تصویر

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

ص: 8

فصل دوّم

نحله / 45

سؤالات نحله 47

سؤال اوّل: «فدک» ملک چه کسی بود؟ 47

دلائل مالکیت رسول اللَّه صلی الله علیه وآله 47

1 . قرآن 47

2 . روایات 49

3 . اقرار ابابکر 51

4 . اقرار عمر 51

5 . اقرار علمای اهل سنّت 52

سؤال دوّم : در زمان رسول اکرم صلی الله علیه وآله «فدک» در دست چه کسی بود؟ 52

دلائل مالکیت حضرت زهرا علیها السلام 53

1 . آیات قرآن 53

2 . روایات 55

دستور خدا به اعطای حق فاطمه زهراء علیها السلام 55

3 . سند کتبی رسول اللَّه صلی الله علیه وآله 57

پاره کردن نوشته رسول اللَّه صلی الله علیه وآله توسط عمر 58

4 . بخشش های حضرت زهراء علیها السلام از اموال فدک 59

5 . اخراج وکلای حضرت فاطمه علیها السلام از «فدک» توسط ابابکر 59

6 . ادعای حضرت زهراء علیها السلام بر ملکیّت فدک 60

7 . شهادت حضرت علی علیه السلام و ام ایمن 60

8 . نوشتن نامه رد «فدک» توسط خود ابابکر 60

در کتب شیعه 61

ص: 10

در کتب اهل سنّت 61

9 . نامه حضرت علی علیه السلام به عثمان بن حنیف 61

10 . برگرداندن فدک توسط خلفاء 62

11 . اقرار علمای اهل سنّت 63

سؤال سوّم: چرا پیامبراسلام صلی الله علیه وآله «فدک» را به دختر خود حضرت فاطمه علیها السلام بخشید؟ 65

1 . امر خداوند علیم و حکیم 66

2 . زمامداری حکومت 66

3 . تألیف قلوب 66

4 . کمک به بینوایان و فقراء 67

5 . زندگی آبرومند 67

سؤال چهارم: چرا خلیفه و اطرافیانش به فکر غصب «فدک» افتادند؟ 67

1 . رشوه به مخالفان حکومت 67

2 . کمبود بودجه 68

3 . ترس از قدرت اقتصادی امیرالمؤمنین علی علیه السلام 69

غصب فدک یا غصب خلافت؟ 70

سؤال پنجم: آیا درآمد «فدک» به اندازه ای بود که پایه های حکومت را محکم کند؟ 71

دلائل وسعت «فدک» و درآمد بسیار آن 71

1 - اجاره هفتاد هزار دیناری 71

2 - تقسیم فدک بین سه نفر 72

3 - تجهیز سپاه اسلام 72

4 - شهر فدک 72

مقدمه سؤال ششم 73

سؤال ششم: آیا شاهد خواستن ابابکر از حضرت زهراء علیها السلام امری صحیح بود؟ 74

1 . قانون ذوالید 74

ص: 11

2 . عصمت حضرت زهراء علیها السلام 76

3 . علم قاضی 77

4 . برخورد قبلی خلیفه با دو تن از صحابه 78

مقدمه سؤال هفتم 79

سؤال هفتم: آیا ابابکر حق داشت شهود حضرت فاطمه علیها السلام را رد کند؟ 80

نکته اوّل 80

1 . آیه کریمه مباهله 80

2 . آیه کریمه تطهیر 81

3 . صدّیق اکبر 81

4 . حق همیشه با اوست 81

5 . همراه با قرآن تا قیامت 82

6 . بالاترین قاضی 82

نکته دوّم 83

نکته سوّم 84

آخرین نکات 87

فصل سوّم

ادّعای ارث / 89

سؤالات ادّعای ارث 91

سؤال أوّل: آیا با تمسک به حدیث «لا نورث» می شود حضرت زهراء علیها السلام را از ارث محروم کرد؟ 92

چهارده اشکال بر حدیث «لانورث» 92

این خبر با قرآن تعارض دارد 93

سؤال دوّم: آیا آیات ذکر شده ، بر ارث گذاردن انبیاء دلالت می کند؟ 96

ص: 12

سؤال سوّم: آیا با این خبر می شود قرآن را تخصیص زد ؟ 99

سؤال چهارم: آیا ابابکر در مسند قضاوت می توانست با علم خود که با شنیدن روایت از پیامبر صلی الله علیه وآله به دست آمده بود حکم کند؟ 100

سؤال پنجم: آیا عدم ایراد واشکال بر ابابکر (در جریان غصب فدک) از طرف صحابه و مردم آن زمان می تواند دلیل بر صحت مدعای او باشد؟ 101

1 . بی تفاوتی مردم آن زمان 102

2 . اشکال نگرفتن مردم بر تغییر سنتهای رسول اللَّه صلی الله علیه وآله 102

3 . ترس و وحشت از حکومت 103

نقشه قتل حضرت علی علیه السلام 103

این روایت خبر واحد است و فقط ابابکر آن را نقل کرده است 106

منازعه حضرت علی و عباس بن عبدالمطلب در زمان عمر 108

سؤال ششم: عثمان ، عبدالرحمن بن عوف ، زبیر و سعد راویان خبر «لانورث» یا شاهدان بر آن؟ 115

دو نکته زیبا 116

استثنائی ترین دادگاه تاریخ 116

راوی خبر ، فاسق است 117

سؤال هفتم: اگر اموال پیامبر صلی الله علیه وآله صدقه بود ، چرا آن را برای دخترش بیان نکرد؟ 119

جهل ابابکر و عمر به احکام اسلامی ، در صحّت حدیث «لا نورّث» و تمسّک به آن ، ایجاد شک می کند 120

اضطراب روایات ابی بکر در حدیث لانورّث 122

متضاد بودن عمل ابابکر به حدیث لانورث و نهی او از نقل حدیث 122

سؤال هشتم: اگر اموال پیامبر صلی الله علیه وآله صدقه است و ارث نمی رسد ، چرا همسران پیامبر بعد از او بدون ارائه دلیل در حجره های پیامبر صلی الله علیه وآله سکونت داشتند؟ 124

سؤال نهم: ابوبکر و عمر با چه حقی در حجره پیامبر صلی الله علیه وآله دفن شدند؟ 125

ص: 13

نکته ای دیگر 128

سؤال دهم: چرا حدیث «لانُوَرِّث» توسط ابابکر ، عمر ، عثمان ، عایشه ، حفصه ، خلفاء بنی امیه و بنی عباس نقض گردید؟ 128

1 . ابابکر 128

2 . عمر 129

3 . عثمان و زنان پیامبر صلی الله علیه وآله 130

4 . عایشه 131

نقض حدیث «لانورث» توسط خلفا در طول تاریخ 133

و اینک نمونه ای از این اختلافات 134

تشکیل جلسه هزار نفری علماء در امر «فدک» در زمان مأمون 139

سؤال یازدهم: چرا حضرت علی علیه السلام در زمان حکومت خود «فدک» را برنگرداند؟ 144

1 . تقیّه ایشان ، حتی در زمان زمامداری و حکومت 144

2 . ما اهل بیت ، چیزی را که از روی ظلم از ما غصب شده ، پس نمی گیریم 146

3 . حضرت علی علیه السلام کراهت داشتند چیزی را که خداوند غاصبش را کیفر داده ، باز پس بگیرند 147

4 . بی ارزش بودن بُعد مادّی فدک برای اهل بیت علیهم السلام 148

گرفتن نامه رد «فدک» از ابابکر و جسارتهای بی شرمانه عمر 148

حضرت زهراء در حالی که بر غاصبین «فدک» غضبناک بود ، از دنیا رفت 150

جزای غاصبین «فدک» به دست امام زمان عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف 156

فصل چهارم

باغهای هفتگانه / 157

باغهای هفتگانه (عوالی أو الحوائط السّبعه) 159

مالکیّت پیامبر صلی الله علیه وآله بر باغهای هفت گانه (عوالی أو الحوائط السّبعه) 159

ص: 14

اسامی این هفت باغ در کتب تاریخی 160

غصب عوالی و مطالبه حضرت زهراء علیها السلام 161

فصل پنجم

خطبه فدکیّه / 165

خطبه فدکیّه در کتب علماء 167

از علماء اهل سنّت 167

از علماء شیعه 168

مدارک خطبه فدکیّه 169

متن خطبه فدکیّه ( احتجاج حضرت زهرا علیها السلام در مقابل مردم پس از غصب فدک ) 170

1 . حمد و شکر خداوند 171

2 . شهادت به وحدانیّت خداوند 171

3 . شهادت به رسالت حضرت محمّد صلی الله علیه وآله 172

4 . علت رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله 173

5 . رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله 174

6 . امر مردم به تبعیت از قرآن 174

7 . فلسفه احکام الهی 175

8 . ای مردم بدانید من فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه وآله هستم 177

9 . شما مردمی ضعیف و ذلیل بودید که توسط پدرم عزیز شدید 178

10 . در هنگام جنگها حضرت علی علیه السلام خاموش کننده آن بود و شما فرار می کردید و منتظر نزول بلاها بر ما بودید؟ 179

11 . چرا بعد از پیامبر پیرو یک شیطان فرومایه پست شدید 180

12 . مقابل جسارتهای شما مانند کسی که نیزه ای در شکم دارد صبر می کنیم 181

13 . استدلال به آیات قرآن برای ارث بردن از پدرش رسول گرامی اسلام 182

ص: 15

14 . سه سؤال بیدار کننده 183

15 . چرا در حق من سستی می کنید؟! 184

16 . شما قدرت نظامی آن را دارید که حق مرا باز پس بگیرید 186

17 . هشدار بر شما که رفاه طلبی شما را خانه نشین کرده است 187

18 . حضرت فاطمه زهرا علیها السلام در پاسخ ابوبکر چنین فرمود 190

19 . حضرت زهرا علیها السلام روی به مردم کرده فرمود 191

20 . سپس روی به قبر رسول اللَّه صلی الله علیه وآله نمود و فرمود 192

21 . سپس حضرت فاطمه زهرا علیها السلام ساکت شد و به خانه برگشت 194

گفتار علماء و بزرگان درباره عظمت این خطبه 196

فصل ششم

اشعار فدکیّه / 199

خطبه حضرت زهرا علیها السلام «حاج غلامرضا سازگار» 201

خطبه فدکیّه «محمّد علی مردانی» 212

فدک ، غدیر ، سقیفه «حاج غلامرضا سازگار» 225

حدود فدک «حاج سیّد رضا مؤیّد» 229

فدک «حاج سیّد رضا مؤیّد» 230

کوچه ، سیلی ، فدک «حسن ژولیده نیشابوری» 231

فدک «حبیب اللَّه چایچیان» 232

احتجاج حضرت زهرا علیها السلام «خوشدل» 233

سرگذشت فدک «امیر ایزدی همدانی» 237

فصل هفتم

امروزِ فدک / 243

طرح مسئله فدک در روزنامه جمهوری اسلامی 246

ص: 16

مقدمه ای برای احیاء فدک 247

زهرای عزیز ، ما به «فدک» رسیده ایم 249

نکته های این مقاله 253

طرح مسئله فدک در خطبه های نماز جمعه تهران 254

خلفا بیست و چهار بار فدک را گرفتند و بازگرداندند 259

گزارش سفر به فدک 262

نکته های برجسته این سخنرانی 265

گفتگو با شبکه اوّل سیمای جمهوری اسلامی ایران 267

طرح مسئله فدک در فصلنامه میقات حجّ 273

گزارش سفر به «فدک» در اجلاسیه جامعه محترم مدرسین حوزه علمیه قم توسط حضرت آیة اللَّه ، هاشمی رفسنجانی 274

از صفا تا فدک 279

گزارشی از فدک ، دوشنبه 20/3/1387 284

گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران «ایرنا» از حضور نخستین گروه ایرانی در فدک 286

برپایی نمایشگاههای عکس «باغ فدک» در 7 استان کشور «خبرگزاری فارس» 287

دیدار تعدادی از مسئولان ، از نمایشگاه عکس باغ فدک «خبرگزاری مهر» 4 تیر 1387 287

مسئولیت ما ... 289

پیشنهادات 289

تصاویر منطقه فدک 291

ص: 17

ص: 18

برسد طبق آیه «فَیْ ء» (1) ملک خاص رسول اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می گردد و مسلمانان در آن هیچ حقّی ندارند (2).

بعد از این قضایا پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم طبق دستور خداوند و آیه شریفه:

«وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» «فَدَک» را به دخترشان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بخشیدند و بعد از دادن سند کتبی به او، حضرت علی علیه السلام و اُم اَیْمَن را بر این مسأله شاهد گرفتند (3).

فَدَک از سال هفتم تا دهم هجری به مدت سه سال در زمان حیات پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در اختیار حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بود، تا اینکه رسول اللَّه رحلت فرمود، و ابوبکر خلافت را غصب کرد، و برای استحکام خلافت خود با کمک و مشورت رفیقش عمر تصمیم به غصب «فَدَک» گرفتند، و بر این مبنا وکیل حضرت فاطمه علیها السلام را از «فَدَک» اخراج کردند.

زمانی که خبر به حضرت فاطمه زهرا علیها السلام رسید، ایشان برای باز پس گرفتن حق خود به مسجد آمدند و ابوبکر را خطاب قرار داده فرمودند: چرا وکیل مرا از فَدَک اخراج کردی؟ ابوبکر گفت: «فَدَک» ملک پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بوده است و من الآن جانشین پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم هستم پس «فَدَک» باید در اختیار من باشد.

حضرت زهرا علیها السلام سند کتبی را که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به ایشان داده بودند به عنوان مدرک و دلیل ارائه دادند ولی عمر آن را گرفت آب دهان در آن انداخت و سپس آن را پاره کرد (4).

بعد از این جسارت بی شرمانه عمر، حضرت زهرا علیها السلام به منزل رفتند. به دنبال آن حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام به مسجد آمده و خطاب به ابوبکر (در حالی که مهاجرین

ص: 20

و انصار در مسجد اطراف او نشسته بودند) فرمودند: چرا حق فاطمه را از او گرفتی در حالی که او در زمان حیات رسول اللَّه مالک «فَدَک» بود؟

ابوبکر گفت: «فَدَک» حق مسلمانان است، اگر فاطمه شهودی بر مالک بودن بیاورد فَدَک از آن اوست و الاّ در آن حقّی ندارد.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: ای ابابکر آیا تو بر خلاف حکم خدا برای ما حکم می کنی؟ گفت: نه.

در اینجا حضرت علی علیه السلام به قانون ذوالید اشاره کردند و فرمودند: ای ابابکر اگر در دست مسلمانان چیزی باشد و من ادعای مالکیت آن شیی ء را داشته باشم تو از چه کسی شاهد می خواهی؟ گفت از شما که ادعای مالکیت داری حضرت فرمودند: پس چرا الآن که «فَدَک» در دست حضرت زهرا علیها السلام است و در زمان حیات رسول اللَّه در آن تصرف داشته (و به اصطلاح فقهی ذوالید می باشد) از فاطمه شاهد می خواهی، در حالی که شما ادعای ملکیت «فَدَک» را دارید و شما باید شاهد بیاورید (1).

پس ابوبکر که متوجه اشتباه خود شده بود ساکت شد و عمر به سخن در آمد و گفت: یا علی این حرفها را رها کن.

اگر شهود عادلی بر این مطلب شهادت دادند «فَدَک» از آن شماست و الاّ «فَدَک» از آن مسلمانان است و تو و فاطمه در آن حقی ندارید.

حضرت علی علیه السلام برای اینکه باز آنها را متوجه اشتباه خود کنند.

فرمودند: آیا کتاب خدا، قرآن را خوانده اید؟ گفتند: بله، حضرت فرمودند پس به من بگویید آیه تطهیر: «إِنَّما یُرِیْدُ اللَّه لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا» (2) درباره چه کسی نازل شده است؟

ص: 21

آیا درباره ما اهل بیت یا درباره دیگران؟

گفتند: درباره شما.

آن وقت حضرت علی علیه السلام فرمودند: حال اگر شهودی در مقابل شما شهادت بدهند که (نعوذ باللَّه) حضرت فاطمه اشتباهی انجام داده است شما چه می کنید.

ابوبکر گفت: بر او حدّ جاری می کنم مثل جاری کردن حدود بر سایر زنان مسلمان.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: الآن تو کافر شدی.

ابوبکر گفت: به چه علّت؟ حضرت علی علیه السلام فرمودند:

لِأَنَّکَ رَدَدْتَ شَهادَةَ اللَّه لَها بِالطَّهارَةِ وَ قَبِلْتَ شَهادَةَ النّاسِ عَلَیها. (1)

چون تو شهادت خداوند به پاک بودن حضرت زهرا سلام اللَّه علیها را رد کرده ای و شهادت مردم را بر علیه او پذیرفته ای.

همانطور که اکنون حکم خدا و رسول خدا که «فَدَک» را ملک حضرت فاطمه قرار داده اند رد نموده ای و شهادت یک اعرابی که بر پشت پای خود بول می کند را پذیرفته ای.

در این حال مهاجرین و انصار که اطراف ابوبکر و عمر نشسته بودند به همدیگر نگاه کردند و گفتند: به خدا قسم علی بن ابیطالب راست می گوید.

تا اینجا حضرت علی علیه السلام بر آنها ثابت کرد که ردِّ قول فاطمه ردِّ قول خدا و رسول خدا است و شاهد خواستن از فاطمه امری اشتباه می باشد.

روز دیگر حضرت فاطمه علیها السلام، برای اثبات حق خود حضرت علی علیه السلام و اُم اَیْمَن را برای ادای شهادت در مسجد حاضر نمودند، اُم اَیْمَن برای شهادت حاضر شد و گفت: شما را به خدا قسم می دهم آیا از رسول خدا شنیده اید که فرمود: فاطمه سرور زنان اهل بهشت است، عمر و ابابکر گفتند: بله شنیده ایم.

ص: 22

آیا شما از رسول خدا شنیده اید که فرمود: اُم اَیْمَن یک زن بهشتی است، گفتند: بله شنیده ایم.

اُم اَیْمَن گفت: پس آیا ممکن است فاطمه که سرور زنان بهشت است و من که یک زن بهشتی هستم دروغ بگوییم.

عمر گفت: اُم اَیْمَن این حرفها را رها کن بگو بدانم بر چه چیزی شهادت می دهی؟!

آنگاه اُم اَیْمَن در مقام شهادت گفت: من در خانه ی حضرت فاطمه علیها السلام در حضور رسول اللَّه نشسته بودم که جبرئیل از طرف خداوند پیام آورد:

«وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ»

حق خویشاوندان را عطا کن.

و بدنبال آن حضرت رسول اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم «فَدَک» را به فاطمه عطا کردند و حضرت علی و من را بر این مطلب شاهد گرفتند.

بعد از شهادت اُم اَیْمَن، حضرت علی علیه السلام هم به همین صورت شهادت دادند.

اما آنها برای ردِّ این شهادت چاره ای جز تهمت نداشتند به همین خاطر عمر گفت: اُم اَیْمَن یک زن است و شهادت یک زن کافی نیست وَ أمّا عَلیّ فَیَجُرُّ إلی نَفْسه و اما علی در این شهادت نفع می برد پس به سوی خودش می کشد. (1)

(به خدا پناه می بریم از این حرفهای زشت و تهمتهای دروغ به ولیّ خدا).

بعد از این احتجاجات واضحه و ردّ آن توسط غاصبین خلافت، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام برای احقاق حق خود به صورت دیگر استدلال نموده و خطاب به ابوبکر و عمر فرمودند: شما اقرار می کنید که «فَدَک» ملک رسول اللَّه بوده و قبول دارید که من

ص: 23

تنها فرزند و وارث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشم، پس مالکیت «فَدَک» بعد از پدرم رسول اللَّه به عنوان ارث به من می رسد. ولی ابوبکر که ظاهراً از قبل خود را برای چنین استدلالی آماده کرده بود در جواب حضرت زهرا علیها السلام به یک حدیث ساختگی تمسک جست و گفت: من از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیدم که حضرت فرمودند:

نَحْنُ مَعاشِرَ الْاَنْبِیاء لا نُوَرِّثُ؛ (1)

ما گروه انبیاء ارث نمی گذاریم.

حضرت زهرا علیها السلام در جواب این حدیث ساختگی به قرآن استدلال نموده و فرمودند: ای پسر ابی قحافه آیا در کتاب خدا چنین آمده که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم ارث نبرم.

مگر قرآن نمی فرماید:

«وَ وَرِثَ سُلَیمانُ داوُودَ» (2)

حضرت داود از حضرت سلیمان ارث بُرد.

و در سرگذشت یحیی بن زکریا علیهما السلام نقل فرموده که:

«فَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ولیّاً یَرِثُنی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوب» (3)

خدایا از جانب خود فرزندی به من ببخش که از من و از آل یعقوب ارث ببرد.

و بعد از استدلال به پنج آیه از قرآن کریم (4) فرمودند:

أَفَخَصَّکُمُ اللَّه بِآیَةٍ أَخَرَجَ أَبِی مِنْها أَمْ تَقُولُونَ إنَّ أَهْلَ مِلَّتَینِ لا یَتَوارِثانِ أَوَ لَسْتُ أَنَا وَ أَبِی مِنْ أَهْلِ مِلَّةٍ واحِدَةٍ أَمْ أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْآنِ

ص: 24

مِنْ أَبِی وَ بْنِ عَمِّی.

آیا خداوند اختصاصاً برای شما آیه ای فرستاده که پدرم را از آن استثناء کرده باشد؟! و یا اینکه می گویید اهل دو ملت از یکدیگر ارث نمی برند و من و پدرم اهل یک ملت و آئین نیستیم؟! یا شما به خاص و عام قرآن از پدرم و پسر عمویم علی علیه السلام داناتر هستید؟!.

حضرت زهرا علیها السلام با استدلال به قرآن برای همگان ثابت نمودند که این حدیث، سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نیست چون با قرآن تناقض دارد. بلکه این سخن خود ابابکر است که آن را به دروغ به رسول اللَّه نسبت می دهد تا «فَدَک» را غصب نماید.

امّا مثل اینکه گوشهای خلفاء غاصب کر گردیده و بر قلبهای آنان مهر زده اند و آنها قصد عمل کردن به آیات قرآن و دستورات رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را ندارند. و حضرت زهرا علیها السلام با دلی پر از غم و حالتی پریشان به منزل بازگشتند و باز با امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه به مشورت پرداختند.

حضرت علی علیه السلام راه جدیدی را ارائه داده و به حضرت زهرا علیها السلام فرمودند:

در زمانی که ابوبکر تنها باشد (عمر در کنار او نباشد) پیش او برو و به او بگو: تو ادعا می کنی که جای پدرم نشسته ای و جانشین پدرم هستی، حال اگر «فَدَک» از آن تو بود و من از تو تقاضا می کردم که «فَدَک» را به من ببخشی بر تو لازم بود که آن را به من برگردانی.

حضرت زهرا علیها السلام فردا برای اجرای پیشنهاد امیرالمؤمنین به مسجد آمده و به صورتی با ابوبکر سخن گفتند که ابوبکر تسلیم گردید و نوشت که باید فَدَک به حضرت زهرا علیها السلام برگردد.

حضرت زهرا علیها السلام نامه ردّ «فَدَک» را گرفته و در حالی از مسجد خارج شدند که نامه در دستانشان بود اما عمر از راه رسید و گفت: ای دختر محمّد این کتابت چیست؟ حضرت زهرا علیها السلام جواب دادند نامه ای است که ابوبکر در ردّ فَدَک برای من نوشته

ص: 25

است، عمر نامه را طلب نمود و حضرت زهرا علیها السلام از دادن نامه ابا کردند.

فَرَفَسَها بِرِجْلِهِ وَ کانَتْ حامِلَةٌ بِإبْنٍ اِسْمُهُ الْمُحْسِنُ فَأسْقَطَتْ الْمُحْسِنَ مِنْ بَطْنِها ثُمَّ لَطَمَها فَکَأَنِّی اَنْظُرُ إلی قُرْطٍ فِی اُذُنِها حِینَ نُفَقَتْ ثُمَّ أَخَذَ الْکِتابَ فَخَرِقَه. (1)

پس عمر با لگد به حضرت زهرا سلام اللَّه علیها جسارت کرد در حالی که او به فرزندش محسن حامله بود و محسن را سقط کرد. سپس با سیلی به صورت حضرت فاطمه زد و گویا من (امام صادق) می بینم که گوشواره در گوش مادرم در اثر آن سیلی شکسته شده است، پس عمر نامه را گرفت و پاره کرد.

آنگاه حضرت زهرا علیها السلام در آن حال به او نفرین کردند و فرمودند:

بَقَرَ اللَّه بَطْنَکَ کَما بَقَرْتَ صَحِیفَتِی.

خداوند شکمت را پاره کند همانطور که نامه مرا پاره کردی.

و اما زمانی که حضرت زهرا علیها السلام احساس کردند تمام راهها برای برگرداندن فَدَک که مقدمه بازگشت خلافت به حضرت علی علیه السلام بود بسته است، و عمر و ابابکر تصمیم بر غصب خلافت و «فَدَک» دارند، برای اتمام حجت بر مردم و بیدار کردن تمام مسلمانان جهان در تمام اعصار به مسجد تشریف آوردند و در حضور مهاجر و انصار و غاصبین خلافت خطبه ای با فصاحت و بلاغت کامل ایراد نمودند.

شما می توانید متن عربی و ترجمه خطبه را در فصل پنجم کتاب مطالعه فرمائید.

ص: 26

ص: 28

جلگه وسیع حاصلخیزی را که در شمال مدینه به فاصله سی دو فرسنگی (1) آن قرار دارد «وادی خَیْبَر» می نامند و پیش از بعثت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، ملت یهود برای سکونت و حفاظت خویش در آن نقطه، دژهای هفتگانه محکمی ساخته بودند از آنجا که آب و خاک این منطقه برای کشاورزی آمادگی کاملی داشت، ساکنان آنجا در امور زراعت و جمع ثروت و تهیه سلاح و طرز دفاع، مهارت کاملی پیدا کرده بودند و آمار جمعیت آنها بالغ بر بیست هزار نفر بود، و میان آنها مردان جنگاور و دلیر فراوان به چشم می خورد (2).

جرم بزرگی که یهودیان خَیْبَر داشتند، این بود که تمام قبائل عرب را برای کوبیدن حکومت اسلام تشویق کردند و سپاه شرک با کمک مالی یهودیان خَیْبَر، در یک روز از نقاط مختلف عربستان حرکت کرده خود را به پشت مدینه رسانیدند. در نتیجه، جنگ احزاب (خندق) رخ داد و سپاه مهاجم با تدابیر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و جانفشانی یاران او پس از

ص: 29

یک ماه توقف در پشت خندق، متفرق شدند و به وطن خود از آن جمله یهودیان خَیْبَر به خَیْبَر باز گشتند و مرکز اسلام آرامش خود را باز یافت. نا جوانمردی یهودیان خَیْبَر، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را بر آن داشت که این کانون خطر را برچیند، و همه آنها را خلع سلاح کند.

زیرا بیم آن می رفت که این ملت لجوج و ماجراجو، بار دیگر با صرف هزینه های سنگین، بت پرستان عرب را بر ضد مسلمانان برانگیزند، و صحنه نبرد احزاب بار دیگر تکرار شود. بخصوص تعصب یهود نسبت به آئین خود، بیش از علاقه مردم قریش به بت پرستی بود، و برای همین تعصب کور بود که هزار مشرک اسلام می آورد، ولی یک یهودی حاضر نبود دست از کیش خود بردارد.

خلاصه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمان داد که مسلمانان برای تسخیر آخرین مراکز یهود در سرزمین عربستان آماده شوند و پرچم سفیدی به دست حضرت علی علیه السلام داد و فرمان حرکت را صادر نمود و رهبر بزرگ اسلام با هزار و شش صد سرباز که دویست سواره نظام در میان آنها بود به سوی خَیْبَر پیشروی کرد (1).

در میان این جمعیت بیست هزار نفری، دو هزار مرد جنگی و دلاور به چشم می خورد که فکر آنها از نظر آب و ذخائر غذایی کاملا آسوده بود، و در انبارها، ذخایر زیادی داشتند.

نخستین کاری که برای تسخیر این دژهای محکم صورت گرفت این بود که تمام نقاط حساس و راهها به وسیله سربازان اسلام به صورت مخفیانه و شبانه اشغال گردید که نگهبانان برجها نیز از این کار آگاهی نیافتند و صبحگاهان که کشاورزان «خَیْبَر» با لوازم کشاورزی از قلعه ها بیرون آمدند چشمهای آنها به سربازان دلیر و مجاهد اسلام افتاد و آنها با دیدن این منظره با ترس و وحشت پا به فرار گذاردند و به دژها پناه بردند و در داخل دژها شورای جنگی تشکیل گردید. و نتیجه شورا این بود که زنان و کودکان را در یکی از دژها، و ذخائر غذایی را در دژ دیگر جای دهند.

دلیران و جنگاوران هر قلعه با سنگ و تیر از بالا دفاع کنند و قهرمانان هر دژ در موقع خاصی از دژ بیرون آیند و در بیرون دژ با دلیران اسلام بجنگند.

دلاوران یهودی با این نقشه توانستند مدت یک ماه در برابر ارتش نیرومند اسلام مقاومت کنند به طوری که گاهی برای تسخیر یک دژ ده روز تلاش انجام می گرفت و نتیجه ای به دست نمی آمد.

یکی از سرداران بزرگ اسلام به نام «محمود بن مسلمه انصاری» (1) و زخمی گشتن پنجاه تن از سربازان اسلام تمام شد.

شورای نظامی تصویب نمود که پس از فتح دژ نَاعِم، سربازان متوجه قلعه «قَمُوص» شوند. ریاست این دژ با فرزندان «أَبِی الْحَقِیق» بود. این دژ نیز با فداکاری سربازان اسلام گشوده شد و «صفیه» دختر «حُیَیّ بن أَخْطَب» که بعدها در ردیف زنان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم قرار گرفت، اسیر گردید. این پیروزی بزرگ روحیه سربازان اسلام را تقویت کرد و رعب و وحشت بر قلوب یهودیان مستولی گشت. ولی مسلمانان از نظر مواد غذایی در مضیقه عجیبی بودند به طوری که برای رفع گرسنگی، از گوشت برخی از حیوانات که خوردن گوشت آنها مکروه است استفاده می نمودند. و دژی که مواد غذایی فراوانی در آنجا بود هنوز به دست مسلمانان نیفتاده بود.

و بنا بر نقل طبری، (1) عمر، پس از بازگشت از صحنه نبرد، با توصیف دلاوری و شجاعت فوق العاده فرمانده دژ مَرْحَب، یاران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را مرعوب می ساخت. این وضع، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و یاران او را سخت ناراحت کرده بود. در این لحظات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم افسران و دلاوران ارتش را گرد آورد و جمله ارزنده زیر را که در صفحات تاریخ ضبط است فرمودند:

لَاَعْطِِینَّ الرّایه غَدَاً رَجُلاً یُحِبُّ اللَّه وَ رَسُولَه وَ یُحِبُّهُ اللَّه وَ رَسُوُلُهُ یفْتَحُ اللَّه عَلی یدَیه لَیسَ بِفَرَّارٍ. (2)

این پرچم را فردا به دست کسی می دهم که خدا و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را دوست دارد و خدا و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم هم او را دوست دارند و خداوند این دژ را به دست او می گشاید او مردی است که هرگز پشت به دشمن نکرده و از صحنه نبرد فرار نمی کند.

و بنا بر نقل طبرسی و حلبی، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم چنین فرمودند: «کَرّارٌ غَیْرُ فَرّار»، یعنی به سوی دشمن حمله کرده و هرگز فرار نمی کند.

این جمله که حاکی از فضیلت و برتری و شهامت آن سرداری است که قرار بود فتح و پیروزی به دست او صورت بگیرد، غریوی از شادی توأم با اضطراب و دلهره در میان ارتش و سرداران سپاه برانگیخت. هر فردی آرزو می کرد که این مدال بزرگ نظامی نصیب وی گردد و این قرعه به نام او افتد.

و دو سردار شکست خورده با گردنهای کشیده (1) متوجه دستور پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شده می خواستند هر چه زودتر بفهمند که این پرچم پر افتخار به دست چه کسی داده خواهد شد.

سکوت پر انتظار مردم، با جمله پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم که فرمودند: «علی کجاست؟» در هم شکست. در پاسخ او گفته شد: دچار چشم درد گردیده و در گوشه ای در حال استراحت است. پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمودند: او را بیاورید، طبری می گوید: علی را بر شتر سوار نموده و در برابر خیمه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرود آوردند. این جمله حاکی است عارضه چشم به قدری سخت بوده که سردار را از پای درآورده بود.

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم دستی بر دیدگان او کشید و در حق او دعا نمود. این عمل و آن دعا، مانند دم مسیحایی آن چنان اثر نیک در دیدگان او گذارد که سردار نامی اسلام تا پایان عمر به چشم درد مبتلا نگردید.

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم پرچم را به دست حضرت علی علیه السلام دادند. و چنین یاد آور شدند که قبل از جنگ نمایندگانی را به سوی سران دژ اعزام بدارد و آنها را به آئین اسلام دعوت نماید. اگر آن را نپذیرفتند آنها را به وظایف خویش تحت لوای حکومت اسلام آشنا نماید که باید خلع سلاح شوند و با پرداخت جزیه در سایه حکومت اسلامی آزادند زندگی کنند و اگر به هیچ کدام گردن ننهادند با آنان بجنگد. آخرین جمله ای که مقام فرماندهی بدرقه راه علی ساختند این چنین بود:

لَئِنْ یهْدِی اللَّه بِکَ رَجُلاً واحِداً خَیرٌ مِنْ اَنْ یکُونَ لَکَ حُمْرُ النِّعَمِ. (2)

هرگاه خداوند یک فرد را به وسیله تو هدایت کند بهتر از این است که مالک چهارپایان (شتران) سرخ موی باشی.

