهبي مي دانست.. از اينرو از سال 1628 بمدت 11 سال پارلمان را تعطيل كرد. اين موضوع زمينه قيام مردم عليه او را فراهم كرد. اوليور كرامول (1599-1658) كه يكط از نمايندگان پارلمان بود به كمك سربازان و اشراف بر عليه شاه قيام كرد و «جنگ هاي داخلي» ( ) بزرگ بريتانيا بوجود آمد و منجر به قتل پادشاه شد. كرامول بدليل مخالف با نهاد سلطنت از پذيرش تاج خود داري كرد و خود را «لرد آو پروتكتر» ناميد. كرامول دو سال از پيروزي در گذشت و چارلز دوم بر عليه پسر او قيام كرد و مجددآ سلطنت را احيا كرد. اما چارلز دوم راه پدرش را دنبال نكرد بلكه آزادي ها را گسترش و مجددآ پارلمان در 1660 بازسازي كرد و قدرت بيشتري به آن داد. اما جنگ ها داخلي ادامه يافت و حوادث سال هاي 1688 و 1689 منجر شد. در اين جنگ ها عاقبت پارلمان پيروز مي شود و حوادث اين سال ها در تاريخ بريتانيا بنام گلوريس رولوشن يا انقلاب تابان ( ) نام مي برند. در نتيجه اين انقلاب قانون مشهور به «بيل آو رايت » ( ) به تصويب رسيد. به موجب بيل آو رايت پارلمان بر پادشاه و نهاد سلطنت سلطه و اشراف دارد و نمايندگان مجلس از حق آزادي تام و تمام بيان در مباحث و مذاكرات مجلس برخوردارند و هيچ مقام و فرد و قانوني نمي تواند هيچ گونه محدوديتي براي نمايندگان در اظهارات شان در پارلمان ايجاد كند. به موجب اين قانون هيچ نماينده نبايد در تمام طول زندگي اش به خاطر اظهار

نظر مربوط به نمايندگي اش مواخذه، محاكمه، يا محروم از حقوق فرد و اجتماعي اش شود.

علي رغم تمام اين پيشرفت ها تا سال 1887 در بريتانيا انتخابات عمومي براي پارلمان وجود نداشت. در اين سال به موجب مصوبه اي تمام مردا ن بالاتر از 21 سال اجازه شركت در انتخابات را پيدا كردند اما زنان همچنان از حق راي محروم باقي ماندند تا در سال 1828 بود كه آنها نيز اجازه يافتند در انتخابات شركت كنند. اما تا سال 1949، مجلس اعيان كه برخي از اعضاي آن به طوري موروثي و برخي ديگر انتصابي هستند، قدرت جلوگيري از تصويب قوانين مجلس انتخابي عوام را داشت. تنها در اين سال است كه رسمآ چنين اختياري از مجلس اعيان سلب شد. اكنون مجلس اعيان عملآ جنبه مشورتي و كارشناسي براي لوايح مجلس عوام را دارد. با توجه به اين امر كه بجز اقليت اعضاي مجلس اعيان (در حال حاضر 92 نفر از 700 عضو) بقيه اعضا تنها به دليل شايستگي هاي علمي، فني و كارشناسي و خبرگي در امور مختلف قضايط، سياسي، اقتصادي و اجتماعي به عضويت مجلس پذيرفته مي شوند، كاركرد اصلي مجلس اعيان تقويت بدنه فني و كارشناسي پارلمان بريتانيا است. مروري بر حوادث بالا نشان مي دهد دموكراسي پارلماني امروز بريتانيا محصول هفتصد پنجاه سال فراز و نشيب و دو جنگ داخلي خونين بوده است. هنوز نيز بعد از آنهمه تلاش در همين چهار پنج سال اخير است كه پارلمان براي نوسازي و دموكراتيك تر شدن طرح هايي اساسي فراهم نموده است. هنوز كليه مصوبات مجلس بايد به امضا ملكه برسند و آخرين

مرحله تصويب كليه مصوبات مجلس ممهور شدن به «مهر سلطنتي» رويال اسنت ( ) است. اگرچه آين امر جنبه تشريفاتي دارد و ملكه در پنجاه سال گذشته كليه مصوبات مجلس را بدون دخل و تصرف مهر كرده اند، اما از نظر نمادين تاييد نهايي مصوبات توسط ملكه به معناي آنست كه هنوز «مشروعيت قوانين» از نهاد سلطنت سرچشمه مي گيرد و راي مردم به تنهايي كفايت نمي كند.

ضمنآ نبايد از خاطر دور داشت كه وجود برخي نهادهاي كارشناسي مانند مجلس اعيان و شوراهاي مشورتي با برخي اختيارات، داراي كاركردهاي مثبت و سازنده است، هرچند اين نهادها انتصابي بوده و به نحو غير دموكراتيك شكل گرفته باشند. تا زماني كه جامعه انساني و عامه مردم از نظر سواد و توان درك و تحليل مسائل اجتماعي به بلوغ كامل نرسيده اند، اينگونه نهادها مي توانند نقش مثبت در روند تحول و پيشرفت جامعه انساني ايفا كنند. اين سخن به معناي نفي برتري خرد جمعي بر راي و نظر نخبگان نيست، بلكه تنها به معناي متعهدتر كردن دموكرسي به ارزش ها و اهداف متعالي انسان است كه ممكن است در نتيجه غلبه نيازهاي عامه فراموش شوند.

خوب، از اين قصه چه نتيجه اي مي گيريم؟ نتيجه خيلي ساده. اينكه اولآ دموكراسي و مشاركت مردم در سرنوشت شان چيز خوب و در عين حال دستيافتني است، اما نياز به تلاش و مبارزه دارد. ثانيآ دموكراسي فرايندي تدريج الحصول است و نمي توان با انقلاب يا تحول يا اصلاحات فوري و يك شبه كشوري كه زير ساخت هاي تاريخي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي آن آمادگي و بلوغ لازم براي

دموكراسي را ندارد، به جامعه اي دموكراتيك تبديل كرد. اگر چنين امري تحقق پذير بود لابد اروپاييان كه قرن هاست براي آن مبارزه و تلاش مي كنند در همان چند صد سال پيش به آن رسيده بودند. و اگر چنين چيزي ممكن بود ايران كه در انقلاب مشروطه (1906-11) يعني چند سالي زودتر از انگلستان حق شركت زنان در انتخابات را پذيرفت مي بايست زنان ايران موقعيت اجتماعي بهتري داشته باشند، اما مي بينيم كه هنوز فاصله ميان مشاركت اجتماعي و حضور موثر و فعال زنان در مناصب مديريتي و توليد علمي و فكري و .... فاصله چشمگيري با بريتانيا دارد. هنوز ايران در صد سال اخير شخصيتي مانند خانم تاچر تربيت نكرده است كه هنوز بعد از سال هاي كناره گيري از قدرت سايه اش همه جا پيداست.

دموكراسي برآيند رشد و توسعه نهايي و همه جانبه تمام نهادهاي اجتماعي و فرهنگي است و وقتي تحقق مي يابد كه ابتدا در خانواده به عنوان واحد اجتماعي پايه فرهنگ دموكراتيك شكل بگيرد، يعني مردان با زنان رفتاري مبتني بر حقوق برابر داشته باشند، والدين و مدرسه با كودكان به نحو دموكراتيك رفتار كنند و اعتماد به نفس لازم را براي دفاع برخورداري از حقوق فردي در آنها پرورش دهند، تمام يا اكثريت نزديك به تمام افراد حداقل سواد خواندن و نوشتن را داشته باشند، زيرساخت هاي اقتصادي جامعه توان تامين خواست هاي اكثريت افراد را داشته باشد، و در يك عبارت ساده «دموكراسي اجتماعي» به بلوغ رسيده باشد. ايران معاصر به ميزاني كه در اين زمينه رشد كرده است، به همان نسبت از نظر شاخص

هاي دموكراسي نيز شاهد رشد و تحول چشمگير بوده است. اما به خاطر داشته باشيم اگرچه نرخ شهرنشيني، آموزش، آموزش عالي، دسترسي به اطلاعات و ارتباطات، صنعتي شدن و ...در دهه هاي اخير در ايران به شدت رشد كرده است، اما هنوز نه ميليون نفر بيسواد و يازده ميليون كم سواد (داراي تحصيلات پنجم ابتدايي و كمتر) در كشور وجود دارد. مردم ايران هنوز رعايت قانون، ركن اصلي هر گونه نظام دموكراتيك، را به منزله ارزش اجتماعي نپذيرفته اند.

به نظر بسيار از پژوهشگران رعاين قوانين راهنمايي و رانندگي يكي از گوياترين شاخص هاي دروني شدن نظم مبتني بر قانون در جامعه مدرن است. ايران از اين نظر در زمره ي ضعيف ترين كشورهاي جهان است. آقاي احمد مجيدي معاون وزير راه در روز پنجشنبه دهم ژانويه اعلام كرد در سال 1380 در جاده هاي ايران 118000 نفر در نتيجه تصادفات رانندگي كشته شده اند كه بيش از هفتاد درصد علت حوادث عدم رعايت قوانين بوده است. اين رقم حتي از ميزان سالانه كشته هاي ايران و عراق در جنگ هشت ساله هم بيشتر است. اين رقم را با ميانگين 207 نفر كشته در سال در بريتانيا مقايسه كنيد تا عمق فاجعه قانون گريزي ما روشن شود. شاخص هاي ديگر مانند نرخ رشد اقتصادي، شكاف و فاصله طبقاتي و نابرابري اجتماعي، ميزان هاي بزهكاري و اعتياد و مسائل اجتماعي، فقر، بيكاري و .... را نمي گويم. تو خود بخوان حديث مفصل از اين مجمل.

پس نتيجه مي گيريم كه هم نبايد نا اميد شد و از تلاش و كوشش مجدانه و فداكارانه براي روشنگري و

توسعه همه جانبه كشور دست كشيد، و هم نبايد بيش از توان ساختارهاي اجتماعي كشور انتظار معجزه هاي دموكراتيك داشته باشيم. هم نبايد به رفتارهاي غير دموكراتيك تا حد ممكن تن داد و يا توجيه هاي ايدئولوژيك مانند ديكتاتوري صالحين و .... را پذيرفت. بلكه بايد براي ايجاد گفتمان و آگاهي انتقادي و توسعه و سازندگي كشور و اصلاح خود و خانواده و اطرافيان خود فداكارانه تلاش كرد و تلاش كرد و تلاش كرد. اين تنها فرمولي است كه تاكنون در تحقق و دستيابي به پيشرفت نتيجه بخش بوده است. به اميد تحقق دموكراسي در تمام جهان.

*http://www.farhangshenasi.com/persian/node/39

1997 حزب كارگر بر محافظه كار غلبه يافت و به حاكميت بيست ساله آن پايان بخشيد. در ساختار سياسي بريتانيا حزب دوم، يعني حزبي كه بعد از حزب حاكم بيشترين كرسي پارلمان را بدست آورد، اهميت ويژه ايي دارد، زيرا اين حزب نيز يك كابينه تشكيل مي دهد به نام كابينه سايه كه نقش بديل و رقيب براي همتاي حزب حاكم را عهده دار است. اعضاي كابينه سايه در جلسات پارلمان به منزله منقد و رقيب برنامه ها و سياست هاي كابينه را ارزيابي و به چالش جدي مي كشند. حزب ليبرال دموكرات كه نقش حزب سوم را ايفا مي كند نيز اهميت ويژه ايي داراست، زيرا به رقابت با هر دو حزب و هر دو كابينه مي پردازد و در پارلمان و گفتگوهاي مطبوعاتي و رسانه ايي رفتارهاي سياسي رقباي خود را به چالش مي كشد. هر يك از احزاب سه گانه داراي تمايزات ايدئولژيك و سياسي آشكاري هستند و با توجه به تاريخچه و سابقه ايي كه دارند، مردم شناخت روشني از آنها دارند. حزب محافظه كار كه در نيمه نخست قرن نوزدهم شكل گرفت قديمي ترين حزب سياسي بريتانياست و آرمان كلي آن بر انديشه امپراطور بريتانياي كبير و حفظ ارزش هاي تاريخي و سنتي بريتانيا، بخصوص ارزش هاي عصر ويكتوريا استوار است. بنيان ايدئولوژيك اين حزب در انديشه ناسيوناليسم بريتانيا نهفته است. از نظر اقتصادي تاكيد اصلي انديشه تاچريسم بر اقتصاد بازار و از نظر سياست خارجي هماهنگي وپيوند بيشتر با آمريكا است.

حزب كارگر كه در ابتدا قرن بيستم پديد آمد بر انديشه سوسياليسم استوار است و در نتيجه بسط

سوسياليسم اروپايي در آغاز قرن بيستم بوجود آمد. نام ”كارگر“ نيز معرف انديشه سوسياليستي دفاع از حكومت پرولتاريا و ارزش هاي طبقه كارگر است. بعد از روي كار آمدن توني بلر، حزب كارگر تغييرات اساسي در نحوه نگاه خود به جامعه و فرهنگ بريتانيا بوجود آورد و از اينرو اغلب از آن به ”نيو ليبر“ يا حزب كارگر نو ياد مي شود. توني بلر، نخست وزير، اين ايده را مطرح ساخت كه از دو راه شناخته شده دولت سوسياليستي تمركزگرا و راه اقتصاد آزاد سرمايه داري يعني واگذاري تام و تمام امور به مكانيسم بازار و كنار كشيدن دولت از همه چيز “راه سوم” كه بر”دموكراسي اجتماعي“ استوار است را مطرح ساخت. خط مشي راه سوم بر سرمايه گذاري دولت در خدمات اجتماعي و عمومي و در عين حال مشاركت مردم و بخش خصوصي يا خصوصي سازي تاكيد مي نمايد. حزب كارگر از نظر سنتي حزبي اروپا گرا ست، اما در سال هاي اخير به شيوه محافظه كاران بيش از حد بر آمريكا تكيه داشته است، از اينرو اعضا حزب نيز به نقد عملكرد سياست خارجي بلر پرداخته اند. براي مثال، در بحث جنگ عليه عراق، برخي اعضا حزب و كابينه مخالف سياست اتخاذ شده بلر هستند.

حزب ليبرال دموكراسي نيز بر آرمان ليبراليسم تكيه دارد و خواهان بسط بيشتر آزادي هاي فردي، حمايت از جامعه باز مبتني بر تحقق حقوق همه افراد و اقليت ها، مشاركت بيشتر زنان در عرصه هاي سياسي و اجتماعي و …. است. مجموعه احزاب نوعي ديالوگ و تعامل دائمي با يكديگر دارند و از طريق چالش هاي سياسي و

كارشناسي كه با يكديگر مي كنند مردم در جريان پشت و روي صحنه سياست قرار مي گيرند. در اين گفتگوها و مجادلات اغلب نه درباره موضوعات ايدئولوژيك و انتزاعي و كلان، بلكه درباره مسائل ملموس و جزيي كه به نيازها و زندگي روزمره مردم مربوط مي شود به بحث گفتگو مي پردازند. علاوه براين رفتار و كنش هاي سياسي يكديگر را زير نظر دارند و خطاهاي يكديگر را بر ملا مي سازند. براي مثال، چند روز پيش شهردار لندن براي رفتن به بلك پول، محل كنفرانس حزب كارگر و سخنراني در كنفرانس از تاكسي خصوصي استفاده كرد و مبلغ 260 پوند از هزينه شهرداري بابت آن پرداخت. اين موضوع مورد انتقاد شديد رسانه ها و احزاب قرار گرفت، زيرا كن لوينستون، جناب شهردار، مي توانست از قطار استفاده كند و تنها 50 پوند بپردازد. همچنين سال گذشته وقتي فاش شد كه آقاي بلر براي فرزندانش معلم خصوصي گرفته است، احزاب و رسانه ها او را به شدت سرزنش كردند، زيرا اين امر به معناي پذيرش ناتواني معلمان مدارس در آموزش است. گفته شد بلر اولين نخست وزير بريتانياست كه چنين رفتار زشتي را انجام داده است. باز هنگامي كه در سال 2000 فاش شد خانم آقاي بلر، شري بلر، لباس 5 هزار پوندي خريده است، سرو صداي احزاب و رسانه ها بلند شد كه آقاي بلر از كجا اين پول را آورده است و چرا شري خانم چنين ولخرج شده اند؟ از اين نمونه ها بي شمار است.

آنچه بسيار اهميت دارد اجلاس سالانه احزاب است كه تمام آنها مستقيمآ از تلويزيون پخش مي شود.

در اين اجلاس احزاب به طور دقيق برنامه ها و خط مشي ها خرد و كلان خود را تشريح مي كنند و تمام مباحث مجادله انگيز كه افكار عمومي مردم خواهان توضيح درباره آن هستند را شرح مي دهند. در اين اجلاس خط قرمز وجود ندارد و سخنرانان با زباني صريح به نقد رقباي خود مي پردازند و از كاستي ها و خطاهاي خود نيز چشم نمي پوشند. اغلب به جاي فريب افكار عمومي، و تلاش براي پناه گرفتن در پشت ارزش ها و آرمان هاي مردمي و اخلاقي، به ناكامي ها و شكست هاي خود اعتراف مي كنند و برنامه هاي خود براي جبران كاستي ها را اعلام مي دارند. آنچه در اين گفتگوها بسيار بچشم مي خورد حاكميت مردم و خواسته هاي آنان است و احزاب مي دانند در صورتي مي توانند به رقباي خود پيشي بگيرند كه خواست ها و پرسش هاي مردم پاسخ هاي بهتري ارائه كنند.

ديروز هشتم اكتبر كنفرانس حزب محافظه كار آغاز شد. در اين كنفرانس تحول حزب محافظه كار به يك حزب نوگرا و مبتني بر توجه بيشتر به كيفيت زندگي، خدمات عمومي و توسعه مشاركت مردم محورهاي اصلي سخنرانان بود. آقاي دانكن اسميت، رهبر حزب، نيز امروز گزارشي به نام ”رهبري با يك هدف“ منتشر كرد كه در آن جزييات خط مشي ها و برنامه هاي حزب محافظه كار شرح داده شده است. در گزارش از مردم خواسته اند كه آن را بخوانند و با در نظر گرفتن ايده هاي جديد حزب در انتخابات آينده به آنها راي دهند. 25 ايده جديد در باره آموزش، بهداشت،

كاهش جرايم اجتماعي، توسعه خدمات عمومي و… در اين گزارش شرح داده شده است. دانكن اسميت معتقد است ديگر تنها با خط مشي ها مالي نمي توان به زندگي مردم بهبود بخشيد بلكه بايد ارتقاء ”كيفيت زندگي“ در كانون برنامه ريزي ها قرار گيرد. خانم ترسا مي، رييس كنفرانس ديروز، نيز در نطق افتتاحيه خود به نقد حزب محافظه كار پرداخت و گفت در سال هاي گذشته ما توجه كافي به زنان كه نيمي از جامعه هستيم نداشته ايم زيرا تنها يك نماينده محافظه كار زند در پالمان وجود دارد. در انتخابات آينده اين حزب تلاش خواهد كرد كه تعداد كرسي ها ي زنان شديدآ افزايش دهد. همچنين او به كم توجهي حزبش به اقليت ها اشاره كرد و گفت در برنامه هاي حزب اقليت ها به اندازه سهم جمعيتي خود جايگاه مي يابند. جمله بسيار جالب او اين بود كه خطاب به اعضا حزب گفت: ”بريتانيا يك سرزمين نيست بلكه مجموعه ايي از گروه ها و جمعيت ها ست، اگر مي خواهيد بر رقباي خود غلبه كنيد و قدرت را بدست آوريد بايد نماينده واقعي مردم ساكن در بريتانيا باشيد، نه تامين كننده خواست سياستمداران. مردم بايد جاي سياستمداران را بگيرند.“ خانم ترسا مي به رسوايي جان ميجر نيز اشاره كرد و گفت ”مردم حق دارند كه به ما سياستمداران اعتماد نداشته باشند زيرا برخي از ما رفتار زشتي داريم.“ مهمترين محور سخنان خانم مي تاكيد بر تحول و اصلاح حزب محافظه كار بود. او به اين پرسش پرداخت كه چرا در انتخابات گذشته حزبش بازنده شد؟ او بر خلاف برخي سياستمداران شكست حزبش

را در نتيجه دخالت بيگانگان يا فريب خوردن مردم يا توطئه حزب رقيب ندانست بلكه دليل ساده ايي را ذكر كرد : ”زيرا مردم سياست ها و خط مشي ها حزب او دوست ندارند.“ به نظر مي رسد در بريتانيا دوران دروغ گويي سياستمداران و سوء استفاده از ارزش هاي ديني و اخلاقي و معنوي براي كسب قدرت به پايان رسيده است، زيرا من گفتگوهاي تمام احزاب بريتانيا در سال جاري را دنبال كردم و مي بينم كه تمام احزاب به نقد خود روي آورده اند و به جاي محكوم كردن مردم و يا تنها نقد رقباي خود، شديدآ به كاستي هاي خود متمركز شده اند. تمام احزاب از يك انقلاب و اصلاح خود در اجلاس خود سخن گفتند. به گمان من اين انقلاب چيزي نيست جز رشد و كمال دموكراسي و بلوغ فرهنگ سياسي بريتانيا.

*http://www.farhangshenasi.com/persian/node/40

فلسفي واخلاقي براي شناخت امروز رويكردي در جهت گسستن از سنتها تلقي نمود.همچنين گفته اند مدرنيته دريافت ذهني نو از جهان از هستي زمان وتحول تاريخي است.

به عبارت ديگر مدرنيته ذهنييت را در نظر دارد وپديد آورنده يك حالت وروحيه است.بدينگونه مدرنيته مشخصه وصفت عصر جديد است.

بنابراين مدرنيته همچون متني است كه به صور مختلف مي توان آن را قرائت نمود.حتي در اروپا سه سنت انگليسي زبان فرانسوي وآلماني به سه گونه متفاوت مدرنيته ومنطق دروني ومفاهيم كليدي آنرا مورد برسي و بحث قرار مي دهند.به گونه اي كه از آن به عنوان معضل مدرنيته ذكر مي شود.معادل فارسي كه براي اصطلاح مدرنيته به كار برده مي شود تجدد مي باشد.مدرنيته كلمه اي است كه از صدوپنجاه سال پيش تا كنون آن را معادل تجدد دانسته اند مدرنيته شايد همان است كه در فرهنگ يكصد سال اخير ايران كم وبيش تجدد نام گرفته است.

اما تعريف تجدد به معناي گوناگوني بكار رفته كه جمع بين آنها دشوار به نظر مي رسد به عنوان مثال تجدد يعني نوگرايي /تجدد به معناي فرهنگ وتمدن مدرن غرب است/تجدد يعني شالوده فكري وعقلي با توجه به طبيعت دوره جديد و تجدد عبارتند از تغيير سنتها تغيير مصرفهاي گوناگون زندگي مادي از كهنه تا جديد و به عبارتي متجدد شدن يعني شبيه اروپايي شدن متجدد يعني متجدد در مصرف وبالاخره تجدد معادل روز آمدي به كار برده مي شود.

دو اصطلاح مدرنيته ومدرنيسم گاهي به صورت مترادف به كار برده مي شوند ولي معمولا"ميان آنها تفاوت وتمايز قائل مي شوند . مدرنيته در نقطه اي خود را از مدرنيسم جدا مي كند.

شايد بتوان گفت مدرنيسم بيشتر نو شدن وتحول در اقتصاد تكنولوژي و جوانب ديگر جامعه را در نظر دارد حال آنكه مدرنيته نه فقط نو گرايي بلكه دريافت ذهني نو از جهان از هستي زمان تحول تاريخي است.

بنابراين اگر مدرنيسم نمودهاي بيروني تمدن غرب است و مدرنيته عناصر دروني فكري فلسفي است اگر مدرنيسم معادل نو شدن تلقي شود منظور نو شدني است كه از رنسانس به اين سو در جامعه غرب آغاز ومراحل گوناگون را پشت سر گذاشته كه محصول آن تمدن كنوني غرب است.بدين گونه معادل نوگرايي تلقي مي شود و منظور از آن گرايش و تمايل به نو شدني است كه در جامعه غرب تحقق يافته است.

هر چند در جامعه غرب در عرصه هاي گوناگون از جمله در عرصه علم وهنر جهشها وابتكاراتي صورت گرفته است كه به نحوي عنوان

نو گرايي ومدرنيسم بخود مي گرفتند اما در عرصه تقابل غرب و جهان سوم مدرنيسم يك برون مرزي محسوب شده و ويژه كشورهاي جهان سومي است كه خواهان تحقق وعينيت بخشيدن به نو شدن در درون جوامع خود هستند.حوزه هايي كه مدرنيسم در آنها متجلي گشت علم/هنر/فلسفه وتكنولوژي مي باشد در بعد فلسفي اراء دكارت /كانت وهگل و در بعد جامعه شناسي ماكس وبر از اهميت خاصي برخوردار است. دكارت: قلمرو فلسفه مدرن را ((من مي انديشم)) دكارت تعيين كرد اين من در واقع عبارت است از عنصر شك كننده اي كه شناخت جديدي را آغاز مي كند و به همه چيز شك مي كند جز به خود. در ديدگاه دكارت من ذهن منفعلي نيست كه فقط دنياي بيرون را بازتاب

كند بلكه اين من محور اصلي هستي است ودر اين فلسفه انسان در قلب جهان است بدين گونه انسان گرايي رنسانس در اين فلسفه تحقق و توصيه شد و انسان محوري ايدئولوژي مدرنيته گرديده است. از قرن هفتم روح دكارتي به همه قلمروهاي شناخت راه يافت و علاوه بر فلسفه ادبيات اخلاق سياست و نظريه هاي دولت و جامعه شناسي مسلط شد.در سنت دكارت نقش اساسي خود((يگانه كردن)) نظم عقلاني و كنترل يافته هاي تجربي است . هگل: نخستين كسي كه مدرنيته را از ديدگاه تاريخي در چارچوب يك نظام فلسفي برسي نموده است .هگل معتقد است كه تاريخ جهان تاريخ تكامل گرايانه و داراي پيشرفتي برگشت ناپذير است. سه مفهوم پيشرفت/ برگشت ناپذيري/تعطيل ناپذيري ويژگيهاي مهم فلسفه هگل مي باشند تاريخ حركتي رو به جلو دارد و مرحله اي است و تاكنون سه مرحله را پشت سر گذاشته است.

نخستين مرحله تاريخ از شرق آغاز مي شود .دومين مرحله شامل يونان مي شود كه با روم پيوند يافت در سومين مرحله روح تاريخ به اروپاي مدرن مي رسد .از ديدگاه هگل عقل بر جهان يعني عالم روح و عالم طبيعت حاكميت دارد و هر آنچه عقلي است واقعي و آنچه واقعي است عقلي است بنابراين روزگار مدرن نمودار عالي ترين مرحله تكامل ونشانه برتري تمدن آن نسبت به تمدن پيشين است.مهمترين اصل زمانه مدرن از نظر هگل اهميت يافتن روح ذهني است اين اصل هم پيدايش مدرنيته و هم بحرانهايش را توضيح ميدهد.

حق آزادي انسان قلب و مركز تمايز روزگار مدرن از روزگار باستان است اين آزادي عنصر ذهني به همراه خود ((خرد گرايي))حق انتقاد

و استقلال را پيش مي آورد وبر اساس همين اصل زندگي اجتماعي وسياسي ديني همپاي علم وهنر شكل گرفته اند.

و اما دوستان كسي كه نظريات او در مقوله جامعه شناسي بسيار با ارزش مي باشد:

ماكس وبر: مفهوم اصلي و كليدي در مدرنيته خرد باوري و عقلانيت است به طريق و اشكال گوناگون كه سر انجام به حكم روزگار مدرن حاكم بر سرنوشت اجتماعي انسان شده است. منطق اين خرد باوري راستاي كنشهاي انساني به سوي قاعده هاي محاسبه شدني كمي وابزاري است و تكيه كنشهاي انساني و اجتماعي بر عقل انساني همواره موجب افسون ذدايي شده است .

ماكس وبر نشان مي دهد كه جنبه هايي از خرد باوري و افسون ذدايي در فرهنگهاي پيشين از بوروكراسي چين تا قانون گذاري رومي وجود داشته است اما در روزگار مدرن بود كه اين خرد باوري شكل دقيق وكامل يافت. وبر معتقد است كه در روزگار مدرن نمي توان سرمايه داري را صرفا" به عنوان پديده و مفهومي اقتصادي تلقي نمود . بلكه آنرا بايد به عنوان يك صورت بندي اجتماعي و فرهنگي تازه در نظر گرفت به عبارت مدرنيتي در اين مقطع از تاريخ عنوان سرمايه داري عقلاني به خود مي گيرد. كار مهم وبر اين است كه از ميان آيين هاي فكري واديان كدام دسته افسون ذدايي نموده و با خرد باوري جديد همراه مي شوند و كدام دسته اين نو شدن را نمي پذيرند. آنچه از ديدگاه وبر اهميت دارد اين است كه اگرچه خرد باوري و زميني شدن بنيان مدرنيستي است اما لزوما" در تضاد با باورها و سنت هاي جامعه كهن قرار

نمي گيرد در اين رابطه آنچه مهم است تركيب امر مقدس با امر دنيوي وراهي است كه فرهنگ ديني بايد بپيمايد تا دنيايي بسازد كه در آن ميان عقل و ايمان تضاد وجود نداشته باشد. معمولا" نقطه عزيمت تاريخ ديني بشر در جهاني سرشار از مقدسات است و نقطه پايان آن در دورۀ ما يعني در جهاني كه به قول وبر افسون زدوده است.

اهميت انديشه وبر در اين است كه او بحث دربارۀ مدرنيتي را به مهم ترين مقولۀ درونمايه فلسفي آن يعني عقلانيت پيوند داده است.

در مدرنيته مقوله هايي مانند عقل _ خرد _ اومانيسم _ تسلط بر طبيعت و دريافت نوين از هستي _ زمان وتاريخ كه مبنا و اساس مفاهيم مانند اخلاق _ علم _ تكنولوژي _ دولت _قانون و غيره گرديدند داراي مفاهيم مهمي در مدرنيسم غرب هستند. و مفاهيم فوق چارچوبهاي فكري و رفتاري مدرنيسم غرب را تشكيل مي دهند و تكيه بر همين چارچوبها بود كه سران بزرگ روشنفكري اميد داشتند جامعه ايده آل نو انساني را از راه رواج تعقل وعلم ميان مردم به وجود آورند.

*http://sociology12.persianblog.ir/

و كاركرد اين نيروها, از ضروريات جامعه كنونى ماست .در اين ميان, روحانيت شيعه كه در تاريخ معاصر ايران بويژه پس از نهضت امام خمينى(ره) بر حيات سياسى اين كشور تإثير بسزايى بر جاى گذاشته است, جايگاه ويژه اى دارد. بدين ترتيب, نقطه عزيمت ما, شناخت و بررسى روابط پيچيده ميان اين بخش از جامعه سياسى و حكومت اسلامى در ايران مى باشد. تإسيس جمهورى اسلامى در ايران توسط معمار بزرگ آن, امام خمينى (ره), حمايت گسترده روحانيون و حضور آنان در بخشهاى مهمى از سازمان حكومت را به دنبال داشت. اين وضعيت, موجب تداخل و تطابق منابع و اهداف نهاد روحانيت بانظام سياسى و ايجاد نوعى تعلق و همنوايى ميان اين دو شده است. مهمترين عامل پيوند دهنده روحانيت به نظام سياسى, بر پايه تمايلات ايدئولوژيك استوار گرديده كه همانا مبتنى بر فرهنگ شيعى است. چنانكه ((جان فوران)) هم مى گويد, در ميان فرهنگهاى گوناگون مخالفت در دهه 1970, اسلام مبارز موفق شد قدرت دولتى را به دست گيرد. عليه شاه, جاذبه و صراحت و صداقت شخصى و نظرات امام خمينى در مسائل مهم سياسى, به دليل موضعگيرى سازش ناپذير و دراز مدت ايشان عليه شاه در صف اول جاى گرفت. به نظر وى, امام خمينى توانست اسلام مردم گرايى ارائه دهد كه براى گروههاى مختلف اجتماعى جاذبه داشت هر چند كه پايگاه اوليه اجتماعى اش در صفوف برخى از علما, طلاب دينى و... بود.(1)بدين سان, امام خمينى در رإس تركيبى نيرومند كه به طور عمده از ميان شاگردان و پيروان وى بودند, توانست حكومت اسلامى را جايگزين رژيم پيشين كند. حكومتى كه بر

آرا و نظريات وى, كه توسط شاگردانش تفسير و ترويج مى شد, استوار بود. بدين ترتيب, دو متغير قابل اعتنا وجود دارد كه اين مقاله مى بايست از آن بهره جويد. نخست, آرا و نظريات سياسى امام درباره روحانيت و رابطه آن با نظام سياسى و ديگرى, ساخت روحانيت و گونه هاى موجود در درون اين ساخت كه به طور طبيعى رفتار سياسى متفاوتى از خود بروز داده اند. اكنون به اين پرسشها بايد پاسخ داد كه: آيا رابطه روحانيت _ كه بخش مهمى از ساخت حكومت را در دست دارد _ با نظام سياسى جديد كاملا حمايتى است؟ يا اينكه روحانيت تقاضاها و مطالبات خود رانيز وارد سيستم سياسى مى كند؟ اينكه برخى معتقدند روحانيت بايد از دولتها مستقل باشد چه تإثيرى در رابطه روحانيت و نظام سياسى بر جاى مى گذارد؟ و اساسا اين استقلال به چه معنى است؟ پيش از يافتن پاسخ براى پرسشهاى فوق, ذكر چند نكته ضرورى به نظر مى رسد: يكم: روحانيون به عنوان مهمترين مدافعان انقلاب اسلامى عمدتا از شاگردان و پيروان امام خمينى (ره) به شمار مىآيند و در مبانى كنش سياسى خود, از آرا و نظريات ايشان تإسى مى جويند. بنابر اين, يكى از عوامل موثر در گروه بنديهاى درون نهاد روحانيت, ناشى از قرائتهاى متفاوت از انديشه ها و سيره سياسى حضرت امام مى باشد. شكل گيرى دو جريان عمده سياسى در ميان روحانيون كه هر دو مدعى فهم درست انديشه هاى امام خمينى (ره) هستند, محصول تإثير شرايط محيطى و علائق تاريخى در تكوين تعبيرهاى گوناگون آنان است. از اين رو, برخى مفاهيم ارائه

شده از سوى امام كه در زمان حياتشان مصاديق روشنترى داشت, در شرايط پيچيده عصر حاضر دچار ابهام گرديده است. براى نمونه, ايشان در يكى از پيامهاى خود آورده اند كه ((به همه شما وصيت و سفارش مى كنم كه نگذاريد انقلاب به دست نااهلان و نا محرمان بيفتد.)) (2)اينكه نامحرمان كيانند؟ خود يكى از ابهامات عصر حاضر است كه گروههاى مختلف سياسى بر اساس پيش فرضهاى خود, مصداقهاى متفاوتى براى آن ارائه مى كنند. دوم: در دوره پيشين (دهه اول انقلاب) اساسى ترين پرسش در باب مولفه هاى ((استقرار و ثبات)) دولت اسلامى بوده است حال آنكه در دهه دوم, سخن از ((تعادل و حفظ)) نظام سياسى به ميان رفته است. در شرايط بحرانى دهه اول انقلاب جنگ هشت ساله با دشمن خارجى, فشارها و توطئه هاى دولتهاى متخاصم, رفتار منازعه آميز گروههاى ضد انقلاب و تروريسم, نابودى بخش مهمى از منابع اقتصادى, نخبگان و رهبران سياسى را به تلاش براى تثبيت نظام سياسى وادار ساخت. بنابر اين, امام خمينى, در اين دوره, همواره رفتار حمايتى را تجويز نموده و از پيروان خود مى خواستند كه از نظام اسلامى دفاع كرده و آن را مورد حمايت قرار دهند. پس از گذار از دوران دشوار و پر تنش دهه اول انقلاب, بسيارى از نيروهاى درون نظام سياسى كه براى تثبيت حاكميت بسيج شده بودند, وارد دورانى شدند كه موجى از تحولات سياسى, اجتماعى و اقتصادى را به دنبال داشت. در اين شرايط, مدافعان ديروز دولت اسلامى, در جست وجوى ساز و كارهاى ((مشاركت در دولت)) مى باشند. اگر ديروز دوران دفاع از نظام بود, امروز

دوران مشاركت در نظام اسلامى است و بدين ترتيب, مقتضيات علمى امروز, تحقيقات و رهيافتهاى ويژه خود را طلبe ى كند. (3)بدين سان, بخش مهمى از پرسشهاى دوره دوم, ناظر به نوع مناسبات جامعه اسلامى با حكومت اسلامى مى باشد. حال كه دولت انقلابى استقرار يافته و بنيانهايش استوار گرديده است, تقاضاها و مطالبات تازه اى شكل گرفته است كه اگر به درستى وارد سيستم سياسى نشود, نظام سياسى را دچار عدم تعادل خواهد كرد. ديگر, وضع موجود توانايى ياراى پاسخگويى به پرسشهاى بى شمارى كه از دل تجربه هاى دوره اول زاده شده است, ندارد. بدين ترتيب, پاسخگويى به مطالبات اين دوره و تعيين نوع رفتار سياسى, نياز به بازنگرى و باز سازى منظومه فكرى امام خمينى را بيش از پيش نمايان مى سازد.عوامل موثر در كنش سياسى روحانيت در قبال نظام سياسى ظهور دين اسلام از ابتدا قرين تشكيل حكومت بود. با تإسيس دولت مدينه توسط پيامبر عظيم الشإن اسلام, اهتمام شريعت اسلام بر سازوارى و نظام مند ساختن جوامع بشرى, بر بنيانهاى دينى استوار بود. در اين ميان شيعيان, هم به لحاظ تاريخى (ستمى كه از سوى حاكمان جور بر آنان روا شد) و هم به واسطه آموزه هاى رهبران دينى (از امامان معصوم (ع) گرفته تا مراجع دينى), به تقويت روح عدالت خواهى و ستيز با ستمگران همت گماشته و آن را از ويژگيهاى بارز انديشه سياسى خود قرار دارند.در ميان اديان و مذاهب مختلف, دين اسلام در مقابل مذاهب دنياگريز, علاوه بر تإمين وسايل رستگارى براى پيروان خود, به تنظيم حوزه زندگى مادى آنها نيز مى پردازد. اين امر, سبب

شده است كه روحانيون و مفسران دين بويژه در ايران, رغبت بيشترى نسبت به امور دنيوى و سياسى از خود نشان دهند. آنان بر اين اعتقادند كه مذهب, خود را با شرايط متحول تاريخى (با استفاده از عنصر زمان و مكان) تطبيق مى دهد و امكان تعبير و تفسير پذيرى مذهب و انطباقش باشرايط هر عصرى وجود دارد.امام خمينى با اشاره به اين دو عنصر تعيين كننده در اجتهاد و ضرورت آشنايى با روابط حاكم بر سياست واجتماع و اقتصاد مى گويد:((حكومت در نظر مجتهد واقعى, فلسفه عملى تمام فقه در تمامى زواياى زندگى بشريت است. حكومت نشان دهنده جنبه عملى فقه در بر خورد با تمامى معضلات اجتماعى و سياسى و نظامى و فرهنگى است. فقه, تئورى واقعى و كامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است.)) (4)يكى ديگر از عوامل دخالت روحانيت در سياست, عوارض ناشى از نوسازى در برخى كشورهاى در حال گذار, از جمله ايران است. جريان نوسازى از يك سو, پاسخى به نيازهاى عصر جديد و فرايندى است تدريجى و اجتناب ناپذير كه جوامع بشرى خود را ملزم به حركت به سوى آن مى كنند, و از سوى ديگر, گسستى است با برخى از سنتهاى پيشين كه هر چه ميدان عمل آن فراختر شود, به همان نسبت, سنتهاى درون جامعه را مورد تهديد نوگرايى حاصل از توسعه قرار مى دهد و به اين ترتيب, زمينه هاى غير دينى شدن جامعه فراهم مىآيد. نتيجه توسعه و نوسازى هر چه باشد, از بعد اجتماعى, دگرگونى در ساختارها و روابط و ارزشهاى اجتماعى حتمى است. پيدايش وضعيت جديد و تهديد ارزشهاى

نوپديد, باعث واكنش مذهب و روحانيون گشته و افزايش دخالت آنان در سياست به منظور جلوگيرى از غير دينى شدن جامعه را به همراه مىآورد. البته مراد از اين سخن, اين نيست كه توسعه الزاما جامعه را با ارزشها و سنتهاى دينى بيگانه مى سازد اما بايد گفت تا نسبت بين توسعه و ديندارى روشن نشود, سنتها همواره مورد تهديد دگرگونيهاى ناشى از نوسازى جامعه واقع خواهند شد. بنابر اين, زمانى كه ميان ارزشهاى روحانيت و ارزشهاى تبليغ شده از سوى نظام سياسى تعارض حاصل شود, آنان از خود واكنش نشان خواهند داد.امام خمينى به رغم مذمت كسانى كه به تمدن جديد بى توجه بودند, در خطاب به يكى از شاگردان خود مى گويد: ((آنگونه كه جنابعالى از اخبار و روايات برداشت داريد, تمدن جديد به كلى بايد از بين برود و مردم كوخ نشين بوده و يا براى هميشه در صحراها زندگى نمايند.)) (5)در عين حال يكى از عوامل اساسى در خيزشهاى سياسى عليه رژيم شاه را, برنامه هاى نوسازى دولت قلمداد كرد كه به شدت ارزشهاى دينى را مورد تهديد قرار داده بود. ايشان در اين باره چنين مى گويد:((مخالفت روحانيون با بعضى از مظاهر تمدن در گذشته, صرفا به جهت ترس از نفوذ اجانب بوده است. احساس خطر از گسترش فرهنگ اجنبى, خصوصا فرهنگ مبتذل غرب موجب شده بود كه آنان با اختراعات و پديده ها بر خورد احتياطآميز كنند... ابزارى از قبيل راديو و تلويزيون در نزدشان مقدمه ورود استعمار بود لذا گاهى حكم به منع استفاده از آنها را مى دادند...آيا رژيم گذشته از راديو و تلويزيون براى بى اعتبار

كردن عقايد مذهبى و ناديده گرفتن آداب و رسوم ملى استفاده نمى نمود؟ ))(6)به طور كلى, احتمال دخالت روحانيون در سياست و بروز كنشهاى حمايت جويانه يا منازعهآميز در قبال نظام سياسى, به چند عامل بستگى دارد:1_ هر چه داعيه هاى سياسى و اجتماعى مذهب بيشتر باشد, احتمال دخالت روحانيون در زندگى سياسى بيشتر مى شود2_ هر چه روحانيون يك مذهب, به عنوان يك نيروى سياسى از نظر تاريخى, موقعيت ممتاز و قوت بيشترى داشته باشند, احتمال دخالت مستقيم و گسترده آنها در سياست افزايش مى يابد3_ هر چه امكان تعبير و تفسير پذيرى مذهب و تطبيق آن با شرايط متحول تاريخى بيشتر باشد, توانايى روحانيون براى مداخله مستقيم در سياست افزايش مى يابد4_ هر چه نهادهاى مذهبى سازمان يافته تر و منسجم تر باشند, توانايى روحانيت براى دخالت در سياست بيشتر مى شود.(7)كار ويژه هاى سياسى, اجتماعى روحانيت جامعه شناسى نيروهاى اجتماعى, يكى از عرصه هاى مهم جامعه شناسى سياسى است. در اين ميان, رويكرد ساختارى در ميان نظريه پردازان علوم اجتماعى بسيار رايج بوده و هست و اين تحقيق نيز از اين رويكرد متإثر است. در رويكرد ساختارى, به نقش و كاركرد ساخت هاى سياسى توجه شده و تإثير آن را بر فرايندهاى سياسى مورد بررسى قرار مى دهد.(8) هر ساختارى مجموعه فعاليتهايى را به اجرا در مىآورد كه به نوبه خود, سازمان سياسى را قادر به تدوين و اجراى خط مشى هاى خود مى سازد. اين فعاليتها يا كار ويژه هاfunctions))چگونگى تإثيرواحدهاىسياسى برفرايندهاىسياسى راتوضيح يضوتارى سايسىا ساخت سياسى و اجتماعى روحانيت نيز داراى كار ويژه هايى است كه از ظرفيت و تواناييهاى

موجود در آنان ناشى مى شود. بعد از انقلاب و تغيير در ساخت روحانيت, كار ويژه هاى آن نيز دچار تحول شده و كار ويژه هاى ديگرى نيز الزاما به آن واگذار گرديده است مانند: كار ويژه هاى اقتصادى, سياسى و اجتماعى. اگر چه نمى توان ادعا كرد كه اين نوشتار به همه كار ويژه ها و تواناييهاى اين نهاد پرداخته است اما شايد بتوان گفت كه اين موارد, نمود و بروز بيشترى دارد.الف _ دفاع از شريعت و ترويج آناين مورد, اساسى ترين كار ويژه روحانيت تلقى مى شود:((ترديدى نيست كه حوزه هاى علميه و علماى متعهد در طول تاريخ اسلام و تشيع, مهمترين پايگاه محكم اسلام در برابر حملات و انحرافات و كجرويها بوده اند. علماى بزرگ اسلام در همه عمر خود, تلاش نموده اند تا مسايل حلال و حرام الهى را بدون دخل و تصرف ترويج نمايند.))(9)اين كار ويژه, نشانگر فلسفه وجودى روحانيت است. چنانكه ستيز آنان بارژيم پيشين نيز به دليل رفتار ضد شرعى و تهديد مبانى دينى حكومت بود. و البته تحليل رفتار سياسى روحانيت به عنوان حاملان, مفسران و مروجان شريعت, بدون شناخت اين كار ويژه, دچار كاستى است.ب _ كار ويژه هبستگى و وفاق اجتماعى يكى از آفتهايى كه جوامع در حال گذار را تهديد مى كند, بحرانهاى ناشى از دگرگونى است. اين وضعيت, جامعه در حال تغيير را دچار از هم گسيختگى ساخته و شكافهاى اجتماعى رافعال و فرايند نوسازى را دچار چالش مى سازد.براى حل و رفع اين بحران, روحانيت مى تواند با برخوردارى از تواناييهاى نمادين, بويژه به كارگيرى نمادهاى دينى, به برانگيختن حس همبستگى

در جامعه كمك نمايد. منظور از همبستگى و وفاق اجتماعى, به هم پيوستن و مجتمع ساختن اجزاى يك جامعه و واحدهاى كوچك آن به يك كل همبسته تر مى باشد به نحوى كه توان آن اجزإ و واحدهاى كوچك و پراكنده و مختلف, انباشته و متمركز شود و از طريق هميارى و همكارى آحاد جامعه و حمايت آنان از نظام سياسى بحرانهاى حاصل ازدوران گذار را حل نمايد.ج _ فرايند بسيج اجتماعى موضوع مشاركت توده اى و اقدام عمومى در فعاليتهاى سياسى _ اجتماعى, از پيش شرطهاى ايجاد تعادل يا عدم تعادل در سيستم سياسى به شمار مى رود.تبديل مردم به شهروندان فعال, موجب افزايش ظرفيت نظام سياسى در پاسخگويى به تقاضاها و مشكلات اجتماعى مى گردد. روحانيت به لحاظ تاريخى نشان داده است كه از مهمترين عوامل بسيج كننده, حمايت كننده و حركت دهنده جامعه به سوى ارزشهاى سياسى است و به تعبير امام خمينى, ((آنكه ملت را بسيج كرد, آن روحانيون بودند.))(10) در نظام روحانيت شيعه, به واسطه وجود مسإله تقليد, نوعى رابطه معنوى ميان توده مردم و رهبران مذهبى ايجاد شده است به طورى كه مردم تحت دستورات ونظرات رهبرى مذهبى قرار داشته و نوعى همنوايى ميان آنان وجود دارد. روحانيت به عنوان شبكه ارتباطى مستمر ميان رهبر و مردم, نقش مهم در بسيج توده ها داشته است به گونه اى كه بزرگترين بسيج در تاريخ انقلابها را سامان داده است. (11)د_ جامعه پذيرى سياسى جامعه پذيرى سياسى,يعنى آشنا شدن فرد با ارزشها و ايستارهاى جامعه خويش كه طى آن ايستارهاى سياسى فرد شكل مى گيرد. جامعه پذيرى سياسى, موجب انتقال و

دگرگونى فرهنگ سياسى شده و راهى است براى انتقال انديشه ها و باورهاى سياسى يك نسل به نسل ديگر همان فرايندى كه انتقال فرهنگ ناميده مى شود.(12) از آنجا كه مذاهب دنيا, حاملان ارزشهاى فرهنگى و اخلاقى هستند به طور طبيعى پيامدهاى سياسى داشته و بر مسايل سياسى و سياستهاى عمومى تإثير مى گذارند. بنابر اين, روحانيت شيعه نيز در كنار ساير عاملان و نهادهايى كه در جامعه پذيرى سياسى نقش ايفا مى كنند, قرار مى گيرد. آنان مى توانند از طريق داخل كردن ارزشهاى دينى در فرهنگ سياسى جامعه, به طور چشمگيرى اعتماد به دولت اسلامى را افزايش داده و با پذيرش فرايندهاى سياستگذارى, ميزان مشروعيت نظام سياسى را فزونى بخشند و از اين طريق, به حل شكافهاى اجتماعى يارى رسانند.ه'_ كنترل نخبگان سياسى (كنترل سياست) تإسيس دولت دينى سبب گرديد تا بر اساس يك همسويى ايدئولوژيك, روحانيون كه از دير باز داراى نفوذ اجتماعى قابل توجهى بوده اند, از جايگاه معنوى ويژه اى در ميان نظام سياسى بر خوردار شوند. اين توجه و عنايت حكومت, فرصتهاى مطلوبى را در اختيار آنان قرار داده است تا بتوانند با تإثير بر فرايند سياستگذارى و تصميم گيرى, ارزشهاى مورد نظر خود را وارد نظام سياسى كنند. بنابر اين, زمانى كه نخبگان سياسى از پذيرش ارزشهاى آنان خوددارى كرده و يا آن را مورد تهديد قرار دهند, از خود واكنش نشان مى دهند. امام خمينى درباره ارشاد و هدايت دولت و حكومت توسط روحانيون, نظراتى دارند(13) كه در بخشهاى بعدى, به برخى از آموزه هاى ايشان اشاره خواهيم كرد.و _ كار ويژه هاى اقتصادى روحانيت يكى از

مهمترين منابع مالى كه در عصر غيبت امام زمان (عج) در اختيار فقهاى شيعه قرار مى گيرد, وجوهى است كه مردم تحت عنوان خمس و زكات و..., با شرايط خاصى به عنوان تكليف شرعى در اختيار آنان قرار مى دهند.تا پيش از انقلاب اسلامى, مراجع و علماى عصر, از اين در آمدهاى شرعى براى حفظ هويت فرهنگى و استقلال شيعه بهره جسته و بر اساس يك رابطه سلبى با دولتها و به دور از هر گونه وابستگى به آنها , آن را صرف امور مسلمين مى كردند. بر همين اساس, با تإسيس مراكزى در جهت خدمات رسانى به طلاب و روحانيون, در حفظ استقلال آنان از دولتها تلاش مى نمودند. پس از انقلاب و تشكيل دولت دينى كه به همسونگرى در اهداف ميان روحانيون و دولت اسلامى انجاميده است, اين منابع, وسيله اى است در دست مراجع وعلما تا از طريق آن, وارد فرايند توسعه فرهنگى, اجتماعى و حتى اقتصادى بشوند.گونه شناسى روحانيت و مناسبات آن با نظام سياسى حضور امام خمينى در پاريس فرصتى بود تا ابعاد تازه اى از آرمانها و آيين انديشه سياسى ايشان بازگو شود. در اين ميان, آنچه ذهن كنجكاو و پرسشگر خبرنگاران را به تحرك وا مى داشت, پرسشهايى درباره حكومت اسلامى و نقش روحانيون و رهبران مذهبى در حكومت بود. امام خمينى بارها در پاسخ به اين پرسش اعلام نمودند. ((روحانيون در حكومت آينده, نقش ارشاد و هدايت دولت را دارا مى باشند.))(14)حدود يك سال پس از پيروزى انقلاب, ايشان با همان اعتقاد سابق و در پاسخ به پرسش مشابه, مى فرمايد:((اينكه شما سوال كرديد آيا روحانى مى

خواهد به دولت منضم بشود يا چى؟ نه, نمى خواهد دولت باشد اما خارج از دولت[ هم]نيست. نه دولت است, نه خارج از دولت. دولت نيست يعنى نمى خواهد برود در كاخ نخست وزيرى بنشيند و كارهاى نخست وزيرى را بكند. غير دولت نيست, براى اينكه نخست وزير اگر پايش را كنار بگذارد, اين جلويش را مى گيرد, مى تواند بگيرد, بنابر اين, نقش دارد و نقش ندارد.))(15)اما حوادث و تحولات بعدى, ضرورت حضور فعالتر روحانيون را در بخشهاى مختلف ساختمان حكومت نشان داد. زمانى كه امام خمينى, مهندس بازرگان را به نخست وزيرى دولت موقت برگزيد طى حكمى به وى, بنيان مشروعيت را به دو حق ((شرعى)) و ((قانونى ناشى از آراى مردم)) پيوند زد.(16) و براى دستيابى به ((حق شرعى)) بنابه تجربه تاريخى اعلام داشت: ((ما تجربه كرديم و ديديم كه اشخاصى كه در رإس واقع شدند و از روحانيون نبودند, در عين حالى كه بعضى شان هم متدين بودند, از باب اينكه آن راهى كه ما مى خواهيم برويم...با سليقه آنها موافق نبود...ما آن روز خيال مى كرديم كه در اين قشرهاى تحصيل كرده و متدين و صاحب افكار, افرادى هستند كه بتوانند اين مملكت را به آن جورى كه خدا مى خواهد, ببرند آن طور اداره كنند. وقتى ديديم كه نه, ما اشتباه كرديم...))(17) بنابر اين, تعبير دخالت در سياست, نزد روحانيون, مفهومى فراتر از نظارت و ارشاد يافت و در سياستگذارى و اجرا نيز, نقشهاى گسترده اى را بر عهده گرفتند. به هر روى, روحانيون بر اساس هنجارهاى مورد قبول خود, در مواجهه با نظام سياسى از خود كنشهايى را

نشان مى دهند. شالوده اين سمت گيرى آنان نسبت به نظام كه همانا مبتنى بر فرهنگ سياسى شان است, آنان را به گونه هاى مختلف سياسى دسته بندى مى كند در جوامع مختلف مردم به طرق گوناگون با دولت خود رابطه دارند بعضى صرفا به سائغه حمايت و حفاظت از دولت عمل نموده, رفتار خود رابر اساس نيازها و تقاضاهاى حكومت تنظيم مى كنند, برخى درتلاش براى اصلاح يا تغيير نظام و يا حداقل در صدد تغيير تصميم و جهت نظام حكومتى هستند و برخى ديگر نيز بر خلاف دو گروه فوق, مواضع انفعالى و يا بى طرفانه دارند. بعضى از نويسندگان, سه نوع رفتار سياسى فوق را به دو دسته عام مشاركت فعال و مشاركت انفعالى تقسيم كرده اند. (18) ((گابريل آلموند)) با استخدام سه اصطلاح مشاركت جوparticipant) ),پيرومنش subject)) و كوچك انديشparochial) ), گونه هاى رفتارى فوق را توضيح مى دهد. وى با توجه به سمت گيرى افراد نسبت به كنشهاى سياسى حكومت, به انواع فرهنگ سياسى آنان مى پردازد. بر اين اساس, آلموند سه نوع فرهنگ سياسى را مفروض مى انگارد.(19)بنابر اين مى توان گونه هاى رفتارى در ساخت سياسى روحانيت را به سه دسته تقسيم كرد كه عبارتند از: الف _ مشاركت جويان: آنان كسانى هستند كه از مسايل سياسى آگاه بوده و مى توانند تقاضاهاى سياسى مطرح سازند و حمايت سياسى خود را در اختيار رهبران قرار دهند. آنان, در كل نظام يعنى هم در فرايندهاى دروندادى (تقاضاها و حمايتها) و هم در فرايندهاى بروندادى (تصميمات و سياستها) آن فعاليت و مشاركت دارند و بر روى تصميمات و سياستگذاريها نيز

تإثير مى گذارند. مشاركت جويان به دو دسته كلى تقسيم مى شوند: اول, آن دسته از روحانيونى كه در مقام نخبگان رسمى نظام سياسى عمل مى كنند و علاوه بر كار ويژه هاى عمومى كه روحانيت داراست, با پذيرش كاركردهاى جديد به خدمت نظام سياسى در مىآيند مانند: روحانيون عضو مجلس خبرگان و فقهاى شوراى نگهبان. اينان, به طور عمده رفتار حمايتى دارند و بيشترين نقش را در فرايند بروندادى (تصميمات سياسى و سياستگذارى) ايفا مى نمايند. دسته دوم, شامل روحانيون مشاركت جويى مى شود كه خارج از ساختمان حكومت قرار دارند. اينان نيز به دو گونه بر فرايندهاى سياسى تإثير مى گذارند. نخست, گروههاى سازمان يافته(نهادينه) مانند: جامعه روحانيت مبارز, مجمع روحانيون مبارز و جامعه مدرسين حوزه علميه قم. دوم, افراد و گروههاى بدون سازمان كه شامل بسيارى از شخصيتها و اجتماعات سياسى است و اغلب به صورت صاحبان نفوذ عمل مى كنند. روحانيون مشاركت جو, اغلب متإثر از آموزه هاى سياسى امام خمينى هستند و از رفتار وانديشه هاى سياسى وى بهره جسته و به طور عمده, شاگردان و تربيت شدگان اويند. بنابر اين در مجموع, آنان داراى وجوه همسانى از نظر علائق ارزشى هستند و به شركت در حيات سياسى علاقه مند بوده و به اين منظور, از خود كنش سياسى نشان مى دهند. مشاركت جويان, علاوه بر آنكه در مقابل رفتار غير شرعى نهادهاى نظام سياسى و اجراى سياستهاى نامطلوب حكومت از خود واكنش نشان مى دهند براى تإثير بر فرايند سياستگذارى, خود راموظف مى دانند. بنابر اين, علاوه بر انتقاد و اعلام تقاضاهاى خود به سيستم, در انتخابات مجلس قانونگذارى

و رياست جمهورى مشاركت مى كنند.آنان با تإسى به سخنان امام, درخواستهاى خودرا به سيستم سياسى اعلام مى دارند: ((اينها (اهل علم) بايد ارشاد كنند دولت را, ارشاد كنند به اينكه اين مإمورى كه اينجا فرستادى اشتباه بوده است و دولت را وادار كنند, مجلس را وادار كنند تا اينكه اصلاح بشود.))(20) امام در جاى ديگرى مى فرمايد: ((هر دو جريان[ جامعه روحانيت و مجمع روحانيون] بايد با تمام وجود تلاش كنند كه ذره اى از سياست ((نه شرقى و نه غربى, جمهورى اسلامى)) عدول نشود كه اگر ذره اى از آن عدول شود, آن را با شمشير عدالت اسلامى راست كنند.))(21)از سوى ديگر, ايشان, نقش روحانيت را در برنامه ريزى كشور تعيين نمودند: ((مسإله برنامه از مهمات يك كشور است...لكن يك نكته راعرض كنم و آن اينكه, اگر برنامه ريزى را بدون نظارت روحانيون بكنند (يعنى متخصصينى كه از روحانيون هستند), اين موجب اين مى شود كه برنامه كه ريختيد ببريد مجلس, مجلس رد كند. آنها قبول كردند, ببريد در كميسيونى كه تخصص در اين امر دارند, آنها رد كنند. از اينجا بگذريد ببريد در شوراى نگهبان, آنجا رد كنند.)) (22) باتوجه به اينكه نظام سياسى, مكانيسم اساسى توزيع ((ارزشهاى قدرت بخش)) در جامعه است و حكومت خود, مجموعه امكانات و تواناييها و ابزارهايى است كه هر گروهى طبعا مى كوشد سهم خود را از آن افزايش دهد اغلب گروههاى اجتماعى وقتى امتيازات يا منافعشان در خطر مى افتد و يا توزيع جديدى از امتيازات در شرف تكوين است, به فعاليت سياسى دست مى زنند.(23)بر اين اساس روحانيت كه كار ويژه ى اصلى خود

را دفاع از شريعت وترويج مبانى دينى ميداند, مى كوشد در مناسبات خود با نظام سياسى, امتيازات بيشترى كسب كند تا به تكليف خود عمل نمايد. علاوه بر نقشهاى عمومى كه روحانيت در سياست ايفا مى نمايد هر يك از گروههاى فعال سياسى در درون روحانيت نيز رفتار خاص سياسى از خود نشان مى دهد .به طور مثال, جامعه روحانيت مبارز در تلاش بوده است كه دخالت و نظارت دولت در امور اقتصادى را كاهش دهد و براين اساس, توانسته است حمايت بخشهاى مهمى از بازار را نيز بدست آورد. از سوى ديگر, جامعه مدرسين حوزه علميه قم, بيش از ديگران نظارت بر اعمال شرعى نظام دارد و در قبال پاره اى از رفتارهاى غير شرعى, از خود حساسيت نشان مى دهداما مهمترين نقشى كه جامعه مدرسين ايفا مى نمايد, تعيين مرجعيت عامه شيعيان است. اين عمل آنان با توجه به تفكيك رهبرى از مرجعيت, مى تواند تإثيرات عمده اى در روند سياسى كشور داشته باشد. (24) در اين ميان, مجمع روحانيون مبارز كه در دهه دوم, بخش مهمى از قدرت خود را از دست داده است, در دولت هاشمى رفسنجانى به عنوان نيروهاى منتقد دولت, وارد عمل شدند. آنان, نوسازى و توسعه بروندادهاى اقتصادى را كه مهمترين هدف هاشمى رفسنجانى (رئيس جمهور وقت) بود و براى دستيابى آن از انرژى بخش خصوصى نيز بهره مى گرفت, مورد انتقاد قرار دادند. اين گروه در مقابل راهبرد جديد دولت مبتنى بر بهره گيرى از توانمندىهاى بخش خصوصى, (25) نظارت دولت بر بخش اقتصاد را تجويز مى كردند و معتقد بودند كه براى ايجاد عدالت اجتماعى, بايد

بخشهاى دولتى فعال شود.هر يك از اين گروهها در زمان حيات امام خمينى مورد حمايت ايشان بوده واز رفتار و انديشه هاى ايشان نيز تإثير مى پذيرفتند اما با توجه به پيش فرضهايى كه داشتند, قرائتهاى متفاوتى از انديشه هاى امام را برگزيدند. ب _ پيرومنشان (شبكه هاى حامى _ پيرو): صاحبان اين فرهنگ سياسى بر خلاف مشاركت جويان كه عهده دار نقشهاى مهم سياسى مى شوند يا در مبارزات انتخاباتى و امور حزبى فعالند, بيشتر ناظر بر كنشهاى سياسى بوده و در فعاليتهايى چون رإى دادن و بحث سياسى شركت مى كنند.اين افراد افراد از نتايج كار حكومت آگاهند, ولى در فرايندهايى كه به سياست گذارى منجر مى شود, شركت نمى كنند. آنان از مقامات حكومتى و قوانين, منفعلانه اطاعت مى كنند اما خود را درگير سياست نمى كنند. پيرومنشان اگر چه معمولا بى انجمن هستند اما گاهى در واكنش به يك اقدام ناگهانى از سوى بخشى از هيإت حاكمه كه با آرمانها و بويژه منافع ايدئولوژيك آنان سازگار نيست, به تإسيس انجمنهاى ناپايدار مبادرت ورزيده و از خود واكنش نشان مى دهند. گاهى نيز به ابزارى در دست مشاركت جويان تبديل شده و مورد بهره بردارى قرار مى گيرند. اين موضوع زمانى خود را بيشتر نمايان مى سازد كه برخى افراد داراى نفوذ و يا مقامهاى سياسى, در صدد بر مىآيند تا از طريق كسب پشتيبانى و حمايت شهروندان, شبكه هاى حامى _ پيرو براى خود تإسيس نمايند.حمايت از نظام سياسى اين امكان را به وجود مىآورد كه انرژى لازم براى ادامه كار نظام فراهم شود. از آثار اين گونه حمايتها, مشروعيت اقدامات

اعضاى نظام و قانونى شناختن تصميمات آنهاست. (26) همگونى و همگرايى ميان روحانيت و نظام سياسى, اين بخش از كاركرد روحانيت را بويژه در دهه اول, آشكارتر مى سازد. پيوندهاى محكمى كه آنان با نخبگان سياسى دارند, ميزان وفادارىشان به نظام سياسى را افزايش مى دهد. اين امر, سبب فزونى شبكه هاى حامى _ پيرو در ساخت روحانيت گرديده است. با توجه به شرايط دوره: اول انقلاب و بحران گذار از ساخت سياسى _ اجتماعى رژيم پيشين و جايگزين ساختن نظام ارزشى نوين, روحانيت از دو طريق توانست موجد رفتار حمايتى شود و پيروان خود را نيز به سمت حمايت از نظام سياسى بكشاند. نخست از طريق ارايه پاسخهاى مناسب به خواستهاى جامعه تا انگيزه هاى لازم براى حمايت از نظام فراهم آيد. پيرو منشان در دهه اول انقلاب, به دليل خواستهاى محدود و تقاضاهاى ناچيز و با توسل به تواناييهاى نمادين, از بسط وفاداريها, در جهت پيشبرد اهداف نظام بهره مى گرفتند. اين رفتار آنان كاملا از رهنمودهاى امام خمينى, سرچشمه مى گرفت: ((علماى اعلام و ائمه جماعات و خطباى محترم بر حجم ارشاد و رهنمودهاى خود بيفزايند و قشرهاى ميليونى مردم را متوجه طرق نگهبانى از اسلام و احكام مقدسه آن و حراست از جمهورى اسلامى نمايند.))(27)گر چه به دليل حمايتهاى بى شائبه از نظام سياسى در دهه اول, مرز ميان مشاركت جو و پيرومنش را دشوار مى سازد. اما با تغيير خواستهاى جامعه و طرح پرسشهاى تازه, در دهه دوم, اين مرز بندى آشكارتر مى شود. بدين سان, برخى شيوه هاى رفتارى پيرومنشان مانند: بر انگيختن احساسات و ايجاد هيجانات براى جلب

حمايتهاى اجتماعى, ناكارآمدى خود را نمايان مى سازد. اثبات اين موضوع با توجه به تحولات سالهاى آخر دهه دوم كار دشوارى نيست. در طريق دوم مى توان از فرايند سياسى كردن نام برد كه در كار ويژه جامعه پذيرى سياسى روحانيت, از آن سخن به ميان آمد. يافتن مصاديق روشنى جهت توضيح شيوه هاى رفتارى پيرومنشانه در ميان روحانيون كه كاملا بر آنان مطابقت كند, كار دشوارى است زيرا اغلب آنان, رفتار مشاركتى نيز از خود نشان مى دهند. متغيرهايى كه مرز ميان آنان و مشاركت جويان را معين مى سازد, پذيرش منفعلانه آنان از قوانين و مقامات حكومتى است. ارادت سالارى نسبت به نظام و نخبگان سياسى باعث كاهش تحرك سياسى آنان گرديده است چرا كه قداست, بنيانى ترين عنصر در انديشه سياسى آنان مى باشد. اين سخن امام خمينى كه: ((اين يك تكليف الهى است براى همه كه اهم تكليفهاى است كه خدا دارد يعنى حفظ جمهورى اسلامى از حفظ يك نفر و لو امام عصر باشد, اهميتش بيشتر است.))(28) مى تواند منبع مهمى براى اعتقادات آنان باشد. پيرومنشان اغلب بى سازمان هستند و گروههاى انجمنى ناپايدارى هستند كه اهداف غير سياسى دارند. به هر ترتيب, براى بيان مصاديق نه چندان روشن, شايد بتوان به روحانيون عضو تيپ 83 امام جعفر صادق (ع), شوراى عالى مديريت و مجمع طلاب و فضلاى حوزه علميه قم اشاره نمود. تيپ امام صادق (ع) متشكل از طلاب تبليغى رزمى است. اينان, از وفاداران به نظام اسلامى بوده و در طول سالهاى دفاع مقدس, كار ويژه ترغيب و تجهيز روحانيون براى حضور در جبهه هاى جنگ را بر

عهده داشتند. سرامدان اين نهاد رسمى, هر چند داراى تمايلات مشاركت جويانه مى باشند اما به دليل منع قانونى نمى توانند در مقام مشاركت جو در فعاليتهاى حزبى, تعيين نامزدهاى نمايندگى و...شركت نمايند اگر چه اعضاى خود را در رإى دادن و حمايت از نظام سياسى ترغيب مى نمايند. شوراى عالى مديريت حوزه و همچنين مجمع طلاب و فضلاى حوزه علميه قم نيز كه كار برنامه ريزى و سياستگذارى كلان حوزه علميه را بر عهده دارند, مى توانند با تإثيرگذارى بر طلاب كه در آينده از اركان نظام خواهند بود, بر فرايند سياست تإثير مى گذارند. همانگونه كه اشاره شد, اين دسته, اغلب ازميان افراد و گروههاى غير نهادينه تشكيل مى شود. ج _ كوچك انديشان (افراد محدودنگر): اينان افرادى هستند غير فعال و از نظر سياسى, اجتماعى كاملا خنثى و در مسايل اجتماعى, انزوا اختيار مى كنند. البته اگر منافع محدودشان به خطر بيفتد, واكنشهاى ناپايدارى از خود نشان مى دهند.ويژگى ديگر آنان اين است كه از نظام سياسى خود آگاهى چندانى نداشته يا اصلا آگاهى ندارند. بعد از پيروزى انقلاب اسلامى و افزايش تحرك سياسى در ميان روحانيت, بى تفاوتى نسبت به هدفهاى سياسى و تصميمات ملى به شدت كاهش يافت. در عين حال هنوز كسانى يافت مى شوند كه نه فقط خود را درگير سياست نمى سازند بلكه از حكومت و سياست نيز اطلاع چندانى ندارند. امام خمينى در ماه هاى آخر حيات پر بركت خويش, در پيامى به روحانيت, با تإكيد فراوان از مقدس مآبان و تحجرگرايان نام مى برد كه از تفكر جدايى دين از سياست سخن مى رانند: ((البته

هنوز حوزه ها به هر دو تفكر آميخته اند, بايد مراقب بود كه تفكر جدايى دين از سياست, از لايه هاى تفكر اهل جمود به طلاب جوان سرايت نكند ويكى از مسائلى كه بايد براى طلاب جوان ترسيم شود, همين قضيه است كه چگونه در دوران وانفساى نفوذ مقدسين نافهم وساده لوحان بى سواد, عده اى كمر همت بسته اند وبراى نجات اسلام و حوزه و روحانيت از جان و آبرو سرمايه گذاشته اند...از همه شكننده تر, شعار گمراه كننده ((حكومت قبل از ظهور امام زمان (ع) باطل است))...ديروز حجتيه اىها مبارزه را حرام كرده بودند و در بحبوحه مبارزات, تمام تلاش خود را نمودند تا اعتصاب چراغانى نيمه شعبان را به نفع شاه بشكنند, امروز انقلابى تر از انقلابيون شده اند! ولايتى هاى ديروز كه در سكوت وتحجر خود آبروى اسلام ومسلمين را ريختند... )) (29)تعبير((انقلابى تر از انقلابيون)) مى تواند اشاره به همان ويژگى كوچك انديشان باشد كه هرگاه منافع محدودشان به خطر مى افتد, از خود واكنش نشان مى دهند. البته در ميان بى تفاوتها, كسانى هم يافت مى شوند كه به دلايل شخصى و بى رغبتى به سياست, به لحاظ اجتماعى در انزوا به سر مى برند. فرجام سخن چنانكه گذشت هدف از نوشته حاضر, بررسى كنش سياسى روحانيت در قبال نظام سياسى است. پيروزى انقلاب اسلامى و تإسيس جمهورى اسلامى ايران, به همسويى و هم نگرى ابن بخش از نيروهاى اجتماعى با نظام سياسى, انجاميد. در نتيجه, روحانيان در سه سطح وارد فرايند سياستگزارى شدند: 1) درتصميم سازى 2)دراجرا 3) در حل بحرانها. نگاهى به كار ويژه هاى روحانيت, درك

اين كنشها را آسان تر مى سازد. حال براى بررسى مبانى رفتارى و سمت گيرى روحانيت نسبت به نظام سياسى, بهره گيرى از الگوى فرهنگ سياسى, بهتر راه گشاست. اين نكته دور از واقع نيست كه در ميان روحانيون نيز مانند بسيارى از جوامع كوچك و بزرگ, تسلط يك فرهنگ سياسى مشخص وجود ندارد و به طور معمول, تإليفى از گونه هاى مختلف فرهنگ سياسى به چشم مى خورد. بنابر اين, از سه گونه كلان فرهنگ سياسى مشاركت جو, پيرومنش و كوچك انديش (محدود) مى توان سخن گفتمشاركت جويان افزودن بر رفتار حمايتى, تقاضاها و مطالبات خود را وارد سيستم سياسى مى كنند و بر بروندادها (تصميم سازى و سياستگذارى) تإثير مى گذارند. پيرومنشان, اگر چه در سطحى محدود, تقاضاهاى خود را به سيستم عرضه مى كنند, اما ماهيت اصلى آنان, حمايت از نظام سياسى و انفعال در برابر حكومت است. و سر انجام كوچك انديشان كه علاقه اى به شركت در سياست ندارند. آنچه در دهه دوم شاهد آن بوديم, افزايش تعداد مشاركت جويان مى باشد و همين امر, نشانگر مطالبات جديدى است كه از نظام سياسى درخواست شده و همچنين سبب بروز رفتار جديدى از سوى روحانيت در قبال نظام سياسى گرديده است به گونه اى كه به دسته بندىهاى تازه اى ميان روحانيون منجر شده است. منازعات ميان روحانيون در حالى صورت مى گيرد كه گروههاى جديدى در حال شكل گيرى است كه مى تواند با طرح پرسش هاى تازه اى, موقعيت روحانيت را دچار چالش هاى سختى نمايد. به نظر مى رسد اگر روحانيون نتوانند به يك انسجام نيرومند دست يابند

و خود, به بازسازى و نوسازى ارزش هاى دينى همت گمارند, در آينده ممكن است قدرت اجتماعى آنان كاهش يابد و بخشى از قدرت سياسى خود را كف دهند. ذكر اين نكته ضرورى است كه امام خمينى همواره نسبت به تنازع و اختلاف ابراز نگرانى كرده و معتقد بودند كه در اين تنازع, ((جناحى كه پيروز[ مى]شود, يقينا روحانيت نيست. (30)پرسش ديگرى كه در ابتداى سخن به آن اشاره رفت, درباره ((استقلال روحانيت از دولت)) بود. اينكه روحانيت از دولت مستقل است تا پيش از انقلاب مفهوم روشنى داشت. چرا كه آنان هيچگاه مشروعيت دولتهاى پيشين را به رسميت نشناخته و بدون مماشات همواره با حكومتهاى وقت, در ستيز بودند. همين امر سبب شده بود كه رژيم هاى وقت, به شيوه هاى گوناگون در صدد كنترل حوزه و روحانيت برآيند و از طريق دولتى كردن روحانيت, آزمون گيرى از طلاب, تإسيس دانشكده ها و موسسات علوم اسلامى و...تضييقاتى آنان فراهم سازند.اما پس از تشكيل حكومت اسلامى كه در رإس آن مجتهدى برجسته قرار دارد و روحانيت خود, بخشى از ساختار حكومت بشمار مىآيد, سخن از استقلال روحانيت از دولت بيشتر به يك تناقض نما شبيه است. اگر چه استاد مطهرى در توضيع نظرات امام خمينى, مى گويد:((...مقصودشان[ مقصود امام درباره وزارت امر به معروف] يك موسسه مستقل و وابسته به روحانيت است و اين نظريه بر اساس نظريه ديگرى است كه ايشان درباره روحانيت دارند كه روحانيت بايد مستقل بماند همچنانكه در گذشته مستقل بوده است... حالا هم كه باز حكومت, حكومت اسلامى مى شود, با اينكه حكومت اسلامى است, ايشان[امام خمينى] معتقدند كه روحانيت

بايد مستقل و به صورت مردمى مانند هميشه باقى بماند و روحانيت آميخته با دولت نشود... به هر حال روحانيت نه به طور مجموعه و دستگاه روحانيت بايد وابسته به دولت بشود و نه افرادى از روحانيين بيايند پستهاى دولتى را به جاى ديگران اشغال كنند بلكه روحانيت بايد همان پست خودش را كه ارشاد و هدايت و نظارت و مبارزه با انحراف حكومتها و دولت هاست, حفظ بكند.))(31)در عين حال استاد مطهرى در بخشى از همين تفسير خود از سخن امام(ره) استقرار روحانيين در پست هاى اجرايى را از باب اضطرار واجبار حاصل از شرايط زمانى پذيرا مى شوند. همانگونه كه امام خمينى نيز حضور روحانيون در درون سازمان حكومت را جهت اجراى احكام شريعت در حكومت اسلامى مى پذيرند. همين تطور و تحول در انديشه سياسى امام خمينى, ما را به امر ديگرى رهنمون مى سازد و آن وجود دو عنصر بنيادين((زمان)) و ((مكان)) در انديشه سياسى ايشان است كه مى تواند به كشف بسيارى از احكام سياسى يارى رساند. بنابر اين استفاده جزمى به نظرات ايشان و ناديده گرفتن اين دو عنصر, به قرائت هاى ناكارآمد منجر مى شود.پى نوشتها: 1. __, رهيافتهاى نظرى بر انقلاب اسلامى (مجموعه مقالات), به كوشش عبدالوهاب فراتى, معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى, قم 1377, ص 361. 2. صحيفه نور, ج 20, ص 240.3. داود فيرحى, مفهوم مشاركت سياسى, فصلنامه علوم سياسى, سال اول, ش اول, تابستان 1377, ص 43. 4. صحيفه نور, ج 21, ص 98. 5. همان, ص 34. 6. همان, ص 90. 7. براى اطلاع بيشتر از رابطه روحانيون, مذهب و سياست,

ر. ك به: حسين بشيريه, جامعه شناسى سياسى, نشر نى, تهران, ص 222.8. ((پارسونز)) در تحليل ساختار مى گويد: ((مجموعه همبسته اى از نقشها, گروهها, هنجارها و ارزشها و نهادهايى كه كنشهاى خاصى را تجويز, تحريم, تشويق و تقبيح مى كنند.)) رونالد چيلكوت, نظريه هاى سياست مقايسه اى, ترجمه وحيد بزرگى و عليرضا طيب, رسا, تهران, 1377, ص 277.9. صحيفه نور, ج 21, صص 88 _ 89.10. صحيفه نور, ج 11, ص 130.11. شجاع احمدوند, فرايند بسيج سياسى در انقلاب اسلامى ايران, مجموعه مقالات سمينار انقلاب اسلامى و ريشه هاى آن, معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامى, قم, 1374, ج 2, ص 61. 12. براى اطلاع بيشتر از بحث جامعه پذيرى سياسى, ر. ك به: آلموند و ديگران, پيشين, فصل سوم و عبد العلى قوام, نقد نظريه هاى نو سازى و توسعه سياسى, مركز چاپ و انتشارات دانشگاه شهيد بهشتى, تهران, 1374, صص 77 _ 85.13. _____________ ,روحانيت و حوزه هاى علميه از ديدگاه امام خمينى (تبيان, آثار موضوعى), دفتر دهم, موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى, تهران, 1374 صص139 _ 140 و ص 162 و 218.14. صحيفه نور, ج 4, ص 180.15. صحيفه نور, ج 11, ص 134. 16. كوثر (مجموعه سخنرانيهاى امام خمينى), موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى, تهران, 1374, ج 3, ص 150.17. صحيفه نور, ج 16, ص 211.18. حسين سيف زاده, تحول از مشاركت منفعلانه به مشاركت فعالانه تإمل نظرى, فصلنامه دانشكده حقوق و علوم سياسى, تير ماه 1373, شماره 32, صص 165 _ 193.19. براى آشنايى با نظرات آلموند در اين باره, ر.ك به: گابريل آلموند

و ديگران, چارچوبى نظرى براى بررسى سياست تطبيقى, ترجمه عليرضا طيب, مركز آموزش مديريت دولتى, تهران, 1377, فصل سوم و چهارم و رونالد چيلكوت, پيشين, ص 345 به بعد و عبدالرحمن عالم, بنيادهاى علم سياست, نشر نى, تهران, 1375 صص 114 _ 115. 20. صحيفه نور, ج 12, ص 230. 21. صحيفه نور, ج 21, ص 48.22. صحيفه نور, ج 17, ص 96. 23. حسين بشيريه, پيشين, صص 97 _ 98. 24. محمد تقى آل غفور, ساختار سياسى نظام جمهورى اسلامى ايران, فصلنامه علوم سياسى (دوره پيشين), ش 8, بهار 73, صص 18 _ 19. 25. انوشيروان احتشامى, سياست خارجى ايران در دوران سازندگى, ترجمه ابراهيم متقى و زهره پوستين چى, مركز اسناد انقلاب اسلامى, تهران, 1378, ص 23. 26. عبد العلى قوام, سياست هاى مقايسه اى, سمت, تهران, 1373, صص 34 _ 35.27. صحيفه نور, ج 15, ص 232. 28. همان, ص 221.29. صحيفه نور, ج 21, صص 92 _ 93. 30. همان, ص 97.31. مرتضى مطهرى, پيرامون جمهورى اسلامى, صدرا, تهران, 1375, ص 25 _ 26.

