كه حضرت رسول در حديث ثقلين فرموده است. [4] .

امامانشان عقب نمانند و جلو نيفتند و در هر مسئله نظر آنان را بشناسند و منطبق با ديدگاه آنان عمل كنند. انبوهي از روايات كه متضمّن مكاتبات راويان شيعيان با امامان و درخواست راي و نظر و استفسار از تكليف و وظيفه اي است كه آنان بيان مي كنند، در همين جهت بوده است. رهنمود خود ائمّه نيز همين بوده و روايات فراواني كه در مورد جايگاه حجت هاي الهي و ضرورت شناخت حجّت و تبعيت از حجّت و خالي نبودن زمين از حجّت و... نقل شده است، خط شيعه را در لزوم همسويي با حجت معصوم الهي ترسيم مي كند و يك بخش مهّم از كتاب شريف اصول كافي «كتاب الحجة» است كه اين روايات را گرد آورده است و از عميق ترين مباحث كلامي درباره امامت سرشار است.

بايد آن ها را به كتاب خدا عرضه كرد و هر چه موافق قرآن بود، پذيرفت و آنچه با قرآن مخالف بود، كنار گذاشت، در تشخيص صلاح و فساد و درست و نادرست حرف ها و نظر هاي ديگران نيز بايد آن را به سخنان قطعي الصّدور معصومين عرضه كرد تا ميزان حق و ناحق آن روشن گردد. اينكه از اميرمؤمنان هم كه در زيارت نامه ها با عنوان «ميزان الاعمال» ياد شده، اشاره به اين جهت است، و در تفسير آيه ي فرستادن آهن و ميزان كه در سوره «حديد» آمده، ميزان به امام و حجّت تفسير شده است.

ما داد كه هر كس در هر رتبه و موقعيتي باشد، نبايد مغرور گردد و پيوسته بايد خود را با ميزان، موزون كند و تابع حجت باشد. عبدالعظيم شروع كرد به برشمردن اعتقاداتش در مورد يكتايي خدا، بي مثل و مانندي پروردگار، حدّ فاصله بين تعطيل و تشبيه، جسم و جوهر و عرض نبودن خدا، رسالت و نبوت حضرت محمد(ص)، خاتميت او، امامت اميرالمؤمنين و امامان ديگر تا امام هادي. آن گاه امام هادي در تكميل اظهارات او فرمود: پس از من فرزندم حسن، و پس از وي امام مهدي كه مردم خودش را نمي بينند و بردن نام او روا نيست، روزي ظهور مي كند و جهاني را پر از عدل و داد مي كند.... سپس عبدالعظيم ادامه داد كه: به حق بودن معراج، سؤال در قبر، بهشت و جهنم، صراط و ميزان و حتميت قيامت و حضر معتقدم. پس از ولايت، نماز و روزه و زكات و حج و جهاد و امر به معروف و نهي از منكر را به عنوان واجبات الهي مي دانم و قبول دارم.... آن گاه امام، پس از شنيدن يكايك اين عقايد، فرمود: «يا اباالقاسم! هذا والله دينُ اللهِ الذّي ارتضاهُ لِعبادِهِ، فَاثبُت عليه، ثَبَّتكَ الله بِالقول ِ الثّابتِ في الحَياةِ الدّنيا وَ في الاخرة [7] ؛ اي اباالقاسم! به خدا سوگند، اين همان دين و آييني است كه خداوند براي بندگانش پسنديده است. پس بر همين عقايد ثابت و استوار بمان. خداوند تو را در زندگي دنيا و آخرت، ثابت قدم و استوار بدارد». اين كه ائمه معصومين محور و مدار و مرجع و معيار دين راستين و جلوه روشن حق اند، به

تعابير مختلف بيان شده است. امام هادي(ع) در سخني فرموده است: «نحن الكلماتُ الّتيلا تَنفَذُ [8] ؛ ماييم آن كه كلمات پايان ناپذير الهي»، و امام عسكري(ع) نيز فرموده است: «نَحن كهفٌ لِمَن اِلتَجاءِ إلينا و نورٌ لَمِن اِستضاءَ بنا و عِصمَةٌ لَمِن اِعتَصَم بنا... [9] ؛ هركس به ما پناه آورد، ما براي او پناهيم، هر كس در پي فروغ گرفتن از ما باشد، ما براي او نور و روشنايي هستيم، هر كس به سبب ما در پي مصونيت و معصوميت از خطا و بيراهه باشد، ما براي او عصمت و نگه دارنده ايم».

را نمي شناختند. كم كم به شخصيت او پي بردند و از محضرش استفاده مي كردند. در همان دوران، ابوحمّاد رازي كه از شيعيان معروف ري بود، با رنج بسيار راه طولاني ري تا عراق را پيمود و در سامرّا به محضر امام هادي(ع) رسيد تا سؤالات ديني و شرعي خود را از آن امام بپرسد. هنگام خداحافظي، امام به ابوحمّاد فرمود: اي ابوحمّاد! هر گاه در منطقه خودتان مسئله اي برايت مشكل شد، از عبدالعظيم حسني بپرس و از من هم به او سلام برسان. [11] . عبدالعظيم حسني از كجا به اين مكانت عظيم و موقعيت علمي رسيد كه امام، او را تأييد مي كند و مردم را به او ارجاع مي دهد و حرف او را حرف خودش مي داند؟ جز به خاطر اينكه قبلاً خودش را بر امام عرضه داشته و امام، صلاحيت اعتقادي و سلامت فكري و ديني او را تأييد كرده است؟ پس هر كه با حجت خدا منطبق باشد، خودش براي ديگران حجّت مي شود. (هر كه با گل ها نشيند، رنگ و بوي گل پذيرد). اين كه فقهاي دين و آشنايان به مباني فكري و كلمات نوراني ائمّه معصومين در عصر غيبت امام زمان، حجّت بر مردم مي شوند و كلام و فتوايشان «حكم خدا» تلقّي مي شود، براي آن است كه آنان از خودشان سخن نمي گويند، بلكه آنچه به عنوان دين، از قرآن و عترت مي فهمند همان را مي گويند و ذهن و دلشان را براي شناخت «حكم الله» از هر شائبه و گرايش و پيشداوري خالي و خالص مي كنند و همه تلاش خود را براي «استنباط حكم شرعي» به كار مي گيرند و از تقوا برخوردارند و خالي