آری پیامبر عالی قدر اسلام صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در بحبوحه جنگ، باز در فکر راهنمایی مردم بود و همین می رساند که تمام این نبردها برای هدایت مردم بوده است.

ص: 34

و یهود، وحشت عجیبی در دل ناظران پدید آورد ناگهان شمشیر برنده و کوبنده قهرمان اسلام، بر فرق مَرْحَب فرود آمد و سپر و کلاه خود و سنگ و سر را تا دندان دو نیم ساخت، این ضربت آن چنان سهمگین بود که برخی از دلاوران یهود که پشت سر مَرْحَب ایستاده بودند، پا به فرار گذارده، به دژ پناهنده شدند، و عده ای ماندند، که در جنگ تن به تن به دست حضرت علی علیه السلام کشته شدند.

علی علیه السلام یهودیان فراری را تا در حصار تعقیب نمود. در این کشمکش یک نفر از جنگجویان یهود با شمشیر بر سپر حضرت علی علیه السلام زد و سپر از دست ایشان افتاد. امیرمؤمنان حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام فوراً متوجه در قلعه گردید و آن را با قدرت الهی از جای کند و به جای سپر استفاده نمود. در نتیجه قلعه ای که مسلمانان ده روز پشت آن معطل شده بودند در مدت کوتاهی به دست توانای حضرت علی علیه السلام گشوده شد.

حال برای اینکه به عظمت کار پی ببرید به نظر چند تن از تاریخ نویسان درباره در قلعه خَیْبَر توجه کنید.

پرتاب کردم، مردی پرسید: آیا سنگینی آن را احساس نمودی؟ گفتم به اندازه سنگینی که از سپر خود احساس می کردم. نویسندگان سیره، مطالب شگفت انگیزی درباره کندن در خَیْبَر و خصوصیات آن، در رشادتهای حضرت علی علیه السلام نوشته اند.

این حوادث هرگز با قدرت های معمولی بشری وفق نمی دهد. أمیر مؤمنان خود در این باره توضیح داده و شک و تردید را از بین برده اند. آن حضرت در پاسخ شخصی چنین فرموده اند:

ما قَلَعْتُها بِقُوَّةٍ بَشَرِیة وَلکِنْ قَلَعْتُها بِقُوَّةٍ إِلهِیَّةٍ وَ نَفْسٍ بِلِقاءِ رَبِّها مُطْمَئِنَّةٍ راضِیةٍ (1).

من هرگز آن در را با نیروی بشری از جا نکندم، بلکه در پرتو نیرویی الهی و با نفسی که به ملاقات با خدایش مطمئن و خشنود است، این کار را انجام دادم. (2)

پرتو جانبازی او پیروزی بزرگی را نصیب ما کرد.

3. روزی که قرار شد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم با سران نجران به مباهله بپردازد، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم دست علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را گرفت و گفت:

اللَّهُمَّ هؤُلاءِ أَهْلِی (1)

است و از این رو به صورت خالص ملک آن حضرت شد

… وَ فِیها عَینٌ فَوّارَةٌ وَ نَخِیلٌ کَثِیرَةٌ (وَ هِی الَّتِی قالَتْ فاطِمَة رَضِی اللَّه عَنْها إنَّ رَسُولَ اللَّه نَحَلَنِیها فَقالَ اَبُوبِکرُ اُرِیدُ لِذلِکَ شُهُوداً وَ لَها قِصَّةٌ)؛ …

و این سرزمین دارای چشمه ای جوشان و درختان خرمای فراوان بود … (1).

تاریخ نویس مشهور اهل سنّت محمّد بن جریر طبری (متوفای 310 ه ق) در تاریخ الامم و الملوک می نویسد: … رسول اللَّه اهالی خَیْبَر را در قلعه های خودشان به نام های «وَطِیح و سَلَالِم» محصور کرد، تا جایی که یقین به هلاکت و نابودی خود کرده، از حضرت در خواست کردند که آنان را از آنجا کوچ دهد تا بدین وسیله خون خود را حفظ کنند. حضرت با درخواست آنان موافقت کرد. سپس پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بر تمام اموال آنان دست گذاشته و نواحی «شق و نَطَاة و کَتِیبة» و تمامی دژها و قلعه ها را غیر از قلعه «وَطِیح و سَلَالِم» تصرف کرد.

اهالی «فَدَک» که از این ماجرا خبردار شدند نماینده ای نزد حضرت فرستادند و درخواست کردند که همین رفتار را با آنان نیز داشته باشد، و بدین وسیله خون و جانشان را حفظ کرده، و دست از اموال خویش برداشتند. حضرت با پیشنهاد آنان موافقت کرد. فردی که بین آنان و حضرت رسول وساطت می کرد «مُحَیِّصَة بن مسعود» هم پیمان قبیله بنی حارثه بود هنگامی که کار اهالی خَیْبَر به انجام رسید از حضرت خواستند که با آنان بر نصف اموالشان مصالحه کند و گفتند: ما نسبت به این سرزمین از شما آشناتریم و بهتر می توانیم آنجا را آباد و سرسبز کنیم.

حضرت بر مبنای نصف با آنان مصالحه کرده، قرار گذاشت که این اختیار را داشته باشد که هرگاه خواست آنان را از این سرزمین بیرون کند و حق اخراج آنها را داشته باشد. اهالی «فَدَک» نیز به همین گونه با آن حضرت مصالحه کردند. خَیْبَر «فَیْ ء» و متعلق به مسلمانان بود، ولی «فَدَک» از آن رسول خدا بود زیرا آنان تاخت و تازی نسبت به آنجا نداشتند (2).

ص: 39

تصویر

آیا ، خیبر ، که یادآور نام با عظمت رسول اکرم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و نشانه پیروزی اسلام بر یهود و شجاعت های حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام است ، باید به فراموشی سپرده شود ؟!

ص: 42

تصویر

چشمه ای که در خیبر به دست حضرت علی علیه السلام جاری شده و به چشمه علی معروف است اکثر چشمه های خیبر بر اثر بی توجهی خشکیده است .

ص: 43

تصویر

سقف فرو ریخته و قلعه خیبر د و خانه های ویران شده پائین قلعه ، نشانه توطئه ی دیگری از وهابیت در جهت محو نمودن آثار تاریخی باقیمانده اسلام از زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است

ص: 44

ص: 46

ما بحث را از این جا به بعد با طرح سؤال ادامه می دهیم. سؤالاتی که ممکن است در ذهن هر طالب حقیقتی درباره مسأله «فَدَک» پیش بیاید و بعد از طرح سؤال، با استفاده از کتب شیعه و اهل سنّت در صدد پاسخ گویی با جوابهای متعدد و قانع کننده بر آمده ایم.

وَلکِنَّ اللَّهَ یسَّلِطُ رُسُلَهُ عَلی مَنْ یَشاءُ وَاللَّهُ عَلی کُلِ شَی ءٍ قَدِیر» «ما أَفاءَ اللَّه عَلی رَسُولِهِ مِنْ اَهْلِ الْقُری فَلِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتمی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَی لا یکُونَ دُوْلَةً بَینَ الاَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما اتیکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهیکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّه إِنَّ اللَّه شَدِیدُ الْعِقابِ». (1)

خداوند هر غنیمتی از آنان (یهودیان بَنِی النَّضِیر) به رسول خود بر گردانید، بدون جنگ شما بود. و شما بر اموال آنان هیچ اسب و شتری نتاختید، لکن خداوند رسولان خود را بر هر کس که بخواهد مسلّط می گرداند و او قادر بر هر چیزی می باشد.

آنچه خدا از اموال اهل قری به رسول خود برگردانید از آنِ خدا و رسول او و از آنِ خویشان رسول و فقیران و مساکین و درماندگان در راه است تا اموال بین توان گران دست به دست نچرخد و هر دستوری که رسول به شما داد بگیرید و از هر گناهی نهیتان کرد آن را ترک کنید و از خدا بترسید که خدا عقابی سخت دارد.

برای روشن شدن ترجمه آیه، أوّل باید معنای «فَیْ ء» بیان شود.

«فَیْ ء» مصدر فاء، یفی ء و در لغت به معنای «رجوع و بازگشت» می باشد و چون پیامبر و امام علیهما السلام مالک حقیقی تمام اموال می باشند زمانی که صاحبان اراضی و املاک بدون جنگ و خونریزی تسلیم شوند این اموال دوباره به آن بزرگواران بر می گردد و ملک خاص آنها می شود که در اصطلاح به آن «فَیْ ء» می گویند.

و آیه شریفه «وَ ما أَفاءَ اللَّه عَلی رَسُولِهِ» تصدیق بر این مطلب دارد که فَیْ ء سرزمینی است که «بلا خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ» بدون جنگ و خونریزی به دست پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم رسیده و مالک آن، ایشان می باشند.

ص: 48

علاّمه طباطبایی در «تفسیر المیزان» ذیل آیه دوّم، این چنین می فرماید:

این آیه در مقام بیان مصرف فَیْ ء است که در آیه أوّل ذکر شده، از ظاهر این آیه بر می آید که می خواهد موارد مصرف فَیْ ء در آیه قبلی را بیان کند و فَیْ ء در آن آیه را که خصوص بنی النضیر بود به همه فَیْ ءهای دیگر عمومیت دهد و بفرماید: حکم فَیْ ء مخصوص فَیْ ء بنی النضیر نیست، بلکه همه فَیْ ءها همین حکم را دارد.

سپس فرموده: «فَلِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ» یعنی قسمتی از فَیْ ء مخصوص خدا و قسمتی از آن مخصوص رسول خداست. منظور از اینکه گفتیم مخصوص خداست این است که باید زیر نظر رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در راه رضای خدا صرف شود و آنچه سهم رسول خدا است در مصارف شخصی آن جناب مصرف شود.

سپس فرموده: «وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتمی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ» منظور از ذی القربی خویشانِ رسول خدا و دودمان آن جناب است. معنا ندارد که ما آن را به قرابت عموم مؤمنین حمل کنیم و مراد از یتامی و مساکین و ابن سبیل هم، یتیمان و مساکین و ابن السبیل اهل بیت می باشند و از اهل بیت نیز در این زمینه روایت رسیده است (1).

قالَ عَلی بْنِ الْحُسَینِ علیه السلام: هُمْ قُرَبائُنا وَ مَساکِینُنا وَ اَبْناءُ سَبِیلِنا. (2)

امام چهارم حضرت زین العابدین علیه السلام فرمودند: منظور این آیه قُرَبای ما و مسکینان ما و ابن السبیل ما می باشد.

و روایتی به همین مضمون از حضرت علی علیه السلام نیز نقل شده است.

و اهل قَری عبارت بودند از بَنِی النَّظِیرِ و بنی قُرَیْظَة (که در مدینه بودند) و اهل «فَدَک» (که سرزمینی است در سه میلی مدینه) و اهل خَیْبَر و دهات عُرَیْنَة و یَنْبُع، که خدای تعالی اختیار اموال اینان را به رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم سپرد، تا بر هر نحوی که خواست در آن حکم کند و خبر داد که تمامی این اموال ملک شخصی اوست و لذا وقتی عده ای اعتراض کردند که چرا پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم این اموال را تقسیم نمی کند؟ در پاسخشان آیه مذکور نازل شد. (1)

ابن ابی الحدید روایت کرده که ابوبکر گفت: ابو زید عُمَر بن شَبَّة از حیَّان بن بشْر از یحیی بن آدم از ابن ابی زائده از محمّد بن اسحاق از زُهْرِی روایت کرده که گوید: تعدادی از اهالی خَیْبَر در حصار خود باقی مانده و از رسول خدا درخواست کردند که خونشان را نریزد و به آنان اجازه دهد تا از آن سرزمین کوچ کنند. حضرت با درخواست آنان موافقت فرمود. اهالی «فَدَک» از این قرار داد با خبر شدند و درخواست کردند که با آنان نیز بدین گونه رفتار شود و حضرت با تقاضای ایشان موافقت فرمود.

وَ کانَتْ لِلنَبِّی خاصَّه لِأَنَّهُ لَمْ یُوجَفْ عَلَیها بِخَیلٍ وَ لا رِکابٍ (2)

و از آنجا که «فَدَک» با قهر و غلبه و تاخت و تاز لشکر اسلام فتح نشده بود تمامی آن ملک خاص رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشد.

و فخر رازی نیز گفته است: خداوند این آیات را در جواب اصحاب فرستاد و بیان نمود که، غنیمت با «فَیْ ء» فرق می کند زیرا در مورد تحصیل غنیمت شما مسلمین سختی و مشقت تحمل کرده اید و با جنگ و لشکر کشی بر آن مسلط شده اید، بر خلاف «فَیْ ء» که دشمن خود تسلیم شده است، پس امر آن به رسول خدا واگذار گردیده و در هر مصرفی که وی مصلحت بداند آن را خرج می کند (3).

ص: 50

حضرت فاطمه علیها السلام بخشید و تا زمان رحلت رسول اکرم به مدّت سه سال «فَدَک» در ملکیت و اختیار حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بود.

در اینجا به یازده دلیل اشاره می کنیم:

علی بن موسی الرّضا علیه السلام فرمودند: اما قول خداوند «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه»؟

دلالت می کند بر اینکه خصوصیتی در اهل بیت است که خداوند ایشان را به این خصوصیت مختص نموده و آنها را بر امت برگزیده است.

زمانی که این آیه بر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نازل شد، فرمودند: فاطمه را به پیش من بخوانید و چون حضرت فاطمه خدمت پدر رسیدند، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمودند:

یا فاطِمَةُ فَقالَتْ: لَبَیکَ یا رَسُولَ اللَّه فَقالَ: هذِهِ فَدَک هِی مِمَّا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْها بِخَیلِ وَ لا رِکابٍ وَ هِی لِی خاصَّةً دُونَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَدْ جَعَلْتُها لَکِ لِما أَمَرَنِی اللَّه تَعالی بِهِ فَخُذیها لَکِ وَ لِوُلْدِکِ. (1)

ای فاطمه این فَدَک از اموالی است که بدون جنگ و لشکر کشی به دست ن رسیده است و ملک خاص من است و مسلمانان در آن حقی ندارند و با امر خداوند آن را برای تو قرار دادم پس فَدَک را بگیر تا از آنِ تو و فرزندان تو باشد.

اکنون به تفسیر آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» در کتب اهل سنّت توجه کنید:

عبدالرّحمن جلال الدین سیوطی (2)، ذیل آیه شریفه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» می گوید: بزاز و ابویعلی و ابن ابی حاتم و ابن مردویه از ابوسعید خُدْرِی روایت می کنند:

هنگامی که آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» نازل شد پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فاطمه را طلبید و «فَدَک» را به او بخشید.

ابن مردویه از ابن عباس روایت نموده: هنگامی که آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» نازل شد رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم «فَدَک» را به فاطمه بخشید.

ص: 54

هیثمی در کتاب خود (1) از ابوسعید خُدْرِی نقل می کند:

لَمَّا نَزَلَتْ «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» دَعا رَسُولُ اللَّه فاطمَه وَ اَعْطاها فَدَکاً

«چون آیه شریفه نازل شد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فاطمه را صدا زد و «فَدَک» را به او عطا نمود.»

هیثمی می گوید که طبرانی نیز این روایت را نقل کرده است.

ذهبی (2)، این روایت را ذکر کرده و آن را روایتی صحیح دانسته است.

متّقی (3) از ابوسعید چنین روایت کرده:

چون آیه شریفه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» نازل شد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمودند: ای فاطمه «فَدَک» از آن تو می باشد. (4)

و خالص رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشد.

فَنَزَلَ جِبْرِئیلُ فَقالَ: إنَّ اللَّه عَزَّوَجَّلَ یأْمُرُکَ أَنْ تُؤْتِی ذَوی الْقُرْبی حَقَّه فَقالَ یا جِبْرِئیلُ: وَ مَنْ قُرَبایی وَ ما حَقّها؟ قالَ: فاطِمَه فَاعْطِها حَوائِطُ فَدَک وَ ما للَّه وَ لِرسُولِه فیها.

جبرئیل نازل شد و گفت: خداوند عزّو جلّ تو را امر می کند که حَقِّ ذِی الْقُرْبی را عطا فرمائی، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمود: ای جبرئیل خویشان من چه کسانی هستند و حق آنها چیست؟ گفت منظور از ذوی القربی، فاطمه علیها السلام می باشد، پس فَدَک و آنچه برای خدا و رسول خدا در آن می باشد به او عطا کن.

فَدعا رَسُولُ اللَّه فاطِمَةَ وَ کَتَبَ لَها کِتاباً جاءَتْ بِه بَعدَ مَوْتِ اَبیها الی ابی بَکر وَ قالَتْ: هذا کِتابُ رَسُولِ اللَّه لی وَ لِإِبْنی. (1)

آنگاه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فاطمه را صدا زدند و سند فَدَک را به نام وی نوشتند که البته بعدا ایشان با این قباله در مقابل ابابکر احتجاج کرده و فرمودند این نوشته رسول خدا برای من و فرزندان من است.

ب) تفسیر عَیَّاشِی: عبدالرحمن از امام صادق علیه السلام چنین روایت کرده که امام صادق فرمودند: چون آیه شریفه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه وَ الْمِسْکِینَ» نازل شد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمودند: ای جبرئیل مسکین را شناختم ولی بگو منظور از ذوی القربی کیست؟ جبرئیل گفت: آنها خویشان تو می باشند. پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، حسن و حسین و فاطمه را صدا زدند و فرمودند: پروردگارم به من امر فرموده که عطا کنم به شما آن چیزهایی را که خداوند به من برگردانده است و من «فَدَک» را به شما عطا کردم. (2)

ج) تفسیر عَیَّاشِی: اَبَان بن تَغْلِب می گوید: خدمت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم:

ص: 56

آیا رسول خدا «فَدَک» را به فاطمه عطا کردند؟

قال: کانَ لَها مِنَ اللَّه. (1)

خداوند فاطمه را مالک فَدَک قرار داد.

در بحارالأنوار، جلد 29، از صفحه 105 الی 129 و در صفحه 195 و همچنین در عوالم العلوم، جلد 11/2، صفحه 612 الی 622 روایات متعددی در تفسیر و توضیح آیه شریفه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» و اعطای «فَدَک» به حضرت زهرا علیها السلام نقل شده است.

ضمنا علاّمه مجلسی می فرماید: سیّد بن طاووس (2) از قول محمّد بن عباس بن علی بن مروان در کتاب تفسیرش چنین نقل می کند که:

حدیث «فَدَک» در تفسیر قول خداوند «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» از بیست طریق روایت شده است (3).

وَ قَالَ الْعلامَّةُ الْمَجلِسی: فَدَعا رَسُولُ اللَّه فاطِمَةَ وَ کَتَبَ لَها کِتابَاً جاءَتْ بِهِ بَعْدَ وَفاةِ اَبْیها اِلی ابِی بَکر وَ قالَتْ: هذا کِتابُ رَسُولِ اللَّه لِی وَ لِاِبْنِی. (1)

علامّه مجلسی می گوید: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حضرت فاطمه علیها السلام را خواست و برای او (فَدَک) را نوشت و ایشان بعد از رحلت رسول اللَّه آن کتابت را پیش ابابکر آورد و گفت: این نوشته رسول خدا برای من و فرزندان من است.

مرحوم حاج شیخ عباس قمی نیز در سفینة البحار این مسأله را ذکر نموده اند (2).

مِنْ قُرَیشٍ وَ سائِرِ الْمُهاجِرینَ وَ الانْصارِ وَ سائِرِ العَرَبِ، وَ تَفِله فِیها وَ تَمْزِیقِهِ اِیاها … (1)

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام شکایت می کنند: از عمر و از آن ستمهایی که از جانب او رسیده و از ابابکر و از گرفتن فَدَک، و جعل حدیث ما انبیاء ارث نمی گذاریم … و از قول رفیقش عمر که گفت: نوشته ای که گفتی پدرت درباره فَدَک به تو داده بیاور و از گرفتن آن نامه و نشان دادن آن بر تمام مردم از مهاجرین و انصار و از آب دهان انداختن به آن نامه و پاره کردن آن و …

وَکیلِ فَاطِمَةَ علیها السلام فَأخْرَجَهُ مِنْ فَدَک. (1)

چون پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از دنیا رفتند، ابوبکر به جای ایشان نشست، و کسی را به سوی وکیل فاطمه در فَدَک فرستاد، پس او را از فَدَک بیرون کرد …

امام صادق علیه السلام در یک روایت طولانی می فرماید: … پس ابوبکر ورقه ای را (وسائل نوشتن) را طلبید و رد فَدَک را برای حضرت زهرا علیها السلام نوشت، هنگامی که حضرت نامه را گرفته و از نزد ابابکر خارج شدند در بین راه با عمر برخورد کردند، عمر گفت: ای دختر محمّد، این نوشته ای که در دست داری چیست؟ حضرت جواب دادند: این نامه ای است که ابوبکر به عنوان ردّ فَدَک برای من نوشته است …

البته این مضمون در روایات و کتب مختلف شیعه و سنّی ذکر شده است و ما به ذکر بعضی از منابع این روایات اکتفا می نماییم:

آری از تمام آنچه آسمان بر آن سایه افکنده است فَدَک در دست ما بود که گروهی بر آن بخل ورزیدند. (آن را از ما غصب کردند) و دیگران بخشش نموده و از آن گذشتند و بهترین حاکم خداوند می باشد.

والی مدینه نوشته، این چنین نقل کرده است: پیامبر خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم سرزمین «فَدَک» را به فاطمه بخشید و آن را به او هدیه داد. این عملی ظاهر و معروف و شناخته شده بود که در بین افراد خاندان رسول خدا هیچ گونه اختلافی در آن وجود نداشت. (1)

5. احمد بن عبد العزیز جوهری، مؤلف کتاب «السّقیفه» می نویسد:

هنگامی که عمر بن عبدالعزیز زمام امور را به دست گرفت نخستین مظلمه ای را که به صاحبانش پس داد این بود که «فَدَک» را به حسن بن حسن بن علی علیه السلام باز گردانید. (2) از این جمله استفاده می شود که «فَدَک» ملک دختر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بوده است.

6. ابن ابی الحدید، شأن نزول آیه را درباره «فَدَک» از ابی سعید خُدْرِی نقل کرده است. و در فصلی که برای تحقیق این موضوع در شرح نهج البلاغه اختصاص داده است از مذاکره ای که با استاد مدرسه غربی بغداد داشته، استفاده می شود که: وی معتقد است که پیامبر خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم «فَدَک» را به دختر گرامی خود حضرت فاطمه علیها السلام بخشیده است. (3)

7. حلبی در سیره خود سرگذشت طرح ادعای دختر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و نامهای شهود او را آورده و می گوید: خلیفه وقت قباله «فَدَک» را به نام حضرت زهرا صادر نمود، ولی عمر آن را گرفت و پاره کرد. (4)

8. مسعودی در کتاب «مروج الذهب» می گوید: دختر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم با ابی بکر پیرامون فَدَک مذاکره نمود، از او خواست که «فَدَک» را برای او باز گرداند و علی و حسنین و اُم اَیْمَن را به عنوان شاهد آورد (5).

9. یاقوت حموی در «معجم البلدان» می نویسد: فاطمه پیش ابوبکر رفت و گفت

ص: 64

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم «فَدَک» را به من بخشیده است خلیفه شاهد خواست و … (سرانجام می نویسد) در دوران خلافت عمر، «فَدَک» به دودمان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم باز گردانیده شد زیرا وضع در آمد مسلمانان بسیار رضایت بخش بود (1).

10. سمهودی، در کتاب «وفاء الوفاء» مذاکره فاطمه را با ابوبکر نقل می کند و سپس می افزاید: علی و اُم اَیْمَن به نفع فاطمه گواهی دادند و هر دو گفتند: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فَدَک را در زمان حیات خودشان به فاطمه بخشیده است، و هم چنین می گوید:

فَدَک در دوران خلافت عُمَر بن عبد العزیز به خاندان حضرت زهرا علیها السلام باز گردانیده شد. (2)

11. ابن منظور در «لسان العرب» می نویسد: در «فَدَک» چشمه و نخلستانی است که، خداوند آن را به پیامبرش بخشید …

حضرت علی علیه السلام می گوید: که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم آن را در زمان حیات خود به فاطمه علیها السلام بخشید.

12. استاد عبدالفتاح، عبدالمقصود می گوید:

سرزمین «فَدَک» چه به صورت بخشش و یا به عنوان ارث، حق خالص فاطمه بود که نمی شود بحث و جدل و شک و تردیدی در آن ابراز داشت. (3)

خودشان باشد و در مواقع خاص بتوانند از آن استفاده کنند.

در چنین شرائطی باید با دادن بعضی از پستها به سران مخالف و رشوه مالی به عده ای دیگر، مخالفان را همراه و همیار حکومت نمود یا از سکوت آنها به نفع حکومت استفاده کرد. مثلاً خلیفه برای ساکت کردن ابوسفیان فرزند وی معاویه را برای حکومت شام انتخاب کرد، که ابوسفیان با شنیدن این خبر گفت: ابوبکر صله رحم کرده است. (1)

همچنین خلیفه باید برای ساکت کردن مهاجر و انصار به ویژه خزرجیان، که از روز نخست با او بیعت نکردند و با دلی پر از خشم از سقیفه بیرون آمدند، اموالی را بین آنها تقسیم کند. (2)

«فَدَک» نیاز شدیدی پیدا خواهی کرد زیرا اگر مشرکان عرب بر ضد مسلمانان قیام کنند، از کجا هزینه جنگی آنها را تأمین خواهی نمود؟! (1).

به همین دلیل دستگاه حکومت نه تنها خاندان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را از «فَدَک» محروم کرد، بلکه آنان را از یک پنجم غنایم جنگی که به تصریح قرآن (1) مربوط به خویشاوندان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است، نیز محروم ساخت و پس از درگذشت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، دیناری از این راه به آنان پرداخت نشد. (2)

پرسید تمام اینها؟ حضرت فرمودند بله.

یعنی: حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به مهدی عباسی فهماندند: که غصب فَدَک برابر بود با غصب خلافت رسول اللَّه و اگر کسی بخواهد «فَدَک» را برگرداند، باید خلافت بر تمام سرزمینهای اسلامی را برگرداند. (1)

باز برای تایید مطلب به این اقرار استاد و شاگرد اهل تسنن توجه فرمائید:

ابن ابی الحدید می گوید: به استاد بزرگ و مدرس بغداد علی بن الفار گفتم: آیا زهرا علیها السلام در ادعای خود در مورد «فَدَک» راستگو بوده؟ گفت: بلی. گفتم خلیفه می دانست که او زنی راستگو است؟ گفت: بلی. گفتم پس چرا خلیفه حق مسلم او را در اختیارش نگذاشت؟

در این موقع استاد لبخندی زد و با کمال وقار گفت: هرگاه آن روز سخن او را می پذیرفت و روی این جهت که او یک زن راستگو است بدون درخواست شاهد، فَدَک را به وی باز می گردانید، فردا او از این موقعیت به نفع علی علیه السلام استفاده می کرد و می گفت: خلافت مربوط به شوهرم علی است و او در این موقع ناچار بود، خلافت را به علی علیه السلام واگذار کند. ولی او برای اینکه باب تقاضا و مناظرات بسته شود، حضرت زهرا را از حق مسلم خود محروم ساخت.

اختلاف به حسب تفاوت درآمد سالیانه «فَدَک» بوده است. (1)

یا اَبابَکر لِمَ مَنَعْتَ فاطِمَه علیها السلام ما جَعَلَهُ رَسُولُ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم لَها وَ وَکِیلِها فِیهِ مُنْذَ سَنِینَ؟

ای ابابکر چرا فاطمه را از فَدَک منع نمودی در حالی که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فَدَک را برای او قرار داده بود و وکیل او چندین سال در فَدَک بود.

ابابکر جواب داد: «فَدَک» ملک مسلمین است، اگر فاطمه شاهد عادلی بر اثبات ملکیت خود بیاورد، پس «فَدَک» از آن اوست و گرنه هیچ حقی در «فَدَک» ندارد.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: ای ابابکر آیا برای ما بخلاف حکم خدا بر مسلمانان حکم می کنی؟ ابابکر: نه، حضرت فرمودند: به من بگو اگر در دست مسلمانان چیزی باشد و من ادعا کنم آن چیز از آن من است از چه کسی تقاضای بیّنه (دو شاهد) می کنی. ابابکر: از شما، دوباره حضرت فرمودند: و اگر در دست من چیزی باشد و مسلمانان در آن ادعای ملکیت کنند، باز از من تقاضای بیّنه می کنی؟ پس ابابکر خاموش شد. (1)

و در روایت احتجاج از امام صادق علیه السلام چنین آمده:

قال علی علیه السلام: فَما بالَ فاطِمَةَ سَأَلْتَهَا الْبَینَةَ عَلی ما فِی یدَیها؟ وَ قَدْ مَلَکَتْهُ فِی حَیاةِ رَسُولِ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم وَ بَعْدَه.

حضرت علی علیه السلام فرمودند: پس چرا از حضرت فاطمه علیها السلام برای فَدَکی که در دستهای اوست تقاضای بینه می کنی؟! و حال آن که این فَدَک را در زمان حیات رسول خدا و بعد از آن مالک بوده است.

ای ابابکر چرا تو از مسلمانان به خاطر این ادعایشان طلب بیّنه نمی کنی.

پس ابابکر خاموش شد و سپس عمر گفت: یا علی این صحبتها را رها کن، ما قدرت بر دلیل شما نداریم، اگر شهود عادلی آوردی حق با شماست و گرنه «فَدَک» از

ص: 75

آن مسلمانان است و برای تو و فاطمه در آن حقی نیست … (1)

(در ادامه روایت حضرت از راه دیگری استدلال نمودند که در ادامه بحث به آن اشاره خواهیم کرد).

ابابکر گفت: حد بر او جاری می کنم، همانگونه که بر زنان مسلمان چنین می کنم.

قالَ: إِذَنْ کُنْتَ عِندَاللَّه مِنَ الْکافِرین، قالَ لِمَ؟ قالَ: لِأَنَّکَ رَدَدْتَ شَهادَةَ اللَّه لَها بِالْطَّهارَة، وَ قَبِلْتَ شَهادَةَ النّاسِ عَلَیها … فَدَمْدَمَ النّاسُ وَ انْکَرُوا، وَ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إلی بَعْضٍ، وَ قالُوا: صَدَقَ وَ اللَّه عَلی بْنُ أَبِی طالِبْ علیه السلام …

علی علیه السلام فرمود: در این صورت تو در نزد خدا کافر به شمار می روی. ابابکر گفت: به چه علت؟ حضرت فرمودند: چون تو شهادت خداوند به طهارت و پاک بودن حضرت فاطمه علیها السلام از هر گناهی را رد کرده ای و شهادت مردم را بر علیه او پذیرفته ای …

پس مردم با کلماتی آمیخته از غضب، ابابکر را انکار کرده، و در حالی که همدیگر را نگاه می کردند می گفتند: به خدا قسم علی بن ابیطالب راست می گوید …» (1).

و قابل اجرا می دانم و آن را به منزله دو شهادت قرار می دهم. بدین جهت او را ذوالشهادتین نامیدند. (1)

این داستانی مشهور و شبیه به داستان حضرت زهرا علیها السلام است، از آن جهت که «خُزَیْمَة» ندیده بود که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم پول شتر را داده اند ولی چون می دانست او رسول خداست و معصوم از هر گناه می باشد و جز به حق و راستی سخن نمی گوید، علم به صدقِ ادعای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم پیدا کرد و به نفع او شهادت داد.

پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم هم نه تنها کار او را امضاء کرده و شهادت او را قبول نمودند، بلکه او را نیز مورد تشویق قرار دادند، در مسأله «فَدَک» هم، چون ابابکر می دانست حضرت زهرا علیها السلام طبق آیه تطهیر معصوم بوده (2) و از هر گناه پاک می باشد، و در آنچه ادعا می کند صادق است، پس باید از این علم خود استفاده می کرد و به نفع حضرت زهرا علیها السلام حکم به رد «فَدَک» می داد، و دیگر احتیاج به طلب بیّنه نبود.

«قَدْ صَدَقْتُمْ جابِر بْنِ عَبْدِاللَّه وَ جَریرِ بْنِ عَبداللَّه وَ لَمْ تَسْأَلُوا هُمَا الْبَینَه». (1)

شما ادعای جابر بن عبداللَّه و جریر بن عبداللَّه را قبول نمودید، و از او بیّنه طلب نکردید.

پس چگونه از دختر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم طلب بیّنه می کنید، جواب مضحکانه عمر این بود که جابر و جریر چیز کم ارزشی را طلب می کردند، ولی تو امر بزرگی را ادّعا می کنی.

از اتفاق مأمون نیز در هنگام ردّ فَدَک، با تمسک به این روایت با علمای مخالف معارضه کرد و حتی راویان رساله مأمون می گویند:

فَتَعَجَّبَ الْمأمون مِنْ ذلک وَ قالَ: أما کانَتْ فاطِمَةُ وَ شُهُودُها تُجْرَوْنَ مَجْری جَرِیرِ بْنِ عَبْدِاللَّه وَ جابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّه. (2)

مأمون از این برخورد دوگانه ابابکر تعجب کرد و گفت: آیا فاطمه و شاهدان او به اندازه جریر بن عبداللَّه و جابر بن عبداللَّه ارزش نداشتند.

قرار داده است، و رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، حضرت علی علیه السلام را برادر خود، و گوشت او را گوشت خود، و خون او را خون خود می داند. پس ردّ شهادت حضرت علی علیه السلام برابر با ردّ شهادت رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشد.