*http://www.psas.ir/fa2/index.php?option=com_contentview=articleid=239:1387-12-10-06-36-35catid=100:1387-10-10-05-32-10Itemid=88

با مشكل ناسازگارى دين و دموكراسى مواجه مى شوند و در نهايت به اين قضاوت مى رسند كه حكومت دينى نمى تواند دموكراتيك باشد.نگارنده در اين مقاله تلاش كرده است تا نشان دهد اين مشكل كاملاً تصنّعى و غير علمى است؛ نه سكولاريسم از اصول دموكراسى است و نه دين با دموكراسى ناسازگار است.واژه هاى كليدى:

دين، اسلام، دموكراسى، مردم سالارى.دموكراسى دموكراسى واژه يونانى و در لغت به معناى حكومت مردم است. و در اصطلاح، با داشتن انبوهى از معانى، ضديت آن با حكومت هاى «فرد سالار»،(Monocracy) «اريستوكرات»(Aristocracy) (حكومت اشراف) و اليگارشى(Oligarchy) مهم ترين معرف آن است. بنابراين دموكراسى نظامى است مردمى يعنى در خدمت عموم مردم نه صنف، فرد يا طبقه خاص. تاريخ دموكراسى نشان دهنده اعمال دو مدل از اين نوع حكومت بوده است: مدل مستقيم كه يونان باستان اجرا مى شد و غير مستقيم كه امروزه اعمال مى گردد.در مورد وجهه دموكراسى گفته مى شود: اقبال و ادبار به دموكراسى هميشه يكسان نبوده تا اواخر قرن نوزدهم غالباً نگاهها به آن منفى بود. افلاطون از پيشگامان نقد دموكراسى آن را حكومت جهال ناميد و به شدت با آن مخالفت نمود. ارسطو با ديده ترديد بلكه بدبينى به آن مى نگريست و در تقسيم بندى حكومت ها آنرا در رديف حكومت هاى نامطلوب جاى داد. او «دموكراسى را حكومتى مى دانست كه فقط به صلاح تهيدستان نظر دارد. در تأمين صلاح عموم نمى كوشد» اين مفهوم از قرن نوزدهم به ادبيات سياسى غربى بازگشت. گرايش مجدد به دموكراسى تقريباً زمانى آغاز شد كه نظريه حق الهى حكومت مورد توجه قرار گرفت. هابز در كتاب لوياتان اين نظريه را به سخره گرفت و به شدت رد كرد.2 او نظريه قرارداد

اجتماعى را به عنوان نظريه بديل آن مطرح كرد كه حكومت حق مردم است نه حق خدا؛ مردم مى توانند اين حق را به هركس كه بخواهند بسپارند.3 هابز لباس تقدس را از تن حكومت در آورد و آن را زمينى و بشرى ساخت. لاك و روسو - كه از اصحاب قرارداد اجتماعى به حساب مى آيند - نيز تأثير بسزايى در پيشبرد انديشه دموكراسى ايفا كردند. با اين حال دموكراسى مدرن ليبرال در عرصه نظريه پردازى بيشتر مديون جان استوارت ميل و پيروان اوست. او نهاد نمايندگى را از عناصر دموكراسى برشمرد و دموكراسى غير مستقيم را تئوريزه كرد. در اين سيستم نمايندگان منتخب شهروندان به جاى آنها نقش ايفا مى كنند و زمام امور حكومت را به دست مى گيرند.محبوبيتى كه دموكراسى طى قرون اخير به ويژه در قرن بيستم پيدا كرده، بى سابقه است. تا جايى كه كمتر سياستمدار و حتى انديشمندى حاضر مى شود آن را به كلى رد كند. حتى مستبدترين نظام هاى سياسى در تلاشند با اتخاذ برخى از نمادهاى آن، از جمله تشكيل پارلمان و انجام انتخابات صورى، حكومت خود را دموكراتيك معرفى كنند. البته تفسيرهاى دموكراسى از يونان باستان تاكنون بسيار متنوع بوده است. به قول ديويد هلد «تاريخ انديشه دموكراسى بغزنج و تاريخ دموكراسى ها گيج كننده است».4 هر فرهنگ و جامعه اى، معناى خاصى را از آن اراده مى كند. «همين حالا دموكراسى انگليسى و آمريكايى با دموكراسى فرانسوى يا ايتاليايى و حتى ايرلندى فرق دارد».5حسين بشيريه نظريات دموكراسى را در سه گروه عمده دسته بندى كرده است:1. دموكراسى به معناى حكومت اكثريت مردم، 2. دموكراسى به معناى حكومت قانون و 3. دموكراسى به معناى حكومت متناوب

چندين گروه. دموكراسى اكثريتى همان ديدگاه كلاسيك درباره دموكراسى است كه به آراى ژان ژاك روسو بر مى گردد. براساس اين ديدگاه اكثريت هيچ گاه اشتباه نمى كند. دموكراسى به اين معنا مظهر اراده اكثريت مردم است... برخى ديگر جوهر دموكراسى را در حكومت قانون مى دانند. از اين نگاه قدرت اساساً خطرناك است و بايد به قانون محدود شود. حكومت خوب حكومت محدود است، اما اراده اكثريت محدوديتى بر قدرت محسوب نمى شود، بلكه ممكن است كار را به خودكامگى اكثريت بكشاند... اكثريت بايد به وسيله نهادهاى قانونى كنترل شود... دموكراسى نه حكومت مستقيم توده ها يا اكثريت مردم، بلكه وسيله اى براى مشورت با اكثريت در جهت حفظ منافع افراد و اقليت هاست. برخى ديگر از نظريه پردازان معاصر جوهر دموكراسى مدرن را رقابت ميان چندين گروه قدرت مى دانند.6ديويد هلد در يك برداشت كلى و جامع از تعريف هاى ارائه شده از دموكراسى مى نويسد:تقريباً كليه نظريه پردازان تجربى، به رغم اختلاف نظرهايى كه با يكديگر دارند دموكراسى را مجموعه اى از ترتيبات نهادى تعريف مى كنند كه يك بافت سياسى غنى از گروه هاى همسود پديد مى آورد و امكان نفوذ و انتخاب رهبران سياسى و حكومت اقليت هاى متعدد را ممكن مى سازد.»7دين 8«دين» در لغت در معانى متعددى از جمله طاعت، جزا و قرض به كار رفته است. در معناى استعارى نيز به معناى اطاعت از شريعت استعمال شده است.9 مفاهيمى كه براى دين بر شمرده شده قابل احصا نيست؛ از اين رو در اين جا تعريف هاى ارائه شده از آن را در سه گروه دسته بندى كرده و مفهوم مورد قبول خود را از آن روشن مى كنيم:1. عده اى دين را چنان گسترده معنا كرده اند كه هر

آيينى را ولو اعتقاد به خدا نيز در آن مطرح نباشد در بر مى گيرد؛102. برخى ديگر دين را تا حد احساس تنزل داده اند؛113. گروهى اعتقاد به توحيد، معاد و نبوت را شرط دين دارى مى دانند.12قرآن كريم درباره دين و به طور خاص اسلام مى فرمايد:انَّ الدَّينَ عِندَاللَّهِ الاِسلاَمُ؛13 در حقيقت دين نزد خدا همان اسلام است.وَمَن يَبتَغِ غَيرَ الاِسلامِ دِيناً فَلَن يُقبَلَ مَنهُ وَ هُوَ فِى الآخِرَةِ مِنَ الخَاسِرينَ؛14 و هر كه جز اسلام دينى ديگر] جويد هرگز از وى پذيرفته نشود و وى در آخرت از زيانكاران است.وَ مَن أحسَنُ دِيناً مَّمَّن أسلَمَ وَجهَهُ لِلَّه وَ هُوَ مُحسِنُ؛ دين چه كسى بهتر است از آن كس كه خود را تسليم خدا كرده و نيكوكار است.15امير مؤمنان على عليه السلام مى فرمايد:أولُ الدُّينِ مَعُرِفَتُهَ، و كَمالُ معُرِفَتِهِ التَّصديق بِهِ، و كَمالُ التَّصديقِ بِهِ تَوُحيده، و كَمالُ تَوُحيدِهِ الاخلاصُ لَهَ؛16 اساس دين، شناخت خداوند است و كمال شناخت او تصديق به وجود اوست و كمال تصديق به وجود او يكتا و يگانه دانستن اوست و كمال اعتقاد به يكتايى و يگانگى او، پرستش اوست.براساس آيات و روايات ركن اصلى دين پذيرش خداوند تبارك و تعالى است و ركن دوم آن، تسليم محض در برابر اوست. مصداق ركن دوم در طول زمان تحول پيدا مى كند؛ قبل از بعثت رسول مكرم اسلام صلى الله عليه وآله وسلم، اطاعت از پيامبران گذشته مصداق تسليم در برابر خدا بود و در بعثت پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم تسليم خداوند در اطاعت او منحصر شده است.بنابراين منظور ما از «دين» آيينى است كه از جانب خداوند به واسطه رسول مكرم اسلام بر بشر عرضه شده

و نحوه ارتباط بشر با خويشتن، با خدا، با اجتماع و با طبيعت را ارائه داده و توسط ائمه اطهارعليهم السلام تفسير و تبيين شده است. اين دين امروزه تنها «دين» بر حق و تحريف نشده، از طريق قرآن و سنت و عقل در اختيار بشر مى باشد كه با روش مورد قبول شرع، نيازهاى فردى و اجتماعى در هر زمان به دست فقها استخراج مى شود.اجتماع دين و دموكراسى با توجه به مفاهيم «دين» و «دموكراسى»، در نگاه نخست، ميان آن دو ناسازگارى در حد تناقض احساس مى شود. «دموكراسى» هرگونه محدوديت در حكومت و دخالت در آن را به خواست انسان منحصر مى كند و از پذيرش دخالت غير انسان در سرنوشت خود شانه خالى مى كند. واژه مردم سالارى خود گوياى اين نكته مى باشد كه در اين نظام سياسى «مردمْ» سالار و سرور بوده و در رأس حكومت جاى دارند. خواست آنها ملاك مشروعيت نظام است و مشروعيت قوانين مديون رضايت مردم است. بر فرض كه مشروعيت به حقانيت تعريف شود، اين مردم هستند كه حق و باطل را تعيين مى كنند. هر نظامى كه مردم به آن روى آورند حق است و هر نظامى را كه آز آن روى برگردانند از حقانيت ساقط مى شود. با رأى با واسطه و بى واسطه آنها سران نظام و كليه مسئولان حكومت انتخاب مى شوند و با روى گردانى آنها بايد از قدرت خلع شوند. در حالى كه اسلام هم مشروعيت اصل نظام سياسى و هم مشروعيت مجريان و كليه دست اندركاران نظام را، الهى مى داند. اساساً از نظر اسلام هيچ منبع مشروعيتى به غير از خداوند وجود ندارد. او حاكم على الاطلاق است «انِ الحُكمُ

الَّا لِلّهِ».17 مشروعيت در اسلام، امر واقعى و حقانى است و حقايق با خواست ها متحول نمى شوند. كسانى حق حكومت دارند كه به صورت مستقيم يا غير مستقيم مأذون از طرف خداوند باشند. حكومتى كه در رأس آن ولى فقيه قرار گرفته، با واسطه ائمه عليهم السلام و پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم به خداوند مى رسد با اين توصيف چگونه مى توان حكومت دينى را نظام «مردم سالار» خواند؟در اين جا دو پاسخ را ارائه مى كنيم.پاسخ اول: همچنان كه از سؤال به روشنى بر مى آيد در آن سكولاريسم و امانيسم به عنوان عناصر دموكراسى پيش فرض گرفته شده و آنگاه دين در مقابل دموكراسى قرار گرفته است؛ ولى سؤالى كه مطرح مى شود اين است كه آيا اين تقابل تصنعى نيست؟ آيا در مفهوم دموكراسى واقعاً امانيسم و سكولاريسم نهفته است؟ آيا اين مفهوم خود تحميل نوعى ديكتاتورى تحت نام دموكراسى به معتقدان اديان نيست؟ آيا چنين ادعايى از مسلمات است و نيازمند دليل نيست؟ آيا مى توان براى همه اديان نسخه واحدى پيچيد؟ اگر جامعه اى واقعاً با ادله قطعى عقلى، به اين نتيجه رسيده باشد كه سعادت آنها در گرو پيروى از دين خاصى است و آن دين نه تنها مشوق حضور مردم در عرصه هاى مختلف اجتماعى، بلكه همه را به آن مكلف ساخته باشد، چگونه براى افكار عمومى و افكار خواص قابل توجيه است كه به تمام باورهاى متدينان به آن دين، با شعار «آزادى اديان»، احترام بگذارند ولى به آنها حق ندهند نگاه دينى به دموكراسى داشته باشند و متناسب با فرهنگ خود نظام سياسى خود را شكل دهند؟ اين سؤال در برابر كسانى كه مروج پلوراليزم

معرفتى و اخلاقى بوده و به تبع آن بر طبل تساهل و تسامح مى كوبند، بيشتر خودنمايى مى كند. آنها بايد توضيح دهند كه چرا قانون پلوراليزم، تساهل و تسامح، اين عرصه را در بر نمى گيرد؟ اين نظريه هم با معناى لغوى دموكراسى به معناى حكومت مردم بر مردم، ناسازگار است و هم با تلقى عموم نظريه پردازان چند دهه قبل و حتى با ديدگاه بسيارى از نظريه پردازان كنونى در جهان عرب همخوان نيست.به نظر مى رسد در وراى اين اشكال تراشى ها انگيزه هاى سياسى نهفته است. اگر به تاريخچه دموكراسى نظرى بيفكنيم ضديت با دين را در نهاد دموكراسى نمى يابيم. چنين ويژگى خود با ايجاد پارادوكس، دموكراسى را نفى مى كند. با ملاحظه تعريف هايى كه از دموكراسى شده و به برخى اشاره كرديم روشن مى شود كه دموكراسى مستقيماً در مقابل دين قرار نگرفته است.18 اين تعريف ها على رغم اختلاف هاى جزئى و كلى، وجه مشترك شان آن خصلت ضد استبدادى و پذيرش فى الجمله حق مردم در حكومت است. از اغلب تعريف ها بر مى آيد رضايت مردم از حكومت عنصر اصلى دموكراسى مى باشد.بعد از انقلاب اسلامى به منظور طرد ايران از جرگه كشورهاى دمكراتيك كه در حال بدل شدن به الگويى مناسب براى تلفيق دين و دموكراسى براى جهانيان به ويژه مسلمانان بود، نظريه پردازان غربى تلاش كردند تا با معرفى ليبرال دموكراسى به عنوان تنها مدل دموكراسى، در اذهان جهانيان چنين وانمود كنند كه تلازمى ضرورى و پايدار ميان ليبراليسم و دموكراسى وجود دارد و تفكيك آنها امرى محال و ممتنع است.بعد از پيروزى اسلام گرايان در الجزاير و روى كار آمدن دولت كودتا با حمايت دولت هاى غرب، اين تبليغات دوباره اوج مى گيرد. آنها در

علت همكارى خود با دولت كودتا و سرنگونى اسلام گرايان گفتند تلفيق دين و دولت با دموكراسى سازگار نيست و ما به روى كار آمدن انديشه غير دمكراتيك و استبدادى رضايت نمى دهيم. اين تز غير علمى، سياسى بلكه ديكتاتورى توانسته است اذهان بسيارى از مسلمانان را به خود مشغول دارد و برخى را به سوى طرد كامل دموكراسى و عده اى ديگر را به تحويل يا حتى كنار گذاشتن دين به نفع دموكراسى بكشاند.برخى دموكراسى را به اين دليل كه بر انسان محورى و سكولاريسم بنا گشته، با روح خدا محورى اسلام ناسازگار يافته و رد كرده اند. اينها هرگونه دموكراسى خواهى را در خلاف مسير اسلام ارزيابى مى كنند. در مقابل كسانى كه جهت گيرى فكرى شان به سوى غرب است بدون اين كه به آموزه هاى اسلام در رد سكولاريسم و امانيسم و ضديت كامل اسلام با حكومت استبدادى و خودكامه توجه كنند، به كلى دين را از سياست جدا دانسته تا مانعى پيش رويشان در دموكراسى خواهى نداشته باشند. از سوى ديگر عده اى كه نتوانسته اند انتساب سكولاريسم به اسلام را همانند مسيحيت بپذيرند، چاره را در آن ديدند كه با اصل گرفتن حقانيت دموكراسى سكولار و با توسل به علم هرمنوتيك و ادعاى قرائت هاى مختلف از دين، اسلام را، به گونه اى تفسير كنند كه با دموكراسى راست در آيد.آقاى مجتهد شبسترى مى نويسد:ارزش قانون قطعى لازم الاتباع خداوند كه مخالفان دموكراسى از متروك شدن آن بيمناكند چگونه به دست مى آيد و چگونه معلوم مى شود؛ آيا با توجه به مباحث فلسفى تفسير متون (هرمنوتيك فلسفى) كه خصوصاً در قرن بيستم دامن گسترده است مى توان تفسير معينى از يك متن را

تنها تفسير ممكن و درست و معتبر اعلام كرد؟ آيا با توجه به اين مباحث، ديگر معنايى براى «نص» در مقابل «ظاهر» - آن طور كه گذشتگان تصور مى كردند - باقى مانده است؟ هيچ متنى تفسير منحصر به فرد ندارد و از همه متون تفسيرها و قرائت هاى متفاوت مى توان داد و هيچ متنى به اين معنا «نص» نيست... اسلام به هر صورت كه تصور شود گونه اى فهم و تفسير از كتاب و سنت است و هيچ فهم و تفسيرى از كتاب و سنت تا آن جايى كه به انكار نبوت پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم نرسد خروج از اسلام به شمار نمى آيد. همه فهم و تفسيرهاى كتاب و سنت هميشه و از سوى همه كس در افق فرهنگى - تاريخى معينى انجام شده است.19پاره اى از احكام فقهى موجود با دو اصل مهم دموكراسى، مساوات حقوقى همه شهروندان و اصل هدف قانون بايد تأمين منافع همه شهروندان باشد، معارضه دارد؛ مثلاً پاره اى از احكام فقهى از برترى هاى حقوقى مسلمانان يا مردان بر زنان سخن مى گويد، پاره اى از احكام فقهى اگر قانون تلقى شوند، نه منافع همه شهروندان كه منافع عده خاصى را تأمين مى كنند. آيا بايد اين احكام فقهى را كه در شرايط تاريخى معينى نقش خاص داشته اند، قوانين قطعى و ابدى و همه عصرى خداوند اعلام كنيم و با آنها به جنگ دموكراسى برويم...؟20در مقابل اين عده، جمع كثيرى تحت تأثير اين ترفند قرار نگرفته و با ايمان به حقانيت اسلام و باور به توانايى اداره كامل جامعه از سوى اسلام، به دنبال معرفى نظام سياسى مورد نظر اسلام هستند. آنها مروج اين عقيده هستند

كه نه اسلام سكولاريسم را بر مى تابد و نه سكولاريسم از ذاتيات دموكراسى است، بلكه دموكراسى در مقابل نظام ديكتاتورى، شيوه و شكل ديگرى از اداره جامعه است، كه مى توان با اصلاح و متناسب ساختن آن با آموزه هاى اسلامى، ساختار حكومت اسلامى را بر اساس آن پايه ريزى كرد.امام خمينى بارها بر اين نكته تأكيد كرده اند كه اسلام نه تنها ضديتى با دموكراسى ندارد بلكه قوياً حامى آن است:ممكن است دموكراسى مطلوب ما با دموكراسى كه در غرب هست مشابه باشد، اما آن دموكراسى اى كه ما مى خواهيم به وجود آوريم در غرب وجود ندارد و دموكراسى اسلام كامل تر از دموكراسى غرب است.21جمهورى اسلامى... دموكراسى واقعى است.22«حكومت جمهورى است مثل ساير جمهورى ها، و احكام اسلام هم احكام مترقى و دموكراسى پيشرفته و با همه مظاهر تمدن موافق».23اسلام يك دين مترقى و دموكراسى به معناى واقعى است.24آرى اسلام با دموكراسى نه تنها ضديتى ندارد، بلكه دموكراسى به راحتى از متون اسلامى قابل استخراج است. البته در اين جا توجه به اين نكته اساسى و كليدى - كه در بيانات امام خمينى هم بر آن تأكيد شده - ضرورى است كه دموكراسى مورد تأييد اسلام، منحصر به فرد بوده و با دموكراسى هاى غربى تفاوت كامل دارد؛ در اين دموكراسى ها سكولاريسم به عنوان يك اصل پذيرفته شده است. امرى كه هرگز مورد تأييد اسلام نيست.از جواب كلى امكان جمع دين و دموكراسى كه بگذريم، در اين جا به صورت مشخص روشن مى كنيم كه در ميان معانى فوق العاده زياد «دموكراسى» و «دين»، كدامين برداشت از دين با كدامين مفهوم از دموكراسى سازگار هستند و با تلفيق آنها، مى توان «دموكراسى دينى»

را پايه ريزى كرد؟اگر «دموكراسى» را به معناى حكومت مردم بر مردم به معناى حقيقى آن بدانيم، و اعتقاد بر اين باشد كه خواست مردم تنها ملاك مشروعيت است، به گونه اى كه ممكن است نظام «الف» در زمان «ب» مشروع و در زمان «ج» به دليل تحول خواست مردم نامشروع گردد، و يا مشروعيت آن براساس رضايت و عدم رضايت مردم نوسان پيدا كند، دموكراسى بدين معنا تعارض كامل با دين دارد و جمع ميان آن دو، جمع ميان ضدين است. اما اگر دموكراسى به معناى نظامى آزاد و ضد استبدادى باشد كه در آن حقوق مردم محترم است. و مردم در گزينش برخى از مسؤولان نقش دارند و حاكميت قانون مانع اعمال سلايق است، و بالاخره نظامى است مردمى و در خدمت عموم مردم و نه در خدمت گروه يا فرد خاص، دموكراسى بدين معنا نه تنها برخلاف اسلام نيست بلكه به راحتى از متن آن قابل استخراج است. حكومت اسلامى، حكومتى الهى - مردمى است. حكومت امام و امت است. با حكومت هاى تئوكرات قرون وسطى همان قدر بيگانه است كه با نظام هاى استبدادى و فاشيستى سر ستيز دارد. اگر اين تلقى را از دموكراسى داشته باشيم و دين را به معناى فوق بگيريم، ديگر نبايد از امكان جمع ميان اسلام و دموكراسى سخنى به ميان آوريم، چون جمع فرع بر دوگانگى است. دموكراسى بدين معنا ذاتى حكومت دينى است و غير قابل انفكاك از آن مى باشد؛ به گونه اى كه در حالت عادى، نظام غير مردمى لزوماً غير اسلامى هم خواهد بود.تلقى نخست از دموكراسى (حكومت مردم بر مردم) تلقى كلاسيك است. روسو در كتاب

قرارداد اجتماعى چنين تصويرى از دموكراسى را ارائه داده است. دموكراسى به اين معنا به دلايل مختلف از جمله غير عملى بودن آن، تخصصى بودن سياست و حكومت كه توده مردم از آن بيگانه اند و كارنامه بدى كه دموكراسى توده اى و كنترل نشده از خود به جا گذاشته، طرفداران خود را از دست داده است. امروزه اغلب حاميان دموكراسى از معناى دوم آن جانب دارى مى كنند. دموكراسى در اين معنا با انواع فرهنگ ها و نگرش ها قابل جمع مى باشد.ماهيت دموكراسى سياسى به عنوان مجموعه اى از شيوه ها و رويه ها آن را قادر مى سازد كه خود را با بسيارى از نهادهاى سياسى و اقتصادى تطبيق دهد. آن طور كه تجربه نشان داده است نظام دموكراسى با اشكال حكومتى جمهورى، پادشاهى، نظام هاى دو حزبى و چند حزبى كم و بيش با سرمايه دارى، سوسياليسم و يا دولت رفاه، با انواع مختلف اعتقادات مذهبى و غير مذهبى و با سطح گوناگون پيشرفت هاى آموزشى و رفاه اقتصادى سازگار مى باشد.25دموكراسى به معناى حكومت مردم بر مردم عملاً غير ممكن بوده و تا كنون در هيچ كجا و هيچ زمانى تحقق پيدا نكرده است. آنچه در صحنه عمل ديده مى شود، حكومت اقليت بر عموم جامعه است. اين تعداد اندك نيز يا نماينده اكثريت هستند و يا حتى ممكن است نماينده اقليت باشند. در هر صورت عملاً به جاى حكومت مردم، بزرگترين اقليت از ميان اقليت هاى فراوان قدرت را به دست مى گيرند. در اين باره جان استوارت ميل مى نويسد:عباراتى از قبيل «حاكميت مردم» يا «قدرت مردم بر مردم» حقيقت مسأله را درست بيان نمى كنند، چون آن مردمى كه قدرت اعمال مى كنند با آن مردمى كه قدرت

بر آنها اعمال مى شود هميشه يكى نيستند. «حكومت كردن مردم بر خودشان» كه اين همه در پيرامونش گفت و گو مى شود به واقع حكومتى نيست كه در آن هر فردى حاكم بر سرنوشت خود باشد، بلكه حكومتى است كه در آن سرنوشت فرد در جامعه به وسيله بقيه افراد جامعه تعيين مى شود. از آن گذشته جمله «اراده مردم» يا «اراده ملى» عملاً اين معنا را دارد كه اراده «بخشى از مردم» كه شمارشان زيادتر است يا درجه فعاليتشان بيشتر است بايد بر باقى افراد جامعه تحميل شود؛ به عبارت ديگر، زمام قدرت خلق به جاى اين كه در دست تمام مردم باشد عملاً به دست اكثريت يا به دست آنهايى كه خود را به وسايلى به عنوان اكثريت به جامعه پذيرانده اند مى افتد.26على رغم تبليغات وسيع كه غربى ها عليه جمهورى اسلامى مى كنند و نقش مردم را در آن ناچيز نمايش مى دهند، خود نظام هاى ليبرال دمكرات تمايل چندانى به حضور مردم در سياست ندارند و آن را مخل آزادى فرد مى دانند. بدين جهت شاهد حضور سياسى فوق العاده اندك مردم در نظام هاى ليبرالى هستيم. بيشترين نقشى كه آنها ايفا مى كنند حضور هر از چندگاه در انتخابات است. استفان دى تنسى مى نويسد:در ليبرال دموكراسى هاى مدرن، دموكراسى در نخستين نگاه، اغلب به عنوان فرصتى براى شهروندان به منظور انتخاب آزادانه حاكمان در مقاطع گوناگون و نه اتخاذ تصميمات حكومتى براى شهروندان به حساب مى آيد.27ليبرال ها هميشه به توده مردم نگاه منفى داشته اند و به قول آربلاستر با اكراه به سوى دموكراسى روى آورده اند.28 و كوشيده اند تا تبيين هايى از دموكراسى را ارائه دهند كه نقش توده مردم در آنها به غايت اندك

باشد. سعى ليبرال ها بر آن است تا به جاى آن كه به دنبال توده حركت كنند، توده مردم را به دنبال خود بكشانند و جهت حركت آنها و حتى خواست آنان را تعيين كنند.براى آنها دموكراسى تا جايى قابل اعتناست كه به جنبه ليبراليستى حكومت خدشه اى وارد نشود و اصلى ترين شاخصه ليبراليسم، آزادى به خصوص در عرصه اقتصاد است. ميلتون فريد من نو - ليبرال معروف مى گويد: «چون سود ورزى جوهر دموكراسى است، هر دولتى كه سياست ضد بازار را تعقيب نمايد ضد دمكراتيك است و حمايت مردم از آنها هيچ اهميتى ندارد».29ملاك دموكراسى نزد ليبرال ها قانون گرايى است، نه رأى اكثريت 30 قانونى كه براساس رأى نخبگان تنظيم مى شود، نه براساس خواست عموم مردم. اين ملاك در نظام هاى انتخاباتى برخى كشورها از جمله آمريكا و انگلستان قابل مشاهده است. براى مثال جرج دبليو بوش با رأى كمتر از 25 درصد واجدين شرايط، و در حالى كه رقيب او حايز تعداد بيشتر آرا بود، وارد كاخ سفيد شد. در سال 1951 نيز در انگلستان حزب محافظه كار با وجود كسب آراى كمترى از حزب كارگر، كرسى هاى بيشرى را در مجلس از آن خود كرد و در سال 1974 چنين اتفاقى براى حزب كارگر رخ داد و توانست با وجود آراى كمتر كرسى هاى بيشترى را به خود اختصاص دهد.31 اين نظام ها به خوبى نشان مى دهند كه در ايالات متحده و انگلستان ملاك مشروعيت خواست اكثريت نيست.در اين جا ذكر اين نكته در تبيين امكان جمع ميان دين و دموكراسى، لازم است كه دموكراسى به عنوان روش، برخلاف نظام استبدادى كاملاً انعطاف پذير بوده و تحت تأثير فرهنگ ها، آداب و رسوم،

قالب متناسب را پيدا مى كند. دموكراسى در تركيبش با فرهنگ ليبرالى، دموكراسى ليبرال را تشكيل مى دهد. از آن جا كه ليبرال ها نيز فرهنگ واحدى ندارند، تنوع در دموكراسى هاى ليبرال را هم شاهديم؛ براى مثال دموكراسى ليبرالى كه در فرانسه حاكم است با آنچه در انگلستان هست، تفاوت دارد و هر دوى آنها با نظام آمريكا متفاوتند و در عين حال شباهت هاى وسيع آنها را هم نمى توان ناديده گرفت. «دموكراسى لباس ندوخته اى است كه براساس قامت فرهنگى يك ملت و به دست همان ملت بريده و دوخته مى شود.»32بنابراين دموكراسى معناى متفق عليه ندارد. آنچه مهم است وجود معيارهاى اصلى دموكراسى است كه نظام سياسى را از حالت استبدادى خارج و به نظامى مردمى تبديل مى كند. در نظام دمكراتيك برخلاف نظام استبدادى، مردم از روى رضايت و اشتياق قوانين را به اجرا مى گذارند و از حاكمان اطاعت مى كنند نه از روى اجبار و تحميل. بر اين اساس دموكراسى در هر جامعه و در هر فرهنگى لباس متناسب با آن جامعه و فرهنگ را به تن مى كند. طبيعى است كه دموكراسى هم كه با اسلام جمع مى شود، ويژگى هاى اسلامى را با خود به همراه خواهد داشت.با اين توضيح روشن شد كه دموكراسى هيچ ضديت و تعارضى با دين ندارد. دموكراسى اصولى دارد كه با حضور آنها در هر جامعه اى، اعم از دينى يا غير دينى، در آن جا حاضر مى شود.مى توان عناصر دموكراسى را كه از لابه لاى آثار برخى از نظريه پردازان استخراج مى شود33 اين گونه بر شمرد:1. اهتمام به آراى مردم در شكل گيرى نظام سياسى؛2. برخوردارى مردم از آزادى هاى حقوقى در چارچوب قانون؛3. وجود زمينه هاى لازم انتقاد و سؤال

مردم و نمايندگان آنها از مسؤولان و در مقابل پاسخ گويى آنان و شانه خالى نكردن از وظايف خود؛4. تساوى و برابرى همگان در برابر قانون و نبود هيچ گونه مصونيت براى افراد يا گروه هاى اجتماعى خاص؛5. وجود اصول و ضوابط در جا به جايى و تغيير مسؤولان و مادام العمر نبودن مناصب؛6. هدف نظام خدمت به عموم مردم باشد نه طبقه خاص، گروه خاص و فرد خاص.اين اصول - البته نه به آن معنا كه در دموكراسى هاى سكولار ادعا مى شود، بلكه به معناى خاص اسلامى - به بهترين وجه در منابع اسلامى مورد تأييد و تأكيد قرار گرفته است. آنها را مى توان به راحتى از نهج البلاغه حتى فقط از نامه گران سنگ حضرت على عليه السلام به مالك اشتر، استخراج كرد.34پاسخ دوم: پاسخ دوم به اشكال تعارض دين و دموكراسى، اين است كه گفته مى شود: اين اشكال از عدم توجه به يك مغالطه ناشى مى شود. يكى از شرايطى كه علماى منطق براى تناقض ذكر كرده اند وحدت موضوع مى باشد كه در اين جا لحاظ نشده است. موضوع دين غير از موضوع مردم سالارى است. موضوع دين روح و محتواى حكومت و خط مشى آن است، در حالى كه مردم سالارى از ساختار و نهادهاى حكومت و نحوه توزيع قدرت سخن مى گويد؛ در واقع بحث از دموكراسى بحث از كارآمدى نظام است. بعد از اتخاذ نظر در مبناى مشروعيت نوبت به اين بحث مى رسد كه چگونه مى توانيم بر اساس اين مبنا يك نظام كارآمد بسازيم؟ پاسخ به اين سؤال هميشه يكسان نيست. بايد براساس فرهنگ هر جامعه و براساس مقتضيات زمان و مكان پاسخ در خور را براى

آن يافت. چه بسا ممكن است دموكراسى براى جامعه اى، نظام كارآمد باشد، ولى براى جامعه اى ديگر نه، و يا ممكن است براى جامعه اى در زمانى كارآمد نباشد و در زمانى ديگر مناسب ترين نظام باشد. در هر صورت نمى توان يك سيستم را براى تمام جوامع تجويز كرد. البته تمام فرهنگ ها و تمام ايدئولوژيها ظرفيت يكسانى ندارند و ممكن است تاب تحمل برخى از نظام ها را داشته باشد و برخى ديگر را نه. براى مثال اسلام به عنوان دين جاودانى هرگز با استبداد قابل جمع نيست، اما با برخى قرائت ها از دموكراسى سازگار است. در اسلام حقوق مردم به رسميت شناخته شده و بين مردم و حكومت حقوق متقابل برقرار است. اسلام با استبداد و خودكامگى، مخالف است. در اسلام اصل شورا و اصل امر به معروف و نهى از منكر، اصل بيعت و ... وجود دارد.بنابراين دموكراسى مى تواند با ترميم هايى ساختار حكومت اسلامى را عملياتى كند. وقتى دموكراسى قالب حكومت دينى قرار گيرد تحت تأثير آن بازسازى مى شود و شكل متناسب با دين به خود مى گيرد. اين نظام در جايى مى تواند به اجرا در آيد كه اكثر اعضاى جامعه مؤمن به دين باشند.«مردم سالارى دينى» در جوامعى قابل اجراست كه در آن مردم آزادانه از روى ايمان و با تدبر و تعمق به اين نتيجه رسيده اند كه سعادت دنيا و آخرتشان در گرو اطاعت از دين است و بر همين اساس خواست خود را با خواست دين هماهنگ مى كنند و دين را به عنوان قابل اعتمادترين منبع براى نظر و عمل، محور رفتارهاى فردى و اجتماعى خود قرار مى دهند. آنها احترام به خويشتن را در اجراى

احكام الهى مى دانند و هرگونه بى توجهى به اين خواسته را بزرگترين اهانت به خويشتن و تضييع حقوقشان مى دانند.ولى فقيه نيز به نيابت از معصوم حافظ حقوق مردم است نه تضييع كننده آن. او فردى است متخصص، اسلام شناس و مسلط بر هواى نفس خويش. وظيفه اوست تا به عنوان ديده بان امين، حافظ منافع واقعى مردم باشد و حركت جامعه را بر اساس اسلام همان چيزى كه خواست مردم است، سازماندهى كند.بنابراين در مردم سالارى دينى مردم حكومت مى كنند؛ منتها با اين تفاوت كه جامعه اسلامى خواست هاى خود را با شرع تطبيق مى دهد نه با هواهاى نفسانى خويش، و اين كار را از روى رضايت و خرسندى انجام مى دهند نه از روى اجبار و تحميل، و معتقدند تنها آنچه اسلام فرموده سعادت آنها را در دنيا و آخرت تأمين خواهد كرد.هر متفكر آزادانديشى كه واقعاً از دموكراسى جانب دارى مى كند، براساس اصول و جوهره دموكراسى بايد به جوامعى كه منكر سكولاريسم هستند حق دهد تا آنها براساس ايمان و عقيده خود آن گونه عمل كنند كه مى انديشند و نظامى را تأسيس كنند كه دلخواه آنهاست.پى نوشت ها1. دانش آموخته حوزه علميه قم و فارغ التحصيل كارشناسى ارشد علوم سياسى مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى(ره).2. توماس هابز، لوياتان، ترجمه حسين بشيريه (تهران: طرح نو، 1380) بخش سوم.3. همان، ص 192.4. ديويد هلد، مدلهاى دموكراسى، ترجمه عباس مخبر (تهران: روشنگران، 1369) ص 13.5. حسين نصر، جوان مسلمان و دنياى متجدد، ترجمه مرتضى اسعدى (تهران: طرح نو، 1374) ص 287.6. ديويد هلد، پيشين، ص 295.7. حسين بشيريه، آموزش دانش سياسى (مبانى علم سياست نظرى) - (تهران: نگاه معاصر، 1380) ص 136.8. شايان ذكر است

در اين مقاله منظور ما از «دين»، دين اسلام است؛ تنها به دليل مأنوس بودن مردم سالارى دينى اين عنوان را برگزيده ايم و إلّا مردم سالارى اسلامى عنوان مناسب ترى بود.9. الراغب الاصفهانى، مفردات الفاظ القرآن الكريم، تحقيق صنوان عدنان (دمشق: دارالعلم، 1416 ق).10. مايكل پترسون و ديگران، عقل و اعتقاد دينى، ترجمه احمد نراقى و ابراهيم سلطانى (تهران: طرح نو، 1379) ص 19.11. همان، ص 18.12. محمد تقى مصباح يزدى، «معرفت دينى»، فصلنامه مصباح، ش 20 (1357) ص 5.13. آل عمران (3) آيه 19.14. همان، آيه 85.15. نساء (4) آيه 125.16. نهج البلاغه، خطبه 1.17. انعام (6) آيه 57.18. مكفرسون گرافور برو، زندگى و زمانه دموكراسى ليبرال، ترجمه مسعود پدرام (تهران: نشر نى، 1376)؛ همو، جهان واقعى دموكراسى، ترجمه على معنوى (تهران: آگاه، 1379)؛ ديويد هلد، پيشين.19. محمد مجتهد شبسترى، نقدى بر قرائت رسمى از دين (تهران: طرح نو، 1379) ص 114.20. همان، ص 116.21. امام خمينى، صحيفه نور، ج 4، ص 309.22. همان، ص 503.23. همان، ج 5، ص 429.24. همان، ص 353.25. ويليام انبشتاين و ادوين فاگلمان، مكاتب سياسى معاصر، ترجمه حسينعلى نوروزى (تهران: نشر دادگستر، 1366) ص 240.26. جان استوارت ميل، رساله درباره آزادى، ص 31.27. استفان دى، تنسى، مبانى علم سياست، ترجمه حميد رضا ملك محمدى (تهران: دادگستر، 1379) ص 20.28. آنتونى آربلاستر، ليبراليسم غرب ظهور و سقوط، ترجمه عباس مخبر (تهران: مركز) ص 115.29. ميلتون فريدمن، سرمايه دارى و آزادى، ترجمه غلامرضا رشيدى (تهران: نشر نى، 1380) ص 11.30. ر. ك: حسين بشيريه، آموزش دانش سياسى، (مبانى علم سياست نظرى) - (تهران: نگاه معاصر، 1380) ص 133.31. حجت اللَّه ايوبى، اكثريت

چگونه حكومت مى كند؟ (تهران: سروش، 1379) ص 60.32. ر. ك: جان استوارت ميل، تأملى در حكومت انتخابى، ترجمه على رامين (تهران: نشر نى، 1369)؛ همو، رساله درباره آزادى، ترجمه جواد شيخ الاسلامى (تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1358).33. پيروز مجتهدزاده، روزنامه آفتاب يزد، ش 1531،(23/3/84) ص 6.34. ر. ك: محمد تقى جعفرى، حكمت اصول سياسى اسلام (تهران: بنياد نهج البلاغه، 1369).

*http://www.psas.ir/fa2/index.php?option=com_contentview=articleid=224:1387-11-27-08-41-23catid=100:1387-10-10-05-32-10Itemid=88

شدت نامتوازن نموده اند. در اين مقاله, نسبت جهانى تر شدن ارتباطات جمعى و دگرگونى هاى فرهنگى / سياسى در كشورهاى خاورميانه را بررسى مى كنيم. تاكيد اصلى ما با برتضعيف روز افزون نقش دولت ها در حيات فرهنگى و بالتبع, فرهنگ سياسى اين جوامع است.

  2 _ ماهيت ارتباطات جمعى و روابط شمال و جنوبدر يك مقاله كوتاه, هرگز نمى توان تمام ادبيات مربوط به ارتباطات جمعى را مرور نمود.بسيارى عقيده دارند كه هنوز هيچ تلاشى اساسى در توضيح ماهيت ارتباطات جمعى و به ويژه نقش حياتى آن در چارچوب روابط شمال و جنوب صورت نگرفته است. مطالعات انجام گرفته نيز نوعا از ديدگاه كشورهاى شمال بوده است و لذا منابع براى يك بررسى از ديدگاه مسأل جنوب و از جمله خاورميانه, بسيار اندك و ناكافى است. مقاله حاضر صرفا از نقطه نظر دوم به موضوع مى نگرد.(2)   1 - 2 _ رسانه هاى جمعى وسيله يا پيام؟هر چند در سال هاى اخير, مفاهيم بسيارى در خصوص ارتباطات جمعى ارأيه شده است اما به نظر مى رسد كه نوعى بحران مفهومى در تعريف و قلمرو اين حوزه وجود دارد. اكوECO)) در بحث از ارتباطات جمعى و رسانه هاى گروهى, مى پرسد:((رسانه گروهى چيست؟ آيا آگهى يك روزنامه, رسانه گروهى است؟ يا پخش برون مرزى راديو و تلويزيون و يا آرم يك لباس ورزشى؟ در واقع, رسانه هاى جمعى با انواع متعدد و در شبكه هاى مختلف عمل مى كنند. رسانه ها چند بعدى عمل مى كنند اما بعضى از آنها در حكم رسانه رسانه ها است.))(3)تعريف فوق و به ويژه جمله آخرى آن,

از ديدگاه رسانه هاى جمعى خاورميانه و كشورهاى اسلامى اهميت بسيارى دارد. در واقع, اين رسانه هاى خارجى هستند كه براى رسانه هاى ارتباط جمعى خاورميانه, حكم رسانه رسانه ها را دارند يعنى منبع خبر و منشإ پيام هستند.(4)به هر حال, تلقى فوق از تعريف سنتى رسانه به عنوان وسيله ارتباط, بسيار فراتر رفته و به اصطلاح علماى منطق, نوعى ((وسعت مفهومى)) پيدا نموده است. مك لوهان M.Macluhan)) از اين زاويه و با تاكيد بر نقش فن آورى در القاى پيام مى نويسد: ((رسانه, همان پيام است)).(5) اين تلقى, از ديدگاه روابط فرهنگى و علمى شمال و جنوب معناى مهمى دارد.تعريف رسانه به مثابه پيام, ناظر به ويژگى عمومى دورانى است كه از آن به عنوان ((عصر اطلاعات)) و يا ((انفجار ارتباطات)) نام مى برند. و به رسانه هاى جمعى نه از زاويه سخت و نرم افزارى بلكه از جنبه تحولات رفتارى اجتماعى نگاه مى كنند. از اين چشم انداز, زمينه هاى فلسفى و فرهنگى پيام ها و پيام سازان كشورهاى شمال و نيز تعارضات فرهنگى برخاسته در كشورهاى خاورميانه كه به عنوان فرايندى يكپارچه و بمثابه دوروى يك سكه اند, اهميت بيشترى پيدا مى كنند.(6)دكتر رضا داورى اردكانى, نويسنده ايرانى نيز, ضمن تفكيك ميان وجود وسيله اى و ماهيت پيامى رسانه هاى ارتباط جمعى, مى نويسد:((تلويزيون اكنون تنها به ما اطلاعات لازم براى يك زندگى در جامعه مدرن و پست مدرن نمى دهد بلكه تعيين مى كند كه مهم چيست؟ و چه چيز بى اهميت است؟ مطلوب و غير مطلوب كدام است؟ طرز لباس پوشيدن و آداب معاشرت را نيز تلويزيون تعيين مى كند.

حتى پاسخ دادن به اين پرسش كه صدا و سيماى مطلوب كدام است, خود به خود و دانسته و ندانسته, احيانا به عهده تلويزيون گذاشته مى شود. در اين صورت, ديگر نمى توان تلويزيون را وسيله انگاشت)).(7)روزنامه ها و تلويزيون بدين ترتيب, عين پيام است و در شرايطى كه در بيشتر كشورهاى خاورميانه, روزنامه ها و تلويزيون هاى داخلى از رسانه هاى خارجى تغذيه مى كنند و آنها را به عنوان منبع خبر و رسانه رسانه هاى خود تلقى مى كنند, طبيعى است كه نقش بزرگى در انتقال فلسفه و فرهنگ كشورهاى شمال ايفا مى كنند.داورى تاكيد مى كند كه تلويزيون به اين معنا, هرگز يك وسيله نيست زيرا وسيله, چيزى است كه آدمى به اختيار و براى رسيدن به هدف و مقصدى به كار مى برد اما تلويزيون, خود مقصد و هدف است. بنابراين, تلويزيون عين قدرت است و به هر كجا كه قدم مى گذارد, آن جا را متحول مى كند. در عين حال, اضافه مى كند كه تلويزيون جزء ذاتى اين عالم جديد و متجدد است. نمى توان در دنياى جديد به سربرد اما با شإن مهم از شوون اين عالم[ يعنى تلويزيون]كنار نيامد.(8) داورى بدين سان, به تعارض آفرينى مهم رسانه هاى جمعى در كشورهاى جنوب و خاورميانه نظر دارد.   2 _ 2 _ خصايص ذاتى1 _ 2 _ 2 _ فرزند غرب و آموزگار عصررسانه هاى ارتباط جمعى از جمله وجوه مشخصه و اصلى دوران جديد غرب هستند. و به دليل خصلت گروهى و گريز از مركزى كه دارند, با فلسفه مدرن و فردگرايى و ذره گرايى برخاسته از

آن, انطباق تام پيدا مى كنند. رسانه ها و به ويژه روزنامه, راديو و تلويزيون در غرب و شمال, ماهيتى مردم سالار دارند و براى بقاى خود, مجبورند كه چنين باشند.برخلاف كشورهاى خاورميانه كه رسانه هاى مهم عموما دولتى هستند, رسانه هاى چند مليتى, محصول بازار رقابت مى باشند و براى بقاى خود, ناگزير به جلب مشترى با عناوين ((خوانندگان عزيز)) و يا شنوندگان و بينندگان محترم هستند. خريد تماشاچى و يا خواننده و شنونده ((گرامى)) بر بنياد فرض مهمى استوار است كه پست مدرنيست ها آن را قبول ((ديگرى)) و يا احترام به ((ديگران)) مى نامند. چنين فرضى, رسانه ها را به وضعيتى سوق مى دهد كه در مواجهه با مخاطبان خود, تفاوت هاى طبقاتى و... را كنار گذاشته, شاه و گدا را يكسان و مقابل هم ببينند.رسانه, فاصله هاى اجتماعى را حذف مى كند.(9)موضوع از بعد فلسفه و فرهنگ سياسى, اهميت زيادى دارد رسانه ها هم زاده فلسفه و فرهنگ جديد غرب هستند و هم تمدن برخاسته از آن را تعين و تقرر مى بخشند. اصل مردم سالارى كه در قلب رسانه ها جاى گرفته, بازتاب خاستگاه رسانه ها در دموكراسى هاى غربى است. اين رسانه ها هرگز به مقام, قدرت ويا شوون سلطنت و غيره كه در فرهنگ كشورهاى اسلامى, قداستى الهى داشته ارجى نمى نهند. بدين ترتيب, توسعه و رواج رسانه هاى غربى در كشورهاى اسلامى خاورميانه موجب شده است كه ارزش هاى سنتى اين جوامع درهم ريخته و با حذف فواصل سنتى, قداست و مشروعيت اقتدار سياسى دچار بحران شود.اصولا ارتباطات جمعى بر محور گفت و شنود با ديگران استوار

است توجه به ديگرى, يعنى انطباق و تساهل در رفتار, كه فكر و فرهنگ سياسى را در چارچوبى فارغ از اقتدار و عناصر اقتدارى, به هدف دنياى ((اقدام مشترك براى حل مشكل)) معطوف و تقليل مى دهد. از اين جهت, رسانه هاى جمعى, آئينه فرهنگ و عمل غربى و بيان گر آرزوهاى بشر منتشرCommon person بوده(10) و هر گونه علقه اى فراتر از علأق فردى را نفى مى كنند. چنين برداشتى از رسانه, ارتباطات جمعى و انسان, كه عقايد و ارزش هاى غربى جان مايه آن است, با مفاهيم فرهنگ و رفتار سياسى مردمان خاورميانه فاصله آشكار داشته و تعارضات بسيار مهمى ايجاد كرده است.   2 _ 2 _ 2 _ فرآيند مسإله سازىچنان كه گذشت, رسانه هاى غربى _ كه اكنون جهانى تر شده اند _ ارزش ها و عقايد خاصى رااشاعه مى دهند. رسانه ها در مجموع, بينشى و گزينشى هستند. و مشكله ارتباطات جمعى نيز درست در همين امر نهفته است كه هر انديشه و يا بينشى, فقط بخشى از رويدادها و حوادث را به عنوان واقعيات مسلم برجسته مى كنند. اين نكته از ديدگاه رابطه فرهنگى شمال و جنوب, اهميت بسيارى دارد.از يك سوى, با توجه به اين كه رسانه هاى غربى در خاورميانه نقش رسانه رسانه ها را بازى مى كنند و به عنوان يك پيام ساز مرجع و مركزى نقش غالب دارند و از طرف ديگر, مسإله سازى (agend Bilding ) در دو معناى مثبت و منفى آن كه رخداد يا مسإله اى (هر چند كوچك و موهوم) را به عنوان مهم ترين مشكل روز در يك جامعه

ملى تغليظ مى كند, مهم ترين ويژگى رسانه هاى گروهى است, بررسى نقش رسانه هاى غربى در خاورميانه معاصر اهميت دارد.(11)بايد تاكيد نمود كه در كشورهاى خاورميانه, به دلايلى توجه و اعتماد به اخبار خارجى در سطح وسيعى جريان دارد و چنين پديده اى را در همه كشورهاى منطقه مى توان مشاهده نمود.(12) رسانه هاى خارجى فعال در خاورميانه, نه تنها شكاف تاريخى موجود بين دولت و مردم اين كشورها را پر مى كنند بلكه جنبه هايى از كار دولت ها را بر مردم آشكار كرده و قطع نظر از صحت و سقم آن, تريبون پرقدرتى در اختيار عامه مردم در ارزيابى نهايى دولت هاى خود قرار مى دهند.در كشورهاى اسلامى همزمان با گسترش تكنولوژى ارتباط جمعى, به جاى رويكرد و اعتماد بيشتر به رسانه هاى داخلى, اين رسانه هاى خارجى هستند كه واسطه دولت و مردم شده اند. اين وضعيت, با توجه به زمينه فرهنگى و متفاوت رسانه هاى خارجى, مسأل مهمى براى خاورميانه آفريده است.به عنوان مثال, راديو بى بى سى و تلويزيونCNN دو رسانه قوى و پرنفوذى بودند كه در جريان انقلاب اسلامى ايران و نيز جنگ و بحران خليج فارس نقش بزرگى ايفا كردند.اهميت اين رسانه ها چنان بود كه حتى معتقدان سرسخت ارزش ها و نظام هاى سياسى موجود در منطقه نيز اطلاعات خود را از آنها دريافت و تصميمات و رفتار سياسى/ راهبردى خودشان را برمبناى آن اطلاعات و اخبار سامان مى دادند.(13) طبيعى است كه به لحاظ زمينه هاى فرهنگى و... اطلاعات فوق گزينشى بوده و ناخواسته تصميمات اين رهبران را نيز هدايت مى نموده است.   3

_ 2 _ 2 _ حضور كليشه ها و قالب ها در رسانه هاى جمعىنقش كليشه ها و قالب هاى فرهنگى در گزارش هاى خبرى و طبعا افكار عمومى بر ساخته رسانه ها, امرى مسلم است اما اين وضعيت به ويژه در رسانه هاى غربى بيشتر قابل توجه است. اصولا همه خبر گزارىها و نيز خبرنگاران غربى با يك سرى كليشه ها و پيشداورىها زندگى مى كنند. براى همه آنها, سفيد در مقابل سياه و غربى در برابر شرقى, ترجيح اصولى دارد مسإله ريش و حجاب نيز چنين است. در حالى كه در كشورهاى مسلمان, داشتن ريش, نشانه جاافتادگى و اعتبار است و حجاب مظهر شرافت زن و خانواده تلقى مى شود, رسانه هاى گروهى غرب با توجه به زمينه هاى فكرى خودشان, اين گونه نمادها را مذموم شمرده و با قرار دادن در تقسيمات كليشه اى خود نظير انسان غربى _ انسان شرقى, پيشرفته و عقب مانده, و ليبرال و مرتجع يا سنتى, نتايج قالبى غير قابل تعريف ارأه مى دهند.(14)به طور كلى داورى رسانه ها در مواضع فرهنگى متفاوت و متنازع بسيار بى رحمانه است.(15) واقعيت اين است كه رسانه هاى غربى فقط به عقايد و ارزش هاى خود مى انديشند و هرگز نمى توانند قالب ها و كليشه هاى خود را برشكافند و افكار و تمدن ديگرى را به درستى و روشن ببينند. آنان حتى ملاك هاى خودى و بيگانه و به طور كلى مسإله ((غيريتOtherness) (() را نيز خود ابداع و تعريف مى كنند و با بى رحمى تمام, ((ديگران)) را موشكافى و ارزيابى مى كنند.به هر حال, اين معماى مهم

رسانه هاى غربى به ويژه در حوزه خاورميانه و جوامع اسلامى است نفى ديگرى و در عين حال تاكيد بر تسامح با ديگران.(16)   3 _ موقعيت ارتباطات جمعى در خاورميانه1 _ 3 _ سلطه رسانه هاى بزرگ غربكشورهاى خاورميانه به دليل موقعيت منطقه اى خود, همواره مورد توجه قدرت ها و رسانه هاى بزرگ جهانى بوده اند. از جنگ هاى اول و دوم جهانى تا جنگ سرد و تا بحران خليج فارس مسإله نفت و بنيادگرايى اسلامى, خاورميانه هميشه آبستن تحولاتى خبر ساز بوده و هست.اما نكته مهم اين است كه رسانه هاى بزرگ چنان نفوذى در اين منطقه دارند كه مردم اين كشورها و نيز جهانيان را وادار مى كنند تا نا آگاهانه از دريچه چشم انداز و كليشه هاى رسانه هاى غربى به مسأل نگاه نموده و انديشه و رفتار خود را شكل دهند. شرايبر در كتاب خود با عنوان ((نيروى پيام)) با تإكيد بر مسأل خاورميانه مى نويسد:((... كشورهاى بزرگ بى آن كه به اعمال كوچك ترين فشار ديپلماتيك يا هزينه هاى اضافى نيازمند باشند, مى توانند در نحوه تحليل افكار عمومى نفوذ نموده و از اين راه, بر باقى دنيا اثر گذارند زيرا تعدادى از روزنامه ها و رسانه هاى خبرى آنها در حد منشإ و منبع افكار و اخبار مورد استفاده ديگر روزنامه هاى كره خاكى قرار مى گيرند)).(17)كشورهاى خاورميانه هرگز نتوانستند و شايد نخواهند توانست كه قلمرو خود را از انقلاب و جهانى تر شدن ارتباطات جدا و مصون نگاه دارند. گفته مى شود كه در طول تاريخ منطقه و اسلام, هيچ چيز به اندازه رسانه هاى غربى

مسلمانان را تهديد نكرده است.در خاورميانه, هر كجا و هر زمانى كه قدرت نظامى بنا به مصالحى كار آيى ندارد, رسانه هاى گروهى لشكر مى فرستند. و آنجا كه پنتاگون عاجز مانده است, هاليوود به پيروزى قطعى رسيده است.رابطه بين اين دو آن جا آشكارتر مى شود كه سلاح هاى دفاعى و نيز فيلم هاى سينمايى بزرگ ترين صادرات ايالات متحده آمريكا به خاورميانه در دو دهه اخير را شكل مى دهند. (18)تهاجم رسانه هاى قدرت مند جهانى, براى كشورها و جوامع خاورميانه, به گونه اى مضاعف, ((مسإله ساز)) شده است. از جمله اين مسأل, مى توان به سه مسإله مهم اشاره كرد:1 _ معماى اقتدار 2 _ بحران جامعه مدنى و 3 _ رفرم سياسى در كشورهاى اسلامى. سطور آتى به بررسى اين سه مسإله اختصاص دارد.در اين جا يك فرضيه وجود دارد كه نيازمند تحقيق و تإمل است در خاورميانه جديد, هر چه يك كشور مذهبى به فرهنگ سنتى خود تعلق خاطر بيشترى نشان مى دهد. رسانه هاى غربى, بنابه دلايلى كه گذشت, فشار بيشترى بر آن كشور وارد مى كنند. اين رسانه ها با فنآورى و تصاوير وسوسه انگيز, طوفان رنگ را چنان به درون خانه ها در خاورميانه گسيل مى دارند كه زهد و پارسايى سنتى را به يكباره در خود غرق مى كند و آن گاه فضايل اسلامى و سنتى را كه بالطبع شكننده هستند, از جوامع فوق مى زدايند.(19)رسانه هاى غربى در اين مفهوم, به عنوان ابزار تفوق فرهنگى و بسط منازعات سياسى, در واقع بازى گر اصلى قدرت در خاورميانه هستند كه دولت ها و كشورهاى اسلامى را

به چالش واداشته اند. غرب از طريق رسانه ها نه تنها به راحتى حريف فرهنگى خود را مغلوب مى كند بلكه با محروم بودن حريف از امكان استفاده از رسانه ها در سطح جهان, كارى مى كند كه مخالفينش غير عادى و غير متعارف جلوه داده شود (نظير بنيادگرايى و اصول گرايى و...) و يا اصولا وجود رقيب در افكار و اذهان فراموش گردد. (20)   2 _ 3 _ معماى اقتدارچرا دولت هاى اقتدارى جديد در خاورميانه شكل گرفتند؟ چه چيزى موجبات و زمينه هاى تحول اين كشورها را از نظام قبيله اى به دولت مدرن تدارك نمود؟ و اكنون چه شده است كه دولت هاى خاورميانه شاهد زوال تدريجى اقتدار خود هستند؟ در اين قسمت به مشاهده نقش رسانه هاى گروهى و بررسى مسأل فوق خواهيم پرداخت. پاسخ پرسش هاى فوق در صورتى ممكن است كه نسبت اين رسانه ها را با گرايش هاى فكرى و فرهنگ سياسى موجود در خاورميانه به درستى ارزيابى كنيم.چنين مى نمايد كه مسإله دولت سازى, ظهور و زوال تدريجى دولت هاى اقتدارى در خاورميانه جديد, همبستگى قابل ملاحظه اى با گسترش رسانه هاى جمعى در خاورميانه دارد. ارتباطات جمعى در اين منطقه, ماهيت دوگانه و پيچيده اى دارند از يك طرف, با كمك به گسترش عقايد و انديشه هاى مورد حمايت دولت مركزى, يكسان سازى و يكسان انديشى در گروه هاى قبايلى را فراهم نموده است به طور كلى تمركز رسانه ها در دست دولت ها, قدرت و اقتدار داخلى بلامنازعى به آنان داده است. و از طرف ديگر, جهانى تر شدن رسانه هاى غربى و دسترسى

سهل و آسان به آنها, موجب ظهور ((نوعى انسان اقتدار گريز)), اخلاق گريزى, و چند پارگى و تنوع در فرهنگ سياسى جوامع اسلامى شده است.(21)دولت هاى جديد خاورميانه, بنابه نقش يكسان ساز رسانه هاى جمعى, آنها را نوعى ((دانشگاه)) تلقى مى كنند كه افكار عمومى مورد نظر و دل خواه دولت را باز سازى مى كند.و به عنوان بازوى دوم دولت, نظام آموزشى, همگام با سياست هاى فرهنگى چنان طراحى مى شود كه بتواند ماشين دولت را تغذيه و تقويت نمايد.به اين ترتيب, دستگاه دولت, رسانه هاى جمعى داخلى و نظام آموزشى, سه ضلع مثلثى هستند كه منطقا و بناگزير بايد توسعه متوازن داشته باشند. اما در عمل, دو عنصر نظام آموزشى و به ويژه رسانه هاى جمعى, به دليل سلطه رسانه هاى فرا ملى و نظام هاى آموزشى خارج از كشور, توسعه ى مغاير با خواست و اهداف دولت در خاورميانه پيدا مى كند.(22) بنابر اين, رسانه هاى فراملى به لحاظ اشاعه فرهنگ سياسى خاص خود, دستگاه دولت و مبانى مشروعيت اقتدار آن در جوامع اسلامى را به شدت تحت فشار قرار مى دهند.نكته مهم اين است كه دولت هاى جهان سوم و به خصوص خاورميانه, بنابر ضرورت حفظ و توسعه خود, نظام آموزشى و رسانه هاى جمعى را تقويت مى كنند اما باگسترش آموزش عمومى و سطح سواد مردم, و نيز توسعه و رشد كمى ابزارهاى ارتباط جمعى در داخل كشورهاى فوق, مردم خاورميانه به رسانه هاى جمعى فراملى دسترسى بيشترى پيدا كردند و بخش مهمى از نيازهاى خبرى خود را از آنها تامين مى كنند. نه تنها پيام هاى رسانه هاى غربى

به خانه هاى مسلمانان نفوذ مى كند بلكه ملاكى بر ارزيابى رسانه هاى داخلى نيز واقع ميشود.(23)در چنين وضعيتى, نه تنها رسانه هاى غربى, رقيب صدا و سيما و روزنامه هاى داخلى مى شوند بلكه به دليل تكنولوژى نابرابر و نيز برخى ملاحظات فرهنگى از قبيل برخى جذابيت هاى روانى مظاهر غربى, نبرد براى جلب افكار عمومى, به سود رسانه هاى بزرگ جهانى تمام مى شود. گيدنز اشاره مى كند كه كشورهاى جهان سوم, به خصوص آسيب پذيرى بيشترى دارند زيرا فاقد چنان منابع و قدرتى هستند كه بتوانند با استفاده از آنها, استقلال فرهنگى خود را حفظ و حمايت كنند.(24)ترديدى نيست كه هم رسانه هاى داخلى و هم وسايل ارتباط جمعى جهانى غرب فعاليتى كليشه اى دارند. بنابراين, تصويرى كه هر كدام از آنها از جهان و جامعه خود ارأه مى دهند, لزوما تصويرى كامل و بى طرفانه نيست بلكه مايلند جهان و جامعه آنها چنان كه مى خواهند, باشد. و اگر چنين نيست, دست كم مخاطبانشان تصور يا تصوير ديگرى نداشته باشند.البته گسترش رسانه هاى جهانى در خاورميانه تا حد بسيار زيادى هم مخاطبان اين منطقه را هشيار نموده و معادله فوق را بر هم زده است. آنان تا حد بسيارى ماهيت و كليشه هاى رسانه هاى ارتباط جمعى خارجى و داخلى را كشف كرده و لوازم و الزامات برخاسته از آن قالب ها را مى دانند. و به اين نتيجه رسيده اند كه اگر بخواهند تصوير نسبتا كامل و جامعى از جهان و تحولات آن داشته باشند, لازم است كه سخن همگان را بشنوند, بدين ترتيب, مردم خاورميانه در شرايط جديد قدرت

انتخاب بيشترى دارند.با اين همه, رسانه هاى داخلى هرگز نمى توانند در وضعيت انتخاب, شنوندگان و بينندگان بيشترى داشته باشند. آنان علاوه بر ضعف هاى تكنولوژيك, از حيث مديريت خبر و شيوه تبليغ نيز با مشكلاتى مواجه هستند. مهم ترين نقص اين رسانه ها, تبليغ عريان و غيرجذاب, و نيز, گزارش هاى آشكارا يك جانبه و طرفدارىهاى غير لازم است. (25)نتيجه اين امر, دلزدگى مردم مسلمان از رسانه هاى بومى, بى اعتمادى به اخبار و گزارشهاى وسايل ارتباط جمعى ملى و تمايل به كسب خبر از رسانه هاى بيگانه است. چنين رويكردى نسبت به رسانه هاى خارجى, كه غالبا در مواقع بحرانى, تشديد هم مى شود, از لحاظ روان شناسى توده اى, به مرور به نياز عادى و دأمى مردم تبديل مى شود.(26)در حالى كه حكومت هاى خاورميانه در راستاى اقتدار خود, رسانه هاى همگانى داخلى را به بن بست دفاع همه جانبه از دولت سوق مى دهند مردم اين كشورها در سخن از مشكلات خود, به منابع غربى مراجعه مى كنند. نكته اين است كه مردم وقتى اطلاعات خود را از رسانه هاى بيگانه كسب مى كنند, بر اساس همان اطلاعات نيز عقايد خود را تنظيم مى كنند.در حقيقت, نوعى فرهنگ سياسى برخاسته از رسانه هاى غربى در تعارض با فرهنگ سياسى سنتى و مشروعيت حكومت ها در خاورميانه رشد كرده است كشورهاى خاورميانه و دولت هاى جديد آنها, به دليل ضرورت مقابله با اين وضعيت, در ناهمسازه مهم اقتدار و دموكراتيزاسيون قرار گرفته اند. (27)توضيحات فرهنگ شناسان در باب وضعيت فرهنگى و فرهنگ سياسى خاورميانه بسيار نااميد كننده است. محور بحث شايد بر

سه نكته و مطلب اصلى متمركز باشد اسلام, اقتدار گرايى و دموكراسى. بحث ما هرگز بر سر امتناع دموكراسى يا زوال تدريجى اقتدارها نيست. سخن اصلى اين است كه در اين ميان, وضع ديانت و انبوه توده هاى مومن بحرانى است. آنها نمى دانند كه دينشان در حوزه سياست چه مى گويد و يا اين كه دين را از كدام منظر بنگرند, بهتر است؟ در اين اوضاع فكرى پيچيده, طبيعى است كه تفسيرهاى متفاوتى از ديانت اسلام رواج يابد. و بدين سان, مناقشات كلامى و بنيادين مهمى در خاورميانه شكل گرفته است كه به نظر مى رسد, زاده مناقشات فرهنگى / سياسى در محيط جنجالى رسانه ها ست.(28) در اين باره, در قسمت پايانى اين مقاله با اندكى تفصيل بحث خواهد شد.به هر صورت, هر چند تا كنون, تلاش هاى نظرى در جست و جوى يك سرى مبانى متقن براى مشاركت سياسى در خاورميانه, چندان گسترده نشده است اما على رغم چنين مشكلات تئوريك بسيارى از اين جوامع به گونه هاى متفاوتى مسإله انتخابات و آراى عمومى را طرح و توسعه داده اند.(29)مى توان گفت كه جوامع اسلامى خاورميانه در شرايط حاضر, در يك نوع دوگانگى Dichotomization)) ناگزير قرار گرفته اند جدايى نظر و عمل و نيز گذشته و حال كه عرصه افكار عمومى و فرهنگ سياسى را دچار چندگانگى, كژتابى و بحران مشروعيت نموده است.(30)نتايج سياسى اجتماعى پديده فوق, اهميتى قابل توجه دارد. از يك طرف, شقاق بين فعالين سياسى, اجتماعى و فرهنگى, همواره ساختار دولت را متعارض و حتى با تحريم و كناره جويى بخشى از نيروهاى فكرى و مديريتى مواجه مى كند

اينان از دولت بريده و به نيروها و مراكز انتقادى و جدى تبديل مى شوند. از طرف ديگر, گسترش امواج تنش هاى اجتماعى و قومى, پيكره و پايه دولت را متزلزل نموده و هيإت حاكمه را به اقدامات نظامى و امنيتى سوق مى دهد. در نهايت بسيارى از دولت هاى خاورميانه, نظير: مصر, ليبى, عربستان, عراق و... در راستاى تقويت وجه اقتدارى خود, همواره به سان جزايرى مى مانند كه تافته اى جدا بافته از جامعه هستند.(31)مهم تر اين كه, چنين وضعيتى در باب دولت هاى خاورميانه, به غلط, ولى در چارچوب كليشه هاى رسانه هاى غربى با ديانت اسلامى خلط شده و مغضوبيت دولت هاى موجود را به اشتباه با رشد سكولاريسم و رويكردهاى غربى در منطقه و ضعف و سستى فرهنگ مذهبى مردم مرادف مى پندارند. در چنين شرايط آشفته اى كه زاده كليشه هاى رسانه هاى غربى است, نه ماهيت ديكتاتورىهاى جديد در خاورميانه و نه ويژگى هاى ماهوى جنبش هاى اسلامى معاصر, هيچ كدام تفكيك و روشن نمى شوند. بدتر اينكه ديكتاتورىهاى موجود, فرصتى پيدا مى كنند كه با معرفى خود به عنوان نظام هاى اسلامى نه تنها خود را حفظ كنند بلكه با تقويت مشروعيت مردمى, مشكلات بسيارى در برابر جنبش هاى اسلامى اصيل تدارك نمايند.(32)به هر حال, دولت هاى منطقه با توجه به حاكميت رسانه هاى بزرگ غربى, همواره در جست و جوى نوعى سياست فرهنگى اى هستند كه بتوانند در مقابل فرهنگ سياسى منبعث از رسانه هاى خارجى, از هيإت ناموزن و شكننده خود دفاع نمايند اما تجربه سال هاى اخير نشان داده است كه هرگز از اين

تعارضات نجات پيدا نكرده اند.در اين كشورها, سيستم سياسى به گونه اى است كه مردم هرگز نمى توانند به صورت قاعده مند و معنا دارى در سياست مشاركت كنند. مظاهر دموكراسى و انتخابات وجود دارد اما مقدمات و شرايط آن مفقود است. گروه هاى سياسى, لحظه اى خلق مى شوند و بعد از انتخابات نيز بلافاصله فروكش مى كنند.(33) دولت هاى خاورميانه على رغم اهميت كم ترى كه به مشاركت سياسى مى دهند, به طور ناموزونى به افزايش سطح تحصيلات و آگاهى عمومى همت مى گمارند. در بسيارى از اين كشورها, هر ساله متوسط آموزش عمومى و دانشگاهى افزايش پيدا مى كند. اين امر, يكى از مهم ترين مقدماتى است كه جوانان تحت پوشش آموزش رايگان دولت را به ساحت مشاركت سياسى سوق داده, و با توقع مشاركت به عنوان يك حق, اقشار تحصيل كرده را در تعارض آشكار و پنهان با دولت قرار مى دهد.(34)فرهنگ سياسى اقشار تحصيل كرده كه عمدتا هم با مبانى و ارزش هاى تمدنى غرب آشناترند, در سايه امواج پى در پى رسانه ها به گونه اى شكل مى گيرد كه هرگز نمى تواند از مشاركت در عرصه هاى عمومى چشم پوشى نمايد. به هر حال چنين وضعيتى كه بيان گر دوگانگى در فرهنگ سياسى و سياست فرهنگ خاورميانه است, جامعه مدنى اين كشورها را در موقعيت ويژه و متعارضى انداخته است.   3 _ 3 _ بحران جامعه مدنى در خاورميانهپارادوكس اقتدارى مورد بحث, على رغم محدوديت هايى كه براى جامعه مدنى تحميل مى كند و بخش هايى از جامعه مدنى را در بن بست اتهام و همسويى بارسانه

هاى بيگانه سوق مى دهد, نتايج مهم ديگرى هم دارد. روند جامعه مدنى در كشورهاى خاورميانه, اين واقعيت را نشان مى دهد كه اين كشورها با درجاتى, به سوى آزادى فعاليت هاى مدنى پيش رفته اند. اما اين آزادى بخشى براى جامعه مدنى, هرگز به معناى مردم سالار شدن دولت ها نيست.(35)برخلاف فرآيند آزادىهاى مدنى كه تا حدى در بسيارى از كشورهاى اسلامى و جامعه مدنى آنها ملحوظ است, پديده مردم سالارى نهادمند در جامعه هنوز اتفاق نيفتاده است. مردم سالارى كردن جامعه جنبه ايجابى دارد و ناظر به مشاركت گروه هاى مختلف و مهم تر از آن, فعاليت رقابتآميز در زندگى سياسى مى باشد كه از اراده آزاد و ايجابى گروه هاى مدنى حكايت مى كند.(36) فقدان چنين شرايطى در ناكامى هاى جبهه نجات اسلامى الجزايرFIS ) ) در انتخابات 1992 به وضوح مشهود(37) است.سمبل دموكراسى, رقابت در انتخابات و امنيت راى است اما دموكراسى هرگز در انتخابات محدود نمى شود. اگر دموكراسى يك منزل و خاستگاهى داشته باشد, آن منزل, همان جامعه مدنى است جايى كه گروه هاى مدنى اعم از احزاب و جماعات, به منظور كاهش فشار دولت, حد واسطى بين دولت و شهروند ايجاد مى كنند.بدين ترتيب, جامعه مدنى هر چند يك مفهوم تحليلى است اما به عنوان يك مفهوم انضمامى كار ويژه خود را در سيستم هاى سياسى واجد الگوهاى مشاركت و رقابت, نشان مى دهد. طبق اين تفسير از رابطه دموكراسى و جامعه مدنى, اين نكته درست است كه در سايه تحولات متإخر و رشد رسانه هاى جهانى, جامعه مدنى در خاورميانه بازتر شده استاما از حيث سابقه فعاليت

هاى سياسى هنوز دوران ابتدايى خود را سپرى مى كند. (38)بايد تاكيد كرد كه جامعه مدنى در هر يك از كشورهاى اسلامى خاورميانه, به دليل سابقه تاريخى, ماهيت ويژه اى دارند كه به لحاظ سنتى با مفاهيم اهل حل و عقد, خبرگان و...پيوند ملموس دارد. همچنان كه جامعه مدنى در مفهوم غربى, آونگ تعادل تلقى مى شود. در جوامع اسلامى نيز چنين گروه ها و اشخاصى بنا به تعريف اين گونه بوده اند و همواره حلقه واسط مردم و امرا و حاكمان تلقى مى شده اند. حتى در مفاهيم قبل اسلام نيز چنين گروه ها و اشخاصى با عنوان شرفا و سادات مورد اشاره بوده اند كه امان آنها و حتى برخى تصميمات مستقلشان براى حاكم جامعه, و در دوران قبيله, براى روساى قبايل, لازم الاجرا دانسته مى شد. اين سنت قبايلى پس از گسترش اسلام نيز در نهاد دولت و خلافت اسلامى جاى گرفته و نهادمند شد.(39)با توجه به اشارات فوق, اين نكته مهم است كه وجود عناصر ويژه اى, از جايگاه و اهميت جامعه مدنى در دوران تمدن اسلامى حكايت مى كند اما بنابه دلايلى كه در جاى ديگرى بايد توضيح داده شود, به تدريج اين عناصر و طبعا موقعيت جامعه مدنى در كشورهاى اسلامى غروب نمود و جوامع اسلامى به هر جهت در دايره بسته استبداد قرار گرفتند.به نظر مى رسد كه انحطاط روز افزون مسلمانان از يك طرف, و برخوردهاى تمدنى با دنياى غرب كه حالت استيلا جويانه نيز داشت, از طرف ديگر, به تدريج زمينه هاى خود آگاهى و خود باورى در جوامع اسلامى را فراهم نمود. خاورميانه پس از

طى يك دور كامل از استبداد تاريخى تا غرب زدگى, سرانجام با كوشش در بازنگرى و ارزيابى مجدد ميراث سياسى / اجتماعى و فكرى خود, زمينه هاى نظرى و اجتماعى جديدى براى ظهور جامعه مدنى در اين كشورها فراهم نموده است.مى توان گفت كه جامعه مدنى نوپاى خاورميانه, خصايص ويژه خود را دارد زيرا به دليل گذارى كه از درون سنت هاى خود به دوران جديد دارد, برخلاف چند دهه قبل, هرگز سنت سياسى / اسلامى خويش را نفى نمى كند و بدين جهت, صبغه بومى و مستقل از غرب دارد. در عين حال, برخوردهاى تمدنى جديد, چشم اندازى از تفكر انتقادى, آزادانديشى و تساهل در اين جوامع تدارك نموده است.(40)به اين ترتيب, هر چند بنا به تعريف غربى ها, دموكراسى در خاورميانه تحقق نيافته است اما بايد تاكيد كرد كه جامعه مدنى ويژه خاورميانه, بسيارى از نظام هاى سياسى اين كشورها را, هر چند به طور نسبى تعديل كرده است. لذا يكى از مهم ترين راه ها در ارزيابى زندگى سياسى خاورميانه, تحليل عمق آرزوها و آمال اين جامعه مدنى است كه به تدريج در حال توسعه و گسترش است.همچنان كه سعد الدين ابراهيم ياد آورى مى كند, تحت تإثير رسانه هاى جمعى منطقه اى و بين المللى در دهه هاى 80 _ 1960 جامعه مدنى در خاورميانه گسترش زيادى پيدا كرده است.(41) قبل از اين, تنها اقليت كوچكى در خاورميانه فعال و صاحب نفوذ در سياست بودند اما چنان كه سعد الدين گزارش مى دهد, تعداد اين فعالين سياسى در مصر و الجزاير و... در حال رشد است. گروه هاى جديدتر على رغم

محدوديت هايى كه دارند, تا حد زيادى به مشاركت سياسى روى آورده اند. در برخى كشورها همانند: يمن, لبنان و الجزاير, پايه هاى اوليه شكل گيرى احزاب سياسى كاملا مشهود است.(42)اخوان المسلمين در مصر, جنبش ((نقابت)) در تونس و همچنين آزادىهاى اقتصادى و فرهنگى سال هاى اخير در مصر و سوريه خود به نوعى حكايت از روند شكل گيرى و رواج فعاليت هاى مدنى دارند.(43) و در كنار اين فعاليت ها, مى توان از جمعيت زنان, طرفداران حقوق بشر و رشد مفهوم شهروندى تحت تإثير رسانه ها ياد كرد.(44)   1 _ 3 _ 3 _ رابطه جامعه مدنى و دولتاشارات فوق در باب وضعيت جامعه مدنى در خاورميانه, هرگز به اين معنا نيست كه در اين كشورها يك جامعه مدنى قوى وجود دارد يا در حال شكل گيرى قطعى است. چنين ادعايى به واقع نادرست است اما تاكيد ما بر اين نكته بود كه كم و بيش شرايط زايش و نشانه هاى ظهور يك جامعه مدنى ويژه خاورميانه و كشورهاى اسلامى قابل تشخيص است.مفهوم شهروند و جامعه مدنى در اين كشورها هنوز شكننده و مبهم است. به لحاظ تاريخى, جامعه مدنى نوپاى خاورميانه در تاكيد خود بر تساهل و تحمل آراى سياسى / اجتماعى متفاوت, با سنت تاريخى عدم تحمل, چالش جدى دارد. و همچنين قطع نظر موانع تاريخى و سنتى, نفوذ فرهنگ غرب در درون اين جوامع, موجبات ناموزونى ساختارى و مهمى را فراهم نموده اند.روشنفكران خاورميانه, متإثر از كشورهاى غربى, در عين حال كه اقتدار ستيزند اما به لحاظ دورى از سنن اجتماع خود, منزوى شده و به زندگى حاشيه اى و

غير سياسى روى آورده اند و هرگز نمى توانند با أتلاف با بخشهاى سنتى جامعه مدنى, نيروى سياسى فعالى تشكيل دهند. البته مسإله كردها در عراق و نيز نقش صورت بندىهاى قبيله اى در فرايند حزب سازى و دموكراتيزاسيون يمن و يا نهاد ((ديوانيه)) در كويت اهميت قابل توجه دارند اما به طور كلى بايد اذعان نمود كه جامعه مدنى در خاورميانه, فاقد انسجام درونى و همسويى لازم جهت تثبيت مواضع و تقاضاهاى سياسى / اجتماعى است. و از اين حيث در توسعه و حتى بقاى خود, نيازمند حمايت دولت هاست و اين از مهم ترين ناهمسازه هاى ويژه زندگى سياسى در خاورميانه تلقى مى شود.(45)هر چند جامعه مدنى, منطقى ضد اقتدار دارد و بنابراين, قوام و دوام جامعه مدنى در مخالفت با حكومت معنا پيدا مى كند اما حكومت هاى خاورميانه نقش اساسى در حمايت, انسجام و حتى بناى جامعه مدنى دارند. رابطه رواج مردم سالارى و قدرت دولت, و به طور خلاصه نقش دولت ها در ايجاد نظم دموكراتيك در خاورميانه تنها نقطه اى است كه بسيار از نويسندگان از ديدگاه هاى گوناگون, آن را مورد تاكيد قرار داده اند.(46)مطابق اين ديدگاه ها, براى حمايت از جامعه مدنى نوپاى خاورميانه, برنامه هاى اصلاحى دولت اساسى است و ضرورت دارد كه نوعى اصلاح از بالا صورت گيرد. در اين تحليل, نقش حكومت در پروژه اصلاح سياسى خاورميانه بنيادى است. اصلاح سياسى كه بتواند در بهترين حالت توانمندى و مشروعيت جامعه مدنى را تإمين كند, نيازمند جنبش ها و اصلاحات سياسى / اجتماعى متناسب با منطقه و ميراث سنتى آن است كه به ضرورت, به

طرح منازعات و مناقشات فكرى از جانب انديشمندان مسلمان ختم مى شود. (47) آنچه دولت هاى آگاه منطقه مى توانند انجام دهند, نظارت و كنترل اين مجادلات سياسى / فكرى است كه بتوانند ضمن مراقبت از ابعاد منفى آن (كه به لحاظ تاريخى تهديد كننده هستند) فضاى امن و سالمى تدارك نمايند تا چنين مباحثى به نتايج منطقى و متناسب با لوازم و الزامات زمان دست يابند. در غير اين صورت, منطق اقتدارى دولت, تمايل به يكسان سازى, سركوب و تعويق تاريخى اصلاحات دارد. به هر حال بايد تاكيد نمود كه در شرايط گسترش رسانه هاى جمعى غرب, جامعه مدنى در خاورميانه در يك دو گانگى و وضعيت پيچيده قرار گرفته است.چنان كه عبدالباقى هرمسى در بررسى جامعه مدنى تونس توضيح مى دهد, روشنفكران اين كشور و كشورهاى مشابهى چون: مصر, عراق و حتى ايران كه خود بخشى از جامعه مدنى هستند, عمدتا به دو گروه متفاوت و تحت تاثير دو گرايش مسلط تقسيم شده اند 1 _ گسترش برخى وجوه فرهنگ غربى 2 _ رشد گرايش هاى اسلامى و آگاهى هاى تشكيلاتى / مذهبى.(48)اين وضعيت, امكانات و شرايط مساعدى براى شكل گيرى جنبش هاى سياسى / فكرى در راستاى اصلاحات سياسى در خاورميانه فراهم نموده است.   4 _ 3 _ مسلمانان و اصلاح سياسى در خاورميانهروند دولت سازى و تحولات سياسى متعاقب آن در خاورميانه, طى سال هاى جنگ جهانى اول و دوم, نه در استقلال خود بلكه متاثر از جريان هاى بين المللى و غربى شكل گرفت. سكولاريسم و ناسيوناليسم ايدئولوژى مسلط اين دوران بود. اما در كشورهاى اسلامى به موازات جهانى

تر شدن رسانه ها و امكان ارتباطات تمدنى در منطقه, گرايش ديگرى نيز قوت گرفت كه ادعا مى كرد ((اسلام تنها راه حل است)). اين گرايش آن گاه قوىتر گرديد كه رسانه هاى ارتباط جمعى غرب, با انعكاس جنبش هاى دانشجويى سال هاى 1968 فرانسه و... مبانى فلسفى و تمدنى جامعه غرب را مورد نقد قرار دادند.(49)اسلام كه در فاصله دو جنگ جهانى و تا چندين سال متمادى فقط در ميان تعداد اندكى از روشنفكران غرب مورد حمايت بود, به تدريج به ايدئولوژى سياسى مسلط اين جوامع تبديل و در برابر رشد روز افزون نظريه ((زوال يا فساد غرب)), به شدت اوج گرفت.جنبش هاى اسلامى به انحاى مختلف, دولت هاى سكولار خاورميانه را مورد تهديد قرار دادند و در بسيار موارد تا بالاترين پله هاى موفقيت نيز صعود كردند. اين تقابل و تهديد, در سودان حالت نظامى داشت در حالى كه در كشورهاى: تركيه, الجزاير و لبنان در قالب دموكراسى هاى ملهم از غرب و در ايران شيعى به صورت يك انقلاب تمام عيار ظاهر شد. بدين ترتيب, اسلام شيعى و سنى, هر دو به صورت ايدئولوژىهاى سياسى مسلط خاورميانه ظاهر گرديدند و در اين باز خيزى و سياسى شدن, رسانه هاى گروهى, به ويژه رسانه هاى بزرگ جهانى و فعال در خاورميانه, نقش مهمى داشتند.(50)تإمل در ايدئولوژىهاى معاصر اسلام گرايان در خاورميانه, موضع دوگانه آنها را در قياس با نظام هاى دموكراسى نشان مى دهد. اين نكته مهم است كه برخى از اسلام گرايان و متفكران مسلمان, نسبت به دموكراسى موضع منفى و برخى, گرايش هاى مثبت دادند.البته بايد تاكيد كرد كه تقسيم انديشمندان

جوامع اسلامى به طرفداران يا مخالفان دموكراسى, هرگز با تقسيم سنتى فرهنگ و جامعه اسلامى به جهان شيعه و دنياى سنى مذهب انطباق ندارد بلكه در ميان طرفداران هر دو مذهب, چنين تقسيمى به چشم مى خورد.بدين ترتيب, جهان اسلام, اعم از شيعه و سنى در مقابل مسإله دموكراسى به دو گروه موافق و مخالف تقسيم مى شوند.(51) در اين ميان, قألين به دموكراسى از مجموعه اهل سنت, پشتوانه هاى نظرى صريح ترى از منابع اسلامى دارند. اين عده به مفاهيم سنتى:اجماع, شورا, بيعت, آزادى و حريت, و نيز حقوق مردم, در دفاع از ديدگاههاى سياسى / اسلامى و مردم سالار خود استناد مى كنند.(52)اما انديشمندان شيعه مذهب معتقد به سياست مردم سالار, به دليل فقدان مبانى نظرى, در استناد به مسإله شورا و... در استدلال هاى خود و نيز استناد به منابع سنتى, دشوارىهاى بسيارى دارند. دكتر سروش, مهندس بازرگان, آيه الله منتظرى و بالاخره شيخ مهدى حأرى از اين دسته اند.در برابر قألين به سياست مردم سالار, گروه ديگرى از مسلمانان شيعه و سنى قرار دارند كه در رسانه هاى جمعى غرب با عنوان بنيادگرا,Radical)) / اصول گرا و Fundamentalist ناميده مى شوند. اين عده در ميان اهل سنت, مفاهيم بنيادى شورا و اجماع و بيعت را به صورتى نخبه گرايانه و با استناد به اصحاب ((حل و عقد)) كه نخبگان جامعه اسلامى و به اعتبارى, اعضاى جامعه مدنى در دنياى اسلام تلقى مى شوند, تفسير و تإويل مى كنند.(53)سيد قطب مصرى از رهبران چنين انديشه اى مى باشد و در افغانستان نيز ملامحمد عمر, رهبر طالبان كه به تازگى قدرت و پايتخت

را متصرف شده است, چنين انديشه اى دارند. به موازات اين انديشه ها در اهل سنت, در دنياى شيعه نيز مخالفين الگوهاى دموكراسى غربى, ديدگاه هاى سياسى / مذهبى خود را در قالب مفاهيم مهم ((امامت)), ((ولايت)), نظريه انتصاب الهى حاكمان جامعه و غيره ارأه مى دهند. اين انديشه ها, بنابر ضرورت هاى تاريخى و سياسى / اجتماعى, امروزه اهميت بسيارى پيدا كرده اند و به دليل وسعت و تعدد در تفسيرهاى مربوط, شايسته است كه در جاى ديگر و مقاله مستقلى مطالعه شود.به هر صورت, آنچه از ديدگاه نوشته حاضر اهميت دارد, تاكيد بر اين نكته است كه, گسترش رسانه هاى غربى نه تنها باعث ورود بسيارى از مفاهيم سياسى و فرهنگى غرب به جوامع خاورميانه شده است بلكه اين رسانه ها با انعكاس هر چند محدود ديدگاه هاى موجود در ميان متفكران جامعه اسلامى, دايره گفت و گوى فوق را تعميم داده و مناقشات فكرى روشنفكران و علماى اسلامى را به درون خانه هاى تك تك مسلمانان آورده و آحاد مردم را به عنوان داور نهايى در ارزيابى اين انديشه ها, به تدريج به صحنه كشانده است. در اين وضعيت, به نظر مى رسد كه برنده نهايى, كسانى باشند كه ماهيت و قدرت رسانه ها را درك و در كنترل آنها, مهارت لازم داشته باشند.   خلاصه و نتيجهنوشته حاضر به ارزيابى نقش جهانى تر شدن ارتباطات جمعى بر تحول فرهنگ سياسى در خاورميانه جديد مى پردازد. كوشش شده است نقش دوگانه رسانه هاى غربى و به تبع آنها, رسانه هاى منطقه را در توانمندى يا تضعيف اقتدار دولت هاى خاورميانه بررسى نمايد.

