بلوغ، بحراني زيبا و طوفاني سازنده

مشخصات كتاب

سرشناسه: سجاد، اكبر

عنوان و نام پديدآور: بلوغ: بحراني زيبا و طوفاني سازنده / تاليف اكبر سجاد؛ به اهتمام امور فرهنگي مجتمع فاطميه اصفهان.

مشخصات نشر: قم: عطر عترت 1389.

مشخصات ظاهري: 56 ص. شابك: 8000 ريال 978 - 600 - 5588 - 81 - 1:

وضعيت فهرست نويسي: فيپا

يادداشت: كتابنامه: ص. 53؛ همچنين به صورت زيرنويس.

موضوع: بلوغ موضوع: بلوغ (روان شناسي)

شناسه افزوده: مجتمع فاطميه اصفهان. امور فرهنگي

رده بندي كنگره: QP84 / 4 / س3ب8 1389

رده بندي ديويي: 612 / 661

شماره كتابشناسي ملي: 2132630

مقدّمه

بسم الله الرّحمن الرّحيم

از آنجا كه خانواده مهمترين ركن و نهاد تربيتي بوده و شاكله ي وجودي افراد، ابتدا در آن نهاد مقدّس نقش مي پذيرد و سپس ساير اركان، ايفاء نقش مي نمايند آموزش افراد خانواده به ويژه پدر و مادر در جهت ايجاد خانواده اي بالنده و متعادل ضروريست تا به ياري خداوند بتوان در آن محيط فرزنداني متعادل، شايسته، خودباور، متديّن و متّكي به نفس تربيت نمود لذا خلاصه اي از آنچه پدر و مادرها بايد در اين رابطه بدانند را تحت عناوين جداگانه ارائه نموده، در اين رابطه از تجربيات به دست آمده در كلاس هاي آموزش خانواده استفاده كرده نمونه هايي از مسائل و مشكلات عنوان شده جهت تنوير افكار خوانندگان گرامي ذكر مي گردد.

در اين نوشتار به مباحث حسّاس و با اهميّت بلوغ پرداخته و معتقدم مطالب عنوان شده، از سوي ارباب تعليم و تربيت و نويسندگان بزرگوار به صورت مفصّل و علمي به رشته ي تحرير درآمده ليكن شايد تهيه و مطالعه آن آثار گرانبها بنا به دلايلي در توان اولياء گرامي نباشد و اين امر باعث عدم آگاهي آنان هر چند به صورت مختصر گردد.

اميد است

اين عمل قليل مقبول درگاه ربّ العالمين قرار گيرد و به ما توفيق عمل به گفتارمان را عنايت فرمايد.

دوره هاي مختلف عمر انسان

بلوغ

دوره هاي مختلف عمر انسان

قالَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله و سلم: «الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِين» (1).

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند:

فرزند در هفت سال اوّل سيّد و آقاست و در هفت سال دوّم بنده، مطيع و فرمانبردار و در هفت سال سوّم وزير، مسئول و مشاور است.

دانشمندان سال هاي عمر انسان را به دوره هاي مختلف تقسيم كرده اند:

خردسالي، كودكي، نوجواني، جواني، ميانسالي، و سالمندي يا كهنسالي.

و مهم ترين و حسّاس ترين اين دوران، دوران بلوغ و نوجواني ست اگر چه اين دوره ها به هم پيوسته اند ولي تغييرات و تحولات دوران بلوغ بسيار بارز بوده به طوري كه اين مرحله از سنّ را به كلّي از ساير مراحل جدا مي سازد.

كودك آرام و خاموش ديروز، امروز با بحراني عجيب و تحوّلي عظيم مواجه شده ست آتش زير خاكستر ديروز، امروز شعله ور گشته و نوجوان سخت ترين دوران رشد خود را سپري مي كند و اين دوران، هم براي نوجوان و هم براي والدين دوراني بحراني ست و اگر با آن خوب و به موقع برخورد نشود چه بسا عواقب خطرناك و غير قابل جبراني را به دنبال خواهد داشت، زيرا رشد در اين مرحله با ساير مراحل تفاوت دارد در دوران قبل (خردسالي و كودكي) رشد عصبي، عضلاني و در دوران بلوغ رشد هورموني ست و اين رشد با توجّه به سرعتي كه دارد براي نوجوان و پدر و مادر غير منتظره خواهد بود. نوجوان رشد جسماني سريع و عجيبي پيدا مي كند اين دوران را بعضي

دوران لباس هاي كوتاه مي دانند مثلاً لباسي كه شش ماه قبل براي او تهيه كرده اند ديگر برايش قابل استفاده نيست، شكل ظاهري صورتش تغيير كرده موها حالت پذيري و صدا حالت قبلي خود را از دست مي دهد. همه ي اين دگرگوني ها در روح و روان نوجوان اثر مي گذارد و از طرفي بعضي از والدين ناآگاه نيز با سرزنش كردن نوجوان و به رخ كشيدن تغييرات حاصله عكس العمل نشان مي دهند و همه دست به دست هم مي دهد كه نتيجه اش براي نوجوان، بريدگي از خانواده بوده و بيشتر ميل دارد اوقات را با همسالان خود به سر برد و از خانه گريزان است. بنابراين والدين گرامي قبل از اينكه فرزندشان در آستانه ي بلوغ قرار گيرد بايد خود توجيه شوند و به بلوغ به عنوان يك واقعيت بنگرند تا موفق شوند. نوجوان را نيز در اين جهت راهنما باشند قبل از ورود به اين مرحله رشد بايد به نوجوان، اعم از دختر و پسر آمادگي لازم را بدهند و دادن اين آمادگي، از طريق چه كسي، چه موقع و به چه صورت بسيار حائز اهميّت است. لازم است چند ماه قبل از شروع بلوغ، مادر يا مشاورين مورد اعتماد براي دخترها و پدر يا مشاورين مورد اعتماد براي پسرها مسائل ضروري را بيان كنند به ويژه توضيح نكات بهداشتي براي دختران از اهميّت ويژه اي برخوردار است.

ضمناً با توجّه به مسأله ي شرم و خجالت و اينكه آغاز و زمان بلوغ در افراد مختلف متفاوت است، بعضي بلوغ زودرس، بعضي بلوغ ديررس و بعضي بلوغ به هنگام دارند. بنابراين بايد هر گونه آموزش و آماده سازي به صورت انفرادي و خيلي