ممکن است به نفع خود شهادت دهد!! (1).

مأمون بعد از جلسه هزار نفری علما و شنیدن حرف های موافق و مخالف تصمیم گرفت فَدَک را به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام برگرداند و در دفاع از کار خود چنین گفت: آیا می توان گفت و یا معتقد شد که علی بن ابی طالب علیه السلام با آن زهد و پرهیز کاری، بی جهت و به دروغ به نفع فاطمه علیها السلام گواهی دهد با این که خداوند و رسولش او را به داشتن این فضائل ستوده اند؟ و آیا می توان گفت: که او با آن همه علم و فضلی که داشت، حکم نمی دانسته، و از روی جهل به محکمه رفته و شهادت داده است؟ و آیا جایز است که گفته شود حضرت فاطمه علیها السلام با آن طهارت و عصمتی که داشت و با اینکه او بانوی زنان جهانیان و بانوی زنان اهل بهشت است (بدان گونه که روایت کردید) چیزی را بخواهد که به او تعلق نداشته و در این ادعا به همه مسلمانان ستم روا دارد؟ و بر این مطلب به خداوند یکتا سوگند یاد کند، و یا جایز است که بگوییم: اُم اَیْمَن و اسماء بنت عمیس به دروغ شهادت داده اند، با این که آن دو از اهل بهشت می باشند؟

طعن و ایراد بر حضرت فاطمه علیها السلام و گواهان او طعن و ایراد بر کتاب خدا و الحاد و کژاندیشی در دین اوست. خداوند پاک و منزه است که قضیه و داستان چنین باشد که ذکر شده است.

در جواب این سخن باید گفت:

اولاً: با ذکر مطالب فوق، تفاوت بین حضرت علی علیه السلام و اُم اَیْمَن با دیگر مسلمانان بسیار واضح است.

ثانیاً: از نظر فقهی اگر ابابکر می خواست صحیح قضاوت کند و فرقی با دیگران نگذارد باید حضرت زهرا علیها السلام را دعوت به قسم خوردن می نمود، تا با یک شاهد و قسم خوردن حق به ایشان برگردد.

و این حکم در روایات اهل سنّت نیز به آن تصریح شده است. همانطور که در صحیح مسلم در آغاز کتاب قضاء از ابن عباس روایت شده است: «رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم با قسم خوردن مدعی و شهادت یک شاهد حکم نمود.» (1)

و در کتاب «الکنز» نیز از دار قطنی از پسر عمر روایت شده است که گفت: «خدا درباره حق با دو شاهد حکم داده است. اگر مدعی دو شاهد آورد حقش را می گیرد و اگر یک شاهد آورد باید علاوه بر آن قسم بخورد تا حقش را بگیرد.» (2)

تَقُولِینَ. فَبَعَثَتْ إلی عَلی و َالْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ علیهم السلام وَ اُم اَیْمَن وَ أَسْماءِ بِنْتَ عُمَیسِ وَ کانَتْ تَحْتَ أَبِی بَکرِ بْنِ أبِی قُحافَه فَأَقْبَلُوا إلی أَبِی بَکرِ وَ شَهِدُوا لَها بِجَمِیعِ ما قالَتْ وَ ادَّعَتْهُ.

پس عمر به حضرت زهرا علیها السلام گفت: این حرف های باطل را رها کن (نعوذ باللَّه) و کسی را حاضر کن تا بر ادعای تو شهادت بدهد. پس حضرت فاطمه علیها السلام حضرت علی و حسن و حسین علیهم السلام، و اُم اَیْمَن و اسماء بنت عمیس (1) (که در آن زمان همسر ابوبکر بود) را حاضر نمود و همه این بزرگواران سخنان حضرت فاطمه را تصدیق کردند و بر صحت ادعای آن حضرت شهادت دادند.

ولی ابابکر تمام شهود را به بهانه های مختلف رد کرد و گفت: اما علی پس او شوهر فاطمه است و اما حسن و حسین فرزندان فاطمه می باشند و اُم اَیْمَن کنیز ایشان است. و اما اسماء بنت عمیس تحت جعفر بن ابی طالب بوده پس وی نیز به نفع بنی هاشم شهادت می دهد و او در خانه فاطمه نیز خدمت می کند.

وَ کُلُّ هؤُلاءِ یَجُرُّونَ إلی أَنْفُسِهِمْ.

و تمام این شهود به نفع خودشان شهادت می دهند.

فَقالَ عَلی علیه السلام: أَمَّا فاطِمَةُ فَبِضْعَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم وَ مَنْ آذاها فَقَدَ آذی رَسُولَ اللَّه وَ مَنْ کَذَّبَها فَقَدْ کَذَّبَ رَسُولَ اللَّه …

پس حضرت علی علیه السلام در مقابل این عمل ابابکر (ردِّ شهود) چنین فرمودند: اما حضرت فاطمه علیها السلام، پس او پاره تن رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است و کسی که او را اذیت کند پس رسول خدا را اذیت کرده است و کسی که سخنان او را تکذیب کند پس رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را تکذیب کرده است.

ص: 85

و اما حسن و حسین، آنان نیز فرزندان رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشند، و طبق فرمایش رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم آقای جوانان اهل بهشت می باشند و کسی که این دو را تکذیب کند رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را تکذیب کرده، چون اهل بهشت راستگویانند.

وَ أَمّا أَنَا فَقَدْ قالَ رَسُولُ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم: أَنْتَ مِنِّی و أَنَا مِنک وَ أَنْتَ أَخی فِی الدُّنیا وَ الآخِرةَ، وَالرّادُّ عَلَیکَ هُوَ الرّادُّ عَلَیَّ، مَنْ أَطاعَکَ فَقَدْ أَطاعَنِی، وَ مَنْ عَصاکَ فَقَدْ عَصانِی.

اما من، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم درباره ام فرمود: تو از من و من از تو هستم. تو برادر من در دنیا و آخرت می باشی و کسی که تو را رد کند من را رد کرده است. و کسی که از تو اطاعت کند از من اطاعت کرده است و کسی که تو را نافرمانی کند نا فرمانی من را کرده است.

و اما اُم اَیْمَن، او زنی است که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به بهشتی بودن او شهادت دادند.

و اما اسماء بنت عمیس، زنی است که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در حق او و ذریه او دعای خیر نمودند.

فقالَ عُمر: أَنْتُمْ کَما وَصَفْتُم بِهِ أَنْفُسَکُمْ وَلکِنْ شَهادَةُ الْجارِ إِلی نَفْسِهِ لاتُقْبَلُ.

عمر در مقابل این دفاع علی علیه السلام از شهود، چنین گفت:

تمام این صفات در مورد شما صادق است و شما همانطور هستید که خودتان وصف نمودید، و لکن شهادت ذی نفع برای خودش قبول نمی شود.

علی علیه السلام فرمودند: اگر تو به این فضائل ما اقرار داری و انکار نمی کنی و در همین حال شهادت رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را قبول نداری پس باید گفت: إنّا للَّهِ وَ إنّا إلَیْهِ راجِعُون اگر ما ادعایی برای خودمان داشته باشیم و تو از ما بیّنه و شهود مطالبه کنی، پس یاری کنده ای نیست که ما را یاری نماید، و حال آنکه شما بر حکومت خدا و حکومت

ص: 86

رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم غلبه کرده اید، و آن را بدون بیّنه و دلیلی از خانه او به خانه غیر برده اید.

«وَ سَیَعْلَمُ الذِّینَ ظَلَمُوا أیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ» (1)

پس آگاه باشید که کسانی که ظلم و ستم کرده اند بزودی بر ایشان معلوم خواهد شد که به کدامین کیفر گاه بازگشت خواهند کرد.

سپس حضرت علی علیه السلام به فاطمه علیها السلام فرمودند: برگردید تا اینکه خداوند بین ما حکم کند که او بهترین حکم کنندگان است. (2)

علمای اهل سنّت تصریح کرده اند. (1)

3. اگر ادعای جلب منفعت در شهادت مُضِرّ باشد، پس چگونه عایشه و حفصه و عمر بر حدیث ساختگی «لا نُوَرِّثُ» شهادت دادند و شهادت آنها مورد قبول واقع شد.

در حالی که:

1. عایشه دختر ابابکر و حَفْصَة دختر عمر است.

2. حضور عایشه و حفصه و عمر به عنوان شاهد باعث شد که «فَدَک» جزء صدقات مسلمین گردد، و این سه نفر هم در آن شریک شوند، پس چگونه شهادت حضرت علی و حسن و حسین علیهم السلام با تهمت جلب منفعت رد می شود، ولی گواهی عایشه و حفصه و عمر با تحقق منفعت رد نمی شود؟!.

ص: 88

ص: 90

آنچه تاکنون در سؤالات مطرح شد، بحث نِحْلَهْ (بخشش) و مسائل پیرامون آن بود و اما مسأله بعد این است که حضرت زهرا علیها السلام وقتی از طریق ادعای نحله نتوانستند حق خود را باز پس بگیرند از طریق دیگری با ابابکر احتجاج و بحث نمودند و آن ادعای ارث بود. یعنی حضرت فرمودند:

اگر شما قبول ندارید که پیامبر گرامی اسلام صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم «فَدَک» را در زمان حیات به من بخشیده لااقل باید قبول کنید، «فَدَک» بعد از درگذشت آن حضرت، به عنوان ارث به تنها فرزندش می رسد.

ابابکر، وقتی با این احتجاج جدید فاطمه علیها السلام رو به رو شد، و دید با هیچ دلیلی نمی تواند حضرت را از حق خود محروم کند به یک روایت تمسک جست و گفت:

إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّه یقُولُ: إِنّا (نَحنُ) مَعاشِرَ الْأَنْبِیاء لا نُوَرِّثُ مَا تَرَکْنَاهُ صَدَقَةً. (1)

ص: 91

من از رسول خدا شنیدم که فرمودند: ما گروه انبیاء، ارث نمی گذاریم و آنچه از ما باقی می ماند، صدقه است.

اکنون در ذیل این حدیث مباحث و سؤالات مختلفی پیش می آید که توجه شما را به این مباحث جلب می کنیم و بحث را با یک سؤال شروع می کنیم.

9. جهل ابابکر و عمر به احکام اسلامی در صحت حدیث و تمسک به آن انسان را به شک می اندازد.

10. اضطراب روایات ابی بکر در نقل این حدیث آن را از حجیت می اندازد.

11. نقل و تمسک ابابکر به این حدیث با روش او در منع نقل حدیث از رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم تناقض دارد.

12. استفاده های شخصی و عملکرد زنان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، ابابکر و عمر از حجره های آن حضرت با این حدیث تناقض دارد.

13. نقض حدیث توسط ابابکر، عمر، عثمان، عایشه و حفصه.

14. عملکرد خلفاء بنی امیه و بنی عباس با این حدیث تناقض دارد.

اکنون به صورت تفصیلی به شرح این چهارده اشکال می پردازیم:

اشاره کرده و فرمودند:

اَفَعَلی عَمْدٍ تَرَکْتُمْ کِتابَ اللَّه وَ نَبَذْتُمُوهُ وَراءَ ظُهُورِکُمْ إِذْ یقُولُ:

«وَ وَرِثَ سُلَیمانُ داوُودَ.» (1) وَ قالَ فِی مَا اقْتَصَّ مِنْ خَبَرِ یحْیی بْنِ زَکَرِیا إِذْ قالَ: «فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیاً یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوب» (2).

وَ قالَ: «وَاُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّه» (3) وَ قالَ: «یُوصِیکُمُ اللَّه فِی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیینِ.» (4) وَ قالَ: «إِنْ تَرَکَ خَیرَاً الْوَصِیةُ لِلْوالِدَینِ وَ الْأَقْرَبَینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَی الْمُتَّقِینَ» (5)

آیا از روی عمد کتاب خدا را ترک گفتید و در پشت سر انداختید که می گوید: سلیمان از داوود ارث برد و در سر گذشت یحیی بن زکریا نقل فرموده که: خدایا از جانب خود فرزندی به من ببخش که از من و از آل یعقوب ارث ببرد و فرمود: در کتاب خدا خویشاوندان در ارث از یکدیگر اولی هستند.

و فرمود: خداوند به شما درباره فرزندان توصیه می کند که سهم پسران دو برابر دختران است.

و فرمود: اگر شخصی مالی را پس از خود باقی گذاشت برای پدر و مادر و خویشاوندان نزدیک به طور شایسته وصیت کند این بر همه پرهیزکاران حق است.

که این آیات بر ارث بردن فرزندان و خویشان و همچنین ارث بردن فرزندان انبیاء و مستثنی نبودن آنها از احکام ارث دلالت دارد.

آنگاه حضرت زهرا علیها السلام فرمودند: با توجه به این آیات قرآن و با توجه به اینکه

ص: 94

شما می دانید من فاطمه دختر رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشم، پس چرا شما گمان می کنید که من از پدرم ارث نمی برم؟ و سپس برای محکم کردن جوانب استدلال با جملاتی بسیار زیبا و پر معنی که شامل سؤالاتی بود، در بیان اشکالات و پاسخ آنها بر آمده و می فرمایند:

أفَخَصَّکُمُ اللَّه بِآیةٍ أَخْرَجَ أَبِی مِنْها؟

آیا خداوند اختصاصاً برای شما آیه ای فرستاده که پدرم را از آن استثناء کرده باشد؟

أَمْ هَل تَقُولُونَ: إنَّ أَهْلَ مِلَّتَینِ لا یَتَوارَثانِ. أَوَلَسْتُ أَنَا وَ أَبِی مِنْ أَهْلِ مِلَةٍ واحِدَة؟.

و یا این که می گویید اهل دو ملت از یکدیگر ارث نمی برند، و من و پدرم اهل یک ملت و آیین نیستیم؟!

أَمْ أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْآنِ مِنْ أَبِی وَ ابْنِ عَمِّی؟!

یا شما به خاص و عام قرآن از پدرم و پسر عمویم علی علیه السلام داناترید؟!!

و چون برای حضرت زهرا علیها السلام ثابت شد که اینها قصد عمل کردن به قرآن کریم و رد «فَدَک» به ایشان را ندارند، فرمودند:

فَدُونَکَها مَخُطُومَةً مَرْحُولَةً تَلْقاکَ یومَ حَشَرَکَ فَنِعْمَ الْحَکَمُ اللَّه، وَالزَّعِیمُ مُحَمَّدٌ وَ الْمَوعِدُ الْقِیامَةُ وَ عِنْدَ السّاعَةِ یخْسَِرُ الْمُبْطِلُونَ وَ لا ینْفَعُکُمْ إذْ تَنْدِمُونَ «وَ لِکُلِّ نَبَاءٍ مُسْتَقَرٌّ وَ سَوفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یاتِیهِ عَذابٌ یخْزِیهِ وَ یحِلُّ عَلَیهِ عَذابٌ مُقِیمٌ.» (1)

پس بگیر ارث مرا که همچون مرکب آماده و مهار شده، آماده بهره برداری است. اما بدان در روز حشر با تو روبه رو خواهد شد. در دادگاهی شایسته که داور آن خدا و به سرپرستی محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و به هنگام قیامت بر پا خواهد شد

ص: 95

و در آن روز است که باطل گرایان در زیان خواهند بود و آن وقت پشیمانی برای شما سودی ندارد. و برای هر خبری قرار گاهی است و بزودی می دانید که چه کسی دچار عذاب خوار کننده و عذابی جاویدان خواهد شد. (1)

و دیگر احتیاجی نیست که خداوند بفرماید: سلیمان بعد از در گذشت داود نبوت را از او ارث برد در نتیجه با این قرینه قطعی مراد از ارث، در آیه شریفه همان میراث مالی است، چنانچه صدّیقه طاهره علیها السلام بدان استدلال نمودند.

و علاّمه طباطبایی رحمه الله در تفسیر «وَ وَرِثَ سُلَیمانُ داوُودَ» می نویسد: یعنی سلیمان مال و ملک را از داود ارث برد و اینکه بعضی مفسرین گفته اند مراد از این ارث، ارث بردن نبوت و علم است صحیح نمی باشد، برای اینکه نبوت ارثی نیست چون قابل انتقال نیست.

و اما علم، هر چند با نوعی مسامحه و مجاز می توان گفت که قابل انتقال است، اما این انتقال حقیقی نیست، برای اینکه استاد، علم خود را به شاگرد انتقال نمی دهد، و گرنه باید دیگر خودش علم نداشته باشد، لیکن این انتقال مجازی هم، در علم فکری و حصولی متصور است، که با درس خواندن بدست می آید ولی علمی که انبیاء اختصاص به آن داده شده اند از مقوله درس خواندن نیست بلکه کرامتی است از خدا به ایشان که دست فکر و ممارست بدان نمی رسد. بله ممکن است با همان عنایت و مجاز بگوییم: فلان مرد عادی، علم را از پیغمبری ارث برده، یعنی آن پیغمبر وی را تعلیم داده، ولی نمی شود گفت: فلان پیغمبر علم خود را از پیغمبر دیگر یا از غیر پیغمبر ارث برده است. (1)

و اما آیه بعد تصریح بر ارث بردن یحیی از زکریا دارد:

«وَ إِنِّی خِفْتُ الْمَوالِی مِنْ وَرَایی وَ کانَتِ امْرَأَتِی عَاقِراً فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیاً یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِ رَضِیاً.» (2)

من از خویشاوندان و اقاربی که از من ارث می برند می ترسم و زن من نازا است پس از جانب خود ولیی (فرزندی) به من عطا کن که او از من و از خاندان یعقوب (خاندان همسرم) ارث ببرد و پروردگارا او را مورد پسند خود قرار ده.

ص: 97

اما وجه دلالت آیه بر مراد این است که: لفظ میراث در شریعت، عرف و لغت و وقتی به صورت مطلق و بدون قید ذکر شود، فقط معنای ارث مالی از آن فهمیده می شود و در غیر آن استفاده نمی گردد، مگر مجازاً و جایز نیست از ظاهر لفظ و حقیقت آن عدول کنیم، مگر اینکه برای معنای مجازی آن قرینه ای داشته باشیم و حال آنکه ما در این آیه قرینه بر معنای حقیقی این لفظ یعنی ارث مالی داریم، زیرا ترس زکریا از انتقال نبوت به خویشان معنایی ندارد، چون اگر آنها لایق این منصب باشند جای نگرانی و ترس نیست، و خداوند حکیم می داند رسالت را در کجا قرار دهد «اللَّهُ یَعْلَمُ حَیثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهَ» و اگر آن خویشان شایسته مقام نبوت نباشند باز جای ترس برای زکریا باقی نمی ماند چون خداوند فرموده من رسالت را به ظالمین واگذار نمی کنم «لا یَنالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ» و در نتیجه ترس از انتقال نبوت صحیح نیست و با این قرینه قطعی، ثابت می شود ترس زکریا، از امور مالی بوده چون او می ترسد ارث و ترکه او را خویشان فاسدش در معصیت استفاده کنند.

لذا از خدای متعال در خواست فرزندی شایسته برای ارث بردن از مالش نمود چنانچه از دعای او (بارالها او را مایه خشنودی خود قرار بده) همین معنی استفاده می شود. برای اینکه در خواست این قید با ارث بردن نبوت مناسبت ندارد، زیرا مانند آن است که شخصی بگوید: خداوندا پیامبری برای ما مبعوث گردان که مورد رضایت تو باشد. و این نکته نیز قرینه دیگری است که منظور از «یَرِثُنِی» در آیه شریفه ارث مال است همانطور که حضرت زهرا علیها السلام از این آیه چنین استفاده ای نموده اند. (1)

ضمناً اکثر علمای اهل سنّت نیز بر این مسأله اقرار دارند که، انبیاء ارث مالی می گذارند. از جمله در کُتبِ، تفسیر الکبیر، تفسیر القرطبی، جامع البیان، معانی البیان، فتح القدیر، زاد المسیر، فتح الباری، الدرالمنثور و کشّاف، علمای اهل سنّت در ذیل آیات ارث بر این مسأله اذعان کرده اند که، انبیاء برای فرزندان خود مال به ارث گذارده اند. (2)

ص: 98

و مسأله دیگر که باید به آن اشاره کنیم این است که اگر ارث در آیات، ارث مالی نباشد و منظور ارث نبوت است پس باید فرزندان تمام انبیاء پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم باشند در حالی که یقیناً این چنین نیست.

حال اگر گفته شود:

شما بر عکس سخن بالا عمل کنید یعنی عمومیت خبر را با آیات قرآن تخصیص بزنید.

(توضیح اینکه: خبر «لا نُوَرِّثُ» به صورت کلی می گوید که، همه انبیاء ارث نمی گذارند و قرآن می فرماید: به استثناء دو نفر از آنها (حضرت داود و یحیی) ارث گذارده اند. در این صورت، دیگر بین خبر و آیات تعارضی پیش نیامده، بلکه آیه مخصص خبر گردیده است.)

در جواب می گوییم: استثناء کردن این دو پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از حکم انبیاء، مخالف اجماع امّت است، چون تمامی علمای شیعه و اکثر علمای سنّی بر این مطلب اجماع دارند که انبیاء ارث می گذارند، و اجماع عدّه خاصی از علمای اهل تسنّن بر این است که انبیاء ارث نمی گذارند، و استثناء نمودن این دو پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، (هیچکدام از انبیاء ارث نمی گذارند، مگر حضرت داود و یحیی) قول جدیدی است که مخالف هر دو اجماع می باشد، و هیچ کس قائل به آن نشده است. (1)

مؤید این مطلب روایتی است که ابوالطفیل از ابوبکر نقل می کند: که چون حضرت فاطمه علیها السلام برای طلب میراث پدرش رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به نزد ابابکر آمد، ابابکر به او گفت:

«من از رسول خدا شنیدم که ایشان فرمودند: همانا زمانی که خداوند مالی را در اختیار پیامبری قرار داد پس مالک آن مال، جانشین آن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می باشد.» (1)

و مرحوم علاّمه مظفر می گوید:

وَالظّاهِرُ إِنَّ فَدَک صارَتْ مِنْ مُخْتَصاتِ أَبِی بَکرِ وَ عُمَر کَما عَنِ السُّیوطِی فِی تارِیخِ الْخُلَفاءِ. (2)

و ظاهر این است که فَدَک از اموال شخصی ابوبکر و عمر گردید همانطور که سیوطی در کتاب تاریخ الخلفاء ذکر کرده است.

ثانیاً: چرا علمایی که در اینجا عقیده دارند قاضی با یک خبر معارض قرآن، علم پیدا کرده، و باید به علم خود عمل کند، در باب نِحلَه (بخشش) چنین رأیی نداشتند، و نمی گفتند قاضی باید به علمی که از صدق گفتار صدّیقه طاهره، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به دست آورده، باید به نفع او قضاوت کند، و «فَدَک» را به عنوان بخشش پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به او برگرداند.

مسأله «فَدَک» و غصب آن توسط ابابکر و دادخواهی حضرت زهرا علیها السلام اشاره دارند و در ادامه، احتجاج حضرت علی علیه السلام به قانون «الْبَینَةُ عَلَی الْمُدَّعِی» و «آیه تطهیر» و در نتیجه رسوا شدن ابابکر و عمر در مسجد، مقابل مردم را بیان می کنند و می فرمایند: پس مردم غضبناک شدند و گفتند: به خدا قسم حق با علی بن ابیطالب است.

ابوبکر و عمر به منزل خود رجوع کردند. ابوبکر، عمر را خواست و به او گفت: مشاهده کردی علی امروز با ما چه کرد؟ به خدا قسم اگر جلسه دیگری مثل این جلسه پیش بیاید، علی کار را بر ما مشکل می کند، نظر تو چیست؟ عمر گفت: نظر من کشتن اوست! ابوبکر گفت: چه کسی او را بکشد؟ عمر جواب داد: خالد بن ولید. آنگاه خالد را طلبیدند و به او گفتند می خواهیم تو را بر یک امر عظیم مأموریت بدهیم، گفت: هر چه باشد انجام می دهم، حتی اگر کشتن علی بن ابی طالب را درخواست کنید، ابابکر و عمر گفتند: خواسته ما همین است، خالد گفت: چه زمانی او را بکشم. ابابکر جواب داد: در مسجد هنگام نماز در کنار او بایست و زمانی که سلام نماز را دادی گردن او را بزن، خالد قبول کرد.

اسماء بنت عمیس که در آن زمان همسر ابوبکر بود، از جریان مطلّع گردید، و به کنیز خود گفت: به منزل علی و فاطمه علیهما السلام برو و این آیه را بخوان:

«إِنَّ الْمَلَأَ یأْتَمِرُونَ بِکَ لِیقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النّاصِحِینَ». (1)

حضرت علی علیه السلام در جواب فرمودند: به اسماء بگو خداوند بین آنها و اراده ای که دارند حائل می شود.

حضرت در مسجد حاضر شدند، و خالد طبق نقشه کنار حضرت علی علیه السلام نشست. زمانی که ابوبکر در تشهد آخر نشست، بر آنچه تصمیم گرفته بود پشیمان شد، و از فتنه و آشوبِ پس از واقعه ترسید، و در فکر بود و سلام نمی داد که مردم گمان بردند

ص: 104

او سهو کرده است، سپس گفت:

«یا خالِدُ لا تَفْعَلَنَّ ما اَمَرْتُکَ وَ السَّلامُ عَلِیکُم وَ رَحْمَةُ اللَّه وَ بَرکاتُهُ».

ای خالد آنچه به تو امر کرده بودم انجام نده، و سپس سلام نماز را داد.

آنگاه امیرالمؤمنین به خالد فرمودند: خالد، ابوبکر تو را به چه چیزی امر کرده بود؟ گفت: به قتل شما، حضرت فرمودند: آیا تو انجام می دادی؟ گفت: به خدا قسم آری، سپس حضرت علی علیه السلام او را گرفته و بر زمین کوبیدند، مردم جمع شدند و عمر بر قتل خالد ترسید، و مردم حضرت علی علیه السلام را به خدا و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم قسم دادند تا او را رها کردند، آنگاه حضرت علی علیه السلام یقه عمر را گرفته و فرمودند: ای پسر صَهّاک به خدا قسم اگر عهد با رسول اللَّه نبود هر آینه می فهمیدی که کدامین ما ضعیف تر و کم تعدادتر می باشیم. (1)

در کتاب منتخب التواریخ به نقل از احتجاج طبرسی آورده است که:

امیرالمؤمنین علیه السلام متوجه خالد بن ولید شد و فرمود: اگر نهیت نکرده بود، تو مرا می کشتی، گفت بله به خدا قسم، شمشیر را بر آنجایی می گذاشتم که بیشتر از همه مو دارد (منظور سر حضرت) حضرت فرمود: «کَذَبْتَ لا اُمَّ لَکَ، مَنْ یفْعَلُه أَضْیقَ خِلْقَةِ اِسْتٍ مِنْکَ» (اِسْت به معنای دُبُر)، «وَ کَفی بِهذا ذُلاً وَ ذَمّاً».

و در روایت ابوذر غفاری است که: امیرالمؤمنین علیه السلام با انگشت سبّابه وسطی خالد را چنان فشار داد که خالد جامه اش را نجس کرد، و صیحه کشید و پا به زمین می زد، پس ابوبکر عمر را فرستاد نزد عباس بن عبدالمطلب که شفاعت بنماید و خالد را از دست حضرت علی علیه السلام نجات دهد، عباس آمد خدمت امیرالمؤمنین و قسم داد به حق: «الْقَبْرِ وَ مَنْ فِیهِ»، (یعنی رسول اللَّه)، و به حق دو نور دیده اش و به حق فاطمه زهرا علیها السلام که دست از خالد بر دارد و پیشانی آن بزرگوار را بوسید و حضرت خالد را رها کرد. و به خانه برگشت. (2)

ص: 105

عِلْماً فَقالَ اَبُوبِکرُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّه یقُولُ: إِنّا مَعاشِرَ الْأَنْبیاء لا نُوَرِّثُ ما تَرَکْناهُ صَدَقَةٌ. (1)

همانا مردم در میراث رسول خدا اختلاف کردند، پس هیچ کس در این موضوع مطلبی نمی دانست، در این هنگام ابوبکر گفت: از رسول خدا شنیدم که فرمود: ما طایفه پیامبران ارث نمی گذاریم و هر چه از ما باقی بماند صدقه است.

اکنون اگر گفته شود که مالک بن اوس بن الحدثان نیز این روایت را نقل کرده است پس راوی خبر دو نفر می شوند و از خبر واحد خارج می شود در پاسخ می گوئیم أوّل شما به روایت توجه کنید:

قَدْ رُوِی إنَّ اَبابَکرَ یومَ حاجَّ فاطِمَةُ قالَ اُنْشُدُاللَّه إِمْرءً سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّه فِی هذا شَیئَاً! فَرَوی مالِکُ بْنِ اَوسِ بْنِ الْحَدَثانِ: اِنَّهُ سَمِعَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّه. (2)

روایت شده است (رُوِی) که ابابکر در روزی که با حضرت فاطمه احتجاج کرد: گفت شما را به خدا قسم می دهم هر کس در این موضوع مطلبی شنیده است بازگو کند پس مالک بن أَوْس بن الْحَدَثَان روایت کرد که این مطلب را از رسول خدا شنیده است.

حال باید گفت با نگاه أوّل به روایت مشخص می شود که راوی خبر مشخص نیست که چه کسی می باشد و در اصطلاح راوی خبر مجهول است و این نوع روایت در نهایت ضعف می باشد و از همین جهت خود علمای اهل سنّت نیز با تعبیر (قیل) «گفته شده است» از آن یاد می کنند و در نتیجه این روایت را خبر واحدی می دانند که راوی آن فقط ابابکر می باشد.

ص: 107

و نکته دیگر که باید تذکر دهیم این است که: چگونه ممکن است مالک بن اوس حدیثی را از رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نقل کرده باشد در حالی که هیچ کس او را جزءِ صحابه به شمار نیاورده و هیچ روایتی از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نقل نکرده و در هیچ جنگ یا صلحی در کنار پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و اصحاب رسول اللَّه نام او ذکر نشده است. (1)

و امیرالمؤمنین علیه السلام از او به عنوان یک اعرابی که بر پشت پایش بول می کند تعبیر کرده اند.

باز اگر گفته شود عمر، عثمان، عبدالرحمن، زبیر و سعد بن ابی وقاص نیز تصدیق نموده اند که این خبر از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است پس در نتیجه این خبر واحد نیست و از چند طریق ثابت می شود. در جواب این عده باید أوّل روایتی را که علماء اهل سنّت از آن چنین استفاده ای را برده اند ذکر کنیم و بعد به پاسخ این شبهه بپردازیم به همین علت ما بحث بعدی را به مباحث پیرامون این روایت که متن آن درباره منازعه حضرت علی علیه السلام و عباس می باشد اختصاص داده ایم و بعد از ذکر اشکالات وارده بر آن، پاسخ علماء شیعه به این شبهه را ذکر می کنیم.

در جلسه حاضر بودند. (1)

فَدَخَلا فقالَ عَبّاسُ: یا أمیرالمؤمنین إقْضِ بَینی وَ بَینَ هذا - یعنی عَلِیاً - الکاذِبِ الآثِم الغادِرِ الخائِن. فَقالَ القَوم: اَجَل یا اَمیرَالمُؤمِنین فَاقضِ بَیْنَهُم و اَرِحْهُمْ. فقالَ عُمَرُ اتَّئِدا (2) اَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ الَّذِی بِاِذْنِه تَقُومُ السَّماءَ وَ الْأَرْضَ، أَتَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّه قالَ: لا نُوَرِّثُ ما تَرَکْنا صَدَقَةٌ؟

قالُوا: نَعَمْ.

ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی الْعَباسِ وَ عَلیٍّ فَقالَ:

اَنْشُدُکُما بِاللَّهِ الَّذِی بِاِذْنِه تَقُومُ السَّماءَ وَ الْأَرْضَ أَتَعْلَمانِ أَنَّ رَسُولَ اللَّه قالَ لا نُوَرِّثُ ما تَرکْناهُ صَدَقَةٌ؟

قالا: نَعَمْ … إِلی أَنْ قالَ (عُمَر): فَلَمّا تُوُفِّیَ رَسُولُ اللَّه قالَ أَبابَکرُ أَنا وَلیُّ رَسُولِ اللَّه فَجِئْتُما تَطْلُبُ مِیراثَکَ مِنِ ابْنِ أَخِیکَ وَ یطْلُبُ هذا مِیراثُ إِمْرَأَتِهِ مِنْ أَبِیها فَقالَ أَبُوبِکرُ قالَ رَسُولُ اللَّه:

ما نُوَّرِثُ ما تَرکْنا صَدَقَةٌ

فَرَأَیتُماهُ کاذِباً آثِماً غادِرَاً خائِناً وَاللَّه یعْلَمُ إِنَّهُ لَصَادِقٌ بارُّ راشِدٌ تابِعٌ لِلْحَقِّ ثُمَّ تُوُفِّی أَبوبِکرُ وَ أَنَا وَلیُّ رَسُولِ اللَّه وَ وَلیُّ أَبوبَکرٍ فَرَأیتُمانِی کاذباً آثِماً غادِرَاً خائِناً وَاللَّه یَعْلَمُ إنِّی لَصادِقٌ بارٌّ راشِدٌّ تابِعٌ لِلْحَقِّ …

زمانی که حضرت علی و عباس وارد شدند، عباس به عمر گفت: یا أمیرالمؤمنین بین من و این شخص دروغگو و گنهکار «و کذا و کذا» قضاوت کن. (به خدا پناه می بریم از این تهمت های ناروا) پس حاضرین گفتند: ای عمر بین آنها قضاوت کن و آنها را از این مشاجره راحت نما. عمر گفت: صبر کنید و مهلت دهید. آن گاه عمر رو به عثمان، عبدالرحمن عوف، زبیر و سعد کرد و گفت: شما را به آن خدایی که به اذن او زمین و آسمان بر پا داشته شده است قسم می دهم که آیا شما می دانید که رسول خدا فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم، آنچه از ما باقی می ماند صدقه است؟ این چند نفر (عثمان، عبدالرحمن بن عوف، زبیر و سعد) گفتند: بله، سپس عمر رو به علی و عباس

ص: 109

کرد و گفت: شما را به آن خدایی که به اذن او آسمان و زمین بر پا داشته شده است آیا می دانید که رسول خدا فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم آنچه از ما باقی می ماند صدقه است؟ این دو نفر فرمودند: بله … تا اینکه عمر گفت چون رسول خدا وفات کرد ابوبکر گفت من جانشین رسول خدا هستم پس شما (علی و عباس) آمدید و میراث خود را طلب نمودید، عباس ارث خود را از پسر برادر خود، و علی ارث همسر خود از پدرش، پس ابوبکر در جواب شما گفت: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم، آنچه ما باقی می گذاریم صدقه است. ولی شما ابوبکر را دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانستید و خدا می داند که او راستگو، نیکوکار، هدایتگر و تابع حق بود. سپس ابوبکر وفات کرد و من جانشین رسول خدا و جانشین ابوبکر هستم و الآن شما من را دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانید. و خداوند می داند که من راستگو و نیکوکار، هدایتگر و تابع حق هستم … (1)

اکنون به اشکالاتی که علماء بر این روایت وارد دانسته اند توجه فرمایید:

1. راوی خبر مالک بن أَوْسُ بْنُ الْحَدَثَان می باشد و او همان کسی است که شهادت داد که ابوبکر حدیث «لا نُوَرِّثُ» را از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیده است و علماء علم حدیث او را جز صحابه رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نمی شناسند، و حضرت علی علیه السلام او را این چنین وصف می کند: عربی که به پشت پایش بول می کند. (2)

2. در این روایت ذکر شده که حضرت علی و عباس در نزد عمر به همدیگر فحش دادند. و این واضح ترین دلیل بر کذب خبر است چون حضرت علی علیه السلام که حتی به دشمنان هم فحش نمی دهد و پیروانش را از فحش دادن منع می کند چگونه ممکن است به عبّاس بن عبدالمطلب عموی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و بزرگترین صحابه رسول اللَّه ناسزا

ص: 110

بگوید و چگونه ممکن است عباس نسبت کذب و خیانت به حضرت علی علیه السلام بدهد و حال آنکه می داند آیه تطهیر در شأن او نازل شده است. پس معلوم می شود این خبر، قول منافقین است که می خواهند به امام علیه السلام ناسزا بگویند و کار خلاف ابوبکر و عمر را اصلاح کنند (1).

3. دراین روایت به اقرار حضرت علی علیه السلام و عباس به خبر ابابکر اشاره شده است آنجا که عمر آنها را قسم می دهد که آیا شما می دانید که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم آنچه از ما باقی می ماند صدقه است؟ و در جواب آنها می گویند: بله.

در اینجا باید گفت اگر این دو بزرگوار این روایت را قبول داشتند پس چرا اینها برای ادعای ارث نزد عمر آمده اند. با قطع نظر از مقام عصمت و علم مولای متقیان، مقام زهد و تقوای آن بزرگوار بر هیچ منصفی پوشیده نیست، بنابراین چگونه است که آن حضرت با این همه کمالات و با این که می داند پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث نمی گذارد، باز برای گرفتن ارث همسر خود ادعایی داشته باشد.

و اتفاقا ابن حجر عسقلانی (از علمای اهل سنّت) متذکر این تناقض عجیب در این روایت شده است و چنین می گوید: و فِی ذلِکَ إِشْکالٌ شَدِیدٌ … در مضمون این روایت اشکال شدیدی می باشد، زیرا اصل داستان این است که عباس و علی می دانستند که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرموده: «لا نُوَرِّثُ …» پس اگر این حدیث را از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیده بودند چرا آن را از ابابکر مطالبه می کردند؟ و اگر از ابوبکر شنیده بودند به طوری که بر ایشان اطمینان حاصل شده که این روایت از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است، چگونه و چرا آن را از عمر مطالبه می کردند؟ (2)

پس معلوم می شود که حضرت علی علیه السلام و عباس با ادعای ارث می خواسته اند ابابکر و عمر را دروغگو و خائن معرفی کنند و از قضا خود عمر هم متوجه این مطلب

ص: 111

شده آنجا که به حضرت علی و عباس می گوید:

فَرَأیْتُماهُ کَاذِبَاً آثِمَاً غَادِرَاً خائِناً … فَرَأیْتُمانِی کَاذِبَاً آثِمَاً غَادِرَاً خَائِناً …

پس شما ابابکر را دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانید، شما مرا نیز دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانید.

4. به نظر فقهای شیعه عمو با بودن دختر ارث نمی برد، چون عمو در طبقه سوّم ارث و دختر در طبقه أوّل می باشد. هر چند در احکام اهل سنّت این حکم تغییر کرده و آنها عمو را با وجود دختر وارث می دانند.

5. اگر این خبر صحیح باشد در آن طعن بر خلافت ابی بکر و عمر است چون عمر به حضرت علی و عباس گفت: شما ابابکر را دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانید، و من را نیز دروغگو، گنهکار، فریبکار و خائن می دانید. و این اقرار خود عمر بر این است که حضرت علی و عباس که بزرگان بنی هاشم هستند راضی به خلافت ابی بکر و عمر و حکم آنها درباره «فَدَک» نیستند. و حجتی قوی تر از این روایت که صحیح بخاری و صحیح مسلم و صحیح ابن حنّان و دیگر علماء بزرگ اهل سنّت ذکر کرده اند، نیست.

هر چند احمد بن حنبل و بخاری در نقل حدیث تحریف کرده اند و به جای «کَاذِباً آثِماً غَادِراً خَائِناً» کلمه «کذا و کذا» گذاشته اند.

6. اگر این خبر را با تمام اشکالاتی که بر آن وارد است قبول کنیم باید بگوییم که نزاع بین حضرت علی و عباس یک نزاع ساختگی بوده است تا اینکه عمر و پیروانش را بر خطای او در غصب «فَدَک» و میراث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم آگاه سازند. (1) کما اینکه این دو بزرگوار در زمان خلافت ابوبکر نیز به همین صورت (منازعه ظاهری) عمل نمودند که روایت آن را شیخ طبرسی در کتاب احتجاج ذکر کرده است، (2) و مشابه این قضیه را

ص: 112

قرآن در تنازع ظاهری دو ملک در حضور حضرت داود علیه السلام بیان می کند. برای روشن شدن مطلب و رفع بعضی از شبهات به روایت زیر توجه فرمایید:

یحیی بن خالد برمکی در حضور هارون الرشید از هشام بن حکم سؤال کرد:

آیا حق می تواند در دو جهت مختلف باشد: پس هشام گفت: نه. یحیی برمکی گفت: به من خبر بده از دو نفر که در حکم دین تنازع و اختلاف کردند: آیا ممکن است از این سه حالت بیرون باشند؟:

1 - هر دو صاحب حق باشند 2 - هر دو باطل باشند 3 - یکی حق و دیگری باطل باشد.

هشام گفت: بله از این سه حالت خارج نیست و بلکه جایز نیست که هر دو صاحب حق باشند.

یحیی گفت: به من خبر بده از علی و عباس زمانی که آن دو، در میراث منازعه کردند، کدام حق و کدام باطل بودند؟

فقالَ هِشام: فَنَظَرْتُ اِذا اَنَا قُلْتُ عَلیٌّ هُوَ الْمُحِقُّ ضَرَبَ عُنُقی وِ اِنْ قُلْتُ الْعَباسُ هُوَ الْمُحِقُّ خَرَجْتُ عَنْ دِینِی وَ کَفَرْتُ.

هشام گفت: من دیدم اگر بگویم علی حق است گردنم را می زنند، (چون هارون الرشید از فرزندان عباس بود) و اگر بگویم عباس حق است از دینم خارج شده کافر شده ام.

آنگاه به یاد قول امام صادق علیه السلام افتادم که حضرت فرمودند:

ای هشام تا زمانی که با زبانت ما را یاری می کنی روح القدس تو را تأیید و کمک می کند.

ص: 113

پس گفتم: هیچ کدام از این دو خطا نکرده اند و هر دو صاحب حق بودند و نظیر این تنازع در قرآن در قصه حضرت داود علیه السلام آمده است قال اللَّه تبارک و تعالی:

«و هَلْ أتاکَ نَبَؤُ الْخَصْمِ إذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرابَ …»

و ای رسول آیا حکایت آن دو خصم (دو ملک) به تو رسیده که از بالای محراب بر حضرت داود وارد شدند و داود سخت هراسان شد آن دو گفتند: نترس ما، دو خصم یکدیگر هستیم که بر هم ظلم کرده ایم، میان ما بحق حکم کن و ما را به راه راست هدایت فرما.

این برادر من نود و نه میش دارد و من یک میش. او با قهر و غلبه می گوید: این یک میش را هم به من واگذار کن. داود (بدون تامل و درنگ) گفت: به تو ظلم کرده است که می خواهد میش تو را به نود و نه میش خود اضافه کند … (پس از این قضاوت بی تأمل و سریع هر چند به حق) داود دانست که ما او را سخت امتحان کرده ایم … (1)

هشام پس از قرائت آیات گفت: حال کدام یک از این دو ملک خطا کار و کدام بر حق می باشند؟ یحیی گفت: هر دو بر حق بودند، چون این دو در حقیقت نزاعی با هم نداشتند و بلکه این دو ملک، این نزاع ساختگی را پیش داود علیه السلام بردند تا او را بر خطایش (بدون تامل و درنگ حکم کردن) آگاه سازند.

هشام گفت: همچنین حضرت علی و عباس در حقیقت با هم اختلافی نداشتند، بلکه این اختلاف و نزاع را ظاهر نمودند تا ابابکر را بر غلط و خطایش در میراث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم آگاه سازند. (2)

ص: 114

و شهادت چنین افرادی قابل اعتماد نیست.

و رابعاً: اینها در این جهت هم متهم هستند که با این شهادت خود نفعی را برای خود جلب می کنند: زیرا وقتی «فَدَک» صدقه شد، آنها نیز از آن صدقه استفاده خواهند کرد.

خامساً: از علمای اهل سنّت و از جمله: قاضی القضات سؤال می کنیم که شما چرا آن چهار نفر را شاهد بر روایت گرفته اید ولی علی و عباس را شاهد بر روایت ندانسته اید؟!

و سادساً: ابن ابی الحدید بر شهادت عثمان اشکال گرفته است آنجا که می گوید: اگر عثمان می دانست که پیامبران ارث نمی گذارند پس چرا او از طرف زنهای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم مأمور شد تا ارث آنها را از ابابکر طلب نماید. (1)

صورت نگرفته است که شخصی در آنِ واحد مدعی و شاهد و قاضی باشد و یقیناً رأی چنین دادگاهی از پیش مشخص می باشد، مخصوصا اگر قاضی این دادگاه ابوبکر و همکار او عمر باشد.

ابابکر به عمر گفت: نه، لکن ما بت بزرگی را برای پرستیدن بر می گیریم چون ما ایمن از پیروزی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نیستیم. این بت ذخیره خوبی برای ماست تا اگر قریش بر ما پیروز شد، بت پرستی خود را ظاهر کنیم و به آنها بفهمانیم که ما از دین خود دست بر نداشتیم و اگر دولت محمّد پیروز شد ما مخفیانه بر بت پرستی خود باقی خواهیم ماند … و خلاصه ادامه روایت چنین است که: جبرئیل این خبر را بعد از قتل عمر بن عبدود به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم رساند و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حضرت علی علیه السلام را مأمور کردند تا آن بت را از مخفیگاهش خارج کرده و آن را تکه تکه کند. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: به خدا قسم ناراحتی شکسته شدن بت آنها را تا آخر عمر در چهره آنها می دیدم.

علاّمه امینی رحمه الله در الغدیر (جلد 7 از، صفحه 95 به بعد) در رابطه با قمار بازی و میگساری ابوبکر مطالبی را از کتب اهل سنّت نقل کرده است، و از جمله این روایت را که: بزاز می گوید انس بن مالک گفت: من در خانه ابا طلحه ساقی آن گروه (یازده نفره) بودم و باده انگور و انجیر، به هم آمیخته را در بین آنها تقسیم می کردم و در میان آنها مردی به نام ابوبکر بود که چون از آن شراب نوشید، این چنین شعر خواند:

و بر انگیخته خدا به ما می گوید: که دوباره زنده خواهیم شد. چگونه آن کس که ریشه کن شده، زندگی باز خواهد یافت.

و در همین حالت نوشیدن و مستی بودند که مردی از مسلمانان وارد شد و گفت: چه می کنید؟ خداوند تبارک و تعالی دستور حرام بودن شراب را فرو فرستاده است (تا پایان حدیث) (1)

ص: 118

دخترش فاطمه علیها السلام و دامادش علی بن ابیطالب نبود پس چگونه ممکن است، ابوبکر به تنهایی این حکم را شنیده باشد و نزدیکان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از علی و فاطمه علیهما السلام، عباس و بنی هاشم، و زنان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و احدی از صحابه این حکم را نشنیده باشند.

ام سلمه رضوان اللَّه علیها در مسجد رسول اللَّه بعد از خطبه حضرت زهرا علیها السلام به این آیه استناد کرد و فرمود:

… اَتَزْعَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حَرَّمَ عَلَیها مِیراثَها وَ لَمْ یُعْلِمْها، وَ قَدْ قالَ اللَّه تَعالی وَ اَنْذِرْ عَشیرَتکَ الْاَقْرَبِینَ. اَفَانْذَرها وَ خالَفَتْ مُتُطَلِّبَة؟! وَ هِی خِیرَةُ النِّسوانِ وَ اُمُّ سادَةِ أَشبالِ؟!.

آیا گمان می کنید رسول اللَّه میراث خود را بر فاطمه حرام کرده است و این حکم را به او اعلام نکرده و حال آنکه قرآن می فرماید: خویشان نزدیک را انذار کن. و یا اینکه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به دخترش فاطمه گفته ولی او بر خلاف حکم رسول اللَّه مطالبه ارث می کند؟ چگونه چنین چیزی ممکن است در حالی که او بهترین زنان عالم است و مادر شیر بچه های رسول خداست.

یعنی شما با جعل حدیث «لا نُوَرِّثُ» باید یکی از این دو خلاف را قائل شوید:

1. یا باید بگویید پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بر خلاف دستور خدا، حکم را به فاطمه نفرموده است.

2. یا اینکه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حکم را فرموده، ولی فاطمه بر خلاف حکم پدر مطالبه ارث می کند. راوی می گوید: ام سلمه را به خاطر دفاع از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام، آن سال از حقوق بیت المال محروم کردند (1).

را رد می کند در حالی که علماء و محدثین شیعه و سنّی بر این مسأله اتفاق دارند که او به بسیاری از احکام اسلامی جاهل بود به طور مثال در باب ارث حکم جده (مادر بزرگ) را نمی دانست که آیا او از میت ارث می برد یا نه؟ (1)

و همچنین رفیق او عمر معنای کلاله در باب ارث، در آیه: «وَ اِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَه» (2) را نمی دانست و خود او اقرار کرد که:

کُلُ النّاسِ اَفْقَهُ مِنْ عُمَرَ حَتَّی الْمُخَدَّراتِ فِی الْبُیوت.

همه مردم از عمر فقیه تر هستند، حتی زنهای در خانه ها (3)

وَ کُلٌ اَفْقَهُ مِنْ عُمَر حَتَّی الْعَجائِز

همه مردم حتی پیرزنان از عمر داناترند. (4)

حال کسانی که در این مرتبه از جهل و عجز از علم به کتاب خدا و احکام شریعت هستند چگونه این حدیث را نقل کرده اند، و این حکم عجیب را بر خلاف قرآن از آن استنباط نمودند، آن هم در مقابل حضرت علی و زهرا علیهما السلام که همه (از جمله خود عمر و ابابکر) اقرار به اعلمیّت آنها در همه علوم بخصوص در علم به آیات قرآن دارند. (5)

ص: 121

رَسُولِ اللَّه شَیئَاً، فَمَنْ سَأَلَکُم فَقُولُوا: بَینَنا وَ بَینَکُمْ کِتابُ اللَّه، فَاسْتَحَلُّوا حَلالَه وَ حَرِّمُوا حَرامَه.

ابوبکر بعد از رحلت رسول اللَّه مردم را جمع کرد و گفت: شما از رسول اللَّه احادیثی نقل می کنید که در آن اختلاف دارید و مردم بعد از شما به اختلاف شدیدتری دچار می شوند، از این به بعد، از رسول اللَّه سخنی نقل نکنید و اگر کسی از شما سؤالی کرد بگویید بین ما و شما کتاب خدا حکم می کند. پس حلال قرآن را حلال و حرام قرآن را حرام بدانید.

آنگاه ذهبی می گوید: ابابکر جمیع احادیث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را که در کتابی بود و تعداد آن به 500 حدیث می رسید در آتش سوزانید. (1)

حال با این روش ابابکر چند اشکال پیش می آید:

1. چرا کسی که مانع از نقل حدیث است، حدیثی از قول پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نقل می کند و بر طبق آن عمل کرده و حضرت زهرا علیها السلام را از «فَدَک» محروم می نماید.

2. کسی که مردم را به عمل کردن به قرآن امر می کند، پس چرا بر خلاف آیات قرآن که از ارث گذاشتن انبیاء خبر می دهد عمل می کند.

3. ابوبکر می گوید: حدیث نقل نکنید چون باعث اختلاف بین امت اسلامی می شود. پس چگونه خودش حدیثی نقل کرد که باعث شدیدترین اختلافات بین مسلمانان از آن زمان تاکنون گردیده است.

البته لازم به ذکر است که: خلیفه دوم نیز برای جلوگیری از نوشتن احادیث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم طی بخشنامه ای به تمام مناطق اسلامی نوشت: هر کس حدیثی از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نوشته، باید آن را از بین ببرد. وی تنها به صدور این بخش نامه اکتفا نکرد، بلکه به تمام یاران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و حافظان حدیث اکیدا هشدار داد که از نقل و کتابت حدیث خودداری کنند. او هر کس را که اقدام به نقل حدیث می نمود،

ص: 123

به شدت مجازات می کرد، چنانکه «ابن مسعود» و «ابودرداء» و «ابوذر غفاری» را به جرم نقل حدیث زندانی کرد و این سه تن تا هنگام مرگ عمر در زندان بسر می بردند!. (1)

فضال گفت: من این مطلب را به برادر رافضیم گفته ام، ولی او با این آیه قرآن جواب من را داده که:

«فَضَّلَ اللَّه الْمُجاهِدینَ عَلَی الْقاعِدینَ اَجراً عظیما» (1)

خداوند مجاهدین را بر قاعدین (نشستگان) اجری عظیم داده است و علی مجاهدت می کرد و آن دو نشسته بودند پس علی افضل از آنان است.

ابوحنیفه گفت: (به برادر رافضیت بگو) ابابکر و عمر در کنار رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم دفن شدند و حال آنکه علی در مسافتی بسیار دور دفن شده است، چه فضیلتی بالاتر از این؟!، فضّال گفت: من این مطلب را به برادر رافضیم گفته ام، و لیکن او با این آیه از قرآن جواب مرا داد، که خداوند می فرماید:

«یا اَیُّهَا الّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتَ النَّبیِّ اِلاّ اَنْ یُؤذَنَ لَکُمْ» (2)

ای کسانی که ایمان آورده اید بدون اجازه وارد خانه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نشوید و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در خانه خود دفن شده بود و ثابت نشده است که، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم اجازه دفن به ابابکر و عمر در خانه خود داده باشد. پس این دو نفر با آیه قرآن مخالفت کرده اند، چون در خانه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بدون اذن او دفن شده اند!!

ابوحنیفه گفت: عایشه و حفصه چون مهریه خود را در زمان ازدواج از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نگرفته بودند دفن پدرانشان در این مکان را بدل از مهریه قرار دادند.

فضّال گفت: من این مطلب را هم به برادر رافضیم گفته ام، ولی او به من گفت: مگر آیه قرآن را نشنیده ای که می فرماید:

«یا أَیهَا النَّبی اِنّا اَحْلَلْنا لَکَ اَزْواجَکَ اللّاتی آتیتَ اُجُورَهُنَّ» (3)

ای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، ما زنانی که مهرشان را عطا کردی بر تو حلال کردیم.

ص: 126

و این آیه تصریح به این مسأله دارد که، زنهای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم مهریه خود را گرفته اند و در ذمّه رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم چیزی باقی نمانده است.

ابوحنیفه گفت: به برادر رافضیت بگو: این دو در سهم عایشه و حفصه از ارثی که به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم رسیده بود، دفن شده اند.

پس فضال گفت: من به او گفته ام، ولی او به من جواب داد که:

شما (اهل سنّت) ادّعا دارید که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث نمی گذارد، و به همین دلیل ابوبکر حضرت فاطمه علیها السلام را از «فَدَک» محروم نمود، و به ایشان گفت: من از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیده ام که: پیامبران ارث نمی گذارند.

پس چگونه عایشه و حفصه از رسول خدا ارث می برند، در حالی که همسر اویند، ولی فاطمه علیها السلام که دختر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است، و نزدیک ترین خلق به اوست از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث نمی برد؟!!.

و اگر تسلیم شویم که عایشه و حفصه از رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث می برند (باید بگوئیم) که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نُه همسر داشت، و سهم همه آنها یک هشتم است، و اگر یک هشتم را تقسیم بر 9 نفر کنیم، حق هر کدام از آنها بسیار ناچیز می شود، و اگر بخواهیم حق عایشه و حفصه را از حجره پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم حساب کنیم به مقدار یک وجب هم نمی رسد، بلکه به اندازه یک تخم مرغ می باشد، پس چگونه عمر و ابابکر به اندازه دو قبر در این حجره تصرف کردند؟!!

پس ابوحنیفه ساکت شده، سپس فریاد زد: او را خارج کنید او خودش یک رافضی خبیث است، و برادری ندارد؟! (1)

ص: 127

ابی الحدید (1) و علاّمه حلی (2) این اشکال را ذکر کرده اند.

ب) با نوشتن نامه رد فَدَک، که در کتاب الغدیر (3) علاّمه امینی رحمه الله به آن اشاره شده و در جریان پاره کردن نامه، توسط عمر به منابع و مأخذ آن به صورت کامل اشاره خواهیم کرد.

ج) با اقرار به اینکه اهل پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از ایشان ارث می برند.

ابن ابی الحدید روایتی را با ذکر سند از ابی الطفیل نقل می کند که:

أَرْسَلَتْ فاطِمَةُ إِلی أَبَی بَکر ءَ اَنْتَ وَرِثَ رَسُولَ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم أَمْ أَهْلَه، قالَ بَلْ أَهْلَه …

حضرت زهرا علیها السلام پیغام فرستادند به سوی ابوبکر، که آیا تو از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث می بری یا اهل او؟ و ابوبکر در جواب گفت: اهل او.

سپس ابن ابی الحدید، بعد از ذکر روایت می گوید:

وَ هذا تَصْرِیحٌ بِأَنَّهُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم مَورُوثٌ یَرِثُه أَهْلُه وَ هُوَ خِلافُ قَولِهِ لا نُوَرِّثُ. (4)

و این کلام ابوبکر صراحت دارد بر اینکه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم ارث می گذارد و اهلش وارث او هستند و این اقرار او مخالف روایت «لا نُوَرِّثُ» می باشد.

صفحه بعد آورده می شود، اشاره به این مطلب شده است.

نمودند و این دلیل بر این است که آنها روایت (لا نُوَرِّثُ) را قبول نداشتند، و همچنین عثمان نیز با قبول وکالت از طرف آنها به طور عملی اعلام کرد که من نیز حدیث (لا نُوَرِّثُ) را قبول ندارم و الا او باید در جواب زنان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم مثل ابوبکر و عمر چنین می گفت: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرموده است: پیامبران ارث نمی گذارند نه اینکه خودش در مطالبه ارث از ابوبکر، وکیل مدافع همسران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم گردد.

می شد عایشه پیراهن رسول خدا را می گرفت، و بر سر چوبی بلند می کرد، و می گفت: همانا عثمان با صاحب این پیراهن مخالفت ورزید، و سنّت او را رها ساخته است.

در کشف الغمه: روایت شده است که عایشه و حفصه هر دو برای مطالبه ارث نزد عثمان آمدند و چون عایشه، عثمان را (به آن صورت که در روایت قبل ذکر شد) اذیت کرد عثمان نیز بر منبر رفت و چنین گفت:

إنَّ هذِهِ الزَّعْراءِ عَدَوةُ اللَّه

این زن کم مو دشمن خداست، خداوند مَثَل او و رفیقش حفصه را در قرآن چنین آورده:

«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَذِینَ کَفَرُوا امْرَأةَ نُوحٍ وَ امْرَأَةَ لُوطٍ کانَتَا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمُا فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیئَاً وَ قِیلَ ادْخُلا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ». (1)

خداوند برای کسانی که کافر شده اند به همسر نوح و همسر لوط مثال زده است که آنها تحت سر پرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولی به آن دو خیانت کردند و ارتباط آنها با این دو (پیامبر) سودی به حالشان (در برابر عذاب الهی) نداشت و به آنها گفته شد: وارد آتش شوید همراه کسانی که وارد می شوند.

عایشه در جواب عثمان گفت: ای نعثل (پیر مرد خرفت) ای دشمن خدا! همانا رسول خدا تو را به اسم نعثل یهودی یمنی اسم گذاری کرد. بعد عایشه و عثمان همدیگر را لعن نمودند و عایشه قسم خورد که در شهری که عثمان حاضر است زندگی نمی کند و به سوی مکه خارج شد. (2)

ص: 132

لازم به ذکر است که در این روایت علاوه بر عایشه، حفصه نیز مطالبه ارث کرده و او نیز جزء ناقضین روایت «لا نُوَرِّثُ» شناخته می شود و این مطلب را روایتی که شریک بن عبداللَّه در کتاب الایضاح نقل کرده است تایید می نماید. (1)

صاحب مستدرکات عوالم العلوم می گوید: ابن اعثم صاحب کتاب «اَلْفُتُوح» نقل کرده است که عایشه گفت این پیرمرد خرفت (نعثل) را بکشید خداوند او را بکشد چون او سنّت رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را تغییر داده است و حال آنکه آب غسل پیراهن رسول خدا خشک نشده است و در این حال عایشه به سوی مکه خارج شد.

و غیر او (ابن اعثم) چنین روایت کرده اند: و چون عثمان کشته شد عایشه به مدینه برگشت و شخصی با او ملاقات کرد پس عایشه از اخبار زمان سؤال کرد و چون در جواب شنید که مردم راضی به خلافت علی علیه السلام شده اند گفت: به خدا قسم من انتقام خون عثمان را می گیرم به او گفته شد: تو حریص بر قتل عثمان بودی حال چگونه می خواهی انتقام خون او را بگیری. عایشه گفت: آن زمانی که من دستور قتل عثمان را دادم او را نکشتند و او را رها کردند تا اینکه توبه کرد و از گناهان پاک شد. (2)

فاطمه علیها السلام داد فرمایش پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را نقض کرد و «فَدَک» را به آن حضرت واگذار کرد و البته عمر از راه رسید و به او گفت: این نوشته چیست؟ او گفت: در این نامه میراث فاطمه را از پدرش به او واگذار کرده ام، عمر گفت: از چه راهی به مسلمانان بخشش خواهی کرد با اینکه عرب به جنگ تو برخاسته و جنگ با آنان هزینه لازم دارد، بعد عمر نامه را گرفت و پاره کرد.

این مطلب را سبط بن جوزی به طوری که در السیرة الحلبیه، جلد 3، صفحه 391 آمده است نقل کرده است.

و اگر روایت ارث نگذاشتن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم درست بود و خلیفه در نقل این روایت صادق بود پس این اختلاف نظرها پس از خلیفه چه بود.

امیرالمؤمنین! بین من و این دروغگوی گنهکار و فریبکارِ خائن، قضاوت کن!! کاری نداریم. آیا واقعاً می شود پذیرفت که عباس با علی بن ابی طالب آن آقا و بزرگ خاندان پاک و مطهر بدین گونه رفتار کند؟ با اینکه در پیش روی خود آیه تطهیر را داشت و دیگر آیاتی را که در قرآن مجید در شأن آن بزرگوار نازل شده بود و همه را می دانست؟! در این صورت برای عباس چه قدر و ارزشی باقی می ماند و با در نظر گرفتن فرمایش پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم درباره علی علیه السلام دیگر چه حکمی می توان برای عباس صادر کرد که فرمود: هر کس علی را سب کند (دشنام دهد) مرا سب کرده است و هر کس مرا سب کند، خداوند را سب کرده، و هر کس خداوند را سب کند، او را به صورت به آتش جهنم می افکند.

نه به خدا سوگند ما جناب عباس را از این گونه نسبتهای ناروا منزّه و مبرّا می دانیم و چنین می دانیم که آنان می خواستند علی علیه السلام را سب کنند این احادیث دروغین را از قول عباس جعل کرده آن را رهگذری برای ناسزاگویی به امیرالمؤمنین علیه السلام قرار دادند. خداوند کینه ها و حسادتهایی را که در سینه هایشان پنهان کرده اند و آنچه را آشکار می کردند به خوبی می داند و شکوه و شکایت را باید به پیشگاه خداوند برد.

2. در زمان خلافت عثمان، مروان بن حکم به دستور عثمان، «فَدَک» را به خود اختصاص داد و به تصرف در آورد، چنانکه در سنن بیهقی، جلد 6، صفحه 301 آمده است.

3. معاویه در زمان خلافت خود، ثلث «فَدَک» را به مروان بن حکم و ثلث دیگر را به عُمَر بن عثمان بن عفان و ثلث سوّم را به پسرش یزید داد و این تقسیم پس از شهادت حضرت حسن بن علی علیهما السلام بود. این ملک تا زمان خلافت مروان بن حکم به همین گونه در دست آنان بود و مروان آن را به خود اختصاص داده به پسرش عبدالعزیز بخشید و او به پسرش عمر بن عبد العزیز واگذار کرد.

4. هنگامی که عمر بن عبد العزیز به خلافت رسید، خطبه ای ایراد کرده و گفت: همانا «فَدَک» از جمله اموالی بود که خداوند به رسولش بخشید و اختصاص داد

ص: 135

و مسلمانان در راه دستیابی بر آن جنگی نکرده و کوششی نداشتند. فاطمه علیها السلام آن را از آن حضرت درخواست کرد. حضرت فرمود: تو نمی بایست از من بخواهی و من نیز نمی توانم به تو واگذار کنم. و بعد حضرت در آمد آن را به کسانی که در راه مانده (ابن السبیل) محسوب می شدند می بخشید بعد که ابوبکر، عمر، عثمان و علی علیه السلام به حکومت رسیدند آن را به همان موردی که رسول خدا قرار داده بود اختصاص دادند. معاویه که به حکومت رسید آن را به مروان بخشید و مروان به پدرم و به عبدالملک داد و بعد به من و ولید و سلیمان رسید، ولید که به حکومت رسید، از او خواستم سهمش را از «فَدَک» به من ببخشد.

همچنین از سلیمان خواستم که سهمش را به من بدهد. آن دو با درخواست من موافقت کرده، سهم خود را به من واگذار کردند و من دیگر اموالی را که دارم بیش از این مال دوست می دارم، بنابراین آن را به همین موردی که در اصل بود واگذار کردم. (1)

5. در دوران حکومت عمر بن عبد العزیز، «فَدَک» در دست فرزندان حضرت زهرا علیها السلام بود و بعد که یزید بن عبد الملک به حکومت رسید، از آنان گرفت و تا پایان خلافت بنی امیه بین بنی مروان دست به دست می گشت.

6. هنگامی که ابو العباس سفاح به حکومت رسید آن را به عبداللَّه بن حسن بن حسن بن علی امیرالمؤمنین برگردانید.

7. بعد که ابو جعفر منصور دوانیقی به خلافت رسید آن را از اولاد امام حسن علیه السلام پس گرفت.

8. مهدی پسر منصور عباسی به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام برگردانید.

ص: 136

9. موسی بن مهدی و برادرش آن را از فرزندان حضرت زهرا گرفتند و تا زمان خلافت مأمون در دست بنی عباس بود.

10. مأمون در سال 210 آن را به فرزندان حضرت زهرا علیها السلام برگردانده، به قُثَم بن جعفر والی خود در مدینه چنین نوشت:

اما بعد، همانا امیرالمؤمنین علیه السلام مأمون با توجه به موقعیت و مقامی که نسبت به دین خدا و جانشینی رسول خدا و خویشاوندیی که نسبت به آن حضرت دارد، شایسته ترین فرد است که به سنّت رسول خدا عمل کرده، دستورات او را به کار ببندد. به هر کس که آن حضرت بخششی کرده، به او ببخشد و هر کس را که مورد تصدق و صدقه خود قرار داده، مورد آن عطا و صدقه قرار دهد. توفیق و نگهداری امیرالمؤمنین علیه السلام با خداست و به او در آنچه که موجب تقرب به اوست رغبت و تمایل دارد. رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به دخترش فاطمه علیها السلام «فَدَک» را بخشیده و این یک کار ظاهر و آشکار و شناخته شده ای بود، که در بین خاندان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم اختلافی در آن وجود نداشت، و پیوسته کسانی که نسبت به آن اولویت داشتند مدعی و خواهان آن بودند از این جهت امیرالمؤمنین مأمون چنین صلاح دید که آن را به ورثه حضرت رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم برگرداند، و به خاطر تقرب به خدا از طریق اقامه حق، و اجرای عدالت الهی، به آنان واگذار کند و با تنفیذ امر و دستور پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم خود را به ایشان نزدیک گرداند.