در اين پژوهش, تاثير رسانه هاى غربى و ملى در سه مقوله اساسى 1 _ معماى اقتدار 2 _ وضعيت جامعه مدنى و 3 _ گرايشات اساسى در اصلاحات سياسى منطقه, مورد توجه قرار گرفته است.ادعاى مقاله حاضر, اين است كه رسانه ها به رغم اجماع آفرينى در فرهنگ سياسى ملى كه اقتدار دولت ها را تقويت مى كنند, به طرق متعددى موجبات چند پارگى فرهنگ سياسى و تضعيف اقتدار سنتى را فراهم مى كنند. نمود اين تإثير دو گانه را در افت و خيزها و وضعيت ناآرام جامعه مدنى, و نيز تعارضات قابل توجه در سمت و سوى اصلاحات فكرى / سياسى كشورهاى اسلامى منطقه مى توان مشاهده نمود معماى لاينحلى كه در نفى و اثبات, و طرد و قبول ممتد وجوهى از اقتدارگرايى و جمهورى خواهى در خاورميانه جديد نهفته است.  

پى نوشت ها:1_ براى آشنايى بيشتر با تحولات فرهنگى / سياسى دو دهه اخير خاورميانه بنگريد به: Civil society in the middle East , edited by Augustus Richard Rorton - Buill : Leiden New Yourk , 1995). 2 _ يكى از نوشته هاى قابل توجه در باب ارتباطات جمعى كه كوشش مى كند از ديدگاه جنوب به موضوع بنگرد, عبارت است از:_ حميد مولانا, گذار از نوگرايى, ترجمه يونس شكرخواه (تهران: مركز مطالعات رسانه ها, 1371). H.D Lasswel and N.Leites , the Structur of communication in society - 3 (Leiden New York , 1989) P.147. 4 _ ((تهاجم فرهنگى و ديدگاه ها)), فصلنامه علوم سياسى موسسه آموزشى عالى باقر العلوم(ع) شماره 12, زمستان 1374, ص 154.5 _ ژان كازنو, جامعه شناسى وسايل

ارتباط جمعى, ترجمه باقرى ساروخانى و منوچهر محسنى, (تهران: اطلاعات, 1370), ص 61.6_ بنگريد به: H.Mowllana , Global in Formtion @ World Communication , New - Frontierns in international Relations , 1985.H.Mowlana , Masse Media and cultur , op.cite P.166. - 7 _ رضا داورى اردكانى, چگونه مى توان با تلويزيون كنار آمد؟ نامه فرهنگ, ش 19, سال 1374, ص 47.8 _ همان, صص 50 _ 51.9 _ داريوش اخوان زنجانى, ارتباطات و روابط بين الملل, نامه فرهنگ, پيشين, ص71.10 _ همان. Neil postman Amusing ourselves to Death , (New York , Penguin -11 book, 1989) ch.3. 12 _ ناصر ايرانى, بحران دموكراسى در ايران - و چند مقاله ديگر, (تهران: نشر دانشگاهى, 1371), ص 205.13 _ اكبر.س. احمد, ديوشرور, رسانه در مقام آموزگار عصرما, ترجمع سيما ذوالفقارى, نامه فرهنگ, ش 18, سال 1374, ص111.14 _ همان, ص 115 و نيز, ناصر ايرانى, پيشين, ص210.15 _ على اسدى, افكار عمومى و ارتباطات, (تهران: سروش, 1371), صص 126 - 128. Simon Bromley , Rethinking Middle East politics (Austin , Tx : -16 university of teuas press , 1994) p.164. 17 _ ژان لويى سروان شرايبر, نيروى پيام, ترجمه سروش حبيبى, (تهران: سروش, 1371), ص229.18 _ اكبر.س. احمد, پيشين, ص 116.S.Bromley , op.cit , pp.166 - 7. - 19 Michel C.Hudson , Democratization and the problem of Legitimacey in - 20 Middle East politics (Middle East studies Associaties Bullefin22 , 1988) pp. .171 - 165 Ibid . pp.157 - 164.- 21 Roger owen , state , power and politics in the Making of the Modern - 22

Middel East (New York , Routhledg , 1992) ch.2.Ibid . pp. 49 - 55.- 23 christopher claphman , third world polities (New York , Routhledge , - 24 pp. 182 - 9. (992 25 _ ناصر ايرانى, پيشين, صص 216 - 217. 26 _ همان, ص 227. Jill Crystal , Authoritiaranism and Its Aolersaries in the Arab World , - 27 Worldpolities.46 , no 2 (January 1994) : 262 - 289. _ Civil society in the Middle East , op . cit. pp.18 - 24. 28 M.Campar Hudson , op. cit , p.160. - 29 Gurdrun kramer , Liberalization and Democracy in the Arab World , - 30 Middle Eeast Report , no . 174 (january 1992) pp. 22 - 25 , 135. john Waterbury , Democracy Withoat Democrats? the potential For - 31 Political Liberalization in the middle East (London and new York I.B.Taurus , 1994) pp. 23 - 47.Ibid. - 32 Bryan s. turner , Orietalism and the problem of civil society in Islam - 33 Brattleboro , VT : Amana books , 1989). p.27.) Edward shils , the virtue of civil society Governmant and opposition in - 34 middle East , No.1 (Winter 1991) : 3 - 20. Civil society in the Middle East , op.cit,p 16. - 35 E.Shils , op . cit . p.12. - 36 Ghanim al - Najjar , Democracy and the civil society in Egypt and - 37 Algeria (Egypt May 1994) p.12 - 30. Gharib Kamele , libraliation and Democracy in the Middle East - 38

M.S.Report , no 174 - 1993) .pp.20 - 25.) Abdelbaki Hermassy , Notes on Civil society in Tunisia (Giza , 1994) - 39 pp.7 - 78. see : S.P.Huntington , clash of civilizations? Foreign Affars 72 , no .3 - 40 summer 1993) : 22 - 49.) Civil society in the Middle East , OP.Cit , p.17. - 41 sad al - din Ibrahim , Civil society in jurdan : A Preliminary Assessmeut - 42 Egypt : Gizad , 1992) p.18.) Autoni Messava , Civil society against the War system : the Lebnans - 43 case (egyp : Gaiza , 1992) pp. 28 - 30. Ibid .p . 53. - 44 Ghanim al - Najjar , Civil society in Kuwouit , op . cit , p.12 - 22. - 45 Johu Keane , Democracy and Civil society london : verso , 1988). p.23. - 46 See joh Esposito and James Piscatory , DemoCratization and Islam , - 47 Middle East jgnal 45. No.3 (summar ,1991) : 440. Abdelbaki Hermessi , op. cit , pp. 7 - 8. - 48 Civil Society in the miuddle East , op.cit .p.23. - 49 j Esposito and J.Piscatory .op cit. - 50 Islamist Democracy , Middle East Report no 183 (1993) pp. 2 - 8. - 51 Ibid. - 52 Judith Miller , The challeage of Radical Islam , Foreign Affairs 72 , no . - 53 .56 - 43 : (1993) 2

در واقع وسعت و عظمت ايران در دوره هخامنشي، به ويژه در زمان كورش و داريوش، همواره موجب مباهات و افتخار ايرانيان بوده است. در اين مقاله، نگارنده سعي كرده است از ديدگاه ديگري به امپراطوري هخامنشي توجه نمايد: ديدگاه مديريتي به واقع پرسيدني است كه امپراطوري بزرگي در حد و اندازه امپراطوري ايران، در زمان داريوش يا فرزند وي خشايارشا چگونه اداره مي شد؟ آيا بكاربردن زور و سرنيزه براي اداره آن كافي بوده است يا آنان از مكانيزم هاي اداري و انساني پيشرفته تري براي اداره امپراطوري استفاده مي كرده اند. اين مقاله نشان مي دهد كه حالت دوم درست است و نظام اداري داريوش به اندازه اي پيشرفته بوده است كه حتي برخي جنبه هاي آن امروزه هم قابل استفاده است. به واقع جاي تعجب است كه در نظام اداري داريوش در 2500 سال پيش، تمامي كاركنان دولت داراي شرح وظايف بوده و از يك نظام دستمزد طبقه بندي شده، پيروي مي كردند. بعضي از فرايندهاي اداري، مانند: ماموريت، پرداخت، دريافت و تحويل كالا و ... با روش هاي مدرن امروزي تفاوت اساسي ندارند و در اين فرايندها اغلب فرم هايي كه ما امروزه استفاده مي كنيم، مانند: فرم ماموريت، دستور صدور سند، رسيد انبار، حواله انبار، دستور پرداخت و ... مورد استفاده قرار مي گرفتند و از اين راه كل جريان مالي و كالايي كشور زيركنترل قرار داشت . ازسوي ديگر، استقرار يك نظام بازرسي سه سطحي در كشور درواقع جالب و خواندني است و با نظام هاي پيشرفته امروزي برابري مي كند. در اين مقاله سعي شده است به اختصار وضعيت سازماندهي و تشكيلات، مشاغل و دستمزدها، ماليات، انبارداري و خزانه داري، بازرسي و كنترل،

و ارتباطات در دوره داريوش كبير معرفي شود.1. سازماندهي و تشكيلاتشاهنشاهي بزرگ ايران، به تعدادي ساتراپي بزرگ (استان يا ايالت) تقسيم شده بود كه در راس هر كدام يك ساتراپ (استاندار) قرار داشت. داريوش كبير امپراطوري ايران را به 23 ساتراپي و خشايارشا آن را (كه اندكي بزرگتر شده بود) به 28 ساتراپي تقسيم كرده بود. براي نمونه از طريق مورخان يوناني ساتراپي سارد را مي شناسيم كه روزگاري پايتخت فرمانروايي ليدي بود. اما سرزمين مركزي ايران، يعني پارس، بدون ساتراپ بود و شخص شاه بر آن حكومت مي كرد. از مقامها و مشاغل نظام اداريدر تشكيلات داريوش كبير ، مقامها و مشاغل عمده عبارت بودند از:الف: رئيس تشريفاتب: قائم مقام رئيس تشريفاتج: خزانه دارد: كاخ داره_ : نمايندگان محلي دولتو: ساير مشاغل دولتي، مانند: بازرسان، سفيران، نيزه داران، نگهبانان، منشي ها، ماموران ماليات گير، پيكها و چاپارها، و تعدادي مشاغل رده پايين تر.  1-2. لوح گلي به جاي فرم كاغذياستفاده از لوح گلي پيش از ايران، در بين النهرين ( بابل و آشور) و عيلام رايج بود. هخامنشيان كه اين شيوه را مفيد يافته بودند، آن را در نظام اداري و ديواني خود بكار گرفتند. اين لوح ها قرص هاي بيضي شكلي به اندازه كف دست از جنس خاك رس بودند كه در زمان مورد نياز، سطح آنها صاف مي شد و با خط ميخي روي آنها نگاشته مي شد . لوح ها بر حسب نياز در چند نسخه توليد مي شدند و افراد مسئول از طريق زدن مهر خود، محتواي آنها را تاييد مي كردند.1-3. مهر به جاي امضادر دوره اي كه مورد بررسي ما قرار دارد، براي تاييد اسناد از مهر استفاده مي شد.

در واقع، اين روش تا قبل از سده بيستم هنوز در ايران رايج بود، به گونه اي كه اغلب صاحب منصبان يا علما، داراي مهر مخصوص خود بودند كه به جاي امضاء از آن استفاده مي كردند. در دوره مورد مطالعه ما، هر عضو دربار شاهنشاهي هخامنشي كه به گونه اي با سازماني اداري سر و كار داشت، مي بايستي هميشه مهر خود را همراه داشته باشد .نمونه اي از اين مهرها از مقر ساتراپ ايراني سارد به دست آمده است. هرگاه مهر هر يك از افراد درباري يا نمايندگان دولت گم مي شد، موضوع به آگاهي همگان مي رسيد و مي بايستي مهر جديد معرفي مي شد. وقتي يك بار مهر فرنكه رئيس تشريفات گم شد، او چنين بخشنامه كرد: "مهري كه پيش از اين از آن من بود، گم شده است. اكنون مهري كه بر اين لوح خورده است مهر من است." اين اعلام را در دو نامه اي مي خوانيم كه در زير لوح هاي ديواني محفوظ مانده اند.  1-4. دستورهاي اداريفرايند صدور دستورهاي اداري در دربار هخامنشي، فرايندي كاملاً مشخص و تعريف شده بوده كه تفاوت چنداني با سيستم هاي پيشرفته امروزي ندارد. در اين فرايند، تمام كنترل هاي امروزي اعمال مي شد با اين تفاوت كه به جاي فرم هاي كاغذي، از لوح گلي استفاده مي شد. مي توانيم گردش كار اداري را تا مرحله نگارش بر روي لوح، چنين تصور كنيم:1. رئيس تشريفات، يكي از كارمندان خود را نزد خود مي خواند و دستور لازم را مي دهد.2. سپس آن كارمند به سازمان دربار مي رود و خود را به رئيس سازمان معرفي مي كند 3. رئيس سازمان يكي از منشي ها را مي خواهد و دستور نوشتن متن لازم را به

او مي دهد .4. منشي متن را به فارسي باستان ديكته مي كند.5. دستيار او با قلم مخصوص، متن مورد نظر را به خط ميخي عيلامي بر روي لوح مي نويسد.6. منشي متن را كنترل مي كند و دقت دارد كه همه چيز برابر نظم خاص خودش پيش برود.7. در پايان براي اطمينان خاطر، مي خواهد كه به نوشته اضافه شود كه دستور تهيه لوح از چه كسي صادر شده است. مثلا در پايان يكي از اسناد چنين آمده است: " انزوكه اين را نوشته است، او ماموريت نوشتن را از ننا ايدين دريافت كرده و ورازه در جريان امر قرار داشته است."برخي از سندها به بابلي بر روي لوح و برخي به زبان آرامي بر روي پوست نوشته مي شدند. قابل تصور است كه نامه ها و دستور هايي را كه مي بايستي به راههاي دور فرستاده شوند، روي پرگامنت (پوست) نوشته باشند، چون حمل و نقل پرگامنت آسانتر بود. در هر حال براي بايگاني از جنس ارزان لوح استفاده مي كرده اند . 1-5. ماموريتمسافراني كه بين ساتراپي هاي شاهنشاهي در رفت و آمد بودند، هميشه گذرنامه اي با خود داشتند كه از طرف ساتراپ (استاندار) صادر مي شد. به طور طبيعي فقط كساني چنين گذرنامه اي را دريافت مي كردند كه با عنوان مامور رسمي و دولتي سفر مي كرده اند . در اين گذرنامه آمده بود كه دارنده گذرنامه از سوي چه كسي ماموريت دارد، چه مسيري را طي مي كند و چه ميزان آرد و نيز گوشت براي مصرف شخصي خود و در صورت لزوم براي همراهان و همكاران زير دست خود بايد دريافت كند. اين هزينه ها به صورت كالا يا نقره داده و دقيقاً ثبت مي شد.

2. مشاغل و دستمزدهادر جهان باستان كه برده داري رواج داشت، در بسياري از كشورها از اين برده ها در مزارع بزرگ يا ساخت بناهاي عظيم استفاده مي كردند. ليكن به گواهي اسناد تاريخي، ايرانيان (پارسها، پارتها و ساير اقوام ايراني) با وجود پيروزي هاي عظيمي كه در دوران هخامنشي، اشكاني و ساساني نصيب آنها شده بود، از بند كشيدن اقوام مغلوب و روانه كردن مردان، زنان و فرزندان آنها به بازارهاي برده فروشي خودداري مي كردند. به همين دليل براي اغلب فعاليت هاي خود در زمينه كشاورزي، دامداري و ساختمان سازي دستمزد مي پرداختند . اسناد به جا مانده از بنا كردن تخت جمشيد در زمان داريوش كبير و خشايارشا به خوبي اين موضوع را نشان مي دهد. به عبارت ديگر، بر خلاف تصور نادرستي كه تخت جمشيد را ساخته دست بردگان و يا اسراي جنگي مي دانستند، مطالعه اسناد تاريخي نشان مي دهد كه اين بناي عظيم توسط كارگراني ساخته شده كه همگي دستمزد مي گرفتند و چگونگي سازماندهي و ميزان دستمزد آنها (متناسب با زمان خود) بسيار هم پيشرفته بوده است. در سطور زير بعضي از مشاغل و ميزان دستمزد هر يك از روي الواح موجود در خزانه تخت جمشيد، استخراج و ثبت شده است. 2-1. مشاغل موجود در تخت جمشيددر بخش سازماندهي و تشكيلات، برخي از مقامها و مشاغل دولتي را ذكر كرديم. از جمله ساير مشاغلي كه در تخت جمشيد موجود بوده اند، مي توان از: خياطان، نقره كاران، زرگران، مبل سازان، ظريف كاران، كاركنان تهيه مواد، خدمتكاران، پرستاران كودكان، نقاشان ساختمان، برزگران، آشپزها، باغبانان، سفالكاران، آهنگران ، مهترها، نخ ريس ها، روغن سازان، شربت سازان، و كاتبان نام برد. جالب اين است كه سرپرستي

همه كارگاه هاي توليدي لباس در تخت جمشيد هميشه با يك زن بود كه بالاترين حقوق را در ميان كاركنان اين كارگاه ها، دريافت مي كرد. 2-2. دستمزدها2-2-1. نحوه پرداخت دستمزدهابه نظر مي رسد كه خوراك عمده مردم ايران در زمان داريوش، نان جو بوده است. به همين دليل مزد كاركنان غالباً به صورت جنسي پرداخت مي شد كه به طور عمده تركيبي از جو همراه با ميوه و گوشت بوده است. مبناي محاسبه ميزان جو واحدي به نام بن بود. هر بن ده دقه و هر دقه معادل 97% ليتر امروزي (تقريبا معادل يك كيلوگرم جو) حجم داشت . به اين ترتيب هر بن معادل يك ليتر مي شد. از آنجا كه پرداخت حقوق به شكل كالا دشوار بود، از اواخر سلطنت داريوش كبير پرداخت نقره به عنوان بخشي يا تمام حقوق متداول شد.2-2-2. ميزان دستمزدغير از درباريان كه به طورعمده حقوق زيادي مي گرفتند، حقوق ساير افرادي كه براي دولت كار مي كردند منصفانه به نظر مي رسد. تفاوت دستمزد در ميان آنها زياد نيست و براي كارگران سنگين، زنان، و افرادي كه حداقل دستمزد را مي گرفتند پرداختهاي جبراني پيش بيني شده بود تا ميزان آسيب پذيري آنها را كاهش دهد. در سطور زير به بعضي از آنها اشاره مي كنيم: الف: حداقل دستمزدلوح هاي به دست آمده از تخت جمشيد، نشان مي دهد كه طبقه بندي دست مزدها بسيار غني و از جهاتي چنان مدرن است كه گاه پيشرفته تر از امروزه به نظر مي آيد. در اين جا نيز به طور طبيعي ملاك ما اسنادي است كه تصادفي بر جاي مانده اند، كه هر چند تصوير كاملي به دست نمي دهند، ولي خطوط كلي آن را روشن

مي كنند. پايين ترين سطح حقوق ، يعني 30 ليترجو در ماه، به خدمتكارها و پادو ها تعلق مي گرفت كه با دستمزد كارگران خارجي بي شمار، همسطح است. حقوق مهترها، كارگران خزانه، نخ ريس ها، چوب كارها، نجارها، ظريف كارها، زرگرها، روغن سازان، شربت سازان و پسر بچه هاي پارسي كه از نبشته ها رونبشت تهيه مي كردند، پايين ترين سطح حقوق، يعني همان 30 ليتر جو در ماه بود. همه كارگراني كه حداقل حقوق را مي گرفتند، به عنوانها و منسب هاي گوناگون پرداخت هاي جبراني داشتند كه اغلب يك ليتر جو درماه بود. بعضي از كارگران مشمول كمك شاهانه نيز مي شدند كه عبارت بود از يك ليتر آرد جو اعلا و يا يك ليتر جوانه خشك جو در هر 3 ماه همچنين، نگهبانان خزانه، بانوان خياط، بانوان كارگر مزارع، نقاشان ساختمان و اغلب كارگران خارجي نيز اين جيره را دريافت مي كردند. پرداخت هايي جبراني به طور عمده زير نظر روحانيان بوده است. ظاهراً روحانيان براي پرداخت هاي ويژه، معتمدتر از ديگران بوده اند.گذشته از مسئله اعتماد، همين امر موجب مي شد تا روحانيان در كنار وظايف ديني به مسئوليت هاي ديواني نيز مشغول شوند. ب : ساير دستمزدهاظاهراً در شاهنشاهي ايران همه مي توانستند با كسب مهارت بيشتر، ميزان دريافتي هاي خود را افزايش دهند. درمجموع چنين مي توان برداشت كرد كه نظام ديواني هخامنشي مي كوشيد تا هر كس به اندازه كاري كه انجام مي دهد، مزد بگيرد. حقوق هاي سازماني بالا نيز طبقه بندي شده بود. بازرسان، ماموران مالياتي ، بازرسان سپاه، ماموران تامين و خريد كالا، زرگران، پيك هاي سريع ويژه، و راهنمايان سفر هر كدام ماهانه60 ليتر جو دريافت مي كرده اند. ماموران كنترل، حسابرسان، ماموران بازرسي هاي حوادث ناگوار، باغداران، نديمه هاي شاهزاده خانم ها، نگهبانان خزانه و

دژها هر كدام ماهانه 60 ليتر جو مي گرفته اند. جيره گوشت ماهانه اين گروه را تنها مي توان تا يك ششم بز يا گوسفند دنبال كرد. اين مقدار گوشت نصف جيره سرپرست بانوان كارگر است، كه دريافتي آنها 50 ليتر جو بود. سند ديگري گوياي آن است كه كارمندي كه پيشكار كشاورزي ناميده شده در ماه 60 تا80 ليتر جو و يك و نيم بز و يا گوسفند حقوق مي گرفته است. حقوق كارمندان سرپرست خزانه و كارمندان ناظر هر كدام90 ليتر جو، و سه راس بز و گوسفند بود. جيره گوشت به طور عمده از بز تامين مي شد. اسناد ديگري هم نشان مي دهد كه مرد و زن براي كار واحد، مزد برابر مي گرفته اند. مثلاً، در خزانه شيراز در سال 494 پ.م، 2 مرد و 51 زن و همان سال در خزانه رخا 75 زن و تعدادي مرد به كار هنري دستي مشغول بوده اند و همه ماهانه 40 ليتر جو گرفته اند. ج : مزاياي ديگرعلاوه بر پرداخت هاي جبراني كه در بند الف به آن اشاره شد، اسناد به دست آمده نشان مي دهند كه كمك هاي ديگري نيز به بعضي از كاركنان مي شده كه برخي از آنها به شرح زير مي باشند:به برخي از كاركنان لباس دوخته داده مي شد. در كارگاه هاي شاهي خزانه ها، صدها بانوي خياط نه فقط لباس هاي پر زرق و برق براي خلعت دادن شاه مي دوختند، بلكه به استناد ليست هاي حقوق، لباس هاي كاملاً معمولي نيز در اين كارگاه ها دوخته شده است كه به احتمال زياد مورد مصرف كارگران و كاركنان بوده است. در برخي از نقاط به كاركنان ناهار رايگان داده مي شد. اسناد نشان مي دهد كه تعداد

زيادي آشپز زن زير نظر خزانه دار كار مي كرده اند كه براي كارگران غذا مي پختند.براي نگهداري نوزادان بانواني كه در كارگاه هاي تخت جمشيد كار مي كردند مهد كودك ايجاد شده بود كه آنها را در زمان خدمت بانوان نگهداري مي كرد. اسنادي وجود دارد كه حقوق و ميزان پرداختي به مربيان مهد كودك را نشان مي دهد. زنان داراي مرخصي زايمان بودند و در زمان مرخصي 70 درصد حقوق ماهانه خود را مي گرفتند. سندي وجود دارد كه يكي از اين زنان در زمان مرخصي زايمان 20 ليتر غله از 30 ليتر حقوق ماهانه خود را براي مدت 5 ماه دريافت كرده است. به كاركنان زن، در زمان زايمان، پاداش داده مي شد كه براي فرزند پسر 20 بن غله و براي نوزادن دختر نصف اين مقدار بود.3. مالياتهرودت (درگذشت حدود 425 پ. م)، مورخ بزرگ يوناني ضمن شرح مفصلي كه از شاهنشاهي ايران آورده، گزارشي هم درباره ساتراپي هاي ايران، همراه فهرستي از خراج پرداختي سالانه هر ساتراپ داده است . اسناد مالي تخت جمشيد نشان مي دهد كه استان هاي غربي امپراتوري نظير: عيلام، بابل، سارد و مصر بيشترين خراج را به خزانه شاهنشاهي مي دادند. از استان هاي شرقي فقط هندوستان است كه خراجي به اندازه استان هاي غربي دارد. درظاهر ميزان خراج يا ماليات بستگي به جمعيت و حاصلخيزي استان داشته است. جو، ميوه مانند خرما و گردو، روغن، بز و گوسفند و همچنين گاو و اسب نژاده از اقلام مالياتي بوده اند. علاوه بر اين، پوست جانوران ذبح شده نيز از اقلام مالياتي به حساب مي آمده است . در سندي از جيره كارمندي صحبت مي شود كه در حال سفر براي شمارش مردم است.

از اينجا معلوم مي شود كه سيستم سرشماري براي اخذ ماليات معمول بوده و به طور قطع در كنار آن آمارگيري از املاك و اموال نيز وجود داشته كه اساس تعيين ماليات قرار مي گرفته است. سر شماري نفوس احتمالاً براي سربازگيري هم مفيد بوده و بر آن كنترل ويژه اي اعمال مي شده است . اسناد موجود نشان مي دهند كه غالبا ميزان ماليات يك دهم بوده است. در ميان ماليات دهندگان به نام زن ها نيز بر مي خوريم كه لابد صاحب گله يا ملك شخصي بوده اند. علاوه بر ماليات سالانه، اغلب ساتراپها پيشكش ها يا هدايايي به صورت كالا به شاه تقديم مي كردند كه از بهترين محصولات استان جمع آوري مي شدند. نمونه هايي از اين هدايا كه توسط نمايندگان استان ها تقديم مي شد در كنده كاري هاي ديوار شرقي كاخ آپادانا در تخت جمشيد نمايش داده شده است.4. انبار داري و خزانه داريدر امپراتوري بزرگ هخامنشيان، جريان كالايي وسيعي وجود داشته كه منشاء آن خراجها و ماليات هاي وصول شده از ايالت هاي مختلف امپراتوري بوده است. اين ماليات ها، ابتدا مي بايستي به مركز ايالت (ساتراپي) فرستاده مي شد و در آنجا پس از جمع آوري ماليات هم شهرها و آبادي هاي آن ايالت، براي مركز امپراتوري (تخت جمشيد) ارسال مي داشتند. از آنجايي كه حمل بعضي از كالاها از ايالتهاي دور دست بسيار سخت بود، سعي مي شد ماليات اين ايالت ها به صورت طلا، نقره، سنگ هاي قيمتي، جواهرات مختلف، پارچه و غيره تعيين شود. كالاهاي دريافتي از ايالت هاي مختلف، نياز به انبار كردن داشت و با توجه به تعدد انبارها در سراسر امپراطوري مي بايستي نظام معيني براي دريافت، تحويل، و كنترل موجودي اقلام وجود مي داشت. اسناد به دست آمده

از تخت جمشيد نشان مي دهد كه چنين نظامي وجود داشته و بسيار هم پيشرفته بوده است. در سطرهاي زير به بعضي از جنبه هاي آن اشاره مي كنيم.4-1. دريافت و نگهداري كالاكالاهاي مختلفي به انبار ها و خزانه تخت جمشيد تحويل مي شد كه اگر چه نحوه نگهداري هر يك، بسته به نوع كالا متفاوت بود، ليكن در مورد چگونگي نگهداري اسناد آنها (رسيدها و حواله ها) تفاوت عمده اي وجود نداشت . به كمك قلم مخصوص، نشان ميخي را بر لوح گلي نرم مي فشردند و مقدار كالاي تحويل شده را به دقت ثبت مي كردند، تحويل دهنده با مهر خود نوشته را تاييد مي كرد و دريافت كننده نيز نقش مهر خود را در بخش پايين نبشته مي گذاشت. اين لوح ها را براساس مكان و زمان طبقه بندي كرده، در سبد مي ريختند و سپس سبدها را در قفسه مي گذاشتند. براي جلوگيري از آشفتگي، هر سبد بر چسبي ويژه داشت كه تعدادي از اين برچسبها يافت شده اند. معمولاً تكه اي نخ را به گوشه اي از سبد مي بستند، سپس خمير برچسب را به نخ مي چسباندند. روي هر برچسب نام آن كالا، موضوع تحويل، محل صدور سند، نام مامور مسئول، و سال تحويل قيد مي شد.4-2. تحويل كالاپيش از تحويل كالا، تحويل گيرنده بايد ابتدا از يك مقام بالاتر مجوز دريافت كالا را مي گرفت و سپس آن را به انباردار ارائه مي داد. به هنگام تحويل كالا، نيز يك لوح كه نقش حواله انبار را داشت صادر مي شد و انباردار ابتدا صحت مهر دستوردهنده و سپس دليل تحويل كالا را چك مي كرد و در زمان تحويل كالا، نام دستور دهنده، نام تحويل گيرنده، بابت تحويل، تاريخ و نام تحويل دهنده را

ثبت و با زدن مهر خود آن را تاييد مي كرد. اين حواله ها در محل ويژه اي كه براي نگهداري آنها در نظر گرفته شده بود، بايگاني مي شدند و در صورت بروز هر گونه اشتباه و يا در زمان انبار گرداني به اين حواله ها (الواح) مراجعه مي شد. 5. بازرسي و كنترلاز ميان تمام جنبه هاي مديريتي سازمان اداري داريوش، نظام بازرسي و كنترل آن هنوز هم ارزشمند است و اگر خواننده اي نداند كه اين نظام مربوط به 2500 سال پيش است، ممكن است آن را بسيار مدرن و امروزي بداند. 5-1. بايگاني اسنادبراي اينكه بتوان اسناد مالي و عملكرد ساتراپها را كنترل كرد از هر سند، سه نسخه تهيه مي كردند: يك نسخه براي بايگاني محلي، نسخه اي براي بايگاني مركز ساتراپي (استان)، و سومي براي مركز، در تخت جمشيد. چنين است كه از هر لوحي كه در محلهاي مختلف بسياري تهيه شده، نمونه اي نيز در بايگاني تخت جمشيد موجود است. اين لوح ها نخست در تخت جمشيد كنترل شده، سپس بايگاني مي شد.5-2. نظام بازرسياما نظام كنترل شاهنشاهي هخامنشي، تنها در جمع آوري و بايگاني يكايك اين سندها خلاصه نمي شد. بلكه داراي سطوح بازرسي و كنترل متفاوتي بود. هر دو ماه يك بار بايستي گزارشي از عملكرد همه حوزه ها تهيه مي شد. اين روند، كار كنترل مركزي در تخت جمشيد را آسانتر مي كرد. علاوه برگزارش هاي عملكرد دو ماهه، مي بايستي گزارش هاي سالانه نيز تهيه و براي مركز فرستاده مي شد. نمونه هايي نيز از گزارش هاي سالانه در دست است. در اين گزارش ها همه دريافت ها و پرداخت هاي يك سال در يك جا، جمع بندي شده اند. درستي اين ترازنامه ها را سه كارمند تصديق مي كردند كه

نخستين آنها مسئول انبار در آبادي مربوطه بوده است. در كنار اينها يك حسابرس ويژه وجود داشت. اين حسابرسها مسئوليت همه حسابهاي يك حوزه را به عهده داشتند. آنها در منطقه خود به همه جا سركشي مي كردند و موجودي محل را كنترل و صورت حساب تهيه مي كردند. كار اينان بيشتر در پايان هر سال يا در ماههاي نخستين سال بعد انجام مي شد، زيرا نوبت رسيدگي به همه ترازنامه ها سالانه بودودرصورت عدم امكان بازرسي سالانه، گاهي حساب دو و يا چند سال را يكجا مورد بررسي قرار مي دادند. در چنين حالتي به طور طبيعي ممكن نبود تك تك اقلام رسيدگي شود، بنابراين فقط به ارقام كلي مي پرداختند. مثلاً در تسويه حساب ميوه يك آبادي به نام ندينيش چنين آمده است: "حساب سال 22 ،در ماه دوم سال23 توسط هوسه وه كنترل شده است". روي هم رفته اسناد به جامانده از دوران سلطنت داريوش نشان مي دهند كه بازرسي و كنترل در سه سطح انجام مي شده است _ بازرسي و كنترل توسط مقامهاي محلي در يك آبادي يا شهر بطور ماهانه،_ بازرسي و كنترل در دوره هاي 2-3 ماهه، توسط نماينده ساتراپ ( استاندار )،_ بازرسي و كنترل سالانه توسط نماينده هاي اعزامي از مركز امپراتوري تخت جمشيد).دقت بازرسي، با توجه به سطح بازرسي ، از پايين به بالا كاهش پيدا مي كرد به گونه اي كه بازرسي هاي سالانه به طور عمده روي جمع اقلام تاكيد مي كرد، در حالي كه در بازرسي هاي سطوح پايين تر(ماهانه يا سه ماهه) ممكن بود جزييات نيز مورد بررسي قرار گيرند.6. ارتباطات و اطلاع رسانيبا توجه به اينكه امپراتوري هخامنشي بسيار وسيع بود (از هندوستان در شرق تا

ليبي در غرب)، توسعه يك نظام ارتباطي كارا و فعال براي مديريت اين شاهنشاهي بزرگ، ضروري بود. داريوش از سه راه به اين هدف رسيده بود:6-1. ايجاد شبكه گسترده اي از راهها كه مركز امپراتوري را به مراكز ساتراپيهاي مهم وصل مي كرد. از جمله اين راه ها مي توان از جاده شوش به تخت جمشيد، تخت جمشيد به اكباتان و تخت جمشيد به سارد(موسوم به جاده شاهي) نام برد. بين تخت جمشيد و ساتراپي هاي پارت، سغد و هند نيز جاده هاي كم اهميت تري وجود داشتند .6-2. ايجاد چاپارخانه و كاروانسرا در فواصل معيني از اين راهها به گونه اي كه ماموران دولتي و بازرگانان مي توانستند در اين اقامتگاه ها است__راحت كرده، سپس به مسير خود ادامه دهند. حتي براي چاپارهاي دولتي اين امكان وج__ود داشت كه اسبهاي خود را در اين چ__اپارخانه ها با اسبهاي تازه نفس تعويض كنند. اين شبكه به اندازه اي روان و س__ريع بوده است كه مسير تخت جمشيد به سارد (واقع در غرب تركيه فعلي) ظرف 5 روز توسط پيكهاي دولتي طي مي شد. ترتيب قرار گرفتن چاپارخانه ها را مي توان به كمك لوح ها به خوبي معين كرد. مثلا از تخت جمشيد به شوش 22 چاپارخانه با فاصله 24 كيلو متر وجود داشته است.6-3. علاوه بر موارد يادشده، همواره سيل عظيمي از گزارشها، دستورها و مكاتبه هاي اداري بين بخشهاي مختلف امپراتوري، به ويژه بين تخت جمشيد و مراكز بقيه ساتراپيها در جريان بود و اخبار و اطلاعات امپراتوري را به دورترين نقاط كشور مي رساند.حوزه اطلاعات رساني بسيار وسيع بود به گونه اي كه داريوش حتي متن كتيبه هايي را كه بر روي كوهها و يا ديوارهاي كاخهاي خود حك مي كرد

به دورترين نقاط كشور مي فرستاد تا همگان از آنان آگاه شوند. براي نمونه رونبشتي از متن كتيبه بيستون در مجتمع نظامي يهوديان در جزيره الفانتين نيل ( در جنوب مصر) به دست آمده است. براي سريع بودن، روان بودن و فعال بودن ارتباطات در امپراتوري هخامنشي، امنيت از اهميت ويژه اي برخوردار بود. داريوش براي اين مورد هم تدابير ويژه اي انديشيده بود: در نقاط مختلف كشور پاسگاه هايي بنا شده بود كه حفظ امنيت يك حوزه را به عهده داشتند، به گونه اي كه هيچ منطقه اي وجود نداشت كه زيرپوشش يكي از اين پاسگاهها نباشد. حوزه هاي استحفاظي پاسگاه ها به طور كامل تعريف شده و مشخص بود. راه ها، جداگانه، نگهباناني بنام راهدار داشتند كه مسئول حفاظت از آنها بودند . البته به دليل وسعت امپراتوري، معمولاً شهرهاي داخلي كشور از امنيت كافي برخوردار بودند، ليكن نقاط مرزي به طور عمده مورد تاخت و تاز همسايگان يا راهزنان قرار مي گرفتند و نياز به توجه بيشتري داشتند . به همين دليل، با وجود آنكه شهرهاي داخلي امپراتوري فاقد برج و بارو بودند ولي استانهاي مرزي مانند ايندوش (سند = هندوستان) در شرق، سغد در شمال، سارد در شمال غرب، و مصر در آفريقا داراي قلعه هاي مستحكمي بودند كه تعدادي نيروي نظامي در آنها مستقر بودند. *http://www.adavoudi.blogfa.com/post-137.aspx

عصر نيازمند استخدام ابزارهاي نظري - تحليلي لازم مي باشد.نوشتار حاضر در صدد است تا پس از تحليل ويژگي هاي كلي اين عصر و تحولات پس از عصر رسالت، چارچوب نظري تلفيقي براي تحليل اوضاع و تحولات سياسي - اجتماعي اين عصر ارائه كرد.چارچوب نظري تلفيقي فوق را از يك سو نظريه اقتدار كاريزماتيك و فرايند عادي سازي Routinization آن و از سوي ديگر، نظريه شكاف هاي اجتماعي SocialCleavages تشكيل مي دهد.نظريه اقتدار سياسي كاريزماتيك به ويژگي اقتدار پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله بر مي گردد كه خود در فرايند تشكيل و گسترش دولت اسلامي مدينه عليه اقتدار سنتي پاتريمونياليستي عرب شكل گرفته و حداقل آن را در عصر حضور پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله به كنار زده و بر آن مسلط گرديد.بدون ترديد الگوي اقتدار سنتي عرب پيش از اسلام در طول اين عصر كاملا از بين نرفته و در لايه هاي زيرين در حالت انتظار براي بازخيزي مجدد قرار گرفت.با رحلت پيامبر اسلام و تشكيل سقيفه بني ساعده نخستين نمودهاي بازگشت اقتدار عصر جاهلي در تركيب با برخي از مؤلفه هاي اقتدار اسلامي ظاهر گشت.فرايند عادي سازي اقتدار كاريزماتيك پيامبر، آغاز گر عصري بود كه در تعامل الگوي اقتدار اسلامي با الگوي اقتدار سنتي عرب، نيروها و جريانات سياسي جديدي ايجاد گرديد كه نمود آن را مي توان در شكل گيري سه شاخه عمده اسلامي تسنن، تشيع و خوارج مشاهده كرد.حميد دباشي از جمله كساني است كه با استخدام الگوي وبري به چنين استنتاجي دست يازيده است (1) پيش از وي نيز و برايان ترنر (3) و ديگران از رهيافت وبري براي تحليل ماهيت اقتدار نبوي و تحولات پس از آن استفاده

كرده اند.با اين حال بداعت كار دباشي در پيگيري فرايند عادي سازي كاريزما، و نشان دادن ظهور شاخه هاي سه گانه مهم اسلامي در تعامل دو الگوي اقتدار اسلامي و سنتي عرب و تلاش برخي عناصر سنتي عرب پيش از اسلام براي ظهور مجدد در عرصه جامعه پس از پيامبر مي باشد. هر چند نقطه ثقل چارچوب نظري اثر دباشي رهيافت وبري است و تا حدودي مي تواند تحولات سياسي صدر اسلام را تا ظهور بني اميه توضيح دهد، اما به نظر مي رسد چارچوب نظري وي نيازمند يك چارچوب نظري مكمل است تا چنين تحليلي را كاملا توضيح داده و پويا كند.فرايند عادي سازي اقتدار كاريزماتيك مستلزم بروز بديل هاي خاصي براي اقتدار كاريزماتيك مي باشد كه ماكس وبرخود در اقتصاد و جامعه بدان اشاره كرده است (4) اما بدون ترديد تعين يافتن هر كدام از اين بديل ها هرگز در خلا اجتماعي شكل نگرفته و طبعا محصول تاثير عوامل اجتماعي موجود خواهد بود از اين رو به نظر مي رسد، براي فهم چگونگي تعين هر كدام از اين بديل ها و به ويژه توضيح چگونگي ظهور سه شاخه عمده اسلامي مذكور - چنان كه دباشي در صدد توضيح آن است - ناگزير از استخدام نظريه شكاف هاي اجتماعي خواهيم بود.به بيان ديگر نوشتار حاضر در صدد است براي فهم تحولات صدر اسلام در كل و بحران هاي عصر حكومت علوي عليه السلام به طور خاص، بين جامعه شناسي تفهمي وبري كه در آن بيشتر بر كنشگر و پس ذهن او تاكيد مي شود و جامعه شناسي ساختار گرايانه كه تحولات اجتماعي را محصول ساختارها و تحولات آنها مي داند، تلفيق كند.اين رهيافت تلفيقي، نمودي از تجزيه عامل agent به [I] به عنوان كنشگر

ارادي و [me] به عنوان كنشگري كه خود محصول وضعيت اجتماعي خاصي است، مي باشد.چنين رهيافت نظري در جامعه شناسي را مي توان در مكتب رئاليست انتقادي يافت. (5)براي تحليل جامعه شناسي بحران هاي حكومت حضرت علي، ابتدا لازم است با نگاهي كلان ويژگي هاي كلي جامعه سنتي عرب و تحولات به وجود آمده در آن را بررسي كنيم.ويژگي هاي كلي جامعه سنتي جزيرة العربويژگي كلي جامعه جزيرة العرب پيش از اسلام، نظام قبيلگي و بدويت ساكنان آن است. زندگي در باديه و بيابان نشيني رمز اصالت نژادي عرب محسوب مي گرديد.به تعبير هيتي آنچه اعراب جزيرة العرب را متمايز و برجسته مي ساخت، « انزواي جغرافيايي آنها و يكنواختي پايدار زندگي بياباني بود.اصالت نژادي عرب باديه نشين نيز پاداش محيط منزوي و خشن جايي چون جزيرة العرب مي باشد». (6) تعصبات قبيله اي شديد، جنگ هاي ميان قبيله اي ناشي از آن، تاكيد بر استقلال فردي عرب و علقه جمعي زندگي قبيله اي همگي را مي توان محصول زندگي باديه اي دانست.در چنين جامعه اي اولويت نخست پيوند اجتماعي صرفا روابط خوني محسوب مي شد.گذار از زندگي كاملا بدوي جزيرة العرب به زندگي شهر نشيني در برخي مناطق را مي بايد نتيجه اقدامات قصي بن كلاب، جد اعلاي پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله دانست كه با ايجاد اصلاحاتي در جامعه جزيرة العرب و پيوند دادن قبيله قريش زمينه ساز اشراف و توليت قرشيان بر مكه گرديد.تاسيس «دارالندوه ، كليد داري و توليت كعبه، نسخ برخي سنت هاي جاهلي عرب چون خودكشي افتخاري بازرگان ورشكسته، از اقدامات مهم قصي بن كلاب به شمار مي رود.در جامعه قبيله اي، فرد تابع تصميمات رئيسي بود كه خود از طريق انتخاب شيوخ و بزرگان قبيله برگزيده مي شد.قصي با تاسيس دارالندوه آن را محل تجمع، تصميم گيري و گردهمايي هاي

قريش قرار داد.بدين جهات دارالندوه را مي توان نظام بوروكراتيك خاص آن زمان دانست كه به حل و فصل امور مي پرداخت.در چنين شرايطي مي توان الگوي اقتدار سنتي پاتريمونيالي را صادق دانست.از سوي ديگر، قصي فرزند خويش را جانشين خود ساخت و اين امر تداوم يافت.چنين انتخابي از سوي قصي بن كلاب حاكي از جدا شدن از سنت قبيله اي پيشين و ارائه سنت جديد جانشيني بود.هر چند بعدها بين بني هاشم، فرزندان عبدالمناف، و بني اميه، فرزندان عبدالشمس، بر سر جانشيني و توليت كعبه اختلاف حاصل شد كه آثار آن تا تحولات صدر اسلام و حتي بعدها قابل پيگيري است.در نگاهي جامع تر شاخص كلي جامعه عصر ظهور اسلام را مي بايد در دو بعد داخلي و خارجي مد نظر قرار داد: نخست، كشمكش براي كنترل سياسي شبه جزيره عربستان توسط دولت هاي بيرون از آن دوم، برخورد مداوم بين شهر و بيابان، يعني ميان گروه هاي تجاري شهري و قبايل چادرنشين. (7) تاثير اين عوامل از يك سو و همزماني آن با اهميت يابي راه هاي تجاري مكه و مدينه به دليل فروپاشي و انحطاط دولت يمن در جنوب جزيرة العرب (به دنبال شكسته شدن سد مارب و در نتيجه كساد رونق تجاري در آن منطقه) ، همگي در افزايش اهميت جزيرة العرب و شكوفايي اقتصادي آن دخيل بودند.ظهور شرايط جديد موجب پيدايش گروه هاي تجاري و اشرافي در جامعه قبيله اي عرب گرديد و خود موجب تغيير و تحولاتي در بافت اجتماعي آن شد، در حالي كه در محيط بيابان و زندگي قبيله اي فرد پايبند رسوم و سنت هاي قبيله اي بود و پايگاه اجتماعي او با تولد در قبيله و رابطه خوني و وفاداري به مروت و

عصبيت قبيله اي رقم مي خورد، اقتصاد مكه فردگرايي و انگيزه موفقيت را برانگيخته بود در حالي كه اهميت قطعي همبستگي قبيله اي و وفاداري به آن در محيط تند و خشن بيابان، اساس يك قانون اخلاقي بر جسته، و به تعبير مونتگمري وات نوعي «انسان گرايي قبيله اي بود، در مركز بازرگاني جديد در مكه در زمان تولد حضرت محمدصلي الله عليه وآله مروت به عنوان يك نظام اخلاقي و همبستگي قبيله اي، ديگر از لحاظ اجتماعي تناسبي نداشت.قبيله كه قبلا واحد اصلي اجتماعي بود، جاي خود را به طايفه كه ابزار جديد كنترل اجتماعي بود داد اما اين نيز به تدريج جاي خود را به روابط حامي - متبوع مي سپرد كه لزوما بر پيوندهاي خوني و خويشاوندي مبتني نبود.نتيجه همه تحولات جديد، شكسته شدن پيوندهاي سنتي - قبيله اي عرب از يك سو، ظهور طبقه تجاري و اشراف مكه از سوي ديگر و در نهايت سستي اخلاق و ظهور زمينه هاي فساد، اجحاف و تبعيض در جامعه آن روز بود.صفات رذيله و ناهنجاري هايي كه در قرآن و متون اسلامي در مورد عصر جاهلي ياد شده از ويژگي هاي اين دوران است.برخي از اين صفات، خاص زندگي بدوي و نافرهيختگي ناشي از آن است، مثل قتل و غارت، افتخار به حسب و نسب و تكاثر، و برخي ديگر، محصول تحولات جديد آن عصر، مثل ميگساري، قمار، فحشا، تبعيض و دنياطلبي.بنابراين عصر گذار جامعه قبيله اي عرب موجب بروز دو نوع سبك زندگي در جامعه جزيرة العرب گرديد كه در تحولات بعدي حايز اهميت است.از سوي ديگر، اين امر موجب تقسيم جامعه جزيرة العرب به دو گروه اصلي شهرنشين و باديه نشين گرديد.تمركز شهرنشيني را مي توان

در شهر مكه دانست كه شاخص اين امر محسوب مي گرديد.ديگر مردمان اين سرزمين اغلب در باديه زندگي مي كردند كه هنوز در آن سنت هاي قبيله اي حاكم و رايج بود.زندگي شهرنشيني با تجارت عجين گشته بود و كاروان هاي تجاري مكيان رونق بخش اين منطقه گرديده بود.شهرنشيني مبتني بر پايه هاي قبيله اي چون روابط نسبي و خوني، نوعي اقتدار سنتي پاتريمونيالستي را براي جزيرة العرب، به ويژه در مناطق شهرنشيني، فراهم كرده بود.اشراف قريش با در دست گرفتن قدرت و رهبري جامعه به سبب داشتن منصب توليت و كليد دار كعبه اين الگوي اقتدار را اعمال مي كردند.چنين الگويي در سطح قبيله اي بدوي در اقتدار شيخ و رئيس قبيله تبلور مي يافت كه قبيله را بر اساس پيوندهاي خوني اداره مي كرد.ظهور اقتدار كاريز ماتيك پيامبر صلي الله عليه و آلهنافرهيختگي دروني زندگي باديه اي و عدم رشد و شكوفايي فكري انسان بدوي، پايبندي و تعصب بر حلقه هاي خوني - نسبي، جنگ و غارت از يك سو و ظهور آسيب هاي اجتماعي ناشي از زندگي شهري و شيوع فساد و ظلم و ستم از سوي ديگر زمينه ساز و مستلزم ظهور مصلحاني در اين جامعه بودند.ظهور پيامبر الهي اسلام پاسخ به مشكلات جامعه جزيرة العرب محسوب مي شود.اصلاح چنين جامعه اي مستلزم شكستن سنت هاي باطل عصر جاهلي و ارائه سنت هاي جديد الهي بود.براين اساس، ترنر مدعي است كه «در پژوهش معاصر كه درباره شرايط اقتصادي و فرهنگي قرن ششم ميلادي مكه انجام شده است، شواهدي وجود دارند كه مكه از نظر جامعه شناختي براي ظهور شخصيتي كاريزمايي و براي بيان اساسي تر درباره معنويت و مذهب، در مقايسه با آنچه كه يا به وسيله انسانيت قبيله اي و يا به وسيله

حنفا ارائه مي شد، آماده تر بود».به هر حال، رسالت پيامبر اسلام سرآغاز نهضتي اصلاح گرانه و به دست مصلحي مبعوث و حامل وحي الهي بود كه سنت هاي پيشين را كنار زد و سنت هاي نو را بنا نهاد.چنين جايگاهي پيامبر را در منزلت رهبري كاريزما قرار مي داد كه مي توانست بر اساس آن، سنت ها را جا به جا كند اين بار جايگزين ساختن سنت هاي الهي به جاي سنت هاي جاهلي - قبيلگي.تعبيرهاي مختلقي از خصلت كاريزماتيك پيامبر در زبان عربي پيشنهاد شده است. مكدونالد واژه عربي «كرامت را مترادف اسلامي كاريزماتيك دانسته است.برخي نيز به واژه «ولايت و دباشي واژه «رسالت را پيشنهاد كرده است.به هر حال، مساله مهم اين است كه اقتدار كاريزماتيك پيامبر چگونه اقتدار سنتي عرب را به چالش كشيد.ابتدا بايد توجه داشت كه ويژگي هاي اقتدار كاريزماتيك پيامبرصلي الله عليه وآله بر ابعاد زير مبتني بود: 1.رهبري ديني جامعه اسلامي به عنوان حامل وحي الهي 2.نفوذ معنوي و عاطفي پيامبر بر پيروان خويش 3.فرماندهي نظامي 4.رهبري تشكيلات سياسي - اجتماعي جامعه اسلامي.كار ويژه هاي اجتماعي اقتدار كاريزماتيك پيامبر را مي توان ابتدا حذف و رد ابتناي جامعه بر صرف پيوندهاي خوني و نسبي دانست.پيامبر اسلام با بيان آموزه ديني «ان اكرمكم عندالله اتقيكم ، (8) ايمان ديني را مبناي منزلت اجتماعي و روابط اجتماعي دانست و در نتيجه تعصبات كور قبيله اي و نسبي را رد كرد.بر اين اساس تفاوت هاي قومي - قبيله اي كه در عصر جاهلي اساس تمايز و امتياز بين اعراب بود، درهم كوبيده شد و به جاي آن برادري و اخوت اسلامي بين تمامي مسلمانان ترويج شد:«انما المؤمنون اخوة . (9)كار ويژه ديگر، نفي امتيازات اشرافي و ترويج ايده برابري

انسان ها جز در ايمان و تقوا بود.در حالي كه كار ويژه نخست مستقيما عليه سنت هاي قبيله اي باديه نشيني جهت گرفته بود، كارويژه اخير عليه امتيازات موهوم قبايل شهرنشين جهت دهي شده بود.بر اين اساس، ايده هاي برابري و برادري اسلامي توامان شاخص هاي اجتماعي جامعه سنتي عرب را، چه در زندگي بدوي بياباني و چه در زندگي شهري، فرو مي ريخت و به جاي آنها شاخص هاي جديد ايمان و تقرب به خداوند را مطرح مي كرد همچنين شايسته سالاري در تعيين فرماندهان نظامي چون اسامه، به جاي شيخ سالاري سنتي عرب نشست.علاوه بر كارويژه هاي اجتماعي مهم اقتدار كاريزماتيك پيامبر، توجه به ابلاغ و تلاش براي اعمال و تثبيت شريعت الهي نيز در جامعه اسلامي به جاي سنت هاي جاهلي ضروري است.اين بعد به قوانين الهي درباره انسان و رد باورهاي خرافي جاهلي مربوط مي شود.از آن جا كه شريعت الهي مبناي عمل فردي و اجتماعي جامعه اسلامي تلقي مي شد و خود آن چنان گسترده و فراخ بود تا تمامي نيازهاي فردي و اجتماعي جامعه اسلامي را تامين كند، طبيعي بود كه اقتدار سياسي نيز كاملا متناسب و متلائم با آن باشد.به تعبير ديگر اقتدار كاريزماتيك پيامبرصلي الله عليه وآله از يك جهت سنت هاي جاهلي را از بين برد و از جهتي ديگر ارائه كننده سنت هاي الهي جديد بود.اما به رغم امكان و در واقع امر الهي در تداوم شريعت محمدي، اقتدار كاريزماتيك آن حضرت با رحلت ايشان به پايان رسيد و در فرايند جانشيني آن حضرت مساله ماهيت و ويژگي اقتدار دوباره مطرح گرديد.فرايند عادي سازي اقتدار كاريزماتيك پيامبر و ظهور اختلافات ديني سياسي همان طور كه ماكس وبر متذكر شده است، اقتدار كاريزمايي ذاتا امري مقطعي

و تحول پذير است و در نتيجه به يكي از دو نوع اقتدار سنتي يا قانوني تبديل مي شود:سيادت كاريزمايي در شكل و حالت اصيل خود داراي سرشتي غير معمول است.اين سيادت عبارت است از مناسبات اجتماعي شديدا شخصي كه به اعتبار و اثبات خصايص كاريزمايي بستگي دارد. (10)وبر خود شش بديل مختلف براي كاريز ما مطرح كرده است.آنچه در بحث ما حايز اهميت است و ماهيت تحولات پس از پيامبر به طور كلي و عصر حكومت علوي را به طور خاص تبيين مي كند، توجه به چگونگي جانشيني آن حضرت است. بحث جانشيني آن حضرت در آغاز، مهم ترين اختلاف امت اسلامي، به تعبير شهرستاني، پس از پيامبر بوده است.در اين جا ديدگاه هايي مختلف در قالب فرقه هاي مختلف اسلامي تبلور مي يابد اما مساله ديگري نيز كه اهميت دارد بررسي عوامل تعيين كننده اين بديل هاست.در مورد اسلامي حداقل سه بديل عمده براي اقتدار كاريزماتيك پيامبر مطرح شده است: اقتدار مبتني بر نظريه سياسي خلافت اهل تسنن اقتدار مبتني بر نظريه امامت تشيع اقتدار جامعه اسلامي مبتني بر نظريه خوارج.اين بديل ها هر كدام محصول تلقي خاصي از ماهيت اقتدار اسلامي است كه به نظر مي رسد در برخي موارد كاملا متاثر از پايگاه اجتماعي معتقدان آن مي باشد. همچنين توجه به عوامل تعيين كننده ديگر نيز لازم است.به نظر مي رسد يك عامل مهم و قابل توجه بازخيزي الگوهاي اقتدار سنتي عرب پيش از اسلامي در تلفيق با برخي از الگوهاي اسلامي است.بدون ترديد الگوي اقتدار سنتي عرب در دوره پيامبرصلي الله عليه وآله از بين نرفته بود و در لايه هاي زيرين به صورت پنهان نهفته باقي مانده بود.شايد بتوان نخستين و مهم ترين نمود

بازگشت سنت هاي پيش از اسلامي را در سقيفه بني ساعده مشاهده كرد.با تجمع انصار اوس و خزرج و برخي از مهاجران در سقيفه اولا، تجمع در سقيفه كه سمبل تجمع سنتي عرب براي حل و فصل امور بود، جايگزين تجمع در مسجد شد كه نماد اسلامي همفكري و شورا و حل و فصل امور اجتماعي چون جهاد و...بود ثانيا، در انتخاب خليفه به برتري هاي قومي قبيله اي خود استناد كردند كه معيار و شاخص عصر جاهلي بود، به جاي استناد به ايمان و تقوا.ديگر نمودهاي بازگشت الگوهاي سنتي عرب عبارتند از: تداوم ادعاي برتري قريش بر ديگران، تداوم دشمني هاي قبيله اي، ادعاي برتري عرب بر عجم، انتخاب خليفه دوم توسط خليفه اول يا برگزاري شورا در خليفه سوم.عادي سازي اقتدار كاريزماتيك در معناي خاص خود، در جامعه سني و اكثريت مسلمانان مصداق پيدا كرد.ريشه چنين گرايشي را برخي در نهاد تجارت مكي جست وجو كرده اند.طبق اين ديدگاه « ضرورت هاي اقتصادي تشكيلات مسلمانان را به ويژه كساني را كه با تجار مكه در ارتباط بودند، بر آن داشت تا نظام اجتماعي - سياسي با ثبات و عادي تري همساز با فعاليت هاي تجاري در پيش گيرند». (11) بر اين اساس، اقتدار متمركز پيامبر به شماري از اجزاي مختلف تقسيم شد كه هر طبقه اي يكي از اين حوزه ها را به خود اختصاص مي داد.بارزترين نمود آنها اختصاص اقتدار سياسي به خليفه، اقتدار قضايي به قضات و مسؤوليت هاي ديني به علما بود.در قرائت سني از اقتدار اسلامي، اقتدار كاريزماتيك پيامبر با تلفيقي از عناصر سنتي اقتدار جاهلي خود در صدد عادي شدن و به تعبير ديگر سنتي شدن است.در چنين نمودي، كاريزما خود به سنت منحل مي گردد

كه وبر نيز پيش بيني كرده بود.محمل چنين انتقالي را مي بايد فرايند شهرنشيني و تجارت مكه دانست كه در جست وجوي زندگي عادي و آرام براي پيگيري مجدد فعاليت خويش بود.در اين جا بود كه زمينه بازگشت الگوهاي سنتي اقتدار عرب به تدريج فراهم مي گرديد.ويژگي ديگر اقتدار سنتي عرب كه برخي بدان اشاره كرده اند، يعني ويژگي پسيني بودن نظريه خلافت يا به تعبير ديگر تقدم امر واقع بر نظريه (12) ، بدون شك بي ارتباط با چنين فرايندي نيست.فرايند عادي سازي تنها شامل نظريه خلافت نيست اما چنين فرايندي در ديدگاه هاي ديگر ويژگي كاملا متفاوتي به خود گرفت.الگوي منتخب اقتدار سياسي در ديدگاه شيعي را هرگز نمي توان مشمول اصطلاح «عادي سازي وبري قرار داد.طبق الگوي اقتدار سياسي شيعي، جانشين پيامبرصلي الله عليه وآله يا امام شيعي از سوي پيامبر و به فرمان الهي انتخاب شده و مانند پيامبر از ويژگي شخصي كاريزماتيك برخوردار است.عصمت و اعلميت امام دو شرط اصلي امام هستند كه او را فراتر از انتخاب مردم قرار مي دهد.در اين الگو، كاريزما به جاي «عادي شدن ، «نهادينه شدن است.برخي با توجه به ويژگي مقطعي و به تعبيري ساختار شكنانه اقتدار كاريزماتيك، تلاش براي «نهادينه شدن كاريزما» را در نظريه شيعي امري پارادوكسيكال گرفته و در نتيجه سعي كرده اند تاريخ پر تلاطم و پرفراز و نشيب و ناآرام شيعي را محصول چنين تناقض دروني اعلام كنند. (13)به نظر مي رسد چنين استنتاجي بيشتر معلول عدم فهم منطق دروني نظريه امامت شيعي است تا تناقض دروني خود نظريه.از ديدگاه شيعي سعادت اين جهاني و آن جهاني انسان از طريق هدايت تشريعي و تحت رهبري هادي الهي تامين مي گردد، و چنين امري

چه در عصر پيامبر و چه پس از او صادق است.برخي چون مونتگمري وات و ديگران سعي كرده اند تحليل جامعه شناختي ظهور شيعه و اعتقاد به ويژگي هاي خارق العاده در امامان شيعي را ناشي از تاثيرات سنت هاي ايراني فره ايزدي ازيك سو و سنت هاي پادشاهي ظل اللهي يمن از سوي ديگر معرفي كنند. (14) بر اين اساس، استدلال شده كه رشد و نمو جريانات شيعي در اين مناطق متاثر از سنت هاي پيشين آنهاست.چنين تحليل هاي جامعه شناختي صرف بر اساس تشابهات دروني پديده ها، اين چنين تعميمات نادرستي را نيز در بر دارد.منطق دروني اقتدار كاريزماتيك پيامبر اسلام خود قوي ترين دليل است كه چنين ديدگاهي منشا الهي دارد.بر اين اساس، پيش از تحليل جامعه شناختي، شناسايي زمينه هاي نزج و گسترش چنين ديدگاهي پس از پيامبر ابتدائا مي بايست با نگاهي كلامي الگوي اقتدار مورد نظر پيامبر را براي پس از خويش شناسايي كرد.از نگاه شيعي توصيه هاي پيامبر در مورد مامت حضرت علي چنين ويژگي دارند.مضافا اين كه همان طور كه در مباحث فلسفه دين به خوبي مداقه شده، گاهي مراد از منشا دين، منشا فاعلي به وجود آورنده آن است و گاهي منشا گرايش دينداران به آن و گاهي نيز مراد معقوليت اعتقاد به دين مي باشد. (15) بر اين اساس، به رغم گرايش ايرانيان يا مردم يمن به شيعه اين امر تنها حاكي از انگيزش دينداري آنهاست نه آن كه شيعه محصول گرايش آنها باشد.توجه به چنين نكته اي حايز اهميت است كه مونتگمري وات و ديگران كاملا از آن غفلت كرده اند.به هر حال، مقصود آن است كه در تحولات اقتدار پس از پيامبر، يكي از الگوهاي اقتداري مطرح شده، تداوم اقتدار كاريزماتيك پيامبر

و بقاي تمركز آن در جانشين اوست.چنين گرايشي به رغم قلت طرفدارانش (نظير عمار ياسر، مقداد، ابوذر غفاري، سلمان و ابن عباس) در سه دهه نخست پس از پيامبر، بعدها شيوع بيشتري يافته و به عنوان شيعه علي معروف گرديدند.واكنش ديگري كه در قبال مساله جانشيني اقتدار كاريزماتيك پيامبر مطرح شده، تحولي است كه به دهه چهارم هجري و پيدايش گروه خوارج مربوط مي شود كه ارتباط وثيقي با بروز يكي از بحران هاي حكومت حضرت علي، يعني جنگ نهروان، دارد.از نگاه خوارج، اسلام و اقتدار كاريزماتيك با پيام آسماني خويش نداي برادري و برابري انسان ها را سر داده و سنت هاي قبيله اي عرب مبتني بر روابط خوني و سنت هاي باطلي جاهلي را منسوخ ساخته بود از اين رو آنها با تاكيد بر نوعي دموكراسي مساوات طلبانه دولت ستيز، از يك سو اقتدار سني را رد كردند و از سوي ديگر با تعميم اقتدار كاريزماتيك به كل جامعه، از هر قشر و قبيله اي كه باشد، اقتدار متمركز كاريزماي شيعي را نپذيرفتند.نكته حايز اهميت درباره خوارج، پايگاه اجتماعي آنهاست.خوارج اوليه عمدتا ازميان قبايل باديه نشين جزيره العرب بودند كه از يك سو از سنت هاي جاهلي عرب به ستوه آمده بودند و در نتيجه، پيام اسلام را مرهمي بر دردهاي ديرين جامعه خويش يافته بودند، و از سوي ديگر، تبعيض ها و اقدامات سه خليفه نخست، به ويژه خليفه سوم، آنها را سرخورده كرده بود.همچنين به جهاتي فاقد قدرت تفكر و تميز لازم براي تشخيص حق از باطل نيز بودند.بدون ترديد رويارويي همزمان آنها در برابر علي عليه السلام و معاويه، محصول چنين سزاجتي بوده است.مساله اقتدار كاريزماتيك پيامبر صلي الله عليه وآله و

كنار زده شدن الگوي سنتي اقتدار جاهلي توسط پيامبر مساله حايز اهميتي در تاريخ صدر اسلام بوده است.آغاز شدن فرايند «عادي سازي اقتدار كاريزماتيك پس از رحلت آن حضرت نيز بي ارتباط با ماهيت اقتدار كاريزماتيك ايشان نبوده است.هر چند از نگاه شيعي تكليف اقتدار اسلامي پس از پيامبر نيز به سبب برگزيدن شخصي كاريزما مشخص گشته بود اما برخي نيروهاي اجتماعي موجود تلاش كردند با آغاز فرايند «عادي سازي اقتدار كاريزماتيك با احياي برخي سنت هاي جاهلي عرب، اقتدار ديگري را به منصه ظهور برسانند.چنين تلاشي با حاكم شدن مجدد تعصبات قبيله اي و اشرافي قريشي همراه گرديد كه نتايج تلخ آن را با فعال شدن شكاف هاي اجتماعي موجود جامعه جزيرة العرب مشاهده مي كنيم.فعال شدن شكاف هاي اجتماعي در عصر حكومت علوي عليه السلامطبق نظريه شكاف هاي اجتماعي، زندگي سياسي هر جامعه اي به شيوه هاي گوناگون تحت تاثير شكاف هاي اجتماعي خاص آن كشور و نحوه صورت بندي آن شكاف ها قرار مي گيرد. از حيث تاثير گذاري نيز اين شكاف هاي اجتماعي به شكاف هاي فعال و غيرفعال تقسيم مي شوند.همچنين شكاف هاي اجتماعي به شكاف هاي تاريخي، ساختاري و تصادفي نيز تقسيم مي شوند.آنها همچنين به لحاظ موقعيت شان نسبت به يكديگر مي توانند به شكاف هاي متقاطع و متراكم و متوازي تقسيم شوند.جامعه نيز بر حسب شكاف هاي اجتماعي موجود در آن مي تواند به جامعه تك شكافي، دو شكافي و چند شكافي تقسيم شود. (16) بدون ترديد تطبيق نظريه شكاف هاي اجتماعي بر عصر حكومت علي و شناسايي شكاف هاي فعال شده مؤثر در زندگي سياسي آن عصر، ما را براي فهم بهتر خصوصيات سياسي - اجتماعي آن دوره ياري خواهد كرد.در يك نگاه فكري مي توان شكاف هاي موجود در آن عصر را به

طريق زير تقسيم بندي كرد:1.شكاف قريشي - غيرقريشي: هر چند چنين شكافي در سقيفه به صورت جدي مطرح گرديد اما با استناد ابوبكر به حديث «الائمة من قريش ، اين امر تا چند قرن مسكوت و غير فعال باقي ماند.شكاف بالقوه بين انصار و مهاجران نيز تابعي از همين شكاف بود و در نتيجه غيرفعال باقي ماند.2.شكاف ميان هاشميان - امويان: هر چند ريشه هاي چنين شكافي به گذشته دور و نياكان پيامبر اسلام بر مي گشت و حتي برخي جنگ هاي عصر پيامبر نيز بر اين شكاف بار شد اما چنين شكافي با روي كار آمدن عثمان از بني اميه و به كار گمارده شدن بني اميه فعال گرديد.تاثير عيني آن جنگ صفين مي تواند باشد.3.شكاف ميان اشراف شهرنشين - باديه نشينان: تفكيك جامعه جزيرة العرب به قبايل شهرنشين و باديه نشين سال ها قبل صورت گرفته بود.گسترش فتوحات اسلامي نيز در عصر پس از پيامبر، مي توانست به نحوي اين شكاف را تشديد كند.در دوره پيامبر اسلام با ترويج برادري و برابري چنين شكافي عملا غيرفعال شده بود.در دوره خلفاي اول و دوم نيز چنين شكافي غيرفعال باقي ماند مضافا اين كه فتوحات اسلامي اذهان مردم را به خود مشغول كرده بود و زمينه فعال شدن براي آن مهيا نبود.در عصر خلافت عثمان با تبعيض هاي خويشاوندي او عمده اعتراضات از بلاد عراق و قبايل موجود در آن عليه او شكل گرفت و در نتيجه زمينه فعال شدن آن تا حدودي فراهم گرديد.در نهايت نمود بارز و عيني آن را مي توان در جنگ نهروان و اعتراض مردمان زاهد ولي ساده متعلق به قبايل باديه نشين، به ويژه قبيله تميم، مشاهده كرد.در اين نبرد

كه بر سر فهم قرآن و سنت اسلامي شكل گرفت، باديه نشينان عرب كه پايگاه اجتماعي عمده خوارج بود، در جست و جوي برابري و برادري كامل، حكميت را رد و بر حضرت علي شوريدند.4.شكاف ميان مؤمنان راستين - منافقين فرصت طلب: شكاف ميان مؤمنان و منافقان را در عصر پيامبر نيز مشاهده مي كنيم.آيات بسياري در قرآن، به ويژه سوره منافقين، به معرفي چهره منافقان مي پردازد اما فراهم شدن ثروت و قدرت پس از پيامبر، زمينه رقابت و بلند پروازي برخي افراد را برانگيخت: برخي منافقان پيشين بودند و برخي با طمع به مال دنيوي و قدرت و يا حفظ اموال غير مشروع خويش از راه راست منحرف و روياروي حضرت علي قرار گرفتند.جنگ جمل را تا حدودي مي توان نتيجه فعال شدن اين شكاف دانست.رويارويي افرادي چون طلحه و زبير و كمك مالي يعلي بن منيه ساز و برگ جنگ را با علي عليه السلام فراهم كرد.چنان كه شيخ مفيد در كتاب الجمل اشاره كرده است، (17) وجه جامع آنها را مي توان خروج از ايمان واقعي دانست.5.شكاف ميان سنت هاي اسلامي - سنت هاي عصر جاهلي: چنين شكافي محصول باز خيزي و احياي مجدد برخي سنت هاي جاهلي غير اسلامي پس از عصر پيامبر اسلام مي باشد.چنين شكافي با برخي از شكاف هاي فوق تطابق مي يابد.بروز چنين شكافي را مي توان طبق نظريه دباشي درباره تعارض الگوي اقتدار كاريزماتيك پيامبر با الگوي دوباره احيا شده اقتدار سنتي عرب جاهلي توضيح داد.در مجموع چنين شكافي را مي توان مؤكد شكاف هاي فوق نيز دانست.الگوي تركيبي شكاف هاي اجتماعي اين عصرمهم ترين شكاف هاي اجتماعي فعال عصر حضرت علي را مي توان چهار شكاف اجتماعي اخير دانست.به نظر مي رسد در هر كدام

از تحولات و وقايع سياسي مهم حكومت حضرت علي، يك يا دو شكاف فوق عامل اصلي بوده است.با توجه به سه واقعه مهم حكومت آن حضرت: جنگ جمل، جنگ صفين و جنگ نهروان، نحوه تركيب اين شكاف ها را بررسي مي كنيم.1.جنگ جملاين جنگ محصول رويارويي ميان پايبندي به سنت هاي اصيل اسلامي و سنت هاي جاهلي احيا شده از يك سو و رويارويي ميان مؤمنان راستين با منافقان و فرصت طلبان از سوي ديگر بود.خواسته هاي ناصحيح طلحه و زبير از بيت المال مسلمانان، ترس افرادي كه مي ترسيدند حضرت علي اموال ناحق ايشان را باز پس بگيرند، عقده هاي ديرينه سوار جمل و ديگران همگي نمودهاي نفاق و زياده خواهي هستند و تاكيد علي بر حق صرفا بر كتاب و سنت پيامبر اكرم و پرهيز از سيره شيخين همگي مظهر ايمان اصيل و سنت ناب اسلامي است.الگوي شكاف اجتماعي فوق رامي توان به صورت زير ترسيم كرد:سنت الهي سنت جاهليايمان اصيل نفاق و فرصت طلبيهاشمي امويشهرنشيني باديه نشينيدر واقعه جمل دو شكاف فعال ايمان اصيل - نفاق و فرصت طلبي و نيز شكاف سنت اسلامي - جاهلي به صورت متراكم كنار هم قرار گرفتند و شكاف هاشمي - اموي هنوز فعال به نظر نمي رسد، هر چند نيمه فعال مي تواند تلقي شود.2.جنگ صفيندر جنگ صفين مهم ترين رويارويي ميان امويان و هاشميان و نيز تقابل ايمان اصيل بانفاق و فرصت طلبي بود و شكاف شهرنشيني - باديه نشيني هنوز غيرفعال بود.اين جا نيز دو شكاف فوق به صورت متراكم يكديگر را تقويت و زمينه تعارض را فراهم مي آوردند.در اين واقعه، شكاف سنت اسلامي - سنت جاهلي نيز فعال بود.نتيجه آن كه جامعه بر اساس شكاف هاي فوق كاملا روياروي

هم قرار گرفته بود.3.جنگ نهرواندر اين جا حادثه جنگ عمدتا بر شكاف باديه نشيني - شهرنشيني استوار شده و تعارض سنت اسلامي - جاهلي فعال و تعيين كننده نبود، زيرا فرض آن است كه خوارج خود از سنت جاهلي كاملا ناراضي هستند.شايد بتوان الگوي اين جنگ را به صورت الگوي تك شكافي فعال زير نشان داد:عمده افراد باديه نشين ساده نگر شهرنشينان آگاه و فرهيختهالبته بايد توجه داشت كه در ترسيم چنين الگويي به ورود برخي باديه نشينان مؤمن و آگاه نيز اذعان كرد اما الگو سازي بر اساس مدل اكثريت صورت گرفته است.نتيجه گيرينوشتار حاضر صرفا در صدد ارائه پيشنهاد الگويي نظري براي تحليل جامعه شناختي مشكلات حكومت حضرت علي عليه السلام بود.چنين الگويي از يك سو مبتني بر نظريه اقتدار كاريزماتيك و فرايند عادي سازي آن، از ماكس وبر، مي باشد و از سوي ديگر در صدد است تا متوجه سازد كه براي تعيين بديل هاي مختلف كاريزماتيك از يك سو و تحليل پديده هاي سياسي اين عصر از سوي ديگر، توجه به نظريه شكاف هاي اجتماعي و تاثير آنها بر زندگي سياسي ضروري است.در مورد شناسايي و تطبيق شكاف هاي فوق بر حكومت حضرت علي، ممكن است اصلاحاتي لازم باشد و مدل هاي فوق صرفا به عنوان پيشنهاد اوليه مطرح مي گردد.پي نوشت ها: 1. Hamid Dabashi, Authority in Islam, (New Brunswick, Transaction Pubishers,1980)

2. ر.ك: ويليام مونتگمري وات، فلسفه و كلام اسلامي، ترجمه ابوالفضل عزتي (تهران: انتشارات علمي و فرهنگي، 1370) ص 19 - 54 براياترنر، ماكس وبر و اسلام، ترجمه سعيد وصالي (تهران: نشر مركز، 1379) ص 37 - 67.

