ص :2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص :3

ص :4

فهرست

ص :5

فهرست

ص :6

فهرست

ص :7

ص :8

* سلسله پژوهشهاى اعتقادى 4

* نگاهى به آيه ولايت

پسند حضرت حق اعلام گرديد.اين چنين شد كه كفرورزان و مشركان از نابودى دين اسلام مأيوس گشتند.

ديرى نپاييد كه برخى اطرافيان پيامبر صلّى اللّه عليه و آله ،-با توطئه هايى از پيش مهيّا شده-مسير هدايت و راهبرى را پس از رحلت پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله منحرف ساختند،دروازه مدينۀ علم را بستند و مسلمانان را در تحيّر و سردرگمى قرار دادند.آنان از همان آغازين روزهاى حكومتشان،با منع كتابت احاديث نبوى،جعل احاديث،القاى شبهات و تدليس و تلبيس هاى شيطانى،حقايق اسلام را-كه همچون آفتاب جهان تاب بود-پشت ابرهاى سياه شكّ و ترديد قرار دادند.

بديهى است كه على رغم همۀ توطئه ها،حقايق اسلام و سخنان دُرَرْبار پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله ،توسّط امير مؤمنان على عليه السلام ، اوصياى آن بزرگوار عليهم السلام و جمعى از اصحاب و ياران باوفا،در طول تاريخ جارى شده و در هر برهه اى از زمان،به نوعى جلوه نموده است.آنان با بيان حقايق،دودلى ها،شبهه ها و پندارهاى واهى شياطين و دشمنان اسلام را پاسخ داده و حقيقت را براى همگان آشكار ساخته اند.

در اين راستا،نام سپيده باورانى همچون شيخ مفيد،سيّد مرتضى، شيخ طوسى،خواجه نصير،علاّمۀ حلّى،قاضى نور اللّه،مير حامد حسين،سيّد شرف الدين،امينى و...همچون ستارگانى پرفروز مى درخشد؛چرا كه اينان در مسير دفاع از حقايق اسلامى و تبيين

ص:10

واقعيّات مكتب اهل بيت عليهم السلام ،با زبان و قلم،به بررسى و پاسخ گويى شبهات پرداخته اند...

و در دوران ما،يكى از دانشمندان و انديشمندانى كه با قلمى شيوا و بيانى رَسا به تبيين حقايق تابناك دين مبين اسلام و دفاع عالمانه از حريم امامت و ولايت امير مؤمنان على عليه السلام پرداخته است، پژوهشگر والامقام حضرت آيت اللّه سيّد على حسينى ميلانى، مى باشد.

مركز حقايق اسلامى ،افتخار دارد كه احياء آثار پُربار و گران سنگ آن محقّق نستوه را در دستور كار خود قرار داده و با تحقيق،ترجمه و نشر آثار معظّمٌ له،آن ها را در اختيار دانش پژوهان،فرهيختگان و تشنگان حقايق اسلامى قرار دهد.

كتابى كه در پيش رو داريد،ترجمۀ يكى از آثار معظّمٌ له است كه اينك "فارسى زبانان" را با حقايق اسلامى آشنا مى سازد.

اميد است كه اين تلاش مورد خشنودى و پسند بقيّة اللّه الأعظم، حضرت ولىّ عصر،امام زمان عجل اللّه تعالى فرجه الشريف قرار گيرد.

مركز حقايق اسلامى

ص:11

ص:12

ص:13

ص:14

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم

الحمد للّه ربّ العالمين و الصلاة و السلام على سيّدنا محمّد و آله الطاهرين المعصومين و لعنة اللّه على أعدائهم أجمعين من الأوّلين و الآخرين

كه ايمان آورده اند؛همان كسانى كه نماز را برپا مى دارند و در حال ركوع زكات مى دهند».براى استدلال به اين آيه،ابتدا بايد به روايات مراجعه نماييم تا روشن شود كه اين آيه در مورد چه كسى نازل شده است؛آن گاه چگونگى استدلال به آيه شريفه مورد بحث قرار مى گيرد،و در پايان به اشكالات و اعتراضات دانشمندان اهل سنّت پاسخ داده مى شود.بنا بر اين،سخن در سه بخش مطرح خواهد شد:

بخش يكم:شأن نزول آيه ولايت

بخش دوم:چگونگى استدلال به آيه ولايت

بخش سوم:پاسخ به شبهه ها

ص:16

ص:17

ص:18

ما ضمن مراعات اصول بحث و مناظره،در اين بخش به نام برخى از بزرگان اهل سنّت-كه پذيرفته اند كه اين آيه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام نازل شده است-اشاره مى كنيم تا پيروان آنان و كسانى كه كتاب هاى آنان را معتبر و روايات آن ها را مستند مى دانند و به اصول مذهب آن ها پايبند هستند،نيز قانع شوند.

با بيان اين مطلب،شأن نزول آيه شريفه روشن خواهد شد،و همچنين معلوم خواهد شد كه اين روايات مورد اتّفاق شيعه و سنّى،و مورد پذيرش آنان است.

شده است» (1)2-مير سيّد شريف جرجانى (متوفاى سال 816 ه) در شرح المواقف به اين اجماع اعتراف كرده است (2).

3-سعد الدّين تفتازانى (متوفاى سال 793 ه) در شرح المقاصد اجماع مفسّران را بر اينكه آيۀ شريفه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام نازل شده،نقل كرده است (3).

شرح المقاصد از كتاب هاى مهم اهل سنّت در علم كلام است.اين كتاب در مدارس آن ها تدريس مى شود و در محافل علمى آن ها از جايگاه ويژه اى برخوردار است،به همين دليل بسيارى از بزرگان اهل سنّت بر اين كتاب شرح و تعليق نوشته اند.

4-علاء الدّين قوشجى سمرقندى نيز از كسانى است كه به اجماع مفسران بر اينكه آيۀ مباركه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام نازل شده، اعتراف كرده است (4).

بنا بر اين،تمامى مفسّران اهل سنّت معتقدند كه اين آيۀ مباركه در

ص:21

شأن امير مؤمنان على عليه السلام ،و زمانى كه آن حضرت در ركوع انگشترش را به مستمند بخشيد،نازل شد.اين اجماع و اتّفاق نظر را بزرگان و دانشمندان اهل سنّت نقل كرده و به آن اعتراف نموده اند،يعنى همان كسانى كه سخنان آن ها مورد اعتماد است و به كتاب هايشان استناد مى شود.

آلوسى در تفسير خود مى نويسد:

«اكثر راويان اخبار معتقدند كه اين آيه در شأن على كرم اللّه وجهه نازل شده است» (1).

ابن كثير در تفسير خود برخى از اين روايات را در ذيل آيه مباركه نقل نموده و حكم به صحّت بعضى از آن ها داده است (2).

ابن كثير كسى است كه در تفسير و تاريخ خود،تا آنجا كه مى توانسته،بر شيعيان خُرده گرفته و سعى كرده است تا اعتقاد آن ها را باطل جلوه دهد.اعتراف چنين شخصى به صحّت اين روايات،ارزش علمى فراوانى دارد و راه فرار را بر خصم ما مى بندد.

هنگامى كه به كلمات بزرگان اهل سنّت در علم رجال مراجعه شد

ص:22

و سخنان آن ها در مورد راويان و ناقلان اين احاديث بررسى گرديد،اين نتيجه به دست آمد كه تعدادى از اين احاديث بنا بر نظر آن ها-كه از ناقدان معروف اهل سنّت در سند روايات هستند-صحيح بوده و قابل اعتماد است.

يكى از آن روايات،حديثى است كه ابن ابى حاتِم در تفسير خود آورده است.وى از ابى سعيد اشبح از فضل بن دكين از موسى بن قيس حضرمى از سلمة بن كهيل اين گونه نقل مى كند:

على در حال ركوع انگشترش را به فقير بخشيد و اين آيه نازل شد: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ...» 1.

تا اينجا به خوبى روشن شد كه صحّت اين حديث مورد اتفاق مفسّران بوده و بنا بر گفتۀ آلوسى بيشتر محدّثان آن را نقل كرده اند كه به نام برخى از آن ها اشاره شد و كلام ابن كثير در صحّت بعضى از آن ها نيز نقل گرديد.