جدّي باشد و بيان اين گونه مسائل در جمع براي افراد غير مبتلا، ايجاد انگيزه كرده، تالي فساد خواهد داشت. راهنما بايد در حين صحبت، به عكس العمل نوجوان و خنده هاي احتمالي كه در اثر شرم و خجالت بر او عارض مي شود توجّه نكند و نوجوان توجيه شود كه در آستانه ي تكامل قرار گرفته ست و كم كم خداوند به عنوان يك انسان تكامل يافته از او انتظاراتي دارد و چه خوب و به هنگام است مسئله ي تكليف براي نوجوان، همين جا بيان شود و چه خوب تر اينكه والدين گرامي به جاي ريخت و پاشهاي بعضاً بي مورد و توأم با اسراف، جهت برگزاري جشن هاي تولّد، جنش مفصّلي براي بلوغ فرزندشان بگيرند. آيات تكليف الهي را با خط خوش نگاشته و در جاي جاي اتاق نوجوان با قاب هاي زيبا نصب نمايند و شخصيّت مذهبي وي را همين جا پرورش دهند چرا كه در اينجا ديگر سخن از رشد جسم نيست بلكه رشد شخصيّت است از امروز نوجوان مورد خطاب خداوند قرار گرفته و مكلّف است اوامر و نواهي او را اطاعت كند و خالق انسان در اين مرحله حسّاس رشد، دست مخلوقش را مي گيرد پس تكليف و تكلّف نيست كه تشرّف است و نوجوان مكلّف نيست بلكه به پيشگاه خالق هستي مشرّف مي گردد از امروز رابطه ي خالق و مخلوق در قالب امر و اطاعت، شكل مي گيرد و چه لذّتي بالاتر از اين، كه در اوج بريدگي رواني نوجوان از همه چيز و همه كس و در زماني كه بزرگترها، او را نه بچّه مي دانند و نه بزرگ و خود نيز بر سر دو راهي مي ماند كه بالاخره

من كيستم و چيستم و در نگراني و ترس، غوطه ور است در اين هنگام خداي مهربان آغوش لطف و محبّت مي گشايد كه:

«أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (2).

تنها با ياد خدا دل ها آرامش مي يابد.

«إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ النَّصاري وَ الصَّابِئينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون» (3).

كساني كه (به پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم) ايمان آوردند و كساني كه به آئين يهود گرويدند و نصاري و صابئان (پيروان حضرت يحيي سلام الله عليه) هر گاه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند پاداششان نزد پروردگار مسلّم است، و هيچ گونه ترسي و اندوهي براي آنها نيست.

«إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً» (4).

مسلّماً كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته انجام دادند خداوند رحمان محبّتي براي آنها در دل ها قرار مي دهد.

آري در سايه ي ايمان به خداوند دل آرام مي گيرد، ترس و اندوه از بين مي رود و محبّت انسان در دل ها جاي مي گيرد و آنچه يك نوجوان در بحران بلوغ شديداً به آن نيازمند است. همان ايمان به خداوند و اظهار محبّت به اوست تا هم به او آرامش و اطمينان داده و او را از ارتكاب به معاصي باز داشته و حسّ انجام اعمال صالحه را در او به وجود آورد

[فهرست] بعضي از خصوصيّات دوران بلوغ

تحوّلات جسمي و روحي ناشي از بلوغ

بروز صفات ثانويه

آكنه يا جوش صورت

درد پا

چاقي

يبوست

[تشخص طلبي، اعلام استقلال … ]

از خصوصيّات دوران بلوغ، تشخص طلبي، اعلام استقلال، مخالفت جويي و خودنمايي، نافرماني نسبت به آداب و

رسوم خانوادگي و اجتماعي، ابراز وجود، عدم اعتماد به تجربيّات والدين، خود را عقل كلّ و مجرّب تر از همه دانستن و خصوصاً در دختران نوجوان ميل به خودآرايي و عشوه گري است. ميل دارند بدنشان برهنه باشد و اين كار از نظر رواني براي آنها خيلي لذّت بخش است. از بازي كردن با هم جنسان لذّت نمي برند بيشتر ميل دارند هم بازي با جنس مخالف باشند. هنگام صحبت كردن با پسران دچار اضطراب و هيجان مي شوند و اين حالت با لذّت آميخته است، يك نوع عصبانيّت، خودخواهي و زود رنجي پيدا مي كنند، به جنب و جوش و تقلّا ميل دارند و از مهم ترين خصوصيّات اين دوران انديشه جنسيست كه در بحث هاي بعدي به آن خواهيم پرداخت.

سنّ بلوغ

سنّ بلوغ (جسمي) به عواملي از قبيل آب و هوا، تغذيه، محيط اجتماعي، محيط خانوادگي و نژاد بستگي دارد در كشور ما آغاز بلوغ پسران از سنّ 14 الي 15 سالگي و بلوغ دختران از سن 12 الي 13 سالگي مي باشد (5). بلوغ در بعضي ممكن است زودتر باشد كه به آن بلوغ زودرس و در برخي ديرتر باشد كه به آن بلوغ ديررس مي گويند و آن هم علل و عواملي دارد كه در صدد پرداختن به آن در اين قسمت نيستيم.

تحوّلات جسمي و روحي ناشي از بلوغ

اشاره

شروع بلوغ در دختران با رشد و تكامل تخمدان ها و عادت ماهانه و در پسرها با احتلام و انزال مني ست كه در ابتداي امر نوجوان را دچار ترس و اضطراب مي كند.

علامت رشد جنسي در دخترها شروع اوّلين عادت زنانگيست و رشد جنسي در دخترها با رشد قدّ و وزن و رشد استخوان ها ارتباط دارد. دخترهايي كه وزن آنها بيشتر، قدّ آنها بلندتر و رشد استخوان هاي آنها زياد باشد رشد جنسي در آنها زودتر ظاهر مي گردد. شروع عادت زنانگي با خونريزي همراه ست و اين امر احساس نامطبوعي در دختر به وجود مي آورد بعضي از دخترها در چنين حالتي احساس درد مي كنند كه اين درد مي تواند معلول عوامل رواني باشد بعضي احساس كمبود و حقارت در مقابل پسرها مي نمايند.

احساس قاعدگي در مراحل اوّل براي دختران همراه با شرم و ترس است بايد هنگام آموزش، آمادگي لازم را در دختران به وجود آورده تا قاعدگي را با آرامش تحمّل نموده و با آرامش خاطر پا به مرحله ي بالاتري بگذارند در غير اين صورت اين پديده طبيعي و تكاملي به صورت مشكل بروز مي كند و با مواجه

شدن با آن دختران احساس گناه مي كنند و اين مسئله آنها را رنج مي دهد كه براي گناهي نكرده از سوي پدر و مادر مورد مؤاخذه قرار خواهند گرفت و آنقدر اين احساس تشديد مي شود كه در برخي افراد ترس، دلهره، اضطراب، نگراني، افسردگي و حتّي مرگ و خودكشي را به همراه مي آورد.

ظهور بلوغ در پسرها نيز با پهن شدن شانه ها، حجيم شدن عضلات، افزايش نيروي ماهيچه ها، رويش مو در پشت لب ها، چانه، گونه و … تغيير صدا (دو رگه شدن صدا) و بيداري جنسي همراه است.

بيداري جنسي خصوصاً براي پسرها دغدغه هاي خاطري را به دنبال دارد از جمله اينكه خيلي در تشويش و نگراني به سر مي برند كه شايد در آينده دچار ناتواني جنسي باشند و در بعضي موارد نيز به صورت سؤال براي آنها مطرح است بايد به طريق صحيح به آنها پاسخ گفته شود تا از اين نگراني رهايي يابند زيرا هر چند سؤال خيلي سطحي و شايد خنده دار باشد ليكن براي نوجوان فكر پيرامون آن بسيار ملال آور بوده، ذهنش را به خود مشغول مي كند.