3. ماكس وبر، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهري و ديگران (تهران: انتشارات مولي، 1374) ص 402

- 450.

4. See:A Sayer, Method in Social Science: Arealistic Approach (London: Routledge,1996).5. P.Hitti, History of the Arabs (New york: St.Martin`s Press,1970)P.8, CitedFromH.Dabashi,op.eit,P.18.

6. در مورد قصي بن كلاب و اقدامات او ر.ك: احمد بن ابي يعقوب، تاريخ يعقوبي، ترجمه محمد ابراهيم آيتي (تهران: مركز انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ سوم، 1362) ج 1، ص 304 - 311.7. برايان ترنر، پيشين، ص 48.8. حجرات (49) آيه 13.9. همان، آيه 10.10. ماكس وبر، پيشين، ص 402.11. H.Dabashi,op.cit,P.84.12. حاتم قادري، تحول مباني مشروعيت خلافت (تهران: انتشارات بنيان، 1375).13. H.Dabashi,op.cit,P.120.14. ويليام مونتگمري وات، پيشين، ص 41.15. ر.ك: ابوالقاسم فنايي، درآمدي بر كلام جديد و فلسفه دين (قم: نشر معارف، 1377) ص 85 - 100.16. حسين بشيريه، جامعه شناسي سياسي (تهران: نشر ني، 1374) ص 95 - 99.17. شيخ مفيد، الجمل (قم: مكتبة الداوري، بي تا) ص 121. منابع مقاله:فصلنامه علوم سياسي، شماره 11، بهروزلك، غلامرضا

" ارائه گرديده است.مقدمه:از آنجايي كه هدف، در اين تحقيق ارائه نكته نظرات انديشمند وجامعه شناسي فرانسوي "دوررژه" مي باشد لذا ضمن بيان مختصري از تاريخچه زندگي وآثار بجامانده علمي ومطرح در سطح جهاني ايشان ، و با بهره گيري از ساير منابع  نسبت به شناسايي و تبيين گروههاي فشار از اين ديدگاه پرداخته شده است.موريس دوورژه ،به سال 1917 درآنگولم فرانسه ديده به جهان گشود و پس از طي مدارج علمي ،در حال حاضر استاد مسلم جامعه شناسي سياسي در دانشكده حقوق و علوم اقتصادي پاريس ،مفسر بنام روزنامه لموند و هفته نامه نوول ابسرواتور و عضو برجسته آكادمي علوم وفنون ايالات متحده امريكاست و بيشتر آثارش به اكثر زبانهاي رايج دنيا برگردانده و تدريس مي شود.وازآثار ومكاتب وي مي توان : "اصول علم سياست" ،"احزاب سياسي"،"شركت زنان در زندگي سياسي"،"فردا،جمهوري "،"در باب ديكتاتوري"،"دمكراسي بدون مردم"، "حقوق اساسي ونهادهاي سياسي"،"روشهاي علوم اجتماعي"،" جامعه شناسي سياسي "،جمهوري پنجم "،"جمهوري ششم و رژيم رياست جمهوري" را نام برد  دوورژه معتقد است كه پيكار سياسي در دو زمينه جريان دارد : از يك سو ميان افراد،گروهها وطبقاتي كه براي بدست آوردن ،تقسيم كردن يا زير نفوذ گرفتن قدرت مبارزه مي كنند ، و از سوي ديگر ميان قدرتي كه فرمان مي راند و شهرونداني كه در برابر آن مقاومت مي ورزند. در كليه جماعات انساني و حتي جوامع حيواني ، قدرت براي دارندگانش مزايا و امتيازاتي از قبيل افتخارات ،اعتبار و منافع اي را فراهم مي كند. پس قدرت موضوع نبردي بي امان است  در اين نبرد ،در آغاز افرادي در برابر يكديگر صف آرايي مي كنند

كه براي اشغال كرسي مجلس ،منصب استانداري ،مسند وزارت،ستاره هاي ژنرالي و رداي ارغواني كاردينال مبارزه مي كنند.در اجتماعات بزرگ ، بر اين تعارض هاي فردي ،تعازض ميان گروههايي كه در درون جامعه كل تشكيل شده اند :رقابت ميان بخشها ،شهرستانها ،ملتها وهمچنين مبارزه هاي طبقاتي ،نژادي و مسلكي،علاوه مي شود. شكل ديگر پيكار، شهروندان را در برابر قدرت ،فرمانروايان را در برابر فرمانبران و اعضاي اجتماعي را در برابر دستگاه قهر اجتماعي به مخالفت وامي دارد. مسلما اين مبارزه ميان شهروندان از يك سو و قدرت از سوي ديگر نيست، بلكه بين برخي از شهروندان است كه زمام قدرت را به دست دارند و برخي ديگر كه آن را تحمل مي كنند . قدرت، هميشه به سود گروه ،طايفه و يا طبقه اي اعمال مي شود وپيكار با اين گونه قدرت به وسيله گروهها، طايفه ها وطبقات ديگري كه مي خواهند جاي پيشينيان را بگيرند،رهبري ميگردد.فصل اول1-     مفهوم و تعريف گروه هاي ذي نفوذ گروه هاي فشار پديده تازه اي در سياست نيست، اما مطالعه در باره آن در حوزه علم سياست چندان سابقه اي ندارد و زير عنوان هاي مانند " گروه فشار" ، " گروه ذي نفوذ " ، " لابي = نفوذ گذاران " وحتي "گروه سياسي " مورد مطالعه بوده است.گروه هاي فشار واسطه هستند كه بدان وسيله دارندگان منافع مشترك مي كوشند بر جريان امور عمومي تاثير گذارند. و به عبارت ديگر گردهمآيي اشخاص داراي هدف هاي مشترك كه تحقق هدف هاي خود را از راه اقدام سياسي براي نفوذ گذاشتن بر سياست عمومي جستجو مي كنند12-     مفهوم و

عناصر تشكيل دهنده ارتباطات سياسيارتباط فرايندي اساسي است كه گروه هاي سياسي از طريق آن شكل مي گيرند و مي كوشند در خط مشي عمومي اثر بگذارند. در واقع اين ارتباط فرآيندي بنيادي است كه اقدام سياسي و تعرض سياسي از طريق آن انجام مي شود.[ارتباط سياسي داراي عناصر به شرح ذيل است.1-2- پيام دهندگان : هر فرد يا گروهي كه به منظور اثر گذاشتن بر خط مشي دولت اقدام كند يك پيام دهنده سياسي است. و عوامل اصلي چنين پيام دهندگاني در جوامع سياسي جديد عبارتند از احزاب سياسي ، گروه هاي فشار،شوراها ودفاتر روابط عمومي و مانند آنها.2-2- پيام : پيام دهندگان مي كوشند به ياري پيام (كلمه ،تصوير ،حركت دست و مانند آنها) افكاري كه در سر دارند به ذهن دريافت كنندگان مورد نظرشان (مخطبان) منتقل مي كنند.------------------------------1- عالم ،عبدالرحمن، بنيادهاي علم سياست، نشر ني ،تهران 1373،ص3583-2- رسانه (مجري انتقال پيام ): ،كه پيام را به مخاطب مي رساند.امروزه تلويزيون ،راديو وروزنامه به ترتيب بيشترين مخاطب و بيشترين اثر سياسي را دارد.4-2- مخاطب يا دريافت كننده : كه پيام مستقيم يا غير مستقيم را دريافت مي كند. دانش ،ميزان علاقه وآگاهي دريافت كننده پيام از جمله عوامل اصلي تعيين كننده تاثير پيام اند.5-2- واكنش: هدف هر ارتباط سياسي ايجاد نوعي واكنش در دريافت كننده پيام است .1- آغازگر انديشيدن به يك موضوع 2- تغيير عقيده در اثر گيرايي و شيوه ي بيان 3- تحكيم عقيده در اثر تكرار و استدلال 4- فعال سازي يا تحريك براي انجام اقدام عملي بر پايه عقيده جديد.]13- ويژگي هاي عمده گروههاي  ذي نفوذ[بررسي ويژگي هاي اصلي

گروه هاي فشار يا ذي نفوذ حيطه عمل يا ابعاد كاركرد آنها در نظام سياسي جديد را آشكار خواهد كرد .ويژگي هاي آنها بدين قرار است.1-3- نفع شخصي:نفع شخصي ريشهء  تكوين گروه هاي فشار است. افراد داراي منافع مشترك گردهم مي آيند تا گروهي را تشكيل دهند كه براي منافع خود مبارزه مي كند.2-3- چهره پنهان سياسي : گروه هاي فشار نمي خواهند آشكارا چهره سياسي نشان دهند . گاهي حتي از ورود به صحنه سياسي شرم دارند :"سياست هاي گروه فشار نمايانگر چيزي كمتر از سياسي شدن كامل گروه و چيزي بيشتر از غير سياسي شدن آن است :سطح ميانه اي از فعاليت ميان سياسي و غير سياسي ." بطور كلي اين گروه ها رنگ چهره سياسي خود را بنا به اقتضا حفظ مي كنند يا از دست مي دهند.3-3- جهان گستري : گرو ههاي فشار جهان گسترند و در همه كشورها وجود دارند . اين گروهها در برگيرنده انواع سازمانهاي بازرگاني ، كارگري ،گشاورزي ،نهادهاي ديني و ديگر گروههاي اقتصادي و حرفه اي هستند.]211- علوي ،پرويز، ارتباطات سياسي:(ارتباطات ،توسعه وشاركت سياسي) ،نشر علوم نوين ،تهران،1386،ص32-  عالم ،بنيادهاي علم سياست ،پيشين،ص 361-3604- نقش سياسي گروه هاي فشار :1-4- گروه هاي فشار و انتخابات :انتخابات مورد توجه زياد گروههاي فشار است زيرا از راه انتخابات مي توانند افراد مورد نظر را منتخب و توسط آنها بركارگزاريهاي مكانيسم حكومت نفوذ گذارند. گروه هاي فشار در سطوح گوناگون روند انتخاباتي ،در معرفي نامزدها ،در فعاليت براي جمع آوري آرا و مبارزه انتخاباتي سنگ افراد مورد نظر شان را به سينه مي زنند و مي خواهند كرسي مورد

نظر شان در قوه مقننه را براي آنها به دست آورند اما آنها اين بازي را از پشت صحنه به راه مي اندازند  ممكن است گروههاي فشار به خاطر نامزد هاي مورد نظرشان از يك حزب سياسي پشتيباني سازماني كنند و به سبب آنكه راي دهندگان زيادي را در اختيار دارند براحتي مي توانند با احزاب چانه بزنندو افراد مورد نظر را به عنوان عضو اين يا آن حزب معرفي نمايند. برخي از گروههاي فشار پر نفوذ ممكن است دست به دست هم دهند و يك حزب سياسي را وادار به نامزد كردن كساني كنند كه بهترين مدافعان منافع آنها هستند. افراد قدرت طلب براي تضمين انتخاب مجدد خود هميشه در خط اين گروهها راه مي روند. بنابر اين ديده مي شود كه اعضاي بر جسته قوه مقننه و وزيران با بندهاي ناديدني زير نظر مي گيرند . گروه فشار هرچه بزرگتر باشد اين بندها هم بيشتر و بزرگتر خواهند بود.12-4- گروه هاي فشار و قوه مقننه:افراد انتخاب شده با پشتيباني گروه هاي فشار در تصميم گيريهاي حكومتي مربوط به منافع اين گروهها شركت موثري دارند انتخاب شده گان غالبا خود را در دست گروه هاي فشار مي يابند ودر واقع مجبور مي شوند پيشنهاد هاي خود را با توان بيشتري از اعضاي ديگر قوه مقننه موظف به اجراي دستور العمل هاي حزب عمل كنند.درخصوص قوه مقننه، گروه هاي فشار درحكومتهاي نمايندگي معمولا سازمان يافته تر از دولت توتاليتري عمل مي كنند.3-4- گروه هاي فشار و قوه مجريه:[گروه هاي فشار كه بر قوه مجريه كه سياست عمومي را تدوين مي كند،نفوذ اعمال مي كنند، در

شكل پارلماني حكومت ، گروه هاي فشار از راه قوه مقننه بر قوه مجريه نفوذ مي گذارند . اعضاي منتخب گروه هاي فشار در قوه مقننه ،با طرح سوال و استيضاح ،تعطيل موقت جلسات مجلس ،پيشنهاد رسمي توسط كميته هاي مشورتي قوه مقننه ،بر قوه مجريه نفوذ مي گذارند. مثلا در امريكا گروه هاي فشار با تهديد به تعطيل موقت مجلس سنا ،رئيس جمهوري را زير فشار قرار مي دهند تا افراد مورد نظر آنها را براي تصدي برخي مقامات سياسي ،نظامي يا ديپلماتيك و همچنين فرماندار ايالتهاي امريكا معرفي كند.---------------------------------------------------1- عالم ،بنيادهاي علم سياست ،پيشين،ص3624-4- گروه هاي فشار و قوه قضائيه:قوه قضائيه نيز از نفوذ گروههاي فشار مصون نيست .با وجود آنكه قوه قضائيه از لحاظ سياسي بي طرف است ،اما گروه هاي فشار از راه يورش موثر افكار عمومي ،دورادور بر روند قضايي اعمال نفوذ مي كنند . زيرا فشار گذاشتن قضات يا جلوي آنها را گرفتن مطلوب دانسته نمي شود اما ايجاد افكار عمومي راه دمكراتيك نفوذ گذاري بر قضات است . ديوان عالي كشور نيز تحت تاثير مقاله ها و اظهارهاي روزنامه ها ومجله ها قرار مي گيرد ،"سرمقاله مهم ،برخي از بهترين نظرهاي حقوقي دركشور رادر دسترس قضات قرار مي دهد"  در امريكا زمان گزينش قضات ،برخي ملاحظات سياسي مطرح مي شود . گروه هاي فشار دخالت مي كنند تا نامزدي يك قاضي را ردكنند يا گزينش نامزد خود را تضمين نمايند . از اين راه ،نقش ، آنها در اعمال نفوذ قاطع بر قوه قضائيه كاملاً آشكار است.5-4- گروه هاي فشار و افكار عمومي :گروه هاي فشار در همه

نظام هاي سياسي در شكل گيري افكار عمومي نقش دارند. و معمولا سه گونه استراتژي براي نفوذ بر ذهن مردم دارند : 1- به توانايي و قوه تعقل مردم متوسل مي شوند و اين كار را از راه انتشارات و گزارشهاي ويژه، سخنرانيها و اجتماعات ،تشكيل كنفرانسهاي مطبوعاتي و بحثهاي گسترده انجام مي دهند.2- از راه ترغيب عواطف نفرت ،ترس ،عشق يا هر گونه عاطفه ديگري را بر مي انگيزند تا عقيده اي را تغيير دهند. 3- براي جلب توجه به خواستهاي خود ،تاكتيك آفرينش محبوبيت را به كار مي برند و با تبليغات و درخواست ويژه از رأي دهندگان يا مردم نفوذ قابل توجهي بر مسائل سياست عمومي بر جاي ميگذارند.بنابراين مي توان دريافت كه گروه هاي فشار در شكل دمكراتيك حكومت نقش عمده اي بازي مي كنند،اما هر زمان كه بخواهند بدون احساس مسئوليت نهادهاي سياسي را زير فشار هاي شديد قراردهند تا منافع مورد نظر شان را تامين كنند، زيانبار مي شوند. وقتي كه بر ريشه دمكراسي،يعني منافع عمومي و رفاه عمومي آسيب بزنند،براي حكومت نمايندگي خطرناك مي شوند. ] 1فصل دوم:ديدگاه موريس دوورژه در خصوص گروه هاي ذي نفوذ1- تعريف گروههاي ذينفوذ :"گروه هاي ذي نفوذ در پي آنند كه بر زمامداران اثر بگذارند ،نه آنكه افراد خويش را (دست كم به طور رسمي ،زيرا در واقع پاره اي از گروههاي نيرومند داراي عمالي در مجالس وحكومت ها هستند ولي به شكل سري و محرمانه) در راس قدرت جاي دهند."22- تفاوت گروههاي ذي نفوذ با احزاب سياسي[احزاب سياسي سازمانهايي هستند مخصوص پاره اي از انواع رژيم ها (دموكراسي هاي غربي) در

دوره معيني از تاريخ (قرن بيستم). برعكس گروههاي ذي نفوذ در كليه ادوار ديده مي شوند. اين ----------------------------------------------1- عالم ، بنيادهاي علم سياست،پيشين، ص 3632- دوورژه،موريس ،اصول علم سياست ،ترجمه ابوالفضل قاضي،تهران،انتشارات  فرانكلين ،1351اصطلاح در مورد نوعي از تشكيلات به كار برده مي شود كه هم بسيار وسيع وهم بسيارمبهم است.حدود "گروه هاي ذي نفوذ " با وضوح كمتري از حدود "احزاب سياسي " تعيين شده است . در واقع ،احزاب سازمانهايي هستند كه فقط براي فعاليت و اقدام سياسي به وجود آمده اند ،حزب فقط حزب است.برعكس ،غالب گروه هاي ذي نفوذ سازمانهايي غير سياسي اند كه اساسي ترين فعاليتشان نفوذ بر قدرت نيست.]13-     وجه اشتراك گروه هاي ذي نفوذ با احزاب سياسيوجه مشترك اين سازمانها اين است كه كم وبيش بطور غير مستقيم در پيكار سياسي شركت مي جويند. احزاب درجستجوي آنند كه قدرت را به دست گيرند و اعمال كنند:اعضاي انجمن ولايتي،اعضاي انجمن ايالتي، شهروندان ،سناتورها و نمايندگاني داشته باشند ، وزرايي در حكومت وارد نمايند و رئيس دولت را برگزينند. گروه هاي ذي نفوذ بر عكس ،مستقيما در به دست گرفتن زمام قدرت و اعمال آن مشاركت نمي كنند بلكه ضمن خارج ماندن از قدرت بر آن تاثير مي نمايند و به آن "فشار"وارد مي كنند (نام آنها از همين امر ناشي مي شود)  24- انواع گروه هاي ذي نفوذ1-4- گروه هاي ذي نفوذ منحصراً سياسييك گروه ذي نفوذ اگر كارش فقط دخالت در قلمرو سياست و تشبث به قواي عمومي باشد"منحصراً سياسي" است به عنوان مثال "جمعيت مجلسيان مدافع آزادي تعليم تربيت " يا "لابي " هاي معروف واشنگتن كه

سازمان هايي هستند كه در مراجعه و مذاكره با نمايندگان مجلس ، وزراء و صاحبمنصبان عاليمقام تخصص دارند. 32-4- گروه هاي ذي نفوذ بعضاً سياسييك گروه هنگامي "بعضاً سياسي" است كه فشار سياسي تنها جزئي از فعاليتهايش باشد وعلل وجودي ديگر و مسائل اجرايي ديگر نيز داشته باشد :مانند اتحاديه كارگري كه گاهي هم به حكومت متشبث مي شود ولي اساسا هدف هاي وسيعتري را دنبال مي كند.45- وسائل و ابزارهاي گروه هاي ذي نفوذ[نمي توان ساخت داخلي گروههاي ذينفوذ و وسائل عملكرد خارجي آنان را از يكديگر جدا كرد: زيرا اين دو به يكديگر بستگي دارند. فعاليت گروههاي عوام ،همانند گروههاي خواص نيست و فعاليت گروههاي مستقل از احزاب ،مانند اقدام گروههاي الحاقي نيست.---------------------------------------------1- دوورژه ، موريس ،جامعه شناسي سياسي ، ترجمه ابوالفضل قاضي ، تهران انتشارات دانشگاه تهران ،1367،ص 5312- دوورژه ، اصول علم سياست، پيشين ،ص 1713- دوورژه ، جامعه شناسي سياسي ،پيشين ،ص 5324- دوورژه ،جامعه شناسي سياسي ،پيشين ،ص 533كوشش گروههاي ذينفوذ در دو سطح متمايز انجام مي شود، از يك سو فشار مستقيم در سطح سازمانهاي مربوط بقدرت (وزراء ،نمايندگان مجلسين ،كاركنان عاليرتبه )،و از سوي ديگر فشاري غير مستقيم كه بر مردم اعمال مي شود ،تاواكنش خلائق را برانگيزد و اين خود فرمانرواياني كه هميشه نسبت به افكار عمومي توجه خاص دارند اثر گذارد.1-5- اقدام مستقيم در سطح قدرت:هنگامي كه از گروههاي ذينفوذ سخن بميان مي آيد ،به اين گونه اقدامات فكر مي كنيم ،يعني به فعاليت در راهروها و پيچ وخم مجامع ،ولي اين اعمال پيچيده تر و متنوع تر است. بايستي دو نوع اقدام را در

سطح قدرت از يكديگر تميز داد: از يك سو اقدامي باز ،اقرار شده و گاهي عمومي . از سوي ديگر اقدامي پوشيده تر و پنهاني تر .1-1-5-اقدام باز:اقدامي باز پيش از هر چيز ،شامل تعهداتي است كه توسط گروههاي مختلف ذينفوذ از نامزد ها هنگام انتخابات مورد درخواست است،قولهائي كه به گروههاي دفاع از مدارس خصوصي در سال 1951 مربوط به كمكهاي دولت داده شد ،نقش بزرگي در تحول سياسي دوره تقنينيه 1951-1956ايفا كرد.ارسال نامه هاي كم و بيش تهديد آميز به نمايندگان ،در آستانه مباحثات مهم ، داراي اثرات مختلفي است . گاهي نمايندگان عليه اين روش در ملاء عام طغيان كردنده اند ،ولي اين امر ،جلو اين نامه را نگرفته است و بالاخره فرستادن هيأتهائي نزد گروههاي پارلماني ،كميسيونها و وزراء ،وسيله بسيار آشكار و بسيار كلي اقدام گروههاي ذينفوذ در برابر قدرت بشمار مي آيد.2-1-5- اقدام پوشيدهاقدام پوشيده ،پيش از هر چيز در كمك مالي دادن به انتخابات و كمك مادي به احزاب سياسي است ،يعني عامل بسيار مهمي در دمكراسي هاي غربي ،كه در آن سرزمينها، پول نفوذ فوقالعاده اي دارد ، ولي عاملي كه عملاً مطالعه آن غير ممكن  مي باشد . تماسهاي شخصي با نمايندگان مجالس ،وزراء و اقدام در برابر ادارات هر چند كه پوشيده است، ولي جنبه سري آن كمتر است . بهر حال كليه وسائلي كه بدرستي ،همان اقدام لابيهاست مورد استفاده قرار مي گيرد. در فرانسه لابي هاي متشكل بطور رسمي وجود ندارند. ولي لابيهاي غير رسمي هم بسيار فعال اند و هم بي ترديد بسيار موثر.3-1-5- از فساد تا استخبار:چند سالي است كه تحول

مهمي در اقدامات گروههاي ذي نفوذ در سطح قدرت بچشم مي خورد كه توان آنرا بر اساس خطوط درشت آن ،زير عنوان "از فساد تا استخبار" تصوير كرد.در نخستين مرحله ،فساد نقش بسيار مهمي زير اشكال متنوع و با معاني دقيق ايفا مي كند . فساد مستقيم، يعني خريد رأي و وجدانها آنقدر كم است كه مردم آن را باور ندارند. انبوه رجال سياسي شرافتمندند و يا دست كم به اندازه بازرگانان و صاحبان صنايع ونظاير آنان شرافتمندند. ولي صور روبند زده اي از نيمه فساد، از دعوت به شام و مسافرت و گذراندن تعطيلات گرفته تا هديه هائي به اهميتهاي گوناگون ،وجود دارد. ايجاد خصوصيت ودوستي ،باز مامداران در ضيافتهاي عمومي مكرر ،نوعي نفوذ نزد آنان بدست مي دهد كه گاهي نتيجه بخش است ، ولي شرافت كسي نيز مورد ترديد واقع نمي شود. خصوصاً ،فساد دسته جمعي با كمك دادن مالي به احزاب و انتخابات بسيار امر مهمي است.البته اين وسائل هميشه مورد استفاده قرار مي گيرند و توسعه روابط عمومي حتي موجب تكميل نيمه فسادهاي فردي شده است. ولي به موازات آنان فن ديگري ازاعمال نفوذ در حال رشد است و آن استخبار (خبر گيري )است. نماينده مجلسي كه مي خواهد به مسأله اي صنعتي كاملا واقف شود نمي تواند مگر آنكه صنايع مورد نظرش وي را مستندا مستحضر سازد و صنايع اين كار با تردستي انجام مي دهند ،يعني موضوع  را به سود خود جلوه مي دهند.از اينرو ،نمايندگان ،سناتورها وكاركنان عاليمقام ،از جانب گروههاي مختلف ،قسمتي از اطلاعات جدي ،ولي جهت يافته اي را دريافت مي كنند. دستگاههاي مختلف مي

توانند ، البته عوامل اين اطلاعات را تصحيح كنند و اين امر اهميت روزافزون اطلاعات را توسط قدرت توجيه مي كند. با اين همه فراموش نخواهيم كرد فساد دسته جمعي با تطميع احزاب و انتخابات ، وسيله اساسي براي اقدام برخي از گروههاي ذينفوذ است. سياست شناسي كه اين پديده را ناديده انگارد به همان اندازه مسخره است كه زيست شناسي تصور كند كه نوزادان در كلم به دنيا مي آيند ،يا توسط مرغان دريائي به ارمغان آورده شده اند.2-5- اقدام غير مستقيم در سطح مردم:در كليه نظامهاي سياسي ،قدرت سياسي، افكار عمومي را مهم مي شمارد و در دمكراسي اين امر بيشتر به چشم مي خورد ،زيرا انتخابات منظما قدرت را در بوته آزمايش قرار مي دهد. يعني با اثر گذاردن بر  روي مردم مي توان بطور غير مستقيم بر روي قدرت اثر گذارد.گروههاي ذينفوذ اين كار را به دو طريق انجام مي دهند: از يك سو از رهگذر تبليغات و از سوي ديگر با خشونت.1-2-5- تبليغات گروههاي ذينفوذ :گروههاي ذينفوذ ، اطلاعات جهت يافته اي را نه تنها در سطح قدرت، بشكل جدي و عميقي پخش مي كنند ، بلكه در سطح مردم نيز آن را به شكل تبليغات عرضه مي نمايند. اين عمل به دو طريق انجام مي شود : گروههاي عوام ،نخست نوعي تبليغات دروني براي اعضاي خود انجام مي دهند. اين اقدام براي گروههاي بزرگ عوام مانند سنديكاهاي بزرگ كارگري ، سازمانهاي دهقاني و نهضتهاي بازرگانان كوچك بسيار موثر است. انتشار دستور نامه هاي گروه و طبقه خود وابسته مي پندارند و اعتماد بيشتري به تشكيلات خود حس ميكنند. از

سوي ديگر ،همه گروهها چه عوام چه گروههاي خواص ،مي توانند در قبال مردم تبليغات كنند. نخست مي توانند اين كار را با تهيه اوراق تبليغاتي و ايجاد حمله انتشاراتي انجام دهند . در ايالات متحده ،تبليعات با پول، در روزنامه ها، توسط گروههاي ذينفوذ ،به سود نظراتشان بسيار توسعه يافته است. در فرانسه به اين عمل هنوز با چشم بد نگاه مي كنند . با اين حال ،اين شيوه خيلي شرافتمندانه تر از اقدامات پنهاني گروههاي ذينفوذ در مورد روزنامه هايي است كه كم و بيش بر دستورعملهاي آنان گردن مي گذارند. نفوذ گروههاي صنعتي مالي بر مطبوعات كشورهاي دمكراسي غربي هميشه در اين زمينه بسيار است. در كشور فرانسه ، از ميان رفتن تدريجي "مطبوعات دوره مقاومت" ودست اندازي جديد سرمايه داران بزرگ اقتصادي به مطبوعات ، داراي اهميت دست اولي ، در تحولات سياسي چند سال اخير اين كشوربوده است.در سالهاي 1944-1945 روزنامه ها ،وابسته به احزاب و گروههاي سياسي يا هياتهاي مستقل بودند،ولي نه با منابع اقتصادي . چند سال بعد، بسياري از روزنامه هاي يوميه پاريس دوباره زير سلطه اينان افتادند. با اين حال ،گرايش به توسعه "صنايع مطبوعات" تاحدودي در پي معارضه با اقدام گروه هاست.2-2-5- شيوه هاي خشونت:كوشش براي فتح قدرت با زور و جبر ، ارزشهاي طبيعي " گروه هاي ذينفوذ " نيست . اين كار يا با انقلاب و يا با كودتا انجام مي شود. بديهي است كه برخي از گروهها ،ممكن است در چنين اقداماتي مشاركت داشته باشند . برعكس ، برخي از اشكال خشونت ، در چهارچوب اقدامات گروهها قرار مي گيرد : يعني

خشونتهائي كه هدف آنها در عين حال اثرگذاري بر افكارعمومي و وارد ساختن حكومت به تسليم است . زيرا بي نظمي اي كه از آن حاصل مي شود ، غير قابل اغماض است . اين فن توسط سنديكاهاي كارگري برپا شده است. اعتصابهاي عمومي ، تا حدودي اين ويژگي را دارا هستند (هرچند كه هدف آنها فشار بر كارفرمايان باشد). ساير گرو هها اين روشها با تشديد خصلت شورشي آن عليه نظام عمومي به شكل ديگري به كار برده اند .ديده شده است كه گروه بندي هاي دهقاني ، جاده ها سد كرده اند ،بازرگانان كوچك جنبش پوژدا ،اجتماعي براي جلو گيري از كنترلهاي مالياتي تهيه ديده اند، تاكستاندارهاي جنوب ،علم اعتصاب اداري يا انتخاباتي برافراشته اند . البته ،تنها گروههاي عوام اند كه مي توانند اين وسائل را به كار بندند حتي گروهاي خواص نيز كه در يك وضع استراتژيك اساسي قرار گرفته باشند، مي توانند آنها را بكار گيرند (مثلا خلبانان شركت هاي بزرگ هواپيمايي ، ماموران آسانسور آسمانخراشها در نيويورك).]1-------------------------1- دوورژه ،جامعه شناسي سياسي ،پيشين ،تلخيص از ص 530  الي556منابع:1- دوورژه ، موريس،اصول علم سياست ،ترجمه ابوالفضل قاضي،تهران،انتشارات  فرانكلين ،چاپ دوم،13512- دوورژه ، موريس ،جامعه شناسي سياسي ، ترجمه ابوالفضل قاضي ، تهران انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ دوم ،13673- عالم ،عبدالرحمن، بنيادهاي علم سياست،تهران ، نشر ني،چاپ دهم،13734ُُُُ علوي ،پرويز، ارتباطات سياسي:(ارتباطات ،توسعه وشاركت سياسي)،تهران ،نشر علوم نوين ،چاپ دوم،1386*http://www.pr-abbaspour.blogfa.com/post-24.aspx

سامان دادن به زندگي خود آنگونه كه صلاح ميدانند براي يك حكومت مردمي الزامي است. احزاب سياسي احزاب سياسي به ياردست مي زنند و كساني را منصوب مي كنند، براي انتخاب مقامات دولتي به فعاليت مي پردازند؛ اگردر جناح اكثريت باشند خط مشي دولت زا تعيين مي كنند؛ و اگر در جناح مخالف باشند؛ به ارائه انتقادات و سياست هاي جايگزين به جلب حمايت براي سياست هاي مشترك در ميان گروه هاي ذينفع مبادرت مي ورزند،  مردم را  در مورد مسائل همگاني آموزش مي دهند؛ و براي مبا حثات سياسي مقررات ساختار و ضابطه تعيين مي كنند. در برخي از نظام هاي سياسي، ايدئولوژي ممكن است در جذب و تشويق اعضاء يك حزب عاملي موثر باشد. در نظامهاي ديگر، منافع اقتصادي يا ديدگاه اجتماعي مي تواند از تعهدات عقيدتي مهم تر باشد. تشكيلات و روش هاي احزاب با يكديگر كاملاً متفاوت است. در يك سوي اين طيف، نظامهاي پارلماني چند حزبي مي توانند سازمانهاي كاملاً منظمي باشند كه تقريباً بطور اختصاصي توسط افراد حرفه اي و بصورت تمام وقت اداره شوند. در سوي ديگر اين طيف ايالات متحدۀ آمريكا قرار دارد، يعني جاييكه احزاب رقيب -- جمهوريخواه و دموكرات -- سازمانهاي متمركزي هستند كه فعاليتي گسترده در كنگره و در سطح كشور دارند -- كه هر چهار سال يكبار بصورت سازمانهاي فعال ملّي براي برگزاري مبارزات انتخاباتي متحّد مي شوند. مبارزات انتخاباتي در يك نظام طرفدارمردم سالاري اغلب پر شاخ و برگ، وقت گير و گاهي او قات احمقانه است. امّا وظايف آنان جدّي است: ارائۀ روشي صلح آميز و عادلانه كه از طريق آن

مردم بتوانند رهبران خود را انتخاب و سياست عمومي را تعيين كنند. گروه هاي ذينفع  و سازمانهاي غير دولتي هر يك از شهروندان در هر يك از حكومتهاي مردم سالار ممكنست عضو تعدادي از سازمانهاي خصوصي و داوطلبانه باشد -- از جمله گروه هاي ذينفع كه مي كوشند يه بنوعي سياستهاي كلي را تحت تأثير قرار داهند و مسئولان دولتي را وادار به تبعيت از عقايد خود مي كنند. منتقدان ممكن است از نفوذ "گروه هاي خاص" انتقاد كنند امّا تمامي شهر وندان مي دانند كه هر حكومت مردمي از حقوق اين گروه هاي ذنفع  براي متشكل شدن و دفاع از آرمانهاي خود حمايت مي كند. زير سئوال بردن شخصيتهاي سياسي آنهم با لحني تند، يك روند عادي در جوامع آزاد است. عكس بالا روزنامه نگاري را بهنگام طرح سئوالي ازيكي از نامزدهاي رياست جمهوري فرانسه نشان مي دهد .  بسياري از گروه هاي فشار سنتي پيرامون مسائل اقتصادي، تجاري و كشاورزي شكل گرفته اند و اتحاديه هاي كارگري همچنان از نفوذ فراواني  در بسياري از حكومتهاي مردم سالاري استفاده برخوردارند. بهر حال، در دهه هاي اخير، ماهيت گروه هاي ذينفع و تعداد اين گروه ها بشدّت رشد كرده و تكثير يافته است بگونه اي كه آنها تقريباً تمامي زمينه هاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و حتي فعاليت هاي مذهبي را در بر ميگيرند. سازمانهاي حرفه اي، همراه گروه هاي ملّي ذينفع كه از آرمان هاي مشخصي -- مانند مراقبت هاي پزشكي پيشرفته براي مستمندان و حفاظت از محيط زيست -- كه منافع حاصل از آن ممكن است بطور مستقيم شامل اعضاء  اين سازمانها نشود، برجستگي

يافته اند . دولت ها نيز ممكن است به عنوان گروه هاي ذينفع عمل كنند: در ايالات متحدۀ آمريكا، انجمن هاي فرماندارن ايالتي، شهرداران شهرهاي بزرگ و قوۀ مقننه ايالتي بطور مستقيم با كنگره آمريكا در مورد مسائلي كه مورد نظر آنان است براي اعمال نفوذ دست به فعاليت مي زنند. دسترسي آزاد به جريان امورقضائي بخشي از جريان آزاد اطلاعات است . عكس بالا مردي را در حال تماشاي يك جلسه محاكمه در تلويزيون چين نشان مي دهد .ساز و كار سياست گروه هاي فشار مي تواند پيچيده باشد. ارقام اهميت دارند -- گروه ها يي كه از تعداد بيشتري طرفدار در سطح ملّي برخوردارند خودي به خود سبب جلب نظر و توجه مسئولين دولتي ميشوند. امّا در بسياري از موارد، گروه هاي كوچك تر با سازمانهايي فشرده كه بشدت نسبت به مسائل خود احساس تعهد مي كنند مي توانند به ميزاني به مراتب بيشتر از  تعداد خود اثر گذار باشند. يكي از پيشرفت هاي در خور توجه در دهه هاي اخير ظهور سازمانهاي غير دولتي  در سطح بين المللي است. اين سازمانها در تلاش خود براي تأمين نياز هاي يك جامعه، يك ملّت و يا يك هدف كه ممكنست در سطح جهاني تعريف شده باشد، سعي دارند تا با حمايت، آموزش و جلب توجه پيرامون مسائل عمده ملي و نظارت بر عملكرد دولت و بخش خصوصي، اقدامات دولت را تكميل كنند و حتي آن را به چالش كشند.جوزف ليبرمن   نامزد سناتوري از كنكتيات  درسال 2006 در حال گفتگوي دوستانه با آتش نشانها ديده مي شود. گروههاي ذينفع يكي پس از ديگري توسط سياستمداران

جلب مي شوند ورضايت آنها تامين مي گردد دولت ها و سازمانهاي غير دولتي به كرات به عنوان شركاي يكديگر با هم همكاري دارند. ممكنست سازمانهاي غير دولتي مهارت لازم و نيروي متخصص مورد نيازرا در زمينۀ اجراي طرح هايي كه از سوي دولت سرمايه گزاري شده است فراهم كنند.جان سوئيني ، رئيس فدراسيون سازمانهاي كارگري آمريكا  ، در حال سخنراني در يك نشست. اتحاديه هاي كارگري همچنان در ميان گروههاي ذينفع حائز اهميت اند.سازمانهاي غير دولتي ممكن است وابستگي سياسي نداشته باشند و يا ممكن است طرفدار آرمانهايي گروهي و بدنبال پيشبرد يك هدف خاص يا مجموعه هدفهايي باشند كه بنفع ملّت است. تحت هر شرايطي، نكته اساسي در اينجاست كه سازمانهاي غير دولتي، تحت كمترين كنترل سياسي از سوي دولتها، به فعاليت خود ادامه مي دهند.

مورد پيش بيني قرار گرفته است.سازمان بازرسي كل كشور زير نظر قوه قضائيه جهت بازرسي و نظارت بر نظام اداري كشور تاسيس شده است.«براساس حق نظارت قوه قضائيه نسبت به حسن جريان امور و اجراي صحيح قوانين در دستگاههاي اداري، سازماني به نام «سازمان بازرسي كل كشور» زير نظر رئيس قوه قضائيه تشكيل مي گردد. حدود اختيارات و وظايف اين سازمان را قانون تعيين مي كند.» (مفاد اصل 74قانون اساسي)قانون تشكيل سازمان بازرسي كل كشور در مهرماه 1360 به تصويب رسيد و به دنبال آن آئين نامه اجرايي قانون، تصويب و به اجرا گذاشته شد. آخرين مقررات مربوط به سازمان بازرسي در سال 1375 حدود وظايف و اختيارات سازمان را مشخص كرده است.براساس ماده 2 قانون تشكيل سازمان، وظايف اساسي آن به شرح زير مي باشد:يك- بازرسي مستمر:كليه وزارتخانه ها و ادارات و نيروهاي نظامي و انتظامي و مؤسسات و شركتهاي دولتي و شهرداري ها و مؤسسات وابسته به آنها و دفاتر اسناد رسمي و مؤسسات عام المنفعه و نهادهاي انقلابي و سازمانهايي كه تمام يا قسمتي از سرمايه يا سهام آنان متعلق به دولت است يا دولت به نحوي از انحاء بر آنها نظارت يا كمك مي نمايد سازمانهايي كه شمول قانون نسبت به آنها مستلزم ذكر نام آنهاست براساس برنامه منظم، مورد نظارت اين سازمان قرار مي گيرند. در اجراي اين نوع بازرسي حداقل سالي يك­بار هيأتهاي بازرسي به دستور رئيس سازمان در محل ارگانهاي مذكور مستقر و به بازرسي دستگاه مربوطه مي پردازند.در بازرسي هاي مستمر، رئيس هيئت بازرسي ورود خود را در هر شهرستان قبلاً به استاندار و يا فرماندار محل

اطلاع مي دهد تا تسهيلات لازم را براي انجام وظايف هيأت فراهم نمايد. همچنين هيأت موظف است پس از استقرار در محل، ورود و آمادگي خود را جهت دريافت شكايات با تعيين نشاني و محل كار هيأت اعلام دارد وظيفه هيأت هاي بازرسي در بازرسي هاي سالانه عبارت است از:-   بررسي وضع سازمانها و مؤسسات مورد بازرسي از جهت حسن جريان امور اداري و نحوه انجام وظيفه و اجراي قوانين و طرحها و برنامه هاي مربوط، و تناسب سازمان مربوط با احتياجات عمومي و نقايص هر يك آنها؛-   بررسي طرز رفتار رؤسا و كارمندان از حيث، اخلاق، روحيه، معلومات نحوه انجام وظيفه، صحت عمل، استعداد، لياقت، شجاعت در انجام وظيفه، طرز رفتار با مردم و تخصص در رشته مربوط و غيره؛دو- انجام بازرسي فوق العاده:-    حسب الامر مقام رهبري و يا به دستور رئيس جمهور، رئيس قوه قضائيه و يا درخواست كميسيون اصول 88 و 90 قانون اساسي مجلس شوراي اسلامي، و يا بنا به تقاضاي وزير يا مسئول دستگاههاي اجرايي ذي ربط و يا هر موردي كه به نظر رئيس سازمان ضروري تشخيص داده شود به صورت فوق العاده مورد نظارت اين سازمان قرارمي­گيرد.-   علاوه بر دو نوع بازرسي فوق، نوع ديگري از بازرسي در ماده ده آئين نامه اجرايي قانون تشكيل سازمان پيش بيني شده است و آن بازرسي موردي است كه با هدف رسيدگي به شكايات و اعلامهاي مردم انجام مي گيرد. هر كسي مي تواند شكايات خود را عليه هر سازمان و دستگاه اداراي و اجرايي و كاركنان آنها به سازمان بازرسي تسليم نمايد به دنبال شكايات و اعلامهاي مدلل، رئيس

سازمان مي تواند يك هيأت بازرسي براي رسيدگي اعزام و يا مأمور نمايد.2. از طريق ديوان عدالت ادارييكي ديگر از شيوه هاي نظارت غيرمستقيم قوه قضائيه بر قوه مجريه و ساير نهادهاي جمهوري اسلامي، نظارت ديوان عدالت اداري است كه در ابطال آئين نامه ها و بخشنامه هاي دولتي و آن هم در صورت شكايت شاكي محدود مي شود. اصل يكصد و هفتاد قانون اساسي، ابطال آئين نامه ها و تصويب نامه ها را منحصراً وظيفه ديوان عدالت اداري مي داند و اصل يكصد و هفتاد و سه قانون اساسي اشعار مي دارد: «به منظور رسيدگي به شكايات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورين يا واحدها يا آئين نامه هاي دولتي و احقاق حقوق آنها، ديواني به نام عدالت اداري زير نظر رئيس قوه قضائيه تأسيس مي گردد.» منابع:1-اهداف و وظايف و تشكيلات تفصيلي سازمان بازرسي كل كشور، مصوب دي ماه 1375.2- مدني، سيد جلا ل الدين؛ حقوق اساسي در جمهوري اسلامي ايران، تهران: انتشارات سروش، 1366، ج4، ص85 به بعد. 3- قاضي، ابولفضل؛ حقوق اساسي ونهادهاي سياسي، تهران، دانشگاه تهران، 1375، چاپ ششم، ص614.

*http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definitionUID=28297

كتاب همچنين به تحليل تأثيرات رواني عمليات سابق نيروي هوايي امريكا عليه اهداف استراتژيك و مواضع نيروهاي ديگر كشورها، مي پردازد. هدف از آن، بررسي و شناخت موارد زير است: 1 _ شرايطي كه تأثيرات رواني عمليات هوايي را افزايش و يا كاهش مي دهند. 2 _ طراحي هرچه بهتر عمليات رواني و استفاده هرچه بيشتر از امكانات بالقوه عمليات رواني درنيروي هوايي.3 _ نحوه افزايش قابليتهاي موجود در نيروي هوايي و نقش اين نيرو در بعد رواني جنگ.اين تحقيق را اداره طرح و برنامه و قرارگاه نيروي هوايي امريكا، با عنوان بخشي از برنامه دكترين و استراتژي نيروي هوايي انجام داده است. هدف از آن، آشنا كردن فرماندهان و ساير كاركنان نظامي وابسته، با طراحي و هدايت عمليات رزمي و طراحان عمليات رواني است؛ همچنين براي مطالعه دانشجويان دوره هاي عالي علوم نظامي نيز مفيد است. پروژه نيروي هواييپروژه اي مشترك كه در مركز تحقيقات و توسعه، مورد تحقيق و تجزيه و تحليل قرار گرفته است. اين پروژه زمينه ساز تحليلهاي جداگانه در مورد خط مشيها و متغيرهاي مؤثر بر توسعه، به كارگيري، آمادگي رزمي و پشتيباني از نيروهاي حال و آينده هوافضا است و در قالب سه برنامه، تحقيقاتي را ارائه مي دهد. الف - استراتژي، دكترين و ساختار نيرويي؛ب _ نوآوري و به كارگيري انديشه هاي جديد؛ وج _ مديريت منابع انساني و تأمين سيستمها.تأثيرات رواني عمليات هوايي تا به حال به نحوي بوده است كه عملاًً كوتاه شدن زمان جنگ و كاهش هزينه هاي نظامي به ويژه هزينه هاي جاري را در پي داشته است. در برخي از جنگها تأثيرات رواني عمليات هوايي به مراتب بيش از تأثيرات فيزيكي، مشاهده شده

است. اين گزارش، ارائه كننده راه كارهايي در مورد افزايش كارايي عوامل رواني در جنگهاي آينده نيروي هوايي، و حاصل بازجوييها و سير اطلاعات به دست آمده از اسراي جنگي و نيز از تأثير عمليات رواني در جنگهاي كره، ويتنام و خليج فارس است كه بعد از جنگ جهاني دوم تا به حال، مهم ترين جنگهاي طول تاريخ بوده اند. دو نوع از عمليات هوايي كه تأثيرات رواني مهمي بر كاهش مدت جنگ و مقاومت نيروهاي دشمن دارند به شرح ذيل مي باشند: الف _ عمليات هوايي عليه اهداف استراتژيك: مبارزه و از بين بردن تهديداتي كه از سوي كشور هدف، متوجه ما بود و هدف از آن، پايان دادن به جنگ، در حدي است كه از نظر ايالات متحده پذيرفته شده باشد. ب _ عمليات هوايي عليه سازمان رزم كشور هدف: ايجاد جنگ رواني كه ممكن است باعث از بين رفتن وحدت و انسجام نيروهاي كشور هدف شود و نيز باعث شود روحيه مقاومت در صحنه نبرد را از دست بدهند. تأثيرات رواني عمليات هوايي عليه اهداف استراتژيك كشور هدفتجربه جنگهاي گذشتهدر تمامي جنگهاي مهمي كه پس از جنگ جهاني دوم تا به حال روي داده اند، ايالات متحده همواره به اهداف به اصطلاح استراتژيك، حمله كرده است. اين اهداف شامل اهداف نزديك يا حمله به قلب مواضع كشور هدف با هدف ايجاد جنگي رواني بوده است. از ميان ساير اهداف، عمليات استراتژيك هوايي با هدف تحميل اراده خود به كشور آماج براي عقب نشيني از سرزمينهاي خودي، پذيرش آتش بس و صلح و در نهايت زمين گير كردن كشور هدف صورت گرفته است. عمليات نظامي با هدف جلوگيري از هرگونه اقدام نظامي

و در ابعاد گسترده تر با هدف براندازي كامل نظام كشور هدف، صورت مي گيرند. تجارب جنگهاي گذشته، نشان داده اند زماني كه حملات هوايي امريكا عليه اهداف استراتژيك به عنوان اهرم فشار قرار گيرد، در پرتو اين حملات است كه اهداف جنگ، خودبه خود، تأمين شده است. ايالات متحده و ساير هم پيمانان وي براي وادار كردن دشمن به زمين گير شدن يا به ميز مذاكره كشاندن او و يا الزام به آتش بس، بايد كشور هدف را با رفتارشان متقاعد كنند كه در صورت مقابله، شكست سختي متحمل، و يا در صورت ادامه جنگ، به مخمصه سختي دچار خواهند شد. از آنجايي كه تصميم كشور هدف به ادامه جنگ و يا توقف آن، به شناخت آنان از نتايج آينده صحنه نبرد بستگي خواهد داشت، طراحان عملياتي نيروي هوايي امريكا گسترش نيرويي كشور هدف را نيز بايد جزء اهداف استراتژيك قلمداد كنند (و براي ايجاد جنگي رواني به آن حمله نمايند). نگاهي به جنگهاي گذشتهجنگ جهاني دوم (1945-1941): طراحان جنگ جهاني دوم، اميد داشتند كه بمباران هوايي اهداف استراتژيك در همه جا نتايج مهمي را به بار آورد. براي آلمان اين موضوع زماني اهميت پيدا كرد كه متفقين كارخانجات صنعتي آلمان را هدف بمباران هوايي قرار دادند كه در نتيجه تأثير رواني آن ايتاليا به دنبال راهي براي انعقاد صلح گشت.همچنين در آن شرايط، هدف متفقين از بمباران، پايان دادن به خصومت ميان دو كشور بود. زيرا هر دو طرف شاهد شكستهاي پياپي بودند. جنگ كره(1953-1950م) و جنگ ويتنام(1972-1965م): در جنگ امريكا با ويتنام، حملات هوايي عليه اهداف نظامي و استراتژيك مخصوصا با هدف ايجاد جنگ رواني اجرا شدند. تأثير مهم اين

حملات، متقاعدكردن سران ويتنام براي حضور در مذاكرات، در راستاي پايان بخشيدن هرچه سريع تر به جنگ و تأمين اهداف امريكا بود.اين حملات هوايي، باعث شد كه ايالات متحده سه سال در كره وهشت سال در ويتنام، از عمليات هوايي استفاده كند و در شرايط و وضعيتهاي مختلف لشكركشي اين دو كشور، تمامي تلاش خود را براي حمله به اهداف استراتژيك به كار گيرد. در غير اين صورت احتمالات زير ممكن بود: 1-با دسترسي كشور هدف به پشتيباني قدرتهاي خارجي اين امكان به آن داده شود كه با وجود از بين رفتن بخش عظيمي از تجهيزات جنگي اش بازهم بتواند به جنگ ادامه دهد. 2- كشور هدف به سرعت به اهداف خود دست يابد و عليه ايالات متحده وارد جنگ شود. 3-كشور هدف به سرعت انبوه نيروي انساني و تداركات را وارد صحنه نبرد كند. 4- توانايي حفظ وضعيت لجستيكي موجود براي ادامه جنگ و يا حفظ اوضاع امنيت داخلي را براي سركوب مخالفين به دست آورد. 5- به اين نتيجه برسد كه منافع آتي اش در صورت تداوم جنگ، بيش از خسارتهاي بمباران خواهد بود. پس از ارائه مطالبي در خصوص گفتگوي صلح ميان كره و ويتنام، ايالات متحده، بحث تعادل قدرت و يا كاهش تهديدات را در دستور كار خود قرار داد. در بحث مهم تعادل قدرت و يا كاهش تهديدات، بايد نقاط قوت و ضعف هر دو طرف به خوبي شناخته مي شد. در كره، تهديدات دوگانه جنگ روزافزون با چين و نيز احتمال استفاده امريكا از سلاحهاي هسته اي تهديدي ثانويه بود كه باعث مي شد تقاضاي امريكا مبني بر بازگردانيدن اسراي جنگي به ميهن شان با شكست

روبه رو شود. در ويتنام نيز واشنگتن مجبور بود از جنگنده بمب افكنهاي ليزري ب _ 52 براي بمباران هانوي و هايپونگ، استفاده كند تا ويتناميها به پذيرش تنها راه حل باقي مانده يعني توافق صلح، وادار شوند. جنگ 1991 خليج فارس: اهداف عمده رواني ازحمله به اهداف استراتژيك عراق در جنگ دوم خليج فارس، وادار كردن اين كشور به تغيير مواضع در قبال حمله به كويت بود. استراتژيستهاي نيروي هوايي امريكا، بمباران شديد را تنها راه مؤثر براي رژيم صدام حسين مي دانستند كه از سياست اشغالگري كويت دست بكشد و متقاعد شود كه از كويت عقب نشيني و قطعنامه هاي مختلف سازمان ملل متحد را در مورد كويت، قبول كند. نظريه پردازان ائتلاف، همواره اميد داشتند تا از راههاي زير بتوانند عمر حكومت صدام را به آخر رسانند: 1-ناتوان ساختن و منزوي كردن صدام و كشورهاي حامي وي از صحنه بين الملل؛2- تشويق نظاميان عراق و ساير اركان حكومتي به سرنگون كردن هرچه زودتر صدام؛ و3 _ تحريك مردم عراق به قيام و شورش با هدف سرنگون كردن كامل رژيم عراق.براي نيل به اهداف ياد شده، متحدين تمام توان هوايي خود را صرف حمله به مراكز فرماندهي و كنترل و ارتباطات و مسيرهاي فرماندهي، كنترل، كامپيوتر، ارتباطات و اطلاعات عراق كردند. بعدها مشخص شد كه (در جنگ دوم خليج فارس) مسائل ناشناخته مهم تر ديگري دربقاي رژيم عراق و از دست ندادن كنترل عراق در اثر بمباران شديد وجود داشته است. به نظر مي رسيد كه متحدين از اوضاع عراق اطلاعات كافي، دقيق و به موقعي نداشتند كه با استفاده از آن بتوانند قدرت رژيم عراق را خنثي كنند. حملات متحدين كه با هدف

برانگيختن مردم عليه صدام طراحي شده بود، ابتدا باعث غافلگيري شديد آنان شد ولي در نهايت كاري از پيش نبرد و تعداد كمي نيروي پليس و نيروي امنيتي محافظ كاخ صدام در اثر بمباران كشته شدند. در حقيقت، وضعيت فيزيكي كاخ رهبر عراق از نظر مسائل امنيتي، اطلاعاتي طوري بود كه به نظر مي رسيد در اين جنگ، آسيب چنداني نديده است. نيروي هوايي متحدين درميان كردها و شيعيان عراق نفوذ بسيار زيادي داشت، همانهايي كه نسبت به رژيم عراق احساسات ضددولتي داشتند هر چند بعدها شورش كردها به شدت سركوب شد. در نخستين اقدام، گارد رياست جمهوري عراق هدف حملات هوايي و زميني متحدين قرار گرفت. صدام در اثر اين حملات، تاب مقاومت را از دست داد و مجبور شد قطعنامه سازمان ملل را بپذيرد. صدام در محاسبات خود، عليه متحدين، دچار اشتباه شده بود و سرانجام علي رغم ميل خود، مجبور به عقب نشيني از كويت گرديد، زيرا وجهه او در داخل كشور و مجامع در بين المللي كاملاً از بين رفته بود و غير از اين راهي نداشت. صدام زماني كه گارد رياست جمهوري را وارد عمل كرد فكر مي كرد كه بازهم مي تواند مقاومت كند، اما آنان نيز شكست سختي را متحمل شدند. درسهايي براي فرماندهان به احتمال زياد در جنگهاي آينده، دشمنان امريكا نيز به دنبال تداوم رزم و تحميل تلفات انساني به ايالات متحده باشند تا در اين راستا، ايالات متحده از پذيرش تلفات خودداري، و از جنگ با آنان اجتناب نمايد و به پذيرش قطعنامه هايي در خصوص پايان دادن به جنگ، مجبور شود. به منظور جلوگيري از سوء استفاده از تداوم جنگ فرسايشي،

اتخاذ يك راه حل و استراتژي منطقي و شناخت نحوه مقابله با تهديدات كشور هدف، براي پايان دادن به جنگ در مراحل اوليه آن ضروري است. تجزيه تحليلهايي كه در مورد اثرات رواني عمليات هوايي بر اهداف استراتژيك در جنگهاي گذشته انجام گرفته است، بيانگر اين است كه صحنه رزم هوايي در گذشته چگونه بوده و در جنگهاي آينده، فرماندهان چه طرحهايي را بايد براي هدايت عمليات استراتژيك، آماده كنند. انجام تك تجربه نشان داده است كه بمباران اهداف استراتژيك، به تنهايي نمي تواند اهداف جنگي امريكا را تأمين كند، زيرا عوامل متعدد و مختلفي در داخل كشورها وجود دارند كه باعث مقاومت ملتها در مقابل اينگونه فشارها و بروز مشكلاتي براي امريكا شده اند. پس ما بايد اين توان را در خود داشته باشيم تا براي تحقق عمليات هوايي درآينده، نواقص را مرتفع تا بتوانيم بيشترين تلفات را به طرف مقابل خود، واردكنيم. فرماندهان ما بايد بدانند كه دشمنان آينده ما تلاش دارند تا ابعاد جنگ را از طريق تلويزيون و ساير رسانه ها پوشش و نشان دهند كه ميزان تلفات طي بمباران هوايي، ناچيز بوده است. آنان از مسائل بشردوستانه و نيز افراد با نفوذ در توقف جنگ، بهره خواهند گرفت. براي محدودكردن واكنشهاي سياسي كه بعدها ممكن است متوجه واشنگتن گردد، فرماندهان ما در صحنه نبرد بايد آماده ارائه هرگونه توضيح و قضاوت در مورد حملات هوايي امريكا در صحنه داخلي و خارجي به افكار عمومي باشند. لازم است بگوييم، فرماندهان ما بايد به قدري پخته باشند كه از انجام هرگونه حمله كه خطرات مهمي را براي ساكنان غيرنظامي فراهم آورد، اجتناب كنند. واكنشهاي منفي

كه در اثر حملات ناشيانه امريكا صورت مي گيرد، برانگيخته شدن افكار عمومي عليه امريكا توسط كشور هدف را به دنبال خواهد داشت. اين موضوع، باعث كم ارزش شدن اهداف خواهد شد و حتي آزادي عمل را در بمبارانهاي آتي از فرماندهان امريكايي خواهد گرفت. وارد آوردن فشار مضاعف در راستاي تأمين اهداف جنگيدر گذشته، تركيبي از فشارهاي مختلف نظامي و ساير شرايط براي مجبور كردن كشور هدف به توقف جنگ و يا توافق قابل قبول با ايالات متحده، صورت مي گرفت. شرايطي كه كشور هدف وادار به مذاكره گردد. انجام حملات تهديدآميز عليه مواضع استراتژيكاين حملات موجب اعمال فشار بر سران كشور هدف، به منظور خاتمه جنگ با شرايط مورد پذيرش ايالات متحده گرديده اند. اين موضوع وقتي است كه سران كشورهدف مسائل زير را به خوبي دريافته اند: الف _ آنان حتما با شكست روبه رو شده اند و يا در آينده در صحنه نبرد، دچار مخمصه شديدي خواهند شد. ب _ در صورت تداوم جنگ در آينده نيز، حتما به اين نتيجه خواهند رسيد كه صلح مورد پذيرش ايالات متحده را قبول نمايند. ج _ ارزش خسارات و يا تهديدات عليه منافع استراتژيك آنها بيش از ارزش پذيرش مذاكره با ايالات متحده خواهد بود. د _ هيچگونه پدافند عاملي را براي جلوگيري از حمله به مناطق استراتژيك خود نداشته و نيز امكان انجام پاتكي كه بتواند ايالات متحده را از مسير اصلي جنگ خارج كند، نيز وجود نداشته باشد. شرايط لازم براي تسليم شدن كشور هدف علاوه بر چهار شرط ياد شده كه براي وادار كردن دشمن به تسليم شدن لازم است. ، تجربه ثابت كرده است كه شرط

اصلي براي وادار كردن دشمن به تسليم، حذف رهبر آنان از اريكه قدرت و يا سراني است كه جنگ را شروع كرده اند. فرماندهان و استراتژيستها بايد دقت نمايند زماني كه در شرايط مساوي، منزوي كردن كشور هدف نتواند كارساز باشد بايد تواناييهاي داخلي سران كشور هدف (پشتوانه مردمي) را بررسي كرد. حتي اگر از نظر نظامي، به نظر آيد كه به موفقيت كشور هدف در صحنه نبرد ديگر اميدي نيست. در نظر گرفتن گسترش نيرويي كشور هدف به عنوان اهداف استراتژيك از آنجايي كه در معادلات كشور هدف، شناخت صحنه رزم براي خاتمه دادن به جنگ از نظر استراتژيستهاي آنان حائز اهميت است، پس فرماندهان بايد بدانند كه وضعيت نيرويي كشور هدف نيز از اهداف استراتژيك است. تجربه نشان داده است كه انجام بمباران و ساير حملات (موشكي، توپخانه و...) به آرايش نيرويي كشور هدف ممكن است توان حياتي آنان را كاهش دهد و يا به سران كشور هدف فشار آورد تا جنگ را خاتمه دهند. در جنگهاي مهمي كه پس از جنگ جهاني دوم، به وقوع پيوسته اند، زماني كه مخالفان امريكا به طور جدي در صحنه رزم، دچار مخمصه شده اند يا صلح را پذيرفته اند و يا تسليم شده اند. در جنگهاي آينده نيز، سران كشور هدف در زمان نوسان قدرت، مجبور به تسليم و يا خاتمه جنگ خواهند شد. براي آنكه در آينده، سران كشور هدف مجبور به ترك استراتژي جنگي قبلي خود شوند، امريكا و هم پيمانان او بايد طوري وانمود كنند كه موازنه قدرت در صحنه رزم، همچنان در دست آنهاست و در صورت ادامه جنگ، توان رزمي دشمن نيز به شكست خواهد انجاميد.

توسعه قابليتهاي ايالات متحده به منظور حمله به اهداف بسيار ارزشمند حملات شديد هوايي براي اثربخشي هر چه بيشتر، بايد بر اهدافي متمركز باشد كه براي سران كشور هدف، حائز اهميت است. در برخي وضعيتهاي ناشناخته، تعيين اهدافي كه براي سران كشور مقابل، بسيار با اهميت باشد، مشكل است. علاوه بر آن، تقريباً تمامي سران كشور مقابل نيز به منظور تجديد قدرت و بقاء نفرات خود همواره در صدد كسب برتري اند. به منظور ايجاد زمينه بحث مقابله با اهداف استراتژيك ، در آينده، نيروي هوايي بايد طوري عمل نمايد كه به سران كشور هدف تفهيم نمايند كه يا كشته خواهند شد و يا حكومت آنان سرنگون خواهد شد. شايد آنان در خصوص پايان دادن به جنگ، به زودي پاسخ مثبتي به ايالات متحده ارائه ندهند. احتمال اينكه سران كشور هدف چنين خطري را بپذيرند، به شناخت آنان از مقاصد ايالات متحده، قابليتهاي ما و آزادي عملي بستگي دارد كه تهديدات را براي آنان واقعي تر نشان دهند. با انجام حمله اي مؤثر يا نشان دادن قاطعيت در توانايي حمله به سران كشور مقابل، طراحان عمليات هوايي لازم است از اطلاعات واقعي و به موقع در مورد نحوه اطلاع رساني و اهداف، با خبر شوند. شايد مشكل باشد كه بتوان انواع سيستمهاي بسته و ناشناخته امنيتي را كه با ايالات متحده مشغول جنگ اند، دقيقاً شناسايي كرد. داشتن اطلاعات دقيق و به موقع براي استفاده در حملات هوايي مي تواند باعث دقت و سهولت ما در سرنگوني داخلي رژيم كشور مقابل شود و انجام اين كار به كمك ستون پنجمها نيز تا حدي مشكل است. انجام حملات هوايي به يك موضع

خوب دفاعي، غالباً مشكلاتي را در ميان آنان به وجود مي آورد. بارها ديده شده است كه جمعيتي از ساكنان غيرنظامي كشور آماج در اثر بمبارانهاي عظيم به ستوه آمده، و عليه دولت خود تظاهراتي به راه انداخته اند، هر چند در سرنگوني آنان ناكام مانده اند. در جنگ آينده توجه به ملاحظات انساني حتي به صورت حمله محدود به ساكنان غيرنظامي، باعث ممنوعيت حمله به مناطق غيرنظامي خواهد شد. يكي از مهم ترين راه كارها براي تهديد كشور هدف، اعلام سرنگوني در خارج از كشورشان است سران كشور آماج نيز درشرايط ذيل نسبت به احتمال سرنگون شدن توسط قدرت خارجي واكنش نشان مي دهند: الف. در شرايطي كه با مذاكرات نتوان به اهداف جنگي دست يافت. ب. ترتيب نيروي هوايي، زميني، دريايي امريكا و عمليات نظامي عليه مواضع نيروها با هدف نيل به پيروزي نهايي و اشغال سرزمين كشور آماج، صورت گيرد. ج. الگوي عمليات هوايي عليه مناطق استراتژيك مناطق عقبه كشور آماج نيز نشانگر احتمال نفوذ در قلب كشور هدف و به دنبال آن اشغال نظامي را در پي داشته باشد. عمليات رواني با انجام حمله هوايي به مناطق استراتژيك در چنين عملياتي، اهداف مورد حمله بايد از طرحهاي عمليات رواني پشتيباني نمايد. محتواي موضوعي عمليات رواني برگه هاي اعلاميه و پخش صداهايي باشد كه مستقيم يا غيرمستقيم باعث تقويت پيام هايي رواني گردند و يا پيامهايي كه طي عمل بمباران، افسران نيروي هوايي از آن به منظور برنامه ريزي و هدايت لشكر هوايي و كل نفراتي كه مسئوليت طراحي و انتشار پيامهاي رواني را دارند، استفاده شود. تأثيرات رواني عمليات هوايي عليه مواضع نيروها تجارب جنگهاي گذشته تاريخ نشان داده است

كه عمليات هوايي مي تواند به صورت مهم و بسيار قاطع، تأثيرات رواني مهمي در روحيه و رفتار نيروها در صحنه نبرد بر جاي گذارد. حملات هوايي مي توانند قابليتهاي كشور هدف را در جنگ، كاهش دهند. همچنين باعث زمين گير شدن كشور آماج، تضعيف روحيه، تسليم شدن و يا فرار از صحنه رزم شوند و يا در انجام وظايف نظامي آنها اختلال ايجاد كنند. تضعيف روحيه در حد شديد و يا تسليم شدن ، كاري بس مشكل است، زيرا به علت ساختار اخلاقي مؤثر و كنترل مكانيسمي كه گاهي در ميان يگانهاي نظامي وجود دارد و در اثر ترس، مسائل زير رخ مي دهند: _ ترس از اينكه فرار و يا تسليم شدن او بازتاب منفي در ميان خانواده اش يا براي خودش داشته باشد. _ مسائل ذيل طي پنج سال تجزيه و تحليل در مورد جنگهاي كره، ويتنام و خليج فارس به دست آمده است. در مورد هركدام، عده زيادي از نظامياني كه در شرايطي از صحنه نبرد، يكي از مسائل زير برايشان پيش آمده بود. مجبور به فرار از جنگ و يا تسليم شده بودند. الف _ در سپتامبر تا دسامبر 1950 در كره: زماني كه نيروهاي كره شمالي، روحيه مقاومت را از دست دادند و بيشتر آنان به اسارت در آمدند. ب _ در دسامبر1951 و ژولاي 1953 در كره شمالي: زماني كه كمونيستها هيچگونه مقاومتي نكردند و بسياري از نيروهاي چيني و كره اي، صحنه جنگ را ترك كردند و يا به اسارت در آمدند. ج _ در سالهاي 1972-1963 در ويتنام: كه نيروهاي كمونيست هيچگونه مقاومتي نكردند و تعداد كمي از نيروهاي ارتش ويتنام شمالي و نيروهاي

اصلي ويت كنگ در صحنه نبرد، باقي ماندند و الباقي پا به فرار گذاشتند. د- ژانويه 1991: تعداد زيادي از نيروهاي عراقي، صحنه رزم را ترك، و به سوي ميهنشان فرار كردند. شرايط لازم براي ايستادگي نيروها در صحنه نبرد و تسليم نشان برخي شرايط ذيل در كاهش روحيه نيروها مؤثر است اما كمتر باعث فرار از جنگ و يا تسليم شدن در برابر دشمن، شود: الف _ روحيه اوليه: هنگامي كه وضعيت روحي دشمن در ابتداي جنگ، قوي و فاقد ضعف اخلاقي باشد، در مراحل بعدي، كمتر ضعف روحيه در آنان رخ مي دهد. وجود تفرقه و نبود انگيزه در تداوم جنگ، بسيار مؤثر است. ما ديديم كه چگونه ستون نظامي عراق، از هم پاشيده شد. ليكن، به خاطر اتحاد ميان نيروهاي ويت كنگ و ارتش ويتنام، جنگ در جنوب ويتنام تا مدتها ادامه داشت. و نيز، شروع يك جنگ با انگيزه قوي، نمي تواند ثابت كند كه چرا در پاييز 1950 نيروهاي كره شمالي و در بهار 1951 يگانهاي چين، شكست خوردند. زيرا هردو ارتش با انگيزه هاي قوي وارد جنگ شده بودند. ب- تلفات: وقتي آمار تلفات، زياد باشد نمي توان تعداد كشته ها، فراريها و اسرا را يكسان فرض كرد. براي نمونه در جنگ خليج فارس كه تعداد زيادي از هردو طرف كشته شدند اما تعداد اسرا و فراريان عراق، از تعداد كشته ها بيشتر بود. اما در جنگل ويتنام ديديم كه حجم بسيار زيادي از تلفات را آمار كشتگان تشكيل مي داد حال آنكه تعداد كمي ازنيروهاي ارتش ويتنام شمالي و ويت كنگ به اسارت در مي آمدند. مورد ديگر مربوط به كره شمالي و يگانهاي چيني بود كه اين جنگ، طي يكسال،

تلفات زيادي را به همراه داشت و نيمي از نيروها فراري گشتند و يا به اسارت نيروهاي سازمان ملل، درآمدند. شدت و كيفيت عمليات روانيشدت عمليات رواني در جنگهاي مختلف، حائز اهميت بوده است. انتشار بيش از پنجاه ميليون برگه تبليغاتي در جنگ كره و عراق، تأثير به سزايي در پيشبرد جنگ، داشته است. هنوز هم، كسي نتوانسته است تحليل دقيقي در مورد مقاومت ويتناميها ارائه دهد. اجراي عمليات رواني در جنگ خليج فارس سبب شد تعداد زيادي از نيروهاي عراقي از صحنه رزم، فراركنند و يا به اسارت متحدين درآيند. هنوز هم در مورد كيفيت عمليات رواني، تفاسير مختلفي ارائه مي گردد. هنگامي كه يگانهاي عمليات رواني متحدين عليه نيروهاي عراق، وارد عمل شدند، به نظر مي رسيد كه طراحي و اجراي اينگونه عمليات با الهام از جنگهاي كره و ويتنام، بسيار كارساز بود زيرا عده زيادي از عراقيها مجبور به ترك كويت شدند. شرايطي كه موجب فرار يا به اسارت درآمدن تعداد زيادي از نيروها مي گردد تجارب به دست آمده از چهارجنگ كره، ويتنام و خليج فارس، سه شرط مهم را براي ايجاد تفرقه شديد در ميان نيروهاي كشور هدف به منظوركسب روحيه مقاومت و در نهايت، تصميم به فرار از جنگ و يا تسليم شدن، به ما آموخته است: الف _ تشديد حملات هوايي و ساير حملات نظامي مؤثر: در مورد جنگهاي كره و خليج فارس، ديديم كه تشديد حملات هوايي عليه ستون نظامي، موجب فرار و يا اسارت عده اي از آنها به صورت ذيل گرديد: 1_ فرار يا به اسارت درآمدن عده زيادي از آنان.2_ از دست رفتن قابليتهاي رزمي سران كشور هدف

و از بين رفتن روحيه جنگي در ميان نيروها. 3_ ايجاد زمينه براي نيروهاي كشور هدف براي فرار از جنگ و يا تسليم شدن. نيروهاي كره اي در پاييز 1950 و بهار 1951 و نيز يگانهاي عراقي كه در عمليات آزادسازي كويت در فوريه 1991 به اسارت در آمدند در اثر تشديد حملات هوايي و ساير حملات نظامي (از زمين، هوا، دريا) ستون نظاميان آنان از هم متلاشي شده بود. بيست ماه جنگ كره، تعداد زيادي نيروي فراري و اسير را به دنبال داشت، زيرا نيروهاي كره اي غير از زمانهايي كه در حالت آفند بودند، در حالت پدافندي درون پناهگاههاي زيرزميني، سنگرها و تونلهاي مقاوم در برابر حملات هوايي و توپخانه بودند. در اثر عمليات رواني تعداد زيادي از آنان مجبور به فرار و يا تسليم شدند.نيروهاي ويتنام كمتر در معرض حملات هوايي، توپخانه و … قرار مي گرفتند. چرا كه فرماندهان آنها دقيقاً به آنان آموخته بودند كه در كدام محل و در چه زماني بايد جنگ را شروع كنند. به دنبال اين آموزشها بود كه چريكهاي ويتنامي آموخته بودند كه چگونه وضعيت رزمي خود را حفظ، و از تلفات زياد جلوگيري نمايند. در واقع بيشتر يگانهاي ويتنامي، فقط مدتي از سال را مي توانستند جنگ كنند. پس از درگيري با نيروهاي امريكايي، نيروهاي كمونيست به مناطق عقبه، عقب نشيني (تاكتيكي) كردند يعني همان جايي كه در اثر حملات متعدد هوايي امكان تعقيب و گريز بيشتري را داشتند چرا كه در پوشش جنگلهاي باراني به سادگي مي توانستند تغيير موضع دهند و از ديد و حملات هوايي مصون بمانند. ب) شرايط ناشي از كمبود غذا: شرط ديگري كه به

نظر مي رسد براي از دست رفتن روحيه مقاومت و تسليم شدن عده زيادي از آنان كارساز باشد، كمبود مواد غذايي بود كه در اثر بمباران شديد خطوط مواصلاتي و خودروهاي تداركاتي صورت مي گرفت. بسياري از موفقيتهايي كه در 1950 و بهار 1951 در كره و در اوايل سال 1991 در جنگ خليج فارس به دست آمد در اثر نرسيدن مواد غذايي كافي به نيروهاي در حال نبرد بود. علت فرار زياد نيروها در هر دو جنگ ياد شده، كمبود غذا بود كه علت ضعف روحيه در يگانها به شمار مي آيد. در اوضاع جنگي كه برنامه غذايي درستي براي نيروها پيش بيني شده باشد، وحدت بين نيروها همچنان پابرجا است و كمتر نيرويي روحيه اش را ازدست مي دهد. زماني كه در خطوط رزمي ويتنام، برنامه غذايي درستي پيش بيني شده بود، چريكهاي ويت كنگ و يگانهاي ارتش ويتنام با استفاده از منابع غذايي پيش بيني شده در جنوب ويتنام، توانستند تا مدتهاي طولاني در تمام خطوط نبرد به مبارزه خود ادامه دهند. ج -انجام حملات به موقع زميني، با هدف تضعيف روحيه: آخرين راهي كه بعد از انجام مراحل ياد شده براي درهم شكستن روحيه مقاومت يگانها در سطح وسيع، مطلوب به نظر مي رسد، تشديد حملات زميني است. نمونه اين كار در سال 1950 در منطقه اين چين و مورد ديگر در منطقه پوسان (بندري درشمال كره) و مورد سوم تضعيف روحيه چينيها در عمليات تهاجمي مه 1951 توسط نيروهاي سازمان ملل بود، كه ضربات سختي را به چينيها وارد آوردد. در مورد نيروهاي عراقي اشغالگر كويت، متحدين در فوريه 1991 با صد ساعت عمليات تهاجمي با يگانهاي هوايي، ضربات سختي را

به عراقيها وارد كردند و اين عمليات تهاجمي به شدت، روحيه ارتش صدام را ضعيف كرده. در جنگ ويتنام، بارها شاهد تلاش ايالات متحده به منظور تضعيف روحيه ويتناميها بوديم؛ ابتدا نيروهاي امريكايي به جاي حملات زميني، حملات هوايي و توپخانه را در دستور كار خود قرار دادند تا كار ويتناميها را يكسره كنند. در مراحل بعدي چون حملات هوايي و توپخانه (در جنگ چريكي)كاري از پيش نبرد، ايالات متحده تهاجم شديد زميني را شروع كردند اما چون نيروهاي مردمي ويتنام در اثر حملات هوايي عقب نشيني(تاكتيكي) كرده و به مناطق امن جنگلي، پناه برده بودند، علاوه بر استقرار در آنجا توانستند توان نظامي خود را بازسازي و روحيه جديدي براي جنگيدن پيدا كنند. درسهايي جديد براي فرماندهان تجزيه و تحليلهاي صورت گرفته در مورد اثرات رواني عمليات هوايي و ساير عمليات عليه گسترش نيروها در كره، ويتنام و خليج فارس، نشان مي دهد كه در صحنه نبرد، مسائل زير براي فرماندهان بسيار حائز اهميت بوده است: الف _ نحوه طراحي عمليات: براي بهره برداري كامل از توان نظامي عليه نيروها، لازم است تا فرماندهان در هدايت عمليات خود، به ابعاد رواني جنگ توجه بيشتري بنمايند. فرماندهان، بايد در همه جا وحدت نظر داشته باشند و از عمليات رواني، بهره برداري مطلوب را براي ضربه زدن به كشور هدف، به عمل آورند. فرماندهان بايد بدانند كه نتايج به دست آمده از پيامهاي رواني بسيار مهم است، زيرا اثري به مراتب مخرب تر از خسارتهاي فيزيكي بر دشمن دارد. تأثير عمليات رزمي با تشديد حملات هوايي و توپخانه، بيشتر نمود پيدا مي كند، زيرا تفرقه و از هم گسيختگي نيروها را در پي

دارد. همچنان كه در جنگهاي كره و خليج فارس، با از بين رفتن روحيه جنگي كشور هدف، راه پيروزي سريع تر و با هزينه اي كمتر، گشوده شد. كارساز بودن عمليات رواني را مي توان با وارد آوردن فشارهاي مضاعف بر كشور هدف، چند برابر كرد. فرماندهان بايد به دنبال راهي براي كاهش توان رزمي در صحنه رزم باشند. براي نمونه به جاي بمباران شهرها و روستاها، بايد مناطق پشتيباني دشمن را بيشتر ، هدف بمباران شديد خود، قرار دهند. براي شناسايي كامل و دقيق ابعاد رواني جنگ، فرماندهان و طراحان بايد تأثير آن را در موارد مختلف، بررسي، و حتي دروس عمليات رواني را به عنوان يكي از دروس مهم دانشكده هاي فرماندهي و ستاد، مطرح نمايند. ب - تصويب استراتژي كلي نظامي كه باعث افزايش اثربخشي حملات هوايي گردد: فرماندهان بايد  استراتژي خاصي را تصويب كه نيروهاي دشمن را به عكس العملهاي لحظه اي واداركنند به گونه اي آنان از نظر رواني، لحظه اي خود را از حملات هوايي و…. ايمن نبينند. براي تضعيف هرچه بيشتر روحيه جنگي، لازم است تا هواپيماها چندبار در طول هفته بمباران خود را تشديد كنند. عمليات هوايي و زميني جنگ كره در پاييز 1950و بهار1951 به قدري شديد بود كه سربازان كره اي بيش از چندماه تاب تحمل نياوردند. بمباران شديد مواضع عراقيها در جنگ (دوم)خليج فارس نيز به قدري شديد بود كه در عرض 38 روز ،روحيه جنگي و مقاومت آنان را نابودكرد. ج _ تشديد حملات هوايي با هدف تضعيف روحيه نيروهاي مقابل:در جنگهاي گذشته به اثرات رواني حملات هوايي، توجه كافي نمي شد. ولي امروز يگانهاي هوايي بايد حداكثر توان خود را به جاي توجه به

خسارات فيزيكي، بر اثرات رواني بمباران، متمركز كنند. براي توجه هرچه بيشتر به اين نكته بايد به دو موضوع، توجه كرد: 1 _ فرماندهان يگانهاي هوايي، بايد اولويت كاري خود را بر محور تخريب روحيه جنگي، متمركز سازند. 2 _ در واحدهاي طراحي عمليات، بايد از وجود كارشناسان خبره عمليات رواني و روان شناسان مجرّب، استفاده لازم و كافي به عمل آيد. د- استفاده از اهداف عملياتي مؤثر براي افزايش اثرات رواني جنگ: فرمانده يگانهاي هوايي بايد از طرحهايي استفاده نمايد كه تأثيرات رواني قدرت هوايي را افزايش دهد . براي تحقق اين منظور بايد اقدامات زير صورت گيرد: 1 _ نيروهاي كشور مقابل بايد همواره در معرض حملات مداوم و تهديدآميز قرار گيرند . تداوم اين حملات در شبانه روز و در تمامي قسمتهاي صحنه نبرد، به امكانات نيرويي فراوان نياز دارد. از آنجايي كه حضور پرتلاش نيروهاي خودي در صحنه نبرد، كاهش شديد روحيه كشور مقابل را به دنبال دارد، پس بايد با تمركز تمامي امكانات و نيروها شديدا با كشور آماج مقابله كنند و فرصت را از او بگيرند تا روحيه از دست رفته خود را نتوانند باز يابند. 2 _ از بين بردن جيره غذايي كشور هدف با حمله به انبار تداركات، قطع خطوط مواصلاتي و حمله به خودروهاي تداركاتي. تجربه نشان داده است كه انجام پروازهاي شناسايي به منظور بررسي امكانات آمادي و خطوط مواصلاتي دشمن مي تواند اين ترس را در آنان به وجود آورد كه شايد در آينده در تأمين جيره كافي خود نيز، دچار مشكل شوند. 3- تشديد بمباران براي ايجاد رعب و وحشت: در جنگهاي ويتنام و خليج

فارس، جنگنده هاي ليزري ب _ 52 رعب و وحشت در دل نيروهاي مقابل انداخته بودند، به طوري كه هر لحظه مي ترسيدند مواضع مهم آنها هدف بمباران قرار گيرد. بمباران حساب شده و دقيق مواضع كشور هدف، تأثيرات رواني شديدي به جاي گذاشته است به طوري كه هر لحظه واهمه دارند كه پناهگاههاي زيرزميني و ساير تأسيسات آنها هدف حمله مستقيم هواپيما و راكت قرار گيرد. ه_ _ تحميل اين باور به كشور مقابل كه پدافند هوايي او ناتوان است: تجربه نشان داده است زماني كه نيروهاي مقابل در مقابل شديدترين حملات هوايي قرار گيرند، به سرعت روحيه خود را از دست مي دهند. و چون تمامي فرماندهان كشور مقابل، موظف اند روحيه نيروهايشان را حفظ كنند پس بايد نيروي هوايي به نحوي عمل كند كه دشمن، خود را ناتوان حس كند. استفاده از گيرنده هاي قوي و قابليتهاي هواپيماهاي استراتژيك، هواپيماهاي تعقيب و گريز و مدلهاي ضربه اي دقيق، اين اهداف را محقق مي سازند. و- ايجاد شرايطي كه دشمن نتواند از سلاحها و تجهيزات خود، به خوبي استفاده نمايد: بايد از طريق تبليغات رواني به كشور مقابل، تفهيم كرد كه هرگونه اقدام نظامي و هرگونه حركت خودروها، شليك توپ يا گلوله ضدهوايي، استفاده از بي سيم، رادار و ساير وسايل ارتباطي به قيمت از دست دادن جانشان تمام خواهد شد. براي اين منظور مي توان پيامهايي با مضامين زير براي ايجاد جنگ رواني در ميان دشمنان پخش كرد: اگرپروازي صورت گيرد، مرگتان حتمي است. اگر گلوله اي شليك شود، مرگ در انتظار شماست. اگر سرو كله تان پيدا شود، خطر مرگ در كمين شماست. اگر با خودرو حركت كنيد، به استقبال مرگ رفته ايد.