از این جهت دستور داد که در دواوین و پرونده های نمایندگانش این مطلب ثبت و ضبط شود، که اگر در تمام مراسم (دینی پس از رحلت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم) فریاد می زدند که هر کس از رسول خدا صدقه ای می گرفته و یا هبه و وعده ای از آن حضرت داشته بیاید و یاد آوری کند، قولش پذیرفته شده، وعده ای که به او داده شده انجام می پذیرد، در بین همه آنان فاطمه علیها السلام برای پذیرش گفتارش در آنچه رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم برای او قرار داده بود، سزاوارترین و شایسته ترین فرد بشمار می رفت.

امیرالمؤمنین (مأمون) به نماینده خویش مبارک طبری نوشته است که: «فَدَک» را به

ص: 137

وارثان فاطمه دختر رسول خدا علیهما السلام با تمام حدود و مرزها و همه حقوق مربوط به آن از بردگان و غَلاّت و چیزهای دیگر باز گرداند، و آن را به محمّد بن یحیی بن حسین بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و محمّد بن عبداللَّه بن حسن بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب که امیرالمؤمنین آن دو نفر را متولی و سرپرست این اموال قرار داده است، تسلیم کند.

این مطلب را از رأی و نظر امیرالمؤمنین مأمون و الهام خداوندی در طاعتش و توفیق خداوندی در تقرب به او و رسولش دانسته و به کسانی که در نزد تو هستند اعلام کن و محمّد بن یحیی و محمّد بن عبداللَّه را به همان امری که مبارک طبری را مأمور می کنی به کار بگمار و در مورد تعمیر و آبادانی و فراوانی غلات آنجا به آنها کمک کن. ان شاء اللَّه و السلام.

این نامه در روز چهارشنبه دو روز مانده به آخر ذی القعده سال 210 هجری نوشته شده.

11. هنگامی که متوکل علی اللَّه به خلافت رسید، دستور داد فَدَک به همان حالت پیش از مأمون بر گردد. به کتاب های زیر مراجعه کنید:

فتوح البلدان تالیف بَلاذُرِی صفحه 41 و 39

تاریخ یعقوبی، جلد 3، صفحه 48

عقد الفرید، جلد 2، صفحه 323

معجم البلدان، جلد 6، صفحه 344

تاریخ ابن کثیر، جلد 9، صفحه 200 (که وی در اینجا تحریفی دارد که چندان هم این گونه تحریفات از او بی سابقه نیست.)

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، جلد 4، صفحه 103

تاریخ الخلفاء، سیوطی، صفحه 154

جمهرة رسائل العرب، جلد 3، صفحه 510

و اعلام النساء، جلد 3، صفحه 1211.

تمام این رد و برگشتها که در دوران خلافت انجام گرفته با آن حدیث نامتناسب با کتاب و سنّت که خلیفه نقل کرد در تضاد می باشد.

در اینجا کلام علاّمه امینی رحمه الله در کتاب شریف الغدیر تمام شد. (1)

ص: 138

در کتاب فَدَک و العوالی جریان «فَدَک» بعد از متوکل چنین آمده است:

اکثر تواریخ ماجرای «فَدَک» بعد از متوکل را ذکر نکرده اند و متذکر نشده اند، که فَدَک در زمان «منتصر» فرزند متوکل در دست چه کسی بود، فقط مسعودی (1) و ذهبی (2) به این مسأله تصریح کرده اند که:

«منتصر»، فَدَک را به فرزندان فاطمه برگرداند.

علاّمه مجلسی می نویسد: «معتضد» آن را رد کرد و «مُکتَفی» آن را پس گرفت و گفته شده «مقتدر» دوباره آن را به فرزندان فاطمه علیها السلام برگرداند. (3) و امام مظفر بعد از تاریخ «فَدَک» می گوید: … و بعد از آن خلیفه «الراضی» آن را به فرزندان فاطمه برگرداند (4) تاریخ نشان می دهد که «فَدَک» از سال 11 هجری یعنی زمان ابوبکر تا سال 322 هجری که زمان خلیفه «الراضی» بوده، دست به دست گشته و همیشه مورد نزاع قرار گرفته است و نشان می دهد که «فَدَک» یک بُعد سیاسی داشته، که آن بُعد مهمتر از مسائل اقتصادی آن بوده است.

هر وقت سیاست حکم می کرده، خلفاء آن را در اختیار می گرفتند، و هر وقت صلاح می دانستند آن را به فرزندان فاطمه بر می گرداندند. (5)

گرفته است و از او خواستند که این ستم را از آنان دفع کرده حق ایشان را باز گرداند.

مأمون دویست نفر از علمای عراق و حجاز و دیگر نقاط را احضار کرده و به آنان سفارش اکید کرد، که در این مورد، حق، حقیقت، صداقت و راستی را در نظر گرفته، امانت را به صاحبش بر گردانند، و مطالبی را که وارثان فاطمه به او گفته بودند بازگو کرده از آنها خواست احادیث صحیحی را که در این مورد دارند بیان کنند.

عده زیادی از آنان از جمله: بشیر بن ولید و واقدی و بِشْر بن عَتَّاب در ضمن احادیثی که سندش از طریق صحابه، به رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم می رسید، نقل کردند که آن حضرت پس از فتح خَیْبَر، چندین روستا از روستاهای یهود را به خود اختصاص داد. جبرئیل بر آن حضرت نازل شده، این آیه را آورد که خداوند می فرماید: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّه» (1) حضرت از جبرئیل پرسید: «ذا القربی» چه کسی است؟ و حقش چیست؟

جبرئیل گفت: «ذا القربی» فاطمه است، «فَدَک» را به او واگذار کن. حضرت فَدَک را به او عطا کرد و پس از چندی عوالی (2) را نیز به او بخشید.

از آن زمان تا هنگام رحلت پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم عواید و منافع آن به فاطمه رسید. ابوبکر پس از روی کار آمدن و بیعت مردم با او، آن حضرت را از تصرف در فَدَک و عوالی جلوگیری کرده، آنها را از او گرفت. فاطمه علیها السلام در این مورد با او صحبت کرده گفت: اینها به من تعلق داشته و پدرم به من بخشیده است.

ابوبکر پاسخ داد: من از آنچه که رسول خدا به تو بخشیده، تو را منع نمی کنم. بنابراین تصمیم گرفت در این مورد سندی نوشته به او بدهد. عمر از او خواست که این کار را متوقف ساخته و انجام ندهد و گفت: او یک زن است، از او نسبت به آنچه که ادعا کرده، تقاضای شاهد و بیّنه کن. ابوبکر از حضرت خواست برای ادعای خود شاهد بیاورد. ایشان هم اُم اَیْمَن و اسماء بنت عمیس را به همراه علی بن ابی طالب علیه السلام

ص: 140

به عنوان شهود معرفی کردند، و آنان همگی بر این مطلب شهادت دادند.

ابوبکر سند «فَدَک» را نوشت، این خبر به عمر رسید، نزد ابوبکر آمده، علت این کار را از او پرسید، ابوبکر داستان را به او گفت، وی نامه را از او گرفته و نابود ساخت و گفت: فاطمه یک زن است و علی بن ابی طالب شوهرش می باشد، او به نفع خود نظر می دهد و نمی توان به شهادت دو زن بدون اینکه مردی در بین باشد ترتیب اثر داد.

ابوبکر به حضرت فاطمه علیها السلام پیغام داده، نظریه عمر را گفت:

حضرت به خداوند یکتا سوگند یاد کرد، که اینان جز به درستی و راستی شهادت نداده اند. ابوبکر گفت: شاید تو راستگو باشی، اما شاهدی را بیاور که نخواهد به نفع خود شهادت دهد.

حضرت فرمود: آیا شما دو نفر از پدرم رسول خدا نشنیده اید که می فرمود: اسماء دختر عمیس و اُم اَیْمَن اهل بهشت می باشند؟ آن دو گفتند: آری. حضرت فرمود: آیا می شود دو زنی که اهل بهشتند، به باطل و دروغ گواهی دهند؟

حضرت با حال گریه و ناله از نزد آنان بیرون آمده در حالی که پدرش را صدا می زد، و می گفت: پدرم به من خبر داد که من نخستین کسی هستم که به او می پیوندم. به خدا سوگند از این دو نفر به او شکایت خواهم کرد. پس از چندی حضرت بیمار شد و وصیت کرد که آن دو نفر بر او نماز نگزارند، و تا هنگام وفات از آن دو کناره گرفته، با آنان سخنی نگفت، و حضرت علی و عباس او را شبانه دفن کردند.

مأمون آن عده را از مجلس خود مرخص کرده، روز دیگر هزار نفر از دانشمندان و فقیهان را احضار و شرح حال را به آنان گفت و به تقوا و ترس از خدا آنان را سفارش کرده، آنان با یکدیگر به بحث و جدال پرداخته و سپس به دو گروه تقسیم شدند. عده ای گفتند: به نظر ما شوهر همیشه به نفع خود شهادت می دهد و بنا بر این، شهادت او اثری ندارد. اما سوگندی که فاطمه یاد کرد، به همراه شهادت آن دو زنِ دیگر، ادعای او را ثابت می کند.

ص: 141

گروه دیگر گفتند: به نظر ما، شهادت به همراه سوگند حکمی را ثابت نمی کند، اما شهادت زوج در نزد ما حجت است و ما معتقد نیستیم که به نفع خود شهادت داده است، بنابراین، شهادت حضرت علی علیه السلام همراه با شهادت دو زن مُثبِت حکم می باشد. نتیجه نظریه هر دو گروه با اینکه در مقدماتش با یکدیگر اختلاف داشت، آن بود که «فَدَک» و عوالی ملک فاطمه علیها السلام می باشد.

پس از پایان این نظر خواهی، مأمون از آنان خواست که شمه ای از فضائل علی علیه السلام را بازگو کنند.

آنان فضایل متعددی از آن حضرت را بازگو کردند که در رساله مأمون آمده است. سپس از آنان خواست که در فضائل حضرت فاطمه علیها السلام روایاتی بیاورند و آنان نیز روایاتی را از پدرش، پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در این زمینه خواندند.

درباره اُم اَیْمَن و اسماء بنت عمیس از آنان پرسید، در این زمینه نیز احادیثی از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم روایت کردند، که آن دو از اهل بهشت می باشند.

مأمون گفت: آیا می توان گفت و یا معتقد شد که علی بن ابی طالب علیه السلام با آن زهد و پرهیز کاری، بی جهت و به دروغ به نفع فاطمه علیها السلام گواهی دهد با این که خداوند و رسولش او را به داشتن این فضائل ستوده اند؟ و آیا می توان گفت: که او با آن همه علم و فضلی که داشت، حکم نمی دانسته، و از روی جهل به محکمه رفته و شهادت داده است؟ و آیا جایز است که گفته شود حضرت فاطمه علیها السلام با آن طهارت و عصمتی که داشت و با اینکه او بانوی زنان جهانیان و بانوی زنان اهل بهشت است (بدان گونه که روایت کردید) چیزی را بخواهد که به او تعلق نداشته و در این ادعا به همه مسلمانان ستم روا دارد؟ و بر این مطلب به خداوند یکتا سوگند یاد کند، و یا جایز است که بگوییم: اُم اَیْمَن و اسماء بنت عمیس به دروغ شهادت داده اند، با این که آن دو از اهل بهشت می باشند؟

طعن و ایراد بر حضرت فاطمه علیها السلام و گواهان او طعن و ایراد بر کتاب خدا و الحاد و

ص: 142

کژاندیشی در دین اوست. خداوند پاک و منزه است که قضیه و داستان چنین باشد که ذکر شده است.

سپس مأمون با آنان به همان حدیثی بحث و احتجاج کرد که خودشان روایت کرده بودند، که حضرت علی علیه السلام پس از رحلت حضرت رسول به صدای بلند در بین مردم فریاد زد و چنین فرمود:

هر کسی که طلب یا و عده ای از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم دارد، بیاید و از من بگیرد، عده ای نزد حضرت جمع شدند. حضرت بدون اینکه از آنها بیّنه و شاهدی بخواهد، هر آن چه که گفتند به آنان داد. ابوبکر نیز بدان گونه ندا در داد. جریر بن عبداللَّه حاضر شده مدعی گردید که چیزهایی را از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم طلب کار است. ابوبکر نیز بدون اینکه از او بینه و شاهدی بخواهد آنها را به او داد. جابر بن عبداللَّه نیز نزد ابوبکر آمده و گفت: حضرت رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به او وعده داده که از اموال بحرین سه مشت به او بدهد. هنگامی که مال بحرین رسید، ابوبکر سه مشت از آنها را برداشته بدون اینکه از جابر بن عبداللَّه، بیّنه و شاهدی درخواست کند به او بخشید.

عبدالمحمود گوید: حمیدی این حدیث را در «الجمع بین الصحیحین» در حدیث نهم از إفراد مسلم، از مسند جابر آورده و ذکر کرده که، جابر گفت: من شمردم، دیدم پانصد تاست. ابوبکر گفت: دو برابر آن را بگیر.

راویان رساله مأمون گویند: مأمون از این امر تعجب کرده و گفت: آیا فاطمه و شهود و گواهانش به اندازه جریر بن عبداللَّه و جابر بن عبداللَّه نزد اینان ارزش نداشتند؟!

پس نوشته های این رساله را فرستاده، دستور داد که در موسم حج پیش روی همه مردم خوانده شود، و «فَدَک» و عوالی را به محمّد بن یحیی بن حسین بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب سپرده، تا آن را آباد کرده منافع و در آمد آن را بین ورثه حضرت فاطمه دختر رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم تقسیم کند. (1)

ص: 143

سپس روی به حاضران کرد و در حالی که گرد او جمعی از خاندان و مخصوصان و شیعیان او بودند فرمود: زمامداران پیش از من کارهایی کردند که در آن ها با رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از راه تعمّد مخالفت ورزیدند و پیمان او را شکستند و روش او را دگرگون ساختند، که اگر مردم را وادار می کردم که آنها را ترک کنند (یعنی سنتهای تغییر یافته پس از رسول خدا را) و آنها را به وضعیت قبلی خود و به همان گونه که در زمان رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بود برگردانم، لشکریانم از اطرافم پراکنده می شدند و تنها و بی کس می ماندم و یا تنها تعداد اندکی از شیعیانم که قدر و منزلت و وجوب امامت مرا از کتاب خدای متعال و سنّت رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شناخته بودند در کنارم باقی می ماندند.

آیا فکر نمی کنید که اگر دستور می دادم مقام ابراهیم را به همان جایی که رسول خدا آن را در آنجا نهاده بود، قرار دهند و فَدَک را به ورثه حضرت زهرا علیها السلام برگردانند … (در اینجا حضرت 27 مورد از بدعتهای خلفای قبلی را شمردند و آنگاه فرمودند).

به خدا سوگند مردم از پیرامون من پراکنده و متفرق می شدند، به خدا سوگند به مردم دستور دادم که در ماه رمضان جز برای نماز واجب در جماعت حاضر نشوند، و اعلام کردم که نماز نافله را به جماعت خواندن بدعت است، برخی از لشکریانم که در رکاب من می جنگیدند فریاد زدند، ای مسلمانان سنّت عمر تغییر یافت، ما را از نماز مستحبی در ماه رمضان نهی می کنند. و ترسیدم که یک جناح از لشکریانم سر به آشوب بردارند …

حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در جواب محمّد بن اسحاق فرمودند:

… کانَ یَکْرَهُ أنْ یُدَّعی عَلَیهِ مُخالَفَةُ أَبِی بَکرٍ وَ عُمَرٍ. (1)

حضرت علی علیه السلام کراهت داشتند که بر علیه ایشان ادعا بشود که او مخالف ابوبکر و عمر عمل می کند و این نشانه تقیه بسیار شدید حضرت بوده است.

ص: 145

و شیخ طوسی رحمه الله نیز در این زمینه می نویسد: کسی اشکال نکند که بر امیرالمؤمنین علیه السلام لازم بود، زمانی که به حکومت رسید و زمام امور را در دست گرفت، «فَدَک» را به صاحبانش، ورثه حضرت زهرا علیها السلام واگذار کند، ولی اقدام به این کار ننمود. زیرا علت عدم اقدام به این مطلب همان چیزی است که نسبت به تنفیذ احکام ناروای آنان در بقیه مطلب وجود داشت که ما در گذشته، به طور مختصر و در مواردی به طور تفصیل در این باره صحبت کردیم، که با اینکه زمام امور در دست آن حضرت بود و ظاهرا خلیفه مسلمانان به شمار می آمد، اما در شرایط تقیه سخت به سر می برد و چندان هم دست حضرت در این گونه کارها باز نبود (1).

سیّد مرتضی نیز دلیل بر عدم استرداد «فَدَک» توسط امیرالمؤمنین علی علیه السلام و خود داری کردن حضرت از تغییر بدعتها را، تقیه قویه می دانند (2)

و درباره تقیه حضرت علی علیه السلام در زمان خلفاء، شیخ طوسی رحمه الله در کتاب «المفصح فی امامة أمیرالمؤمنین و الائمه علیهم السلام» می نویسد:

اما آنچه پرسش کننده در مورد نماز گزاردن آن حضرت با آنان پرسید در پاسخ می گوییم: نماز خواندن آن حضرت با آنان به صورت اقتداء کردن به آنها نبود، بلکه حضرت نماز خودش را می خواند، و فقط با رکوع آنان به رکوع می رفت و به همراه تکبیر آنها تکبیر می گفت، و این گونه هماهنگی و همراهی به فتوای هیچ یک از فقهاء اقتدا محسوب نمی شود. (3)

حضرت پاسخ دادند: به خاطر اقتداء به رسول اللَّه، که پس از فتح مکه چون عقیل خانه حضرت را فروخته بود، به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم گفته شد: یا رسول اللَّه آیا خانه خود را پس نمی گیرید؟ فرمود: مگر عقیل خانه ای را برای ما باقی گذاشته است؟.

إنّا أَهْلُ بَیتٍ لَا نَسْتَرْجِعُ شَیئاً یُؤخَذُ مِنّا ظُلْمَاً فَلِذلِکَ لَمْ یسْتَرْجِعْ فَدَکاً لَمَّا وَلَّی. (1)

ما خاندانی هستیم، که اگر چیزی از ما به ستم گرفته شود، پس نمی گیریم، و بدین جهت هم حضرت علی علیه السلام پس از آنکه به حکومت رسید فَدَک را پس نگرفت.

و در روایت دیگر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در جواب علی بن فضّال همین مطلب را فرمودند. (2)

أَخَذَ الْکِتابَ فَخَرِقَه …

عمر با لگد به حضرت زهرا علیها السلام جسارت کرد در حالی که او به فرزندش محسن باردار بود و محسن را سقط کرد، آنگاه با سیلی به صورت حضرت فاطمه علیها السلام زد گویا من (امام صادق) می بینم که در اثر آن سیلی، گوشواره در گوش مادرم شکسته است، پس عمر نامه را گرفت و پاره کرد.

پس از هفتاد و پنج روز بیماری، بر اثر آن ضربت به شهادت رسید. و در هنگام احتضار به حضرت علی علیه السلام وصیت نمود که: یا علی تو را به حق رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم قسم می دهم که ابوبکر و عمر در تشییع جنازه من حاضر نشوند و بر بدن من نماز نخوانند.

به این علت حضرت علی علیه السلام بدن فاطمه علیها السلام را شبانه دفن نمود و صبح، هنگامی که ابوبکر و عمر فهمیدند، اعتراض کردند، ولی حضرت علی علیه السلام فرمودند: این سفارش خود فاطمه علیها السلام بود.

عمر گفت: به خدا قسم نبش قبر می کنم تا بر آن نماز بخوانم حضرت علی علیه السلام فرمود: به خدا قسم تا من زنده ام و ذوالفقار در دستانم می باشد تو چنین کاری را نمی توانی انجام بدهی و تو بر این مطلب آگاهی!.

آنگاه ابوبکر گفت: برگردیم او به فاطمه علیها السلام سزاوارتر از ماست و مردم نیز برگشتند. (1)

البته این مضمون در روایات مختلف و در کتب شیعه و سنی ذکر شده است. و ما به ذکر بعضی از منابع اکتفا می کنیم:

بحارالأنوار، جلد 26، صفحه 192، جلد 29 در صفحات 128، 134، 157، 192

عوالم العلوم فاطمه الزهراء، جلد 2 در صفحات 647، 650، 651 و 752،

الغدیر، جلد 7، صفحه 195

احتجاج، جلد 1، صفحه 92

کامل بهائی، جلد 1، صفحه 309

اختصاص، صفحه 185

فَدَک و العوالی، 279 تا 282.

ص: 149

اما کتب اهل سنّت: سبط بن الجوزی در کتاب سیره حلبیّه (1) چنین آورده است …:

ثُمَّ اَخَذَ عُمَرُ الْکِتابَ فَشَقَّهُ.

عمر نامه را گرفت و پاره کرد.

و در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید چنین ذکر شده است.

… فَدَفَعَ بِیدِهِ صَدْرَها وَ أَخَذَ الصَّحِیفَةَ فَخَرَقَها بَعْدَ أَنْ تَفِلَ فِیها فَمَحاها وَ إِنِّها دَعَتْ عَلَیهِ فَقالَتْ: بَقَرَ اللَّه بَطْنَکَ کَما بَقَرْتَ صَحِیفَتِی. (2)

عمر با دست خود به سینه حضرت زهرا علیها السلام کوبید و نامه را گرفت و بعد از آنکه با آب دهن نوشته آن را محو کرد، آن را پاره نمود، در این هنگام حضرت زهرا علیها السلام در حق او نفرین کرده و فرمودند: خداوند شکمت را پاره کند همانطور که نامه مرا پاره کردی.

حضرت زهرا در حالی که بر غاصبین «فَدَک» غضبناک بود، از دنیا رفت

صحیح مسلم با ذکر سند از عایشه روایت می کند که گفت: فاطمه علیها السلام کسی را نزد ابی بکر فرستاد، و از وی درخواست ارث خود از آنچه خداوند به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم اختصاص داده بود، نمود … پس ابوبکر از پرداخت هرگونه چیزی به فاطمه علیها السلام خودداری کرد.

فَوَجَدَتْ فاطِمَةُ عَلی أَبِی بَکْرٍ فِی ذلِک فَهَجَرَتْهُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ حَتّی تُوُفِّیَتْ وَ عاشَتْ بَعْدَ النَّبِی سِتَّةَ أَشْهُرٍ فَلَمَّا تُوُفِّیتْ دَفَنَها زَوْجُها عَلیٌ لَیلاً وَ لَمْ یؤْذِنْ بِها أَبابَکرٍ وَ صَلَّی عَلَیها وَ کانَ لِعَلیٍّ مِنَ النَّاسِ وَجْهٌ (3) حَیاةَ فاطِمَةَ فَلَمَّا تُوُفِّیَتْ إسْتَنْکَرَ عَلِیٌ وُجُوهَ النّاس. (4)

ص: 150

به همین جهت فاطمه سخت از ابابکر ناراحت شده بر او غضب کرد و او را ترک نمود و با وی هرگز صحبت نکرد تا از دنیا رفت و حال آنکه، شش ماه بعد از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم زنده بود و زمانی که از دنیا رفت، حضرت علی علیه السلام بر او نماز خواند، او را شبانه دفن نمود، و اجازه نداد ابوبکر در مراسم او حاضر شود، و بر او نماز بخواند.

و در زمان حیات حضرت فاطمه علیها السلام، حضرت علی علیه السلام احترام خاصی در بین مردم داشت و چون فاطمه علیها السلام به شهادت رسید، حضرت علی علیه السلام از ملاقات با مردم خودداری می کرد.

لازم به ذکر است که در حاشیه این روایت در کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم «وَجَدَتْ»، به معنی «غَضَبَتْ» (غضبناک شد) ترجمه شده است.

صحیح بخاری، با ذکر سند از عایشه نقل می کند که: فاطمه و عباس نزد ابابکر آمده و از او در خواست ارث خود از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را نمودند و این دو نفر سرزمین فَدَک و سهم خود از خَیْبَر را طلب کردند. ابابکر گفت: من از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیدم که فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم و آنچه از اموال ما باقی بماند، صدقه است.

… فَهَجَرَتْهُ فاطِمَةُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ حَتّی ماتَتْ. (1)

پس به همین علت فاطمه علیها السلام از ابی بکر کناره گیری کرد و تا زنده بود با او سخن نگفت.

ابن کثیر در «البدایه و النهایه» همین روایت را از صحیح بخاری نقل کرده، و در ادامه آن چنین می گوید: احمد حنبل نیز این حدیث را همین طور نقل کرده است.

سپس احمد روایتی را با ذکر سند از عروه از عایشه نقل می کند که: بعد از آنکه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از دنیا رفت، فاطمه علیها السلام از ابوبکر خواست که میراثش را از آنچه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از خود باقی گذاشته و خداوند به او اختصاص داده بود به او برگرداند، لکن ابوبکر در

ص: 151

جواب گفت: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرموده است: ما ارثی از خود باقی نمی گذاریم و آنچه از ما باقی بماند، صدقه است.

فَغَضِبَتْ فاطِمَةُ وَ هَجِرَتْ أبابَکر فَلَمْ تَزَلْ مُهاجَرَتهُ حَتّی تُوفِّیتْ. (1)

پس حضرت فاطمه غضبناک شد و ابوبکر را ترک کرد و برای همیشه از او دوری گزید، تا از دنیا رحلت گزید.

عمر رضا کحاله از علمای اهل سنّت در کتاب اعلام النساء چنین می نویسد:

… ثُمَّ قالَ عُمَر لِأبِی بَکر اِنْطَلِقْ بِنا إلی فاطِمَةَ فَإِنّا قَدْ أَغْضَبْناها.

سپس عمر به ابوبکر گفت: بیا با هم به سراغ فاطمه علیها السلام برویم، چرا که ما او را غضبناک کردیم.

پس به اتفاق یکدیگر به خانه فاطمه علیها السلام رفتند، و از وی اجازه ورود خواستند، ولی فاطمه علیها السلام به آن دو اجازه ورود نداد، آنگاه به علی علیه السلام مراجعه نموده و با وی صحبت کردند، و حضرت آن دو را نزد فاطمه علیها السلام بردند.

فَلَمَّا قَعَدا عِنْدَها حَوَّلَتْ وَجْهَها إلی الْحائِطِ فَسَلَّما عَلَیها فَلَمْ تَرِدْ علیهما السلام …

وقتی آن دو نزد فاطمه علیها السلام نشستند، حضرت روی خویش را از آنان به طرف دیوار بر گرداند، سپس عمر و ابوبکر به ایشان سلام کردند، ولی حضرت جواب سلام آن دو را ندادند.

ابوبکر صحبت را آغاز کرد، و سخن را به آنجا رساند که: من از پدرت شنیدم که فرمود: ما انبیاء ارث نمی گذاریم، و آنچه از ما باقی می ماند صدقه است، فاطمه علیها السلام گفت: آیا اگر حدیثی از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم برای شما بخوانم آن را می شناسید و به آن عمل می کنید؟ ابوبکر و عمر گفتند: آری.

فَقالَتْ: نَشَدْتُکُما اللَّهَ، أَلَمْ تَسْمَعا رَسُولَ اللَّه یقُولُ: رِضا فاطِمَةَ مِنْ رِضای

ص: 152

وَ سَخَطُ فاطِمَةَ مِنْ سَخَطِی، فَمَنْ أَحَبَّ فاطِمَةَ ابْنَتِی فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَرْضی فاطِمَةَ فَقَدْ أرْضَانِی، وَ مَنْ أَسْخَطَ فاطِمَةَ فَقَدْ أَسْخَطَنِی.

قالا: نَعَمْ سَمِعْناهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ.

قالَتْ: فَإِنِّی أُشْهِدُ اللَّه وَ مَلائِکَتَهُ إِنَّکُما أَسْخَطْتُمانِی وَ ما أَرْضَیتُمانِی وَ لَئِنْ لَقِیتُ النَّبِی لَأَشْکُوَنَّکُما إِلَیهِ.

فَقالَ ابوبکر: أَنَا عائِذٌ باللَّه تَعالی مِنْ سَخَطِهِ وَ سَخَطِکِ یا فاطِمَةُ، ثُمَّ انْتَحَبَ أَبُوبَکرٍ یَبْکی، حَتّی کادَتْ نَفْسُهُ اَنْ تَزْهَقَ.

وَ هِی تَقُولُ: وَاللَّه لِاَ أَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیکَ فِی کُلِّ صَلاةٍ أُصَلِّیها. (1)

فاطمه علیها السلام فرمود: شما را بخدا قسم، آیا این حدیث را از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نشنیده اید که می فرمود: رضایت فاطمه علیها السلام رضایت من است و سخط و غضب فاطمه علیها السلام از سخط و غضب من است. هر که دخترم فاطمه علیها السلام را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که فاطمه علیها السلام را خشنود کند مرا راضی و خشنود نموده است و هر که فاطمه علیها السلام را به خشم آورد، همانا مرا به خشم آورده است؟ آن دو گفتند: بله ما از رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم این سخن را شنیده ایم.

در این موقع حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند: همانا خدا و ملائکه او را شاهد می گیرم که شما دو نفر مرا به غضب در آوردید و رضای خاطر مرا به جای نیاوردید، و زمانی که رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را ملاقات کنم، از شما دونفر نزد او شکایت خواهم نمود.

ابوبکر گفت: من پناه می برم به خدا از سخط و غضب خدا و سخط و غضب تو ای فاطمه، سپس شروع به گریه نمود به گونه ای که نزدیک بود جان از بدنش خارج شود.

و در این حال حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: به خدا قسم در هر نمازی که می خوانم تو را نفرین می کنم.

ص: 153

ابن قتیبه دینوری در کتاب «الإمامة و السیاسة» می نویسد:

پس از چندی که گذشت عمر به ابابکر گفت: بیا تا نزد فاطمه علیها السلام برویم چرا که ما او را به غضب در آورده ایم. پس به اتفاق یکدیگر نزد فاطمه علیها السلام رفته و از او اجازه ورود خواستند، لکن حضرت به آنها اجازه ندادند، ناچار نزد علی علیه السلام آمده و با او سخن گفتند. تا آن که علی علیه السلام آنها را به خدمت فاطمه علیها السلام بردند. پس همین که آن دو نزد حضرت نشستند، حضرت صورت خود را به طرف دیوار برگرداند. در این هنگام آن دو به ایشان سلام کردند ولی حضرت زهرا علیها السلام جواب سلامشان را ندادند.

آنگاه ابوبکر شروع به سخن کرد و گفت: ای حبییه رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم آیا ما در مورد ارث پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و همچنین در مورد شوهرت تو را به غضب در آورده ایم؟ فاطمه علیها السلام فرمود: تو را چه می شود که اهل و خانواده ات از تو ارث ببرند، ولی ما از محمّد ارث نبریم؟ سپس فرمود: آیا اگر حدیثی از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را به یاد شما بیاورم می پذیرید و به آن اعتقاد پیدا می کنید؟ عمر و ابابکر گفتند: آری.

آنگاه حضرت زهرا علیها السلام فرمود: شما را به خدا قسم آیا از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم نشنیدید که می فرمود: رضایت فاطمه، رضایت من و غضب فاطمه، غضب من است، پس هر کس دخترم فاطمه را دوست بدارد همانا مرا دوست داشته و هر کس وی را به غضب و خشم آورد همانا مرا به غضب در آورده است؟

عمر و ابابکر گفتند: آری. از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شنیده ایم.

سپس فاطمه علیها السلام فرمود: همانا من، خداوند و ملائکه را شاهد می گیرم که شما دو نفر مرا به سخط و غضب در آوردید و مرا راضی نکردید، و هرگاه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را ملاقات کنم از شما دو نفر به او شکایت خواهم نمود!!.

در این هنگام ابوبکر شروع به گریه کرد در حالی که فاطمه علیها السلام می فرمود: بخدا قسم تو را در هر نمازی که بخوانم نفرین خواهم نمود (1).

ص: 154

در کتاب «انوار النعمانیّه» چنین آمده است: زمانی که این دو وارد شدند و فاطمه علیها السلام را دیدند سلام کردند، ولی حضرت زهرا علیها السلام جواب سلام آنها را نداد، و صورت خود را از آنها برگرداند، آن دو جلوی صورت حضرت نشستند تا چند مرتبه این کار تکرار شد، و حضرت زهرا علیها السلام به علی علیه السلام فرمودند:

یا عَلِیُّ جَافِ الثَّوْبَ عَلَیَّ وَ قالَتْ لِنِسْوَةٍ حَوْلَها: حَوِّلْنَ وَجْهِی فَلمَّا حَوَّلْنَ وَجْهَهَا حَوّلا وُجُوهَهُما اِلَیها. (1)

یا علی! پارچه را بر رویم بینداز و به زنهای اطراف بسترش فرمود: صورت مرا از این دو برگردانید (شاید بر اثر شدت بیماری، حضرت قادر بر انجام کاری نبودند، و از اطرافیان کمک می گرفتند) چون زنها چنین کردند، عمر و ابابکر (با کمال بی شرمی) دوباره روبروی حضرت نشستند.

