فلسفه وجودی آن و تاثیرات ارزشمندی که در رشد و توسعه مادی و معنوی فرد و جامعه دارد ، آگاهی کسب کرد و این آگاهی را با بهترین و زیبا ترین روشها به دیگران انتقال داد . راهکارهای تحقق و دست یابی به اهداف فرهنگی خود را می توانید با مطالعه و تفکر و جلسات مشورتی و بحث و تبادل نظر با سایر دانشجویان ،مسئولین ، نهادها و مجموعه های متعهد و دلسوز دانشگاه مشخص کنید. بدیهی است کار گروهی و سازمان یافته در این زمینه از اثربخشی بهتر و بیشتری برخوردار می باشد. و در زمینه راهکارهای عملی برای اجرا و ترویج فرهنگ حجاب می توان از روش های متعددی بهره جست از قبیل ؛

- تشویق و ترغیب افراد به مطالعه و در اختیار گذاشتن منابع صحیح ، علمی ، زیبا و موردپسند.

- برگزاری جلسات سخنرانی به مناسبت های مختلف با موضوع فلسفه و کارکردهای حجاب.

- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضود افراد متبحر.

- تشکیل گروه های مطالعاتی و جلسات بحث و بررسی چند نفره .

- مسابقه کتاب خوانی و مقاله نویسی در موضوعات ریز معرفی شده .

- استفاده از شیوه های هنری ، نظیر شعر ، نقاشی ، نمایش ، تئاتر ... - همچنین استفاده از تابلوهای موجود در دانشگاه وخوابگاهها که در محل دید و اجتماع دانشجویان قرار دارد می تواند جایگاه خوبی برای انتقال و ترویج فرهنگ حجاب باشد .

افزون بر راهکارها و روشهای فوق باید به ریشه یابی دقیق معضل بدحجابی پرداخت و با شناخت صحیحی از آن اقدام به مقابله اصولی با آن پرداخت.

در این زمینه به صورت مختصر مطالبی ارائه می شود:

در مورد مشکل بدحجابی باید گفت که این معضل در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حسابشده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود:

الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:A}«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»{A، V}(انسان، آیه 3){V.

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا،تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم

اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: A}«ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»{A؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، V}(رعد، آیه 11){V.

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها

به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر

جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده

و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته

نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروزهای آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم و تلاش برای کارآمدی هرچه بیشتر نظام اسلامی ، در این راستا ارزیابی می شود.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1. نامه ای به خواهرم ، مهدی عدالتیان ، مشهد : موسسه فرهنگی موعود ، 1382 . ( کتاب جذاب ، مختصر و مفید است. )

2.شهید مطهری، مسأله حجاب ، تهران:صدرا، 1379 .

3. حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

4. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

5 . علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

6 . علی ، محمدی،حجاب در ادیان الهی ، قم :اشراق ، 1372 .

7 . حسین مهدی زاده،حجاب شناسی چالش ها و کاوشهای جدید، قم :حوزه علمیه مرکز مدیری ، 1381.

8 . حسین مهدی زاده ، «دفاع غیر منطقی از بدحجابی» قسمت اول، نشریه رسالت مورخه 3/4/1383.

9 . تاریخچه حجاب در اسلام ، اسدالله جمشیدی خبرگزاری فارس .

10 . نگاه و پوشش ، سید مجتبی حسینی ، پرسش و پاسخ دانشجویی ، قم : معارف ،1385 .

اشیا را به خوبی در دست بگیرم دوست دارم چادر بپوشم ولی نمی توانم آن را به خوبی در دست بگیرم طوری که فقط مورد تمسخر دیگران قرار می گیرم چادر در فصل گرما باعث بیشتر گرم شدن بدن می شود و خیلی حرف های دیگر از این قبیل. باید چه پاسخی داد تا بتوان آنهارا قانع کرد؟

جواب :

خواهر محترم, همان طور که می دانید حجاب منحصر در چادر و حتی مانتو نیست، بلکه هر لباسی که غیر از وجه و کفین (دست ها تا مچ) را بپوشاند وموجب تحریک و جلب توجه نامحرم نگردد کافی است ولی باید توجه داشت که همان طور که بقیه واجبات دارای مراتب مختلفی می باشند حجاب نیز دارای مراتب خوب، متوسط و خوب تر است و چادر حجاب برتر بانوان محسوب می گردد. بنابراین چادر هر چند ممکن است کمی دست و پا گیر به نظر آید یا در فصل گرما باعث گرمی بدن شود و از این بابت, زن را کمی به زحمت بیندازد با این حال, زنی که می خواهد بدن خود را کاملا از نامحرم بپوشاند و جلوی نگاه هوسبازان را به خود بگیرد این سختی ها را به دلیل منافع بزرگ تر آن, با آغوش باز تحمل می کند چرا که می داند چادر, بهترین نحو حجاب است. از این گذشته, به زنان محجبه نگاه کنید که چگونه همیشه چادر پوشیده اند اما در زندگی اجتماعی خود هیچ مشکلی ندارند. در همه فعالیت های اجتماعی شرکت می کنند و ذره ای احساس این که چادر برایشان دست و پا گیر است ندارند. بنابراین چادر هیچ مانعی در مقابل

فعالیت های اجتماعی زنان به حساب نمی آید.

پس اگر واقعا به پوشیدن چادر اعتقاد دارید به ایرادهای دیگران اعتنا نکنید و به پوشیدن چادر ادامه دهید. مطمئن باشید اگر مدتی به این کار تداوم بخشید اولا کم کم به پوشیدن آن عادت می کنید و یاد می گیرید بدون آنکه به سختی بیفتید آن را بپوشید و به راحتی آن را به دست بگیرید. همچنین کم کم یاد می گیرید با این که چادر پوشیده اید بدون آنکه اذیت شوید اشیاء را در دست بگیرید.

ثانیاً, به تدریج که پوشیدن چادر را یاد بگیرید از تمسخرهای دیگران کاسته می شود. و آنان نه تنها دست از این کار برمی دارند بلکه کم کم جذب آن می شوند. به خصوص هنگامی که منافع و فواید آن را ببینند و زیبایی آن را در تن یک خانم مشاهده کنند خود نیز به سوی پوشیدن آن کشیده می شوند. توجه داشته باشید که کار با ارزش و موثر هم سخت است و هم موجب ریشخند دیگران می شود و این نشانه ی استقلال فکری و رشد اجتماعی شماست که مستقل فکر و عمل می کنید موفق باشید.

به مردم یا اکثریت، در مسائل عادی زندگی باشد و در سعادت، شقاوت و سر نوشت انسان نقشی نداشته باشد، شاید اشکال چندان مهمی نداشته باشد؛ ولی در مسائل سر نوشت ساز ، که با حیات ابدی و سعادت یا شقاوت جاودانه انسان ارتباط دارند، هیچ گاه نمی توان سخن مردم را را ملاک و معیار تشخیص حق و باطل قرار داد، به ویژه اگر راهی برای تحقیق وجود داشته باشد و ادله و براهین، ما را بر خلاف گفتار اکثریت رهنمون کنند. اکثریت، صرفاً از این جهت که اکثریت است، نمی تواند مفید و کارساز باشد.

خداوند سبحان در قرآن کریم استناد به نظر اکثریت در امور دینی را موجب گمراهی انسان می داند و می فرماید ? وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی اْلأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبیلِ اللّهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاّ یَخْرُصُونَ ? انعام/116 «هرگاه اکثریت مردم روی زمین را پیروی کنی، تو را از راه خدا گمراه می کنند که جز از گمان خود پیروی نکنند و جز حدس و تخمین (فکر درست و دقت و تحقیقی) ندارند» یعنی ملاک حق و باطل نباید اکثریت باشد هرچند در یک زمانی ممکن است اکثریت با یک استدلال درستی راه صحیح را انتخاب کنند ولی با این حال ملاک و شاخص اکثریت نیست بلکه همان استدلال درست است. بنابراین، اگر امکان تحقیق عقلی و نقلی وجود داشته باشد، اعتماد کردن به دیگران، حتی به اکثریت و یا حتی به همه مردم، کار درستی نیست. خداوند در جای دیگر از قرآن به پیامبر خطاب می کند که اکثریت به تو ایمان نمی آورند ? وَ

ما أَکْثَرُ النّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنینَ ? یوسف/103

حال در مورد احکام و مسائل شرعی یعنی آنجایی که جزء مباحات نیست که خداوند درباره آنها چیزی نخواسته باشد و مسئولیتی بر گردن نباشد بلکه از جمله اوامر و نواهی شرع و خواست خداوند است باید به منابع دینی رجوع کرد نه خواست مردم و حجاب نیز از این مسائل است چرا که در این باره خداوند به زنها می فرماید ? وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعینَ غَیْرِ أُولِی اْلإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ ... ? نور/31 «و بگو به زنان مؤمنه فروپوشند دیدگان خود را و نگه دارند فرجهای خود را و آشکار نسازند زیور خود را مگر آنچه نمایان است و باید بیفکند مقنعه های خود را بر گریبانهای خود و پدیدار نکنند زیور خویش را مگر برای شوهران خود یا پدران خود یا پدران شوهران خود یا فرزندان خود یا فرزندان شوهران خود یا برادران خود یا برادرزادگان خود یا خواهرزادگان خود یا زنان خود یا آنچه مالک است دستهای ایشان یا پیرانی که ندارندگان نیازند از مردان یا کودکانی که چیره نشده اند بر عورتهای زنان»

حال که حجاب و حفظ زینت زنان به جز برای محارم اینقدر در قرآن کریم با صراحت تبیین شده است و ما نیز مومن

به خداوند و عذاب گنهکاران و خلود دربهشت برای مومنین و صالحین هستیم آیا سزاوار است که حرف مردم را بر فرموده خداوند ترجیح بدهیم و عذاب سخت را به اندک هوس دنیا و لذت دیگران بفروشیم؟ مگر کسانی که زینت و موی سر خود را به عرضه نگاه عموم گ ذاشته اند آویختگان به موی سر در حشر اکبر نیستند؟!!

آیا همین اکثریت قبول کننده مسئولیت و پیامد تخلف ما هستند؟ هر چند در این دنیا گاهی اوقات از زبان عوامان می شنویم که می گویند «گناهش با من» ولی چنین چیزی در واقع و قیامت هرگز ممکن نیست چون اصلی که بر قیامت حاکم است ? وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْری ? انعام/164 است یعنی «هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را برنمی دارد » علاوه بر این خداوند در کتاب مبین در جایی می فرماید که برخی در روز قیامت ادعا می کنند که فلان گروه باعث گمراهی ما شدند آنها را بیشتر عذاب کن ? قالَتْ أُخْراهُمْ ِلأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَ آتِهِمْ عَذابًا ضِعْفًا مِنَ النّارِ ? خداوند در جواب می فرماید ? قالَ لِکُلِّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ ? اعراف/38 در جای دیگر می فرماید ضعفا به مستکبران می گویند ما دنباله روی شماها بودیم مقداری از عذاب مارا بردارید ? وَ بَرَزُوا لِلّهِ جَمیعًا فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا إِنّا کُنّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذابِ اللّهِ مِنْ شَیْ ءٍ ? «و همگی در برابر خدا ظاهر می شوند. پس ناتوانان به گردنکشان می گویند: «ما پیروان شما بودیم. آیا چیزی از عذاب خدا را از ما دور می کنید؟» آنها در جواب می گویند ? قالُوا لَوْ هَدانَا اللّهُ

لَهَدَیْناکُمْ سَواءٌ عَلَیْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحیصٍ ? ابراهیم/21 می گویند: «اگر خدا ما را هدایت کرده بود، قطعاً شما را هدایت می کردیم. چه بی تابی کنیم، چه صبر نماییم برای ما یکسان است. ما را راهِ گریزی نیست»

وقتی که خداوند رسولی از باطن به عنوان عقل و رسولی ظاهری به عنوان پیامبران برای هدایت انسانها فرستاده هیچ توجیهی قبول نیست حتی شیطان که خود قسم خورده برای گمراهی انسانها وقتی برخی از تبهکاران او را بهانه قرار می دهند و می گویند او بود که ما را گمراه کرد خودشیطان جواب می دهد که ? وَ قالَ الشَّیْطانُ لَمّا قُضِیَ اْلأَمْرُ إِنَّ اللّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکُمْ فَأَخْلَفْتُکُمْ وَ ما کانَ لِیَ عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاّ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لی فَلا تَلُومُونی وَ لُومُوا أَنْفُسَکُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِیَّ إِنّی کَفَرْتُ بِما أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظّالِمینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ ? ابراهیم/22 « و چون کار از کار گذشت (و داوری صورت گرفت) شیطان می گوید: «در حقیقت، خدا به شما وعده داد وعده راست، و من به شما وعده دادم و با شما خلاف کردم، و مرا بر شما هیچ تسلطی نبود، جز اینکه شما را دعوت کردم و اجابتم نمودید. پس مرا ملامت نکنید و خود را ملامت کنید. من فریادرس شما نیستم و شما هم فریادرس من نیستید. من به آنچه پیش از این مرا (در کار خدا) شریک می دانستید کافرم. آری! ستمکاران عذابی پردرد خواهند داشت».

پیشنهاد کنید.

جواب :

ضمن آرزوی موفقیت برای شما دوست گرامی ، برای فرهنگ سازی پیرامون حجاب در محیط علمی دانشگاه ابتدا باید فرهنگ حجاب را به صورت کامل شناخت و نسبت به مبانی اعتقادی و علمی و کارکردهای فردی و اجتماعی و فلسفه وجودی آن و تاثیرات ارزشمندی که در رشد و توسعه مادی و معنوی فرد و جامعه دارد ، آگاهی کسب کرد و این آگاهی را با بهترین و زیبا ترین روشها به دیگران انتقال داد . راهکارهای تحقق و دست یابی به اهداف فرهنگی خود را می توانید با مطالعه و تفکر و جلسات مشورتی و بحث و تبادل نظر با سایر دانشجویان ،مسئولین ، نهادها و مجموعه های متعهد و دلسوز دانشگاه مشخص کنید. بدیهی است کار گروهی و سازمان یافته در این زمینه از اثربخشی بهتر و بیشتری برخوردار می باشد. و در زمینه راهکارهای عملی برای اجرا و ترویج فرهنگ حجاب می توان از روش های متعددی بهره جست از قبیل ؛

- تشویق و ترغیب افراد به مطالعه و در اختیار گذاشتن منابع صحیح ، علمی ، زیبا و موردپسند.

- برگزاری جلسات سخنرانی به مناسبت های مختلف با موضوع فلسفه و کارکردهای حجاب.

- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضود افراد متبحر.

- تشکیل گروه های مطالعاتی و جلسات بحث و بررسی چند نفره .

- مسابقه کتاب خوانی و مقاله نویسی در موضوعات ریز معرفی شده .

- استفاده از شیوه های هنری ، نظیر شعر ، نقاشی ، نمایش ، تئاتر ... - همچنین استفاده از تابلوهای موجود در دانشگاه وخوابگاهها که در محل دید و اجتماع

دانشجویان قرار دارد می تواند جایگاه خوبی برای انتقال و ترویج فرهنگ حجاب باشد .

افزون بر راهکارها و روشهای فوق باید به ریشه یابی دقیق معضل بدحجابی پرداخت و با شناخت صحیحی از آن اقدام به مقابله اصولی با آن پرداخت. در این زمینه به صورت مختصر مطالبی ارائه می شود:

در مورد مشکل بدحجابی باید گفت که این معضل در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حسابشده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود:

الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:A}«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»{A، V}(انسان، آیه 3){V.

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در

جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا،تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: A}«ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»{A؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، V}(رعد، آیه 11){V.

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی

آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن

به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی،

معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها

و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروزهای آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم و تلاش برای کارآمدی هرچه بیشتر نظام اسلامی ، در این راستا ارزیابی می شود.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1. نامه ای به خواهرم ، مهدی عدالتیان ، مشهد : موسسه فرهنگی موعود ، 1382 . ( کتاب جذاب ، مختصر و مفید است. )

2.شهید مطهری، مسأله حجاب ، تهران:صدرا، 1379 .

3. حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

4. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

5 . علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

6 . علی ، محمدی،حجاب در ادیان الهی ، قم :اشراق ، 1372 .

7 . حسین مهدی زاده،حجاب شناسی چالش ها و کاوشهای جدید، قم :حوزه علمیه مرکز مدیری ، 1381.

8 . حسین مهدی زاده ، «دفاع غیر منطقی از بدحجابی» قسمت اول، نشریه رسالت مورخه 3/4/1383.

9 . تاریخچه حجاب در اسلام ، اسدالله جمشیدی خبرگزاری فارس

.

10 . نگاه و پوشش ، سید مجتبی حسینی ، پرسش و پاسخ دانشجویی ، قم : معارف ،1385 .

اندیشه های والدین را از باب پند و اندرز و نصیحت نمی تواند بشنود. پس والدین نباید در قالب نصیحت او را از عملی برحذر دارد. بلکه در قالب مشورت و ارائه نقطه نظر خود با او به گفتگو بنشینید. ویژگی سوم نوجوان آن است که او در این مرحله می تواند مفاهیم نظری و انتزاعی را بفهمد و برای هر سخن و ادعایی به دنبال دلیل و منطق آن است. از باب سخن بزرگ ترها و لزوم احترام به آنها نمی تواند سخنی و ایده ای را بپذیرد بلکه باید مستدل، منطقی و قانع کننده باشد و بتواند در چارچوب منطقی و استدلالهای عقلی خود آن را بفهمد و بپذیرد پس با رشد شناختی نوجوان، او به دنبال، استدلال، منطق و دلیل قانع کننده است و هرگز نمی تواند سخن دیگری هر چند پدر او یا رهبران مذهبی باشد به صورت تحمیل شده از طرف آنها بپذیرد.ویژگی چهارم نوجوان، اعتماد به نفس بالاست و می خواهد مستقلا با تکیه بر اندیشه ها و فکرهای خود مطالب را بپذیرد. اگر تا کنون به یک نوع اطاعت و پذیرش دوران کودکی عادت داشت. اکنون در این سن از نظر روانی می خواهد مستقلا و با تکیه بر فکر خود مطالب را حلاجی کند و بپذیرد و از تحمیل سخن و ایده دیگران گریزان است.(هر چند سخن والدین یا ... باشد که قبلا هم به آنها اعتماد داشت)ویژگی پنجم نوجوانی تعلق به گروه هم سن و سالان است، الگوگیری از هم سالان در نوجوانی به اوج می رسد، زیرا همسالان به او بها می دهند و او

را می پذیرند و بدین وسیله احساس فردیت و هویت می کند و لذا می خواهد رفتار خود را بر اساس رفتار و اندیشه های همسالان خود شکل دهد.بر اساس آنچه بیان شد، توصیه می شود:1. هرگز سعی نکنید سخن خود را بر او تحمیل کنید.3. در کارهایی منزل و مدرسه و بیرون با او مشورت کنید تا احساس ارزش و اهمیت کند.3. با استدلال و منطق موضوع حجاب و کیفیت آن را و انواع حجاب و ارزش هر یک را با یکدیگر به بحث و تبادل نظر گذاشته و مزایا و معایب هر یک را با یکدیگر گفتگو کنید.4. صریحا با رفتارهای او و از جمله چگونگی پوشش او مخالفت نکنید.5. او را سرزنش نکنید.6. الگوهایی جدید به او معرفی کنید یعنی دوستان صمیمی و ارزش مدار و چادری را به تدریج در گردونه دوستان او قرار دهید.(تدبیر در این زمینه بسیار مهم است و دقیق)

در عوض به کسانی که او را تأیید می کنند نزدیکتر می شود پس کاری کنید که اعتماد او را به خود جلب کنید به طوری که مجذوب شما شود و رازهایش را با شما در میان بگذارد و چیزی از شما مخفی نکند.

2. از زبان، انتظار معجزه نداشته باشید به ویژه آنکه دنیای روانی او با شما تفاوت های زیادی دارد بنابراین سعی کنید از روش های غیرمستقیم بیشتر استفاه کنید مثلا رمان های خوبی در این باره تدوین شده که می توانید آنها را در اختیار او قرار دهید و مطمئن باشید که تأثیر آنها بسیار بیشتر از توصیه های صریح شما خواهد بود.

3. نوجوانان به شدت تحت تأثیر گروه همسال خود است اگر شما به او می گویید که با فلان دوستانش ارتباط نداشته باشد حتما باید شخصی با معیارهای جذابتر و در عین حال مؤمن و متعهد را به او معرفی کنید و سعی کنید که بین آن دو ارتباط دوستانه ایجاد شود. در این ارتباط می توانید از دیگران نیز کمک بگیرید.

4. وقتی با او صحبت می کنید همه استدلاهایش را رد نکنید بلکه آن قسمت که قابل پذیرش است را بپذیرید و در آن قسمت هایی که با او هم عقیده نیستید، با زبان ملایم، تشکیک ایجاد کنید.

5. هر گونه رشد و کار مثبتی را با تشویق مورد تأیید قرار دهید.

6. بدانید که نوجوانی دوران ویژه ای است که در آن شخص نه کودک است و نه بزرگ بنابراین ظاهری بزرگ ولی عقلی در حال رشد دارد. در این دوران نوجوان تلاش می کند که استقلال خود را

به اثبات برساند. او می خواهد به خانواده ثابت کند که بزرگ شده بنابراین اثبات، گاهی با هنجار شکنی اعلام می شود مثلا نوجوان پسر با تقلید از بزرگترها به کشیدن سیگار رو می آورد و دختران با پرداختن افراطی به ظاهر و مد لباس خود و مخالفت با نظر خانواده در صدد اثبات استقلال خود برمی آیند با این حال میل به معنویت در آنها به شدت قوی می شود و شما با حفظ احترام نسبت به استقلال خواهی او، می توانید با تشویق ایشان به شرکت در جلسات مذهبی سیر زندگی او را به سمت معنویات هموار کنید. متأسفانه شاهدیم که خانواده ها برای کلاس زبان و کامپیوتر و ... کلاس هایی که فعلا به هیچ وجه جزء نیازهای روز فرزندانشان محسوب نمی شود، هزینه های کلان می کنند ولی نسبت به دین و باورهای مذهبی او کمترین هزینه را در نظر نمی گیرند. بنده شاهد بوده ام که در یک اردوی مذهبی به شهری مانند قم یا مشهد برخی از دانشجویان و دانش آموزانی که تمایل به چادر نداشتند، با انقلابی که در روح و روان آنها شکل گرفت، چادر را به عنوان حجاب برتر انتخاب کرده اند.

7. توجه داشته باشید که کارهای تربیتی و فرهنگی دیر بازده است بنابراین در این موضوع به هیچ وجه عجله به خرج ندهید چرا که ممکن است نتیجه عکس بگیرید.

8. حتما در دعایتان از خداوند بخواهید که بر توفیقات معنوی بر ایشان بیفزاید و در این دوران حساس نوجوانی که سرزمین انتخاب است حتما ایشان را یاری بفرمایید.

9. ابتدا خوب است برای ایشان یک چادر

از انواع جدید آن که به چادر دانشجویی و مانند آن مشهور است توصیه کنید و چادر زیبایی برای ایشان تهیه و هدیه کنید تا کم کم نسبت به آن علاقه مند شوند و چادرهای معمولی هم برایشان قابل پذیرش باشد.

برقرار کنید، بنابراین با توجه به شناختی که از خودتان دارید لحظاتی را با خود خلوت کنید و ببینید آیا بیشتر تأثیرگذار هستید یا تأثیر پذیر و سپس تصمیم بگیرید. البته توصیه ما به شما این است که هر چه می توانید رابطه خود را با افراد صالح بیشتر کنید و در ایجاد ارتباط با افراد ناصالح با احتیاط برخورد کنید چه این که تجربه نشان داده افراد زیادی بوده اند که در ابتدا بسیار محجوب، با حیا و مقید به رعایت شؤونات اسلامی بوده اند ولی در اثر معاشرت با این گونه افراد تغییر پیدا کردند و همرنگ آنها شدند.

مهمترین و اثر بخش ترین منابع آگاهی بخش و بیدار کننده، قرآن کریم و روایات اسلامی و مواعظ و حکمت های صادر شده از معصومین(ع) است.

آگاهی های بیدار کننده عبارتند از، شناخت خداوند و مبدا هستی، شناخت معاد و رستاخیز و سرانجام انسان در عالم آخرت، شناخت فلسفه دین و کارکرد آن، آشنایی با فلسفه عبادات و اعمال دینی و اثر آن در ساخت شخصیت انسان و همچنین هدف بعثت انبیا و امامت امامان و رهبران الهی، شناخت جهان و زندگی و هدف آن، شناخت انسان، خود انسانی و جایگاه انسان در هستی، توان و استعداد خاص انسان در احراز مقام خلافت الهی و سایر ارزش های وجود آدمی، و همچنین آشنایی با زندگی و سیره اخلاقی و عملی معصومین(ع) و عالمان راستین و مومنان حقیقی.

اگر مطمئن شدید که ایشان نماز نمی خواند و یا سهل انگار است، برای ایشان در این زمینه هایی که گفته شد ه صحبت کنید و به گونه ای که

صلاح می دانید، با اهدای کتاب های مفید و در ضمن گفتن داستان، روایت و آیه ای از قرآن کریم، یاد مرگ و قیامت را در ایشان زنده نمایید و گاهی با تذکر یاد مرگ و رستاخیز و عاقبت کسانی که اهل دیانت نیستند، سعی نمایید حتی المقدور به گونه ای که ایشان احساس نکند دارید نصیحت می کنید، به صورت غیر مستقیم مطالبی را انتقال دهید که آگاهی بخش باشد و ایشان را از غفلت خارج نماید.

عملکرد شما خود بهترین ارشاد برای ایشان است شما می توانید با عمل خودتان ایشان را راهنمایی کنید و روح تعهد دینی را به ایشان تزریق نمایید.

به راحتی می توانید ایشان را به همراه خود به مجالس مذهبی ببرید و در شرایطی قرار دهید که ایشان به طور ناخواسته در معرض اطلاعات و جاذبه های دین قرار بگیرد و از مراسم دینی و روح معنوی حاکم بر این مجالس لذت ببرد.

از این طریق شما می توانید ایمان را در وجود ایشان تقویت نمایید و راه سعادت و نجات رهنمون باشید.

البته مسأله تأثیرپذیری یا تأثیرگذاری در حدود کیفیت آن بستگی به توان ها و قابلیت های انسان در ابعاد مختلف دارد. مهم ترین اموری که در تاثیرگذاری دخالت دارند ویژگی های روحی از قبیل اراده استواراخلاق نیکو حسن معاشرت و آگاهی ها و توانهای علمی بالا است. تأثیرپذیری مثبت نیز تا حدودی به این امور و نیز به میزان انعطاف پذیری و حقیقت طلبی شخص ارتباط دارد و تاثیر پذیری های منفی برخاسته از ضعف آگاهی و اراده می باشد. بنابراین هر اندازه در تقویت اراده خود گسترش صفات حسنه و خلق و خوی پسندیده و افزون سازی

آگاهی ها ودانش های خود به ویژه در زمینه مسایل دینی فرهنگی و اجتماعی تلاش کنید تدریجا توان تاثیرگذاری بیشتری خواهید یافت.

بنابراین تأثیرگذاری یک مهارتی است که به تدریج حاصل می شود و تأثیرگذار و تأثیر گیرنده و فضای روانی از آمادگی لازم و شرائط کافی برخوردار باشد که با تمرین و ممارست به این مهارت دسترسی پیدا می شود. با رعایت اصول و نکات زیر فرد می تواند میزان تأثیرگذاریخویش را افزایش دهد.

1. کار خود را با تحسین و قدردانی صمیمانه از طرف مقابل شروع کنید.

2. با اندکی تفحص و جستجو برنامه خود را با برجسته کردن یک یا چند نکته مثبت و ارزشمند در طرف مقابل و تحسین صادقانه از وی به خاطر وجود آن امر مثبت ارتباط خود را با وی پی گیری نمائید.

3. در صورتی که اشتباه و لغزشی در وی مشاهده کردید مستقیما از او گلایه نکنید و وی را مورد انتقاد مستقیم و سرزنش خود قرار ندهید.

4. قبل از انتقاد از دیگران درباره اشتباهات خود حرف بزنید.

5. سعی کنید شنونده خوبی باشید و دیگران را تشویق کنید درباره خود برای شما حرف بزنند.

6. صمیمانه دیگران را دوست داشته باشید و به آنها این محبت باطنی خود را اعلام کنید.

7. به دیگران اعتبار بدهید و کاری کنید که احساس کنند مهم هستند.

8. در طرف مقابل نسبت به کاری که می خواهی انجام دهد میل شدیدی ایجاد کنید و به عبارت دیگر فضای روانی لازم را برای انجام آن عمل فراهم نمائید.

9. هر رفتاری را که از دیگران نسبت به خود انتظار دارید همان را با ایشان در پیش گیرید.

10. سعی کنید نقطه نظرات و دیدگاههای خویش را

بر دیگران تحمیل نکنید زیرا مردم سخن کسی را که بخواهد عقیده اش را بر آنان تحمیل کند نمی پذیرند و با کسی که همچون یک سرپرست با ایشان رفتار کند دوستی نمی ورزند و به او اعتماد نمی کنند.

در پایان، توجه به این نکته لازم است، که برادر شما یک جوان است و بهترین راه برای تأثیر گذاری ایجاد رابطه عاطفی است و برای ایجاد ارتباط عاطفی سعی کنید با او همدردی کنید و در حل مشکلات او همراه او باشید. او را درک کنید و به نیازهای روحی او توجه داشته باشید، از سرزنش کردن او خودداری کنید به او احترام بگذارید و او را بدون شرط بپذیرید؛ یعنی پذیرش شما نسبت به او مشروط نباشد و به گونه ای رفتار کنید که او احساس کند شما دلسوز او هستید رعایت نکات فوق باعث می شود بین او و شما یک ارتباط صمیمی و عاطفی برقرار شود آنگاه می توانید در قالب صمیمیت و دوستی مشکلات او را گوشزد کنید و در حل آنها به او کمک کنید. اگر برخوردی غیر از این با او داشته باشید و بخواهید از طریق تهدید و امر و نهی با او برخورد کنید قطعا نمی پذیرید و در تکرار اشتباهات اصرار می ورزد و حتی طغیان می کند.

ویژگی دوست خوب:

ایمان و تدین یکی از شرایط دوست خوب است. برای اطمینان از تدین و نمازخوان بودن ایشان شما می توانید با یک مسافرت مختصر اطلاع حاصل نمایید.

از خود این است که چرا ما دخترها حجاب کنیم خوب شما پسرها نگاه نکنید به ما. خیلی خیلی خوب و منطقی لطفا پاسخ بدهید.

جواب :

تردیدی نیست که حجاب و پوشش زن یکی از احکام ضروری اسلام به شمار می رود. قرآن مجید درباره این امر مهم می فرماید: A}«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»{A؛ V}احزاب(33)، آیه 59.{V «ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب ها (روسری های بلند) خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است و خداوند همواره غفور و رحیم است».

پوشش سابقه ای به اندازه حیات بشریت دارد و غیر از پیروان یکی از مکاتب که بر لزوم برهنه زیستی پای می فشارد همه جامعه بشریت به نوعی رعایت می کنند.V}ر.ک: مصطفوی، انسانیت از دیدگاه اسلامی، ص 129.{V درباره اهمیت و فلسفه «حجاب»، اشاره به چند نکته بسیار حائز اهمیت است: T}

1 ،کاهش خطا و خطر؛{T مصونیت زن در برابر طمع ورزی هوس بازان از ثمرات آشکار رعایت حجاب است.

T}2. حفظ احترام؛{T اگر چه رعایت حجاب، از یک سو به مردان کمک می کند که به طور ناخواسته، و خارج از چارچوب ها، عواطف و احساسات خود را هزینه نکنند. اما بیش از آن به خانم ها کمک می کند که به طور ناخواسته و خارج از چارچوب ها، وسیله لذت انگاری قرار نگیرند و شخصیت و احترام آنان خدشه دار نگردد.

T}3. نشاط و رغبت؛{T احکام الهی بیش از آنکه به محدودیت لذت ها بیانجامد به ماندگاری لذت ها و پایداری

نشاط و خوشی ها می انجامد از این رو اگر چه حجاب از یک سو برای خانم ها محدودیت است و موجب خستگی و زحمت می باشد اما از سوی دیگر اوج احساسات را سالم نگه می دارد و عاطفه ها و محبت ها را در کانون گرم خانواده متمرکز می سازد و زن و مرد را از بی تفاوتی نسبت به همدیگر در نظام خانواده نجات می دهد و این بحرانی است که هم اکنون دامنگیر جوامع غربی شده است، به طوری که در هنگامه برپایی کانون خانواده که بر اساس عشق و محبت باید تحکیم شود و مهم ترین ابزار آن میل جنسی نسبت به یکدیگر است این میل رو به افول گذاشته و بنیان خانواده ها را متزلزل ساخته است، بلکه عشق و عاطفه آن دو، در سال های قبل از ازدواج و بعد از ازدواج در میان افراد متعدد پخش شده است و تمرکز خود را از دست داده است. از این رو «حجاب و پوشش زن»، دارای مشخصه ها و ویژگی هایی است که بعضی از آنها اشاره می شود: T}

یک. حدود و میزان پوشش:{T هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را «تیرهای زهرآلود شیطان» همچنانکه در روایات آمده است V}قال النبی صلی الله علیه وآله: النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِن سِهامِ اِبْلیس فَمَنْ تَرَکَها خوْفاً مِنَ اللَّهِ اَعْطاه اللَّهُ ایماناً یَجِدْ حَلاوَتهُ فی قَلْبِهِ. بحار، ج 101، ص 38.{V بدانیم پوشش زن همانند قوسی است که تیرها را کمانه می کند و از اصابت آنها به هدف باز می دارد. هر اندازه حجاب کمتر رعایت شود، تیرهای شیطانی بیشتر متوجه او می گردد و از آن آسیب می بیند.

با توجه به این امر، چادر حجاب برتر است؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت ر ا به همراه دارد. T}

دو. کیفیت پوشش:{T پوشندگی لباس و کیفیت دوخت، بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. لباس های نازک و تنگ و بدن نما، آماج پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده است!! در مقابل لباس های مناسب و کاملاً پوشیده، مانع این نگاه های هوس آلود است. T}

سه. رنگ ها:{T برخی از رنگ ها دیدگان را خیره می سازد و باعث جلب توجه می شود. و علمای دین هر چند نسبت به اصل رنگ لباس ها، تأکید چندانی ندارند؛ ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه شود و عواقب سوئی داشته باشد. از این رو در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و بدین وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کر دند. این سنت حسنه، مورد نظر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) نیز قرار گرفت. گفتنی است که عبا و چادر مشکی جزء لباس های مکروه به شمار نمی رود و از آن مستثنا شده است. T}

چهار. شیوه گفت وگو و حرکت:{T حفظ وقار و متانت، همان نقشی را دارد که پوشش زن ایفا می کند و عدم رعایت آن، عواقب شومی در پی دارد. قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را - که در رفتار دختران شعیب جلوه گر است - حیا و وقار می داند.V}قصص (28)، آیه 25.{V باید دانست که پیدایش فحشا و فرزندان نامشروع، افزایش طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی و نا آرامی درونی و هیجان جنسی مستمر برخاسته از برهنگی و

عشوه گری زنان، همه آثار شوم بی حجابی و بی بندوباری است و این حجاب است که می تواند به خوبی مصونیت بخش باشد. برخی به نادرستی ادّعا می کنند: حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است!! در پاسخ گفتنی است که زنان حتّی قبل از نزول آیه حجاب موهای خود را می پوشاندند و مشکل تنها آشکار بودن گردن، گوش، زیر گلو و گردن آنان بود. همان طور که مفسران بزرگ (مانند شیخ طوسی و طبرسی) فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ - که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «ردا» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت داشت - مو و تمام بدن خود را می پوشاندند.V}درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یغطّی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578).{V نزدیک ساختن جلباب A}«یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»{A؛ کنایه از پوشیدن سر و روی خود با آن است؛V}مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361. {Vیعنی، چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند و از مصادیق

«کاسیات عاریات»V}زنانی که ظاهراً پوشیده هستند، ولی در واقع برهنه اند، از رسول خداصلی الله علیه وآله روایت شده است: «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله ... .»: میزان الحکمه، ج 2، ص 259. {Vشمرده شوند! قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت، جامه را بر خود گیرند و آن را رها نکنند، تا نشان دهند اهل عفاف و وقار به شمار می آیند. از پایان آیه بر می آید که پوشش مطلوب آن است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و هوس بازان را ناامید می سازد. بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه، در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان، بدنش را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و مشارکتش در فعالیت ها، بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد.

و کارکردهای فردی و اجتماعی و فلسفه وجودی آن و تاثیرات ارزشمندی که در رشد و توسعه مادی و معنوی فرد و جامعه دارد ، آگاهی کسب کرد و این آگاهی را با بهترین و زیبا ترین روشها به دیگران انتقال داد . راهکارهای تحقق و دست یابی به اهداف فرهنگی خود را می توانید با مطالعه و تفکر و جلسات مشورتی و بحث و تبادل نظر با سایر دانشجویان ،مسئولین ، نهادها و مجموعه های متعهد و دلسوز دانشگاه مشخص کنید. بدیهی است کار گروهی و سازمان یافته در این زمینه از اثربخشی بهتر و بیشتری برخوردار می باشد. و در زمینه راهکارهای عملی برای اجرا و ترویج فرهنگ حجاب می توان از روش های متعددی بهره جست از قبیل ؛

- تشویق و ترغیب افراد به مطالعه و در اختیار گذاشتن منابع صحیح ، علمی ، زیبا و موردپسند.

- برگزاری جلسات سخنرانی به مناسبت های مختلف با موضوع فلسفه و کارکردهای حجاب.

- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضود افراد متبحر.

- تشکیل گروه های مطالعاتی و جلسات بحث و بررسی چند نفره .

- مسابقه کتاب خوانی و مقاله نویسی در موضوعات ریز معرفی شده .

- استفاده از شیوه های هنری ، نظیر شعر ، نقاشی ، نمایش ، تئاتر ... - همچنین استفاده از تابلوهای موجود در دانشگاه وخوابگاهها که در محل دید و اجتماع دانشجویان قرار دارد می تواند جایگاه خوبی برای انتقال و ترویج فرهنگ حجاب باشد .

افزون بر راهکارها و روشهای فوق باید به ریشه یابی دقیق معضل بدحجابی پرداخت و با شناخت صحیحی از آن اقدام

به مقابله اصولی با آن پرداخت. در این زمینه به صورت مختصر مطالبی ارائه می شود:

در مورد مشکل بدحجابی باید گفت که این معضل در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حسابشده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود:

الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:A}«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»{A، V}(انسان، آیه 3){V.

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا،تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد

خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: A}«ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»{A؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، V}(رعد، آیه 11){V.

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف

کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط

دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین

البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت

ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروزهای آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم و تلاش برای کارآمدی هرچه بیشتر نظام اسلامی ، در این راستا ارزیابی می شود.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1. نامه ای به خواهرم ، مهدی عدالتیان ، مشهد : موسسه فرهنگی موعود ، 1382 . ( کتاب جذاب ، مختصر و مفید است. )

2.شهید مطهری، مسأله حجاب ، تهران:صدرا، 1379 .

3. حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

4. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

5 . علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

6 . علی ، محمدی،حجاب در ادیان الهی ، قم :اشراق ، 1372 .

7 . حسین مهدی زاده،حجاب شناسی چالش ها و کاوشهای جدید، قم :حوزه علمیه مرکز مدیری ، 1381.

8 . حسین مهدی زاده ، «دفاع غیر منطقی از بدحجابی» قسمت اول، نشریه رسالت مورخه 3/4/1383.

9 . تاریخچه حجاب در اسلام ، اسدالله جمشیدی خبرگزاری فارس .

10 . نگاه و پوشش ، سید مجتبی حسینی ، پرسش و پاسخ دانشجویی ، قم : معارف ،1385 .

واقعبینانه در این زمینه نیازمند توجه به موضوعات ذیل است :

یکم . حجاب یکی از احکام ضروری اسلام است که آیات و روایات متعددی به صراحت بر لزوم اجرای این حکم الهی دلالت و تاکید دارد. رعایت این حکم الهی از آنجا که با مصالح فردی و اجتماعی گوناگونی همراه ونقشی مهم در حفظ سلامت و ایجاد بستر مساعد برای رشد و تکامل مادی و معنوی جامعه دارد ، همواره از سوی شرع مقدس اسلام مورد اهتمام می باشد . بر این اساس یکی از کارویژه های دولت اسلامی ترویج و گسترش فرهنگ حجاب و جلوگیری از تعرض به این حکم الهی بر اساس ضمانت های اجرایی متعددی است که از سوی شارع مقدس برای آن در نظر گرفته شده است چنانکه درباره متخلفین از این حکم ، مجازات هایی در منابع اصیل اسلامی وجود دارد. مطابق ماده 638 قانون مجازات اسلامی، مصوب 2/3/1375 «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصدهزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.»

دوم . پوشش و رعایت حجاب اسلامی یکی از زیر شاخه های اساسی امنیت اجتماعی است و اجرای آن در جامعه و با توجه به شرایط موجود امری ضروری است و مورد انتظار و خواست اکثریت جامعه مسلمان کشورمان می باشد ؛ بر اساس نتایج نظرسنجی مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا), 69 درصد پاسخگویان در پاسخ به سئوالی مبنی بر رواج بدحجابی درجامعه , میزان آن را زیاد و بسیار زیاد عنوان کرده اند و 21 درصد میزان

بدحجابی را متوسط و 9 درصد کم و خیلی کم دانسته اند. بر اساس این گزارش , نتایج نظرسنجی ایسپا نشان می دهد , 66 درصد شهروندان تهرانی نه تنها پوشش رایج در جامعه را نامناسب می دانند بلکه خواهان جلوگیری از رواج این نوع پوشش در جامعه هستند .

سوم . طرح ایجاد امنیت اخلاقی و اجتماعی براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و هماهنگی و اتفاق نظر قوای سه گانه کشور در حال اجراست طرحی فرهنگی است. و البته در کنار آن به برخورد با کسانی که در قانون شکنی تعمد دارند توصیه شده است و بر این اساس نیروی انتظامی که ضابط دستگاه قضایی است، موظف است با کسانی که حجاب اسلامی را رعایت نکنند، مثل تمام جرایم، وظیفه انتظامی خود را انجام دهد. تلاش برای ایجاد احساس به داشتن جامعه ای امن و عاری از تهدیدات اخلاقی حفظ دستاورد های انقلاب اسلامی و حرمت خون شهدا افزایش امنیت اخلاقی جامعه و ایجاد امنیت خاطر در مردم و مسئولین و جلب اعتماد آنان ، تطهیر سیمای جامعه از یک پدیده نابهنجار جلوگیری از خدشه دار شدن اقتدار نظام مقدس اسلامی و مقابله با مسئله تهاجم فرهنگی ، از بین بردن زمینه ها و بسترهای تهاجم و استحاله های فرهنگی کنترل و کاهش فعالیت های مجرمانه باندها و شبکه های فساد ، افزایش رضایت و خرسندی شهروندان از اجرای درخواست آن ها از مهمترین اهداف پی گیری شده توسط نیروی انتظامی در اجرای این طرح است .

چهارم . علی رغم گذشت مدت کوتاهی از اجرای این طرح گسترده که البته محدوده های آن بسیار

فراتر از بدحجابی است ، داده های یک بررسی جامع نشان داده است که در مدت اجرای طرح امنیت اخلاقی و اجتماعی احساس امنیت روانی و اجتماعی مردم در حال افزایش است و 87 درصد شهروندان نیز از شروع طرح ابراز رضایت کرده اند و خواستار ادامه آن شده اند، که این موضوع تصمیم پلیس برای مبارزه به عوامل مخل امنیت اخلاقی و منزلت اجتماعی را تقویت کرده است. بر طبق بررسی های صورت گرفته اجرای این طرح باعث ارتقاء امنیت در جامعه شده ، به طوری که با کمتر شدن افرادی که با ماشین های شخصی خود اقدام به ایجاد مزاحمت به نوامیس مردم می کردند ، اجرای این طرح در کاهش ترافیک نیز موثر بوده است و چون احساس رضایت مندی مردم از اجرای این طرح در حد بسیار بالایی است بنابراین تا قطع ریشه فساد ادامه خواهد داشت . البته در اجرای این طرح ممکن است اشکالاتی وجود داشته باشد که نیروی انتظامی در صدد اصلاح آن می باشد .

پنجم . علی رغم دستاوردهای فوق لازم است به این نکته مهم توجه شود که مساله مبارزه با بد حجابی امری فرهنگی است برخورد فیزیکی صرف برای ریشه کن کردن بی حجابی کافی نیست بلکه این مسئله باید از منظر فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی مورد توجه قرار گیرد تا باور حجاب به صورت همگانی در جامعه شکل گیرد. اشاعه فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه یکی از وظایف اصلی نهادهای فرهنگی چون؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، صدا و سیما ، آموزش و پرورش می باشد که متاسفانه این قبیل نهادها در این زمینه کوتاهی کرده اند و

امروز ما شاهد این مسئله هستیم که تمام بار بردوش نیروی انتظامی افتاده است.و حال آنکه برخورد پلیسی و همراه با خشونت، همیشه راه حل مناسب و جامعی برای اصلاح ناهنجاری ها و ارتقاء امنیت اجتماعی نیست.

ششم . از منظر تیپ شناسی (Typology) اجتماعی، می توان افراد جامعه را در ارتباط با تعهد و وفاداری به اجرای ارزش های دینی دو گروه تقسیم می شود:

1. اقلیت موافق یا مخالف (بسیار فعّال و تأثیرگذار)؛

2. اکثریت منفعل و تأثیرپذیر.

جهت گیری مثبت یا منفی اکثریت جامعه درباره ی اجرای ارزش ها و شعائر دینی، تابعی از تفوّق هر کدام از این دو گروه اقلیت بر دیگری است. اگر در مقطعی گروه مخالف ارزش های دینی به حکومت برسد و با مکانیسم های مختلف، شروع به ترویج هنجارها و ارزش هایی مخالف ارزشها و هنجارهای دینی کنند؛ اکثریت جامعه به مرور زمان در سطوح متفاوتی، دست از ارزش های دینی برداشته، ناهنجارهای جدید را به جای هنجارهای پیشین می پذیرد. درست عین همان وضعیتی که در بسیاری از کشورهای اسلامی (مانند ترکیه و یا ایران زمان پهلوی) رخ داد و بسیاری از افراد سست ایمان، بر اثر ضعف دینی یا تحت تأثیر تبلیغات غربزدگان، به سمت بی حجابی کشیده شدند و زشت ترین صورت آن را در سطح جامعه ی اسلامی، به نمایش گذاشتند؛ تا آن جا که، بسیاری از ارزش های اسلامی (مانند حجاب) در سطح جامعه، به صورت نوعی امل گری و ضدارزشی در زندگی نوین، تلقی می شد. اگر در آن زمان عده ای افراد متدیّن، به ارزش های اسلامی (مانند حجاب و...) پایبند بودند، تنها به علت کوشش سخت و فعالانه دستگاه های مذهبی بود _ که به رغم تمام محدودیت ها و خفقان

ناشی از دین ستیزی نظام پهلوی _ بازهم چراغ هدایت دین را روشن نگه داشتند و در این راه، درد و رنج شکنجه، زندان و شهادت را به جان خریدند. اگر در مقطعی گروه اقلیت فعّال و تأثیرگذار موافق ارزش های دینی، بتوانند اداره ی امور جامعه را در دست گیرند و زمینه های تحقق و احیای معارف و ارزش های الهی را در جامعه مهیّا سازند، اکثریت جامعه نیز از این روند تأثیر پذیرفته، پذیرای ارزش های دینی می شوند؛ مانند همان اتفاقی که در بعد از انقلاب اسلامی در سطح جامعه ی ایران افتاد و چهره ی جامعه ی را متحول کرد.

بنابراین همانگونه که مشاهده می نمایید؛ گسترش ارزش های الهی در جامعه ای با دو عامل مهم در ارتباط است یکی تشکیل حکومت دینی توسط نیروهای ارزشی و متدین و دیگری عزم و اراده این نیروها در تعمیق و بسط ارزش های الهی و اگر در زمانی، یکی از این دو عامل نباشد، ارزش های الهی در جامعه کم رنگ می شود و به سوی جایگزینی و تغییر در ارزش ها پیش می رود.

اکنون با توجه به مقدمه فوق، درباره سؤال باید گفت که یکی از مهمترین وظایف و اهداف حکومت اسلامی اجرا و گسترش احکام و ارزش های الهی در جامعه است و اصولا نمی شود حکومتی را اسلامی و دینی نامید بدون آن که آن حکومت هیچگونه دغدغه ای نسبت به اجرای احکام و ارزش های دینی نداشته باشد. از این رو حکومت اسلامی باید قوانین و مقررات الهی را به صورت کاملا رسمی و با استفاده از مکانیزم های قانونی خود به اجرا گذارد و بر اجرای دقیق

آنها نظارت کند و همانگونه که در سایر پاسخ های این نامه مشخص شد حجاب یکی از قوانین الهی است و قانون حجاب در جمهوری اسلامی، چیز جدیدی در اسلام نیست و اگر مجازاتی در قانون تعیین شده همان مجازاتی است که در متون و منابع اسلامی برای متخلفین مشخص شده است. اما این که آیا این قانون کاملاً موفق بوده یا نه؟ بر عملکرد سایر دستگاه های اجرایی و فرهنگی جامعه و مسؤولین آنها باز می گردد که در این زمینه نسبت به قبل از انقلاب اسلامی و شرایط جهانی که در آن قرار داریم و با شدیدترین تهاجم فرهنگی مواجهیم، در مجموع با موفقیت نسبی قابل توجهی روبرو هستیم هر چند کاستی ها و ناکامی هایی نیز وجود دارد که ناشی از عوامل ذیل است:

الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از: 1. از منظر انسان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید: «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»، (انسان، آیه 3).

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچ گونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از

احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا، تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند. یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرای احکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: «انّ الله لا یغیّر ما بقومٍ حتی یغیّروا ما بأنفسهم...؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند»، (رعد، آیه 11).

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوباره مجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است. گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی،

فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و... گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در دولت گذشته) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاده از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ و ارزش های حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند .

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بدحجابی شد از قبیل استفاده روش های خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث به وجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف احاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی

تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بیهویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _ اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب. مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد: 1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد و با استفاده از مکانیزم های مناسب از گرایش جامعه به سمت بی حجابی جلوگیری نمود. 2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاه های دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت

گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. البته این موضوع به معنای اختیاری گذاشتن حجاب نیز نمی باشد. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاههای فرهنگی و انتظامی نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1_ حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

2. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

3. علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

4. شهید مطهری، مسأله حجاب.

با تشکر از شما دانشجوی گرامی که این مرکز را به عنوان محلی برای طرح مسائل فکری و اندیشه ای خود انتخاب کرده اید. قبل از بررسی مسئله مورد نظر شما باید متذکر شوم، لازمه یک بحث دقیق و منطقی این است که مقدمات مسئله با نتایجی که می خواهیم داشته باشیم تناسب و مطابقت منطقی و علمی داشته باشد. به نظر می آید این امر در گزاره شما مورد غفلت واقع شده است، چراکه این نتایج را می توان به هر عاملی نسبت داد مثلاً می توان گفت که عدم توجه به زیرساخت های اقتصادی کشور باعث این مسائل شده است یا بی توجهی به مسائل اجتماعی مسبب این امور است و یا حتی بالاتر از این ها، بگوییم وجود آزادی در جامعه باعث به وجود آمدن این مسائل گشته است.

در متن سؤال شما دانشجوی گرامی به موضوعاتی از قبیل وجود تورم و رتبه توسعه انسانی اشاره شده است که باید در جای خود به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد و دلایل اقتصادی و اجتماعی آن مطرح شود و شاید بتوان برای آنها دلایلی ذکر کرد که چندان ارتباطی با موضوع اصلی سؤال یعنی بحث آزادی نداشته باشد. که بحث از آن دلائل مجالی جداگانه را می طلبد.

اما قبل از پرداختن به موضوع آزادی باید به این نکته توجه داشت که نباید بین عملکرد افراد و آرمان های برخاسته از انقلاب اسلامی که آزادی نیز یکی از آن ها بوده است، خلط مبحث نمود. بی شک با وقوع انقلاب اسلامی یکی از مسائل مهمی که در جامعه ما اتفاق افتاد آزاد شدن مردم از مسائلی بود که در رژیم گذشته به شدت ترویج می شد. فساد و

فحشاء قانونی در سطح گسترده که نمونه ی آن بیشتر بودن تعداد مشروب فروشی ها از تعداد کتابفروشی ها در کشور بود، نمونه ای از این امر است. وقوع انقلاب اسلامی باعث شد که جوانان و روشنفکران کشور اجازه پیدا کنند تا در مسائل مختلف اظهار نظر نموده و عمده ترین مسائل را که پیش از آن حتی اجازه صحبت درباره آن ها داده نمی شد، مورد کنکاش و بررسی قرار دهند و اساساً توجه جوانان این کشور را از مسائلی چون سکس و لذت جویی به سوی مسائل فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و پیشرفت های علمی کشور و... گردانید، این امور از نشانه های همین آزادی می باشد. بی شک موضوع اخلاق و مبانی اخلاقی یک جامعه نیز زمانی مورد پرسش قرارخواهدگرفت که یک نحوه آزادی بیان در جامعه وجود داشته باشد تا بتوان در پرتو آن به نقد و انتقاد اجتماعی پرداخت. پس به تعبیری می توان پرسشگری را از نمودهای آزادی برشمرد.

در نظام اسلامی و قانون اساسی برآمده از آن، آزادی تا آن جا که مخل به ضوابط و ارزش های دینی و مصالح اجتماعی و حقوق دیگران نباشد مورد حمایت است. ازاین رو آزادی های اساسی در گسترده ترین شکل آن در نظام جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده است: در اصل 24 قانون اساسی آمده است: «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آن که مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد...». در اصل 26 آمده است: «احزاب، جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند». هیچ کس را نمی توان از شرکت در

آن ها منع کرد یا به شرکت در یکی از آن ها مجبور ساخت.

در تمامی نظام های مدعی آزادی و دموکراسی، برای آزادی حد و مرزی وجود دارد؛ مثلاً توهین به مقدسات و یا نشر اکاذیب و توطئه برای براندازی، ممنوع و خلاف قانون است. ترویج فساد نیز از جمله موارد ممنوع در قوانین است؛ ولی هر نظامی با توجه به مبانی فکری و اجتماعی خود، تعریفی از فساد دارد. در بینش اسلام، «فساد» تعریف شده است و مبانی آن نیز از وحی سرچشمه می گیرد. بر این اساس هیچ کس مجاز به ترویج فساد نیست. از همین رو اسلام، راه های گسترش فساد را بسته و اجازه ترویج آنان را به کسی نمی دهد. البته موضوع بیان و طرح مناسب عقاید و افکار، موضوع دیگری است که در این مورد اسلام منعی برای آن قرار نداده است. در زمان پیامبر اسلام(ص) نیز طرح افکار منعی نداشته است؛ بلکه خود قرآن مجید نیز سخنان مخالفان را نقل و به بررسی و ابطال آن ها پرداخته است. در زمان ائمه(ع) نیز، افراد بسیاری شبهات خود را نزد آنان مطرح می کردند و پاسخ های لازم را دریافت می نمودند. بنابراین، طرح افکار در جای خود اشکالی ندارد؛ ولی نباید اجازه داد که از طرح اندیشه ها سوءاستفاده شود و اذهان مردم، دست خوش آسیب های مختلف گردد. آزادی بیان در جمهوری اسلامی ایران در حد متناسبی وجود دارد به گونه ای که در تاریخ این کشور بی سابقه است و حتی در بسیاری از مناطق جهان نیز هم اکنون تا این اندازه وجود ندارد.

یکی از آرمان های بلند نظام مقدس جمهوری اسلامی آن است که فضایی سالم برای عرضه اندیشه های مختلف به

وجود آید. البته به شرط آن که در این فضا عقیده ها و افکار به میدان آیند نه عقده ها و انگیزه های سوء. لیکن متأسفانه برخی مواقع از این فضای آزادی که در پناه جمهوری اسلامی به دست آورده اند بر علیه آن استفاده شده شعار خفقان و استبداد توسط بنگاه های خبرپراکنی به جامعه ایران نسبت داده می شود. این امر را می توان یکی از شیوه های تبلیغاتی که متأسفانه از غرب به داخل ایران سرایت کرده است، دانست. این که اخبار مشتمل بر اکاذیب و تحریفات چنان گسترده و با تب و تاب نقل شود که اگر همه آن هم جا نمی افتد، لااقل بخشی از آن ها مورد قبول واقع شود و یا افراد را در تردید افکند. این وضعیت در حال حاضر در کشور ما در جریان است و رویارویی با این موج کار ساده ای نیست. به نظر می رسد در این شرایط تکیه اساسی را باید بر کاوش و تحقیق در ریشه ها و مسائل پشت پرده این جنجال ها معطوف داشت.

به هیچ وجه ادعا نمی کنیم که جامعه و نظام سیاسی ایران، از همه نظر از جمله وجود انواع آزادی ها، جامعه ای ایده آل و کاملا مطلوب است، اما نگاهی منصفانه به وضعیت موجود و مقایسه با دوران قبل از انقلاب و نیز وضعیت سایر کشورهای جهان حتی کشورهای مدعی لیبرالیسم و آزادی، به خوبی بیانگر این واقعیت است که بسیاری از وجوه آزادی در حد نسبتاً مطلوبی در کشور ما وجود دارد. هر چند تحقق کامل آن ها منوط به فرهنگ سازی عمیق و ریشه ای در کل جامعه و سیستم سیاسی است که در آن بایستی نسبت به استفاده صحیح از آزادی ها و

نحوه به کارگیری آن از یک سو و بالا رفتن سطح تحمل و انتقادپذیری از سوی دیگر در تمامی بخش های جامعه و نظام توجه جدی صورت گیرد، که به برکت وجود انقلاب اسلامی گام های مؤثری در این زمینه برداشته شده و به پیش می رود.

در کشورهای غربی و مدعی لیبرالیسم علی رقم شعارهای گوش پرکن آزادی، نمی توان آزادی را در حد اعلای آن یافت، بلکه به کمترین حد آن و آن هم آزادی فردی، نه آزادی بیان، قناعت شده است. در بسیاری از این کشورها امکانی برای اعتراضات منطقی و بیان آزادانه عقاید و نظرات کمتر وجود دارد. کافی است حوادث مربوط به اشغال عراق و بازتاب آن را در جامعه آمریکا بررسی نمایید، آیا مطبوعات که نماد آزادی در یک جامعه هستند، توانایی انتشار واقعیات را در این زمینه دارند؟ آیا به این همه تظاهرات مخالف جنگ و اشغال عراق، اعتنایی شد؟ و یا در حوادث دیگر چه قدر از سیاست مداران یا اندیشمندان و متفکران به دلیل تلاش برای کشف حقایق، جان خود را از دست دادند و یا در محدودیت های زیادی قرار گرفتند؟ آیا جرم روژه گارودی دانشمند فرانسوی، غیر از پرده برداشتن از واقعیات تاریخی بود؟ و... . بی جهت نیست که براساس آمار، مردم کشورهای غربی از بی خبرترین کشورهای جهان نسبت به واقعیات جهان و عملکردهای نظام سیاسی خود می باشند. آیا تا به حال در مورد قضیه فرقه دیویدیه در آمریکا سخنی شنیده اید، که چگونه به خاطر مخالفت سیاسی، زن و مرد و بچه و همه زنده زنده در آتش سوزانده شدند.

بالاخره باید این واقعیت را نیز در نظر داشت

که جامعه ما تا قبل از پیروزی انقلاب جامعه ای کاملا بسته بوده که به هیچ وجه سابقه کار مردم سالاری و آزادی و... را نداشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گام های بسیار مهمی برداشته شده است و البته طبیعی است که نهادینه شدن و قانون مند شدن چنین موضوعاتی نیازمند تمرین مستمر و البته گذشت زمان می باشد تا به صورت یک فرهنگ در آمده و مخالفین داخلی و خارجی نتوانند از وجود چنین حقوقی، سوءاستفاده کرده و هرگونه اعتراض صنفی یا موردی را به کل نظام و سیستم مرتبط نمایند.

