احمدی جلفایی، حمید، 1357 _

احکام حجاب و عفت در گلستان مرجعیت / حمید احمدی جلفائی. -- قم: آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر، 1382.

167ص. -- (آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر؛ 73)

7500 ریال: ISBN 964-6401-93-7

فهرستنویسی براساس اطلاعات فیپا.

کتابنامه: ص. 165 - 167؛ همچنین به صورت زیرنویس.

1. حجاب -- فتواها. 2. فتواهای شیعه -- قرن 14. الف. عنوان.

3الف356الف/9/183BP3422/297

کتابخانه ملی ایران30197-82م

مشخصات کتاب

نام کتاب:احکام حجاب و عفت، در گلستان مرجعیت

نویسنده:حمید احمدی جلفائی

ناشر:زائر _ آستانه مقدّسه قم

لیتوگرافی:بیان _ قم

چاپخانه:توحید _ قم

حروفچینی:فیض اللّه _ قم

تیراژ:2000 نسخه

نوبت و سال چاپ:اول / زمستان 1382

قیمت:750 تومان

شابک:7-93-6401-964

کلیه حقوق نشر برای آستانه مقدّسه قم محفوظ است

مرکز پخش: قم _ میدان شهداء (چهار راه بیمارستان)

تلفن 7742519 _ ص. پ.: 3597 _ 37185

ص: 2

«آنچه از امر ولایت مُفْهَم است بر دو پایه دین زن مستحکم است

حکم اوّل عفّت و دوّم حجاب غیر این زن را تکامل مبهم است»

احمدی (خاک)

ص: 3

تقدیم به:

عفیفه مکرّمه و محتجبه مطهّره، طاهره بتول و بضعه رسول صلی الله علیه و آله وسلم ، بانوی عصمت و الگوی حجاب و عفّت، حضرت فاطمه زهرا _ سلام اللّه و صلواته علیها.

و

آخرین پیک هدایت، منجی أهل طهارت، سفینه نجات، آب حیات، محیی احکام قرآنی، احیاگر فرائض آسمانی، نور چشمان فاطمه أطهر، یوسف دلهای منتظر، حضرت ابا صالح المهدی _ روحی و ارواح العالمین له الفداء _ .

ص: 4

(ب) فتاوا و استفتائات در خصوص «چادرزن» ··· 73

(ج) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 77

فصل ششم: احکام مربوط به عفّت چشم برای زن ··· 85

(الف) فتاوا و استفتائات کلّی عفّت چشم برای زن ··· 87

(ب) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 92

فصل هفتم: احکام مربوط به عفّت زن در دهان و گفتار ··· 95

(الف) فتاوا و استفتائات کلّی پیرامون عفّت زن در زبان ودهان ··· 97

(ب) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 99

فصل هشتم: احکام مربوط به عفّت زن در آرایش و زینت ··· 105

(الف) فتاوا و استفتائات کلی ··· 107

(ب) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 109

فصل نهم: احکام مربوط به عفّت زن در اختلاط با نامحرمان ··· 117

(الف) فتاوا و استفتائات کلی ··· 119

(ب) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 122

فصل دهم: احکام مربوط به عفّت زن در خلوت با نامحرم ··· 127

فتاوا و استفتائات کلّی ··· 129

پیرامون عفّت زن در خلوت ··· 129

فصل یازدهم: احکام مربوط به عفّت زن درلمس وتماس بانامحرم··· 133

(الف) فتاوا واستفتائات کلی پیرامون عفّت زن درتماس ولمس ··· 135

(ب) فتاوا واستفتائات کلّی پیرامون دست دادن زن بامردنامحرم ··· 137

(ج) فتاوا و استفتائات کلی پیرامون مراجعه به پزشک نامحرم ··· 139

ص: 6

(د) فتاوا و استفتائات کلی پیرامون مراجعه زن به عکّاس مرد ··· 142

(ه_) پرسشهای جانبی و تکمیلی ··· 144

فصل دوازدهم: مسائل متفرّقه مربوط به حجاب و عفّت زن ··· 149

(الف) ترک خودنمایی و عفّت در رفتار و کردار اجتماعی ··· 151

[تکمیلات] ··· 152

(ب) برخی ازفتاواواستفتائات پیرامون فعالیت های اجتماعی زنان··· 154

(ج) احکام مربوط به رقص زنان ··· 156

[تکمیلات] ··· 158

[تتمّه] ··· 159

فصل پایانی: منابع و مآخذ کتاب ··· 163

ص: 7

ص: 8

به نظر ما مهمترین عواملی را که می توان در این حرکت منفی از همه عوامل دیگر مؤثّرتر دانست و بلکه در تاریخ حجاب و عفّت کشور ما، همچون سایر کشورهای مسلمان می توان آنها را بوضوح دید، و در بسیاری از اخبار و روایات اسلامی هم تقریبا اشاره هایی به آنها شده است، عبارتند از:

1. تهاجمات و القائات فرهنگی دشمنان خارجی و داخلی اسلام و مسلمین؛ که درست از همان زمانی که متوجّه اهمّیت این ارزشها در جوامع اسلامی شده اند از هیچ کوششی در فریب مردم، دولتها و سایر تأثیرگذاران در این امر دریغ نکرده اند، و در تضعیف این شعار اسلامی سرمایه گذاریهای کلانی کرده و می کنند.

با بررسی تاریخی این مسأله در ایران و همچنین در بسیاری از کشورهای اسلامی دیگر همچون: مصر، الجزایر، ترکیه و... بوضوح می بینیم که حدأقل تا دوره محمّد شاه قاجار در ایران، مسأله حجاب و عفّت در غالب این کشورها در کاملترین شکل خود یعنی در قالب چادر و نقاب و روبند رایج بوده است.

اوّلین انگیزه ای که از این دوره به بعد دشمنان خارجی را متوجّه مبارزه با حجاب و عفّت در کشورهای اسلامی نمود، یافتن بازارهایی مناسب برای فروش تولیدات پوشاک آنها بود، آنها برای اینکه بتوانند انواع تولیدات خود را در این کشورها به فروش برسانند ناچار بودند این التزام به چادر و نقاب را در میان زنان و دختران ایرانی در هم شکنند و آنها را به تنوّع طلبی در امر پوشش، مخصوصا از نوع غربی و

ص: 10

اروپائی عادت دهند.

بعدها علاوه بر این مسأله، متوجّه عظمت تأثیر این ارزش های اسلامی در قوام سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ممالک متدین و مخصوصا اسلامی شدند، و با انگیزه ها و اهداف جامعتر و حسّاستری وارد مبارزه با این مقدّسات شدند، خواه با سیاستهای تبلیغی _ القائی و ترویجی _ و خواه با مبارزات علنی در قالب طرحهایی همچون رفع حجاب و کشف حجاب.

یکی از جاسوسان انگلیسی بنام «مستر همفر» که در دوره ناصرالدین شاه مرتبط با همین موضوع در ایران فعالیّت می کرد در گزارشی به اربابان خود چنین می نویسد:

«در مسأله بی حجابی زنان باید کوشش فوق العاده ای به عمل آوریم تا زنان مسلمان به بی حجابی و رها کردن چادر مشتاق شوند، باید با استفاده شواهد و دلایل تاریخی اثبات کنیم که پوشیدگی زن از دوران بنی عبّاس متداول شده و مطلقا سنّت اسلام نیست، مردم همسران پیامبر را بدون حجاب می دیده اند، و زنان صدراسلام در تمام شئون زندگی دوش به دوش مردان فعالیّت داشته اند... پس از آنکه حجاب با تبلیغات وسیعی از میان رفت، وظیفه مأموران ما آن است که جوانان را به عشق بازی و روابط نامشروع با زنان تشویق کنند و بدین وسیله فساد را در

ص: 11

جوامع اسلامی گسترش دهند...».(1)

و اکنون هم این مبارزات در گسترده ترین شکل خود در جوامع اسلامی و حتّی ایران، با سوء استفاده از موقعیّت بسیاری از روشنفکران و مسئولین کج فهم داخلی انجام می گیرد، و این فعالیّت های زیرزمینی و مدرن بر علیه حجاب و عفّت اسلامی روز به روز در انواع برنامه ها و سیاستها و گفتارهای برخی از نهادها و مسئولین و صاحبان گفتار و قلم، مخصوصا در انواع برنامه ها و ترویجات رسانه های گروهی ما مثل تلویزیون، سینما، ادارات، دانشگاهها و... چهره آشکارتری بخود می گیرند، و همه اینها، علاوه بر تبلیغات منفی و مستقیم دیگر آنها هستند که از طریق شبکه های غیر قانونی و اینترنت و... بر پیکره فرهنگ اسلامی تحمیل می کنند.

آری، امروزه همه دشمنان اسلام به این موضوع و آرمان اسلامی بعنوان یک نماد اساسی برای دین اسلام و علی الخصوص انقلاب اسلامی ایران و همچنین بعنوان رمز هویّت ممالک اسلامی و موجب استحکام آنها نگاه می کنند، و بهتر از خود ما می دانند که چگونه تضعیف آن در این کشورها هویّت اسلامی و حتّی سیاسی و اقتصادی آنها را به خطر انداخته و نفوذ پذیر خواهد نمود؛ اخیرا «ریون کرکت» صهیونیست که مسئول سابق شبکه جاسوسی سیاه در ایران بود چنین گفته است:

«چادر، نمادی است که وجود انقلاب را در سر هر چهار راه به نمایش می گذارد، با چادر می توان این احساس را

ص: 12

پدیدآورد که انقلاب اسلامی هنوز زنده و جاوید است».(1)

اما افسوس که این نماد اسلام و انقلاب و این شعار مهمّ اسلامی را که دشمنان اسلام نتوانستند با چوب و چماق نابودش کنند، عده ای به اسم دفاع از اسلام و انقلاب و جوانان و با انواع ترفندها و روشنفکر مآبی ها و شعارها و ترویجات و مغالطات توانستند آن را درهم بکوبند و آن را امری بسیار قابل تسامح جلوه دهند و بالاخره زنان و دختران مسلمان را روز به روز با حجاب و عفّت واقعی اسلامی و موازین آن بیگانه تر سازند!

2. مهمترین عامل تأثیرگذار دیگر، سیاستهای ناسنجیده و یا گاها ضد اسلامی و حتّی بعضا عمدی برخی از نهادها و مسئولین مربوطه داخلی است که مخصوصا در سالهای اخیر انقلاب با انواع برنامه ها و سیاستها و ترویجات منفی به ریش بسیاری از آرمانها و سنّتهای اسلامی پوزخند زده و می زنند.

هر نهادی و یا هر مسئولی برای خودش یک مرجع تقلید شده و هرچه دلش می خواهد عمل و یا ترویج می کند، و روز به روز اصل حجاب و عفّت و شاخه های اساسی آن را در اذهان مردم و خصوصا زنان و دختران ایرانی مشتبه و تسامح بار جلوه می دهد و... .

سیاستها و تبلیغات و ترویجات وزارت ارشاد و فرهنگ، گاها نه تنها مشوّق به سمت این ارزشها نیست، بلکه معارض با آنها هم

ص: 13

هست؛ نظام آموزشی ما از سطوح ابتدائی گرفته تا سطوح عالیه از هرگونه تأثیرگذاری مثبت در این خصوص تقریبا خالی است، اختلاطهای موجود در دانشگاهها و برخی از ادارات ما به اوج خود رسیده اند و روز به روز دامنه زیادتری پیدا می کنند (این در حالی است که امروزه بسیاری از کشورهای خارجی و حتّی غیر اسلامی متوجّه عواقب منفی این اختلاطها شده اند و حرف از جداسازی می زنند)، و سیما و سینمای کشور ما که گویا اصلاً بویی از اسلام و ارزشهای اسلامی در این خصوص به دماغش نرسیده است و...!

3. دیاثت و بی غیرتی برخی از مردان مسلمان _ که در این کتاب هم، ما به برخی از اخبار و روایات اسلامی در این خصوص پرداخته ایم، و بالجمله یکی از مهمترین عواملی است که امروزه دشمنان اسلام روی آن حساب بازکرده اند _ از عوامل مهم دیگر در ازدیاد و تعمّق هر چه بیشتر بی حجابی و بی عفّتی است؛ اینکه پدران و مادران مسلمان نه تنها دختران خود را به حجاب و عفّت اسلامی تشویق نکنند و یا مردان و پدران نه تنها به حفظ ناموس خود و کنترل حجاب و عفّت آنان ارزشی قائل نباشند، بلکه از گرایش زنان و دختران خود به سمت بی حجابی و بی عفّتی احساس لذّت و فخر و مباهات هم بکنند، و همه ارزشهای اسلامی را پوچ و کهنه پنداشته و بی حجابی و بی عفّتی نوامیس خود را به حساب ترقّی زمان و پیشرفت علم و صنعت و تمدّن بگذارند، بگونه ای که مرد مسلمان از اینکه ناموس او بگونه ای لباس پوشیده و یا بزک نموده که بیشترین

ص: 14

چشمهای نامحرمان را به سمت خود جذب نموده است نه تنها احساس شرم و غیرت نکند و بلکه برخود ببالد، اللّه اکبر!