آكنه يا جوش صورت

جوش صورت يا غرور جواني يكي از مشكلاتيست كه براي نوجوان مزاحمت ايجاد كرده و درست زماني كه نوجوان بيش از هر وقت، روي وضع ظاهر و زيبايي خود حسّاس است اين مشكل نيز پديدار مي گردد و صورت، پشت و سينه او را فرا مي گيرد. علّت آن فعاليّت زياد غدد چربي پوست و ورود گرد و خاك به آن است.

در دختران قبل از عادت ماهانه تشديد مي شود و در دختر و پسر هنگام اضطراب و نگراني خصوصاً در فصل امتحانات بيشتر مي شود كه نياز به دارو

و درمان ندارد بلكه مقداري از آن با نظافت و بهداشت و عدم دست كاري، پرهيز از مصرف مواد غذايي چرب و شيرين و مقداري هم با برطرف كردن اضطراب و نگراني از بين رفته يا كاهش مي يابد.

درد پا

اين درد به علّت ناهماهنگي رشد عضلاني استخواني پديد آمده و به تدريج از بين مي رود البته نبايستي هر دردي از اين قبيل را به حساب بلوغ گذاشت بلكه با مراجعه به پزشك بررسي كرد تا علّت ديگري مثل رُماتيسم نداشته باشد.

چاقي

يكي ديگر از مشكلات كه در دوران بلوغ بر نوجوان عارض مي گردد چاقيست خصوصاً برخي از دختران در اين مرحله از رشد، ظرف يكي دو سال مقدار قابل ملاحظه اي اضافه وزن پيدا مي كنند كه بعضاً باعث كشيده شدن پوست شكم و ايجاد لكّه هاي سرخ رنگ در كناره هاي لگن مي گردد از جمله علل و عوامل آن پرخوري، بد خوري، دفع نامرتب، اختلالات عصبي و آسيب هاي وارده بر غدد داخلي است.

آنچه حائز اهميّت است در چنين حالتي نوجوان نبايد مورد تحقير و يا تمسخر قرار گيرد بلكه در جهت جلوگيري از آن بايد والدين اقدام نمايند تا اين حالت در نوجوان تثبيت نگردد.

يبوست

اكثر نوجوانان در رابطه با دفع، دچار مشكل بوده و از عنوان كردن آن شرم دارند و ادامه يافتن آن ممكن است براي آنان مشكلاتي ايجاد نمايد. والدين بايد در اين رابطه بسيار دقّت كنند و پس از اينكه متوجّه مشكل شدند در صدد چاره برآيند يا با مراجعه به پزشك و يا تهيه غذاهايي كه دفع را تسهيل نمايد به درمان نوجوان بپردازند. ضمناً مصرف سبزيجات و ميوه نيز مؤثر خواهد بود.

اختلالات رواني دروان بلوغ

مشخص است كه نوجوان پُر است از احساسات و تمايلات به ويژه در بعد عاطفي، و عدم ارضاي آن به طريق معمول مشكلاتي را ايجاد مي كند در دختران اين مشكل به صورت تظاهر به بيماري و بعضاً بيهوشي بروز كرده بعضي نيز منزوي و گوشه گير شده و با ديگران قطع رابطه مي كنند و چنانچه والدين با اين مسائل خوب و به موقع برخورد نكنند و در صدد رفع آن برنيايند ممكن است تبديل به افسردگي و مشكلات رواني گردد.

والدين بايد سعي كنند از به كار بردن كلماتي از قبيل بيمار و افسرده در مقابل او اجتناب ورزند زيرا با شنيدن اين كلمات علاوه بر اينكه از مراجعه به پزشك خودداري مي نمايد بلكه براي نجات از آن، به سيگار و مواد مخدّر پناه مي برد.

پدر و مادر بايد در چنين مواقعي از افراد خبره و آگاه مدد جويند و با توجّه به حساسيّت موضوع و تخصصي بودن آن خودسرانه اقدامي نكنند.

رؤياها (خواب در بيداري)

نوجوان در اين دوره به ظاهر بيدار، ليكن در عالم رؤيا غوطه ور است براي خود دنيايي زيبا مي سازد تمام افكار، انديشه ها و آرزوهاي خود را در آن رؤيا مي بيند در ميان ما نشسته و تصوّر مي كنيم با ماست ليكن تنهاي تنهاست با يك دنيا خيال و آرزو، به بهانه ي درس خواندن كتاب را مقابل چشمان خودش مي گيرد امّا اصلاً كلمه اي از آن را نه مي بيند و نه به آن توجّه دارد مخصوصاً دختران در اين عالم رؤيا، خود را چون ستاره اي زيبا و فريبنده و جذّاب براي كشش جنس مخالف پنداشته و تصوّر مي كنند، خداوند زيباتر از آنها خلق نكرده است.

پدر و مادر بايد

دقّت كنند رؤياي آنها را به هم نزنند چون بلافاصله عكس العمل نشان داده و عصبي مي شوند و فرياد مي كشند زيرا كه از دنياي خوب و دوست داشتني و خود ساخته خارج مي شوند و مي بينند همه چيز سر جاي خودش است مادر، همان مادر است پدر، همان پدر خانه همان خانه و هيچ تغييري در هيچ جا به وجود نيامده همه خواب و خيالي بيش نبوده ست درست مثل افرادي كه از خواب شيرين بيدار مي شوند، و يكي از علل پرخاشگري، ستيزه جويي و لجبازي آنها نيز همين مي باشد.

نيازهاي برجسته ي دوران بلوغ و نوجواني

نياز به سازگاري با تغييرات بدني

يكي از دغدغه هاي خاطر نوجوان تغييرات ناگهاني بدني ست كه زمان بلوغ در او پديدار مي گردد و نوجوان با مشاهده ي آن خيلي نگران مي شود.

تغييراتي در پوست او به وجود آمده، وضعيّت چهره اش نامطلوب شده، موهايش حالت نمي گيرد قامتش به طور ناگهاني خصوصاً در ناحيه پاها بلند شده، حركاتش ناموزون گشته، با اشياء اطراف خود برخورد مي كند و گويي جلوي پايش را نمي بيند، پاهايش در بعضي موارد در هم گير كرده او را نقش بر زمين مي كند ظرف آبي را مي خواهد بردارد مي ريزد، گاهي مقابل آيينه مي ايستد و با خود مي گويد چرا من اين چنين شده ام؟

در اين موقعيّت و مقطع حسّاس، بايد پدر و مادر دست نوجوان را بگيرند و با تغييرات حاصله سازگارش كنند و به او بفهمانند نه تنها مشكلي بر او عارض نشده بلكه تمام اين تغييرات طبيعي و لازمه ي تكامل اوست. نياز به جنس مخالف (تربيت جنسي)

بزرگترين ضعف بعضي از والدين اين است كه دوران بلوغ خود را فراموش كرده و به همين دليل موقعيت نوجوان را درك نمي كنند و نسبت به نيازهاي او

بي توجّهند.