نکته ای که در ادامه بررسی مسئله شما لازم به تبیین است این که؛ بین تعریف آزادی در اسلام و آزادی در کشورهای غربی تفاوت های بسیاری وجود دارد که می توان با مطالعه کتب مربوطه به آن پی برد. بر اساس تحقیق و مطالعه در منابع اسلامی و توجه به تمامی زوایای فلسفه سیاسی اسلام و احکام شرع، آزادی در اسلام را می توان این گونه تبیین نمود، اما قبل از آن لازم است مقدمه ای کوتاه در این زمینه مطرح شود. در تبیین و تفسیر هر موضوعی، ابتدا باید نوع رویکرد به آن را مشخص ساخت؛ چرا که هر رهیافتی، مبانی, پیش فرض ها و روش های خاص خود را می طلبد. بنابراین، اگر آزادی از منظر اسلام بررسی و تشریح می شود، باید با پیش فرض های خودِ مبانی اسلامی پی گیری شود. با عنایت به این نکته، به توضیح دیدگاه اسلام نسبت به مقوله «آزادی»، می پردازیم؛

«آزادی» به معنای باز بودن راه انجام و ترک یک عمل است؛ خواه در حوزه تفکر باشد یا در حوزه های دیگر. انسان بر حسب آفرینش ویژه اش, موجودی صاحب عقل و اراده

است؛ به صورتی که در هر کاری می تواند جانب انجام یک عمل یا ترک آن را برگزیند. این نوع آزادی انسان را «آزادی تکوینی» می نامند.

تعریف آزادی، ارتباط تنگاتنگی با تعریف انسان دارد. از این رو هر تعریفی از انسان، در برداشت از آزادی و تعیین محدوده های آن دخیل خواهد بود به این معنی که بدون ارائه تعریفی از انسان، تعریف آزادی ممکن نخواهد بود. انسان در نگرش اسلامی، کارگزار یا خلیفه خداوند بر روی زمین و در مقام عبودیت، مطیع خواست و اراده او است. انسان در مقام کارگزاری بر روی زمین باید فعال باشد.بقره/30. از سوی دیگر اسلام می خواهد انسان اراده اش را تابع مشیت خداوند قرار دهد؛ زیرا تنها در این صورت است که آدمی به زندگی توأم با سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت، دست خواهد یافت احزاب/29؛ اسراء/19. انسان قدرت دارد که بر همه مخلوقات دیگر سلطه یابد؛ اما مسئولیت نیز دارد که از همه این مخلوقات، مراقبت نماید. انسان، نقطه صفری است که قابلیت تا بی نهایت صعود یا سقوط را دارد انسان/3 .راز تعبیرات دوگانه و متضاد برخی آیات قرآن کریم از انسان، در همین خصوصیت نهفته است.

حاصل آن که در یک برآیند کلی، اسلام آدمی را محدود در همین که هست و تاکنون خود را نشان داده، نمی بیند؛ بلکه برای او آرمانی فراتر از بینش طبیعی و مادی در نظر دارد. اسلام می خواهد انسان آرمانی (ایده آل) بسازد، نه انسان صرفاً معمولی (نرمال) که تنها با جامعه بسازد و با دیگران هماهنگ باشد؛ برخلاف نگرش لیبرالیزم درباره انسان که طبیعت گرا است و آدمی را همین می بیند که هست و تاکنون

خود را نشان داده است!

آزادی و مفهوم «انسان» با توجه به همین دوگانگی وجودی انسان در نگرش اسلام است که خداوند هم «آزادی تکوینی» به بشر اعطا فرموده و هم بر «آزادی تشریعی» اوصحّه گذاشته است تا در پرتو آن، آدمی بر ترمیم کاستی ها و ایجاد مصونیت از آسیب های ناشی از کژی های طبیعت و نفسانیات خود توانا گردد و با شناخت و پرداخت آزادانه به فطرت خویش، مرتبه خلافت الهی و کارگزاری خداوند را به دست آورد. به عبارت دیگر، اسلام انسان را واجد قابلیت ها و صلاحیت هایی می داند که سبب شایستگی و بایستگی بهره مندی او از موهبت «آزادی» است. از همین رو، قرآن هدف نهایی بعثت پیامبر گرامی(ص) را تحقق آزادی تکوینی و تشریعی تلقّی کرده است: «وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ اْلأَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیْهِمْ»؛ «و از آنان قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است، برمی دارد». اعراف/157. گویا با نبود آزادی، دعوت به دین و دین داری، لغو و عبث است.

با توجه به مطالب پیش گفته، روشن می شود که تعریف آزادی در نگرش اسلام چیست؟ آزادی در اسلام همان آزادی ای است که حضرت علی(ع) در وصیت خود به فرزندش امام حسن(ع) سفارش کرد: «نفست را از هر پستی آزاد گردان؛ هر چند دنائت, تو را به خواهش هایت برساند؛ چرا که هرگز در برابر نفس ت که می بخشی، چیز ارزنده ای به دست نخواهی آورد. بنده دگری مباش! زیرا خدایت آزاد آفریده است». نهج البلاغه/نامه31. براساس روح توحیدی _ که در نگرش اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است _ انسان تنها باید بنده خداوند باشد، نه غیر خدا و چنان که گفته شد، اراده

خود را تابع مشیت و اراده خداوند قرار دهد و آزادی خود را محدود و مقید به خواست خداوند گرداند؛ در این صورت، به زندگی با سعادت در دنیا و آخرت بار خواهد یافت. از سوی دیگر همین انسان، در نگرش اسلامی حق ندارد بهره وری از آزادی خود را محدود به خواسته ها و اراده های انسان های دیگر کند و خود را بنده دیگران سازد و عملاً خویش را از حق آزادی محروم سازد. خلاصه آنکه: بندگی خداوند موجب آزادی و بندگی غیر خداوند، فقدان آزادی است.

از آن جا که انسان موجودی اجتماعی است، اراده او در عرصه اجتماع، با اراده دیگران شریک می شود. از این رو باید در برابر قانونی که حدودی برای اراده ها و آزادی های مردم معین نموده و آن ها را تعدیل کرده است، خضوع کند. پس همان طبیعتی که به انسان، آزادی اراده و عمل داده است، در عرصه اجتماع، اراده و عمل را محدود و مقّید می سازد. در نگرش اسلامی _ از آن جهت که قانون را براساس توحید و سپس بر پایه اخلاق فاضله گذاشته و متعرّض همه اعمال فردی و اجتماعی، تحت عنوان ضوابط شرع شده است _ آزادی در این چهارچوب مرزبندی می شود. با توجه به این مطلب مهم، آزادی از دیدگاه اسلام به این معنا می شود که انسان آزاد و مختار است که از تمامی حقوقی که قوانین شرع برای او مشخص کرده اند، بهره مند شود. برای مثال یکی از قوانین شرع آن است که انسان می تواند تا هر جا که بخواهد، در عرصه علم اندوزی پیش برود و در این ساحت، آزاد است و حتی نظام اسلامی موظف است امکاناتی برای

او فراهم کند تا از این حق بهره مند شود. ولی در نگاهی دیگر همین قانون شرع محدودیت هایی را برای زندگی سالم اجتماعی مطرح کرده که از نمونه های آن نوع پوششی است که در نگرش اسلامی مطرح شده و برای تضمین سلامت جامعه محدودیت هایی را برای آمد و شد در جامعه در نظر گرفته است.

آزادی بیان و نوشتار، آزادی اجتماعی، آزادی بینش و آزادی اندیشه (در ساحت های اقتصادی, فرهنگی و سیاسی) همه در چهارچوب مقوله پیش گفته معنا می یابد و تحلیل می شود. فرجام سخن این که، بر اساس قوانین شرع و برای فراهم کردن زمینه رشد و تعالی انسان ها محدودیتی برای آزادی وجود دارد که در همان چهارچوبی است که لازمه زندگی اجتماعی بشر است؛ با این تفاوت که چگونگی این حدود، برخاسته از دستورهای خداوند است و نه صرفا به اقتضای ضرورت اجتماعی یا خواست مردم.

منابع:

1. سید محمد علی ایازی، آزادی در قرآن کریم؛

2. ابراهیمی ورکیانی، آزادی در اسلام؛

3. دکتر سید حسین نصر، جوان مسلمان و دنیای متجدد، صص63 _؛66

4. علامه طباطبایی، المیزان، ج10، صص371_372 و ج4، ص116؛

5. مصباح یزدی، حقوق و سیاست در قرآن.

کافی در این باره است البته بسیاری از آنها که حجاب درستی ندارند می دانند حجاب لازم و واجب است. اما مشکل در درک و فهم این الزام است. اینکه کسی شنیده باشد باید حجاب را رعایت کند کافی نیست، بلکه باید بداند که ثمرات حجاب داشتن و یا بی حجابی چیست؟ یا اینکه با راهنمایی های یک مربی تاثیر گذار یا پدر و مادری که اهل مراعات ظواهر شرعی هستند، به خوبی وجوب حجاب در ذهن و دلش جای گرفته باشد.

اگر از این مرحله بگذریم، یعنی کسی به خوبی وجوب حجاب و اهمیت آن را درک کرده ممکن است بی حجابی او علت دیگری داشته باشد و آن تمایل به جلوه گری و دلربایی است که معمولا در خانمها به ویژه پس از سن بلوغ شدت پیدا می کند. در این حال باید فضای مناسب برای رعایت حجاب و ازدواج به موقع و زمینه های دیگر را به طوری سامان داد که زن مسلمان بتواند حجابش را رعایت کند. اما به هر حال تقوا و کوشش معنوی و مبارزه با هوسهای نفسانی از همه این زمینه ها مهمتر است. چه بسا کسانی هستند که در شرایط بسیار بد، خود را به خوبی حفظ می کنند. و چه بسیارند هوس بازانی که در شرایط خوب هم خود را به فریب شیطان سپرده و به گناه می آلایند و عذاب دردناک آخرت را برای خود فراهم می آورند.

اما اگر بخواهیم در خصوص دانشگاه آزاد آسیب شناسی در این باره داشته باشیم در صورتی که این نظر درست باشد یعنی بی حجابی در آنجا واقعا

از سایر دانشگاهها بیشتر باشد دو علت می توان برای آن حدس زد که هر دو به مسائل اقتصادی برمی گردد. نخست اینکه بعضی از کسانی که به دانشگاه آزاد می آیند، دارایی خوبی دارند و معمولا انسان در اثر ثروت به سرکشی و طغیان در برابر خدا می پردازد. کَلاّ إِنَّ اْلإِنْسانَ لَیَطْغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی حقا که انسان سرکشی می کند همین که خود را بی نیاز پندارد V}(علق، 6و7){V مگر انسانهایی که در کنار داشتن تمکن مالی و ثروت های مشروع , توانسته باشند , ایمان و ارزشهای الهی را در اعتقاد و عمل خویش نهادینه نمایند.

از سوی دیگر عده ای که به دانشگاه آزاد می آیند و ممکن است وضعیت مناسب اقتصادی نداشته باشند، در فشار مالی زیادی قرار می گیرند که این فقر و فشار هم انسان را از مسیر تعادل و صراط مستقیم خارج کرده و ممکن است برای این فشارها روی آوری به فساد و بی حجابی پدید آید. یعنی دختری که با مشکلات شدید اقتصادی در محیط خانواده مواجه است ممکن است برای جبران این کمبود به بی حجابی و خودنمایی بپردازد تا به این طریق خود را تخلیه کرده و آن فشار را جبران نماید.

گذشته از همه این زمینه ها و عوامل باز هم تأکید می نماییم که تربیت و تقوای شخصی مهمترین عامل در با حجابی یا بی حجابی است. و در کنار این عامل سایر عوامل نظیرراهکارهای فرهنگی و ارتقای سطح فکری و بینش دینی اساتید و دانشجویان نسبت به فلسفه و کارکردهای بسیار سازنده ارزشهای الهی و همچنین راهکارهای گزینشی و نظارتی و برخورد با

عواملی که هتاکانه و با تعمد به دنبال تخریب ارزشهای اسلامی و انحراف فضای علمی و آموزشی دانشگاهها می باشند و..., از اهمیت به سزائی برخور دار می باشد.

برای مطالعه بیشتر:

حجاب در اندیشه و عمل، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

آن خواهد بود. حجاب و رعایت حریم و حرمت ها چه برای زنان و چه مردان یکی از مؤلفه های دین اسلام است که التزام به آن به معنی قبول و التزام به مسائل و احکام آن نیز هست.

تا آن جا که مطالعات نگارنده، نشان می دهد در دین اسلام که به عنوان دین مدارا مطرح است، هیچ گاه فرد در انجام اعمال دینی مورد اجبار قرار نمی گیرد. زیرا بر این اساس که اعمال به واسطه نیات مورد پذیرش واقع می شوند، انجام اوامر و تکالیف الهی لازم است با نیتی خالص و برای خدا صورت گیرد در این مفهوم، هیچ جایی برای اجبار باقی نمی ماند. نمی توان فرض کرد که عملی برای رضای خدا و خالصانه باشد همراه با این که فرد در انجام آن اجبار بیرونی داشته باشد.

نکته دیگری که در این باره لازم به ذکر است؛ احکام اسلامی دو گونه اند: احکام اجتماعی و احکام فردی و شخصی. در بخش احکام فردی هیچ کس را نمی توان به انجام آن مجبور کرد. اما در بخش احکام اجتماعی همانند احکام اجتماعی دیگر مکاتب و اندیشه ها لازم است ضمانت اجرایی وجود داشته باشد. یعنی انجام عمل برای رسیدن به اهداف اجتماعی یک اندیشه لازم و ضروری است و از تک تک شهروندان یک نظام سیاسی خواسته می شود نسبت به انجام آن ها احساس تکلیف کنند ودر برابر سرپیچی از آن ها مجازات هایی نیز در نظر گرفته می شود.

حکم حجاب در اسلام دارای دو بعد فردی و اجتماعی است. در بعد فردی هیچ گاه افراد را مجبور به انجام عمل نمی شوند، یک زن در محیط شخصی و خصوصی خود توسط جامعه یا نظام سیاسی، مجبور به رعایت پوشش نیست و تنها

احساس تکلیف دینی خود وی باعث این رعایت است. اما در هنگام حضور در فعالیت های اجتماعی، به منظور تضمین سلامت جامعه و توجه به نقش والای زنان در اسلام، حریمی برای در امان بودن شخصیت جنسی زنان و سلامت معنوی جامعه، در نظر گرفته می شود یعنی حضور زنان در جامعه لازم است همراه با پوشش اسلامی باشد و این امر تنها اختصاص به زنان نیز ندارد. این امر علاوه بر این که یک حکم اسلامی در نظر گرفته می شود یک قانون نیز هست که لازم است برای رعایت نظم در جامعه، توسط شهروندان جامعه رعایت شود. یعنی همان گونه که نظام سیاسی نسبت به اجرای سایر قوانین ضمانت اجرایی در نظر می گیرد در این باره نیز به همین منوال عمل می کند.

پس از این مقدمه نسبتاً طولانی لازم است به مسئله مدنظر شما بپردازیم. آن چه شما از نگاه مرحوم طالقانی ذکر کردید، نظری است که ایشان در اوائل انقلاب و در دورانی که جامعه شاهد جدال دو نگرش افراطی و تفریطی در مسائل سیاسی _ اجتماعی و حتی دینی بود، ارائه شد. نظر مرحوم آیت الله طالقانی به نظر می آید پاسخی به هر دو این نگرش ها باشد. ایشان از سویی نگرش های افراطی را در مسئله حجاب مورد انتقاد قرار می دهند و از سوی دیگر رویکردهای تفریطی را. مضمون سخن ایشان این است که در مسئله حجاب نه بایستی به ورطه افراط افتاد، عملی که معدود افرادی در اوائل انقلاب به دنبال آن بودند، و نه از سوی دیگر در جنبه ای تفریطی قرار گرفت که مخالف اصل حجاب و طرفدار اجبار به بی حجابی در ایران بودند. این که ایشان می گویند ما نمی گوییم

زنان به ادارات نروند کاملاً در همین زمینه قابل فهم است که ایشان هم زمان، مبارزه ای فکری را با جریان های افراطی و غربی در اول انقلاب دنبال می کنند. این نکته را نیز لازم است مدنظر قرارداد که، ایشان این سخن را زمانی می گویند که هنوز قوانین کشور تدوین و تصویب نشده است.

نکته ای که در انتهای این گفتگو می توان به آن اشاره کرد، این که نظرات شخصیت های مهم و تأثیرگذار، نبایستی ما را از پویایی اندیشه بازدارد. سخن افراد غیر معصوم هیچ گاه به معنای سخن آخر نیست که نتوان خلاف آن را در نظر آورد. پویایی یک نگرش زمانی صورت می گیرد که ما سخن بزرگان خود را فهمیده ولی در آن متوقف نشویم. البته نه به این معنی که بدون هیج مبنای علمی به نقد و انتقاد از دیگران بپردازیم، بلکه با داشتن صلاحیت های علمی مناسب به نقد و ارزیابی اندیشه ها بپردازیم.

به این نکته هم باید توجه نمود که بعد از پذیرش اسلام ،التزام به مقررات آن لازم است،واین صرفاً با الزام بیرونی محقق نمی شود بلکه اعتقاد درونی والزام بیرونی در مواردی لازم است.وباید بین افراد نا آگاه وهنجار شکن فرق گذاشت،با هنجار شکنان بر خورد نمود ونا آگاهان را آگاه کرد.

اند, لیکن مرتبه اول آن - که جنبه ارشادی و راهنمایی دارد - به دوش همگان است . درعین حال در این رابطه باید چند نکته را درنظر داشت : 1- جوانان عزیز باید به دقت احکام شرعی مربوط به امربه معروف و نهی از منکر, موارد معروف و منکر یا شرایط وجوب مراتب آن و کیفیت اجرای نیکوی آن را دقیقا فراگیرند. 2- آمر به معروف و ناهی از منکر, خود را به زیور اخلاق والتزام عملی بیاراید و حتی الامکان از شیوه های رفتاری آموزنده و خلاق استفاده کند. 3- بهتراست امربه معروف و نهی از منکر, به طور متشکل و گروهی همراه با آموزش های لازم انجام گیرد. 4- عدم تأثیر آنی و فوری , نباید ما را از انجام وظایف خود بازدارد. 5- حتی الامکان باید کوشید تا فرهنگ و پذیرش عمومی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد. انسان ها در برخورد با حق , چند گونه اند: گونه اول- انسان های حق گرا. چنین افرادی در صورتی که اشتباه خود را دریابند, نه تنها ناراحت نمی شوند, بلکه بسیار خرسند و شادمان می شوند. گونه دوم- انسان های بی تفاوت در مقابل حقیقت . چنین افرادی از اینکه کسی روی اشتباهاتشان انگشت بگذارد, استقبال نمی کنند. گونه سوم - انسان های حق ستیز. این گونه افراد مسلما" در برابر حرف حق , واکنش منفی نشان می دهند. البته این گروه اندکند و غالب افراد جزو گروه اول و دوم هستند. در اینجا یک نکته اساسی وجود دارد و آن نحوه امر به معروف و

نهی از منکر است . مسلما" اگر آمر به معروف، با درک درستی از طرف مقابل و ویژگی های روحی , اخلاقی و تربیتی او, شیوه ای کارساز و جذاب در امر به معروف برگزیند, عکس العمل مثبت طرف مقابل , بسیار بالا خواهد بود. در امر و نهی شرایط ویژه ای حاکم است که باید رعایت گردد و چقدر به جا است که در این زمینه به تحریرالوسیله یا ترجمه آن از حضرت امام (ره ) مراجعه فرمایید ولی در عین حال به برخی از شرایط اشاره می کنیم : 1- نسبت به حرمت موضوعی که در نظر دارید یقین داشته باشید. 2- تذکر و یادآوری شما باید به تدریج و با مقدمات باشد. 3- حتی الامکان از صراحت اجتناب نموده و با کنایه واشاره گوشزد کنید. 4- گاهی مطلب را به صورت سؤال درآورده و در لباس شاگردی به تنبه ایشان بپردازید. 5- خودتان در پیرامون موضوع مایه مطالعاتی داشته باشید که به مناسبت بتوانید از بازده شوم آن گناه سخن بگویید. 6- از تندی و خشونت به شدت پرهیز کنید و با حفظ احترام در این رهگذر ملایمت را شعار خود سازید. 7- اگر زمینه ی مساعدی می بینید پیشنهاد کنید موضوع را به صورت سؤال درآورده و در همین نامه ها از فتوای مرجع و عواقب سوء چنین حرامی بپرسید و پاسخ را به ایشان ارائه دهید. 8- اگر اهل مطالعه هستند کتابی مربوط به حرمت آن موضوع و آثار شوم گناه را در دسترس ایشان قرار دهید. 9- مطمئن باشید که یادآوری و تذکر بی تأثیر نخواهد بود. «فذکر فان

الذکری تنفع المؤمنین», (ذاریات , آیه 55). ازاین رو تا آنجا که احتمال تأثیر می دهید از وظیفه خود دست نکشید و مأیوس نباشید. 10- و در نهایت اگر به فرض نتیجه نگرفتید, شما وظیفه خویش را به انجام رسانده اید که «و ما علی الرسول الا البلاغ المبین ; پیامبر وظیفه ای جز ابلاغ آشکار ندارد»، (نور, آیه 54). شرایط شرعی امر به معروف و نهی از منکر به طور خلاصه این است: الف. کسی که امر یا نهی می کند خودش عالم به معروف و منکر باشد یعنی بداند چیزی که طرف مقابل ترک کرده شرعا واجب است انجام دهد مانند نماز و همین طور چیزی که فرضا انجام می دهد شرعا حرام است مانند قمار. ب. شخص گناهکار اصرار بر گناه خود داشته باشد یا احتمال بدهد که قصد دارد کار خود را تکرار کند. ج. احتمال تأثیر بدهد. د. ضرر مهم جانی یا مالی برای امر کننده یا نهی کننده در کار نباشد. مطالعه کنید: حکایت های امر به معروف و نهی از منکر «مؤسسه فرهنگی قدر ولایت». در مورد مشکل بدحجابی باید گفت که این معضل در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حسابشده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود: الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر

آن است. مهم ترین آنها عبارت است از: 1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:A}«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»{A، V}(انسان، آیه 3){V. بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا،تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند. در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود

رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد. یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: A}«ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»{A؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، V}(رعد، آیه 11){V. این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم. 2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترشاین معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد. 3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن،

از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است. گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد. 4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید. 5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید. 6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و

انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید. 7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است. ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب. مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد: 1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد. 2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و...

را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله. ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروزهای آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه

با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم، در این راستا ارزیابی می شود. برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1_ حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی 2. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد 3. علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها 4. شهید مطهری، مسأله حجاب

ص 3704(

راهکارها در رابطه با امربه معروف ونهی از منکر

اول: آنکه فرهنگ تذکر لسانی در سطح جامعه تبیین وترویج ونهادینه شود.

دوم: آنکه بنیه دین باوری ، خداشناسی ، معاد شناسی و ..مردم باید هرچه بیشتر،با تشویق و ترغیب افراد به مطالعه، تقویت شود،تا احساس مسئولیت واحساس تکلیف درآنها پیداشود.

سوم:آموزش هرچه بیشتر این فریضه(امر به معروف و نهی از منکر)،وشرط وشروط وراهکارهای آن از دبستانها تا سطح دانشگاهها ونیز تربیت افراد ماهر وزبر دست در این زمینه می توانند از اقدامات مهم باشند.

پیشنها دات در جهت مقابله با بدحجابی وتوسعه حجاب:

1.فرهنگ سازی حجاب:فرهنگ حجاب باید فضای جامع ،مخصوصا در محیط علمی دانشگاهها ،هرچه بیشتر وبهتر به صورت کامل به مردم وخصوصا جوانان شناسانده شود.تا با کارکردهای فردی و اجتماعی و فلسفه وجودی آن و تاثیرات ارزشمندی که در رشد و توسعه مادی و معنوی فرد و جامعه دارد ،آگاهی پیدا کنند .چه بسا افرادی که اصلا فلسفه آن را نمی دانند ،از این رو آن را یک رفتار تحمیلی گمان می کنند. در فرهنگ اسلام، محور اصلاحات، فرهنگ سازی است. لذا با فعالیت های آموزشی، فرهنگی و تبلیغی باید فضای اجتماعی جامعه را به سمتی هدایت کرد که افراد به صورت طبیعی و خودجوش به رعایت عفاف و حجاب رغبت نمایند.

2. تقویت و اصلاح باورهای عمومی ؛ یکی از معضلات فکری و فرهنگی جامعه، عدم شناخت و آگاهی زنان نسبت به هویت واقعی خود می باشند .از این روباید تلاش کنیم که آموزه های دینی،درجامعه پیاده شود،ودستورالعمل های آن در رفتارآحاد افراد عینی ومصداقی شود.به گونه باشد که زنان مسلمان ،به حجاب به عنوان یک

ارزش دینی ومذهبی بنگرد وبه آن باور محکم وقوی داشته باشد. و بداند که شخصیت و عظمت او در گرو روح بلند، اندیشه والا و جان پیراسته از آلودگی است که او را با داشتن حجاب از این ویژگی برخوردار خواهد بود.

حضرت علی (ع) که می فرماید: «المرء بایمانه؛ آدمی در گرو باورهای خویش است.»( الحیاه با ترجمه احمد آرام ج 1 ص 388 )نشان گر آن است که باورهای درست و ایمان های راسخ، عالی ترین نقش را در کیفیت زندگانیِ انسان ایفا می کنند.

3. اصلاح نظام الگوسازی : ، یکی از تأسف های جدی عصر حاضر این است که زن مسلمان آن چنان که شایسته و بایسته است با چهره های بلند تاریخ اسلام آشنا نیست. زندگانی حضرت زهرا (س) و فرزند برومندش، پیام آور عاشورا، حضرت زینب (س) و دیگر چهره های والای تاریخ گذشته و معاصر باید برای زن مؤمن نشان داده شود تا بنگرد چه سان با حفظ هویت و شخصیت و وقار و متانت می تواند در جامعه حضور پیدا کرده و ایفای نقش نماید.باید زنان مسلملن را با الگوهای قرآنی واسلامی آشنا کنیم .تا به اشتباه از هنرمندهای بی حجاب وبدحجاب آنچنانی الگو نگیرد.چه انسان فطرتاً الگو گزین و الگوپذیر است. پیوسته در این اندیشه است ارزش هایی را که باور دارد در چهره ای مجسم بنگرد و خود را همانند آن الگو بسازد.

4.تقویت واصلاح شوه های تربیتی خانواده ها: از آنجا که شیوه تربیتی خانواده ها بر روی افراد خیلی موثر است ،لذا باید فرهنگ وباور حجاب از اوایل به طور بنیادی صورت گیرد.

درمجموع این شیوه ها وشیوه های دیگر به نظر در مقابله با بی حجابی می

توانند مفید باشند.

دینی دارند. چنانچه روحانی فاضل و جوانی مثل خودشان در کنار دستشان باشد، چیز خیلی باارزشی است. من این طور تصوّر می کنم.( بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تربیت مدرّس 12/06/1377)

خلاصه آنکه نهاد رهبری درمقابل بی بند و باریها و وضعیت حجاب هیچ مسئولیت قانونی ندارد ،نهاد فقط می تواند نقش رهبری وتوصیه ای ،از طریق بسیج دانشجویی واز طریق اساتید معارف داشته باشد.وعملاً هیچ کاری نمی تواند دراین مورد انجام دهد.البته نهاد می تواند یک نقش عمده فرهنگی داشته باشد مانند آنکه دراین مورد کارگاه هایی در مورد حجاب داشته باشد،جلسات پرسش وپاسخی بگذارد ، مسابقه از منابع مطالعاتی حجاب داشته باشد،بروشورهایی چاپ کند،نمایشگاه هایی را برپا کند وبه طور غبر مستقیم آنان را به سمت وسوی حجاب سوق دهد .شاید هم این موارد در بعضی دانشگاه هم اکنون اجرا می شود.

نشان دهیم و قلب و روح آنها را متوجه حقیقت کنیم.

از این مطلب می توان نتیجه گرفت که اولا اگر کسی به دست ما هدایت پیدا کرد، این لطف خدا بوده است که می خواسته هدایت بندگانش به دست ما باشد و ما هم بهره ای از این کار ببریم. و ثانیا ما هر کسی را نمی توانیم هدایت کنیم و در او تأثیر گذار باشیم. تنها کسانی که به دلایلی مورد لطف خدا واقع شوند، مشمول هدایت و اصلاح قرار می گیرند، چنانچه در آیه دوم سوره بقره می فرماید این کتاب تنها کسانی را هدایت می کند که با تقوی باشند.

2. رعایت اصل تدریج و اصل استمرار: همانطور که می دانید هدایت شدن و تأثیرپذیری نیازمند تدریج و استمرار است. نه یک مرتبه می توان به درجات بالای هدایت رسید و نه با یک بار ارشاد کردن می تون در افراد تأثیر گذاشت. افراد به فراخور استعداد و هوش خود و نیز محیطی که در آن زندگی می کنند، می توانند از راهنمایی و ارشاد دیگران استفاده کنند. بنابراین همانطور که باید در اصلاح خود قدم به قدم پیش رویم و نیز حرکت به سوی کمال را در تمام طول عمر خود استمرار دهیم، در اصلاح دیگران نیز باید این دو اصل را رعایت کنیم.

3. استفاده از شیوه های کارآمد و مؤثر برای تأثیرگذاشتن روی افراد بسیار مهم است. برای اینکار لازم است هم از شیوه های نفوذ در افراد استفاده کنیم و هم از ویژگی های شخصیتی افراد و نیازهای روانی که در سنین مختلف دارند آگاهی پیدا کنیم.

4. مؤثرترین و کارآمدترین

روش برای تأثیرگذاشتن روی افراد، برقرار کردن رابطه اثربخش با آنهاست. کسی که بتواند رابطه خوبی با افراد پیدا کند به آسانی می تواند روی شخصیت و اخلاق آنها تأثیرگذار باشد.

T}ویژگی های ارتباط خوب{T

محققان و نظریه پردازان علوم رفتاری معتقدند سه ویژگی کلیدی وجود دارد که موجب بهتر شدن ارتباط بین افراد می شود:

1. صداقت: یعنی اینکه فرد بدون هیچ کم و کاستی همان گونه که هست، باشد و در ابراز احساسات، نیازها و عقاید خود تا جایی که ممکن است راستگو باشد. به عبارت دیگر ظاهر و باطنش یکی باشد. اگر افراد بفهمند که ما در راهنمایی و ارشاد آنها کاملا صداقت داریم و جز کمک به آنها نیت و قصد دیگری نداریم، زود تر جذب ما می شوند. لازمه این کار این است که ما باید ابتدا باطن و درون خود را اصلاح کنیم و خود به آنچه می گوییم عمل کنیم و اگر هم اشتباهی مرتکب شدیم به آسانی بپذیریم. در روایت است که امام علی(ع) گاهی از اصحابش می خواست که او راموعظه کنند. وقتی اصحاب از این درخواست امام شگفت زده می شدند، می فرمود: همه ما احتیاج به موعظه و نصحیت داریم. این گونه برخورد کردن امام(ع) نشانه صداقت اوست. یا اینکه رسول خدا می فرمود: من هم روزی 70 بار استغفار می کنم تا گرد و غبار مادیات روی قلبم ننشیند.

2. عشق ورزیدن بدون انحصار طلبی: که به معنای علاقه به خیر و خوشی افراد دیگر داشتن است. این عشق، صرفا یک نوع احساس نیست. چه بسا انسان به خاطر بعضی از کارهای بد افراد هیچ علاقه قلبی

هم به آنها نداشته باشد، ولی اگر بخواهد آنها را راهنمایی کند باید به آنها عشق بورزد. در روایات آمده است: در ابراز علاقه به دیگران مانند خدا باشید زیرا H}«ان الله یحب العبد و یبغض عمله»{H خداوند بندگانش را دوست دارد، ولی اعمال آنها را (اگر بد باشد) دوست ندارد.

بنابراین یکی دیگر از کلیدهای ارتباط مؤثر با افراد ابراز علاقه، احترام، پذیرش و توجه مثبت به آنهاست. اگر ما کسی را واقعا دوست بداریم و در دوستی مان صداقت داشته باشیم به آسانی می توانیم در او نفوذ کنیم زیرا همه افراد به احترام و توجه و خصوصا پذیرش بی قید و شرط نیازمندند و اگر ببینند ما سعی می کنیم آنها را همانطور که هستند بپذیریم و اجازه می دهیم آزادانه افکار، احساسات و رفتارهای خود را بروز دهند خیلی زود مجذوب ما می شوند و وقتی وابستگی آنها به ما شدید شد، به آسانی می توانیم تغییرات لازم را در رفتار آنها ایجاد کنیم.

نکته ای که در اینجا باید توجه داشت این است که عشق ورزیدن و محبت کردن باید همراه با احترام باشد یعنی حریم خصوصی فرد باید دائما حفظ شود و ما به خود اجازه ندهیم در حریم خصوصی افراد به زور وارد شویم، مگر اینکه خودشان ما را از آن آگاه سازد.

3. همدلی: همدلی یعنی درک یک فرد و خواسته های او از دیدگاه خودش و به همان صورتی که او خودش را درک می کند. به عبارت دیگر خود را جای او گذاشتن و با چشم او نگاه کردن. همدلی غیر از همدردی است زیرا در همدردی فرد

احساسات طرف مقابل را پیدا می کند و مانند او احساساتی می شود. آنچه در ایجاد رابطه مؤثر لازم است همدلی است نه همدردی. در همدلی انسان احساسات فرد اعم از شادی و غم و درد و ناراحتی او را حس می کند ولی خود احساساتی نمی شود. اگر افراد بفهمند که ما آنها را کاملا درک می کنیم و ناراحتی ها و مشکلات آنها برایمان مهم است به آسانی به ما گرایش پیدا می کنند و جذب ما می شوند. در ادامه گفتنی است: از اینکه در مورد حجاب خویشان و نزدیکان نگرانید و تلاش می کنید که به وظیفه خود که همان امر به معروف و نهی از منکر عمل کنید، خوشحالیم موضوعی که مطرح کرده اید متأسفانه چالش فکری بسیاری از خانواده های مذهبی است. برای موفق شدن در این خواسته توصیه می کنیم:

1. سعی کنید چنانچه از محارم شما هست، رابطه صمیمی تری با او داشته باشید و با محبت و مهربانی به او نزدیک تر شوید. انسان ها تشنه محبت اند اگر برخورد شما با او تند و آمرانه باشد، فاصله او از شما بیشتر و در عوض به کسانی که او را تأیید می کنند نزدیکتر می شود پس کاری کنید که اعتماد او را به خود جلب کنید به طوری که مجذوب شما شود و رازهایش را با شما در میان بگذارد و چیزی از شما مخفی نکند.

2. از زبان، انتظار معجزه نداشته باشید به ویژه آنکه دنیای روانی او با شما تفاوت های زیادی دارد بنابراین سعی کنید از روش های غیرمستقیم بیشتر استفاه کنید مثلا رمان

های خوبی در این باره تدوین شده که می توانید آنها را در اختیار او قرار دهید و مطمئن باشید که تأثیر آنها بسیار بیشتر از توصیه های صریح شما خواهد بود.

3. نوجوانان به شدت تحت تأثیر گروه همسال خود است اگر شما به او می گویید که با فلان دوستانش ارتباط نداشته باشد حتما باید شخصی با معیارهای جذابتر و در عین حال مؤمن و متعهد را به او معرفی کنید و سعی کنید که بین آن دو ارتباط دوستانه ایجاد شود. در این ارتباط می توانید از دیگران نیز کمک بگیرید.

4. وقتی با او صحبت می کنید همه استدلاهایش را رد نکنید بلکه آن قسمت که قابل پذیرش است را بپذیرید و در آن قسمت هایی که با او هم عقیده نیستید، با زبان ملایم، تشکیک ایجاد کنید.

5. هر گونه رشد و کار مثبتی را با تشویق مورد تأیید قرار دهید.

6. چنانچه این فرد نوجوان هست بدانید که نوجوانی دوران ویژه ای است که در آن شخص نه کودک است و نه بزرگ بنابراین ظاهری بزرگ ولی عقلی در حال رشد دارد. در این دوران نوجوان تلاش می کند که استقلال خود را به اثبات برساند. او می خواهد به خانواده ثابت کند که بزرگ شده بنابراین اثبات، گاهی با هنجار شکنی اعلام می شود مثلا نوجوان پسر با تقلید از بزرگترها به کشیدن سیگار رو می آورد و دختران با پرداختن افراطی به ظاهر و مد لباس خود و مخالفت با نظر خانواده در صدد اثبات استقلال خود برمی آیند با این حال میل به معنویت در آنها به شدت قوی

می شود و شما با حفظ احترام نسبت به استقلال خواهی او، می توانید با تشویق ایشان به شرکت در جلسات مذهبی سیر زندگی او را به سمت معنویات هموار کنید. متأسفانه شاهدیم که خانواده ها برای کلاس زبان و کامپیوتر و ... کلاس هایی که فعلا به هیچ وجه جزء نیازهای روز فرزندانشان محسوب نمی شود، هزینه های کلان می کنند ولی نسبت به دین و باورهای مذهبی او کمترین هزینه را در نظر نمی گیرند. بنده شاهد بوده ام که در یک اردوی مذهبی به شهری مانند قم یا مشهد برخی از دانشجویان و دانش آموزانی که تمایل به چادر نداشتند، با انقلابی که در روح و روان آنها شکل گرفت، چادر را به عنوان حجاب برتر انتخاب کرده اند.

7. توجه داشته باشید که کارهای تربیتی و فرهنگی دیر بازده است بنابراین در این موضوع به هیچ وجه عجله به خرج ندهید چرا که ممکن است نتیجه عکس بگیرید.

8. حتما در دعایتان از خداوند بخواهید که بر توفیقات معنوی بر ایشان بیفزاید و در این دوران حساس نوجوانی که سرزمین انتخاب است حتما ایشان را یاری بفرمایید.

9. ابتدا خوب است برای ایشان یک چادر از انواع جدید آن که به چادر دانشجویی و مانند آن مشهور است توصیه کنید و چادر زیبایی برای ایشان تهیه و هدیه کنید تا کم کم نسبت به آن علاقه مند شوند و چادرهای معمولی هم برایشان قابل پذیرش باشد.

در پایان مطالعه کتاب های زیر را مفید می دانیم:

1. روان شناسی روابط انسانی، ترجمه حمیدرضا سهرابی

2. صمیمیت و تأثیرگذاری و نفوذ در ده دقیقه، تألیف م .حورایی

3. ارتباطات

انسانی، تألیف دکتر علی اکبر فرهنگی

4. چرا به نوجوانان گوش نمی دهید، ترجمه لاله دهقانی

ناهی از منکر, خود را به زیور اخلاق والتزام عملی بیاراید و حتی الامکان از شیوه های رفتاری آموزنده و خلاق استفاده کند. 3- بهتراست امربه معروف و نهی از منکر, به طور متشکل و گروهی همراه با آموزش های لازم انجام گیرد. 4- عدم تأثیر آنی و فوری , نباید ما را از انجام وظایف خود بازدارد. 5- حتی الامکان باید کوشید تا فرهنگ و پذیرش عمومی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد. انسان ها در برخورد با حق , چند گونه اند: گونه اول: انسان های حق گرا. چنین افرادی در صورتی که اشتباه خود را دریابند, نه تنها ناراحت نمی شوند, بلکه بسیار خرسند و شادمان می شوند. گونه دوم: انسان های بی تفاوت در مقابل حقیقت . چنین افرادی از این که کسی روی اشتباهاتشان انگشت بگذارد, استقبال نمی کنند. گونه سوم: انسان های حق ستیز. این گونه افراد مسلما در برابر حرف حق , واکنش منفی نشان می دهند. البته این گروه اندکند و غالب افراد جزو گروه اول و دوم هستند. در اینجا یک نکته اساسی وجود دارد و آن نحوه امر به معروف و نهی از منکر است . مسلما اگر آمر به معروف، با درک درستی از طرف مقابل و ویژگی های روحی , اخلاقی و تربیتی او, شیوه ای کارساز و جذاب در امر به معروف برگزیند, عکس العمل مثبت طرف مقابل , بسیار بالا خواهد بود. در امر و نهی شرایط ویژه ای حاکم است که باید رعایت گردد و چقدر به جا است که در این زمینه به

تحریرالوسیله یا ترجمه آن از حضرت امام (ره ) مراجعه فرمایید ولی در عین حال به برخی از شرایط اشاره می کنیم : 1- نسبت به حرمت موضوعی که در نظر دارید یقین داشته باشید. 2- تذکر و یادآوری شما باید به تدریج و با مقدمات باشد. 3- حتی الامکان از صراحت اجتناب نموده و با کنایه واشاره گوشزد کنید. 4- گاهی مطلب را به صورت سؤال درآورده و در لباس شاگردی به تنبه ایشان بپردازید. 5- خودتان در پیرامون موضوع مایه مطالعاتی داشته باشید که به مناسبت بتوانید از بازده شوم آن گناه سخن بگویید. 6- از تندی و خشونت به شدت پرهیز کنید و با حفظ احترام در این رهگذر ملایمت را شعار خود سازید. 7- اگر زمینه ی مساعدی می بینید پیشنهاد کنید موضوع را به صورت سؤال درآورده و در همین نامه ها از فتوای مرجع و عواقب سوء چنین حرامی بپرسید و پاسخ را به ایشان ارائه دهید. 8- اگر اهل مطالعه هستند کتابی مربوط به حرمت آن موضوع و آثار شوم گناه را در دسترس ایشان قرار دهید. 9- مطمئن باشید که یادآوری و تذکر بی تأثیر نخواهد بود. «فذکر فان الذکری تنفع المؤمنین», (ذاریات , آیه 55). ازاین رو تا آنجا که احتمال تأثیر می دهید از وظیفه خود دست نکشید و مأیوس نباشید. 10- و در نهایت اگر به فرض نتیجه نگرفتید, شما وظیفه خویش را به انجام رسانده اید که «و ما علی الرسول الا البلاغ المبین ; پیامبر وظیفه ای جز ابلاغ آشکار ندارد»، (نور, آیه 54). شرایط شرعی امر به معروف و نهی از

منکر به طور خلاصه این است: الف) کسی که امر یا نهی می کند خودش عالم به معروف و منکر باشد یعنی بداند چیزی که طرف مقابل ترک کرده شرعا واجب است انجام دهد مانند نماز و همین طور چیزی که فرضا انجام می دهد شرعا حرام است مانند قمار. ب) شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد. ج) احتمال تأثیر بدهد. د) ضرر مهم جانی یا مالی برای امر کننده یا نهی کننده در کار نباشد. بعد از شرایط شرعی این فرضیه به نکته ای اخلاقی می رسیم. شخصی که قصد دارد امر به معروف و نهی از منکر کند شایسته است برای ارتقاء قدرت تأثیر علاوه بر نیت پاک عامل به گفتار خود باشد. به تعبیر دیگر پند دهنده باید اول نفس خود را پند دهد. اگر پند پذیر شد، پند وی در دیگران موثر واقع خواهد شد و در غیر این صورت باید در همان مورد، اصلاح را از درون خود شروع کند. این خطاب پر عتاب باید آویزه گوش هر پند دهنده ای باشد که: «ای ایمان آورندگان! چرا چیزی می گوئید که به آن عمل نمی کنید؟ خدا سخت به خشم می آید که چیزی بگوئید و بدان عمل نکنید» (یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون، کبر مقتا عند الله ان تقولوا ما لا تفعلون)V}(صف، آیات 2 و 3){V P}دانشت هست، کار بستن کو؟{E}خنجرت هست، صف شکستن کو؟{P(حکیم سنائی) این سفارش ها و تاکیدها از آن جهت است که تأثیر گفتار و رفتار فرد نیک اندیش و درستکار، بس مؤثر تر است. با این وجود،

در صورتی که شخص کاملا عامل نیست، اگر در محیط و اطراف وی گناهی صورت گیرد، با تحقق شرایط باز هم باید این فریضه را انجام دهد یعنی باید از ارتکاب گناه به نحو احسن جلوگیری کند. راهکار نهائی در این شرایط عبارت از این است که تصمیم جدی بگیریم در زمینه هائی که رفتارمان منطبق با گفتارمان (درست) است این فریضه را انجام دهیم مثلا اگر دروغگو نیستیم دیگران را از دروغ باز داریم، و در زمینه هائی که مطابقتی بین گفتار و کردار ما هست حداقل تصمیم به اصلاح رفتار خود بگیریم (توبه کنیم) و آنگاه دیگران را پند دهیم و کلا در نظر داشته باشیم که با تحقق شرایط چهارده گانه امر به معروف و نهی از منکر همه افراد جامعه موظف به اجرای آن هستند، چه نیکوکار و چه غیر نیکوکار. مطالعه کنید: حکایت های امر به معروف و نهی از منکر، ناشر: موسسه فرهنگی قدر ولایت، تابستان 1375

اند؟ آفریقاییها که لباس ملی خودشان را دارند، ضرری کرده اند؟ لباس ملی ما چیست؟ می فرمایند کت و شلوار! آیا لباس ملی ما این است؟ لباس ملی شما این نیست؛ اشتباه می کنید. کت و شلوار، لباسی است که آوردند تن ما کردند! البته من تعصبی روی کت و شلوار ندارم؛ من خودم گاهی که لازم باشد، کت و شلوار هم می پوشم؛ در جبهه هم لباس فرم می پوشیدم؛ ممکن است کاپشن هم بپوشم؛ اما یک ملت باید در این مسأله تعصب داشته باشد؛ یعنی یک روح ملی در این جا وجود داشته باشد. چند سال قبل در زمان ریاست جمهوری، من این قضیه را به دستگاهی محول کردم، اما نتوانستند؛ خیلی خوب، شما این را بیاورید در ذهن مردم مطرح کنید. مردم، مثل همین برادری که گفتند کت و شلوار لباس ملی ماست - که اشتباه هم کردند - خیال می کنند که واقعاً کت و شلوار لباس ملی ماست؛ این لباس ملی ما نیست؛

البته ایشان چادر در شکل سنتی و معروف خود را نیز لباس ملی می دانند

«زنان ما می خواهند حجاب خودشان را حفظ ُکنند. چادر را هم دوست دارند. چادر، لباس ملی ماست. چادر، پیش از آن که یک حجاب اسلامی باشد، یک حجاب ایرانی است. مال مردم ما و لباس ملی ماست». سخنرانی در جمع خواهران پرستار 20/07/1373

در فرهنگ ما ایرانیان نیز چادر به عنوان بهترین پوشش زنان شناخته شده است در سالهای اخیر طراحان لباس در صدد برآمدند چادری را با توجه به علاقه زنان ایران به چادر و محفوظ بودن بدن از انظار چادری را طراحی

کنند که علاوه بر کارایی چادر در طرح و پوششی که دارد آزادی عمل بیشتری و راحتی بیشتری برای زنان داشته باشد مثلا دارای آستین و کش بوده که نگهداشتن آن ساده تر و دستها آزادتر باشد.

به هر حال طراحان لباس نیز در صدد برآمدند برای چادر در شکل معروف آن نیز مدل هایی ایجاد کنند و این طرح مورد پسند برخی بانوان قرار گرفت و در ابتدا مورد توجه واقع شد بسیاری از سوالات دوستانی مانند شما نیز از این مرکز درباره نظر مراجع درباره این نوع پوشش بوده و هست ولی برخی بانوان نیز به طرح آن اشکالاتی وارد کردند از قبیل نمایان ساختن برجستگی های بدن و نیز گفتند که این نوعی مانتو است نه چادر به هر حال از نظر مراجع عظام این پوشش مشکلی ندارد و می تواند مورد استفاده قرار گیرد. و این بستگی به علایق و سلیقهِِ های مردم دارد.

به کوشش سید جعفر حق شناس و

کتاب خدا را چگونه بشناسیم" نوشته ایت الله العظمی مکارم شیرازی این دو کتاب خوبی است.

و در رابطه با سوال و شبهه شما باید گفت که افرادی که به تدین شما اشکال وارد می کنند و شما را مسخره می کنند آنها در نقش شیطان هستند و نقص خود را با این کارها می خواهند بپوشانند و لذا شما در عقایدتان مستحکم با شید و هیچ توجهی به آنها نکنید و موفقیت آنها در زندگی ظاهری است و در واقع انسانی موفق است که خدای متعال از آن راضی باشد و لذا شما بیشتر دنبال رضایت خدا باشید و نه دنبال رضایت بنده ی خدا ان شاءالله موفق باشید و در صورت نیاز دوباره با تبیان مکاتبه کنید.

که برپای نماز است را یاد آوری کنید و البته اخلاص و ظرافت در این کار را حتما فراموش نکید و همچنین سعی کنید لذت نماز خواندن را به نحوی به آنها بچشانید و یا مثلا فیلم اقامه نماز حضرت آیه الله بهجت را به او نشان بدهید که با چه عشقی در حال راز و نیاز با خدای متعال است و برای راهنمای بیشتر کتاب اسرااصلاه آقای شیخ میرزا جواد آقای ملکی تبریزی را برای فهم بیشتر از نماز را معرفی و یا حتی هدیه دهید تا آنها به اهمیت نماز وقوف بیشتری پیدا کنند .

یک روایتی برای فهم بهتر این مطلب برایتان ذکرمی کنم :

در دعای ابوحمزه ثمالی، امام سجاد(ع) به بررسی عوامل بی رغبتی نسبت به نماز و مناجات پرداخته و به خداوند تبارک و تعالی عرض می کند:"خدایا چه شده است که هرگاه با خود می گویم که آماده نماز شوم و مناجاتی با تو داشته باشم،کسالت را در هنگام نماز بر من مسلط می نمایی؟و لذت مناجات را از من سلب می کنی... شاید مرا بی اعتنا به ربوبیت خود یافتی و از خود دور نموده ای... شاید به جرم و گناهم مرا مجازات نموده ای؟ شاید مرا مأنوس با اهل بطالت می دانی و انس با نماز را از من سلب کردی؟" آری بدینسان امام علیه السلام،گناه و آلودگی را از عوامل مهم بی رغبتی به نماز معرفی می فرماید.

عدم شناخت و بی مهری به خداوند

شخصیتی که ناشناخته و توصیف نشده باشد،جاذبه و حریم نخواهد داشت. در سوره مبارکه حمد خداوند سبحان، نخست خود را برای جهانیان توصیف می

کند که رابطه اش با آنان رابطه مالک و مربی است و او نسبت به مملوکین و مربوبین خویش، سراپا محبت و لطف است و این ارتباط با ختم پرونده انسانها در نشا اولی و دار دنیا قطع نمی گردد و درجهان آخرت، مرکز همه توجهات و قدرتها اوست و لاغیر.پس از آنکه انسان خدای خویش را شناخت و در پرتو این شناخت احساس محبت و عشق پیدا کرد،آنگاه از قول انسان می فرماید:"ایّاک نعبد و ایّاک نستعین". آن کس که در برابر دریای بیکران رحمت و لطف الهی سر تعظیم فرو نمی آورد و نسبت به او احساس محبتی ندارد.

در صورت نیاز به منابع دیگر و حل مشکل دوباره به سایت تبیان مراجعه کنید .

با تشکر

و من الله توفیق

نهی از منکر، اثر گذار بودن آن است. بنابراین اگر می بینید که کار شما اثر گذار خواهد بود این کار را انجام دهید.

در مورد حجاب به این منابع مراجعه نمایید:

1. "چند آیه و چهل حدیث پیرامون حجاب"، محمد حسین رحیمیان، تهران: شاهد

2. "چهل حدیث حجاب"، عبد العلی براتی، قم: اسحار

3. "مسأله حجاب"، استاد شهید مطهری

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

بیشتر و بیشتر کنید.

2. فهم درست احکام مذهبی به دور از افراط و تفریط، نقش کاملی در این مسئله دارد که بدانیم احکام مذهبی چندان سخت و دست و پا گیر نیست. اعتدال عامل موثری در اشتیاق کودکان به مسائل شرعی است. این وظیفه پدر و مادر است که مسائل دینی را آن گونه که هست بدون خشکی و تعصب بی جا به فرزندانشان بیاموزند.

3. تشویق فرزندان، البته نه آن گونه که آنها بدعادت شوند، یکی از راههای جذب آنها به سوی مسائل دینی است.

با آرزوی توفیق.

و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید: «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»،(1).

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا، تزلزل شخصیت است و می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه

دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: «ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم» خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند،(2).

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق

بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی

از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریط هایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و

باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت ولزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد

و فلسفه حجاب و را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروز آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم

رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم، در این راستا ارزیابی می شود.

برای آگاهی بیشتر ر. ک:

1 حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

2. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

3. علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

4. شهید مطهری، مسأله حجاب

پی نوشت (1)) انسان، آیه 3)

(2)) رعد، آیه 11) موفق باشید

به محضر شما بیایند. لطفا اجازه بدهید.

پیامبر(ص) به این مضمون فرمود: من نیازی به آنها ندارم، چرا که آنها(در آغاز اسلام) سرسختانه در مقابل دعوت خداوند، کارشکنی کردند.

ام سلمه این مطلب را به آن دو نفر گفت، و آنها دریافتند که پیامبر(ص) اجازه نمی دهد. ابوسفیان که پسر کوچکش نیز همراهش بود، بسیار ناراحت شد و در حال شدت ناراحتی گفت: سوگند به خدا، یا باید اجازه داده شود، و یا این که این پسرم را(از شدت خشم) آن چنان به زمین بکوبم تا تشنه و گرسنه بمیرد.

وقتی این خبر به رسول خدا(ص) رسید، مهر و محبتش به جوش آمد، و نسبت به آنها که سال ها در راه دعوت آن حضرت کارشکنی نموده بودند، لطف کرد، و به آنها اجازه ورود داد. آنها به حضور پیامبر(ص) رسیده و قبول اسلام کردند.

ابوسفیان بن حرث، از آن پس، یک مسلمان مخلص گردید، و نسبت به گناهان سابقش پشیمان بود، به نحوی که هر وقت پیامبر(ص) را می دید از شدت شرمندگی سرش را پایین می انداخت. او که قبلا اشعاری در سرزنش رسول خدا(ص) گفته بود، اینک با سرودن اشعاری در مدح دین جبران نمود.

او آن چنان در مکتب اسلام ساخته شد، که سه روز قبل از مرگش، قبر خود را با دست خود کند، و آماده ساخت.("سفینه البحار"، ج1، ص633)

دوست گرامی!

شما می توانید با تهیه کتاب "داستان راستان"، نوشته شهید مطهری، و "داستان دوستان"، تألیف آقای محمد محمدی اشتهاردی مجموعه ای از داستان های این گونه را مطالعه کنید.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

فرد گناهکار برخورد میکنیم مثلا یه خانم بد حجاب آیا اشکال داره؟

جواب :

البته این جمله رو تو دلم میگم و به گفتنش عادت کردم

با تشکر

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

همچنان که بعضی از مراجع تقلید نیز گفته اند لعن مؤمن و دشنام به او یا نفرین کردن او جایز نیست، هر چند فاسق باشد. وظیفه شما این است که او را امر به معروف و نهی از منکر کنید.("صراط النجاه"، مرحوم آیت الله تبریزی، ج3، ص298)

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

حقیقت و دین و آیین باشد.

2. عده ای بخاطر عقده های روانی و کمبودهای روحی است که در وجودشان احساس می کنند، و جلوه گری می کنند تا کمبودهای روانی خود را جبران کنند. این همان عقده نیاز به توجه دیگران است.

3- علت بدحجابی بعضی از اشخاص به خاطر داشتن دوستان ناباب است. اینها می خواهند هم رنگ جماعت شوند، و شاید خود هم از وضع خود راضی نباشند.

حضرت علی(ع) فرموده اند: "لاتثق بالصدیق قبل الخیره" یعنی پیش از آزمایش و شناخت، به دوستت اعتماد مکن.

و نیز فرموده اند: "من أحبک نهاک" یعنی دوست تو کسی است که تو را از گناهان و خطاها باز دارد.

4- تهاجم فرهنگی بیگانه و خودباختگی علت دیگری برای ترویج بدحجابی و بی بندوباری در جامعه است که از سوی جراید، رادیوها، ماهواره ها، نوار و فیلم های مبتذل از طرف کشورهای بیگانه و دشمنان اسلام، مانند سیل به طرف کشورهای اسلامی در حرکت است، و بعضی از زنان و جوانان ما را تحت تاثیر قرار می دهد؛ به گونه ای که با دیدن یکی از این برنامه های فاسد آثارش در شکل و قیافه آنها مشاهده می شود.

5- نداشتن ایمان درست و نبودن ارتباط واقعی با خداوند سبحان، علت تمام گناهان از جمله بدحجابیها است.

اگر کسی نمازی خواند که او را به یاد خداوند بزرگ و مرگ و صحنه های هولناک عالم قبر و روز قیامت انداخت دیگر گناه نمی کند؛ دیگر به اعضای بدنش که امانتهای حضرت حق تعالی است خیانت نمی کند؛ دیگر خود را ملعبه و بازیچه از خدا بیخبران و اراذل قرار نمی دهد؛ چون خود را در محضر پرودگار عالم می بیند و برای

هوی و هوس این و آن، اسیر دام شیطان در این چند سال زندگی نمی شود، و آخرت خود را که جای همیشگی است از دست بدهد هیچ انسان عاقلی چنین کاری نمی کند.

اینها را گفتیم تا بدانیم در مقابل خطای دیگران، تنها به دنبال جواب دادن و نباشیم، که قسمت بزرگی از مشکلات جامعه ما به این برنمی گردد که انها مسئله را نمی دانند، بلکه نمی خواهند یا شرائط اجازه نمی دهد عمل کنند.

اما اگر بخواهیم به گفته این دانش آموزان پاسخ دینی بدهیم، عرض می کنیم:

1) حجاب محدودیت است، همانطورکه ایستادن در پشت چراغ قرمز محدودیت است. این محدودیتی است که خداوند آن را برای زندگی بهتر انسانها لازم دیده است، و ما اگر ایمان به خداوند و اعتماد به او داشته باشیم، به نصیحت و خیرخواهی او گوش فرامی دهیم و به ان عمل می کنیم.

2) مگر انسان عاقل به خاطر راحتی بیشتر، می تواند به خود اجازه دهد سر کار نرود و همیشه بخوابد و کارتون تماشا کند؟! همانطور که همه ما می دانیم باید گاهی راحتی را فدا کرد تا به رشد و کمال رسید، انسان باید از آزادی و راحتی خود در مسیر راستی و حقیقت و معنویت چشم بپوشد.

3) این جواب ندارد. این دانش آموز صادقانه از وجود یک عقده روانی در خود خبر داده است. البته انکار نمی کنیم همه دوست دارند مورد محبت دیگران باشند، و این بد هم نیست، ولی انسانی جسم خود را در معرض قرار می دهد که کمالی برای عرضه ندارد. این همان عقده ای است که از آن یاد کردیم.

به این

جوان باید گفت تلاش کن کمالاتت دیگران را متوجه تو کند. مراد از کمالات، همان دانش، اخلاق نیک و معنویت است.

4) فلسفه حجاب، از سویی به حیای فطری انسان _ و به خصوص خانمها _ بازمی گردد. در روایت است که اگر مرد یک حیا دارد، زن ده حیا دارد.

از سوی دیگر، حجاب مانع از این می شود که شهوت در جامعه _ (منظور بیرون از حریم زناشویی است) _ حضور داشته باشد. اسلام از این که شهوت در جامعه وجود داشته باشد، پرهیز دارد و این را برای درون انسانها _ چه مرد و چه زن _ خطرناک می داند.

این که نظام خانواده، در غرب در حال بحرانی شدن است، به خاطر سابقه چند ده ساله بدحجابی و بی حجابی در آن جا است. در غرب صد سال پیش هرگز بی حجابی و اختلاط زن و مرد این چنین که امروز هست، وجود نداشته است. اگر ما هم دنباله رو اینها باشیم، به همان سرنوشت دچار می شویم؛ یعنی نظام خانواده ما دچار اختلال می شود.

در باره فلسفه حجاب خیلی می توان سخن گفت که شاید همین دو نکته برای مطرح شدن در سطح دانش آموزان کافی باشد.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

دو پهلو هستند و فهم یک مطلب از آنها نیازمند قرار دادن چند آیه در کنار هم و گاهی هم کمک گرفتن از تفاسیر اهل بیت(ع) است. از این رو، قرآن در بسیاری موارد نیازمند تفسیر است.

بر این مطلب در خود قرآن تصریح شده است. «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آَیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلا اللهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آَمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُوا الأَلبَابِ.»(آل عمران/7)

در ماجرای نهروان می بینیم که وقتی امیرالمؤمنین(ع) ابن عباس را به پیش خوارج می فرستند به او می گویند با قرآن با آنها احتجاج مکن؛ و دلیل این سفارش را چند پهلو بودن بعضی از آیات قران بیان می کنند. البته علماء و مفسران دین شناس بر اساس مبانی علمی و دقیق، قرآن را تفسیر می کنند، نه این که هر چه به آن مایل بودن را به عنوان تفسیر بیان کنند؛ و لذا تفسیر جایگاه بلندی دارد که به این آسانی کسی نمی تواند ادعای مفسریت قرآن داشته باشد.