4. یکی از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار دیگر، سکوت علماء و مبلّغین و تقریبا تعطیلی تریبونهای دینی در بیان این مسائل به مردم و رسوانمودن فعالیتهای خلاف شرع در این خصوص، و یا حتّی گاها سرپوش شرعی گذاشتن و یا توجیه نمودن سیاستها و ترویجات بیمار برخی از نهادها و مسئولین و رسانه ها، و همچنین بیان مبهم و چند پهلوی این مسائل در رساله های عملیّه و آنهم بصورت متفرّق و پراکنده، و بالأخره برخوردهای سیاسی و جناحی برخی از مسئولین و یا حتّی برخی از اقشار مردم با گویندگان این مسائل می باشد.

امّا همگان می دانیم آنگاه که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم دار فانی را وداع می گفتند دو امانت بسیار مهمّ را برای رهایی مردان و زنان مسلمان از انواع فتنه ها و گمراهیها معرفی فرمودند و آنها را تا روز قیامت دو عنصر کافی و دو حجّت معتبر و منجی در همه مسائل مربوط به انسان اعلام کردند: قرآن کریم، و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام .

امّا آنگاه که امام معصوم علیه السلام در پس پرده غیبت باشد و دسترسی به او ناممکن باشد وظیفه ما مسلمانان چیست؟ و از کجا باید مسائل و احکام مورد نیاز خود را بفهمیم و عمل کنیم؟ قرآن کریم که بنابر فرمایش خودش، قابل فهم و درک بصورت دقیق و کامل برای همه نیست، و مفسّران اصلی و عالمان به بطون آن همان امامان معصوم علیهم السلام هستند، و بدون کشف امام در بسیاری از مسائل بشری،

ص: 15

علی الخصوص در حوادث و پیامدهای جدید، پای بشر خواهد لنگید؟! چرا که به اعتقاد ما مسلمانان، تحریف معنوی و مفهومی قرآن کریم علی رغم تحریف لفظی آن در هر زمانی امکان پذیر است، و اگر آن موازین حقیقت و معنا و آن راسخان در کتاب حاضر نباشند معانی قرآن به هر سمتی قابل تحریف و انحراف هستند، و در بین نظرات و آراء و مغالطاتِ بسیاری از انسانهای مریض و گمراه ممکن است حقیقت و مطلوب واقعی قرآن کریم زیر سؤال برود و بالأخره خلاف رضایت خداوند و قرآن و اهل بیت علیهم السلام عمل شود، و «تفسیر به رأی» مشخّص ترین عبارت در این خصوص است که در روایات اسلامی هم بشدّت تقبیح شده است؛ اینکه هر کسی ایده و عقیده شخصی خودش را که ممکن است ریشه در هر یک از لجنزارهای هوسبازی و شهرت دوستی و شهوت طلبی داشته باشد در پشت آیات قرآن و مخصوصا متشابهات آن کتمان کند و موجب گمراهی خیل کثیری از بندگان الهی گردد!

اینجاست که آخرین نماینده این ناوگان هدایت، حضرت مهدی علیه السلام ، خود چاره ای برای این مشکل اندیشیده است و وعده فرموده است که در صورت عمل به این دستور، مسلمانان می توانند راه گمراهی را مسدود کنند، آنجا که می فرماید:

«وَأَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیها إِلی رُواةِ یعنی: و امّا در حوادث و وقایع و مسائل خود (برای تشخیص حلال از حرام) در زمان غیبت، به راویان حدیث و علما و مراجع دین

ص: 16

رجوع کنید، آنها حجّت من بر شما هستند، و من حجّت خدا بر آنها هستم.

آری، مراجع عظام شیعه امروزه در بسیاری از مباحث مربوط به حجاب و عفّت زن، حکم اسلامی را از آیات و روایات اسلامی بیرون کشیده و آنها را در قالب فتاوا و استفتائات در اختیار مردم قرار داده اند، ولی متأسّفانه، حتّی در داخل کشور خودمان هم امروزه عمل به این فتاوا که از احکام مسلّم دینی هستند روز به روز کمرنگ تر می شود، و هر کسی و یا هر نهادی برای خودش مجتهدی شده، و حکم می دهد و عمل می کند، و بالأخره اذهان و افکار مردان و زنان مسلمان و مخصوصا نسل جوان در این خصوص، بازیچه دست برخی از بیانات و قلمهای بیمار شده اند!

ما در این نوشته مختصر احکام مربوط به حجاب و عفّت یک زن مسلمان را از نظر مراجع معاصر که هر یک از زنان و دختران مسلمان در هر درجه و مقامی که باشند، موظّفند در شرایط فعلی از یکی از آنها تقلید کنند جمع نموده ایم و آنها را با فصول و ابواب و دسته بندیهای منظّم و مفید به همه بانوان مسلمان و ایرانی تقدیم می کنیم، تا مبادا عدّه ای عذر آورده و بگویند ما از این احکام دینی بی اطّلاع بودیم و نمی دانستیم، و یا خدای نکرده فریب یک عدّه افکار بیمار و عنود که معمولاً ریشه در قدرت دوستی و شهوت پرستی و جاه دوستی و یا حتّی کفر و شرک آنها دارد را بخورند و از مسیر رضایت حق تعالی و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام منحرف شوند.

ص: 17

امید که این زحمت مختصر بتواند در این منظور مؤثّر باشد، و موجبات عنایت و رضایت حضرت منتظر _ روحی و ارواح العالمین له الفداء _ را برای حقیر و شما خوانندگان گرامی فراهم کند!

در خاتمه مقدّمه از زحمات برادر محترم آقای «علی عبّاس پورخویی» در طبع و نشر این کتاب کمال تشکّر را دارم.

ربّ تقبّل سعیی و عملی، بحقّ محمّد و علی

حمید احمدی جلفائی

ص: 18

ص: 20

(الف)

فتاوا و استفتائات کلّی

امام خمینی رحمه الله :

اصل حکم حجاب از ضروریّات است، و منکر آن حکم منکر ضروری را دارد، و منکر ضروری محکوم به کفر است، مگر اینکه معلوم باشد منکر خدا یا رسول نیست.(1)

آیة اللّه خامنه ای:

اصل حجاب ضروری دین محسوب است، ولی بعضی فروع آن ممکن است ضروری نباشد، و بی اعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن معصیت و گناه است.(2)

آیة اللّه بهجت:

بی اعتنایی به حجاب گناه است و داشتن حجاب واجب است.(3)

آیة اللّه تبریزی:

اصل حجاب برای زنان از ضروریات دین است و حکم کسانی که به آن بی اعتنایی نمایند، حکم بی اعتنایی به سایر تکالیف دینی است.(4)

ص: 21

آیة اللّه صافی:

اصل وجوب حجاب فی الجمله از ضروریات اسلام است و منکر آن مرتد است، ولی بی اعتنایی به آن با عدم انکار وجوب آن باعث فسق است.(1)

آیة اللّه سیستانی:

اصل حجاب از مسلّمات شریعت است و در قرآن آمده است، ولی کسانی که توجّه به وضوح آن ندارند، انکار آنها مستلزم انکار نبوّت نیست، و بی اعتنایی عملی گناه است.(2)

آیة اللّه مکارم:

حجاب از ضروریات دین است، ولی انکار آن برای کسانی که از ضروری بودن آن آگاهی ندارند موجب ارتداد نمی شود.(3)

آیة اللّه اردبیلی:

اصل لزوم حجاب برای زن از ضروریات اسلام است، هر چند بعضی از جزئیات آن از ضروریات نیست.(4)

آیة اللّه صانعی:

حجاب ظاهرا جزء ضروریّات دین است... .(5)

* * *

ص: 22

کمبودهایی را که در خود احساس می کنند به داروئی که بر درد می افزاید و شدّت می دهد جبران می کنند غیر قابل وصف می باشد، و در اجتماعی که خروج از سنن اسلامی و شرف و عفّت، تقدّم و به جلو رفتن شمرده می شود، زنانیکه ملتزم به احکام خدا باشند و با قدرت و با ایمان به خدا در برابر تمام مظاهر دروغ و مخرّب مقاومت دارند و احساس ناراحتی نمی کنند و اگر چه تنها بمانند ثابت و پایدارند در درگاه خداوند و در نظر اولیاء اسلام و هر کسی که ارزشهای واقعی انسانی را می شناسد قدر و افتخارشان زیاد است. خداوند متعال این بانوان را در جامعه مسلمان زیاد کند، و شخصیّت اسلامی آنها را حفظ فرماید، و از عهده امتحانات _ که در اخبار اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام از آن خبر داده شده _ پاک و خالص بیرون آورد. من انتظار دارم که شوهر یک بانوی محترمه مسلمان نیز اینگونه توقّعات را از او نداشته باشد، و اگر تا حال هم چنین توقّعی بوده از این تاریخ به بعد به احترام تعالیم و آداب اسلامی در روش خود تجدیدنظر نماید، إن شاء اللّه مأجور خواهند بود.(1)

سؤال (2): برخی از مادران، فرزندان دختر خود را که به بلوغ شرعی نرسیده اند با سروپای برهنه در خیابانها و مجالس در حضور نامحرمان می آورند، مستدعی است وظیفه والدین را در قبال فرزندان خود بفرمایید، و این بی اعتنایی چه صورت دارد؟

ص: 24

جواب آیة اللّه بهجت:

تمرین اطفال بر وظایف شرعیّه به عهده والدین است.

جواب آیة اللّه تبریزی:

پوشش بر دختران نابالغ واجب نیست؛ لکن وظیفه والدین است که دخترانشان را به پوشش اسلامی عادت دهند و فرزندانشان را با احکام اسلامی تربیت نمایند.

جواب آیة اللّه صافی:

کار صحیحی نیست و والدین موظّف اند دختر را از کودکی به رعایت حجاب و گریز از نامحرم عادت دهند و اگر در این امر مسامحه کنند و دختر را نسبت به نامحرم بی تفاوت نمایند، شریک در معاصی دختر هستند. در حدیث وارد شده است که در مجلسی که حضرت رضا علیه السلام تشریف داشتند و عدّه ای نیز حضور داشتند، دختر بچّه ای وارد شد، حضّار در مجلس یکی یکی دختر را مورد نوازش قرار دادند، تا رسید به حضرت رضا علیه السلام ، آن حضرت از سنّ دختر سؤال کردند؛ گفته شد: پنج سال دارد؛ حضرت دختر را از خود دور کرد و رفتاری که دیگران کرده بودند ننمودند؛ و اعمال آن بزرگوار باید برای زن مسلمان سرمشق باشد.

جواب آیة اللّه سیستانی:

بر غیر بالغ، پوشیدن واجب نیست، ولی [بر] پدر و مادر لازم است که فرزند خود را به رعایت آداب و شئون اسلامی وادار نمایند و در تربیت صحیح شرعی آنان بکوشند.

ص: 25

جواب آیة اللّه مکارم:

بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را به مسائل اسلامی از زمان طفولیّت آشنا کنند.