علاّمه مجلسی رحمه الله بعد از نقل روایات شیعه و سنّی در این زمینه، می فرماید: هرگز شک نکنید در اینکه: حضرت فاطمه زهرا علیها السلام بر اینها غضبناک بود، امامت آنها را قبول نداشت، از آنها اطاعت نکرد، و بر این حال باقی بود تا به کرامت و رضوان خدا رسید. (2)

حال با توجه به مطالب گذشته در این کلام رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در باره غضب و رضایت حضرت فاطمه علیها السلام دقت فرمایید که حضرت فرمودند:

اِنَّ اللَّهَ یَغْضِبُ لِغَضَبِ فاطِمَةَ وَ یَرْضی لِرِضاها (3)

بدرستی که خداوند با غضب حضرت فاطمه علیها السلام غضبناک و با رضایت و خشنودی آن حضرت راضی و خشنود می گردد.

ص: 155

ص: 158

مُخَیریق یکی از علماء یهود بود که در مدینه اسکان داشت و او علم تورات می دانست. و در تورات به ظهور پیامبر آخرالزمان صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم و اسم و صفات و علامات او آشنا شده بود. در همان سال أوّل هجرت پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به مدینه، این عالم یهودی ایمان آورد. او ملازم رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در سفر و حضر گردید تا جایی که از اصحاب رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شمرده شد. و در سال سوّم هجرت زمانی که شنید پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم عازم احد می باشد، تصمیم بر یاری پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم گرفت و ابتداء به سوی قوم خود رفت و به آنها گفت: ای یهودیان چرا محمّد را یاری نمی کنید، در حالی که به خدا قسم شما می دانید که او پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است و یاری او بر شما واجب می باشد، ولی یهودیان در جواب گفتند: امروز شنبه است.

پس اسلحه خود را برداشت تا با پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم به اُحد برود و قبل از خروج خود چنین وصیت کرد:

اِنْ اُصِبْتُ فَاَمْوالی اِلی مُحَمّدٍ، یَضَعُها حَیثُ یَشَاءُ. (1)

ص: 159

اگر من کشته شدم پس اموالم از آن محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم باشد تا هر کجا خواست مصرف کند.

او در جنگ احد جنگ سختی کرد، تا اینکه جراحات زیادی بر بدنش وارد شد و از اسب به زمین افتاد و شهید شد.

قالَ السَّمْهُودِی: فَلَمّا حَضَرَتْهُ الْوَفاةُ قالَ: اَمْوالِی اِلی مُحَمّدٍ یَضَعُها حَیثُ یَشاءُ … وَ جَعَلَ ما لَهُ وَ سَبْعَ حَوائِطَ لِرَسُولِ اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم.

سمهودی می گوید: چون لحظه شهادت او رسید گفت: اموال من از آن محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم باشد به هرگونه می خواهد در آن تصرّف کند … و مال خود که هفت باغ بود برای رسول اللَّه قرار داد.

و علاّمه مجلسی رحمه الله نیز می نویسد: مخیریق یکی از علماء بنی نظیر بود که اسلام آورد و در کنار رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم جنگید و اموالش را که هفت باغ بود، برای رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم وصیت کرد. (1)

این هفت باغ در مدینه منوره در منطقه عوالی در محلّه بنی النظیر به صورت متفرق قرار داد و از تاریخ معلوم می شود که تا مسجد النبی فاصله زیادی نداشته است. امروزه منطقه عوالی از مشهورترین و مهم ترین مناطق و مراکز مدینه به شمار می آید.

داشتند تا اینکه ابراهیم، فرزند رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم از ماریه در این باغ بدنیا آمد. به همین علت اسم این باغ را «مشرَبه امّ ابراهیم» گزاشتند.

الآن در این باغ مسجدی به نام «مسجد مشربه امّ ابراهیم» وجود دارد که به گفته شیخ کلینی و شیخ حرّ عاملی، اینجا مسکن و مصلای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بوده است. (1)

در مشربه امّ ابراهیم، قبوری از اهل عوالی موجود است که در بین آنها قبر دو بانوی بزرگوار اسلام یعنی: قبر حمیده، مادر موسی بن جعفر علیه السلام و قبر نجمه خاتون، مادر حضرت علی بن موسی الرضا و حضرت فاطمه معصومه علیها السلام قرار دارد. (2)

آلُ مُحَمّدٍ مِنْ هَذا الْمالِ، وَ اِنِّی و اللَّهِ لا أُغَیِّرُ شَیئَاً مِنْ صَدَقَةِ رَسُولِ اللَّه عَنْ حالِها الَّتِی کانَتَ عَلَیْها فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ وَ لَاَعْمَلَنَّ فِیها بِما عَمِلَ بِه رَسُولُ اللَّهِ

فَاَبی اَبُوبَکر اَنْ یَدْفَعَ اِلی فاطِمَةَ شِیئاً.

فَوَجَدَتْ فاطِمَةُ عَلی اَبِی بَکرٍ فِی ذَلک، فَهَجَرَتْهُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ حَتّی تُوُفِّیتْ وَ عاشَتْ بَعْدَ النَّبِی سِتَةَ اَشْهُرٍ فَلَمّا تُوُفِیَتْ دَفَنَها زَوْجُها عَلِیٌ لَیلاً وَ لَمْ یؤْذَنْ بِها اَبابَکر وَ صَلّی عَلَیْها عَلِیٌّ. (1)

حضرت فاطمه کسی را پیش ابابکر فرستاد تا میراث او را از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در اموالی که خداوند (طبق آیه فَیْ ء) بر رسولش برگردانده بود، مطالبه کند. که آن اموال شامل صدقات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در مدینه (که منظور همین عوالی می باشد)، فَدَک و باقیمانده از خمس خَیْبَر بود.

ابابکر در جواب گفت: رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم فرموده: ما انبیاء ارث نمی گذاریم و اموال ما صدقه است و فقط آل محمّد از این اموال به اندازه خوردن می توانند استفاده کنند، و به خدا قسم من سنّت رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم در زمان حیاتش را نسبت به این اموال تغییر نمی دهم.

ابابکر چیزی از اموال رسول اللَّه صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم را در اختیار فاطمه علیها السلام قرار نداد و حضرت زهرا علیها السلام بر ابابکر غضبناک شدند و از او دوری گزیدند، و تا مرگ با او صحبت نکردند، در حالی که فاطمه علیها السلام بعد از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم شش ماه زندگی کرد، و زمانی که از دنیا رحلت نمود، حضرت علی علیه السلام شبانه بر او نماز خواند و شبانه او را دفن کرد، و ابابکر را خبر ننمود.

ابابصیر از امام محمّد باقر علیه السلام روایت می کند: که حضرت فرمودند: می خواهی از وصیت حضرت فاطمه زهرا علیها السلام برایت بگویم؟ گفتم: بله.

فَاَخَرَجَ حُقّاً او سَفْطاً، (2) فاخرجَ مِنْهُ کِتاباً فَقَرأه: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم

ص: 162

هَذا ما اَوْصَتْ بِهِ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، اَوْصَتْ بِحَوائِطَهَا السَّبْعَةِ: بِالْعَوَاف وَ الدّلالِ وَ الْبُرقَةِ وَ الْمَبِیتِ (اَلْمُثِیب) وَ الْحُسْنی (الْحَسنی) وَ الصَّافِیةِ وَ مالِ اُمِّ اِبراهِیمَ اِلی عَلِی بْنِ اَبِیطالِبٍ علیه السلام، فَإِنْ مَضی عَلِیّ فَإلَیَ الْحَسَنِ، فَإِنْ مَضَی الْحَسَنُ فَإلِی الْحُسَینِ، فإِنْ مضَی الْحُسَینُ فَإِلی الاَْکْبَرِ مِنْ وُلْدِی.

تُشْهِدُ اللَّهَ عَلی ذَلِک وَ الْمِقْدادَ بْن الْاَسْوَد، و الزُّبَیْرَ بْن العَوّامِ وَ کَتَبَ عَلِیّ بْنِ اَبِیطالِبْ علیه السلام. (1)

امام محمّد باقر علیه السلام نوشته ای را از یک صندوقچه ای خارج کرده و چنین قرائت نمودند:

به نام خداوند بخشنده، مهربان، این وصیت نامه حضرت فاطمه دختر محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم است که وصیت کرد به حوائط سبعه (باغهای هفتگانه): عَوَاف، دَلَال، بُرْقَه، مَبِیت (مِیثَب) حُسنی (حَسنَی) صَافِیَة و مال «ام ابراهیم» (مشربه ام ابراهیم)، برای علی بن ابیطالب علیه السلام و بعد از او برای حسن و بعد از او برای حسین و بعد از او برای بزرگترین فرزندانم.

و حضرت زهرا علیها السلام بر این وصیت خداوند و مقداد و زبیر را شاهد گرفتند و حضرت علی علیه السلام این وصیت را نوشت.

زید بن علی نیز وصیت نامه ای از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به همین مضمون از امام حسن مجتبی علیه السلام روایت کرده است. (2)

ص: 163

ص: 164

ص: 166

خطبه فَدَک را راویان بزرگ شیعه و سنّی روایت کرده، و کتابهای خویش را به نقل آن آراسته اند، که نام برخی از آنان بدین شرح است:

7. علاّمه محقّق، «عمر رضا کحاله» در اعلام النساء، جلد 4، صفحه 116.

حاج سیّد محمّد باقر ابطحی (سلمه اللَّه تعالی) در ذیل این خطبه به شرح و توضیح بعضی از مطالب آن پرداخته اند.

2. به تحویل سند (1) مرزبانی از احمد بن محمّد مکی از محمّد بن قاسم یمانی از ابن عایشه (ابوعبدالرحمن عبیداللَّه بن محمّد بن حسین تیمی).

و آرامش آنان، به سخنان خود ادامه داده چنین فرمود:

لِبَریَّتِهِ، وَ اِعزازاً لِدَعْوَتِهِ، ثُمَّ جَعَلَ الثَّوابَ عَلی طاعَتِهِ، وَ وَضَعَ الْعِقابَ عَلی مَعْصِیَتِهِ، ذِیادَةً لِعبادِهِ عَنْ نِقْمَتِهِ وَ حِیاشَةً مِنهُ اِلی جَنَّتِهِ.

و گواهی می دهم که جز اللَّه خدایی نیست و یکتایی است که شریکی برای او وجود ندارد، لا اله الا اللَّه کلمه ای است که تأویلش را اخلاص قرار داده و (1) پیوندش را در دلها نهاده و در فکر برای تعقّل آن روشنایی ایجاد کرده است، خداوندی که دیدارش برای دیدگان، و توصیفش برای زبانها، و درک چگونگی اش برای وَهْمها ناشدنی است. اشیاء را نه از چیزی که قبل از آن باشد، (و از نیستی) پدیدار ساخت و بدون استفاده از مثال و الگو اشیاء را آفرید و به قدرت خویش خلق کرد، و به خواست خود پدید آورد بدون اینکه به آفرینش آنها نیازی داشته باشد و یا در شکل بخشیدن به آنها فایده ای برایش باشد، جز اینکه حکمتش را پایدار و بر طاعت و قدرتش دیگران را آگاه و برای آفریدگانش موجب تعبّد و بندگی و برای دعوتش موجب سرافرازی باشد.

پس از آن، بر طاعت و گوش فرا دادن آنان ثواب را مترتّب و بر نافرمانی شان عقاب و کیفر را نهاده تا بندگانش را از خشم خود باز دارد و به سوی بهشت فراخواند.

عِلْماً مِنَ اللّهِ تَعالی بِمَآئِلِ الاُْمُورِ، وَ اِحاطَةً بِحَوادِثِ الدُّهُورِ، وَ مَعرِفَةً بِمَواقعِ الْمَقْدُورِ.

و گواهی می دهم که پدرم محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم، بنده و رسول اوست، پیش از آنکه به او مأموریت دهد، وی را برگزید و برتری و شرافت بخشید و قبل از پدید آوردنش او را نام نهاد و قبل از آنکه او را مبعوث کند، او را برگزیده است؛ در آن هنگام که خلائق در پس پرده غیب مکتوم و در پشت پرده های ترسناک نگه داری شده و در کنار مرز نیستی به سر می بردند. چون خداوند نتیجه و پیامد کارها را می دانست و به رویدادهای روزگاران احاطه داشت و به زمان وقوع مقدّرات و کارهای شدنی آشنا بود.

روشنی بخشید و در بین مردم برای هدایت و راهنمایی به پا خاست و آنان را از گمراهی و تباهی نجات داده و از کوری و نابینایی رهانید و بینش و بینایی بخشید، به دین استوار راهنمایی شان ساخته به راه راست هدایتشان فرمود.

مُغْتَبِطَةٌ بِهِ اَشْیاعُهُ، قائِدٌ اِلَی الرِّضْوانِ اتِّباعُهُ، مُؤَدٍّ اِلَی النَّجاةِ إسْماعُهُ (1)، بِهِ تُنالُ حُجَجُ اللَّهِ الْمُنَوَّرَةُ وَ عَزائِمُهُ الْمُفَسَّرَةُ وَ مَحارِمُهُ الْمُحَذَّرَةُ وَ بَیِّناتُهُ الْجالِیَةُ وَ بَراهِینُهُ الْکافِیَةُ. وَ فَضائِلُهُ الْمَنْدُوبَةُ وَ رُخَصُهُ المَوْهُوبَةُ وَ شَرایِعُهُ الْمَکْتُوبَةُ

شما ای بندگان خدا! مخاطبان و مسؤولان مستقیم امر و نهی الهی و حاملان دین و وحی او امینهای خداوند بر خویشتن رسانندگان دین خدا به دیگر امتها هستید. حقی از خداوند بر گردن شماست، خداوند را در بین شما عهد و قراری است که در نزد شما گذارده، و بازمانده ای است که بر شما به خلافت و نیابت خود بر گزیده است و آن کتاب ناطق الهی و قرآن راستین، نور درخشان و چراغ تابناک است، دیدگاههایش مُستَدَلّ و روشن، اسرارش آشکار (در نزد اهل آن) و ظواهرش درخشان است. پیروانش مورد غبطه دیگران و پیروی اش راهبر به سوی بهشت برین، و تلاوت آن موجب رهایی است. به وسیله آن به حجتهای روشن الهی می توان دست یافت و دستورات واضح، حرامهایی که از آن بر حذر شده اید، دلایل روشن، براهین کافی، فضیلتهای مستحبی، امور جایز که موهبتی است (از سوی خداوند بر شما)، و نیز قوانین مکتوب خداوندی از طریق آن قرآن حاصل می شود.

بِالنَّذْرِ تَعرِیضاً لِلْمَغْفِرَةِ، وَ تَوْفِیَةَ الْمَکاییلِ وَ الْمَوازِینِ تَغْییراً لِلْبَخْسِ، وَ النَّهْیَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْر تَنْزِیهاً عَنِ الرِّجْسِ، وَ اجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجاباً عَنِ اللَّعْنَةِ، وَ تَرْکَ السِّرْقَةِ ایجاباً لِلْعِفَّةِ. وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِّرْکَ اِخلاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ، فَ «اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ اِلّا وَ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» (1) وَ اَطیعُوا اللَّهَ فیما اَمَرَکُمْ بِهِ وَ نَهاکُمْ عَنْهُ، فَاِنَّهُ «اِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِن عِبادِهِ الْعُلَماءُ». (2)

پس خداوند ایمان را موجب پاکی شما از شرک، نماز را موجب تنزیه و پاکی شما از تکبّر، زکات را باعث تزکیه و طهارت روح و روان (از آلودگی گناهان از جمله بُخل) و رشد و فزونی در روزی، روزه را موجب پایداری اخلاص، حج را باعث استواری دین، دادگری را موجب انسجام و تقویت دلها، و اطاعت و پیروی از ما را باعث نظم و آسایش ملّت، رهبری و پیشوایی ما را موجب امان از جدایی و تفرقه، جهاد را عزّت و شکوه اسلام، صبر و پایداری را کمکی بر استحقاق و شایستگی پاداش، امر به معروف را به مصلحت عامّه مردم، نیکی به پدر و مادر را سپری از خشم پروردگار، پیوند و پیوستگی با ارحام و خویشاوندان را موجب کثرت جمعیّت، قصاص را موجب جلوگیری از خونریزی ها، وفای به نذر را موجب قرار گرفتن در معرض آمرزش، پرهیز از کم فروشی را موجب عدم زیان و ورشکستگی، نهی از آشامیدن شراب را به خاطر پاک بودن از پلیدی، دوری جستن از قذف (تهمت ناروای جنسی) را انگیزه ای برای جلوگیری از لعن و نفرین، پرهیز از دزدی را موجب حفظ عفت و پاکدامنی قرار داد و خداوند شرک ورزیدن نسبت به خود را از آن جهت حرام فرمود که بندگان در بندگی خود نسبت به ربوبیّت او اخلاص پیشه کنند،پس «از خداوند بدان گونه که شایسته است، پرهیز داشته باشید و تقوا پیشه کنید و جز در حال مسلمانی از دنیا نروید!» و خدا را در آنچه که شما را

ص: 176

بدان امر می کند و آنچه که نهی می کند، فرمانبرداری کنید! زیرا «فقط بندگان بینا و دانا از خداوند خوف و ترس دارند».

باد! آن حضرت رسالت خویش را ابلاغ و بیم و انذار و اندرز خود را اظهار و از مسلک و روش مشرکان برکنار بود، کمر آنان را شکست و حلقوم ایشان را فشرد و با حکمت و پند نیکو ایشان را به راه پروردگارش دعوت فرمود، بتها را شکست و گردنفرازان را سرکوب کرد تا اینکه جمع ایشان شکست خورده پا به فرار گذاشتند، شب پرده سیاهش را از چهره صبحگاهان به یک سو زد و حق و حقیقت راستین آشکار شد، رهبر دین لب به سخن گشود و هوی و هوس شیاطین فرو نشست، فرومایگان منافق نابود شدند و گره ها و عقده های کفر و اختلاف گشوده شد و منحل گشت.

و گوش به زنگ، در آنجا که قرار آسایش بود، زودتر از دیگران بر زمین نشسته و آن هنگام که جنگ و کشتار می شد، پا به فرار می گذاشتید.

رسیده گسترش پیدا کرده، و جراحت بهبود نیافته و هنوز پیامبر دفن نشده بود. شما شتاب کرده وانمود کردید که خوفِ فتنه و آشوب می رود. «آگاه باشید که خود در فتنه سقوط کرده اید و دوزخ، کافران را احاطه کرده است».

حکم نمایید؟ (که این) «برای ستمگران جایگزین بدی است» «و هر کس دنبال دینی غیر از اسلام برود، هرگز از او پذیرفته نیست و در آخرت از زیانکاران است.» پس شما چندان صبر نکردید که سرکشی این فتنه فرو بنشیند و گرفتن مهار این ستور رمیده آسان گردد و شروع به افروختن شعله ها و جرقّه هایش کرده سپس باد آن را فرا گرفت و آوای شیطان گمراه کننده را پاسخ مثبت داده در پی خاموش کردن انوار درخشان دین نورانی و نابود کردن سنّتهای پیامبر برگزیده برآمدید، وانمود کردید که کف روی شیر را می گیرید، در حالی که تمامی شیر را نوشیدید (چیزی را نشان دادید و غیر آن عمل کردید) و نسبت به خاندان پیامبر دورویی و نفاق به خرج دادید، در همان حالی که در کمین ایشان (و غصب حقّ آنان) بودید. ما در مقابل شما همچون کسی که دستش بر لبه کارد گذاشته و یا نیزه ای در امعاء و احشایش فرورفته، صبر و پایداری می کنیم. شما پنداشته اید که ما را ارثی نیست،آیا از دستورات دوران جاهلیت پیروی می کنید؟ برای مردمی که اهل یقین و ایمانند، چه کسی از خداوند بهتر دستور می دهد و داوری می کند؟ آیا نمی دانید؟ آری بلکه بر اینان بسان خورشید درخشان روشن است که من دختر پیامبرم.

الاَْرْحامِ بَعْضُهُمْ اَوْلی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّهِ» (1) وَ قالَ: «یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی اَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الاُْنْثَیَیْنِ» (2) وَقالَ: «اِنْ تَرَک خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَالاَْقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَی الْمُتَّقِینَ» (3) وَزَعَمْتُمْ اَلّا حِظْوَةَ لِی وَ لا اِرْثَ مِنْ اَبی وَ لا رَحِمَ بَیْنَنا (4).

ای مسلمانان! آیا من نسبت به گرفتن ارث خود باید مغلوب شوم؟ای پسر ابی قحافه! آیا در کتاب خداوند آمده است که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم ارث نبرم؟!تو مطلب ناروا و سخن نامناسبی گفته ای. آیا عمداً کتاب خدا کنار گذاشته و پشت سرتان انداخته اید در حالی که قرآن می گوید: «سلیمان از داود ارث برد». و در آنجا که داستان یحیی بن زکریا را بازگو می کند و می گوید: «پروردگارا! از سوی خودت جانشینی به من ببخش که از من و از خاندان یعقوب ارث ببرد» و نیز فرموده: «خویشاوندان برخی نسبت به برخی دیگر در کتاب خداوند اولی و مقدّم می باشند.» و نیز فرموده: «خداوند درباره فرزندانتان به شما سفارش می کند که پسر دو برابر دختر سهم ببرد.» و نیز فرموده: «اگر مالی را از خود بر جای گذاشت برای پدر و مادر و خویشاوندان به گونه خیر و شناخته شده و معروف وصیّت کند و این برای پرهیزکاران کاری درست و شایسته است.» شما پنداشته اید که من بهره ای نداشته، از پدرم ارث نمی برم و هیچ رابطه و پیوندی بین ما نیست.

وَ لَسْتُ اَنَا وَ اَبِی مِنْ اَهْلِ مِلَّةٍ واحِدَةٍ؟! اَمْ اَنْتُمْ اَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْآنِ وَ عُمُومِه مِنْ اَبِی وَ ابْنِ عَمِّی، فَدُونَکَها مَخْطُومَةً مَرْحُولَةً، تَلْقاکَ یَوْمَ حَشْرِکَ، فَنِعْمَ الحَکَمُ اللَّهُ، وَالزَّعِیمُ مَحَمَّدٌ وَالمَوْعِدُ الْقِیامَةُ وَ عِنْدَ السَّاعَةِ ما تَخْسِرُونَ وَ لا یَنفَعُکُمْ اِذْ تَنْدَمُونَ، «وَ لِکُلِّ نَبَاءٍ مُستَقَرٌ وَ سَوْفَ تَعلَمُونَ مَنْ یَأتِیهِ عَذابٌ یُخْزِیِه وَ یَحِلُّ عَلَیْهِ عَذابٌ مُقِیمٌ». (1)

آیا خداوند اختصاصاً برای شما آیه ای فرستاده که پدرم را از آن استثناء کرده باشد؟ و یا اینکه می گویید اهل دو ملّت از یکدیگر ارث نمی برند و من و پدرم اهل یک ملّت و آیین نیستیم؟!! و یا شما خود را نسبت به عام و خاص قرآن از پدر و پسر عمویم علی علیه السلام داناتر می دانید؟پس این شما و این فَدَک که همچون شتر مهار کشیده و بار کرده در اختیار شما باشد و روز واپسین و رستاخیز تو و آن (فَدَک) با هم روبرو خواهید شد. خداوند بهترین داور، محمّد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم بهترین رهبر، و قیامت هنگامه وعده و قرار است، در آن روز زیانی که نموده اید مشاهده خواهید کرد، و در آن هنگام پشیمانی سودی ندارد.

«هر رویدادی را جایگاهی است و بزودی خواهید دانست که بر چه کسی عذاب خوار کننده فرود آمده و شکنجه ای پایدار وارد خواهد شد» (از آیه چنین استفاده می شود که: همچون قصه گنهکاران نوح علیه السلام هم غرق می شوید و به هلاکت می رسید و هم عذابی جاودانه در انتظارتان است).

وَهْیُهُ وَاسْتَنْهَرَ فَتْقُهُ وَانْفَتَقَ رَتْقُهُ وَ اَظْلَمَتِ الاَْرْضُ لِغَیْبَتِهِ وَ کُسِفَتِ النُّجُومُ لِمُصِیبَتِهِ وَ اَکْدَتِ الآْمالُ وَ خَشَعَتِ الْجِبالُ وَ اُضِیعَ الْحَرِیمُ وَ اُزِیلَتِ الْحُرمَةُ عِنْدَ مَماتِهِ. فَتِلْکَ وَاللَّهِ النَّازِلَةُ الکُبْری، وَ الْمُصِیبَةُ الْعُظْمی لامِثْلُها نازِلَةٌ وَ لا بائقَةٌ عاجِلَةٌ اَعْلَنَ بِها کِتابُ اللَّهِ جَلَّ ثَناؤُهُ فِی اَفْنِیَتِکُمْ فِی مَمْساکُمْ وَ مُصْبَحِکُمْ هِتافاً وَ صُراخاً وَ تِلاوَةً وَ اِلْحاناً وَ لِقَبلِهِ ما حَلَّ بِاَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ حُکْمٌ فَصْلٌ و قَضاءٌ حَتْمٌ: «وَ ما مُحَمَّدٌ اِلّا رسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أفَاِنْ ماتَ اَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی اَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ». (1)

ای گروه جوانمرادان و ای بازوان ملت و یاوران اسلام، این ضعف و سستی در حق من، و این سهل انگاری و خواب آلودگی، نسبت به ستمی که بر من روا شده، برای چیست؟ آیا رسول خدا پدرم نمی فرمود: حرمت هر کس باید در فرزندش حفظ شود. چه زود و با عجله حادثه ای را پدید آوردید و چه با شتاب بیراهه رفتید! و حال آنکه شما توانایی و نیروی کافی در جهت دستیابی به هدف من را دارید آیا می گویند محمّد مُرد؟!! آری مرگ او مصیبتی بزرگ بود که اثر آن همه جا را گرفت و شکافش آشکار گردید، و پیچیدگی آن همه گیر شد، و روی زمین با غیبتش تیره گشت. و ستارگان در مصیبتش گرفته شدند و آرزوها به آخر رسید. و کوهها فروتنی کرد. و حریمها درهم شکست و حرمتها به هنگام مرگش درهم ریخت به خدا سوگند این بلای بزرگ و مصیبت عظیمی است که بلایی همانند آن نیامده و مصیبتی مانند آن نازل نگشته است این کتاب خدای عزوجل در خانه های شماست که در صبح و شام بلند و آهسته و به صورت عادی و یا با لحن مطبوع می خوانید که می گوید: قبل از پیامبر هم حادثه قطعی مرگ بر پیامبران گذشته جاری شده است: «و نیست محمّد جز اینکه پیامبر است و پیش از او پیامبرانی آمده اند (و رفته اند) پس اگر او بمیرد و یا کشته شود شما به گذشته خود (جاهلیت) برمی گردید؟ (و مرتد

ص: 185

می شوید) و یقیناً هر کس به گذشته اش برگردد هرگز به خدا زیانی نمی رساند و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش خواهد داد».

خیر و صلاحید، برگزیدگان جامعه و اشراف قومید، شما با اعراب جنگیده و رنج و زحمت بسیاری متحمّل شده اید، با امّتها درگیر شده گردنفرازان را بر زمین زدید، نه ما دست بردار بودیم نه شما، همیشه و در هر حالتی هر دستوری که به شما دادیم، پیروی کردید تا اینکه سنگ آسیای اسلام به گردش آمده روزگاران به ثمر رسید، شرک از خروش ایستاد، طغیانِ تهمت و ناروا فرونشست، و آتش کفر به خاموشی گرایید، آشوب و فتنه آرام و نظام دیانت منسجم گردید، پس از روشنی و وضوحِ راه به کدام سمت منحرف شده و بعد از آشکار شدن حق چه چیزی را می خواهید پنهان کنید؟!پس از آنکه قدم برداشته اید چرا می لغزید و به عقب بر می گردید؟ و پس از ایمان چرا مشرک می شوید؟! «آیا با مردمی که پیمانهای خود را شکسته و برای بیرون کردن پیامبر تصمیم گرفته اند، نمی خواهید بجنگید با آنکه جنگ را آغاز کرده اند؟ آیا از آنان می ترسید، با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید اگر ایمان آورده و دین را باور کرده اید؟.»

اللَّهِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الاَْفئِدَةِ، فَبِعَیْنِ اللَّهِ ما تَفْعَلُونَ؛ «وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا اَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ» (1).

وَ اَنَا ابْنَتُهُ نَذیرٍ لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدیدٍ «فَاعْلَمُوا اِنَّا عامِلُونَ وَانْتَظِرُوا اِنَّا مُنْتَظِرُونَ» (2).

آگاه و هوشیار باشید! هشدار بر شما (3)، من شما را می بینم که به خوش گذرانی و تن پروی روی آورده اید و کسی را که شایسته دخل و تصرف در کارهاست کنار زده اید و به تن پروری و راحت طلبی در گوشه ای آرام تن داده اید. و از فشارها و سختیها (ی مسؤولیت) به فضای باز بی احساس روی آورده اید.

آنچه را از ایمان فرا گرفته بودید از دهان بیرون انداختید و آن شربت گوارایی را که به آسانی فرو برده بودید قِی کردید و بدانید که «اگر شما و تمام افراد روی زمین کافر شوند خداوند بی نیاز و ستوده است.»

آگاه باشید (هشدار بر شما) آنچه را که گفتم، با آگاهی کامل نسبت به انگیزه یاری نکردن شما و نیرنگ و حقّه بازی های شما بود که دلهایتان را فرا گرفته و با قلب و روحتان درهم آمیخته است. این سخنان، خروشی بود که از جان برآمد و آهی بود که از خشم و غیظ من برخاسته از بی تابی و توانفرسایی من حکایت می کرد، شِکوه از دلتنگی کرده بدین وسیله اتمام حجّت نمودم، پس این شما و این شتر خلافت، بر آن سوار شده بتازید؛ امّا بدانید که پشتش زخمی، پایش لنگان، ننگ و عارش جاودان، و نشان خشم الهی بر آن خورده و رسوایی اش همیشگی، و به آتش جانگداز و سوزان الهی متّصل است که بر دلها اثر می گذارد و لهیب آن جانسوز است (و نه مانند آتش دنیا که فقط ظاهر را می سوزاند و به قلب و روح کاری ندارد)، آنچه را که انجام دهید، پیش روی پروردگار بوده و او ناظر و بیناست «و به زودی ستمگران خواهند

ص: 188

دانست که به چه جایگاهی بازگشت می کنند.»

من دختر پیامبر هشدار دهنده شمایم که از عذاب سرسخت پیش رویتان شما را بیم می داد.

«پس هرکاری که می خواهید انجام دهید که ما هم کار خود را انجام خواهیم داد و شما منتظر باشید که ما هم منتظریم.»

سخنان حضرت زهرا علیها السلام که بدینجا رسید، ابوبکر چنین پاسخ داد:

ای دختر رسول خدا! پدرت نسبت به مؤمنان مهربان بود و با بزرگواری رفتار می کرد، دلسوز و با محبّت بود، نسبت به کافران (همچون) عذابی دردناک و کیفری بزرگ بود. ما اگر بخواهیم کسی را به او نسبت دهیم جز تو هیچ یک از زنان را دختر او نمی دانیم و برادرِ شوهر تو بود و کس دیگری (افتخار) برادری وی را کسب نکرد. او را بر دیگر خویشاوندان خود ترجیح داده و در هر کار مهمّی یاری می کرد.

شما را فقط سعادتمندان دوست می دارند و جز افراد شقی و بدبخت کسی با شما دشمنی نمی کند شما خاندان پاک حضرت رسول و برگزیدگان منتخب خدا می باشید شما راهنمای ما به سوی خیر و رهبر ما به سوی بهشت هستید. و تو ای بهترین زنان و دختر بهترین پیامبران، در گفتارت صادق و در تیزهوشی و خردمندی سابقه دار می باشی، حقّ تو از تو گرفته نشده و گفتارت را کسی تکذیب نکرده و به خدا سوگند که من از نظریّه و رأی رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم تجاوز نکرده ام. آن حضرت فرمود: از ما گروه پیامبران کسی ارث نمی برد و طلا و نقره و خانه و ملک و املاکی از خود به ارث نمی گذاریم. بلکه کتاب، حکمت، دانش و نبوّت را به یادگار و ارث می گذاریم. هر آذوقه ای که از ما باز ماند، به ولیّ امر بعد از ما مربوط می شود که هرگونه صلاح دید، حکم کند. ما آنچه را که شما در نظر دارید در راه خرید اسلحه و ساز و برگ جنگی خرج کرده ایم تا به وسیله آنها مسلمانان با کافران هم آورد باشند و به جهاد علیه آنان برخاسته با سرکشان و یاغیان و تبهکاران مبارزه کنند در این تصمیم گیری عموم مسلمانان

ص: 189

شرکت داشته، اجماع کرده اند و این تنها من نبوده ام که تصمیم گرفته باشم و نسبت به این نظریه، استبداد رأی نداشته ام. این موضع من است، و این اموال من در اختیار توست. چیزی از تو دریغ نداشته، نمی خواهیم اندوخته کنیم و به تو ندهیم. تو بانوی زنان امّت پدرت و شجره طیبه نسبت به فرزندانت می باشی. از تصرّف در اموالت جلوگیری نشده است و از اصل و فرع سرمایه ات چیزی کاسته نمی شود در آنچه که در اختیار شخص من است و از اموال من به شمار می آید، هر دستوری که بفرمایید اجرا می شود. آیا شما صلاح می دانید که من در این مورد خلاف دستور پدرت حضرت رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّم عمل کنم؟!