بنا بر این، کلیت این سخن درست است که همه چیز در قرآن صریح نیست، و به همین خاطر در کنار قرآن ما به سنت پیامبر دعوت شده ایم؛ کما این که در حدیث ثقلین، پیامبر اکرم(ص) علاوه بر قرآن ما را به عترت خود نیز دعوت کرده اند؛ و فرموده اند: «إنی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله وعترتی اهل بیتی.»

بعد از این مقدمه عرض می کنیم که خصوص آیات حجاب، در بخش عمده

مضمون خود واضح و روشن است و چنین نیست که تفسیر آن چندان نیازمند مراجعه به سنت داشته باشد.

بیایید با هم این آیات را بخوانیم:

1. «یا أیها النبی قل لأزواجک وبناتک ونساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک أدنی أن یعرفن فلا یؤذین وکان الله غفورا رحیما» یعنی ای پیامبر! به همسران و دختران و زنان مؤمنان بگو روسری های بلند _ که تا سینه را فرامی گیرد _ خود را بر روی خویش فروافکنند تا به پاکدامنی شناخته شوند و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند، و اگر تا کنون کوتاهی ای شده خداوند بخشند مهربان است.(الأحزاب/59)

اگر کسی در دلالت این آیه تردید کند، نقل زیر به کمک او می آید تا آن را بفهمد.

ام سلمه یکی از همسران پیامبر(ص) می گوید: هنگامی که آیه حجاب (منظور همین آیه است) نازل شد، زنان انصار از منزل بیرون آمدند در حالی که عبا (یا همان چادر) مشکی بر سر داشتند.(الدر المنثور، سیوطی شافعی، ج5، ص204)

2. «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آَبَائِهِنَّ أَوْ آَبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَی عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» یعنی ای رسول! به زنان مؤمنان بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را از عمل

زشت بازدارند و زینت و آرایش خود را، جز آن چه آشکار است، بر بیگانه آشکار نسازند و باید سینه و دوش خود را به مقنعه بپوشانند و زینت و جمال خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهران خود و پدران شوهر و پسران شوهر و برادران خود و پسران برادر و خواهران خود و زنان خود و کنیزان ملکی خویش و اتباع خانواده که رغبتی به زنان ندارند از مردان و یا طفلی که هنوز بر عورت و محارم زنان آگاه نیستند. و آن طور پای به زمین نکوبند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود. وای اهل ایمان به درگاه خداوند توبه کنید تا رستگار شوید.(نور/31)

مراد از جلباب به تصریح لغویون همان مقنعه است که سر و گردن و سینه را کاملا می پوشاند.

بله، تعیین دقیق این که تا کجای بدن زن از نامحرم باید پوشیده شود توسط سنت پیامبر انجام شده است. در روایات گفته اند به جز وجه و کفین _ یعنی گردی صورت و دو دست تا مچ _ همه بدن زن باید در حجاب پوشیده باشد.

به عبارت دیگر، سر و گردن و سینه ها در این دو آیه به تصریح بود، ولی "ما ظهر منها" یعنی زینت آشکار توسط سنتی که بیان شد، تعیین شده است.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

و تحیت.

دوست محترم!

مسئله حجاب از مسلمات عقاید اسلامی است که مورد قبول تمام فرق اسلامی است و از محکمات آیات و روایات است، و در مواردی در قرآن کریم به آن تصریح شده است. بنابراین بدحجابی گناه و فسق محسوب می شود.

در مورد هر گناهی که در جامعه واقع می شود، مؤمنان دو وظیفه دارند. یکی در مقابل کسانی که حجت بر آنها تمام است و دانسته اند که حکم خدا و عقل این است و با این وجود به آن گردن نمی نهند؛ و دیگری در مقابل کسانی که این حکم را نمی دانند و به واسطه شبهه ای در انتساب آن به خدا تردید دارند.

در مقابل گروه اول، وظیفه مؤمنان و جامعه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است. امر و نهی برای هدایت مقصران است.

در مقابل گروه دوم، وظیفه مؤمنان و جامعه اسلامی ارشاد و هدایت است. ارشاد و هدایت در مورد کسانی إعمال می شود که قصور دارند ولی تقصیر ندارند.

طبیعی است که روش امر و نهی برای کسی که دانسته و از روی لجاج و هوس خطا می کند، با روش هدایت کسی که مطلبی را نمی داند متفاوت است.

ابتذال و خودنمایی و کوچه گردی فریبنده امری نیست که هیچ جامعه ای سالمی _ و به خصوص جامعه ما _ نسبت به آن آگاهی نداشته و قبح آن را درنیافته باشد، ولو از آگاهی های مذهبی زیادی هم برخوردار نباشد. پس اگر کسی این چنین در جامعه ظاهر شود، مستحق امر و نهی است.

ولی در جامعه ما کسانی هستند که مبتذل نیستند، ولو حدود شرعی را به

طور کامل رعایت نکنند. بسیاری از اینها، به درستی حقیقت تکلیف الهی را درنیافته اند، و یا گاهی دچار جو حاکم شده، یا شبهه ای ذهنشان را مشوش و آشفته کرده است. در مورد اینها نباید از روش تند و عتاب آلود استفاده کرد، بلکه باید با اصلاح اوضاع کلی فرهنگی جامعه عمل کرد و به تدریج انتظار اصلاح جامعه را داشت.

اگر آن چه امروزه واقع می شود، در مقابل کسانی است که مبتذل هستند، کار صحیح و قابل دفاعی است.

در این جهات اختلاف نظر عمده ای وجود ندارد، و اگر اختلاف نظری هم هست، در تشخیص موضوعی مسئله، و أحیانا انتخاب روشها است.

کامروا باشید.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

اینگونه رفتارها می شود شما می توانید در این زمینه با روابط عمومی سازمان حج تماس بگیرید و پیشنهادات خود را مطرح کنید، به امید روزی که همه ی زائران بیت الله با ره توشه های معرفتی اقدام به چنین سفری کنند.

که با این امر و نهی مشکل بزرگ تری _ مثل تنش خانوادگی _ ایجاد نمی شود، و یا به شأن طرف مقابل توجه شود و نحوه این امر و نهی به حسب شأن طرف مقابل تنظیم شود.

دوست گرامی!

برای اطلاع از شرائط امر به معروف و نهی از منکر به رساله های توضیح المسائل مراجعه کنید.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

مناسب یک بانوی مسلمان برخوردارند، حساسیت بیش از حد در باره حجاب شاید مناسب نباشد. در چنین حالی، اگر هم اصراری هست، باید به طور غیر مستقیم باشد.

البته قبول داریم که حجاب برتر چادر است، خصوصاً در مناطقی که مانتو پوشیدن باعث جلب توجه بشود، بهتر است از چادر استفاده شود.

2. با توجه به محیط زندگی، سطح دانش و تفکر فرزندانتان، و سن و سال آنها، با انها سخن بگویید. درست است که گاه این ارشاد لازم است با اخم هم همراه شود، ولی گاه اخم نه تنها مفید نیست، بلکه نتیجه به عکس می دهد.

اگر دخترانتان دبیرستانی و یا دانشجواند و تا این مدت چادر نپوشیده اند، تغییر وضع پوشش آنها به یک باره برای آنها کار مشکلی است.

اگر محیط شما و فرزندانتان و نیز دوستان آنها، از چادر استفاده نمی کنند، یقیناً دختران شما نیز از محیط اثر خواهند پذیرفت؛ اگر ممکن است محیط را عوض کنید، و یا لااقل با محیط جدیدی آشنایشان کنید. شرکت جدی در محافل مذهبی که مناسب شخصیت و انتظارات جوانان باشد، در تکوین شخصیت آنها مؤثر است. همین که مسجد بروند، خود بخود آنها را علاقمند به هماهنگی با اهل مسجد می کند.

3 _ توصیه آخر ما به شما این است به صرف این که دخترانتان از پوشیدن چادر سرباز می زنند از آنها کناره نگیرید؛ که این امر نه تنها باعث چادری شدن آنها نمی شود بلکه اثرات منفی دیگری هم در پی خواهد داشت. گاهی چاره ای نیست و باید به اقتضائات دنیای جدید تن داد، و در کنار این، در حفظ اخلاق

دینی _ مثل حیا در اینجا _ و مقدار واجب حجاب اکتفا کرد.

با آروزی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

را به مظاهر مادی می بازد.

علاوه بر اینها به چند جنبه توجه داشته باشید.

1. سطح آگاهی ایشان از حجاب و فوائد رعایت آن را بالا ببرید. جوان امروزی به دنبال چرائی و فلسفه کارها می گردد. لذا از نظر فکری و بعد نظری باید نسبت به این مسأله آگاهی لازم را کسب نماید. به ایشان کتابهای خوب معرفی نمایید و البته بهتر است شما اول خود تان آن کتابها را مطالعه نموده و در شرائط مناسب و با رعایت جوانب دیگر به ایشان انتقال دهید.

2. خانواده، فامیل، دوستان، جو و فضای فکری و فرهنگی که ایشان در آن قرار دارند خیلی اهمیت دارد. لذا توجه خاصی نسبت به دوستان و محیطی که ایشان در آن قرار می گیرد داشته باشید.

3. رعایت فضای معنوی در خانواده و حضور در مجالسی مذهبی و رابطه به خانواده های آگاه و مذهبی در رعایت آداب اسلامی بسیار مفید است.

4. به اجبار نخواهید به ایشان چیزی را تحمیل کنید تا منجر به لجبازی و … شود. در هر شرائطی سعی کنید مسائل را با گفتگو به ایشان تفهیم کنید.

5. هر چه زودتر و در سنین پایین تر مسائل برای جوانان تفهیم شود و آداب اسلامی با شیوه های عملی و مناسب به ایشان تعلیم و آموزش داده شود، خیلی بهتر از این است که سنین بزرگتر و وقتی پیروی و تبعیت کمتری در او دیده می شود بخواهیم به او آموزش دهیم.

در پرسش ها و پاسخ های عمومی مطالبی وجود دارد که مطالعه آنها در این زمینه مفید است.

در فواید حجاب، کد 10167؛ و در فلسفه حجاب، کد45284؛ و

در تفاوت حجاب مردان و زنان، کد 9005؛ و در منابع مطالعاتی، کد 260845 از مشاوره مذهبی مطالعه کنید.

پیروز باشید.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

و تشویق و با زمینه سازی و تمهید باشد.

برای مثال بچه ای که تا نیمه شب بیدار است را نمی توان به آسانی برای نماز صبح تمرین داد، بلکه باید زمینه زود خوابیدن او را اول مهیا کرد.

همچنین بچه ای که مادر، خاله، عمه یا نزدیکان او اهل حجاب نیستند، و احیانا و به طور طبیعی در چشم او محبوبند، کمتر می تواند مهیای پذیریش حجاب باشد. حتی تعارض های اجتماعی در رسانه و فیلم ها و فضاهای عمومی نیز رهزن دینداری و رعایت احکام دینی است، که توجیه درست والدین با بسترسازی مناسب آنها را می خواهد. باید زمینه ارتباط با انسانهای با تقوا را ایجاد کرد، و محبت اهل تقوا را در دل کودک کاشت، تا زمینه آموزش دین برای او فراهم شود.

علاوه بر این باید گفت این که می گوئیم از 7 سالگی به فرزندمان یاد دهیم حجاب را رعایت کند، منظور این نیست که تا آن زمان رعایت هیچ حجابی لازم نیست بشود. نمی شود دختر بچه ای تا این سن نیمه عریان لباس بپوشد و به یک باره انتظار داشته باشیم رعایت حجاب شرعی کند. از قبل از این سن باید حس حیا را در او ایجاد کرد، به گونه ای که در سن 7 سالگی آماده رعایت حجاب کامل باشد.

متأسفانه والدین از این مسأله مهم غفلت دارند که حیا وحجاب به لحاظ روانی و اجتماعی منشأ و خاستگاه واحد دارند.

درست است بچه تکلیف ندارد، ولی اگر از کودکی حیا در کودک ارزش نباشد، و میل به خودنمایی و تنوع طلبی در آرایش مو و پوشیدن لباس

نیمه عریان در او دامن زده شد _ کاری که والدین به علل متفاوتی در مهمانی ها و عروسی ها بر آن تعمد دارند _ خاستگاه درونی برهنگی در او رشد می نماید و به لحاظ اجتماعی با این شکل و این تیپ از شخصیت انس می گیرد. در این صورت هنگام تکلیف به حجاب، آن را خلاف میل خود می یابد، و این تکلیف بر او سخت جلوه می کند.

اگر کودک از همان کودکی متناسب با حیاء لباس بپوشد، و در مجامع اهل حجاب حاضر شود، چنین کودکی به آسانی در 7 یا 8 سالگی تمرین حجاب را پذیرفته و در 9 سالگی به طور کامل محجب خواهد بود.

با التماس دعا.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

– قم.

باستانی.

سفلیس سوزاک ایدز و...

3- سست شدن پیمان مقدس خانواده گسترش آمار طلاق و بالا گرفتن عقده های روحی در کودکان.

4- زیاد شدن فرزندان نامشروع.

اینها و ده ها مشکل اجتماعی دیگر عواقب شومی است که جهان غرب را سخت برآشفته و ستاره تمدنش را به افول می کشاند تا آن جا که حتی فریاد متفکرین ماتریالیستی چون راسل را برآورده و جهان را سخت بر آنان تنگ کرده است. ولی مکتب گرانقدر اسلام در پرتو هدایت های نورانی اش همچون حجاب از اساس با این جریان ویرانگر به مبارزه برخاسته و حجاب را دژی استوار برای صیانت فرد وجامعه از آسیب های بیشمار قرار داده است. از همین روست که استعمارگران برای تخدیر جوانان در بند کشیدن آنان وگسترش اهداف ظالمانه خویش از بی حجابی و برهنگی به عنوان ابزاری قوی سود می جویند.

واما در رابطه با آثار حجاب به طور خلاصه عرض میشود: رعایت حجاب و پوشش، آثار زیر را به دنبال دارد:

1- آرامش روانی،

2- استحکام پیوند خانوادگی،

3- استواری و فعال بودن بیشتر اجتماع،

4- حفظ ارزش و احترام زن.

چون زن هر اندازه متین تر و باوقارتر باشد و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد، بر احترامش افزوده می گردد و باید به این واقعیت عمیق اشاره کرد که: آلوده ترین پسران در هنگام ازدواج به دنبال پاک ترین دختران می گردند.

برای آگاهی بیشتر ر.ک: "فلسفه حجاب"، شهید مرتضی مطهری

جامعه بیشتر روی این مسیله بحث و تاکید می شود؟

جواب :

با تشکر

- 40 ساله - لیسانس

پاسخ : با سلام .اولا چندین آیه از سوره نور و احزاب و دیگر سور در مورد حجاب آمده که مطالب بسیار مهمی را در بر دارد . ثانیا: هر دو مسأله ای که ذکر کرده اید مهم است و مهم بودن رعایت حق الناس از اهمیت مسأله ی حجاب نمی کاهد به عنوان مثال وقتی در روایات آمده غیبت از زنا بسیار بدتر است به این معنا نیست که زنا امری کم اهمیت است . لذا حتی اگر تنها یک آیه هم در باره ی حجاب آمده بود مجوز برای زیر پا گذاشتن آن آیه نبود .ثالثا: حجاب نیز حق الناس است. لذا اینکه فرمودید بیشتر توجه می شود ، که انشاء الله چنین باشد ، به خاطر این است که بی حجابی و بد حجابی ریشه ی بسیاری از فسادها و گناه های دیگر است . بی حجاب ، نه تنها خود را بلکه تمام جامعه را به فساد و تباهی می کشاند .بنابر این بی حجابی تنها جنبه ی گناه فردی ندارد بلکه حق الناس هم محسوب می شود . شاید بی حجاب بتواند بگوید که من میخواهم با شرمساری و کوله باری از گناه و تاریکی به استقبال عذابی بروم که کوهها هم طاقت تحمل آن را ندارند ، اما نمی توان اجازه داد که زندگی دنیا و آخرت دیگر افراد اجتماع را تهدید کند . ضمنا وقتی گناهی علنی شد باید همه ی مؤمنان به وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر خود

عمل کنند تا با آن گناه و عذاب آن شریک نباشند. نکته دیگر این که باید دید در یک اجتماع چه خلافی رواج دارد و جلوی آن را گرفت که برای آن جامعه مسآله ی مهم همان است. موفق باشید.

رفتار در کودک نگردد.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام داریم که می فرماید: چون پسر 3 ساله شود به او می گویند که هفت مرتبه بگو لا اله الا الله و چون 3 سال و هفت ماه و بیست روز از عمرش بگذرد به او می گویند که هفت مرتبه بگوید محمد رسول الله پس چون 6 سالش تمام شود نماز یادش می دهند و به نمازش می دارند و چون هفت سالش تمام شود وضو را به او یاد می دهند و امر به نماز می کنند او را.

و روایت دارد که دختری که 6ساله شود مرد نامحرم او را نبوسد.

مطلب دیگر اینکه برادر عزیز نحوه رفتار و کردار و گفتار پدر و مادر و اطرافیان در کودکان تاثیر می گذارد و در شکل گرفتن شخصیت اخلاقی آنان نقش به سزایی دارد.

یکی از موثرترین راه های تربیت کودک، بردن کودک به مراسم مذهبی خوب است. ولی سعی شود که کودک خسته نشود، و بردن او به مجالس همراه با تشویق و ایجاد انگیزه و جذابیت باشد. و همواره از افراط و تفریط که موجب سوء تربیت یا آزار روحی کودک می شود خود داری شود.

برای آکاهی بیشتر رجوع کنید به کتابهایی تربیت کودک، ابراهیم امینی __ ازدواج مکتب انسان سازی؛جلد3، دکتر پاک نژاد و...

خدا نگهدار.

اگر بگیم حجابتون رو رعایت کنید و بهشون یاد بدیم ممکن است که ناراحت بشن و اگر نگیم باید هر روز گناه کنیم و اگر هم بخوایم به آنها نگاه نکنیم باز هم ممکنه ناراحت بشن. لطفا راهنمایی بفرمایید که در این مواقع باید چکاری انجام داد؟

جواب :

ممنون خدانگهدار

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

قضیه وضو گرفتن امام حسن(ع) و امام حسین(ع) برای آن پیرمردی که وضوی غلط می گرفت، الگویی مناسب برای این گونه موارد است.

لازم نیست به این افراد صریحا بگوییم حجابشان را رعایت کنند، بلکه به اشاره و با رعایت وظیفه حجاب از سوی خود و خویشان نزدیکترمان آنها متوجه قصور خود می شوند. مثلا به خواهر و مادرتان تذکر بدهید که آنها به خوبی حجاب خود را رعایت کنند و توجه خود را به این مسئله نشان دیگر خویشاوندان بدهند. خود شما هم در نگاه کردن به آنها نشان دهید که در این میان وظیفه ای فراموش شده است. گمان نمی کنیم کسی از این رفتار شما ناراحت شود، وقتی که فلسفه آن را درک کنند. البته باید این نکته را دریابند که این رفتار شما تنها به این معنا است که حکم شرعی را می خواهید رعایت کنید. این تفاوت رفتار کم کم آنها را آگاه می کند.

البته تفهیم این نوع معانی، به خصوص به کسانی که روزگاری به خلاف آن عادت داشته اند، کار آسان و زوددستیابی نیست، ولی با کمی صبر و حوصله می توان به نتیجه رسید.

چه خوب است که به طور کلی ضرورت خواندن رساله عملیه و رعایت احکام آن

را به آنها گوشزد کنید.

با آرزوی توفیق.

و مقالات که در زمینه عدم وجوب حجاب صورت و دست نگاشته شد و نشر یافت، با مخالفت ها و نقدهای تند مواجه گردید. در این زمینه، تنها به دو مورد اشاره می شود:

مورد نخست: رساله «حقیقت حجاب در اسلام» از نویسنده نامور محمد خالصی زاده، ضمن تاکید بر اصل حجاب و پاسخ شبهه آفرینان، به استدلال های عقلی و نقلی در مورد عدم وجوب حجاب صورت و دست می پردازد. این ادعا، با مخالفت های تند و جنجال آفرین مواجه می شود.

مورد دوم: کتاب «مسأله حجاب» اثر شهید مطهری است. ایشان، در این کتاب، بحث مبسوطی را در این زمینه دارند و اشارت به این نکته می کنند که این موضوع، تأثیر مهمی در فعالیت های اجتماعی زنان چونان: رانندگی، فروشندگی، کار اداری، تعلیم و تعلم و ... دارد. ظاهراً این آثار مهم، موجب آن بود که استاد شهید، تقریباً بخش گسترده ای از کتاب را (از ص124 تا پایان کتاب) به بررسی این مسأله فقهی اختصاص دهند.

نگاشته استاد شهید در این محور، با نقدهای گوناگون مواجه شد. حداقل 3 نقد مکتوب از پایگاه گفتمان دوم، بر آن نشر یافت: رساله آیه جلباب از محمدتقی صدیقین، الحجاب فی الاسلام ازابوالقاسم اشتهاردی و نقدی از آقای ضیاءآبادی از علمای تهران (رسائل حجابیه، 2/ 1112)

اما در این میان، صریح ترین نقد از یکی از شاگردان استاد بود. استاد کتاب مسأله حجاب را به یکی از شاگردان خود دادند؛ او نقدهایی را نگاشت و استاد آن را ملاحظه کردند و پاسخ هایی به آن دادند که اینک با عنوان پاسخ های استاد به نقدهایی بر مسأله حجاب؛ نشر یافته است.

نقدهای یاد شده بر کتاب مسأله حجاب شهید مطهری، چون برای نشر

نگاشته نشده اند؛ به نظر می رسد به گونه ای صریح تر تفاوت گفتمان دوم را با گفتمان سوم مکشوف می کند:

غلظت دیدگاه های ناقد را بر استاد شهید در عبارات زیر می توان جست و جو کرد:

- مؤلف (استاد مطهری) تحت تأثیر تبلیغات سوء مخالفان حجاب است. (49)

- طرح این بحث ها برای عوام بی فایده بلکه مضر است زیرا آنان را گستاخ می کند. (42)

- مخالفین حجاب پیروی از نظام جدید را لازم می دانند و مؤلف هم تجویز می کند ... و کوشش مؤلف اثرش این است که مردمی را که در پرتگاه سقوطند؛ یک باره ساقط می کند. (72)

تعبیرات فوق، نمونه ای از تعابیرند و تهاجماتی از این گونه بر استاد شهید مطهری، پس از نشر آن اثر فراوان بودند. 2- نوع پوشش

در گفتمان سوم، تأکید بر «اصل حجاب» است و نه فرم حجاب. در گفتمان دوم، تأکید بر قالب های سنتی حجاب می کند که به نظر آنان، از سابقه و دیرینه ای در عرف متدینان برخوردارند و کارآمدی خود را در حجاب نشان داده اند. اما گفتمان سوم، چندان به «فرم» و قالب موجود، بها نمی دهد و یا حداکثر آن را یک اولویت می شمرد. امام خمینی در مورخه 7/10/57 به صراحت فرموده اند: در اسلام زن باید حجاب داشته باشد ولی لازم نیست که چادر داشته باشد بلکه زن می تواند هر لباسی که حجابش را به وجود آورد؛ اختیار کند.

این موضوع، با این که ادبیات فقهی آشکاری دارد و طبعاً هیچ فقیهی نمی تواند با ادله فقهی، پوشش خاصی چونان چادر را الزامی کند؛ اما در رویّه های عرفی- دینی چونان مسیری را نمی پیماید. تنها به یک نمونه اشارت می کنم: شهید بهشتی پس از مراجعت از آلمان، مجالس استیضاح گونه ای را پیش روی خود

دید. یک بار در حسینیه ارشاد، و بار دیگر در میان روحانیان اصفهان و شاید نوبتی دیگر در مشهد. سؤالات مقّدسان و متدینان از ایشان، در 2 محور متمرکز بود: 1- روابط ایشان با اهل سنت. 2- مواجهه با مسأله حجاب: در محور اخیر، تنها به یک گزارش از جلسه حسینیه ارشاد بسنده می کنم:

«محور سخنرانی دوم شهید بهشتی در مورد حجاب و چادر بود که ایشان تأکید داشتند که در اسلام حجاب به معنای چادر نیست. در همان جلسه عده ای از ایشان سؤال کردند شنیده ایم همسر شما در آلمان چادر به سر نمی کردند و با مانتوی اسلامی رفت وآمد می کردند؛ پاسخ ایشان این بود: بله، حجاب کامل اسلامی که مورد تأیید است می تواند چیزی غیر از چادر هم باشد» (سیره شهید بهشتی، به کوشش غلامعلی رجایی، 587)

تنها به این نکته بسنده می کنم و می گذرم که جو علیه شهید بهشتی، چونان بود که عرصه را بر ایشان تنگ ساخت. به گونه ای که خطیب شهیر ایران مرحوم حجه الاسلام و المسلمین فلسفی با نظر به چونان فضای منفی، ناصحانه توصیه می کرد که بهتر است آقای بهشتی تا ده سال دیگر منبر نرود (همان منبع، 530) و ظاهراً با همان توصیه و یا عوامل دیگر، ایشان تا مقطع انقلاب، منبر و سخنرانی های علنی (پس از بازگشت از مرکز اسلامی هانبورگ) نداشت. 3- نفی تفسیر حداکثری از اختلاط

یادآور شدیم که گفتمان دوم، اختلاط زن و مرد را، با تفسیری حداکثری تعریف می کند و حداقل مراوده و ارتباط را تکلیف الزامی و یا شبه الزامی می داند؛ با همین نگرش، رویکرد تفکیک جنسیتی را در همه موضوعات و مصادیق، تعقیب می کند.

اما گفتمان سوم،

چونان باوری ندارد. اختلاط را با «صبغه جنسی» نفی می کند؛ اما روابط علمی و همکاری های شغلی که چونان شائبه ای را نداشته باشند؛ نفی نمی کند. مقام معظم رهبری در تبیین و تفسیر اختلاط، تعابیر ذیل را دارند: «این به معنای عدم ورود یکی از دو جنس در محل حضور در جنس دیگر نیست؛ به معنای عدم تماس این ها با هم نیست؛ به معنای عدم همکاری این ها با هم نیست. بلکه به معنای خاصی است ... هر چیزی که فتنه جنسی ایجاد کند» (در دیدار با گروه انطباق پزشکی، 16/8/74 به نقل از آئینه زن، 237) 4- گستره علم آموزی زنان

گفتمان سوم، دانش ورزی زنان را مورد تأکید قرار می دهد. مقام معظم رهبری هشدار می دهند که مبادا پدر و یا مادری از روی تعصب خیال کند که جلوی دختر را بگیرد که تحصیلات عالیه نکند. (دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 27/6/75 به نقل از آئینه زن، 152) تأکیدات مدوام عالمان روشن اندیش در گفتمان سوم، بویژه نقش بارز حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری موجب شد که زنان مسلمان ایرانی در روند علمی کشور، سهم چشمگیری بیابند.

این گفتمان، بر خلاف گفتمان سابق، دایره علوم ممدوح را برای زنان، محدود به علوم خانگی و خانه داری و احکام شخصیّه شرعیه و مشابه آن نمی کند؛ بلکه در مداری وسیع چونان گستره دانش ورزی مردان، برای علم آموزی زنان حرمت و ارج قائل است. رهبر انقلاب، در این زمینه فرموده اند: «من طرفدار این هستم که زنان در جامعه در هر رشته ای دانشمند شوند» (در دیدار 4/10/70 با شورای اجتماعی - فرهنگی زنان) 5- مخالفت با خانه نشینی زنان

در گفتمان سوم، حجاب حد و مرزی در پوشش

است و نه به معنای لزوم یا حتی ارجحیت خانه نشینی زن.

شهید مطهری، به صراحت اظهار می کند: «این که زن فقط و فقط باید در کنج خانه محبوس بماند و حتی با حفظ حریم و عفاف هم از علم و هم از هر کمال الزاماً باید محفوظ بماند و کاری جز اطفاء شهوت مرد و خدمتکاری او ندارد... علاوه بر این که با اسلام جور در نمی آید بر ضد عواطف انسانی است.» (پاسخ های استاد.../66)

امام خمینی نیز در موضع گیری صریحی فرموده اند:

این تبلیغات که اگر اسلام پیدا شد دیگر زن ها باید بروند توی خانه بنشینند و قفلی هم بزنند که بیرون نیایند؛ این چه حرف غلطی است که به اسلام نسبت می دهند (20/9/57 به نقل از جایگاه زن در اندیشه امام خمینی، 206) 6- مشارکت سیاسی زنان

گفتمان سوم،مشارکت سیاسی زنان را هم حق هم تکلیف شرعی ایشان می داند.

می دانیم که در جواز شرعی حق رأی زنان (رأی دادن و انتخاب شدن) بحث های پر دامنه ای بود. جریان های متنفذ فقهی - دینی از عدم جواز دفاع می کردند؛ پس از انقلاب اسلامی این جریان کوشید تا دیدگاه خود را در قانون اساسی تنفیذ کند. با عدم توانایی در آن مرحله، بار دیگر اقدام جدیدی را همت گماردند. به روایت حجه الاسلام سیدحمیدروحانی برخی از نخبگان مجلس برای حذف زنان از روند انتخابات، امام خمینی قاطعانه عدم مشارکت زنان در انتخابات را در سخنرانی رد کردند. بار دیگر شورای نگهبان نماینده ای خدمت امام فرستاد و امام فرمودند: این کار را نکنید. زن ها باید به مجلس بروند و از نظر شرع هم اشکالی ندارد. وقتی نماینده شورا خواست از اتاق بیرون برود امام او

را صدا زدند و فرمودند: به شورای نگهبان از قول من بگویید که مبادا زنان را از دخالت در مسایل انتخابات منع کنند؛ اگر این کار را کردند من موضع می گیرم و برخورد می کنم. (مجله شاهد بانوان، تیر 69 به نقل از زن از دیدگاه اما خمینی، 97-98)

امام در موضع گیری دیگر علنی نیز ابراز داشته بودند: زنان حق رأی دارند ... حق انتخاب دارند؛ حق انتخاب شدن دارند (9/1/58 به نقل از جایگاه زن ... /69) 7- مشاغل اجتماعی

گفتمان سوم، ضمن تأکید بر اصولی چونان: رعایت حجاب، اصل عفت در روابط و اهتمام به نهاد خانواده، تقریباً خط قرمزی را در مشاغل اجتماعی برای زنان نمی شناسد. جالب این که امام خمینی به صراحت می گویند: زنان همانطور که قبلاً گفتم می توانند در ارتش باشند. (7/10/57 به نقل از جایگاه زن ... / 204)

و نیز این خاطره از خانم مرضیه دباغ جالب می نماید که در ملاقات با ایشان در نجف از ایشان خواستم که به لبنان بروم و در کنار برادران و خواهران لبنانی با اسرائیل بجنگم؛ ایشان فرمودند: این یک تکلیف است. و نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، که نیز برای تشکیل سپاه پاسداران غرب به همدان رفته بودند؛ به تکلیف آیت الله شهید مدنی، فرماندهی سپاه همدان را بر عهده گرفتند و از سال 58 تا 60، در منصب فرماندهی سپاه همدان بودند (مجموعه مقالات کنگره تأملی بر جایگاه زن، ج1، 132) * * * در پایان این جستار، نکات چندی را یادآور می شوم:

1- سه گفتمان موجود مسأله حجاب، واقعیتی انکار ناپذیر است. چه در سطح جهان اسلام و چه در جامعه ایران، باورمندان و هوادارانی

دارد. ایجاد فضاهای مناسب در گفت وگو و نقد، می تواند به شفاف سازی و اقناع بینجامد.

2- به نظر می رسد در شرایط حاکمیت، موافقان «حجاب»، گاه در یک خلط گفتمانی فرو می غلتند و از موضع دیدگاه دوم، به خطابه و مقاله و ... رو می آورند. نویسنده این نوشتار، برای گفتمان دوم حق ابراز رأی فکری و عرضه دیدگاه فقهی قائل است و چنین می اندیشد که اجازه ندادن طرح آراء به این دیدگاه، به فرقه ای شدن آن می انجامد؛ اما بدون تردید، اظهار رأی های حاکمیتی غیر از ابراز دیدگاه های شخصی است. مسؤولان قوا، خطیبان جمعه، نمایندگان مجلس، و ... در ارائه افکار، صرفاً بیانگر دیدگاه خود نیستند؛ بلکه به گونه ای رأی و مزاج حاکمیت را نیز تبیین و یا اشارت می کنند.

3- گفتمان های سه گانه، با چالش های خاص مواجهند:

گفتمان نخست، با فهم متوافق، روشمند و تاریخی از قرآن و سنت ناسازگار است.تأویل آیات و روایات حجاب، با تأویلات باطنیان در توجیه احکام دین شباهت می یابد و راه دشواری را می پیماید.

گفتمان دوم، علاوه بر درستی یا نادرستی ادله درون دینی، در چالش با اقتضائات زندگی جدید است. علاوه آن که تکنولوژی جدید و ابزارهایی چونان ماهواره، اینترنت و ... مرزهای «خانه» و «بیرون خانه» را برداشته اند. مگر نه آن که زنان عربستانی که محدودیت هایی در بیرون دارند؛ در زمره کاربران فعال عرصه اینترنت اند!

و گفتمان سوم هنوز نتوانسته است مدل سازواری میان اصول بنیادین دیدگاه خویش ارائه کند. این که چگونه می توان میان باورها و ارزش هایی جمع کرد از قبیل: اشتغال بیرونی با مسؤولیت های خانوادگی، هم کاری با مردان بدون شائبه های جنسی، تحصیل علمی و مشاغل اجتماعی بدون حذف جایگاه شرعی - سنتی مردان

در مدیریت خانوادگی و مسائل دیگر.

به نظر می رسد که پاره ای از تهاجمات، در آن است که کاستی ها و پیامدهای اجرایی را به اصل و مولفه های این گفتمان بازگشت می دهند. گفتمان سوم، باید با تأمل های افزون تر، به رفع این نقایص بپردازد ومدل «زن مسلمان در جامعه مدرن» را طراحی و ارتقا بخشد.

نیاز وی پاسخ می دهد: 1. حفاظت در سرما و گرما و برف و باران V}نحل (16)، آیه 80.{V 2. حفظ عفت و شرم V}نور (24)، آیات 31 و 30 و 59؛ احزاب (33)، آیه 59 و 60.{V 3. آراستگی، زیبایی و وقار V}اعراف (7)، آیه 26.{V این نوشتار به بررسی معنای حجاب اسلامی و دلیل های ضرورت آن می پردازد. »حدود پوشش در اسلام» و نیز نوع پوشش هایی که پیشوایان دین سفارش یا نکوهش کرده اند، در شماره های آینده بررسی خواهد شد. T}رابطه حجاب و پوشش اسلامی T «حجاب» به معنای پرده، حاجب، پوشیدن و پنهان کردن و منع از وصول است. V}ر. ک: راغب اصفهانی المفردات فی غرائب القرآن و قرشی، سیدعلی اکبر، قاموس قرآن.{V این واژه تنها به معنای پوشش ظاهری یا پوشاندن زن نیست و در اصل به مفهوم پنهان کردن زن از دید مرد بیگانه است. بدین سبب، هر پوششی حجاب نیست. حجاب پوششی است که از طریق پشت پرده واقع شدن تحقق یابد؛ ولی بر خلاف تصور عموم و نیز آنچه مشهور است، آیه حجاب V}در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی، هر جا نام «آیه حجاب آمده است مقصود این است نه آیات سوره نور که در خصوص پوشش اسلامی است.{V در قرآن A}«وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ...»{A؛ V}احزاب (33)، آیه 53. {V«چون از زنان پیغمبر(ص) متاعی خواستید، از پس پرده بخواهید». درباره زنان آن حضرت و بیش تر به منظور مسائل سیاسی و اجتماعی فرود آمده است V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 74.{V نه پوشش زن در مقابل نامحرم. به کارگیری کلمه «حجاب» V}واژه حجاب هفت بار در قرآن کریم به

کار رفته است؛ ولی هرگز به معنای حجابِ اسلامی مصطلح نیست.{V در خصوص پوشش زن اصطلاحی نسبتاً جدید است و همین سبب گردیده بسیاری گمان کنند اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود؛ V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 73.{V یا مثل «ویل دورانت» بگویند: «این امر خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان به شمار می رود»؛ V}ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 1، ص 433 و 434.{V و یا مدّعی شوند حجاب به وسیله ایرانیان به مسلمانان و اعراب سرایت کرده است؛ در حالی که آیات مربوط به حجاب (پوشش اسلامی زنان در مقابل نامحرمان) قبل از مسلمان شدن ایرانیان نازل شده است. در عهد جاهلیت نیز - همان طور که ویل دورانت می گوید V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 22.{V و کتب تفسیر شیعه و سنی تأیید می کند V}ر.ک: تفاسیر مجمع البیان (طبرسی) و کشّاف (زمخشری)، ذیل آیات 33 احزاب و 60 نور.{V - اعراب چنین پوششی نداشتند و عادتشان تبرّج و خودنمایی بود که اسلام آن را ممنوع ساخت: A}«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی »{A؛ V}احزاب (33)، آیه 33.{V آنچه از قدیم به ویژه نزد فقها در بحث نماز (کتاب الصلوه) و ازدواج (کتاب النکاح) رواج داشته، واژه «ستر» و «ساتر» به معنای پوشش و وسیله پوشش زن در مقابل نامحرمان بوده است. بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه عظیم در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان بدنش را بپوشاند

و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و مشارکتش در فعالیت ها بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد. V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 73. نیز ر. ک: تفسیر نمونه، ج 17، ص 401 - 403.{V T}ضرورت پوشش اسلامی در قرآن T پوشش اسلامی از احکام ضروری اسلام V}اصل قانون حجاب اسلامی، صرفاً از ضروریات فقه نیست؛ بلکه از ضروریات دین مبین است؛ چه اینکه نصّ صریح قرآن بر آن گواهی می دهد و تنها ظهور آیات قرآن دلیل بر آن نیست تا جای اختلاف برداشت و محل تردید باشد.{V است و هیچ مسلمانی نمی تواند در آن تردید کند؛ زیرا هم قرآن مجید به آن تصریح کرده است و هم روایات بسیار بر وجوب آن گواهی می دهند. به همین جهت، فقیهان شیعه و سنی به اتّفاق به آن فتوا داده اند. همان طور که نماز و روزه به دورانی خاص اختصاص ندارد، دستور پوشش نیز چنین است و ادعای عصری بودن آن بی دلیل و غیر کارشناسانه می نماید. خداوند متعال در آیه 30 سوره نور نخست به مردان مسلمان و سپس در آیه بعد به زنان مسلمان فرمان می دهد از چشم چرانی اجتناب کنند و در رعایت پوشش بدن از نامحرمان کوشا باشند: A}«قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ»{A؛ « به مردان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه نامحرمان بپوشانند. این کار برای پاکی و پاکیزگی شان بهتر است و خداوند بدانچه می کنند، آگاه است». «غضّ» در لغت عرب - چنان که مرحوم طبرسی در مجمع البیان V}مجمع البیان فی تفسیر

القرآن، ج 7 - 8، ص 216.{V و راغب اصفهانی در مفردات V}المفردات فی غریب القرآن، ص 361.{V گفته اند - به معنای «کاستن» است و «غضّ بصر» یعنی کاهش دادن نگاه نه بستن چشم. البتّه متعلق این فعل و اینکه از چه چیز چشمان خود را فرو بندند، ذکر نشده است؛ امّا با توجّه به سیاق آیات، به ویژه آیه بعد، روشن می گردد مقصود آن است که خیره خیره زنان نامحرم را تماشا نکنند و از چشم چرانی V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 125 - 128.{V بپرهیزند. از سوی دیگر، ممکن است مقصود از «حفظ فرج» در این آیه پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به زنا و فحشا باشد؛ ولی عقیده مفسران اولیه اسلام و نیز مفاد روایات از جمله سخن امام صادق(ع) V}تفسیر مجمع البیان، ص 216 و 217.{V این است که مراد از «حفظ فرج» در همه آیات قرآن کریم پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به فحشا است؛ جز در این دو آیه که به معنای حفظ از نظر و وجوب پوشش در مقابل نامحرم است. آنگاه خداوند متعال فلسفه این آموزه را نظافت و پاکی روح می داند و بر خلاف اهل جاهلیت قدیم و جدید - مانند «برتراند راسل» که این ممنوعیت را یک نوع محرومیت و اخلاق بی منطق و به اصطلاح «تابو» (تحریم های ترس آور رایج در میان ملل وحشی) می داند - می گوید: این پوشش به منظور طهارت روح بشر از اینکه پیوسته درباره مسائل مربوط به اسافل اعضا بیندیشد، V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 129.{V واجب شده است. سپس در آیه بعد می فرماید: A}«وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ

أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»{A؛ « به زنان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه بیگانگان بپوشانند و زیور خویش را جز برای شوهران و سایر محارم آشکار نکنند، مگر آنچه پیدا است؛ و روسری های خویش را به گریبان ها اندازند تا سر و گردن و سینه و گوش ها پوشیده باشد و پاهاشان را به زمین نکوبند تا آنچه از زینت پنهان می کنند، معلوم شود. ای بندگان مؤمن، همه به سوی خدا توبه کنید تا رستگار شوید». در این آیه خداوند تعالی، در خصوص پوشش بانوان، آنچه را بر مردان مؤمن لازم است، به دو شکل گسترش می دهد: 1. پوشیدگی سر و گردن؛ 2. پوشاندن زینت ها. «خُمُر» جمع «خِمار» و به معنای روسری و سرپوش V}المفردات فی غرائب القرآن، ص 159؛ مجمع البیان، ص 217.{V است. «جیوب» از واژه «جیب» به معنای قلب و سینه و گریبان است. V}مجمع البیان، ص 217.{V در تفسیر مجمع البیان چنین می خوانیم: زنان مدینه اطراف روسری های خود را به پشت سر می انداختند و سینه و گردن و گوش های آنان آشکار می شد. بر اساس این آیه، موظف شدند

اطراف روسری خود را به گریبان ها بیندازند تا این مواضع نیز مستور باشد. V}همان.{V فخر رازی یاد آور می شود: خداوند متعال با به کارگرفتن واژه های «ضَرب» و «عَلی که مبالغه در القا را می رساند، در پی بیان لزوم پوشش کامل این نواحی است. V}التفسیر الکبیر، ج 23، ص 179.{V ابن عبّاس در تفسیر این جمله می گوید: «یعنی زن مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند». V}مجمع البیان، ص 217. (قال ابن عبّاس: تفطّی شعرها و صدرها و ترائبها و سوالفها).{V برخی ادّعا می کنند، حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است؛ نا درستی این سخن آشکار می نماید؛ زیرا، با چشم پوشی از گفتار ابن عبّاس و نیز شأن نزول آیه، این واقعیت که زنان مسلمان حتّی قبل از نزول این آیه موهای خود را می پوشاندند و آشکار بودن گردن و گوش و زیر گلو و گردنشان تنها مشکل به شمار می آمد، تردیدناپذیر است. در آیه از رو سری سخن به میان آمده است، باید پرسید: آیا روسری جز آنچه بر سر می افکنند و موها را می پوشانند، معنایی دارد. افزون بر این، حکم میزان پوشش در روایات متعدد وارد شده است. V}ر. ک: فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج 3، ص 430 و 431.{V اگر قرار باشد مانند برخی از صحابه یا گروهی روشنفکر مآبان جدید فقط به قرآن اکتفا کنیم، در کشف جزئیات ضروری ترین احکام مانند رکعات نماز نیز ناکام می مانیم. در خصوص «زینت» پرسشی مهم مطرح است. آیا مفهوم آن واژه «زیور» فارسی (زینت های جدا از

بدن مانند جواهرات) را نیز در بر می گیرد یا تنها آرایش های متصل به بدن، مانند سرمه و خضاب، را شامل می شود.؟ V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 131.{V در پاسخ باید گفت: حکم کلی آن است که خودآرایی جایز و خودنمایی در مقابل نامحرم ممنوع است. آرایش امری فطری و طبیعی است V}علامه طباطبائی(ره) در تفسیر آیه 32 سوره اعراف می فرماید: خدای متعال در این آیه زینت هایی را معرفی می کند که برای بندگان ایجاد و آنان را فطرتاً به وجود آن زینت ها و استعمال و استفاده از آنها ملهم کرده است؛ و روشن است که فطرت جز به چیزهایی که وجود و بقای انسان نیازمند آن است، الهام نمی کند. (ر. ک: المیزان، ج 8، ص 79){V و حسّ زیبایی دوستی سرچشمه پیدایش انواع هنرها در زندگی بشر شمرده می شود. این گرایش طبیعی، افزون بر آنکه آثار مثبت روانی در دیگران پدید می آورد، به تحقق آثار گرانب های روانی در شخص آراسته نیز می انجامد. آراستن خود و پرهیز از آشفتگی و پریشانی در نظام فکری و ذوق سلیم انسان ریشه دارد. پرهیز از خودآرایی نه دلیل وارستگی از قید نفس است و نه علامت بی اعتنایی به دنیا. وضع ژولیده و آشفته و عدم مراعات تمیزی و نظافت ظاهری، خود به خود شخصت افراد را در نگاه دیگران خوار می سازد و زبان طعن و توهین دشمن را می گشاید. V}صبور اردوبادی، احمد، آیین بهزیستی در اسلام، ج 1 (جنس پوشاک)، ص 57.{V بر این اساس، پوشیدن جامه زیبا، بهره گیری از مسواک و شانه، روغن زدن به مو و گیسوان، معطر بودن، انگشتر فاخر به دست کردن و سرانجام آراستن خویش

هنگام عبادت و معاشرت با مردم از مستحبات مؤکد و برنامه های روزانه مسلمانان است. V}مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، ص 3 - 5 و 10 - 12 و 91 - 107.{V حضرت امام حسن مجتبی(ع) بهترین جامه های خود را در نماز می پوشید و در پاسخ کسانی که سبب این کار را می پرسیدند، می فرمود: H}«اِنَّ اللَّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمالَ فَاَتَجمَّلُ لِرَبّی {H؛ «خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد. پس خود را برای پروردگارم زیبا می سازم». V}مجمع البیان، ج 4 - 3، ص 673.{V بنابراین، خداوند زینت و خودآرایی را نهی نمی کند؛ آنچه در شرع مقدس ممنوع شده است، تبرّج و خودنمایی و تحریک و تهییج به وسیله آشکار ساختن زینت در محافل اجتماعی است؛ چنان که می فرماید: A}«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی {A؛ V}احزاب (33)، آیه 33.{V و نیز می فرماید: A}«وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ»{A؛ V}نور (24)، آیه 31.{V این آیه زنان عرب را که معمولاً خلخال به پا می کردند و برای اینکه بفهمانند خلخال گرانبها دارند، پای خود را محکم به زمین می کوفتند، از این کار نهی می کند. فقیه بزرگوار علامه مطهری می گوید: «از این دستور می توان فهمید هر چیزی که موجب جلب توجّه مردان می گردد، مانند استعمال عطرهای تند و همچنین آرایش های جالب نظر در چهره، ممنوع است. به طور کلی زن در معاشرت، نباید کاری بکند که موجب تحریک و تهیج و جلب توجّه مردان نامحرم گردد.» V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 146 - 147.{V در آیه 31 سوره «نور» می فرماید: A}«وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها»{A. زینت های زن دو گونه است: یک نوع

زینتی که مانند لباس و سرمه و انگشتر و دست بند آشکار است و پوشانیدن آن واجب نیست؛ و نوع دیگر زینتی که پنهان است مگر آنکه عمداً بخواهد آن را آشکار سازد؛ مانند گوشوار و گردن بند. پوشانیدن این نوع زینت واجب است. البتّه استثناهایی دارد که بعداً بیان خواهد شد. V}ر.ک: تفسیر الصافی، ج 3، ص 430 و 431.{V قرآن کریم، با همین معیار، در خصوص پوشش بانوان سالمند و از کار افتاده که امید زناشویی ندارند، سهل گیری کرده، به آنها اجازه داده است روی سرها را برگیرند؛ V}وسایل الشیعه، ج 14، ص 140.{V ولی در عین حال آنها نیز اجازه خودنمایی و تهییج ندارند: A}«وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَهٍ»{A. V}نور (24)، آیه 60.{V آیات دیگری که با صراحت کامل دستور پوشش اسلامی و فلسفه آن را بیان می کنند، چنین است: A}«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»{A؛ «ای پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش های (روسری و چادر) خود را برخود فروتر گیرند. این برای آنکه شناخته گردند و اذیت نشوند، نزدیک تر است؛ و خدا آمرزنده و مهربان است». V}احزاب (33)، آیه 59.{V با این حال، ممکن است گروهی از ارازل و اوباش به هتک حیثیت زنان مؤمن ادامه دهند. در این صورت، حاکم اسلامی وظیفه دارد با شدت تمام با این افراد بیمار دل برخورد کند. بنابراین، مسأله حفظ پوشش و عدم مزاحمت برای بانوان تنها یک

توصیه اخلاقی نیست و حکمی اسلامی و حکومتی به شمار می آید: A}«لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلاَّ قَلِیلاً * مَلْعُونِینَ أَیْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلاً»{A؛ «اگر منافقان و بیماردلان و کسانی که در شهر نگرانی به وجود می آورند، از کارهای خود دست برندارند، ما تو را علیه آن ها بر خواهیم انگیخت و تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو زندگی نکنند؛ از رحمت خدا دور گردیدند و هر کجا یافت شوند دستگیر و به سختی گشته خواهند شد». V}همان، 60 و 61.{V در این آیات، سه مطلب مهم قابل توجّه می نماید: 1. «جلباب» چیست و نزدیک کردن آن یعنی چه؟ 2. «فلسفه» پوشش اسلامی 3. «مجازات» افراد مزاحم V}مجازات این گونه افراد از نظر اسلام بسیار شدید است و بعد از ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر، چنانچه این بیماردلان از عمل زشت خویش دست برندارند، باید از جامعه اسلامی تبعید شوند؛(مسأله حجاب، ص 164) و در صورت استمرار، در ردیف محاربان با حکومت اسلامی جای می گیرند و به حکم قرآن اعدام می گردند. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361 و 362){V T}چه نوع پوششی توصیه شده است؟{T در مفهوم جلباب اختلاف نظر وجود دارد. آنچه، با توجّه به کتب لغت V}ر. ک: مسأله حجاب، ص 158 و 159؛ قاموس قرآن، ج 2، ص 41 و 42. (این کتاب ها کلمات اهل لغت را ذکر کرده اند؛ مانند تعبیر به «الجلباب: القمیص أوالثواب الواسع» یا «الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون

الردّاء تُغطّی به المرأه رأسها و صدرها){V و گفتار مفسران شیعه مانند علامه طباطبایی V}المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 361. (هو ثوب تشتمل به المرأه فیغطّی جمیع بدنها){V و فیض کاشانی V}تفسیر الصافی، ج 4، ص 203.{V و اهل سنّت مانند قرطبی V}الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 156.{V صحیح تر به نظر می رسد، آن است که «جلباب» ملحفه و پوششی چادر مانند است نه روسری و خمار. از ابن عبّاس و ابن مسعود روایت شده که منظور عبا است. پس جلباب لباس گشاد و پارچه ای است که همه بدن را می پوشاند. ضمناً همان طور که مفسران بزرگ مانند شیخ طوسی و طبرسی فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند؛ و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «رداء» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت دارد، مو و تمام بدن خود را می پوشاندند. V}درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یفطّی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578){V نزدیک ساختن جلباب H}«یدنین علیهنّ من جلابیبهنّ»{H - کنایه از پوشیدن چهره و سر و گردن با آن است. V}مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361.{V یعنی چنان نباشد که

چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند. زنان حق ندارند چنان چادر بپوشند که نشان دهد اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه نیستند؛ از نگاه چشم های نامحرم نمی پرهیزند و از مصادیق «کاسیات عاریات» V}زنانی که ظاهراً پوشیده هستند ولی در واقع برهنه اند، روی عن رسول اللّه(ص): «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله ... .» (میزان الحکمه، ج 2، ص 259){V شمرده می شوند. قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت جامه شان را بر خود گیرند و آن را رها نکنند تا نشان دهد اهل عفاف و حفظ به شمار می آیند. تعلیل پایانی آیه نیز بیانگر همین امر است؛ یعنی آن پوششی مطلوب است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و ناپاکدلان را نومید می سازد. V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 160 و 161.{V T}2. چرا پوشش ضرورت دارد؟{T خداوند متعال درباره علت ضرورت پوشش اسلامی می فرماید: A}«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ»{A. برخی این آیه را چنین معنا کرده اند: «بدین وسیله شناخته می شوند آزادند نه کنیز؛ پس با آزار و تعقیب جوانان رو به رو نمی شوند. بنابراین، در عصر حاضر که مسأله بردگی از میان گرفته، این حکم نیز منتفی می شود؛ ولی باید گفت: V}آسیب شناسی حجاب، ص 19.{V ایجاد مزاحمت و آزار کنیزان نیز روا نیست. حقیقت آن است که وقتی زن پوشیده و با وقار از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاک دامنی را رعایت کند، فاسدان و مزاحمان جرأت هتک حیثیت او را در

خود نمی یابند. بیمار دلانی که در پی شکار می گردند، فرد دارای حریم را شکاری مناسب نمی بینند. در روایات آمده است: H}«المرأه ریحانه»{H؛ V}وسائل الشیعه، ج 14، ص 120.{V «زن همچون ریحانه یا شاخه گلی ظریف است.» بی تردید اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین مصون نمی ماند. قرآن کریم، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه می کند: A}«کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ»{A؛ V}واقعه (56)، آیه 23.{V افزون بر این، گاه آنها را به جواهرات اصیلی چون یاقوت و مرجان که جواهر فروشان در پوششی ویژه قرار می دهند تا همچون جواهرات بَدَلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و ارزش و قدرشان کاستی نپذیرد، تشبیه می کند. V}عامری، حمیده، گستره عفاف به گستردگی زندگی، کتاب زنان، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ش 12، ص 117.{V بر این اساس، مرحوم علامه طباطبایی V}المیزان، ج 8، ص 361.{V همین تفسیر را بر می گزیند. استاد شهید مطهری در این باره می فرماید: «حرکات و سکنات انسان گاهی زبان دار است. گاهی وضع لباس، راه رفتن، سخن گفتن زن معنا دار است و به زبانِ بی زبانی می گوید: دلت را به من بده، در آرزوی من باش، مرا تعقیب کن؛ گاهی بر عکس، با زبان بی زبانی می گوید: دست تعرّض از این حریم کوتاه است.» V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 163.{V البته باید اعتراف کرد تاکنون بیشتر نوشته های مربوط به پوشش، نقطه نظر را بر حجاب زن معطوف کرده و کمتر به پوشش مرد توجه نموده اند که البته این یک امر عادی و طبیعی است چرا که زن مظهر جمال و زیبایی

و مرد مظهر شیفتگی است. ولی پوشش مردان نیز در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی حائز اهمیت است. ازاین رو اسلام برای ثبات و پایداری جامعه درباره پوشش زن و مرد توجه بسیار نموده خداوند متعال می فرماید: A}«یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوءاتکم و ریشا»{A؛ «ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام (عورت) شما را می پوشاند و مایه زینت شما است» V}اعراف (7)، آیه 26.{V خداوند متعال در حق مردان می فرماید: A}«قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم»{A؛ V}نور (24)، آیه 30.{V»{A؛ «به مؤمنان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند و عفاف (عورت) خود را حفظ کنند». و در حق زنان نیز می فرماید: A}«و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهنّ و یحفظن فروجهنّ»{A؛ «و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان (عورت) خویش را حفظ کنند» V}همان، آیه 31.{V. در این راستا ذکر چند نکته ضروری می نماید: 1. فقها فرموده اند زن نباید به بدن مرد نامحرم (به جز سر و صورت و گردن) نگاه کند و این حکم دلیل قطعی دارد که در جای خود بیان شده است. 2. ممکن است نگاه زن به بدن مرد نامحرم حرام باشد ولی پوشش آن از سوی مرد واجب نباشد همان گونه که نگاه مرد به صورت و دست های زن از روی شهوت حرام است ولی پوشش آن از سوی زن واجب نیست. 3. مردان می توانند با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی نمایان گردند. اکنون این پرسش پیش می آید که اگر مردی با این وضعیت بیرون آید و بداند زنان از

روی تعمّد و لذت به بدنش نگاه می کنند، آیا از نظر شرعی مرتکب گناه شده؟ دو نظر در اینجا مطرح است. برخی فتوا به حرمت داده و عده ای از جواز سخن گفته اند. اصلی ترین مستند و مبنای این حکم قاعده فقهی «اعانه بر اثم» است که در فقه کاربرد فراوانی دارد. معنای قاعده این است که هر کس زمینه تحقق و پیاده شدن گناه را برای دیگری فراهم سازد. خود نیز مانند انجام دهنده ی آن گناهکار است. در مقابل برخی مراجع اظهار می دارند که آنچه حرام است «تعاون بر اثم» بوده نه «اعانه بر اثم» این دو با یکدیگر متفاوت است. «تعاون بر اثم» یعنی همکاری و شرکت چند نفر در انجام گناه به گونه ای که همگی به طور مستقیم آن را انجام دهند. به همین جهت برخی مراجع گفته اند اگر مردان با لباس آستین کوتاه بیرون آیند به قصد اینکه زنان به او نگاه کنند، شریک گناه گردیده و قاعده فقهی در حقش پیاده می شود. اما اگر به این انگیزه نباشد، اشکالی ندارد. و از آنجا که تشخیص انگیزه افراد مشکل است به جوانانی که در خیابان و پارک ها به بازی فوتبال مشغول بوده و یا در جاده ها به دوچرخه سواری مشغول هستند. وجوب امر به معروف محرز نمی شود. بر اساس آن چه گفته شد فتوای مراجع درباره پوشش لباس آستین کوتاه مردان متفاوت است و هر کس باید به نظر مرجع تقلید خود عمل کند. ولی مسئولان دانشگاه ها و مدیران مدارس و... حق دارند مقرراتی را طبق مصالحی که در نظر دارند برای محدوده ی خود وضع نمایند. و شرایطی برای نوع لباس دانشجویان مقرر

نمایند. و این کار به آن معنا نیست که حلالی را حرام کرده و بر خلاف نظر شرع عمل نموده اند؛ بلکه این حق برای مدیریت هر مجموعه محفوظ است. البته باید از افراط و تفریط و اعمال سلیقه های شخصی اجتناب شود. و مصالح کل مجموعه در نظر گرفته شود، و تنها به منظور ایجاد فضای سالم و آرامش روانی مجموعه حدود و مقررات تعیین گردد. در پایان توجه شما را به استفتائات برخی مراجع جلب می کنیم: امام خمینی، آیت الله فاضل و آیت الله نوری همدانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست هر چند بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند. V}العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51.{V آیت الله خویی، آیت الله گلپایگانی، آیت الله اراکی و آیت الله وحید خراسانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست ولی اگر بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند پوشش آن به جز صورت، دستها، گردن و پا واجب است. V}العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51 و هدایه العباد، ج 2، مسأله 1068 و استفتاء از محضر آیت الله وحید خراسانی.{V آیت الله بهجت: احتیاط واجب است که مرد بدن خود را (به جز مواردی که به طور غالب باز است مانند سر و صورت) در برابر نامحرم بپوشاند هر چند کمک بر حرام نباشد (یعنی هر چند نداند به او نگاه می کنند). V}توضیح المسائل، مسأله 1933 و 1937.{V مقام معظم رهبری، آیت الله مکارم: استفاده از لباس آستین کوتاه برای مردان اشکالی ندارد مگر در مواردی که بدانیم مفاسد خاصی بر ان مترتب می شود. V}استفتاءات، ج 1، س 834، آیت الله مکارم و دفتر استفتاءات مقام معظم

رهبری.{V آیت الله تبریزی: سزاوار نیست برای مؤمن که با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شود. V}دفتر استفتاءات آیت الله تبریزی.{V آیت الله صافی: احتیاط واجب است که مرد لباس آستین دار بر تن کند در جایی که معرض نگاه زنان نامحرم است. V}جامع الاحکام، ج 2، ص 1722.{V البته باید دانست اختلاف نظر مراجع پیرامون پوشش مرد در جای است که هیچ گونه مفسده ای به همراه نداشته باشد و گرنه همه اتفاق دارند چنانچه جوانان با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شوند و مفسده ای در فضای جامعه ایجاد نمایند، پوشیدن این نوع لباس ها حرام می باشد.