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی:

بر پدر و مادر است که فرزندان خود را با آداب و رسوم اسلامی و وظایف شرعی آشنا کنند و چنانچه موارد مذکور موجب تهییج و مفسده شود، اگر چه بچّه ممیّز نباشد، باید آنان را بپوشانند و حفظ کنند تا جامعه آلوده و بی بند و بار نشود.(1)

سؤال (3): اگر مردی زنش را به حجاب اسلامی ملتزم نکند آیا فاسق محسوب می شود؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

در صورتی که امر به معروف و نهی از منکر او تأثیر دارد ولی اهمیّت نمی دهد و امر و نهی نمی کند فاسق است.(2)

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اگر مرد می تواند مانع بی حجابی زنش باشد و از بی مبالاتی مانع نشود فاسق است. ولی اگر منع می کند و علاقه مند به محجّبه بودن اوست لیکن زنش به حرف او گوش نمی کند فاسق محسوب

ص: 26

نمی شود.(1)

سؤال (4): اگر کسی خود را مسلمان بداند و در مصاحبه تلویزیونی رسما اعلام نماید که در اسلام حجاب واجب نیست، و منکر حجاب بعنوان ضروری دین شود، آیا از نظر اسلامی چه حکمی دارد، و وظیفه مسلمین در این زمینه چیست؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

چنین حرفی تحقیقا بی اساس و ناشی از ناآگاهی یا عناد با فرائض الهی است، و عمل چنین انسانی مردود و احیانا موجب استحقاق تعزیر است، ولی صرف انکار یکی از ضروریات دین تا بازگشت به انکار رسالت یا به تنقیص دین مبین اسلام نکند موجب ارتداد و کفر نیست.(2)

سؤال (5): کسانی که وجوب حجاب یا وجوب روزه و یا حرمت شراب یا غیر آن را که از ضروریّات دین هستند انکار کنند، و نگویند که این احکام شرعی ثابت نیستند، و بلکه بعد از تسلیم شدن در برابر این احکام و علم به صدور آنها، آنها را ردّ می کنند، آیا این انکار همان انکار کلّ رسالت است یا جزء آن، و آیا از دین خارج می شوند اینگونه افراد؟

ص: 27

جواب مرحوم آیة اللّه خوئی:

ترجمه: اگر انکار کننده متوجّه باشد که این مسائل جز ضروریّات هستند بگونه ای که انکارش منجر به انکار اصل رسالت شود کافر شده است، ولی اگر متوجّه نباشد کافر نیست. واللّه العالم.(1)

سؤال (6): آیا حجاب جزء ضروری دین است یا جزء ضروری مذهب؟ و حکم افراد بی اعتنا به آن چیست؟ و رفت و آمد با اینگونه افراد به چه صورت می باشد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

حجاب ظاهرا جزء ضروریات دین است، و وظیفه، برابر آن ارشاد است و نصیحت با همه شرایط نهی از منکر که در رساله های عملیّه نوشته شده؛ و رفت و آمد اگر موجب ترویج بی حجابی نباشد و خود شخص هم تحت تأثیر قرار نگیرد مانعی ندارد.(2)

* * *

ص: 28

ص: 30

امام خمینی رحمه الله :

نشانه بالغ شدن یکی از سه چیز است: اوّل: روئیدن موی درشت زیر شکم بالای عورت. دوّم: بیرون آمدن منی. سوّم: تمام شدن پانزده سال قمری در مرد و تمام شدن نه سال قمری در زن.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله (تنها اختلاف در ترتیب شمارش سه نشانه).(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی:

عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

مرحوم آیة اللّه خوئی:

عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه بهجت:

هر یک از این سه نشانه به تنهایی علامت بلوغ و رسیدن به حدّ

ص: 31

تکلیف شرعی است: 1. روئیدن موی درشت در زیر شکم بالای عورت. 2. بیرون آمدن منی، در خواب یا بیداری، با اختیار یابی اختیار. 3. تمام شدن 15 سال قمری در مرد و تمام شدن نه سال قمری در زن.(1)

آیة اللّه تبریزی:

عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

آیة اللّه صافی:

عینا مطابق با نظر مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(3)

آیة اللّه سیستانی:

نشانه بلوغ در دختر تمام شدن نه سال قمری است و در پسر یکی از سه چیز است: اوّل _ روئیدن موی درشت در زیر شکم بالای عورت. دوّم _ بیرون آمدن منی. سوّم _ تمام شدن پانزده سال بنابر مشهور.(4)

آیة اللّه مکارم:

مطابق با نظر مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(5)

ص: 32

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

آیة اللّه اردبیلی:

مطابق با نظر حضرت امام رحمه الله .(2)

آیة اللّه صانعی:

نشانه بالغ شدن یکی از چهار چیز است: 1. روییدن موی درشت زیر شکم «بالای عورت»؛ 2. بیرون آمدن منی، هر چند گفته می شود که منی از زن خارج نمی شود؛ 3. دیدن خون حیض در زن؛ 4. چنانچه هیچ یک از علایم مذکور محقّق نشد، ملاک تمام شدن 15 سال قمری در مرد و تمام شدن سیزده سال قمری در زن.(3)

* * *

ص: 33

نظر عرف عاقل باشد، ولی درجات درک و هوش معتبر نیست و در این رابطه تأثیری ندارد.(1)

سؤال (3): آیا دیدن خونی که دارای صفات حیض است توسّط دختر قبل از اتمام نه سالگی علامت بلوغ اوست؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

این خون علامت شرعی بلوغ دختر نیست و حکم حیض را ندارد هر چند صفات آن را داشته باشد.(2)

* * *

ص: 35

ص: 36

ص: 38

امام خمینی رحمه الله :

اگر زنی بچّه ای را با شرایطی که در مسأله (2474)(1) گفته خواهد شد شیر دهد، آن بچّه به این عدّه مَحرم می شود:

اوّل: خود آن زن و آن را مادر رضاعی می گویند.

دوّم: شوهر زن که شیرمال اوست و آن را پدر رضاعی می گویند.

سوّم: پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی او باشند.

چهارم: بچّه هایی که از آن زن به دنیا آمده اند، یا به دنیا می آیند.

پنجم: بچّه های اولاد آن زن هر چه پائین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده، یا اولاد او آن بچّه ها را شیر داده باشند.

ص: 39

ششّم: خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند. یعنی بواسطه شیر خوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند.

هفتم: عمو و عمّه آن زن اگر چه رضاعی باشند.

هشتم: دایی و خاله آن زن اگر چه رضاعی باشد.

نهم: اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است هر چه پائین روند، اگر چه اولاد رضاعی او باشند.

دهم: پدر و مادرِ شوهرِ آن زن که شیرمال آن شوهر است، هر چه بالا روند.

یازدهم: خواهر و برادرِ شوهری که شیرمال او است اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.

دوازدهم: عمو و عمه و دایی و خاله شوهری که شیر مال او است هر چه بالا روند، اگر چه رضاعی باشند... .(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله ، با اندکی اختلاف در الفاظ.(3)

مرحوم آیة اللّه خوئی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

ص: 40

آیة اللّه بهجت: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

آیة اللّه تبریزی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

آیة اللّه صافی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه سیستانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه مکارم: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

آیة اللّه اردبیلی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(6)

آیة اللّه صانعی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(7)

آیة اللّه فاضل لنکرانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(8)

* * *

ص: 41

الفاظ.(1)

آیة اللّه تبریزی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(2)

آیة اللّه صافی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه سیستانی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه مکارم: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(5)

آیة اللّه فاضل لنکرانی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(6)

آیة اللّه اردبیلی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(7)

آیة اللّه صانعی: مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(8)

* * *

ص: 43

سؤال (1): زنِ پدرِ رضاعی محرم است یا نه؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

بلی، محرم است.(2)

سؤال (4): آیا عروس خواهر و عروس برادر بر انسان محرم است یا نه؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

عروس خواهر و عروس برادر به برادر با این عنوان محرم نیست، مگر بعنوان دیگر؛ مثل اینکه عروس خواهر یا برادر، برادر زاده یا خواهر زاده باشد.(3)

سؤال (5): آیا مادر زن می تواند جلو دامادِ خود بدون روسروی و یا با پای بی پوشش باشد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

مادر زن به داماد خود محرم است. بنابراین بودن مادر زن نزد داماد بدون روسروی و جوراب مانعی ندارد و مادر زن حکم مادر را دارد.(3)

ص: 46

سؤال (6): دیدن موی سر یا مصافحه کردن با خواهر زن، بدون قصد لذّت و ریبه چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

حرام است و خواهر زن نامحرم است.(1)

سؤال (7): آیا نامزدهایی که شیرینی نامزدی خورده اند ولی صیغه عقد نخوانده اند، محرم یکدیگرند؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

بدون اجراء عقد محرمیّت حاصل نمی شود.(2)

توجّه:

جزئیات مربوط به مسائل محرم و نامحرم بیش از این است که در رساله های عملیّه آمده اند و لازم است ملاحظه شوند.

* * *

ص: 47

ص: 48

ص: 50

امام خمینی رحمه الله :

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند، بلکه احتیاط واجب آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که مورد نظر شهوانی است بپوشاند.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند بلکه احتیاط واجب آن است که از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و از نگاه کردن، تحریک و تهییج شهوت او عادتا ممکن باشد بدن و موی خود را بپوشاند.(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی:

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند ولی پوشاندن صورت و دستها از مچ به پائین واجب نیست و احتیاط واجب آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد

ص: 51

را می فهمد و به حدّی رسیده که موردِنظر شهوانی است بپوشاند.(1)

مرحوم آیة اللّه خوئی:

زن باید بدن و موی سر خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و بهتر آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد بپوشاند.(2)

آیة اللّه بهجت:

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند اگر چه کمک به حرام و قصد لذّتی در بین نباشد، بلکه احتیاط واجب آن است که از پسر غیر بالغ که خوب و بد را می فهمد نیز خود را بپوشاند.(3)

آیة اللّه تبریزی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه خوئی.(4)

آیة اللّه صافی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(5)

آیة اللّه سیستانی:

زن باید موی سر و بدن (غیر از صورت و دستها) خود را از مرد نامحرم بپوشاند، و احتیاط لازم آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و احتمال می رود که نگاهش به بدن زن موجب تحریک شهوتش شود بپوشاند، ولی زن می تواند صورت و دستهایش را تا مچ از مرد نامحرم نپوشاند مگر در

ص: 52

صورتیکه بترسد به حرام بیفتد یا بقصد مبتلا کردن مرد به نگاه حرام باشد که نپوشانیدن در این دو صورت جائز نیست.(1)

آیة اللّه مکارم:

واجب است زن بدن و موی خود را از نامحرم بپوشاند و احتیاط مستحبّ آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که موردِنظر شهوانی است مستور دارد، ولی پوشانیدن صورت و دستها تا مچ واجب نیست.(2)

آیة اللّه اردبیلی:

زن باید بدن و موی خود را از مرد نامحرم بپوشاند، بلکه احتیاط آن است که بدن و موی خود را از پسری هم که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد و به حدّی رسیده که ممکن است به قصد لذّت نگاه کند بپوشاند، لکن پوشاندن صورت و دستها تا مچ اگر به قصد نشان دادن به مردها و لذّت بردن آنها نباشد لازم نیست، هر چند خوب است، ولی بنابر احتیاط قدمهای خود را بپوشاند.(3)

آیة اللّه صانعی: عینا مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه فاضل لنکرانی: عینا مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(5)

* * *

ص: 53

خمینی رحمه الله .(1)

جواب مرحوم آیة اللّه خوئی: تقریبا مطابق با نظر مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(2)

جواب آیة اللّه بهجت:

پوشاندن دست و صورت مطلقا بنابر احتیاط لازم است.(3)

جواب آیة اللّه صافی:

دست و صورت بنابر احتیاط واجب باید پوشیده شود.(4)

سؤال (2): چنانچه نپوشاندن وجه و کفّین (صورت و دستها تا مچ) فسادی برای زن در جامعه ببار آورد آیا پوشاندن وجه و کفّین واجب می شود یا نه؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

در فرض سؤال واجب است.(5)

سؤال (3): در صورتی که زن می داند مرد نامحرم به قصد لذّت به صورت و دستهای معمولی زینت نشده او نگاه می کند، در این فرض پوشاندن صورت و دستها لازم است یا نه؟

ص: 55

جواب امام خمینی رحمه الله : واجب است.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: واجب است.(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: واجب است.(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای:

در فرض مذکور، باید حتّی وجه و کفّین خود را هم بپوشاند.(4)

جواب آیة اللّه تبریزی:

بلی در این صورت بنابر احتیاط پوشاندن لازم است.(5)

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی:

بلی پوشاندن آن لازم است.(6)

سؤال (3): نپوشاندن قدمها برای زنان و رو و پشت آن از مردان نامحرم چه حکمی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

جایز نیست.(7)

ص: 56

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظرامام خمینی رحمه الله .(2)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظرامام خمینی رحمه الله .(3)

سؤال (4) پوشیدن جوراب نازک و بدن نما برای خانم ها در بیرون از منزل و انظار نامحرمان چه صورت دارد؟ و بیرون گذاشتن موهای سر از چادر و مقنعه توسط خانم ها در دید نامحرمان چگونه است؟

جواب امام خمینی رحمه الله : اشکال دارد.(4)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(6)

جواب مرحوم آیة اللّه خوئی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(7)

جواب آیة اللّه خامنه ای:

پوشانیدن بدن از نامحرمان بر زن واجب است و چنین جورابهایی برای حجاب شرعی واجب، کفایت نمی کند و پوشیدن تمام موی سر

ص: 57

در برابر نامحرمان واجب است.(1)

جواب آیة اللّه بهجت: حرام است.(2)

جواب آیة اللّه تبریزی: جایز نیست.(3)

جواب آیة اللّه صافی: حرام است.(4)

جواب آیة اللّه سیستانی: جایز نیست.(5)

جواب آیة اللّه مکارم: بدون شک جایز نیست.(6)

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی: حرام است.(7)

جواب آیة اللّه اردبیلی: حرام است.(8)

سؤال (5): آیا نپوشاندن قسمتهایی از بدن مثل: زیر چانه، گردن، گوشها، سینه، دستها تا بازو برای زن جایز است؟

جواب امام خمینی رحمه الله : جایز نیست.(9)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(10)

ص: 58

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

سؤال (6): کسی که قصد ازدواج دارد آیا می تواند جهت اطلاع از خصوصیّات دختر به او نگاه کند و آیا نگاه، منحصر به صورت و دستها و قسمتی از موهای اوست، یا سایر اعضای بدن غیر از عورت را نیز می تواند نگاه کند، و آیا از روی لباس نازک باید باشد؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: جهت ازدواج یکمرتبه بصورت نگاه کردن برای زن و مرد بدون قصد ریبه و التذاذ جایز است.(3)

جواب آیة اللّه اردبیلی: نگاه کردن به نامحرم حرام است، و اگر بخواهد بدن یک زن را برای ازدواج ببیند می تواند با اجازه زن صیغه بخوانند ولی فقط حقّ نگاه را داشته باشند.(4)

جواب آیة اللّه بهجت:

نگاه کردن مرد به صورت زنی که می خواهد با او ازدواج کند جایز است به شرط آنکه: بداند که مانع شرعی از ازدواج با او نیست، و احتمال هم بدهد که زن ازدواج او را قبول می کند، و احتمال هم بدهد که با این نگاه کردن اطلاع تازه ای پیدا می کند. و با این شرایط نگاه

ص: 59

کردن فقط برای این مرد جایز است، اگر چه چند مرتبه باشد، بلکه چنین نگاه کردنی برای جلوگیری از نزاع بعد از عقد مستحب نیز هست و اجازه زن هم در آن لازم نیست. و بنابر اظهر نگاه کردن به مو و محاسن دیگر آن زن هم با همین شرایط جایز است و وجهی دارد که زن هم بتواند به مردی که می خواهد با او ازدواج کند با شرایطی که گفته شد نگاه کند.(1)

جواب آیة اللّه صانعی:

کسی که قصد ازدواج دارد بدون ریبه می تواند به غیر از عورتین به بدن دختر مورد نظر نگاه کند، به شرط اینکه نگاه کردن برای دست یافتن به اطمینان باشد و قصد جدّی برای ازدواج باشد. و باز به شرط اینکه احتمال توافق در کار باشد. با شرایط مذکور، نیز احتیاط این است که به وجه و کفّین و مو و محاسن اکتفا نماید.(2)

سؤال (7): امروزه در شهرهای بزرگ بیرون بودن مقداری از موی سر امری عادی شده، آیا می توان از این رو که این مقدار از موی سر عرفا بیرون است به آن نگاه کرد، همانند برخی از قبائل که موی سر زنان آنها معمولاً مقداری در معرض دید است؟

جواب آیة اللّه صانعی:

نمی توان در این گونه موارد حکم به جواز نمود، و باید در عمل و

ص: 60

فتوا احتیاط کرد.(1)

سؤال (8): وضو گرفتن زن آنجا که نامحرم او را ببیند چگونه است؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

نباید آنجا وضو بگیرد، چنانچه گرفت وضو صحیح است ولی گناه کرده است.(2)

سؤال (9): نمایان بودن زیرگلو و مقداری از مو و برآمدگی های سینه و قسمتهای از پائین بدن برای هنرپیشه های زن چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

زن همه بدنش عورت می باشد، «وإنَّ النِّسآءَ عَوْرَةٌ»، و بر زن واجب است که تمام بدن را بپوشاند. و تنها موضعی که وجوب ستر آن و عدمش مورد اختلاف بین فقها است گردی صورت است و دستان تا مچ، هر چند تحقّق احتیاط به نظر همه آنان پوشانیدن آنها هم می باشد.(3)

سؤال (10): آیا مراجعه زن به پزشک مرد در صورتیکه بتواند پزشک زن در آن رشته بیابد جایز است؟ البتّه با توجّه به اینکه غالبا به او نگاه شده و گاهی هم از او معالجه به عمل می آید؟

ص: 61

جواب امام خمینی رحمه الله :

1. جایز نیست.(1)

2. و اگر پزشک مجبور باشد به اعضایی از بدن زن اجنبیّه در هنگام ضرورت نگاه کند باید به همان اعضا اکتفا کند.(2)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

جواب آیة اللّه بهجت: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(6)

سؤال (11): آیا مرد می تواند به زن نامحرم آمپول بزند که مستلزم نگاه به بدن اوست و اگر در رگ زده شود چه طور؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

در صورت اضطرار و یا نبودن آمپول زن هم جنس و یا محرم اشکالی ندارد.(7)

ص: 62

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

سؤال (12): مراجعه زن به مراکزی که مرد متصدّی اینکارهاست در اموری مثل گرفتن خون و آزمایشهای آن، سونوگرافی و...، با وجود مراکزی که می تواند در آنها با زن آن امور را انجام دهد و با نا محرم و نگاه و احیانا لمس او مواجه نشود چه حکمی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله : حرام است.(2)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: حرام است.(3)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: حرام است.(4)

جواب آیة اللّه خامنه ای: حرام است.(5)

* * *

ص: 63

ص: 64

ص: 66

امام خمینی رحمه الله :

1. از لباسهایی که توجّه نامحرم را جلب می کند باید اجتناب شود.(1)

2. بنابر احتیاط واجب باید انسان از پوشیدن لباس شهرت که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست خودداری کند.(2)

3. احتیاط واجب آن است که مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه نپوشد.(3)

4. از پوشیدن هرگونه لباس مهیّج باید خودداری نماید.(4)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

1. پوشیدن هرنوع لباسی که از نظر عرف تهییج کننده شهوات باشد و موجب جلب توجه نامحرمان شود برای زن حرام است.(5)

ص: 67

2. هرگونه لباسی که موجب فساد در جامعه گردد بر زن حرام است.(1)

3. پوشیدن لباسهایی که معمولاً کفّار و دشمنان اسلام آنها را می پوشند برای مسلمان حرام است.(2)

4. احتیاط واجب آن است که مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه نپوشد.(3)

مرحوم آیة اللّه اراکی:

1. احتیاط واجب آن است که مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه نپوشد.(4)

2. پوشیدن لباس شهرت که بارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست حرام است.(5)

3. هر نوع لباسی که از لحاظ عرفی موجب تهییج شهوات مردان و جلب توجّه آنها باشد حرام است.(6)

4. پوشیدن لباسی که معمولاً کفار از آنها استفاده می کنند و یا تولید می کنند حرام است.(7)

ص: 68

مرحوم آیة اللّه خوئی:

1. پوشیدن لباسی که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسی که می خواهد آن را بپوشد معمول نیست، مثل آنکه اهل علم لباس نظامی بپوشد در صورتی که موجب هتک حرمت باشد حرام است.(1)

2. اگر مرد لباس زنانه و زن لباس مردانه بپوشد، در صورتی که زیّ خود قرار دهد بنابر احتیاط حرام است.(2)

آیة اللّه خامنه ای:

1. زن باید از پوشیدن هر نوع لباسی که از جهت رنگ یا شکل موجب جلب توجه نامحرمان می شود اجتناب نماید.(3)

2. پوشیدن چیزی که از جهت رنگ یا شکل و یا نحوه پوشیدن باعث جلب توجّه اجنبی شود و موجب فساد و ارتکاب حرام گردد جائز نیست.(4)

3. بنابر احتیاط واجب پوشیدن لباس شهرت برای زن و مرد از هر جهت که باشد حرام است.(5)

4. پوشیدن هر نوع لباسی که عرفا تحریک کننده باشد و موجب جلب توجّه جنس مخالف به نامحرم گردد حرام است.(6)

ص: 69

آیة اللّه بهجت:

1. پوشیدن لباس مخصوص زنان برای مرد، و هم چنین پوشیدن لباس مخصوص مردان برای زن حرام است، اگر چه حرام بودن تا موقعی که داخل در لباس شهرت نباشد مورد تأمّل است، و نیز تزیین هر یک از مرد و زن به زینت دیگری حرام است، و لباس شهرت عبارت از لباسی است که از جهت جنس یا رنگ یا نحوه برش و دوخت آن خلاف شأن و زیّ پوشنده باشد.(1)

آیة اللّه تبریزی:

1. مطابق با فتوای اوّل مرحوم آیة اللّه خوئی.(2)

2. برای مؤمن سزاوار نیست لباسی بپوشد که او را از زیّ مؤمنین خارج کند.(3)

آیة اللّه صافی:

1. پوشیدن لباس مخصوص به مردها بر زنها و لباس مخصوص به زنها بر مردها حرام است.(4)

2. پوشیدن لباسی که پارچه یا رنگ یا دوخت آن برای کسیکه می خواهد آن را بپوشد معمول نیست و موجب توهین یا شهرت او می شود حرام است.(5)

ص: 70

آیة اللّه سیستانی:

تقریبا در خصوص لباس شهرت و لباس مخصوص مردها فتاوای ایشان با نظرات مرحوم آیة اللّه خوئی موافق است.(1)

آیة اللّه اردبیلی:

1. بنابر احتیاط پوشش زنها به شکلی باید باشد که برجستگی های بدن آنان نیز نمایان نباشد.(2)

2. پوشیدن لباس نازک و لباسی که در صورت تابش نور، بدن از زیر آن نمایان می شود، در جائی که نامحرم باشد اشکال دارد، همچنین پوشیدن لباس رنگین و چشمگیر در صورتی که برای زن زینت حساب شود و نامحرم او را ببیند محل اشکال است.(3)

3. استفاده زنها از کلاه گیسهای معمول مانعی ندارد، اما از نامحرم باید پوشانده شود، زیرا کلاه گیس معمولاً برای زنها نوعی زینت حساب می شود و زینت زن باید از نامحرم پوشیده باشد.(4)

4. پوشیدن «لباس شهرت» حرام است، و مقصود از آن لباسی است که عرفا زننده است و از جهت زنندگی، انسان انگشت نما می شود.(5)

ص: 71

5. پوشیدن هر لباسی که در نظر عرف، لباس زنانه باشد به عنوان لباس رسمی و ظاهر شدن با آن در اجتماع برای مردها حرام است، همچنین پوشیدن هر لباسی که عرفا لباس مردانه باشد به عنوان لباس رسمی برای زنها حرام می باشد، و در این حکم فرقی بین زن و شوهر و نیز بین اینکه لباس، ملکی شخصی باشد یا نباشد نیست ولی پوشیدن لباس مشترک، یعنی لباسی که هم زنان و هم مردان می پوشند اشکال ندارد.(1)

6. پوشیدن لباس مخصوص کفّار، و یا آویختن صلیب و مانند آن و نیز لباسی که ترویج کننده یک نوع فرهنگ یا اندیشه ضدّ اخلاقی و یا بی بند و باری باشد جائز نیست و تولید کنندگان و فروشندگان لباس نیز باید از تولید و فروش چنین پوشاکی پرهیز کنند.(2)

آیة اللّه مکارم:

پوشیدن لباسهای تنگ و چسبان و همچنین لباسهای زینتی اشکال دارد.(3)

* * *

ص: 72

مرحوم آیة اللّه اراکی: چادر بهترین نوع پوشش و حجاب است.(1)

آیة اللّه خامنه ای:

1. چادر بهترین نوع حجاب و نشانه ملّی ماست.(2)

2. بهترین حجاب، پوشش چادر است، و چادر سیاه، هم بی اشکال است و کراهت ندارد.(3)

آیة اللّه بهجت:

چادر حجاب پسندیده است.(4)

آیة اللّه تبریزی:

1. زن باید بدن خود را در غیر وجه و کفّین، از نامحرم بپوشاند، و نیز باید زینت خود را بپوشاند، و با چادر بهتر می تواند بدن و زینت را بپوشاند و چادر سیاه، مثل عبای سیاه کراهت ندارد.(5)