آیا شما بر نیرنگ و فریب اجماع کرده بهانه های دروغین بر او بسته اید؟ این کار شما پس از رحلت آن حضرت، مانند همان فتنه ها و غائله هایی است که در زمان زنده بودن آن حضرت برای هلاکتش انجام می شد. این کتاب خدا که داوری دادگر است و بیان آن حلّ و فصل می کند (دعوی ما را) که می فرماید: درخواست زکریا از خداوند آن بود که به او فرزندی بدهد و گفت: (آن فرزند) «وارث من و آل یعقوب باشد.» و یا در جای دیگر می فرماید: «سلیمان از داود ارث برد.» بنابراین، خداوند متعال در آنچه که توزیع و تقسیم کرده، سهم هر کسی را تعیین و مقدار واجب و حتمی از میراث را مشخص ساخته است، سهم پسران و دختران را به گونه ای واضح و روشن بیان داشته، بهانه جوییِ یاوه سرایان را باطل ساخته و از بدگمانی و شبهه افراد وامانده در آینده جلوگیری نموده است. نه، چنین نیست، «بلکه شما خودتان را گول می زنید و نفوس شما کاری (قبیح) را برایتان با جلوه ای زیبا نمایش داده است. و من بردباری و صبری نیکو و جمیل خواهم کرد و بر آنچه که شما توصیف می کنید، از خداوند کمک می جویم!.»

ابوبکر با شنیدن این فرمایش، چنین گفت: خداوند و رسولش راست گفته اند و دختر پیامبر نیز درست می گوید. تو معدن حکمت و جایگاه هدایت و رحمت، رکن دین و سرچشمه برهان و دلیل می باشی. حق گویی تو را بعید نمی شمرم و سخنانت را ناروا نمی دانم. اینک این مسلمانانند که می توانند بین من و تو داوری کنند. آنچه را که بر عهده گرفته ام عهده دار گشته ام. نه زور گفته ام و نه استبداد داشته و نه تنها خود تصمیم گرفته ام. اینان بر این کار گواه و شاهدند.

قُلُوبِکُمْ ما اَسَأْتُمْ مِنْ اَعْمالِکُمْ، فَاَخَذَ بِسَمْعِکُمْ وَ اَبْصارِکُمْ، وَ لَبِسَ ما تَأَوَّلْتُمْ، وَ ساءَ ما بِهِ اَشَرْتُمْ وَ شَرَّ ما مِنْهُ اعْتَضْتُمْ، لَتَجِدَّنَ. وَاللَّهِ. مَحْمِلَهُ ثَقِیلاً، وَ غِبَّهُ وَ بِیلاً اِذا کُشِفَ لَکُمُ الْغِطاءُ وَ بانَ ماوَراءَهُ الضَّراءُ «وَ بَدَأ لَکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَحْتَسِبُونَ» (1) وَ «خَسِرَ هُنالِکَ الْمُبِطلُونَ». (2)

ای مردمی که شتابان به گفتار باطل روی آورده کار زشت زیانبار را با دیده اغماض نگریسته و آن را پذیرفته اید! «آیا در قرآن اندیشه نمی کنند (نمی کنید) یا اینکه قفل بر در دلهایشان (یتان) است؟» نه چنین نیست، بلکه کارهای زشتتان بر دلهایتان نقش بسته، (جایی برای خیراندیشی و تفکّر صحیح باقی نگذاشته است) گوشها و چشمهایتان را از شما گرفته است و چه بد جایی برگشتید و چه بد موضع گرفتید، به بد چیزی اشاره کرده اید و به معاوضه نامناسب و بدی رضا داده اید. به خدا سوگند، هنگامی که پرده ها به یک سو زده شود، بارَش را سنگین و پیامدش را خطرناک خواهید یافت و زیان و ضرر به دنبال خواهد داشت و از پروردگارتان آنچه را که حساب نمی کردید و به ذهنتان نمی آمد، برایتان آشکار خواهد شد «و در آن هنگام آنها که بر باطل هستند، زیان خواهند دید.»

6. وَ کُنْتَ بَدْراً وَ نُوراً یُسْتَضاءُ بِهِ

عَلَیْکَ تُنْزَلُ مِنْ ذِی الْعِزَّةِ الْکُتُبُ

7. وَ کانَ جِبْرِیلُ بِالآْیاتِ یُونِسُنا

فَقَدْ فُقِدْتَ فَکُلُّ الْخَیْرِ مُحْتَجِبٌ

8. فَلَیْتَ قَبْلَکَ کانَ الْمَوْتُ صادَفَنا

لَمّا مَضَیْتَ وَ حالَتْ دُونَکَ الْکُتُبُ

9. اِنَّا رُزِئْنا بِما لَم یُرْزَءْ ذُوشَجَنٍ

مِنَ الْبَرِیَّةِ لا عَجَمٌ وَ لا عَرَبُ (1)

1. ای پدر بزرگوارم بعد از تو حوادث و فتنه ها برپا شد که اگر تو شاهد آن بودی چنین نمی شد.

2. چون از میان ما رفتی ما مثل زمینی شدیم که باران نبیند. پدرم، قوم تو مختل و منحرف شده اند تو شاهد آنها باش که به چه نکبتی افتاده اند.

3. خاندان و اهل بیت هر شخصی که در پیشگاه خداوند قرب و منزلت داشت در بین مردم محترم بود بغیر از ما که احترام ما را نگه نداشتند.

ص: 193

4. ای پدر عزیز: آنان که در سینه های خود کینه تو را پنهان داشتند چون شما رفتید و بین شما و ما، خاک حائل شد آن کینه ها را آشکار ساختند.

5. هنگامی که تو از دنیا رفتی، مردم با تندی و بی رحمی با ما رفتار کردند و آنچه از زمین در دست ما بود از ما غصب کردند (عرصه را بر ما تنگ کردند).

6. شما ماه شب چهارده ما و چراغ زندگانی ما بودی. به نام تو از آسمان جبرئیل با وحی و کتاب فرود می آمد.

7. جبرئیل به وسیله آیات قرآن کریم مونس ما بود و با فوت شما تمام خیر و برکت از دست رفت.

8. ای کاش پیش از شما من مرده بودم و چون شما رفتی کتاب خداوند معنی دیگری شد.

9. ای پدر بزرگوار، در مرگ شما آن چنان مصیبت و اندوهی به ما رسید که به هیچ اندوهناکی از مردمان عجم و عرب نرسیده بود.

یَا ابْنَةَ الصَّفْوَةِ وَ بَقِیَّةَ النُّبُوَّةِ فَما وَنَیْتُ عَنْ دینی وَ لا اَخْطَأْتُ مَقْدوری، فَاِنْ کُنْتِ تُرِیدِینَ الْبُلْغَةَ فَرِزْقُکِ مَضْمُونٌ وَ کَفیلُکِ مَأْمُونٌ وَ ما اَعَدَّ لَکِ اَفْضَلُ مِمَّا قُطِعَ عَنْکِ، فَاحْتَسِبِی اللَّهَ، فَقالَتْ: حَسْبِیَ اللَّهُ، وَ أَمْسَکَتْ.

ای پسر ابوطالب! چرا مانند طفل در شکم مادر پرده نشین شده ای و چون کودک خانه نشین گشته ای؟! تو بودی که تیر صفت از کمان پر می کشیدی و شاه پرهای بازهای بلند پرواز را درهم می شکستی اینک این پسر ابی قحافه به ظلم و ستم هدیه و عطای پدرم، و قوت و معیشت فرزندانم را می رباید و با من به دشمنی برخاسته است و در سخن گفتن با درشتی با من مجادله می کند تا جایی که انصار ما را یاری نمی کنند و مهاجرین ریسمان محبت و دوستی ما بریده اند و مردمان دیگر در حق ما چشم پوشی کرده اند نه دافعی دارم نه حامی. با دلی پر از خشم بیرون رفتم و با حالی افسرده برگشتم. آن روز که لبه شمشیر خود را بکار نینداختی همان روز خویشتن را خانه نشین کردی، روزی که حق تو را ضایع کردند سرت را پائین انداختی تو آن کس بودی که گرگان عرب را شکار می کردی اکنون چه شده است که خانه نشین شده ای.

از من گوینده ای را دور نکردی و باطلی را از من برنگرداندی من که قدرت و اختیاری بَر دفاع از خود ندارم ای کاش قبل از این جفا و سستی و قبل از آنکه به چنین خواری مبتلا شوم مرده بودم (شما نظاره کنید که فاطمه مظلومه چگونه عقده های دل خود را با أوّل مظلوم عالم بیان می کند چون می بیند پناهگاهی غیر از حضرت علی ندارد) از اینکه با تو این گونه سخن می گویم در نزد خداوند عذر می خواهم وای بر من در هر صبح و عصر که پدر و تکیه گاه خود را از دست دادم و قوت و نیروی بازوی من سست شد من شکایت به پیش پدر گرامیم می برم و از خداوند دادخواهی می نمایم.

بارالها، خداوندا، قوّت و قدرت تو از همه بیشتر است و عذاب و نکال تو از همه شدیدتر.

در این لحظه امیرالمؤمنین علیه السلام دیگر طاقت شنیدن شکوای حضرت زهرا علیها السلام

ص: 195

را نیاورد و فرمود:

ای فاطمه عزیز من! ویل و عذاب بر تو نیست بلکه بر دشمنان تو می باشد. ای دختر برگزیده جهانیان، و ای باقیمانده پیامبر آخرالزمان من در امر خویش سستی نورزیدم و در طلب حق تو کوتاهی نکردم اگر مقصد تو قوت و روزی است که می دانی خداوند ضامن روزی می باشد و کفیل روزی شما مأمون و محفوظ است و آنچه خداوند برای شما آماده کرده افضل از آن می باشد که از شما قطع کردند خداوند را کافی بدان.

پس حضرت زهرا سلام اللَّه علیها فرمودند «حسبی اللَّه» و خاموش شدند. (1)

جلوه گری کرده، از گلستان زهرای زکیه شکوفا گشته و از چشمه سار حکمت ربّانیه جوشیده است. (1)

4. مولی محمّد علی تبریزی انصاری: اگر این خطبه بر کوههای برافراشته ایراد می شد آنها را خاشع و فرو ریخته می دیدی. هر چند در آن دلهای سختی که به سان سنگ و یا سخت تر از آن بود، تاثیری نکرد و آن گفتاری است که از کلام آفریدگار فروتر، و از کلام آفریدگان فراتر …

نسبت این خطبه به کلمات فصیح دیگر، به سان ستارگان نورانی آسمان در مقابل سنگهای سیاه روی زمین است … و اثر را با مؤثرش سنخیّت می باشد، این کلمات از پاره تن پیامبر، همسر امیرالمؤمنین و چکیده نبوت و عصاره فتّوت، صدیقه کبری و انسیه حوراء، چشمه و منبع نور، مادر امامان برگزیده و سروران بزرگوار، بانوی زنان، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام صادر شده است. (2)

ص: 197

ص: 198

ص: 200

به نام رحمان و رحیم خدا

لب به سخن وا کنم از ابتدا

حکایت از محشر کبرا کنم

ترجمه خُطبه ی زهرا کنم

بعد نبی پاسخ حقِّ نمک

غصب خلافت شد و غصب فَدَک

عصمت حق، فاطمه دُخت رسول

کُفوِ علی، ام ابیها بتول

غصب فَدَک، دوری روی پدر

بی کسی شوهر و قتل پسر

شُعله شد و از دل او سر گرفت

مُهر سکوت از لب خود برگرفت

ناله به دل،اشک به چشم تَرَش

رو به سوی مسجد پیغمبرش

زنان هاشمی به دنبال او

محو کمال و مات اجلال او

در پس پرده حجاب ایستاد

ناله زد و آه کشید از نهاد

پای صدای ناله فاطمه

ریخت به هم نظام مسجد همه

گریه زمام خود ز کف داده بود

مدینه در تلاطم افتاده بود

صدای گریه شد چو کم کم خموش

به خطبه فاطمه دادند گوش

عصمت حق لب به سخن باز کرد

بدین عبارت سخن آغاز کرد

حمد خدا راست به انعامها

شکر بر او زان همه الهامها

ص: 201

ستایش او را که ز لطف و کرم

پیش قدم شد به عطای نعم

گسترده نعمت الوان بسی

منّت جودش به سر هر کسی

نعمت پی در پی او پیش پیش

از عدد و طاعت و اوهام بیش

پای چنین سفره آراسته

شکر ز ما، حمد ز ما خواسته

شکر طلب کرد که گیرد زوال

حمد ز ما خواست که بخشد کمال

پس به جزای شکر و حمد و ثنا

کرد دو چندان کرمش را به ما

لبم به توحید گواهی دهد

که صدق و اخلاص الهی دهد

دل را سازد بخدا متصّل

چراغ عقل را کند مشتعل

اوست فراتر به جمال و کمال

از نگه و از سخن و از خیال

عالم هستی ز عدم ساخته

ساخته و بسته و پرداخته

این همه صورت که به عالم نگاشت

نقشه ز اندازه و الگو نداشت

گشت به قدرتش جهان پایدار

داد فزونی همه را بی شمار

او که بدین خلقت حاجت نداشت

سود بر او این همه صورت نداشت

جز به ثبوت حکمت و قدرتش

و ز پی فرمانبری و طاعتش

خواست که فرمان عبادت دهد

دعوت فرماید و عزّت دهد

می خرد از بنده خود در حساب

طاعت و عصیان به ثواب و عقاب

بعد ستایش خدای ودود

بر پدرم شخص محمّد درود

آنکه خدا کرد ورا انتخاب

پیشتر از رسالت آن جناب

خواند و پسندید بدین شوکتش

پیشتر از ولادت و بعثتش

در آن زمانها که جهان وجود

در عدم و تیرگی و غیب بود

بهر کمال امر و انجام کار

از طرف ذات خداوندگار

بعثت آن عبد مؤیّد رسید

حکم رسالت به محمّد رسید

دید پیمبر همه در اختلاف

هر که گرفته است طریقی خلاف

آن به بُتش ساجدُ این عبد نار

قوم دگر منکر پروردگار

ص: 202

تا که خداوند کریم ودود

ظلمتشان را به محمّد زدود

پرده ز چشم دلشان برگرفت

ابر ضلالت ره دیگر گرفت

خاست نبی بهر هدایت بپا

کرد بشر را ز ضلالت رها

چشم و دل کور بشر باز شد

دوره روشنگری آغاز شد

راهبری کرد به دین قویم

خواند شما را به ره مستقیم

تا که بفرمان خدای ودود

کرد ز تن روح محمّد صعود

روح وی از رأفت و از اختیار

گشت رها از تعب روزگار

همره خیل ملک آن مقتدا

رفت به رضوان به جوار خدا

بر پدرم درود حیّ مبین

رسول و برگزیده بود و امین

مرضی حق حضرت خیرالأنام

بر او درود و برکات و سلام

الغرض آن عبد خدایی صفات

کرد سوی مسجدیان التفات

گفت عباد اللَّه در امر و نهی

حمل کنندگان اسلام و وحی

معتمد و امین حق بین هم

مبلّغین او به سوی اُمَم

بقیة اللّهش زعیم شماست

این سند عهد قدیم شماست

اوست کتابی که به حق ناطق است

بنام قرآن، به سخن صادق است

نورش در اوج درخشندگی

شعاع آن را همه تابندگی

بُرهانش بر همگان آشکار

باطن آن چو ظاهرش نور بار

تابع آن را سوی جنّت برند

به پیروانش همه حسرت برند

دست توسل سوی قرآن برید

تا حُجج اللَّه ورا بنگرید

ذکر شده به آیه هایش تمام

واجب و مستحب، مُباح و حرام

ادلّه و برهانش سر به سر

روشن و کافی از برای بشر

اوست قوانین خدا در خطاب

که آمده جمع شما را کتاب

ایمان را قرار داده خدا

تا کند از شرک، بشر را رها

برای تنزیه، ز هر کبر و ناز

حکم نماز آمد از بی نیاز

ص: 203

زکات بر تزکیه نفس خواست

روزه به تثبیت خلوص شماست

حجّ بود از برای تحکیم دین

عدل برای وحدت مسلمین

طاعت ما برای حفظ نظام

واجب شد بر همه خاص و عام

امامت ماست در اجرای دین

مانع از تفرقه مسلمین

جهاد بر عزّت و وارستگی است

صبر برای اجر شایستگی است

برای اصلاح بشر از خطا

امر به معروف به او شد عطا

نیکی فرزند به مادر و پدر

پیش عقوبت خدا شد سپر

بر صله رَحِم خدا حکم داد

تا که شود جمع طوایف زیاد

برای حفظ حرمت خون، قصاص

یافته از جانب حق اختصاص

وفا به نذر است به فرمان او

موجب آمرزش و غفران او

تا نشود حق کسی کاسته

کیل به هر بیع و شرا خواسته

نهی شده بنده او از شراب

کآن همه رجس است و پلید و عذاب

منع شده گناه تهمت بسی

تا نشود موجب لعنت کسی

حرمت دُزدی شده تا خاص و عام

دامنشان پاک بُود از حرام

شرک حرام آمده تا پاک پاک

پیش خدا بنده نهد سر به خاک

کمال تقواست شما را پناه

پس همه پرهیز کنید از گناه

از ره تقوی به خدا بگروید

مباد روز مرگ کافر شوید

امر خدا را همه اجرا کنید

ز نهی او یکسره پروا کنید

آنکه خود آگه بود از خیر و شر

می کند از خشم الهی حذر

باز ندا داد به مردم همه

گفت بدانید منم فاطمه

فاطمه ام آری بابم نبی است

آخر و آغاز کلامم یکی است

بستگیم هست به وحی اله

نیست به فعل و سخنم اشتباه

رسولی از سوی خدای شما

آمده از شما برای شما

بار غم شما به دوشش عظیم

به مؤمنین رئوف بود و رحیم

ص: 204

معرفت و بینشتان خود گواست

کو پدر من نه زنان شماست

بن عمّ من بر او برادر بود

نه این شرف ز مرد دیگر بُود

به که چه نیکوست مرا نسبتش

درود حق بر وی و بر عترتش

او که خود ابلاغ رسالت نمود

زبان به اندرز و نصیحت گشود

ز مشرکین رو سوی معبود بُرد

شکستشان داد و گلوشان فشرد

به حکمت و منطق نیکو جدا

خواند بشر را به طریق خُدا

بُتان شکست و بتگران را فکند

تا که پراکنده به هر سو شدند

رفت شب و صبح سیاهی زُدود

رهبر دین لب به تکلّم گشود

بانگ شیاطین همه جا شد خموش

ماند لب منافقین از خروش

گسسته شد سلسله های نفاق

بریده شد ندای کفر و شقاق

شما به اخلاص گشودید لب

همره رو سفیدهای عرب

شما که بودید حقیر و تباه

گرسنگانی به لب پرتگاه

چو خوردن آب و غذا دشمنان

به سویتان گشوده دست و دهان

عُمرِ شما جرقّه ای بود و بس

زیر لگدها همه چون خار و خس

شرابتان ز آب گندیده بود

غذایتان برگ خزان دیده بود

تغذیه از پوست حیوانتان

لرزه ز بیم خصم، بر جانتان

تا به محمّد که ز حیّ ودود

بر وی و آلش صلوات و درود

از پس ارشاد شما روز و شب

دید بسی محنت و رنج و تعب

گاه ز گرگان عرب در عذاب

گاه ز سرکشان اهل کتاب

جنگ به هر صحنه که آتش فکند

شد به ستم چو شاخ شیطان بلند

افعی فتنه چو دهن باز کرد

او به علی درد دل ابراز کرد

رو به سوی برادر خویش بُرد

به کام اژدهای جنگش سپرد

علی دمی خسته نشد از قتال

داد به خیل سرکشان گوشمال

به تیغ آن مجاهد سخت کوش

شراره های فتنه می شد خموش

ص: 205

علی به حق همیشه پابند بود

مطیع فرمان خداوند بود

به مصطفی همدم و همراه بود

سید اولیای اللّه بود

ناصح و ثابت قدم و سخت کوش

شما همه در طلب عیش و نوش

روی زمین غرق نعم در امان

تا چه کند چرخ به ما خاندان

منتظر سختی ما در ملال

دائم در حال فرار از قتال

تا که رسول خویش را کبریا

بُرد به دارالشرف انبیا

او به دیار اصفیا جا گرفت

بین شما نفاق بالا گرفت

جامه دین کهنه شد و کاسته

گمره گمرهان بپا خواسته

پست ترین شد به شما پیشتاز

در طلب فتنه دهن کرد باز

او به شما چیره و شیطان دون

کرد ز مخفی گه خود سر برون

خواند شما را و شما از ستم

یک سره گفتید به پاسخ نَعَم

آنچه که او خواست شما آن شدید

دشمن ما، حامی شیطان شدید

داغ زن اشتر دیگر شدید

راهی آبشخور دیگر شدید

هنوز پیمان نبی تازه بود

به گوشتان ز وحی آوازه بود

جراحت زخمِ فراقش به دل

نرفته جسم پاک او زیر گل

ز بیم فتنه، فتنه ها ساختید

خویش به چاه فتنه انداختید

روز جزا با شرری بس عظیم

به کافران احاطه دارد جهیم

هیهات از شما که کافر شوید

چه می کنید و به کجا می روید؟

پیش روی شما کتاب خداست

امور آن ظاهر و حُکمش رساست

پرچم نورانی او استوار

اوامر و نواهیش آشکار

راه خود از خدا جدا ساختید

قرآن را پشت سر انداختید

یا شده تسلیم کتابی جدا

وای به ظالم از عذاب خدا

هر کس آرد به جز اسلام دین

زو نپذیرند به طور یقین

سعی و تلاشش همگی بی ثمر

نیست بر او غیر زیان و ضرر

ص: 206

صبر نکردید در آن صحنه ها

رام شود مرکب این فتنه ها

باد زن آتش سوزان شدید

شیطان را بنده فرمان شدید

در پی خاموشی و تضعیف دین

پای فشردید به تخفیف دین

عهد شما با نبی از یاد رفت

هستی تان یک سره بر باد رفت

ای به زبان حق، دلتان را نفاق

کرده به مخفی گه خود اتفاق

آل نبی را همه دادید سیر

از سر نیزه ها به فرمان غیر

ما چو کسی که رفته تیغش به دست

بر گلویش نیزه فرو رفته است

به ذات معبود توکّل کنیم

صبر نمائیم و تحمّل کنیم

نیست مرا ارث گمان کرده اید

روی به جاهلیت آورده اید

کیست که بهتر ز خدای مُبین

حکم کند برای اهل یقین

چو مِهر تابنده عیان بر شماست

که فاطمه دُخت رسول خداست

آیا ساکتید ای مسلمین

که حق من غصب شود این چنین؟

پور ابو قحافه غالب شود

ارث مرا به زور صاحب شود

یا بن ابی قحافه این ناروا

آمده باشد به کتاب خدا؟

تو ببری از پدرت ارث و من

منع ز ارث پدر خویشتن

وه که چه قانون بدی ساختید

قرآن را پشت سرانداختید

ارث نبی نص کتاب خداست

قصّه داود و سلیمان گواست

این زکریاست که وقت دعا

گفت خدایا پسری ده مرا

تا ببرد ارث ز جاه و حِشَم

از من و ذُرّیه یعقوب هم

و ز اولو الارحام خدا گفته باز

هست به یکدیگرشان امتیاز

باز شما را به کتاب مبین

توصیه فرموده خدا این چنین

هر چه که میراث به دختر رسد

بر پسر از آن دو برابر رسد

قرآن گوید که به ترک جهان

بر پدر و مادر و بستگان

به نیکی و خیر وصیّت کنید

که حق متقین رعایت کنید

ص: 207

آیا من از پدرم مصطفا

بهره ندارم به گمان شما؟

آیا آیه ای است خاص شما

کزان خدا کرده نبی را جُدا؟

آیا من نه دخترم زان پدر

یا ز دو ملّتیم ما یک دگر؟

آیا ما جدا از این اُمتیم

من و محمّد نه ز یک ملّتیم

آیا در خصوص قرآن سرید

از پدر و شوهر من برترید

این شتر خلافت، اینش زمام

بتاز با سرعت هر چه تمام

بتاز تا روی به حشر آوری

کیفر کار خویش را بنگری

روز جزا خدا وکیل من است

خاتم انبیا کفیل من است

روز زیان روز پریشانیت

می ندهد سود، پشیمانیت

چون به شما روز جزا روی داد

جایگهی هست به هر رویداد

خود همه بینید به قعر جحیم

کیست معذّب به عذاب الیم؟

نسل جوان که بازوی ملّتید

ذخیره های مکتب واُمتید

چه شد که در سکوت بنشسته اید

لب ز دفاع من فرو بسته اید

مگر نداده پدرم آگهی

اَلْمَرءُ یُحْفَظُ فی وُلدِهِ

یعنی احترام هر پاک خو

بسته به احترام فرزند او

چه زود قول او فراموش شد

غفلت با شما هم آغوش شد

شما توانید در این ماجرا

بازستانید حقوق مرا

آیا این است شما را دلیل

مات مُحمَّدٌ فخطبٌ جلیل

رشته اتّصال از این غم گسیخت

خاک مصیبت به سر خلق ریخت

سینه اُمّید در این غم شکافت

چاره آن را نتوان باز یافت

ظلمت بر اهل زمین چیره شد

روی همه ستار گان تیره شد

ریخت فرو در غم او کوهها

شکسته شد حریمها را بها

گشت در این فاجعه ارتحال

حُرمت اهل بیت او پایمال

قسم به عزّت خدای بزرگ

مصیبت اوست بلای بزرگ

ص: 208

مصیبتی که مثل آن در جهان

نیامده فرود از آسمان

این خبری بوده که پروردگار

گفته به قرآن مجید آشکار

همان کتابی که میان شماست

آیاتش ورد زبان شماست

بلند و آرام به هر صبح و شام

تلاوتش کنید با احترام

مرگ رسل بوده ز روز ازل

مشیّت خدای عزّوجل

گفت خدا نیست محمّد مگر؟

رسول از جانب حق بر بشر

پیمبران پیش از او مُرده اند

رو به سوی دار بقا بُرده اند

اگر بمیرد آن رسول جلیل

و یا شود به دست دشمن قتیل

آیا از دین نگران می شوید؟

پیرو راه پدران می شوید

هر آنکه از دین خدا بازگشت

کرده به دین پدران بازگشت

زیان نه هرگز به خدا می رسد

به شاکرین زود جزا می رسد

ای پسران مام (1) دو انجمن

آیا بلعیده شود حق من

شما که بر ناله من ناظرید

گوش فرا داده همه حاضرید

مجمعتان راست توان قیام

گشته برای همه حجّت تمام

یکسره بی شبهه گواهید حال

که حق فاطمه شده پایمال

از چه نشستید شما را به دست

اسلحه و قدرت پیکار هست

دعوتتان می کنم و بی هُشید

ناله من شنیده و خامُشید

ای همه موصوف به جنگاوری

وی شده معروف به دین پروری

به خیر و نیکی و وفا منتخب

جنگیده با عجم و با عرب

کرده تحمّل بلا بارها

ستاده در هجوم پیکارها

به طاعت ما همه بودید راه

تا که ز ما گرفته مکتب قوام

سینه ایام پر از شیر شد

کفر فرو ماند و زمین گیر شد

ص: 209

تهمت و افتراء فراموش شد

شراره های کفر خاموش شد

ریشه هرج و مرج بر باد رفت

نظام داد آمد و بیداد رفت

چه شد که بعد از آن همه آگهی

شدید گُم به وادی گمرهی

چرا به کار خویش سرگشته اید

چرا زدین خویش برگشته اید

لوای دین که بود بر دوشتان

فتاد و گردید فراموشتان

از پس اعلان وفا در خفا

دست گشودید به جور و جفا

پیش رُوید و به عقب تاختید

یکسره مشرک شده دین باختید

ندا دهد خدای حیّ مبین

الا نمی جنگید با ناکثین؟

که عهد خود شکسته، مرتد شدید

در پی اخراج محمّد شدید

آیا در هراس از دشمنید

ز حق بترسید اگر مؤمنید

الا، که می بینم در هر نگاه

شما گرفتید طریق رفاه

علی که در حکم سزاوار بود

واقف اسرار به هر کار بود

تا بگریزید ز پروردگار

زدید آن حجت حق را کنار

در طلب راحتی و تنبلی

جدا شدید از نبی و از علی

آنچه گرفتید ز کف باختید

گوهر خود به دور انداختید

اگر شما و جمله اهل زمین

کفر بورزید به حیّ مبین

خدا بُود از همگان بی نیاز

زبان به حمدش بگشایند باز

الا که من گفتم و دانم شما

گذشته کارتان ز اندرز ما

سُستی و پستی و سکوت و رفاه

کرده دگر قلب شما را سیاه

بود کلامم همه سوز درون

با شرر ناله ام آمد برون

در شرر نار دل افروختم

گفتم و فریاد زدم سوختم

خطبه من ناله از دل رهاست

اتمام حجّت من با شماست

این شتر خلافت و این شما

سخت بگیرید مهار ورا

او به جبین نشان باطل زده

زخم به پشت پاش تاول زده

ص: 210

مُهر غصب،بُوَد به پیشانیش

زشتی جاودانه ارزانیش

سوار آن تاخته سوی جهیم

احاطه اش کرده عذاب عظیم

آنچه که کردید بود آشکار

به محضر حضرت پرودگار

زود جزا دهد به ظالم نشان

که ظلم بر که می رساند زیان

منم همان دخت رسول مجید

که بیم تان داده ز نار شدید

شما و ظلم و ستم و خودسری

ما و تلاش و صبر و روشنگری

شما و ما در گرو کار خویش

منتظر حاصل رفتار خویش

سوز درون ریخت برون فاطمه

پاسخ او بود سکوت همه

هر چه که آمد به سر روزگار

بود از آن خامُشی مرگبار

دخت رسول و خطبه بی جواب

وای به خامُشان ز روز حساب

«میثم» را چه زَهره لب وا کند

ترجمه ی خُطبه زهرا کند

آنچه که گفتم به دفاع بتول

بار خدایا ز کرم کن قبول (1)