حجاب منحصر در چادر و حتی مانتو نیست، بلکه هر لباسی که غیر از وجه و کفین (دست ها تا مچ) را بپوشاند و موجب تحریک و جلب توجه نامحرم نگردد کافی است ولی باید توجه داشت که همان طور که بقیه واجبات دارای مراتب مختلفی می باشند حجاب نیز دارای مراتب خوب، متوسط و خوب تر است و چادر حجاب برتر بانوان محسوب می گردد. در این جا چند نکته وجود دارد که برای روشن شدن آنها باید دید اساساً فلسفه حجاب چیست؟ حجاب دو فلسفه اساسی دارد که با یکدیگر ارتباط تام دارند: 1) مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان. 2) پیشگیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه. حجاب با چنین نقش و کارکرد مهم و اساسی پیامی قاطع و کوبنده با خود دارد، و آن این است که در برابر همه مردان اجنبی نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد، اکنون باید دید چه عواملی در رساندن این پیام و اثرگذاری

آن مؤثر است: {T1) حدود و میزان پوشش:T} بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را همچنان که در روایات آمده است «تیرهای زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن همانند قوسی است که تیر از آن کمانه می کند و منحرف می شود و از اصابت و نفوذ در هدف باز می ماند. بر عکس هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته و از آن آسیب خواهد دید. از همین روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند، زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را فراچنگ می آورد. {T2) کیفیت پوشش:T} میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد بدون شک لباس های نازک و تنگ و بدن نما فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فساد کشاننده جامعه است. در مقابل لباس های غیربدن نما، دیده ها را از خود دور می سازد، و سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند. {T3) رنگ ها:T} تردیدی نیست که برخی از رنگ ها دیده ها را خیره می سازد، و پاره ای دیگر نگاه ها را از خود می راند و دور می سازد. اکنون سؤال می شود کدامیک از این دو برای تأمین حجاب واقعی و مصونیت معنوی جامعه و خیره نکردن چشم ها و بر نیفروختن آتش شهوت مفیدتر است؟ مگر ما در جامعه ای زندگی نمی کنیم که میلیونها جوان در اوج غریزه جنسی به سر می برند و در سخت ترین شرایط جوانی از امکان ازدواج محرومند و کافی است با اندک جرقه ای شعله های غریزه در وجودشان برافروخته شود و به انواع گناهان

و ناراحتی ها مبتلا گردند؟ پس چرا به هر وسیله ممکن - حتی با گزینش رنگ مناسب لباس در جامعه - به سلامت دینی و روحی و روانی آنان کمک نکنیم و موجب جلب توجه آنان و قرارگرفتن شان در دام مفاسد نشویم؟ در عین حال علمای دین نسبت به خصوص رنگ ها تأکید چندانی نکرده، ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آن باشد. ازاین رو است که در طول تاریخ زنان مسلمان به میل خود لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و این سنت حسنه مورد تقریر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) قرار گرفت، زیرا آنان به این وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند، {V(ر.ک: حجاب در ادیان الهی، محمدی آشنانی)V}. {T4) شیوه های رفتاری:T} طرز صحبت و چگونگی راه رفتن و ... نیز بخشی از حجاب به معنای وسیع کلمه است. حفظ وقار و متانت هم همان نقشی را دارد که پوشش زن دارد و عدم رعایت آن نیز برآیندی چون برهنگی در پی دارد. ازاین رو قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را که در رفتار دختران شعیب بیان می کند همان «حیا» و وقار است. T} نظام اسلامی و بدحجابی{T از آنجا که انسان موجود اجتماعی است، جامعه بزرگی که در آن زندگی می کند، از یک نظر همچون خانه او است و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب می شود. پاکی جامعه به پاکی او کمک می کند و آلودگی آن، به آلودگی اش می افزاید! روی همین اصل در اسلام با هر کاری که جو جامعه را مسموم یا آلوده کند به شدّت مبارزه شده است؛

چرا که گناه، همانند آتش است. هنگامی که در نقطه ای از جامعه این آتش روشن شود، بکوشیم آن را خاموش یا محاصره کنیم. اما اگر به آتش دامن زنیم و آن را از نقطه ای به نقطه دیگر ببریم و یا آن را به حال خود واگذاریم، حریق همه جا را فرا خواهد گرفت و کسی قادر بر کنترل آن نخواهد بود! از این گذشته عظمت گناه در نظر مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگی های خود سد بزرگی در برابر فساد است. اشاعه فحشا و نشر گناه و تجاهر به فسق و تسامح در این موضوع، این سد را می شکند و گناه را در اذهان کوچک و آلودگی به آن را ساده می نماید. بر همین مبنا حکومت اسلامی، موظف است جلوی منکرات را بگیرد. این به معنای تحمیل به حجاب نیست؛ بلکه نوعی واکسینه کردن جامعه در مقابل بیماری های روانی و معنوی است. در جامعه اسلامی همه وظیفه دارند به بهداشت روانی و سلامت روحانی توجه کنند. این همان امر به معروف و نهی از منکر و نظارت ملی است. حاکمان اسلامی موظف اند موانع رشد فضایل انسانی را از بین ببرند و این در حقیقت بستر سازی برای سلامت روانی جامعه است و در زمان پیامبر و امام علی(ع) نیز هرچند زنان بدحجاب وجود داشته؛ اما قرآن با این پدیده برخورد کرده است، به دنبال آن دیگر آنها نمی توانستند هر طور دلشان خواست در اجتماع ظاهر شوند؛ حتی اقلیت های مذهبی نیز موظف به رعایت مقررات اسلامی در جامعه اسلامی بوده اند. در آیات 31 سوره «نور» و 34 و 59 سوره «احزاب» کیفیت رفتار اجتماعی زن

مورد توجه قرار گرفته است. نیز از آیات امر به معروف و نهی از منکر می توان استفاده کرد که جلوی هر گونه منکر و زشت، باید ایستاد و اجازه ظهور و بروز به آن نداد. در هر صورت هنجارهای دینی در جامعه را باید به اجرا گذاشت و نمی توان تنها به عقیده و میل مردم اکتفا کرد. فکر کنید چقدر از مردم حاضرند با میل و رغبت و از روی اعتقاد، از رشوه گرفتن و اختلاس اجتناب کنند؟ چقدر حاضرند از شراب و زنا با میل و رغبت احتراز نمایند تا آنها را آزاد گذاشت که در عمل هم با میل و رغبت وظایف خویش را اجرا کنند!؟ این موضوع منحصر به کشور ما نیست. در هر کشوری یک سلسله دستوراتی است که به اجبار آنها را به اجرا می گذارند. در کشوری مثل فرانسه _ که آن را مهد آزادی می شمارند _ چگونه به اجبار دختران را وادار به بی حجابی می کنند تا به مدرسه یا دانشگاه راه یابند! تفاوت در جامعه اسلامی و غیراسلامی در نوع هنجارها است؛ نه چگونگی برخورد با آنها. بسیاری از حکمت ها و فلسفه های حجاب امروزه روشن شده است؛ از جمله: 1. پوشش امری غریزی و فطری برای بشر است. کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که از دیر زمان بشر در حد امکان نسبت به مسئله پوشش اهتمام ورزیده است و همه صاحبان ادیان نیز آن را سرلوحه عمل قرار داده اند. 2. مستور بودن زیبایی ها و جاذبه های جنسی زن و مرد، آنها را از معرض دید و طمع ورزی شهوت پرستان هرزه محافظت می کند و امنیت و بهداشت روانی جسمی آنان را

تأمین می کند. 3. برهنگی راهبر به سوی بی بند و باری و لجام گسیختگی جنسی است که عواقب شوم و زیانباری دارد: 3_1. گسترش فساد و ناهنجاری های اجتماعی، 3_2. شیوع بیماری هایی چون سفلیس سوزاک ایدز و...، 3_3. سست شدن پیمان مقدس خانواده، گسترش آمار طلاق و فزونی عقده های روحی در کودکان، 3_4. زیاد شدن فرزندان نامشروع. اینها و ده ها مشکل اجتماعی دیگر، عواقب شومی است که جهان غرب را سخت برآشفته است و ستاره تمدنش را به افول می کشاند تا آنجا که حتی فریاد متفکران ماتریالیستی چون راسل را برآورده و جهان را سخت بر آنان تنگ کرده است. اما مکتب گران قدر اسلام در پرتو هدایت های نورانی اش (همچون حجاب) از اساس با این جریان ویرانگر به مبارزه برخاسته و حجاب را دژی استوار برای صیانت فرد وجامعه از آسیب های بی شمار قرار داده است. از همین رو است که استعمارگران برای تخدیر جوانان و در بند کشیدن آنان و گسترش اهداف ظالمانه خویش، از بی حجابی و برهنگی به عنوان ابزاری قوی سود می جویند. در هر صورت، موضوعاتی نظیرحفظ نظام اجتماعی، بقای نسل وخانواده، تأمین سلامت فکری و روحی _ روانی افراد جامعه وفراهم کردن بستری مناسب و محیطی سالم برای پرورش وتکامل مادی ومعنوی انسان و بالآخره پرهیز از عواقب شومی که جوامع دیگر به دلیل رعایت نکردن این قبیل محدودیت ها گرفتار آن شده ویادر آن دست و پا می زنند و... نظام اسلامی را ملزم به اجرای این حکم ارزشمند الهی کرده است. V}برای آگاهی بیشتر ر.ک: مرتضی مطهری، فلسفه حجاب؛ غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی {V

باید حجاب خود را رعایت کنند اما چرا باید در جامعه ما قانون حجاب اجباری باشد؟ پس آزادی چه می شود؟ اگر ممکن است شمه ای از چگونگی تصویب قانون اجباری شدن حجاب و باز خوردهای آن در جامعه و نظر امام(ره) ودیگر مسئولین و متفکران آن زمان را بیان کنید.

جواب :

J}1- از آن جا که انسان یک موجود اجتماعی است جامعه بزرگی که در آن زندگی می کند از یک نظر همچون خانه او است و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب می شود پاکی جامعه به پاکی او کمک می کند و آلودگی آن به آلودگیش روی همین اصل در اسلام با هر کاریکه جو جامعه را مسموم یا آلوده کند شدیدا مبارزه شده است ؛ چرا که گناه همانند آتش است هنگامی که در نقطه ای از جامعه این آتش روشن شود باید سعی و تلاش کرد که آتش خاموش یا حداقل محاصره گردد اما اگر به آتش دامن زنیم و آن ار از نقطه ای به نقطه دیگر ببریم حریقهمه جا را فرا خواهد گرفت و کسی قادر بر کنترل آن نخواهد بود و از این گذشته عظمت گناه در نظر عامه مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگیها خود سد بزرگی در برابر فساد است اشاعه فحشا و نشر گناه و تجاهر به فسق و تسامح در این موضوع این سد را می شکند گناه را کوچکمی کند و آلودگی به آن را ساده می نماید. 2- حکومت اسلامی موظف است جلو منکرات را بگیرد و این به معنای اجبار به حجاب نیست بلکه نوعی واکسینه کردن جامعه در مقابل بیماریهای روانی است و در جامعه اسلامی

احاد محروم وظیفه دارند به بهداشت روانی و سلامت روحانی توجه کنند واین همان امر بهمعروف و نهی از منکر و نظارت ملی است. و حاکمان اسلامی موظفند عوامل مزاحم رشد فضائل انسانی را از بین ببرند و این در حقیقت بستر سازی برای سلامت روانی جامعه است. 3- اینکه گفته اید در زمان پیامبر و امام علی(ع) زنان بد و بی حجاب وجود داشته است درست است اما این بدین معنا نیست که آنها می توانستند هر جور که دلشان می خواست در اجتماع ظاهر شوند اثبات این مدعا مشکل است چونکه کسانی که در قلمرو حکومت اسلامیزندگی می کردند قوانین اسلامی را به ظاهر رعایت می کردند حتی اقلیت های مذهبی نیز موظف به رعایت مقررات اسلامی در جامعه اسلامی بوده اند و این مطلب در کتب فقهی آمده است آنچه که در زمان پیامبر اسلام(ص) معمول بوده حجاب نداشتن کنیزگان بوده است آن هم در حدسرو گردن لذا به زنان آزاد مسلمان دستور داده شده که حجاب اسلامی را کاملاً رعایت کنند تا از کنیزگان شناخته شوند ؛ 4- بنابراین در آیات 31 سوره نور و 34 و 59 سوره احزاب کیفیت حرکات در روابط اجتماعی زن مورد توجه قرار گرفته است و بالاتر از این ها از آیات امر به معروف و نهی از منکر می توان استفاده کرد که جلو هر گونه منکر و زشت باید ایستاد و اجازه ظهور و بروز به آننداد. و در حکومت پیامبر(ص) و امام علی(ع) نیز چنین بوده است و روایات که حدود و تعزیرات بیان می کند به نوعی این مطلب را اثبات می کند که در آن زمان (هرزه) آزاد نبودند به دلخواه

عمل کنند. {J

چرانی و فساد اخلاق مردان در امان باشد وخود نیز با وقار در عرصه

اجتماع ظاهر شود.

نکته عجیب آنکه مخالفین به بهانه این که حجاب نیمی از افراد اجتماعی را فلج کرده است با ترویج بی حجابی

و بی بندوباری نیروی تمام افراد جامعه رافلج می کنند.

نتیجه این می شود که در جوامع مسلمان متجدد مآب ،فقط در روستاها و خانواده های بسیار متدین،زنان با

لباس ساده در اجتماع ظاهر می شوند و به فعالیت اقتصادی مفید می پردازند وگر نه سایر زنان برای

خود آرایی وآرایش،جز استهلاک ثروت ووقت،و فاسد کردن اخلاق اجتماع وخانواده،کار دیگری نمی کنند و

عده ای جاهل،نام این را فعالیت وآزادی زن می گذارند. منبع: مساله حجاب/استاد مطهری/صص 122-97/بحث پاسخ به ایرادها و اشکالهای وارد بر مساله حجاب

2-خلاصه آثار استاد/دفتر4/مقام زن/ص111-109/

بیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلا یؤذین (2) ای پیامبر با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را بچادر فرو پوشند که این کار برای اینکه آنها ( بعفت و حریت ) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت ( هوس رانان ) آزار نکشند برای آنها بهتر است .

مراجع تقلید با استناد به آیات و روایات , معتقدند که زن باید به هر وسیله ای اندام خود را از دید نا محرم محفوظ کرده , حجم بدنش را بپوشاند .

لذا حجاب , منحصر در چادر و حتی مانتو نمی باشد ؛ بلکه هر لباسی که غیر از وجه و کفین ( دستها تا مچ و صورت ) را بپوشاند و موجب تحریک و جلب توجه نا محرم نگردد کافی است ؛ ولی باید توجه داشت که همان طور که بقیه ی واجبات , دارای مراتبی مختلف می باشد , حجاب نیز دارای مراتب متوسط , خوب و خوبتر است و چادر , حجاب برتر بانوان محسوب می شود .

بنابراین بهتر است اطرافیان را نه بصورت آمرانه بلکه با لفظی توأم با مهر و محبت به سمت حجاب برتر , یعنی چادر تشویق کنیم و پس از ذکر محاسن و مزیتهای چادر آنها را در انتخاب آزاد بگذاریم .

مقام معظم رهبری در تأیید اینکه حجاب برتر چادر است می فرمایند :

من می گویم چادر , هم بهترین نوع حجاب است و هم یک نشانه ی ملی است که هیچ منافاتی با هیچ نوع تحرکی از زن ندارد , ..... البته می توان محجبه بود ولی چادر نداشت منتها همین جا هم

باید آن مرز را پیدا کرد , عده ای از چادر فرار می کنند به خاطر اینکه هجوم تبلیغاتی غرب , دامن گیرشان نشود ..... تصور نکنید اگر ما فرضا ً چادر را کنار گذاشتیم آن مقنعه ی کذایی را ..... درست کردیم دست از سر ما بر می دارند . آنها به این چیزها قانع نیستند بلکه می خواهند همان فرهنگ منحوس خودشان را در اینجا مثل زمان شاه که زن اصلا ً حجاب و پوشش نداشت عمل شود . (4)

وظیفه ی ما روشنگری و آگاهی دادن به قشر زنان , در خصوص داشتن حجابی مناسب است ؛ تصور می کنم تذکر دادن مکرر به داشتن حجاب برتر , آنهم به کسی که حجاب مناسبی دارد , نه تنها تأثیر مثبت نمی گذارد بلکه چه بسا موجبات دلزدگی و ترک حجاب مناسب را نیز فراهم کند .

البته اگر این آقای جوان از محارم او نباشد , به هیچ وجه حق چنین تذکری را ندارد ؛ چرا که اینگونه تذکرات و ارتباطاتی که دلیلی بر آن وجود ندارد , خود می تواند زمینه ای برای ایجاد مفسده باشد !

در صورتی که فرد مذکور از کسانی باشد که مسئول حفظ جامعه از فساد هستند ( مانند ستاد امر به معروف و نهی از منکر و ...) باز هم چنین حقی ندارد ؛ چون انتخاب نوع حجاب , امری اختیاری است و ما حق نداریم افراد را ملزم به انتخاب نوعی خاص , از حجاب کنیم ؛ حتی اگر آن حجاب , حجاب برتر باشد . مهم اینست که حجاب اسلامی رعایت شود نوع آن و رعایت

بهتر و برتر حجاب , به انتخاب خود فرد بستگی دارد و اجباری نیست . پیروز باشید. (1) سوره ی نور / 31

(2) سوره ی احزاب / 59

(3) بهشت جوانان / اسدالله محمدی نیا

_ و برگنبد تشریع این گونه نوشته است که ازدواج محبوب ترین بنیادها برای بنا نهادن کانون تولّد و مهد پرورش و رشد نوع انسان است V}محمدحسین طباطبائی، المیزان، ج 3{V تا هم جذب و انجذاب به محیط خانواده محدود گردد و هم نسلی سالم و متعادل پرورش یابد. جذب و انجذاب لجام گسیخته هرگز به بقای نسل تن نمی دهد و آن را مزاحم عشق ورزی خود می بیند؛ همان گونه که نسل ناسالم، پدر و مادری نمی شناسد تا آن نژاد را استمرار بخشد. V}غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی {Vبه این منظور، انتظار می رود معمار نظام تکوین و تشریع در راه نیل به خواست خود، به تدبیر و تشریع لازم دست یازد و اسباب رسیدن به آن هدف را تشریع فرماید. «حجاب» در شمار این اسباب جای دارد. اینک در این نوشتار، با پرداختن به برخی آثار تربیتی و روان شناختی این دو پدیده، سودمندی و ضرر آفرینی هر یک بیان می شود تا هر کس خود آگاهانه تصمیم گیرد.

T} حجاب و رشد شخصیت{T «شخصیت» مجموعه افکار، عواطف، عادت ها و اخلاقیات یک انسان است که به تمایز وی از دیگران می انجامد؛ V}مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی{V به عبارت دیگر، مجموعه صفات و ویژگی های جسمی، روانی و رفتاری _ که هر انسان را از انسان های دیگر متمایز می سازد _ شخصیت نام دارد. V}یوسف کریمی، روان شناسی شخصیت {V بر این اساس، هر کس شخصیتی دارد که خود را با آن معرفی می کند و دیگران نیز او را با همان ویژگی ها می شناسند. در «روان شناسی کمال»، فرد رشد یافته _ که انسان خواستارِ تحققِ خود (actualizing

person _ The Self) معرفی می گردد _ این گونه توصیف شده است: انسانی که نیازهای سطوح پایین (نیازهای جسمانی، ایمنی، تعلق، محبت و احترام) را پشت سر نهاده، در صدد استفاده از توانایی ها و قابلیت های خود است و به دنبال به فعلیّت رساندن خویشتن و تحقق آن است. V}دوان شولتس، روان شناسی کمال، گیتی خوشدل {Vاریک فروم، انسان رشد یافته را انسان بارور (Productive person) معرفی می کند و در تعریف او می گوید: وی انسانی است که نیازهای روانی اش را از راه های بارور و خلّاق ارضا می کند. V}سعید شاملو، مکتب ها و نظریه های روان شناسی{V به عقیده وی مؤثرترین عامل در رشد شخصیت انسان، برآوردن معقول نیازهای روانی است که حیوانات پست، این نوع نیازها را ندارند. انسان سالم نیازهای روانی خود_ نه نیازهای جسمانی مانند گرسنگی، تشنگی، جنسی و.. _ را از راه های خلاّق ارضا می کند و اشخاص ناسالم از راه های نامعقول V}روان شناسی کمال{V اکنون باید دید فرصت رشد، شخصیت با رعایت حجاب بیشتر فراهم می گردد یا با عدم رعایت آن؟ انسانی که پیوسته نگران زیبایی خود است و بیشتر در جهت معرفی پیکر خود می کوشد، بهتر می تواند قابلیت های خود را بشناسد و به فعلیت برساند یا آنکه سر در باغ اندیشه دارد؟ آیا توجّه به نیازهای جسمانی و سطحی، به انسان امکان رشد می دهد یا توجّه به نیازهای عالی و مخصوص انسان ها؟ آیا غرق شدن در خود نمایی و جلب توجّه دیگران مسیر منتهی به یافتن خویشتن است؟ انسانی که زندگی اش تحت فرمان و اراده اش نیست، در حس هویّت یابی خود (of Identity A Sense) دچار شکست شده است V}علی محمدی، فلسفه حجاب{V تا چه رسد به

آن که هویّتش را به کمال رساند؛ زیرا سلیقه و خواست دیگران، در زندگی اش تأثیر می گذارد و چنان زندگی می کند که دیگران می پسندند، نه آن گونه که خود می پسندد. بی حجاب در اندیشه نمایش خود و زیبایی خویش است. این امر که عقده حقارت (inferority complex) انسان را می نمایاند، زمینه رشد و تعالی وی را نابود می سازد؛ در حالی که زن مانند مرد یک انسان است و باید از نظر انسانی رشد و تکامل یابد. کسی که با نمایش زیبایی خود و گزینش پوششی ویژه، در اندیشه جلب نظر دیگران به سر می برد، در حقیقت می خواهد با تکیه بر جذابیت های ظاهری خویش _ و نه اصالت ها و ارزش های متعالی خود _ جایی در جامعه بیابد. در واقع او از این طریق اعلام می دارد، آنچه برایش اصل است و اهمیّت دارد، «زن بودن» او است، نه انسانیت، اندیشه، لیاقت و کارآیی اش. چنین فردی قبل از همه، اسیر خویش است و به مغازه داری شبیه است که پیوسته در اندیشه تزیین ظاهر و تغییر دکور خود به سر می برد و فرصت پرداختن به آرزوهای بزرگتر را نمی یابد. V}ناتانیل براندل، روان شناسی حرمت خود، هاشمی جمال{V

T} حجاب و حرمت خود (احساس ارزشمندی) {T

از نظر روان شناسی، قطعی ترین عامل رشد انسان، «میزان ارزشی» است که هر فرد برای خود قائل است V}The Antecedents of self freeman sunfran cisco.196 .Esteem{Vبه عبارت بهتر، نافذترین عامل رشد روانی و شخصیتی انسان، سطح حرمت خود (esteem _ Self) او است. درجه ارزیابی فرد از خود، حرمت خود خوانده می شود و در واقع باز خوردی از مورد قبول بودن و مورد قبول نبودن به شمار می آید. این قضاوت

در قالب رفتارهای کلامی و غیر کلامی بروز می کند و گستره ای است که فرد خود را در آن پهنه توانا، مهم، موفق و با ارزش و یا ناموفق و بی ارزش می داند. V}سید حسن سلیمی، بررسی حرمت خود در نوجوانان...، مجله روان شناسی، شماره 2 {V

چنان که گذشت، «سطح حرمت خود» در سازش یافتگی هیجانی، اجتماعی و عاطفی تأثیر بسیار دارد و از عوامل تعیین کننده اساسی در شکل دهی الگوهای رفتاری و عاطفی است؛ به گونه ای که تردید افراد در ارزشمندی شان، به ناتوانی در رسیدن به زندگی عاطفی موزون می انجامد. این افراد همواره از آشکار شدن ناتوانیشان هراسناک اند و صحنه را ترک می کنند. از طرفی خلاقیت با «سطح حرمت خود» رابطه کاملاً مستقیم دارد. V} مرتضی مطهری، مسأله حجاب، صدرا{V

به راستی آیا برهنه شدن و کشاندن رفتارهای جنسی به کوچه و خیابان، به آدمی ارزش می دهد و انسان را از احساس ارزش مندی بهره مند می سازد؟ البته شاید احساس رضایت آنی و زود گذر پدید آورد؛ ولی کمتر کسی است که بر خورداری از این حالت و رفتار را ارزش تلقی کند و شخص برخوردار از این روحیه را ارزشمند بداند! افزون بر این، تأمین هر خواسته ای همیشه با احساس رضایت همراه نیست. در جامعه ای که برهنگی تمام شریان های آن را پر کرده و زن و مرد همواره در حال مقایسه داشته ها و نداشته های خویش هستند، انسان ها در تشویش مستمر و دلهره همیشگی فرو می روند؛ زیرا رقابت و مقایسه در میدانی رخ می نماید که ظرفیت رقابت ندارد و بدین سبب، آدمی به تنوّع طلبی حریصانه کشیده می شود. بی تردید تا وقتی این اندیشه فضای ذهن آدمی را آکنده

است، فرصتی برای بروز خلاّقیت و ابتکار باقی نمی ماند. ذهنِ مشغول به تصاحب دل دیگران و جلب نظر مردان و پسندیده شدن، هرگز اندیشه علمی را بر نمی تابد و نمی تواند یافته ای تازه عرضه کند. او در پی آن است که در وضعیت موجود پسندیده شود؛ نه آنکه وضعیت را تغییر دهد و با ابتکار و خلاقیت، طرحی نو در اندازد. از سوی دیگر، از آنجا که احساس بی ارزش بودن تمام وجود این افراد را پر کرده است، در پی جبران این کمبود بر می آیند و چون آسان ترین راه رسیدن به این احساس، مقبول دیگران واقع شدن است، از طریق سکس و عرضه پیکر خود، در این مسیر گام بر می دارند تا به شکلی، احساس ارزشمندی از کف رفته خود را جبران کنند. در حالی که شخص برخوردار از حجاب، هرگز چنین نیازی را احساس نمی کند. در نگاه او بهترین راه جبرانِ احساسِ ارزش مندی، آن است که خود را از دسترس بیگانگان دور نگه دارد و مقام و موقعیت خود را پایین نیاورد. V}مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، صدرا{V گویا از همین رو است که ویل دورانت می گوید: زنان دریافتند که دست و دل بازی مایه طعن و تحقیر است.

بنابراین، چنین افرادی هم ارزش مندی را از کف داده اند و هم در جبران آن به بیراهه رفته اند. راه رسیدن به احساس ارزش مندی پایدار، رفتن در پی کسب صفات ارزشمند و پایدار است.

انسان برخوردار از حجاب، با دور نگه داشتن خود از دسترس دیگران، سطح ارزش مندی خود را ارتقا می بخشد تا آن جا که مرد، نیازمندانه به آستان وی روی می آورد. بی تردید اگر

زنان این مفهوم را به طور کامل درک کنند، به پوشیده داشتن و مخفی ساختن پیکر خویش بیشتر گرایش نشان می دهند V}مرتضی مطهری، مسأله حجاب، صدرا{V و پی خواهند برد که راه احساس ارزش مندی، در دسترس و مقبول بودن لحظه به لحظه نیست. راسل می گوید: از لحاظ هنری، مایه تأسف است که بتوان به آسانی به زنان دست یافت. ویل دورانت نیز می گوید: آنچه می جوییم و نیابیم، عزیز و گران بها می گردد. V}مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، صدرا{V

ویلیام جیمز به صراحت توصیه می کند: زنان عزّت و احترامشان به این است که به دنبال مردان نروند، خود را مبتذل نکنند و خود را از دسترس مردان، دور نگه دارند. پس حجاب احساس ارزش مندی است که موقعیتی بلند مرتبه برای زنان پدید می آورد و مردان را در محدودیت فرو می برد. اگر چه در بیان به زنان گفته می شود که پوشیده بیرون آیید؛ ولی واقعیت آن است که به مرد گفته می شود: بهره برداری جنسی در همه جا ممنوع است؛ چون راه چشم را _ که نافذترین کانال حسی مردان است _ نمی توان سد کرد.

T} حجاب و استحکام خانواده {T

خانواده با اهمیّت ترین نهاد اجتماعی است. «خانواده» کانون عشق و امید و تحقّق آرزوهای آدمی و مرکز تولّد و پرورش نسل بشر است؛ به گونه ای که هیچ جامعه ای نمی تواند بدون خانواده پایدار بماند. در معارف الهی خانواده، مهم ترین جایگاه پرورش انسان است. قرآن کریم همسران را «لباس» یکدیگر می داند و بدین ترتیب نقش هر یک را معیّن می کند. زن و شوهر نزدیک ترین افراد به یکدیگرند و همچون لباسی، یکدیگر را از آفات و آسیب های عفت

سوز و ایمان برانداز حفظ می کنند. V}محمدحسین طباطبائی، المیزان، ج 3{V افزون بر این، آنان مانند لباس، مایه وقار و آراستگی یکدیگرند. بی تردید این نقش در پرتو تفاوت زن و شوهر شکل می گیرد. چنانچه زن و شوهر از تعهدات خانوادگی رها باشند، نمی توانند برای یکدیگر چون لباس به شمار آیند و عفّت و وقار و شخصیت هم را پاس دارند. حجاب از لوازم سامان یافتن چنین بنیادی است و بی حجابی با آن تعارض آشکار دارد؛ زیرا بی بند و باری در پوشش، بی بند و باری در تحریک و احساس نیاز را در پی دارد و تأمین نیازهای شعله ور، بنیاد خانواده را نشانه می رود. V}غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی {V

غریزه جنسی یکی از علل مهم ازدواج و به وجود آمدن خانواده است؛ امّا برای پایداری اش کافی نیست. بعد از ازدواج به تدریج با گذر زمان، اهداف جدیدی شکل می گیرد؛ خواسته های زیستی و جنسی اندک اندک جای خود را به نیازهای روانی و امنیتی و عاطفی و شناختی می دهد و دیگر سرمایه عشق ورزی به تنهایی برای تأمین اهداف خانواده و خواسته ها کافی نیست. نخستین شرط دستیابی بدین اهداف و تأمین خواست های جدید، آن است که زن و شوهر از هویّت و خواست های فردی دست شویند و به سوی پی ریزی هویتی جمعی، گام بردارند. چنانچه هر کس فقط خواهش خویش را پی گیرد؛ یعنی، زن در جهت تجمل و خودنمایی و مورد پسند واقع شدن در اجتماع و جلب توجّه مردان گام بردارد؛ در دغدغه مقبولیت خویش فرو رود و نقش مادری را به فراموشی سپارد و از آن سوی مرد در اندیشه رسیدن

به تمکین های نوتر و پر رونق تر به سر برد و نقش پدری را فراموش کند، بنیان خانواده بر باد می رود!! بی تردید کانون خانواده با اموری چون توجّه به لباس و بدن و روی و موی و انگشت نما شدن و مشخص تر معرفی کردن خود، پیوند تنگاتنگ دارد و پرداختن بدین امور و فراموش کردن اهداف خانواده و نیازهای برتر، پایه های خانواده را متزلزل می سازد.

T} حجاب و مسئولیت پذیری {T

هر کس در برابر خود و دیگران مسئول است. انجام موفقیت آمیز مسئولیت به استعداد و برخورداری از توانمندی های متناسب و ظرفیت های روان شناختی و جسمی نیاز دارد. توفیق در پاره ای از مسئولیت ها و حتّی سپردن برخی از مسئولیت ها، به حجاب تکیه دارد و افرادی که بی حجابی پیشه می کنند، توان انجام آن را ندارند. این گروه ناگزیر باید به خویش پردازند و _ چنان که امروزه مشاهده می کنیم _ چاره ای ندارند جز آنکه انجام آن مسئولیت ها را به دیگران و حتّی مردان بسپارند. V}مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی{V زنانی که در پی دلربایی و جلب نظر دیگرانند و جز عرضه پیکر خود به چیزی نمی اندیشند، هرگز نمی توانند غمخوار همنوع خود باشند؛ در برابر خانواده و اجتماع احساس مسئولیت کنند و به معنویت خود و اعضای خانواده و جامعه بیندیشند! این افراد، افزون بر آنکه خود به دلیل ناتوانی یا شانه خالی کردن از انجام دادن مسئولیت های فردی باز می مانند، با روحیه و وضعیت بدنی خاص خویش، محیط را آلوده و موقعیت را برای فعالیت مسئولیت پذیرانه نامساعد می سازند. بر این اساس، بازدهی فعالیت های خانوادگی و اجتماعی را کاهش می دهند و حتّی دقّت عمل را دچار

اختلال می کنند؛ به عبارت دیگر، این افراد خود ناتوان می مانند و دیگران را نیز از انجام دادن تعهدات و مسئولیت هایشان باز می دارند. تحقیقات گسترده و به ویژه پژوهش های میدانی، حاکی از افت تولید و کاهش سطح کیفیت در مراکز آلوده به افراد بی حجاب، بر درستی این سخن گواهی می دهد.

اسلام که عاطل و باطل ماندن نیروهای عظیم انسانی و غیر انسانی را نمی پسندد، برای رسیدن به موفقیت در انجام تعهدات و مسئولیت های فردی و اجتماعی، استعداد و شرایطی را لازم می داند که رعایت پوشش خاص یکی از آنها به شمار می آید. فرد بی حجاب با رعایت نکردن این شرط، در واقع از قبول مسئولیت خودداری ورزیده، در پی خواسته های خود می رود و حتّی دیگران را از انجام دادن تعهدهای پذیرفته شده باز می دارد. بنابراین، حجاب هرگز به معنای محدود کردن حوزه مسئولیت زن نیست. حجاب شرط موفقیت در انجام دادن مسئولیت ها و سپردن برخی مسئولیت ها است. انسان، با انتخاب «بی حجابی» از قبول مسئولیت های حساس و سنگین شانه خالی می کند؛ آزاد از هر تعهدی سر بار دیگران می شود و مسئولیت ها را به دیگران وا می گذارد.

هر حال لطفا موضوع را برایم روشن کنید.

جواب :

پاسخ:

حضور انسان به جهت نیازهای متعدد او ،درجامعه ضروری است ،ودر این حضور ،خواه نا خواه وبه عبارتی خواسته یا ناخواسته منکرات وانحرافات را مشاهده خواهد کرد.حال کاهش این حضور در اجتماع وبه اصطلاح گوشه نشینی وخلوت گزینی ومواجه نشدن با انواع ناهنجاری ها وبدحجابی ها وبی حجابی ها ویا انجام فریضه امر به معروف ونهی از منکر ،دو گزینه ودوانتخاب پیش روی شماست ؛که گزینش هر یک از آنها دارای مزایا وپیامد هایی است که ارزیابی وسنجش وانتخاب آنها بستگی به نظر خود شما دارد...

غزالی می گویید:هر که با مردمان مخالطت(معاشرت) کند از مشاهده منکرات خالی نباشد. پس اگر هیچ نگوید معصیت بود، و اگر انکار کند متعرض انواع ضرر باشد. و بسیار باشد که برای خلاص از آن، معصیتها ارتکاب باید کرد که بزرگتر از آن باشد که در ابتدا از آن باز داشته شده است، و در عزلت از آن خلاص است، و فرو گذاشتن آن سخت است و قیام نمودن بدان دشوار... لازم می آید که در مواضع منکر حاضر نشود، و عزلت گزیند تا منکر نبیند، و جز به حاجتی مهم یا واجب بیرون نیاید.».( خوارزمی محمد؛ ترجمه احیاءعلوم الدین جلد2 ص691 )

ازجمله گناه ومفسده ای که از حضور در چنین اجتماعاتی ،عاید انسان می شود ،ترک کردن وخودداری کردن از امر به معروف و نهی از منکر-درصورت فراهم بودن شرایط آن- می باشد. به وسیله عزلت وکاهش حضور خود درچنین اماکن ومواضع می توان از گناهانی که اغلب در آن دامن انسان را می گیرد، نجات یافت بنا بر این اگر در معاشرت با

مردم با آنان موافق باشی، گناه کرده ای و خود را در معرض خشم خدا قرار داده ای و اگر ساکت بمانی شریک جرم آنهایی. از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «هر گاه مردم خلافی را ببینندواعتراض نکنند عاید شما می شود و آنچه از راه معاشرت و تهذیب دیگران فراهم می آید، مقایسه کنید، و تا قرار دادن یکی در برابر دیگری، بهترین را برگزینید این گزینش با کوشش شایسته حاصل می آید و با احوال و اشخاص فرق می کند. پس نمی شود به طور مطلق به نفی یا اثبات یکی (حضور در جامعه ویا خلوت نشینی وعدم حضور در جامعه )حکم کرد.( خوارزمی محمد؛ ترجمه احیاءعلوم الدین جلد2 ص691 )) درنتیجه باید باتوجه به موقعیت خود وانگیزه حضور ومنافعی که دراثر حضور به دست می آورید وآنچه از دست می دهید مقایسه کنید ،تا حقیقت مطلب برایتان روشن و واضح گردد.

لذا توصیه بزرگان آن است که حضور در اجتماع به قدر حاجت و ضرورت باشد. «کسی که عزلت برگزیند امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نمی شود که اگر سکوت کرد مؤاخذ و مسئول باشد. اگر .. دارای نفس قدسی و قوه ای ملکوتی باشد و در راه خدا خشن و بی گذشت و قادر به امر به معروف و نهی از منکر باشد. و ارشاد گمراهان و ...امثال آن در توانش باشد. و در دعوت به سوی خدا به سرزنش سرزنش کنندگان توجّه نکند، برای او سزاوار است که حضور در اجتماع ومعاشرت با مردم را ترجیح دهد و گر نه همان به که از جامعه کناره گیرد پس انسان باید حال خود

را ملاحظه کند و آن حدّی را که صلاح اوست و برای او شایسته است برگزیند (جباران محمدرضا ؛ترجمه اخلاق ص 208)

خلاصه آنکه اگر چنانچه دارای شرایط آمراین فریضه امر به معروف ونهی ازمنکر می باشید واین توانایی را در خود می بینید ،می توانید بی دغدغه در اجتماع حاضر شوید وگرنه باید حضور خود را به قدر ضرورت وحاجت کاهش دهید.

منابع:

1. خوارزمی محمد؛ ترجمه احیاء علوم الدین غزالی

2. عارف ?سید محمد صادق؛ راه روشن ترجمه المحجه البیضاء (ملا محسن فیض کاشانی مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی چاپ اول 1372

3.جباران محمدرضا(مترجم) ، الأخلاق (سید عبد الله شبر) ، انتشارات هجرت، چاپ چهارم، 1378

جهت ایجاد انگیزه و احساس مسئولیت زنان در قبال مسائل سیاسی و نحوه صحیح مشارکت در فرآیندهای مختلف آن.

3. استفاده از کارآمدترین روش ها و ابزارهای تبلیغی و هنری در این زمینه و ... .

در ادامه برخی مطالب مفید که با موضوع سؤال مرتبط است آورده می شود:

T} زنان و مسئولیت های سیاسی{T

در اسلام هیچ گونه تبعیضی بین مرد و زن وجود ندارد؛ بلکه در جنبه های مختلفی از تساوی برخوردارند: در آفرینش؛ در جنبه های روانی و معنوی، در شئون همسری، در همدوشی با مردان در زمینه های مختلفی از سیر و سلوک گرفته تا استقلال اقتصادی و... . V}همان، ص 231 {V

اما هرگز نباید بین «تساوی» یا «تشابه» اشتباه کرد؛ در اینکه زن و مرد دارای تساوی در حقوق و انسانیت اند، جای بحث نیست؛ ولی این سخن به معنای تشابه در حقوق نیست: اصل این است که مرد و زن به کمال مقدر خود برسند؛ ولی هر کدام در نظام خاص زیستی، عاطفی و روانی خود. V}مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، 1374 {V

مهم ترین مطلب در اینجا _ که اسلام به آن توجه خاص شده _ مسئله تفاوت های روحی و جسمی زنان و مردان و تفاوت وظایف آنان است. حقیقت غیر قابل انکار این است که مرد و زن از نظر جسمی و شرایط فیزیولوژیک، با یکدیگر متفاوت اند و هر یک برای انجام دادن وظایف ویژه ای آفریده شده اند. اینکه برخی اصرار دارند این دو جنس را مساوی در همه چیز قلمداد کنند، اصراری به دور از واقعیت است و مطالعات مختلف علمی آن را انکار می کند، V}مرتضی مطهری، نظام حقوق

زن در اسلام، بخش هفتم، صص 190 _ 167، انتشارات حکمت {V آیا با وجود این تفاوت آشکار می توان گفت: زن و مرد باید در تمام شئون همراه یکدیگر گام برداشته و در تمام کارها مثل هم باشند؟ حتی در جوامعی که شعار آنها مساوات و برابری بین زن و مرد در تمام جهات است، در عمل غیر آن دیده می شود. برای مثال مدیریت سیاسی و نظامی بیشتر آنها، در دست مردان است.

واقعیت این است که جنس زن برای انجام دادن وظایف متفاوتی با مرد آفریده شده و به همین دلیل احساسات متفاوتی دارد. قانون آفرینش، گرمی کانون خانواده و پرورش نسل ها را بر عهده او گذاشته و به همین دلیل سهم بیشتری از عواطف و احساسات به او داده است. در حالی که وظایف خشن و سنگین اجتماعی، بر عهده جنس مرد گذاشته شده و سهم بیشتری از دوراندیشی به او اختصاص یافته است. بنابراین اگر بخواهیم عدالت را اجرا کنیم، باید پاره ای از وظایف اجتماعی _ که نیاز بیشتری به اندیشه و مقاومت و تحمّل شداید دارد _ بر عهده مردان گذاشته شود و وظایفی که عواطف و احساسات بیشتری را می طلبد، بر عهده زنان. V}مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد 2، ص 164 ذیل آیه 228 سوره بقره، چاپ اول، 1374، چاپخانه مروی، دار الکتب الاسلامیه{V

قرآن کریم با تصریح به واقعیت حقوقی زنان، عدالت در وضع قوانین را نیز گوشزد کرده است، با اشاره به این حقیقت که لازمه این عدالت عدم برابری بین زنان و مردان در برخی حقوق است، V}تفسیر نمونه، جلد 2، ص 157 و 156 ذیل آیه 228 سوره

بقره {V آنجا که می فرماید: «A}وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَهٌ وَ اللّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ{A»؛ «و برای زنان همانند وظایفی که بر دوش آنها است، حقوق شایسته ای قرار داده شده و مردان بر آنان برتری دارند و خداوند توانا و حکیم است». V}بقره (2)، آیه 228 {V

در تفسیر مجمع البیان آمده است: V}فضل بن حسن طبرسی، تفسیر مجمع البیان، جلد 3، ص 73، مؤسسه الاعلمی بیروت، 1415 قمری؛ نگاه کنید: تفسیر نمونه، جلد 3، ص 362، ذیل آیه 32، سوره نساء {V ام سلمه _ یکی از همسران پیامبر _ روزی به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: چرا مردان به جهاد می روند و زنان جهاد نمی کنند؟! چرا برای ما نصف میراث آنها مقرر شده است؟! ای کاش ما هم مرد بودیم و همانند آنها به جهاد می رفتیم و موقعیت اجتماعی آنها را داشتیم! همانند این پرسش ها را دیگر زنان نیز از پیامبر(ص) مطرح کرده بودند که این آیه نازل شد: «برتری هایی که خداوند نسبت به برخی از شما بر بعضی دیگر قرار داده، آرزو نکنید مردان و زنان هر کدام بهره ای از کوشش ها، تلاش ها و موقعیت خود دارند و از فضل خدا درخواست کنید و خداوند به هر چیز دانا است». V}نساء 4)، آیه 32 {V

همان طور که در شأن نزول این آیه آمده است، تفاوت سهم ارث مردان و زنان و دیگر تفاوت ها برای جمعی به صورت یک سؤال در آمده بود. آنها گویا توجه نداشتند که این تفاوت به جهت آن است که هزینه زندگی عموما بر دوش مردان است و دیگر تفاوت ها نیز به جهت تفاوت از نظر آفرینش

و جنسیت و صفات جسمی و روحی است که همه آنها، بر طبق عدالت و قانون الهی است و اگر غیر آن مصلحت بود، برای شما قرار داده می شد! بنابراین آرزوی تغییر آنها، یک نوع مخالفت با مشیّت پروردگار است که عین حق و عدالت است.

اما در عین حال این آیه گوش زد می کند که نباید این تفاوت جنسیت، سبب شود یکی از این دو جنس، حقوق دیگری را پایمال کند از این رو می فرماید: «مردان و زنان هر کدام بهره ای از کوشش ها و تلاش ها و موقعیت خود دارند».

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، اهمیت و اهتمام اسلام به حفظ حرمت زن و پاسداشت کرامت وی و تأکید بر حفظ عفت و پاکدامنی او است. شاید یکی از فلسفه های قوانینی که این گونه محدودیت ها را برای بانوان قرار داده، در صدد توجه دادن آنان به جایگاه بلند و مرتبه والای آنان در آیین الهی است و توجه دادن به کرامتی است که خداوند به آنان بخشیده و فراهم آوردن ضمانت ها و تعهدات کافی برای حفظ پاکی و پاکدامنی آنان می باشد. V}مقاله: محمدی گیلانی، شایستگی زنان برای عهده داری قضاوت، فصل نامه فقه اهل بیت، تابستان 1376، شماره 10، ص 114 {V

T} محدوده فعالیت های اجتماعی و سیاسی زنان{T

به غیر از مشاغل خاصی نظیر مرجعیت، قضاوت، امامت ظاهری و رهبری و ریاست جمهوری _ که به دلیل ویژگی های خاص این مشاغل از یک سو و خصوصیات روحی و عاطفی زنان از سوی دیگر _ در سایر فعالیت های اجتماعی و سیاسی، هیچ گونه محدودیتی برای زنان، از صدر اسلام تاکنون وجود نداشته است. براساس آموزه های

اسلامی، زنان نیز مانند مردان حق دارند تا انتخاب گر باشند و مخالفت یا موافقت خویش را با نظام حاکم بیان کنند. V}سراج، مرکز پژوهش های صدا و سیما، 1380، ص 218 {V

البته دو شرط اصلی وجود دارد: 1. رعایت عفت، حجاب و شئون اسلامی، 2. حفظ حقوق شوهر و فرزندان و نهاد خانواده. اگر این نکات در مشارکت سیاسی، اجتماعی زنان رعایت نشود، همان آثار منفی را در پی خواهد داشت که در کشورهای غربی شاهد آن هستیم. آنها نیز هم اکنون در حال بیداری و بازگشت از این مسیر انحرافی می باشند: چنان که براساس آمار، دو سوم زنان انگلیسی، خانه دار بودن را به اندازه شغل بیرون از منزل مهم و مفید می دانند و معتقدند: مسئولیت آنان در داخل خانه است و کسب درآمد و روزی، وظیفه مردان. همچنین در آمریکا بسیاری از زنانی که فرزند کوچک دارند، مشاغل خود را رها کرده و به مادران تمام وقت تبدیل شده اند. V} مجله صبح، ش 75، ص 68 {V

خانم «ویجدیس فینبو گادوتیو» _ نخستین زنی که رئیس جمهور ایسلند شد _ پس از پایان دوره ریاست جمهوری خود، اعلام کرد: حاضر نیست در دوره بعدی در انتخابات شرکت کند؛ چون به نظر او «کار در خانه به مراتب آسان تر و لذت بخش تراست و در قبال مردم مسئولیت داشتن کمر شکن است، مردم نمی دانند که داشتن یک مقام عمومی، چه قدر دردسر و خودخوری دارد. نه تنها باید از منافع کشور دفاع کند؛ بلکه باید مراقب تاریخ هم باشد تا بعد او را مورد انتقاد قرار ندهند و مسئول خرابی های آینده ندانند». V}مجله صبح، ش 75،

ص 68{V

این درست همان فرمایش امام علی(ع) در 1400 سال پیش است که درباره مشاغل سیاسی و اجتماعی زنان فرمود: «H}المراه ریحانه و لیست بقهرمانه{H»؛ «زن گلی خوشبو است و قهرمانی زورمند نیست». V}نهج البلاغه، نامه 31، ص 129 {V

T} حجاب وفعالیت های اجتماعی زنان: {T

تجربه انقلاب اسلامی اثبات کرد که به هیچ وجه، حجاب محدودیت نیست و نه تنها هیچ منافاتی با پیشرفت زنان در عرصه های مختلف ندارد؛ بلکه عاملی مثبت در مصونیت و حفظ کرامت و شخصیت زنان است. حضور زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در همه صحنه های اجتماعی، اقتصادی، حماسی، سیاسی، علمی، هنری، حقوقی، قانون گذاری و بسیاری صحنه های دیگر با پوشش دینی، نشان داد که حجاب، کمترین رکودی در فعالیت های اجتماعی زن پدید نمی آورد؛ بلکه خودنمایی و بی حجابی است که زن را به حواس پرتی و رکود می کشاند و فرصت گران بهای او را برای تزیین و خودآرایی هدر می دهد و پس از خروج از منزل نیز او را به نمایش تن و حفظ آرایش وا می دارد و به نمایاندن جاذبه های زنانگی خود، فعالیت های مردان را با رکود رو به رو می سازد!! به علاوه آثار بسیار مخربی بر فرهنگ، نهاد خانواده و آینده جامعه انسانی به دنبال دارد. بنابراین این حجاب نیست که باعث رکود می شود؛ بلکه برعکس بی حجابی است که سبب رکود فعالیت های هر دو قشر زن و مرد خواهد شد. V}نگاهی گذرا به شبهات حقوقی پیرامون مسائل زنان، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1380، ص 250{V

علاوه بر اینکه حجاب یکی از احکام و ضرورت های دین مبین اسلام است.1

که با خانمها به خصوص دختران بی حجاب یا کم حجاب اقوام مواجه میشود سلام نمیدهد یا اگرسلام دهد احوال پرسی نمیکند به یکی از دختر عموهایش حتی هنگامی که به منزل ما در عید آمده بودند سلام نداد که به نظر من این حرکت او کاملا دور از ادب و حتی شئون اسلامی است بخصوص که اقوام او را به عنوان فردی مومن می شناسند و هر گاه من به او تذکر میدهم میگوید حضرت علی(ع) به زنان جوان سلام نمیداد تا مبادا صدای آنها موجب به گناه افتادنش نشود از شما خواهشمندم با احادیث و گفته های مستند اسلامی او را راهنمایی نمایید زیرا به راحتی حرف دیگران را قبول نمیکند

جواب :

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

به همسر محترمتان که خوشبختانه دغدغه دینداری و رفتار دینی دارد _ (امری که متأسفانه خیلی ها ندارند) _ مؤمن وظائف متعددی به مقتضای عقل و وحی دارد که باید به همه آنها عمل کند، ودر تحلیل رفتار امامان معصوم(ع) هم به همه این جهات توجه کند و با توجه به آن الگوبرداری کند. به او بگویید همه وظائف دینی در این خلاصه نمی شود که انسان در ارتباط با نامحرم احتیاط کند. احتیاط در جایی است که وظیفه دیگری در خطر قرار نگیرد؛ والا اگر با احتیاط انسان مؤمن، وظیفه دیگری از او فوت شود، عمل او احتیاط معقول و مشروع نبوده است.

کار شما مثل این می ماند که فاطمه زهرا سلام الله علیها در جنگ شرکت نکند، مبادا با نامحرم مواج شود. این در حالی است که همو می فرماید بهترین زنان کسی

است که نه نامحرمی او را ببیند و نه او نامحرمی را ببیند.

از ایشان سؤال می کنیم که چرا حضرت فاطمه گاهی در جنگ مشارکت می فرمود و به کار درمان رزمندگان می پرداخت؟ و باز چرا ایشان در دفاع از ولایت امیر المؤمنین(ع) به مسجد می رود و با صدای بلند سخنرانی می کند؟

نکته این رفتار آن است که ایشان در روبروی خود وظائف دیگری هم می دیده اند که بنا بر قاعده اهم و مهم آن را انجام می داده اند.

یکی از وظائف ما نسبت به خویشاوندان صله رحم است؛ همانطور که حرمت همه مؤمنان و رعایت ادب در ارتباط با آنها بر همه واجب است.

هم صله رحم و هم ادب اجتماعی و حفظ حرمت به حسب جوامع مختلف متفاوت می باشد. مثلا این که انسان به دختر خاله اش سلام نکند و یا جواب سلام را به گونه متعارف ندهد و یا به طور کلی رفتاری غیر عادی با آنها داشته باشد، این ترک صله رحم و بی احترامی به آنها محسوب می شود، بدون آن که وظیفه اهمی موجب این رفتار شده باشد. غایتش بتوان گفت احتیاطی باعث ترک رحم شده است! آیا ما مجازیم به خاطر احتیاطی مستحب ترک واجب کنیم؟!

در جامعه ما چنین رفتارهایی به نوعی موجب فرار دیگران از قشر متدین جامعه می شود. متدینین ما باید صمیمی تر و خوش برخوردتر هم ظاهر شوند، چه رسد به این که رفتار غیر عادی داشته باشند. در چنین شرائطی باید آن احتیاط را ترک کرد و به این وظیفه مهم عمل کرد. بله، احتیاط خود را در

ارتباط با نامحرم باید در جهات دیگر مراعات کرد.

در خصوص رفتار امیر المؤمنین(ع) هم عرض می کنیم ایشان در ارتباط با خویشاوندان چنین رفتاری نداشته اند، و تنها با غریبه هایی که انتظاری از سلام ایشان نداشته اند، چنین احتیاطی داشته اند.

سلام گفتن مردان بر زنان مانعی ندارد، تا جایی که شبهه برانگیر نباشد، اما این گونه نیست که حتماً باید مردها بر زن ها سلام بگویند. در چنین مواردی از رفتار امام(ع) می فهمیم که برای جوانان، احتیاط در رابطه با غریبه ها خوب است؛ ولی در ارتباط با خویشاوندانی که وظیفه صله رحم داریم و یا جایی که ادب اجتماعی اقتضای آن را دارد، نباید چنین کرد.

بله، ادب اجتماعی هم _ و حتی صله رحم _ تنها تا جایی اعتبار دارد که با احکام مهم تر دینی ناسازگار نباشد.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

وکوچه است نه اینکه راه بیافتم برای پیداکردن این شرایط . نمازم را می خوانم سعی می کنم روزه مستحبی بگیرم به مسائل اعتقادی بسیار اهمیت می دهم خانواده خوبی دارم وراضی ام بنظرم می آید تنها مشکل اخلاقی من همین باشد واحساس می کنم اگر این را بتوانم حل کنم عاقبت به خیر خواهم شد . لطفاٌ مرا راهنمایی بفرمایید چگونه می توانم رهایی یابم .

جواب :

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

کلام خدا و رسول و اهل بیتش بهترین کلام است، و انسان را به تأمل وامی دارد.

خداوند متعال در سوره نور آیه 30 به پیامبرش می فرمایند: «به مؤمنین بگو چشم های خود را از نگاه به نامحرم فروگیرند و دامن خود را از ناپاکی حفظ کنند، که این برای آنها پاکیزه تر است، و خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است.»

رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید: "لکل عضو حظ من زنا فالعین زناه النظر، واللسان و زناه الکلام، والأذنان وزناهما السمع، والیدان زناهما البطش، والرجلان زناهما المشی" یعنی برای هر عضو بهره ای از زنا است. زنای چشم نگاه آلوده(چشم چرانی)، زنای زبان سخن نابجا و شهوانی با نامحرم است. زنای گوش شنیدن چیزهای حرام(مانند موسیقی و سخنان شهوانی و ...) است و زنای دست دراز کردن آن به سوی نامحرم، و زنای پا رفتن به مجلس گناه و ... می باشد.("وسائل الشیعه"، ج14، ص138 و "سنن الی داود"، ج2، ص247)

امام صادق(ع) فرمود: "ما یأمن الذین ینظرون فی أدبار النساء أن ینظر بذلک فی نسائهم" یعنی کسانی که به پشت سر زنان نظر می افکنند هیچ ایمن نیستند از این

که دیگران به پشت سر زنان آنها نظر افکنند.("کافی"، ج5، ص553)

ابوبصیر از امام صادق(ع) پرسید: زنی از کنار مردی عبور می کند و آن مرد به پشت آن زن نگاه می کند؛ این عمل چگونه است؟ حضرت فرمود: آیا شما خشنود می شوید کسی اندام خانواده و فامیل شما را از پشت سر نگاه کند؟! عرض کردم: نه. امام(ع) فرمودند: پس برای مردم همان را بپسند که برای خود می پسندی!("مستدرک الوسائل"، ج14، ص273)

امام صادق(ع) می فرماید: خداوند سبحان به حضرت موسی وحی فرمود: ای موسی! به مردم بگو زنا نکنند که باعث می شود زنان خودشان چنین کنند.

و فرمود: کسی که با زن مسلمان از راه نامشروع همبستر می شود، در مقابل، دیگری با همسر او همبستر خواهد شد.("مستدرک الوسائل"، ج14، ص335 _ 327)

منظور این حدیث تأثیرات سوء اجتماعی است که در نهایت، گناه دارد.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

از ارزش های دینی برداشته، ناهنجارهای جدید را به جای هنجارهای پیشین می پذیرد. درست عین همان وضعیتی که در بسیاری از کشورهای اسلامی (مانند ترکیه و یا ایران زمان پهلوی) رخ داد و بسیاری از افراد سست ایمان، بر اثر ضعف دینی یا تحت تأثیر تبلیغات غربزدگان، به سمت بی حجابی کشیده شدند و زشت ترین صورت آن را در سطح جامعه اسلامی، به نمایش گذاشتند؛ تا آنجا که، بسیاری از ارزش های اسلامی (مانند حجاب) در سطح جامعه، به صورت نوعی امل گری و ضدارزشی در زندگی نوین، تلقی شد!! اگر در آن زمان عده ای افراد متدیّن، به ارزش های اسلامی (مانند حجاب و...) پایبند بودند، تنها به علت کوشش سخت و فعّالانه دستگاه های مذهبی بود _ که به رغم تمام محدودیت ها و خفقان ناشی از دین ستیزی نظام پهلوی _ بازهم چراغ هدایت دین را روشن نگه داشتند و در این راه، درد و رنج شکنجه، زندان و شهادت را به جان خریدند. اگر در مقطعی گروه اقلیت فعّال و تأثیرگذار موافق ارزش های دینی، بتوانند اداره امور جامعه را در دست گیرند و زمینه های تحقّق و احیای معارف و ارزش های الهی را در جامعه مهیّا سازند، اکثریت جامعه نیز از این روند تأثیر پذیرفته، پذیرای ارزش های دینی می شوند؛ مانند همان اتفاقی که در بعد از انقلاب اسلامی در سطح جامعه ایران افتاد و چهره جامعه را متحول ساخت. بنابراین گسترش ارزش های الهی در جامعه ای، با دو عامل مهم در ارتباط است: یکی تشکیل حکومت دینی به وسیله نیروهای ارزشی و متدین و دیگری عزم و اراده این نیروها در تعمیق و بسط ارزش های الهی است و اگر در زمانی،

یکی از این دو عامل نباشد، ارزش های الهی در جامعه کم رنگ می شود و به سوی جایگزینی و تغییر در ارزش ها پیش می رود. اکنون با توجّه به مقدمه فوق، درباره سؤال باید گفت: یکی از مهم ترین وظایف و اهداف حکومت اسلامی، اجرا و گسترش احکام و ارزش های الهی در جامعه است و اصولاً نمی توان حکومتی را اسلامی و دینی نامید، بدون آنکه آن حکومت دغدغه ای نسبت به اجرای احکام و ارزش های دینی نداشته باشد. از این رو حکومت اسلامی، باید قوانین و مقررات الهی را به صورت رسمی و با استفاده از مکانیسم های قانونی خود به اجرا گذاشته و بر اجرای دقیق آنها نظارت کند. حجاب یکی از قوانین الهی است و قانون حجاب در جمهوری اسلامی، چیز جدیدی در اسلام نیست و اگر مجازاتی در قانون تعیین شده، همان مجازاتی است که در متون و منابع اسلامی برای متخلّفان مشخص شده است. اما اینکه آیا این قانون موفق بوده یا نه؟ بر عملکرد سایر دستگاه های اجرایی و فرهنگی جامعه و مسئولان آنها باز می گردد.

در زمینه راهکارهای عملی برای اجرا و ترویج فرهنگ حجاب می توان از روش های متعددی بهره جست از قبیل ؛

- تشویق و ترغیب افراد به مطالعه و در اختیار گذاشتن منابع صحیح ، علمی ، زیبا و موردپسند.

- برگزاری جلسات سخنرانی به مناسبت های مختلف با موضوع فلسفه و کارکردهای حجاب.

- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضود افراد متبحر.

- تشکیل گروه های مطالعاتی و جلسات بحث و بررسی چند نفره .

- مسابقه کتاب خوانی و مقاله نویسی در موضوعات ریز معرفی شده .

- استفاده از

شیوه های هنری ، نظیر شعر ، نقاشی ، نمایش ، تئاتر ... - همچنین استفاده از تابلوهای موجود در دانشگاه وخوابگاهها که در محل دید و اجتماع دانشجویان قرار دارد می تواند جایگاه خوبی برای انتقال و ترویج فرهنگ حجاب باشد .