2. بهترین نوع پوشش واجب، همان چادر مشکلی است که زنهای مؤمنه خود را با آن می پوشانند.(6)

آیة اللّه صافی:

1. چادر بهترین پوشش برای خانم هاست، چون تمامی مفاتن بدن

ص: 74

را می پوشاند، خانمهای مسلمان باید آداب و سنن اسلامی را در لباس پوشیدن مراعات کنند و از تجدّدگرایی مضرّ پرهیز کنند.(1)

2. چادر و پوشش اسلامی داشتن، جهاد است.(2)

آیة اللّه سیستانی:

چادر حجاب بهتر است و سزاوار نیست زنهای مؤمن بدون چادر خارج شوند.(3)

آیة اللّه مکارم:

بی شک، چادر حجاب برتر است.(4)

آیة اللّه صانعی:

چادر بهترین وسیله پوشش برای بانوان است.(5)

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

1. چادر مشکی بهترین نوع حجاب است، و پوشیدن لباسهایی که جلب توجّه کند حرام است.(6)

2. سزاوار است خانمها از چادر استفاده کنند، چون چادر در کشور اسلامی ایران از مظاهر و شعائر اسلام می باشد.(7)

ص: 75

3. بطور کلّی دختران و زنان باید در مقابل مردان نامحرم به نحوی لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجّه و نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر کردند گناه بزرگ است.(1)

* * *

ص: 76

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

اطوار و کردار و رفتار زنان مسلمان که امروز به متابعت کفّار تماما محرّک شهوات جوانان و موجب انحراف آنان از حیاء و حجاب و عصمت و عفّت است، و طرز لباس و زینت کردن که حتّی باعث تجاوز محارم به محارم می شود ضربه بزرگی است که دانسته یا ندانسته به اسلام وارد شده، فإنّا للّه وانا الیه راجعون. در این زمان اگر کسی بتواند متعلّقین و منسوبین خود را به مواعظ و نصایح وادار به حجاب و عصمت و عفّت و رفتار موافق با دستورات شرع و عمل به واجبات و مستحبّات و ترک محرّمات و مکروهات بنماید، فی الحقیقة حکم جهاد فی سبیل اللّه است...(1).

سؤال (4): آیا پوشیدن لباسهای تنگ که حجم و برآمدگیهای بدن زن را مشخص می کند، و یا لباسهای محرّک در عروسیها و غیره چه حکمی دارند؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

اگر زن از نگاه مردان نامحرم بدور باشد و مفسده ای بر آن مترتّب نشود اشکالی ندارد، و الاّ جایز نیست.(2)

ص: 78

سؤال (5): در حال حاضر برای مقابله با تهاجمات فرهنگی دشمنان بر علیه مملکت اسلامی چه کاری بر زن واجب است؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

مهمترین واجبات زن حفظ حجاب اسلامی و دوری از لباسهایی است که تقلید از غرب محسوب می شود و دشمنان آنها را برای هجوم به فرهنگ می خواهند.(1)

سؤال (6): معیار لباس شهرت چیست؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

لباس شهرت لباسی است که پوشیدن آن برای شخص، بخاطر رنگ یا کیفیّت دوخت یا مندرس بودن آن و علل دیگر مناسب نیست، بطوریکه اگر آن را در برابر مردم بپوشند توجه آنان را به خود جلب نموده و انگشت نما می شود.(2)

سؤال (7): آیا دختران می توانند لباسی که رنگ آن مایل به آبی پر رنگ است بپوشند؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

فی نفسه اشکال ندارد، به شرطی که منجر به جلب توجّه دیگران

ص: 79

و ترتّب مفسده نشود.(1)

سؤال (8): آیا پوشیدن چیزی که مخصوص زنان است توسّط مردان و بر عکس، در خانه بدون قصد تشبّه به جنس مخالف جایز است؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

تا زمانی که آن را به عنوان لباس برای خود انتخاب نکرده باشند، اشکال ندارد.(2)

سؤال (9): نظر جنابعالی در مورد پوشیدن لباسهایی که عکس یا علامت مربوط به کشورهای غربی روی آن نقش بسته است چیست؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

استفاده از این گونه لباسها که ترویج فرهنگ غیر مسلمین مهاجم بر مسلمین است اشکال دارد.(3)

جواب آیة اللّه تبریزی:

برای مؤمن سزاوار نیست لباسی بپوشد که او را از زیّ مؤمنین خارج کند.(4)

ص: 80

جواب آیة اللّه صافی:

مسلمین از این گونه لباسها استفاده نکنند.(1)

جواب آیة اللّه مکارم:

هرگاه سبب ترویج فرهنگ بیگانگان گردد اشکال دارد.(2)

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی:

بهتر است از این نوع لباسها استفاده نکنند.(3)

سؤال (10): آرایش زنان در خیابانها و بیرون گذاشتن مقداری از موها و پوشیدن جوراب بدن نما و لباسهای محرّک چه صورت دارد؟

جواب آیة اللّه مکارم:

بدون شک جایز نیست.(4)

جواب آیة اللّه صافی:

حرام است.(5)

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی:

حرام است.(6)

ص: 81

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اگر بدن نما باشد و نامحرم ببیند حرام است.(1)

سؤال (11): عدّه ای همراه با تبلیغات فرهنگی دشمن، در روزنامه ها و سخنرانی هایشان می گویند: چادر مشکی برای بانوان مکروه است، و باید پوشش جدید، مانند مانتو و کت و دامن با رنگهای متنوع، جایگزین چادر مشکی شود، آیا چنین حرف و اقدامی صحیح است یا نه؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

این صحبت صحیح نیست، و بهترین حجاب، پوشش چادر است و چادر سیاه، هم بی اشکال است و کراهت ندارد.(2)

جواب آیة اللّه بهجت:

این اقدام باطل است، چادر حجاب پسندیده است.(3)

جواب آیة اللّه تبریزی:

زن باید بدن خود را در غیر وجه و کفّین، از نامحرم بپوشاند، و نیز باید زینت خود را بپوشاند، و لباسی که زینت حساب می شود باید آن را هم بپوشاند، و با چادر بهتر می تواند بدن و زینت را بپوشاند، وچادر سیاه، مثل عبای سیاه کراهت ندارد.(4)

ص: 82

جواب آیة اللّه صافی:

نظریه مذکور صحیح نیست و مفاسد بسیار دارد. متأسّفانه در این زمان عدّه ای اصرار بر آشکار شدن مفاتن زن و خروج او از ستر و عفاف، که حافظ شخصیّت و ارزش و متانت اوست دارند، و مع الأسف می خواهند این امر را اسلامی جلوه دهند، در حالیکه بر خلاف اسلام است.(1)

جواب آیة اللّه سیستانی:

چادر حجاب بهتر است و سزاوار نیست زنهای مؤمن بدون چادر خارج شوند.(2)

سؤال (12): در نمایشهایی که در مدارس داده می شود، آیا جائز است دختران لباس مردانه بپوشند، یا خود را به واسطه گریم به شکل مرد درآورند؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اگر مقابل مرد نامحرم باشد جائز نیست.(3)

سؤال (13): پوشیدن لباسهای جذّاب و تحریک کننده، در عروسیهایی که نامحرم می بیند چه حکمی دارد؟

ص: 83

جواب آیة اللّه اردبیلی:

استفاده و پوشیدن لباس مهیّج در منظر نامحرم حرام است، چه عروس باشد و داماد، یا غیر عروس و داماد.(1)

سؤال (14): اخیرا در میان برخی از جوانان مدل مو و لباسهایی از آنها مد شده است که از کشورهای اروپائی و بلاد بیگانه ارائه می گردد، نظر به اینکه پوشیدن این لباسها و خود اینگونه آرایش کردن، عرفا از مصادیق تشبّه به کفّار است، آیا شرعا حرام است یا حلال؟

جواب آیة اللّه صانعی:

چون ترویج فرهنگ معاندین و محاربین و دشمنان اسلام است حرام و غیر جائز می باشد.(2)

* * *

ص: 84

ص: 86

(الف)

فتاوا و استفتائات کلّی عفّت چشم برای زن

امام خمینی رحمه الله :

1. نگاه کردن زن به بدن نامحرم حرام می باشد.(1)

2. نگاه کردن زن هم به بدن زن دیگر با قصد لذّت حرام است.(2)

3. نگاه کردن زن به مرد نامحرم بجز صورت و دستها تا مچ حرام است با قصد لذّت یا بدون قصد، امّا نگاه کردن به صورت و دستها تا مچ چنانچه با قصد لذّت باشد حرام است، و اگر بی قصد باشد اشکال ندارد.(3)

4. اگر فسادی در پی نداشته باشد، زن می تواند بدون قصد ریبة و بدون قصد لذّت بردن از روی لباسهای مرد نامحرم به حجم بدن او نگاه کند.(4)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

عینا مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(5)

ص: 87

مرحوم آیة اللّه اراکی:

مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

مرحوم آیة اللّه خوئی:

1. نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام می باشد بنابر احتیاط در غیر صورت و دستها و سروگردن و پا، و امّا نظر زن به این مواضع از مرد، ظاهر آن است که جائز است بدون قصد لذت، اگر چه احوط نیز ترک است.(2)

2. نگاه کردن زن هم به بدن زن دیگر با قصد لذت حرام است.(3)

آیة اللّه خامنه ای:

1. نگاه کردن زن به بازوان، سینه و مواضع دیگری از بدن مرد نامحرم که با لباس مناسبی خوب پوشیده نشده اند، مثلاً آستین کوتاه پوشیده و یا دگمه اش را نبسته است و یا لباس نازکی که بدنش را نشان می دهد پوشیده است، حتّی اگر با قصد لذّت و ریبه نباشد حرام است.(4)

2. در مسأله چهارم مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

ص: 88

آیة اللّه بهجت:

1. نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم، بنابر احتیاط واجب حرام است. و همچنین نگاه کردن زن به بدن پسری که بالغ نشده ولی خوب و بد را می فهمد جایز نیست. و امّا جواز نگاه کردن زن به قسمتی از بدن مرد نامحرم که غالبا باز است، مثل سر، خالی از وجه نیست، مگر اینکه این نگاه کردن کمک به معصیت باشد.(1)

2. همچنین، نگاه کردن زن به بدن زن دیگر با قصد لذت حرام است، ولی بدون قصد لذت جایز است.(2)

آیة اللّه تبریزی:

1. نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم با قصد لذّت حرام می باشد.(3)

2. زن هم به بدن زن دیگر با قصد لذّت نباید نگاه کند.(4)

آیة اللّه صافی:

در دو مسأله اوّل عینا مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(5)

آیة اللّه سیستانی:

1. نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام می باشد، مگر به جاهایی از بدن که در متعارف، التزام به پوشانیدنش نیست مثل

ص: 89

سرودستها و ساق پاها که نگاه کردن زن به این جاها اگر بدون لذت و خوف وقوع در حرام باشد اشکال ندارد.(1)

2. نگاه کردن زن هم به بدن زن دیگر با قصد لذت حرام است.(2)

آیة اللّه مکارم:

1. همچنین نگاه زن به بدن مرد نامحرم، خواه با قصد لذت باشد یا بدون آن حرام است.(3)

2. همچنین نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولاً آن را نمی پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداری از پا و دست اشکال ندارد.(4)

3. نگاه کردن زن به بدن زن دیگر با قصد لذّت حرام است.(5)

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

در دو مسأله اول و سوّم عینا مطابق با نظرات آیة اللّه مکارم شیرازی.(6)

آیة اللّه اردبیلی:

1. نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است، مگر مانند سر و

ص: 90

صورت و دستها که معمولاً آن را نمی پوشانند در صورتی که بدون قصد لذّت باشد.(1)

2. همچنین نگاه کردن زن به بدن زن دیگر با قصد شهوانی حرام است، و بدون آن مانعی ندارد.(2)

3. مردها می توانند هنگام سینه زدن سینه خود را برهنه کنند، ولی نگاه کردن زنان به سینه آنان حرام است. و اگر مردها بدانند که زنها عمدا به بدنشان نگاه می کنند احوط آن است که سینه خود را برهنه نکنند.(3)

آیة اللّه صانعی:

در دو مسأله اول عینا مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(4)

* * *

ص: 91

وقوع در حرام در بین نباشد جائز است، چه آن مرد را بشناسد و چه نشناسد، و چه از محارم او باشد چه از غیر محارم.(1)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

سؤال (3): نگاه کردن به زن اجنبیّه حرام است ولی در موقع ازدواج با زن چه دائم و چه انقطاعی می شود او را نگاه کرد یا نه؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