علماى علم كلام نيز-كه در مورد دلايل امامت بحث كرده و دليل هاى هر طرف را براى اثبات نظر خود ذكر كرده اند-مى گويند كه اين آيه در همان جريان خاصّ نازل شده است.

ص:23

معتقد است كه تفسير او از هر روايت جعلى و ساختگى خالى است.

7-حافظ ابو الشيخ اصفهانى

8-حافظ ابن عساكر دمشقى

9-حافظ ابو بكر بن مردويه اصفهانى

10-حافظ ابو القاسم طبرانى

11-حافظ خطيب بغدادى

12-حافظ ابو بكر هيثمى

13-حافظ ابو الفرج ابن جوزى حنبلى

14-حافظ محب طبرى

وى استاد حرم مكّى است.

15-حافظ جلال الدّين سيوطى

اهل سنّت معتقدند كه وى پايه گذار نوين و احياكنندۀ سنّت در قرن دهم به شمار مى رود.

16-حافظ شيخ على متّقى هندى

وى نويسندۀ كتاب كنز العمّال است.

با معرفى اين بزرگان كه از علماى زمان بُخارى تا قرن يازدهم

ص:25

هستند نتيجه مى گيريم كه صاحبان تفسير بر اين واقعه اجماع داشته و بيشتر محدّثين و ناقلين اخبار بر آن تصريح كرده اند.

با مراجعه و بررسى سند آن روايات،و صحّت و اعتبار آن ها، اعتبار روايات نيز بنا بر مبانى ايشان به وضوح آشكار مى گردد.

حديثى را نشنيده اند»(1).

چه قدر قابل توجه است!! ما به همۀ كسانى كه در بحث هاى علمىِ خود چشم و گوش بسته از ابن تيميّه پيروى مى كنند و نظرات او را مى پذيرند مى گوييم كه متنبّه شوند و ببينند كه از چه شخصى عقايد، احكام،سنن و آدابشان را مى آموزند.

بنا بر نظرات ابن تيميّه،قاضى ايجى،شريف جرجانى و بزرگان دانشمندان كلام-كه به نام آن ها اشاره شد-هيچ يك عالم به حديث نيستند،و لذا از زمرۀ امّت محمّد خارجند.آن ها تصريح كرده اند كه تمامى مفسّران،اجماع و اتّفاق نظر دارند كه اين آيه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام نازل شده است،ولى ابن تيميه مى گويد:«اين حديث دروغين را بعضى دروغ گويان جعل كرده اند و تمامى عالمان حديث معتقدند كه على انگشترش را به فقير نداده است».

گويا مراد او از اهل علم-كه ادّعا مى كند بر كذب اين حديث اجماع كرده اند-تنها خود او يا بعضى از كسانى است كه گرد او جمع شده اند؛و چون دو-سه نفر از اطرافيانش چنين نظرى داده اند،ادّعا مى كند كه نه تنها تمامى اهل حديث و ناقلان اخبار بر نظريۀ وى اجماع

ص:28

و اتّفاق نظر دارند بلكه تمامى امّت بر آن اجماع كرده اند.

گويا اجماع در جيب اوست،و هرگاه بخواهد آن را از جيب خود بيرون آورده و به مردم عرضه مى كند،و از طرفى بر مردم نيز لازم دانسته است كه هرچه او ادّعا كرده بپذيرند.

بنا بر اين هيچ شك و شُبهه،و جاى هيچ گونه مناقشه اى-چه از نظر سند،و چه از نظر شأن نزول آيۀ شريفه و چه از نظر دلالت آن-در مورد اين حديث وجود ندارد،و اين آيه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام و در زمانى كه آن حضرت در حال ركوع انگشترش را به فقير بخشيده،نازل شده است.

ص:30

ص:31

ص:32

در نگاه آغازين دو واژۀ قابل بررسى است؛واژۀ «إِنَّما» و واژۀ «وَلِيُّكُمُ».

بى ترديد واژه «إِنَّما» در زبان عربى به معناى«حصر»است و حصر يعنى منحصر كردن حكمى به مورد خاصّى،به طورى كه آن حكم تنها اختصاص به همان مورد داشته باشد و هيچ كس يا هيچ چيز ديگرى آن حكم را نداشته باشد.