بيداري نيروي جنسي و علاقه به جنس مخالف، امري طبيعي و از اسرار آفرينش است. پدر و مادر بايد توجّه داشته باشند توجّه نوجوان به جنس مخالف هميشه براي لذّت جويي نيست بلكه بيشتر ناشي از نياز به مهرورزي و مهرطلبي و محبّت است و به همين دليل گرايش او غالباً به شخص معيني نيست بلكه ممكن است در يك زمان به چند نفر توجّه كرده و به همه ي آنها هم علاقه نشان دهد و بعضاً براي جلب نظر آنها دست به كارهاي مسخره و احمقانه بزند.

همچنين پدر و مادر بايد توجّه داشته باشند انديشه جنسي و گرايش به جنس مخالف را نمي توان سركوب كرد ليكن مي توان با آموزش صحيح و به موقع به آن جهت مثبت داد مهم ترين زمان براي تربيت جنسي دوران طفوليّت و قبل از بلوغ يعني از سنّ 6 تا 12 سالگي، درست در زماني كه نوجوان در خاموشي جنسي به سر مي برد، است، عبد و تربيت پذير است (عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ) در آن دوران پدر و مادر خيلي از مسائل را بايد رعايت كنند تا باعث بيداري جنسي زودرس در كودك نشوند و شايد اغلب مشكلاتي كه در زمان بلوغ به وجود مي آيد و باعث انحرافات و رسوايي هاي خانوادگي مي شود ريشه در قبل از بلوغ دارد.

بنابراين بايد در دوران طفوليّت والدين آموزش را آغاز كنند دوست داشتن و عشق ورزيدن امري طبيعيست ليكن طريقه ي دوست داشتن و محبّت كردن و چه نوع عشق و علاقه اي مقبول و پسنديده ست از وظايف والدين مي باشد، پرورش عشق به پدر و مادر، خواهر و برادر، مدرسه و ميهن مي تواند در نوجوان عشق به زن

و فرزند را تقويت كند او بايد از همان دوران كودكي شاهد عشق واقعي، محبّت و صميميّت همراه با احترام متقابل بين پدر و مادرش باشد. او تبلور عشق را بايد در زندگي زناشويي و رابطه ي بين زن و شوهر بيابد. بايد بياموزد كه خوشبختي و لذّت هاي زندگي و تمايلات جنسي فقط در زناشويي و عشق واقعيست او بايد بياموزد كه تمام عشق و محبّتش را بايد به پاي همسر آينده اش بريزد نه هيچ كس ديگر و هدف از تربيت جنسي همين است.

بسيار مشاهده شده خانواده هايي كه رابطه ي بين زن و شوهر سرد و بي روح است فرزندان آن خانواده، نه اينكه تمايل به تشكيل زندگي و گزينش همسر از خود نشان نمي دهند بلكه بعضاً دچار انحراف جنسي مي شوند و در صورتي كه تن به ازدواج دهند موفقيّتي نخواهند داشت.

خداوند در قرآن كريم مي فرمايد:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذينَ مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ وَ الَّذينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حينَ تَضَعُونَ ثِيابَكُمْ مِنَ الظَّهيرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَ لا عَلَيْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلي بَعْضٍ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَ اللَّهُ عَليمٌ حَكيم» (6).

اي كساني كه ايمان آورده ايد! بردگان شما و همچنين كودكانتان كه به حدّ بلوغ نرسيده اند، در سه وقت بايد از شما اجازه بگيرند:

پيش از نماز صبح و نيمروز هنگامي كه لباس هاي (معمولي) را بيرون مي آوريد و بعد از نماز عشاء، اين سه وقت خصوصي براي شماست امّا بعد از اين سه وقت گناهي بر شما و آنان نيست (كه بدون اذن وارد شوند) و بر گرد يكديگر

بگرديد (با صفا و صميميّت به يكديگر خدمت نماييد) اين گونه خداوند آيات را براي شما بيان مي كند و خداوند دانا و حكيم است.

در اين آيه ي كريمه و آيه ي بعد از آن، نكات اخلاقي، تربيتي و خانوادگي ظريفي وجود دارد كه متأسفانه امروز بدان توجّهي نمي شود.

يك نكته اينكه فرزند نابالغ، متوجّه اين مطلب بشود كه پدر و مادر در اوقاتي از شبانه روز نياز به خلوت دارند و در اين هنگام نبايد براي آنها بدون اجازه مزاحمت ايجاد كرد. پدر و مادر هم بدانند نبايد وجود فرزندان باعث گردد رابطه ي صميمي و عاشقانه ي بين آنها كه نگهدارنده ي طراوت و گرمي زندگيست از بين برود و به سردي گرايد بلكه با رعايت مسائل اخلاقي و شرعي و به دور از چشم ديگران در اوقاتي، خلوت داشته باشند و اين براي فرزندان نيز درس زندگي است.

و نكته ي ديگر در آيه ي كريمه براي افراد نابالغ و آيه ي بعد از آن براي افراد بالغ مسئله استيذان و اجازه گرفتن است كه در اين رابطه، قسمتي از تفسير نمونه جلد 14 ذيل آيه ي مذكور را عيناً نقل مي كنيم:

( … كودكان بالغ نيز موظّفند در هر وقت، بدون اجازه وارد نشوند حتّي كودكان نابالغ كه مرتّباً نزد پدر و مادر هستند نيز آموزش داده شوند كه لااقل در سه وقت (قبل از نماز صبح و بعد از نماز عشاء و هنگام ظهر كه پدران و مادران به استراحت مي پردازند) بدون اجازه وارد نشوند.

اين يك نوع ادب اسلاميست هر چند متأسفانه امروز كمتر رعايت مي شود و با اينكه قرآن صريحاً آن را در آيات فوق بيان كرده است، در نوشته ها و سخنراني ها

و بيان احكام نيز كمتر ديده و شنيده مي شود كه پيرامون اين حكم اسلامي و فلسفه ي آن بحث شود و معلوم نيست به چه دليل، اين حكم قطعي قرآن مورد غفلت و بي توجّهي قرار گرفته؟! گر چه ظاهر آيه وجوب رعايت اين حكم است حتّي اگر فرضاً آن را مستحب بدانيم باز بايد از آن سخن گفته شود و جزئيات آن مورد بحث قرار گيرد.

بر خلاف آنچه بعضي از ساده انديشان فكر مي كنند كه كودكان سر از اين مسائل در نمي آورند و خدمتكاران نيز در اين امور باريك نمي شوند، ثابت شده ست كه كودكان (تا چه رسد به بزرگسالان) روي اين مسئله فوق العاده حساسيّت دارند و گاه مي شود سهل انگاري پدران و مادران در برخورد كودكان به منظره هايي كه نمي بايست آن را ببيند سرچشمه ي انحرافات اخلاقي و گاه بيماري هاي رواني شده است.

ما خود با افرادي برخورد كرديم كه به اعتراف خودشان، بر اثر بي توجّهي پدران و مادران به اين امر و مشاهده آنان در حال آميزش جنسي يا مقدّمات آن به مرحله اي از تحريك جنسي و عقده ي رواني رسيده بودند كه عداوت شديد پدر و مادر در سر حدّ قتل! در آنها بيدار شده بود و خود آنها نيز شايد تا مرز انتحار پيش رفته بودند.