1. زن مخصوصی را که قصد دارد ازدواج کند جایز است نگاه کند، به مقداری که زشتی و زیبائی او را تشخیص دهد و امّا اگر بخواهد زنهای متعدّد را نگاه کند که هر کدام را پسندید انتخاب کند جایز نیست.(3)

2. جهت ازدواج یکمرتبه بصورت نگاه کردن برای زن و مرد بدون قصد ریبه و التذاذ جایز است.(4)

سؤال (4): نگاه کردن دختران به دبیر مرد، پسران به دبیر زن چه حکمی دارد؟

ص: 93

جواب آیة اللّه صانعی:

هر چند نظر به صورت بدون لذّت بردن و بدون ترتّب مفسده ظاهرا جایز می باشد لکن کمال دقّت بر اکتفا به ضرورت لازم است.(1)

* * *

ص: 94

ص: 96

امام خمینی رحمه الله :

1. زن تحت شرایط زیر می تواند با مرد نامحرم سخن بگوید:

1. با قصد لذت نباشد. 2. احتمال وقوع در حرام نباشد. 3. با قصد به حرام انداختن مرد نامحرم نباشد. 4. بصورت تهییج کننده و شهوت آمیز حرف نزند، مثلاً صوتش را نازک و کلامش را نرم و مهربان نسازد تا موجب طمع نامحرم گردد. 5. سخنان تهییج کننده و شهوت آور نگوید.(1)

2. و کلاًّ سخن گفتن زن با مرد نامحرم در غیر موارد ضرورت مکروه است.(2)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

تقریبا مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(3)

مرحوم آیة اللّه اراکی:

زن اگر با قصد انداختن نامحرم به حرام با او حرف بزند، چه از

ص: 97

اموری سخن بگوید که سبب افتادن او در حرام باشد، و چه بصورت تهییج کننده با او سخن بگوید تا در قلبش شهوت تولید شود، مثلاً از مسائل شهوت انگیز سخن بگوید حرام است.(1)

آیة اللّه خامنه ای:

تقریبا مطابق با نظرات امام خمینی رحمه الله .(2)

آیة اللّه مکارم:

زن نباید لحن صدای خود را (در گفتگو با نامحرمان) طوری کند که هوس انگیز باشد.(3)

آیة اللّه اردبیلی:

1. زن می تواند در جایی که نامحرم هست با صدای بلند صحبت کند مگر اینکه صدای او موجب تحریک مردهای نامحرم باشد که در این صورت جایز نیست.(4)

2. زن و مرد نامحرم می توانند صدای یکدیگر را بدون قصد لذّت بشنوند، خواه به صورت صحبت کردن باشد یا به شکل دیگر، و خواه به طور مستقیم باشد یا غیر مستقیم، ولی اگر صدای زن نازک و مهیّج باشد بنابر احتیاط از گوش دادن به آن اجتناب شود.(5)

* * *

ص: 98

سؤال (1): حکم اذان یا تکبیر یا صلوات زن در نزد نامحرمان چگونه است؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

صرف شنیدن صدای نامحرم حرام نیست، و هیچ منع شرعی از صلوات یا تکبیر زنان در نزد مردان وجود ندارد، مگر آنکه به مفسده ای بینجامد.(2)

سؤال (3): آیا زن می تواند در مقابل نامحرمان قرآن را با ترتیل یا غیر آن قرائت کند؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

اشکالی ندارد، بشرطی که موجب تحریک نامحرمان نبوده و مفسده ای در پی نداشته باشد.(4)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

بشرطی که تحریک کننده و موجب مفسده ای نباشد اشکالی ندارد، ولی زنان جوان قرآن را اصلاً در مقابل نامحرم نخوانند.(3)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

ص: 100

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق نظر مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(1)

سؤال (5): گفتگوی زن با مرد نامحرم چه حکمی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

1. سخن گفتن اگر مهیّج باشد حرام است، و اگر مهیّج نبوده و خوف فتنه هم در کار نباشد احتیاط مستحب آن است که ترک نماید (مگر ضرورتی باشد) بخصوص اگر طرف سخن جوان باشد.(2)

2. اگر بدون قصد تلذّذ و ریبه باشد و خوف فتنه در بین نباشد اشکال ندارد، اگر چه احوط ترک است در غیر مقام ضرورت مخصوصا با زن جوان.(3)

سؤال (6): زن نامحرمی نسبت فامیلی با مردی دارد آیا می توانند بدون قصد لذّت با هم صحبت کنند در حالیکه همدیگر را نگاه نکنند یا نه؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

بدون قصد التذاذ، و با وجود حاجت (ضرورت) عرفی، مانعی ندارد.(4)

ص: 101

سؤال (7): اگر کسی بمیرد، و مجلس عزای مردانه و زنانه در یک حیاط تشکیل شود، چنانچه زنی با سواد در مجلس عزای زنانه قرآن و روضه و مصیبت و نوحه بخواند که صدای او را بعض مردها که در آنجا هستند بشنوند چه صورت دارد؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

با اینکه خداوند متعال می فرماید: «فَاسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَرآءِ حِجابٍ»(1)، خوب است که مجلس زنانه طوری باشد که کاملاً مراعات عفّت بشود.(2)

سؤال (8): شرکت بانوان صاحب نظر در میزگردهای علمی در کنار مردان و سخنرانی آنها در برابر زنان و مردان نامحرم با رعایت عفّت و حجاب اسلامی چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

با وجود صلاحیّت علمی، و رعایت جهات شرعی اشکال ندارد.(3)

ص: 102

سؤال (9): سلام دادن به زن چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

لازم است که به زنان بی حجاب سلام داده نشود، تا سلام دادن موجب ترویج ترک حجاب نشود. در غیر اینصورت سلام دادن به زن حرام نیست.(1)

* * *

ص: 103

ص: 104

ص: 106

امام خمینی رحمه الله :

هر چه در نظر عرف مردم زینت محسوب می شود اظهار آن در برابر نامحرم جایز نیست.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه تبریزی:

بر زن جایز نیست در مقابل نامحرمان زینتی داشته باشد مگر زینتهایی مثل سرمه و انگشتر.(5)

آیة اللّه اردبیلی:

1. پوشیدن لباس نازک و لباسی که در صورت تابش نور، بدن زن

ص: 107

نمایان می شود در جایی که نامحرم باشد اشکال دارد، همچنین پوشیدن لباس رنگین و چشمگیر در صورتی که برای زن زینت حساب شود و نامحرم او را ببیند محلّ اشکال است.(1)

2. ظاهر کردن هر آنچه در نظر عرف زینت و آرایش برای زن محسوب می شود در برابر مرد نامحرم جایز نیست.(2)

3. جایز نیست زن زینت خود را که احتمال دارد موجب تحریک نامحرمان گردد، اگر چه در صورت یا دستهای او باشد ظاهر کند.(3)

آیة اللّه صانعی:

آرایش نمودن زن در انظار عمومی و نامحرمان جایز نمی باشد.(4)

* * *

ص: 108

زینت باشد چه نباشد.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

جواب آیة اللّه صانعی: آرایش نمودن و خود را در دَیْدن مردان بیگانه قرار دادن که موجب فساد در جامعه گردد حرام می باشد.(5)

سؤال (3): زنانی که ابروان خود را می چینند، آیا برای رعایت حجاب کامل موظّفند ابروهای خود را بپوشانند یا اشکالی ندارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

اگر درنظر عرف مردم زینت محسوب می شود واجب است پوشانده شود.(6)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

1. پوشاندن دستها و صورت هم مطلقا چه زینتی بر آن باشد و چه نباشد بنابر احتیاط بر زن واجب است. و اگر زینت باشد مسلّما

ص: 110

واجب است.(1)

2. چیدن ابروها زینت حساب می شود، و واجب است که از نامحرم پوشانده شود.(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

جواب آیة اللّه صانعی:

1. اگر نامحرم نگاه می کند و یا باعث تهییج شهوت می شود حرام است و گناه می کند.(5)

2. اگر احتمال دهد منشأ فساد و موجب تهییج شهوت گردد حرام است.(6)

سؤال (4): اگر در صورت و یا دستهای زن آرایش و یا زینت باشد، آیا پوشاندن آن همانگونه که در بین نامحرمان غیر فامیل و غریبه واجب است در بین خویشاوندان نامحرم هم واجب است؟

ص: 111

جواب امام خمینی رحمه الله :

بلی، فرقی نمی کند.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

سؤال (5): آیا سرمه کشیدن، یا ابروچیدن، انگشتر عقیق، ساعت، عینک طبّی زیبا، برای زنان زینت حساب می آید که پوشش آنها لازم باشد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

هر چه در نظر عرف مردم زینت محسوب می شود اظهار آن در برابر نامحرم جایز نیست.(5)

سؤال (6): من زنی هستم که حلقه ازدواج را دستم می کنم در حالیکه قصد زینت هم از آن ندارم، بلکه بخاطر یادآوری ازدواج خود و نشان دادن وفاء به شوهرم می باشد، آیا پوشاندن آن از نامحرم واجب است؟

ص: 112

جواب امام خمینی رحمه الله :

هر نوع انگشتری، زینت حساب می شود و پوشاندن آن از نامحرم واجب است.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

سؤال (7): آیا عطر زدن و خوشبو نمودن زن با انواع خوشبو کننده ها، در صورتی که بوی آن به مشام نامحرم می رسد اشکال شرعی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

خوشبو نمودن اشکالی ندارد، ولی اگر خوشبو نمودن زن خود را موجب فساد و تحریک شهوت نامحرمان گردد جایز نیست.(5)

جواب آیة اللّه تبریزی:

عطرهایی که موجب جلب توجه نامحرمان به زن می شود در بین نامحرمان جایز نیست، مگر اینکه در خانه خودش زده ولی بوی آن در خارج هم به ناچار مانده است.(6)

ص: 113

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

اگر خوشبو نمودن با قصد جلب توجّه نامحرمان باشد اشکال دارد.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

جواب آیة اللّه خامنه ای:

اگر موجب جلب نظر نامحرم یا منشأ خوف از افتادن در فتنه و فساد باشد جائز نیست و گر نه حرمت شرعی ندارد.(3)

سؤال (8): آرایش زن برای غیر شوهرش در بعض از مجالس زنانه مثل عروسیها و یا غیره چه حکمی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

اگر نامحرم نبیند اشکالی ندارد.(4)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(6)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(7)

ص: 114

سؤال (9): پوشیدن زن کفشهایی را که دارای صدا هستند و هنگام راه رفتن صدای پای آنها را نامحرمان می شنوند چه حکمی دارند؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

اگر مفسده ای به دنبال داشته باشند اشکال شرعی دارند.(1)

جواب آیة اللّه خامنه ای:

تا زمانی که باعث جلب توجّه و ترتّب مفسده نشده است فی نفسه اشکال ندارد.(2)

سؤال (10): آیا حنای دست زن را اگر نامحرم ببیند چه صورت دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

باید از نامحرم مستور کند.(3)

سؤال (11): آیا پوشیدن لباسی که برای تزیین، قسمتهایی از آن تور دوزی شده برای زنها جایز است؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

اگر زینت محسوب شود جایز نیست.(4)

ص: 115

سؤال (12): آیا پوشیدن کفش سیاه برّاق توسط زن مؤمن جائز است؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

اشکال ندارد، مگر آنکه رنگ و شکل آن باعث جلب توجّه نامحرم و یا انگشت نما شدن او شود.(1)

سؤال (13): اگر در مراسم ازدواج، عروسی با حجاب کامل باشد و تنها صورت ایشان بیرون باشد، عکس و فیلم برداری بوسیله برادر شوهر و یا نامحرم دیگر از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ در ضمن اگر عکسِ زن بدون حجاب را محرمی بردارد آیا دادن فیلم به عکّاس نامحرم جهت ظهور و چاپ اشکالی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

در مراسم ازدواج، اگر عروسی آرایش کرده باشد که معمولاً هم چنین است، عکس برداری و فیلم بوسیله نامحرم خلاف است و نباید انجام گیرد و عکسی که بوسیله محرم گرفته می شود ظاهر کردنش بوسیله نامحرم، اگر باعث فساد و آبروریزی نباشد مانعی ندارد.(2)

* * *

ص: 116

ص: 118

امام خمینی رحمه الله :

رفتن زن به اماکن و مجامعی که می داند در آنها مردانی هستند که عمدا و با قصد لذّت به او نگاه می کنند جایز نیست.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

1. مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

2. تأسیس مدارس مختلط اعمّ از ابتدائی و عالی و تدریس در آن مدارس و فرستادن فرزندان به آن مدارس و همکاری با آنها جایز نیست.(3)

مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

مرحوم آیة اللّه خوئی:

1. زن نمی تواند در مراکزی که می داند در آن اختلاط است مشغول تحصیل علم شود.(5)

ص: 119

2. اختلاط دختر و پسر در حالیکه به سنّ مراهقه رسیده اند جایز نیست.(1)

آیة اللّه خامنه ای:

اشکالی ندارد که زنان در مراکز آموزشی جهت تعلیم و تعلّم وارد شوند، ولی بر زنان و دختران واجب است که حجاب اسلامی را کاملاً مراعات نمایند، و همچنین بر مردان واجب است که از نگاه کردن به آنچه که حرام است بپرهیزند، و همچنین باید از اختلاطی که خوف فتنه و فساد در آن است دوری کنند.(2)

آیة اللّه بهجت:

اختلاط زن و مرد در مراکز و مجامع عمومی، به شکلی که در معرض فساد و گناه قرار بگیرند جائز نیست.(3)

آیة اللّه تبریزی:

بر مسلمانان واجب است مدرسه هایی را مهیّا کنند که دختران جوان در آنها بدون اختلاط با پسران بتوانند درس بخوانند.(4)

آیة اللّه صافی:

تأسیس مدارس مختلط اعمّ از ابتدائی و عالی و تدریس در آن مدارس و فرستادن فرزندان به آن مدارس و همکاری با آنها جائز

ص: 120

نیست.(1)

آیة اللّه اردبیلی:

1. اگر زن شغلی داشته باشد و بخواهد کاری انجام دهد که در مقابل نامحرم مراعات حجاب برای او ممکن نباشد، باید آن را ترک کند و شغلی را انتخاب کند که بتواند حجاب شرعی را رعایت نماید.(2)

2. حضور علمی و عملی بانوان در شئون گوناگون اجتماع اشکال ندارد به شرط آنکه اولاً: عفّت عمومی را رعایت کرده و مرتکب حرام نشوند. و ثانیا: حضور آنان مستلزم تضییع حقوق شوهران و منافی حیثیّت و شئون آنان نباشد. ولی با این حال مطابق آنچه از کتاب و سنّت استفاده می شود بهتر است زنان در غیر موارد ضرورت و لزوم در اجتماعاتی که نامحرم وجود دارد ظاهر نشوند.(3)

3. اختلاط زن و مرد در مراکز و مجامع عمومی به شکلی که در معرض فساد و گناه قرار بگیرند جایز نیست.(4)

* * *

ص: 121

اجانب [یعنی: نامحرمان] و خودداری از اختلاط با آنها لازم است، و اگر ادامه تحصیل مستلزم اختلاط با اجانب باشد، و مفاسد دینی و اخلاقی در برداشته باشد ترک کند.(1)

سؤال (2): شرکت دختران و بانوان با مردان در ارگانهای انقلابی مانند جهاد سازندگی، بنیاد شهید، سپاه پاسداران و... و انجام امور محوّله و نشست با هم که ناچار از تماس و برخورد با هم می باشند مشروع است؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

با رعایت وظایف شرعیه در امور مذکور مانع ندارد، ولی از اختلاط و تماسّ(3) زیاد با نامحرم اجتناب شود.(3)

سؤال (4): نامه نوشتن به نامحرم ومطرح کردن مسائل تهییج کننده جنسی در آن برای همدیگر چه حکمی دارد؟

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: جایز نیست.(4)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی:

اجتناب از هر عملی که موجب مفسده باشد حرام است.(5)

ص: 123

سؤال (5): آیا برای زنان، شرکت در مراسم استقبال و خوش آمدگویی و تقدیم دسته گل که توسّط وزارت خانه ها و ادارات دولتی و غیر آنها ترتیب داده می شود جایز است؟ و آیا صحیح است که شرکت آنان را در این مراسم این گونه توجیه کنیم که هدف ما نشان دادن حرّیت و احترام زن در جوامع اسلامی است؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

دعوت از زنان برای مشارکت در مراسم استقبال و خوش آمدگویی به مهمانان خارجی وجهی ندارد و در صورتی که موجب فساد و ترویج فرهنگ غیر اسلامی شود جایز نیست.(1)

سؤال (6): اشتغال و کارکردن زنانی که در ادارات کار می کنند و اغلب با نامحرم سروکار دارند در این مکانها چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

کارکردن زن در اداره شرعا جایز است، ولی باید با نامحرم تماس نامشروع نداشته باشد، و اگر بدون تماس نامشروع ممکن نباشد کارکردن در ادارت جایز نیست.(2)

جواب آیة اللّه صانعی:

با رعایت کامل حجاب و پای بند بودن به موازین شرعی مانعی

ص: 124

ندارد.(1)

سؤال (7): لطفا ضوابط شرعی اشتغال بانوان در اجتماع را بیان کنید؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اگر اشتغال آنان موجب خلاف شرع نباشد، مانند رابطه با نامحرم و مخالفت با شوهر و نظایر اینها، اشکال ندارد.(2)

سؤال (8): به نظر حضرتعالی معیار اساسی برای جواز روابط زن و مرد در عرصه هنر و سینما چیست؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

روابط زن و مرد اگر موجب تماس باشد یا مهیّج باشد یا موجب مفاسد اجتماعی باشد جایز نیست.(3)

سؤال (9): آیا جایز است برای امور آموزشی در دانشگاه، پسران و دختران جوان در کنار یکدیگر و یا عدّه ای از پسران جوان پشت سر دختران جوان بنشینند؟

جواب آیة اللّه صانعی:

دوری کردن از این گونه اعمال در حدّ توان، مخصوصا در نظام جمهوری اسلامی لازم است، بلکه در کنار یکدیگر قرار گرفتن (که

ص: 125

زمینه تهمت و مفاسد را آماده می سازد) حرام می باشد.(1)

سؤال (10): دختری دارم که به تکلیف رسیده، هنگامیکه پسر عمو و دایی یا ارحام نامحرم دیگر به منزل ما می آیند، در صورتی که خودم یا مادرش یا برادرش حضور داریم با حجاب اسلامی کامل می آید و از آنها احوالپرسی می کند، و گاهی هم می نشیند و با آنها صحبت می کند آیا این رفتار او اشکال شرعی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

چون شنیدن صدای زن بیگانه [یعنی: نامحرم] و کلام او برای مرد بیگانه و نامحرم حرام نیست، و ترک آن هم بر زن واجب نیست، بنابر این گفتگو به آن ترتیب که ذکر شده و با رعایت حدود حجاب اسلامی فی حدّ نفسه حرام نمی باشد.(2)

سؤال (11): شبیه خوانی برای اهل بیت علیهم السلام چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

شبیه خوانی فی حد نفسه حرام نیست، لکن نسبت دروغ، و اخلاط زن و مرد، و ایذاء افراد در همه جا حرام است و باید از آن اجتناب کرد.(3)

* * *

ص: 126

ص: 128

پیرامون عفّت زن در خلوت

امام خمینی رحمه الله :

اگر مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی باشند که کسی در آنجا نباشد و دیگری هم نمی تواند وارد شود چنانچه بترسند که به حرام بیفتند باید از آنجا خارج شوند.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

اگر مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی باشند که کسی در آنجا نیست و دیگری هم نمی تواند وارد شود حرام است چه به ذکر خدا مشغول باشند یا به صحبت دیگر، خواب باشند یا بیدار، و نمازشان هم در آنجا صحیح نیست ولی اگر طوری باشد که کسی دیگر بتواند وارد شود، یا بچه ای که خوب و بد را می فهمد در آنجا باشد اشکال ندارد.(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیاللّه گلپایگانی.(3)

مرحوم آیة اللّه خوئی:

ماندن مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی که کسی در آنجا نیست و

ص: 129

دیگری هم نمی تواند وارد شود در صورتیکه احتمال فساد برود حرام است، ولی اگر طوری باشد که کسی دیگر بتواند وارد شود، یا بچه ای که خوب و بد را می فهمد در آنجا باشد یا احتمال فساد نرود اشکال ندارد.(1)

آیة اللّه تبریزی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه خوئی.(2)

آیة اللّه صافی: عینا مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(3)

آیة اللّه سیستانی:

ماندن مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی که کسی در آنجا نیست در صورتیکه احتمال فساد برود حرام است، هر چند طوری باشد که کس دیگر بتواند وارد شود، و اگر احتمال فساد نرود اشکال ندارد.(4)

آیة اللّه مکارم:

احتیاط واجب آن است که مرد و زن نامحرم در محلّ خلوتی که کسی در آنجا نیست و دیگری هم نمی تواند وارد شود نمانند، حتّی اگر در آنجا نماز بخوانند نماز آنها اشکال دارد.(5)

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

عینا مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه خویی.(6)

ص: 130

آیة اللّه اردبیلی:

1. اگر مرد و زن نامحرمی در محلّ خلوتی باشند که کسی در آنجا نبوده و دیگری هم نتواند وارد شود چنانچه بترسند که به حرام بیفتند، باید از آنجا بیرون روند، بلکه احتیاط واجب آن است که مطلقا از خلوت کردن بپرهیزند هر چند خوف ارتکاب حرام نباشد، یا دیگری هم بتواند وارد شود، و صحّت نماز آنان نیز در حال خلوت و نبودن شخص سوّم، محلّ اشکال است.(1)

2. خلوت کردن مرد و زن در یک اتومبیل به شکلی که شخص دیگری نباشد خلاف احتیاط است و اگر مظنّه فساد و گناه باشد حرام است.(2)

آیة اللّه صانعی:

مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(3)

* * *

ص: 131

ص: 132

ص: 134

امام خمینی رحمه الله :

1. هر کسی که نگاه کردن به آن حرام است، لمس آن هم با هر عضوی از اعضای بدن حرام است مگر از روی لباسی بدون قصد التذاذ و ریبه.(1)

2. اگر چه نگاه کردن به صورت و دستهای زن مسلمان با حجاب و مقداری از بدن زنان کفّار که معمولاً بیرون می گذارند بدون قصد التذاذ و ریبه اشکالی ندارد ولی لمس آن مواضع حرام است.(2)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(5)

آیة اللّه بهجت:

ص: 135

دست زدن مرد به بدن زن نامحرم یا دست زدن زن به بدن مرد نامحرم مثل نگاه کردن حرام است، و دست زدن مرد به صورت و دستهای زن نامحرم و بالعکس نیز بنابر اظهر جایز نیست.(1)

* * *

ص: 136

استعلال فکری و فرهنگی را از ما بگیرند. در این زمینه روایات زیادی در منابع شیعه و اهل سنّت آمده که صراحت در تحریم دارند، از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: هرکس با زن نامحرمی مصافحه کند به غضب خداوند گرفتار خواهد شد و خود آن حضرت نیز به هنگام بیعت با زنان به آنها دست نداد. و فرقی میان مسلمان و غیر مسلمان و معتقد به حجاب و غیر معتقد، و در ملأ عام و غیر آن نیست، هر چند در مورد زنان مسلمان و در ملأ عام حرمت آن شدیدتر است.(1)

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

مصافحه اجنبی با اجنبیّه و بالعکس حرام بیّن است، و این مطلب از مسلّمات فقه اسلام است و در ملأ عام حرمت شدیدتر دارد و نیز فرقی نمی کند زن معتقد به حجاب باشد یا نباشد.(2)

آیة اللّه اردبیلی:

دست دادن با زن نامحرم جایز نیست، مگر اینکه از روی پوشش و لباس باشد، و لیکن از فشار دادن دست باید اجتناب شود.(3)

آیة اللّه صانعی:

مصافحه با نامحرم اگر موجب لمس بدن نامحرم شود حرام است.(4)

ص: 138

معالجه کند نباید او را نگاه کند.(1)

2. جایز نیست زن بدون تفحّص برای یافتن پزشک زن و عدم موفقیّت، به پزشک مرد مراجعه کند.(2)

مرحوم آیة اللّه خوئی: در مسأله اوّل مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه بهجت:

1. در مسأله اول عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

2. نگاه کردن و دست زدن به بدن پیرزن و بچه غیر متمیّز که خوب و بد را نمی فهمد بدون قصد لذّت جایز است.(5)

آیة اللّه تبریزی:

در مسأله اول عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(6)

آیة اللّه صافی: در مسأله اول عینا مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(7)

آیة اللّه مکارم:

اگر طبیب و پرستار مرد ناچار باشد دست به بدن زن بزند یا طبیب و پرستار زن دست به بدن مرد بزند باید دستکش یا مانند آن در دست