افزون بر راهکارها و روشهای فوق باید به ریشه یابی دقیق معضل بدحجابی پرداخت و با شناخت صحیحی از آن اقدام به مقابله اصولی با آن پرداخت. در این زمینه به صورت مختصر مطالبی ارائه می شود:

در مورد مشکل بدحجابی باید گفت که این معضل در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حسابشده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود:

الف) عوامل درونی: منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:A}«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»{A، V}(انسان، آیه 3){V.

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از

احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا،تزلزل شخصیت است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: A}«ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»{A؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، V}(رعد، آیه 11){V.

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر

جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوبارهمجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به

سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

ب) عوامل بیرونی: مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و

اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد

دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروزهای آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم و تلاش برای کارآمدی هرچه بیشتر نظام اسلامی ، در این راستا ارزیابی می شود.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1. نامه ای به خواهرم ، مهدی عدالتیان ، مشهد : موسسه فرهنگی موعود ، 1382 . ( کتاب جذاب ، مختصر و مفید است. )

2.شهید مطهری، مسأله حجاب ، تهران:صدرا، 1379 .

3. حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

4. فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد

5 . علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها

6 . علی ، محمدی،حجاب در ادیان الهی ، قم :اشراق ، 1372 .

7 . حسین مهدی زاده،حجاب شناسی چالش ها و کاوشهای جدید، قم :حوزه علمیه مرکز مدیری

، 1381.

8 . حسین مهدی زاده ، «دفاع غیر منطقی از بدحجابی» قسمت اول، نشریه رسالت مورخه 3/4/1383.

9 . تاریخچه حجاب در اسلام ، اسدالله جمشیدی خبرگزاری فارس .

10 . نگاه و پوشش ، سید مجتبی حسینی ، پرسش و پاسخ دانشجویی ، قم : معارف ،1385 .

من دین نداریم اما پاک هستم این حرف ها خیالات واهی و از وسوسه های شیطانی است زیرا شیطان هر کسی را بنحوی و از راهی اغوا و گمراه می کند و این هم یکی از دام های شیطان است بهرحال از خداوند میخواهیم که ما و شما و همه مسلمانان را از وساوس شیطان و نفس اماره حفظ نماید.

مسلمان و مومن متعادل و مقبول آن است که به ظاهر و باطن دین و به اصطلاح به شریعت و حقیقت اهمیت دهد و به هر دو توجه داشته باشد . عده ای در این راه دچار افراط و تفریط شده اند ؛ برخی همه تلاش و کوشش خود را صرف عمل به ظاهر دین و عبادات و اعمال دینی کرده به کلی از روح و باطن و حقیقت آن غافل شده اند وگروهی بر عکس ، ظواهر دین و شریعت را به کلی کنارگذاشته اند و به قول خودشان به دنبال روح و باطن دین و عبادات هستند .

شریعت در لغت به معنای راهی درکنار رودخانه است که دستیابی به آب را آسان می سازد . مجموعه قوانین مربوط به اعمال ظاهری که علم فقه متکفل بحث در باره آن است و یا به عقیده بعضی در دایره ای وسیع تر جنبه ظاهری همه اموری که بر رسول خدا –ص- وحی شده است شریعت نام دارد . بر این اساس همه جنبه های ظاهری و قشری و پوستی احکام ، اخلاق و عقاید، در حوزه شریعت جای می گیرد و باطن آنها طریقت و حقیقت است . ( الفتوحات المکیه ، ج4 ، ص 731-734)

عارفان راستین معتقدند احکام

شریعت بر یک سلسله مصالح حقیقی مبتنی است و عمل به آنها با شرایط آن ، انسان را به کمال و سعادت می رساند . بنا بر این راه رسیدن به کمالات و حقایق ، عبادت و عمل به شریعت است و از آنجا که این کمالات لازمه عمل به احکام است ، عمل به شریعت در آغاز راه یا در طول مسیر ، شرط رسیدن به کمالات است . مرحوم علامه طباطبایی در کتاب ارزشمند الولایه ، ص 46 می فرماید : واجب و محرمات شریعت احکام عمومی برای همه طبقات است . افراد هر چه به خداوند تقرب بیشتری داشته باشند تکلیفشان سنگین تر است .

به چند دلیل عارفان راستین و حقیقی ، شریعت را امری ضرروی و لازم می دانند :

1- ریاضت ؛ اساس عرفان بر سلوک استوار است و سلوک چیزی جز ریاضت نمی باشد و ریاضت هم جز با با اعمال و رفتار تحقق نمی یابد و اعمال چیزی جز شریعت نیست .

2- شوق بندگی : مشاهده نتیجه اعمال و عبادات ، ذوق و شوق بندگی و عمل به شریعت را در سالک شدت می بخشد و او را روز به روز به عبادت و بندگی راغب تر می سازد .

3- شریعت تجلی باطن معرفت در ابعاد جسمانی انسان است . امام خمینی –ره – به نقل از ایت الله شاه ابادی –ره- میگوید : عبادات سریان دادن ثنای حق به جنبه و مقام جسمانی و مادی انسان است . همان گونه که بطن ها و مراتب دیگر وجود انسان همانند عقل و صدر حظ و

بهره خود را از معرفت و ثنای رب خود دارند مرتبه جسمانی انسان و ملک بدن او نیز باید حظ و بهره خود را از معرفت و ثنای حق داشته باشد و همین مناسک و اعمال حظ بدن است . ( سر الصلوه، مقدمه ، فصل دوم ). از این رو برای هماهنگی میان باطن و ظاهر ، شریعت امری لازم و بایسته است .

از طرف دیگر توجه صرف به ظاهر و جسم اعمال و عبادات و غفلت و بیگانه بودن با روح و و حقیقت آن ، عمل را از درون و محتوا تهی می سازد و آن را هم چون پیکری بی روح قرار می دهد .

علت اصلی عمل چنین افرادی نا آگاهی از نقش روح و حقیقت اعمال و عبادات در تاثیر آنها است . هر چند تمام مراتب عمل دارای اثر است و هیچ مرتبه ای از آن بدون تاثیر نمی باشد ولی تاثیر کامل و مطلوب و تمام عیاری که عبادت به خاطرآن تشریع و جعل شده است متعلق به عبادت و عملی است که میان ظاهر و باطن و جسم و روح آن توافق و هماهنگی باشد .

انسان ها از طرفی می خواهند متدین و اهل عمل به شریعت باشند و از طرف دیگر به دلیل گرایش بیش از حد نیاز به مادیات و امور دنیایی و اطلاع نداشتن از آثار توجه به حقیقت و روح و باطن عمل و عبادت ، به آن اهمیتی نمی دهند و از کنار آن به سادگی می گذرند .

از ازدواج در شرایط پر خطر توضیح دهید.

جواب :

پاسخ: دانشجوی گرامی شما در موقعیت سنی خاصی هستید که غریزه جنسی در آن به اوج شکوفایی می رسد و در حال حاضر این غریزه به خصوص با تحریکاتی که در زندگی و محیط امروزی وجود دارد, شما را در فشار و مضیغه قرار داده است. به منظور خلاصی از این فشار و حفظ خود از گناه, دو راهکار واقعی وجود دارد 1- راهکار ازدواج 2- راهکار کنترل غریزه و تقویت معنویت. توضیح بیشتر: یگانه راه کنترل واقعی شهوت و تامین عفاف و نجات از تحریکاتی که در اثر روابط در محیط های آلوده و نامناسب عارض انسان می شود, ازدواج است, باید تمام همت خود را در این جهت به کار گیرید ولی اگر به هر دلیل نمی توانید ازدواج کنید, چاره ای جز استفاده از روشهای کنترلی و تقویت معنویت نیست. با این روشها آشنا هستید, ولی در عین حال در ادامه پاسخ مطلبی برایتان ارسال نموده ایم که تقریبا به صورت جامع بحث کنترل غریزه و تامین عفاف را پی دارد. هر انسانی باید با عزم و همتی سترگ به مبارزه با گناه برخیزد و همواره کوشش کند که برای اولین بار که میل به گناه آمد با جدیت تمام در برابر آن مقاومت کند آن گاه به تدریج مبارزه آسان خواهد شد. گاهی اوقات ممکن است برای بعضی از افراد واقعا امکان ازدواج به هیچ وجه فراهم نشود، در این صورت، قرآن کریم دستور به پاکدامنی و عفاف می دهد و می فرماید: «ولیستعفف الذین لایجدون نکاحا حتی یغنهم الله من فضله» ، خداوند در

این آیه، صریحاً دستور به عفاف و خودنگهداری می دهد و این بهترین شیوه و روشی است که با به کار بستن آن روح ایمان و تقوا در انسان پرورش می یابد و سبب تقویت اراده و تسلط بر نفس می شود و روحیه عفت در انسان زنده می گردد. موثرترین راهکار: ازدواج گاهی بر انسان واجب می شود، در این صورت اقدام به ازدواج به صورت یک وظیفه شرعی در می آید که تخطی از آن گناه محسوب می شود. در مورد ازدواج تمامی مراجع عظام تاکید می کنند که اگر چه اصل ازدواج در اسلام واجب نیست و از مستحبّاتی است که به آن بسیار سفارش شده است؛ ولی اگر کسی به واسطه نداشتن همسر، به حرام و گناه بیفتد، ازدواج بر او واجب می گردد و حق ندارد مجرد بماند. ممکن است بگویید: به لحاظ اقتصادی و شرایط تحصیلی و یا خانوادگی فعلا امکان این کار نیست، این ممکن است ناشی از نوعی ترس از فقر منفی باشد. توجه داشته باشید که مؤمن؛ یعنی کسی که به خدا و توانایی او اعتماد دارد و در مشکلات زندگی به او توکل می کند، هرگز نسبت به انجام وظایف شرعی خود به خاطر ترس از فقر و اینکه شاید شغلی گیرم نیاید و یا هزینه آن را چگونه تهیه کنم، کوتاهی نمی کند. شما به وظیفه خود به خاطر خدا اقدام می کنید، خدای متعال هم وظیفه خود را که روزی رسانی به بندگان است می داند و هرگز بنده مؤمن خود را رها نمی کند. کسانی که ازدواج می کنند اکثرا امکانات کاملی برای زندگی نداشته اند، ولی

به تجربه دریافته اند که مشکلات حل می شود و حتی به صورتی که شاید قابل محاسبه و پیش بینی هم نبوده، امکانات ازدواج و ادامه زندگی برایشان فراهم شده است. قرآن کریم در سوره نور پس از اینکه به مؤمنان دستور ازدواج می دهد، می فرماید: اگر فقیر باشند خدای متعال از فضل و کرم خویش ایشان را بی نیاز می کند و خداوند وسعت دهنده و بسیار دانا است. «ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله و الله واسع علیم» چند نکته و دستور مهم در این آیه شریفه وجود دارد: 1. زنان و مردان مجرد باید ازدواج کنند. 2. در راه ازدواج از فقر نترسند؛ زیرا خداوند آنها را از فضل خودش غنی و بی نیاز خواهد ساخت. بدون شک کسی که برای حفظ ایمان و پاکی نفس خود اقدام به ازدواج نماید امدادهای الهی به کمک او می آیند و خداوند گره از مشکلات او خواهد گشود «من یتق الله یجعل له مخرجا». و باز تجربه نشان داده تا زمانی که شخص مجرد است احساس مسؤولیت نمی کند و ابتکار و نیروی خود را به اندازه کافی برای کسب درآمد مشروع به کار نمی گیرد و همچنین اگر درآمدی پیدا کرد در راه حفظ و بارور ساختن آن و مصرف صحیح نمی کوشد اما بعد از ازدواج شخصیت انسان تبدیل به یک شخصیت اجتماعی می شود و خود را شدیدا مسؤول حفظ همسر و آبروی خانواده و تأمین وسایل زندگی می بیند و بدین سبب است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «رزق همراه زنان است زن بگیرید تا روزی شما فراوان گردد.» و ازدواج بر خلاف تصوراتی که

در ذهن وجود دارد کار چندان مشکلی نیست مشروط به اینکه از آداب و رسوم دست و پاگیر و هزینه های تشریفاتی پرهیز شود و برای این منظور می توان همسر خود را از خانواده های مؤمن و عفیف و متوسط اجتماع و کم توقع انتخاب کرد و به طور قطع انتخاب همسر شایسته و با ایمان و عفیف هیچ گاه پشیمانی به دنبال نخواهد داشت پشیمانی وقتی پیش می آید که ازدواج از روی هوا و هوس و با معیارهای غیرمنطقی انجام گیرد. و چنان چه ازدواج الآن و در شرایط کنونی مقدور نباشد می توان با اجرای عقد امر عروسی و ازدواج را تا فراهم شدن شرایط مساعد به تأخیر انداخت و از مزایای دوران شیرین نامزدی بهره مند شد و راه حل دوم در آیه شریفه این است که اگر به هر دلیلی قدرت بر ازدواج فراهم نشد باید عفاف را پیشه خود ساخت و خود را از آلوده شدن به گناه حفظ کرد تا خداوند گشایشی در کارها حاصل نماید. راه حل مشکلات: ما همه می دانیم که جوان برای ازدواج با مشکلات عدیده ای مانند شغل, مسکن, تحصیل, آداب و رسوم و مهریه های سنگین روبرو است. بدون تردید برای حل اساسی مشکلات ازدواج جوانان، باید موانع ازدواج که به برخی از آنها اشاره شد از سر راه جوانان برداشته شود و انجام چنین کاری نیاز به یک عزم ملی و برنامه ریزی صحیح از ناحیه همه مسئولین نظام اسلامی بویژه قوه مجریه دارد. البته این بدان معنا نیست که خود جوانان، خانواده ها و سایر نهادهای فرهنگی- مذهبی مسئولیتی نسبت به ازدواج جوانان

ندارند بلکه خود جوانان مهمترین نقش را می توانند در حل این بحران داشته باشند در این جا به برخی از راه کارها اشاره می شود: 1. پرهیز از تشریفات غیر ضروری و کنار گذاشتن برخی از رسم و رسومات دست و پاگیر. 2. کاهش سطح توقعات و انتظارات. 3. تقویت فرهنگ ازدواج های ساده و کم خرج. 4. تقویت ایمان و اعتقاد جوانان به آموزه های دینی درباره ازدواج. به عنوان مثال: خداوند در قرآن کریم می فرماید: «کسانی که تنگ دست اند دلهره فقر و مشکلات مادی نداشته باشند زیرا خداوند وعده داده است که از فضل و رحمتش جوانان نیازمند را در امر ازدواج کمک کند.» 5. کاهش مهریه ها. 6. تشکیل صندوق های قرض الحسنه فامیلی برای کمک به ازدواج جوانان. 7. تقویت باورهای دینی، روحیه امید و توکل در جوانان. راهکار ازدواج موقت: در صورت امکان بهترین راه برای ارضا صحیح و مشروع غریزه جنسی، ازدواج دائم است. راهکار تقویت اراده برای کنترل غرایز: 1. هر کاری که می خواهید انجام دهید با دقت آن را ارزیابی کنید و سپس برای انجام آن تصمیم بگیرید. 2. از تقلید و پیروی کورکورانه از دیگران در هر کاری جداً اجتناب کنید. 3. از بیان جمله «نمی توانم» خودداری و بجای آن به خود تلقین کنید که «من به خوبی از عهده این کار بر می آیم». 4. برای شروع کار و تقویت اراده خود از کارهای کوچک شروع کنید مثلا تصمیم بگیرید صبح ها در یک ساعت معینی از خواب بیدار شوید. 5. بعد از بیدار شدن از خواب و خواندن نماز

صبح تصمیم بگیرید 10 دقیقه قرآن بخوانید. 6. اگر در انجام کارها موفق شدید حتما به خودتان جایزه بدهید و آن را در دفتر کارهای روزانه خود به عنوان یک موفقیت ثبت کنید. 7. بعد از هر موفقیتی خدا را شکر کنید و با خود عهد ببندید که به شکرانه موفقیتی که نصیب شما شده آن کار را ادامه دهید. 8. بعد از موفقیت در کارهای فوق تصمیم جدیدی اتخاذ کنید مثلا با خود شرط کنید که هر روز 20 دقیقه باید ورزش کنم. 9. در صورت موفقیت در تصمیم جدید یک علامت مثبت دیگر در کارنامه خود ثبت کنید. 10. اگر در تصمیم جدید ناکام شدید علل آن را بررسی کنید در صورت تنبیلی و کاهلی خود را جریمه کنید مثلا یک روز روزه بگیرید. 11. به همین ترتیب هر روز چند کار ارادی برای خود در نظر بگیرید و انجام دهید البته مراقب باشید انتخاب کارها از روی واقع بینی باشد و از تصمیم گیری های بلند پروازانه خودداری کنید و سعی نمائید درجه مشکلی کارها را بتدریج افزایش دهید تا با تحمل نفس شما همخوانی داشته باشد. 12. بعد از این که خود را در انجام برخی از کارهای ایجابی مثل صبح زود بیدار شدن، نماز سر وقت، تلاوت قرآن و ورزش صبحگاهی، موفق شدید برای انجام کارهای سلبی تصمیم بگیرید یعنی تصمیم بگیرید کارهایی که نباید انجام دهید را بتدریج ترک کنید مثلا به عنوان نمونه می خواهید غرایز جنسی خود را مهار کنید. در اینجا باید رفتارهایی که باعث شعله ور شدن شهوات می شود را ترک کنید. أ ابتدا

نگاه خود را کنترل کنید و تصمیم بگیرید در برخورد با جنس مخالف نگاه خود را فرو بیندازید. ب از گفتگو با جنس مخالف مگر در مواقع ضروری و در حد ضرورت اجتناب کنید. ت از پوشیدن لباس های تنگ که موجب تحریک شهوت جنسی می شود خودداری کنید. ث از دست ورزی با خود پرهیز کنید. ج از پرخوری بویژه غذاهای مهیج شهوت مثل سیر، پیاز، فلفل، تخم مرغ و ... اجتناب کنید. ح افکار خود را بتدریج کنترل کنید زیرا افکار منشاء رفتارند. خ هر شب، اعمال خود را محاسبه کنید. رفتارهای ارادی که باید انجام می دادید را در صورت انجام یادداشت کنید و رفتارهایی که باید ترک می کردید را نیز در صورت موفقیت یادداشت کنید. د در انجام همه مراحل تقویت اراده جهت کنترل شهوات از خداوند استعانت جویید زیرا همه نیروهای ما از خداست. پس باید در برابر موانع از خداوند کمک بگیرید. نیروی اراده ما نیز از خداست سعی کنید اراده خود را در جهت اراده الهی قرار دهید یعنی چیزی را اراده کنید که مورد رضایت حق تعالی است. ذ با کسانی همنشینی و معاشرت کنید که دارای اراده قوی و نظم در انجام مسئولیت ها و تکالیف خود هستند و از معاشرت با افراد سست اراده و ضعیف الایمان که اهل معصیت اند جدا خودداری کنید. ر روزه نقش عجیبی در کنترل شهوات و تقویت اراده دارد سعی کنید هر هفته حداقل یک روز روزه بگیرید. ز معرفت و ایمان به خدا و مبدأ و معاد، نقش مهمی در شکل گیری شخصیت، هویت یابی و تقویت

اراده دارد. با تفکر در آثار و آیات الهی ایمان خود را تقویت کنید. س مواظب نگاه خود باشید و از تماشای مناظر شهوت برانگیز مثل فیلم های مبتذل و قرار گرفتن در محیط هایی که آلوده به گناه است اجتناب کنید. بسیاری از گناهان از یک نگاه ساده آغاز می شود. ش همواره برای خود کرامت قائل شوید و پیروی از غرایز شهوانی را در غیر موارد حلال اهانت به خود و سقوط از مقام و منزلت انسانی تلقی کنید. ص زشتی گناه را همواره مانند آبی آلوده و کثیف فرض کنید همانطور که حاضر نیستنید آب آلوده را بنوشید به خود تلقین کنید که من نفس و جان خود را با گناه آلوده نمی کنم. ض هرگاه در کنترل شهوات با شکست مواجه شدید اولا خود را جریمه کنید سپس بدون یأس و ناامیدی از درگاه خداوند توبه نمائید و آنگاه تصمیم بر جبران آن بگیرید. ط همواره با یک مشاوره اخلاقی در ارتباط باشید و در انجام مراحل فوق با او مشورت کنید. ظ مراقب باشید در تقویت اراده برای کنترل غرایز موازین شرعی را رعایت کنید و از هر گونه افراط و تفریط و انجام کارهایی که دین آن را تجویز نکرده است خودداری کنید. راهکار تقویت معنویت در کنترل غرایز: در منابع دینی، راه های نجات انسان از بند هوا پرستی و شهوت و رسیدن به معنویت و تحول درونی و روحی و معنوی به خوبی و روشنی برای ما ترسیم شده است. هر کدام از احکام دینی و دستورات شرعی و اخلاقیات و معارف اسلام، راهی برای نیل به

معنویت و صفای روح است. اگر در آموزه های دینی برای نیل به معنویت هیچ سفارش و دستوری جز نماز وجود نداشت، همین کافی بود که انسان با قرار گرفتن بر سکوی پرش نماز که معراج مؤمن و نزدیک کننده هر فرد متقی به خداوند است به اوج قله کمال و معنویت برسد. نماز معجون عجیب و نیروبخشی است که بال پرواز به آسمان معنا و حقیقت را به انسان هدیه می کند و راه وصول به اوج کمال و معنویت را برای او هموار می سازد. وضو گرفتن، غسل کردن، لباس نظیف پوشیدن و عطر زدن در وقت نماز همگی زمینه ساز این پرواز و صعود معنوی می باشند. مشکل ما نبودن راهکار نیست، بلکه مشکل ما عدم استقامت و استواری در عمل به دستورات روح بخش اسلام و تداوم نبخشیدن به این اعمال است. هر عملی اگر شرعا مطلوب و مورد رضایت و خشنودی حق باشد و از آفات و امراض در امان باشد و به طور مستمر و مداوم بجا آورده شود دارای نورانیت و معنویتی است که گاهی به طور محسوس و گاهی به صورت غیرمحسوس در روح و جان انسان تأثیر می گذارد و حال و وضع انسان را دگرگون می سازند. شرکت در مراسم مذهبی مانند دعا، نماز جماعت، مجالس سخنرانی و موعظه و یا ذکر زندگی، سیره، مدح و مصائب اهل بیت(ع)، زیارت اهل بیت(ع) و قرائت قرآن به صورت مداوم در هر روز و مانند آن نورانیتی را در انسان پدید می آورد، که باعث می شود آدمی از تاریکی گناه بگریزد و به آسانی به سمت

آن نرود. همه دستورات و احکام الهی دارای این خاصیت و ویژگی می باشند و اخلاقیات و احکام و معارف و مجموعه معارف دین، همگی همین هدف یعنی رسیدن انسان به اوج بندگی و کمال و معنویت و صفا و تلطیف روح و جان را دنبال می کنند. ولی البته اراده قوی و همت عالی و استقامت در راه هدف و نهراسیدن از مشکلات و پافشاری و ادامه عمل خیر و عبادت و توجه به خداوند و احساس حضور او شرط بهره بردن از این دستورات نورانی و رسیدن به نتایج خوب و شیرین خود سازی و نجات از فشار غریزه و گمراهی است زیرا معنویت برخواسته از معارف دین نورانیتی را در دل انسان پدید می آورد که موجب می شود انسان زشتی گناه و پیروی از غرایز حیوانی را ببیند و دنبال گناه و ارضا غرایز از طریق غیر مشروع نرود. چند توصیه 1. هیچ گناهی را کوچک نشمارید. 2. در ابتدای روز با خدای متعال شرط کنید که گناه نکنید. 3. در طول روز مراقب اعمال و رفتار خود باشید. 4. در پایان روز از خویش حساب بکشید. اگر از عملکرد خویش راضی بودید، خدای را شکر گویید و در صورتی که راضی نبودید، بر خویش سخت بگیرید. 5. خود را همواره در محضر خدای بزرگ ببینید، او بر شراشر وجود شما اشراف دارد و از ظاهر و باطن شما آگاه است. 6. با دعا و نیایش از خداوند متعال استعانت و استمداد بجویید، زیرا که خود فرمود: اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچ کدام به فضیلت و تزکیه

روی نمی آوردید. 7. اعمال و عادات نیکو را جایگزین رفتار ناپسند نمایید; مانند شرکت دائمی در نماز جماعت، نماز شب، زیارت اهل قبور و دعا. قرآن کریم می فرماید: خوبی ها سرانجام میدان را بر بدی ها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد. 8. مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتب اخلاقی را فراموش نکنید.

اجباری نمی دانند باید گفت که در ایران نیز خیلی سخت نمی گیرند همانطور که به خود مردم و زنان ایرانی خیلی سخت گرفته نمی شود ولی در کل باید در مورد عربستان و حاکمان آن گفت که آنها فقط به ظاهر مسلمان هستند و به دلایل مختلف واقعا بوی از اسلام را نبورده اند. و برای راهنمایی بیشتر چند کتاب و آدرس برای شما در رابطه با حجاب معرفی می گردد که می تواند مفید واقع شود : کتابهای فراوانی در زمینه حجاب نوشته شده که از باب نمونه به چند مورد اشاره می شود:

مسأله حجاب استاد شهید مطهری

نظام اسلامی و مسأله حجاب به کوشش سید جعفر حق شناس ناشر: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان

جوادی آملی ، عبدالله ، آئینه جمال و جلال ، نشر اسراء ،نوبت چاپ 19 .

حجاب و آزادی ، مجموعه مقالات کنگره اسلام و زن ، نشر سازمان تبلیغات اسلامی ، تهران ، چاپ اول ، 1367.

محسن عزیزی، حجاب آثار دنیوی واخروی مجله آفتاب یزد

محمد رضا اکبری ، کتاب حجاب در عصر ما

سید حمید میر خندان ، حجاب در فرهنگ اسلامی

کتاب با موضوع حجاب از آقای شفیعی سروستانی

و چند آدرس اینترنتی نیز معرفی می کنم که می تواند مفید باشد و من الله توفیق

آن افرادی که به خاطر حجاب شما به شما توهین می کنند مطمین باشید که دوست نیستند و البته دستنشاندههای شیطان هستند چون اگر حجاب خوب نبود حتما اسلام نیز به آن توصیه نمی کرد برای درک بهتر این مطلب باید شما اطلاعات بیشتری نسبت به فلسفه حجاب داشته باشید تا با اشتیاق به طرف آن بروید.

در صورت نیاز دوباره با تبیان مکاتبه کنید. لزوم پوشیدگی زن در مقابل مرد، یکی از مسایل مهم اسلامی است که قرآن کریم نیز به آن اشاره کرده است. البته حجاب، قبل از اسلام در میان اقوام دیگر چون یهود، هندو، ایرانی و ... وجود داشته و اختصاص به اسلام ندارد. این دین مبین، تنها برای آن مرز معین کرده است. اقوام گوناگون از گذشته های دور نظرات مختلفی پیرامون مساله حجاب داشته اند. گروهی زن را به شدت محصور کرده و بعضی نیز، حجاب را مایه اسارتش دانسته اند. کتاب تاریخ تمدن در این باره می گوید: «اگر زنی با هر گروه از مردان سخن می گفت و درددل می کرد; یا صدایش آن قدر بلند بود که چون در خانه سخن می گفت همسایگان می شنیدند; شوهرش حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد». در ایران باستان، زنان نسبت به پدر و برادر خود نامحرم بودند. شاید در اینجا این سؤال مطرح شود که پوشش و حجاب از کجا آمده؟ آیا مردان آن را بر زنان تحمیل کرده اند یا اینکه زنان با میل خودشان انتخاب کرده اند؟ نظر دوم منطقی تر است. زیرا زنان با وجود اینکه خود را در مقابل مردان ضعیف می

دیدند; اما جمال و زنانگی، قوت و قدرت دیگری به آنها بخشید. لذا فهمیدند اگر بدون حجاب باشند طعمه اقویا خواهند شد و تنها با حجاب است که می توانند از چنگال ایشان رهایی یابند و تنها آنها را عاشق خود نموده اما نگذارند به راحتی به عشق خود برسند; مگر با رسوم خاص و این خود باعث عزت بیشتر زن و محدود نگه داشتن قدرت مرد بود. پس با حجاب خود را از مهلکه شهوترانی مردان دور نگه داشتند. اما چرا اسلام بر مساله حجاب مهر تایید زد؟ در پاسخ باید به چند علت اشاره کرد: 1 - آرامش روانی: وقتی بین زن و مرد حریم نباشد; میل و غریزه ای که در طرفین است افزایش می یابد. غریزه جنسی به گونه ای است که هر چه بیشتر از آن استفاده شود; سرکش تر می شود و هر چه بر روی آن مهر زده شود مهار می گردد; به همین علت مردانی که زنان متعدد می گیرند نه تنها آتش هوس آنها خاموش نمی شود; بلکه شعله ورتر شده و آماده ازدواجهای مجدد می شوند. اگر به تاریخ نظری بیفکنیم; پادشاهانی را خواهیم دید که با وجود داشتن هزاران زن در حرمسراهایشان، باز هم در آرزوی به دست آوردن زنان جدید بودند. 2 - پایداری خانواده: اگر حجاب با کیفیت خاص خود در خانواده برقرار باشد و زن به جز مرد خود به کسی نگاه نکند و تمام توجهش به مردش باشد; عشق و محبت خود را در او خلاصه خواهد کرد و مرد هم اگر این طور باشد; زندگیشان بسیار شیرین و با

صفا خواهدشد. 3 - استواری جامعه: اگر زن و مرد هر یک به آنچه وظیفه اسلامی آنان است عمل کنند. یعنی زنان با حجاب کامل وارد اجتماع شوند; چشم طماع مردان هوسباز را از خود دور نگه داشته و بدون دغدغه کار خود را به نحو احسن انجام می دهند. مردان هم به کارها و فعالیتهای اجتماعی خود ادامه می دهند. اما بر عکس اگر زنان با لباسهای نامناسب و آرایش بیرون روند; نیروی مردان کم شده و به جای کار و فعالیت، نیروی شهوانی در وجود ایشان فعال می شود. زنان هم به جای کار در اجتماع مشغول خودنمایی و هوسبازی می شوند. در این جاست که می بینیم کار اجتماعی پیشرفت نکرده و رو به تنزل می گذارد. به عنوان مثال منشی یک پزشک را در نظر می گیریم. اگر وی زنی پاکدامن و دارای حجاب اسلامی باشد; مراجعان بدون چشم چرانی و به چشم یک خواهر محجبه به او نگاه می کنند. اما اگر بدون پوشش کامل اسلامی و دارای ادا و اطوارهای زنانه باشد; مردانی که در اتاق انتظار مطب حضور دارند; زیر چشمی هیکل او را برانداز کرده و سعی می کنند سر صحبت را با وی باز کنند. 4 - حفظ ارزش و مقام زن: چون مردان خود را نسبت به زنان نیازمند می بینند; اگر زن خود را از نظرهای شهوانی آنان دور نگه دارد موجب ارزش او می شود. زیرا مردان با مشاهده مرز میان خواهش و رسیدن به زن، وی را به چشم مروارید گرانبهایی می بینند که به علت قرار گرفتن در صدف حجاب، به

آسانی نمی توان به آن دست یافت. از نظر اسلام نیز زن هر اندازه عفیف تر باشد; ارزش و احترامش بهتر محفوظمی ماند. به مساله حجاب و پوشش زنان اشکالاتی گرفته شده است. یکی از این اشکالات، مغایرت حجاب با آزادی زن است. مغرضانی که این اشکال را طرح کرده اند عقیده دارند، آزادی حقی است که هر انسانی باید از آن بهره مند شود و حجاب مخالف اصل آزادی زن است. در پاسخ ایشان باید گفت: بر مردان واجب نیست اعضای بدن خود را غیر از عورتین بپوشانند. اما مردان از جهت اخلاقی تمام بدن خود را در معابر می پوشانند. آیا آنها به خاطر رعایت این حکم اخلاقی، در خانه و اجتماعی آزادی خود را از دست داده اند؟ باید از رسانه های تبلیغاتی و جنجالی غرب سؤال کرد: چرا اگر در کشورهای شما، مردان با لباسهای زیر از خانه بیرون بیایند مجازات می شوند ولی حضور زنان برهنه در معابر عمومی منعی ندارد؟ این جاست که باید بگوییم آنها برای رسیدن به مقاصد شوم خود، چنین سخنان دلفریبی را مطرح می کنند و قصد دارند از آب گل آلود ماهی بگیرند. آیا اسلام زنان را در خانه ها زندانی کرده یا از ایشان خواسته وقتی بیرون می روند; لباس مناسب بپوشند، درست راه بروند و هنگام مواجه شدن با مردان، برای حفظ موقعیت خود و اجتماع برخوردی مناسب داشته باشند؟ چنین زنانی از میان گروه زیادی از مردان هم عبور کنند; کسی به آنها توجه نمی کند. آیا این اسارت است یا عین آزادی؟ و آیا زنی که با رعایت حجاب، موجب

بر هم زدن آرامش خود و اجتماع نشود; آزادیش را از دست داده است؟ باید از این منادیان به اصطلاح آزادی سؤال کرد چگونه است که شما زن مسلمان محجبه را زندانی و زن بی حجاب را آزاد می دانید؟ آیا غیر از این است که می خواهید زنان را بازیچه دست مردان هوسباز قرار داده و در لجنزار فساد و تباهی غرق کنید؟ زن محجبه خیلی بهتر از یک زن بی حجاب می تواند در اجتماع کار کند چون برخلاف او که تمام فکرش معطوف جلب توجه مردان است; با هدفی والاقدم در صحنه اجتماعی می گذارد و بدون توجه به هوسبازیهای مردان، به آمال و اهداف بلند خود اندیشیده و فعالیت خود را ادامه می دهد. ممکن است گفته شود خیلی از زنان آرایش کرده نیز، در اجتماع مشغول کار هستند. بله ما منکر این مساله نیستیم. اما کار زمانی خوب انجام می شود که با آرامش فکری همراه باشد. آنها که می گویند حجاب نوعی محروم ماندن زنان از فعالیتهای اجتماعی است; سخنشان لغو و بیهوده است. زنان با حجاب نه تنها محروم نماندند بلکه با پشتکار بیشتر، در اجتماع مشغول شده و بازدهی کارشان را نیز بالا بردند. گروهی از منتقدان، حجاب را موجب التهابات روحی دانسته و معتقدند اگر زنان خود را بپوشانند; موجب حرص بیشتر مردان می شوند. برتراند راسل یکی از مادی گرایان در این زمینه می گوید: «اگر عکسهای منافی عفت در سطح جامعه پخش شود; مردم پس از مدتی نگاه کردن به این عکسها از آنها زده می شوند. زنان نیز اگر مدتی در معرض دید

باشند; رغبت مردان به مرور زمان نسبت به آنها کم خواهد شد.» در پاسخ باید گفت: غریزه شهوانی به گونه ای است که هر چه انسان آن را سرکوب کند، ضعیف تر می شود. بر عکس اگر رها و آزاد شود شعله ورتر می شود. بر خلاف نظر راسل اگر به یک عکس بی توجه شود; دوباره به عکس دیگری علاقه مند می شود. اگر از معاشقه کردن با زنی زده شود با زن دیگری ارتباط برقرار می کند. به همین علت است که می بینیم بی بند و باری در غرب ادامه پیدا می کند و زنان و دختران، به صورتی زشت و زننده در کوچه و خیابان ظاهر می شوند. در اینجا به تشریح دیدگاه قرآن می پردازیم. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم و ...» منظور از غض بصر در این آیات این است که نگاه خیره نکنند. نگاه دوگونه است: 1- آلی 2- استقلالی. نگاه آلی آن نگاهی است که چون ما با یک زن در حال صحبت کردن هستیم; به او نگاه می کنیم. اما نگاه استقلالی یعنی مو، لباس و طرز آرایش او مدنظرمان باشد. منظور قرآن از نگاه نکردن، نوع استقلالی آن است. «و یحفظوا فروجهم »، منظور وجوب ستر عورت و خودداری از زنا است. چون در عصر جاهلیت، ستر عورت در میان اعراب معمول نبود. همچنان که بعضی دانشمندان غرب نیز، این عقیده را در کتابهای خود مطرح کرده اند. «ذلک ازکی لهم »، این حفظ برای ایشان پاکیزه تر است از اینکه خود را مکشوف العوره کنند. «ان الله خبیر

... خدا به آنچه می کنند آگاه است ». خداوند در ادامه می فرماید: «و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و ...» در این آیه می بینیم فرقی بین زن و مرد از جهت ترک نظر و حفظ فرج نیست. پوشش فقط برای زن است چون مظهر جمال است. گرچه نحوه پوشش زن بر مردان واجب نیست; در عمل می بینیم مردان پوششی کاملتر از بعضی زنان دارند. «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها»، باید زیور خود را اعم از آرایش و زیورآلات آشکار نسازند مگر زینتهایی که آشکار است. زینت دو نوع است: 1-زینت آشکار 2- زینت مخفی (در تفسیر مجمع البیان سه قول آمده) زینت آشکار مثل جامه های رو و زینت مخفی مثل گوشواره و دست بند. قول دوم زینت آشکار مثل سرمه، انگشتر و خضاب دست. قول سوم چهره و دو دست تا مچ. و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن، باید مقنعه هایشان را بر سینه هایشان بیندازید تا گردن، گوش، سینه و زیرگلو معلوم نشود. و لا یبدین زینتهن الا لبعولتهن او ... او ما ملکت ایمانهن، زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهران یا پدران یا پدرشوهران یا پسران یا پسر شوهران یا برادران یا پسر برادران یا پسر خواهران یا زنان یا مملوکان. البته منظور از زنان در اینجا، زنان مسلمان است و زنان غیر مسلمان نامحرم هستند. چون زنان غیر مسلمان هیچ تعهدی ندارند که محاسن و زیبایی زن مسلمان را برای شوهرانشان توصیف نکنند. لذا زنان مسلمان نیز از توصیف خواهران خود برای مردان خودداری کنند. «او التابعین غیر اولی الاربه »، طفیلیانی که

کاری با زن ندارند. او الطفل الذین... کودکانی که از امور جنسی بی خبرند یا توانایی زناشویی ندارند. او ما ملکت ... دو احتمال است: 1 - مخصوص کنیزان است 2 - مطلق مملوک منظور است. التابعین... شامل دیوانگان و افراد ابلهی است که دارای شهوت نیستند. و لایضربن بارجلهن ... یعنی زنان به منظور آشکار ساختن زینتهای پنهان خود، پای بر زمین نکوبند. (چون زنان عرب خلخال به پا می کردند.)توبو الی الله... ای مردم توبه کنید به سوی پروردگار. رسول خدا فرمود: «من روزی صد بار توبه می کنم.» و منظور از توبه انقطاع به سوی پروردگار است.

و من الله توفیق

و بدانید برای ایشان محسوب می شود و باعث شادی روح ایشان می گردد.

این حسی که می گویید نسبت به دعا برای عمه تان دارید به نظر نمی رسد چیز قابل اعتنایی باشد. به این حسها، که بیشتر به وسوسه شیطانی می ماند اعتنا نکنید و از دعا دست برندارید.

البته اگر بتوانید به همراه فامیل نمازهای ایشان را قضا کنید، به طور قطع بهتر از هر کار دیگری در حق ایشان است. احتمال این هست که ترک نماز ایشان حساب ایشان را سخت کرده باشد. امیدواریم چنین نباشد و رحمت خدا این نقص را بپوشاند، ولی نماز مسئله مهمی است که اگر جبران شود خوب است.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

را از روی عادت انجام دهیم یا ممکن ما در محیطی بزرگ شده باشیم که به خاطر همین عادتها والدینمان زیاد مقید نیستند و فرایضشان را انجام نمی دهند و در فامیلی زندگی می کنیم که زیاد محرم نامحرمی در خانواده ما رعایت نمی شود چون به یکدیگر به چشم بد نگاه نمی کنیم و ما نیز نمی توانیم همدیگر را متحم به سوء نیت و بد دلی کنیم و به هم اعتماد داریم.

این ما و من که گفتم جنبه کلی داشت و منظورم شخص من یا شخص خاصی نیست فط می خواهم جوابی بگیرم که امثال ما را راغب به انجام فزایض دینی نماید مخصوصا وقتی می بینم بیشتر مردم از روی عادت نماز می خوانند و حتی معضی ریا و نفاق می کنندکه اینها بیشتر باعث می شود ما فرایضمان را بخاطر بعضی افراد که داعیه دینداری سر دادند و بعدا تو زرد از آب در آمدند انجام ندهیم.

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

توجه شما را به سه مطلب جلب می کنیم:

1. نماز خواندن هر روزه، در پنج وقت، عادت و تکرار بی دلیل یک سری اعمال نیس، بلکه تلقین دائمی این است که ما بنده خدا هستیم.

توصیح آن که ما حتی وقتی در نماز بی توجه هم باشیم، چنین نیست که نماز برای ما هیچ معنایی نداشته باشد. انسان بی توجه هم گاه گاهی بالاخره هنگامی که با خود می گوید چرا این نماز را با این حرکاتی که نمی دانم چه معنا و مفهومی دارد انجام می دهم؟ همین سؤال او را متوجه این می کند که او چون بنده خدا است و خدا گفته، چنی می کند.

این که در اعمال عبادی افعال و گاهی اذکاری هست که نامفهوم جلوه می کند، برای همین است که به ما بگوید تو چون بنده ای باید فرمان خدا را بی چون و چرا اجرا کنی. ماهیت عبادت اطاعت محض از خدا است.

2. ما برای پدر و مادرمان نماز نمیخوانیم. بله، گاهی به سبب اعتمادی که به پدر و مادرمان داریم، تشخیص آنها در اعمال خوب و بد را می پذیریم و به ان چه آنها ایمان دارند ایمان می آوریم. این به این معنا نیست که ما به خاطر آنها نماز می خوانیم، بلکه به اعتماد آنها برای خدا نماز می خوانیم.

بله، انسان مؤمن باید هر چه زودتر در معتقدات ایمانی خود به تأمل و تفکر بنشیند و تلاش کند اعتقاداتش را با معیارهای عقلانی بسنجد و در حقیقت ایمان خود را صرفا بر اعتماد بر این و آن استوار نکند.

در حقیقت این طبیعی است که کودک و جوانی به اعتماد پدر و مادرش اعتقاد و ایمان را آغاز کند، ولی هر چه زودتر باید آرام آرام به تأمل در آن بپردازد، و اعتقاداتش را بر عقل و فطرت انسانی خود عرضه بدارد.

3. در مورد رعایت حجاب و رعایت آن در برابر نامحرم، ولو از خویشان هم باشد، نظر ما درست عکس آن مطلبی است که شما آورده اید.

توضیح این که بالاخره در اطراف ما _ چه در میان فامیل و چه غیر آن _ کسانی هستند که برای سلام ارتباط با آنها حجاب لازم است، چرا که به تعبیر قرآن هستند کسانی که "فی قلوبهم مرض". اینها اشخاصی هستند که زود تحریک می

شوند و تحریک می کنند. خلاصهکلام این که نسبت به همه نمی توان و بناید اعتماد کرد. هیچ عقلی چنین قضاوتی ندارد.

بانوان ما اگر قرار بود حجاب را تنها در برابر چنین اشخاصی که در دور و برمان به تحریک پذیری می شناسیم حجاب را رعایت کنند، همین تبعیض نسبت به افراد باعث می شد این اشخاص احساس شرم کنند و آن برخورد را توهینی به خود احساس کنند، در حالی که اگر رعایت حجاب به عنان ادب دینی در برابر همه باشد، نه آن مفاسد احتمالی، و نه این احساس توهین وجود نخواهد داشت. به این فکر کرده اید که اگر دختر خانمی در برابر مثلا پسر عمویش حجاب را رعایت نکند، چرا که او را فرد متدین و چشم پاکی می بیند، ولی در برابر مثلا پسر خاله اش حجاب بگیرد، چه اتفاقی می افتاد؟! در حالی که هم اکنون این دختر خانم به واسطه حکم شرع نسبت به همه حجاب را رعایت می کند، و رعایت حجاب به پای بد بینی و سوء ظن گذاشته نمی شود.

علاوه بر این تشخیص افراد چشم ناپاک از غیر آنها چندان معیار مطمئنی وجود ندارد و نمی توان تشخیصش را به افراد سپرد و مطمئن بود که به درستی عمل می شود.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

هرج و مرج اخلاقی در یک جامعه میشود.مطهری هم میگوید برهنگی و بی حجابی نیروی کار و فعالیت را از جامعه میگیرد در حالی که حجاب این نیرو را به جامعه تزریق میکند (نقل به مضمون.جمله دقیقش خاطرم نیست).حال اجازه بدهید از توهم بیرون بیاییم و با چشمان باز به دنیا نگاه کنیم.در بسیاری از کشورهای جهان حجاب وجود ندارد و برهنگی(البته آنچه منظور شماست) رواج دارد اما نه هرج و مرج اخلاقی به راه افتاده نه نیروی اجتماع هرز رفته.کشورهایی مثل فنلاند،سوید،نروژ،دانمارک،ایسلند و... که کمترین آمار تجاوز و بزهکاریهای جنسی و بالاترین سطح رفاه اقتصادی و بازده کاری را دارا هستند.اما در ایران عزیز اسلامی ما که در آن حجاب اجباری (و نه مثل بقیه کشورهای اسلامی متداول) است چطور؟ مطمئنم واقع بین هستید.آمار بالای تجاوز به نوامیس مردم و جنایتهای جنسی،سطح پایین بازده کاری و ....

جواب :

دقیقا بر خلاف تئوری کاملا غیر علمی امثال مطهری.(من برای مطهری احترام زیادی قایلم اما معتقدم او هرچقدر در فلسفه تبحر داشته در روانشناسی و جامعه شناسی و ... فرد نا آشنایی بوده و متاسفانه خطاهای بسیاری کرده) آیا وقت آن نرسیده بپذیریم حجاب یک قاعده دست چندمی برای جامعه عقب مانده عرب حجاز 1400 سال پیش بوده و اجبار آن در دنیا متمدن امروز امری کاملا اشتباه است؟

پاسخ : با سلام و عرض تحیت.

دوست محترم!

به چند نکته توجه کنید:

1. نوشته شما سؤال است یا یک بیانیه اعتقادی؟! اگر مسئله برای شما روشن است و مثل مرحوم مطهری فردی ناآشنا و پراشتباه است، و مسئله حجاب هم دیگر جای بحث ندارد، و دنیای غرب امن و امان

است و ما در توهم بسر می بریم و بالاخره قرآن و متون دینی هم کهنه شده اند و باید بپذیریم تعالیم دینی قواعد دست چندمی برای جامعه عقب افتاده حجاز 1400 سال پیش است، دیگر سؤال از چه دارید؟!

اگر هم معتقدید که این مسائل هنوز هم جای کنکاش دارد و باید باز هم در باره آن گفت و شنید، ادبیات مناسبی برای نوشته تان انتخاب نکرده اید.

2. اشتباه بسیاری این است که وقتی می خواهند تمدن غربی را ارزیابی کنند، آن را با جامعه خودمان قیاس می کنند و مثلا می گویند ما که وضعمان بدتر است!

اولا، به فرض که وضع ما بدتر باشد، این دلیل بر خوب بودن وضع غربیان نیست.

ثانیا، اصلا این مبنای باطلی است که گمان کنیم جوامع ما _ و به طور کلی کشورهای اسلامی _ آیینه تعالیم دینی هستند. واقع امر این است که امروزه تفوق تمدن غرب در زمینه های متعدد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و تبلیغاتی در تار و پود همه جوامع شرقی، از جمله جوامع اسلامی نفوذ کرده است. جوامع ما _ و به طور کلی کشورهای جهان سوم _ نه با سنتهای شرق زندگی می کنند و نه با دستاوردهای غرب؛ بلکه در بحران هویتی بسر می برند که کنش و واکنششان را به سختی تحت تأثیر خود قرار داده است. بدترین خطر برای یک جامعه آن است که احساس خود کم بینی کند، و به خود اعتماد نداشته باشد. این حالی است که بر جامعه ما می گذرد.

بنا بر این آن چه در جوامع شرق می بینیم نتیجه تفکر شرقی نیست، بلکه ناشی

از بی هویتی فرهنگی است. از این روحیه امیدی نمی توان داشت، مگر تغییر کند.

3. این سخن مرحوم مطهری و مثل او نیست که غرب دچار مشکل اخلاقی است، بلکه سخن خود آنها است.

بگذارید نگارنده خاطره را برای شما نقل کند. نمی دانم شما دکتر احسان نراقی را می شناسید یا نه؟ او جامعه شناس برجسته ایرانی است که بعد از انقلاب در یونسکو مشغول شده و رئیس یکی از بخشهای آن است. در سفری که به ایران داشت، یکی از دوستان نگارنده از او پرسید چه چیز در شرق و جوامع اسلامی برای غربیان جذاب است. او به طور خاص گفت استحکام خانواده در کشورهای شرقی و اسلامی برای غربیان بسیار جذاب و مورد توجه است. آنها بسیار نگرانند که خانواده هایشان شکل سنتی خود را از دست داده، و به تبع آن اخلاق عمومی دستخوش تغییر و انحطاط شده است.

این سخن کسی که انگیزه ای برای دفاع از جامعه اسلامی ما ندارد. این وضعیت ناشی از همین اختلاط ها و همین عریانی ها است.

دوست خوب!

جامعه غرب را وقتی می شود به درستی شناخت که برای مدت طولانی در میانش زندگی کرد، والا جامعه ای که از نظر اقتصادی و سیاسی به سامان است، آن قدر اقتدار دارد که بتواند از بروز بحران در جامعه خود جلوگیری کند، و با به کار گیری مدیریت علمی بروز فاجعه را به تأخیر بیندازد؛ ولی هرگز نمی تواند واقعیتی را که مردم آن در زندگی رزومره شان به تدریج احساس خواهند کرد، از بین ببرد؛ ولی این دریافت زندگی در متن زندگی آنها را می

طلبد.

استواری و استحکام سیاسی و اقتصادی در آن جوامع هرگز قابل قیاس با شرائط جوامعی مثل ما نیست. در این جا هر تلاطمی می تواند بحران ساز باشد؛ و اگر ثبات نسبی در جامعه خودمان می بینید نه به اقتدار حاکمیت بازمی گردد _ که حاکمیت ملی در ایران، به معنای واقعی کلمه، جوان است _ بلکه آنچه از اعتقادات مذهبی و ملی خود مردم باقی است، از بروز خیلی مشکلات جلوگیری می کند.

آن چه عرض کردیم، به معنای انکار همه دستاوردهای غرب نیست، که همان اقتدار اقتصادی و سیاسی ناشی از حاکمیت عقل جمعی در میان آنها است، و این کم چیزی نیست؛ ولی نباید بر اساس آن در باره تمامیت فرهنگ غرب قضاوت کرد.

4. البته این که چرا حجاب _ به معنای خاص آن _ تا این حد مورد عنایت ادیان، و از جمله اسلام است، بحث مفصلی است که ترکیبی از بحثهای روانشناختی و فلسفه اخلاق را می طلبد. گمان نمی کنیم شما منظورتان از این سؤال ورود به این مباحث بوده باشد.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

مؤسسه ذکر _ قم.

باستانی.

گناهان خود هستند؟

من خودم دخترانی را دیده ام که به طور وحشتناکی دنبال نازهای گلزارها! و پسرانی دنبال عشوه های اینگونه افشارها به سینما ها کشانده میشوند؟

و بهانه ی <رونق پیدا کردن سینما>را می آورند!!!

آیا نمی توان از سینما برای ترویج حجاب در جامعه سود برد؟

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

سینما و همه ابزارهای تبلیغی می تواند در پیش برد اهداف متعالی نیز به کار گرفته شوند؛ ولی به شرطی که انسانها مؤمن و با تقوا و در عین حال هنرمند و با ذوق و دانشمند آن را به دست گیرند.

سینمای امروز بیش از آن که نشان گر وضع جامعه باشد، اثرگذار بر وضع جامعه و اجتماع است، و این یک شوخی بزرگ است که اینها تعهد بر نشان دادن واقعیات دارند.

با وجود فیلمهای خوبی که گاه و بیگاه ساخته می شود، متأسفانه وجهه غالب سینمای ایران، نه از روی تعهد و ارزشها، بلکه از دید سرگرمی و گیشه به آن نگریسته می شود.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

موجب عم تحریک او می باشد؛ ولی این تنها فایده این حکم نیست. اگر چنین بود، رعایت حجاب برای زنانی که زشت اند و یا ناقص الخلقه اند، واجب نمی شد.

شاید بتوان گفت حجاب نوعی هویت زن مسلمان هم هست. زن مسلمان باید برای همه زنان پیامی داشته باشد که این را با حفظ هویت اسلامیش به آنها می رساند.

البته از مقدار واجب حجاب _ که در شرع به طور دقیق مشخص شده _ که بگذریم، شکل حجاب می تواند به حسب همان که شما فرمودید تغییر کند.

چادر شاید در جامعه غربی موجب انگشت نما شدن باشد. در این صورت اجتناب از آن شاید بهتر باشد.

در جایی هم ممکن است مانتو چنین حالتی داشته باشد؛ در این جا هم بهتر است زن حجاب چادر یا مثل آن را انتخاب کند.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

گفت من دیشب داشتم سریال "پرستاران" رو می دیدم که تحریک شدم بعد کانال رو عوض کردم. ای درسته؟؟ این بهتر نیست که در مورد همه چیز اطلاعات بدین بجای زندونی کردن مغز از چیزای بد. اگه اطلاعات بدین آدم خوب و بد رو بهتر تشخیص میده و آگاهانه از چیز های فاحشه دوری می کنه. الان از بس عقده ای شدن همهی خلاف ها بیشتر شده و در خونه ها انجام میشن. ممنون میشم توضیح بدین در مورد این مسائل.

جواب :

- 16 ساله - دبیرستان

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

ما نیز با ممنوعیت های من درآوردی مخالفیم. با زندانی کردن چشم و گوش و مغز هم مخالفیم، که به قول شما انسان را عقده ای می کند، و این عقده ها ممکن است از جای دیگری سر باز کند. ما با نظر شما در این معنا موافقیم؛ ولی یک مطلب را به شما تذکر می دهیم.

این نکته که محدودیت می تواند آثار سوئی در روحیه و اخلاق داشته باشد، همانطور که گذشت، صحیح است، ولی این حد و مرزهایی هم دارد. مثلا نمی توان به این واسطه که فقر روح انسان را مقاوم و مصمم و جدی می کند، برای جامعه و حتی افراد انسان، تجویز فقر کرد؛ که "من لامعاش له لامعاد له".

محدودیت هایی آثار سوء دارد که عقلانیت انسان را هم محدود می کند، والا اموری که تنها به احساسات و عواطف مربوط است، گاهی خوب است که تا حد متعارف محدود شود.

مواردی که شرع اصرار بر محدودیت آن دارد از این مقوله است.

پشت نمودن به محدودیت های که

شرع مقدس در مسائل محرک جنسی قرار داده به این بهانه که جوانان عقده ای می شوند، امری است که فروید نیز سالیان پیش مطرح نموده، و آنچه امروزه در اروپا و امریکا تحت عنوان بی بند و باری و فحشا می بینید همه تحت تأثیر همین فرضیه فروید بوده است.

اگر امروز می بینید که امور جنسی در جوانان ما افسار گسیخته تر از قبل شده شاید به دو علت است.

1. بالا رفتن سن ازدواج.

2. پوشش ها و برخوردهای نامناسب و مهیج.

روابط زن و مرد از نظر اسلام مهم و حساس است و می تواند کمین گاه خوبی برای شیطان باشد تا غریزه جنسی را تحریک کند. از این رو در اسلام در مورد روابط اجتماعی زن سه دسته دستور بیان کرده است.

1. اجتناب کردن زنان از خودنمایی در برابر نامحرم.

«وقُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»(نور/31)

2. اجتناب از معاشرت غیر ضروری و خلوت با مردان نامحرم: در روایت آمده: "هیچ مردی با زن نامحرم خلوت نمی کند، مگر آن که سومی آن دو، شیطان است("بحارالانوار"، ج13، ص350)

این دو دستور فقهی دین است و انجام آن

واجب. ولی یک توصیه اخلاقی هم دارد، که در ذیل می آید.

3. اجتناب زنان از حضور غیر مفید و غیر ضروری در صحنه های علنی اجتماع در میان مردان نامحرم؛ به گونه ای که از حضرت زهرا(س) نقل شده که هیچ چیز برای زن بهتر از این نیست که نه او مردی را ببیند و نه مردی او را.

البته همانطور که گفتیم این محدودیت توصیه شده برای زنان _ و البته نه واجب _ حدش فائده و مصلحت و یا ضرورتهای اجتماعی است؛ والا خود حضرت زهرا برای دفاع از دین به مسجد می آید و سخنرانی می کند.

چنین رفتاری عقده نمی آورد، و نه تنها به اعتماد تأکیدات شرع و اولیاء آن، بلکه با مراجعه به وجدان خود می توان صحت آن را دانست.

با آرزوی توفیق.

آغاز این افسار گسیختگی در عادت اجتماع به رفتارهای تحریک آمیز جنسی است، که از کشف حجاب سرچشمه می گیرد.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

. کما این که عده ای هستند که خود را مسلمان می دانند و نماز هم می خوانند ولی حجابشان ... . لطفا توضیح کاملی بدهید که چرا وضع یک جامعه اسلامی این گونه است .

جواب :

- دیپلم

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

درست است که نمی توان اکثریت را اقلیت انگاشت، ولی مبنای عمل این دسته به گمان شما اکثریت، بی توجهی به احکام اسلامی است.

دستورات اسلامی یقینا وظیفه مسلمانان را در مورد مسلماتی همانند حجاب بیان کرده است، ولی همانطور که در زمان رسول خدا(ص) و اهل بیت مکرمشان(ع) بی تقوایی و عدم رعایت احکام اسلامی بوده است، امروزه هم بی تقوایی _ و به خصوص در زمینه حجاب _ وجود دارد.

در این میان نباید دسیسه فرهنگی دشمنان را نیز نادیده گرفت. امروزه متأسفانه شیفتگی نسبت به غرب و مظاهر آن در جوامع اسلامی وجود یافته است، و این با تبلیغات غربی در رسانه های جمعی که اکثرا در دست غرب و غرب زدگان است تشدید می شود. تا حس تقلید از غرب در جوانان ما وجود دارد، و هویت ملی و اسلامی آنها به طور کامل احیا نشود، این وضع بسامان نمی شود.

یک مسلمان باید به مسلمانی خود افتخار کند، و به تاریخ و فرهنگ خود ببالد. آن وقت است که با بازگشت به خویشتن عاقلانه می اندیشد. عقل ما را به همان جا رهنمایی می کند که شرع می خواند.

زمانی رضاخان به زور نتوانست حجاب را از زنان مسلمان بگیرد، به گونه ای که حتی برخی برای حفظ حجاب خود چندین سال پا از خانه بیرون ننهادند، تا بالاخره

از موضع خود دست کشید. این ناشی از حس افتخار ملی و دینی ای بود که در آن زمان وجود داشته است؛ حسی که در زمانهای بعد به تدریج کم رنگ شد.

البته ناگفته نماند که انقلاب اسلامی ایران می رود که جامعه ما را دوباره به خویشتن اسلامی خود بیش از پیش متوجه سازد، و از حق نباید گذشت که با توجه به شرائط ناهماهنگ جهانی توفیقاتی هم داشته است؛ امری که باید ده ها سال دیگر، به شکلی پرتوان ادامه یابد تا به بار بنشیند.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

ساله - فوق دیپلم

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

قانون فرانسه بر اساس اعلامیه حقوق بشری تنظیم شده است که ظاهرا مورد رضایت عموم مردم آن کشور بوده و در قالب قانون تجلی کرده است. در این قوانین آمده است که هر کس در پوشش شخصی آزاد است، و به عبارتی جلوگیری از حجاب خلاف اصول پذیرفته شده آنهاست.

با این توضیح معلوم می شود که منع حجاب در آن کشور حرکتی سیاسی است برای محدود کردن غیر منطقی مسلمانان و توهین به آنها. این قابلیت اعتراض ندارد؟!

اما در کشور ایران حقوق اساسی، بر اساس قوانین اسلامی تنظیم شده است که این مبنا باز مورد پذیرش عموم مردم ایران قرار گرفته است. هم اصل پذیرش نظام جمهوری اسلامی از سوی مردم، و هم پذیرش قانون اساسی از سوی آنها اقتضای آن دارد که مسلمات شرع مقدس اسلام در جامعه اعمال شود. علاوه بر این به سبب نگاه دینی مردم ایران، بی حجابی را نوعی مخالفت با عفت عمومی و اخلاق اجتماعی می داند که خود عنوان قانونی دیگری برای لزوم حجاب در جامعه ایران است. این عنوان در همه قوانین دنیا مورد پذیرش است.

بر این اساس الزام به رعایت حجاب در ایران یک رفتار سیاسی در جهت سرکوب، محدود کردن و تحقیر یه دین و اعتقاد نیست، بلکه مبنایی کاملا حقوقی دارد.