از هوي و هوس اند، و اينها سبب مي شود كه در عصر غيبت، ملاذ و پناه مردم، و محور و معيار دين، و ميزان حلال و حرام شرعي مي گردند. چون در پي كشف حجّت اند، فتواي آنان هم بر مقلّدين حجّت مي شود. در حديث معروف حضرت مهدي(عج) چنين آمده است: «امّا الحوادث الواقعة فارجِعُوا فيها الي رُواة حديثنا، فاِّنهم حُجَّتي عَليكم و أنا حجّة اللهِ [12] ؛ در رخدادها و حوادث و پيشامدها به راويان حديث ما مراجعه كنيد؛ چرا كه آنان حجّت من بر شمايند و من حجت خدايم». همين حديث و نظاير آن، مبناي ضرورت تقليد از فقها در مسائل شرعي است؛ چون نظر اجتهادي و استنباط فقهاي دين و آنچه به صورت «فتوا» ابراز مي كنند، براي مردمي كه در عصر غيبت، دسترسي به امام معصوم ندارند، «حجت شرعي» است و تكليفشان عمل بر طبق آن است، تا برائت ذمّه حاصل كنند.

سعيد فرمود: «هذا ابوعمرو، الِثّقةُ الأمين، ما قالَهُ لَكُم فعنّي يقولهُ و ما ادّاهُ إليكم فعنّي يؤديه [13] ؛ اين ابوعمرو (عثمان بن سعيد عمري) است، مورد اطمينان و امين است. آنچه به شما بگويد، از جانب من مي گويد و آنچه به شما مي رساند، از جانب من مي رساند». اسحاق بن سعيد، همين سؤال را پس از شهادت امام هادي، از امام حسن عسكري پرسيد. آن حضرت هم سخناني شبيه سخن پدر بزرگوارش فرمود: ابوعمرو، مورد وثوق و امين است، هم مورد اطمينان امام پيشين، هم مورد وثوق من در حال حياتم و پس از وفاتم. هر چه به شما مي گويد، از جانب من مي گويد و هر چه به شما مي رساند، از سوي من مي رساند. [14] . روايتي ديگر، احمد بن اسحاق مي گويد: از امام هادي(ع) پرسيدم: با كه معامله كنم؟ احكام دينم را از كه بياموزيم؟ سخن چه كسي را بپذيرم؟ حضرت هادي(ع) در پاسخ او عثمان بن سعيد را معرفي كرد و فرمود: او مورد اطمينان من است، هر چه به تو بگويد، از طرف من گفته است. از او حرف شنوي و فرمان برداري داشته باش؛ چرا كه او مورد وثوق و اطمينان است. [15] .

كه تدوين يونس بن عبدالرحمان بود، خدمت امام هادي(ع) بردم. امام همه آن را مرور كرد و سپس فرمود: «هذا ديني و دينُ آبائي، وَ هُو الحَقُّ كُلّه [16] ؛ آنچه در اين نوشته است، دين من و پدران من است و همه آن حق و درست است». معيار اينكه كسي اين گونه مورد تأييد امام معصوم قرار مي گيرد و نوشته او صد در صد درست شمرده مي شود، آن است كه او علم و معارف و دين شناسي خود را از مجراي درستي آموخته و با حجت الهي منطبق بوده است، در نتيجه سخن و نوشته و دستور او، كلام امام يا فرمان ولي خدا محسوب مي شود.(شبيه تعبير و تأييدي كه امام راحل درباره آثار شهيد مطهري داشت و همه آنها را مفيد مي دانست). هر كه با حجت خدا هماهنگ و هم خط باشد، او هم حجت و مورد وثوق و اطمينان مي شود، و هر كس گفته ها و نقل ها و ادعا هايش منطبق با امام كه حجت الهي است نباشد، از درجه اعتبار مي افتد. درسي كه از اين نقل ها و مواضع و روش حضرت عبدالعظيم و اطمينان امام به عثمان بن سعيد و يونس بن عبدالرحمان مي آموزيم، آن است كه در همه ابعاد زندگي بكوشيم حجت الهي را بشناسيم، خود را بر او عرضه كنيم، از حجت الهي تبعيت داشته باشيم و معيار در درستي و نادرستي حرف ها و عمل ها را در انطباق آنها با «حجت خدا» قرار دهيم.

(اهل البيت في الكتاب و السنّه، ص115).

[5] مفاتيح الجنان، صلوات شعبانيه (اعمال ماه شعبان).

[6] اثبات الهداة، ج1، ص94.

[7] كمال الدين، ص379؛ وسائل الشيعه، ج1، ص12.

[8] اختصاص شيخ مفيد، ص94.

[9] مناقب ابن شهر آشوب، ج4، ص435.

[10] نساء/80.

[11] معجم الرجال الحديث، ص49.

[12] ميزان الحكمه، ح 3325، به نقل از احتجاج طبرسي.

[13] فرهنگ جامع سخنان امام هادي7، ص302.

[14] همان.

[15] همان، ص304.

[16] همان، ص322، به نقل از اختيار معرفة الرجال.