اگر سلاح را از خود دور نكنيد، مرگ به شما نزديك خواهد شد. توسعه سلاحهايي كه تأثيرات رواني قدرت هوايي را بيشتر نشان دهند: بايد همواره سعي كرد قدرت هوايي را در ديد كشور مقابل، بزرگ تر از آنچه هست، به نمايش گذاشت.توانمنديهاي زير تأثيرات بسيارمهم رواني برجاي مي گذارند: 1 _ استفاده از گيرنده هاي رهگيري و سلاحهاي حمله مؤثر بر دشمن2 _ حمله به نفرات و تجهيزات داخل پناهگاههاانجام عمليات زمينيتجربه ثابت كرده است كه وجود تفرقه ميان نيروها و ضعف روحي، باعث تحليل رفتن نيروها مي شود و با استفاده از اين نقاط ضعف و آسيب پذيريهاي رواني است كه مي توان ضربات جبران ناپذيري بر پيكر كشور مقابل، وارد آورد. اجراي حملات زميني در فرصت مناسب، باعث مي شود كه از نظر رواني برتري نبرد با ما بوده (زيرا ابتكار عمل از كشور مقابل، سلب مي شود) و در اين موقع است كه با بمباران شديد هوايي مي توان تلفات زيادي از كشور هدف گرفت و شوك رواني جديدي به آنان وارد كرد. اجراي عمليات رواني با انجام حملات هوايي عليه ستون نظامي: استراتژيستها بايد با طراحان جنگ رواني هميشه در تماس باشند و هماهنگيهاي لازم را درخصوص ايجاد پيامهاي رواني به موقع به عمل آورند. نمونه اي از ناهماهنگيها در جنگهاي خليج فارس ديده شده است. تداوم عمليات رواني را بايد با يافتن ديدگاهها و استفاده كردن از آنها پيش از حمله هوايي، انجام داد. شناخت قدرت رواني كشور آماج و نقاط آسيب پذيري اواز آنجايي كه كسب اطلاع از وضعيت قبلي كشور هدف براي ارزيابي تأثير عمليات نظامي بر روحيه آنان اهميت خاصي دارد، پس براي ارزيابي پيامهاي رواني، فرماندهان بايد

اطلاعات دقيقي از كشور مقابل داشته باشند. اين اطلاعات را مي توان با انجام گشت شناسايي و يا بازجويي از زندانيان جنگي، به دست آورد. نيروي هوايي بايد گروهي از متخصصان عمليات رواني و روان شناسان متخصص در امور اطلاعاتي از جمله بازجويان مجرّب را، براي همكاري با كاركنان نظامي در امر كنترل و ارزيابي زندانيان و بازجويي از فراريان و نيز طراحي پيامهاي عمليات رواني و طراحي عمليات رواني و ساير عمليات، تربيت نمايد. اعمال توانمنديهاي رواني در زمان جنگنيروي هوايي و ساير ادارات نظامي به دلايل متعددي بايد توانمنديهاي رواني خود را اعمال نمايند. مخصوصا نيروي هوايي كه با ايجاد نمايشهاي هوايي و آموزشهاي زمان صلح، همواره در برپايي مانورهاي نظامي تلاش مي كند بايد از فرصتهاي مناسب براي نشان دادن توانمنديهاي برتر فناوري پيشرفته ضد هوايي و سيستم سلاحهاي موجود نيز استفاده نمايد.فهرست مطالب مقدمهبخش اول: تأثيرات رواني عمليات هوايي عليه اهداف استراتژيكفصل اول: استفاده از حملات هوايي استراتژيك براي تحقق اهداف رواني جنگفصل دوم: جنگ جهاني دوم(1945-1941)الف _ آلمانب _ ژاپنج _ ايتالياد- ساير كشورهاي در حال جنگفصل سوم: كره(1953-1950)الف _ فشارهاي رواني ناشي از جنگ هواييب _ عمليات رواني، متضمّن حمله به مناطق استراتژيكج _ تهديد به استفاده از سلاحهاي هسته اي و گسترش جنگ تا كشور چيند- دلايل موافقت چينيها با پايان دادن به جنگفصل چهارم: ويتنام(1972-1965): الف _ يگان بمب افكن تندر( ) ب _ يگان يكم بمب افكن( )ج - يگان دوم بمب افكن( )د- وجوه تشابه ميان ويتنام و كرهفصل پنجم: جنگ 1991 خليج فارس: الف _ تلاش براي تغيير دولت عراقب- تلاش براي تغيير سياستهاي عراقفصل ششم: درسهايي براي فرماندهان: الف _ محدوديتهاي

مورد نظر در مورد تأثيرات حمله به مناطق استراتژيكب _ طرح ريزي در مورد اعمال فشار مضاعف بر دشمن، براي تأمين اهداف جنگيج _ در نظر گرفتن گسترش نيرويي دشمن به عنوان يكي از اهداف استراتژيكد _ توسعه توانمنديهاي امريكا براي حمله به اهداف بسيار ارزشمنده _ انجام عمليات رواني در كنار حمله هوايي به مناطق استراتژيكبخش دوم: تأثيرات رواني عمليات هوايي بر گسترش نيرويي دشمن: فصل هفتم: چگونه عمليات رواني مي تواند بر روحيه و رفتار نيروها در صحنه رزم، تأثير بگذارد؟الف _ تجارب جنگهاي كره، ويتنام و خليج فارسب- پيش بيني هايي با بهره گيري و مقايسه تجربه هاي جنگهاي كره، ويتنام و خليج فارسفصل هشتم: كرهالف _ نحوه استفاده و نقش سازمان ملل در ايجاد عمليات روانيب _ فشارهاي نظامي سازمان ملل كه باعث شد عده زيادي از صحنه رزم فرار كنند. فصل نهم: ويتنامالف _ نحوه استفاده و تأثيرات عمليات روانيب _ دلايل كم بودن آمارپناهندگان و اسراي ويتناميفصل دهم: خليج فارسالف _ نحوه استفاده و تأثيرات عمليات روانيب _ تأثير بمباران هوايي بر رفتار عراقيها در صحنه رزمج _ انگيزه اوليه و روحيه نظاميان عراقيد _ نقش يگانهاي هوايي در ايجاد انگيزه و روحيهه _ ساير عوامل رواني مربوط به بمباران و عمليات هواييفصل يازدهم: خلاصه اي از تجارب جنگهاي كره، ويتنام و خليج فارس: الف _ شرايطي كه الزاما باعث فرار از رزم و تسليم شدن نيروهاي دشمن نمي گردند. ب _ شرايطي كه باعث فرار و اسير شدن عده زيادي از نيروهاي دشمن، در صحنه رزم مي گردند. ج _ پايداري رفتارآلمانيها در جنگ جهاني دومفصل دوازدهم: درسهايي براي فرماندهان: الف _ تأكيد بر جنبه هاي رواني آموزش،

برنامه ريزي و عملياتب _ تصويب استراتژي كلي نظامي كه جنبه رواني حملات را تقويت نمايد. ج _ تضعيف روحيه دشمن، هدف يگانهاي هواييد- استفاده از مفاهيم عملياتي كه جنبه هاي رواني قدرت هوايي را تشديد مي كند. ه _ بهره برداري از اثرات رواني جنگ هوايي همگام با انجام عمليات زمينيو _ اجراي عمليات رواني از طريق حمله هواييز _ شناخت قدرت رواني و نقاط آسيب پذيري دشمن

در عملي كردن آن مقولات دخالت كند.بدون شك بدون نظامي فكري، فلسفي يا ديني، پايبندي به نوع خاصي از عقايد و ارزش ها يا سخن گفتن درباره تحولات لازم اين گونه امور، غيرممكن است. ازاين رو واضح است كه هرگونه تحول در زمينه روش يا رويكرد به  ارزش هاي موجود و تلاش براي طراحي و تدوين نوع جديدي از اصول و ارز ش ها، نيازمند دگرگوني در نظام باورها و عقايد پشت پرده اي است كه به هرگونه كنش ظاهري سروسامان مي دهد و اگر شاهد تحول و تطور نظام ارزش ها و مقولاتي __ كه قبلاً مقبول بوده __ باشيم، بايد بدانيم كه اين امر به شكل ژرف تر و بنيادي تر در حوزه عقايد و باورها رخ داده است. داشتن نظام جديدي از  ارزش ها و مفاهيم مربوط به آن، پيش از هرچيز نيازمند ارائه نظام فكري و اعتقادي نويني با مشخصات و مقتضيات خاص است و پس از آن، پرورش انسانِ جديدي است كه به تكاليف و الزامات بلافصل اين نظام جديد لبيك گويد. اين امر كه در عالم عرفان، طي دو مرحله تخليه و تحليه صورت مي گيرد، و چنان كه ديده مي شود عيناً و عملاً در عالم اجتماع، فكر، فرهنگ و هر قلمرو ديگري نيز با زبان خاص و جديدي ارائه مي گردد.«كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زنان»  كه امروزه از حالت «مسأله» خارج شده و به «مشكل» تبديل شده است، نمونه اي از هزاران هزار مسأله اي است كه به عنوان يكي از مظاهر و جلوه هاي يك بنياد و نظام فكري و فلسفي نمود يافته است و اين نخستين بار نيست كه بشر مي كوشد تا به مفهوم و مقتضاي يك دستگاه فكري و فلسفي جامه عمل بپوشاند؛ زيرا بارها پيش آمده

كه همه هم وغم عده خاصي از افراد __ كه معمولاً از مقام و موقعيت ويژه اي برخوردارند ___ براي عملي ساختنِ آن چه خود مي پندارند كه همه حق و حقيقت است و ساير افكار و انديشه ها باطل و ناروا است يا صلاحيت محوريت و مركزيت فكري واعتقادي را ندارند، بسيج مي شود. بيان اين مقدمه براي بحث از خاستگاه هاي مسأله اي به نام كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زنان است كه امروزه در كنار ساير مقولات مترادف خود به صورت محكي براي سنجش ميزان بهره مندي افراد، گروه ها حتي  اديان و باورها، از  اعتقاد به آزادي، مساوات، عدالت و … درآمده است تا به اين وسيله، آنان كه در مركزيت اداره جهان و افكار موجود در آن هستند، تعيين كنند كه كدام نژاد فكري در تنازعِ هميشگي موجود براي بقا، قدرت حفظ نسل و صلاحيت زندگي دارد يا مي تواند با انعطاف هايي كه انتظار مي رود از خود نشان دهد، در سرنوشت عمومي بشر ___ كه امروزه شبيه ده و دهكده اي شده است، __ شريك و سهيم شود؛ از اين رو پيش از بحث درباره مفهوم و مقتضاي آن، بهتر است به خاستگاه ها و بسترهايي اشاره كرد كه به تصويب وتجسم اين معاهده انجاميده است، در نتيجه ناگزير بايد به جست وجوي محوري ترين موضوع موردنظر كنوانسيون، يعني زن، پرداخت تا ميزان حقانيت و صدق ادعاهاي موردنظر كنوانسيون و نيز لزوم تحقق آن و پيامدهاي حتمي و گريزناپذيري كه با عمل به مقتضاي آن پديد مي آيد روشن شود.در جست وجوي زنانزن به عنوان يكي از دو نيمه بشر ، همواره ضمن مشاركت در ماجراي حيات بشري، به سبب قابليت ها و نوع خاصي از حالات، آمال، اميال و ويژگي هاي منحصرانه اي

كه داشته است، به شيوه خاصي با درون و باطن خود تعامل كرده و سخنان ناگفته يا ناگفتني خود را به فراخور مقام و موقعيتي كه فراهم آمده، با زبان ديگري غير از زبان صراحت بيان كرده است.اين سكوت اختياري را،  تقريباً كسي با خفقان و خاموشي اجباري ___ كه ناشي از جبر و زور است ___ يكسان نمي گيرد. آن چه دراين باره جاي شكايت دارد خاموش كردن افراد، به ويژه زنان است. اين امر نامبارك و مورد انتقاد كه از يك سو دست در دست يك جانبه نگري و خودكامگي دارد و از سويي پا بر گردن بيچارگان و فروگذاشته شدگاني نهاده كه آن ها را با عنوان رعيت هاي فرودست در خاموشي و خفگي فرو مي برد؛ آن هم نه فقط در حوزه كلام، بلكه سكوت مطلق و تمام عياري كه آن ها را چنان در ورطه بربريت غرق مي كند كه تا حدِ حيوانات و حتي جمادات بي مصرف، پايين مي آورد و هرگونه صلاحيت، كفايت، لياقت يا استعدادي را از آنان مي گيرد و يگانه حقي را كه براي آنان محفوظ نگه مي دارد و حتي آن را تكليف آن ها مي داند، حق برده بودن، برده ماندن و فرودستي هميشگي است.اين زمزمه دروني، حقيقتي است كه در طول تاريخ تحقق يافته است و عده اي بنابر اصول يا بر مبناي صلاح خود، زنان را به صورت برده درآورده و هرگونه حق و حقوقي را از آنان گرفتند؛ به گونه اي كه از دور دست هاي تاريخ تا امروز به صورت يك سنت از گذشتگان به اكنونيان و از اين راه به آيندگان منتقل شده است.ارسطو زن را موجودي ناقص قلمداد مي كرد. به عقيده او، طبيعت آن جا كه از آفريدن مرد ناتوان است،

زن را مي آفريند. زنان و بندگان از روي طبيعت محكوم به  اسارت هستند و به هيچ وجه سزاوار شركت در كارهاي عمومي نيستند. زنان در اين تمدن، فاقد آزادي بودند و اراده آن ها سلب شده بود؛ به گونه اي كه كمترين حق و صلاحيتي نداشتند و در بازارها خريد و فروش مي شدند. در تمدن رومي نيز ___ كه براساس تقديس قدرت برپا شده بود، ___ زن از همه حقوق مدني خود محروم بود؛   حتي شوهر قادر بود در زمينه پاره اي اتهام ها، دستور اعدام او را صادر كند. پدر او نيز از قدرت فوق العاده اي برخوردار بود؛ تا جايي كه  مي توانست فرزندانش را به قتل رساند يا آن ها را خريد و فروش كند. زن و تمامي اموالش جزء دارايي شوهر شمرده مي شد و در همه امور او، آن گونه كه مايل بود، دخل و تصرف مي كرد. به گفته يكي از جامعه شناسان، عقد ازدواج در اين تمدن، براي زن به منزله پيمان بردگي و عبوديت بود؛ درحالي كه  او قبل از اين پيمان نيز برده پدرش شمرده مي شد. تمدن هندي نيز __ كه براساس نظام  اخلاقي «دارما» بنيان نهاده شده است __ با نظام طبقات اجتماعي، ارتباط تنگاتنگي دارد. در اين تمدن، زن از حق انتخاب همسر محروم بود؛ چه رسد به اين كه به حق جدايي و طلاق بينديشد. فقط دسته اي از زنان كه «خادمان خدا» يا «خدمتكاران معبد» بودند، آشكارا در خدمت اشتهاي كاهنان قرارداشتند و در بين كاهنان، ازدواج هاي گوناگوني نظير: ازدواج غاصبانه،  ازدواج از روي محبت، ازدواج خريدني، ازدواج در بچگي و چند همسري رواج داشت.  زن در اين تمدن همواره كمتر و فرودست تر از مرد بود كه اين مرد

يا پدر بود يا شوهر يا پسر. به گفته اسطوره هايشان، هنگامي كه خداوند اراده كرد تا زن را بيافريند، متوجه شد كه مواد لازم براي خلق او، هنگام آفرينش مرد تمام شده است؛ ازاين رو به ناچار او را از ته مانده هاي موادي كه از خلقت مرد باقي مانده بود، آفريد. در اين تمدن زن را موجودي نفرين شده و وباي كشنده مي پنداشتند. در كتاب هاي چيني قديم، زن آب دردآوري خوانده مي شد  كه جامعه را مي شويد و سعادت و سرمايه آن را مي برد و مرد نيز زن را شري مي دانست كه با ميل خود، او را نگه مي داشت و هرگاه اراده مي كرد ___ به شيوه اي كه خود مي پسنديد ___  از دست او خلاص مي شد.  در ميان يهوديان نيز وضع از اين بهتر نبود. يهوه در آخرين بند از فرمان هاي دهگانه اش، زنان را در رديف چهارپايان و اموال غيرمنقول قرار داده است. يهوه خود آفريده تصور و خيال قوم يهود بود و اين قوم نيز مانند همه اقوام جنگجو، زن را مايه مصيبت و بدبختي مي دانستند؛ به گونه اي كه وجود او را فقط ازآن رو تحمل مي كردند كه يگانه منبع توليد سرباز بود.  آن ها او را كثيف و پليد پنداشتند؛ به همين سبب او را مورد ستم قرار دادند و به چشم موجودي كه مسوول گناه اوليه آدم است، به او نگريستند و اين معصيت را اشتباه بزرگي قلمداد كردند كه به شكل موروثي از حوا به ساير همجنس هاي او ___ از راه زاد و ولد ___ منتقل شده است؛ چنان كه حتي يكي از پيامبران بني اسرائيل گفته است:«اينك من در معصيت سرشته شدم و مادرم با گناه مرا آبستن گرديد.» زني كه دختر به دنيا

مي آورد نيازمند غسل دوباره بود؛ اما پسر  كه به عهد خود با يهوه مي باليد، هميشه در نماز خود تكرار مي كرد:«خدايا تو را سپاسگزارم كه مرا كافر و زن نيافريدي.» اين مقدار اندك كه در مقايسه با گستره زماني و مكاني جهان آن روزگار، قطره اي نيز به حساب نمي آيد، براي دانايان اهل اشارت، كافي و وافي است و جوينده مطلب مي تواند از لابه لاي آن چه گذشت، ديدگاه حقيقي مردمان آن روزگار را درباره زن و شيوه تعامل و برخورد با او دريابد. لازم به ذكر است كه اگر پهلوانان و مردمان عادي و مقدس مآبان اندك مايه چنين برخوردي داشتند، جاي تعجب و انكار نبود؛ زيرا فيلسوفي نظير افلاطون نيز كه طرفدار زنان بود، خدا را شكر مي كرد، كه مرد آفريده شده است. اين كه چرا و چگونه اين وضعيت اسفبار پديد آمد و چرا با وجود كمبودها و بي رحمي هاي فراواني كه داشت تا اين حد دوام آورد، بحثي لازم و درخور توجه است و پاسخگويي درست و دقيق به آن مي تواند بسياري از گمشده هاي ما درباره موضوع زن درگذر تاريخ را آشكار كند؛ اما اين كه با چه موضع و ديدگاهي به پاسخگويي اين پرسش بپردازيم، راه ما را از ديگران جدا مي كند؛ زيرا چنان كه در مقدمه اين بحث گفته شد، هيچ بحث و موضوع محوري و بنياديني وجود ندارد كه بدون پشتوانه فكري يا فلسفي محكمي قادر باشد به شكلي استوار و متين قد علم كند يا براي مدتي طولاني، دوام آورد؛ ازاين رو در گام نخست براي پاسخگويي به اين پرسش كه علت دوام طولاني اين ديدگاه فرودستانه و بردگانه به زنان چيست؟ به فلسفه، عقيده، جهان بيني، ايدئولوژي

يا رسوم و القابي از اين تبار مي رسيم كه به عنوان پايه و بنيادي محكم، نه تنها اين گونه بيدادهاي جبارانه و بي مهر و مروت را روا مي ديده اند، بلكه راه رهايي و سعادت دنيا و عقباي افراد را در اين گونه برخورد و تعامل مي دانسته اند.بدين ترتيب در بازخواني سرگذشت تمدن هاي نامدار و پرهيبت و جلالي كه در تاريخ سراغ داريم، چنين احساس مي شود كه روح بيداد و ستم در سراسر جان و جهانشان دميده شده است و علاوه بر مردان و پسرك هاي جواني كه اسير و برده بودند، همه زنان كه به عبارتي مادران، خواهران، همسران پهلوانان، اشراف و دنياداران بودند، در كل شبيه مال و دارايي و شايد هم كمتر و بي ارزش تر از آن تصور مي شدند؛ ازاين رو حضور آنان در سير پرمرارت تاريخ خود، بيشتر  حاشيه اي و در سايه مخوف اهرام و  ديوارهاي بلندخانان و خاقان ها يا امپراتوران و فاتحان يا فيلسوفان و كاهنان بوده است.به كدامين گناه؟ اين پرسش بجا و درست به اين سبب طرح مي شود تا زمينه ورود به نقد رويكردها و ديدگاه هاي جهان قديمي، اعم از: دنياي فيلسوفان، پهلوانان، حاكمان و دنياداران فراهم شود. پاسخ به اين پرسش، به شيوه هاي گوناگوني امكانپذير است و هركس يا گروهي با توجه به خاستگاه فكري و بستر اعتقادي خود، مي تواند به آن پاسخ دهد؛ اما بدون شك اصلي ترين پاسخ، فقط با شناخت علت اصلي اين جفاها __ كه همان ديدگاه و موضع فكري آن روزگاران است __ امكانپذير مي شود؛ از اين رو پيش از اقدام به نقد اين مسأله به اشراق نوراني و پرفروغي اشاره مي كنيم كه در جهانِ سراسر فرسوده و غبارگرفته آن روزگاران درخشيدن گرفت و

هواي تازه اي را در فضاي سنگين و تحمل ناپذير آن دوران جاري ساخت.دين اسلام كه به عبارتي آخرين برنامه خداوند براي هدايت و رستگاري بندگان سرگردان و بي سامانش بود، در فضايي ظلماني تر از سايه  اقليم ها و قلمروها ظهوركرد كه علاوه بر فقر معرفتي و  اعتقادي از جهت پيشرفت هاي ظاهري و علمي نيز به معناي درست كلمه، تهيدست و بينوا بودند. در حال و هواي جهالت زده و تاريك آن زمان، اسلام عهده دار اقامه و اداره نهضت حقيقي و اساسي تمام عياري شد كه هنوز هم يگانه و بي نظير است.خاستگاه هاي كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زناندرباره زن و جايگاه او، سخنان گزاف و خلافي بر دل و زبان رانده شد كه روح و جانمايه همه آن ها، اشباع غرايز و خواسته هاي نامتعادلي بود كه روح انصاف و مروت را حتي در گور نيز راحت و رها نمي گذاشت. و اين امر نه تنها در جهان قديم، بلكه در دوره هاي جديد نيز بر زبان رانده شد.در فرانسه كنفرانسي برگزار شد تا به حقيقت وجود زن دست يابد و بفهمد كه آيا از نوعِ انسان است يا از قماش ديگري است. مجامع كليسايي پرسشي را به اين مضمون طرح كردند كه اكنون كه زن از روحي مانند مرد برخوردار نيست، آيا بايد ميان وحوش قرار داده شود يا در ميان موجودات متفكر؟ چنان كه «وستر مارك» مي گويد:«يكي از بزرگ ترين كشيشان در مجمع ماكون تصريح كرد كه زن نه به نوع بشري تعلق دارد ونه با آن در ارتباط است.» «ژان ژاك روسو» معتقد بود كه زن طبيعتاً ضعيف است و ايده هاي خود را در حدي وسيع بسط نمي دهد.  به نظر او

مطالعه حقايق مجرد از عهده آنان (زنان) خارج است و تمام تحصيلات آن ها بايد جنبه عملي داشته باشد؛ زيرا ابداع و ابتكار از عهده آن ها خارج است.  در جاي ديگر مي گويد: زن فقط براي خاطر مرد وجود دارد؛ يعني براي اين خلق شده است كه پسند او واقع شود و از او اطاعت كند … آن هايي كه از مساوات زن و مرد طرفداري مي كنند، پرت مي گويند.  در نتيجه معتقد بود كه كل آموزش زنان بايد توجه به مردان باشد. ديده مي شود كه اين مرد نامدار عصر روشنگري كه عده فراواني او را پدر و مبناي بسياري از جريان هاي فكري، ادبي، سياسي و .. مي دانند، چنان موضع مي گيرد كه گويي در عصر جديد مبتني بر خرد و فرديت انسان، ذهنش همانند گذشتگان كار مي كند. چون در مجمعي نيز كه در سال 582 م. در روم برگزار شد، به تصويب رسيد كه زن  موجودي است كه روح ندارد؛ ازاين رو هرگز وارث بهشت نمي شود و به ملكوت آسمان ها راه نمي يابد و پليد و ناپاك است. ازاين رو حق سخن گفتن، خنديدن يا گوشت خوردن هم ندارد. اوج كار او اين است كه اوقاتش را در خدمت ارباب خود (مرد) ودر عبادت پروردگارش سپري كند. اگرچه همه اين كردارهاي ناروا و سخنان نابجا، فضا را به قدر كافي نفت آلود كرده بود كه با يك جرقه، آتشي در خرمن جهالت و خرافه ابناي زمانه بزند، ولي به نظر مي رسيد كه هنوز مايه هايي براي بقاي وضع موجود باقي مانده بود يا هنوز فضاي كافي براي اين انقلاب فراهم نبود.انقلاب فرانسه همان جرقه اي بود كه آتش افروزي كرد و با توجه به زمينه ها، جوانب و چارچوب

خاصي كه داشت، به شكل خاصي نيروهاي غيرفعال را به كار گرفت و آن ها را با ترسيم دورنماهاي خود درجهت اهداف مورد نظر خود بسيج كرد. با شكل گيري اين انقلاب، بسياري از معادلات و مناسبات حاكم تغيير كرد و شكل نويني از مباني و هنجارها ظاهر شد؛ بنابراين طبيعي بود كه با صراحت اعلام كند كه مخالف جباري هاي ظالمانه و بي دليل قبلي است و به ياري مردم مي كوشد تا نظام نويني را با اصول و حقوق مشخصي برپا سازد. آزادي، برابري و برادري شعاري بود كه مي توانست بيانگر صداي انسان هايي باشد كه از سپيده دم تاريخ خود، همواره در رنج و عذاب بوده اند؛ ازاين رو قشر عظيم كارگران مزارع __ ازجمله زناني كه در زير يوغ فئودال ها، امپراتوران و ساير شاخه هاي ظلم و طغيان گرفتار آمده بودند، __ به اين نداي مسيحايي لبيك گفتند و با آن همراهي كردند.اين مسأله در آغاز، امري نيك و فرخنده جلوه كرد؛ زيرا حقيقتاً براي آن هايي كه تجربه اي از زيستن در فضاي آزادي و مساوات را نداشتند، حتي نام اين كلمات و عبارات نيز خرسندكننده و كافي بود؛ ازاين رو بردگان آزاد شده، بسيار خوشحال شدند و از آن پس در شكل كارگران كارگاه ها راهي شهرها و به زودي در شهرها ساكن شدند و ازا ين كه مي توانستند آزادانه رفت وآمد كنند، براي آن ها دستاورد بزرگي به شمار مي رفت كه اين خوشي ديري نپاييد؛ زيرا اين وضعيت جديد حقايقي را برملا ساخت كه قبلاً پيش بيني نشده بود. ساعات كار، طولاني و خسته كننده بود و درمقابل، دستمزد آن در مقايسه با مخارج شهر و تورم و گراني كالاها بسيار كم بود. آن ها به ظاهر در

آغاز آزادي خويش، نشاني از ارباب نديدند؛ ولي وجود باطني او، در نيازِ كارگران به كار براي ادامه حيات و زورگويي و جباري صاحب كارگاه و چلاندن دستمزدها، هم چنان ماندگار بود. زنان نيز كه در اين انقلاب كوشيدند تا از تلاش هاي لازم دريغ نورزند، پنداشتند كه از بركات آن، سهم شاياني خواهند داشت؛ البته اين امري طبيعي بود؛ زيرا فراخوان عدالت و آزادي، تنها براي رهايي از بردگيِ اربا ب هاي زميندار نبود، بلكه محتواي عميق تر آن، رهايي از كردارهاي ستمگرانه و جبارانه مردها و قبل از آن ايده ها و تصورات نادرست و نارواي مردها درباره زنان بود و واضح است كه بازگردان اين اعتبار از دست رفته، غنيمت و فتح بزرگي به شمار مي رفت. بااين حال چنان كه بعدها به خوبي مشاهده شد، در اين انقلاب سهم زن از آزادي، همان كلمه آزادي است كه در زبان فرانسه به صورت مؤنث بيان مي شود.(La liberate)زنِ برده وكلفت كه از مزرعه و قلعه ارباب رهايي يافت، براي امرار معاش و حفظ حيات خود، نيارمند كار با شيوها ي جديد درجايي جديد و براي اربابي جديد شد. اما آن چه در اين محيط كاملاً تازه رخ مي داد، با آن چه كه قبلاً در كشتزار و مزرعه وجودداشت، بسيار متفاوت بود. مناسبات حاكم بر فضاي كار، حقوق وتكاليف آن ها، كاملاً دگرگون شده بود؛ ازاين رو زن را ناگزير مي كرد كه پاره اي از عادات و خواسته هاي خود را كنار گذارد و به خواسته ها و اعمال ديگري عادت كند؛ به همين سبب ناگزير شد به فرهنگ حاكم بر كارخانه و نحوه تعامل افراد با يكديگر خو كند و ويژگي هاي خود را با اين مبنا هماهنگ سازد؛ زيرا اربابان سرمايه دار

جديد از نظريه اي حمايت مي كردند كه معتقد بود راز ماندگاري انواع زيستي، قدرت سازگاري است؛ ولي ديري نپاييد كه متوجه شد، آن چه به عنوان نتايج و شعارهاي اوليه انقلاب، يعني آزادي، برابري و برادري تحقق يافته و در جريان است، چيزي جز اسارت، تبعيض و دشمني نيست.بدين ترتيب همه جوانب وجودي زن براي حضور در جامعه اي كه برايش ساخته بودند، بسيج شد تا دست كم بتواند زنده بماند؛ اما در كوتاه مدت متوجه شد كه آن چه او به عنوان كار انجام مي دهد، با آن چه مردهاي ديگر انجام مي دهند از جهت زمان و ميزان كار با يكديگر تفاوتي ندارد؛ ولي مزدي كه به او مي دهند، نصف و شايد كمتر از نصف دستمزد مرد است؛ به همين سبب براي «احقاق حق» خود به پا خاست؛ ولي با مخالفت ارباب جديد و مردهاي همكارش __ كه بيم حفظ موقعيت خود را داشتند __ روبه رو شد و كم كم مسأله تلاش براي رعايت مساوات در دستمزدها به زمينه اي براي شكاف و جدايي ميان دو نيمه بشري (زن و مرد) تبديل شد و آتش اختلافات از اين به بعد شدت بيشتري يافت.مطالبه قانوني حقوق زنانتا حدود سال 1900، زن كمتر داراي حقي بود كه مرد ناگزير باشد از روي قانون آن را محترم بدارد.  بااين حال حوادثي كه در ابتداي صنعتي شدن كارگران رها شده از مزارع رخ داد، سبب پيدايش زمينه هايي شد كه به نوعي از آرامش و استقرار حكايت مي كرد؛ البته اين امر نه به سبب پاسخگويي به مطالبات زن، بلكه به حرمت ماشين آلات صنعتي و ساختمان هايي كه براي آن ها بنا شده بود، واقع شد؛ زيرا ثبات و استقرار، لازمه موفقيت سرمايه گذاري و پيشرفت افزون تر است. زنان با

رقابت خود در زمينه كاريابي از مردان موفق تر بودند؛ زيرا كارخانه دارها و سرمايه گذاران، آن ها را كارگران ارزان قيمت تري قلمداد مي كردند كه با توقع كم، مشغول كار مي شدند.براي اولين بار در سال (1882 م.) قانوني در انگلستان تصويب شد كه به موجب آن، زنان انگلستان مي توانستند پولي را كه از راه كار دريافت مي كردند، براي خود نگه دارند؛ البته اين ترفند بسيار زيركانه اي براي كشاندن زنان به كارخانه ها بود. بااين حال هم چنان كه گفته شد، زنان از حقوق و مزايايي كه در قبال كار يكسان با مردها دريافت مي كردند، راضي نبودند؛ ازاين رو كوشيدند به شيوه اي قانوني و فراگير، مطالبات حقوقي خود را مطرح كرده و بستر اجرايي آن را نيز فراهم كنند.اين مرحله از تاريخِ فعاليت هاي آزادي خواهانه زنان، مهم و مؤثر افتاد و مورد حمايت بسياري از طيف ها و اقشار مختلف قرار گرفت؛ به گونه اي كه با كسب مشروعيت هاي ملي و بين المللي متعدد، به عنوان يك مسأله بشري درعرصه جهاني مطرح شد و سبب پيدايش جريان هاي فكري، فلسفي، سياسي،  اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي بسياري شده است. اين تلاش ها كه از همان آغاز نهضت زنان براي كسب مساوات در دستمزدها و ساير مسائلي از اين قبيل شروع شد، مراحل تكاملي متعددي را پشت سرگذاشت. جانمايه همه اين تلاش ها، چنان كه در فعاليت هاي اعتراض آميزي كه عليه اعلاميه حقوق بشر فرانسه صورت گرفت، بر سه نكته اساسي تكيه داشت:1.زن، انساني بالغ و كامل است و در برابر مردان، به ويژه در زندگي زناشويي، از استقلال، اختيار و حقوق انساني برخوردار است.2. زن از نظر فكري، انساني آزاد و مستقل است.3. زنان بايد در مسائل سياسي شركت كنند و از حقوق مساوي با مردان برخوردار باشند.  در

اين جا به قصد بررسي اين سيروسلوك حقوقي، فهرست وار به پاره اي از اين تلاش ها اشاره مي شود:1.    كميسيون مقام زن؛ تأسيس سال (1945 م.)2.    اعلاميه جهاني حقوق بشر؛ مصوب سال (1948 م.)3.    كنوانسيون حقوقي سياسي زنان؛ صوب (1952 م.)4. كنوانسيون رضايت براي ازدواج مصوب (1962 م).5. اعلاميه رفع تبعيض عليه زنان؛ مصوب (1967 م).6. كنفرانس جهاني زنان، مكزيكوسيتي (1975 م).سال (1975 م.) كه «سال جهاني زن» ناميده شده است، به منظور تشجيع مشاركت زن به شكلي حقيقي و كامل درجهت ادغام تام او در حيات اجتماعي، اقتصادي و سياسي صورت پذيرفته است.  با اين حال بيشتر آمال و انديشه هايي كه انتظار مي رفت از راه اين گونه پيمان ها و قطعنامه ها تحقق يابد، يا تحقق نيافت يا نتوانست انتظارات را برآورده سازد. شكي نيست كه در اين امر، عوامل متعددي دخالت داشته اند. با اين حال، اين عدم وصول به مراد، نه تنها باعث ركود اين گونه تلاش ها نشد، بلكه رستاخيزهاي بزرگ تري را پديد آورد كه به طوركلي در سيماي كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زنان متبلور گشت.به عبارت روش تر، با آن كه در قطعنامه هاي مختلف، موضوع برخورداري زن از مواهب اجتماعي، فرهنگي و … مورد توجه واقع شده بود، نتوانست رضايت كامل طرفداران تساوي مطلق زن و مرد، از همه جهات را برآورده سازد؛ از اين رو با تأثير جنبش هاي فمينيست بر مجامع بين المللي، مهم ترين معاهده و نظام نامه حقوقي زنان به تصويب رسيد. در مقدمه اين كنوانسيون با يادآوري وجود اسناد مزبور و با اشاره به قطعنامه ها، اعلاميه ها و توصيه نامه هاي پذيرفته شده ازسوي سازمان ملل و ديگر سازمان هاي تخصصي وابسته به سازمان ملل در زمينه ارتقاي تساوي حقوق زنان و مردان، ابراز نگراني شده است كه به رغم اين اسناد و

ابزارهاي مختلف، تبعيض گسترده عليه زنان ادامه دارد. بدين ترتيب زمينه تحقق يافتن آرزوي ديرينه جبهه هاي طرفدار زن و تصويب خواسته هاي آنان به صورت يك قانون جهاني فراهم گرديد. اين كنوانسيون كه در تاريخ (18/12/1979 م. 12/6/1360 ه_ .ش) به تصويب رسيد، ازسوي مجمع عمومي سازمان ملل اعلام گرديد كه از سوم سپتامبر (1981) به اجرا درآيد؛ كنوانسيون، مشتمل بر يك مقدمه نسبتاً مشروح و 30 ماده است كه در شش بخش تنظيم شده است. البته تصور مي شد ___ و هنوز هم اين پندار وجود دارد ___ كه اين مسأله قادر است همه كاستي هاي موجود در حوزه تعامل با زنان را جبران كند و به صرف اجراي اين معاهده، مي توان به گمشده تاريخي خود در اين گستره دست يافت.شكي نيست چنين كردارهايي به نوبه خود جاي تقدير دارد، ولي به نظر مي آيد براي علاج  قطعي و كامل اين آفت، عزمي فراگير و همگاني نياز است تا با همياري و همكاري خبرگان و نخبگان بشري به مقصد نهايي خود رسد.در نگاه اول، حضور گسترده  كشورهاي جهان در اجلاس هاي جهاني و كنفرانس هاي گوناگون ___ كه پس از تصويب اين كنوانسيون برپا شده ___ دست كم نشانگر توجه اين كشورها به اين امر مهم است؛ بنابراين اميد مي رود در صورت وجود حسن نيت، صداقت، حق جويي، حقيقت پذيري، دوري از پيشداوري هاي مبتني بر رسوبات ذهنيِ تاريخي، عدم تعصب به يك ايده و الگوي فلسفي خاص و ساير شرايط لازم براي حل اين معضل بشري، نتايج خوب و مباركي از اين تلاش ها حاصل شود.بااين همه نبايد فراموش كرد كه اين امر، حتي اگر مورد اجماع جهاني هم واقع شود، نبايد به شكل يك

مسأله مقدس و آيه تغييرناپذير آسماني تلقي شود؛ به طوري كه هرگونه تلقي و قرائتي غير از قرائت رسمي از اين كنوانسيون، نوعي كفر و زندقه به حساب آيد و صاحب آن گرچه بر حق باشد، به عنوان مرتجع و سنتّي و القاب و عناويني از اين قبيل، متهم و رانده شود. اين يك عزم بشري براي حل معضلي است كه به دست بشر و درپي دخالت فزون طلبانه او در قوانين و سنن حاكم برجهان پديد آمده است؛ ازاين رو اعتماد به معصوميت اين عزم و رد هرگونه احتمال اشتباه در آن ، خطايي بزرگ و جبران ناپذير است؛ زيرا هنگامي كه عده بسياري در امري به توافق مي رسند، فارغ از پاره اي امور، يافتن خطا و اشتباه در آن، دقت و ظرافت خاصي مي طلبد؛ البته هرگاه چنين نقدي مشاهده شود، بايد با بصيرت و درايت خاصي به ملاحظه آن پرداخت. شكي نيست كه يك جماعت بشري نيز مانند يك فرد در معرض خطا و نسيان است.به هرجهت اكنون كه اين كنوانسيون ___ به مثابه آخرين و مدون ترين تلاش حقوقي مجامع مشهور به دفاع از حقوق بشر ___ تصويب شده و به عنوان يك سند جهاني مورد استناد و استشهاد است و ازسوي ديگر، دست هاي پيدا و پنهان فراواني براي الزام كشورهاي مختلف جهان به پذيرش و پايبندي به آن وجود دارد؛ بااين حال به عنوان متهم يا حتي مجرم، بايد اين امكان وجود داشته باشد كه آخرين حرف هاي خود را دراين باره بر زبان آوريم.اصلي ترين و بنيادي ترين موضوع كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زنان، ضرورت تساوي و برابري زنان و مردان در همه شوون است؛ بنابراين اگر اين اصل را جانمايه كنوانسيون قرار دهيم، مي توان سراسر

كنوانسيون را در سه محور تلخيص كرد:1.  زنان و مردان، تفاوت هاي طبيعي و جنسيتي انكارناپذيري دارند. 2.  تفاوتهاي جنسيتي و طبيعي نبايد موجب وضع قوانين نابرابر، نامتساوي و متمايز ميان زنان و مردان شود؛ بلكه بايد در همه شوون براي آن ها قوانين برابر وضع شود. چنان كه واضح است، ناديده گرفتن تفاوت هاي جبري و اكتسابي، امري است كه بطلان آشكار آن نيازي به دليل ندارد و هركس با نگاهي، هرچند سطحي به خود و اطرافش اين امر را نه تنها در ميان مردان و زنان، بلكه در ميان مردها با يكديگر و زنان با يكديگر نيز مي بيند؛ زيرا اعتقاد به يكسان بودن تمام افراد بشري ___ اعم از زن و مرد___ در همه شرايط و از هر لحاظ، امري بسيار كلي است و به هزاران تبصره و توضيح نيازمند است. ازسوي ديگر اگر اين  امر واضح و بديعي بود، قطعاً همه افراد آن را بدون نياز به استدلال درك مي كردند و ديگر نيازي به توضيح يا تصويب قانون نداشت؛ بدين سبب بانيان كنوانسيون نيز در مواد چهارم و دوازدهم كنوانسيون و موارد گوناگوني از اعلاميه پكن، خواستار توجه جدي به تمايزات طبيعي ميان زنان و مردان در دوران بارداري و وضع قوانين خاصي براي دوره شيردهي شده اند و اين امر نشان مي دهد هرچند بانيان كنوانسيون كه در نظر، به عدم وجود تفاوت هاي ميان زن و مرد قايل هستند، ولي در عمل به وجود اين تفاوت ها گردن مي نهند.پديد آمدن حالات و  اوصاف گوناگون از هر جنسي كه باشد، امري واضح است؛ همچنين روشن است كه  تعامل و برخورد هر يك از آنان در برابر هركدام از اين حالات متفاوت است و اين

امر حتي درباره حالت واحد براي افراد مختلف نيز صادق است؛ يعني كاملاً واضح است كه افراد مختلف (مثلاً مردها) در برابر يك حالت واحد، برخورد يكساني ندارند و روش واحدي را پيشنهاد نمي كنند؛ آشكار است كه اين امر در دايره زنان و مردان و برخورد آن ها با يك حالت واحد شدت بيشتري مي يابد و تفاوت در تعامل، كاملاً واضح است.حاكميت  انديشه هاي علمي و اعتقاد به تجربه و آزمايش به عنوان ابزارها يي براي تعيين ميزان صحت وسقم يك مسأله يا حتي صدق و حقانيت آن، امري است كه از مدت ها قبل بر محيط غرب ___ كه كنوانسيون نيز يكي از فرآورده هاي آن است ___ سايه افكنده و هنوز هم با قدرت به حيات خود ادامه مي دهد. بااين حال هنوز به اين پرسش اساسي پاسخ داده نشده است كه آيا صلاحيت، كارآمدي و فايده كامل اين كنوانسيون براي ساخت فردايي بهتر و روشن تر براي زنان آزموده شده است؟ اگر چنين است، واقعاً دستاورد حقيقي اجراي بندهاي اين كنوانسيون و التزام عملي به آن چه بوده است؟ و اگر هم اين امر انجام نشده، آيا اين كنوانسيون برخلاف ساير موارد مشابه، از قاعده آزمون جدا است يا اين كه پيش از آزمون چنان به صدق و حقانيت آن يقين حاصل شده است كه در شفابخشي و تأثير مثبت آن، جايي براي شك و شبهه وجود ندارد؟حقيقت اين است كه هيچ كدام از اين احتمالات صدق نمي كند و در هيچ جايي، در هيچ مكتبي  و  مرامي، هيچ گونه تضميني براي صدق مطلق و بي چون و چراي افكار بشري صادر نشده و هيچ حكمي مبني بر نفي هرگونه آفت و آسيب آجل و

عاجل درباره آن ها بيان نشده است.اكنون مي توان گفت كه واقعاً هدف طراحان و طرفداران اين كنوانسيون براي اجراي بي چون و چراي مواد و بندهاي اين معاهده چيست؟با لحاظ كردنِ «غرب مداري» و تلاش بي وقفه و همه جانبه غربيان براي در نورديدن مرزهاي ملّي و حضور آزاد و مسلط آنان در آن سوي مرزهاي خود به منظور نقل وانتقال سريع و مطمئن كالا و سرمايه ___ كه در ادبيات علمي و فرهنگي، «جهاني شدن جهاني كردن»  ناميده مي شود ___ تنها جواب ممكن براي پرسش از علت اصرار بانيان و طراحان اين كنوانسيون است؛ زيرا آن چه در عمل ديده مي شود اين است كه كنوانسيون ياد شده در هيچ جاي دنيا، حتي مهد ميلاد آن تحقق كامل نيافته است؛ تا جايي كه عده اي ادعا مي كنند اين كنوانسيون، امري جديد يا برنامه نويني براي آن ها نيست؛ بلكه مفاد آن از وضعيت موجود در جامعه آن ها برگرفته شده است. عده اي ديگر نيز آن را برنامه خاص خود قلمداد كردند؛ چنان كه «مادلين آلبرايت» در نطق افتتاحيه خود در اجلاسيه پكن گفت:«مفاد كنوانسيون رفع تبعيض، در راستاي تعميم و تعميق سياست هاي آمريكا گام برمي دارد.»ازاين رو مي توان اين كنوانسيون را فارغ از مطالب و مندرجات آن، در اصل قرباني تئوري يكسان سازي جهان، براي اداره راحت تر آن ازسوي جهان داران از راه طعمه قراردادن قشر عظيمي از افراد انساني (زنان) دانست. ادعاي جهاني بودن آن و اصرار بر مجبور كردن همه كشورها (با فرهنگ ها و … مختلف)، در حقيقت به معناي غرب مداري و اعتقاد به افكار حاكم بر آن ازجمله: ليبراليسم، اومانيسم، سكولاريسم و… و نفي هويت، تاريخ و رويكردهاي ملل غير اروپايي است.افزون بر اين با محور قرار دادن تاريخ غرب و

سير تحولات رخ داده در بستر آن، مي كوشند جهان را در ثمره و لوازم منطقي آن ها سهيم كنند؛ زيرا تلاش هاي متعددي كه در غرب براي احراز حقوق زنان صورت گرفت، امري است كه با توجه به اوصاف و مراتب گوناگون آن تحقق يافت و بدون شك تلاش براي تعميم دستاوردهاي يك تاريخ و فرهنگ خاص به خارج از مرزهاي آن، هيچ يك از مشكلات فرهنگ صادركننده را حل نمي كند، بلكه در حوزه وارد شده نيز به دليل عدم وجود سابقه مقدمات آن، همچنين به سبب عدم همخواني با دستاوردهاي تاريخي آن منطقه، قادر به تعامل سازنده و راهگشا نيست و نمي تواند مشكلات آن را حل كند؛ درنتيجه بحران زا خواهد شد؛ زيرا يك گسست تاريخي را پديد مي آورد و از هرگونه پيوند مثبت و سازنده با مسائل و دلمشغولي ها باز مي ماند.توجه به وضعيت حاكم بر جهان غرب در زمينه مسائل زنان، چه از اجراي كامل كنوانسيون ناشي شده باشد، چه كنوانسيون برآيند آن باشد، نشان مي دهد تعميم اين الگو، صرفاً تكثير بي محتوا و غيركارسازي است كه به هيچ شكل روش حل مسائل و مشكلات را ارائه نمي كند؛ زيرا كمتر ديده مي شود كه تكثير يك الگو و تعميم آن به يك محيط ديگر، عاملي براي حل مشكلات باشد؛ به ويژه آن كه آن الگو به طور ذاتي داراي انواع آفات و آسيب هاي متعدد باشد.روابط آزاد پيش از ازدواج،  حاملگي ناخواسته و زايمان ها و مواليد نامشروع و عقده هاي رواني، خانواده هاي تك والديني (مادر و فرزند)  روسپيگري، شيوع و گسترش بيماري هاي مقاربتي، كاهش (سيرنزولي) جمعيت، اشتغال آسيب زاي زنان، روابط آزاد جنسي و … نمونه هايي از واقعيت موجود در كشورهاي صادركننده كنوانسيون است و بدون

هيچ شبهه اي، نمي تواند به عنوان عامل رهايي بخش زنان يا تلاش قاطع براي رفع هرگونه تبعيض از آن ها و ايجاد مساوات كامل و هم جانبه در همه زمينه ها قلمداد شود و اگر تعميم الگوي حاكم بر جهان غرب را براي ارتقاي وضعيت زنان مفيد بدانيم، ناگزير بايد پيامدهاي گريزناپذير آن را نيز بپذيريم و اين امر فقط هنگامي ضرورت مي يابد كه فاقد الگوي ديگري باشيم. درغيراين صورت و با وجود الگو يا حتي الگوهاي جايگزين، مي توان به نقد و ارزيابي عميق تر و جدي تر اين كنوانسيون پرداخت؛ زيرا به روشني مي توان گفت كه اين كنوانسيون، كامل ترين و كارسازترين تلاش علمي و حقوقي براي رفع تبعيض از زنان نيست؛ هم چنان كه آخرين تلاش نيز به شمار نمي آيد.نقد اين كنوانسيون ___ به عنوان يك حق ___ براي هر فرد، گروه، جماعت، جمعيت و  به ويژه براي يك دين آسماني محفوظ است و نمي توان بدون توجه به آرا و آرمان هايي كه دارد، كسي را به پذيرش بي چون و چراي آن ملزم كرد؛ به ويژه آن كه در عالم مشهور به دموكراسي، اين مسأله امري بديهي است؛ اگرچه امروزه درپي حاكميت و استيلاي فلسفه هاي اومانيستي، ماترياليستي، سكولاريستي و ساير القاب و عناوين دنيازده فن سالار و سرمايه دار، كمتر به راي و نظر يك دين به عنوان يك انديشه قابل توجه، گوش فرا مي دهند وديدگاه هايش را در امور و برنامه هاي كلان به كار مي گيرند، آن چه واقعيت دارد، حضور غني انديشه هاي متعالي و معصوم ديني در حوزه فكر و انديشه است.اتفاقاً اين كنوانسيون، از همان روزهاي آغازين تصويب خود، مورد توجه دعوتگران و مصلحان ديني اسلام قرار گرفت؛ زيرا آن ها دست كم از زمان مرحوم سيد جمال با باورهايي نظير: تجدد

و نوسازي همه جانبه جامعه، روبه رو بودند و ازسويي به اهميت مسأله زنان آگاه بودند  و در حد توان درجهت اصلاح وضع آنان كوشيدند. اتفاقاً يكي از مهم ترين مسائل مورد توجه آنان، بررسي وضعيت زن، به ويژه در چند مرحله مشخص از تاريخ بود كه عبارت است از:الف. زن در عصر شكوفايي تمدن يونان و روم.ب. زن در قرون وسطا، زن در دوره رنسانس و جديد. ج. وضعيت زن قبل از ظهور اسلام. زن در عصر پيامبر اسلام(ص) و صحابه.د. زن در عصر انحطاط مسلمانان.و. زن در دوره بيداري مجدد  اسلامي و حركت آن.موارد ذكر شده ازجمله عنوان هاي بسيار مهم و جدي اي بود كه مدنظر اين دعوتگران قرار گرفت.موضوع زن و بررسي ابعاد پرپيچ و خم آن، براي اسلام امري بيگانه نيست. هنگامي كه داشتن دختر، ننگ به شمار مي آمد و زنده زنده در زير خروارها خاك دفن مي شد، در اموال و دارايي غيرمنقول ارباب به حساب مي آمد، پسر مي توانست زنِ پدرش را به ارث ببرد، يك مرد بي پسر با وجود چندين دختر، خود را اجاق كور مي دانست، درباره وجود روح انساني در نهاد زن، شك و ترديد روا مي داشتند و زن ابزار تجمل و سرگرمي مجالس عياشي به شمار مي رفت، كلفت پهلوانان و شواليه ها بود و … ديگر در اين دوران، زن فقط زن نبود؛ يعني موجودي وامانده و بي مصرف محسوب نمي شد كه فقط اوقات فراغت مردش را پر كند؛ بلكه بخشي از جبهه بسيار بزرگ جهاد و دعوت  اسلامي را اداره مي كرد. وجود زن در منزل به معناي ناكارآمدي و ناتواني او نبود. او بخش داخلي جامعه را با قاطعيت در كنترل داشت و

نه تنها به عنوان همسر و مادر مجاهدان و دعوتگران كه فقط توليدكننده سرباز باشد، بلكه به عنوان يك سرباز تمام عيار در ميادين جنگي حاضر مي شد و علاوه بر كارهاي پشتيباني، سلاح در دست به جهاد نظامي مي پرداخت.در حوزه علم و ادب و در عصر حيات فعال و زنده اسلام، زن به كارهايي مانند: كتابت قرآن، روايت حديث، صدور فتوا و تعليم و تدريس پرداخت؛ اما انقلاب دردناكي شكل گرفت و ستاره بخت و اقبال امت اسلامي، رو به زوال نهاد و بسياري از تابندگي هاي به دست آمده را دركام نابودي فرو برد و بدين ترتيب كم كم حضور زن درپي فروكش كردن كليت برنامه دين اسلام در سطح جامعه، كمرنگ و به چهار ديوار خانه محدود شد.اين انحطاط، ضربه مهلكي را بر ساحت امور مسلمانان وارد ساخت كه قبل از التيام و بيداري، گرفتار پنجه بي رحم استعمار نظامي و فرهنگي شدند و اين امر دردهاي آنان را دو چندان ساخت و امكان بيداري و حركتشان را به تأخير انداخت. همزمان با اين اوضاع دردناك، اوضاع اقتصادي، صنعتي، علمي، سياسي و … غربيان، سامان غيرقابل باوري يافت و براي تعامل با شرقيان و به ويژه مسلمانان، ناگزير شدند با بهره برداري از تجربه هاي خاورشناسان، بازرگانان و هيأت هاي مذهبي خود به شناسايي بهتر و نظام مندتر افكار و عقايد مسلمانان نيز بپردازند و بدين ترتيب رفته رفته زمينه ايجاد شبهه در امور اعتقادي و ديني را فراهم كردند. در اين هنگام، اولين پايه هاي سكولاريسم و اعتقاد به استقلالِ ذاتي انسان و اين كه او موجودي قائم به ذات است و «مي تواند خويشتن را بسازد» رواج يافت.بي گمان اين ترويج با اهداف خاصي شكل گرفت كه هدف اصلي آن،

گسترش اعتقادات و نگرش هايي بود كه اروپا براساس زمينه هاي تاريخي و ديني خود به آن رسيده بود. يكي از مهم ترين بخش هاي اين طرح كلان، تحليل و بررسي مسأله زن، مطابق الگوهاي غربي و متناسب با سير حوادثي بود كه در غرب رخ داده بود.ازجمله بارزترين نمادهاي تمدني آنان، تكنيك و صنعت بود؛ ازاين رو براي تداوم اين صنعت مدرن، ناگزير بودند به هر كاري دست زنند؛ از جمله اقداماتي كه در اين راه شكل گرفت، قرباني كردن نظام خانواده و از هم جدا كردن اعضاي آن از يكديگر بود و در اين راستا ناگزير شدند براي به دست آوردن سود بيشتر به تحقير همه اموري بپردازند كه مانع از وصول به اين امر مي شد.ازاين رو سرمايه داران با در دست گرفتن پارلمان ___ كه از بركت انقلاب فرانسه به معتبرترين مرجع قانونگذاري تبديل شده بود __ به وضع قوانين و مقرراتي پرداختند كه راه رسيدن به اين هدف را كوتاه و ميسر مي كرد كه در نهايت اين تحولات به كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض از زنان انجاميد.جانمايه و بنياد اصلي اين كنوانسيون، بحث برابري زن و مرد است و معتقد است كه در طول تاريخ ___ از گذشته تاكنون ___ نقش زن ناديده گرفته شده و چنان كه بايد در موضوع توسعه و بهره برداري از آن برخوردار نشده است. از ديدگاه  اسلام اين امر نسبت به وضع اسفبار زن غربي در قرون وسطا و حتي عصر رنسانس و جديد، يك گام به جلو محسوب مي شود و مي تواند به مثابه چراغي فرا راه آنان باشد؛ زيرا رقابت دژخيمانه و بي رحمانه ميان زن و مرد غربي به عنوان همكار و رقيب يكديگر، مستلزم

وجود سند و معاهده اي نظير اين كنوانسيون بود تا امكان اصطكاك ها و برخوردهاي  خشن و غيرانساني را به كمترين حد ممكن برساند. بااين حال امكان ندارد كه اعتبار و نقش اين كنوانسيون تا حد يك ميانجي و ريش سفيد  دعاوي باشد. تلاش هاي سياسي و اقتصادي متعدد استكبار و استعمار جهاني براي ملزم كردن همه كشورهاي جهان و به ويژه مسلمانان به پذيرش و پايبندي به مفاد و محتواي اين كنوانسيون، بيانگر امري مهم تراز اين گونه مرافعه ها است.جهاني شدن به عنوان مثلثي فرعوني با سه ضلع اقتصاد، قدرت و سياست، بي گمان نيازمند فراهم آوردن بسترهاي فرهنگي و معرفتي لازم براي سيرو سلوك آرام و بي مانع ارابه هاي بي رحم پول وسرمايه است. تلاش براي ايجاد تفاهم و گفت وگو ميان بازار كار و توليد و سرمايه از يك سو و معادن غني مواد اوليه و انرژي از سوي ديگر، نخستين گام مهم و لازم براي اين جهان گستري است. ايجاد ثبات و استقرار به عنوان لازمه جدايي ناپذير سرمايه گذاري، فقط از راه توافق بر يك امر واضح  نظير دموكراسي و مراجعه به آراي مردم در زمينه لزوم رفاه، ايجاد كار، شغل و … امكانپذير است. نيروي كار ارزان كه بي گمان منظور از آن زنان و كودكان هستند نيز بخش مهمي از اين قضيه است.اين كنوانسيون يك فلسفه و نظام معرفتي نيست؛ بلكه محصول تمام عيار يك نظام فلسفي و معرفتي خاصي است كه بر محور غرب مداري (غرب مركزي) مي چرخد و با اعتقاد به برتري تاريخ، عقل و نژاد غربي تدوين و تصويب شده است و اگر غير از اين بود و با نگاهي احترام آميز به ساير فرهنگ ها و اديان طراحي شده بود، ناگزير

بهره هايي از اين فرهنگ ها و ديدگاه ها را نيز با خود داشت.فقدان هرگونه انديشه وحياني و مقدس در اين معاهده، حاكي از سكولاريستي بودن بي چون و چراي آن است و اگر اين امر براي اديان و باورهايي كه سهم خدا و قيصر را از هم جدا كرده اند يا دست خدا را از اين دنياي فاني كوتاه پنداشته اند، قابل قبول باشد؛ ولي نمي تواند مورد توجه مكتب و ديني واقع شود كه دست خدا را همواره در همه امور دخيل مي داند. اگر خيرات و حسناتي در اين معاهده وجود دارد، بي ترديد مورد قبول مكتبي است كه حكمت را گمشده مومن مي داند واگر شر و آفتي در هر زمينه اي به ويژه در حوزه زنان مشاهده مي شود، قبل از هر عهد و پيماني مورد تنفر و انزجار آن است. آگاهان مي دانند كه در زمينه خشونت عليه زنان و ناكاستي هاي موجود درباره آنان، اسلام تنها زماني متهم و مجرم خواهد بود كه براساس اصول و مبناي وحياني خود، دستش را به اين امور آلوده كند. افزون بر اين، اكنون بيداري فراگير اسلامي تحولات بزرگي را در عرصه هاي مختلف زندگي به وجود آورده است؛ همچنين بسياري از امور فقهي و حقوقي بازنگري شده و در سايه ديدگاه مبتني بر ملاحظه اهداف و مقاصد دين و شريعت موردنظر قرار گرفته است و … ازاين رو اين امكان فراهم شده تا بار ديگر معاهده متعالي و رهايي بخش اسلامي درباره انسان و به ويژه زنان، روشنايي بخش بصيرت هاي غبارگرفته باشد. اگر ما امروزه وضعيت زنان را منحط مي دانيم، بي گمان منظور از اين سخن دردناك، مقايسه وضعيت كنوني او با صدراسلام است نه با وضعيت زن غربي؛ ازاين رو اميد است

كه اساسنامه توحيدي اسلام درباره بهبود بخشيدن به وضعيت زنان بر پايه هاي معرفت شناسي اسلامي پديد آيد و جهان را بار ديگر از تك ساحتي بودن و تك قطبي بودن فرهنگي و معرفتي نجات دهد.پيوستن به اين كنوانسيون، فقط هنگامي معقول و مفيد است كه چنان جامع و فراگير باشد كه همه جوانب مساله مورد نظر را دربرگيرد و آفت متناقض جزئي نگري و كلي گويي را از ميان بردارد. شكي نيست كه تجزيه انسان به دو اردوگاه متخاصم به نام زن و مرد به نفع هيچ كدام نيست و هر معاهده اي كه بيش از حد حقيقي به يكي از طرفين نظر كند، نژاد پرستانه و جنسي است و بدون شك منتهي شدنش به خير و خوشي غيرممكن است.از نظر اسلام، زن و مرد دو نيمه بشريت هستند؛  اما نه دو نيمه اي كه هر يك از آن ها بتوانند بدون ديگري به حيات خود ادامه دهند؛ به قول مولانا:ج__فت م_ايي جفت ب__اي_د هم صفت    ت__ا ب___رآي___د ك_اره__ا ب_ا مصلح__ت ج___فت ب__اي_د ب__ر مث__ال هم___دگر    در دو ج__فت كفش و م__وزه درن__گ_رگر ي__كي كفش از دو تنگ آيد به پ___ا    ه__ر دو ج__فتش كار ناي_د م____ر تو را ج__فت در، يك خُرد و آن ديگر بزرگ        ج___فت شي__ر بيشه ديدي هيچ گ__رگراس_ت ن_اي_د ب_ر شت_ر ج_فت ج_وال    آن ي___كي خ_رد و دگر پ_ر مال م__ال اگرچه امروزه مطالبه حقوق، پيش از انجام تكاليف رسم شده است،  ولي نمي توان براساس اين ايده و به دور از هرگونه دلسوزي و دردشناسي، عمارت و تمدن صالح و مفيد بشري را بنا ساخت. ترويج  و تقديس كار در كارخانه و تحقير كارِ خانه، هميشه

به سود خانواده و فرزندان نيست؛ ولي همواره با سود سرشار،  جيب سرمايه داران و اهل بازار را پر مي كند.اگر اسلام «مساوات» همه جانبه را در ظاهرِ امر نمي پسندد و حقيقت خود را به نظرهاي سطحي نشان نمي دهد، جست وجوي همه جانبه فلسفه فراگير آن، حقيقت «عدالت» را نمايان مي سازد. اي كاش اين امكان وجود داشت براي يك لحظه هم كه شده، تلخي حقيقت و شيريني رويا، جاي خود را با يكديگر عوض مي كردند. در اين جا به ذكر مطلبي از «ويل دورانت» مي پردازم كه خالي از لطف نيست.«اگر زنان بخواهند كاملاً كارهاي مردان را انجام دهند، خواهند توانست با آنان رقابت كنند و در صفات اخلاقي و ذهني از هر جهت با آنان برابر شوند؛ اما شايد زنان ذوق بهتري نشان دهند؛ يعني اين دوران تقليد بگذرد و آنان دريابند كه مردان قابل اين همه ستايش نيستند كه مورد تقليد زنان واقع شوند و نيز زنان دريابند كه ذهن و هوش دو چيز جداگانه است و سعادت نيز مانند زيبايي و كمال در اجراي وظايف طبيعي، خاص هر جنس است و نيز زماني كه آزادي را تبليغ مي كنند، بدانند كه مردِ ناقص شدن كاري نيست؛ بلكه مهم زن كامل بودن است؛ مادري را فني بدانند كه براي آن به همان اندازه هوش و استعداد لازم است كه در به كار بردن اهرم و قرقره و چرخ و پيچ و مهره و شايد دريابند كه بزرگ ترين هنر ما، همين است.» اين سخن كه از نهاد ناآرام يكي از آگاهان غربي برآمده است، اين همه تلاش مرموز و اصرار براي  يكسان سازي شخصيت و جايگاه زنان و مردان را انكار

مي كند. ضمن اين كه خواستار درك مفاهيم و مقتضيات اين گونه تلاش ها نيز هست؛ اما اين حقيقت را نبايد فراموش كرد كه كارخانه داران سرمايه دار و سياستمداران جاه طلب، هرگز وقت و ذهن خود را به امور كهنه و مندرسي نظير اخلاق مشغول نمي كنند؛ ولي غافل از اين كه آبادي كارخانه ها و ويران كردن خانه و خانواده انسان ها به آفات و مضراتي خواهدانجاميد كه امكان احاطه بر آن ها، گاهي ناخواسته از كنترل انسان خارج مي شود؛ چنان كه بشريت، يكبار با آن در سطحي كلان و با تجربه تلاش براي برابري برقراري مساوات ___ آن هم در بعد اقتصادي ___ روبه رو شد؛ ولي در نهايت به ناكافي بودن آن پِي برد و آن را رها كرد. ولي انگار جهان جديد سرمايه داري براي بقاي خود از آثار و بقاياي تئوري هاي مساوات گرايانه و يكسان طلبانه اي بهره مي برد كه در  رويارويي با واقعيت اجتماع و تاريخ مردود شده اند.ماه و خورشيد هرگز با هم مساوي نيستند و اين امر به معناي تحقير ماه و تقديس بي جاي خورشيد نيست. مهم اين است كه هر يك كار خودش را انجام دهد كه اتفاقاً ثمره حقيقي وجودي آن دو، صرفاً از همين راه حاصل مي آيد. هرگونه تأكيد بر اعتبار و احترام بي جاي جنسيت افراد، از نظر اسلام مردود است و آن را از عصبيت هاي قومي و قبيله اي منفورتر مي داند؛ ازاين رو مسلمانان پيش از پرداختن به رد يا قبول مظاهر تمدني ديگران بايد به بازسازي انديشه ديني و باز آفريني قدرت هاي تمدني خود همت گمارند و با عرصه صحيح ويژگي هاي پنهان و توانمندي هاي معطل مانده خود، بار ديگر «اسوه» عالم شوند. بي گمان اين امر عارضي و گذرا كه از نهاد

درهم ريخته تمدني روبه زوال پديد آمده است، عمر محدودي دارد؛ آن چه ماندگار است، اهداف متعالي و ثمربخش است نه ابزارها.