ص: 140

داشته باشد، ولی در صورت ضرورت و ناچاری اشکالی ندارد.(1)

آیة اللّه فاضل لنکرانی:

در مسأله اول مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(2)

آیة اللّه اردبیلی:

در مسأله اول مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه صانعی:

در مسأله اوّل مطابق با فتوای امام خمینی رحمه الله .(4)

* * *

ص: 141

بشناسد بنابر احتیاط نباید به عکس او نگاه کند.(1)

آیة اللّه تبریزی:

مطابق با فتوای مرحوم آیة اللّه خوئی.(2)

آیة اللّه صافی: عینا مطابق فتوای مرحوم آیة اللّه گلپایگانی.(3)

آیة اللّه مکارم شیرازی:

عکس برداشتن مرد از زنان نامحرم حرام نیست، مگر اینکه ناچار باشد که به بدن او غیر از صورت و دستها نگاه کند.(4)

آیة اللّه اردبیلی:

گرفتن فیلم و عکس توسّط مرد از زن نامحرم حرام نیست، ولی اگر برای عکس برداشتن مجبور شود که عمل حرام دیگری انجام دهد، مثلاً دست به بدن او بزند یا نظر او به صورت زینت شده زن یا به سایر بدن او بیفتد، نباید عکس او را بردارد، و اگر مرد، زن نامحرمی را بشناسد در صورتی که آن زن متهتّک نباشد _ یعنی عفیف و نجیب باشد _ نباید به کس او نگاه کند.(5)

آیة اللّه صانعی:

مطابق با فتوای آیة اللّه اردبیلی.(6)

ص: 143

جواب امام خمینی رحمه الله :

اگر طبیب زن توانایی بر درمان نداشته باشد اشکالی ندارد به طبیب مرد رجوع شود.(1)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق نظر امام خمینی رحمه الله .(4)

سؤال (3): بوسیدن دختران نامحرم که به سنّ بلوغ نرسیده اند بدون قصد شهوانی چه حکمی دارد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

احتیاط واجب آن است که مرد، دختر نامحرمی را که شش سال دارد نبوسد و او را بغل نکند و به سینه نچسپاند و در دامنش ننشاند.(5)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با جواب امام خمینی رحمه الله .(6)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با جواب امام خمینی رحمه الله .(7)

ص: 145

سؤال (1): آیا انسان می تواند غیر از زنش، سایر محارم خود را بدون قصد لذت و ترس از وقوع در حرام ببوسد؟

جواب امام خمینی رحمه الله :

با شرایط مذکور اشکالی ندارد.(2)

جواب مرحوم آیة اللّه گلپایگانی: مطابق با جواب امام خمینی رحمه الله .(3)

جواب مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با جواب امام خمینی رحمه الله .(4)

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با جواب امام خمینی رحمه الله .(4)

سؤال (5): دست دادن با زنان نامحرم پیر و مسنّ چه حکمی دارد؟

جواب مرحوم آیة اللّه خوئی:

بدون فاصله شدن پارچه ای و یا حائل دیگری جائز نیست.(5)

جواب آیة اللّه تبریزی: موافق با نظر مرحوم آیة اللّه خوئی.(6)

سؤال (6): در برخی از کشورها وقتی کسی وارد مجلس می شود رسم

ص: 146

است تا به همه اهل مجلس حتّی زنان دست دهد، و اگر این کار را نکند نوعی غریب انگاری و یا بدبینی به زن و تحقیر آنها تلقّی می شود، آیا می توان برای رفع این توهّم با زنان آن مجالس دست داد؟

جواب آیة اللّه تبریزی:

جایز نیست، و این کار بر مسلمانان گناه است، چون دست ندادن با نامحرم از شعائر دین است و حفظ آن به هر نوعی واجب است.(1)

جواب آیة اللّه اردبیلی:

بدون پوشش نظیر دستکش و امثال آن اشکال دارد هر چند خلاف ادب یا خلاف احترام شمرده شود.(2)

سؤال (7): آیا دست دادن با خواهر زن از نظر شرعی موجب گناه است؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اشکال دارد و جایز نیست.(3)

سؤال (8): دست دادن زنان با افرادی چون پسر عمو و پسر خاله و دیگر فامیل از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

جایز نیست.(4)

ص: 147

سؤال (9): مراجعه آقایان به دندان پزشک زن جهت کندن دندان و یا پر کردن و امثال آن چه حکمی دارد؟ با توجه به اینکه دندان پزشک مرد وجود دارد ولی این مراجعه به علّت اقتصادی است؟

جواب آیة اللّه صانعی:

با وجود دندان پزشک مرد مراجعه به دندان پزشک زن غیر جایز است مگر آنکه پزشک ماهرتر و بهتر باشد.(1)

سؤال (10): لمس و نظر جنس مخالف برای آموزش دانشجویان پزشکی در شرایط خاصّ چه صورت دارد؟

جواب آیة اللّه صانعی:

تا بشود باید پرهیز کرد، و به اندازه نیاز بسنده کرد، آن هم با توجّه به نیاز نظام علمی جمهوری اسلامی به آن، به هر حال همیشه باید متوجّه خطر گناه بود و از ریبه و التذاذ پرهیز نمود.(2)

* * *

ص: 148

ص: 150

امام خمینی رحمه الله :

هرگونه خودنمایی زن برای انداختن نامحرمان در حرام و بالعکس، حرام است.(1)

مرحوم آیة اللّه گلپایگانی:

مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(2)

مرحوم آیة اللّه اراکی: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(3)

آیة اللّه خامنه ای: هرکاری که موجب جلب توجّه نامحرم می شود باید پرهیز نمود.(4)

آیة اللّه اردبیلی:

حرکات و خودنمایی مهیّج زنان مسلمان در برابر نامحرم جایز نیست.(5)

ص: 151

جواب آیة اللّه مکارم:

اشکال دارد و هنگام ضرورت نباید از مکالمات عادی تجاوز کنند. و بهتر است زنان و دختران مسلمان از این گونه کارها بپرهیزند و اگر منشأ فسادی شود جایز نیست.(1)

جواب آیة اللّه فاضل لنکرانی:

بطور کلّی دختران و زنان باید در مقابل مردان نامحرم به نحوی لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجّه و نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر کردند گناه بزرگ است.(2)

* * *

ص: 153

سؤال (3): آیا ورزش بانوان ایرانی در برابر چشمان مردان و زنان خارجی جایز است؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

حرکات و خودنمایی مهیّج زنان مسلمان در برابر نامحرم جایز نیست.(1)

* * *

ص: 155

آیة اللّه خامنه ای:

1. رقص زنان در مقابل مردان قطعا حرام است [چه محارم و چه غیر محارم] مگر در مقابل شوهرش؛ و هر نوع رقص دیگری اگر چه در نزد شوهر باشد، موجب تهییج شهوت و یا مستلزم فعل حرامی باشد حرام است.(1)

2. رقص زن در مقابل بیگانگان [نامحرمان] مطلقا حرام است.(2)

آیة اللّه بهجت:

رقصیدن زن [حتّی] در مجالس زنان و یا مرد در مجالس مردان اشکال دارد، و احتیاط واجب در ترک است.(3)

آیة اللّه اردبیلی:

رقص زن برای مرد و بالعکس، و همچنین رقص زن برای زن و مرد برای مرد، و حتّی رقص زن برای شوهرش احتیاطا خالی از اشکال نیست.(4)

* * *

ص: 157

جواب آیة اللّه خامنه ای: مطابق با نظر امام خمینی رحمه الله .(1)

سؤال (2): فیلمبرداری و عکاسی از برخی مجالس عروسی که بعلّت لاابالی گری، مسائل محرم و نامحرم رعایت نمی شود، توسّط عکّاس زن که شغلش اینکار است چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه خامنه ای:

مراعات کامل حجاب اسلامی در برابر نامحرم در هر حال لازم است و فیلمبرداری از مجالس زنانه یا از مجالس مختلط اگر مستلزم نظر حرام و موجب اشاعه فساد و ترتّب مفاسد باشد جائز نیست.(3)

سؤال (4): گاهی برای جذّاب بودن برنامه ها، زن و مرد نامحرم یا محرم، با سیمایی زیبا و صدایی دلربا، عواطف و احساسات خود را ابراز می دارند و با یکدیگر مزاح می کنند و این برنامه برای دیگران پخش می شود، این کار چه حکمی دارد؟

جواب آیة اللّه اردبیلی:

اینگونه برنامه ها گذشته از حرمت شرعی، از نظر اجتماعی هم خالی از فساد نیست.(3)

ص: 160

سؤال (5): استفاده هنرجویان رشته هنر از عکسها و مجلاّت خارجی که بدن زن و مرد را عریان نشان می دهد چه حکمی دارد؟ با توجّه به اینکه بعضی از اساتیدشان تأکید دارند که برای به دست آوردن تجربه هنری لازم است؟

جواب آیة اللّه صانعی:

نباید نگاه کرد چون مفسده دارد و حرام است. و برای تجربه هنری باید راه دیگر و مشروع پیدا کرد و نیاز به تجربه، مُسوّغ و مجوّز حرام نمی باشد.(1)

* * *

ص: 161

ص: 162

ص: 164

1. منابع عمومی کتاب

احکام علاقات المرأة مع الرجل ··· سیّد مسعود المعصومی (1 جلد)

احکام بانوان ··· محمّد وحیدی خراسانی (1 جلد)

احکام ازدواج ··· عبد الرحیم موگهی (1 جلد)

برنامه کامپیوتری معجم 3 ··· مرکز کامپیوتری علوم اسلامی (2 CD)

حجاب شناسی ··· حسین مهدی زاده (1 جلد)

العروة الوثقی ··· سید محمّد کاظم الیزدی (2 جلد)

مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید ··· سید محسن محمودی (2 جلد)

2. منابع مأخوذه در آراء امام خمینی رحمه الله

تحریر الوسیلة ··· امام خمینی رحمه الله (2 جلد)

رساله توضیح المسائل ··· امام خمینی رحمه الله (1 جلد)

استفتائات ··· امام خمینی رحمه الله (1 جلد)

3. منابع مأخوذه در آراء مرحوم آیة اللّه گلپایگانی

رساله توضیح المسائل ··· سید محمدرضا گلپایگانی (1 جلد)

مجمع المسائل ··· سید محمدرضا گلپایگانی (3 جلد)

إرشاد السائل ··· سید محمدرضا گلپایگانی (1 جلد)

مختصر الأحکام ··· سید محمدرضا گلپایگانی (1 جلد)

هدایة العباد ··· سید محمدرضا گلپایگانی (1 جلد)

4. منابع مأخوذه در آراء مرحوم آیة اللّه اراکی

توضیح المسائل ··· شیخ محمد علی اراکی (1 جلد)

ص: 165

4. منابع مأخوذة در آراء مرحوم آیة اللّه خوئی

کتاب النکاح ··· مرحوم آیة اللّه خوئی (2 جلد)

صراط النجاة ··· میرزا جواد تبریزی (3 جلد)

5. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه خامنه ای

اجوبة الاستفتائات ··· سید علی خامنه ای (2 جلد)

6. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه بهجت

توضیح المسائل ··· شیخ محمد تقی بهجت (1 جلد)

جامع المسائل ··· شیخ محمد تقی بهجت (1 جلد)

7. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه تبریزی

صراط النجاة ··· میرزا جواد تبریزی (3 جلد)

توضیح المسائل ··· میرزا جواد تبریزی (1 جلد)

8. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه صافی

هدایة العباد ··· شیخ لطف اللّه صافی (2 جلد)

توضیح المسائل ··· شیخ لطف اللّه صافی (1 جلد)

با جوانان ··· شیخ لطف اللّه صافی (1 جلد)

9. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه سیستانی

الفتاوی المیسرة ··· سید علی سیستانی (1 جلد)

توضیح المسائل ··· سید علی سیستانی (1 جلد)

المسائل المنتخبة ··· سید علی سیستانی (1 جلد)

10. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه مکارم

توضیح المسائل ··· شیخ ناصر مکارم (1 جلد)

ص: 166

11. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه فاضل لنکرانی

توضیح المسائل ··· شیخ فاضل لنکرانی (1 جلد)

12. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه اردبیلی

توضیح المسائل ··· موسوی اردبیلی (1 جلد)

استفتائات ··· موسوی اردبیلی (1 جلد)

13. منابع مأخوذه در آراء آیة اللّه صانعی

توضیح المسائل ··· آیة اللّه صانعی (1 جلد)

مجمع المسائل ··· آیة اللّه صانعی (1 جلد)

* * *

ص: 167