اينجاست كه ارزش و عظمت اين حكم اسلامي آشكار مي شود كه مسائلي را كه دانشمندان امروز به آن رسيده اند، دين مبين اسلام از چهارده قرن پيش آن را در احكام خود پيش بيني كرده است.

و نيز در همين جا لازم است به پدران و مادران توصيه كنيم كه اين مسائل را جدّي گرفته و فرزندان خود را به اجازه گرفتن

هنگام ورود، عادت بدهند و همچنين از كارهاي ديگري كه سبب تحريك فرزندان مي گردد از جمله خوابيدن زن و مرد در اطاقي كه بچّه هاي مميز مي خوابند تا آنجا كه امكان دارد پرهيز كنند و بدانند اين امور از نظر تربيتي فوق العاده در سرنوشت آنها مؤثّر است.

جالب اينكه در حديثي از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم مي خوانيم كه فرمودند:

«إِيَّاكُمْ وَ أَنْ يُجَامِعَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ الصَّبِيُّ فِي الْمَهْدِ يَنْظُرُ إِلَيْهِمَا» (7).

مبادا در حالي كه كودكي در گهواره به شما مي نگرد آميزش جنسي كنيد ….

نياز به رهايي از وابستگي و قيدهاي كودكانه و به دست آوردن استقلال

متأسفانه موقعيّت نوجوان در اين مرحله از رشد براي پدر و مادرش مشخص نيست و همين امر وي را بسيار رنج مي دهد او بين كودكي و نوجواني مانده، او از كودك بودن ديگر خوشش نمي آيد و بر خلاف ميلش، پدر و مادر هنوز او را در جرگه بزرگترها نپذيرفته اند و هنوز مي خواهند او را در قيد و بندهاي كودكانه محصور كرده توقع دارند عبد مطيع و فرمانبردار بي چون و چرا باشد در صورتي كه در حديث شريف نبوي اشاره شد «وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِين».

نوجوان علاوه بر اينكه مي خواهد از قيد و بندهاي كودكانه خلاصي يابد ميل دارد مستقل زندگي كند و روي پاي خود بايستد در مسائل اقتصادي دوست ندارد زير بار حتّي پدر برود ممكن است چند روز بدون پول امور خود را بگذراند و حاضر نشود به پدر ابراز كند بعضاً حاضر است از مادر پول بگيرد ليكن در مقابل پدر غرور خود را حفظ كند و در برخي موارد، مادر را واسطه مي كند تا برايش پول بگيرد هم دوست دارد با خانواده و پدر

و مادر زندگي كند و هم خواهان استقلال است. ضمن اينكه خيلي به والدين علاقمند و متّكي به آنهاست ولي در برخورد با آنها از خود ناراحتي نشان مي دهد و به گونه اي عمل مي كند كه به آنها علاقمند نيست و وجود اين تعارضات روح او را مي آزارد و باعث بروز رفتاري از وي شده كه خوشايند پدر و مادر نيست.

نياز به معاشرت و دوست

معاشرت و دوست يابي يكي ديگر از نيازهاي دوران بلوغ است. نوجوان بيشتر دوست دارد با هم سنّ و سال هاي خود به سر برد زيرا آنها بيشتر او را درك مي كنند و بهتر مي توانند با او ارتباط برقرار كنند و نكته ي مهمّ ديگر اينكه نوجوان آداب معاشرت و رفتار اجتماعي را در رفت و آمد با دوستان تمرين مي كند.

پدر و مادر نبايد مانع او در اين جهت باشند بلكه بايد او را در يافتن دوستاني لايق كمك كنند البته نه به صورت تحميلي و حتّي براي دوستان او مهماني ترتيب داده و در جمع آنها براي مدّتي كوتاه حضور يابند و سپس آنها را تنها گذاشته از دور به صورت غير محسوس نظاره گر باشند و بدانند يكي از امتيازات معاشرت با دوستان، كاهش اضطراب و نگراني نوجوان است زيرا افراد ديگري را مي يابد كه به مشكل او گرفتارند و همين امر باعث مي گردد مشكلات دوران بلوغ برايش طبيعي و آسان جلوه كند و با سلامت اين دوران بحراني را پشت سر گذارد.

نياز به خودنمايي و مهمّ جلوه كردن

از نيازهاي مهمّ (و در صورتي كه به آن در دوران بلوغ توجّه نشود خطرناك است) نياز به خودنمايي و مهم جلوه كردن است. نوجوان شديداً ميل دارد خود را نشان دهد و در چشم ديگران مهم جلوه كند اگر از راه صحيح توانست به اين ميل دست يابد مشكلي نخواهد بود ليكن اگر اطرافيان به ويژه پدر و مادر نسبت به اين امر مهمّ بي توجّهي كنند چه بسا نوجوان از راه غير صحيح وارد شده به صورت ديگري جلوه گري مي كند چرا كه:

پَري رو تاب مستوري ندارد

درش بندي سر از روزن

برآرد

مهم ترين جلوه هاي بلوغ

دوران بلوغ براي نوجوان دوران خوب و با نشاطي نيست بروز صفات ثانويه، هيجانات و احساسات متضاد، نوجوان را خسته و مأيوس كرده و سبب بي قراري و اضطراب او مي شود و اين بي قراري و اضطراب در رفتار او نمايانگر خواهد شد از جمله:

عدم رعايت نظم و به اصطلاح شلختگي، سنّت شكني و عدم رعايت حرمت بزرگترها، فرار از مقرّرات، پر حرفي، پرخاشگري، لجبازي، ستيزه جويي، دوست يابي هاي پي در پي، مُدگرايي، بي حوصلگي، بي قراري، گوشه گيري، انزواطلبي، گذراندن وقت بدون هيچ هدف، علاقه به ايجاد سر و صدا، وسواس، بلندپروازي، خودنمايي، خودپرستي، علاقه به خويشتن و استقلال طلبي كه هر يك از اين مسائل بحثي مستقل و جامع مي طلبد كه در اين مختصر پرداختن به آن ميسّر نيست.

وظايف پدر و مادر در دوران بلوغ

الف: آگاهي به بلوغ

دوران بلوغ براي نوجوان بسيار بحراني ست او در ميان شعله هاي آتش بلوغ مي سوزد و با مشكلات آن دست به گريبان است. پدر و مادر نيز در اين دوران حسّاس وظايف سنگيني بر عهده دارند آنها تا نسبت به مسائل بلوغ و تغييرات ناشي از آن، كه در جسم و روان نوجوان ايجاد شده آگاهي نيابند و نقش هورمون ها و غدد را ندانند، نمي توانند با نوجوان ارتباط برقرار كرده وي را درك و مشكلاتش را لمس كنند.