اين معنا دربارۀ واژه «إِنَّما» مورد قبول همه بوده،و كسى آن را انكار نكرده است.

بنا بر اين،واژۀ ولايت،هم در اين آيۀ مباركه و هم در اين حديث، با تعبير «وَلِيُّكُمُ» آمده است.

واژۀ ولايت از نظر لغوى داراى معانى مختلفى است؛اين معانى مختلف يا در يك معنا مشترك هستند و يا خير.اگر مشترك باشند هر كدام از آن ها مورد و مصداقى از آن معنا خواهند بود كه به آن مشترك معنوى گفته مى شود،و اگر هيچ اشتراكى با هم نداشته باشند،تنها در لفظ مشتركند كه به آن مشترك لفظى گفته مى شود.

معناى اول ولايت،مشترك معنوى است؛يعنى ولايت هميشه به يك معنا مى آيد و معانى ديگر هر كدام مصداقى از آن معناى واقعى خواهد بود يعنى: عهده دار شدن كار ديگرى.

به عنوان مثال وقتى گفته مى شود:فلانى ولىّ فلانى است يعنى او عهده دار كارهاى فرد دوم است،و يا وقتى گفته مى شود:اين شخص ولىّ اين طفل صغير است يعنى او مسئوليّت كارهاى طفل را به عهده گرفته است.

و نيز ولىّ امر به كسى گفته مى شود كه تمامى كارهاى آن امر به عهدۀ او باشد.به همين علّت است كه به سلطان و پادشاه«ولىّ»گفته مى شود؛زيرا تمامى امور مملكت به عهدۀ اوست و او اين مسئوليت كشوردارى را به عهده گرفته است.

ص:35

اين معنا همان معناى واقعى ولايت است.از اين رو در هر مورد كه واژه ولايت به كار رفته باشد،اين معنا در آن لحاظ شده است.

به عنوان نمونه به دوست و رفيق و همسايه ولىّ گفته مى شود.به شخصى كه با شما هم پيمان بوده و قسم خورده كه شما را يارى كند، ولىّ مى گويند.پدر ولىّ است،خداوند متعال ولىّ است و پيامبر او نيز ولىّ است و موارد ديگرى در همين معنا وجود دارد كه به آن ها ولىّ گفته مى شود.

اين معنا در تمامى موارد كاربرد واژه ولايت وجود دارد،وقتى كه به همسايه ولىّ گفته مى شود يعنى او سزاوارترين كسى است كه كارهاى همسايه اش را انجام داده و عهده دار امور او گردد.

اگر براى كسى مشكلى پيش آيد نزديك ترين كسى كه به يارى او مى شتابد و در برطرف كردن آن مشكل او را كمك مى كند و كارهاى آن شخص را به عهده مى گيرد همسايه اوست،كه به آن حقّ همسايگى نيز گفته مى شود.

كسى كه هم پيمان كسى مى شود،يا كسى كه به يارى ديگرى مى آيد،و يا برادر انسان،هر كدام داراى نوعى ولايت هستند،اما يك معناى واحد در تمامى اين موارد موجود است كه همان معناى قيام به امر و عهده دار شدن كارهاى ديگرى است.

ص:36

با بررسى كتاب هاى لغت و سخن بزرگان اين فنّ،به خوبى روشن مى شود كه همۀ آن ها همين معناى اساسى را براى واژۀ ولايت بيان كرده اند.

اگر گفتيم:واژۀ ولايت مشترك لفظى است،يعنى لفظ ولايت معانى و مصاديق مختلفى دارد،بدون اينكه بين آن معانى وجه اشتراكى وجود داشته باشد؛مانند واژۀ«عين»كه در زبان عربى به آن مشترك لفظى مى گويند،چرا كه در معانى مختلفى به كار مى رود از جمله:

چشمۀ آب،چشم انسان،خورشيد و....

مى بينيد كه اين معانى گوناگون داراى معناى مشترك نيستند،بلكه هر كدام معناى خاص خود را دارند.اين مطلب در كتاب هاى علم اصول به تفصيل مطرح شده است.