با این وجود، در ایران در سالهای اخیر، از آنجا که حساسیت مردم به حجاب کمتر شده، آزادی های بیشتری در این زمینه اعمال داشته است. کافی است که به خیابانهای اصلی شهرتان مراجعه کنید تا این مسئله را به وضوح ببینید که

محدودیتها کم شده است. این نوعی احترام به افکار عمومی است.

البته نگارنده این وظیفه را بر عهده مسئولان فرهنگی و نهادهای رسمی و غیر رسمی دینی می داند که با تلاش دینی و فرهنگی از این که جامعه نسبت به رعایت احکام دینی _ مثل حجاب _ و ارزشهای اسلامی _ مثل حیا _ بی اعتنا شوند جلوگیری کنند؛ ولی این صرفا کاری فرهنگی و نه سیاسی، و حتی نه حقوقی است، که احیانا با اجبار همراه باشد.

غرب امروز تلاش کرده تا رعایت احکام دینی را نوعی حرکت سیاسی براندازنده جلوه دهد، و با آن مبارزه کند، که این هم تفسیری بسیار جانبدارانه است و هم مبنای حقوقی لازم و رضایت جمعی مردم آنجا را به همراه ندارد.

سفیر فرانسه به صراحت گفته بود ما برای سکولاریزم شهید داده ایم و به هیچ قیمتی از آن دست برنمی داریم. این در حالی است که اولا سکولاریسم تا کنون چنین تفسیری نداشته که انسانها از اعتقادات دینی دست بردارند، و ثانیا این تفسیر هرگز در معرض رأی مردم نبوده است.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

از میان می رود.

متعددی از سوی شارع مقدس برای آن در نظر گرفته شده است چنانکه درباره متخلفین از این حکم ، مجازات هایی در منابع اصیل اسلامی وجود دارد. بر این اساس در نظر گرفتن اموری نظیر ؛ ادله وجوبی این موضوع و همچنین کارکردهای بسیار مثبتی که در حوزه فردی و اجتماعی برای زنان به دنبال دارد و بالآخره لزوم اجرای این حکم در جامعه توسط حکومت اسلامی و ضرورت برخورد با متخلفان و...، به خوبی مبین اهمیت حجاب و پرداختن بخشهای فرهنگی و انتظامی بدان می باشد . T} فلسفه وجوب حجاب:{T از آن جا که انسان یک موجود اجتماعی است جامعه بزرگی که در آن زندگی می کند از یک نظر همچون خانه او است و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب می شود پاکی جامعه به پاکی او کمک می کند و آلودگی آن به آلودگیش روی همین اصل در اسلام با هر کاری که جو جامعه را مسموم یا آلوده کند شدیدا مبارزه شده است ؛ چرا که گناه همانند آتش است هنگامی که در نقطه ای از جامعه این آتش روشن شود باید سعی و تلاش کرد که آتش خاموش یا حداقل محاصره گردد اما اگر به آتش دامن زنیم و آن را از نقطه ای به نقطه دیگر ببریم و یا آن را به حال خود واگذاریم حریق همه جا را فرا خواهد گرفت و کسی قادر بر کنترل آن نخواهد بود، از این گذشته عظمت گناه در نظر مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگی ها خود سد بزرگی در برابر فساد است. اشاعه فحشا و نشر گناه و تجاهر به فسق و تسامح

در این موضوع این سد را می شکند گناه را در اذهان کوچک و آلودگی به آن را ساده می نماید. بر همین مبنا حکومت اسلامی موظف است جلو منکرات را بگیرد. این به معنای تحمیل به حجاب نیست، بلکه نوعی واکسینه کردن جامعه در مقابل بیماری های روانی و معنوی است. در جامعه اسلامی همه وظیفه دارند به بهداشت روانی و سلامت روحانی توجه کنند. این همان امر به معروف و نهی از منکر و نظارت ملی است. حاکمان اسلامی موظفند موانع رشد فضائل انسانی را از بین ببرند و این در حقیقت بستر سازی برای سلامت روانی جامعه است و در زمان پیامبر و امام علی(ع) نیز هرچند زنان بدحجاب وجود داشته است، اما قرآن با این پدیده برخورد کرده، به دنبال آن دیگر آنها نمی توانستند هرطور دلشان خواست در اجتماع ظاهر شوند، حتی اقلیت های مذهبی نیز موظف به رعایت مقررات اسلامی در جامعه اسلامی بوده اند. در آیات 31 سوره نور و 34 و 59 سوره احزاب کیفیت حرکات در روابط اجتماعی زن مورد توجه قرار گرفته است. نیز از آیات امر به معروف و نهی از منکر می توان استفاده کرد که جلو هر گونه منکر و زشت باید ایستاد و اجازه ظهور و بروز به آن نداد. در هر صورت هنجارهای دینی در جامعه را باید به اجرا گذاشت و نمی توان تنها به عقیده و میل مردم اکتفا کرد. فکر کنید چقدر از مردم حاضرند با میل و رغبت و از روی اعتقاد از رشوه گرفتن و اختلاس اجتناب کنند؟ چقدر حاضرند از شراب و زنا با میل و رغبت احتراز نمایند تا سپس آنها را

آزاد گذاشت تا در عمل هم با میل و رغبت وظایف خویش را اجرا کنند. این موضوع منحصر به کشور ما نیست. در هر کشوری یک سلسله دستوراتی است که به اجبار آنها را به اجرا می گذارند. در کشوری مثل فرانسه - که آن را مهد آزادی می شمارند - چگونه به اجبار دختران را وادار به بی حجابی می کنند تا به مدرسه یا دانشگاه راه یابند! تفاوت در جامعه اسلامی و غیراسلامی در نوع هنجارهاست، نه چگونگی برخورد با آنها. بسیاری از حکمت ها و فلسفه های حجاب امروزه روشن شده است: الف) پوشش امری غریزی و فطری برای بشر است کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که از دیر زمان بشر در حد امکان نسبت به مساله پوشش اهتمام ورزیده است وهمه صاحبان ادیان نیز آن را سرلوحه عمل قرار داده اند. ب ) مستور بودن زیباییها و جذبه های جنسی زن و مرد آنها را از معرض دید و طمع ورزی شهوت پرستان هرزه محافظت می کند و امنیت و بهداشت روانی جسمی آنان را تأمین می نماید. ج ) برهنگی راهبر به سوی بی بند و باری و لجام گسیختگی جنسی است که عواقب شوم و زیانباری دارد؛ از جمله: 1- گسترش فساد و ناهنجاری های اجتماعی. 2- شیوع بیماری هایی چون سفلیس سوزاک ایدز و... . 3- سست شدن پیمان مقدس خانواده گسترش آمار طلاق و بالا گرفتن عقده های روحی در کودکان. 4- زیاد شدن فرزندان نامشروع. اینها و ده ها مشکل اجتماعی دیگر عواقب شومی است که جهان غرب را سخت برآشفته و ستاره تمدنش را به افول می کشاند تا آن جا که حتی فریاد متفکرین ماتریالیستی چون راسل

را برآورده و جهان را سخت بر آنان تنگ کرده است. ولی مکتب گرانقدر اسلام در پرتو هدایت های نورانی اش همچون حجاب از اساس با این جریان ویرانگر به مبارزه برخاسته و حجاب را دژی استوار برای صیانت فرد وجامعه از آسیب های بیشمار قرار داده است. از همین روست که استعمارگران برای تخدیر جوانان و در بند کشیدن آنان و گسترش اهداف ظالمانه خویش از بی حجابی و برهنگی به عنوان ابزاری قوی سود می جویند. در هر صورت موضوعاتی نظیر:حفظ نظام اجتماعی ، بقائ نسل وخانواده، تامین سلامت فکری ، روحی - روانی افراد جامعه وفراهم نمودن بستری مناسب ومحیطی سالم برای پرورش وتکامل مادی ومعنوی انسان ، وبالآخره پرهیز از عواقب شومی که جوامع دیگر به دلیل رعایت ننمودن این قبیل محدودهها گرفتار آن شده ویادر آن دست وپا میزنند ؛ نظام اسلامی را ملزم به اجرای این حکم ارزشمند الهی می دارد. برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1- فلسفه حجاب، شهید مرتضی مطهری 2- فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل T}توضیح برخی از تاثیرات حجاب:{T حجاب وسلامت فرد و خانواده بی تردید زندگی اجتماعی - خواه بر استدلال عقلی و خواه برخواسته فطری و خواه بر بنیان قراردادهای اجتماعی و... بنا شده باشد - از تأثیر و تأثّر متقابل افراد و عملکرد آن ها تهی نیست. خوبی ها و زیبایی ها برای فرد و خانواده و جامعه مفیدند و زشتی ها و بدی ها نیز به همه زیان می رسانند. و تأثیر خود را بر تمام اعضا و ارکان جامعه به جا خواهند گذاشت. همنوایی آهنگ تکوین و تشریع مدبّر آفرینش که خواهان تداوم نسل بشر است، خود، به قلم

تدبیر و تکوین، جاذبه های عقلی، اجتماعی، فطری و زیستی - جنسی را در آدمیان و حتّی حیوانات و گیاهان به ودیعت نهاده تا در پرتو جذب و انجذاب درونی همیشگی شعله وجودشان را بر افروخته نگهدارند. خالق هستی برای بقای دیگر موجودات تنها همین جذب و انجذاب را کافی دانسته، ولی برای بقای نسل بشر مسؤولیت سپاری را نیز از نظر دور نداشته است؛ زیرا بشر چون جانوران و گیاهان نیست که نسل وی تنها با جاذبه های زیستی - جنسی و عشق ورزی آزاد پایدار ماند. نوزاد انسان پس از تولّد به تغذیه، نگهداری و پرورش درست نیازمند است و بدون مراقبت های بهداشتی، زیستی و... فرصت حیات نمی یابد. بر این اساس، معمار هستی که نهاد آدمی را آن گونه سرشت، برگنبد تشریع این گونه نوشت که ازدواج محبوب ترین بنیادها برای بنا نهادن کانون تولّد و مهد پرورش و رشد نوع انسان است 1، تاهم جذب و انجذاب به محیط خانواده محدود گردد و هم نسلی سالم و متعادل پرورش یابد. چون جذب و انجذاب لجام گسیخته هرگز به بقای نسل تن نمی دهد و آن را مزاحم عشق ورزی خود می بیند؛ همان گونه که نسل ناسالم، پدر و مادری نمی شناسد تا آن نژاد را استمرار بخشد2. به این منظور، انتظار می رود معمار نظام تکوین و تشریع در راه نیل به خواست خود، به تدبیر و تشریع لازم دست یازد و اسباب رسیدن به آن هدف را تشریع فرماید. «حجاب» در شمار این اسباب جای دارد. اینک در این نوشتار، با پرداختن به برخی آثار تربیتی و روان شناختی این دو پدیده، سودمندی و ضرر آفرینی هر یک را

هویدا می سازیم تا هر کس خود آگاهانه تصمیم گیرد. حجاب و رشد شخصیت شخصیت؛ مجموعه افکار، عواطف، عادت ها و اخلاقیات یک انسان است که به تمایز وی از دیگران می انجامد3؛ به عبارت دیگر، مجموعه صفات و ویژگی های جسمی، روانی و رفتاری که هر انسان را از انسان های دیگر متمایز می سازد، شخصیت نام دارد4. بر این اساس، هر کس شخصیتی دارد که خود را با آن معرفی می کند. و دیگران نیز او را به همان ویژگی ها می شناسند. در، «روان شناسی کمال» انسان رشد یافته که انسان خواستارِ تحققِ خود (actualizing person - The Self) معرفی می گردد، این گونه توصیف شده است: انسانی که نیازهای سطوح پایین (نیازهای جسمانی، ایمنی، تعلق، محبت و احترام) را پشت سر نهاده، در صدد استفاده از توانایی ها و قابلیت های خود است و به دنبال به فعلیّت رساندن خویشتن و تحقق خویش است 5. اریک فروم انسان رشد یافته را انسان بارور (Productive person) معرفی می کند و در تعریف او می گوید: وی انسانی است که نیازهای روانی اش را از راه های بارور و زایا و خلاق ارضا می کند6. به عقیده اریک فروم مؤثرترین عامل در رشد شخصیت انسان برآوردن معقول نیازهای روانی است که حیوانات پست این نوع نیازها را ندارند. انسان سالم نیازهای روانی - نه نیازهای جسمانی مانند گرسنگی، تشنگی، جنسی و...- خود را از راه های خلاّق ارضا می کند و اشخاص ناسالم از راه های نامعقول 7. اکنون باید دید فرصت رشد شخصیت با رعایت حجاب بیش تر فراهم می گردد یا با عدم رعایت آن؟ انسانی که پیوسته نگران زیبایی خود است و بیش تر در جهت معرفی پیکر خود می کوشد، بهتر می تواند قابلیت های خود را بشناسد

و به فعلیت برساند یا آن که سر در باغ اندیشه دارد؟ آیا توجّه به نیازهای جسمانی و سطحی به انسان امکان رشد می دهد یا توجّه به نیازهای عالی و مخصوص انسان ها؟ آیا غرق شدن در خود نمایی و جلب توجّه دیگران مسیر منتهی به یافتن خویشتن است؟ انسانی که زندگی اش تحت فرمان و اراده اش نیست، در حس هویّت یابی خود (of Identity A Sense) دچار شکست شده است 8 تا چه رسد به آن که هویّتش را به کمال رساند. زیرا سلیقه و خواست دیگران در زندگی اش تأثیر می گذارد و چنان زندگی می کند که دیگران می پسندند، نه آنگونه که خود می پسندد. بی حجاب در اندیشه نمایش خود و زیبایی خویش است. این امر که عقده حقارت (inferority complex) انسان را می نمایاند، زمینه رشد و تعالی وی را نابود می سازد؛ در حالی که زن مانند مرد یک انسان است و باید از نظر انسانی رشد و تکامل یابد. کسی که با نمایش زیبایی خود و گزینش پوششی ویژه در اندیشه جلب نظر دیگران به سر می برد، در حقیقت می خواهد با تکیه بر جذابیت های ظاهری خویش و نه اصالت ها و ارزش های متعالی خود، جایی در جامعه بیابد. در واقع او از این طریق اعلام می دارد، آنچه برایش اصل است و اهمیّت دارد، «زن بودن» او است نه انسانیت و اندیشه و لیاقت و کارآیی اش. چنین فردی قبل از همه اسیر خویش است و به مغازه داری شبیه است که پیوسته در اندیشه تزیین ظاهر و تغییر دکور خود به سر می برد و فرصت پرداختن به آرزوهای بزرگ تر را نمی یابد9. حجاب و حرمت خود (احساس ارزشمندی) از نظر روان شناسی، قطعی ترین

عامل رشد انسان «میزان ارزشی» است که هر فرد برای خود قائل است 10؛ به عبارت بهتر، نافذترین عامل رشد روانی و شخصیتی انسان، سطح حرمت خود (esteem - Self) او است. درجه ارزیابی فرد از خود، حرمت خود خوانده می شود و در واقع باز خوردی از مورد قبول بودن و مورد قبول نبودن به شمار می آید. این قضاوت در قالب رفتارهای کلامی و غیر کلامی بروز می کند و گستره ای است که فرد خود را در آن پهنه توانا، مهم، موفق و با ارزش و یا ناموفق و بی ارزش می داند11. چنان که گذشت، «سطح حرمت خود» در سازش یافتگی هیجانی، اجتماعی و عاطفی تأثیر بسیار دارد و از عوامل تعیین کننده اساسی در شکل دهی الگوهای رفتاری و عاطفی است؛ به گونه ای که تردید افراد در ارزشمندی شان به ناتوانی در رسیدن به زندگی عاطفی موزون می انجامد. این افراد همواره از آشکار شدن ناتوانی هاشان هراسناکند و صحنه را ترک می کنند. از طرفی خلاقیت با «سطح حرمت خود» رابطه کاملاً مستقیم دارد12. به راستی آیا برهنه شدن و کشاندن رفتارهای جنسی به کوچه و خیابان به آدمی ارزش می دهد و انسان را از احساس ارزشمندی بهره مند می سازد؟ البتّه شاید احساس رضایت آنی و زود گذر پدید آورد، ولی کم تر کسی است که بر خورداری از این حالت و رفتار را ارزش تلقی کند و شخص برخوردار از این روحیه را ارزشمند بداند. افزون بر این، تأمین هر خواسته ای همیشه با احساس رضایت همراه نیست. در جامعه ای که برهنگی تمام شریان های آن را پر کرده و زن و مرد همواره در حال مقایسه داشته ها و نداشته های خویشند، انسان ها در تشویش

مستمر و دلهره همیشگی فرو می روند؛ زیرا رقابت و مقایسه در میدانی رخ می نماید که ظرفیت رقابت ندارد و بدین سبب، آدمی به تنوع طلبی حریصانه کشیده می شود. بی تردید تا وقتی این اندیشه فضای ذهن آدمی را آکنده است، فرصتی برای بروز خلاقیت و ابتکار باقی نمی ماند. ذهنِ مشغول به تصاحب دل دیگران و جلب نظر مردان و پسندیده شدن، هرگز اندیشه علمی را بر نمی تابد و نمی تواند یافته ای تازه عرضه کند. او در پی آن است که در وضعیت موجود پسندیده شود نه آن که وضعیت را تغییر دهد و با ابتکار و خلاقیت، طرحی نو در اندازد. از سوی دیگر، از آن جا که احساس بی ارزش بودن تمام وجود این افراد را پر کرده است، در پی جبران این کمبود بر می آیند و چون آسان ترین راه رسیدن به این احساس، مقبول دیگران واقع شدن است، از طریق سکس و عرضه پیکر خود در این مسیر گام بر می دارند تا به شکلی، احساس ارزشمندی از کف رفته خود رإ؛ ّّ جبران کنند. در حالی که شخص بر خوردار از حجاب هرگز چنین نیازی را احساس نمی کند. در نگاه او بهترین راه جبرانِ احساسِ ارزشمندی آن است که خود را از دسترس بیگانگان دور نگهدارد و مقام و موقعیت خود را پایین نیاورد13. گویا از همین رو است که ویل دورانت می گوید: زنان دریافتند که دست و دل بازی مایه طعن و تحقیر است. بنابراین، چنین افرادی هم ارزشمندی را از کف داده اند و هم در جبران آن به بیراهه رفته اند. راه رسیدن به احساس ارزشمندی پایدار، رفتن در پی کسب صفات ارزشمند و پایدار است.

انسان بر خوردار از حجاب، با دور نگهداشتن خود از دسترس دیگران، سطح ارزشمندی خود را ارتقا می بخشد تا آن جا که مرد، نیازمندانه به آستان وی روی می آورد. بی تردید اگر زنان این مفهوم را به طور کامل درک کنند، به پوشیده داشتن و مخفی ساختن پیکر خویش بیش تر گرایش نشان می دهند14 و پی خواهند برد که راه احساس ارزشمندی در دسترس و مقبول بودن لحظه به لحظه نیست. راسل می گوید: از لحاظ هنری، مایه تأسف است که بتوان به آسانی به زنان دست یافت. ویل دورانت نیز می گوید: آنچه می جوییم و نیابیم عزیز و گرانبها می گردد15. ویلیام جیمز به صراحت توصیه می کند: زنان عزّت و احترامشان به این است که به دنبال مردان نروند، خود را مبتذل نکنند و خود را از دسترس مردان، دور نگهدارند. پس حجاب احساس ارزشمندی است؛ که موقعیتی بلند مرتبه برای زنان پدید می آورد و مردان را در محدودیت فرو می برد. اگر چه در بیان به زنان گفته می شود که پوشیده بیرون آیید؛ ولی واقعیت آن است که به مرد گفته می شود، بهره برداری جنسی در همه جا ممنوع. چون راه چشم را که نافذترین کانال حسی مردان است، نمی توان سد کرد. حجاب و استحکام خانواده خانواده با اهمیّت ترین نهاد اجتماعی است. خانواده کانون عشق و امید و تحقق آرزوهای آدمی و مرکز تولّد و پرورش نسل بشر است؛ به گونه ای که هیچ جامعه ای نمی تواند بدون خانواده پایدار بماند. در معارف الاهی خانواده مهم ترین جایگاه پرورش انسان است. قرآن کریم همسران را «لباس» یکدیگر می داند و بدین ترتیب نقش هر یک را معیّن می کند. زن و شوهر نزدیک ترین افراد به

یکدیگرند و چون لباس، یکدیگر را از آفات و آسیب های عفت سوز و ایمان برانداز حفظ می کنند16. افزون بر این، آن ها مانند لباس، مایه وقار و آراستگی یکدیگرند. بی تردید این نقش در پرتو تفاوت زن و شوهر شکل می گیرد. چنانچه زن و شوهر از تعهدات خانوادگی رها باشند، نمی توانند برای یکدیگر چون لباس به شمار آیند و عفت و وقار و شخصیت هم را پاس دارند. حجاب از لوازم سامان یافتن چنین بنیادی است و بی حجابی با آن تعارض آشکار دارد؛ زیرا بی بند و باری در پوشش، بی بند و باری در تحریک و احساس نیاز را در پی دارد و تأمین نیازهای شعله ور بنیاد خانواده را نشانه می رود17. غریزه جنسی یکی از علل مهم ازدواج و به وجود آمدن خانواده است؛ امّا برای پایداری اش کافی نیست. بعد از ازدواج به تدریج با گذر زمان اهداف جدید شکل می گیرد؛ خواسته های زیستی و جنسی اندک اندک جای خود را به نیازهای روانی و امنیتی و عاطفی و شناختی می دهد و دیگر سرمایه عشق ورزی به تنهایی برای تأمین اهداف خانواده و خواسته ها کافی نیست. نخستین شرط دستیابی بدین اهداف و تأمین خواست های جدید، آن است که زن و شوهر از هویّت و خواست های فردی دست شویند و به سوی پی ریزی هویتی جمعی گام بردارند. چنانچه هر کس فقط خواهش خویش را پی گیرد؛ زن در جهت تجمل و خودنمایی و مورد پسند واقع شدن در اجتماع و جلب توجّه مردان گام بردارد؛ در دغدغه مقبولیت خویش فرو رود و نقش مادری را به فراموشی سپارد؛ و از آن سوی مرد در اندیشه رسیدن به تمکین های نوتر

و پر رونق تر به سر برد و نقش پدری را فراموش کند، بنیان خانواده بر باد می رود. بی تردید کانون خانواده با اموری چون توجّه به لباس و بدن و روی و موی و انگشت نما شدن و مشخص تر معرفی کردن خود، پیوند تنگاتنگ دارد و پرداختن بدین امور و فراموش کردن اهداف خانواده و نیازهای برتر، پایه های خانواده را متزلزل می سازد. حجاب و مسؤولیت پذیری هر کس در برابر خود و دیگران مسؤول است. انجام موفقیت آمیز مسؤولیت به استعداد و برخورداری از توانمندی های متناسب و ظرفیت های روان شناختی و جسمی نیاز دارد. توفیق در پاره ای از مسؤولیت ها و حتّی سپردن برخی از مسؤولیت ها به حجاب تکیه دارد و افرادی که بی حجابی پیشه می کنند، توان انجام آن را ندارند. این گروه ناگزیر باید به خویش پردازند و - چنان که امروزه مشاهده می کنیم - چاره ای ندارند جز آن که انجام آن مسؤولیت ها را به دیگران و حتّی مردان بسپارند18. زنانی که در پی دلربایی و جلب نظر دیگرانند و جز عرضه پیکر خود به چیزی نمی اندیشند، هرگز نمی توانند غمخوار همنوع خود باشند؛ در برابر خانواده و اجتماع احساس مسؤولیت کنند و به معنویت خود و اعضای خانواده و جامعه بیندیشند. این افراد، افزون بر آن که خود به دلیل ناتوانی یا شانه خالی کردن از انجام دادن مسؤولیت های فردی باز می مانند، با روحیه و وضعیت بدنی خاص خویش محیط را آلوده و موقعیت را برای فعالیت مسؤولیت پذیرانه نامساعد می سازند. بر این اساس، بازدهی فعالیت های خانوادگی و اجتماعی را کاهش می دهند و حتّی دقّت عمل را دچار اختلال می کنند؛ به عبارت دیگر، این افراد خود ناتوان

می مانند و دیگران را نیز از انجام دادن تعهدات و مسئولیت هاشان باز می دارند. تحقیقات گسترده و به ویژه پژوهش های میدانی، حاکی از افت تولید و کاهش سطح کیفیت در مراکز آلوده به افراد بی حجاب، بر درستی این سخن گواهی می دهد. اسلام که عاطل و باطل ماندن نیروهای عظیم انسانی و غیر انسانی را نمی پسندد، برای رسیدن به موفقیت در انجام تعهدات و مسؤولیت های فردی و اجتماعی، استعداد و شرایطی را لازم می داند که رعایت پوشش خاص یکی از آن ها به شمار می آید. فرد بی حجاب با رعایت نکردن این شرط در واقع از قبول مسؤولیت خودداری ورزیده، در پی خواسته های خود می رود و حتّی دیگران را از انجام تعهدهای پذیرفته شده باز می دارد. بنابراین، حجاب هرگز به معنای محدود کردن حوزه مسؤولیت زن نیست. حجاب شرط موفقیت در انجام دادن مسؤولیت ها و سپردن برخی مسؤولیت ها است. انسان، با انتخاب بی حجابی از قبول مسؤولیت های حساس و سنگین شانه خالی می کند؛ آزاد از هر تعهدی سر بار دیگران می شود و مسؤولیت ها را به دیگران وا می گذارد. 1. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج 3. 2. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل. 3. مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی. 4. روان شناسی شخصیت، یوسف کریمی، 5. روان شناسی کمال، دوان شولتس، گیتی خوشدل. 6. مکتب ها و نظریه های روان شناسی، سعید شاملو. 7. روان شناسی کمال. 8. فلسفه حجاب، علی محمدی. 9. روان شناسی حرمت خود، ناتانیل براندل، هاشمی جمال. freeman sunfran cisco.196 .Esteem - The Antecedents of self .10 11. بررسی حرمت خود در نوجوانان...، سید حسن سلیمی، مجله روان شناسی، شماره 2. 12. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا. 13. نظام حقوق زن

در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا. 14. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا. 15. نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا. 16. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج 3. 17. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل. 18. مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی. T}حجاب و امنیت اجتماعی {T کارکردهای فردی و اجتماعی حجاب برای حجاب کارکردهایی در دو حوزه فردی و اجتماعی، قابل تصوّر است: الف. کارکردهای فردی: همچون پاسخگویی به نیاز فطری «خوداستتاری» و تأمین امنیّت در برابر گرما و سرما و... ب. کارکردهای اجتماعی: هویّت بخشی و ایجاد امنیّت اجتماعی از جمله این کارکردهاست؛ زن با عنصر حجاب اسلامی، نه تنها به تهذیب، تزکیه نفس و ملکات نفسانی پرداخته و قرب الهی را فراهم می سازد، بلکه باعث گسترش روزافزون امنیّت اجتماعی و ایجاد زمینه ای جهت رشد معنوی مردان می گردد؛ همچنان که خداوند سبحان، خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «به مردان مؤمن بگو تا چشمان خود را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند، که این بر پاکیزگی جسم و جان ایشان، بهتر است (1)». همچنین می فرماید: «به زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو که خویشتن را با چادرهای خود بپوشانند که این کار برای آن است که آنها به عفّت شناخته شوند تا از تعرّض و جسارت، آزار نکشند (در امنیّت کامل باشند) ؛ خداوند در حقّ خلق، آمرزنده و مهربان است(2)». همان گونه که ذکر گردید، حجاب و پوشش اسلامی برای مردان و زنان، تنها از کارکرد فردی برخوردار نیست و فقط برای سامان دهی خلقیّات و ملکات نفسانی آدمیان، مؤثر نمی باشد، بلکه از کارکرد اجتماعی

نیز برخوردار است؛ غرایز، التهاب های جسمی و معاشرت های بی بند و بار را کنترل نموده، بر تحکیم نظام خانواده می افزاید. همچنین از انحلال کانون مستحکم و پایدار زناشویی جلوگیری نموده و امنیّت اجتماعی را فراهم می سازد. حال اگر کسانی با نگرش دینی، اسلامی یا با رویکرد جامعه شناختی و روان شناسی به چنین کارکردها و تأثیرات مطلوب، به ویژه تأمین امنیّت اجتماعی پی ببرند، نه تنها هدفمندانه، زندگی می کنند، بلکه برای رفتارها و اندیشه هایشان دست به گزینش می زنند تا به اهداف متعالی الهی و انسانی دست یازند. از این رو به مسأله حجاب نیز به عنوان راهبردی کارساز جهت تأیید و ترویج ارزش های اجتماعی، تأمین کننده سعادت آدمی و منشأ قرب الهی می نگرند. بنابراین، پوشش اسلامی به منزله یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم، قلمداد می شود که مصونیت اخلاقی، خانوادگی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی و از همه مهمّ تر امنیّت اجتماعی را فراهم می سازد و پیشینه آن به اندازه تاریخ آفرینش انسان است؛ چراکه پوشش و لباس هر بشری، پرچم کشور وجود اوست. پرچمی که وی بر خانه وجودش نصب کرده است و با آن اعلام می دارد که از کدام فرهنگ تبعیّت می کند(3). در ادامه به بیان هدف و فلسفه این مصداق مهمّ اسلامی و رابطه فراگیر و تنگاتنگ آن با امنیّت اجتماعی از جنبه های مختلف می پردازیم: امنیّت اجتماعی، هدف اساسی وجوب حجاب با توجه به آیات قرآن مجید، به خوبی مشخص و معیّن می گردد که هدف از تشریع وجوب حکم حجاب اسلامی دست یابی به تزکیه نفس، طهارت، عفّت و پاکدامنی جهت استحکام و گسترش امنیّت اجتماعی است. «و اِذا سَأَلْتُموهُنَّ مَتاعا فَسْئلوهُنَّ

مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُم أطْهَرُ لِقلوبِکُم و قُلُوبِهِنَّ(4)». چون نگاه نامحرم توسط مردان، باعث تحریک و تهییج جنسی آنان و در نتیجه منجر به فساد و ریشه کن نمودن امنیّت اجتماعی می شود، خداوند در کنار دستور حجاب و پوشش بدن به بانوان، مردان را نیز امر به حجاب و پوشش چشم داده و نگاه به نامحرم را بر ایشان، حرام کرده است. چنانکه در این باره از امام رضا علیه السلام نقل شده است: «حرّم النَّظَر الی شُعورِ النّساء المَحْجوبات بالاَزْواج و غَیْرهِنَّ مِنَ النّساء لما فیه مِنْ تَهْییجِ الرّجال و ما یَدْعوا التَّهْییج الی الفَساد و الدُّخول فیما لا یحلّ و لا یجمل(5)؛ نگاه به موهای زنان باحجاب ازدواج کرده و بانوان دیگر، از آن جهت حرام شده است که نگاه، مردان را برمی انگیزد و آنان را به فساد فرامی خواند در آنچه که ورود در آن نه حلال است و نه شایسته». از مجموع گفتار فوق روشن می گردد که هدف از وجوب حجاب اسلامی علاوه بر موارد مذکور، ایجاد صلاح و پیشگیری از فساد، جهت تأمین و گسترش امنیّت اجتماعی است. امنیّت اجتماعی، فلسفه حقیقی وجوب حجاب یکی از فلسفه های حقیقی وجوب حجاب، حفظ آرامش زن، مصونیّت جامعه از فساد و عمق و معنا بخشیدن به امنیّت اجتماعی با توسعه آن می باشد. زیرا نفس آدمی، دریایی موّاج از تمایلات و خواسته های اوست که مهم ترین آنها به خوراکی ها، امور جنسی و مال و جاه و مقام، مربوط می شود و بدون شک بالاترین خواسته های مردان، تمایل به جنس زن است. در سخنان عرفا آمده است: «أعْظَمُ الشَّهْوَه، شَهْوَه النّساء(6)؛ بزرگ ترین خواسته های مرد، رغبت به زنان است». ارائه زیبایی ها و مواضع

بدن زن، به شهوت و طمع مردان، دامن می زند و آنها را به یک کانون جدّی خطر، مبدّل می سازد که به سلب آرامش زن و امنیّت اجتماعی منتهی می گردد. آنچه می تواند از این ناامنی پیشگیری کند، پوشش زن از چشمان گرسنه نامحرمان است که با حجاب کامل اسلامی، عملی خواهد شد. پوشش دینی، پیام عفت، شخصیّت و خداترسی زن مسلمان است و مردان جامعه نه تنها به چنین بانویی چشم طمع نخواهند داشت که او را نیرویی بالفعل در هرچه وسعت بخشیدن امنیّت اجتماعی دانسته و نجابتش را می ستایند. در این صورت است که زن نه تنها در سنگر حجاب خود، از تیر نگاه های زهرآلود، سخنان آزاردهنده و برخوردهای اراذل جامعه در امان خواهد بود، بلکه امنیّت و آرامش درونی خود و اجتماع خویش را برقرار خواهد کرد. نکته معنوی و عرفانی قابل ذکر در این باب، پیام الهی آفریدگار هستی، خطاب به زنان است: «ای زن! آگاه باش، دنیا خراب آبادی است که هر نقطه آن به مین های شیطان و نگاه های آلوده، ناامن گشته است. اما فرشته های حجاب در محفل انس و یاد خدا در امنیّتی بی نظیر به سر می برند که دیگران از طعم آن بی خبرند(7)». شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حایل کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها پایه های تحقق امنیّت اجتماعی در سایه های حجاب بانوان پوششی که اسلام آن را به عنوان یک حکم شرعی اعلام کرده است، یک عمل ظاهری و گسسته از عوامل و پایه ها نیست، بلکه حجاب، خیمه عفاف بانوانی است که آن را بر پایه های خود استوار نموده و باعث ترویج ارزش امنیّت اجتماعی می گردند و به

تحقق آن در جامعه اسلامی، کمک می نمایند. اکنون شایان ذکر است که این پایه های اساسی بیان گردد: 1. ایمان به خدا و جهان آخرت؛ از مهم ترین عواملی که بانوان توسط آن به آرامش روحی و روانی دست یافته و امنیّت اجتماعی جامعه را فراهم می نمایند، این است که وقتی زن به خدای تعالی و علم و حکمت او ایمان آورد و معتقد گردد احکامی که برای بشریّت تشریع کرده، بودن نقص و دارای آثار مطلوبی است، از حکم الهی حجاب استقبال نموده، امنیّت اجتماعی جامعه را تضمین می کند. 2. تقوا؛ پرهیزکاری بانوان، ضامن تأمین امنیّت اجتماعی است و تا این پایه محکم معنوی در قلب بانوان شکل نگیرد، حجاب را نوعی محدودیّت برای خود قلمداد نموده و امنیّت اجتماعی انسان ها را تهدید می نماید. خانمی که بداند تقوای الهی پادزهر بیماری دل هاست که حجاب های تاریک جان را غرق می کند و لانه های هوس را برمی اندازد، آن را به کام جان خود می ریزد تا عالم جانش، گلستان گل های سلم، طاعت و تسلیم گردد و خیمه حجابش را برمی افروزد تا حافظ بوستان ارزش های خویشتن و آرامش درونی اجتماع خود شود. 3. آگاهی؛ شناخت سیمای زن، حقیقت حجاب، فلسفه و آثار آن از جمله پایه های مستحکم پوشش دینی و تبلور امنیّت اجتماعی است. وقتی خانمی به پاسخ درونی خود که چرا باید پوشیده باشم نایل شود، پایه های حجاب دینی در او شکل گرفته و با آگاهی کامل به امنیّت اجتماعی ارزش می بخشد و دوام آن را تضمین خواهد کرد. به طور کلّی، آگاهی زن نسبت به آثار مطلوب حجاب و مهم تر از آنها مسأله امنیّت اجتماعی باعث می شود که نه

تنها احساس سنگینی از پدیده حجاب ننماید، بلکه از آن به خوبی استقبال نموده، وسوسه های شیطانی را هیچ انگاشته و آرامش برونی و درونی اجتماع را وسعت می بخشد. همچنین این پیام اصیل و عرفانی را همیشه آویزه گوش های خود می گرداند: «خواهرم! سرزمین جانت را با خورشید آگاهی روشن کن تا بر زوایای وجودت بتابد و آن چنان که هستی خود را بشناسی، آنگاه دریابی که حجاب باله های شنا به سوی سرچشمه هستی امنیّت فردی و اجتماعی کامل است و پوشش های مهیّج وزنه های سنگینی است که زن را غریق ژرفای مهیب دنیا نموده، امنیّت خود و جامعه خویش را برهم می زند »(8) 1. نور، 30. 2. احزاب، 59. 3. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل، ص 40. 4. احزاب، 53. 5. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 104، ص 34. 6. محجه البیضاء، ج 5، ص 177. 7. تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، محمدرضا اکبری، ص 14 - 16. 8- ر.ک:«مقاله حجاب و امنیّت اجتماعی، مهدی سلطانی رنانی» برچسب ها: احکام حجاب ارزش حجاب اهمیت حجاب

حجاب برای کسی که حداقل حجاب را رعایت نکرده است اطلاق می شود. وبا حجاب کسی است که پوشش شرعی را رعایت کرده است . به عبارت دیگر برای کسانی که بصورت ناقص دارای پوشش شرعی هستند و نمی توان گفت که آنهابدون حجاب هستند واژه بد حجاب استفاده می شود .البته ممکن است بدحجابی باشد که بخاطر آرایش خاص از یک بی حجاب آرایش نکرده بدتر باشد. زیرا او فقط حجاب را کنار گذاشته ولی این به اصطلاح بد حجاب علاوه بر کنار گذاشتن حجاب آرایش نیز کرده که نظر دیگران را بیشتر جلب کند. به این گروه بد حجاب گفته می شود که اگر کسانی که حجابی نیمه دارند به عنوان بی حجاب خطاب نشوند تا سبب شود که آنان کلا از حجاب زده شده و نیمه حجاب خود را نیز کنار بگذارند.

مقلد مقام معظم رهبری اقای خامنه ای می باشند نیاز به حکم صریح دارند تا تکلیفشان روشن شود. آیا اگر مرجع دیگری فتوای آسان تری داشته باشند می توانند در این مورد به ایشان رجوع کنند؟

جواب :

در مورد سوال می تواند از کلاه گیس برای پوشش موهای خود استفاده کند واز شال برای پوشش گردن .

است که تا مرحله ای از تقوا در وجود انسان نباشد(مرحله تسلیم در مقابل حق و پذیرش آن چه هماهنگ با عقل و فطرت است) محال است انسان از هدایت کتاب های آسمانی و دعوت انبیاء بهره بگیرد. سرزمین وجود انسان تا از لجاجت و عناد و تعصب و کفر پاک نگردد، بذر هدایت را نمی پذیرد زمین شوره زار هرگز سنبل بر نیاورد، اگر چه هزاران مرتبه باران بر آن ببارد، بلکه باید زمین آماده باشد تا از قطرات زنده کننده باران بهره گیرد. به تعبیر دیگر: علاوه بر «فاعلیت فاعل»، «قابلیت قابل» نیز شرط است، هم در هدایت تکوینی و هم در هدایت تشریعی و به همین دلیل خداوند می فرماید: « قرآن هادی، و راهنمای متقیان است.در آیه مورد بحث نیز پاسخ همین است یعنی این اهل ایمان هستند که خطابات و دستورهای الهی را با گوش جان می شنوند و با دل و روح خود به آن عمل می کنند و تسلیم اوامر و فرامین الهی هستند. پس معنای خطاب به اهل ایمان در این گونه آیات، اختصاص داشتن دستور حکم الهی به این خطاب قرار گرفته اند و گرنه رعایت حجاب بر همه زنان لازم و واجب است و اگر زنی کافر و غیر مؤمن باشد و به این حکم الهی وقعی ننهد و عمل نکند بدون شک مشمول مجازات و کیفر الهی قرار خواهد گرفت.

در مورد زن مسلمان اتفاق میفتند! در واقع منظورم چنین است که چطور مرد مسلمان اگر زنی غیر مسلمان را با سر باز ببیند اشکالی ندارد ولی در مورد زن مسلمان اینطور نیست؟! نگویید احکام چنین است دلیل اصلی را می خواهم حتما دلیل خاص دارد؟!

جواب :

درپاسخ به این سوال توجه به مطالب زیرضروری است الف) - مخاطبین حجاب : در جای خود ثابت است که همه انسانها چه مؤمن و چه غیرمؤمن و چه مسلمان و چه کافر در احکام الهی مشترک هستند و همگی نسبت به ان مکلف هستند. یعنی کافران و کسانی که دین الهی و احکام خداوند را نپذیرفته اند در قیامت به دلیل تک تک احکامی که بر آن واجب بوده و آن را ترک کرده اند و یا بر آنها حرام بوده و مرتکب شده اند مجازات و کیفر خواهند شد. اما چرا در آیات شریفه مخاطب مؤمنان و مؤمنات هستند، پاسخ این است که نمونه هایی از این قبیل در قرآن کریم فراوان است. مثلا سوره مبارکه بقره چنین آغاز می شود: « بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ× الم× ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدًی لِلْمُتَّقینَ» در این آیه این پرسش مطرح است که مگر قرآن کتاب هدایت جهانی برای همه مردم نیست، پس چرا در این آیه تنها به عنوان هدایتگر اهل تقوا و پرهیزگاران شمرده شده است؟

پاسخ این است که تا مرحله ای از تقوا در وجود انسان نباشد(مرحله تسلیم در مقابل حق و پذیرش آن چه هماهنگ با عقل و فطرت است) محال است انسان از هدایت کتاب های آسمانی و دعوت انبیاء بهره بگیرد. سرزمین

وجود انسان تا از لجاجت و عناد و تعصب و کفر پاک نگردد، بذر هدایت را نمی پذیرد زمین شوره زار هرگز سنبل بر نیاورد، اگر چه هزاران مرتبه باران بر آن ببارد، بلکه باید زمین آماده باشد تا از قطرات زنده کننده باران بهره گیرد. به تعبیر دیگر: علاوه بر «فاعلیت فاعل»، «قابلیت قابل» نیز شرط است، هم در هدایت تکوینی و هم در هدایت تشریعی و به همین دلیل خداوند می فرماید: « قرآن هادی، و راهنمای متقیان است.در آیه مورد بحث نیز پاسخ همین است یعنی این اهل ایمان هستند که خطابات و دستورهای الهی را با گوش جان می شنوند و با دل و روح خود به آن عمل می کنند و تسلیم اوامر و فرامین الهی هستند. پس معنای خطاب به اهل ایمان در این گونه آیات، اختصاص داشتن دستور حکم الهی به این خطاب قرار گرفته اند و گرنه رعایت حجاب بر همه زنان لازم و واجب است و اگر زنی کافر و غیر مؤمن باشد و به این حکم الهی وقعی ننهد و عمل نکند بدون شک مشمول مجازات و کیفر الهی قرار خواهد گرفت.

پایان کد انتخابی)

ب)- حکم نگاه به زن غیر مسلمان:

1.آنچه در حکم فقهی در مورد مواضعی که معمولا زنان اهل کتاب نمی پوشانند آمده است , مقصود موهای جلو سر و قسمتی از گردن و یا بالای مچ دست آن هاست, نه آن که جایز باشد به بدن نیمه عریان آنها نگاه کرد.

2.نگاه شهوت آلود یا حتی نگاهی که احتمال بدهیم باعث طغیان شهوت و مفسده جنسی باشد به هر زن یا مرد ،

مسلمان یا غیر مسلمان ،کودک یا بزرگ، محرم یا نامحرم ، باپوشش یا بدون پوشش مطلقا حرام است .

3.نگاه بدون ریبه و شهوت جنسی به بدن عریان ویا نیمه عریان زن نامحرم چه مسلمان وچه غیر مسلمان حرام است.

وحکمت آن هم بر میگردد به همان مفسده جنسی که غالبا با نگاه به بدن عریان ونیمه عریان زن ایجاد می شود.پس از این جهت فرقی بین زن مسلمان وغیر مسلمان وجود ندارد.

4.نگاه بدون ریبه و شهوت جنسی به مواضعی از بدن زنان غیر مسلمان که غالبا نمی پوشانند در صورتی که مستلزم مفسده جنسی نباشد اشکالی ندارد

آنچه در حکم فقهی در مورد مواضعی که معمولا زنان غیر مسلمان نمی پوشانند آمده است , مقصود موهای جلو سر و قسمتی از گردن و یا بالای مچ دست آنهاست , نه آن که جایز باشد به بدن نیمه عریان آنها نگاه کرد.

5. نگاه به زن نامحرم مسلمان یک محدودیت بیشتری نسبت به زن غیر مسلمان دارد و غیر از صورت و دو دست تا مچ اجازه نگاه برای مرد نامحرم وجود ندارد. و حکمت آن بر می گردد به حرمت واحترامی که شخصیت زن مسلمان نزد خداوند ودر جامعه اسلامی دارد.

وبایستی گوهر وجود او از نگاه نامحرم که ممکن است زمینه طغیان شهوت یا تجاوز به شخص یا شخصیت او با شد حفظ گردد. توضیح آن که همانطور که ما مسلمانان به ناموس خود حساس هستیم و غیرت اسلامی وفطری ما باعث می شود هر مانعی را که احتمال می دهیم سبب تعرض به نوامیس ما باشد برطرف کنیم؛ خداوند که خالق ماست نسبت به مخلوقین و خصوصا

مسلمانان و زنان ایشان غیرت بیشتری دارد (ان الله غیور علی العباد) لذا برای حفظ حرمت و شخصیت زن از یک سو و از بین بردن زمینه های سوءاستفاده و گناه از سوی دیگر نگاه به غیر وجه وکفین زن مسلمان نامحرم را حرام نموده است.

ج)فلسفه وحکمت دیگری که می توان برای این حکم با استفاده ازروایات ذکرنمود این است که چون زنان غیرمسلمان نسبت به حجاب وپوشش اهمیت نداده وبی مبالات اند، اگر مرد مسلمان درنگاه کردن به این ها همان تکلیف رامی داشت که نسبت به زنان مسلمان دارند، بدون شک درمشقت شدیدی گرفتار می شدند ولذاشارع مقدس به خاطرسهولت درامر معاشرت وسهل گیری درروابط اجتما عی چنین تفاوت را قایل شده است.

ه)در آخر حکم نگاه به عکس زن نامحرم:

*نگاه کردن به عکس زن نامحرم چه مسلمان وچه غیر مسلمان با ریبه یا تلذذ مطلقا حرام است.

*نگاه کردن به عکس زن مسلمان بدون حجاب وبدون ریبه وقصد تلذذ در صورتی که او را نمی شناسد اشکال ندارد.

*نگاه کردن به عکس زن غیر مسلمان بی حجاب و بدون قصد تلذذ اشکالی ندارد (حتی در صورتی که او را می شناسد)

*نگاه کردن به عکس عریان زن نامحرم ، مسلمان یا غیر مسلمان ، با قصد تلذذ یا بدون قصد تلذذ حرام است. برای توضیح بیشتر ر.ک : آیت الله فاضل لنکرانی،جامع المسایل ،ج1،ص485

- واجب نیست.

د ) در عین حال باید بدانیم که اصل این احکام تعبدی است و چنان نیست که دقیقا فلسفه آنها برای ما روشن باشد، بلکه چه بسا ده ها حکمت خفی داشته باشد ولی اساس آن تعبد در پیشگاه حق تعالی است.

تسامح در این موضوع این سد را می شکند گناه را در اذهان کوچک و آلودگی به آن را ساده می نماید. بر همین مبنا حکومت اسلامی موظف است جلو منکرات را بگیرد. این به معنای تحمیل به حجاب نیست، بلکه نوعی واکسینه کردن جامعه در مقابل بیماری های روانی و معنوی است. در جامعه اسلامی همه وظیفه دارند به بهداشت روانی و سلامت روحانی توجه کنند. این همان امر به معروف و نهی از منکر و نظارت ملی است. حاکمان اسلامی موظفند موانع رشد فضائل انسانی را از بین ببرند و این در حقیقت بستر سازی برای سلامت روانی جامعه است و در زمان پیامبر و امام علی(ع) نیز هرچند زنان بدحجاب وجود داشته

است، اما قرآن با این پدیده برخورد کرده، به دنبال آن دیگر آنها نمی توانستند هرطور دلشان خواست در اجتماع ظاهر شوند، حتی اقلیت های مذهبی نیز موظف به رعایت مقررات اسلامی در جامعه اسلامی بوده اند.

در آیات 31 سوره نور و 34 و 59 سوره احزاب کیفیت حرکات در روابط اجتماعی زن مورد توجه قرار گرفته است. نیز از آیات امر به معروف و نهی از منکر می توان استفاده کرد که جلو هر گونه منکر و زشت باید ایستاد و اجازه ظهور و بروز به آن نداد.

در هر صورت هنجارهای دینی در جامعه را باید به اجرا گذاشت و نمی توان تنها به عقیده و میل مردم اکتفا کرد. فکر کنید چقدر از مردم حاضرند با میل و رغبت و از روی اعتقاد از رشوه گرفتن و اختلاس اجتناب کنند؟ چقدر حاضرند از شراب و زنا با میل و رغبت احتراز نمایند تا سپس آنها را

آزاد گذاشت تا در عمل هم با میل و رغبت وظایف خویش را اجرا کنند. این موضوع منحصر به کشور ما نیست. در هر کشوری یک سلسله دستوراتی است که به اجبار آنها را به اجرا می گذارند. در کشوری مثل فرانسه - که آن را مهد آزادی می شمارند - چگونه به اجبار دختران را وادار به بی حجابی می کنند تا به مدرسه یا دانشگاه راه یابند! تفاوت در جامعه اسلامی و غیراسلامی در نوع هنجارهاست، نه چگونگی برخورد با آنها.

بسیاری از حکمت ها و فلسفه های حجاب امروزه روشن شده است:

الف) پوشش امری غریزی و فطری برای بشر است کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که از دیر زمان بشر در حد امکان نسبت به مساله پوشش اهتمام ورزیده است وهمه صاحبان ادیان نیز آن را سرلوحه عمل قرار داده اند.

ب ) مستور بودن زیباییها و جذبه های جنسی زن و مرد آنها را از معرض دید و طمع ورزی شهوت پرستان هرزه محافظت می کند و امنیت و بهداشت روانی جسمی آنان را تأمین می نماید.

ج ) برهنگی راهبر به سوی بی بند و باری و لجام گسیختگی جنسی است که عواقب شوم و زیانباری دارد؛ از جمله:

1- گسترش فساد و ناهنجاری های اجتماعی.

2- شیوع بیماری هایی چون سفلیس سوزاک ایدز و... .

3- سست شدن پیمان مقدس خانواده گسترش آمار طلاق و بالا گرفتن عقده های روحی در کودکان.

4- زیاد شدن فرزندان نامشروع.

اینها و ده ها مشکل اجتماعی دیگر عواقب شومی است که جهان غرب را سخت برآشفته و ستاره تمدنش را به افول می کشاند تا آن جا که حتی فریاد متفکرین ماتریالیستی چون راسل را برآورده و جهان را

سخت بر آنان تنگ کرده است. ولی مکتب گرانقدر اسلام در پرتو هدایت های نورانی اش همچون حجاب از اساس با این جریان ویرانگر به مبارزه برخاسته و حجاب را دژی استوار برای صیانت فرد وجامعه از آسیب های بیشمار قرار داده است. از همین روست که استعمارگران برای تخدیر جوانان و در بند کشیدن آنان و گسترش اهداف ظالمانه خویش از بی حجابی و برهنگی به عنوان ابزاری قوی سود می جویند.

در هر صورت موضوعاتی نظیر:حفظ نظام اجتماعی ، بقائ نسل وخانواده، تامین سلامت فکری ، روحی - روانی افراد جامعه وفراهم نمودن بستری مناسب ومحیطی سالم برای پرورش وتکامل مادی ومعنوی انسان ، وبالآخره پرهیز از عواقب شومی که جوامع دیگر به دلیل رعایت ننمودن این قبیل محدودهها گرفتار آن شده ویادر آن دست وپا میزنند ؛ نظام اسلامی را ملزم به اجرای این حکم ارزشمند الهی می دارد.

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

1- فلسفه حجاب، شهید مرتضی مطهری

2- فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل

است یا صرفاً یک مسئله اخلاقی و شخصی است؟ A}«وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ...»{A؛V} نور (24)، آیه 31.{V؛ «و باید روسری خود را بر گردن خویش (-(فرو )-)اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (-(همکیش )-) خود یا کنیزانشان یا خدمت کاران مرد که (-(از زن )-)بی نیازند یا کودکانی که بر عورت های زنان وقوف حاصل نکرده اند، آشکار نکنند...».

اصل قانون حجاب اسلامی، از ضروریات فقه، بلکه از ضروریات دین مبین اسلام است و هیچ مسلمانی نمی تواند در آن تردید کند؛ زیرا هم قرآن مجید به آن تصریح کرده است و هم روایات بسیاری بر وجوب آن گواهی می دهند. به همین جهت، فقیهان شیعه و سنی به اتفاق، به آن فتوا داده اند.

البته مراد ما از حجاب، مطلق پوشش خاص مورد نظر دین است؛ نه معنای اصطلاحی آن که به معنای پرده، حاجب، پوشیدن و پنهان کردن و منع از وصول باشد.V} ر.ک: راغب اصفهانی، المفردات فی غرائب القرآن.{V

حجاب اسلامی برای خانم ها، دارای دو آیه صریح می باشد؛ یکی در سوره نور که مورد بحث ماست و از واژه «خُمُر» استفاده شده است؛ A}«وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ»{A و دیگری در سوره احزاب، آیه 59 که واژه «جلباب» در آن استعمال شده است؛ A}«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»{A؛ در آیه اول، «خُمُر» جمع

«خمار» و به معنای روسری و سرپوش است V} همان، ص 159؛ مجمع البیان، ص 217.{V.

«جیوب» نیز از واژه «جیب» به معنای قلب و سینه و گریبان است.V} مجمع البیان، ص 217.{V خداوند در این آیه، پوشش بانوان را به دو شکل گسترش می دهد؛ یکی پوشیدگی سر و گردن و دیگری پوشاندن زینت ها.

در تفسیر مجمع البیان چنین می خوانیم: «زنان مدینه اطراف روسری های خود را به پشت سر می انداختند و سینه و گردن و گوش های آنان آشکار می شد. بر اساس این آیه، آنان موظف شدند اطراف روسری خود را به گریبان ها بیندازند؛ تا این مواضع نیز مستور باشد».V} همان.{V

فخر رازی چنین می نویسد: «خداوند متعال با به کارگرفتن واژه های «ضَرب» و «عَلی» که مبالغه در القا را می رسانند، در پی بیان لزوم پوشش کامل این نواحی است».V} فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج 23، ص 179.{V

ابن عبّاس در تفسیر این جمله می گوید: H}«تغطّی شعرها و صدرها و ترائبها و سوالفه»{H؛V} مجمع البیان، ص 217.{V؛ «زن، مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند».

برخی ادّعا می کنند که حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است. نادرستی این سخن آشکار است؛ زیرا با چشم پوشی از گفتار ابن عبّاس و نیز شأن نزول آیه، این واقعیت که زنان مسلمان، حتّی قبل از نزول این آیه، موهای خود را می پوشاندند و آشکار بودن گردن و گوش و زیر گلو و گردنشان تنها مشکل به شمار می آمد، تردیدناپذیر است.

در این آیه، از روسری سخن به میان آمده است و باید پرسید: آیا روسری جز آن چه بر سر می افکنند و موها را می پوشانند، معنایی دارد؟ افزون بر این، حکم میزان پوشش، در روایات متعدد وارد شده است.V} ر.ک: فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج 3، ص 430 و 431.{V

در آیه دوم از واژه «جلباب» استفاده شده است. در معنای جلباب چنین آمده است: H}«الجلباب: القمیص او الثوب الواسع؛ جلباب، پیراهن یا هر لباسی است که بزرگ و بلند باشد».

همچنین آمده است: H}«الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون الرداء تُغطّی به المرأه رأسها و صدرها؛ جلباب، لباسی است بزرگ تر از روسری و مقنعه و کوچک تر و کوتاه تر از عبا است که زن سر و سینه خود را با آن می پوشاند»V} ر.ک: شهید مطهری، مسئله حجاب، ص 158 - 159؛ قرشی، قاموس قرآن، ج 2، ص 41 و 42؛ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 361.{V.

در مجمع البیان و تفسیر تبیان چنین آمده است: «جلباب، آن روسری خاصی است که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشانند.V} شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 7 - 8، ص 578.{V

نزدیک ساختن جلباب؛ A}«یدنین علیهنّ من جلابیبهنّ»{A؛V} مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361.{V

، کنایه از پوشیدن چهره و سر و گردن با آن است؛ یعنی چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو)، تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشند و همه پیکرشان را نپوشانند.

سزاوار است خانم ها چنان چادر نپوشند که نشان دهد اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه نیستند؛ از نگاه چشم های نامحرم نمی پرهیزند که از مصادیق «کاسیات عاریات»، یعنی زنانی که ظاهراً پوشیده هستند؛ ولی در واقع، برهنه اند شمرده شوند.V} «روی عن رسول اللّه صلی الله علیه وآله: «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله...»، (میزان الحکمه، ج 2، ص 259).{V

قرآن، چنین فرمان می دهد: بانوان با مراقبت، جامه شان را بر خود گیرند و آن را رها نکنند؛ تا نشان دهد که اهل عفاف و حفظ به شمار می آیند. تعلیل پایانی آیه نیز بیان گر همین امر است؛ یعنی آن پوششی مطلوب است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و ناپاک دلان را نومید می سازد.V} مسئله حجاب، ص 160 و 161.{V

پس جلباب، لباس گشاد و پارچه ای است که همه بدن را می پوشاند. همچنین همان طور که مفسران بزرگ، مانند شیخ طوسی و طبرسی فرموده اند، در گذشته، دو نوع روسری برای زنان معمول بود؛ روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آنها استفاده می کردند و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه بودند. زنان با این روسری بزرگ که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «ردا» (عبا) کوچک تر بود و به چادر امروزی شباهت داشت، مو و تمام بدن خود را می پوشاندند.

فلسفه حجاب خانم ها چیست؟

این سؤال در واقع، پرسش از

دلیل عقلی و عقلایی مسئله است و سؤال اول، پرسش از دلیل شرعی مسئله بود.

در این باره باید گفت که علت و فلسفه لزوم پوشش برای خانم ها، متعدد است و برخی از آنها عبارتند از:

1. حفظ تعادل جامعه از نظر امنیت و آرامش روانی؛

یکی از غرایز خدادادی در ساختمان وجودی انسان، غریزه جنسی است که نیرومندترین و ریشه دارترین غریزه آدمی است و در صورت کنترل آن، می تواند علاوه بر تداوم و استمرار نسل بشر، امنیت روانی انسان ها را فراهم کند. در قوانین اسلام، برای استفاده درست از این غریزه حیاتی، مکانیسم های گوناگونی مطرح شده است که «حجاب» و وجود حریم بین زن و مرد، یکی از راهکارهای مهم آن است.

بدون شک، نبودن حریم بین زن و مرد و آزادی معاشرت های تعریف نشده و بی بندوبار (با آرایش های گوناگون)، هیجان ها و التهاب های جنسی را فزونی می بخشد و تقاضای برهنگی و سکس را به صورت یک عطش روحی و یک خواست سیری ناپذیر، درمی آورد. اسلام به قدرت شگرف این غریزه آتشین، توجه کامل داشته و تدابیر زیادی برای تعدیل و رام کردن این غریزه، اندیشیده است و در این زمینه هم برای زنان و هم برای مردان، تکالیف خاصی معین کرده است. وظیفه مشترک زن و مرد این است که چشم خویش را از نگاه به نامحرم، بپوشانند و از نگاه شهوت آمیز، بپرهیزند؛ اما زنان - به خاطر جاذبه های بیشتر - وظیفه خاصی دارند و آن این که بدن خود را از مردان بیگانه بپوشانند و در اجتماع، با آرایش های تحریک آمیز، ظاهر

نشوند و به جلوه گری و دل ربایی نپردازند؛ تا زمینه انحراف مردان و به ویژه جوانان فراهم نشود.

لباس افراد جامعه و مخصوصاً لباس زنان، نمی تواند به هر شکل و اندازه ای باشد و باید حد و ضابطه ای داشته باشد. بی بندباری در پوشش و لباس، موجب بی بندباری در تحریک غریزه جنسی است.

تحقیقات علمی در فیزیولوژی و روان شناسی، در باب تفاوت های جسمی و روحی زن و مرد، ثابت کرده است که مردان نسبت به محرک های چشمی شهوت انگیز، حساس تر از زنانند و برعکس، زنان در مقابل محرک های لمسی، حساسیت بیشتری دارند. این مزیت های جنسی، آموخته یا اکتسابی نیست؛ بلکه از زمان کودکی، آشکار است... اصطلاح «چشم چرانی» که برای این ویژگی مردان به کار می رود، زاییده حساسیت مردان نسبت به محرک های بینایی شهوانی است؛ چون دامنه و برد حس بینایی، زیاد است و از این گذشته، وسعت زیادی از محیط، در یک لحظه دیده می شود.