كه اين امر از وابستگي آنها به شوروي سابق ناشي مي شود. لذا مي توان آنها را نيز در يك مجموعه واحد مورد بررسي قرار داد. وابستگي اقتصادي، نظامي وسياسي آنها به روسيه و برخي مشتركات فرهنگي عواملي هستند كه اين كشورها را به هم نزديك مي سازند. در اين مقاله ضمن بررسي ويژگيهاي مشترك اقتصادي و سياسي آنها اجمالاً به بررسي خصوصيات يكايك اين كشورها نيز خواهيم پرداخت و نقش عوامل مذكور را در شكل گيري ساختار نظامي آنها مورد بررسي قرار خواهيم داد:الف- موقعيت ژئوپوليتيكجمهوري تركمنستان كه در جنوب غربي آسياي مركزي واقع شده است، از شمال با جمهوري قزاقستان، از شمال شرقي با جمهوري ازبكستان، از جنوب شرقي با افغانستان و از جنوب باجمهوري اسلامي ايران (استانهاي خراسان، مازندران) هم مرز بوده و از غرب به درياي خزر(سواحل شرقي) محدود است.اين جمهوري داراي مساحتي حدود 488 هزار كيلومتر مربع است كه چهار پنجم آن صحراي معروف قواقوم مي باشد.تركمنستان كلاً از غرب مجاور درياي خزر است و تنها بندر مناسب سواحل غربي اين درياچه به نام كراسنوسولك در خاك اين جمهوري قرار دارد. جنوب تركمنستان نيز با مرزي به طول كمتر از نهصد كيلومتر از طريق تركمن صحراي مازندران و رودخانه اترك و بخشي از جبال الله اكبر به مازندران و خراسان ايران محدود است و نيم ديگر جنوب آن به افغانستان ختم مي شود. اين جمهوري داراي 15 شهر و 74 شهرك و پايتخت آن عشق آباد است. به رغم مجاورت اين جمهوري با درياي خزر، بجز برخي واحدهاي سبز بقيه اراضي آن از شوره زارها و زمينهاي گلي مرده و

شنهاي روان تشكيل شده است.تركمنستان به عنوان تنها كشور آسياي مركزي كه با ايران هم مرز است از امتياز ويژه اي برخوردار مي باشد، زيرا چهار كشور ديگر آسياي مركزي تنها از طريق افغانستان و بخش غربي و نسبتاً عقب مانده چين با جهان خارج از روسيه تماس دارند و برقراري ارتباط با ايران از طريق تركمنستان جهت دسترسي به خاورميانه، تركيه، خليج فارس و پاكستان از الزامات ايشان است. تركمنستان به رغم برخي از ضعفهاي جمعيتي يا فرهنگي، از اين امتياز بهره مناسبي جهت ايفاي نقش خود در آسياي مركزي مي برد. از سوي ديگر اين ويژگي جغرافيايي، تركمنستان را به عنوان پنجره آسياي مركزي شناسانده، چون با توجه به مشكلات سياسي افغانستان و مشكلات سرزمين غرب چين تنها راه مناسب دسترسي ديگران به اين كشورها از راه ايران و تركمنستان مي باشد.جمهوري آذربايجان كه در شرق قفقاز و در ساحل درياي خزر واقع شده است، از جنوب به ايران، از شمال به داغستان، از شمال غربي به گرجستان، از شرق به درياي خزر و از طرف غرب به ارمنستان و تركيه محدود مي شود. مساحت آن بالغ بر 86600 كيلومتر مربع و مركز آن باكو است. اين جمهوري همچنين شامل جمهوري خودمختار نخجوان با وسعت 5500 كيلومتر مربع و جمعيت 295 هزار نفر و يك منطقه خودمختار به نام گورنو قره باغ با وسعت 4400 كيلومتر مربع و جمعيت 188 هزار نفر است. علت اصلي به وجود آمدن جمهوري خودمختار نخجوان كثرت پراكندگي آذربايجانيهاست، چون اين جمهوري بيرون از چهارچوب جغرافيايي جمهوري آذربايجان ما بين ايران و ارمنستان مي باشد. اين عامل دست

به دست هم داده و لزوم خودمختاري را در آن منطقه ايجاب نموده است ويژگي مهم جغرافيايي اين جمهوري، موقعيت آن نسبت به ايران مي باشد. در واقع اصلي ترين طريق دسترسي آذربايجان به كشورهاي خارج از جمهوريهاي تجزيه شده شوروي سابق، كشور ايران است. به جز دوازده كيلومتر مرز بين نخجوان و تركيه كه به علت جدايي نخجوان از آذربايجان فاقد قابليت لازم براي ارتباط اين كشور با تركيه است، راه ديگري براي دسترسي آذربايجان به ديگر نقاط وجود ندارد. درياچه خزر در غرب اين جمهوري نه تنها امكان ارتباط خوب دريايي و كشتيراني آذربايجان با ايران، تركمنستان، قزاقستان و روسيه را فراهم مي سازد، بلكه وجود چاههاي نفت در اين منطقه، با استخراج روزانه 500 هزار بشكه و منابع استخراج نشده پر ذخيره در محدوده آن، اهميت حياتي اين درياچه را براي آذربايجان مشخص مي نمايد.همچنين همسايگي اين كشور با داغستان روسيه از طريق كمكهاي قفقاز، ارتباط آذربايجان را با خطر حساس و بحران خيز و مسلمان نشين قفقاز شمالي تسهيل مي كند هم مرزي اين جمهوري با گرجستان نيز، صرفنظر از وضعيت بي ثبات سياسي وامنيتي فعلي در اين جمهوري، امكان ارتباط آذربايجان با درياي سياه و بخش اروپايي روسيه را فراهم ساخته است. ضمناً آذربايجان براي روسيه نقشي مهم و استراتژيكي ايفا مي نمايد.جمهوري ارمنستان نيز از جنوب به تركيه و ايران، از غرب و شمال به گرحستان و از شرق به جمهوري آذربايجان محدود است. مساحت جمهوري ارمنستان حدود سي هزار كيلومتر مربع و پايتخت آن ايروان مي باشد. اين سرزمين پوشيده از كوههاي سر به فلك كشيده اي است

و قله آرارات به ارتفاع 5200 متر كه به قولي محل به گل نشستن كشتي نوح مي باشد، مرتفع ترين نقطه آن است.كمبود زمينهاي قابل كشت به اضافه زمستانهاي طولاني و سخت از ويژگيهاي اين سرزمين مي باشند. به رغم دشواري زيست در ارمنستان، واقع شدن اين منطقه در محل اتصال اروپا و آسيا همواره موجب جلب توجه قدرتهاي بزرگ آسيايي و اروپايي كه در طول تاريخ با يكديگر در رقابت بودند مي شد. همين امر در كنار شواهد دشوار طبيعي سبب آمادگي رزمي هميشگي ساكنان آن بود. ارمنستان همواره در جنگهاي ميان كشورمان، ادراتوها، يونانيان، ايرانيان، روميان، اعراب و تركان نقش تعيين كننده اي را ايفا مي كرد. به همين علت تسخير اين سرزمين به منزله حائلي طبيعي و مطمئن به شمار مي آمد و همواره مورد نظر اين قدرت بود.ويژگي ديگر جغرافياي جمهوري ارمنستان اين است كه اين كشور بدون دسترسي به دريا از جنوب و شرق، در محاصره كشورهاي آذربايجان و تركيه است كه با ايشان داراي خصومت آشكار مي باشد. ارمنستان از غرب به كشور مسيحي گرجستان محدود مي شود كه به علت تضادهاي خصلتي هيچگاه نتوانسته است آن را متحد طبيعي خود بداند. بخشي از جنوب آن به سرزمين اسلامي ايران ختم مي شود كه به رغم تفاوت ديني هيچگاه مستقيماً جنگي با آن نداشته، بلكه در مقاطعي به عنوان مأمن از آن سود جسته است. به اين ترتيب تنها مجراي قابل اعتماد اين كشور با سرزمنيهاي غير روس كه آن را به علت موقعيت سياسي اهرم احتمالي موازنه در ارتباط با روسها و ديگر همسايگان به شمار مي آورد،

كشور ايران است. حضور يكي از بزرگترين اقليتهاي ارمني جهان در ايران و ميل به ارتباط با ايشان نيز از ديگر عوامل ارتباط ارمنستان با ايران است. ارمنستان در زمره كشورهايي است كه شديداً مشتاق تغييرات مرزها مي باشد و راه حل نهايي جنگ خونين اخير را تغيير سرحدات دوره استالين مي داند. ارامنه سراسر جهان نيز كه مهاجرت خود را ناشي از اين موقعيت جغرافيايي مي دانند مي كوشند تا با جلب حمايت غرب و روسيه باعث تغييرات مرزي منطقه گردند.ب- ساختار قدرت سياسيدر پي فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، جمهوريهاي آسياي مركزي و قفقاز صحنه رويارويي سه گروه اصلي به منظور حفظ و ياكسب قدرت و كنترل رهبري سياسي شده اند. اين گروهها عبارتند از:الف – نخبگان وابسته به نظام پيشين كه اكنون باتوجه به اضمحلال احزاب كمونيست محلي در تشكلها و گروههاي جديد سازمان يافته اند.ب- گروههاي ملي و دمكراتيك مركب از روشنفكران و نخبگان علمي كه در نظام قديم نقش حاشيه اي داشته اند.ج- گروههايي كه در پي تجديد حيات اسلام، درصدد يافتن سهمي براي آن در اداره حكومت مي باشند. در ميان گرايشهاي مذكور، نخبگان وابسته به احزاب كمونيست محلي سابق در قويترين موقعيت هستند، چراكه نهادهاي رسمي و سياسي و اقتصادي حاكم را در كنترل دارند. اين نخبگان با توجه به فروپاشي اتحاد شوروي و قطع ارتباط با مركز آن امپراتوري و ايدئولوژي كمونيسم و همچنين شرايط نامساعد اقتصادي، براي ادامه حاكميت وكسب مشروعيت سياسي به پايه ها ومنابع گسترده تري نياز دارند.به همين دليل آنها تلاش مي كنند از سمبلها و علائق ملي و مذهبي نيز مدد گيرند. رهبران

حاكم بر جمهوريهاي آسياي مركزي مي دانند و به تجربه نيز دريافته اندكه تنها از طريق اتحاد با روشنفكران غير مذهبي و رهبران مذهبي رسمي كه در مؤسسات ديني وابسته به حكومت تربيت شده اند مي توانند به ثبات جامعه و در نتيجه تداوم حكومت خود جامه عمل بپوشانند. اما با اين وجود اين نكته را نيز بايد در نظر داشت كه تن دادن به اتحاديه ائتلاف مزبور تنها پس از قطع اميد آنها از بقاي اتحاد شوروي و درك عدم امكان ادامه حكومت در قالب پيشين حاصل شده و بيش از هر چيز مكانيسمي براي حفظ قدرت و تداوم آن محسوب مي شود. روند اين گرايشها به خوبي نشان دهنده تحولات سياسي در كشورهاي همسايه ايران نيز مي باشد.مردم جمهوري تركمنستان در سال 1991 با 95% آراء به ماندن در اتحاد جماهير شوروي رأي دادند. اما در دسامبر 1991 سفر نيازاف با كودتايي كه از جانب مسكو حمايت مي شد، استقلال تركمنستان را اعلام كرد و در سال 1992 يك قانون اساسي جديد كه عمده قدرت را در اختيار وي قرار مي داد به تصويب رسيد. در اين جمهوري شوراي مردم كه سالي يكبار تشكيل مي شود و همچنين يك مجلس و كابينه اي كه عملاً تحت اقتدار نيازاف است وجود دارد ضمناً پستهاي عمده كليدي اكثراً در دست روسها و اكرايني ها مي باشد براساس قانون اساسي مصوب ماه مه 1992 جمهوري تركمنستان داراي پرچم سبز با علامت ماه و ستاره به نشانه كشوري اسلامي و آرم مخصوص به خود است.در سال 1992 در انتخاباتي كه نيازاف تنها كانديداي آن بود با 5/99%

آراء انتخاب شد و كابينه وزيران به وسيله او سرپرستي مي شود.(1) نامبرده با توزيع سمتها در بين طوايف و ايجاد رضايت سني در بين باندهاي قدرت نشان داده است كه حركتهاي خود را براساس شناختش از فرهنگ منطقه انجام مي دهد. حاكميت تركمنستان متمركز و تصميم گيريها قائم به شخص نيازاف است. حكومت تركمنستان قصد دارد بدون ايجاد هرگونه تنش و با پذيرفتن واقعيت روسها در منطقه، ضمن حفظ پرستيژ و استقلال خود و با استفاده از اهرم رابطه با ايران و نيز تركيه، بهره برداري لازم را از رابطه با روسها و همسايگان نموده و به ويژه منافع اقتصادي خود را تأمين نمايد. حضور فعال آمريكا در تركمنستان نشانه اي از كنجكاوي اين كشور در فعاليتهاي جدي تركمنستان براي گسترش رابطه با ديگر كشورها به ويژه ايران است.(2)سرزميني كه امروز جمهوري آذربايجان ناميده مي شود در سالهاي 1813 و 1828 توسط ايران به روسيه واگذار شد. تا 1920 جمهوري مذكور يك جمهوري مستقل بود، اما در 1920 بخشي از اتحاد جماهير شوروي گرديد. در سپتامبر 1989 خودمختاري خود را اعلام كرد و در 1991 بعد از شكست كودتا در مسكو، اين كشور اعلام استقلال نموده در همان زمان با نگارش يك قانون اساسي جديد جمهوري رياستي شكل گرفت. در دسامبر 1991 ارامنه قره باغ اعلام استقلال نمودند، اما جمهوري آذربايجان آن را به رسميت نشناخت. همچنين در اين جمهوري مجلسي است با 300 نماينده كه نمايندگانش براي مدت چهار سال انتخاب مي شوند و اكثريت اعضاي آن را افراد حزب كمونيست سابق تشكيل مي دهند. رئيس جمهور منتخب نخست وزير را تعيين مي

كند و مجلس آنها را تصويب مي نمايد. در اين جمهوري حزب خلق و حزب استقلال ملي و حزب مساوات از جمله احزاب سياسي مي باشند.(3)پارلمان آذربايجان در فوريه 1991 طي نشستي نام آن جمهوري را از جمهوري سوسياليستي آذربايجان شوروي به جمهوري آذربايجان تغيير داد و پرچم آن را از رنگهاي قرمز و آبي منقوش به داس و چكش به رنگهاي آبي و قرمز و سبز منقوش به علائم اسلامي مثل هلال ماه و ستاره تغيير داد.هر چند بعد از استقلال تحولات سياسي مختلفي در اين جمهوري به وقوع پيوسته است، اما به خوبي گسترش نفوذ غرب در آن مشهود است. تاكنون حمايت از الگوي سياسي و اقتصادي تركيه به شدت مطرح شده و آمريكا نيز نخست با اعزام هيأتهاي نفتي و افتتاح سفارت وبالاخره با سفر وزير خارجه اش به اين جمهوري تمايل خود را به كار تنگاتنگ با آذربايجان نشان داده است امريكا برخلاف گذشته در ماجراي مناقشه ارمنستان با آذربايجان، مواضع صريحي به نفع ارمنستان ابراز نمود. اين كشور ضمن حمايت از جريانهاي سياسي خاص به تلاشهاي خود جهت حضور و دخالت در امور آذربايجان ادامه داده كه يكي از اهداف عمده آن ممانعت از نفوذ سنتي و عقيدتي جمهوري اسلامي ايران مي باشد.جمهوري ارمنستان كه در سال 1921 به اتحاد جماهير شوروي پيوست، در سال 1991 با يك رفراندم اعلام استقلال نمود و در سال 1993 قانون اساسي آن به تصويب رسيد. همچنين شوراي عالي قبلي كه اكنون به نام پارلمان مي باشد در آن كشور وجود دارد و نخست وزير به وسيله رئيس جمهور معرفي مي گردد. احزاب عمده

سياسي در آن كشور عبارتند از: حزب داشناك، حزب هنچاك و حزب پانارمني و حزب ليبرال دمكراتيك ارمني كه به فعاليت سياسي مشغول بوده و عمدتاً از سياست توسعه طلبي ارمنستان و ايده ارمنستان بزرگ حمايت مي كنند.(4) به هر حال علي رغم نفوذ سنتي غرب در ارمنستان، اين كشور به روسيه و ايران نياز دارد. اين كشور كوچك كه زماني رعيت امپراتوري ايران بود، امروز در يكي از حساسترين نقاط، همسايه كشورمان است و روابط با اين همسايه بي ترديد استراتژيك است.ج- همگرائي و واگرائي اجتماعي – فرهنگيبراساس اطلاعات سرشماري سال 1989 جمعيت جمهوري تركمنستان 3 ميليون و 534 هزار نفر بوده است. اين كشور چند مليتي است ولي اكثريت جمعيت آن را تركمنها تشكيل مي دهند. نسبت تعداد تركمنها در جمعيت كشور در حال افزايش بوده و از 6/65 درصد در سال 1967 به بيش از 70 درصد در سال 1989 رسيده بود، به طوري كه در اين سال 4/71 درصد ازكل جمعيت جمهوري راتركنها، 5/9 درصد را روسها و 5/8 درصد را ازبكها تشكيل مي دادند. از ديگر اقوام اين جمهوري مي توان از قزاقها با 5/2 درصد و تاتارها، اكرايني ها، ارامنه، آذربايجانيها، بلوپها، و كردها نامبرد. جمعيت اين سرزمين به علت شرايط جغرافيايي به طور نامتناسب توزيع شده است. تعداد كمي از جمعيت آن در صحراي قوه قوم و نواحي كوهستاني سكونت دارد، اما اغلب جمعيت كشور در واحدها توزيع شده اند شهرها در مجاورت روستاها قرار دارند و در نتيجه ساكنان شهرها پيوندهاي خود را با محيط و سنتهاي زندگي روستايي هنوز حفظ كرده اند. موج مهاجرت از روستا

به شهر بسيار اندك است. در نتيجه در برنامه توسعه اي كه در اين سرزمين به مرحله اجرا درآمد، نياز به نيروي انساني از قبيل كارگر ماهر، تكنيسين و مهندس متخصص محسوس بود، چون امكان تأمين آنها از مردم بومي وجود نداشت. لذا افراد غير تركمن يعني روسها واكرايني به اين كشور مهاجرت كرده و جمعيت شهرنشين را افزايش داده اند. در حدود نيمي از جمعيت كشور در شهرها زندگي مي كنند.(5)جامعه تركمن اين جمهوري داراي بافت عشيره اي و برخوردار از همه ويژگيهاي فرهنگي و اخلاقي خود مي باشد. مهمترين جلوه سياسي چنين جامعه اي تأثير ارتباطات طايقه اي در توزيع سمتها و انجام ائتلافها و ابزار مخالفتهاست. اين جلوه حتي در زمان حيات حزب كمونيست و در زد و بندهاي داخل حزب نيز مشهود بود. طوايف عمده تركمن عبارتند از كته و سالور ساريك و گوگلان و يموت كه اين دو بيشتر در ايران زندگي مي كنند. اسلام نيز در بين اين مردم حتي قبل از حاكميت كمونيسم بيش از آنكه جنبه اجتماعي و سياسي داشته باشد به عنوان سنت تلقي مي گرديد. گرايش به تصوف در بين مردم تركمنستان بسيار زياد است، چون تبليغ اسلام در بين ايشان اكثراً توسط متصوفه بوده است. عدم تعصبات ديني و وجود مقادير زياد منتسب به شيوخ طريقت نظير يوسف همداني و ابوسعيد ابوالخير خود نشاني از اين گرايشهاست. گرايش مردم به اسلام به عنوان آيين عبادي و در عين حال عامل متمايز كننده هويت تركمنها از روسها و غيره جالب توجه است. لكن زبان تركي جغتايي با وجود گسترش در ميان اقشار مردم هنوز گستردگي

زيادي در سطح كارهاي رسمي اداري ياآموزشي سطوح عالي نيافته كه خود حاكي از نوعي حاكميت فرهنگ روسي بر اين سرزمين است. علي رغم تلاشهاي اخير غرب در ترغيب تركيه به فعاليتهاي فرهنگي در ميان تركمنها تشابه فرهنگي و زباني مردم تركمنستان با تركمنهاي ايران ووجود مقبره مختومقلي شاعر معروف و ملي تركمنها كه داراي انديشه هاي عميق عرفاني و اسلامي بوده است و گرايش مردم تركمنستان به بهره گيري از روحانيون تركمن ايران جهت پاسخگويي به نيازهاي ديني آنان، عوامل مؤثري براي نزديكي دو كشور مي باشد.(6)جمعيت كل آذربايجان بيش از 7 ميليون نفر مي باشد كه از اين تعداد ½ ميليون نفر در باكو زندگي مي كنند 86% از جمعيت آذربايجان آذري و 8% روسي مي باشند. 70% اين جمعيت شيعه و 30% سني حنفي هستند. مركز مذهبي ماوراء قفقاز در باكو قرار دارد. به طور كلي اين جمهوري بعد از ايران داراي بزرگترين اكثريت شيعه مي باشد و خط اين جمهوري كه در ابتدا عربي بوده، در سال 1939 به كريل تبديل شد. اما بعد از استقلال، به رغم تمايل بسياري از مردم جهت ارتباط با جامعه اسلامي و برگرداندن آن خط به عربي به دليل اعمال نفوذ روشنفكران لائيك اين امر تاكنون انجام نشده است. تركهاي آذربايجان از نظر ريشه نژادي و حتي زباني و مذهبي با اقوام ترك زرد نژاد سني حنفي، متفاوت هستند و اين تفاوت بين مردم آذربايجان و برخي از تركهاي تركيه نيز از نظر ريشه قومي وجود دارد.(7)از جمعيت 3/3 ميليون نفري ارمنستان نيز 95% ارمني مي باشند كه اكثريت غالبي را تشكيل مي دهند. همين

امر زمينه مناسبي براي حمايت ارمنستان از ديگر ارامنه اتحاد شوروي و زادگاه هاي جنبشهاي افراطي ارمني مي باشد و به دليل همين اكثريت ارمني، اين كشور از همگرائي مناسبي برخوردار است.د- وضعيت اقتصاديدر حال حاضر به علت فروپاشي ناگهاني شوروي ومهمتر از آن ساختار اقتصادي مبتني بر نظام متمركز كمونيستي در شوروي سابق كه مسكو رامركز كليه تصميم گيريها و برنامه ريزيها قرار داده بود، اين كشورها از لحاظ فعاليت اقتصادي تقريباً فلج شده اند. لذا براي راه اندازي نهادهاي اقتصادي و حتي تأمين تغذيه روزمره شهروندان خود بشدت به كمكهاي خارجي نياز دارند. چنين نيازي موجب شد تا كشورهاي غربي از اهرم عطاي كمكهاي خود به اين جمهوريها براي پيشبرد اهداف خويش و ايجاد ساختارهاي اقتصادي مورد نظر خود در مناطق آنها بيشترين استفاده را بكنند.(8)بررسي وضعيت اقتصادي همسايگان شمالي ايران نيز منعكس كننده واقعيتهايي است كه به آن اشاره مي كنيم.اقتصاد تركمنستان عمدتاً متكي بر كشاورزي است. در سال 1991 بيش از 4/46 % (NMP) توليد ناخالص ملي متعلق به بخش كشاورزي و جنگلداري بوده است و اين در حالي است كه بخش صنعت و ساختمان به ترتيب 6/19 و 7/22 درصد كل توليد ناخالص ملي را به خود اختصاص داده اند.(9)در سال 1991 بيش از 50% كل زمينهاي قابل كشت و 60% كل توليدات كشاورزي اين جمهوري به پنبه تخصيص يافته بود. توليدات كشاورزي در سه سال اخير 46% اشتغال اين كشور را به خود اختصاص داده است. لكن به علت تخصيص بيشتر امكانات كشاورزي به كشت پنبه كه از سياستهاي شوروي سابق بود، تركمنستان 65% غله و 45% شير و

70% سيب زميني و 100% شكر مصرفي خود را از ساير جمهوريها وارد مي كند. وجود منابع گاز و نفت و توليدات پنبه در تركمنستان موجب گرديده تا اين جمهوري نسبتاً كم جمعيت و مرتبط با كشورهاي خارج از استعداد اقتصادي مناسبي برخوردار گردد. در حال حاضر ظرفيت استخراج گاز ساليانه 80 ميليارد متر مكعب است و ذخاير آن 1/8 تريليون متر مكعب برآورد شده و ظرفيت استحصال نفت سه ميليون تن در سال مي باشد. با اين حال در مقايسه با جماهير شوروي سابق، جمهوري تركمنستان در زمره جمهوريهاي فقير به شمار مي رود. توليد سرانه تركمنستان معادل 61% توليد متوسط سرانه شوروي سابق در سال 1988 و از نظر رتبه چهارمين جمهوري از آخر محسوب مي شود. بيشترين ميزان مرگ ومير اطفال با رقم 7/54 در هزار و كمترين اميد زندگي با رقم 2/65 سال درمقايسه با جماهير شوروي سابق در اين جمهوري وجود دارد.(10)در زمينه تجارت خارجي، معادل 57% از توليد ملي در سال 1991 صرف صادرات ومعادل 50% آن صرف واردات گرديده است. در همين سال 80% از بازرگاني تركمنستان با جماهير شوروي سابق صورت گرفت كه البته اين مقدار در سال 1989 معادل 95% بوده است. اين ارقام حاكي از ميزان وابستگي اقتصادي كشور به جماهير شوروي سابق به ويژه روسيه مي باشد. در اين جمهوري تأثيرات سوء اقتصادي در مقايسه با جماهير شوروي سابق كمتر و در سال 1991 تنزل توليد ملي فقط 1% بوده است. در اين جمهوري برخلاف بسياري ديگر از جماهير شوروي سابق ميزان بيكاري از 5/2% بيشتر نيست و اين كشور با كسر بودجه نيز

ره به رو نمي باشد. سياست آزاد سازي قيمتها در اين جمهوري با احتياط بيشتري صورت گرفت و نرخ كالاهاي اساسي و پنبه كماكان تحت كنترل است. سياست خصوصي كردن نيز از سال 1992 در مورد مسكن و كارخانجات و مزارع از طريق اجازه بلند مدت به كاركنان تصويب شد.(11)تركمنستان براي ايجاد تنوع در بازار مصرف صادرات و به ويژه صدور گاز از طريق ايران به اروپا مجدانه پيگير فراهم نمودن امكانات صادرات مي باشد. همچنين تمايل دراد كه به خاطر موقعيت خود به عنوان ترانزيت منطقه مبدل گردد. جمهوري ارمنستان نيز با توليد ناخالص سرانه 215 دلار در سال 1991 از نظر اقتصادي در زمره جمهوريهاي متوسط اتحاد جماهير شوروي سابق محسوب مي شود. اين كشور از نظر طبيعي و اقليمي كوهستاني و خشك است، در نتيجه در آن زمينه هاي مساعدي براي كشاورزي وجود ندارد. و ميزان شهر نشيني در حال افزايش مي باشد. مع هذا در سال 1991 بخش كشاورزي 7/25 درصد از توليد ناخالص كشور را به خود اختصاص داده و 11 درصد از نيروي كار در اين بخش اشتغال داشتند. برخلاف كشاورزي، صنعت در ارمنستان از وضعيت بهتري برخوردار بود، به طوري كه 3/48 درصد از توليد ناخالص ملي توسط بخش صنايع كشور تأمين شده است.(12)براساس مبناي سرانه، ارمنستان يكي از صنعتي ترين كشورهاي عضوجامعه مستقل مشترك المنافع است. اين كشور در مجموع داراي 767 واحد صنعتي دولتي است كه در آنها 000/480 نفر به كار اشتغال دارند.در حال حاضر ارمنستان داراي توانايي توليد در برخي رشته هاي پيشرفته صنعتي است كه با كمي تغيير و تحول در سازماندهي صنايع

و توجه بيشتر در كيفيت محصولات توليدي قادر خواهد بود به بازارهاي منطقه راه يابد. در سال 1991 حدود 32% از نيروها كار در بخشهاي گوناگون صنعتي به كار اشتغال داشتند.(13) از مجموعه و امكانات صنعتي ارمنستان، زير بخشهاي الكترونيك، مكانيك، الكتروتكنيك، ابزار و آلات و صنايع خودرو سازي و همچنين صنايع شيميايي موقعيت درخورد اعتنايي داشته و عمده ترين اقلام صادراتي اين كشور را تشكيل مي داده اند. اما ارمنستان در بخش كشاورزي نيازمند واردات است. در حال حاضر حدود 40% از گوشت، 65% از شير و مواد لبني و غلات ارمنستان از خارج وارد مي شود.(14)اقتصاد ارمنستان كه قبلاً مكمل اقتصاد كلان شوروي سابق بود، عمدتاً متوجه وارد كردن مواد اوليه وكالاهاي نيمه ساخته و تكميل نمودن آنها بود. و از نظر مواد اوليه و مواد سوختي كاملاً به شوروي و جمهوريهاي ديگر آن اتكا داشت. به همين دليل تحولات سياسي در شوروي تأثيرات عميق خود را بر اين كشور بر جاي گذاشت كه در اين حال بحران قره باغ و فاجعه زلزله در آن نيز مزيد بر علت شد. مجموعه اين عوامل به افت شديد توليد ناخالص ملي در آن كشور انجاميد، به طوري كه در سال 1992 اين كاهش در توليد به 53% رسيد. اين امر موجب ركود در توليد و صنعت شد كه همراه با افزايش تورم سريع روبل و تحريم واردات سوخت به آن كشور بعد از بحران قره باغ به گسترش بيكاري و كاهش قدرت خريد مردم انجاميد.براساس گزارش فوق در اول ژوئيه 1993 رقم بيكاران در بخش دولتي 90000 نفر بوده است. اگر ارقام فوق درست باشد

حدود 800000 تا يك ميليون نفر از حدود 7/1 ميليون نفر نيروي كار كشور بيكار هستند.(15)در مجموع، در شرايط كنوني ارمنستان از نظر اقتصادي در وضعيت نامطلوبي به سر مي برد. حجم توليدات داخلي اين كشور از سال 1990 به بعد دائماً كاهش يافت.تورم در سال 1992 نرخي بالاي 1500 درصد داشته كه پس از روسيه با 2500 درصد بالاترين نرخ تورم در جهان در سال 1992 بوده است. به علت كمبود انرژي بسياري از كارخانجات از كار افتاده اند و از حدود 400 طرح عمده اقتصادي تنها 50 طرح دنبال مي گردد. مجموع اين عوامل موجب مي شد كه بدون هيچ گونه خوشبيني متوجه چشم انداز نگران كننده اوضاع اقتصادي ارمنستان گرديم.(16)جمهوري آذربايجان داراي منابع طبيعي بسيار غني از قبيل نفت و گاز، سنگ آهن، گوگرد، مواد كودهاي شيميايي و غيره است. نفت عمده ترين ماده معدني اين جمهوري است.(17)كل ذخاير نفتي اين جمهوري حدود 3/3 ميليارد بشكه پيش بيني مي شود كه با ثبوت منابع احتمالي ديگر درياي خزر ممكن است به 7 ميليارد بشكه برسد منابع موجود در آذربايجان 40% توليد ملي است و تقريباً 30% نيروي كار را به خود اختصاص داده است. گرچه اين جمهوري به خاطر برخورداري از نيروي انساني متخصص خوب نياز چنداني به غير آذربايجانيها ندارد، لكن از نظر مواد اوليه و قطعات كاملاً وابسته به ساير جماهير و به ويژه روسيه و اكراين مي باشد. صنايع توليد آلومينيوم و برخي محصولات خانگي و نيز صنايع شيميايي و ماشين سازي مربوط به نفت از صنايع قابل توجه اين جمهوري است.(18)در اين جمهوري بخش كشاورزي حدود 30 درصد

توليد ملي را زه خود اختصاص داده است. با اين حال با توجه به برنامه ريزي متمركز زمان شوروي سابق، اين جمهوري يكي از مراكز توليد انگور براي شراب به ميزان تقريبي 5/1 ميليون تن در سال و پنبه به ميزان تقريبي 600 عزار تن در سال و نيز ابريشم مي باشد. از اينرو اقلام اساسي مورد نياز مردم از قبيل غلات، گوشت، لبنيات، ميوه جات و سيب زميني مي بايست از طريق ساير جمهوريها به ويژه روسيه تأمين گردد كه يان خود يكي از عوامل مهم وابستگي اقتصادي و دشواري ملي استقلال اين جمهوري است. با فروپاشي امپراتوري شوروي و ايجاد بحرانهاي متعدد سياسي و به ويژه مناقشه با ارمنستان، بحران اقتصادي در اين جمهوري بيشتر شد، به طوري كه توليد سالهاي 1989 و 1990 كالاها در اين جمهوري مطابق آمارهاي اعلام شده نسبت به سالهاي قبل به ترتيب 6 درصد و 5/11 درصد تنزل داشته است. در سال 1990 اين تنزل در بخش صنعت برابر 17 درصد كاهش داشته و اين در حالي است كه كسر بودجه اين جمهوري به صورت روزافزون افزايش مي يابد. اين كسري در سال 1991 به حدود 7% توليد ناخالص ملي رسيد. در سال 1993 توليد ناخالص داخلي آن تا 4/14 درصد كاهش يافت. و توليدات صنعتي طبق گزارش سازمان توسعه و همكاري اقتصادي تا 8/6 درصد سقوط كرده است.(19) اصولاً در سالهاي اخير اقتصاد آذربايجان بهخاطر درگيريهاي داخلي و خارجي ضعيف شده و در سالهاي اينده توليد نفت عامل عمده اي در به حركت دراوردن اقتصاد اين جمهوري خواهد بود آذربايجانيها خواستار سرمايه گذاريهاي خارجي براي جبران

اين كاهش و افزايش توليد شده اند.(20)به نظر اكثر مسئولان اين كشور كه افكارشان ملهم از انديشه هاي شكل گرفته در روسيه مي باشد، براي تأمين اين نيازها بايد از سرمايه هاي كشورهاي صنعتي و غربي استفاده نمود. بديهي است كه براي تحقق اين منظور و يا جلب نظر غرب مي بايست شرايط سياسي و اقتصادي مطلوب غربيها فراهم گردد. اين شرايط عبارتند از حاكميت اقتصاد بازار، اجازه تشكيل سرمايه هاي خصوصي، حاكميت دموكراسي و ليبراليسم از نوع غربي و فراهم نمودن محيطي كه مناسب رشد عوامل نگران كننده غرب نظير بنياد گرايي اسلامي نباشد.(21)مقايسه برخي شاخص هاي مهم اقتصاديكشورهاي مذكور در سال هاي 92 و 93توليد ناخالص ملي (ميليون دلار) توليد ناخالص سرانه (دلار) رشد توليد ناخالص ملي (درصد) تورم (درصد) بدهي خارجي (ميليون دلار)سال 1992 1993 1992 1993 1992 1993 1992 1993 1992 1993آذربايجان 9/4 4/4 700/2 400/2 1/28_ 3/13- 1063 920 0 820ارمنستان 1/2 9/1 500/2 300/2 _46 9/9_ 729 2260 100 110تركمنستان 9/3 8/3 4000 3900 17- 5_ 470 1150 7/9 نتوازن تجاري و ميزان واردات وصادرات جمهوري هاي مذكور با كشورهاي مشتركالمنافع (شوروي سابق)مبادله با جهان خارج مبادله داخل جمهوري هاي توازن تجاريواردات صادرات واردات صادرات ميليون روبلآذربايجان 25 6 75 94 700ارمنستان 18 2 82 98 1139_تركمنستان 14 8 86 92 1000سهم بخش صنعت و كشاورزي در توليدناخالص ملي آذربايجان ارمنستان تركمنستانسهم صنعت در توليد ناخالص ملي 2/54 48/3 6/19سهم كشاورزي در توليد ناخالص ملي 1/26 7/25 4/46ه-قدرت نظاميشكل گيري ارتش كشورهاي مذكورجمهوري آذربايجان بعد از استقلال در سال 1991 شروع به تأسيس يك ارتش ملي نمود كه تعداد

افراد آن تا اواسط سال 1992 به سي هزار نفر رسيد. تقريباً به همين ميزان نيز نيروي داوطلب و سرباز در اين ارتش مشاركت دارند و براساس آخرين آمار تعداد نيروهاي فعال ارتش آذربايجان به 56 هزار نفر بالغ مي شود كه شامل نيروهاي مردمي در قره باغ به نام «مدافعان مردمي قره باغ» نيز مي گردد كه تعداد آنها به 12 هزار نفر مي رسد و در جنگ قره باغ در كنار ارتش آذربايجان مي جنگند. وزارت كشور آذربايجان نيز كنترل يك نيروي بيست هزار نفره شبه نظامي را بعهده دارد. همچنين حدود 62 هزار نفر نيروي روسي در اين كشور وجود دارند.(22)اما ارمنستان بعد از فروپاشي شوروي سابق در سال 1991 به عضويت جامعه مشترك المنافع درآمد و به سيستم امنيتي جمعي آن جامعه پيوست. اين كشور شروع به تأسيس نيروي نظامي خود كرد كه تقريباً بيش از 33 هزار نفر پرسنل را در بر مي گيرد. با توجه به درگيريهاي مرزي با آذربايجان تلاشهايي در آن كشور براي بسيج نيروهاي احتياط انجام گرفته است. در اواسط سال 92 تقريباً 23 هزار سرباز روسي در ارمنستان وجود داشته كه قرار است با شكل گيري كامل ارتش ارمنستان در آن كشور باقي بمانند.(23)تركمنستان نيز در اواسط 1992 به تشكيل ارتش مبادرت كرد. اما ارتش آن كشور براساس توافقي كه با روسيه انجام گرفت تحت فرماندهي مشترك تركمنستان و فدراسيون روسيه مي باشد و براساس نيروي نظامي شوروي سابق مستقر در تركمنستان تشكيل گرديد و قرار است تا يك دوره انتقالي اين وضع ادامه يابد. تعداد نيروي نظامي آن كشور 45 هزار نفر مي باشد.

جدول زير تركيب نيروهاي نظامي كشورهاي مذكور را در سال 1993 و 1994 را نشان مي دهد.(24)نيروهاي نظامي كشورهاي مذكور درسال هاي 94-93نوع نيرونام كشور نظامي (هزار نفر) احتياط (هزار نفر) شبه نظامي (هزار نفر) خارجي (روسي) هزار نفر نوع خدمتآذربايجان 56 560 40 ___ اجباريارمنستان 7/32 300 1 5 اجباريتركمنستان 280 ___ ____ فرماندهي مشترك اجبارينوع خدمت نظام وظيفه در سه كشور مذكور اجباري بوده و در آذربايجان 17 ماه، در ارمنستان 18 ماه و در تركمنستان دو سال مي باشد.از جمعيت 000گ462/7 نفري آذربايجان، سن حدود 640 هزار نفر بين 18 تا 22 سال مي باشد كه تقريباً 310 هزار نفر از آنان مرد بوده و مناسب خدمت نظام وظيفه مي باشند. در حالي كه در ارمنستان با توجه به جمعيت 000/821/3 نفري آن تنها 135 هزار نفر مرد بين 18 تا 22 سال سن و مناسب خدمت نظام وظيفه وجود دارد و اين ارقام در تركمنستان با توجه به جمعيت چهار ميليوني آن برابر حدود 190 هزار نفر مي باشد. جدول زير تركيب سني جمعيت و تعداد نيروي آماده به خدمت هر كشور را نشان مي دهد.(25)تركيب سني جمعيت آماده به خدمت دركشورهاي مذكور (94-93)نام كشور  جمعيت كل (هزار نفر) 13-7 (هزار نفر) 22-18 (هزار نفر) 32-23 (هزار نفر) زن مرد زن  مرد زن  مردتركمنستان 622/3 7/214 8/218 1/184 6/187 7/305 2/308ارمنستان 293/3 8/154 5/163 8/134 143 5/245 6/253آذربايجان 131/7 2/315 1/367 2/309 6/328 596 9/608استعداد نظامي(26)استعداد نظامي كشورهاي مذكور به تفكيك رسته در جدول زير مشخص گرديده است. همانطور كه مشهود است آذربايجان از لحاظ نيروي زميني داراي استعداد بالاتري مي

باشد و براساس آمار سال 93 اين كشور داراي 49 هزار نفر پرسنل نيروي زميني است. اين نيروها عبارتند از: يك تيپ زرهي، ده تيپ پياده، دو تيپ نيروي مخصوص، يك تيپ پدافند هوايي، سه هنگ تفنگدار موتوري، دو هنگ پياده نظام كوهستاني، دو تيپ توپخانه، يك هنگ موشك انداز و يك هنگ ضد تانك.همچنين آذربايجان داراي تقريباً 3000 پرسنل نيروي دريايي مي باشد كه در پايگاه درياي باكو مستقر مي باشند. نيروي دريايي اين كشور به عنوان عنصري از جامعه مشترك المنافع تحت كنترل روسيه عمل مي كند و تقريباً 16 واحد دريايي از ناوگان دريايي خزر را دارا مي باشد و داراي يك گارد ساحلي است. اين كشور تقريباً 25 درصد ناوگان خزر شوروي سابق را در سال 1992 (كه همگي آنها را كشتيهاي جنگي كوچك تشكيل مي دهند) دارا گرديد.نيروي هوايي آذربايجان با دو هزار پرسنل و 48 هواپيماي جنگي نيز از اهميت برخوردار است.ارمنستان از سوي ديگر، داراي 32700 تن پرسنل نيروي زميني مي باشد كه اين نيروها عبارتند از يك قرارگاه نظامي، 5 تيپ پياده، دو هنگ تفنگدار موتوري مستقل، يك تيپ توپخانه، يك هنگ توپخانه، يك هنگ موشك انداز، يك هنگ ضد تانك، يك گردان آموزشي تانك و يك اسكادران مستقل هليكوپتر.ارمنستان تا سال 92 داراي نيروي هوايي و دريايي نبود، اما در سالهاي اخير گزارشهايي از وجود تعدادي هواپيما و هليكوپتر جنگي در آن كشور رسيده است.تركمنستان داراي 28 هزار نفر پرسنل نيروي زميني است كه تحت كنترل مشترك روسيه و تركمنستان قرار دارند و شامل قرارگاه و سه تيپ تفنگدار موتوري، يك تيپ توپخانه، يك هنگ موشك

انداز، يك هنگ پدافند هوايي، سه هنگ مهندسي و يك اسكادران مستقل هليكوپتر مي باشد.تركمنستان نيروي دريايي ندارد، اما ناوگان دريايي خزر شوروي سابق در آستراخان تحت اقتدار روسيه به عنوان يك ناوگان مشترك روسيه و تركمنستان و ازبكستان مطرح مي باشد. البته اخيراً دولت تركمنستان تصميم به ايجاد يك نيروي دريايي و گارد ساحلي دارد.تركمنستان داراي 650 پرسنل نيروي هوايي و 174 هواپيماي جنگنده مي باشد و از دو تيپ دفاع هوايي در نيروي هوايي استفاده مي گردد. تركمنستان هنوز سيستم سنتي شوروي مبني بر تجزيه نيروي هوايي از نيروي دفاع هوايي را حفظ كرده است. روسها نيروي هوايي تركمنستان را آموزش مي دهند و حداقل يك اسكادران ميگ 26 روسي در آن كشور استقرار دارد.استعداد نيروهاكشور نيروي زميني (هزار نفر) نيروي هوايي (هزار نفر) نيروي دريايي (هزار نفر)آذربايجان 49 2 3ارمنستان 7/32 __ __تركمنستان 28 ___ 165تجهيزان نظامي(27)براساس معاهده تاشكند كه بين جمهوريهاي مشترك المنافع امضاء شده، حداكثر تجهيزات نظامي در نظر گرفته شده براي نيروي زميني جمهوري آذربايجان به ترتيب زير مي باشد: 220 تانك، 220 هاور كرافت و خودرو رزمي، 285 توپ از انوع مختلف.براساس برخي گزارشها، آذربايجان تعدادي از تانكهاي تي – 64 و تجهيزات ديگري را از پادگانهاي شوروي سابق در باكو ربوده ومخفي نموده، به طوري كه برخي از آنها در صحنه عمليات جنگي عليه نيروهاي ارمني به كار گرفته شده اند. همچنين برخي از نيروهاي شبه نظامي داراي سلاحهاي مختلفي مي باشند كه مقدار دقيق آنها مشخص نيست.مجموعاً سلاحهاي زير در ارتش آذربايجان مشاهده گرديده اند. بيش از 220 تانك شامل تانكهاي تي – 64 و خودروهاي

زرهي BMP، بيش از 285 توپ و هويزر و موشك انداز، چند لول از نوع BM-21 و تعدادي موشك زمين به زمين كه از آنها در جنگ قره باغ نيز استفاده شده است.آذربايجان همچنين در سال 1992، 25 درصد از ناوگان شوروي سابق را در ردياي خزر تصاحب كرد كه همه آنها را كشتيهاي جنگي كوچك تشكيل مي دهند.براساس گزارش منابع جاسوسي آمريكا، اين كشور در سال 1992 داراي 30 فروند رهگير (interceptor) و يكصد هواپيماي تاكتيكي عملياتي بوده است. براساس توفقنامه تاشكند حداكثر اين كشور بايد يكصد هواپيماي جنگنده و 50 هليكوپتر رزمي داشته باشد.از آنجا كه هيچگونه موشك يا هواپيماهاي استراتژيكي در خاك اين كشور مستقر نبوده و رهبران سابق جامعه مشترك المنافع نيز با جديت كوشش كردند تا تجهيزات و نيروها را از آذربايجان تخليه كنند به نظر نمي رسد كه ميزان بالايي از اين نوع تجهيزات در آذربايجان باشد. اما به هر حال نيروهاي آذري توانستند مقداري از تجهيزات را از جمله 5 هواپيماي ميگ 25 و 11 هواپيماي SU – 24را در خاك خود نگه دارند و در حقيقت آنها را از نيروهاي روسي بربايند. برخي از منابع جاسوسي غربي در سپتامبر 91 گزارش دادند كه آذربايجان تعداد 30 فروند هواپيماي رهگير (interceptor) و يكصد هواپيماي عملياتي تاكتيكي را مخفي كرده است.از هواپيماهاي SU-25 بر ضد نيروهاي ارمني استفاده شده و تعدادي هواپيماي 21 Mig-21 نيز عملياتي مي باشند. چهار هلي كوپتر جنگنده mi-24 Hind و يك عدد هليكوپتر mi-1نيز در دست آذربايجان باقي مانده است كه عملياتي مي باشند و يكي از آنها در منطقه قره باغ سقوط كرده

است. همچنين تعدادي موشك سام نيز در اين كشور موجود مي باشد، به طوري كه توسط آنها يكي از هليكوپترهاي ارمني ساقط شده است.تجهيزات نظامي ارمنستانبراساس معاهده تاشكند حداكثر تجهيزات زميني در نظر گرفته شده براي ارمنستان عبارتند از: 220 تانك، 220 هاور كرافت و خودرو زرهي و 285 قبضه توپ كه همگي فعال مي باشند. ارمنستان در زمينه تأمين بهترين انواع سلاح روسي پيشرفتهايي داشته است، از جمله آن كشور داراي 120 تانك (تي – 72)، تعداد 75 تانك از انواع ديگر مي باشد. همچنين 400 هاوركرافت از جمله 225 خودرو رزمي و 200 نفربر زرهي را دارا مي باشد و 340 قبضه توپ شامل توپهاي خود كششي هويزرهاي مختلف و موشك اندازهاي چند لول و خمپاره انداز سلاحهاي ضد تانك شامل تفنگهاي (p-44) و (T12) و جنگ افزارهاي هدايت شده ضد تانك و همچنين تعدادي موشكهاي سام از نوع SA-4 و SA-8 و SA-9 از جمله تجهيزات و سلاحهاي موجود گزارش شده در اين كشور است.براساس معاهده تاشكند ارمنستان مي تواند حداكثر يكصد هواپيماي جنگي و 50 هليكوپتر تاكتيكي را نگهداري كند، اما برخي از منابع نظامي امريكايي معتقدند كه تا سال 1991 آن كشور هيچگونه هواپيماي تاكتيكي (interceptor) نداشته است و با اين حال، براساس گزارش منابع نظامي مستقل در سالهاي اخير اين كشور توانسته است تعدادي هواپيما و هليكوپتر به دست بياورد، به طوري كه 6 هواپيماي رزمي و 5 هواپيماي SU-25 و يك ميگ 25 و 30 هزار هليكوپتر از انواع مختلف MI در آن كشور مشاهده شده است. تاكنون يكي از هليكوپترهاي جنگي آن كشور در جنگ قره باغ

سرنگون شده است.به هر حال در جنگ اخير كمكهاي تجهيزاتي برخي منابع غربي به اين كشور گزارش شده است.در خصوص تجهيزات نظامي تركمنستان از وجود خودروهاي نظامي جنگي از جمله 900 تانك اصلي رزمي و 2000 نفربر زرهي و خودرو جنگي از انواع مختلف و بيش از 900 توپ و خمپاره و 12 موشك سطح به سطح، همچنين تعدادي جنگ افزار هدايت شوند ضد تانگ گزارشهايي ارائه شده است كه از جمله آنها توپهاي خودكششي 152 ميلي متري مي باشد.اين كشور داراي نيروي دريايي نمي باشد. ناوگان دريايي درياي خزر شوروي سابق تحت فرماندهي مشترك در آستراخان به وسيله روسيه كشور تركمنستان، قزاقستان و روسيه اداره مي شود. اما اين كشور در حال تأسيس يك گارد ساحلي مي باشد.تركمنستان سيستم دفاع هوايي و نيروي هوايي مجزاي شوروي را حفظ كرده است. آن كشور اكنون داراي 174 هواپيماي جنگنده به اضافه 650 هواپيماي محافظت شده در پناهگاه مي باشد.در نيروي هوايي آن كشور هواپيماي مذكور شامل يك فوج (regiment) هواپيماي شكاري بعلاوه 60 هواپيماي SU-17 شكاري، همچنين تعدادي هواپيماي تهاجمي بعلاوه سه فروند SU-7 و سه ميگ 21 و دو L-39 و 8 فروند Yak-28 و 3 فروند An-12 موجود مي باشد. ضمناً تعداد هواپيماهاي آموزشي را نيز بايد به اينها اضافه كرد.تركمنستان قبلاً اعلام كرده بود كه در يك فوج جنگنده متشكل از 32 هواپيما شامل 25 ميگ را براي نيروي هوايي نگه خواهند داشت و دويست هواپيماي ديگر از جمله 60 ميگ 23 و 27 و همچنين 80 هواپيماي SU-17 را به خارج فروخت، اما منابع نظامي هنوز از هيچگونه فورشي گزارش نداده اند.

تركمنستان همچنين در زمينه پدافند هوايي داراي دو فوج جنگنده شامل 38 ميگ و 23 و 30 ميگ 25 مي باشد و وجود 75 موشك سام شامل سام 2 و 3 و 5 نيز در آن كشور گزارش شده است. اين كشور 490 هواپيماي ميگ 23 و 60 ميگ 25 و يكصد هواپيماي SU-25 و 18 هواپيماي mi-18 نيز در پناهگاه دارد.تجهيزاتكشور تانك خودرو و نفربر زرهي توپ خمپارهموشك انداز هواپيما هلي كوپترارمنستان 150 400 380 6 13آذربايجان 279 822 712 53 6تركمنستان 900 2000 900 165 ن.مبودجه و هزينه نظامي و كمكهاي نظامي خارجي(28)بودجه دفاعي آذربايجان در سال 92 تقريباً 1250 ميليون دلار بوده كه حدود 5/14 درصد از بودجه كل كشور را تشكيل داده است. اين بودجه در سال 1993 به 1280 ميليون دلار و در سال 1994 به 200/13 ميليون دلار بالغ گرديد.بودجه دفاعي ارمنستان نيز در سال 1992 برابر 3/2 درصد كل بودجه كشور بوده است. بودجه دفاعي آن در سال 1992 برابر 750 ميليون دلار، در سال 1993 برابر 69 ميليون دلار و در سال 94 برابر 71 ميليون دلار بوده است.بودجه دفاعي تركمنستان در سال 92 برابر 144 ميليون دلار و در سال 94 برابر 153 ميليون دلار بوده است. ضمناً در سال 94 معادل 05/0 ميليون دلار و در سال 95 نيز بهمين ميزان كمكهاي نظامي خارجي براساس (IMET) به تركمنستان اعطا گرديده است.هزينه نظامي (ميليون دلار) بودجه نظامي (ميليون دلار) بودجه نظامي در سال 92 درصد كل بودجهسال 1992 1993 1994 1992آذربايجان 1250 1250 1320 5/14ارمنستان 750 690 (1993) 710 3/2تركمنستان __ 1440 1530 ___نقش روسيه در

ارتش كشورهاي مذكور(29)نقش روسيه در ساختار نظامي كشورهاي مذكور به خوبي مشهود است. همانطور كه ذكر شد ساختار اوليه ارتشهاي مذكور براساس ساختار نيروهاي نظامي قبلي مي باشد كه اين امر در تركمنستان اس شدت بيشتري برخوردار است.ارتش اين كشور اصولاً هنوز توسط فرماندهي مشترك اداره مي شود و به رغم آنكه در سال 93 دولت تركمنستان با نيروهاي روسي به توافق رسيد كه سربازان آنها در مرزهاي جنوبي كشور مستقر گردند، اما نقش عمده را هنوز آنها در ساختار نظامي تركمنستان بازي مي كنند. ارمنستان نيز به خاطر پيوستن به سيستم امنيتي جامعه مشترك المنافع تابع سياستهاي كلان روسيه مي باشد و 50 هزار نيروي روسي هم اكنون در آن كشور مستقرند كه البته كاهش چشمگيري را نسبت به سال 92 نشان مي دهد. اين نيروها داراي استعداد يك لشكر تفنگدار با 80 تانك و 190 نفربر زرهي و 100 توپ و خمپاره مي باشند. در آذربايجان نيز كه در سال 1992 حدود 62 هزار نفر سرباز روسي مستقر بودند، براساس توافق طرفين در سال 1993 خروج نيروهاي روسي از جمهوري آذربايجان آغاز شد و اكنون تعداد آنها كاهش چشمگيري يافته است.در مجموع بايد گفت كه توان بالفعل نظامي اين سه كشور وابسته به ميزان پشتيباني و حمايت نيروهاي روسيه از آنهاست و به خاطر اين وابستگي نظامي و تسليحاتي و همچنين نفوذ سياسي روسيه و وجود اليت قدرتمند سياسي وابسته به روسيه در اين كشورها و ضعفهاي ساختار اقتصادي و مشكلات اجتماعي در داخل اين جمهوريها، اصولاً بايد هر نوع بررسي ساختار قدرت در همسايگان شمالي ايران با توجه به عامل روسيه مورد

ارزيابي و تحليل قرار گيرد و بدون در نظر گرفتن اين عامل هر نوع ارزيابي ناكافي و به دور از واقعيتهاي سياسي و نظامي اين كشورها خواهد بود.بررسي تهديدات امنيتي ايران از ناحيه مرزهاي شماليفروپاشي شوروي هر چند تهديد امنيتي بزرگي را در ناحيه مرزهاي شمالي ايران از بين برد، اما وجود چندين دولت كوچكتر در مرزهاي شمالي كشور كه داراي مشكلات خاص و ناثباتي اقتصادي و فرهنگي و سياسي بوده و با هم داراي اختلافات مرزي مي باشند مي تواند منطقه بحراني را در مرزهاي شمالي ايران ايجاد كرده و تهديدات امنيتي جديدي را متوجه ايران سازد كه در خاتمه اين مقاله تلاش شده است تا به اجمال به بررسي اين تهديدات جديد كه ريشه هاي داخلي و خارجي(30) دارد پرداخته شود.در حال حاضر مناطق مزبور به خاطر خلاء قدرت مسلطي كه عامل اصلي ايجاد امنيت در اين مناطق بوده است با بحرانهاي امنيتي مختلفي مواجه هستند. در حال حاضر به علت نيازهاي اقتصادي ناشي از فروپاشي شوروي و مهمتر از آن ساختار اقتصادي مبني بر نظام متمركز كمونيستي در شوروي سابق كه مسكو را محور و مركز كليه تصميم گيريها و برنامه ريزيها قرار داده بود، هم اكنون اين كشورها از لحاظ فعاليت اقتصادي تقريباً فلج شده اند. لذا براي راه اندازي نهادهاي اقتصادي و حتي تأمين تغذيه روزمره شهروندان خود بشدت محتاج كمكهاي خارجي مي باشند(31) چنين نيازي موجب شده كه كشورهاي غربي در اعطاي كمكهاي خود به اين جمهوريها بيشترين استفاده را بكنند. تقريباً همگي اين جمهوريها چشم به كمك كشورهاي غربي و ژاپن دوخته اند. در مقابل، كشورهاي غربي نيز

همانطور كه در مورد روسيه عمل كردند، از ارائه كمكهاي لازم و به عبارت ديگر وارد شدن تمام عيار به عرصه هاي فعاليت اقتصادي اين جمهوريها خودداري ورزيده و آن را مشروط به شكل گيري تحولات سياسي در اين كشورها مي دانند.تلاش آمريكا و اسرائيل براي نفوذ در منطقه و وجود زمينه هاي مناسب براي پذيرش چنين نفوذي از سوي كشورهاي مذكور مي تواند تهديدي جدي براي منافع جمهوري اسلامي كه خود را در حال مبارزه با اين كشورها مي داند فراهم آورد. در اين رابطه، موارد زيادي از كمكهاي اقتصادي اسرائيل به كشورهاي مذكو گزارش شده است بين بسياري از اين كشورها تمايل زيادي براي نزديكي به اسرائيل به منظور جلب توجه غرب در اخذ كمك بيشتر وجود دارد.(32) بديهي است كه ادامه اين روند مي تواند به تشديد نفوذ غرب در مرزهاي شمالي ايران كمك نموده و نهايتاً به انزواي ايران از صحنه مذكور و سد نفوذ جمهوري اسلامي در اين مناطق بيانجامد كه اين امر تبعات امنيتي زيادي را در جهان آينده براي كشور به دنبال خواهد داشت.از جمله زمينه هاي ديگري كه پيامدهاي امنيتي براي همسايگان به دنبال دارد بي ثباتي سياسي در داخل اين كشورها مي باشد بي ثباتي سياسي ناشي از تغيير ناگهاني سيستم حكومتي در اين جمهوريها و عدم وجود ساختار سياسي مناسبي كه بتواند جايگزين ساختارهاي پيشين شوند، باعث ايجاد بحران در اين كشورها گرديده است. اغلب اعضاء هيأت حاكمه همان اعضاء حزب كمونيست قبلي مي باشند كه با تغيير نام، عهده دار مصادر مهم در اداره امور جمهوريهاي مذكور مي باشند. چنين وضعي با خواست بسياري

از مردم سازگاري ندارد و بحرانهايي سياسي را در خود مي پروراند كه در برخي موارد اين بحرانها به فعليت رسيده و منجر به درگيريهاي خياباني شده و برخي از رهبران سياسي اين كشورها همچون تاجيكستان تنها به كمك نيروهاي روسيه توانسته اند حاكميت سياسي خود را مجدداً تثبيت نمايند. چناچنه مجموعه نخبگان تربيت شده در بورو كراسي سياسي قبلي بتوانند با تحولي انطباقي، خود و سازمانهاي منضبط تحت مديريت خود را با شرائط قبلي تطبيق دهند و مشروعيت خود را افزايش دهند، شايد جوامع مذكور بتوانند فشارهاي انبساطي – انقباضي ناشي از بحران مشروعيت و كاهش هژموني شوروي را تعديل نموده و امنيت داخلي را بوجود آورند،(33) در غير اين صورت اين جوامع درگير مبارزات مختلف قدرت خواهند شد كه طبيعتآً زمينه دخالت نيروهاي درگير و نيروهاي خارجي را فراهم مي آورد كه اين امر مي تواند به ايجاد مناطق بحراني و ناامن در مرزهاي شمالي جمهوري اسلامي انجاميده و تهديدي جدي براي منافع امنيتي ايران باشد و زمينه را براي نفوذ نيروهاي خارجي در مرزهاي كشورها فراهم بياورد، مثلاً وجود اقليتهاي روسي در اين جمهوريها همواره مي تواند زمينه دخالت جدي روسها در اين مناطق باشد(34) همچنين وجود ناامني در مرزها به گسترش مسائل ديگري همچون مواد مخدر، جرم و جنايت و مشكلات زيست محيطي دامن مي زند كه داراي پيامدهاي امنيتي براي كشورهاي همسايه خواهند بود.در اين رابطه اختلافات مرزي بين جمهوريهاي مختلف و مخصوصاً بين دو جمهوري هم مرز با ايران يعني آذربايجان و ارمنستان مسئله ديگري است كه مي تواند زمينه ناامني را در مرزهاي كشور فراهم اورد. اختلافات دو

جمهوري در مورد مسئله قره باغ و تلاشهاي آنها براي حل مسأله از راه نظامي، علاوه بر اينكه فشارهاي عمده اي را بر اقتصاد دو كشور وارد و وابستگي آنها را تشديد مي كند، باعث ايجاد منطقه اي بحراني در مرزهاي شمالي كشور گرديده كه در مرحله اول سبب مهاجرت بسياري از مردم اين دو كشور به ايران شده و در مراحل بعد با گسترش جنگ، احتمال دخالت كشورهاي خارجي در جنگ و گسترش آن به مرزهاي جمهوري اسلامي مطرح مي باشد كه اين امر پيامدهاي امنيتي خطرناكي را ممكن است براي ايران به وجود آورد. در اين رابطه كمكهاي نظامي كشورهاي مختلف به طرفين جنگ و وجود سلاحهاي سبك مختلف اسرائيلي در صحنه هاي جنگ قره باغ اين احتمالات را تقويت مي كند.(35)مسأله ديگري كه مي تواند مشكلات امنيتي براي ايران ايجاد نمايد وجود اقوامي در اين جمهوريها مي باشد كه داراي دنباله قومي در ايران هستند كه از جمله آنها به آذريها و تركمنها مي توان اشاره نمود كه در تركمنستان و آذربايجان زندگي مي كنند. تمايلات پان تركيسم و پان تورانيسم كه به دنبال فروپاشي شوروي بشدت مطرح گرديد زمينه مناسبي را براي طرح فرهنگ قومي اين جوامع ايجاد كرد. صرفنظر از اختلاف نظرها و مشكلاتي كه بين خود اين اقوام ترك تبار براي تشكيل چنين امپراتوري اي وجود دارد، اصولاً بعيد است كه شرايط و محيط بين المللي بتواند به ايجاد اين گرايشها كمك نمايد. اما بهرحال طرح مسأله والقائات فرهنگي ناشي از آن مي تواند مشكلات امنيتي خاصي را براي ايران كه داراي درصد جمعيت بالايي از آذريها مي باشد

ايجاد نمايد. لازم به ذكر است كه رشد انديشه هاي قوم گرايي در ميان تركمنها به خاطر عدم جذب كامل آنها در جامعه ايراني و فرهنگ و مذهب متفاوت(اهل سنت)، زمينه بيشتري از آذريها كه شيعه بوده و در جامعه ايران به صورت نسبي ادغام شده اند، دارد.اصولاً اين كشورها بعد از فروپاشي شوروي در تعريف از دشمن دچار ابهام بوده اند، زيرا قبلاً دشمن را در قالب منازعات شرق و غرب تعريف مي كردند، اما اكنون جهت گيريهاي امنيتي قبلي فرو ريخته و تصور جديدي از دشمن براي جهت گيريهاي جديد امنيتي لازم است. در اين شرايط هرگونه اختلافات جديد بين كشورها مي تواند در شكل گيري اين تصور و تراشيدن دشمن جديد مؤثر باشد. بعلاوه اين جهت گيري امنيتي مي تواند تحت تأثير عوامل خارجي متوجه بنيادگرايي مذهبي و خطر ايران براي منطقه گردد كه طبيعتاً بر روابط اين كشورها با ايران اثر خواهد گذاشت و از آنها به عنوان يك سد نفوذي در مقابل ايران استفاده خواهد شد. اين امر مي تواند منافع ايران را در مناطق جديد به خطر انداخته و امنيت ملي را (به معناي وسيع كلمه)تهديد نمايد.(36)وضعيت موجود نظامي و وجود جنگ افزارهاي تاكتيكي كه در كشورهاي مذكور گسترش و پراكندگي دارد نيز از جمله نگرانيهاي امنيتي جمهوري اسلامي مي تواند باشد، زيرا امكان استفاده كنترل نشده از جنگ افزارهاي هسته اي و شيميايي به مراتب بيشتر از تهديد ناشي از جنگ هسته اي دو ابرقدرت مي باشد و علاوه بر اينكه خطرات ناشي از اشاعه مواد راديو اكتيو به محيط زيست از سوي زرادخانه ها و نيروگاههاي هسته

اي مناطق مجاور در جمهوريها نيز بيشتر از قبل مي باشد، از بين رفتن نظارت و كنترل دقيق و فقدان تجهيزات ايمني در بسياري از رآكتورهاي اتمي در جمهوريهاي تازه استقلال يافته نگراني عمده اي براي همسايگان ايجاد كرده است. مثلاً در ژانويه 1990 در هنگام قيام مردم آذربايجان بر عليه شوروي، تهاجمي به يكي از پادگانهاي نظامي در باكو به منظور دستيابي به جنگ افزارهاي هسته اي صورت گرف كه اين امر زنگ خطري در رابطه با مسأله مذكور بود. لازم به ذكر است كه اين نگراني جدا از وجود جنگ افزارهاي استراتژيك مي باشد كه تنها در چارچوب جمهوري روسيه، اوكراين، روسيه سفيد و قزاقستان قرار دارد و غرب نيز حساسيت بيشتري به آنها دارد.(37)علاوه بر اين مسأله، تلاش برخي كشورها به منظور بازسازي ارتش جمهوريهاي تازه استقلال يافته و نفوذ در ساختار نظامي اين كشورها(38) نيز از حساسيت امنيتي خاصي برخوردار است. خلاء قدرت ناشي از حضور نظامي نيروهاي شوروي سابق جنگهاي داخلي و خارجي و وجود اختلافات مرزي با همسايگان اين كشورها شديداً به سوي تقويت نيروهاي نظامي و جنگ افزارهاي خود سوق مي دهد.(39) اكنون دلايل بسياري وجود دارد كه غرب و اسرائيل در اين ميان نقش مهمي را ايفا مي كنند. مثلاً آذربايجان تمايل زيادي به همكاري با اسرائيل نشان داده است. برخي گزارشها در نشريات اسرائيل حاكي از معامله موشكهاي استينگر و سيستمهاي ارتباط نظامي بين اسرائيل و آذربايجان مي باشد. همچنين از مقادير قابل ملاحظه اي سلاح اسرائيلي در جنگهاي قره باغ استفاده شده است.(40)بديهي است كه چنين نفوذ نظامي از سوي اسرائيل و غرب مي تواند

در دراز مدت خطرات امنيتي مهمي براي جمهوري اسلامي داشته باشد. در كنار اين عوامل مقابل برخي كشورها به پيوستن به ناتو و سرمايه گذراي ناتو در اين منطقه را نبايد فراموش كرد.ضمناً با مقايسه توان نظامي اين كشورها بايد اذعان داشت كه تنها تركمنستان از توان نظامي مطلوبي برخوردار است.(41) اما اين امر باعث غفلت از وابستگي اين كشورها به جامعه مشترك المنافع در روسيه باشد كه بالفعل مي تواند توان نظامي بالايي را ايجاد نمايد. به اين ترتيب در هر نوع بحران منطقه اي كه موجب ورود جمهوري اسلامي در آن بحران شود بايد توان نظامي روسيه را نيز در حمايت از كشورهاي مذكور در نظر گرفت. اصولاً مسكو هنوز مناطق مذكور را در حيطه امنيتي خود گنجانده و در هر نوع بحران احتمالي آينده دخالت جدي خواهد نمود. در مجموع وضعيت سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و نظامي كشورهاي مذكور زمينه هاي بحراني و عدم ثباتي را در خود دارد و مي تواند در صورت وجود شرايط خاص، فعال شده و تهديدات امنيتي مختلفي را متوجه ايران سازد. در اين رابطه مهمترين عامل دخالت نيروهاي خارجي در اين بحرانها مي باشد.منابع و مآخذ(1) .نگاه كنيد به :

Middle East Review 93-94Eastern Europian and the commonwealth of Independent states 94.

و وزارت امور خارجه – جزوه آشنايي به جمهوريهاي مسلمان نشين شوروي، تهران 1372.

(2)The Economist Intelligence Unit (E.I.U)-Country Report (Gorgia, Armenia, Azarbaijan, Kazakhstan, centeral Asian Republic)- 3rd quarter, 1993, p.16

(3) شيخ عطار، عليرضا – ريشه هاي رفتار سياسي در آسياي مركزي و قفقاز، مركز مطالعات آسياي ميانه، تهران، دفتر مطالعات بين المللي، 1373 ص152.(4)E.I.U,OPCT,p.8.(5)Ibid, p.6.(6) امير

احمدي، بهرام، بررسي جمعيت جمهوري تركمنستان، (فصلنامه مطالعات آسياي ميانه، قفقاز شماره 5)ص 96.(7) شيخ عطار، پيشين، ص 4 – 153.(8) همان.(9) ثقفي عامري، ناصر – استراتژي و تحولات ژئوپلتيك پس از دوران جنگ سرد، تهران، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي، 1337، ص 8 و 178.(10)E.I.U, opct, p.17.(11) اقتصاد تركمنستان فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز شمراه 7 ص 179 تا 185.(12) پيشين.(13) روشندل، جليل، چشم انداز توسعه اقتصادي در ارمنستان (فصلنامه آسياي ميانه شماره 7) ص 65 – 59.

IMF, Economic Review Armenia, Washington D.C , April 92.(14)UNDP HV man Development Report 1994, Newyork oxford university press, 1994, p. 193 – 94.

(15)Ibid, p. 194.(16) نگاه كنيد به :نيك كار اصفهاني، اقتصاد ارمنستان (به زبان آمار و ارقام، فصلنامه مطالعات آسياي مركزي قفقاز ش 7) ص 56 – 39.روشندل، جليل، چشم انداز توسعه اقتصادي در ارمنستان (فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز ش 7) ص 65 – 61.E.i.U. Opct, p.6.(17) پيشين.(18) آزموده، ابوالفضل – جمهوري آذربايجان سرزمين طلاي سياه (مجله بندر و دريا، ش 49 و 50) ص 81 و 122.(19) آذربايجان منابع نفت و گاز در درياي خزر و اينده (مجله بندر و رديا، ش 21) ص 84 و 110.

(20)Azarbaijan: Political scene, economy – country Report, No.2 (1994) pp 29.32.

(21) آذربايجان منابع نفت و گاز، پيشين ص 84 –82.

(22)Azarbaijan, opct, No, 1 (1994) p.33 – 36.(23)Eastern Europian year book 94, p. 162.(24)Ibid, p.144.(25)Ibid, p.673.(26)Military Balance 94 – 95 pp. 162 – 79.

(27) نگاه كنيد به منابع زير:

Defence Foreign Affairs hand book 94 pp. 55 – 82 1181.Military Balance 94 – 95 p.81 pp 80

– 162.

(28) پيشين و منبع زير:

IISS – Russia and tretory of the former Soviet Union Showing – 1994.(29)Ibid.

(30)Ibid.

(31) محمد كاظم سجاد پور، رابطه امنيت و توسعه در آسياي ميانه و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسياي مركزي و قفقاز سال دوم شماره 4 بهار 73.

(32)Intelligence Unite , Country Repirt, 3 rd quarter 1993.(33)Middle East Monitor, Vol. 2, Sep. 93, pp. 32 – 36.

(34) سيف زاده،(35) سجاد پور، محمد كاظم، پيشين.

(36)Middle East Monitor, Opct, pp 36.(37)Graham Fuller, central Asia , the New Geopolitics politics (Stavita Manica: Rand , 1992) p.p. 3 – 6.

(38) ثقفي، عامري، ناصر، استراتژي و تحولات ژئوپولتيك پس از جنگ سرد، تهران، دفتر مطالعات بين المللي 1373 ص 178.

(39)post – sovit Armise – PFE/RL Research Report Vol.2 No . 25 (Jun, 18, 93).(40)Military – Balance 92-93.(41)Israels Policy, The Post soviet Moslems Republics Anderi Neduetsky –(middle East Monitor Vol . 2 No 2 sep. 93. pp. 32 – 36.(42)military Ballence 92-93 91 – 92.

منبع: فصلنامه بررسي هاي نظامي - شماره 21

مثال در انگليس دولت و كليساي پروتستان از هم جدا نيست و ملكه انگليس در رأس دولت و كليسا قرار دارد. مبلغان انجيلدر يك قرن گذشته جريان جديدي كه در بين پروتستان ها فوق العاده قدرتمند شده است مكتب نوظهور «مبلغان انجيل» مي باشد. قبل از جنگ جهاني دوم اين مكتب نوظهور به بنيادگرايي معروف و شعار آنها بازگشت به انجيل و تغيير جامعه با تحول فرهنگي بود و هدف آنها به وجود آوردن حكومت در آمريكا بر مبناي بنيادهاي انجيل مي باشد. بعداز جنگ جهاني دوم بنيادگرايان آمريكايي خود را مبلغان انجيل معرفي كردند و با استفاده گسترده از وسايل ارتباطات جمعي توانستند در جامعه آمريكا نفوذ فراواني به دست آورند و اكنون اين جريان قدرتمندترين و فعال ترين تشكيلات ديني در آمريكا محسوب مي شود و در مراكز سياسي اين كشور نفوذ زيادي دارند.مكتب نوظهور صهيونيسم مسيحياصول و مباني جريان مبلغان انجيل در آمريكا و انگليس حمايت همه جانبه عقيدتي و سياسي از صهيونيسم مي باشد و آنها اعتقاد دارند كه پيروان كليساي پروتستان براي ظهور دوباره مسيح بايد چند خواسته مسيح را كه در تفاسير انجيل در قرن بيستم به عنوان پيشگويي هاي انجيل بيان شده، عملي نمايند. اين جريان نوظهور در پروتستانتيسم با عنوان«خواسته هاي مسيح» شهرت دارد.پيروان اين مكتب خود را از مبلغان انجيل مي دانند و اعتقاددارند پيروان اين مكتب مسيحيان دوباره تولد يافته مي باشند كه فقط اينان اهل نجات خواهند بود و ديگران هلاك خواهند شد. از ويژگي هاي ممتاز پيروان اين مكتب اعتقاد راسخ و تعصب خاص به صهيونيسم مي باشد و تعصب اين مسيحيان به

صهيونيسم بيش از صهيونيست هاي يهودي مقيم اسرائيل و آمريكا مي باشد. مطابق اعتقادات مكتب فوق به وسيله پروتستان ها حوادثي بايد به وقوع بپيوندد تا مسيح دوباره ظهور نمايد و پيروان اين مكتب وظيفه ديني دارند براي تسريع در عملي شدن اين حوادث كوشش نمايند. حوادثي كه توسط آنها بايد عملي شوند، عبارتنداز:1- يهوديان از سراسر جهان بايد به فلسطين آورده شوند و كشور اسرائيل در گستره اي از رودخانه نيل تا رودخانه فرات به وجود آيد و يهودياني كه به اسرائيل مهاجرت نمايند اهل نجات خواهند بود.2- يهوديان بايد دو مسجد اقصي و صخره در بيت المقدس را منهدم كنند و به جاي اين دو مسجد مقدس مسلمانان، معبد بزرگ را بنا نمايند (از سال 1967تا به حال دو مسجد اقصي و صخره در بيت المقدس بيش از صدبار مورد حمله يهوديان و مسيحيان صهيونيست قرار گرفته است)3- روزي كه يهوديان مسجد اقصي و مسجد صخره در بيت المقدس را منهدم كنند، جنگ نهايي مقدس (آرماگدون) به رهبري آمريكا و انگليس آغاز شده، در اين جنگ جهاني تمام جهان نابود خواهد شد.4- روزي كه جنگ آرماگدون آغاز شود، تمامي مسيحيان پيرو اعتقادات «عملي نمودن خواسته هاي مسيح» كه مسيحيان دوباره تولد يافته مي باشند، مسيح را خواهند ديد و توسط يك سفينه عظيم از دنيا به بهشت منتقل مي شوند از آنجا همراه با مسيح نظاره گر نابودي جهان و عذاب سخت در اين جنگ مقدس خواهند بود.5- درجنگ آرماگدون زماني كه ضد مسيح (دجال) در حال دستيابي به پيروزي است، مسيح همراه مسيحيان دوباره تولد يافته در جهان ظهور خواهد كرد و

ضد مسيح را در پايان اين جنگ مقدس شكست مي دهد و حكومت جهاني خود را مركزيت بيت المقدس برپا خواهد ساخت و معبدي كه به جاي مسجد اقصي و صخره در بيت المقدس- كه توسط مسيحيان و يهوديان قبل از آغاز جنگ آرماگدون ساخته شده- محل حكومت جهاني مسيح خواهد بود .6- دولت صهيونيستي اسرائيل با كمك آمريكا و انگليس مسجد اقصي و مسجد صخره در بيت المقدس را نابود خواهد كرد و معبد بزرگ به دست آنان در اين مكان ساخته خواهد شد و اين رسالت مقدس به عهده آنها مي باشد.7- اين حادثه پس از سال 2000 ميلادي حتماً اتفاق خواهد افتاد.8- قبل از آغاز جنگ آرماگدون، رعب و وحشت جامعه آمريكا و اروپا را فرا خواهد گرفت.9-قبل از ظهور دوباره مسيح، صلح در جهان هيچ معني ندارد و مسيحيان براي تسريع در ظهور مسيح بايد مقدمات جنگ آرماگدون ونابودي جهان را فراهم نمايند.رهبران مذهبي فرقه هاي پروتستان در ايالات متحده و انگليس كه به اين مكتب نوظهور «خواسته هاي مسيح» اعتقاد دارند، در دهه 1990 م اعتقادات ياد شده را به شدت در جامعه آمريكا و اروپا تبليغ كرده اند و در 10 سال گذشته در آمريكا در اين زمينه دهها كتاب منتشر شده و فيلم هاي گوناگوني به نمايش درآمده اند . كشيش آمريكايي به نام هال ليندسي كتابي با عنوان « در پبيشگويي هاي انجيل؛ جاي آمريكا كجاست؟» را تأليف كرده كه يكي از پرفروش ترين كتاب هاي سال 2001 در آمريكا به شمار آمده است. در اين كتاب نقش دولت واشنگتن در جنگ آرماگدون بيان شده است. نويسنده

در اين كتاب اثبات نموده است كه دولت آمريكا جنگ آرماگدون را رهبري خواهد كرد و مخالفان مسيح در سراسر جهان را كه قبل از آغاز اين جنگ باعث ايجاد رعب و وحشت در جهان شده اند، شكست خواهد داد. در اين جنگ مقدس، دولت انگليس همكار آمريكا خواهد بود. دولت آمريكا در اوج جنگ سرد موشك هاي هسته اي قاره پيماي خود را «شمشير هاي جنگ مقدس» ناميده بود. پيروان اين مكتب در يك دهه گذشته تبليغ كرده اند كه عمليات توفان صحرا عليه عراق در سال 1991 فراهم كردن مقدمه براي جنگ آرماگدون بوده است.مسيحيان صهيونيست از فرقه پروتستان ها در آمريكا و انگليس اعتقاد دارند كه مسيح هميشه در امور خاورميانه به سود دولت اسرائيل مداخله نموده است و اعلام مي دارند كه خواست دولت اسرائيل در حقيقت خواست مسيح مي باشد و مذاكرات صلح در خاورميانه بيهوده است و تأسيس كشور اسرائيل بزرگ از رودخانه نيل تا رودخانه فرات، خواست مسيح مي باشد كه به زودي عملي خواهد شد. صهيونيست هاي يهودي هم مطابق اعتقاد به مجموعه قوانين ديني خود «تلمود» به مكتب «خواسته هاي خدا» اعتقاد دارند و مطابق اين اعتقاد آنها برنامه اي را اجرا مي نمايند كه با كمك دولت هاي آمريكا و انگليس و ديگر كشورهاي غربي بتوانند دو مسجد مقدس اقصي و صخره در بيت المقدس را تخريب كرده، كشور اسرائيل بزرگ را با نابودي كامل كشورهاي اسلامي به وجود آورند. به همين منظور ميان صهيونيست هاي يهودي و صهيونيستهاي مسيحي از فرقه پروتستان ها اتحاد و هماهنگي كامل وجود دارد و مسيحيان پيرو اعتقاد «خواسته

هاي خدا» همواره اظهار مي دارند هر عملي كه از سوي دولت اسرائيل انجام مي شود، در حقيقت از سوي مسيح طراحي شده است و بايد توسط مسيحيان سراسر جهان مورد حمايت قرار گيرد. به لطف حمايت همه جانبه جهان مسيحي غرب از دولت تل آويو اكنون ذخاير عظيم موشك هاي هسته اي و انواع و اقسام تسليحات شيميايي و ميكروبي در اسرائيل وجود دارد و در واقع، رژيم صهيونيستي را به يك «انبار مهمات و پادگان نظامي جهان مسيحي ايالات متحده آمريكا و غرب» تبديل كرده اند. البته هدف استراتژيك جهان مسيحي غرب اين است كه كشورهاي اسلامي را در زمينه هاي اقتصادي و نظامي براي هميشه ضعيف نگاه دارند.يك نويسنده آمريكايي در سال 1997 كتابي با عنوان «خيانت به بيت المقدس» را تأليف نمود كه در آن هر نوع مذاكره صلح با فلسطينيان را خيانت به تعليمات انجيل و خواسته هاي مسيح مي داند و اين مطلب را به خوانندگان القا مي نمايد كه مسيح با آغاز هزاره سوم و قبل از سال 2007 م ظهور خواهد كرد و اسراييل بزرگ را از نيل تا فرات به وجود خواهد آورد.در اين كتاب ها تبليغ مي گردد كه براي تعجيل ظهور مسيح، مسيحيان بايد كشور بابل را- كه عراق كنوني مي باشد- نابود كنند و رودخانه فرات بايد كاملاً خشك گردد. گفتني است كه آنها جنگ آرماگدون را «جنگ فرات» نيز مي نامند.رهبران ديني صهيونيسم مسيحي تبليغات گسترده اي در اين باره انجام داده اند. در يك نظرسنجي كه توسط خبرگزاري آسوشيتدپرس در سال 1997 انجام شد، اعلام گرديد 25 درصد جمعيت آمريكا اعتقاد

راسخ دارند كه با آغاز هزاره سوم جنگ نهايي آرماگدون در محل فلسطين آغاز خواهد شد و اين جنگ تا مدت هفت سال ادامه خواهد داشت. در اثر اين جنگ دنيا نابود مي شود و در پايان اين جنگ هفت ساله كه آنها آن را «مصيبت بزرگ براي كليسا و مسيحيان» مي دانند، مسيح همراه مسيحيان دوباره تولد يافته ظهور خواهد كرد و دجال را شكست مي دهد و حكومت جهاني خود را با مركزيت بيت المقدس تشكيل خواهد داد.به همين منظور آنها معبد بزرگ را كه موجب جنگ آرماگدون مي شود «معبد مصيبت بزرگ» مي نامند. مطابق اعتقادات صهيونيسم مسيحي، غير از معتقدان به «خواسته هاي مسيح»، تمامي مردم جهان، چه مسيحي و چه غير مسيحي، به دست دجال كشته خواهند شد.ارتش صهيونيستي در سال 1967 بخش شرقي بيت المقدس را تصرف كرد و مسجداقصي و مسجد صخره به دست صهيونيست هاي يهودي اشغال گرديد. بعد از آن، رژيم تل آويو همواره اعلام كرد كه بيت المقدس پايتخت ابدي اسراييل است. به همين منظور صهيونيست ها 87 درصد بخش شرقي بيت المقدس را تصرف كرده اند و مردم فلسطين حق ندارند در بخش شرقي اين شهر خانه سازي كنند و حتي خانه هاي فلسطيني ها در اين بخش شهر مرتب تخريب مي گردد و يهوديان در آنجا ساكن مي شوند. صهيونيست ها زير محوطه مسجداقصي و مسجد صخره را كاملاً حفاري كرده اند. صهيونيست هاي مسيحي و يهودي مقيم فلسطين اشغالي و آمريكا اعلام نموده اند كه آنها سقف و ستونهاي معبد بزرگ را آماده كرده اند و مي توانند در كوتاه ترين مدت

معبد بزرگ را در جاي مسجداقصي و مسجد صخره احداث نمايند. آنها نقشه معبد بزرگ را در روي جلد كتاب هايي كه در اين موضوع نوشته شده است چاپ كرده اند.رهبران صهيونيسم مسيحي و يهودي خود اعلام كرده اند مطابق تفسير مكاشفه يوحنا در انجيل، صهيونيسم رسالت الهي دارند و براي تأسيس دولت اسراييل بزرگ حق دارند علاوه بر سلب مالكيت فلسطينيان حتي نسل كشي فلسطينيان و اعراب را انجام دهند. رهبران ديني پروتستان، مبلغان انجيل را از مسيحي كردن يهوديان منع مي كنند، چرا كه مطابق اعتقادات آنان يهوديان از سراسر جهان بايد به فلسطين مهاجرت نمايند و اسراييل بزرگ را تشكيل دهند و اقدام به ساخت معبد بزرگ نمايند. بيشتر مطلق يهوديان در جنگ آرماگدون توسط ضد مسيح كشته خواهد شد و تعداد اندكي كه زنده خواهند ماند با ظهور حضرت مسيح به وي ايمان خواهند آورد.تروريسم مقدس و مبلغان جنگجوي انجيل مكتب صهيونيسم مسيحي در كشورهاي پروتستان مخصوصاً در ايالات متحده آمريكا و انگليس توسط مبلغان انجيل در سطح گسترده ترويج مي شود.نويسنده معروف آمريكايي به نام گريس هالسل در دو كتاب معروف خود برنامه هاي مبلغان «جنگجوي انجيل» مقيم آمريكا را به خوبي افشا كرده بود. نويسنده در اين دو كتاب با عنوان «پيشگويي و سياست» و «مبلغان جنگجوي انجيل در بستر جنگ هسته اي» برنامه هاي مشترك دولت هاي آمريكا، انگلستان و اسراييل با همكاري مبلغان انجيل را براي به وجود آوردن اسراييل بزرگ تشريح مي كند. هالسل كه از كارمندان برجسته دفتر رياست جمهوري آمريكا بود اتحاد محرمانه بين مبلغان انجيل در آمريكا و انگليس با اسراييل را آشكار

مي نمايد.تأثير تبليغات گسترده دستگاههاي ارتباط جمعي آمريكا كه كاملاً تحت كنترل صهيونيست ها مي باشند، مردم آمريكا را به زود باورترين مردم جهان تبديل كرده و حادثه 11 سپتامبر هم كينه و نفرت مردم آمريكا و جهان غرب را به خاطر تبليغات هدايت شده عليه اعراب و مسلمانان برانگيخته است. صهيونيست ها و طرفداران آنها كه سال ها يك سلسله برنامه هاي ديني، فرهنگي، اجتماعي، و سياسي خود را تبليغ مي كردند، با حادثه 11 سپتامبر 2001 بهترين فرصت را به دست آوردند تا برنامه هايشان را با سرعت بيشتري به مردم آمريكا و اروپا بقبولانند و در حال حاضر مي كوشند برنامه هاي خود را عملي نمايند. در دوران جنگ سرد، آمريكا اتحادجماهير شوروي سابق را «امپراتوري شر» معرفي مي كرد و بعد از جنگ سرد دستگاههاي ارتباط جمعي آمريكا ترس از مسلمانان را تبليغ كردند و بعد از حادثه 11 سپتامبر اين تبليغات عليه اسلام و مسلمانان جهان در دنياي غرب به اوج خود رسيده است. گروههاي مسيحي پيرو اعتقاد «خواسته هاي مسيح» در آمريكا 100 ميليون پيرو دارند و آنها در هر دو حزب بزرگ آمريكا يعني جمهوري خواه و دموكرات صاحب نفوذ مي باشند و همراه صهيونيست هاي يهودي، دولت واشنگتن را كاملاً در اختيار دارند.آمريكا و ديگر كشورهاي پروتستان در جهان 1500 فرقه مسيحي حامل اين اعتقاد در سطح جهان براي جنگ آرماگدون تبليغات گسترده انجام مي دهند و براي تسريع در ظهور مسيح كوشش مي نمايند وضعيتي را پيش آورند كه سراسر جهان نابود شود.نويسندگان غربي اين اعتقادات را به عنوان تروريسم مقدس معرفي مي كنند. اين گروههاي

مسلح مسيحي در آمريكا بعد از حادثه 11سپتامبر از سوي اف بي اي متهم شده اند كه در پخش «سياه زخم» كه يك اسلحه بيولوژيك مي باشد، در آمريكا نقش داشته اند.سياست دولت آمريكا نيز بر «نبرد تمدن ها» استوار است و آنها خود را كدخداي دهكده جهاني اعلام كرده اند و به بهانه مبارزه با تروريسم مي كوشند سلطه خود را بر سراسر جهان گسترش دهند، ولي آمريكا در حال فروپاشي از داخل مي باشد و ريشه حوادث11 سپتامبر در داخل خود آمريكا وجود دارد. گروههاي صهيونيست مسيحي و يهودي در داخل آمريكا روز به روز قدرتمندتر مي شوند و اكنون در واقع، دولت و مردم ايالات متحده آمريكا در دست اين گروهها گروگان مي باشند . http://www.rahpouyan.com/article/showart.asp?sid=291aid=252

تجاوز كرده و در نزد نسلي از جامعه متداول و همه گير مي شود، به طوري كه به شكل واقعيت پرستي، اخلاق بردگي، پرخاشگري حاد در همه ابعاد و آشوبگري و وندالسيم نسلي بروز مي كند. شكاف نسلها از زير مجموعه ها و پديده هاي مرتبطي نيز برمي خيزد كه بررسي آنها ضروري است. پديده هايي همچون تقابل سنت و مدرن، ونداليسم و نحوه تعامل و مشاركت در جامعه كه در اين اثر بدانها پرداخته شده است. مقدمهبسياري از پديده هاي اجتماعي، فرهنگي و حتي تاريخي جامعه ما متأثر از گزينش هاي متفاوت نسلهايي است كه از پي هم مي آيند و مي روند. اين پديده در جامعه ما برجسته تر است چرا كه تفاوتها و تمايزات موجود بين باورها، تفكرات، تصميمات و مهم تر از همه، ملاكهاي گزينش هاي نسلهاي مختلف در جامعه ما محسوس تر و ژرف تر است. دروني شدن آن باورها، نهادينه شدن همان رفتارها و به بار نشستن همين گزينش هاست كه ماهيت و تحول هر يك از پديده هاي اجتماعي و فرهنگي جامعه ما را رقم مي زند.اما همين رفتارها و پديده هاي اجتماعي شكل گرفته توسط نسلها، تنها معلولي است كه علل آن را بايد برخاسته از تعاملاتي دانست كه هر نسل در مواجه با دنياي پيرامونش اتخاذ مي كند. به بيان ديگر، افراد با توجه به تجارب و تعاملاتي كه با گستره واقعيت دارند، شناخت ها، بينش ها و معيارهايي را در ذهن دروني مي سازند كه در موقع مقتضي توسط افراد به شكل تمامي پديده هاي اجتماعي و فرهنگي بروز داده مي شوند. هر گاه تجارب

و تعاملاتي كه هر نسل صورت مي دهد از تعاملات نسلهاي ديگر متمايز باشد، ملاكها و دستاوردهاي اجتماعي و فرهنگي متفاوتي نيز بروز خواهند كرد و هر گاه اين دستاوردها از فصل مشترك كمتري برخوردار باشند، تفاوتها و تمايزات آنقدر برجسته خواهند بود تا به شكل پديده اي متجلي شوند كه آن را تحت عنوان "شكاف نسلها" مي شناسيم. در اين زمينه در برخي از تحقيقاتي كه پيش از اين انجام شده است، "تمايزات نسلي" با "شكاف نسلي" يكسان پنداري شده و تعارضات و كشمكشهاي نسلي كه پديده اي متداول بين نسلهاست با آن متفاوت ارزيابي گشته بود. در حالي كه تمايزات بين نسلي، پديده اي متداول است كه همواره در هر جامعه اي بين نسلهاي مختلف وجود دارد كه همواره از مقداري تعارض و كشمكش نيز برخوردارست و شكاف بين نسلي از تمايزاتي قطبي و شديد بين نسلي حكايت دارد كه تنها صورت بيروني آن مي تواند به شكل تعارضات و كشمكشهاي نسلي بروز كند. براي بررسي هاي كلاني از اين دست نيز استناد به پرسشنامه ها به معناي آن است كه ما سطحي ترين لايه هاي شكاف نسلها را كه به حوزه آگاهي محدود مي شود و در پرسش نامه ها انعكاس مي يابد، مدنظر داريم (آزاد ارمكي و غفاري، 1383: 74 - 106 ) و هنوز ابعاد عميقتر و كلان را نمي بينيم تا ارزيابي و تحليلي از آن داشته باشيم. شايد به توان اذعان كرد كه علل چنين شكافي از چنان مباني كلاني برخوردار است كه نياز به نگاهي ژرف تر به خصايص تعاملات نسلها را طلب مي كند. از اين

روي تحقيق كنوني براي نيل به اين هدف شكل گرفت. روش كاراين تحقيق به منظور پاسخ گويي به اين پرسش اساسي شكل گرفت : به چه سبب در جامعه ما، تعاملات افراد به گونه اي است كه در دوره اي به فاصله يك نسل، ما با شكافي اجتماعي و فرهنگي مواجه ايم و چه نوع تعاملاتي چنين تمايز و شكافي را پديد آورده و مدام بازآفريني مي كنند؟ بدين منظور تحقيق كنوني، پژوهشي است بنيادي كه با روش اسنادي به جمع آوري اطلاعات پرداخته و به شيوه اي تحليلي به بررسي موضوع شكاف نسلها و علل آن مبادرت ورزيده است. تعاملات نسلهاانسان با توجه به تعاملاتي كه با گستره واقعيت در حوزه زندگي خود دارد، برنامه هايي را در ذهن دروني مي سازد كه در موقع مقتضي به شكل باورها و رفتارهايي متجلي مي شود كه به نوعي پاسخ به آن شرايط تعاملي به حساب مي آيد. (احمدي، 1380: 12) هر گاه شرايط محيط يا نوع تعامل افراد تغيير كند، برنامه هاي جديدي به سبب تعاملات جديد در اذهان دروني مي شود و در قالب باورها و رفتارهايي متظاهر مي شود كه در حقيقت پاسخي است به شرايط تعاملي جديد. (همانجا، 12 و 40 _ 41) در اين شرايط در يك جامعه معين با دو گروه باورها و رفتارهاي متفاوت روبه رو مي شويم كه در مواردي با هم در تضاد يا تناقض هستند. (احمدي، در نوبت چاپ، 327 _ 338) گروه، نسل يا قشري تعاملي كه به تعاملات گذشته پاسخ مي گويند، و گروه، قشر يا نسلي كه از تعاملات جديد پيروي مي كنند.