بنا بر اين،واژه ولايت،بر فرض اينكه از آنچه گفتيم صرف نظر كنيم و بگوييم:مشترك لفظى است،داراى معانى گوناگونى خواهد بود كه يكى از آن معانى اين است: سزاوارتر بودن به چيزى،و اولويّت داشتن نسبت به امرى.

در مشترك لفظى براى اينكه بفهميم آن لفظ در كدام يك از معانىِ آن به كار برده شده است،بايد به قرائن و شواهدى كه مراد و مقصود گوينده را مشخص مى كند،توجّه كنيم.

ص:37

بنا بر اين بايستى در پى قرينه هايى باشيم كه در اين آيۀ مباركه وجود دارد،تا روشن شود كه واژه ولايت در اين آيه،به چه معنايى به كار رفته است.

اللّه و قال:اللهم إنّ أخي موسى سألك قال: «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي اُشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيراً وَ نَذْكُرَكَ كَثِيراً إِنَّكَ كُنْتَ بِنا بَصِيراً».

فأوحيت إليه: «قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يا مُوسى»

اللهم و إنّى عبدك و نبيّك فاشرح لي صدري و يسّر لي أمري و اجعل لي وزيراً من أهلي عليّاً اشدد به ظهرى....

قال ابو ذر:فو اللّه،ما استتمّ رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله الكلمة حتّى هبط عليه الأمين جبرائيل بهذه الآية: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ و رسوله...»إلى آخر الآية» (1)

«وقتى پيامبر فهميد كه على انگشتر خود را به فقير داده،دست به دعا برداشت و با تضرّع به درگاه خداوند چنين عرضه داشت:

«پروردگارا! برادرم موسى از تو درخواست نمود و گفت:

«خداوندا! سينه ام را گشاده و پرتحمّل كن و كارم را آسان نما و گره را از زبانم بگشا تا سخن مرا بفهمند،و براى من از خانواده ام

ص:40

وزيرى قرار ده،هارون برادرم را؛پشت مرا به او محكم كن و او را در امر من شريك گردان تا تو را بسيار تسبيح كنيم و بسيار به ياد تو باشيم،همانا تو به ما بينا هستى».

پس تو به او وحى كردى:«اى موسى! آنچه را مى خواستى قطعاً به تو داده شد».

پروردگارا،من هم بنده و پيامبر تو هستم،پس سينه ام را گشاده و پرتحمّل كن و كار مرا آسان نما و براى من از خانواده ام وزيرى قرار ده،على را،و به وسيله او پشت مرا محكم كن....

ابو ذر گويد:به خدا سوگند! هنوز دعاى پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله (1)تمام نشده بود كه جبرئيل امين نازل شد و اين آيه را آورد:

«تنها ولى شما خداست و پيامبرش..»تا پايان آيه».

آيا هيچ انسان عاقل و فهميده اى،كه كمترين توجّه به لغت و روش قرآن و آنچه از پيامبر صلى اللّه عليه و آله وارد شده داشته باشد،مى پذيرد كه ولايت در اين آيه،با اين قرائن،به معناى نصرت و يارى باشد؟

ص:41

آيا عقل انسان چنين كارى را مى پذيرد كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله به درگاه خداوند تضرّع و زارى كند تا خداوند به مردم اعلام كند كه على ياور شماست؟!

پيامبر صلى اللّه عليه و آله با چنين حالى و در چنين حالتى دست به دعا برداشته است تا خواسته او آن باشد كه خداوند آيه اى را نازل كند و به مردم بفهماند كه على عليه السلام ياور مؤمنان است؟

آيا كسى شك داشته كه على عليه السلام ياور مؤمنين است تا پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله ناگزير شود كه دست به دعا بردارد و اين گونه به راز و نياز بپردازد،و پيش ازآن كه دعاى حضرتش تمام شود،اين آيه نازل شود:

«إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا..»

«تنها ناصر و ياور شما خدا و رسول او و مؤمنين هستند،...».

با وجود اين همه قرائن و شواهد،آيا صحيح است كه بگوييم:

منظور از «وَلِيُّكُمُ» ناصر و ياور است؟

ص:42

زكات مى دهند،بر شما اولويّت دارند.