از سوی دیگر، چون حس لامسه، دامنه و برد زیادی ندارد و فعالیتش محدود به تماس از نزدیک است و هورمون های جنسی زن به صورت دوره ای ترشح می شوند و به طور متناوب، عمل می کنند، تأثیر محرک های شهوانی بر زن، صورتی بسیار محدود دارد و از این نظر، فعالیت زنان، بسیار کم است؛ برخلاف مردان که ترشح اندروژن ها در آنان، صورتی یک نواخت دارد و هیچ عامل طبیعی آن را قطع نمی کند. مردان به صورتی گسترده تر، تحت تأثیر محرک های شهوانی قرار می گیرند و از این نظر، فعال ترند.V} ر.ک: دکتر

بهزاد محمود، تفاوت های زن و مرد از نظر فیزیولوژی و روان شناسی ؛ حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی.{V

2. حفظ و تحکیم بنیان خانواده؛

بی تردید نهاد خانواده، یکی از مقدس ترین نهادهای اجتماعی است که بشر تا به حال به خود دیده است. نقش خانواده در ایجاد جامعه سالم، یک نقش بی بدیل است و در این میان، نقش حجاب و پوشش اسلامی در سلامت و استمرار پیوند خانوادگی، غیر قابل انکار است و در مقابل، برهنگی، سمّ کشنده نظم و پیوند موجود در نهاد خانواده است. آمارهای مستند نشان می دهند که با افزایش برهنگی در جهان، طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی نیز در دنیا همواره بالا رفته است؛ زیرا «هر چه دیده بیند، دل کند یاد» و هر چه دل در مقوله هوس های سرکش بخواهد، به هر قیمتی باشد، به دنبال آن می رود و به این ترتیب، هر روز دل به دلبری جدید می بندد و با قبلی، وداع می کند؛ اما در محیطی که «حجاب» حاکم است و دیگر شرایط اسلامی رعایت می شوند، دو همسر، تعلق به یکدیگر دارند و احساسات و عشق و عواطفشان، مخصوص یکدیگر است. در بازار آزاد برهنگی، قداست پیمان زناشویی، مفهومی ندارد؛ خانواده ها به سادگی متلاشی می شوند و کودکان، بی سرپرست می مانند.

3. پیش گیری از فحشا و فروپاشی نظم جامعه؛

گسترش دامنه فحشا و افزایش فرزندان نامشروع، یکی از دردناک ترین پیامدهای بی حجابی و آزادی های بی حد و حصر جنسی است که در جوامع غربی و سایر جوامع مشابه، کاملاً مشهود است.

عامل اصلی فحشا و ازدیاد

فرزندان نامشروع، منحصر به فرهنگ برهنگی و بی حجابی نیست؛ بلکه یکی از عوامل اصلی و مؤثر در گسترش دامنه فحشا و جریان روبه رشد تولد فرزندان نامشروع، مسئله برهنگی و بی حجابی است. امروزه یکی از مشکلات جوامع غربی، تولد روبه رشد فرزندان نامشروع و بدون شناسنامه است؛ فرزندانی که دارای پدر و مادر نامشخصی هستند و از نظر حقوقی، مشکلات فراوانی را به همراه آورده، نظم اجتماعی جوامع غربی را تهدید می کنند.

4. جلوگیری از نگاه ابزاری به زن و ابتذال وی؛

یکی از مسائل مطرح پیرامون حقوق زنان و بی توجهی به آنان، نگاه ابزاری به زنان است. هنگامی که جامعه، زن را با اندام برهنه بخواهد، طبیعی است که روزبه روز، تقاضای آرایش بیشتر و خودنمایی افزون تر از او دارد و هنگامی که زن را از طریق جاذبه جنسی اش وسیله تبلیغ کالاها و عاملی برای جلب جهان گردان و مانند اینها قرار دهد، در چنین جامعه ای، شخصیت زن تا حد یک عروسک یا یک کالای بی ارزش، سقوط می کند و ارزش های والای انسانی او به کلی به دست فراموشی سپرده می شوند و به این ترتیب، زن، وسیله ای برای اشباع هوس های سرکش برخی مردان آلوده و فریب کار می شود.

عنصر حجاب و پوشش اسلامی، نه تنها زن را از صحنه اجتماع و فعالیت های اجتماعی دور نمی کند، بلکه زمینه های حضور مستمر و فعال زنان را در عرصه اجتماع - به همراه حقوق اجتماعی عادلانه - تضمین می کند و شخصیت خدادادی زن را از دستبرد نگاه ابزاری دیگران، مصونیت می بخشد.

در روایات آمده

است: H}«المرأه ریحانهV} وسائل الشیعه، ج 14، ص 120.{V؛ زن همچون ریحانه و شاخه گلی ظریف است». بی تردید، اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین، مصون نمی ماند.

قرآن کریم، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف، تشبیه می کند؛ A}«کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ»{A؛V} واقعه (56)، آیه 23.{V و گاه آنها را به جواهرات اصیلی، چون یاقوت و مرجان که جواهر فروشان در پوششی ویژه قرار می دهند، تا همچون جواهرات بَدَلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و ارزش و قدرشان کاستی نپذیرد، تشبیه می کند.

باید توجه داشت که حیا، عفاف و حجاب زن، می تواند در نقش عاطفی او و تأثیرگذاری اش بر مرد، مؤثر باشد. لباس زن، سبب تقویت تخیّل و عشق در مرد است و حریم نگه داشتن، یکی از وسایل مرموز برای حفظ مقام و موقعیّت زن، در برابر مرد است. در واقع، حجاب موجب محدودیت مردان هرزه ای می شود که در صدد کام جویی های آزاد و بی حد و حصر هستند و نیز موجب مصونیت زنان از دست این گروه از مردان است.

علاوه بر مطالب فوق، استاد مطهری در بیان این که چرا حجاب به زنان اختصاص یافته، می گوید: «اما علت این که در اسلام دستور پوشش، اختصاص به زنان یافته، این است که میل به خودنمایی و خودآرایی، مخصوص زنان است. از نظر تصاحب قلب ها و دل ها، مرد، شکار است و زن، شکارچی؛ همچنان که از نظر تصاحب جسم و تن، زن، شکار است و مرد، شکارچی. میل

زن به خودآرایی، از حس شکارچی گری او ناشی می شود. در هیچ جای دنیا سابقه ندارد که مردان لباس های بدن نما و آرایش های تحریک کننده به کار برند؛ بلکه این زن است که به حکم طبیعت خاص خود، می خواهد دلبری کند و مرد را دل باخته و در دام علاقه خود اسیر سازد. بنابراین، انحراف تبرّج و برهنگی، از انحراف های مخصوص زنان است و دستور پوشش هم برای آنان مقرر گردیده است»V} مسئله حجاب.{V.

به عبارت دیگر، جاذبه و کشش جنسی و زیبایی خاص زنانه و تحریک پذیری جنسی مردانه، یکی از علت های این حکم است.

توصیه و دستور الهی به پوشش و حجاب برای زنان، به منظور ایجاد محدودیت و محرومیت و چیزهایی از این قبیل که تنها فریب شیطانی اند نمی باشد، بلکه در واقع، برای آگاهی دادن به گوهری ارزشمند در وجود زنان است که باید از آن مراقبت و آن را حفظ کنند؛ تا به تاراج نرود. این، کاملاً معقول است که هر چیزی ارزشمندتر باشد، مراقبت و محافظت بیشتری را می طلبد؛ تا از دست راهزنان، در امان باشد و به شکل یک ابزار، برای مطامع سودپرستان در نیاید.

به یاد داشته باشیم که غریزه جنسی، نیرومند و عمیق است و هر چه بیشتر اطاعت شود، سرکش تر می گردد؛ همچون آتش که هر چه هیزم بیشتری بر آن بریزند، شعله ورتر می شود و شهوت خود را به صورت یک عطش روحی و خواست اشباع نشدنی، در می آورد.V} شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 19، ص 434.{V وضعیت جهان معاصر و کشانده شدن عده ای به

همجنس بازی، نشانه آشکاری از این حالت است. بنابراین، رعایت نکردن پوشش اسلامی توسط زنان، نه تنها از بین رفتن حساسیت مردان را به دنبال ندارد، بلکه موجب طغیان غریزه جنسی آنان نیز می شود و پس از مدتی، باعث دل زدگی و بی معنایی آن خواهد شد.

آیا درست است که دستور حجاب، برای زمانی بوده که زنان مسلمان با کنیزان اشتباه گرفته نشوند و امروزه، کنیز وجود ندارد؛ بنابراین، این حکم نیز منتفی می گردد؟

این برداشت را برخی از آیه 59 سوره احزاب کرده اند؛ زیرا بعد از آن که خداوند خانم ها را امر به استفاده از جلباب نموده، فرمود: A}«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ»{A؛ «این، نزدیک ترین راهی است که شناخته شوند آزادند؛ نه کنیز؛ تا مورد آزار و اذیت قرار نگیرند».

حقیقت این است که اگر کسی به متون روایی و تاریخ اسلام رجوع کند، به راحتی خواهد فهمید که همان طور که نماز و روزه به دورانی خاص اختصاص ندارند، دستور پوشش نیز چنین است و ادعای عصری بودن آن، بی دلیل و غیرکارشناسانه است؛ زیرا در این آیه، یکی از علت های وجوب حجاب این گونه بیان شده که زن بی حجاب (مانند کنیزان در آن زمان)، در معرض مزاحمت و هتک حیثیت قرار دارد و در مقابل، زن وقتی با پوشش مناسب و با وقار از خانه بیرون می رود، فاسدان، مزاحمان و بیماردلان، جرأت هتک آبروی چنین فردی را که دارای حریم است، پیدا نمی کنند و در واقع، وی را طعمه ای مناسب، برای شکار خود نمی بینند. پس در این آیه، علت حکم، بیان شده

است و آن علت، امروز نیز وجود دارد.

پوشش کامل و مناسب برای زن، چه پوششی است؟

در میان فلسفه های حجاب که ذکر نمودیم، دو فلسفه، نقش اساسی تری دارند که با یکدیگر دارای ارتباط تام هستند و آنها عبارتند از:

1. مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان.

2. پیش گیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه.

حجاب با چنین نقش و کارکرد اساسی و مهمی، پیامی قاطع با خود دارد و آن، این است که در برابر همه مردان اجنبی، نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد و در نتیجه، عواملی در رساندن این پیام و اثرگذاری آن مؤثرند که عبارتند از:

1. حدود و میزان پوشش؛

بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را همچنان که در روایات آمده است، «تیرهای زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن، همانند قوسی است که تیر از آن کمانه می کند و منحرف می شود و از اصابت و نفوذ در هدف، باز می ماند و بر عکس، هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد، تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته، از آن، آسیب خواهد دید و از این روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را ایجاد می نماید.

2. کیفیت پوشش؛

میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس، خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. بدون شک، لباس نازک، تنگ و بدن نما، فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب

خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فساد کشاننده جامعه است و در مقابل، لباس غیربدن نما، دیده ها را از خود دور ساخته، سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند.

3. رنگ ها؛

برخی از رنگ ها، دیده ها را خیره می سازند و پاره ای دیگر، نگاه ها را از خود می رانند و دور می سازند و در عین حال، عالمان دین نسبت به خصوص رنگ ها، تأکید چندانی نکرده، ولی بر این مسئله پای می فشارند که لباس، نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آن باشد و از این روست که در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، در خارج از خانه و درون جامعه عمومی، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و این سنت حسنه، مورد تأیید و پذیرش پیامبرصلی الله علیه وآله و امامان علیهم السلام قرار گرفت؛ زیرا زنان به این وسیله، احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند. گاهی می گویند: لباس مشکی، از نظر اسلام، مکروه است؛ حال آن که هیچ فقیهی به کراهت چادر و عبای مشکی، فتوا نداده است؛ بلکه در روایات، چادر و کفش مشکی، استثناء شده اند. گاهی از جهات دیگر وارد شده که پوکی استخوان می آورد و آرامش روانی را بر هم می زند. اگر چنین بود، خانم هایی که 80 سال از چادر مشکی استفاده کرده اند، باید از پای درآمده باشند؛ در حالی که هیچ آمار علمی که گواه بر گفته های آنان باشد، در دست نیست.

به نظر می رسد که پوشش کامل، آن نوع پوششی است که هیچ چشم بیگانه ای را متوجه

خود نکند؛ یعنی لباسی که برجستگی های اندام زن را اصلاً نشان ندهد و اسباب تحریک شهوت مردان را فراهم نکند و خود زن هم با آرایش، در جامعه ظاهر نشود.

آرایش در مقابل نامحرم، تا چه حدی برای خانم ها جایز است؟

در خصوص «آرایش» و «زینت»، پرسش مهمی مطرح است که آیا مفهوم آن، واژه «زیور» (زینت های جدا از بدن مانند جواهرات) را نیز در بر می گیرد یا تنها آرایش های متصل به بدن، مانند سرمه و خضاب را شامل می شود؟

در پاسخ باید گفت: حکم کلی، آن است که خودآرایی، جایز و خودنمایی در مقابل نامحرم، ممنوع است. آرایش، امری فطری و طبیعی است. بنابراین، خداوند، زینت و خودآرایی را نهی نمی کند؛ آن چه در شرع مقدس ممنوع شده، تبرّج و خودنمایی و تحریک و تهییج به وسیله آشکار ساختن زینت، در محافل اجتماعی است؛ چنان که قرآن می فرماید: A}«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی»{A؛V} احزاب (33)، آیه 33.{V و نیز می فرماید: A}«وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ»{A؛V} نور (24)، آیه 31.{V. این آیه، زنان عرب را که معمولاً خلخال به پا می کردند و برای این که بفهمانند خلخال گرانبها دارند، پای خود را محکم به زمین می کوفتند، از این کار، نهی می کند.

فقیه بزرگوار، علامه مطهری می گوید: «از این دستور، می توان فهمید هر چیزی که موجب جلب توجّه مردان می گردد، مانند استعمال عطرهای تند و همچنین آرایش های جالب نظر در چهره، ممنوع است. به طور کلی، زن در معاشرت، نباید کاری بکند که موجب تحریک و تهیج و جلب

توجّه مردان نامحرم گردد.

خداوند در آیه 31 سوره نور می فرماید: A}«وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها»{A؛ «زنان مؤمن، زینت های خود را در مقابل نامحرم، آشکار نمی سازند؛ مگر زینت هایی که به خودی خود، آشکار هستند».

پس زینت های زن، دو گونه است؛ یک نوع زینتی که مانند لباس و سرمه و انگشتر و دست بند، آشکار است و پوشانیدن آن، واجب نیست و نوع دیگر، زینتی که پنهان است؛ مگر آن که عمداً بخواهد آن را آشکار سازد؛ مانند گوشواره و گردن بند. پوشانیدن این نوع زینت و زیور، واجب است.V} ر.ک: مسئله حجاب، ص 146 - 147. البته در این مسئله انسان باید به فتوای مرجع تقلید خویش رجوع کند.{V

تا به این جا مسئله آرایش و زیور در مقابل نامحرم را بیان نمودیم؛ ولی باید دانست که در مقابل افراد محرم، مانند شوهر و فرزند و پدر و برادر و سایر محرمان، این محدودیت، وجود ندارد.

علامه طباطبائی در تفسیر آیه 32 سوره اعراف می فرماید: خدای متعال در این آیه،V} «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ. قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا خالِصَهً یَوْمَ الْقِیامَهِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»؛ «ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید و بخورید و بیاشامید و زیاده روی مکنید که او، اسرافکاران را دوست نمی دارد. (-(ای پیامبر! )-)بگو: زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و (-(نیز )-)روزی های

پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده؟ بگو: این (-(نعمت ها)-) در زندگی دنیا، برای کسانی است که ایمان آورده اند و روز قیامت (-(نیز )-)خاصّ آنان می باشد. این گونه، آیات (-(خود )-)را برای گروهی که می دانند، به روشنی بیان می کنیم».{V زینت هایی را معرفی می کند که برای بندگان، ایجاد و آنان را فطرتاً به وجود آن زینت ها و استعمال و استفاده از آنها، ملهم کرده است و روشن است که فطرت، جز به چیزهایی که وجود و بقای انسان نیازمند آن است، الهام نمی کندV} ر.ک: المیزان، ج 8، ص 79.{V و حسّ زیبایی دوستی، سرچشمه پیدایش انواع هنرها در زندگی بشر شمرده می شود. این گرایش طبیعی، افزون بر آن که آثار مثبت روانی در دیگران پدید می آورد، به تحقق آثار گران بهای روانی در شخص آراسته نیز می انجامد. آراستن خود و پرهیز از آشفتگی و پریشانی، در نظام فکری و ذوق سلیم انسان ریشه دارد. پرهیز از خودآرایی، نه دلیل وارستگی از قید نفس است و نه علامت بی اعتنایی به دنیا. وضع ژولیده و آشفته و عدم مراعات تمیزی و نظافت ظاهری، خود به خود، شخصیت افراد را در نگاه دیگران، خوار می سازد و زبان طعن و توهین دشمن را می گشاید. بر این اساس، پوشیدن جامه زیبا، بهره گیری از مسواک و شانه، روغن زدن به مو و گیسوان، معطر بودن، انگشتر به دست کردن و سرانجام، آراستن خویش هنگام عبادت و معاشرت با محرمان، از مستحبات مؤکد و برنامه های روزانه مسلمانان است.

امام حسن مجتبی علیه السلام بهترین جامه های خود را

در نماز می پوشید و در پاسخ کسانی که سبب این کار را می پرسیدند، می فرمود: H}«اِنَّ اللَّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمالَ فَاَتَجمَّلُ لِرَبّی V} مجمع البیان، ج 3 - 4، ص 673.{V؛ خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد؛ پس خود را برای پروردگارم زیبا می سازم».

در کتاب های روایی ما نیز ابواب مفصلی درباره استحباب این مسئله وجود دارد که برای اطلاع بیشتر، می توانید به حلیهالمتقین، نوشته علامه مجلسی، مراجعه کنید.

چرا حجاب بر مرد واجب نشده است؟

در مورد مردان نیز این گونه نیست که بتوانند با هر نوع لباسی، از خانه بیرون آیند و نوع پوشش آنها به هر صورتی باشد؛ بلکه مردان نیز در این جهت، با محدودیت های خاصی نسبت به پوشش، مواجه هستند؛ اما محدوده پوشش آنان، به جهت حضور بیشتر در اجتماع و کارهای سخت و به علّت این که زن، مظهر جمال و زیبایی و مرد، مظهر موتور محرکه اقتصاد در جامعه است، با زنان متفاوت است.

علاوه بر این، همان طور که شهید مطهری فرمود، میل به خودنمایی و خودآرایی، مخصوص زنان است و از نظر تصاحب قلب ها و دل ها، مرد، شکار است و زن، شکارچی؛ همچنان که از نظر تصاحب جسم و تن، زن، شکار است و مرد، شکارچی و این زن است که به حکم طبیعت خاص خود، می خواهد دلبری کند و مرد را دل باخته و در دام علاقه خود اسیر سازد؛ ولی در عین حال، اسلام برای مردان نیز پوششی در حد معقول قرار داده و مردان نیز آزادی بی حد و حصری در پوشش ندارند و از طرف

دیگر، اسلام آنها را بر حفظ نگاه از نامحرم و کنترل شهوت در نگاه، تکلیف کرده است و کنترل نگاه برای مردان، نسبت به زنان، سخت تر است.

برای توضیح بیشتر ذکر چند نکته زیر ضروری است:

1. بسیاری از فقها فرموده اند: زن، نباید به بدن لخت مرد نامحرم (به جز سر و صورت و گردن)، نگاه کند و این حکم، دلیل قطعی دارد که در جای خود بیان شده است.

2. ممکن است نگاه زن به بدن مرد نامحرم، حرام باشد؛ ولی پوشش آن از سوی مرد، واجب نباشد؛ همان گونه که نگاه مرد به صورت و دست های زن از روی شهوت، حرام است؛ ولی پوشش آن از سوی زن، واجب نیست.

اکنون این پرسش پیش می آید که اگر مردی با این وضعیت بیرون آید و بداند زنان از روی عمد و لذت، به بدنش نگاه می کنند، آیا از نظر شرعی مرتکب گناه شده؟ برخی فتوا به حرمت داده اند.

اصلی ترین مستند و مبنای این حکم، قاعده فقهی «اعانه بر اثم» است که در فقه، کاربرد فراوانی دارد. معنای این قاعده، این است که هر کس زمینه تحقق و پیاده شدن گناه را برای دیگری فراهم سازد، خود نیز مانند انجام دهنده آن، گناهکار است و فقهایی که قائل هستند که دلیل و قاعده فقهی، «تعاون بر اثم» است و نه «اعانه بر اثم»، می فرمایند: اگر مردان با لباس آستین کوتاه بیرون آیند، به قصد این که زنان به آنها نگاه کنند، شریک گناه شده، قاعده فقهی در حق آنها پیاده می شود؛ اما اگر به این انگیزه نباشد، اشکالی ندارد.

در هر صورت،

برای مرد مؤمن، سزاوار نیست که با لباس نامناسب، در جمع حاضر شود و در مواردی که مفاسد خاصی بر آن مترتب شود، به فتوای فقها، حرام می باشد؛ البته توصیه می شود که در جزئیات مسئله، اشخاص به رساله مرجع تقلید خود مراجعه کنند.

چرا بانوان در نماز باید حجاب داشته باشند؟

پاسخ، این است: از آن جا که در این پرسش، مسئله نماز مطرح است و اساس بسیاری از احکام نماز و سایر عبادت ها، فراخوان بشر به تعبد و اظهار بندگی در مقابل پروردگار است، ما فقط در حد فهم خود، می توانیم پاسخ گوییم و دست یابی به علت احکام عبادات، بسیار مشکل است و گرچه هر یک از آنها دارای حکمت و علت خاصی هستند، ولی پی بردن به همه آن اسرار، برای ما میسر نیست. به هر حال، حجاب و پوشش بانوان در نماز، علت ها و فلسفه های متعددی می تواند داشته باشد که برخی عبارتند از:

الف) این خود نوعی تمرین مستمر و روزانه، برای حفظ حجاب می باشد و یکی از عواملی است که در پاسداشت دائمی پوشش اسلامی زن و جلوگیری از آسیب پذیری او، نقش مهمی ایفا می کند. همان گونه که هر عبادتی، تعلیم و تمرین است برای انسان که در همه حال، به یاد خداوند سبحان و بازگشت به سوی او و تزکیه و تربیت خود برای یک زندگی ابدی باشد، حجاب زن در نماز نیز آموزش، تمرین و تذکر پوشش عفیفانه اوست که در غیر نماز هم باید همان پوشش در برابر نامحرم، رعایت شود؛ زیرا نماز، آموزشگاه مهم ترین معارف و نیازهای حیاتی

انسان و پرورشگاه ایمان و تقوا و اخلاق انسانی و الهی، مثل عفاف و حجاب است، و به همین علت، نماز، مظهر حقیقت و سیمای ملکوتی دین اسلام می باشد. نماز، آیینه دین الهی است. خداوند حکیم، تمام معارف و قوانین مهم و ریشه ای و مسائلی که حیات معنوی و اخلاقی و سعادت دنیوی و اخروی انسان و جامعه را تأمین می کنند، به طور خلاصه و کلی در نماز بیان فرموده است.

ب) داشتن پوشش کامل در پیشگاه خداوند، نوعی ادب و احترام به ساحت قدس ربوبی است. از این رو، برای مرد نیز ستر عورت واجب و در بر داشتن عبا و پوشاندن سر در نماز، مستحب است و همین ادب حضور در پیشگاه الهی، زمینه ساز حضور معنوی و بار یافتن به محضر حق می شود. رعایت این ادب برای زنان، اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا به طور معمول، زنان آن گاه که در برابر بزرگی قرار می گیرند، اولین حرکتی که انجام می دهند، حفظ وقار و حجاب خود است؛ البته حکم پوشش در نماز، با حفظ حجاب در برابر نامحرم، تفاوت هایی دارد؛ مثلاً پوشاندن روی پا در برابر نامحرم واجب است؛ ولی در نماز - بدون حضور نامحرم - واجب نیست.

ج) زن، مظهر حیا و عفاف است و حیا هم جلوه گاه حریم است و بالاتر از حریم خدا، حریمی وجود ندارد و در آن جا، باید در برابر عظمت کبریایی اش با حیا و پوشش باشد؛ تا حد بندگی خود را نشان دهد. این پوشش و حیا، هر چند برای مردان هم رعایتش لازم است، برای زنان، ضرورت محوری

دارد.

اصولاً خانم ها مظهر زیبایی و لطافت و ظرافت در خلقت هستند و دُرّها و مرواریدهایی گران بها و زیبایند که خداوند برای هنرنمایی خود، خلق نموده است و هیچ گاه نمی خواهد از ارزش آنها کاسته شود. این مخلوق، هر چه پرده نشین و دارای ناز و کناره گیر از بازارهای عمومی باشد، بر قدر و منزلتش افزوده می شود. به همین جهت، خدای سبحان، پوشیدن تمام بدن او را واجب دانسته و در هر حال، احترامش را واجب شمرده است و حتی وقتی خداوند می خواهد از خصوصیات و اهمیت و ارزش حوری های بهشتی بگوید و از آنها تعریف کند، می فرماید: A}«حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ»{A؛ V}الرحمن (55)، آیه 72.{V؛ «حورانی پرده نشین در (-(دل )-)خیمه ها»؛ یعنی ارزش آنها به این است که اختصاصی و پرده نشین هستند و در دسترس عموم نمی باشند.

حال با توجه به این خصوصیات حیرت آور و منحصر به فرد، مسلماً این احترام و متانت و وقار در نماز و مقابل خداوند، سزاوارتر است و فقط مسئله محرم و نامحرم مطرح نیست.

آیا جلوگیری از بی بند و باری، ولنگاری و بی حجابی، واجب و وظیفه حکومت اسلامی است یا صرفاً یک مسئله اخلاقی و شخصی است؟

مسئله حفظ پوشش و عدم مزاحمت برای بانوان، تنها یک توصیه اخلاقی نیست و حکمی اسلامی و حکومتی به شمار می آید و خداوند در ادامه آیه حجاب در سوره احزاب، می فرماید: A}«لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلاَّ قَلِیلاً»{A؛ «اگر منافقان و بیماردلان و کسانی که

در شهر نگرانی به وجود می آورند، از کارهای خود دست برندارند، ما تو را بر ضد آنان بر خواهیم انگیخت و تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم؛ تا جز مدتی اندک، در همسایگی تو زندگی نکنند».

در نتیجه، همان گونه که امر به همه معروف ها و نهی از همه منکرها، بر مؤمنین و بر حکومت اسلامی واجب است، نسبت به مسئله حجاب نیز این قاعده کلی شرعی، جاری است و بر هیچ کس جایز نیست که در مقابل آن، بی تفاوت باشد یا آن را کوچک و بی اهمیت شمارد.

خانم ها توجه داشته باشند که خداوند در مقابل احکام خویش، غیرت دارد و هیچ گاه راضی به ترک دستورات خود نیست و اصلاً موضوع این نیست که بیرون گذاشتن چند تار مو که مسئله کوچکی است، چه اهمیتی برای خداوند دارد؛ بلکه مهم این است که چه خدای بزرگی نافرمانی می شود.

در پایان لازم است یادآور شوم که این جانب در این بحث از کتاب مسئله حجاب علامه شهید مرتضی مطهری استفاده فراوانی کرده ام. این کتاب، ظاهری دارد و باطنی؛ ظاهر آن برای عموم مطالعه کنندگان قابل فهم است؛ ولی باطن آن فقط برای کسانی که عمری را در فقاهت و اجتهاد سپری نموده اند، قابل نیل می باشد، کتابی است کاملاً فقاهتی و تحقیقی و بهتر از آن در این موضوع، به نظر بنده، تا به حال نگاشته نشده است.

از حجاب بانوان، در اسلام مورد توجه می باشد، پوشش کامل بدن و موی سر و برجستگیهای بدن می باشد پس هر نوع پوششی که دارای این ویژگیها باشد مناسب می باشد و نوع خاص از پوشش رد و یا تایید نشده است از اینرو بلوز و شلوار به دلیل نمایان کردن برجستگیهای بدن به تنهایی برای حجاب بانوان کافی نمی باشد و این نوع پوشش در ردیف بدحجابی قرار می گیرد که وظیفه نیروی انتظامی مقابله و برخورد با این نوع پوشش می باشد. در ادامه جهت آگاهی بیشتر، توجه شما را به نکات ذیل مفید می دانیم: پوشش کامل و مناسب برای زن، چه پوششی است؟

در میان فلسفه های حجاب، دو فلسفه، نقش اساسی تری دارند که با یکدیگر دارای ارتباط تام هستند و آنها عبارتند از:

1. مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان.

2. پیش گیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه.

حجاب با چنین نقش و کارکرد اساسی و مهمی، پیامی قاطع با خود دارد و آن، این است که در برابر همه مردان اجنبی، نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد و در نتیجه، عواملی در رساندن این پیام و اثرگذاری آن مؤثرند که عبارتند از:

1. حدود و میزان پوشش؛

بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را همچنان که در روایات آمده است، «تیرهای زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن، همانند قوسی است که تیر از آن کمانه می کند و منحرف می شود

و از اصابت و نفوذ در هدف، باز می ماند و بر عکس، هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد، تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته، از آن، آسیب خواهد دید و از این روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را ایجاد می نماید.

2. کیفیت پوشش؛

میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس، خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. بدون شک، لباس نازک، تنگ و بدن نما، فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فساد کشاننده جامعه است و در مقابل، لباس غیربدن نما، دیده ها را از خود دور ساخته، سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند.

3. رنگ ها؛

برخی از رنگ ها، دیده ها را خیره می سازند و پاره ای دیگر، نگاه ها را از خود می رانند و دور می سازند و در عین حال، عالمان دین نسبت به خصوص رنگ ها، تأکید چندانی نکرده، ولی بر این مسئله پای می فشارند که لباس، نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آن باشد و از این روست که در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، در خارج از خانه و درون جامعه عمومی، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و این سنت حسنه، مورد تأیید و پذیرش پیامبرصلی الله علیه وآله و امامان علیهم السلام قرار گرفت؛ زیرا زنان به این وسیله، احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند. گاهی می گویند: لباس مشکی، از نظر اسلام، مکروه است؛ حال آن که هیچ فقیهی به

کراهت چادر و عبای مشکی، فتوا نداده است؛ بلکه در روایات، چادر و کفش مشکی، استثناء شده اند. گاهی از جهات دیگر وارد شده که پوکی استخوان می آورد و آرامش روانی را بر هم می زند. اگر چنین بود، خانم هایی که 80 سال از چادر مشکی استفاده کرده اند، باید از پای درآمده باشند؛ در حالی که هیچ آمار علمی که گواه بر گفته های آنان باشد، در دست نیست.

به نظر می رسد که پوشش کامل، آن نوع پوششی است که هیچ چشم بیگانه ای را متوجه خود نکند؛ یعنی لباسی که برجستگی های اندام زن را اصلاً نشان ندهد و اسباب تحریک شهوت مردان را فراهم نکند و خود زن هم با آرایش، در جامعه ظاهر نشود.

اصولاً خانم ها مظهر زیبایی و لطافت و ظرافت در خلقت هستند و دُرّها و مرواریدهایی گران بها و زیبایند که خداوند برای هنرنمایی خود، خلق نموده است و هیچ گاه نمی خواهد از ارزش آنها کاسته شود. این مخلوق، هر چه پرده نشین و دارای ناز و کناره گیر از بازارهای عمومی باشد، بر قدر و منزلتش افزوده می شود. به همین جهت، خدای سبحان، پوشیدن تمام بدن او را واجب دانسته و در هر حال، احترامش را واجب شمرده است و حتی وقتی خداوند می خواهد از خصوصیات و اهمیت و ارزش حوری های بهشتی بگوید و از آنها تعریف کند، می فرماید: A}«حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ»{A؛ V}الرحمن (55)، آیه 72.{V؛ «حورانی پرده نشین در (-(دل )-)خیمه ها»؛ یعنی ارزش آنها به این است که اختصاصی و پرده نشین هستند و در دسترس عموم

نمی باشند.

که با اطراف خمر و مقنعه خود سرها و موها و شانه و سینه خود را بپوشانند. (برای آگاهی بیشتر ر.ک: المیزان، ج 15، ص 111 و 112.) دانشمندان و فقیهان نیز در بحث از آیه شریفه، روایات وارده را متذکر شده و مورد بحث قرار داده اند؛ از جمله مرحوم آیت اللّه حکیم در ج 14 کتاب فقهی مشهور «مستمسک العروه الوثقی»، ص 27 می گوید: در روایت صحیحه فضیل از امام صادق(ع) می گوید: «از حضرت درباره نگاه به ساق دست زنان پرسیدم که آیا از جمله زینتی است که خدای سبحان در قرآن می فرماید: «ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن»؟ حضرت فرمود: «آری آنچه به زیر خمار و مقنعه است زینت است و آنچه زیر دستبند است زینت است». (به نقل از وسائل الشیعه، کتاب نکاح، ابواب مقدمات نکاح، باب 109، ح 1) مقصود این است که صورت و دو کف جزء زینتی که باید پوشیده شود نیست و سر و گردن و ساق جزو زینتی است که باید پوشیده شود (خلاصه فرمایش آقای حکیم) در روایت موثقه زراره از امام صادق(ع) در آیه شریفه که فرمود: «الا ما ظهر منها» می فرماید: «زینت ظاهر و آشکار سرمه و انگشتری است» (به نقل از همان منبع حدیث 3) و این دو در صورت و در کف می باشند (و هم چنین به حدیث 4 و 5 باب نیز که مضمون مشابه دارند استدلال نموده است) نتیجه: بیشتر فقها از این بخش آیه استفاده کرده اند که پوشش برای زن به جز صورت و کفین در صورتی که باز بودن منشأ فساد و انحراف نشود در مقابل نامحرم واجب است. 3- A}ولا یبدین زینتهن الا

لبعولتهن...{A حکم مواردی را که زنان می توانند در آنجا حجاب خود را برگیرند و زینت پنهان خود را آشکار سازند بیان کرده است. 4- A}ولایضربن بارجلهن...{A برای حفظ عفت عمومی و دور نگه داشتن افراد جامعه از عوامل شهوت زا، به زنان دستور داده شده است حتی از رساندن صدای خلخالی را که در پای دارند به گوش مردان بیگانه خودداری کنند. می دانید که تصریح به خلخال پا، تخصیص را نمی رساند بلکه هر چیزی را که سبب شعله ور شدن آتش شهوت است شامل می شود. پس آنچه در قرآن و روایات به آن پرداخته شده اصل پوشش است و تصریحی به چادر یا مانتو نشده. هر پوششی که موجب جلب نظر نامحرم و مفسده نباشد از نظر اسلام پذیرفته است و معلوم است که پوشش های جائز همه در یک سطح نیستند و بعضی بهتر می باشند و آنها که چادر را معرفی می کنند از جهت بهتر بودن آن نسبت به بقیه پوشش ها است. (برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1- المیزان، ج 16، ص 339 2- تفسیر نمونه، ج 14، ص 434 - 454 3- مسأله حجاب، شهید مطهری)

کیفیت پوشش و اهمیت چادر

برای جلباب دو معنا ذکر شده است: 1- پوششی که سر و گردن و بالاتنه را می پوشاند (مقنعه). 2- چیزی که تمام بدن را بپوشاند (چادر). بنابراین نمی توان گفت که جلباب منحصراً بر چادر دلالت دارد. ولی اگر کسی بتواند به شکل صحیح از چادر استفاده کند، مسلماً چادر حجاب برتر است زیرا حکمت های حجاب در چادر بیشتر یافت می شود، گرچه پوشیدن چادر واجب نیست. حجاب منحصر در چادر و حتی مانتو نیست، بلکه هر

لباسی که غیر از وجه و کفین (دست ها تا مچ) را بپوشاند و موجب تحریک و جلب توجه نامحرم نگردد کافی است ولی باید توجه داشت که همان طور که بقیه واجبات دارای مراتب مختلفی می باشند حجاب نیز دارای مراتب خوب، متوسط و خوب تر است و چادر حجاب برتر بانوان محسوب می گردد. در این جا چند نکته وجود دارد که برای روشن شدن آنها باید دید اساساً فلسفه حجاب چیست؟ حجاب دو فلسفه اساسی دارد که با یکدیگر ارتباط تام دارند: 1) مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان. 2) پیشگیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه. حجاب با چنین نقش و کارکرد مهم و اساسی پیامی قاطع و کوبنده با خود دارد، و آن این است که در برابر همه مردان اجنبی نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد، اکنون باید دید چه عواملی در رساندن این پیام و اثرگذاری آن مؤثر است: {T1) حدود و میزان پوشش:T} بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را همچنان که در روایات آمده است «تیرهای زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن همانند قوسی است که تیر از آن کمانه می کند و منحرف می شود و از اصابت و نفوذ در هدف باز می ماند. بر عکس هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته و از آن آسیب خواهد دید. از همین روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند، زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را فراچنگ می آورد. {T2)

کیفیت پوشش:T} میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد بدون شک لباس های نازک و تنگ و بدن نما فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فساد کشاننده جامعه است. در مقابل لباس های غیربدن نما، دیده ها را از خود دور می سازد، و سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند. {T3) رنگ ها:T} تردیدی نیست که برخی از رنگ ها دیده ها را خیره می سازد، و پاره ای دیگر نگاه ها را از خود می راند و دور می سازد. اکنون سؤال می شود کدامیک از این دو برای تأمین حجاب واقعی و مصونیت معنوی جامعه و خیره نکردن چشم ها و بر نیفروختن آتش شهوت مفیدتر است؟ مگر ما در جامعه ای زندگی نمی کنیم که میلیونها جوان در اوج غریزه جنسی به سر می برند و در سخت ترین شرایط جوانی از امکان ازدواج محرومند و کافی است با اندک جرقه ای شعله های غریزه در وجودشان برافروخته شود و به انواع گناهان و ناراحتی ها مبتلا گردند؟ پس چرا به هر وسیله ممکن - حتی با گزینش رنگ مناسب لباس در جامعه - به سلامت دینی و روحی و روانی آنان کمک نکنیم و موجب جلب توجه آنان و قرارگرفتن شان در دام مفاسد نشویم؟ در عین حال علمای دین نسبت به خصوص رنگ ها تأکید چندانی نکرده، ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آن باشد. ازاین رو است که در طول تاریخ زنان مسلمان به میل خود لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و این سنت حسنه مورد تقریر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) قرار گرفت، زیرا آنان به

این وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند، (ر.ک: حجاب در ادیان الهی، محمدی آشنانی). {T4) شیوه های رفتاری:T} طرز صحبت و چگونگی راه رفتن و ... نیز بخشی از حجاب به معنای وسیع کلمه است. حفظ وقار و متانت هم همان نقشی را دارد که پوشش زن دارد و عدم رعایت آن نیز برآیندی چون برهنگی در پی دارد. ازاین رو قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را که در رفتار دختران شعیب بیان می کند همان «حیا» و وقار است.

T} دیدگاه مراجع:{T

از دیدگاه همه مراجع برای زن کافی است که حجاب کامل را با هر لباس مناسبی، در برابر مرد نامحرم رعایت کند، ولی بی شک چادر به عنوان حجاب برتر از ارزش والایی برخوردار است.V}آیت اللّه خامنه ای، استفتاء، س 580؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1701؛ آیت اللّه مکارم، استفتاءات، ج 2، س 1022؛ آیت اللّه نوری، استفتاءات، ج 1، س 485؛ آیت اللّه سیستانی، sistani.org، (حجاب)، س 7؛ آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1669؛ امام خمینی، استفتاءات، ج 3، (احکام حجاب)، س 7؛ دفتر آیات عظام وحید، بهجت و تبریزی.{V

خلاصه اینکه :

یکم . شکی نیست که رعایت حجاب ضروری بوده و علاوه بر وجوب شرعی ، کارکردهای بسیار مثبتی برای سلامت و تکامل مادی و معنوی فرد و جامعه بشری دارد .

دوم. از سوی دیگر با پوشیدن چادر، به بهترین وجه می توان حجاب را حفظ کرد و به فلسفه و نتایج مفید حجاب دست یافت .

سوم . برای آرامش خاطر از حرفهای اطرافیان و.. دیدگاه های زیر را در خود تقویت کنید، تا به آسانی و با آرامش خاطر از چادر استفاده کنید : - پوشیدن چادر،

پیروی از فرهنگ قرآن (سوره احزاب، آیه 59) و اقتدا به بهترین زن عالم حضرت فاطمه زهرا(س) است و به همین دلیل نشانه تمدن، آگاهی و رشد فرهنگی است. - چادر لباس حیا و تقوا است و به همین جهت ممکن است عده قلیلی از آن برای مخفی کردن باطن پلید خود سود بجویند. - چادر شعار مسلمانی و نشانه ای برای اعلام به مردان هرزه است که صاحب آن فردی با عفت و حیاست و امکان سوء استفاده از وی منتفی است. - شاید عده ای به جهت افکار اشتباهی که دارند از چادر خوششان نیاید ولی چه کسی گفته، همه باید از من خوششان بیاید؛ علاوه بر این که اگر چادری هم نباشم عده ای خوششان نمی آید. - به علاوه من باید کاری کنم از چشم خدا و پیغمبر و انسان های فهیم و با تقوا نیفتم نه از چشم افراد ضعیف الایمان و جاهل به احکام اسلام.

چهارم . و بالآخره اینکه برای حفظ چادر و همچنین داشتن سرعت عمل و شتاب در فعالیت های اجماعی خویش در دانشگاه و...، می توانید از چادر ملی استفاده نمایید.

باشد. ?وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها? نور/31 « و به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را فرو بندند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آنچه نمایان است آشکار نسازند».

از ائمه معصومین ع نیز روایت وارد شده است که در تفسیر این آیه فرموده اند «عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَراً وَ سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَهُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْنِ» از امام صادق روایت شده است که چه مقدار از بدن زن می تواند در ظاهر و رویت باشد فرمود گردی صورت و دستها. وسائل جلد 20 ص 203

این حد شرعی حجاب است اما اینکه شکل این پوشش چگونه باشد، رنگ لباس چگونه باشد در اصل حجاب دخالتی ندارد بلکه مربوط به فرهنگ و عرف جامعه است. در فرهنگ ما ایرانیان پوشش زنان با چادر حجاب کاملتری است و اگر زنان جامعه ما حجاب خودشان را متناسب با فرهنگ و عرف قابل قبول جامعه ایرانی هماهنگ کنند و چادر بپوشند عمل پسندیده تری است و بهتر است. چرا که واضح است که مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان و پیشگیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه با چادر بهتر تامین می شود . حجاب با چنین نقش و کارکرد مهم و اساسی پیامی قاطع و کوبنده با خود دارد، و آن این است که در برابر همه مردان اجنبی نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد. میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس خود بخش مهمی از

حجاب را تشکیل می دهد بدون شک لباس های نازک و تنگ و بدن نما فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فساد کشاننده جامعه است. در مقابل لباس های غیربدن نما، دیده ها را از خود دور می سازد، و سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند. بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد نقش نیرومندتری در دورسازی دیگران نظاره گر این می کند بنابراین حجاب منحصر به چادر نیست و مانتوی کامل نیز می تواند حجاب زن را تأمین کند، لیکن چادر حجاب برتر است. به این دلیل که ما درباره مانتو به صورت کلی صحبت می کنیم که می تواند رنگها و طرحهای مختلف داشته باشد اما چادر معمولا طرحی محدود دارد که بطور کلی پوشاننده بدن و طوری نیست که جلب کننده نظرهای دیگران باشد ولی مانتو اینگونه نیست اغلب مانتوهایی که در بین مردم رواج دارد برجستگیهای بدن را نمایان می کند و غالبا کوتاه و چسبیده به بدن هستند و در جامعه ما که بسیاری از افراد آن را جوانان تشکیل می دهند و متاسفانه بخاطر برخی کاستی ها اکثر آنان در سنین بالا قادر به ازدواج نیستند یا ازدواج نمی کنند و همین افراد موجب انحراف جوانان کم استقامت و ابزاری برای آزار روحی جوانان پاک می شوند واقعیت این است که این گونه ظاهر شدن در منظر مردم بستر مناسبی برای وسوسه شیطان و نگاه به نامحرم را فراهم می آورد و زمینه های گناه و آلودگی دیگران مهیا شود. از حضرت رسول نقل شده است که «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تَأَمَّلَ خَلْقَ امْرَأَهٍ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُ حَجْمُ عِظَامِهَا مِنْ وَرَاءِ ثِیَابِهَا وَ هُوَ صَائِمٌ فَقَدْ أَفْطَرَ» هر

روزه داری که پشت سر زنی نظر کند تا حدی که حجم استخوان بندی زن (و برجستگیهای بدن) از پشت لباس برای او آشکار شود روزه اش را افطار کرده است. وسائل الشیعه جلد 10 صفحه 129

از این روایت می توان استفاده کرد که همانطور که وظیفه مرد نگاه نکردن به بدن و تصور آن است وظیفه زن نیز طبق آیه و این روایت حفظ آن از دید مردم است و اگر بسیار واضح است که چادر حتی بهتر از مانتوهای بلند و گشاد و بلند بدن زن را می پوشاند چه رسد که برخی مانتوها که اصلا قیاس آنها با چادر ممکن نیست بنابراین اگر بخواهیم بطور کلی درباره چادر و مانتو قضاوت کنیم برای هر ناظری روشن است که چادر با فلسفه اصلی حجاب یعنی پوشش بدن از دید نامحرم سازگارتر است و مانتو اگر چسبیده به بدن و تنگ و کوتاه نباشد حداقل شرایط حجاب را دارا می باشد و می توان از این نوع مانتو بعنوان حجاب استفاده کرد.

=== آثار حجاب در جامعه اسلامی

1. حفظ تعادل جامعه از نظر امنیت و آرامش روانی.

یکی از غرایز خدادادی در ساختمان وجودی انسان، غریزه جنسی است که نیرومندترین و ریشه دارترین غریزه آدمی است و در صورت کنترل آن، می تواند علاوه بر تداوم و استمرار نسل بشر، موجبات و امنیت روانی انسان ها را فراهم کند.

در قوانین اسلام، برای استفاده درست از این غریزه حیاتی، مکانیسم های گوناگونی مطرح شده است که «حجاب» و وجود حریم بین زن و مرد، یکی از راهکارهای مهم آن است.

بدون شک، نبودن حریم بین زن و مرد و آزادی معاشرت های تعریف

نشده و بی بندوبار (با آرایش های گوناگون)، هیجان ها و التهاب های جنسی را فزونی می بخشد و تقاضای برهنگی و سکس را به صورت یک عطش روحی و یک خواست سیری ناپذیر درمی آورد.

اسلام به قدرت شگرف این غریزه آتشین توجه کامل داشته و تدابیر زیادی برای تعدیل و رام کردن این غریزه اندیشیده است و در این زمینه هم برای زنان و هم برای مردان، تکالیف خاصی معین کرده است. وظیفه مشترک زن و مرد این است که چشم خویش را از نگاه به نامحرم بپوشانند و از نگاه شهوت آمیز بپرهیزند؛ اما زنان - به خاطر جاذبه های بیش تر - وظیفه خاصی دارند و آن این که بدن خود را از مردان بیگانه بپوشانند و در اجتماع با آرایش های تحریک آمیز، ظاهر نشوند و به جلوه گری و دلربایی نپردازند تا زمینه انحراف مردان و به ویژه جوانان فراهم نشود.

2. حفظ و تحکیم بنیان خانواده

بی تردید نهاد خانواده، یکی از مقدس ترین نهادهای اجتماعی است که بشر تا به حال خود دیده است. نقش خانواده در پروسه ایجاد جامعه سالم، یک نقش بی بدیل است و در این میان نقش حجاب و پوشش اسلامی در سلامت و استمرار پیوند خانوادگی، غیر قابل انکار است. در مقابل، برهنگی، سمّ کشنده نظم و پیوند موجود در نهاد خانواده است.

آمارهای مستند نشان می دهد که با افزایش برهنگی در جهان، طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی در دنیا همواره بالا رفته است؛ زیرا «هر چه دیده بیند، دل کند یاد» و هر چه دل در مقوله هوس های سرکش بخواهد، به هر قیمتی باشد، به دنبال آن می رود و به این ترتیب، هر روز دل

به دلبری جدید می بندد و با قبلی وداع می کند؛ اما در محیطی که «حجاب» حاکم است و شرایط دیگر اسلامی رعایت می شود، دو همسر تعلق به یکدیگر دارند و احساساتشان و عشق و عواطفشان، مخصوص یکدیگر است. در بازار آزاد برهنگی، قداست پیمان زناشویی مفهومی ندارد. خانواده ها به سادگی متلاشی می شوند و کودکان بی سرپرست می مانند.

3. پیش گیری از فحشا و فروپاشی نظم جامعه.

گسترش دامنه فحشا و افزایش فرزندان نامشروع، از دردناک ترین پیامدهای بی حجابی و آزادی های بی حد و حصر جنسی است که در جوامع غربی و سایر جوامع مشابه، کاملا مشهود است. عامل اصلی فحشا و ازدیاد فرزندان نامشروع، منحصر به فرهنگ برهنگی و بی حجابی نیست؛ بلکه یکی از عوامل اصلی و مؤثر در گسترش دامنه فحشا و جریان روبه رشد تولد فرزندان نامشروع ، مسأله برهنگی و بی حجابی است. امروزه یکی از مشکلات جوامع غربی، تولد روبه رشد فرزندان نامشروع و بدون شناسنامه است. فرزندانی که دارای پدر و مادر نامشخصی هستند و از نظر حقوقی، مشکلات فراوانی را به همراه آورده، نظم اجتماعی جوامع غربی را تهدید می کنند.

4. جلوگیری از نگاه ابزاری به زن و ابتذال وی

یکی از مسائل مطرح پیرامون حقوق زنان و بی توجهی به آنان، نگاه ابزاری به زنان است. هنگامی که جامعه، زن را با اندام برهنه بخواهد، طبیعی است روزبه روز تقاضای آرایش بیشتر و خودنمایی افزونتر از او دارد و هنگامی که زن را از طریق جاذبه جنسی اش وسیله تبلیغ کالاها و عاملی برای جلب جهان گردان و مانند این ها قرار دهد، در چنین جامعه ای شخصیت زن تا حد یک عروسک یا یک کالای بی ارزش سقوط می کند و ارزش های

والای انسانی او به کلی به دست فراموشی سپرده می شود و به این ترتیب، زن، وسیله ای برای اشباع هوس های سرکش برخی مردان آلوده و فریبکار می شود.

عنصر حجاب و پوشش اسلامی، نه تنها زن را از صحنه اجتماع وفعالیت های اجتماعی دور نمی کند، بلکه زمینه های حضور مستمر و فعال زنان را در عرصه اجتماع -به همراه حقوق اجتماعی برابر- تضمین می کند و شخصیت خدادادی زن را از دستبرد نگاه ابزاری دیگران، مصونیت می بخشد.

= اما درباره آرایش کردن زنان چادری باید گفت :

حکم کردن درباره یک گروه و قشری از جامعه با دیدن چند نفر و حکم کلی دادن درست نیست باید بررسی آماری شود تا بتوان حکم کرد .البته بعید به نظر می رسد که زنانی که چادر را به عنوان حجاب انتخاب کرده اند بیشتر از دیگر بانوان جامعه آرایش کنند و هرگز اینچنین نیست که همه زنان چادری آرایش کنند و چه بسا زنان غیر چادری دلیل بهتری برای آرایش کردن دارند کسی که چادر را به عنوان حجاب انتخاب کرده و چه بسا می توانسته برای خودنمایی لباسی غیر از چادر داشته باشد دلیلی برای آرایش ندارد گرچه ممکن است در برخی از افراد به خاطر جو جامعه این امر صورت پذیرد اما معمولا چنین نیست و افراد غیر چادری آرایش غلیظ تری دارند.

جهت مطالعه درباره حجاب به منابع زیر رجوع کنید:

مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا.

نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا.

فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل.

مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی.

:

بله در صورتی که محرم هستید می توانید مانند یک همسر شرعی از مزایای محرمیت برخوردار شوید.

پوشاندن انگشتری که پیش زنان بزرگ سال و یا کمی پایین تر متعارف است، واجب نیست.V}آیت الله تبریزی، صراطالنجاه، ج 1، س 882 و 883 و 884.{V

ضرورت اکتفا نمایند و هر لحظه توجه به خدا داشته باشند و از وساوس شیطان به او پناه ببرند تا به ایمان آنها ضربه وارد نشود ، (پزشکی در آیینه اجتهاد، ص 58 به بعد) در صورتی که کار شما مورد نیاز باشد با رعایت حجاب و شؤون اسلامی بهتر است پرستاران و پرسنل متعهد در کار خود باقی بمانند مگر این که ادامه خدمت موجب گرایش به بی دینی و سستی ایمان بشود.

اخلاق یک زن پرستار در بیمارستان می تواند آسیب های احتمالی متوجه او را محدود کند و یا گسترش دهد. محیط بیمارستان به جهت جنبه های خاص شغلی که در آن وجود دارد به شدت برای زنان کارمند می تواند آفت زا باشد، بدین جهت نحوه اخلاق و رفتار یک زن مسلمان در چنین محیطی باید به گونه ای باشد که او را از هر آسیبی محفوظ بدارد. پرهیز از ایجاد روابط عاطفی و دوستانه با کارمندان مرد حتی در کمترین حد خود واجازه ندادن به دیگران برای ایجاد چنین روابطی و حفظ سنگینی و وقار و متانت و حجاب کامل اسلامی و قرار نگرفتن در محیطی که مردان هستند مگر در حد ضرورت شغلی از عواملی هستند که رعایت دقیق آنها می تواند آسیب پذیری را به حداقل ممکن برساند.

النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»{A؛ V}احزاب(33)، آیه 59.{V

«ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب ها (روسری های بلند) خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است و خداوند همواره غفور و رحیم است».

پوشش سابقه ای به اندازه حیات بشریت دارد و غیر از پیروان یکی از مکاتب که بر لزوم برهنه زیستی پای می فشارد همه جامعه بشریت به نوعی رعایت می کنند.V}ر.ک: مصطفوی، انسانیت از دیدگاه اسلامی، ص 129.{V

درباره اهمیت و فلسفه «حجاب»، اشاره به چند نکته بسیار حائز اهمیت است:

T}1. کاهش خطا و خطر؛{T مصونیت زن در برابر طمع ورزی هوس بازان از ثمرات آشکار رعایت حجاب است.

T}2. حفظ احترام؛{T اگر چه رعایت حجاب، از یک سو به مردان کمک می کند که به طور ناخواسته، و خارج از چارچوب ها، عواطف و احساسات خود را هزینه نکنند. اما بیش از آن به خانم ها کمک می کند که به طور ناخواسته و خارج از چارچوب ها، وسیله لذت انگاری قرار نگیرند و شخصیت و احترام آنان خدشه دار نگردد.

T}3. نشاط و رغبت؛{T احکام الهی بیش از آنکه به محدودیت لذت ها بیانجامد به ماندگاری لذت ها و پایداری نشاط و خوشی ها می انجامد از این رو اگر چه حجاب از یک سو برای خانم ها محدودیت است و موجب خستگی و زحمت می باشد اما از سوی دیگر اوج احساسات را سالم نگه می دارد و عاطفه ها و محبت ها را در کانون گرم خانواده متمرکز می سازد و زن و مرد را از بی تفاوتی نسبت

به همدیگر در نظام خانواده نجات می دهد و این بحرانی است که هم اکنون دامنگیر جوامع غربی شده است، به طوری که در هنگامه برپایی کانون خانواده که بر اساس عشق و محبت باید تحکیم شود و مهم ترین ابزار آن میل جنسی نسبت به یکدیگر است این میل رو به افول گذاشته و بنیان خانواده ها را متزلزل ساخته است، بلکه عشق و عاطفه آن دو، در سال های قبل از ازدواج و بعد از ازدواج در میان افراد متعدد پخش شده است و تمرکز خود را از دست داده است.

از این رو «حجاب و پوشش زن»، دارای مشخصه ها و ویژگی هایی است که بعضی از آنها اشاره می شود:

T}یک. حدود و میزان پوشش:{T هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را «تیرهای زهرآلود شیطان» همچنانکه در روایات آمده است V}قال النبی صلی الله علیه وآله: النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِن سِهامِ اِبْلیس فَمَنْ تَرَکَها خوْفاً مِنَ اللَّهِ اَعْطاه اللَّهُ ایماناً یَجِدْ حَلاوَتهُ فی قَلْبِهِ. بحار، ج 101، ص 38.{V بدانیم پوشش زن همانند قوسی است که تیرها را کمانه می کند و از اصابت آنها به هدف باز می دارد. هر اندازه حجاب کمتر رعایت شود، تیرهای شیطانی بیشتر متوجه او می گردد و از آن آسیب می بیند. با توجه به این امر، چادر حجاب برتر است؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت ر ا به همراه دارد.

T}دو. کیفیت پوشش:{T پوشندگی لباس و کیفیت دوخت، بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. لباس های نازک و تنگ و بدن نما، آماج پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه

و آلوده است!! در مقابل لباس های مناسب و کاملاً پوشیده، مانع این نگاه های هوس آلود است.

T}سه. رنگ ها:{T برخی از رنگ ها دیدگان را خیره می سازد و باعث جلب توجه می شود. و علمای دین هر چند نسبت به اصل رنگ لباس ها، تأکید چندانی ندارند؛ ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه شود و عواقب سوئی داشته باشد. از این رو در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و بدین وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کر دند. این سنت حسنه، مورد نظر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) نیز قرار گرفت. گفتنی است که عبا و چادر مشکی جزء لباس های مکروه به شمار نمی رود و از آن مستثنا شده است.

T}چهار. شیوه گفت وگو و حرکت:{T حفظ وقار و متانت، همان نقشی را دارد که پوشش زن ایفا می کند و عدم رعایت آن، عواقب شومی در پی دارد. قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را - که در رفتار دختران شعیب جلوه گر است - حیا و وقار می داند.V}قصص (28)، آیه 25.{V

باید دانست که پیدایش فحشا و فرزندان نامشروع، افزایش طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی و نا آرامی درونی و هیجان جنسی مستمر برخاسته از برهنگی و عشوه گری زنان، همه آثار شوم بی حجابی و بی بندوباری است و این حجاب است که می تواند به خوبی مصونیت بخش باشد.

برخی به نادرستی ادّعا می کنند: حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است!! در پاسخ گفتنی است که زنان حتّی قبل از نزول آیه حجاب موهای

خود را می پوشاندند و مشکل تنها آشکار بودن گردن، گوش، زیر گلو و گردن آنان بود.

همان طور که مفسران بزرگ (مانند شیخ طوسی و طبرسی) فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ - که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «ردا» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت داشت - مو و تمام بدن خود را می پوشاندند.V}درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یغطّی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578).{V

نزدیک ساختن جلباب A}«یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»{A؛ کنایه از پوشیدن سر و روی خود با آن است؛V}مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361. {Vیعنی، چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند و از مصادیق «کاسیات عاریات»V}زنانی که ظاهراً پوشیده هستند، ولی در واقع برهنه اند، از رسول خداصلی الله علیه وآله روایت شده است: «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله ... .»: میزان الحکمه، ج 2، ص 259. {Vشمرده شوند! قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت، جامه را بر

خود گیرند و آن را رها نکنند، تا نشان دهند اهل عفاف و وقار به شمار می آیند. از پایان آیه بر می آید که پوشش مطلوب آن است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و هوس بازان را ناامید می سازد.

بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه، در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان، بدنش را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و مشارکتش در فعالیت ها، بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد.

حد واجب پوشش زن عبارت است : پوشاندن تمام بدن جز گردی صورت و دست ها تا مچ.

یا سازمان خاصی به معنی واجب کردن یک امر مستحب نیست زیرا هر اداره و مرکزی می تواند برای نظم یا هر دلیل دیگری نوع مخصوصی از لباس را به عنوان لباس رسمی خود به عنوان قانون داخلی تصویب کند واجب کردن مستحب در جایی صدق می کند که کاری را که واجب نیست به زبان خداوند زده و بگویند که خدا واجب کرده است در حالی که حتی مراجع درباره موضوعی مانند چادر نظر خودشان را می گویند نه نظر دین را وگرنه نظر دین این است که پوشش و حجابی داشته باشند که اعضا و برجستگیهای بدن را بپوشاد و نمایان نکند و نوع آن از موضوعات و بسته به مقلدین است. اگر اینگونه قوانین واجب کردن مستحب بود لباسهایی که در ارگانهای مختلف استفاده می شوند نیز از این نوع بود در حالی که جزء قوانین داخلی مراکز به حساب می آید.