(همانجا، 328 _ 329) الگوهاي تربيتي، جامعه پذيري و مشاركتدر جامعه ما الگوهاي تربيتي، پرورشي و جامعه پذيري نسل جديد با مشاركت او تحقق نمي يابد، بلكه دستاوردهاي نسلي كه مسئوليتهاي زندگي را در خانه و جامعه به عهده دارد، به شكلي حاضر و آماده در اختيار نسل جديد قرار مي گيرد. به بيان ديگر، نسل يا نسلهاي گذشته، امكان تجربه در همان شرايطي را كه خود پيش از آن، تعامل كرده و آنگاه بدست آورده، به نسل جديد نمي دهد و با عدم مشاركت پذيري در تصميمات و كارهايشان، تنها دستاوردهاي خود را كه حاصل تجارب و تعاملاتشان است و در حقيقت نقطه پاياني و دستاورد آن تجارب و ضروريات آن به شمار رفته، به عنوان شناخت و رفتاري حاضر و آماده در اختيار نسل جديد قرار مي دهد. بنابراين نسل جديد تنها ناظر آن شناختها، رفتارها و انتخابهايي است كه نسل پيشين تجربه كرده است. آنچه در نسل گذشته به عنوان ملاك ها و ضوابط حاكم بر واقعيت ارزيابي مي شود و بدان سبب با ارزش است و تنها به آن جهت پديد آمده كه حاصل تجارب نسل گذشته است كه اگر آن تجارب و تعاملات نبودند، اين معيارهاي شناخت و الگوي رفتار و انتخاب نيز تحقق نمي يافتند. از همين روي، چون نسل گذشته امكان تجربه اي مشابه را كه خود در گذشته و حال دارد، به نسل جديد نمي دهد، به همين سبب نسل جديد به هيچ وجه تعاملاتي را تجربه نمي كند كه به شناختها، رفتارها و معيارها و گزينشهايي با ملاكهاي نسل گذشته منتهي شود. (احمدي، 82 _ 1381:

75 _ 77 و 81) از همان روي نسل جديد همواره توسط نسل گذشته محكوم به بينش و انتخابهايي با معيارهايي رويائي و غيرواقعي است. اما علت چنين دستاوردي چيست ؟ آيا عاملش، چيزي به جز الگوهاي سنتي تربيتي وجامعه پذيري در جامعه ماست كه با عدم مشاركت نسل جديد، اجازه آن را به نسل جديد نداده تا خودشان تجربه و تعامل كرده و از آن روي خود بشناسند و انتخاب كنند!؟ از اين روي نسل گذشته تا به نسل جديد اجازه ندهد كه با مشاركت در كارهايش، خود تجربه كند، هرگز نسل جديد نه مي تواند به همان ملاكها، بينشها و رفتارها دست يابد، نه منطقي خواهد بود كه چنان انتظاري داشته باشيم. علل برخي از آسيب هاي اجتماعي عدم مشاركتاما چنين تمايزي در تجارب پس از پديد آمدن چگونه به پيش مي رود و افراد و به دنبال آن، جامعه را به سمت خود مي كشد؟ نسل جديد كه از ابتدا در نهاد خانواده و سپس در نهادهاي پرورشي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي تنها ناظر نسل گذشته بوده و مشاركتي در هيچ يك از آنها نداشته است، زماني فرا مي رسد كه كارها و مسئوليتها را از نسل گذشته تحويل بگيرد. اما به هيچ وجه آمادگي آن را ندارد. زيرا او بنا بر عدم مشاركت و تماشاچي بودن، اكنون ديگر واقعاً از ملاكهايي برخوردار است كه با واقعيت و جريان مسئوليت پذيري در زندگي فرسنگها فاصله گرفته است و او در مواجهه با دنياي واقعي با ملاكهايش فاصله محسوس و عميقي دارد!! در نتيجه، نسل جديد هنگامي كه با گذشت زمان مسئوليتهايي را

در خانه يا جامعه به عهده مي گيرد، چون در طول زندگي اش از مشاركت نسل گذشته بهره مند نشده، از هر نظر يك مبتدي است و به همان جهت، ايده ها، بينشها، شناختها، رفتارها و گزينشها و مهم تر از همه، معيارهايش براي جملگي آنها بسيار سطحي و به دور از واقعيت است. اين پديده كاملاً طبيعي و منطقي است، زيرا نسل گذشته با عدم مشاركت نسل جديد مانع از آن شده است تا او با آزمون و خطاهايي مكرر، تمامي چيزهايي را تجربه كند، كه نسل گذشته منطقي و واقعي مي پندارد!؟ و مهم تر از آن، نسل جديد چون در كارها و تصميمات به مشاركت دعوت نشده اصلاً ارزش و معناي چيزهايي را درك نمي كند كه نسل پيشين با زحمت و چه بسا تاوان بسيار به چنگ آورده است ! در نتيجه او بر حسب چنين ممانعتي، نه تنها بي تفاوت و ناآگاه نسبت به تمامي چيزهايي مي شود كه نسل گذشته به سختي به دست آورده است و از اين روي پرتوقع و طلبكار مي گردد، بلكه معيارها و ملاكهاي او آنقدر به دور از واقعيت خواهد بود كه مي خواهد همه چيز را يك دفعه اصلاح سازد، به طوري كه با يك چشم بر هم زدن خانواده، جامعه و دنيايي را كه در آن زندگي مي كند، به بهشت مبدل سازد!؟ در نتيجه او در اولين مواجه با دنياي واقعي به سبب عدم مشاركت، از كمترين شانسي براي موفقيت برخوردار نيست!؟ بنابراين، يا همچون شكست خورده اي كنار مي كشد، كه اشخاص بي تفاوت جامعه را مي سازد كه

در جامعه ما نمونه هاي آن كم نيستند و اشكال مختلف عزلت گزيني و افسردگي در وي بروز مي كنند. (همانجا، 82 _ 83) نتايج برخي از تحقيقات نشان مي دهد كه ارزشهاي واقع گريزي و غيراجتماعي در نسل 16 - 24 ساله رشد يافته است (محسني و همكاران، 1380: 38 _ 40). يا از آنها بردگاني مي سازد كه خود را تسليم دنيايي مي بينند كه از بيرون به آنها تحميل مي شود، كه در نتيجه به جاي آن كه اشخاصي بار آيند كه در تعامل با دنياي واقعي راز و رمز آن را درك كرده و آنگاه بتوانند تحولاتي را نيز در دنياي پيرامون خود پديد آورند، از آنها فرمانبرداران بي چون وچراي هر محيط و جامعه اي مي سازد كه در آن قرار مي گيرند و در خوش بينانه ترين حالت، گذشته خود و جامعه خود را مي آفرينند و در جا مي زنند. نمونه هاي مختلف آن در قالب واقعيت پرستي و اخلاق بردگي متجلي مي شوند. يا با قرار گرفتن در مقابل واقعيات و جامعه اي كه ناگهان به روي آنها قد علم كرده است، در خوش بينانه ترين موضع به يك آرمان گراي ناكام و در بدبينانه ترين وضعيت به پرخاشگري حاد و آشوبگري بدل مي شود كه با بستن چشمهاي خود تصور مي كند كه راه حقيقي درست شدن امور تنها با خراب كردن هر آنچه در مقابل ما قرار مي گيرد، تحقق مي يابد و از هر فرصتي براي بهانه اي سود مي جويند تا آشوبگري ذهني خود را عملي سازند كه نمونه هاي آن در نسلهاي

جديد ما بسيار زيادند!! اين همان پديده اي است كه به شكل ونداليسم متجلي مي شود و از صورتي موردي به شكلي نسلي بدل مي گردد كه در صورت اخير حادترين مشكلات را براي جامعه پديد مي آورد كه نه تنها توسعه، بلكه هر برنامه اي را بلعيده و ناكام مي گذارد. گسترش ونداليسم و علل آنعصيان روزافزون انسان به خصوص نسل جوان نه تنها نشان دهنده احساس اجحاف و درماندگي توأم با خشم پرخاشگري و آشوبگري آنان است بلكه معرف تحميلات اجتماعي و تجويزهاي نيروهاي قاهر و سركوبگر بيروني در جامعه اي است كه به جاي در نظر گرفتن نگرشها، باورها، رفتارها و الگوهاي فرد، گروه قشر يا نسلي ديگر، تنها نگرشها و الگوهاي خود را به آنان تجويز مي كند. در حقيقت ونداليسم واكنشي است در مقابل برخي از صور فشارها، تحميلات ناملايمات حرمانها، اجحاف و شكستها كه مبين تمايل به تخريب آگاهانه ارادي و خودخواسته اموال تأسيسات و متعلقات عمومي است. (ژانورن، 1367: 28؛ تبريزي 1367: 194 _ 195) البته تحقيقات پژوهشگران نشان مي دهد ونداليسم داراي انواع بسياري است (ويلسون و هيلي، 1986) كه بسياري از آنها خارج از حوزه بحث ماست و ما برحسب چارچوب نظري بحث كه به كنشها و واكنشهاي نسلها عطف مي كند، گونه ونداليسم گروه هاي بزهكار و گونه جديد از ونداليسم را تحت عنوان "ونداليسم نسلي" براي اولين بار معرفي مي كنيم.محققان آسيبهاي اجتماعي دريافته اند كه شرايط و محيط اجتماعي افراد در شكل گيري شخصيت وندال در آنها نقشي تعيين كننده داشته اند كه ريشه هاي آن را مي توان در محيط خانواده يافت در اين خصوص دو ديدگاه متفاوت و حتي

در برخي موارد متضاد در مورد ونداليسم ارائه شده است ديدگاه نخست بر اين باورست كه ونداليسم معمولاً در خانه هايي غيرمنضبط با والديني سردرگم و مردد و نامطمئن از ارزشها و فلسفه اجتماعي خويش پرورش مي يابد و غالباً احساس درماندگي و احساس اجحاف خود را به صورت قهرآميز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگتر، صاحبان قدرت و همه نهادها و سازمانهاي تأسيس شده در جامعه نشان مي دهند. (فيور، 1973: 8) ديدگاهي ديگر ونداليسم را نتيجه مستقيم بريدگي و عدم پيوندي مي داند كه بين ارزشهاي تحميل شده از سوي نهادهاي پرورشي با آنچه به منزله شرايط و واقعيتهاي حاكم بر جامعه مطرح است پديد مي آيد. (فلكس، 1971: 63؛ فلكس، 1986: 52 - 75) آن تجويزها از والدين و مدرسه گرفته تا دولت و رسانه ها را در برمي گيرند. با يك بررسي دقيق و نگاهي ژرفتر مي توان دريافت كه دليل چنين تمايزي در چيست ديدگاه نخست ونداليسم را به جوانان محدود مي كند و خانواده آنان را به چشم وندال نمي بيند، از اين روي بي نظمي ها و سهل انگاري والدين را دليل آن مي بيند، در حالي كه در ديدگاه دوم والدين خانواده نيز مي توانند جزو اشخاص وندال باشند، بنابراين هنجارگريزي و بي نظمي آنها همچون فرزندانشان معلول تجويزات و سختگيرهاي جامعه است نه سهل انگاري ها و نظم گريزي ها. توجه به اين نكته بسيار ضروري است زيرا با معكوس شدن علت واقعي ونداليسم از سختگيري و تجويزات به سهل انگاري و بي نظمي پديده ونداليسم نه تنها برطرف نمي شود، بلكه گسترش مي يابد. (احمدي 82 _1381: 83 _ 84) تحليل كنشي ونداليسمهنگامي كه فاصله بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي زياد باشد، فاصله بين معيارهاي تنظيم كننده واقعيات با شرايط

واقعي حاكم بر واقعيات زياد مي شود و عكس العمل نسلي را در پي دارد كه هنجارها، قواعد، رسوم الگوها و عادات و قوانين نسلي ديگر را كه واقعيات و شرايط او را در نظر نمي گيرد، طرد مي كند. فاصله هر چه بيشتر و عميق تر بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي نيز يكي از عوامل تعيين كننده اي است كه مشخص مي سازد، يك نسل تقابل ديدگاهها، رفتارها و الگوهاي خود با نسلي ديگر را به شكلي مشاركتي و اصلاحي ببيند يا تعامل را راه حل مناسبي نديد چرا كه شكاف را آنقدر اساسي و عميق بيابد كه تنها راه را در خرابي و فروپاشي تمامي نظامي ارزيابي كند كه انعطافي براي در نظر گرفتن خواستها، نگرشها و الگوهاي نسل او قائل نمي شود. به بيان ديگر، كنش و واكنش نسلها نسبت به شرايط موجود و نسبت به يكديگرست كه مي تواند موجب شود آسيب اجتماعي ونداليسم پديد آمده گسترش يافته و متجلي شود. اگر تفاوتهاي نسلي در جامعه اي به حدي برسد كه شكاف محسوسي را نشان دهد، آنگاه نسلهاي در تقابل با يكديگر چند راه پيش روي دارند. اگر نسلي كه نهادهاي جامعه را در كنترل هنجارها، نگرشها، رفتارها و الگوهاي خود دارد به نگرشها، ايده ها، هنجارها، رفتارها و الگوهاي نسلي كه در زير دست او پرورده مي شود، توجه نكرده و كاملاً تجويزي و يك طرفه نحوه كنش مورد انتخاب او نسبت به شرايط موجود و نسل مقابل باشد، اولين گام را براي تشكيل پديده ونداليسم برداشته است نسل زير دست چند راه پيش روي خود دارد، يا آنچه را كه در تقابل با نسل مسلط مي بيند از طريق تعامل و همفكري

و همجوشي برطرف سازد، كه در اين صورت از سرايت ونداليسم به خود تا اين مرحله از كنش اجتناب كرده است ولي انتخابهاي بعدي او تحت تأثير واكنشهاي نسل مسلط قرار دارد. اگر نسل مسلط همچون گذشته بر شيوه تجويز و تحديد يك طرفه خود استمرار ورزد، علاوه بر آن كه خود را از نگرشها، باورها و الگوهاي ديگري كه برخاسته از شرايط جديد حاكم بر واقعيت و جامعه است محروم ساخته خود را در خطر واكنش بعدي نسل زير دست به شكل خرابكاري و آشوبگري وندال قرار داده است اما واكنش بعدي نسل زير دست چگونه مي تواند باشد؟ اگر بنا بر هر دليلي، كنش مناسب خود را براي حل مشكل رها كرده و به مقابله به مثل بپردازد، در راه آشوبگري گام برداشته است و به جاي حل مشكل مشكل را حذف كرده است و اگر روزي بخواهد براي برطرف كردن نيازهاي خود از آن استفاده كند، بايد مجدداً خرابهاي خود را آباد كند. در نهايت نحوه عمل و عكس العمل نسلهاي مسلط و زيردست نسبت به يكديگر و نسبت به واقعيات موجود است كه تعيين كننده غايي است (همانجا، 84 _ 85) اين امر هنگامي بيشتر از كنترل افراد خارج شده و ونداليسم را تابع شرايط موجود مي سازد كه اولاً فاصله بين واقعيات و شرايط اجتماعي جامعه با هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهاي نسلها زياد بوده و ثانياً شكاف بين فرهنگ رسمي و فرهنگ عمومي عميق و گسترده باشد و هنگامي بيشتر متأثر از انتخاب كنشهاي نسلهاست كه آنها به جاي مشاركت و تعامل با يكديگر، تجويز و حذف يكديگر را دنبال كنند و

براي ديدگاهها، هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهاي ديگري مشروعيت قائل نشوند. بايد دقت كرد كه در بسياري از موارد تفاوتهاي موجود در هنجارها، نگرشها، رفتارها و الگوهاي هر نسل برخاسته از شرايط حاكم بر تعامل يك نسل است و از منظر نسلي كه با تعاملات ديگري سر و كار داشته و از شرايطي ديگري متأثر شده به شكلي اجتناب ناپذير متفاوت است (همانجا، 85 _ 86) به نظر مي رسد كه مي توان به بررسي برخي از اين علل اجتناب ناپذير پرداخت رويارويي نسلها به صورت تقابل سنت و مدرندير زماني است كه موضوع سنت و مدرن و تضاد بين آنها به يكي از چالشهاي اساسي جامعه ما بدل شده است و بايد از آن به عنوان يكي از مهمترين عواملي ياد كرد كه موجب تقابل بين نسلهاي مختلف شده و شكاف بين آنان را تشديد مي كند.در هر جامعه، نسلي كه به تعاملات گذشته پاسخ مي گويد، افراد سنتي را مشخص مي سازد و نسلي كه از تعاملات جديد پيروي مي كند، از آنها تحت عنوان مدرن ياد مي شود. (احمدي 80 _1379: 27)اما هر دو نسل تعاملات مشتركي نيز دارند كه معمولاً ناديده گرفته مي شود. تعاملاتي كه هيچ يك را به طور كامل از سنت و مدرن بي نياز نمي سازد. اين بخش از قضيه همواره از طرف هر دو گروه ناديده گرفته مي شود بخشي كه به فصل مشترك تعاملات افراد با گستره واقعيت برمي گردد آنها معمولاً هر يك سنت يا مدرن را پديده اي اجتماعي مي انگارند كه با تغيير بينش يا آگاهي مي توان يكي را به نفع ديگري حذف كرد. اشتباهي كه آنها مرتكب مي شوند آن است كه بينش يا آگاهي را علتي

براي تحقق سنت يا مدرن مي دانند. در حالي كه شناخت آگاهي و بينش مبتني بر آنها، خود معلولي است همچون سنت و مدرن كه از علتي ديگر به نام نوع تعامل و شرايط تعاملي ناشي مي شود. تغيير شناخت و بينش از طريق آگاهي عامه صورت نمي گيرد تا با نصيحت و گفتار به توان تغييرش داد. تغيير شناخت و بينش بخشي بزرگ از واقعيت دنياي پيرامون ماست واقعيت به اين مفهوم كه از شرايط تعاملي خاص خود برمي خيزد و معلولهاي خاص خود را تحت عنوان مدرن و سنت بيرون مي دهد. هنگامي كه ماشين وارد زندگي بشر مي شود تعاملات جديدي را به عرصه زندگي عامه تحميل مي كند كه برنامه ها و دستاوردهاي نوين خود را در قالب شناخت و بينشي جديد پديد مي آورند، چه افرادي با آن مخالفت كنند و چه نكنند. ما هنگامي كه عنصري مثل ماشين را وارد عرصه زندگي خود ساختيم شرايط تعاملي جديد و به تبع آن شناخت و بينشي نوين را در افراد پديد آورديم حتي اگر هيچ كشور خارجي اي وجود نداشته باشد كه آن را تبليغ كند تا از آن به عنوان اشاعه دهنده مدرن ياد كنيم. (همانجا، 27 _ 28)بسياري از افراد هر دو نسل تصور مي كنند سنت و مدرن در حافظه افراد موجودند و افرادي كه در حافظه به سنت تمايل دارند، از مدرن بي نيازند و آنهايي كه در حافظه خود به مدرن استناد مي كنند، از سنت بي نصيب اند. در حالي كه هر يك از دو نسل مذكور، به ميزان قابل ملاحظه اي از برنامه هاي ذهني برخوردارند كه از تعاملاتي ناشي مي شوند كه پديد آورنده هم سنت و هم مدرن اند. افراد هر دو نسل تصور مي كنند، يكي از

دو پديده سنت يا مدرن بايد تغيير كرده به طوري كه به نفع ديگري كنار رود، و آنها جانشينهايي براي يكديگر هستند كه اگر هنوز هر دو موجودند به خاطر آن است كه هيچ يك به طور قطعي پيروز اين نبرد نشده است افراد و گروههايي با اين دو ديدگاه را "سنت گرا" و "مدرن گرا" مي ناميم آنهايي كه در تصورند، حذف و دفع يكي به نفع ديگري مقدور است و اين نحوه تفكر و عمل منجر به آن مي شود كه سنت و مدرن خود را به شكل اجتناب ناپذير در مقابل هم تصور كنند و همين شيوه از تفكر و عمل است كه جهان بيني جمعي را در مقابل و بر عليه جهان بيني فردي دگرانديشان و نخبگان قرار مي دهد و موجب مي شود كه دگرانديشان و نخبگان جامعه ما به جوامعي سوق داده شوند كه به جاي دفع جذبشان كنند. اما آيا چنين تقابل و تصادمي اصالت دارد يا برطرف شدني است سنت و مدرن به عنوان بخشي از تعاملات همواره وجود داشته و وجود خواهند داشت چرا كه علتشان كه تعاملاتي متفاوت با يكديگر و مربوط به حوزه متفاوت هر يك از آنهاست مدام وجود داشته و معلولهاي خود را همواره پديد خواهند آورد. (احمدي در نوبت چاپ 328 _ 329) به عبارت ديگر، هم سنت و هم مدرن مدام از نو زاييده و آفرييده مي شوند. هر نسلي كه به اقتضاي انواع شرايط تعاملي حاكم، دست به تعامل مي زند، مدام برنامه هايي را در ذهن دروني مي سازد كه در قالب سنت و مدرن بيرون داده مي شود. آنها با يكديگر و در كنار يكديگر از هر نسل به نسلي ديگر و از

تعاملگري به تعاملگر ديگر از نو زاده مي شوند، و اين همجواري است كه هرگز برنده و بازنده نخواهد داشت بنابراين هنگامي كه واقعيت وجودي اجتناب ناپذير يكديگر را پذيرفتند، مناسب است كه بدانند چگونه يكديگر را در جوار هم نه اين كه تحمل كنند، بلكه بپذيرند و چنين همجواري تحقق نخواهد يافت مگر با مشاركت در تعاملاتي كه سنت و مدرن را پديد مي آورند. (احمدي 80 _ 1379: 28 _ 29)اين موضوعي در گستره سنت و مدرن است كه يكي از بزرگترين عوامل بازآفريني شكاف نسلها و چه بسا آشوبگري در جامعه ماست باورها و رفتارهايي كه به اقتضاي تغيير تعاملات به شكلي نوين عرضه مي شود و با برچسب هاي سنتي و مدرن به صورت تقابل شديد نسلها با يكديگر بروز مي كند. نتيجه گيرياگر در جوامع پيشرفته جهان و به خصوص نظامهاي مبتني بر دموكراسي به مشاركت تا به آن حد اهميت داده مي شود، به سبب اين نيست كه چنين واژگاني مد بوده يا جملات زيبا و مردم پسندي در دوره كنوني هستند در جامعه ما بسياري از طرفداران آن چنين برداشتي از مشاركت توجه به افكار عمومي و نظاير آنها دارند)، بلكه بدين جهت است كه آنها در دقيق ترين مطالعات علمي خود به اين نتيجه رسيده اند، كه تنها مشاركت است كه موجب مي شود، در هر جامعه نسل جديد، بدون آن كه به يك آرمان گرا، شكست خورده يا آشوبگر بدل شود، از تجارب و دستاوردهاي نسل گذشته استفاده كرده و در عين حال چيزي را نيز بر آن افزوده و زندگي در دنياي پيرامون را براي خود و ساير انسانها مطلوب تر سازد.اكنون در جامعه ما، شكاف و تمايز بين ايده آلها و واقعيات در

نزد نسل جديد، حقيقتي انكارناپذير است همان گونه كه در نسل گذشته حقيقت داشته است و علل بازآفريني مداوم آن چيزي نيست به جز اين كه در جامعه ما الگوهاي تربيتي و جامعه پذيري در تمامي عرصه هاي اجتماعي اقتصادي سياسي و فرهنگي نياز به تجديدنظر جدي و فوري دارد، تا دستاوردهاي چندين و چند نسل را، نه به گونه اي تجويزي و بي چون و چرا، بلكه با مشاركت به نسل بعد انتقال دهد و به نسل جديد اجازه دهد تا خود تجربه تعامل و لمس كرده و آن گاه بينديشد، برگزيند و پي ببرد. فهرست منابع:[1]- احمدي علي آبادي، كاوه (1380). شناخت شناخت ها، انتشارات فرهنگ كاوش، تهران.[2]- احمدي علي آبادي، كاوه (80 _ 1379). جايگاه عرف و باورها و رفتارهاي عامه در كسب دانش و شناخت خلاق، نمونه اي موردي در جامعه ايران، مركز بين المللي گفتگوي تمدنها، تهران.[3]- احمدي علي آبادي، كاوه (82 _ 1381). برنامه ريزي بلندمدت بخش اجتماعي و فرهنگي، سازمان مديريت و برنامه ريزي، تهران.[4]- احمدي علي آبادي، كاوه (در نوبت چاپ ) نظريه جامع تعاملي _ تناقضي، تهران.[5]- محسني و همكاران (1380) بررسي آگاهي ها، نگرش ها و رفتارهاي اجتماعي و فرهنگي در تهران، آئينه پژوهش، تهران، موسسه پژوهشي فرهنگ، هنر و ارتباطات.[6]- محسني تبريزي، عليرضا (1367) مباني نظري و تجربي ونداليسم، نامه علوم اجتماعي، شماره7.

لاتين

[1]-Feuer. L, The Conflict of Generation, N.Y.Basic Books. 1973.[2]-Flacks. R, Social and Cultural Meaning of Student Revolt, Social Problems, 1971,17.[3]-Flacks. R, The Liberated Generation: An Exploration of the Roots of Student Protest, Jst.1986.3.[4]-Wilson. P.R Healy. P, Graffity and Vandalism, Australian. Institute of Criminolgy, 1986, Caberra http://shahrebehesht.ir/tabid/61/View/Detail/id/296/Default.aspx

شهريار - زرشناس

معنا و مبناي دموكراسي: دموكراسي واژه اي يوناني است كه قدمتش به بيش از دوهزار و ششصد سال قبل باز مي گردد. در دوران آتن باستان در قرن 5 و 6 قبل از ميلاد، يعني عصر طلايي آتن، در فاصله سالهاي 449 تا 429 قبل از ميلاد اين واژه مطرح و ابداع شد. دموكراسي به معناي حاكميت مردم است كه از ريشه دموس، به معناي مردم  در زبان يوناني گرفته شده است. كراسي نيز پسوندي است كه به معناي حكومت به كار مي رفته است.دموكراسي يعني حاكميت مردم، لكن مردمي كه در ابتداء مورد نظر دموكراسي بود با مصداق و معناي مردمي كه امروزه ما مي شناسيم تفاوت دارد. مقصود تحقق اراده مردم است ولي تحقق اراده مردم را نبايد به معناي امروزي آن تلقي كرد.پس از رنسانس و از حدود قرن 15 يا 16 بحث دموكراسي مجدداً مطرح مي شود، اما اگر دموكراسي هاي باستاني و يوناني دموكراسي هاي اشرافي بودند، دموكراسي هاي نسل جديد غالباً دموكراسي هاي سرمايه سالاربوده و بر پايه تحقق حاكميت كانونهاي قدرت و ثروت و تجمع قدرت در دست سرمايه داران بنا شده اند. اگر به تاريخ عصر جديد نگاهي بيا فكنيم نخستين رژيمهاي دموكرات تاريخ را مي توانيم در انقلاب 1688 انگلستان يا در انقلاب 1789 فرانسه يا در تفكر پنهان در اعلاميه استقلال امريكا كه همه به قرون 16 و 17 و 18 مربوط مي شوند، جستجو كنيم.دمكراسي در مفهوم امروزين آن در غرب بدين معنا است كه مردم مي توانند بدون نياز به هدايت وحي خود قانونگذاري كنند و خود دست به اجراي آن

بزنند. بنابراين ريشه دموكراسي هاي عصر جديد كه آن ها را دموكراسي هاي اومانيستي يا "بشر انگارانه" مي نامند در همين جاست.دموكراسي هاي اومانيستي صور مختلفي دارد؛ دموكراسي ليبرال، دموكراسي سوسياليستي، دموكراسي توتاليتر و دموكراسي فاشيستي. شايد اين نوع دموكراسي ها در ذهن شما متناقض جلوه كند اما فاشيسم هم صورتي از دمكراسي است، صورتي از تحقق اراده مردم است، صورتي از اعتقاد به قانونگذاري توسط بشر است، ليكن صورت خاصي است كه بشر را در معناي ويژه اي در نظر مي گيرد. در تفكر ديني خدا قانونگذار است و حاكميت از آن اوست و قوانين، قوانيني هستند كه بر بشر نازل مي شوند، اما در تفكر دمكراتيك عقل جمعي قادر است بشر را هدايت كند و زندگي او را سامان دهد. اين همان نقطه اي است كه تفكر دموكراتيك در مقابل تفكر ديني و حاكميت ديني قرار مي گيرد.نارسايي هاي دموكراسيبنابر آنچه گفته شد دموكراسي به لحاظ ريشه لغوي، ريشه در يونان باستان دارد و اولين بار در نظامهاي سياسي يونان باستان مطرح شده است. مضمون و معناي دموكراسي هاي باستاني با دموكراسي هاي عصر جديد متفاوت است، دموكراسي هاي عصر جديد دموكراسي هاي اومانيتسي بوده كه معتقد به قانونگذاري توسط بشر هستند و عقل جمعي را بي نياز از وحي و هدايت ديني و قدسي مي دانند. اين ها مفروضات دموكراسي هستند كه براساس آن ها هر آنچه اكثريت بگويد درست است و اكثريت مي تواند حق را تشخيص بدهد.در هر دوره تاريخي، در دوره باستان، دوران قرون وسطي يا در عصر جديد، حقيقت به گونه و شكلي خاص تعريف مي شود. در

عصر باستان، عهد افلاطون و ارسطو، حقيقت عبارت است از انطباق تصورات و مفاهيم ذهني ما با واقعيات بيروني. در عصر جديد بنا به دلايلي كه ريشه هاي آن به مباحث معرفت شناسي برمي گردد، «نسبي انگاري» يا «نسبت انگاري» حاكم گرديد و اين تصور را پديد آمد كه ما معيار روشن، دقيق و مشخصي براي حقيقت نداريم و نمي توانيم بگوئيم، اين مفهومي كه در ذهن ما است با واقعيت بيروني انطباق دارد يا خير. حقيقت به مفهوم جديد آن يعني هر چيزي كه مردم حق و درست بدانند. اين يك تعريف مدرن از حقيقت است كه تعريفي نسبي انگارانه است اما به هر حال در غرب پذيرفته شده است.طراحان نظريه دموكراسي، مثل "جان لاك انگليسي" متوفي به سال 1704 ميلادي، يا "فرانسوا ماري ولتر" متفكر فرانسوي متوفي به سال 1778 ميلادي، يا "ژان ژاك روسو" متفكر فرانسوي كه نظرياتش در شكل گيري دمكراسي بيشترين نقش و تاثير را داشت (متوفي به سال 1778 ميلادي)، معتقد بودند كه چون ما معيار روشني براي حقيقت نداريم هر چيزي را كه اكثريت بگويند حق است، ما مي پذيريم و مي گوئيم حق است. بر اساس اين نظريه حاكميت بايد به نحوي امور جامعه را تدبير كند كه بر مبناي خواست اكثريت سامان يابد يعني آنچه را كه اكثريت مي گويد مبنا و محور باشد.به اين نظريه يك سلسله اشكالات تئوريك وارد است. يكي از عمده ترين ايرادها، ايرادي است كه افلاطون 2500 سال پيش مطرح كرد. او در كتاب "جمهوريت" خود مي گويد: اين سخن خطا است كه ما بخواهيم ادارة يك جامعه را به دست

راي اكثريت بسپاريم و بگوئيم سخن اكثريت درست است. انتقاد افلاطون اين است كه مي گويد، وقتي شما مريض مي شويد، نمي گوئيد كه اكثريت جمع بشوند و ببينند كه من چه بيماري اي دارم و شما هر تشخيصي بدهيد من عمل كنم، مي رويد نزد طبيب يا كسي كه تخصصش اين است. پس چرا موقع حكومت كردن بايد به نظر اكثريت توجه كنيم؟ افلاطون مي گويد هدف حكومت تقويت انسانيت و تحقق عدالت است و تا كساني عدالت را نشناسند، نمي توانند آن را محقق كنند. اكثريت مردم عدالت را نمي شناسند بنابراين شايستگي حكومت كردن را ندارند. حكومت را بايد به كساني بسپاريم كه عدالت را مي شناسند و اهل حق و عدالت هستند. اين، جوهر سخن افلاطون در انتقاد از دمكراسي است. او مي گويد هدف حكومت آن نيست كه فقط معاش مردم را تامين كند بلكه هدف حكومت آن است كه عدالت را تامين كند.در بينش ديني هدف حكومت فراتر از اين است. هدف آن است كه انسانها تربيت شوند و صلاحيت و رشد فكري پيدا كنند، لذا اين بحث مطرح مي شود كه ما نمي توانيم اداره جامعه را به راي اكثريت بسپاريم چون اكثريت ممكن است شايستگي و صلاحيتٍ تربيت و تهذيب را نداشته باشند.ايراد ديگري كه به دمكراسي وارد مي شود اين است كه بنا به شهادت تاريخ اكثر مردم در اغلب اوقات اشتباه مي كنند، پس ما چطور مي توانيم به راي اكثريت استناد كنيم؟ مگر جز اين است كه هيتلر از حمايت گسترده مردم آلمان برخوردار بود و حمايت وحشتناك توده اي داشت؟ اگر اين چنين

باشد كه هر چه اكثريت بگويد درست باشد و قانونگذاري را هم اكثريت انجام دهد پس اشتباهات گوناگون اكثريت در طول تاريخ چگونه توجيه مي شود؟ آيا ما بايد همان اشتباه را ادامه بدهيم و تاوان آن را پرداخت كنيم؟ مگر موسيليني و ديكتاتوري فاشيستي او از حمايت توده اي برخوردار نبود؟ بر اساس تعريفي كه دموكراسي از حقيقت دارد هيتلر، موسيليني واستالين هم بر حق بوده اند.ايراد سوم به دموكراسي آن است كه بر فرض اين كه اكثريت حرف درست مي زنند و حق قانونگذاري و حكومت كردن دارند، دليل تبعيت اقليت از اكثريت چيست؟ مگر نمي توانند بگويند ما دليل شما را قبول ؟ چرا بايد اقليت از اكثريت تبعيت كند؟چهارمين انتقاد به نظريه دموكراسي حول مفهوم مردم است. دموكراسي يعني حاكميت دموس يا مردم اما هيچگاه در تاريخ پيش نيامده كه همه مردم در رابطه با موضوعي متفق النظر باشند پس هيچگاه مفهوم حاكميت مردم تحقق واقعي پيدا نكرده و هميشه مردم، يك مفهوم انتزاعي  و حاكميت مردم يك شعار بوده است.ليبراليسم و آزادي ليبراليستيهمانطور كه گفتيم بعد از رنسانس از قرن 16 و 17 به بعد نظريه دموكراسي تدريجاً مطرح شده و طرفداراني پيدا مي كند و صور مختلف انديشه دموكراسي مطرح مي شود. يكي از اين صور، دموكراسي ليبرال است كه رايج ترين صورت آن نيز هست. نظامهاي دموكراسي سوسياليستي و توتاليتر و فاشيستي آنچنان شكست خوردند و عرصه را ترك كردند كه امروز اگر ما در سخنانمان از واژه دموكراسي استفاده كنيم و قيد ديگري اضافه نكنيم، مفهوم دموكراسي ليبرال به ذهن افراد متبادر مي شود، يعني دموكراسي معادل

دمكراسي ليبرال فرض مي شود. در فرهنگ جهاني و ادبيات سياسي جهان نيز اينگونه است كه مقصود از نظامهاي دموكراتيك نظامهاي ليبرال دموكرات است.واژه ليبراليسم در لغت به معناي "آزادي خواهي" است و ليبر يعني "آزادي"، ليبراليسم يعني آزادي خواهي، آزادي گرايي، آزادي سالاري و ليبرال يعني "آزادي خواه". اما معناي آزادي چيست؟توجه به اين نكته ضروري است كه آزادي هميشه آزادي از قيد و بند است. لذا آزادي هميشه يك وجه سلبي دارد و يك وجه ايجابي. ما هميشه مي خواهيم  از چيزي آزاد شويم و آزاد شويم براي  يك چيزي. اين مطلب را "اريك فرون" در كتاب "گريز از آزادي" كه به فارسي نيز ترجمه شده است با لفظ "آزادي از و آزادي براي" بيان مي كند. "آزادي از" وجه سلبي آزادي است. شما از چيزي مي خواهيد آزاد شويد، يا مي خواهيد از قيودي آزاد شويد و "آزادي براي" يعني مي خواهيد آزاد بشويد كه كاري را انجام بدهيد و امكان تحقق چيزي را داشته باشيد.در قرن 17 و 18 هنگامي كه افرادي مثل "آدام اسميت" متوفي به سال 1790 ميلادي، يا "فرانسواماري ولتر" يا "دنيس تي درو" يا "شارل مونتسكيو" فرانسوي ظهور كردند، اينها مقصودشان از ليبراليسم چه بود؟ وقتي مي گفتند "ليبرال و ليبر" آزادي از چه مي خواستند و آزادي را براي چه مي خواستند؟ "جال لاك" انگليسي كه پدر ليبراليسم ناميده شده، پيامبر انقلاب آمريكا است و بيشترين تاثير انديشه اي در انقلاب فرانسه را داشته است، مقصودش از آزادي چه بود؟ و دنبال آزادي براي چه بوده است؟نگاهي به تاريخ و انديشه اين افراد نشان ميدهد كه

همه آن ها با طرح مساله "آزادي"، آزادي از قيود اقتصادي و موانعي كه براي تجارت و گمرك برقرار شده بود را مي طلبيدند و سه عرصه براي آزادي در نظر داشتند، آزادي در عرصه اقتصاد، آزادي در عرصه اخلاقيات و آزادي در عرصه سياست. اين تئوريسين هاي ليبرال كه شعار آزادي خواهي سر مي دادند، نمايندگان طبقه اي بودند كه آن ها را "بورژوا" مي ناميدند."بورژوا" از واژه "بورژو" گرفته شده است كه در زبان آلماني به معناي "شهر نشين" مي باشد. در پايان قرون وسطي از قرن 14 و 15 به بعد و در آغاز عصر جديد طبقه جديدي در اروپا ظهور مي كند، طبقه اي از بازرگانان و كارخانه داران ثروتمند كه به اينها "بورژوا" مي گفتند. اينها شهر نشين بودند و صاحب ثروت، اما قدرت نداشتند. اين دسته پولشان بيشتر از اشراف فئودال بود اما اعتبار اجتماعي آنها كمتر از فئودالها بود. فئودالها دخترانشان را به آنها نمي دادند و آنها را طبقه فرودست مي دانستند. اين بورژواها تحت فشار بودند، ثروت داشتند اما قدرت مناسبي نداشتند. چون نظام تجاري، گمركي و اقتصادي واحد و متمركزي وجود نداشت و نظام ملكوت الطوايفي حاكم بود و شهرها كوچك بودند، تاجران بورژوا وقتي مي خواستند كالايشان را از شهري بگذرانند بارها مجبور مي شدند كه گمركي بدهند و طبيعتاً حاكم هر شهري آنها را مورد آزار قرار مي داد. اينها در شعار آزادي خواهي، اولين چيزي كه مي خواستند آزادي اقتصادي بود و منظور آنها از ليبراليسم يك وجهش ليبراليسم اقتصادي بود. ليبراليسم در تفكر بورژواها يعني آزادي از گمركات، از موانع و

قيوداتي كه براي سرمايه گذاري و براي تجارت و براي انباشت سرمايه وجود داشت. اين شكل اوليه ليبراليسم است. يعني متفكر ليبرال در گام اول مي گويد همه چيز را آزاد كنيد و بگذاريد هر كسي مي خواهد انباشت سرمايه داشته باشد و پول جمع كند. بگذاريد همه آزاد باشند. بنابراين تاريخ شاهد آن است كه اولين شأن آزادي يا ليبراليسم، شأن اقتصادي آن است. شما به كتابهاي "آدام اسميت" مثلا كتاب "ثروت و ملل" رجوع كنيد تا اين نكته را به خوبي دريابيد. آدام اسميت پدر تئوريهاي اقتصادي ليبراليسم است.شأن دوم آزادي ليبرالي، آزادي از قيود اخلاقي و ديني است. قيود اخلاقي و ديني سرمايه داران عصر جديد را مورد تهديد قرار داده بود. بر طبق تفكر ديني قرون وسطي، انسان فقط در حد رفع نيازش بايد كار كند و پول بياندوزد و بعد از تامين نياز خود و خانواده اش يا نبايد كار كند و به عبادت بپردازد و يا اگر كار مي كند آنرا به فقرا بدهد و انفاق كند. جوهر تفكر اقتصادي در قرون وسطي تفكر فيلسوفي مثل "توماس آكويناس" است و بورژوازي با اين نگاه مخالف است. در نگاه تفكر اقتصادي قرون وسطي سرمايه دار بودن برخلاف جهان امروز، امري مذموم است. ما امروز در جهان مدرن زندگي مي كنيم و مدرنيته با بورژوازي عجين است و به همين دليل است كه به سرمايه ارزش و قداست مي دهد. امروز اگر كسي پول نداشته باشد ارزشي ندارد. اصلاً پول تعيين كننده شخصيت آدمها مي شود و اين از بدبختي ها و ويژگيهاي مدرنيته است. شما به امروز نگاه نكنيد، در

آغاز عصر جديد، قرون 15 و 16 ميلادي دنيا و ديدگاه ها اينگونه نبوده و سرمايه داران به دليل داشتن سرمايه، آدم هاي بي اعتباري بوده اند. آنها مجبور بودند قيود اخلاقي و ديني را حذف بكنند و شرايط را طوري فراهم كنند كه در آن شرايط، انباشت سرمايه ارزش تلقي شود. بنابراين دومين وجه آزادي خواهي ليبرال ها آزادي از قيود اخلاقي و ديني بود كه مانع از ثروت اندوزي مي شد. به همين دليل جوهر ليبراليسم جوهر ضد ديني و غير ديني است و در تضادبا تفكر ديني و هر نوع تفكر معنوي قرار دارد. به همين جهت است كه دين با ليبراليسم جمع نمي شود، چون اساس دين بر عبادت و تقرب به حضرت حق و تكامل معنوي و رشد وجودي انسان است، اما اساس ليبراليسم بر حذف قيود و موانع اخلاقي و ديني جهت انباشت ثروت و سرمايه و تكاثر است.سومين وجه شعارهاي آزادي خواهانه ليبرال ها آزادي از نظام سياسي فئودالي و استبداد فئوداليته است. يعني اين ها مي خواستند حاكميت فئودالها را در هم بشكنند تا بتوانند حاكميت بورژواها را محقق كنند.تمدن جديد يعني تمدني كه بعد از رنسانس ظهور مي كند، دوران حاكميت بورژوا ها است. بنا به اعتقاد برخي از مورخين مثل "ارموت توانلي" تمدن مدرن از بعد از رنسانس شروع شده است و 400, 500 سال قدمت دارد. بعضي متفكرين ديگر مثل خانم "آنارنس" فيلسوف سياسي معاصر كه در سالهاي اخير درگذشته است، و "آنتوني گيدنر" جامعه شناس معاصر فرانسوي معتقدند كه مدرنيته از قرن 18 شروع شده و 200 , 300 سال قدمت دارد. يكي

از فيلسوفان سياسي معاصر "اتليكل مكينتاش" كه كتابهايي از او به فارسي ترجمه شده، از جمله كتاب "ماركوزه" و كتابي در زمينه فضيلت اخلاقي، معتقد است مدرنيته از قرن 17 شروع شده است. به هر حال همه معتقدند كه اتفاقي پيش آمده و عصر جديدي ظهور كرده و افق تاريخي اين عصر كه به آن عصر مدرن مي گوئيم، نظام ارزشي آن، ساختار سياسي آن، بنيانهاي اخلاقي آن، مباني معرفت شناختي آن، صورت معرفتي و علمي و تكنيكي آن، همگي با گذشته متفاوت است. اين دنيا را دنياي مدرن مي گويند. دنياي مدرن دنياي حاكميت سرمايه است، دنياي حاكميت بورژواها است و به همين دليل در اين دنيا، دموكراسي ليبرال اين حد سيطره، غلبه و نفوذ پيدا كرده و اصلي ترين ايدئولوژي اين دنياست.از قرن 18 و 19 به بعد مدرنيته بر تمام عالم مستولي گرديد و همه جا رد پايي از خود بر جاي گذاشت. نظام سياسي خود يعني دموكراسي ليبرال را به همه جا برد و در همه جا حاكم كرد.  پس دموكراسي ليبرال ايدئولوژي اصلي دنياي مدرن است و دنياي مدرن در پيوند تنگاتنگ با حاكميت بورژواها و سرمايه دارها قرار دارد.حال بنا دارم مشخصات ليبرال دموكراسي و مباني معرفت شناختي و ويژگيهاي سياسي آن را به طور خيلي مختصر و فهرست وار بيان كنم.ويژگي ها و نارسائي هاي دموكراسي ليبرالاولين ويژگي دموكراسي ليبرال  اعتقاد به نسبي گرايي است، نسبي انگاري ارزشها و علايق. دمكراسي ليبرال معتقد است كه حقيقت و ارزشهاي اخلاقي اموري نسبي هستند. ما حقيقت مطلق و ارزشهاي اخلاقي مطلق نداريم و معيار تشخيص حقايق نسبي هم اراده اكثريت

است.ويژگي دوم دمكراسي ليبرال اعتقاد به عقل بشري مخصوصاً عقل بورژوايي يا عقل مدرن هادي بشر است. عقل يك مفهوم تاريخي است كه در دوره هاي مختلف تاريخي ماهيتهاي متفاوت پيدا مي كند يا مراتبي مختلفي از عقل محقق مي شود. ليبرال ها معتقدند عقل بورژوايي, عقل مدرن، عقل ابزاري، عقل اومانيستي, عقل نفساني و به تعبير مولانا عقل جزيي استيلاجو مي تواند قانون گذار، رهبر و هادي بشر باشد.سومين ويژگي تفكر ليبرال اعتقاد به تفكيك قوا است، يعني ما بيائيم قدرت را به سه بخش تقسيم كنيم، قدرت قانونگذار يا مقننه, قدرت اجرا كننده يا مجريه و قدرت داوري كننده يا قوه قضائيه. اين مسئله آنقدر فراگير و جهاني و جزء بديهيات شده است كه همگي پذيرفته اند، از جمله نظام ديني در ايران هم آن را پذيرفته است اما شكل خاصي به آن داده كه تفكيك قوا در عين حال كه حفظ شده در چارچوب نظام ولايت قرار گرفته و در ذيل اراده ولي است.اما علت طرح مسئله تفكيك قوا در دموكراسي هاي ليبرال چيست؟ برخي معتقدند تفكيك قوا نظريه اي نادرست است. آنها معقتدند قدرت تجزيه ناپذير است. مثلاً "ژان ژاك روسو" معتقد است قدرت را نمي توان تجزيه كرد. وي مي گويد ذات قدرت متمركز و مجتمع است و تفكيك و تجزيه آن اعتباري است. عملاً هم در نظامهاي دمكراسي ليبرال كه اين تفكيك قوا صورت مي گيرد يكي از اين سه قوه بر ديگر قوا برتري دارد. به عنوان مثال در نظام دمكراسي ليبرال امريكا قوه مجريه اصالت و بيشترين قدرت را در دست دارد وحتي رئيس ديوان عالي ايالات

متحده را كه در واقع مظهر قوه قضائيه در ايالات متحده است، رئيس قوه مجريه تعيين مي كند. يعني رئيس قوه مجريه كه با راي مستقيم و غير مستقيم مردم برگزيده مي شود، قضات ديوان عالي را تعيين مي كند. با نگاهي به سه قوه در ايالات متحده به عنوان يك نمونه نظام دموكراسي ليبرال در مي يابيم قوه مجريه بيشترين سهم را دارد و قدرت در دست او متمركز است و دو قوه ديگر به نوعي در ذيل او يا در ارتباط با او عمل مي كنند. اين طبيعت قدرت است. قدرت طبيعتاً تجزيه پذير نيست. در نظامهاي سياسي ديگر نيز اين گونه است، اگر به نظام سياسي انگلستان نگاه كنيم به نوعي در پارلمان اين وضعيت رخ داده است، يعني قوه مقننه قدرت را در دست خودش متمركز كرده و قوه مجريه در ذيل قوه مقننه است. تفكيك قوا بنا به نظر خيلي ها يك اعتبار است، يك فرض و تصور است، حال چرا ليبرالها اين فرض را مطرح كردند؟ دليلش اين است كه در قرن 17 ميلادي بورژواها، ليبرالها، سرمايه داران و تجار كارخانه دار امكان اين را پيدا كرده بودند كه از طريق پارلمان وارد ساخت سياسي قدرت شوند اما قوه قضائيه آن زمان دست آن ها نبود بلكه دست اشراف فئودال بود. بورژواها اين قدرت را نداشتند كه همه قدرت سياسي را در دست خود قبضه كنند لذا مجبور بودند كه با فئودال ها به يك توافق برسند، بنابراين نظريه تفكيك قوا نظريه خوبي براي ايجاد يك تعادل بود. اصلاً علت اجتماعي ظهور نظريه تفكيك قوا مصالح طبقاتي بورژوازي قرن

17 و 18 در اروپا است. ليبرال ها بعداً اين نظريه را به صورت يك نظام كلاسيك و مدرن صورت بندي و تئوريزه كردند و جزء ذات نظام هاي سياسي ليبرال قرار دادند.ويژگي ديگر نظامهاي دمكراسي ليبرال توجه و تاكيد بر مفهوم نمايندگي است. مفهوم نمايندگي يكي از نقاط ضعف نظامهاي دمكراسي ليبرال و يكي از مشكلات آنها است، چون وقتي كسي نماينده مردم مي شود و با رأي مردم انتخاب مي شود هيچ دليلي وجود ندارد كه در همه امور و وجوه، اراده اين نماينده با اراده كساني كه او را تعيين و انتخاب كرده اند (اراده موكلين) منطبق باشد. ممكن است در بسياري از موارد ديدگاه او با ديدگاه موكلين تفاوت داشته باشد و در واقع تضميني وجود ندارد كه نماينده بتواند به طور دائمي و مستمر اراده موكلين را بيان كند. خيلي از اوقات ممكن است نماينده ديدگاه و سمت و سوي خود را عوض كند. به هر حال نظام هاي دموكراسي ليبرال به دموكراسي مستقيم معتقد نيستند. دموكراسي مستقيم يعني همه مردمي كه حق راي دارند يكجا جمع شوند و تعيين كنند كه اين كار بشود يا خير."ژان ژاك روسو" مدافع دموكراسي مستقيم است اما دموكراسي مستقيم، در جوامع امروز كه ميليونها ميليون نفر شهروند يك جامعه هستند و سيستم سياسي بسيار پيچيده است، ممكن نيست بنابراين ليبرالها به سمت دموكراسي غير مسقتيم يعني دمكراسي نمايندگي رو بردند. تمامي ايراداتي كه بر خود دموكراسي وارد است به علاوه ايرادي كه بر مفهوم نمايندگي وارد است بر اين ويژگي دموكراسي ليبرال نيز وارد است.ايراد اساسي ديگري نيز به دموكراسيهاي ليبرال به صورت

بسيار جدي وارد شده است. كساني مثل "كارل ماركس"، نئوماركسيستهايي مثل "تودارآدورنو"، "ماكسوگارنر"، "هربرت ماركوزه" و همچنين تئورسين هاي فاشيست مثل "آلفرد روزنبرگ" اين ايراد را وارد كرده اند و به توضيح آن پرداخته اند. حتي نئوليبرالها هم به نوعي آن را قبول كرده اند. اين ايراد اين است كه جوهر تعاليم اقتصادي دموكراسي ليبرال، آزادي بي حد و حصر اقصادي است. هر كسي هر كاري خواست بكند مي تواند آزاد باشد. در اين ميان آن كسي كه پول كمي دارد، در رقابت با سرمايه داران بزرگ ورشكست و نابود مي شود و از بين مي رود، بنابراين سرمايه داران بزرگ در اين ميان برنده هستند و قانون جنگل حاكم مي شود. در اين صورت نوعي "داروينيسم اجتماعي" حاكم مي شود و اصل تنازع بقاء رخ مي نمايد. آنهايي كه پول بيشتري دارند مي مانند و آنهايي كه پول كمتري دارند مي ميرند و اكثريت آنهايي هستند كه پول كمتر و درآمد كمتري دارند و اين بي عدالتي است. اين اقتصاد به اقتصاد لسفري معروف گرديد.اين ايراد موجب شده كه اغلب دموكراسي هاي ليبرال به اين علت كه ساختار هاي اقتصادي اين نظام ها با بحرانهاي اجتماعي مكرر رو به رو شده است، با مشكل روبرو شوند. تاريخ انگليس، فرانسه و آمريكا از اعتراضات اجتماعي آكنده است و پر است از فقر و بي عدالتي. دوستان اگر آثار چارلز ديكنز  نويسنده رئاليسم و داستان نويس معروف را نگاه كنند، خواهند ديد كه مملو است از توصيف فقر و ستم و بي عدالتي هاي ناشي از نظام دموكراسي ليبرال. آثار "جك لندن" نويسنده امريكايي اوايل قرن

20، آثار "جان اشتاين بگ" نويسنده امريكايي اواسط قرن 20 مشهون از همين طبقات است.پس از مدتي طرفداران دموكراسي ليبرال به اين نتيجه رسيدند كه با اين وضع نمي شود ادامه داد. با اين وضع اكثريت مردم نابود مي شوند و جامعه تبديل به يك اكثريت فقير و يك اقليت ثروتمند خواهد شد و اين وضع قابل ادامه نخواهد بود. بنابراين كساني مثل "كينز" اقتصاد دان انگليسي، اين تئوري را مطرح كردند كه اقتصاد "لسفر" را بايد كنار بگذاريم و بهتر است دولت در اقتصاد به نفع محرومين و مستضعفين و اقشار آسيب پذير دخالت كرده و در واقع از آنها حمايت كند و نگذارد زير دست و پا له بشوند.اين سرآغاز عدول از ليبراليسم بود، اما نظام سرمايه داري اين نظر را پذيرفت چرا كه اگر اين كار را نمي كرد باقي نمي ماند. دموكراسي هاي ليبرال در واقع از اقتصاد "لسفر" يك مقداري به سمت اقتصاد كينزي يا اقتصاد ارشادي متمايل شدند اما از آنجائيكه ذات سرمايه داري، ذات انباشت سرمايه است و نمي تواند مانعي را جلوي تكاثر و انبوه شدن ثروت خودش ببيند نتوانست نظام اقتصادي ارشادي را تحمل كند لذا از دهه 70 و 80 ميلادي با روي كار آمدن ريگان در آمريكا و تاچر در انگلستان يك جريان نئوليبراليسم دوباره راه مي افتد و آنها دوباره برمي گردند به سمت اقتصاد "لسفر" و دوباره برمي گردند به سمت حذف نقش دولت در اقتصاد و  همان بي عدالتي هاي چشمگير و عريان نظام هاي دمكراسي ليبرال."كارل پوپر" كه امروز در كشور ما عده زيادي از روشنفكران طرفدار او هستند، يكي

از چهره هاي سرمدار  نئوليبراليسم است. او معتقد است كه بايد برگرديم به اقتصاد لسفر و اقتصاد بگذار بگذرد و بگذار بشود، يعني از آن اندك توجه عدالت طلبانه نظامهاي سرمايه داري در نيمه اول قرن 20 هم عدول كنيم.در مجموع بيان خلاصه آنچه كه گفته شد، به ترتيب زير است:1- دموكراسي ريشه اي قديمي و تاريخي دارد و به معناي حاكميت مردم است.2- در عصر جديد و دوران مدرن كه از قرن 15 و 16 ميلادي شروع شد دموكراسي به عنوان صورت غالب نظامهاي سياسي ظاهر شده و اين صورت غالب نظام هاي سياسي و دموكراسي هاي مدرن با دموكراسي هاي باستاني يا يوناني تفاوت ماهوي دارند.3- دموكراسي اشكال و صور مختلفي داشته است و انتقادات زيادي از زمان افلاطون تاكنون به آن وارد بوده است.4- صورت غالب دموكراسي، دموكراسي ليبرال است كه از حدود قرون 17 و 18 ظهور كرده است و تئوريسينهاي عمده آن "جان لاك" انگليسي، "فرانسوا ولتر" فرانسوي، "جان استوارت ميل" انگليسي در قرون 19، "ديده رو" در قرن 18, "كارل پوپر" نئوليبرال و "آيزابرلين" و "هايف" هستند.5- محتواي اقتصادي اجتماعي دموكراسي ليبرال، سرمايه سالاري است و جوهر شعارهاي ليبراليسم، آزادي اقتصادي، آزادي از قيود ديني و اخلاقي و آزادي از استبداد نظامهاي اشرافي فئودالي بوده است.6- نظام ليبرال دموكراسي معقتد به قانونگذاري توسط بشر است كه اين ويژگي متمايز كننده اين نظام از نظامهاي ديني است. نظام ليبرال دموكراسي همچنين معتقد به نظريه تفكيك قوا مي باشد كه بسياري از انديشمندان معتقدند، اين نظريه اعتباري است و واقعيت عيني ندارد.

7- دموكراسي ليبرال يعني حاكميت "بورژوازي" مدرنيته و به همين

دليل دموكراسي ليبرال به ويژگي اصلي عالم مدرن تبديل شده و تمام صور ديگر دموكراسي در مقابل دموكراسي ليبرال شكست خورده اند.اين مقاله متن سخنراني آقاي شهريار زرشناس در دانشگاه صنعتي شريف مي باشد كه با همكاري كانون انديشه جوان و بسيج دانشجويي اين دانشگاه برگزار گرديده است. ● منبع: سايت - باشگاه انديشه - تاريخ شمسي نشر http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articlesop=showaid=61query=2LHYs9in2YbZhyDZh9in2Yog2YHYsdmH2Ybar9mK

به جاي عقل و حكمت «وهم و جاه طلبي» حكم مي راند و... اولين مرتبه عدول از آريستوكراسي است. در اين حكومت زمينه مال دوستي پديد مي آيد و با تسلط حرص و ولع نوع ديگر سياست، يعني اليگارشي شكل مي گيرد كه در آن اقتدار بر پايه صلاحيت مادي، سازمان مي يابد وعقل كه مدار آريستوكراسي است و جاه طلبي كه مبناي تيموكراسي است هر دو تحت تسلط آزمندي قرار مي گيرد. اختلاف فقيران و ثروتمندان زياد شده و زمينه شورش و جنگ داخلي ايجاد مي شود و با غلبه مخالفان اليگارشي، دموكراسي پديد مي آيد.ارسطو نيز آريستوكراسي را شكل طبيعي حكومت و اليگارشي را نوع فاسد آن توصيف مي كند. ارسطو اليگارشي را بر مدار منافع توانگران و دموكراسي را بر مدار منافع تهيدستان مي داند. در اليگارشي جهت گيري توجه به مال و ثروت است. پس هرگاه فرمانروايان از بركت ثروت خويش به قدرت رسيده باشند خواه شمارشان كم باشد و خواه بسيار، بايد حكومت ايشان را اليگارشي ناميد. اليگارها عدالت را در «برابري» و برابري را با ميزان «دارايي» مي سنجند. در نظر آنها برتري در ثروت مايه برتري در هزينه هاست و در دموكراسي برابري در آزادي مايه برابري در همه امور مي باشد. ارسطو؛ دموكراسي، اليگارشي و استبداد را منحرف و به دور از درستي و حقيقت مي داند. ملاك درستي و نزديكي جامعه سياسي به حقيقت وحدت و كثرت و زيادي حاكمان نيست، بلكه از نظر ارسطو، توجه به حكومت به صلاح مردم است، زيرا به بيان او هدف جامعه سياسي زيستن نيست، بلكه بهزيستي است. بهزيستي از

توجه به فضيلت و سعادت حاصل مي شود. انديشمندان جديد بويژه در قرن بيستم توجه خاص به گروه سالاري دارند و برخي همه حكومت ها را ناگزير گروه سالارانه مي دانند. اينان برآن اند كه حكومت را به فردي و جمعي نمي توان تقسيم كرد، زيرا جمع يا مردم هرگز حكومت نمي كنند و عمل واقعي حكومت هميشه با گروه اندك است و مسئله تنها نوع رابطه اين گروه اندك با جامعه و حدود مسئول بودن آن است. اليگارشي ممكن است حكومت يك طبقه، دسته يا حزب باشد و بنياد اينهاست كه شكل هاي گوناگون حكومت را پديد مي آورد. منابع:1_ مكتب هاي سياسي، دكتر بهاءالدين پازارگاد، انتشارات اقبال.2_ خداوندان انديشه سياسي، مايكل ب، فاستر، جلد اول، ترجمه جواد شيخ الاسلامي.3_ دانشنامه سياسي، داريوش آشوري، انتشارات مرواريد، چاپ چهارم 1376.

4_ حقيقت و دموكراسي، حميد پارسانيا.     ماهنامه چشم انداز ايران     

http://www.aftab.ir/articles/politics/political_science/c1c1186310624_oligarchy_p1.php

و مردم مي داند.ريشه­ي نظريات آنارشيستي را در يونان باستان مي توان يافت، برخي از قرائت­هاي رواقي­گري، شباهت­هايي با انديشه هاي آنارشيستي دارد. آنارشيسم در فاصله­ي سال­هاي 1840 تا 1870م شكل گرفت و در كشورهاي اسپانيا، ايتاليا، سوئيس، فرانسه، اتريش، هلند، و برخي كشورهاي آمريكاي لاتين رواج يافت. اصطلاح آنارشيسم را نخستين­بار «پرودون» (poroudhon)، فيلسوف فرانسوي به كار برد.[3] «پرودون» معتقد بود كه با انهدام مالكيت خصوصي و دولت، انسان­ها آزاد مي شوند و به برابري دست مي يابند؛ پس از پرودون، «باكونين» و «كروپوتكين» روسي و «كراو» فرانسوي طرح جامعه اي فارغ از اجبار و زور را ريختند.   آنارشيسم، ايدئولوژي سياسي است با اين اعتقاد بنيادي كه دولت بايد برافتد و جامعه با شيوه اي داوطلبانه، بي­توسل به زور و قدرتي سركوب­گر سازمان يابد؛ چرا كه آنها اعتقاد دارند دولت شيطاني است، زيرا به­عنوان منبعي از اقتدار قهري، اجباري و مطلق و نفي­كننده­ي اصول آزادي و برابري و نيز استقلال شخصي نامحدود است كه در كانون تفكر آنارشيستي قرار دارد. از اين­رو، دولت و نهادهاي حكومتي و قانون همگي فاسد و فسادكننده هستند.[4]آنارشيست ها بر خلاف هواداران هگل كه دولت را به مرتبه الوهيت بركشيدند و آزادي را تنها در اطاعت مطلق از قدرت دولت يافتند، نسبت به نهاد دولت و قدرت دولتي بدبين بوده و هرگونه موسسه مبتني بر زور و اجبار را عامل تباهي زندگي اخلاقي و اجتماعي انسان قلمداد كرده اند، به­طوركلي آنارشيست ها با حكومت مبتني بر زور مخالفت ورزيده اند، اما هرگز خواستار از ميان برداشتن نهاد حكومت به­طوركلي نبوده اند[5] و بر خلاف آنچه معروف است، آشوب­خواه يا «هرج و مرج­طلب» نيستند و جامعه اي بي سامان نمي خواهند،[6] بلكه به نظامي مي­انديشيدند

كه بر اثر همكاري آزادانه پديد آمده باشد كه بهترين شكل آن، از نظر آنها ايجاد گروه­هاي خودگردان است. زيرا آنارشيست­ها انسان را بالذات اجتماعي مي­انگارند[7]و دولت­هاي فعلي را به اين جهت كه تجسم زور و سلطه هستند، محكوم مي كنند، اما به­ هر حال نهاد حكومت در جوامع بشري را مقيد مي دانند؛ ولي حكومت مورد نظر آنها بايد مطلقا داوطلبانه و فاقد هرگونه قدرت كاربرد زور و سلطه بر عليه شهروندان باشد در واقع آنها اعتقاد عميقي به نظم طبيعي و هماهنگي اجتماعي ذاتي دارند. به كلام ديگر حكومت از نظر آنها راه حلّي براي مشكل نظم نيست بلكه خود، علت اين مشكل است.[8] آنان در حمايت از اين موضع (خود وجود دولت علت مشكل است) دو ادعاي كلي مطرح مي كنند: نخست، كساني كه اداره­ي بخش­هاي گوناگون دولت را بر عهده دارند (يعني سياست­مداران، كاركنان دولت، قضات، مأموران انتظامي،) در مجموع طبقه­ي حاكمي را تشكيل مي دهند كه منافع خود را مي جويند و بقيه­ي جامعه به­ويژه طبقه­ي كارگر را استثمار مي كنند، دوم، تا جايي هم كه دولت مي كوشد كه منافع عمومي و اجتماعي را تأمين كند، وسايلي كه در اختيار دارد – قوانين و رهنمودهاي صادرشده از مركز و اجبارا تحميل­شده- براي نيل به چنين هدفي كافي و موثر نيستند. به عقيده آنارشيست­ها، جامعه­ها موجوداتي فوق­العاده پيچيده­اند، و سازمانشان بايد زير و رو گردد و به نيازهاي گوناگون افراد و مناطق توجه كامل شود.[9]به نظر آنها افراد سركش را مي توان در معرض فشار افكار عمومي قرار داد و يا از جامعه اخراج كرد ولي اعمال زور بيش از اين مجاز نيست. همان­طور كه گفته شد آنارشيست ها

اعتقاد دارند كه انسان ذاتا پاك و جامعه­پذير است، ليكن سلطه و استيلاي دولتي وي را فاسد و هنجارگريز مي سازد. به نظر آنان از ميان برداشتن دولت مبتني بر زور و سلطه، جنايت را كاهش مي دهد، دولت خود، با راه انداختن جنگ ها بدترين تبه­كاري­ها را مرتكب مي شود، با اين همه آنارشيست­ها جامعه­اي بدون دولت را ترجيح مي­دهند كه در آن انسان­هاي آزاد امور خودشان را از طريق توافقات و همكاري­هاي داوطلبانه، كه بر مبناي دو سنت رقيب گسترش يافته، مديريت مي­كنند: يكي اشتراك­گرايي سوسياليستي و ديگري فردگرايي ليبرال. بنابراين آنارشيسم را مي­توان نقطه تلاقي سوسياليسم و ليبراليسم تصور كرد، در واقع شكلي از سوسياليسم افراطي و ليبراليسم افراطي.[10] گونه هاي آنارشيسمآنارشيسم را از جهت روش عملي در براندازي حكومت، مي توان به دو دسته انقلابي و اصلاح­طلب تقسيم كرد. انقلابي­ها؛ آشوب­گري، ترور، اعتصاب همگاني و واژگون كردن ناگهاني دستگاه دولت را پيشنهاد مي­كنند و اين دسته در طول قرن نوزدهم گروهي از سياست­مداران و پادشاهان و رئيس­جمهورها را كشتند و به­ويژه در ايتاليا و اسپانيا فعاليت گسترده­اي داشتند.[11] از ترورهاي مشهور آنها مي­توان از قتل كارنو، رئيس­جمهور فرانسه، هومبرت، پادشاه ايتاليا، اليزابت ملكه­ي اتريش، مكنلي رئيس­جمهور ايالات متحده­ي آمريكا و... نام برد.[12]اوج آنارشيسم در نيمه­ي اول قرن بيستم در اسپانيا طي جنگ­هاي داخلي اين كشور (1936-1939م) بوده است، كه با شكست نيروهاي جمهوري­خواه حركت آنارشيستي در اوج، افول كرد. پس از افول آنارشيست­هاي انقلابي اين تفكر آنارشيسم اصلاح­طلب است كه جاي آنها را مي­گيرد كه بيشتر در جنبش­هاي مدافع صلح يا طرفداران حفظ محيط زيست يا سياست­هاي سبز جلوه­گر شده است. البته به اين معني كه اين

جنبش­ها در مواضعي از آنارشيسم الهام گرفته­اند. آنارشيسم به عللي از جمله به علت طبع آن – كه اصرار به تمركزگريزي و تشكيلاتي نبودن دارد- و نيز به علت اقدامات تروريستي انقلابيون آنها در قرن نوزدهم كه باعث شد در افكار عمومي هم­پايه­ي خشونت و ارعاب و هرج و مرج­طلبي قرار گيرد و منجر به سركوب همه­جانبه­ي آنها گردد و به علل­هاي ديگر، هرگز نتوانسته است سازمان پايداري براي خود برپا كند. گرچه روش "عمل مستقيم" آنارشيست­ها در افكار و اذهان بسياري نفوذي پا بر بجا داشته است، عمل مستقيم، عملي است خودسرانه، مانند احقاق حق، يا مجازات تبه­كاران و انتقام از آنها و... بر اساس بي­اعتقادي به نهادهاي سياسي و قضايي موجود و بيرون از چارچوب قانوني و پارلمان حاكم.[13]آنارشيسم از جهات ديگر مانند مالكيت يا عدم آن و عقيده به فردگرايي و جمع­گرايي نيز قابل تقسيم است و دو گونه­ي زير بر همين مبنا به­وجود آمده است: 1- آنارشيسم كمونيستي (جمع­گرا): كه در بعد اقتصادي مخالف مالكيت خصوصي است. مالكيت جمعي يا مالكيت توليدكنندگان را جايگزين مالكيت خصوصي مي كند و به بهره برداري از زمين و سرمايه، بدون دخالت دولت معتقد است. اين نظريه طرفدار اقتصاد كشاورزي و صنايع روستايي و بازگشت به طبيعت است. اينها در صدد بودند كه از حد بازار فراتر روند و عقيده داشتند كه نيازهاي اجتماعي را مي­توان از طريق همكاري داوطلبانه در كارگاه­هاي و مجتمع­هاي محلي برآورد ساخت، و اين مجامع را مي­توان براي منظورهاي خاصي به صورت فدراسيون در آورد ( مثلا سازماني براي حمل و نقل تشكيل دهند) اما مجمع فدرال حق نخواهد داشت كه به

اجزاي تشكيل­دهنده­اش در صورتي كه از تصميم­هايش سربپيچد، فشار وارد آورد. [14] اين نظريه آنارشيستي به­وسيله «ميخائيل باكونين و پيوتر كراپوتيكين» مطرح شده است. 2- آنارشيسم فردگرايانه: بنياد اين نظريه بر فرديت است و خواهان از ميان بردن مالكيت هاي بزرگ و گسترش مالكيت هاي كوچك و مبادلات آزاد و خرد هم­راه با انجمن­هاي خصوصي حمايت­كننده­اي كه كارشان بايد حفظ حقوق هر فردي باشد كه خدمات آنها را خريداري مي­كند.[15] علاوه­بر اين، اينها مخالف هرگونه برنامه­ريزي جهت اصلاحات اقتصادي بودند و از لحاظ باور به مالكيت خصوصي معتقدند و به نوعي با ليبراليسم قريب­الافق هستند. البته با اين تفاوت كه ليبراليسم وجود دولت حداقلي را اجتناب­ناپذير مي شمارد. از نمايندگان اين نوع آنارشيسم «پرودون» و «اشترنر» هستند.در روزگار كنوني جرياني تازه­اي بنام نئوآنارشيسم «آنارشيسم نو» پديد آمده است كه خطوط اساسي برنامه آنها نيز به اين شرح است: 1- اجتماعي كردن وسايل توليد (در مقابل نظريه­ي كمونيسم كه در عمل به دولتي كردن وسايل توليدي مي­انجاميد)؛ 2- ايجاد اتحاديه هاي آنارشيستي؛ 3- توزيع برابر نعم مادي.[16] آنارشيسم و دموكراسيآنارشيست­ها منتقدان سرسخت دموكراسي مبتني بر انتخابات آزاد از نوع رايج در كشورهاي غربي بوده­اند. انتقاد آنان را مي­توان در سه نكته خلاصه كرد:نخست: دولت دموكراتيك باز هم دولت هست، نحو­ه­ي كار كردنش نشان­دهنده­ي همان بي­توجهي به نيازهاي اجتماعي است كه نهادهاي سياسي خودكامه­تر نيز البته به نحوي بارزتر نشان مي­دهند.دوم: دموكرات­ها غالبا ادعا مي­كنند كه آنچه دموكراسي مبتني بر نمايندگي مظهر آن است اراده و خواست مردم است كه خط­مشي حكومت را مي­سازد و كنترل مي­كند، اما بنابر عقايد آنارشيست­ها، مفهوم اراده­ي واحد و ثابت مردمي افسانه­اي بيش نيست، مردم

از حيث عقايد خويش دچار تفرقه­اند، افكارشان در حال تغيير است و عده­اي آگاه­تر از عده­اي ديگرند، اين فرض كه نظر اكثريت، خواست مردم را نمايان مي­سازد فرض باطلي است. چرا كه در دموكراسي ناگزير اكثريت تصميم خواهد گرفت، آن­گاه اقليت در برابر يك انتخاب قرار مي­گيرد. يا به تصميمي كه گرفته شده است سر مي­سپارد يا در غير اين صورت خود را پس مي­كشد و اجازه مي­دهند كه اكثريت به اقدام بپردازد، هيچ آنارشيستي جايز نمي­داند كه اقليت با زور و اكراه از تصميم اكثريت پيروي كند. اجبار به اطاعت همانا برقراري مجدد قدرت سركوب­گر است. بخاطر اين آنارشيست­ها دموكراسي را استبداد اكثريت مي­خوانند.[17]اما دموكراسي مستقيم در نگرش­هاي آرماني اكثر آنارشيست­ها جايي دارد اما به اين شرط كه تابع اصل توافق آزاد و اصل اختيار باشد.سوم: آنارشيست­ها به مسأله­ي نمايندگي همگاني در مجالس قانون­گذاري حمله مي­كنند، استدلال ايشان اين است كه مردم، هنگامي كه براي برگزيدن نمايندگانشان فراخوانده مي­شوند، به احتمال بسيار زياد به كساني كه ظاهرا تحصيل كرده و زبان­آورند و به عبارت ديگر به اعضاي بلند پرواز از طبقه­ي متوسط رأي مي­دهند. اما حتي اگر اعضاي طبقه كارگر بخواهند كه نمايندگان را از ميان گروه خود برگزينند، چندي نخواهد گذشت كه اين نمايندگان به سبب موقع و مقام جديد خود تا حد نوكران دولت تنزل خواهند كرد.[18] مولّفه­ها و ويژگي­هاي آنارشيسم"اختيارگرايي" و "خودانگيختگي" از مهم­ترين مباني آنارشيسم است، مؤلفه­ي محوري و نقطه­ي پيونددهنده­ي آنارشيست­ها – كه ستيز با هرگونه حكومت است – نيز بر همين مبنا استوار است؛ ولي ستيزه­جويي و مخالفت آنها تنها در حكومت و مرجعيت سياسي متوقف نمي­شود.آنها با

هر نهاد و هر قدرت سازمان يافته­ي اجتماعي و ديني كه بتواند يا بخواهد بر انسان­ها چيره شود مخالفند. از جمله­ي اين نهادها، نهاد كليسا به­ عنوان يك سازماني متمركز آمر و ناهي است. البته ميان اين مخالفت با الحاد و دين­ستيزي نبايد رابطه (اين هماني) برقرار كرد. دغدغه و حساسيت آنارشيست­ها نسبت به هر نهادي (اعم از مذهبي يا غيرمذهبي) است كه بخواهد خصيصه­ي حكومت­گري بيابد.[19] از منظر آنارشيسم منشأ تشكيل حكومت در گذشته­ي تاريخ، يا از روي جهل بوده است، يا از روي طمع­ورزي و يا تحت اجبار و تحميل گروهي سلطه­جو.ماركسيسم نيز مانند آنارشيسم چشم به راه زوال حكومت است، اما زوال و اضمحلال آن­را پس از پايان سير مراحل خاص خود مي­داند. آنارشيسم اما مترصد و معتقد به ازاله­ي حكومت در هر زمان و هر مكان ممكن است.[20]با وجود آن­كه لبه­ي تيز حمله­ي آنارشيسم به حكومت­ها و دولت­هاست اما گفتيم كه شايد نتوان آن­را - از حيث نظري – مخالف نظم و سامان­مندي اجتماع دانست. آنارشيسم از آن­جايي كه انسان را موجودي ذاتا اجتماعي مي­داند معتقد است اموري را كه دولت­ها به زور و مشقت مي­گردانند به­وسيله­ي گروه­هاي خودگردان و نهادهاي داوطلب به وجهي وجيه­تر سامان مي­يابد به همين لحاظ آنارشيست­ها در گستردن نظريه­ي "لسه فر" (بگذار بكنند) سعي بليغ و وافري داشته­اند.با اين توضيحات آنارشيسم از "نيهيليسم" تمايز مي­يابد؛ نيهيليسم در مفهوم عام خود به هيچ اصل اخلاقي و قانون طبيعي باور ندارد، اما آنارشيسم به انگيزه­ي اخلاقي معتقد است و حتي، بر اخلاق نظم و انسجام اجتماعي – البته به دور از الزام­هاي بيروني و چهارجوب­هاي تحميلي – پا

مي­فشارد. جامعه­ي آرماني آنارشيستي، جامعه­اي است كه با استفاده از استعداد نيك­زيستن انسان و نيك­سرشتي او و تأكيد بر جنبه­هاي اجتماعي او، شرارت­ها به­غايت كمرنگ شود؛ و در هنگامه­ي اضطرار، نيروهاي داوطلب و سيّال با به كارگيري حداقل زور با شرارت مقابله خواهند كرد.[21] البته به عقيده­ي آنارشيسم بايستي مراقب بود كه اين گروه­ها به نهادهاي رسمي و دايمي همچون پليس تبديل نشود. آنارشيسم همچنين وجود برخي ديگر از سازمان­هاي عهده­دار خدمات اجتماعي و اقتصادي يا سياسي را – با همان هشداري كه ذكر شد – مي­پذيرد.به­طور خلاصه آنارشيسم به­عنوان يك سيستم سياسي – اجتماعي در حقيقت سه ويژگي بارز دارد:1) عدم وجود دستگاه دولتي و يا هر نهادي كه بتواند يا بخواهد به انسان­ها چيره شود.2) برابري و مساوات به مفهوم واقعي كلمه بين افراد جامعه.3) عدم وجود مالكيت خصوصي.[1]. هيوود، اندرو؛ مفاهيم كليدي در علم سياست، ترجمه­ي حسن سعيد كلاهي و عباس كاردان، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1385، ص57.[2]. بيات، عبدالرسول؛ فرهنگ واژه ها، قم، موسسه­ي انديشه و فرهنگ ديني، چاپ اول، 1381، ص18.[3]. پازارگاد، بهاء­الدين؛ مكتب هاي سياسي، تهران، اقبال، بي تا، ص 33.[4]. هيوود، اندرو؛ پيشين، ص 57.[5]. بشيريه، حسين؛ آموزش دانش سياسي، تهران، نگاه معاصر، چاپ سوم، 1382، ص144.[6]. آشوري، داريوش؛ دانشنامه­ي سياسي، تهران، سهروردي، چاپ اول، 1366، ص 40.[7]. عليزاده، حسن؛ فرهنگ خاص علوم سياسي، تهران، انتشارات روزنه، چ اول، 1377، ص39.[8]. هيوود، اندرو؛ پيشين، ص58.[9]. مارتين ليپست، سيمور؛ دايرة­المعارف دموكراسي، كامران فاني و نورالله مرادي، تهران، وزارت خارجه، ج 1، 1383، ص 100.[10] بشيريه، حسين؛ پيشين.[11]. آشوري، داريوش، پيشين، ص42.[12]. بيات، عبدالرسول؛ پيشين، ص20.[13]. همان، ص21.[14]. مارتين ليبست،