تا كنون اين نتيجه را به دست آورديم كه هم قرآن و هم روايات اين معنا را روشن كردند كه چه كسى در حال ركوعِ نماز صدقه داده،و اين آيه در مورد چه كسى نازل شده است.

ص:44

ص:45

ص:46

پايان كتاب او را با دقّت بررسى كردم و به نكاتى دست يافتم كه اگر كسى از آن ها آگاه شود نه تنها او را كافر دانسته،بلكه-بالاتر از آن-هر كس كه او را«شيخ الاسلام»ناميده است نيز كافر خواهد دانست.

«إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»

«تنها ولى و صاحب اختيار شما خداست و پيامبرش و كسانى كه ايمان آورده اند؛همان كسانى كه نماز برپا مى دارند و زكات مى دهند و ركوع مى كنند».

نه اينكه در حال ركوع زكات مى دهند،بلكه آن ها سه كار جدا از هم انجام مى دهند:هم نماز مى خوانند،هم زكات مى دهند و هم در مقابل خدا به ركوع مى روند.

از اين رو اين آيه شريفه هيچ ارتباطى با قضيۀ بخشيدن انگشتر نخواهد داشت.

حقيقت آن است كه اگر اين احتمال وارد باشد و احتمال صحيحى هم باشد،ديگر نمى توانيم به اين آيه استدلال كنيم؛زيرا معروف است كه اگر احتمالى بر خلاف استدلال باشد،آن استدلال مخدوش خواهد شد و از بين خواهد رفت.

ص:49

«پيامبر از فقيرى كه امام انگشترش را به او بخشيده بود،پرسيد:

«در چه حالى انگشتر را به تو داد؟»

گفت:«در حال ركوع آن را به من داد».آرى،شخص پيامبر صلى اللّه عليه و آله از فقير مى پرسد كه در چه حالى على عليه السلام انگشتر را به تو داد.بنا بر اين«واو»حاليه است و هيچ جايى براى اين اشكال و احتمال باقى نمى ماند.

حضرت فرو رفت.مى خواستند آن تير را بيرون بكشند،كسى گفت:

صبر كنيد تا آن بزرگوار به نماز بايستد،آن گاه تير را از پايش بيرون آوريد،زيرا او در حال نماز درد را احساس نمى كند.

با توجّه به اين روايت چگونه آن حضرت صداى آن مستمند را شنيد و به او توجّه كرد؟ چگونه به او اشاره كرد كه نزديك بيا،و بعد دستش را دراز كرد تا او انگشتر را از انگشت او خارج كند؟

همۀ اين كارها مشغول شدن به امور دنيا است،و شايسته نيست انسان در هنگام راز و نياز با خدا به امور اين دنيا توجّه كند.

اشكال قبلى كه مى خواستند«واو»را عاطفه بدانند نه حاليه، اشكالى نحوى بود،و اشكال اول،كه در معناى واژه ولايت بحث كرده بودند،اشكال لغوى بود،اما اين اشكال،اشكالى عرفانى است؛زيرا وقتى امير مؤمنان على عليه السلام با خداى خود صحبت مى كند،و با يكديگر نجوا مى نمايند،او غرق در توجّه به خدا و مشغول خواندن نماز است،در چنين شرايطى چگونه آن حضرت به اين دنيا توجّه مى كند؟

دانسته و آن حضرت را در قرآن مدح كرده است.

پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نيز خاتم بخشى امير مؤمنان على عليه السلام در حال ركوع را از فضايل او برشمرده است.

مؤمنان و مسلمانان،از زمان نزول اين آيه تا به امروز،آن را از فضيلت ها و ويژگى هاى منحصر به فرد آن امام همام دانسته اند.

بديهى است اگر اين كار امام كوچك ترين اشكالى داشت،هيچ گاه اين عمل از مناقب و فضايل امير مؤمنان على عليه السلام به شمار نمى آمد. دوم: امير مؤمنان على عليه السلام در نماز به امور دنيوى توجّه نكرده،بلكه تمام توجّه او به خدا و انجام وظايف بندگى بوده است.در واقع صدقه دادن به فقير عبادتى در ضمن عبادت ديگر بوده و كارى است كه خدا آن را دوست دارد.

شايد بهتر باشد در پاسخ به اين شبهه به بزرگان اهل سنّت كه داراى ذوق عرفانى بوده اند مراجعه كنيم.