احساس سوختن به تماشا نمي شود

آتش بگير تا كه بداني چه مي كشم

پدر و مادر بايد بدانند ايجاد صفات ثانويه و به دنبال آن بيداري جنسي و تمايل به جنس مخالف، كه از جلوه هاي بارز بلوغ مي باشد مسئله اي طبيعي و ذاتي و باعث بقاء نسل انسان است. متأسّفانه پدري به من مراجعه كرد و اظهار داشت پس از پديد آمدن صفات ثانويه در دخترم، از

ديدن او بدم مي آيد وقتي مي بينم او يك زن شده نمي توانم به او نگاه كنم يا بعضي از مادران در مراجعات خود همين احساس را نسبت به پسران نوجوان ابراز مي كنند.

اگر پدر و مادر با مسئله ي بلوغ، اين گونه برخورد كنند و نسبت به زيباترين دوره ي رشد انسان، اين ديدگاه را داشته باشند نوجوان خود را با مشكل بزرگي روبرو كرده كه شايد ضربات سنگيني بر پيكر شخصيّتي او وارد كنند كه به هيچ وجه جبران پذير نخواهد بود. شما از نوجوان آتش گرفته چه انتظاري داريد؟ آيا اين ديدگاه براي نوجوان، هديه اي جز نگراني، اضطراب، افسردگي و … و خودكشي چيزي به دنبال خواهد داشت؟

پدر و مادر بايد بدانند درون اين نوجوان، از سؤال غوغاست و حُجْب و حياي بي موردي كه آنها به وجود آورده اند ميدان طرح اين سؤال ها را از نوجوان گرفته، در خود مي ريزد، نگران و مضطرب شده، فرياد مي زند، خشونت ايجاد مي كند، عصيانگر مي شود و ….

در اينجا به نمونه اي از سؤال ها اشاره كرده پدران و مادران گرامي را به تعمّق و آماده كردن جواب براي آنها دعوت مي كنيم:

- من كيستم؟

- هدف از آمدنم به اين دنيا چيست؟

- در نهايت به كجا خواهم رفت؟

- دين چيست؟

- خدا كيست؟

- اطاعت يعني چه؟

- چرا آزاد نيستم؟

- بلوغ چيست؟

- آيا اين تغييرهاي پديد آمده در جسم من طبيعي و از عوارض بلوغ است؟

- آيا براي من مشكلي ايجاده شده است؟

- آيا به بيماري سرطان سينه مبتلا شده ام؟

- آيا پسرها به من نمي خندند؟

- آيا با اين شكل و شمائل دختران از من بيزار نمي شوند؟

- آيا كسي حاضر به ازدواج با من مي شود؟

- آيا در امور

جنسي پيروز مي شوم؟

- اگر شكست خوردم چه خواهد شد؟

- …

و بيشتر اين افكار و سؤال ها تا ازدواج و حتّي تولّد اوّلين فرزند ادامه دارد. پدر و مادر بايد به بهترين وجه پاسخگوي منطقي اين گونه سؤال هاي فرزند خود باشند.

ب: ارتباط برقرار كردن با نوجوان

از ديگر وظايف پدر و مادر در اين دوران ارتباط برقرار كردن با نوجوان است، چقدر سعادتمندند خانواده هايي كه بهترين دوست نوجوان پسر، پدرش و بهترين دوست نوجوان دختر، مادرش باشد و اين به دست نمي آيد مگر در سايه ي شناخت نوجوان و برقرار كردن ارتباط با او. متأسّفانه در جامعه ي امروز ما اين ارتباط بسيار كم رنگ شده است. بعضي پدران وقتي خانه را ترك گفته كه فرزندشان در خواب و هنگامي به خانه برمي گردند كه باز هم فرزند در خواب است. آنقدر خود را اسير و گرفتار كار كرده اند كه گويي هدف از خلقت همين است. بعضي هم با كوله باري از كارهاي عقب افتاده روزانه به خانه آمده و استراحت خود و همسر و فرزندشان را نيز اين گونه اشغال مي كنند.

آيا اين گونه هم مي توان با نوجوان ارتباط برقرار كرد؟!!!

نوجوان با كه حرف بزند؟ به چه كسي پناه ببرد؟ از چه كسي سؤال كند؟! پاسخگوي او كيست؟ به كجا خواهد رفت؟

ما به كجا مي رويم؟!!

مگر تلاشمان براي كيست و براي چيست؟

آيا پدران و مادران جز سعادت فرزندان، چيز ديگري را مي طلبند؟

آيا راه سعادت اين است؟

آيا فرزند ما فقط پول، امكانات، تلفن همراه و دنگ و فنگ مي خواهد؟

او تشنه ي شنيدن يك پسرم يا يك دخترم از پدر است!!

پدران و مادران گرامي به خود آئيد تا دير نشده بيدار شويد تا آب از سرتان نگذشته خود

را نجات دهيد. فرداي قيامت در پيشگاه عدل الهي اگر به جاي فرزندان بزهكار، پدران و مادران را مورد سؤال و عقوبت قرار دهند چه خواهد شد؟

آيا اين امر غير ممكن است؟

اگر جانيان تاريخ، فرداي قيامت دامن پدر و مادر را بچسبند كه تو عامل سيه روزي من بودي، عملكرد تو مرا به اين راه كشيد.

اگر به من توجّه مي كردي، مورد محبّتم قرار مي دادي، اكنون من هم … !!!

آيا پدران و مادران در اين محاكمه فرضي چه جوابي دارند؟

پس بيائيد بيش از گذشته روي اين سرمايه هاي جاودان وقت بگذاريم.

بدانيد تنها ما تركي كه از ما باقي مي ماند و برايمان پس از اين دنيا هم مفيد و باعث مفتوح ماندن نامه ي اعمال ما خواهد بود فرزند صالح و شايسته است. چنانچه در حديث پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم (8) به آن اشاره شده ست كه فرمود:

هنگامي كه اولاد آدم از دنيا مي روند پرونده ي عمل آنها جز در سه مورد بسته مي شود:

(1) صدقه ي جاريّه مثل ساختن مسجد، حسينيه، مدرسه، قرض الحسنه.

(2) علمي كه او از خود به يادگار بگذارد.

(3) اولاد صالحي كه دعاگوي او باشد.

ج: فرصت دادن و تشجيع نوجوان براي طرح مسائل

پدران و مادران بايد به نوجوان فرصت دهند كليه ي مسائل و مشكلات خود را با كمال صراحت و شجاعت با آنان در ميان گذارد اگر اين موقعيّت و فرصت براي نوجوان پديد نيامد به ديگران پناه مي برد و معلوم نيست چه خواهد شد.

در اينجا قسمتي از نامه ي شهيد آيت الله مرتضي مطهري را خطاب به دخترش ذكر مي كنيم:

…. من دوست دارم تو هر چه در دل داري با من در ميان بگذاري به وسيله ي نامه يا حضوري؛ در هر

زمينه اي و درباره ي هر مطلبي كه باشد فرق نمي كند و اگر مايل باشي كه من با احدي در ميان نگذارم، نمي گذارم تو خودت مي داني كه دروغ هرگز به زبان و قلم من جاري نمي شود.