ص: 211

همچو پدر شد سوی مسجد روان

هشته سر اندر قدمش آسمان

سلسله در سلسله بودش به راه

خیل زنان زهره صفت گرد ماه

گویی ظاهر شده ختم رسل

جانب مسجد شده آن عقل کل

شد به حرم بانوی بیت الحرم

فاطمه طاهره محترم

دختر پیغمبر والا تبار

همسر حیدر ولی کردگار

آن که بود کوثر و تسنیم از او

آن که قلم یافته تعلیم از او

با همه عز و جبروت و وقار

شد به پس پرده نهان پرده دار

داشت ابابکر به منبر مکان

با همه اصحاب ز خرد و کلان

مظهر احمد ز جگر زد خروش

قلزم قهر نبی آمد به جوش

گشت قیامت بجهان آشکار

رفت ز انصار و مهاجر قرار

ناله کنان صیحه زنان مرد و زن

مسجد گویی شده بیت الحزن

بانوی اسلام چو آرام شد

صید سخن در کف او رام شد

حمد و ثنا و صلوات و درود

خواند خدا را و پدر را ستود

بار دگر بانگ نوا شد بپا

از سخن دخت رسول خدا

غنچه توحید دهن باز کرد

معنی کوثر سخن آغاز کرد

بانوی اسلام از این احتجاج

خواست نهد بر سر اسلام تاج

زد به عدو بانگ که هشیار باش

رفت ز ره قافله بیدار باش

گفت سخن به ز در آبدار

در خور محبوب خداوندگار

مسجد پیغمبر و احباب او

مرکز دانشگه اصحاب او

مهبط جبریل و مقام خلیل

محکمه ای بی بدل و بی بدیل

مطلب او روشن و مقصد پدید

مدرک او نص کتاب مجید

خصم نبی مدعی دادگاه

عصمت کبرای خدا دادخواه

بود سوی خالق سرمد سجود

خواند به پیغمبر و آلش درود

پس سوی حضار ز راه عتاب

کرد در آن محکمه زهرا خطاب

ص: 213

کای ز خدا بی خبران العجب

کور دلان خیره سران العجب

خانه اسلام به امر خدا

گشت چو بر دست پیمبر بنا

چون پدرم باب نبوت گشود

غیر علی یار و ندیمش که بود

نور فروزان امام مبین

در نظر مردم اهل یقین

هست چو خورشید فلک تابناک

نیست بر او از گذر ابر باک

احمد مرسل که رسول خداست

بر همه خلق جهان رهنماست

هست عیان بر همه افکار او

کوشش و جانبازی و افکار او

با صفت و شیوه پیغمبری

کرد شما را سوی دین رهبری

داشت چراغی به فرا راهتان

تا شده روشن دل گمراهتان

بت بشکستید و مسلمان شدید

اهل سخن تابع قرآن شدید

حالی ایا مردم با داد و دین

ای همگان صاحب نفس امین

این من و این نص کتاب خدا

این من و این مجمع و این پیشوا

من نه مگر دختر پیغمبرم

من نه مگر فاطمه اطهرم

همسر من نیست مگر مرتضی

ابن عم احمد و شیر خدا

آن که بتان را ز حرم بر فکند

از همه ابطال عدو سر فکند

صِهر نبی آن که به گاه جدال

در صف اسلام نبودش همال

آن که نبی را بستودی به جان

داشتی از اهرمنش در امان

آن که به هنگامه ی خونین بدر

فارغ از اندیشه هر کید و غدر

گرد سر خاتم پیغمبران

بود چو پروانه همی پر زنان

لیک شما غرق نشاط و طرب

گرم صفا با امرای عرب

بر سرتان سایه زده سایبان

تا که بلایی رسد از آسمان

دهر به کام دل دشمن شود

خاک یتیمی به سر من شود

دامن همت به کمر زد علی

بر جگر خصم شرر زد علی

لیک شما را نبُد از کارزار

جز غدر و مکر و فریب و فرار

ص: 214

حال که پیغمبر آخر زمان

ز امر خدا دیده ببست از جهان

جامه دین پاره شد از خار و خس

دزد به تن کرده لباس عسس

جاهل گمراه به افسونگری

خاسته بر دعوی پیغمبری

چون شتر مست تکان داده دُم

تا شده باطل حق و حق گشته گم

داغ به غیر شتر خود زدید

عقل رها کرده رهی بد زدید

آتشی از کینه بیفروختید

خرمن دین را به عبث سوختید

مدّعیان شیوه شیطان کجا؟

سنّت پیغمبر پاکان کجا؟

جای کف شیر بخوردید شیر

روبه مکار شده شیر گیر

تا که چو من طایر بشکسته بال

قامت سروم شده از غم هلال

تا که یکی جاهل گم کرده راه

از سر بغض و حسد و اشتباه

غصب کند حق من خسته را

صید کند طایر پر بسته را

پس به ابابکر به پرخاش گفت

کای شده با شیوه ابلیس جفت

چیست که اینگونه خطا می زنی

تهمت بی جا به خدا می زنی

نیست سزاوار تو ای بوالفتن

امر خدا پشت سر انداختن

این نه مگر آیه قرآن بُوَد؟

وارث داود سلیمان بُوَد؟

قصه یحیی به کتاب خدا

شاهد ارث آمده بر انبیا

گر تو بدانی اولوالارحام را

سر فکنی این طمع خام را

آیه «یوصیکم» اگر خوانده ای

از چه چنین خنگ خطا رانده ای؟

«ان ترک خیراً» از بهر چیست؟

نصّ کتابست جواب تو چیست؟

چیست گمان تو ز غارتگری

آبروی خوش چرا می بری؟

جمله بدانید همه خاص و عام

هست علی صاحب قرآن تمام

کاشف اسرار خفی و جلی

بعد نبی نیست به غیر از علی

این تو و این اُشتر و این بارِاو

این تو و این رشته افسار او

خیز و بزن بار و بگیر و ببر

تا به صف حشر برِ دادگر

ص: 215

حاکم آن محکمه باشد اله

هست در او ختم رسل دادخواه

ماه چو در جلوه به صحرا شود

دزد سر گردنه رسوا شود

وای بر آن کو رهِ باطل سپرد

غیر ندامت ز بطالت نبرد

آتش نیران خدای احد

بر سر او خیمه زند تا ابد

من به تو اعلام خطر می کنم

آگهت از این همه شر می کنم

چونکه تو را نیست به حق دسترس

دست به نشتر مزن ای بوالهوس

ختم سخن را چو به هشدار کرد

پس روی خود جانب انصار کرد

کرد بدانها به توقّع نگاه

گفت که ای مردم آزادخواه

خانه اسلام مقام من است

این حرم از باب گِرام من است

آیه تطهیر به اکرام ماست

زینت آیات خدا نام ماست

من که مهین بانوی این خانه ام

وارث این منصب جانانه ام

چیست که اینگونه عذابم کنید

بعد پدر خانه خرابم کنید

شد ز شما دین نبی استوار

نیست به از این سند افتخار

بهر حضانت چو پرافراشتید

بیضه اسلام نگه داشتید

باب من اکنون ز جهان رخت بست

پشت فلک زین غم عظمی شکست

ای ز شما «قیله» سرافراز و شاد

مردمِ با مادرِ والا نژاد

می شنوید این همه فریاد من

شد به فلک در ره حق داد من

چون همه رزمنده و کند آورید

شیر ژیانید و غضنفر فرید

تابع فرمان پیمبر بُدید

پیشرو مردم دیگر بُدید

چیست که غافل ز خدا گشته اید

از هدف خویش جدا گشته اید

مستی و رخوت ز چه؟ غفلت چرا

در ره دین سستی همت چرا

آبروی خویش چرا ریختید

رشته وحدت ز چه بگسیختید

من به شما بانگ خطر می زنم

از غم اسلام به سر می زنم

عاقبت کفر و عناد و نفاق

نیست به جز ذلت و رنج و شقاق

ص: 216

آمده چون موسم غارتگری

کرده شما را ز حمیّت بری

اینک این اُشتر و این بار او

جمله چو هستید گرفتار او

بار دگر بر سر بارش نهید

تنگی زرین به کنارش نهید

لیک بدانید که این داغ ننگ

بر رُختان تا به ابد بسته رنگ

کار شما در بر چشم خداست

کیفر آن آتش خشم خداست

دختر والای بشیر و نذیر

کُفو علی سیّد صاحب سریر

دادِ سخن داد در آن انجمن

بست ز هر باب ره اهرمن

گرچه بلند است بنای ستم

آه ستمدیده از او نیست کم

بلبل باغ نبوی با امید

ختم سخن کرد به قید امید

تا مگر آن مردم دور از حساب

زان همه حجّت چه دهندش جواب

گفت ابابکر که ای پاک دین

دخت رسول مدنی امین

باب گِرام تو به اهل جهان

مشفق و غمخوار بُد و مهربان

یار ستمدیده و مظلوم بود

راهبر مردم محروم بود

احمد مرسل که حبیب خداست

باب تو و ابن عم مرتضی است

هست برابر به امام مبین

شیر خدا رهبر اهل یقین

داد ز تقوی به علی برتری

تا که رساندش به سر و سروری

گفت که انسان سعادت نصیب

با علی و فاطمه باشد حبیب

خصم علی خصم محمّد بود

خصمی او دشمن سرمد بود

بخت بد او را که به تو دشمن است

دشمن تو پیرو اهریمن است

آل نبی تاج سر عالمند

اشرف اولاد بنی آدمند

مشعل توحید به دست علی است

آب حیات از سر شست علی است

دخت نبی شمسه خوبان توئی

سیّده و سرور نسوان توئی

نیست به عالم چو تو کس راستگو

همچو تویی پاک دل و نیکخو

بر احد قادر یکتا قسم

حق خداوند تعالی قسم

ص: 217

می روم آن سان که نبی پا گذاشت

زان قدمی پیش نخواهم گذاشت

پیشرو قافله با اقربا

کذب نگوید ننماید خطا

قادر قهّار گواه من است

راه رسول است نه راه من است

گفت که از مکنت پیغمبران

ارث نماند دِرَمی در جهان

نه زر و نه نقره و نی دانه ای

نه حَشَم و خانه و کاشانه ای

غیر کتاب آنچه بماند به جا

حق بود از بهر اولوالامر ما

ارث پیمبر ز اولوا الامر اوست

آنچه کند بر حسب امر اوست

آنچه تو می جویی و خواهان شدی

آمدی و در طلب آن شدی

ما پی تجهیز سلاح و سپاه

بهره بجوئیم از او چندگاه

بنیه اسلام قوی تر کنیم

لشکر اسلام غنی تر کنیم

من ز خود این حکم ندادم چنین

بلکه بود با نظر مسلمین

اینک این حال من و مال من

هست به فرمان تو اموال من

نیست دریغ از تو مرا جان و مال

از تو نه پنهان بودم هیچ حال

سیّد نسوان جهان جز تو نیست

نخله طوبای جنان جز تو نیست

در شرف بحر فضائل توئی

نور هدی حجّت کامل توئی

حکم تو نافذ چو کلام خداست

لایق شأن تو سلام خداست

لیک تو مپسند کز این ماجرا

من بنهم قول نبی زیر پا

فاطمه چون این سخن از وی شنید

آه جگر سوز ز دل برکشید

گفت که یالَلْعجب این حرف چیست؟

این سخنان جز غدر و مکر نیست

وا اَسَفا این چه تبهکاری است

این چه فسونکاری و غدّاری است

آنکه از او غصب فَدَک می کنی

مدحتش از حقّ نمک می کنی

آنکه بود قول رسولش هدف

از چه کند حقّ بتولش تلف

قول رسول اللَّه و قرآن یکی است

آنچه نبی گفته و یزدان یکی است

ختم رُسُل پیرو امر خداست

این سخن از قول پیمبر خطاست

ص: 218

بهر هلاکش به زمان حیات

دام فکندند محبّان لات

بعد وفاتش بود این دام و قید

تهمت و کذب و غدر و مکر و کید

اینک اَیا مردم دور از وفا

حاکم ما هست کلام خدا

او حَکَمِ بین حق و باطل است

ناطق قطعی حکم عادل است

بار دگر آیتی از ارث خواند

داد سخن داد و بسی در فشاند

از زکریای نبی کرد یاد

داغ به پیشانی باطل نهاد

بس سخن از فرقت یعقوب گفت

آنچه بباید ز بد و خوب گفت

گفت که جز صبر مرا چاره نیست

غیر خدا حامی بیچاره کیست؟

دید چو آن قوم ستم کیش را

هیچ نبینند مگر خویش را

نیست به جز ظلم و ستم کارشان

خاطرش آزرد ز آزارشان

گفت که ای مردم دور از ادب

فاطمه ام دخت رسول عرب

سوزم و سازم ز ستمهایتان

تا به صف حشر رسد پایتان

ختم سخن کرد به صبر جمیل

صبر و سکون خواست ز حی جلیل

زاده قحافه چو اینسان بدید

برق رضایت زد و چشمش پرید

با صَدَق اللَّه و صَدَق الرَّسُول

وصف نبی گفت و مدیح بتول

بار دگر لب به ثنا برگشود

گفت که ای عصمت ربّ ودود

معدن لطف و کرم و حکمتی

مشعل نور و شرف و رحمتی

پایه دین گوهر حکمت ز توست

بحر سخا چشمه حجّت ز تو است

هست کلام تو چنان درّ ناب

من به تو از نهی نگویم جواب

این من و این انجمن مسلمین

این تو و این قاطبه مؤمنین

من که چنین سلسله در گردنم

خویش به آتش ز چه رو افکنم

آنچه من از خوب و ز بد کرده ام

غصب فَدَک را نه ز خود کرده ام

عامه مردم که پناه منند

در همه احوال گواه منند

آن چه من از سود و زیان می کنم

کار برای همگان می کنم

ص: 219

نیست تو را چاره در این ماجرا

صبر کن و باش رضا بر قضا

زاده قحافه چو گفت این سخن

بار دگر فاطمه ممتحن

همچو نبی لب به سخن باز کرد

در بر مردم سخن آغاز کرد

کز چه در این راه خطا می روید

زین خط بیجا به کجا می روید

راه کج و کار بد و ناپسند

نیست شما را به خدا سودمند

آنکه در این راه دلیل شماست

در وحل افتاده ذلیل شماست

در ره او پای خِرَد در گل است

حمل چنین بار گران مشکل است

کرده قضا کور و کر و لالتان

از پی اندوختن مالتان

روز جزا پرده چو یکسو نهند

حاصل ما را به ترازو نهند

وای بر آن کس که در این کشتزار

کاشته بذری که نیاید به کار

هر که در این مزرعه بنمود کشت

می درود کشته چه زیبا چه زشت

آن که ره جهل و ضلالت گزید

گشت گرفتار عذاب شدید

هست حدیثی ز رُوات اَنام

آمده در سیره ابن هشام

دور ابابکر چو پایان گرفت

بانک زدش مرگ و گریبان گرفت

راه ز هر سو به رخش بسته شد

شانه اش از بار ندم خسته شد

داس اجل رشته عمرش برید

جامه جان را ز تن او درید

گفت که هیهات که بگذشت کار

چون دم مرگ است و دم احتضار

خواست در آن لحظه دو تا پیرهن

هر دو بپوشید به جای کفن

عایشه اش گفت که جان پدر

هست تو را گنج و طلا و گهر

داده تو را دولت افزون خدا

از چه نخواهی کفنی پر بها

گفت ابوبکر به اندوه و درد

با دل پر حسرت و با روی زرد

آنچه مرا جمع شد از گنج و مال

نیست به جز مایه وزر و وبال

شد بدن من چو به خاک اندرون

ساعت دیگر همه چرکست و خون

حاصل دنیا که به جز مهل نیست

ای خنک آن کس که سرافراز نیست

ص: 220

خصمی پیغمبر والا تبار

هست یقین در دو جهان شرمسار

الغرض آن محرم اسرار حق

فاطمه آن مظهر انوار حق

رو سوی آرامگه باب کرد

شکوه بر آن مِهر جهانتاب کرد

گفت پدر خون رود از دیده ام

بسکه ز خصم تو ستم دیده ام

بعد تو ای سیّد ملک حجاز

گشت بپا فتنه و شد پرده باز

تا تو بدی پرچم دین باز بود

ملت اسلام سرافراز بود

رفتی و اهل تو پریشان شدند

امت تو پیرو شیطان شدند

بعد تو شد رنگ دگر آشکار

روز به چشمم شده چون شام تار

روی تو بد شمع شبستان ما

مهر فروزنده ایوان ما

عالمی از تو به نشاط و سرور

کرد جهان از تو همی کسب نور

چونکه خدا را به تو پیوند بود

مونس ما پیک خداوند بود

کاش که پیش از تو سپردیم جان

ای پدر ای بار ستمدیدگان

دست ستم هر که به ما می زند

بر سر او دست خدا می زند

تا که کنم خویش به قربان تو

اشک فشانم پی هجران تو

از غمت ای محور دین را مدار

هست جهان بشری داغدار

سرّ خدا بودی و محبوب حق

نور خدا بودی و مطلوب حق

رفتی و خیرات ز ما رخ نهفت

گشت سلیل تو به اندوه جفت

بعد توام ای پدر از عمر سیر

تنگ گرفته است به ما چرخ پیر

بهر حسین و حسنم دل فکار

شد ز دلم تاب و توان و قرار

بانوی خوبان جهان فاطمه

سیده جمع زنان فاطمه

از دل خود آتش حسرت فشاند

اشک غم از دیده به شدت فشاند

درد دل خود برِ بابا شمرد

همچو گل لاله ز داغش فسرد

مرغ حرم سوی حرمخانه شد

بانوی عصمت سوی کاشانه شد

شیر خدا مظهر پروردگار

می کشد اندر ره او انتظار

ص: 221

پرده نشین حرم کبریا

گفت که ای معدن سر خدا

از چه چنین خانه نشین گشته ای

دل ز جان شسته و بنشسته ای

پرده نشینی چو جنین در شکم

روی نهان کرده چنان متهم

شهپر مرغان بلند آشیان

بستی و بشکستی و دادی امان

لیک کنون زاغ و بط و ماکیان

کرده تو را زیر پر خون نهان

آنچه مرا بود ز ارث پدر

مهریه مادر و نان پسر

دشمن اسلام به زور و علن

غصب نمود از من و طفلان من

یافتم اینگونه که آن نابکار

با منش استیزه بود آشکار

عامه مردم همه از خاص و عام

جمله انصار و مهاجر تمام

قدر من غمزده نشناختند

جانب بیگانه بپرداختند

راه دفاع از همه جا بسته شد

رشته الفت همه بگسسته شد

با دو صد امید پی حق خویش

رفتم و گشتم ز ستم سینه ریش

تا تو ز کف تیغ بینداختی

با غم و اندوه و الم ساختی

تا بنهادی به زمین تیغ تیز

خصم برافراشت لوای ستیز

گرگ دغل را بدریدی چو شیر

نک مگست می زند ای شیر گیر

من همه خود گفته ام از گفتنی

سفتم در لیک چه در سفتنی

تیره دلان را سخن حق چه سود

حاصلم از گفته به جز غم نبود

گو چه کنم ای مه برج وقار

شد ز کفم چاره و از دل قرار

کاش که دست اجلم پیش از این

بردی و ظلمی نکشیدم چنین

یا علی این خود نه گناه من است

خالق من بر تو گواه من است

آه که از گردش شام و سحر

هر دمم از نو غمی آید به بر

بعد پدر بر من ماتمزده

خانه ویران شده ماتمکده

پشتم از این ماتم عظمی شکست

پای ز ره ماند و شد از کار دست

شِکوه برم نزد رسول کبار

دادرسم نیست به جز کردگار

ص: 222

بارخدایا چو تویی دادرس

ای ز تو فریاد به فریاد رس

دید علی شافع یوم الحساب

فاطمه را در تعب و التهاب

از پی آرامش آن نور حق

گفت که ای برده ز خوبان سبق

صبر کن و گریه بی حد مکن

از غم ایام تو دل بد مکن

حسرت و اندوه ز بد خواه توست

خالق پاک تو مددخواه توست

بشنو ایا دخت حبیب خدا

مام امامان، دُرِ بحرِ سخا

نیست کسی بعد خداوندگار

بر تو چو من در غم ایام یار

در ره اسلام به هر گیر و دار

بودم و هستم به خدا استوار

گسترش عدل شعار من است

سستی و اهمال نه کار من است

دانم ایا دختر خیر البشر

نیست تو را در پی روزی نظر

دعوی حق منشأ پیکار ماست

در دو جهان حق طلبی کار ماست

من که در این دار کفیل تو ام

عبد تو ام گرچه دلیل توام

آنچه کنون در ید فرمان توست

بهتر از آن قطع شده نان توست

پس بگو ای دختر ختم رسل

هست خدایم بس از این جزء و کل

فاطمه چون این سخن حق شنید

بحر خروشان به دمی آرمید

ساکت و آرام شد آن بحر جُود

برد برِ خالق یکتا سجود

گوهر یکدانه کانِ وقار

زد به جهان از تَفِ آهش شرار

گشت خمش لیک ز گفتار او

رفت ز بیداد گران آبرو

گشت خمش لیک از این احتجاج

بر سر اسلام زد از فخر تاج

خلق جهان شاد ز ارشاد اوست

تاج شرف بر سر اولاد اوست

خطبه آن شمسه برج حیا

هست درخشنده چو مهر سما

هست مهِ ملک حیا فاطمه

شافعه روز جزا فاطمه

چون به صف حشر قدم می نهد

بر زبر چرخ علم می نهد

خصمی او جای به نیران کند

شکوه ز اعدا بَرِ یزدان کند

ص: 223

هست جنان جان محبان او

هر که بود ریزه خور خوان او

می دهد از لطف به دستش برات

تا دهدش زآتش دوزخ نجات

هدیه «مردانی» افسرده حال

در برِ آن مظهر عزّ و جلال

نیست به جز دفتر اشعار او

حاصل عمرش بود آثار او

هست همه مدحتِ آل رسول

تا کند آن بانوی عُظمی قبول

هست همه مدح و رثای حسین

جان جهانی به فدای حسین

هدیه چو موری به سلیمان برد

قطره اشکی برِ عمان برد

مُهر چو بر دفتر او می نهد

تاج شرف بر سر او می نهد (1)

ص: 224

بردند حق فاطمه را و به کذب محض

گفتند ارث می نگذارند انبیا

قول دروغ محض و خلاف کتاب حق

دادند فاش نسبت آن را به مصطفا

اوّل کسی که غصب فَدَک کرد از بتول

أوّل کسی که او به نبی بست افترا

داود ارث بهر سلیمان گذاشته

بوده است قصّه زکریا، گواه ما

دشمن دروغ گفت، شهادت دهد رسول

زهرا درست گفت، گواهی دهد خدا

آیا رسول و فاطمه اش از دو ملّتند؟

یا بود آیه ای که نبی بود از آن جُدا؟

یا آنکه بود دانش آنان به حکم حقّ

بالاتر از رسول و فراتر ز مرتضا

گر قول «لا نُوَرِّثُ» می بود از رسول

آن را نگفت با علی و فاطمه چرا

باور کنم که حضرت صدیقه و دروغ

باور کنم ز عصمت حق گفته خطا؟

زهرا دروغ گفت که روح صداقت است؟

یا آنکه کرد غصب فَدَک را ز ابتدا؟

پور ابوقحافه برد ارث از پدر

حقّ یگانه دخت پیمبر به زیر پا

ازا ین گذشته، بود فَدَک ملک فاطمه

فرموده بود شخص پیمبر بدو عطا

ارثی نبود تا بستانند از بتول

گیرم که بود این سخن ناروا، روا

آنکس که بست کذب به پیغمبر از ستم

وان کو که کرد غصب فَدَک از ره جفا

نگذاشت دخترش ز چه با ادعای ارث

در خانه رسول شود دفن مجبتا

او غاصب فَدَک شد و انکار ارث کرد

این کرد روز دفن حسن ارث ادعا

تا حال کس نگفته که یک دین و دو مرام

هرگز کسی ندیده که یک بام و دو هوا

بیت نبی به فاطمه اش ارث می رسید

زهرا چو رفت از حسنین است آن سرا

گردید بی اجازه اولاد فاطمه

در بیت وحی دفن تن آن دو تن چرا؟

ور ارث نیست حق تمامی مردم است

باید برون نمود از آن خانه آن دو را

گیرم که بر خلیفه خلاف کتاب حق

غصب فَدَک ز فاطمه می کرد اقتضا

طبق کدام آیه قرآن حلال بود

بی حرمتی به خانه ناموس کبریا

این قول من نه بلکه فریقین گفته اند

زهرا هماره زین دو نفر بود نارضا

خشم خدا و فاطمه و مصطفی یکی است

این نکته را رسول خدا گفته بارها

ص: 226

آن کو امام خود نشناسد یقین کنید

میرد به جاهلیّت، فرمود مصطفا

امام اوست که زهرا امام خواند

او کیست جز ولی خدا شخص مرتضا

خوشبخت آنکه چنگ به حبل المتین زند

بیچاره آن کسی که علی را کند رها

زهرا به دوستی علی تازیانه خورد

شیعه در این طریق به او کرده اقتدا

این ما و دوستی علیّ و طریق او

این خصم تازیانه و دشنام و ناسزا

ما از علی جدا نشدیم و نمی شویم

صد بار اگر شود سرمان از بدن جدا

گفتا نبی حقیقت کلّ سید رسل

گر ما سوا شوند همه از علی سوا

حق جانب علی بود و خلق باطلند

حجت تمام گشته از این قول بهر ما

دین از علی است همچو نبوت که از نبی است

حق با علی است زانکه جدا نیست با خدا

بیگانه با خداست به پیغمبرش قسم

هر کس که با غدیر وعلی نیست آشنا

قومی غدیریند و گروهی سقیفه ای

هشدار با که می روی و می روی کجا؟

هرگز غدیر را به سقیفه نمی دهم

کان جنّت ولا بود این دوزخ بلا

آنجا بنای دین به ولایت نهاده شد

اینجا لوای فتنه در اسلام شد بپا

روز غدیر گشت علی میرِ مؤمنین

روز سقیفه خانه نشین گشت مرتضا

باللَّه شکسته از لگد آن سقیفه شد

پهلوی دخت قافله سالار انبیا

شمشیری از سقیفه برون آمد و از آن

فرق علی به دامن محراب شد دوتا

روز سقیفه دست علی بسته شد به ظلم

روز سقیفه فاطمه شد پشت در فدا

روز سقیفه محسن زهرا شهید شد

تیر ستم به حنجر اصغر گرفت جا

روز سقیفه آتش صفّین بر فروخت

روز سقیفه جنگ جمل گشت ابتدا

روز سقیفه کرد معاویه سر بلند

روز سقیفه پاره شده قلب مجتبا

روز سقیفه مالک اشتر شهید شد

پشت علی ز ماتم عمّار شد دوتا

روز سقیفه خصم به شمشیر ظلم کشت

عَمْرو و سعید و میثم و حُجْر و رُشَید را

روز سقیفه با قلم فتنه ثبت شد

تاریخ سرنوشت شهیدان کربلا

روز سقیفه از حرم عترت رسول

دودی بلند گشت که بگذشت از سما

ص: 227

روز سقیفه با لب خشک از حسین سر

بین دو نهر آب، جدا گشت از قفا

روز سقیفه بود که زیر سُمِ ستور

جسم عزیز فاطمه گردید توتیا

روز سقیفه زینب کبری اسیر شد

هفتاد داغ دید به صحرای نینوا

پیچیده بین سلسله آن سقیفه شد

جسمی که جسم و جان همه عالمش فدا

با دست آن سقیفه به دامان خاک ریخت

خونی که در بهاش خدا بود خونبها

چوب همان سقیفه لبی را کبود کرد

کان را حضور فاطمه بوسید مصطفا

تیغ همان سقیفه سری را ز تن برید

کز او رسیده دیده خورشید را ضیا

با سنگ آن سقیفه جبینی شکسته شد

کائینه بود، آئینه حسن کبریا

آری به رب کعبه قسم هر جنایتی

سرمنشأش سقیفه بود تا صف جزا

بیگانه گر به جای پیمبر نمی نشست

هرگز سر حسین نمی شد ز تن جدا

محصول آن سقیفه همانا یزید بود

محصول آن یزید، جنایات کربلا

«میثم» سقیفه راه علی نیست کج مرو

راه غدیر گیر و به زهرا کن اقتدا (1)

ص: 228

گفتا که با جواب تو بر مدّعای ما

باقی نماند چیز دگر از برای ما

ای وارث فَدَک که بود بنده ات ملک

صد داغ دل برای تو جا مانده از فَدَک

از خاطرات فاطمه داغی فدیت لک

زان ردّ نامه فَدَک و کوچه و کتک

می خواستی تو ردّ فَدَک را و در حجاب

دشمن نداد جز به شهادت تو را جواب

سرمایه محبت زهراست دین من

من دین خویش را به دو دنیا نمی دهم

گر مهر و ماه را به دو دستم نهد قضا

یک ذره از محبت زهرا نمی دهم

* * *

تا صاحب فَدَک ببرد نیز بهره ای

نقش فَدَک به صورت صاحب فَدَک زدند

یابن الحسن بیا و به ما دوستان بگو

زهرا چه کرده بود که او را کتک زدند (1)

حدیث کوچه دلم را به پیچ و تاب انداخت

چنانکه خصم به دست علی طناب انداخت

ز وصف کوچه همین بس که بعد از آن زهرا

به پیش دیده شوهر به رُخ نقاب انداخت

* * *

کسی به پیکر من جز غم تو تاب نداد

هجوم اشک به چشمم مجال خواب نداد

حدیث کوچه و سیلی بگو تو خود با من

که این سؤالِ مرا هیچکس جواب نداد

* * *

یا رب آن یار پریچهره ی ما را برسان

مصلح کل بشر، خون خدا را برسان

تا بگیرد به جهان دادِ دل فاطمه را

جان زهرا و علی مهدی ما را برسان (1)

بر زنان گرچه جهاد است در اسلام حرام

لیک هنگام دفاعند به مردان همگام

در دفاع حق خو د باید کردن اقدام

نیست رهبانیت و عزلت اندر اسلام

مرد و زن، خرد و کلان در ره آئین و شرف

چون من و تو همه را باید جان اندر کف

* * *

الغرض فاطمه نزدیک به منبر گردید

سر بوبکر به تعظیم و ادب خم گردید

نظرش جانب آن دخت پیمبر گردید

خواهد اندر بر صدیقه سخنور گردید

که امان هیچ نخواهد دهدش دخت رسول

به سخن آید و فرماید کای خصم جهول

* * *

تو نه آنی که از آن پیش که آید پدرم

بت پرستیدی و بودی پی دینار و درم

پدرم با کمک همسر فرخنده فرم

پاک از لوث بتان کرده همه بیت و حرم

تا که امروز تو از نعمت اسلام چنین

گر چه اندر خور تو نیست شدی صدر نشین

* * *

عرب آن روز که خود نعمت اسلام نداشت

در جهان مدنیّت ابداً نام نداشت

در ره علم و ادب هیچ زمان گام نداشت

و سر جهل و ستم لحظه ای آرام نداشت

اگر امروز چنین دولت سرمد دارد

همه از پرتو تعلیم محمّد دارد

* * *

این محمّد نه مگر هست گرامی پدرم

که شد از دست من و خاک الم شد به سرم

آب غسلش نشدی خشک که خون شد جگرم

بشکستید ز کین پهلو با ضرب درم

عمر از امر تو سوزاند در خانه من

قُنفُذش کرد سیه پشت من و شانه من

* * *

بعد از آنی که زدی آن همه از کین کتکم

حالیا بر سر آنی که بگیری فَدَکم

عوض آنکه یتیمم من و سازی کمکم

تو مپندار که مظلومه بی یار و تکم

می گشایم به خدا از پی نفرین لب را

با خدا عرضه کنم درد خود و مطلب را

* * *

ص: 234

احتجاج من مظلومه به گیتی ماند

هر که آید پس از این قصه آن را خواند

چون ستمکاری و ظلم تو به زهرا داند

لعن و نفرین به سر و روی تو می افشاند

این فَدَک نان من و این دو سه اطفال من است

به خداوند قسم ملک فَدَک مال من است

* * *

گر بگویی ز رسل ارث نماند به جهان

«لا نُوَرِّثُ» که بود جعل، نمایی عنوان

برو ای بیخبر از حکم خدا قران خوان

که ز داوود برد ارث سلیمان به عیان

گر چه از عهد پدر بُد فَدَکم اندر دست

که نه ارث است مرا ملک فَدَک موهوبه است

* * *

شاهد ار خواهی این پادشه مردان است

هم حسینم چو حسن آگه از این دستان است

همچنین شاهد من یک دو تن از نسوان است

گر چه بالاتر از این شاهد من قرآن است

پاکی و صدق مرا آیه تطهیر گواست

تو چه گویی که گواه من دلخسته خداست

* * *

گفت و آنقدر دلیل آورد آن دخت رسول

که شد عاجز به جوابش عدوی شوم جهول

لیک ننمود ز راه حیل و مکر قبول

هیچ دانی ز چه ننمود قبول او ز بتول

دید بی ملک فَدَک نام علی بر فلک است

غصب حقش نشود تا که به دستش فَدَک است

* * *

آری این قاعده و رسم ستمکاران است

که تهی خواهند از مردم با همت دست

وز همین راه بر این طایفه بدهند شکست

یار دون همت و پست است بلی دنیِّ پست

بی سبب نیست که گردیده قرین با زر، زور

زور گویند به نیروی زر این قوم جسور

* * *

لیک با این همه حق می شود آخر پیروز

قدرت باطل آری نبود جز دو سه روز

چهره روشن حق گردد عالم افروز

«خوشدلا» ناله مظولم بود ظالم سوز

نه همین فاطمه روز عدوی خود شب کرد

روز را شب به یزید و صفِ او زینب کرد

* * *

ص: 235

ای مسلمانان امروز شما از زن و مرد

پیروی بایدتان از علی و زهرا کرد

علی آن بود که با ظلم و ستم داشت نبرد

فاطمه نیز چو خود زینب کبری پرورد

تا که با عون حسینش صف خصمان شکنند

مشتها دست به هم داده و سندان شکنند

* * *

هست در خاتمه اظهار چنین نکته ضرور

که رسول مدنی مظهر غفران غفور

داد آزادی زن را به جهانی دستور

اندر آن عصر که دختر بشدی زنده به گور

لیک آزادی اسلام بُدی ربانی

نه که آزادی بی دینی و شهوترانی (1)

* * *

ص: 236

سند نوشت که بندد زبان دشمن را

گرفت شاهد، حیدر و اُم اَیْمَن را

سه سال بعد که از سمّ شهید گشت رسول

گرفت ملک فَدَک را عدو ز دست بتول

بدون اذن بهین دخت خواجه معراج

وکیل فاطمه گردید از فَدَک اخراج

شنید فاطمه وقتی که این قضایا را

به مسجد آمد و بوبکر را چنین گفتا

تو قلبِ پاره قلب رسول، خون کردی

چرا وکیل مرا از فَدَک برون کردی

جواب داد: فَدَک بوده ملک پیغمبر

به رأی خلق، منم جانشین آن سرور

کنون که رهبری خلق کار من باشد

فَدَک به جاست که در اختیار من باشد

بتول طاهره از مصطفی سند آورد

یکی سند که بسی بود مستند آورد

در آن میانه به ناگاه زاده خطاب

گرفت نامه، بر آن از دهان فکندی آب

کسی که گفت «لَیَهْجُرْ» ستم دوباره نمود

به دست خویش سند را ز کینه پاره نمود

روانه شد سوی منزل حبیبه داور

به مسجد آمدی آنگاه فاتح خَیْبَر

به پیش دیده خیل مهاجر و انصار

خطاب کرد به بوبکر، حیدر کرار

فَدَک ز عهد نبی بوده در کف زهرا

چرا گرفته ای از دست صاحبش آن را؟

جواب داد: فَدَک حق مسلمین باشد

اگر که فاطمه را مدّعا جز این باشد

بگو که بر سخن خویشتن شهود آرد

و گرنه دست از این ادّعایش بردارد

علی به یاد وی آورد امر سرمد را

بیان نمود از احکام فقه، ذوالید را

بگفت: بیّنه باید تو آوری، نه بتول

چرا که بوده فَدَک در یدِ عزیز رسول

شهی که گشت ز وی مفتخر ابوطالب

به ذوالفقار سخن بر خلیفه شد غالب

عمر گشود زبان گفت: زین مقال چه سود

برای ردّ فَدَک لازم است شرط شهود

گواه خواست ز شخصی که کردگار بصیر

گواه پاکی او شد به آیت تطهیر

دوباره روز دگر دختر رسول اللَّه

به مسجد آمد و آورد شاهدان همراه

یکی علیّ و دگر شاهد اُم اَیْمَن بود

که طبق قول پیمبر، بهشتی آن زن بود

به غاصبان خلافت بیان نمود آن زن

به بیت فاطمه روزی نشسته بودم من

حضور داشت رسول خدا در آن منزل

امین وحی الهی بر او شدی نازل

ص: 238

بیان نمود ز فرمان خالق اکبر

«وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حقه» به پیغمبر

رسول نیز ز فرمان کردگار فَدَک

بداد فاطمه را ملک و اختیار فَدَک

من و علی ز پیمبر، گواه فاطمه ایم

به نفع فاطمه شاهد در این مخاصمه ایم

بر این قضیه دوباره علی شهادت داد

علی که شیعه او را خدا سعادت داد

عمر گشود زبان بهر عذر آوردن

نداشت چاره و شد گرم متّهم کردن

که چون ز ردّ فَدَک نفع می برد حیدر

شهادتش نبود معتبر در این محضر

در اُم اَیْمَن و حرفش اگر خلافی نیست

ولی شهادت یک زن دلیل کافی نیست

از این کلام عدو یافت دست آویزی

نگشت عاید صدّیقه از فَدَک چیزی