آلوسى در اين مورد مى نويسد:همين سؤال را از ابن جوزى (1)

ص:53

پرسيدند،او در پاسخ،اين دو بيت شعر را خواند: يسقى و يشرب و لا تلهيه سكرته

مى نوشد و مى نوشاند و مستى او،او را از توجّه به ساقى باز نمى دارد و از مردم غافل نمى سازد.

مستى او در اختيار اوست تا جايى كه توانسته همانند انسان هاى هوشيار عمل كند؛پس او يگانه و منحصر به فرد از اين مردم است (1).

اين شعر از ابن جوزى حنبلىِ متعصّب است،همان فردى كه امثال ابن تيميّه و فضل بن روزبهان براى ردّ كردن فضايل امير مؤمنان على عليه السلام به كتاب هاى او اعتماد مى كنند،ولى او نيز در پاسخ اين اشكال و شبهه ساكت نمى ماند و با اين شعر شبهه را پاسخ مى دهد.

از طرفى امير مؤمنان على عليه السلام در ويژگى هاى خود«جامع الأضداد»بوده،يعنى خصوصيّت هاى متضادّ را در خود جمع كرده است.اگر چنين نبود يگانۀ دوران نمى شد،و اين همه فضايل و مناقب به او اختصاص نمى يافت و اگر چنين نبود،وصىّ رسول خدا صلى اللّه عليه و آله

ص:54

و كفو و هم شأن فاطمۀ زهرا عليها السلام نمى شد.

بنا بر اين،هيچ كس اين اشكال را در مورد امير مؤمنان على عليه السلام نمى پذيرد كه على عليه السلام در نماز به كارهاى دنيوى توجّه كرده باشد و از انس و توجّه به خدا غافل شده باشد.

آرى،در روايات ما آمده است كه عمر بن خطّاب مى گويد:من چهل بار انگشترم را به فقير بخشيدم،ولى يك آيه هم در شأن من نازل نشد! (1)بنا بر آنچه بيان گرديد روشن شد كه اين اشكال نيز مانند اشكال هاى پيشين بى مورد بوده و قابل پذيرش نيست.

كه بايد بر بسيارى از آيات و روايات و سخنان فصحاى عرب اين ايراد وارد باشد.

همۀ ما مى دانيم كه در قرآن كريم و در احاديث صحيحه اى كه از پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله روايت شده،و همچنين در زبان عربى فصيح، موارد متعدّدى ديده شده است كه لفظ به صورت جمع به كار رفته،اما مقصود از آن يك نفر است.

اگر اين آيه با صيغه مفرد مى آمد منافقان و دشمنان امير مؤمنان على عليه السلام در صدد تصرّف در قرآن برمى آمدند و به خاطر دشمنى با آن حضرت دست به تحريف قرآن مى زدند،زيرا آيات ديگرى نيز به صورت صيغه جمع به كار رفته است ولى مقصود از آن تنها على عليه السلام است؛اگر در تمام اين موارد صيغه مفرد به كار مى رفت آن ها به فكر تصرّف در قرآن كريم مى افتادند.

در چنين شرايطى بيان مطلب با كنايه و صيغۀ جمع بسيار شيواتر و رساتر از تصريح به لفظ مفرد است.قرآن به طور اجمال بيان مى فرمايد:كسانى كه در حال نماز صدقه دادند،ولىّ شما هستند،آن گاه روايات موجود معيّن مى كنند كه آن شخص على بن ابى طالب عليه السلام است.چنين بيانى شيواتر است چرا كه به اسم شخص معيّنى تصريح نشده و به قول معروف:كنايه رساتر از تصريح است (1).

صراحت كه من مى گويم در قرآن ذكر نشده است؟

امام عليه السلام در پاسخ مى فرمايد:اگر نام آن حضرت با صراحت و وضوح در قرآن مى آمد،منافقان نام او را حذف مى كردند و دست تحريف در قرآن باز مى شد،در حالى كه خداوند سبحان خواسته است كه قرآن را از هر دخل و تصرّفى محافظت نمايد.آنجا كه مى فرمايد:

«إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ»

«به راستى كه ما حافظان قرآنيم».