سيمور؛ پيشين.[15]. شوارتس منتل، ساختارهاي قدرت، ( در آمدي بر علم ساست)، تهران، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي، چ اول، 1378، ص280.[16]. اصطلاحات سياسي، مركز مطالعات و تحقيقات ملي، تهران، بي نا، بي تا، ص 16[17]. ر.ك: مارتين ليبست، سيمور؛ پيشين، ص101.[18]. مارتين ليبست، سيمور؛ همان.[19]. بيات، عبدالرسول؛ پيشين، ص22.[20]. همان، ص23.[21]. همان.

http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definitionUID=28195

عصر اجتهاد آماده سازي كنند.2 امام جواد عليه السلام در ميان بحرانها و سختيها هرگز تسليم طاغوت عصرشان نشدن_د و همچن_ان در براب_ر ظلم قرار گرفتند و با صبر و تدبير انقلابي ، به زندگي شرافتمندانه ادامه دادند و مي فرمودند :اتئد تصب او تكدهثابت قدم باشد تا به هدف برسي يا به آن نزديك شوي.1امام جواد عليه السلام هرگز حاضر نبودند هيچگونه سازشي با طاغوتيان داشته باشند و با اين طرز فكر به فعاليتهاي سياسي همت مي گماشتند . از فعاليتهاي سياسي ايشان مي توان به موارد ذيل اشاره كرد . الف : آماده سازي فكري _ علمي جامعه براي عبور به دوره غيبت و عصر اجتهادجواد الائمه و دو امام بعد از ايشان را « ابن الرضا » ناميده اند . بعيد است كه علت اين نامگذاري صرفا ، رابطه نسبي و ژنتيكي آن سه بزرگوار با امام هشتم عليه السلام باشد به نظر مي رسد كه دليل عمده اين نامگذاري وحدت موضع و سياست مشتركي بوده است كه اين بزرگواران در مديريت حركت داشته و با حفظ تجربه اجتماعي امام هشتم عليه السلام كوشيده اند تا به رغم همه حصر و حصارها و تنگناها و فشارها ، مردم را براي عبور به دوره غيبت و استقبال از عصر اجتهاد آماده سازي كنند.2 ب : نفوذ ، استحاله و فروپاشي تدريجي نهاد قدرتائمه (عليهم السلام) بدون آنكه رسالت خود را به فراموشي بسپارند هرگونه حمايتي را از جانب حكومت مي پذيرفتند و با آن همكاري نمي كردند . گواه ما بر اين ادعا موضع امام رضا عليه السلام در قبال مسأله ولايتعهدي بود

كه آن حضرت آن را به شرط عدم دخالت در امور حكومتي پذيرفتند.اما حضرت جواد عليه السلام كه دختر مامون را به همسري خويش گرفتند ، از هر فرصتي براي رسالت خويش بهره برداري مي كردند . همانند پدر گراميشان به خاطر مصالح اسلام ، و اضطرار چاره اي جز اين نديدند كه در ظاهر با سياست مامون مخالفت نكنند . به اين صورت كه امام جواد عليه السلام با قبول دامادي مامون به مبارزه عليه قدرت برخاستند . ج : رهنمودهاي امام به شيعيانكه هدف امام از بعضي سفارشات اين بود كه خطاها و نقاط ضعفي را كه در كار اصحاب و انقلابيون علوي بود ، مشخص نمايند و علت سستي و موفق نبودن حركتهاي آنها را روشن سازند تا اصحاب آن حضرت دوباره مرتكب آنها نشوند.3 امام جواد عليه السلام مي فرمودند :العامل بالظلم و المعين له ، والراضي به شركاءستمگر و كسي كه او را كمك كند يا به ستم او راضي باشد ، همه با هم شريك هستند.4امام مي خواستند اصحاب وپيروان خود را براي يك كار مكتبي  وسياسي بزرگ آماده كنند لذا برضرورت آگاهي نسبت به مسائلي كه در وصايا آمده تأكيد مي نمودند. د : رهبري سازمان وكالتاين سازمان به دليل دشواري ارتباط مستقيم امامان ( عليهم السلام ) با شيعيان  همچنين عدم دسترسي شيعيان به امامان ( عليهم السلام ) به سبب حبس يا شهادت و آماده سازي شيعيان نسبت به شرايط عصر غيبت ، از زمان امام صادق عليه السلام تاسيس شد و از همان زمان شروع به فعاليت كرد.5امامجواد عليه السلام با تمام محدوديت هاي موجود

، از طريق نصب وكلا و نمايندگان ، ارتباط خود را با شيعيان حفظ مي كردند ايشان در سراسر قلمرو حكومت عباسي وكلائي داشتند كه با فعاليت آنها از پراكنده شدن نيروهاي شيعه جلوگيري مي شد . --------------------------------------------------------------------------------پي نوشتها:1-  محمد محمدي اشتهاردي ، نگاهي به زندگاني امام جواد عليه السلام ، ص 105 .2-  احمد اسلامي ، از خاتميت تا غيبت ( نگاهي نو به زندگي چهاره معصوم ) ، قم ، ميثم تمار ، 1382ه.ش ، ص 176 .3-  محمود شريفي ، سرچشمه هاي نور امام جواد عليه السلام ، بي جا ، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي ، 1368 ، ص 148 .4-  علي محمد علي دخيل ، ائمتنا روائع من حياه الائمه الاثني عشر ( عليهم السلام ) ، بيروت ، دارالتعارف للمطبوعات ، چاپ سيزدهم ، 1420ه _ 1999م ، ج2 ، ص 183 .5-  رك : محمد رضا جباري ، سازمان وكالت ، قم ، انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خمنيني ، 1382 ه.ش ، ج 1 ، صص 48 تا 53 .

http://www.fatemiyon.ir/siasat/303-1389-08-14-13-58-26

نگاهي به ابعاد سياسي زندگي حضرت جوادالائمه(ع)

گروه سياسي: امروز آخرين روز از ماه ذي القعده برابر است با سالروز شهادت جانسوز حضرت جوادالائمه(ع) كه بدين مناسبت مروري بر زندگي سياسي ايشان داريم.به گزارش خبرنگار سياسي خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) امروز چهارشنبه 27 آبان مصادف است با آخرين روز از ماه ذي القعده كه به روايت مشهور شهادت نهمين اختر تابناك امامت، حضرت امام محمد تقي (ع) است.يكي از بارزترين ابعاد امامت، رهبري سياسي جامعه اسلامي است كه تنها در مدت كوتاهي در زندگي اميرالمؤمنين (ع) و امام

حسن مجتبي (ع) تحقق و عينيت يافت؛ ولي ائمه معصومين (ع) با وجود كنار بودن از مركز قدرت و دولت، همچنان نقش خود را در جامعه اسلامي، به عنوان قطب سياسي و مركز آگاهي بخش و مبدأ نهضت ها و حركت هاي انقلابي و عامل فشار براي جلوگيري خلفا در روند سياسي موجود از انحراف بيش تر، ايفا نمودند.از جالب ترين ابعاد شخصيت سياسي ائمه (ع) نقش موضع گير يهاي سياسي آن پيشوايان در برابر قدرت هاي حاكم زمان خود است كه جاي دقت و تعمق و بررسي دارد.از آنجا كه سيماي زندگي ائمه معصومين(عليه السلام) در پوششي از تقيه، عبادت، زهد و عرفان قرار دارد، كشف موضع گيري هاي سياسي ائمه (ع) در بسياري از موارد خالي از اشكال نيست و در برخي موارد نيز بايد با توجه به قرائن و شرايط، رازهاي نهفته را در زندگي به ظاهر عادي ائمه (ع) را به دست آورد.به مناسبت سالروز شهادت آن امام همام مروري بر زندگي سياسي ايشان خواهيم داشت.حضرت امام محمد تقى دهم ماه رجب سال 195 هجري قمري در مدينه منوره چشم به جهان گشود. پدر بزرگوارش حضرت رضا(ع) و مادر ارجمندش بانويى مصرى تبار به نام سبيكه است. حضرت رضا در مورد منزلت فرزندش امام جواد و مادر مكرمه آن حضرت، به يارانش فرمود: من داراى پسرى شده ام كه همچون موسى شكافنده درياهاى علم است و مانند عيسى مادرى پاك دارد.پيشواى نهم در سن 7 سالگى به امامت رسيد و هفده سال رهبرى شيعيان را به عهده داشت. دوران امامت آن حضرت با دو نفر از خلفاى ستم پيشه عباسى مأمون و معتصم مقارن بود.هنگامي كه امام رضا (ع) به دعوت مامون از

مدينه به توس رفت. امام تقي (ع) كه كودك بود، مانند ديگر افراد خانواده حضرت رضا (ع) در مدينه ماند و در سال 202 ه_.ق براي ديدار پدر به مرو رفت و سپس به مدينه بازگشت.پس از شهادت امام رضا (ع) مامون به بغداد رفت او كه از كمالات علمي و معنوي امام جواد (ع) آگاه بود ايشان را از مدينه به بغداد دعوت كرد. اما دولتمردان حكومت عباسي و اطرافيان مامون از اين اقدام ناخشنود بودند، به ويژه آنكه مامون تصميم داشت دختر خود، ام الفضل، را به همسري امام جواد (ع) در آورد.ترس از علويان و محبت اهل بيت در دل مسلمانان از يك سو و متهم بودن وي در به شهادت رساندن امام رضا (ع) در جهان اسلام از سوي ديگر، وي را بر آن داشت تا با به تزويج در آوردن دختر خويش ام الفضل، ضمن تبرئه خويش و استمرار حركت عوامفريبانه در دوست داشتن اهل بيت، پايه هاي حكومت خويش را مستحكم سازد.اين حركت مامون چون سپردن ولايتعهدي به امام رضا (ع) مورد اعتراض بزرگان بني عباس قرار گرفت اما مشاهده علم و درايت حضرت جواد(ع) در همان سن آنان را به قبول اين ازدواج ترغيب ساخت. امام جواد (ع) شرايط خود را همان شرايط پدر خويش ديد، از اين رو با پذيرش ازدواج با ام الفضل نقشه پليد مامون در به قتل رساندن وي و شيعيان را از صفحه ذهن مامون زدود.حضرت(ع) كه به خوبي از سياست ها و نقشه هاي مامون در بهره برداري از جايگاه ديني و اجتماعي خود باخبر بود، پس از ازدواج اقامت در بغداد را رد و به مدينه بازگشت و تا

سال شهادت خويش در آنجا مقيم شد.نامه هاي ام الفضل به پدر خويش مبني بر عدم توجه امام جواد (ع) به وي، بيانگر اجباري بودن ازدواج وي با ام الفضل و نداشتن فرزندي از ام الفضل از امام جواد (ع) پرده از هوشمندي امام (ع) برمي دارد؛ چون كه مامون بر آن بود تا با به دنيا آمدن فرزندي از ام الفضل وي را به عنوان يكي از فرزندان رسول خدا (ص) در بين شيعيان، محور حركت هاي آينده خود و بني عباس قرار دهد. مامون در سال 218 ه .ق در مسير حركت به سوي جنگ تا روم درگذشت. علي رغم تمايل سپاه و سران بني عباس به خلافت عباس فرزند مامون، عباس بنا بر وصيت پدر با عمويش ابواسحاق معتصم بيعت كرد.معتصم هشتمين خليفه عباسي پس از ورود به بغداد، امام جواد(ع) را از مدينه به بغداد فرا خواند.حضرت در سال 218 پس از معرفي امام هادي(ع) به جانشيني خود به همراه ام الفضل به بغداد رفت.در اين سفر حضرت با شخصيتي متفاوت از مامون روبرو شد، شخصيتي با روحيه نظامي گري و فاقد بينش علمي. معتصم كه مايه هاي حيله گري و عوامفريبي هاي مامون را در خود نداشت، موضعگيري متضاد با اهل بيت خود را در بين مردم آشكار ساخت.امام عليه السلام در دو سال آخر عمر خويش تحت نظارت شديدتر دستگاه امنيتي و نظامي معتصم قرار گرفت.نضج گيري نحله ها و فرقه هاي گوناگون در عصر امام جواد(ع)، فرايند عوامل گوناگوني چون گسترش جهان اسلام و ورود اعتقادات و باورهاي مذاهب و اديان ديگر، ترجمه آثار فلاسفه يونان و درگيري ها جناح بندي ها و بلوك بندي قدرت بود.امام جواد (ع) همانند پدر بزرگوارشان در دو جبههُ سياست و فكر و

فرهنگ قرار داشت. موضعگيري ها و شبهه افكني هاي فرقه هايي چون زيديه، واقفيه، غلات مجسمه، امام را بر آن داشت تا در حوزه فرهنگ تشيع در برابر آنان موضعي شفاف اتخاذ كند.امام جواد (ع) در راستاي بسط و گسترش فرهنگ ناب تشيع كارگزاران و وكلايي در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسيان تعيين و يا اعزام نمود . به گونه اي كه امام در مناطقي چون اهواز، همدان ، ري، سيستان، بغداد، واسط ، سبط ، بصره و نيز مناطق شيعه نشيني چون كوفه و قم داراي وكلايي كارآمد بود.امام جواد (ع) در راستاي نفوذ نيروهاي شيعي در ساختار حكومتي بني عباس براي ياري شيعيان در مناطق گوناگون به افرادي چون «احمد بن حمزه قمي » اجازه پذيرفتن مناصب دولتي داد، تا جايي كه افرادي چون « نوح بن دراج» كه چندي قاضي بغداد و سپس قاضي كوفه بود، از ياران حضرت(ع) به شمار مي رفتند كساني از بزرگان و ثقات شيعه چون محمد بن اسماعيل بن بزيع ( نيشابوري ) كه از وزراي خلفاي عباسي به شمار مي رفت به گونه اي با حضرت در ارتباط بودند كه وي از حضرت جواد (ع) پيراهني درخواست كرد كه به هنگام مرگ به جاي كفن بپوشد و حضرت خواست او را اجابت و براي وي پيراهن خويش را فرستاد .حركت امام جواد (ع) در چينش نيروهاي فكري و سياسي، خود حركتي كاملاً محرمانه بود، تا جايي كه وقتي به ابراهيم بن محمد نامه مي نويسد به او امر مي كند كه تا وقتي «يحيي بن ابي عمران» ( از اصحاب حضرت ) زنده است نامه را نگشايد.پس از چند سال كه يحيي از

دنيا مي رود ابراهيم بن محمد نامه را مي گشايد كه حضرت در آن به او خطاب كرده : مسئوليت ها و كارهايي كه به عهده ( يحيي بن ابي عمران ) بوده از اين پس بر عهده توست.اين نشانگر آن است كه حضرت در جو اختناق حكومت بني عباس مواظبت و عنايت داشت، تا كسي از جانشيني نمايندگان وي اطلاعي حاصل ننمايد.حضرت امام جواد (عليه السلام) با آنكه فقط 25 سال داشتند بناير روايات مشهور، توسط ام الفضل دختر مامون با جام زهر به شهادت رسيدند.

لينك خبر: http://www.iqna.ir/fa/news_detail.php?ProdID=495171

با حفظ تجربه اجتماعي امام هشتم عليه السلام كوشيده اند تا به رغم همه حصر و حصارها و تنگناها و فشارها ، مردم را براي عبور به دوره غيبت و استقبال از عصر اجتهاد آماده سازي كنند.2 امام جواد عليه السلام در ميان بحرانها و سختيها هرگز تسليم طاغوت عصرشان نشدن_د و همچن_ان در براب_ر ظلم قرار گرفتند و با صبر و تدبير انقلابي ، به زندگي شرافتمندانه ادامه دادند و مي فرمودند :اتئد تصب او تكدهثابت قدم باشد تا به هدف برسي يا به آن نزديك شوي.1امام جواد عليه السلام هرگز حاضر نبودند هيچگونه سازشي با طاغوتيان داشته باشند و با اين طرز فكر به فعاليتهاي سياسي همت مي گماشتند . از فعاليتهاي سياسي ايشان مي توان به موارد ذيل اشاره كرد . الف : آماده سازي فكري _ علمي جامعه براي عبور به دوره غيبت و عصر اجتهادجواد الائمه و دو امام بعد از ايشان را « ابن الرضا » ناميده اند . بعيد است كه علت اين نامگذاري صرفا ، رابطه نسبي و ژنتيكي آن سه بزرگوار با امام هشتم عليه السلام باشد به نظر مي رسد كه دليل عمده اين نامگذاري وحدت موضع و سياست مشتركي بوده است كه اين بزرگواران در مديريت حركت داشته و با حفظ تجربه اجتماعي امام هشتم عليه السلام كوشيده اند تا به رغم همه حصر و حصارها و تنگناها و فشارها ، مردم را براي عبور به دوره غيبت و استقبال از عصر اجتهاد آماده سازي كنند.2 ب : نفوذ ، استحاله و فروپاشي تدريجي نهاد قدرتائمه (عليهم السلام) بدون آنكه رسالت خود را به

فراموشي بسپارند هرگونه حمايتي را از جانب حكومت مي پذيرفتند و با آن همكاري نمي كردند . گواه ما بر اين ادعا موضع امام رضا عليه السلام در قبال مسأله ولايتعهدي بود كه آن حضرت آن را به شرط عدم دخالت در امور حكومتي پذيرفتند.اما حضرت جواد عليه السلام كه دختر مامون را به همسري خويش گرفتند ، از هر فرصتي براي رسالت خويش بهره برداري مي كردند . همانند پدر گراميشان به خاطر مصالح اسلام ، و اضطرار چاره اي جز اين نديدند كه در ظاهر با سياست مامون مخالفت نكنند . به اين صورت كه امام جواد عليه السلام با قبول دامادي مامون به مبارزه عليه قدرت برخاستند . ج : رهنمودهاي امام به شيعيانكه هدف امام از بعضي سفارشات اين بود كه خطاها و نقاط ضعفي را كه در كار اصحاب و انقلابيون علوي بود ، مشخص نمايند و علت سستي و موفق نبودن حركتهاي آنها را روشن سازند تا اصحاب آن حضرت دوباره مرتكب آنها نشوند.3 امام جواد عليه السلام مي فرمودند :العامل بالظلم و المعين له ، والراضي به شركاءستمگر و كسي كه او را كمك كند يا به ستم او راضي باشد ، همه با هم شريك هستند.4امام مي خواستند اصحاب وپيروان خود را براي يك كار مكتبي  وسياسي بزرگ آماده كنند لذا برضرورت آگاهي نسبت به مسائلي كه در وصايا آمده تأكيد مي نمودند. د : رهبري سازمان وكالتاين سازمان به دليل دشواري ارتباط مستقيم امامان ( عليهم السلام ) با شيعيان  همچنين عدم دسترسي شيعيان به امامان ( عليهم السلام ) به سبب حبس يا شهادت و

آماده سازي شيعيان نسبت به شرايط عصر غيبت ، از زمان امام صادق عليه السلام تاسيس شد و از همان زمان شروع به فعاليت كرد.5امامجواد عليه السلام با تمام محدوديت هاي موجود ، از طريق نصب وكلا و نمايندگان ، ارتباط خود را با شيعيان حفظ مي كردند ايشان در سراسر قلمرو حكومت عباسي وكلائي داشتند كه با فعاليت آنها از پراكنده شدن نيروهاي شيعه جلوگيري مي شد . --------------------------------------------------------------------------------پي نوشتها:1-  محمد محمدي اشتهاردي ، نگاهي به زندگاني امام جواد عليه السلام ، ص 105 .2-  احمد اسلامي ، از خاتميت تا غيبت ( نگاهي نو به زندگي چهاره معصوم ) ، قم ، ميثم تمار ، 1382ه.ش ، ص 176 .3-  محمود شريفي ، سرچشمه هاي نور امام جواد عليه السلام ، بي جا ، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي ، 1368 ، ص 148 .4-  علي محمد علي دخيل ، ائمتنا روائع من حياه الائمه الاثني عشر ( عليهم السلام ) ، بيروت ، دارالتعارف للمطبوعات ، چاپ سيزدهم ، 1420ه _ 1999م ، ج2 ، ص 183 .5-  رك : محمد رضا جباري ، سازمان وكالت ، قم ، انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خمنيني ، 1382 ه.ش ، ج 1 ، صص 48 تا 53 .

http://www.fatemiyon.ir/siasat/303-1389-08-14-13-58-26

نگاهي به ابعاد سياسي زندگي حضرت جوادالائمه(ع)

گروه سياسي: امروز آخرين روز از ماه ذي القعده برابر است با سالروز شهادت جانسوز حضرت جوادالائمه(ع) كه بدين مناسبت مروري بر زندگي سياسي ايشان داريم.به گزارش خبرنگار سياسي خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) امروز چهارشنبه 27 آبان مصادف است با آخرين روز از ماه ذي القعده كه به روايت

مشهور شهادت نهمين اختر تابناك امامت، حضرت امام محمد تقي (ع) است.يكي از بارزترين ابعاد امامت، رهبري سياسي جامعه اسلامي است كه تنها در مدت كوتاهي در زندگي اميرالمؤمنين (ع) و امام حسن مجتبي (ع) تحقق و عينيت يافت؛ ولي ائمه معصومين (ع) با وجود كنار بودن از مركز قدرت و دولت، همچنان نقش خود را در جامعه اسلامي، به عنوان قطب سياسي و مركز آگاهي بخش و مبدأ نهضت ها و حركت هاي انقلابي و عامل فشار براي جلوگيري خلفا در روند سياسي موجود از انحراف بيش تر، ايفا نمودند.از جالب ترين ابعاد شخصيت سياسي ائمه (ع) نقش موضع گير يهاي سياسي آن پيشوايان در برابر قدرت هاي حاكم زمان خود است كه جاي دقت و تعمق و بررسي دارد.از آنجا كه سيماي زندگي ائمه معصومين(عليه السلام) در پوششي از تقيه، عبادت، زهد و عرفان قرار دارد، كشف موضع گيري هاي سياسي ائمه (ع) در بسياري از موارد خالي از اشكال نيست و در برخي موارد نيز بايد با توجه به قرائن و شرايط، رازهاي نهفته را در زندگي به ظاهر عادي ائمه (ع) را به دست آورد.به مناسبت سالروز شهادت آن امام همام مروري بر زندگي سياسي ايشان خواهيم داشت.حضرت امام محمد تقى دهم ماه رجب سال 195 هجري قمري در مدينه منوره چشم به جهان گشود. پدر بزرگوارش حضرت رضا(ع) و مادر ارجمندش بانويى مصرى تبار به نام سبيكه است. حضرت رضا در مورد منزلت فرزندش امام جواد و مادر مكرمه آن حضرت، به يارانش فرمود: من داراى پسرى شده ام كه همچون موسى شكافنده درياهاى علم است و مانند عيسى مادرى پاك دارد.پيشواى نهم در سن 7 سالگى به امامت رسيد و هفده

سال رهبرى شيعيان را به عهده داشت. دوران امامت آن حضرت با دو نفر از خلفاى ستم پيشه عباسى مأمون و معتصم مقارن بود.هنگامي كه امام رضا (ع) به دعوت مامون از مدينه به توس رفت. امام تقي (ع) كه كودك بود، مانند ديگر افراد خانواده حضرت رضا (ع) در مدينه ماند و در سال 202 ه_.ق براي ديدار پدر به مرو رفت و سپس به مدينه بازگشت.پس از شهادت امام رضا (ع) مامون به بغداد رفت او كه از كمالات علمي و معنوي امام جواد (ع) آگاه بود ايشان را از مدينه به بغداد دعوت كرد. اما دولتمردان حكومت عباسي و اطرافيان مامون از اين اقدام ناخشنود بودند، به ويژه آنكه مامون تصميم داشت دختر خود، ام الفضل، را به همسري امام جواد (ع) در آورد.ترس از علويان و محبت اهل بيت در دل مسلمانان از يك سو و متهم بودن وي در به شهادت رساندن امام رضا (ع) در جهان اسلام از سوي ديگر، وي را بر آن داشت تا با به تزويج در آوردن دختر خويش ام الفضل، ضمن تبرئه خويش و استمرار حركت عوامفريبانه در دوست داشتن اهل بيت، پايه هاي حكومت خويش را مستحكم سازد.اين حركت مامون چون سپردن ولايتعهدي به امام رضا (ع) مورد اعتراض بزرگان بني عباس قرار گرفت اما مشاهده علم و درايت حضرت جواد(ع) در همان سن آنان را به قبول اين ازدواج ترغيب ساخت. امام جواد (ع) شرايط خود را همان شرايط پدر خويش ديد، از اين رو با پذيرش ازدواج با ام الفضل نقشه پليد مامون در به قتل رساندن وي و شيعيان را از صفحه ذهن مامون زدود.حضرت(ع)

كه به خوبي از سياست ها و نقشه هاي مامون در بهره برداري از جايگاه ديني و اجتماعي خود باخبر بود، پس از ازدواج اقامت در بغداد را رد و به مدينه بازگشت و تا سال شهادت خويش در آنجا مقيم شد.نامه هاي ام الفضل به پدر خويش مبني بر عدم توجه امام جواد (ع) به وي، بيانگر اجباري بودن ازدواج وي با ام الفضل و نداشتن فرزندي از ام الفضل از امام جواد (ع) پرده از هوشمندي امام (ع) برمي دارد؛ چون كه مامون بر آن بود تا با به دنيا آمدن فرزندي از ام الفضل وي را به عنوان يكي از فرزندان رسول خدا (ص) در بين شيعيان، محور حركت هاي آينده خود و بني عباس قرار دهد. مامون در سال 218 ه .ق در مسير حركت به سوي جنگ تا روم درگذشت. علي رغم تمايل سپاه و سران بني عباس به خلافت عباس فرزند مامون، عباس بنا بر وصيت پدر با عمويش ابواسحاق معتصم بيعت كرد.معتصم هشتمين خليفه عباسي پس از ورود به بغداد، امام جواد(ع) را از مدينه به بغداد فرا خواند.حضرت در سال 218 پس از معرفي امام هادي(ع) به جانشيني خود به همراه ام الفضل به بغداد رفت.در اين سفر حضرت با شخصيتي متفاوت از مامون روبرو شد، شخصيتي با روحيه نظامي گري و فاقد بينش علمي. معتصم كه مايه هاي حيله گري و عوامفريبي هاي مامون را در خود نداشت، موضعگيري متضاد با اهل بيت خود را در بين مردم آشكار ساخت.امام عليه السلام در دو سال آخر عمر خويش تحت نظارت شديدتر دستگاه امنيتي و نظامي معتصم قرار گرفت.نضج گيري نحله ها و فرقه هاي گوناگون در عصر امام جواد(ع)، فرايند عوامل گوناگوني چون گسترش جهان اسلام

و ورود اعتقادات و باورهاي مذاهب و اديان ديگر، ترجمه آثار فلاسفه يونان و درگيري ها جناح بندي ها و بلوك بندي قدرت بود.امام جواد (ع) همانند پدر بزرگوارشان در دو جبههُ سياست و فكر و فرهنگ قرار داشت. موضعگيري ها و شبهه افكني هاي فرقه هايي چون زيديه، واقفيه، غلات مجسمه، امام را بر آن داشت تا در حوزه فرهنگ تشيع در برابر آنان موضعي شفاف اتخاذ كند.امام جواد (ع) در راستاي بسط و گسترش فرهنگ ناب تشيع كارگزاران و وكلايي در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسيان تعيين و يا اعزام نمود . به گونه اي كه امام در مناطقي چون اهواز، همدان ، ري، سيستان، بغداد، واسط ، سبط ، بصره و نيز مناطق شيعه نشيني چون كوفه و قم داراي وكلايي كارآمد بود.امام جواد (ع) در راستاي نفوذ نيروهاي شيعي در ساختار حكومتي بني عباس براي ياري شيعيان در مناطق گوناگون به افرادي چون «احمد بن حمزه قمي » اجازه پذيرفتن مناصب دولتي داد، تا جايي كه افرادي چون « نوح بن دراج» كه چندي قاضي بغداد و سپس قاضي كوفه بود، از ياران حضرت(ع) به شمار مي رفتند كساني از بزرگان و ثقات شيعه چون محمد بن اسماعيل بن بزيع ( نيشابوري ) كه از وزراي خلفاي عباسي به شمار مي رفت به گونه اي با حضرت در ارتباط بودند كه وي از حضرت جواد (ع) پيراهني درخواست كرد كه به هنگام مرگ به جاي كفن بپوشد و حضرت خواست او را اجابت و براي وي پيراهن خويش را فرستاد .حركت امام جواد (ع) در چينش نيروهاي فكري و سياسي، خود حركتي كاملاً محرمانه بود، تا جايي كه وقتي به ابراهيم بن

محمد نامه مي نويسد به او امر مي كند كه تا وقتي «يحيي بن ابي عمران» ( از اصحاب حضرت ) زنده است نامه را نگشايد.پس از چند سال كه يحيي از دنيا مي رود ابراهيم بن محمد نامه را مي گشايد كه حضرت در آن به او خطاب كرده : مسئوليت ها و كارهايي كه به عهده ( يحيي بن ابي عمران ) بوده از اين پس بر عهده توست.اين نشانگر آن است كه حضرت در جو اختناق حكومت بني عباس مواظبت و عنايت داشت، تا كسي از جانشيني نمايندگان وي اطلاعي حاصل ننمايد.حضرت امام جواد (عليه السلام) با آنكه فقط 25 سال داشتند بناير روايات مشهور، توسط ام الفضل دختر مامون با جام زهر به شهادت رسيدند.

لينك خبر: http://www.iqna.ir/fa/news_detail.php?ProdID=495171

حقيقت در الگوي زن مدرن زنان از هرگونه محدوديت وحصاري آزاد شده اند . آنان مي توانند حتي بدون پوششي خاص و نيمه عريان وارد اجتماع شوند. ديگر تقيدي به ارضاي نياز جنسي در كانون خانواده نيست بلكه جنسيت و شهوانيت به عرصه اجتماع كشيده شده است.اما به راستي برداشته شدن حصار حجاب و عفاف باعث آزادي زنان شده است؟ به راستي چه كسي از الگوي زن مدرن بيشتر استفاده و يا بهتر بگوييم سوء استفاده مي كند؟ آيا برهنه سازي زنان در اجتماع جز در راستاي ميل و شهوت پرستي مردان قرار نمي گيرد؟امروز در غرب نگاه به زنان يك نگاه كاملاابزاري و جنسي است. كافي است نگاهي به آمارهايي كه در خصوص آزار و اذيت هايجنسي در غرب بروز مي كند توجه كنيد. زن مدرن حقيقتا انسان نيست بلكه كالايي است كه براي شهوت پرستي مردان ظهور و بروز پيدا كرده است . البته بايد دانست كه زنان در غرب نيز در برابر اين همه بي عدالتي و ظلم در برابر خود كوتاه ننشسته اند و سعي دارند تا اين ناعدالتي را با گسترش فمينيسم و طرد مردان به اجرا در بياورند امري كه خود نيز يك خطاي استراتژيك محسوب مي شود. در تعاريف غربي  فمينيسم باور داشتن به حقوق زنان و برابري سياسي، اجتماعي و اقتصادي زن و مرد است. فمينيسم مباحثه اي است كه از جنبش ها، نظريه ها و فلسفه هاي گوناگون تشكيل شده است كه در ارتباط با تبعيض جنسيتي هستند و از برابري براي زنان دفاع كرده و براي حقوق زنان و مسائل زنان مبارزه مي كند. درواقع اين طور بايد گفت كه

تشكيل جنبش هاي فمينيستي در غرب به دليل پاسخ دادن به وضعيت بد زنان در غرب بوده است. فشار و تحقير زنان در غرب منجر به آن شده است تا زنان رو به جريانات فمينيستي بياورند حال آنكه همين جريان هايفمينيستي نيز در برنامه اي مدون در خدمت مردسالاري غربي قرار مي گيرد. فمينيسم سعي مي كند تا ضمن درك دلايل نابرابري هاي موجود، تمركز خود را به سياست هاي جنسيتي، معادلات قدرت و جنسيت معطوف نمايد.بسياري از زنان در مقابل اين الگو از خود رفتار هاي خشونت آميز بروز مي دهند. آنها سعي مي كنند كه با خشونت بيشتر خود را بيش از پيش متظاهر به مردان كنند و از اين رو جايگاه ابزاري خويش را در نگاه مردان ترك گويند. در واقع در يك عبارت كوتاه فمينيسم مولود ناقص الخلقه الگوي زن غربي است. از اين رو موضوع هاي كلّي مورد توجه فمينيسم تبعيض، رفتار قالبي، شي انگاري، بيداد و مردسالاري و پدرسالاري هستند. فعّالان فمينيسم به مواردي مانند برابري جنسيتي ، حقوق توليدمثلي، خشونت خانگي، برابري دستمزد، آزار جنسي و تبعيض جنسيتي مي پردازند.امروز فمينيست ها بر اين باورند كه زنان مي بايست با هر پوششي وارد اجتماع شوند حال آنكه از بين رفتن حجاب تنها به ضرر زنان است. فمينيسم ها به دنبال روابط آزاد جنسي هستند حال آنكه در صورتي كه روابط جنسي آزاد شود و خانواده كانون اين ارتباط نباشد بازهم زنان متضرر اصلي هستند چرا كه آنان توانايي مالي و اقتصادي محدودي در غرب دارند.لذا در نهايت مي توان گفت فمينيسم مولود نقض حقوق بشر در غرب است كه هم اكنون به نام حقوق

بشر انسانيت زنان را به ديار نسيان مي سپارد.

گوگل معادل داشته باشد و اگر نداشت، معنايي نداشته باشد و يا مصداق آن در خارج فاقد واقعيت باشد. گوگل كتاب مرجع و منبع علمي ما نيست. غربي ها از واژه ي «soft power» به معناي «قدرت نرم» استفاده مي كنند كه البته اگر چه در معنا نزديك است، اما آن جامعيت در بيان موضوع را ندارد. چرا كه «جنگ نرم» سياست و عمل آن «قدرت نرم» براي براندازي است و نه خود آن.د – تاريخچه ي «جنگ نرم» را مي توان از دو منظر «عام» و «خاص» مورد بررسي قرار داد.از منظر آن، جنگ نرم از همان موقعي روش و تاكيتك دشمن قرار گرفت كه ابليس بر خود تكبر نمود و بر انسان حسادت برد و چنين قسم خورد:«قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ» (ص - 82)ترجمه: گفت: (سوگند) به عزّت تو كه همگى آنان را گمراه خواهم ساخت اغوا، يعني فريب دادن، مستلزم جنگ نرم است و روش آن نيز خلاف نشان دادن حقايق و واقعيات است. راست را دروغ، دروغ را راست، امنيت را تهديد و تهديد را امنيت، يقين را شبهه و شبهه را يقين كردن، زشت را زيبا و زيبا را زشت جلوه دادن و ...، همگي همان «جنگ نرم» است. لذا شيطان پس از آن كه گناه انحراف و سرپيچي خود را كه ناشي از تكبرش بود به گردن خداوند سبحان انداخت، گفت:«قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَني لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ» (الحجر - 39)ترجمه: آن گاه شيطان گفت: خدايا [حال كه] مرا گمراه كردى من نيز در زمين (همه چيز را) در نظر فرزندان آدم جلوه ميدهم (تا از ياد تو غافل شوند) و

همه ى آن ها را گمراه خواهم كرد.در تاريخ بشر و به ويژه تاريخ اسلام نيز نمودهاي بارزي از «جنگ نرم» ديده مي شود كه شايد بتوان به روش ها و تاكيتك هاي تبليغي و ضد تبليغي معاويه و سپس عمر عاص لعنت الله عليهما، به عنوان يكي از شاخص ترين آنها اشاره و استناد نمود. از او پرسيدند: چرا براي مقابله با حضرت علي عليه السلام اين قدر پول خرج مي كني؟ گفت: هزينه اش از هزينه ي جنگ كمتر است.ھ – اما از منظر خاص يا همان تئوري آكادميك، «جوزف ناي» اولين كسي است كه آن را به صورت علمي و تحت عنوان «قدرت نرم» مطرح كرد. در اين نظريه نيز چنان چه بيان شد، مهم ترين حوزه ي اعمال و تأثيرگذاري قدرت نرم بر طرف مقابل، حوزه ي رسانه است. بهره گيري از رسانه ها و امكاناتي كه فرد را قادر مي سازد تا براي تأثيرگذاري بر طرف مقابل، به اِعمال قدرت بپردازد.شايد در جهان غرب «سان تزو» اولين كسي باشد كه در اين موضوع كار كرده است. او در كتاب «هنر جنگ» مي نويسد: «مي شود جنگيد، اما مهم ترين كار اين است كه شما در يك نبرد بدون جنگ، پيروزي را به دست آورديد» و در تشريح چگونگي آن مي نويسد: «بايد به استراتژي هاي رقيب و روحيه ي او حمله كرد؛ به گونه اي كه آن ها بپذيرند كه شكست خواهند خورد. اگر كسي در ذهنش بپذيرد كه شكست مي خورد، حتماً در دنياي واقه نيز شكست خواهد خورد. زيرا آنچه فرد را به مقاومت تشويق مي كند، روحيه است.»

وجود دارد كه در تمام اين عرفان هاي نوظهور ديده مي شود و فقط در شدت و ضعف باهم تفاوت هايي دارند. يكي از خصايصي كه در تمام اين عرفان ها وجود دارد، توجه اين جريانات به انسان و رويگرداني از خداوند مي باشد.اين جريانات و عرفان ها عموما داراي رويكردي اومانيستي هستند و در واقع " انسان محور" هستند. با تحقيق در اين فرقه ها مشخص مي شود كه محور اصلي انسان مي باشد. آرامش، خلسه، تنهايي، مديتيشن، تمركز، خودآگاهي و حتي خودخدايي و... مسائلي است كه هركدام از اين عرفان ها ترويج مي كنند كه نشان دهنده اهميت فرد و نفس انسان در اين عرفان ها مي باشد.هر چند در عرفان اسلامي هم، "خود " لحاظ شده است، اما " خود " و انسان در آن موضوعيت ندارد. بنابراين يكي از مهمترين شاخصه هاي عرفان هاي كاذب مانند عرفان هاي سكولار و يا اومانيستي، همين جابه جا كردن محور شناخت از خدا به انسان يا چيزهاي ديگر و ناديده گرفتن خدابه عنوان هدف غايي مي باشد. در عرفان هاي كاذب اعتقاد به خدا وجود ندارد و يا بعضاً ارائه تفسيري نامعقول ازخدا به انگيزه انكارخداي حقيقي است.چنانچه در مكتب اشو با ارائه تصوير نادرستي از خدا، مي گويد:«روح، خود خداوند است».در بسياري از آموزه هاي اشو مشاهده مي شود كه او در پي آن است كه خداوند را صرفا يك ذهنيت معرفي كند و وجود شخصي داشتن آن را انكار كند. چنانچه در جايي ديگر مي گويد: «خداونديك شخص نيست، بلكه تنها تجربه اي است كه تمام هستي رابه پديده اي زنده مبدل مي سازد».با بررسي آثار اشو به پنج ويژگي انسان محوري برخورد مي كنيم كه اين نشان دهنده اين امر است كه آموزه هاي اين جريان نوپديد مذهبي،

بيشتر در راستاي مقاصد انسان مي باشد كه اين پنج ويژگي عبارت است از:الف) محوريت انسان ب) تأكيد بر آزادي و اختيار انسان ج) اعتقاد به توانايي فوق العاده انسان د) طبيعت گرايي ه_) مدارااين وضعيت در ساير فرقه هايي چون اكنكار، ساي بابا و حتي بعضا عرفان هاي بومي و سنتي چون صوفيه نيز ديده مي شود. بنابراينهمان طور كه مشخص است، محور اصلي در اين جريانات، خود انسان مي باشد و اگر در بعضي از آموزه هاي آنان توجه به خداوند ترويج مي شود، شايد دليل اين امر اين باشد كه اغلب فرقه هاي معنويت گراي غيرديني جديد در مهد تمدن غرب كه مبتني بر اومانيسم است، شكل گرفته است و از اين رو فرقه هاي معنويت گراي پديد آمده در بستر اين تمدن، اومانيستي و انسان محورند.البته اين امر بدان معنا نيست كه اين فرقه ها بي خدا باشند، بلكه رويكرد آنها با عرفان اصيل فرق مي كند و در واقع محوريت و نقطه ثقل از خدا به سمت انسان تغيير پيدا كرده است.در آموزه هاي بسياري از فرقه هاي معنويت گراي غيرديني حتي سخني از خدا و حركت به سوي او نيست؛ زيرا هدف از حركت رسيدن به توانايي هاي كشف نشده انسان، آرام گرفتن، درمان دردها و رهايي از رنج هاي بيروني و دروني و جايگزين كردن شادماني با آن است كه اين اهداف هم به ادعاي آنها بدون اعتقاد به خدا و پيامبران و فقط با مأوا گزيدن در درون خود، قابل تحصيل است.بنابراين فرقه هاي معنويت گراي جديد انسان را به خود و شناسايي توانايي ها و داشته هاي خود فرا مي خوانند. در معنويت هاي نوگرا، به جاي دعوت انسان به خضوع در برابر خداوند، به كرنش در برابر موجودات ضعيف و محدود

دعوت مي شود. فطرت پرستش در انسان، كه در جستجوي كمالي نامحدود است، با پديده هاي مادي سرگرم مي شود و حتي گاهي اين فطرت با پرستش انساني ضعيف _ كه خود را در جايگاه خدا مي بيند _ مانوس مي شود.به عنوان مثال ساي بابا مي گويد: خداي خالق در او حلول كرده است. وي كه خود را برهما، خالق هستي بخش مي داند ، مردم را به كرنش و پرستش در برابر خويش فرا مي خواندو با اين اشعار و اذكار مريدان خود را به خويش توجه مي دهد:خودتان را محصور من بدانيد و به من مشغول باشيد...مثل كودكي پرورش تان دادموقتي خانم جواني شديد شريك زندگي شما شدم تا دوست تان بدارم و حافظتان باشم.دو پسر زيبا به شما دادم تا آنها را دوست بداريد و ستايش كنيد.بيا عشق مرا بپذير و خودت را رها كنعشق من مثل دريا نامحدود استمرا واقعاً قبول كن مثل مادرتمن آمده ام تا سعادت بدهماين اشعار نشان دهنده اين امر است كه اين مكاتب، به دنبال انسان محوري و مريدپروري مي باشند.حتي با تحليل برخي از اصطلاحات مربوط به اين جنبش ها از قبيل كل گرايي، هم نيروبخشي، اتحاد، يگانگي، هماهنگي، دگرديسي، رشد انساني، ظرفيت انساني، آگاهي، شبكه سازي، انرژي، پالايش و هوشياري، به وضوح ديده مي شود كه همگي در مقام تاكيد بر اومانيسم است. شمار قابل توجهي از كتاب ها و آثار اين جريان ها، در بردارنده واژه «خود» هستند و اين به دليل مركزيت انسان در انديشه آنها است. بنابراين وقتي انسان در اين عرفان محور شد، هدف ديگر در آموز ه هاي آنان، تنها شادي و آرامش است و هدف عرفان اصيل كه همان

رسيدن به خداوند است، در اين عرفان ها جايي ندارد. به طور مثال در يوگا و در انديشه دالاي لاماي چهاردهم گويا هدف رسيدن به آرامش و شادي و لذت بردن از حيات دنيايي است.وي بزرگ ترين آرزوي خود را خوراكي خوب و خوابي خوش بيان مي كند.حتي در برخي از عرفان هاي نوظهور باوجود اعتقاد به دنياي ماوراء، اين ماوراء نيز در خدمت زندگي آرام وشاد آمده است و هدف خدا و قرب او نيست.بررسي آموزه هاي اين جنبش ها، نشان مي دهد كه آنها به دنبال تكامل معنوي انسان با توجه به مفهوم خود، فارغ از توجه به خدا هستند. آنها به دنبال بشري ساختن خداوند مي باشند كه اين امر هر چند حاكي از فطري بودن معنويت مي باشد، اما اين معنويت بر پايه انسان بنا نهاده شده است. هر چند در اين عرفان ها معنويت گرايي وجود دارد، اما خداي اين معنويت ها شامل يك نيروي دروني و خود انسان مي باشد. شعار «خدا را در درون خود بجوييد»، شايد بهترين شعار معنويت گرايي مدرن باشد كه آن حس دوري و غرابت بشر از خدا را مي زدايد و بيانگر اين واقعيت است كه خداوند در واقع به عنوان ابزاري براي رسيدن به مقصود كه همان شادي و لذت گرايي اين جريان هاي عرفان نما مي باشد و الا خود خداوند براي آنها موضوعيتي ندارد.البته همين امر، غربي هاي متدين را نگران كرده است، به طوري كه نام اين جنبش هاي جديد را شرقي سازي غرب گذاشته اند و معتقدند توجه بيش از حد به انسان، تحت تاثير عرفان هاي شرقي مي باشد، چرا كه در تفكر تائو و بودا، خداي متعالي را خيلي قبول ندارند و از نيروي درونيه صحبت مي كنند.

مانند معابد تائو (دين باستاني در سرزمين چين) كه در آن معابد ورزشي است و نيروهاي دروني را در قالب تمرينات ورزشي به جريان مي اندازد. به همين علت است كه تئولوژيست ها و الهي دانان غربي، فريادشان بلند شد كه مسيحيت از دست مي رود و دينداري مردم غرب، در حال شرقي شدن است.بنابراين در اين جنبش ها انسان به جاي مرجعيت خداوند مي نشيند و آنچه كه انسان درك مي كند و نسخه معنوي اي كه خود مي تواند براي سلوك خود بپيچد، مهم است، نه آنچه كه خداوند از طريق وحي بيان داشته است. بنابراين اين جنبش ها و عرفان ها، علي رغم اينكه در بعضي موارد مدعي معنويت هستند، اما به دليل عدم اتصال به وحي معتبر، نه فقط معنويت گريز هستند، بلكه در نهايت منجر به ستيز و چالش با معنويت و در نهايت انكار معنويت منجر مي شوند.بنابراين اين عرفانها با آنكه نام عرفان بر خود دارند، در واقع داراي خدا نمي باشند، بلكه آموزه هاي معنوي آنها بيشتر ابزاري براي شادتر و آرام تر زيستن هستند. چنانچه يوگا براي كاهش درد زايمان، ايجاد اعتماد به نفس، تناسب و سلامت اندام و حفظ زيبايي صورت و بسياري موارد ديگر كاربرد دارد، امافي الواقع نمي توان آن را عرفاني واقعي دانست.

تا در اداره زندگي خود مشاركت كنند. اين نظريه پردازان در مورد عقب نشيني افراد از مشاركت سياسي و اجتماعي به سوي دنياهاي مجزاي خود كه در آن صرفا به عنوان مصرف كننده عمل مي كنند، هشدارمي دهند البته كمونيتاريان ها خود اذعان دارند كه تاكيد بيش از حد بر جايگاه اجتماع مي تواند به جاي توانمند سازي افراد موجبات به بند كشيده شدن آنها را فراهم سازد. آنها معتقدند كه نظم و خودساماني بايستي يكديگر را پرورش دهند و از اين رهگذر افراد مي توانند با مشاركت آگاهانه در اجتماعات خود در اداره زندگي خويش نيز توانمندي بيشتري را به دست بياورند. اين نظريه پردازان استدلال مي كنند كه اجتماعات را بايد به صورت متكثر در نظر گرفت؛ جامعهمجموعه اي از ويژگي هاست و نه يك مكان صرف و از اين رو افراد بايد به اجتماعاتي متعدد كه هر يك قواعد و فرهنگ خاص خود را دارند متعهد باشند. هر قدر كه افراد بيشتر در انحصار اجتماع خاصي باشند آن جامعه از خصيصه اجتماع گرايانه (كمونيتاريان) كمتري برخوردار خواهد بود هر اجتماع به عنوان بخشي از يك اجتماعوسيع تر قلمداد مي شود و از اين رو ارزش ها نمي تواند به يك گروه خاصي محدود گردد؛ چرا كه ارزش ها بايد به ارزش هاي جهاني پيوند يابند - يعني ارزش هايي كه منافع "اجتماعِ اجتماعات" را جلوه گر مي سازند مشكل بسياري از قرائت هاي كمونيتاريانيستي در اين است كه بر ضرورت توازن بين نظم و خودساماني تاكيد مي ورزند. اصرار مذكور بدين معناست كه نوعي نگرش آماري نسبت به استلزامات نظم و رويكرد

ليبرال در قبال خودساماني اتخاذ نموده و اين ديدگاه را ابراز مي كنند كه نبايد از هر يك از اينها بيش از حد بهره مند شويم. اين رهيافت در عمل بسياري از نهادها را دست نخورده باقي مي گذارد و در واقع، واقعيتِ اجتماعات را مورد چالش قرار مي دهد.كمونيتاريان ها تنها با تدوين راهبردي (هر چند بلندمدت) براي فراتر رفتن از بازار و دولت، به دنبال پاسخگويي به اين انتقاد برمي آيند. منبع John Hoffman, A GLOSSARY OF POLITICAL THEORY, Edinburgh University Press, 2007, Ppرسالت

دموكراتيك مي توان نام برد و از مواردي كه مورد تأكيد اينان است، مشي سكولاريستي نسبت به حكومت و محدود شدن دين به حوزه فردي مي باشد.2. افرادي كه معتقدند دين اسلام داراي نظام حكومتي نيست؛ اما چارچوب و قواعدي دارد كه مي توان با آن ها به جرح و تعديل نظام دمكراتيك پرداخت و نمونه بارز آن، علامه نائيني است. شايد بتوان گفت، اين ديدگاه به نظريات پست مدرن غرب بسيار نزديك است كه توسعه را در هر كشوري بر اساس شرايط آن، قابل تحقق مي دانند و الگوگيري صرف از غرب را محكوم به شكست مي داند.3. دسته سوم كه هنوز در حال كمال بخشي به نظريات خود و تبيين هر چه بيشتر و بارورسازي آن ها در عمل هستند، افرادي هستند كه معتقدند دين اسلام خود داراي نظام سياسي مشخص و مبين است و نظام مطلقه ولايت فقيه را نمود بارزي از آن مي دانند و سعي در ارائه بديلي در برابر حكومت ليبرال دموكراسي دارند كه توان تحقق در تمام جوامع جهاني با محوريت دين اسلام و احكام و قوانين آن داشته باشد.حال با دريافت اين مطلب كه رويكرد نخبگان فكري و سياسي جوامع شرقي كه به طور عمده به صورت ناگهاني با شكلي از حكومت در غرب به نام ليبرال دموكراسي روبرو شدند، متفاوت بوده و از مخالف كامل تا موافق كامل را شامل مي شده و عمدتا در فضايي غيرعلمي و براساس ديدگاه هاي احساسي با آن روبرو شد ه اند؛ با مطرح كردن نقد هاي وارده بر ليبرال دموكراسي سعي در اين است كه روشن شود در ساير جوامع، چه نحوه برخوردي با اين شكل حكومت صحيح است؟آيا موافق صرف باشيم و يا مخالف صرف؟

آيا مي توانيم گرايشي تركيبي داشته باشيم و سعي در بهره بردن از جنبه هاي مثبت اين شكل از حكومت و طرد جنبه هاي منفي آن نماييم.البته با توجه به رويكرد انتقادي اين تحليل و عدم پرداختن به مزاياي ليبرال دموكراسي، فقط يك چشم ما به روي واقعيت ليبرال دموكراسي باز مي گردد و از چشم ديگر كه بيناي مزاياي ليبرال دموكراسي است نبايد غافل گرديم.نقد ليبرال دموكراسي[1]شاهديم كه هرچند افرادي همچون فوكوياما، با فروپاشي شوروي و ناكارآمدي نظام هاي سياسي رقيب ليبرال دموكراسي، داد سخن داد ه اند كه ليبرال دموكراسي يعني پايان تاريخ و آن را مبرا از هر عيبي مي دانند؛ اما برخي از متفكران غربي نيز، بر اين باورند كه ليبرال دموكراسي عيوب چنداني نيز دارد ولي در حال حاضر «كم عيب ترين» نظام سياسي است. اما بايستي مورد آسيب شناسي و اصلاح و جرح و تعديل قرار گيرد؛ علي الخصوص براساس شرايط جوامعي كه اين شكل حكومت، داعيه و خواهان اداره آن ها بر اساس اصول خود است.ما سعي داريم در ادامه ثابت كنيم كه ليبرال دموكراسي، الگوي نهايي و بهترين شكل نظام سياسي نيست و شاهديم كه عمد ه اي از متفكران غربي بدين امر معترفند.دموكراسي كلمه اي است كه ريشه در يونان و آتن دارد، به معني حكومت مردمي و در تعريف سياسي از آن، مي توان گفت عبارتست از : «مشاركت سياسي شهروندان براي اتخاذ تصميم» كه اين تعريف مفروض اساسي آن است و اين شكل حكومت داراي سه اصل به عنوان مباني خود است: 1- مشروعيت 2- برابري 3- آزادي.لازم به ذكر است، اين اصول خود در قالب اصولي ديگر، از جمله: نشأت گرفتن قدرت و قانون از اراده مردم، آزادي افكار عمومي و اتكاي حكومت به آن،

وجود مكانيسم هاي مشخص براي ابراز افكار عمومي مانند وجود احزاب سياسي، اصل حكومت اكثريت عددي در مورد مسائلي كه در نظر افكار عمومي مورد اختلاف است، مشروط به وجود تساهل و مداراي سياسي، محدود بودن اعمال قدرت حكومتي به رعايت حقوق و آزادي هاي فردي و گروهي، تكثر و تعدد گروه ها و منافع و ارزش هاي اجتماعي، امكان بحث و گفتگوي عمومي و مبادله آزاد افكار درباره مسائل سياسي، قوت جامعه مدني، اصل نسبيت اخلاقي و ارزشي، تساهل نسبت به عقايد مختلف و مخالف، برابري سياسي گروه هاي اجتماعي از لحاظ دسترسي به قدرت، امكان تبديل اقليت هاي فكري بر اكثريت از طريق تبليغ نظرات گروهي، استقلال قوه قضائيه در راستاي تأمين و تضمين آزادي هاي مدني افراد و گروه ها، تفكيك قوا يا استقلال حداقل سه قوه از يكديگر و امكان ابراز مخالفت سازمان يافته و وجود اپوزيسيون قانوني گسترش يافته اند. همانطور كه شاهديم، از بسترهاي مهم و اساسي،  تحقق اين اصول كه تضاد اصلي نظام ليبرال دموكراسي با نظام ديني (نظام اسلامي) است، مشي كاملا سكولاريستي حكومت است.انتقادات عمومي نسبت به دموكراسيدو گروه وجود دارند كه  به دو شكل، دموكراسي را مورد انتقاد قرار داد ه اند:1- گروه اول كه اصول دموكراسي را مورد نقد قرار داد ه اند.2- گروه دوم كه دموكراسي را در نظر پذيرفته اند؛ اما در حوزه پراتيك و عمل، غير قابل پياده سازي دانسته و البته راه حل هايي ارائه نمود ه اند. در ادامه، به ذكر عقايد اين گروه با تأكيد بر نظرات گروه اول مي پردازيم كه به نظر آنان، دموكراسي قلمرو تفرقه و تشتت و بي ثباتي و نيز عرصه ديكتاتوري اكثريت و باعث بي مايگي و كم استعدادي است.رژيم هاي مبتني بر حزب بازي، وحدت ملي را ضايع

مي كنند و يك نوع حالت جنگ داخلي به وجود مي آورند كه گاه اينجا و گاه جاي ديگر رابه آتش مي كشد. انتخابات و پارلمان بازي، باعث مي شود كه افراد كم هوش و ميان مايه عمدتا به قدرت برسند. چون تعداد كساني كه در فعاليت هاي سياسي شركت مي كنند زياد است، بازي سياسي در كشمكش افراد براي تأمين منافع شخصي خلاصه مي شود و اين امر خود سبب افزايش عوام فريبي مي گردد كه نتيجه اش فراموش شدن منافع عمومي است. از ديد اين منتقدين، دموكراسي الزاما به هرج و مرج و لذت جويي توده ها و تلاش براي مساوات جويي مادي منجر مي شود و مفهوم نفع عام، به يك مفهوم مبتذل تبديل مي گردد و معلوم مي شود كه «قلمرو آزادي»، چيزي جز قلمرو ماده و مقدار و كميت نيست.[2]مبهم بودن ماهيت و مباني دموكراسيابهام در تار و پود اصول و مباني ماهيت دموكراسي، به گونه اي است كه تنوع و تكثري عجيب از اين مفهوم را شاهديم كه مانع ايجاد وحدت نظر در بسياري از اساسي ترين مفاهيم اين اصطلاح گرديده و بعضا تعارضاتي را نيز در پي داشته است. از شواهد اين سخن، كاربرد دموكراسي توسط مبدعان و نظريه پردازان عمده آن، مانند روسو، لاك و مونتسكيو و ...، در سه مفهوم متفاوت است: 1- حكومت اكثريت 2- حكومت قانون 3- تعدد گروه هاي قدرت؛ كه داراي تعارضاتي هستند كه تعابير مختلف از دموكراسي در قرن 20 را در پي داشته اند.شاهد سخن ديگر اين است كه منظور از «مردم» چه كساني اند؟ و يا مشاركت اين مردم چگونه است؟ چگونه به سمت مشاركت هدايت مي شوند؟ در مورد اول شاهديم، مردم زماني صاحبان دارايي، سفيدپوستان، مردان تحصيل كرده، صاحبان مشاغل و مهارت هاي ويژه،

بزرگسالان و فقط مردان اين ها بودند و زماني افرادي ديگر و ... .تعارض بين اصل آزادي و اصل برابريآزادي و برابري، دو اصل از سه اصل مشترك ميان انواع دموكراسي اند و البته داراي تعارض. اين تعارض بدين گونه آشكار مي شود كه اگر همه مردم برابر فرض شوند، آزادي آن ها در خطر است؛ چرا كه برقراري برابري مستلزم دخالت گسترده و مستمر دولت در جامعه است و اگر همه مردم آزاد گزارده شوند، برابري افراد به خطر مي افتد؛ در نتيجه اين دو هدف مهم دموكراسي، هرگز به صورت مطلق برآورده نخواهد شد. از عرصه هايي كه اين تعارض، دموكراسي ها را به سمت انحطاط پيش مي برد، عرصه اقتصاد است كه در قالب ظلم سرمايه داران بزرگ به اقشار ضعيف و حتي سرمايه داران رده هاي پايينتر نمايان مي شود.صوري بودن اصل برابري در دموكراسيهرچند برابري اصلي مهم و مشترك در انواع دموكراسي هاست؛ اما اين مساوات همواره اسمي بوده و از حوزه نظر به حوزه عمل وارد نشده است. مي توان گفت، هدف دموكراسي ايجاد فرصت براي برابر شدن افراد نيست؛ بلكه هدفش اين است كه فرصت برابر به آدم ها بدهد تا نابرابر باشند و حتي در مشاركت سياسي نيز افراد نابرابرند.تضاد بين اراده همگاني و آزادي هاي فرديآزادي فردي و اراده همگاني، دو مفهوم متفاوتند و ممكن است در تضاد شديد با يكديگر باشند. تضاد در اين دو مفهوم، زماني رخ مي نمايد كه اكثريت عددي در برابر نظرات افراد ارجح است، هر چند حق با افراد باشد.رژيم نمايندگي و انتقادات واردهرژيم نمايندگي و آزادي در دموكراسي، فقط محدود به زمان انتخاب نمايندگان مي شود و پس از انتخابات، مردم به كناري گذاشته مي شوند. همچنين در

انتخابات مبتني بر اكثريت، قوت و شدت عقايد ابراز شده منعكس نمي شود.راي انتخاب كننده ميانه رو و معتدل، برابر است با راي انتخاب كننده مصمم و انتخاب كننده متعهد و مبارز. علاوه بر اين، گاهي راي دهنده به فرد مرجح خود راي نمي دهد؛ بلكه عليه كسي كه بيشتر از او نفرت دارد، راي مي دهد.تعارض روش هاي وصول به دموكراسي با مباني دموكراسيمنتقدين، باطن و ظاهر دموكراسي را با يكديگر متعارض مي دانند. از شواهد مهم اين امر اين است كه امروزه به تناوب مشاهده مي شود در كشورهاي ليبرال دموكراسي، نخبگان از شيوه هاي غيردموكراتيك، آنارشيستي و حتي فاشيستي و عوام فريبانه با بهره گيري از عناصر مدرن عصر ارتباطات، در جهت وصول به حاكميت حركت مي كنند.امكان خطا و عدم صلاحيت اكثريت در تصميم گيري هاي سياسيدر واقع نتيجه مستقيم امر راي گيري، به منزله اخذ تصميم توسط اكثريت است و شاهديم كه كميت، نه تنها كيفيت و حقيقت و صلاح امر را در پي ندارد؛ بلكه اغلب آن ها را ضايع مي سازد.امكان بروز استبداد اكثريتمي توان گفت دموكراسي، قانون «الحق لمن غلب» را منكر نمي شود؛ زيرا اصل اكثريت نوعي قانون است كه حق را به طرف نيرومندتر مي دهد و علت پيروزي و اولويت اكثريت بر اقليت، اين نيست كه اكثريت حق دارد و معرف حقيقت است؛ بلكه به اين علت است كه اكثريت زور بيشتري دارد.خطر فريب افكار و آراء عموم و نفوذناپذيرياين سؤال فراوان مطرح شده كه راي مردم و نتيجه انتخابات، تا چه اندازه منعكس كننده اراده واقعي مردم است؟ همچنين اين مسأله امروزه مطرح است كه قشر بزرگي از شهروندان، از شركت در انتخابات خودداري مي كنند.نتيجه گيريدر اين نوشتار، بسياري از معايب ليبرال دموكراسي اشاره و از اين طريق سعي

شد، به هر سه گروه مذكور در ابتداي تحليل چنين پاسخ داده شود:گروه اول را از ساده انگاري و بستن چشم ها به روي معايب ليبرال دموكراسي بر حذر دارد،گروه دوم را در تشخيص راه، ياري رساندو گروه سوم را از بي اعتنايي مطلق به دستاورد هاي بشري نهي كند.[3] --------------------------------------------------------------------------------*  كارشناس ارشد رشته علوم سياسي دانشگاه تهران[1] Liberal Democracy[2] براي اطلاع بيشتر ر.ك. به سلسله مقالات آلن دوينوا پيرامون موضوع دموكراسي، ترجمه بزرگ نادرزاده، اطلاعات سياسي _ اقتصادي، از شماره هاي 69 الي 78 مورخ خرداد و تيرماه 1362 الي بهمن و اسفندماه 1372[3] منبع: اخوان كاظمي، بهرام (1382)، «رويكردي به مردم سالاري ديني از زاويه نقد دموكراسي ليبرال»، نشريه دانشگاه اسلامي، سال هفتم، شماره 20، زمستان 1382 http://www.siasatema.com/NSite/FullStory/News/?Id=16342

عصر جدال هاي نظري و عملي براي تحقق حيات اصيل دانست. از اين آرمان، در نوشته هاي تحليلي مختلف تحت عنوان «نظريه اخلاق اصالت» نام برده مي شود. البته لازم است كه مقدمات و مباني شكل گيري اين نظريه مورد بحث قرار گرفته و بعد از آن، نظريه اصالت مورد بحث قرار گيرد.مطابق تفكر سنتي، مركز و منبع اصول اخلاقي در بيرون از وجود انسان وجود داشت و نظم و هدف كيهاني، واجد معيارهاي لازم براي اخلاق دانسته مي شد. مطابق چنين نگرشي، «نظم كيهاني»[1] في نفسه اهميت و ارزش اخلاقي قابل توجهي داشت كه اين نگرش، تحت عنوان «عالم مثل» به صورت ويژه اي در نظريات افلاطون قابل مشاهده است.[2] ولي در عصر جديد، به تدريج منابع اخلاقي از «بيرون به درون»[3] چرخش يافت. ريشه هاي اوليه اين چرخش، ابتدا توسط اگوستين در درون جهان بيني مسيحيت، صورت مدوني به خود گرفت و سپس توسط دكارت شمايل كاملاً بديعي يافت. در اين بخش، ابتدا فرايند اين چرخش مورد بررسي قرار گرفته است. ذكر اين نكته كليدي ضروري است كه اخلاقيات مدرن، ديگر بر هستي شناسي هاي پيشامدرن و مباحث متافيزيك متكي نيستند؛ بلكه انعكاسي از معرفت شناسي هستند. به عبارت بهتر، معرفت شناسي مقدمه اخلاق قرار گرفته است.جهان بيني غالب در يونان باستان و مسيحيت، پذيرش منابع فرافردي اخلاق و تسليم در برابرآنها بوده است. گرچه اين منابع متكثر بوده اند و اموري نظير خدايان، خداوند، شعور كيهاني و سنت هاي كهنسال اجتماعي را شامل مي شده است؛ ولي نكته مشترك در همه آنها اين بود كه مبناي ارزيابي و داوري منازعات اخلاقي به آنها و نه به انسان واگذار شده بود. در تفكر ماقبل مدرن، شاهد تلفيق امور كيهاني

و انساني با هم مي باشيم و پرداختن به مقولاتي همچون نظم طبيعت و جهان هستي، صرفاً براساس يك سري علايق معرفتي و يا احياناً مابعدالطبيعه انديشمندان يونان نبود؛ بلكه به نوعي با دغدغه هاي اخلاقي و اجتماعي آنها نيز گره خورده بود.از نظر افلاطون، خرد يا همان عقلانيت به انسان قدرت «تسلط بر خود»[4] مي دهد. از نظر اخلاقي، انسان مورد قبول كسي است كه مسلط بر خود و قوي تر از خود باشد و براي تحقق چنين مطلوبي مي بايست بخش فوقاني شخصيت انسان (عقل) بر بخش مادون شخصيت (احساسات و اميال) مسلط باشد.[5] در غير اين صورت، فرد در وضعيت نامطلوب اخلاقي به سر مي برد. افلاطون به سلسله مراتب شخصيت انسان معتقد بوده است و مكرر اشاره داشته است كه بايد تمام ساحات وجودي انسان در سيطره حكمت قرار گيرند.[6]از نظر وي، ثمرات چنين عقلانيتي عبارتند از: آرامش در برابر زياده خواهي و اضطراب، وحدت در برابر پراكندگي و آشفتگي و خود مديريتي در برابر بي نظمي.[7]گرچه ظاهراً همگان دغدغه هاي فوق را به رسميت مي شناسند، ولي تفاوت هاي زيادي بين محتواي تفسير افلاطون با بسياري از نظريه پردازان وجود دارد. شايد سؤال شود كه چه چيزي به عقلانيت افلاطوني اعتبار مي بخشد و محتواي آن را چه چيزي تشكيل مي دهد؟ وي بر اساس تلقي خاصي كه از جهان هستي، مقوله عقل و معرفت را تدوين مي كند. از نظر افلاطون، حقيقت و معرفت، زيبايي، خير، عدالت و بسياري از ارزش هاي اخلاقي و اجتماعي دنيوي، انعكاسي ضعيف از الگويي ماورايي هستند. اين حقيقت سترگ، فقط توسط حكيمان كه از اسارت غار دنيا رهيده اند، قابل درك مي باشد. دنيا نمود سايه ها و اشباح است و براي كسب معرفت

و فضيلت، نبايد بر امور ناپايدار، بي ثبات و فنا شونده دنيا تكيه كرد. خانه و خاستگاه عقلانيت، در مرتبه بالاي هستي ريشه دارد كه از آن تعبير به عالم مثل در برابر عالم ماده مي شود. عالم مثل عالمي ابدي، لايتغير و غير مادي است. ما هر چقدر كه از خودمان فراتر مي رويم، فقط به عالم مثل نزديك تر نمي شويم؛ بلكه به خودمان نيز نزديك تر مي شويم. البته به خود حقيقي و نه خود جعلي و بدلي.[8]برخلاف باور رايج كه همه امور را در تغيير و تحول مي بيند، اين تغيير و تحول خاصّ دنياي ماده است. چون در نازل ترين مرتبه حيات قرار دارد و همه امور آن با نابودي و فنا آميخته است. در عالم مثل حيات در بالاترين حد آن وجود دارد. ثبات و قرار هم در حد اعلا وجود دارد. عقل انسان جايگاه «ايده هاي مثلي خير»[9] مي باشد؛ در حالي كه اميال و خواهش ها متعلق به بعد مادي و جسماني انسان هستند.مطابق نظريات افلاطون، ملاك هاي ارزيابي رفتارهاي فردي و اجتماعي را بايد از منابع فرافردي، همچون عالم مثل استخراج نمود. فيلسوف هم كسي است كه علاقمند و عاشق درك حقايق ابدي حيات است و عقلانيت، اخلاق و سياست را وراي حوزه فردي و در ارتباط با حوزه اي متعالي جستجو مي كند. در حالي كه افراد معمولي كه حيطه علاقه شان همين لذات و خواهش هاي زودگذر مي باشد، گرفتار غار عالم ماده هستند و راهي به عالم مثل ندارند.در جهان بيني مسيحي، اين روند تا زمان آگوستين ادامه يافت. وي يك متكلم مسيحي بود كه براي خداوند به عنوان بالاترين حقيقت، ارزشي متعالي قائل بود. ولي الاهيات مسيحي، مواد اوليه لازم براي

تحول در چرخش منابع اخلاقي در اختيار آگوستين قرار داد؛ بدين صورت كه مسيحعليه السلام با آنكه انسان است، ولي جلوه و ظهور خداوند نيز دانسته مي شد.وي براي اثبات امور ديني و اخلاقي مختلف، ملاك و معيار را «تجربه درون»[10] قرار مي داد. فلسفه آگوستين وزن و اعتبار زيادي به ادراكات، انديشه و توان عقلاني و نهايتاً اراده بشري مي دهد و اصالت براي آن قائل مي شود. لذا منبع اخلاق و معرفت، تا حد زيادي متمركز بر درون فرد مي شود. وي برخلاف بسياري از الاهيون كه با تكيه بر برهان نظم يا برهان عليت، در صدد اثبات وجود خداوند بودند مبناي اثباتش را نه در بيرون، بلكه در درون و بر «ايده هاي دروني»[11] قرار مي دهد.از نظر آگوستين، ما انسان ها استانداردها و ارزيابي هاي مختلف مورد نياز در زندگي ديني و اخلاقي مان را از خداوندي دريافت مي كنيم كه با درون گروي قابل درك است.[12] خداوند در وجود همه انسانها لانه دارد. «روح» اساس انسان و خداوند اساس روح را تشكيل مي دهد. لذا همانگونه كه روح به جسم حيات مي دهد خداوند هم به روح حيات و معرفت مي بخشد.از نظر آگوستين، خداوند منبع و معناي عقل، حقيقت و فضيلت اخلاقي است. ما از طريق درون گروي است كه مي توانيم به تعلق و وابستگي ذاتي انسان به امور متعالي وراي انساني پي ببريم. اين بدان معناست كه سرچشمه ارزش هاي انساني مقدم بر عالم فرافردي، در وجود يك يك انسان ها ريشه دارد. قبل از اينكه به دنبال اصول مشترك عقلاني و اخلاقي بگرديم، مي توانيم به صورت فردي آنها را در سفري دروني در وجود خودمان جستجو كنيم. هر گام كه بيشتر در خود فرو مي رويم، به

خداوند نزديك ترمي شويم. راه رسيدن به امور متعالي از درون مي گذرد.[13]نظريه اخلاقي و معرفتي آگوستين، تفاوت ها و شباهت هاي عميقي با افلاطون و دكارت دارد. از نظر تيلور، آگوستين حدواسط افلاطون و دكارت مي باشد و مي توان وي را، نقطه عطف بسياري از ايده هاي اخلاقي دانست؛ مخصوصاً زمينه گذار به «درون گروي مدرن»[14] را فراهم ساخت.[15]همان طور كه اشاره شد، در جهان بيني سنتي سلسله مراتب وجودي درون انسان و سلسله مراتب كيهاني، در تعامل با همديگر تعريف مي شدند. مطابق چنين بينشي، ملاك هاي ارزيابي ما در معرفت و فضيلت هاي اخلاقي، بايد در ارتباط با سلسله مراتب جهان هستي تعريف شود. ولي در عصر مدرن، معرفت و فضائل اخلاقي نه منبعث از نظم تعالي بخش جهان، بلكه برخاسته از ذهنيت فرد حاصل مي شود. به عبارت بهتر، حوزه اخلاق و معرفت به سان متغيري وابسته به معرفت انساني و بشري عمل مي كند؛ در حالي كه در جهان بيني سنتي صحبت از اخلاق، ذيل هستي شناسي معنا پيدا مي يافت.سؤال ها و جواب هاي جديد دكارت، فلسفه را در مسير كاملاً جديدي انداخت كه كماكان نيز ادامه دارد. تأثير و نفوذ ايده هاي فلسفي دكارت به حدي است كه وي را پدر فلسفه مدرن نيز خوانده اند. لذا دكارت را مي بايست نقطه شروع تغيير جهان بيني بشر غربي دانست.مشرب دكارت عميقاً آگوستيني است؛ چرا كه مانند آگوستين معتقد است جايگاه اثبات وجود خداوند در «درون» قرار دارد. درون گرايي دكارت در مسيري قرار گرفت كه آن را كاملا از درون گرايي آگوستيني متمايز ساخت و جايگاه دوران سازي به وي بخشيد. از نظر دكارت، اخلاق موضوعي بين افراد انساني است و نه بين انسان و جهان.ايده اصالت ريشه در يونان باستان دارد و سقراط اولين متفكري بود كه

به طور مفصل و مستقيم، آن را مطرح نمود. با توجه به تنوع ديدگاه ها، اختلاف و درگيري بر سر ماهيت زندگي اصيل، در اين دوره وجود داشته است و نمونه آن را مي توان در مناظرات فكري يونان باستان، بين فيلسوفان سوفسطايي و فيلسوفاني نظير سقراط، افلاطون و ارسطو مشاهده نمود. از نظر سوفيست ها كه بر لذات انساني تأكيد داشتند، آن چيزي كه نشان دهنده اصالت مي باشد، استيفاي لذت درون مي باشد. ولي طيف مقابل معتقد بودند كه لذت گرايي، اثري از اصالت باقي نخواهد گذاشت. به عنوان نمونه، تعابيري از سقراط نظير «زندگي ناآزموده ارزش زيستن ندارد»، «خودت باش» يا «خودت را باش» نقل شده است كه بيانگر حساسيت وي در قبال زندگي اصيل مي باشد.همچنين در دوره قرون وسطي - مشخصاً از نظريه آگوستين تا اوائل رنسانس- دو امر «اصالت و اخلاق ديني»، همبسته با هم فهم مي شدند. شروع ايده اصالت در آن دوره از اين اعتقاد شروع شد كه «اخلاق ندايي در درون ما دارد»[16] و انسان توان درك دروني يا شهودي امور درست از غلط را دارد. خودشكوفايي جوهره انسان، منوط به پذيرش و تبعيت اخلاقيات ديني مي باشد. از نكات مهم در الاهيات مسيحيت اين بود كه حضرت مسيحعليه السلام يا همان پسر[17]، شأن و مرتبه الاهياتي نيز دارد و اين بدان معناست كه در رشد اخلاقي، مرز انسان و خداوند كمرنگ و نهايتاً حذف مي گردد و يك حقيقت تشكيل مي گردد. چنين باوري در انديشه هاي آگوستين، برجستگي بسيار بيشتري يافت. از نظر وي، راه درك خداوند فرو رفتن يا درون گروي فرد در عمق شخصيتش مي باشد. انسان در خداوند، خود را پيدا مي كند و به خود

اصيل مي رسد.به تدريج در شعاع چرخش هاي عميق فلسفي قرن هفده و هجده، پيوند بين نداي درون و حقايقي همچون لوگوس، خداوند و ... بريده شده و خودِ دريافت و نداي دروني موضوعيت پيدا كرد. حتي تأكيد بر درون (درون گرايي) مساوي و ملازم با نفي امور فرافردي همچون خداوند نيز دانسته شد و اينگونه نبود كه مانند آگوستين راه رسيدن به خداوند از درون باشد؛ بلكه فرد صرفاً در همه حالات با خودش مواجه مي شود و هر كس خودش مي بايست نقش خودش را تعيين كند و شكوفايي و خلاقيت از آن جهت كه بر محور فرد قرار دارد اصلاً و ابداً قابل تقليد از ديگران نيست. هر كس خودش بايد سبك زندگي مطلوبش را تعريف كند. خودشكوفايي امري است كاملاً متكي بر شخص و به هيچ عنوان نبايد آن را تحت فشار انطباق با بيرون تعريف كرد. دغدغه همسان شدن با ديگران، معادل نفي استقلال و خودبنيادي فرد و پذيرش يك زندگي عاريتي است كه باعث انفعال و برده وار شدن فرد در قبال سايرين مي گردد. در مورد اخلاق اصالت تفاسير گوناگوني ارائه شده است؛ عده اي آنرا در لذت، عده اي در كسب استقلال از ديگران و ساير مراجع گوناگون اجتماعي، عده اي در تسلط بر طبيعت، عده اي در پيوند با طبيعت و ... ديده اند. ولي ايده محوري اخلاق اصالت اين است كه هر فردي رويه مخصوص خود را دارد و شيوه اظهار هر شخص، منحصر به فرد و غير قابل جايگزين است؛ بطوري كه نمي توان آن را طرد و يا تلاش به طور تقليد ميمون وار از ديگران آن را جايگزين ساخت.لازمه خودآييني اين است كه فرد بدون ترس،

خودفريبي و بي صداقتي با خودش مواجه شود و مسئولانه واقعيت خويش را بپذيرد. خودشكوفايي انسان فقط از عهده فرد مسئوليت پذير برمي آيد نه از عهده نهادهاي قدرتي، سياسي و ديني. لذا اگر قبلا صداقت با خود و خود تحقق بخشي ابزار و راهي براي اخلاقي زيستن در نظر گرفته مي شدند، اينك ارزش مستقلي دارند و به خاطر خودشان داراي اهميت هستند.[18] دامنه شكاف اصالت و اخلاق، تا حدي پيش رفت كه نيچه در قرن نوزدهم به طور مبسوط و مفصل، در جمع ناپذيري اين دو استدلال كرد.مطابق سنت دكارتي- كه در تفكر كانت به اوج خود رسيد- لازمه احترام به عقلانيت فردي، آزادي مي باشد. هر فردي تلقي خاصي از خودشكوفايي دارد كه بايد به رسميت شناخته شود. اين بدان معناست كه ما انسان هاي جدايي هستيم كه هر كس راه مستقل و فردي خودش را به واقعيت دارد. (اولويت فرد بر جامعه و نقش ها و سنت هاي اجتماعي)متكي شدن منبع هر نوع تجربه يا عقلانيتي به ذهن مستقل فردي، در حوزه اخلاق به فردگرايي انجاميد. گرچه در تفكر رمانتيك نيز، فرد موضوع اخلاق قرار مي گيرد؛ ولي فرد مورد نظر در نهضت روشنگري، همان طور كه اشاره گرديد، فرديت خود را مديون كسب استقلال از هر امر خارجي نظير جامعه، سنت، دين و خداوند مي داند. امور فرافردي ارزش معرفتي و حجيت اخلاقي خود را از دست داده و همه چيز در محدوده رضايت فرد قرار گرفته است. لازمه فرد بودن و فردماندن، طرد هر نوع منبع اقتدار بيروني فرافردي مي باشد. از اين حيث تفاوتي بين تجربه گرايي و عقل گرايي موجود در نهضت روشنگري نمي باشد. --------------------------------------------------------------------------------* عضو هيئت علمي دانشگاه[1] Ontic Order[2]

Taylor, Charles, Sources of the self, p: 126[3] Outside to Inside Turning[4] Self Mastery[5]   Taylor, Charles, ibid, p 115[6] انسان شناسي دوره مدرن، انسان را در ذيل يك كليت واحد و همساني تحت عنوان سوژه مظالعه مي كند و سلسله مراتب رايج در انسان شناسي سنتي را ناديده مي گيرد و معيارهاي كيفي براي ارزشگذاري اخلاقي، حالات، اميال و غرائز گوناگون در وجود انسان را طرد مي كند. اين وضعيت را كه اصطلاحاً «كاركرد زدايي از شخصيت انسان» ناميده اند، براي اولين بار هيوم مطرح كرده است و در قرن نوزدهم نيچه با طرد نگرش ديازنوني به انسان، نقطه اوج چنين نگرشي بود.[7] Taylor, Charles, ibid, p 116[8] Taylor, Charles, ibid, p 124 - 126[9] The Idea of The Goods[10] Innate Experience[11] Innate Ideas[12] دقيقاً در مقابل رويكرد مدرن كه تفسير ضد الاهياتي از وجود فرد دارد.[13] Taylor, Charles, ibid, p 135 - 136[14] Modern Inwardness[15] Taylor, Charles, ibid, p 141[16] Morality has a voice within[17] Son[18] Taylor, Charles, ibid, p 64 منبع: سياست ما