در اين سه سطر نامه، نكات تربيتي بسيار ظريف و حسّاسي نهفته ست از جمله: فرصت دادن به نوجوان براي طرح مشكلات و مسائل، تشجيع نوجوان، جلب اعتماد نوجوان و محرم اسرار بودن براي نوجوان و صداقت، كه در ديگر وظايف پدر و مادر به آن خواهيم پرداخت.

د: محرم اسرار بودن

پدر و مادر امين، محرم راز و سنگ صبور نوجوان باشند اگر نوجوان احساس كرد مسائل محرمانه اي كه با پدر و مادر در ميان گذاشته افشاء شده ديگر هيچ مشكلي را با آنها مطرح نخواهد كرد و به افرادي در اين رابطه پناه مي برد كه خود، خطري بزرگ است و نوجوان را به راهي هدايت خواهند كرد كه خاطرخواه آنها است.

در اينجا توجّه خواننده ي گرامي را به شعري در رابطه با بلوغ كه بيانگر انتظارات نوجوان و مشكلات جسمي، روحي است، جلب مي نماييم.

مادرم هست مرا دنيايي

ني چو دنياي تو، بل غوغايي

از درون است و برون غوغايم

نيست گوشي شنود آوايم

در دلم محشر كبراست بپا

مي رسد از همه اطراف صدا

هر صدايي سوي خويشم خواند

تا روم پيش، ز خويشم راند

كاش راز دل من بشنيدي

به حقيقت تو مرا مي ديدي

باز كن ديده دل، مادر من

بشنو از زاده خود راز و سخن

فكر من كرده به خود مشغولم

روح سائل شده، من مسئولم

از كجا آمده ام بهر چه كار

مي روم من به كجا آخر

بار هدف از خلقت من چيست بگو

از درون دل من حالم جو

لحظه اي دل بده بر فرزندت

گوش كن راز دل دلبندت

كم بزن حرف دگر

خسته شدم

از همه چيز دگر رسته شدم

سركش و مستم و مغرور و پريش

مي گريزم ز همه جز از خويش

تا ز خود نيز نگشتم منفور

تا كه ويران نشده كاخ غرور

تا كه صيّاد نكرده صيدم

يا كه شيطان ننموده كِيدم

هان بيا گير تو، دستم مادر

چون كه فرزند تو هستم مادر

هان بيا يك قدمي، مادر پيش

دست لطفي بكشم بر دل ريش

باورم هست تويي هم رازم

همدمم هم سخنم هم سازم

باش تو سنگ صبورم مادر

نكن از خويش تو دورم مادر (9)

ه: جلوگيري از تندخويي، خشونت و شدّت عمل در برابر افكار و رفتار آنان

پدران و مادران بايد دقّت داشته باشند از تندخويي، خشونت و شدّت عمل، خصوصاً در دوران حسّاس بلوغ و نوجواني جدّاً پرهيز كنند زيرا اين گونه برخوردها نه تنها مشكلي را حل نخواهد كرد بلكه مشكلات عديده اي را نيز به دنبال خواهد آورد.

و: مجبور نكردن نوجوان به عذرخواهي

پدران و مادران در مقابل بعضي از رفتار نوجوان در زمان بلوغ كه براي آنها ناخوشايند است بايد خود را به تجاهل و تغافل بزنند. نوجوان نيز، بعضاً متوجّه برخورد كريمانه ي پدر و مادر شده، از عمل خود خجل و پشيمان مي گردد. امّا اگر پدر و مادر رفتار نوجوان را زير ذرّه بين گذاشته و حساسيّت نشان دهند و گاه او را مجبور به عذرخواهي نمايند ممكن است براي يك مورد جواب دهد ليكن اثر سوئي خواهد گذاشت كه به مراتب شديدتر از رفتار گذشته وي خواهد بود و نوجوان را به خيرگي و لجبازي سوق مي دهد.

ز: وحدت نظر بين پدر و مادر

پدر و مادر بايد در تربيت كودك و نوجوان وحدت نظر داشته و هر كدام مؤيّد ديگري باشند. در صورتي كه نوجوان متوجّه اختلاف بين پدر و مادر گردد سريع از آب گِل آلود ماهي گرفته از فرصت ها سوء استفاده مي نمايد.

ح: وحدت قول و فعل در پدر و مادر

گفتار و رفتار پدر و مادر بايد همخواني داشته باشد تا كودك يا نوجوان دچار تعارض نگردد.

خداوند در سوره ي مباركه ي صف مي فرمايد:

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» (10).

اي كساني كه ايمان آورده ايد چرا سخني مي گوييد كه عمل نمي كنيد؟ نزد خدا بسيار موجب خشم است سخني بگوييد كه عمل نكنيد.

اگر نصيحت و موعظه ي پدر و مادر، در عملكرد خود آنها وجود نداشته باشد هيچ نتيجه اي ندارد حتّي فعل پدر و مادر و همه افراد مؤثّر در تربيت، از حرف آنها مؤثّرتر است و مؤيّد آن نيز كلام گهربار امام صادق عليه السلام است كه مي فرمايد:

«كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُم» (11).

دعوت كننده ي مردم به وسيله ي غير زبان باشيد.

با بيان فرازهاي نوراني از دعاي حضرت امام سجّاد عليه السلام در حقّ فرزندان به نوشتار خود حُسن ختام مي بخشم:

«اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَيَّ بِبَقَاءِ وُلْدِي وَ بِإِصْلاحِهِمْ لِي و بِإِمْتَاعِي بِهِمْ إِلَهِي امْدُدْ لِي فِي أَعْمَارِهِمْ، وَ زِدْ لِي فِي آجَالِهِمْ، وَ رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ، وَ قَوِّ لِي ضَعِيفَهُمْ، وَ أَصِحَّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ، وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلِّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَ أَدْرِرْ لِي وَ عَلَي يَدِي أَرْزَاقَهُمْ وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، … أَعِنِّي عَلَي تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ، وَ بِرِّهِمْ

وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُكُوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِكَ خَيْراً لِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي عَوْناً عَلَي مَا سَأَلْتُكَ» (12).

بار خدايا به من نعمت عطا فرما به ماندن فرزندانم و به شايسته گردانيدن ايشان براي من و به بهره بردن من از ايشان. خدايا عمرشان را براي من دراز گردان و مدّت زندگيشان را بسيار نما و خُرْدشان را براي من پرورش ده و ناتوانشان را نيرومند ساز و تنهايي ايشان را و خُلق و خوي آنها را براي من سالم بدار و در جان ها و اندامشان و در هر چه از كار ايشان مي كوشم تندرستي ده و روزي هايشان را براي من و به دست من فراوان گردان و ايشان را از نيكوكاران و پرهيزكاران و بينايان و شنوندگان و فرمانبرداران خودت قرار ده … و مرا در پرورش و تأديب و نيكي كردن ايشان ياري فرما. «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ»

فهرست منابع و مآخذ

(1) قرآن مجيد:

ترجمه ي آيت الله مكارم شيرازي

(2) تفسير نمونه: زير نظر آيت الله مكارم شيرازي

(3) تفسير موضوعي قرآن: آيت الله جوادي آملي

(4) نهج البلاغه: ترجمه ي آقاي دكتر آيتي

(5) صحيفه ي سجاديّه

(6) حلية المتقين: مرحوم علّامه ي مجلسي رحمه الله عليه

(7) آداب الشّريعه: مرحوم علّامه ي فشاركي رحمه الله عليه

(8) روش تربيتي در اسلام: محمّد قطب

(9) تربيت فرزند از نظر اسلام: آيت الله حسين مظاهري

(10) بهداشت ازدواج از نظر اسلام: مرحوم دكتر صفدر صانعي

(11) نحوه ي رفتار والدين با فرزندان: يدالله جهانگرد

(12) كودك: مرحوم حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمّد تقي فلسفي رحمه الله عليه

(13) رفتار با جوانان: دكتر زهرا معتمدي

(14) بلوغ تولّدي ديگر: محمود محمّديان

(15) دنياي نوجواني دختران: دكتر علي قائمي

(16) جلوه هاي معلّمي استاد:

يادنامه ي

شهيد مطهّري

پي نوشت

(1) - وسائل الشّيعة 21 / 476 ح 27627.