اگر به كتاب گران سنگ الغدير علاّمه امينى رحمه اللّه مراجعه كنيد، خواهيد ديد كه اين بزرگوار آيات فراوانى را ذكر مى كند كه در آن ها از صيغۀ جمع استفاده شده امّا مراد و مقصود آن ها تنها يك نفر است.او تمامى آن آيات را با استناد به روايات و مصادرى كه مورد قبول و اعتماد است بيان مى كند.

بنا بر اين،هيچ جاى شگفتى نيست كه آيه با لفظ جمع آمده،اما مراد از آن يك نفر است.

ص:61

همان اولويّتى كه براى خدا و پيامبر صلى اللّه عليه و آله ثابت است براى على عليه السلام نيز ثابت خواهد بود.بنا بر اين على عليه السلام ،ولىّ و صاحب اختيار مؤمنان است همان طور كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله بر مؤمنان ولايت دارد.

بديهى است كه چنين منقبت و فضيلتى براى فرد ديگرى جز امير مؤمنان على عليه السلام ثابت نشده است و ما در همۀ پژوهش هاى خود تأكيد كرده ايم كه هرگاه امر ولايت بين امير مؤمنان على عليه السلام و ابو بكر دائر باشد،چنان منقبت و فضيلت اختصاص به حضرت على عليه السلام دارد و ابو بكر هيچ گاه چنين فضيلت و منقبتى ندارد.بنا بر اين امامت و ولايت در حضرت على عليه السلام تعيّن خواهد داشت.

ص:63

ص:64

9. تفسير بغوى: (معالم التنزيل فى التفسير و التأويل) ابى محمّد حسين بن مسعود فراء بغوى،دار الفكر،سال 1405.

10. تفسير ثعلبى: (الكشف و البيان) امام ثعلبى،دار احياء التراث العربى، بيروت،چاپ اول،سال 1422.

11. تفسير روح المعانى: شهاب الدين سيد محمود آلوسى،دار احياء التراث العربى،بيروت،چاپ چهارم،سال 1405.

12. تفسير شوكانى: (فتح القدير) محمّد بن على بن محمّد شوكانى، دار المعرفه،بيروت.

13. تفسير طبرى: (جامع البيان فى تفسير القرآن) محمّد بن جرير طبرى، دار المعرفه،بيروت،سال 1412.

14. تفسير فخر رازى: امام فخر رازى،دار احياء التراث العربى،بيروت،چاپ سوم.

15. تفسير قُرْطُبى: (الجامع لاحكام القرآن) محمّد بن احمد انصارى قرطبى،دار احياء التراث العربى،افست از چاپ دوم.

16. تفسير نسفى: (مدارك التنزيل) امام عبد اللَّه بن احمد بن محمود نسفى،دار المعرفه،بيروت.

ص:66

حرف«ج»

17. جامع الأُصول: ابن اثير،دار الفكر،بيروت،چاپ اول،سال 1417.

حرف«د»

18. الدر المنثور فى التفسير بالمأثور: دار الكتب العلميه،بيروت،چاپ اول،سال 1421.

حرف«ش»

19. شرح التجريد: قوشجى،تبرى،سال 1307.

20. شرح المقاصد: تفتازانى،منشورات شريف رضى،قم،چاپ اول، سال 1409.

21. شرح المواقف: سيّد شريف جرجانى،منشورات شريف رضى،قم، چاپ اول،سال 1412.

حرف«ك»

22. الكشاف: امام زمخشرى،دار الكتاب علميّه،بيروت،چاپ اول، سال 1415.

23. كشف الظنون: حاجى خليفه،دار احياء التراث العربى و دار الفكر، بيروت،سال 1414.

ص:67

حرف«م»

24. المراجعات: سيد عبد الحسين شرف الدين،چاپ دوم،سال 1402.

25. المعجم الاوسط: الطبرانى،دار الحرمين،سال 1415.

26. منهاج السنّه النبويّة: ابن تيميّه،مكتبة ابن تيميّه،مصر،چاپ دوم،سال 1409.

27. المواقف فى علم الكلام: قاضى عبد الرحمن بن احمد ايجى،عالم الكتب،بيروت.

ص:68