(2) - رعد / 28.

(3) - بقره / 62.

(4) - مريم / 96.

(5) - البته بلوغ شرعي دختران طبق فتاوي اكثر مراجع شيعه تمام شدن سنّ 9 سال و وارد شدن در 10 سالگي است.

(6) - نور / 58.

(7) - بحارالأنوار 100 / 295.

(8) - بحارالأنوار 2 / 22 ح 65.

(9) - شعر از نويسنده.

(10) - صف / 2 و 3.

(11) - بحارالأنوار 67 / 309 – مشكاة الأنوار ص 46.

(12) - قسمتي از صحيفه ي سجّاديه ص 120؛ البته متن كامل آن عبارت است از:

«اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَيَّ بِبَقَاءِ وُلْدِي وَ بِإِصْلاحِهِمْ لِي و بِإِمْتَاعِي بِهِمْ إِلَهِي امْدُدْ لِي فِي أَعْمَارِهِمْ، وَ زِدْ لِي فِي آجَالِهِمْ، وَ رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ، وَ قَوِّ لِي ضَعِيفَهُمْ، وَ أَصِحَّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلاقَهُمْ، وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلِّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَ أَدْرِرْ لِي وَ عَلَي يَدِي أَرْزَاقَهُمْ وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبِّينَ مُنَاصِحِينَ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ اللَّهُمَّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِي، وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِي، وَ كَثِّرْ بِهِمْ عَدَدِي، وَ زَيِّنْ بِهِمْ مَحْضَرِي، وَ أَحْيِ بِهِمْ ذِكْرِي، وَ اكْفِنِي بِهِمْ فِي غَيْبَتِي، وَ أَعِنِّي بِهِمْ عَلَي حَاجَتِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي مُحِبِّينَ، وَ عَلَيَّ حَدِبِينَ مُقْبِلِينَ مُسْتَقِيمِينَ لِي، مُطِيعِينَ، غَيْرَ عَاصِينَ وَ لا عَاقِّينَ وَ لا مُخَالِفِينَ وَ لا خَاطِئِينَ وَ أَعِنِّي عَلَي تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ، وَ بِرِّهِمْ، وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُكُوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِكَ خَيْراً لِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي عَوْناً عَلَي مَا سَأَلْتُكَ وَ أَعِذْنِي

وَ ذُرِّيَّتِي مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ، فَإِنَّكَ خَلَقْتَنَا وَ أَمَرْتَنَا وَ نَهَيْتَنَا وَ رَغَّبْتَنَا فِي ثَوَابِ مَا أَمَرْتَنَا وَ رَهَّبْتَنَا عِقَابَهُ، وَ جَعَلْتَ لَنَا عَدُوّاً يَكِيدُنَا، سَلَّطْتَهُ مِنَّا عَلَي مَا لَمْ تُسَلِّطْنَا عَلَيْهِ مِنْهُ، أَسْكَنْتَهُ صُدُورَنَا، وَ أَجْرَيْتَهُ مَجَارِيَ دِمَائِنَا، لا يَغْفُلُ إِنْ غَفَلْنَا، وَ لا يَنْسَي إِنْ نَسِينَا، يُؤْمِنُنَا عِقَابَكَ، وَ يُخَوِّفُنَا بِغَيْرِكَ إِنْ هَمَمْنَا بِفَاحِشَةٍ شَجَّعَنَا عَلَيْهَا، وَ إِنْ هَمَمْنَا بِعَمَلٍ صَالِحٍ ثَبَّطَنَا عَنْهُ، يَتَعَرَّضُ لَنَا بِالشَّهَوَاتِ، وَ يَنْصِبُ لَنَا بِالشُّبُهَاتِ، إِنْ وَعَدَنَا كَذَبَنَا، وَ إِنْ مَنَّانَا أَخْلَفَنَا، وَ إِلَّا تَصْرِفْ عَنَّا كَيْدَهُ يُضِلَّنَا، وَ إِلَّا تَقِنَا خَبَالَهُ يَسْتَزِلَّنَا اللَّهُمَّ فَاقْهَرْ سُلْطَانَهُ عَنَّا بِسُلْطَانِكَ حَتَّي تَحْبِسَهُ عَنَّا بِكَثْرَةِ الدُّعَاءِ لَكَ فَنُصْبِحَ مِنْ كَيْدِهِ فِي الْمَعْصُومِينَ بِكَ اللَّهُمَّ أَعْطِنِي كُلَّ سُؤْلِي، وَ اقْضِ لِي حَوَائِجِي، وَ لا تَمْنَعْنِي الْإِجَابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَهَا لِي، وَ لا تَحْجُبْ دُعَائِي عَنْكَ وَ قَدْ أَمَرْتَنِي بِهِ، وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِكُلِّ مَا يُصْلِحُنِي فِي دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي مَا ذَكَرْتُ مِنْهُ وَ مَا نَسِيتُ، أَوْ أَظْهَرْتُ أَوْ أَخْفَيْتُ أَوْ أَعْلَنْتُ أَوْ أَسْرَرْتُ وَ اجْعَلْنِي فِي جَمِيعِ ذَلِكَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ بِسُؤَالِي إِيَّاكَ، الْمُنْجِحِينَ بِالطَّلَبِ إِلَيْكَ غَيْرِ الْمَمْنُوعِينَ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ، الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ، الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ، الْمُوَسَّعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلالُ مِنْ فَضْلِكَ، الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ، الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ، وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ، وَ الْمُعَافَيْنَ مِنَ الْبَلاءِ بِرَحْمَتِكَ، وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ، وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ، وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ، وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ، التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ، السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ اللَّهُمَّ أَعْطِنَا جَمِيعَ ذَلِكَ بِتَوْفِيقِكَ وَ رَحْمَتِكَ، وَ أَعِذْنَا مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ، وَ أَعْطِ جَمِيعَ

الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِثْلَ الَّذِي سَأَلْتُكَ لِنَفْسِي وَ لِوُلْدِي فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ، إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ سَمِيعٌ عَلِيمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ رَءُوفٌ رَحِيمٌ وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً، وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّار».

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109