به هر حال گرچه می دانیم که چادر بهترین نوع حجاب است اما ما از دلائل حوزه علمیه خواهران برای انتخاب نوع خاصی از آن اطلاعی نداریم. شاید دلیل آنها این باشد که گرچه حجاب شما و بسیاری دیگر از خواهران با چادر ملی مشکلی ندارد این به این معنی نیست که این نوع پوشش بتواند حجاب مناسبی برای همه افراد با تناسب اندامی مختلف، پوششی مطلوب آن هم در حدی بالاتر از پوشش عادی که برای حوزه علمیه شرط است به حساب آید.

یکسری از سوره ها را که حفظم می خوانم آیا ایراد دارد؟ برای تلاوت قرآن و خواندن ادعیه و زیارات چنانچه نامحرمی در آن مکان نباشد حجاب برای زنان لازم نیست

رعایت حجاب برای او دشوار و سخت نباشد.

شود. V}(بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری، رضا اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، ص 46){V

از تعریف حکم اولی و ثانوی معلوم می شود که تبدیل حکم اولی به ثانوی، تنها در مدت زمان، عسر، حرج، ضرر آن هم به مقدار ضرورت نه بیشتر است. و پس از برطرف شدن این عوارض، حکم اولی حاکم خواهد شد.

T}احکام ثابت و متغییر{T

یکی از امتیازهای اسلام و به ویژه مذهب شیعه، پویایی اجتهاد، بر اساس زمان و مکان است. احکام اسلام هر چند در ماهیت خود ثابت می باشند و هیچ گونه تغییری در طول زمان پیدا نمی کنند؛ «حرام خداوند همیشه حرام و حلال او نیز برای همیشه حلال است». منتها احکام دارای موضوعات و ملاک های خاصی می باشند که تنها به ملاحظه آن ها از طرف شارع مقدس تقریر و تشریع شده اند. و تا مادامی که در بستر زمان تغییر بیرونی و یا درونی برای موضوعات و ملاک ها حاصل نشود احکام ثابت و تغییرناپذیر می مانند؛ اما چنانچه موضوع ها تغییر کرد حکم نیز اجرا نخواهد شد.

T}انواع تغییر موضوع{T

تغییر موضوع احکام به دو صورت ممکن است:

1. درونی، مانند این که سگی در نمک زار نمک شود، یا اب نجس تبدیل به بخار و یا خون بدن انسان جزء بدن پشه شود یا شراب سرکه گردد که دراین صورت حکم نیز تغییر می کند و جای بحث ندارد.

2. بیرونی، مانند آن جا که روابط اجتماعی و یا اقتصادی نسبت به موضوعی تغییر کرده باشد، به گونه ای که روابط اقتصادی و اجتماعی پیشین نسبت به موضوع حاکم نباشد. در این صورت نیز حکم پیشین برداشته شده و

حکم جدیدی بر آن ها بار می شود. این حکم تغییرات و اجازه برداشت حکم جدید، مطابق موازین و معیارهایی است که خود اسلام معین کرده است؛ منتها باید دقت کرد که تعیین موضوع و ملاک احکام به ویژه در تغییرات بیرونی بسیار سخت است. از این رو نباید به صرف تغییر ظاهری شرایط و روابط اجتماعی حکم به تغییر داد چه بسا که این تنها ملاک حکم نباشد و ملاک های دیگری نیز وجود داشته باشد که ما از آن بی خبریم.

اقسام چهارگانه یاد شده در یکدیگر تداخل دارند، به این معنا که گاهی حکم های اولی و ثانوی ثابت و تغییر ناپذیرند، برای مثال وجوب حجاب وجوب نماز، وجوب تیمم موقع عسر و حرج، از احکام ثابت و تغییرناپذیرند و گاهی هر دو، از احکام متغییر خواهند بود، اگر موضوع آن ها یا علت آن ها تغییر کند.

بنابراین گفتنی است که حجاب از احکام اولیه و ثابت اسلام است و تغییر در موضوع یا ملاک آن، بر اساس قوانین اسلام، تا کنون پیدا نشده است.

زنهای فرتوت که سنی از آنها گذشته در بعضی موارد استثنا شده اند.

مستمر و روزانه برای حفظ حجاب می باشد و یکی از عواملی است که در پاس داشت دائمی پوشش اسلامی زن و جلوگیری از آسیب پذیری آن، نقش مهمی ایفا می کند.

ب) داشتن پوشش کامل در پیشگاه خداوند، نوعی ادب و احترام به ساحت قدس ربوبی است. ازاین رو برای مرد نیز در بر داشتن عبا و پوشاندن سر در نماز، مستحب است و همین ادب حضور در پیشگاه الهی زمینه ساز حضور معنوی و بار یافتن به محضر حق می شود. رعایت این ادب برای زنان اهمیت بیشتری دارد زیرا به طور معمول زنان آنگاه که در برابر بزرگی قرار می گیرند اولین حرکتی که انجام می دهند حفظ وقار و حجاب خود است.

گفتنی است؛ حکم پوشش در نماز، با حفظ حجاب در برابر نامحرم تفاوت هایی دارد؛ مثلاً پوشاندن روی پا در برابر نامحرم واجب است؛ ولی در نماز - بدون حضور نامحرم - واجب نیست. هم چنین آنچه در نماز واجب است پوشش است هر چند با مانتو و روسری باشد اما از آنجا که پوشش چادر رعایت ادب و حفظ قداست را بیشتر نمایان می سازد. خانم ها از چادر استفاده می کنند و حتی گاهی چادر نماز آنها از دیگر چادرهای آنان جدا می باشد و این خود نشانه ای که حس زیبایی دوستی و تنوع خواهی بیشتر زنان است.

نکته آخری که می توان در اهمیت پوشش زنان حتی در خلوت و درحال نماز گفت این است که زن مظهر حیا و عفاف است و حیا هم جلوه گاه حریم است و بالاتر از حریم خدا، حریمی وجود ندارد؛ جایی که باید در برابر عظمت کبریائیش

با حیا و حجب بود تا حد بندگی خود را بنمایانیم؛ این حجب وحیا هر چند برای مردان هم رعایتش لازم است، برای زنان ضرورت محوری دارد.

برای مطالعه بیشتر ر.ک:

- مسأله حجاب، شهید مطهری

- تفسیر نمونه، ج 14، ص 435 تا 450

وسهولت برای برده وکنیزدر نظر گرفته است.

خداوند متعال درباره علت ضرورت پوشش اسلامی می فرماید: «ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ.» برخی این آیه را چنین معنا کرده اند: «بدین وسیله شناخته می شوند آزادند نه کنیز؛ پس با آزار و تعقیب جوانان رو به رو نمی شوند. بنابراین، در عصر حاضر که مسأله بردگی از میان گرفته، این حکم نیز منتفی می شود؛ ولی باید گفت:(50) ایجاد مزاحمت و آزار کنیزان نیز روا نیست. حقیقت آن است که وقتی زن پوشیده و با وقار از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاک دامنی را رعایت کند، فاسدان و مزاحمان جرأت هتک حیثیت او را در خود نمی یابند. بیمار دلانی که در پی شکار می گردند، فرد دارای حریم را شکاری مناسب نمی بینند. در روایات آمده است: «المرأه ریحانه؛(51) زن همچون ریحانه یا شاخه گلی ظریف است.» بی تردید اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین مصون نمی ماند. قرآن کریم، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه می کند: «کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ.»(52) افزون بر این، گاه آن ها را به جواهرات اصیلی چون یاقوت و مرجان که جواهر فروشان در پوششی ویژه قرار می دهند تا همچون جواهرات بَدَلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و ارزش و قدرشان کاستی نپذیرد، تشبیه می کند.(53) بر این اساس، مرحوم علامه طباطبایی(54) همین تفسیر را بر می گزیند. استاد شهید مطهری در این باره می فرماید: «حرکات و سکنات انسان گاهی زبان دار است. گاهی وضع لباس، راه رفتن، سخن گفتن زن معنا دار است و به زبانِ بی زبانی می گوید: دلت را به

من بده، در آرزوی من باش، مرا تعقیب کن؛ گاهی بر عکس، با زبان بی زبانی می گوید: دست تعرّض از این حریم کوتاه است.»(55) رعایت نکردن پوشش در نماز برای کنیزان در حضور سید و آقای آنها جایز است ولی در حضور اجانب آنها هم باید مانند زنان دیگر خود را بپوشانند (عره الوثقی ج یک صفحه 392)

مکارم، استفتاءات، ج 2، س 1044؛ آیت اللّه سیستانی، منهاج الصالحین، ج 2، (النکاح)، م 27؛ آیت اللّه بهجت، توضیح المسائل، (متفرقه) م 2.{V T}تبصره.{T هر چند تعبیر «بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه» در برخی منابع ذکر نشده؛ ولی این مسأله مورد اتفاق تمامی فقیهان است.

بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه شود. از این رو در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و بدین وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند. گفتنی است که عبا و چادر مشکی جزء لباس های مکروه به شمار نمی رود و از آن مستثنا شده است.

بنابراین آنچه برای خانم ها واجب است رعایت حجاب کامل است و رنگ لباس اگر مهیج (تحریک کننده) نباشد و موجب جلب نظر نامحرم نشود اشکالی ندارد تشخیص آن هم به عهده شخص و عرف جامعه است.

نظر همه مراجع: لباس با رنگ روشن، اگر باعث جلب توجه نامحرم و مفسده نشود، اشکال ندارد. (آیت الله نوری، استفتاءات، ج 1، س 485/ امام خمینی، استفتاءات، ج 3، (احکام حجاب)، س 27/ آیت الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 152/ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 2، س 1329/ آیت الله صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1729 و 1730/ آیت الله خامنه ای اجوبه الاستفتاءات، س 1363 و 1366/ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1590/ آیت الله سیستانی، sistani.org، (حجاب)، س 5/ دفتر: آیت الله وحید و آیت الله بهجت.)

تبصره: معیار جلب توجه عرفی است، یعنی اگر رنگ و نوع لباس به گونه ای باشد که نامحرم را به سمت خود جلب کند؛ پوشیدن آن جایز نیست و تشخیص آن به عهده عرف جامعه است.

در مورد حجاب می توانید به کتاب های زیر مراجعه کنید:

1- پاسداران حجاب، محمد مهدی تاج لنگرودی.

2- فلسفه حجاب، شهید مطهری.

3- حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، فتحیه فتاحی زاده.

4- حجاب میوه شناخت، سید مسعود آقایی.

5- نامه ای به خواهرم، مهدی عدالتیان.

آیا آیه ای از قرآن و یا حدیثی مبنی بر واجب بودن این عمل وجود دارد؟ آیا حضرت فاطمه(س) و سایر زنان معصوم، از نقاب برای پوشاندن صورت خود استفاده می کردند؟

جواب :

آنچه بر زن مسلمان واجب است حفظ حجاب کامل می باشد و به نظر اکثر مراجع پوشاندن گردی صورت به قدری که در وضو شسته می شود ودست ها تا مچ اگر زینت نداشته باشد و هدف نشان دادن به نامحرم و قصد لذت نباشد لازم نیست. زدن پوشه هم واجب نیست و هیچ مرجعی تا آنجا که ما می دانیم آن را واجب ندانسته است فقط برخی از مراجع مانند آیت الله صافی احتیاط واجب می کنند که زن همه صورت خود را باز نگذارد بلکه بنحو محدودتر رو بگیرد که زیبائی های صورت معین نشود. بلی صورت آرایش کرده باید از نامحرم پوشانده شود.

حضرت زهرا(ع)در امر حجاب بسیار مواظبت می نمودند، تا آنجا که در مقابل افراد نابینا هم بی مبالاتی نداشتند، مرد نابینایی وارد منزل ایشان شد. حضرت برخاستند و به اتاق دیگر رفتند. پیامبر(ص) فرمودند: دخترم! این مرد نابیناست. حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند: پدر اگر چه او مرا نمی بیند، ولی من که او را می بینم و او بوی من را استشمام می کند....

همچنین تا آنجایی که ضرورت نداشت، حضرت از خانه خارج نمی شدند. حتی زمانی هم که حضرت برای ایراد خطبه وارد مسجد شدند و برای احقاق حق و ابطال باطل سخنرانی کردند در عین حفظ حریم و عفت بودند. حضرت امام حسن علیه السلام در کیفیت این حضور حضرت در جمع می فرمایند:

مادرم روسری بر سر

نمود و چارقد بلند خود را پوشید ... در حال راه رفتن بگونه ای بود که لباسش به پا گیر می کرد (کنایه از این که پوشش کامل رعایت شده بود.) ... او در میان زنان انصار از خانه خارج شد... همچون حضرت رسول(ص) با وقار و متانت حرکت می نمود حضرت فاطمه ی زهرا(س) بهترین الگوی تربیتی زن مسلمان، در بیرون منزل و در مواجهه با نامحرم، از پوشش های خاصی، مثل جِلباب (چادر) و برقع (روپوش صورت) استفاده می کردند،

از اصابت و نفوذ در هدف باز می ماند. بر عکس هر اندازه بدن زن برهنه تر باشد تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته و از آن آسیب خواهد دید. از همین روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند، زیرا با وجودشرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را فراچنگ می آورد.

T}2) کیفیت پوشش:{T میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد بدون شک لباس های نازک و تنگ و بدن نما فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده و به فسادکشاننده جامعه است. در مقابل لباس های غیربدن نما، دیده ها را از خود دور می سازد، و سلامت معنوی نفوس را تأمین می کند.

T}3) رنگ ها:{T تردیدی نیست که برخی از رنگ ها دیده ها را خیره می سازد، و پاره ای دیگر نگاه ها را از خود می راند و دور می سازد. اکنون سؤال می شود کدامیک از این دو برای تأمین حجاب واقعی و مصونیت معنوی جامعه و خیره نکردن چشم ها و برنیفروختن آتش شهوت مفیدتر است؟ مگر ما در جامعه ای زندگی نمی کنیم که میلیونها جوان در اوج غریزه جنسی به سر می برند و در سخت ترین شرایط جوانی از امکان ازدواج محرومند و کافی است با اندک جرقه ای شعله های غریزه در وجودشان برافروخته شود و به انواع گناهان وناراحتی ها مبتلا گردند؟ پس چرا به هر وسیله ممکن _ حتی با گزینش رنگ مناسب لباس در جامعه _ به سلامت دینی و روحی و روانی آنان کمک نکنیم و موجب جلب توجه آنان و قرارگرفتن شان در دام مفاسد نشویم؟ در عین حال علمای دین نسبت به خصوص رنگ ها تأکیدچندانی نکرده، ولی بر این مسأله پای می فشارند که

لباس نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آن باشد. ازاین رو است که در طول تاریخ زنان مسلمان به میل خود لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و این سنت حسنه مورد تقریر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) قرارگرفت، زیرا آنان به این وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند، V}(ر.ک: حجاب در ادیان الهی، محمدی آشنانی){V.

T}4) شیوه های رفتاری:{T طرز صحبت و چگونگی راه رفتن و ... نیز بخشی از حجاب به معنای وسیع کلمه است. حفظ وقار و متانت هم همان نقشی را دارد که پوشش زن دارد و عدم رعایت آن نیز برآیندی چون برهنگی در پی دارد.ازاین رو قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را که در رفتار دختران شعیب بیان می کند همان «حیا» و وقار است.

َ* ضمناٌ مراجعه به مقاله «پوشش بانوان و چرایی آن، در پیش شماره پنجم مجله پرسمان، دی ماه 1380» سودمند است.

T}همه مراجع:{T آری، اگر لباس به گونه ای باشد که عرفاً زینت محسوب شود، پوشاندن آن واجب است.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 1، س 907 و 1484؛ آیت اللّه سیستانی، sistani.org، (حجاب)، س 5؛ آیت اللّه مکارم، استفتاءات، ج 1، س 115 و137 و ج 2، س 156؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1708 و 1707؛ دفتر آیات عظام صافی، بهجت، وحید، نوری، امام خمینی، خامنه ای.{V

این معنی است که فردی حجاب لازم و واجب از نظر شرع مقدس را نداشته باشد که مصادیق آن مانند بدون روسری بودن یا برهنه بودن اعضای دیگر بدن او می باشد که خوشبختانه این نوع در جامعه با بسیار به ندرت ممکن است اتفاق بیفتد و بر اساس قوانین جمهوری اسلامی حتی افراد بیگانه نیز ملزم به رعایت حداقل حجاب هستند.

و بد حجابی یعنی اینکه کسی حجاب دارد ولی بصورت ناقص و به نحوی است که همین حجاب ظاهری را نیز برای تزیین خود بکار برده و روشن است که غالبا بی حجابی بدتر از بد حجابی است.

در پاسخ به قسمت دوم سؤال باید گفت البته این درست است که اکثر افرادی که به ظاهر در جامعه با حجابی نامناسب حضور پیدا می کنند قصد و غرضی ندارند و غالبا فشار جامعه و دیگران احساس اینکه گونه ای از لباس پوشیدن مد شده و تبعیت از دیگران باعث می شود که اینگونه رفتار کنند و بنا به نظر کارشناسان 80% افرادی که بد حجاب شناخته می شوند این چنین طرز تلقی دارند و افرادی که با عناد و عمد بد حجاب ظاهر بشوند افراد بسیار کمی هستند.

در برخورد با این افراد باید گفت که اصل امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب بوده و یکی از فروع دین مقدس اسلام است و در ردیف نماز و روزه و سایر واجبات قرار می گیرد ولی باید توجه داشت که امر به معروف و نهی از منکر برای کسی است که عالما و عامدا دست به یک گناهی می زند یعنی هم می داند که فلان امر گناه است و

هم متوجه و با قصد انجام می دهد بنابراین اگر کسی نداند یا متذکر نباشد درباره او تذکر یا تعلیم صادق است نه امر به معروف به هر حال وظیفه ای که بر عهده آحاد مسلمان است این است که ابتدا با زبان نرم و لین ? فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی (طه/44) به آنها متذکر شد چرا که انسان خواسته یا ناخواسته در پی ارضا کردن جامعه و برآوردن خواست آن است و تشویقها و تنبیه های دیگران ولو در حد یک نگاه خوشایند یا ناخوشایند به افراد جهت می دهد که چگونه رفتار کنند. پس با متذکر شدن آیاتی نظیر (وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ (نور/31) و بگو به زنان مؤمنه فروپوشند دیدگان خود را و نگه دارند فرجهای خود را و آشکار نسازند زیور خود را) و انذار به عذاب الهی و تبشیر به بهشت و نعمتها و خوشی های آن آنها را از بی توجهی به این مسائل آگاه کرد و گفت که حجاب محدودیت نیست بلکه مصونیت و حفظ زینتهای ارزشمند بانوان و تأمین امنیت فردی و اجتماعی و تکریم انسانیت و شخصیت آنان است. بخاطر نیازمندی جامعه به نظم اجتماعی و تقسیم کارهای اجرایی کشور برخورد فیزیکی و بیشتر از لسان که در روایات امر به معروف آمده است بر عهده نیروی محترم انتظامی است که طبق قوانین برخورد کنند و افراد عادی سعی کنند این امور را به این نیروها بسپارند و از درگیریهای فیزیکی برحذر باشند.

:

در صورتی که در معرض دید نامحرم نیست اشکالی ندارد.اما اگر ممکن است نامحرم اورا ببیند

T}همه مراجع:{T پوشیدن این نوع لباس ها

خطا و خطر؛{T مصونیت زن در برابر طمع ورزی هوس بازان از ثمرات آشکار رعایت حجاب است.

T}2. حفظ احترام؛{T اگر چه رعایت حجاب، از یک سو به مردان کمک می کند که به طور ناخواسته، و خارج از چارچوب ها، عواطف و احساسات خود را هزینه نکنند. اما بیش از آن به خانم ها کمک می کند که به طور ناخواسته و خارج از چارچوب ها، وسیله لذت انگاری قرار نگیرند و شخصیت و احترام آنان خدشه دار نگردد.

T}3. نشاط و رغبت؛{T احکام الهی بیش از آنکه به محدودیت لذت ها بیانجامد به ماندگاری لذت ها و پایداری نشاط و خوشی ها می انجامد از این رو اگر چه حجاب از یک سو برای خانم ها محدودیت است و موجب خستگی و زحمت می باشد اما از سوی دیگر اوج احساسات را سالم نگه می دارد و عاطفه ها و محبت ها را در کانون گرم خانواده متمرکز می سازد و زن و مرد را از بی تفاوتی نسبت به همدیگر در نظام خانواده نجات می دهد و این بحرانی است که هم اکنون دامنگیر جوامع غربی شده است، به طوری که در هنگامه برپایی کانون خانواده که بر اساس عشق و محبت باید تحکیم شود و مهم ترین ابزار آن میل جنسی نسبت به یکدیگر است این میل رو به افول گذاشته و بنیان خانواده ها را متزلزل ساخته است، بلکه عشق و عاطفه آن دو، در سال های قبل از ازدواج و بعد از ازدواج در میان افراد متعدد پخش شده است و تمرکز خود را از دست داده است.

از این رو «حجاب و پوشش زن»، دارای مشخصه ها و ویژگی هایی است که بعضی از آنها اشاره می شود:

T}یک. حدود و میزان پوشش:{T هر

اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را «تیرهای زهرآلود شیطان» همچنانکه در روایات آمده است V}قال النبی صلی الله علیه وآله: النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِن سِهامِ اِبْلیس فَمَنْ تَرَکَها خوْفاً مِنَ اللَّهِ اَعْطاه اللَّهُ ایماناً یَجِدْ حَلاوَتهُ فی قَلْبِهِ. بحار، ج 101، ص 38.{V بدانیم پوشش زن همانند قوسی است که تیرها را کمانه می کند و از اصابت آنها به هدف باز می دارد. هر اندازه حجاب کمتر رعایت شود، تیرهای شیطانی بیشتر متوجه او می گردد و از آن آسیب می بیند. با توجه به این امر، چادر حجاب برتر است؛ زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت ر ا به همراه دارد.

T}دو. کیفیت پوشش:{T پوشندگی لباس و کیفیت دوخت، بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. لباس های نازک و تنگ و بدن نما، آماج پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده است!! در مقابل لباس های مناسب و کاملاً پوشیده، مانع این نگاه های هوس آلود است.

T}سه. رنگ ها:{T برخی از رنگ ها دیدگان را خیره می سازد و باعث جلب توجه می شود. و علمای دین هر چند نسبت به اصل رنگ لباس ها، تأکید چندانی ندارند؛ ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه شود و عواقب سوئی داشته باشد. از این رو در طول تاریخ، زنان مسلمان به میل خود، لباس مشکی را برای حجاب برگزیدند و بدین وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کر دند. این سنت حسنه، مورد نظر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) نیز قرار گرفت. گفتنی است که عبا و چادر مشکی جزء لباس های مکروه به شمار

نمی رود و از آن مستثنا شده است.

T}چهار. شیوه گفت وگو و حرکت:{T حفظ وقار و متانت، همان نقشی را دارد که پوشش زن ایفا می کند و عدم رعایت آن، عواقب شومی در پی دارد. قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را - که در رفتار دختران شعیب جلوه گر است - حیا و وقار می داند.V}قصص (28)، آیه 25.{V

باید دانست که پیدایش فحشا و فرزندان نامشروع، افزایش طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی و نا آرامی درونی و هیجان جنسی مستمر برخاسته از برهنگی و عشوه گری زنان، همه آثار شوم بی حجابی و بی بندوباری است و این حجاب است که می تواند به خوبی مصونیت بخش باشد.

برخی به نادرستی ادّعا می کنند: حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است!! در پاسخ گفتنی است که زنان حتّی قبل از نزول آیه حجاب موهای خود را می پوشاندند و مشکل تنها آشکار بودن گردن، گوش، زیر گلو و گردن آنان بود.

همان طور که مفسران بزرگ (مانند شیخ طوسی و طبرسی) فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ - که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «ردا» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت داشت - مو و تمام بدن خود را می پوشاندند.V}درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند،

سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یغطّی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578).{V

نزدیک ساختن جلباب A}«یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»{A؛ کنایه از پوشیدن سر و روی خود با آن است؛V}مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361. {Vیعنی، چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند و از مصادیق «کاسیات عاریات»V}زنانی که ظاهراً پوشیده هستند، ولی در واقع برهنه اند، از رسول خداصلی الله علیه وآله روایت شده است: «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله ... .»: میزان الحکمه، ج 2، ص 259. {Vشمرده شوند! قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت، جامه را بر خود گیرند و آن را رها نکنند، تا نشان دهند اهل عفاف و وقار به شمار می آیند. از پایان آیه بر می آید که پوشش مطلوب آن است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و هوس بازان را ناامید می سازد.

بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه، در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان، بدنش را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و مشارکتش در فعالیت ها، بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد.

سابقه ای به اندازه حیات انسان دارد و جز پیروان یکی از مکاتب فکری که بر لزوم برهنه زیستی پای می فشارند، V}مصطفوی، انسانیت از دیدگاه اسلامی، ص 129.{V همه افراد به نوعی آن را تجربه می کنند. این پدیده، به رغم ارتباطش با خصوصیات مختلف فردی و اجتماعی انسان، دست کم به سه نیاز وی پاسخ می دهد: 1. حفاظت در سرما و گرما و برف و باران V}نحل (16)، آیه 80.{V 2. حفظ عفت و شرم V}نور (24)، آیات 31 و 30 و 59؛ احزاب (33)، آیه 59 و 60.{V 3. آراستگی، زیبایی و وقار V}اعراف (7)، آیه 26.{V این نوشتار به بررسی معنای حجاب اسلامی و دلیل های ضرورت آن می پردازد. »حدود پوشش در اسلام» و نیز نوع پوشش هایی که پیشوایان دین سفارش یا نکوهش کرده اند، در شماره های آینده بررسی خواهد شد. T}رابطه حجاب و پوشش اسلامی T «حجاب» به معنای پرده، حاجب، پوشیدن و پنهان کردن و منع از وصول است. V}ر. ک: راغب اصفهانی المفردات فی غرائب القرآن و قرشی، سیدعلی اکبر، قاموس قرآن.{V این واژه تنها به معنای پوشش ظاهری یا پوشاندن زن نیست و در اصل به مفهوم پنهان کردن زن از دید مرد بیگانه است. بدین سبب، هر پوششی حجاب نیست. حجاب پوششی است که از طریق پشت پرده واقع شدن تحقق یابد؛ ولی بر خلاف تصور عموم و نیز آنچه مشهور است، آیه حجاب V}در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی، هر جا نام «آیه حجاب آمده است مقصود این است نه آیات سوره نور که در خصوص پوشش اسلامی است.{V در قرآن A}«وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ...»{A؛ V}احزاب (33)،

آیه 53. {V«چون از زنان پیغمبر(ص) متاعی خواستید، از پس پرده بخواهید». درباره زنان آن حضرت و بیش تر به منظور مسائل سیاسی و اجتماعی فرود آمده است V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 74.{V نه پوشش زن در مقابل نامحرم. به کارگیری کلمه «حجاب» V}واژه حجاب هفت بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ ولی هرگز به معنای حجابِ اسلامی مصطلح نیست.{V در خصوص پوشش زن اصطلاحی نسبتاً جدید است و همین سبب گردیده بسیاری گمان کنند اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود؛ V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 73.{V یا مثل «ویل دورانت» بگویند: «این امر خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان به شمار می رود»؛ V}ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 1، ص 433 و 434.{V و یا مدّعی شوند حجاب به وسیله ایرانیان به مسلمانان و اعراب سرایت کرده است؛ در حالی که آیات مربوط به حجاب (پوشش اسلامی زنان در مقابل نامحرمان) قبل از مسلمان شدن ایرانیان نازل شده است. در عهد جاهلیت نیز - همان طور که ویل دورانت می گوید V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 22.{V و کتب تفسیر شیعه و سنی تأیید می کند V}ر.ک: تفاسیر مجمع البیان (طبرسی) و کشّاف (زمخشری)، ذیل آیات 33 احزاب و 60 نور.{V - اعراب چنین پوششی نداشتند و عادتشان تبرّج و خودنمایی بود که اسلام آن را ممنوع ساخت: A}«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی »{A؛ V}احزاب (33)، آیه 33.{V آنچه از قدیم به ویژه نزد فقها در بحث نماز (کتاب الصلوه) و ازدواج (کتاب النکاح) رواج داشته، واژه «ستر» و «ساتر» به معنای پوشش و

وسیله پوشش زن در مقابل نامحرمان بوده است. بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه عظیم در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان بدنش را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و مشارکتش در فعالیت ها بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد. V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 73. نیز ر. ک: تفسیر نمونه، ج 17، ص 401 - 403.{V T}ضرورت پوشش اسلامی در قرآن T پوشش اسلامی از احکام ضروری اسلام V}اصل قانون حجاب اسلامی، صرفاً از ضروریات فقه نیست؛ بلکه از ضروریات دین مبین است؛ چه اینکه نصّ صریح قرآن بر آن گواهی می دهد و تنها ظهور آیات قرآن دلیل بر آن نیست تا جای اختلاف برداشت و محل تردید باشد.{V است و هیچ مسلمانی نمی تواند در آن تردید کند؛ زیرا هم قرآن مجید به آن تصریح کرده است و هم روایات بسیار بر وجوب آن گواهی می دهند. به همین جهت، فقیهان شیعه و سنی به اتّفاق به آن فتوا داده اند. همان طور که نماز و روزه به دورانی خاص اختصاص ندارد، دستور پوشش نیز چنین است و ادعای عصری بودن آن بی دلیل و غیر کارشناسانه می نماید. خداوند متعال در آیه 30 سوره نور نخست به مردان مسلمان و سپس در آیه بعد به زنان مسلمان فرمان می دهد از چشم چرانی اجتناب کنند و در رعایت پوشش بدن از نامحرمان کوشا باشند: A}«قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما

یَصْنَعُونَ»{A؛ « به مردان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه نامحرمان بپوشانند. این کار برای پاکی و پاکیزگی شان بهتر است و خداوند بدانچه می کنند، آگاه است». «غضّ» در لغت عرب - چنان که مرحوم طبرسی در مجمع البیان V}مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7 - 8، ص 216.{V و راغب اصفهانی در مفردات V}المفردات فی غریب القرآن، ص 361.{V گفته اند - به معنای «کاستن» است و «غضّ بصر» یعنی کاهش دادن نگاه نه بستن چشم. البتّه متعلق این فعل و اینکه از چه چیز چشمان خود را فرو بندند، ذکر نشده است؛ امّا با توجّه به سیاق آیات، به ویژه آیه بعد، روشن می گردد مقصود آن است که خیره خیره زنان نامحرم را تماشا نکنند و از چشم چرانی V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 125 - 128.{V بپرهیزند. از سوی دیگر، ممکن است مقصود از «حفظ فرج» در این آیه پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به زنا و فحشا باشد؛ ولی عقیده مفسران اولیه اسلام و نیز مفاد روایات از جمله سخن امام صادق(ع) V}تفسیر مجمع البیان، ص 216 و 217.{V این است که مراد از «حفظ فرج» در همه آیات قرآن کریم پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به فحشا است؛ جز در این دو آیه که به معنای حفظ از نظر و وجوب پوشش در مقابل نامحرم است. آنگاه خداوند متعال فلسفه این آموزه را نظافت و پاکی روح می داند و بر خلاف اهل جاهلیت قدیم و جدید - مانند «برتراند راسل» که این ممنوعیت را یک نوع محرومیت و اخلاق بی منطق

و به اصطلاح «تابو» (تحریم های ترس آور رایج در میان ملل وحشی) می داند - می گوید: این پوشش به منظور طهارت روح بشر از اینکه پیوسته درباره مسائل مربوط به اسافل اعضا بیندیشد، V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 129.{V واجب شده است. سپس در آیه بعد می فرماید: A}«وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»{A؛ « به زنان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه بیگانگان بپوشانند و زیور خویش را جز برای شوهران و سایر محارم آشکار نکنند، مگر آنچه پیدا است؛ و روسری های خویش را به گریبان ها اندازند تا سر و گردن و سینه و گوش ها پوشیده باشد و پاهاشان را به زمین نکوبند تا آنچه از زینت پنهان می کنند، معلوم شود. ای بندگان مؤمن، همه به سوی خدا توبه کنید تا رستگار شوید». در این آیه خداوند تعالی، در خصوص پوشش بانوان، آنچه را بر مردان مؤمن لازم است، به دو شکل گسترش می دهد: 1. پوشیدگی سر و گردن؛ 2. پوشاندن زینت ها. «خُمُر» جمع «خِمار» و به معنای روسری و سرپوش V}المفردات فی غرائب القرآن، ص 159؛ مجمع

البیان، ص 217.{V است. «جیوب» از واژه «جیب» به معنای قلب و سینه و گریبان است. V}مجمع البیان، ص 217.{V در تفسیر مجمع البیان چنین می خوانیم: زنان مدینه اطراف روسری های خود را به پشت سر می انداختند و سینه و گردن و گوش های آنان آشکار می شد. بر اساس این آیه، موظف شدند اطراف روسری خود را به گریبان ها بیندازند تا این مواضع نیز مستور باشد. V}همان.{V فخر رازی یاد آور می شود: خداوند متعال با به کارگرفتن واژه های «ضَرب» و «عَلی که مبالغه در القا را می رساند، در پی بیان لزوم پوشش کامل این نواحی است. V}التفسیر الکبیر، ج 23، ص 179.{V ابن عبّاس در تفسیر این جمله می گوید: «یعنی زن مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند». V}مجمع البیان، ص 217. (قال ابن عبّاس: تفطّی شعرها و صدرها و ترائبها و سوالفها).{V برخی ادّعا می کنند، حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است؛ نا درستی این سخن آشکار می نماید؛ زیرا، با چشم پوشی از گفتار ابن عبّاس و نیز شأن نزول آیه، این واقعیت که زنان مسلمان حتّی قبل از نزول این آیه موهای خود را می پوشاندند و آشکار بودن گردن و گوش و زیر گلو و گردنشان تنها مشکل به شمار می آمد، تردیدناپذیر است. در آیه از رو سری سخن به میان آمده است، باید پرسید: آیا روسری جز آنچه بر سر می افکنند و موها را می پوشانند، معنایی دارد. افزون بر این، حکم میزان پوشش در روایات متعدد وارد شده است. V}ر. ک: فیض کاشانی، تفسیر

الصافی، ج 3، ص 430 و 431.{V اگر قرار باشد مانند برخی از صحابه یا گروهی روشنفکر مآبان جدید فقط به قرآن اکتفا کنیم، در کشف جزئیات ضروری ترین احکام مانند رکعات نماز نیز ناکام می مانیم. در خصوص «زینت» پرسشی مهم مطرح است. آیا مفهوم آن واژه «زیور» فارسی (زینت های جدا از بدن مانند جواهرات) را نیز در بر می گیرد یا تنها آرایش های متصل به بدن، مانند سرمه و خضاب، را شامل می شود.؟ V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 131.{V در پاسخ باید گفت: حکم کلی آن است که خودآرایی جایز و خودنمایی در مقابل نامحرم ممنوع است. آرایش امری فطری و طبیعی است V}علامه طباطبائی(ره) در تفسیر آیه 32 سوره اعراف می فرماید: خدای متعال در این آیه زینت هایی را معرفی می کند که برای بندگان ایجاد و آنان را فطرتاً به وجود آن زینت ها و استعمال و استفاده از آنها ملهم کرده است؛ و روشن است که فطرت جز به چیزهایی که وجود و بقای انسان نیازمند آن است، الهام نمی کند. (ر. ک: المیزان، ج 8، ص 79){V و حسّ زیبایی دوستی سرچشمه پیدایش انواع هنرها در زندگی بشر شمرده می شود. این گرایش طبیعی، افزون بر آنکه آثار مثبت روانی در دیگران پدید می آورد، به تحقق آثار گرانب های روانی در شخص آراسته نیز می انجامد. آراستن خود و پرهیز از آشفتگی و پریشانی در نظام فکری و ذوق سلیم انسان ریشه دارد. پرهیز از خودآرایی نه دلیل وارستگی از قید نفس است و نه علامت بی اعتنایی به دنیا. وضع ژولیده و آشفته و عدم مراعات تمیزی و نظافت ظاهری، خود به خود شخصت افراد را در نگاه دیگران

خوار می سازد و زبان طعن و توهین دشمن را می گشاید. V}صبور اردوبادی، احمد، آیین بهزیستی در اسلام، ج 1 (جنس پوشاک)، ص 57.{V بر این اساس، پوشیدن جامه زیبا، بهره گیری از مسواک و شانه، روغن زدن به مو و گیسوان، معطر بودن، انگشتر فاخر به دست کردن و سرانجام آراستن خویش هنگام عبادت و معاشرت با مردم از مستحبات مؤکد و برنامه های روزانه مسلمانان است. V}مجلسی، محمدباقر، حلیه المتقین، ص 3 - 5 و 10 - 12 و 91 - 107.{V حضرت امام حسن مجتبی(ع) بهترین جامه های خود را در نماز می پوشید و در پاسخ کسانی که سبب این کار را می پرسیدند، می فرمود: H}«اِنَّ اللَّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمالَ فَاَتَجمَّلُ لِرَبّی {H؛ «خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد. پس خود را برای پروردگارم زیبا می سازم». V}مجمع البیان، ج 4 - 3، ص 673.{V بنابراین، خداوند زینت و خودآرایی را نهی نمی کند؛ آنچه در شرع مقدس ممنوع شده است، تبرّج و خودنمایی و تحریک و تهییج به وسیله آشکار ساختن زینت در محافل اجتماعی است؛ چنان که می فرماید: A}«وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی {A؛ V}احزاب (33)، آیه 33.{V و نیز می فرماید: A}«وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ»{A؛ V}نور (24)، آیه 31.{V این آیه زنان عرب را که معمولاً خلخال به پا می کردند و برای اینکه بفهمانند خلخال گرانبها دارند، پای خود را محکم به زمین می کوفتند، از این کار نهی می کند. فقیه بزرگوار علامه مطهری می گوید: «از این دستور می توان فهمید هر چیزی که موجب جلب توجّه مردان می گردد، مانند استعمال عطرهای تند و همچنین آرایش های جالب نظر در چهره،

ممنوع است. به طور کلی زن در معاشرت، نباید کاری بکند که موجب تحریک و تهیج و جلب توجّه مردان نامحرم گردد.» V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 146 - 147.{V در آیه 31 سوره «نور» می فرماید: A}«وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها»{A. زینت های زن دو گونه است: یک نوع زینتی که مانند لباس و سرمه و انگشتر و دست بند آشکار است و پوشانیدن آن واجب نیست؛ و نوع دیگر زینتی که پنهان است مگر آنکه عمداً بخواهد آن را آشکار سازد؛ مانند گوشوار و گردن بند. پوشانیدن این نوع زینت واجب است. البتّه استثناهایی دارد که بعداً بیان خواهد شد. V}ر.ک: تفسیر الصافی، ج 3، ص 430 و 431.{V قرآن کریم، با همین معیار، در خصوص پوشش بانوان سالمند و از کار افتاده که امید زناشویی ندارند، سهل گیری کرده، به آنها اجازه داده است روی سرها را برگیرند؛ V}وسایل الشیعه، ج 14، ص 140.{V ولی در عین حال آنها نیز اجازه خودنمایی و تهییج ندارند: A}«وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَهٍ»{A. V}نور (24)، آیه 60.{V آیات دیگری که با صراحت کامل دستور پوشش اسلامی و فلسفه آن را بیان می کنند، چنین است: A}«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»{A؛ «ای پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش های (روسری و چادر) خود را برخود فروتر گیرند. این برای آنکه شناخته گردند و اذیت نشوند، نزدیک تر است؛ و خدا آمرزنده و

مهربان است». V}احزاب (33)، آیه 59.{V با این حال، ممکن است گروهی از ارازل و اوباش به هتک حیثیت زنان مؤمن ادامه دهند. در این صورت، حاکم اسلامی وظیفه دارد با شدت تمام با این افراد بیمار دل برخورد کند. بنابراین، مسأله حفظ پوشش و عدم مزاحمت برای بانوان تنها یک توصیه اخلاقی نیست و حکمی اسلامی و حکومتی به شمار می آید: A}«لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلاَّ قَلِیلاً * مَلْعُونِینَ أَیْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلاً»{A؛ «اگر منافقان و بیماردلان و کسانی که در شهر نگرانی به وجود می آورند، از کارهای خود دست برندارند، ما تو را علیه آن ها بر خواهیم انگیخت و تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو زندگی نکنند؛ از رحمت خدا دور گردیدند و هر کجا یافت شوند دستگیر و به سختی گشته خواهند شد». V}همان، 60 و 61.{V در این آیات، سه مطلب مهم قابل توجّه می نماید: 1. «جلباب» چیست و نزدیک کردن آن یعنی چه؟ 2. «فلسفه» پوشش اسلامی 3. «مجازات» افراد مزاحم V}مجازات این گونه افراد از نظر اسلام بسیار شدید است و بعد از ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر، چنانچه این بیماردلان از عمل زشت خویش دست برندارند، باید از جامعه اسلامی تبعید شوند؛(مسأله حجاب، ص 164) و در صورت استمرار، در ردیف محاربان با حکومت اسلامی جای می گیرند و به حکم قرآن اعدام می گردند. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361 و 362){V T}چه نوع پوششی توصیه شده است؟{T

در مفهوم جلباب اختلاف نظر وجود دارد. آنچه، با توجّه به کتب لغت V}ر. ک: مسأله حجاب، ص 158 و 159؛ قاموس قرآن، ج 2، ص 41 و 42. (این کتاب ها کلمات اهل لغت را ذکر کرده اند؛ مانند تعبیر به «الجلباب: القمیص أوالثواب الواسع» یا «الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون الردّاء تُغطّی به المرأه رأسها و صدرها){V و گفتار مفسران شیعه مانند علامه طباطبایی V}المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 361. (هو ثوب تشتمل به المرأه فیغطّی جمیع بدنها){V و فیض کاشانی V}تفسیر الصافی، ج 4، ص 203.{V و اهل سنّت مانند قرطبی V}الجامع لأحکام القرآن، ج 14، ص 156.{V صحیح تر به نظر می رسد، آن است که «جلباب» ملحفه و پوششی چادر مانند است نه روسری و خمار. از ابن عبّاس و ابن مسعود روایت شده که منظور عبا است. پس جلباب لباس گشاد و پارچه ای است که همه بدن را می پوشاند. ضمناً همان طور که مفسران بزرگ مانند شیخ طوسی و طبرسی فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آنها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند؛ و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «رداء» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت دارد، مو و تمام بدن خود را می پوشاندند. V}درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یفطّی رأسها و وجهها

اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578){V نزدیک ساختن جلباب H}«یدنین علیهنّ من جلابیبهنّ»{H - کنایه از پوشیدن چهره و سر و گردن با آن است. V}مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361.{V یعنی چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند. زنان حق ندارند چنان چادر بپوشند که نشان دهد اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه نیستند؛ از نگاه چشم های نامحرم نمی پرهیزند و از مصادیق «کاسیات عاریات» V}زنانی که ظاهراً پوشیده هستند ولی در واقع برهنه اند، روی عن رسول اللّه(ص): «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله ... .» (میزان الحکمه، ج 2، ص 259){V شمرده می شوند. قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت جامه شان را بر خود گیرند و آن را رها نکنند تا نشان دهد اهل عفاف و حفظ به شمار می آیند. تعلیل پایانی آیه نیز بیانگر همین امر است؛ یعنی آن پوششی مطلوب است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و ناپاکدلان را نومید می سازد. V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 160 و 161.{V T}2. چرا پوشش ضرورت دارد؟{T خداوند متعال درباره علت ضرورت پوشش اسلامی می فرماید: A}«ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ»{A. برخی این آیه را چنین معنا کرده اند: «بدین وسیله شناخته می شوند آزادند نه کنیز؛ پس با آزار و تعقیب جوانان رو به رو نمی شوند. بنابراین، در عصر حاضر که مسأله بردگی از میان گرفته، این

حکم نیز منتفی می شود؛ ولی باید گفت: V}آسیب شناسی حجاب، ص 19.{V ایجاد مزاحمت و آزار کنیزان نیز روا نیست. حقیقت آن است که وقتی زن پوشیده و با وقار از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاک دامنی را رعایت کند، فاسدان و مزاحمان جرأت هتک حیثیت او را در خود نمی یابند. بیمار دلانی که در پی شکار می گردند، فرد دارای حریم را شکاری مناسب نمی بینند. در روایات آمده است: H}«المرأه ریحانه»{H؛ V}وسائل الشیعه، ج 14، ص 120.{V «زن همچون ریحانه یا شاخه گلی ظریف است.» بی تردید اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین مصون نمی ماند. قرآن کریم، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه می کند: A}«کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ»{A؛ V}واقعه (56)، آیه 23.{V افزون بر این، گاه آنها را به جواهرات اصیلی چون یاقوت و مرجان که جواهر فروشان در پوششی ویژه قرار می دهند تا همچون جواهرات بَدَلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و ارزش و قدرشان کاستی نپذیرد، تشبیه می کند. V}عامری، حمیده، گستره عفاف به گستردگی زندگی، کتاب زنان، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ش 12، ص 117.{V بر این اساس، مرحوم علامه طباطبایی V}المیزان، ج 8، ص 361.{V همین تفسیر را بر می گزیند. استاد شهید مطهری در این باره می فرماید: «حرکات و سکنات انسان گاهی زبان دار است. گاهی وضع لباس، راه رفتن، سخن گفتن زن معنا دار است و به زبانِ بی زبانی می گوید: دلت را به من بده، در آرزوی من باش، مرا تعقیب کن؛ گاهی بر عکس، با زبان بی زبانی می گوید: دست تعرّض از

این حریم کوتاه است.» V}مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، ص 163.{V البته باید اعتراف کرد تاکنون بیشتر نوشته های مربوط به پوشش، نقطه نظر را بر حجاب زن معطوف کرده و کمتر به پوشش مرد توجه نموده اند که البته این یک امر عادی و طبیعی است چرا که زن مظهر جمال و زیبایی و مرد مظهر شیفتگی است. ولی پوشش مردان نیز در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی حائز اهمیت است. ازاین رو اسلام برای ثبات و پایداری جامعه درباره پوشش زن و مرد توجه بسیار نموده خداوند متعال می فرماید: A}«یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوءاتکم و ریشا»{A؛ «ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام (عورت) شما را می پوشاند و مایه زینت شما است» V}اعراف (7)، آیه 26.{V خداوند متعال در حق مردان می فرماید: A}«قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم»{A؛ V}نور (24)، آیه 30.{V»{A؛ «به مؤمنان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند و عفاف (عورت) خود را حفظ کنند». و در حق زنان نیز می فرماید: A}«و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهنّ و یحفظن فروجهنّ»{A؛ «و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان (عورت) خویش را حفظ کنند» V}همان، آیه 31.{V. در این راستا ذکر چند نکته ضروری می نماید: 1. فقها فرموده اند زن نباید به بدن مرد نامحرم (به جز سر و صورت و گردن) نگاه کند و این حکم دلیل قطعی دارد که در جای خود بیان شده است. 2. ممکن است نگاه زن به بدن مرد نامحرم حرام باشد ولی پوشش آن از سوی مرد واجب نباشد همان

گونه که نگاه مرد به صورت و دست های زن از روی شهوت حرام است ولی پوشش آن از سوی زن واجب نیست. 3. مردان می توانند با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی نمایان گردند. اکنون این پرسش پیش می آید که اگر مردی با این وضعیت بیرون آید و بداند زنان از روی تعمّد و لذت به بدنش نگاه می کنند، آیا از نظر شرعی مرتکب گناه شده؟ دو نظر در اینجا مطرح است. برخی فتوا به حرمت داده و عده ای از جواز سخن گفته اند. اصلی ترین مستند و مبنای این حکم قاعده فقهی «اعانه بر اثم» است که در فقه کاربرد فراوانی دارد. معنای قاعده این است که هر کس زمینه تحقق و پیاده شدن گناه را برای دیگری فراهم سازد. خود نیز مانند انجام دهنده ی آن گناهکار است. در مقابل برخی مراجع اظهار می دارند که آنچه حرام است «تعاون بر اثم» بوده نه «اعانه بر اثم» این دو با یکدیگر متفاوت است. «تعاون بر اثم» یعنی همکاری و شرکت چند نفر در انجام گناه به گونه ای که همگی به طور مستقیم آن را انجام دهند. به همین جهت برخی مراجع گفته اند اگر مردان با لباس آستین کوتاه بیرون آیند به قصد اینکه زنان به او نگاه کنند، شریک گناه گردیده و قاعده فقهی در حقش پیاده می شود. اما اگر به این انگیزه نباشد، اشکالی ندارد. و از آنجا که تشخیص انگیزه افراد مشکل است به جوانانی که در خیابان و پارک ها به بازی فوتبال مشغول بوده و یا در جاده ها به دوچرخه سواری مشغول هستند. وجوب امر به معروف محرز نمی شود. بر اساس آن چه گفته

شد فتوای مراجع درباره پوشش لباس آستین کوتاه مردان متفاوت است و هر کس باید به نظر مرجع تقلید خود عمل کند. ولی مسئولان دانشگاه ها و مدیران مدارس و... حق دارند مقرراتی را طبق مصالحی که در نظر دارند برای محدوده ی خود وضع نمایند. و شرایطی برای نوع لباس دانشجویان مقرر نمایند. و این کار به آن معنا نیست که حلالی را حرام کرده و بر خلاف نظر شرع عمل نموده اند؛ بلکه این حق برای مدیریت هر مجموعه محفوظ است. البته باید از افراط و تفریط و اعمال سلیقه های شخصی اجتناب شود. و مصالح کل مجموعه در نظر گرفته شود، و تنها به منظور ایجاد فضای سالم و آرامش روانی مجموعه حدود و مقررات تعیین گردد. در پایان توجه شما را به استفتائات برخی مراجع جلب می کنیم: امام خمینی، آیت الله فاضل و آیت الله نوری همدانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست هر چند بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند. V}العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51.{V آیت الله خویی، آیت الله گلپایگانی، آیت الله اراکی و آیت الله وحید خراسانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست ولی اگر بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند پوشش آن به جز صورت، دستها، گردن و پا واجب است. V}العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51 و هدایه العباد، ج 2، مسأله 1068 و استفتاء از محضر آیت الله وحید خراسانی.{V آیت الله بهجت: احتیاط واجب است که مرد بدن خود را (به جز مواردی که به طور غالب باز است مانند سر و صورت) در برابر نامحرم بپوشاند هر چند کمک بر حرام نباشد

(یعنی هر چند نداند به او نگاه می کنند). V}توضیح المسائل، مسأله 1933 و 1937.{V مقام معظم رهبری، آیت الله مکارم: استفاده از لباس آستین کوتاه برای مردان اشکالی ندارد مگر در مواردی که بدانیم مفاسد خاصی بر ان مترتب می شود. V}استفتاءات، ج 1، س 834، آیت الله مکارم و دفتر استفتاءات مقام معظم رهبری.{V آیت الله تبریزی: سزاوار نیست برای مؤمن که با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شود. V}دفتر استفتاءات آیت الله تبریزی.{V آیت الله صافی: احتیاط واجب است که مرد لباس آستین دار بر تن کند در جایی که معرض نگاه زنان نامحرم است. V}جامع الاحکام، ج 2، ص 1722.{V البته باید دانست اختلاف نظر مراجع پیرامون پوشش مرد در جای است که هیچ گونه مفسده ای به همراه نداشته باشد و گرنه همه اتفاق دارند چنانچه جوانان با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شوند و مفسده ای در فضای جامعه ایجاد نمایند، پوشیدن این نوع لباس ها حرام می باشد.

از دفتر آیت الله فاضل).

ج. آیت الله مکارم: رانندگی اگر با حفظ حجاب اسلامی باشد اشکال ندارد و دوچرخه سواری و اسب سواری اگر بین خود زنها و دور از چشم نامحرمان باشد اشکال ندارد، (استفتاء از دفتر آیت الله مکارم).

د. آیت الله تبریزی: رانندگی با حفظ حجاب اسلامی اشکال ندارد اما دوچرخه سواری و اسب سواری هم اگر دور از چشم نامحرمان و در بین خود زنها باشد اشکال ندارد.

ه . آیت الله بهجت: رانندگی اگر برای نامحرم نباشد و یا حفظ حجاب کامل اسلامی باشد اشکال ندارد اما دوچرخه سواری و اسب سواری اگر در بین خود زنها و دور از چشم نامحرمان باشد و مفسده ای هم نداشته باشد اشکال ندارد. بلکه کراهت دارد.

از فتاوای مراجع عظام تقلید روشن می گردد که نفس سوار شدن دوچرخه برای خانم ها اشکال ندارد و آنچه مورد بحث و اشکال است جلب نظر نامحرم و ایجاد مفسده است و این ملاک مختص دوچرخه سواری نیست بلکه هر کاری که موجب مفسده و تحریک دیگران باشد برای خانم ها حرام است.

مکارم و وحید: در صورتی که از زنان بی باکی است که اگر او را امر به حجاب کنند، اعتنا نمی کند ؛ نگاه به او - بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام اشکالی ندارد. V}سیستانی، توضیح المسائل مراجع، م 2434 ؛ تبریزی، التعلیقه علی منهاج الصالحین، النکاح م 1232 ؛ مکارم، استفتاءات ج 2، س 1029، 1039 و تعلیقات علی العروه الوثقی، النکاح، م 27 ؛ وحید، توضیح المسائل م 2443.{V

ضرورتی ایجاب نمی کند حتی الامکان با نامحرم ارتباطی برقرار نشود.

2. در صورت ضرورت و ناچاری مثل وقتی که افراد نامحرمی مثل خواهر زن به منزل شما می آیند یا شما به منزل آنها می روید گفتگو در حد متعارف و سلام و احوال پرسی اشکال ندارد. در عین حال در برخورد با نامحرم هنجارهای شرعی زیر مراعات شود.

- از گفتگوهای تحریک کننده پرهیز شود. شوخی و خنده با نامحرم جایز نیست و اگر موجب فساد و فتنه شود قطعا حرام است.

- از نگاه آلوده و شهوانی خودداری شود.

- در صحبت با نامحرم به او نگاه نکنید و به هیچ قسمتی از بدن او خیره نشوید.

- در همه احوال، خدا را ناظر بر اعمال و رفتار خود بدانید و عفت و حیا را فراموش نکنید.

و در نتیجه اگر شخص مبتلا به ارتکاب گناهی است که دیگران از آن خبر ندارند، ذکر آن گناه حرام است. بلی اگر در مورد خاصی احتمال منحرف شدن شخصی در اثر هم نشینی و عدم اطلاع از مفاسد وی وجود دارد، می توانیم شخص مورد نظر را از معاشرت با آن گنه کار منع کنیم. در این راستا باید کمال احتیاط را رعایت نمود؛ یعنی، در مرحله اول تنها می توانیم بگوییم که «این معاشرت به صلاح شما نیست» و حق بازگو کردن معایب و گناهان آن شخص را نداریم، پس باید این کار را مرحله به مرحله و به صورت تدریجی انجام دهیم. وهمچنین باید گفت غیبت در مواردی صادق است که شخص آنها را مخفی می کند و آشکار شدن آن برایش خوش آیند نیست. در صورتی که خود شخص موردی را مخفی نکرده و علنی نموده است, تنها در همان موارد یاد شده غیبت صادق نیست ,ولی بهتر است کلا از تعرض این موارد و صحبت در مورد افراد خود داری شود, زیرا که امکان لغزش وجود دارد و ممکن است کم کم به مواردی کشیده شود که غیبت محسوب می شود.

که نوعا با لمس و نگاه به نقاط مختلف بدن همراه است - برای جامعه اسلامی یک ضرورت اجتماعی در همه دوران هاست . نیز دارا بودن آموزگار زن برای دختران یک ضرورت است و ضرورت آن روشن است ولی در بسیاری از مشاغل دیگر چنین ضرورتی وجود ندارد .در ضمن این نکته نیز نباید فراموش شود که اسلام کار زن در جامعه را مقید به ضرورت نساخته است بلکه قیود آن در همان دو جنبه فوق الذکر می باشد. T} حجاب وفعالیت های اجتماعی زنان: {T

تجربه انقلاب اسلامی اثبات کرد که به هیچ وجه، حجاب محدودیت نیست و نه تنها هیچ منافاتی با پیشرفت زنان در عرصه های مختلف ندارد؛ بلکه عاملی مثبت در مصونیت و حفظ کرامت و شخصیت زنان است. حضور زنان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در همه صحنه های اجتماعی، اقتصادی، حماسی، سیاسی، علمی، هنری، حقوقی، قانون گذاری و بسیاری صحنه های دیگر با پوشش دینی، نشان داد که حجاب، کمترین رکودی در فعالیت های اجتماعی زن پدید نمی آورد؛ بلکه خودنمایی و بی حجابی است که زن را به حواس پرتی و رکود می کشاند و فرصت گران بهای او را برای تزیین و خودآرایی هدر می دهد و پس از خروج از منزل نیز او را به نمایش تن و حفظ آرایش وا می دارد و به نمایاندن جاذبه های زنانگی خود، فعالیت های مردان را با رکود رو به رو می سازد!! به علاوه آثار بسیار مخربی بر فرهنگ، نهاد خانواده و آینده جامعه انسانی به دنبال دارد. بنابراین این حجاب نیست که باعث رکود می شود؛ بلکه برعکس بی حجابی است که سبب رکود فعالیت های هر دو قشر زن و

مرد خواهد شد. V}نگاهی گذرا به شبهات حقوقی پیرامون مسائل زنان، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1380، ص 250{V

علاوه بر اینکه حجاب یکی از احکام و ضرورت های دین مبین اسلام است.1

رعایت شود. یعنی دیدن قرص صورت و دست ها تا مچ بدون قصد ریبه و تلذذ اشکال ندارد. همچنین گفتگوهای معمولی و متعارف تا آنجا که به شکستن حریم احکام الهی منجر نشود اشکالی ندارد. روشن است که هر فرد خود بهتر می تواند تشخیص دهد که کجا از مرز فراتر رفته است. «بل الانسان علی نفسه بصیره؛ آدمی بر نفس خود آگاه و بیناست»، (قیامت، آیه 14).

در برخورد و گفت و گو هنجارهای شرعی زیر رعایت شود:

1- قصد تلذذ و ریبه در کار نباشد.

2- از گفت و گوهای تحریک کننده اخلاقی پرهیز شود.

3- از نگاه های آلوده خودداری شود.

4- حجاب شرعی رعایت گردد.

5- دو نفر نامحرم در محیط بسته تنها نمانند.

بینند لازم نیست البته در حال نماز اگر چه در اطاق تنها هم باشند باید تمام بدن و سر و موها ی خودرا بپوشانند.

باز هم نیاز به اجازه پدر دارد

آیا در ازدواج با دختر باکره, اجازه پدر یا جد پدری واجب است و اگر بدون اجازه عقد بخوانند, عقدشان باطل است.؟

T}آیات عظام امام خمینی و آیت الله سیستانی و آیت الله نوری و أیت الله تبریزی: {Tآری, باید با اجازه پدر یا جد پدری دختر باشد و بدون اجازه او عقد باطل است.V}آیت الله سیستانی، منهاج الصالحین، ج 2، النکاح، م 70؛ امام، استفتاءات، ج 3، اولیاء العقد، س4 و 27؛ دفتر: آیت الله نوری. آیت الله تبریزی, استفتائات ص 1547 و 1512 و 1556.{V

T}آیات عظام خامنه ای، صافی, مکارم و وحید:{T بنابر احتیاط واجب، باید با اجازه او باشد و اگر بدون اجازه عقد بخوانند بنابر احتیاط واجب عقد باطل است.V}آیت الله خامنه ای، استفتاء، س 798 ؛ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1438؛ آیت الله مکارم، تعلیقات علی العروه، اولیاء العقد، م 2، آیت الله وحید، منهاج الصالحین، ج 3، م 1237؛ دفتر آیت الله صافی.{V

T}آیات عظام بهجت و فاضل لنکرانی: از نظر تکلیفی احتیاط واجب آن است که با اجازه پدر یا جد پدری باشد, ولی اگر بدون اجازه عقد بخوانند, عقد باطل نیست. آیت الله بهجت، توضیح المسائل، م 1891؛ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1438؛ آیت الله مکارم، تعلیقات علی العروه، اولیاء العقد، م

بدن خود را به نمایش بگذارد؟

جواب :

T}امام خمینی و آیت اللّه خامنه ای:{T با رعایت شرایط خاص خواستگاری، می تواند به تمام بدن دختر نگاه کند، هر چند احتیاط مستحب است که تنها به دست و صورت و پاها، مو و مقداری از بدن (مانند گردن و بالای سینه) اکتفا کند. در صورت نگاه به تمام بدن، احتیاط مستحب

است که از پشت لباس نازک ببیند.V}امام خمینی، تحریر الوسیله، ج 2، النکاح، م 28 و آیت اللّه خامنه ای، استفتاء، س 525.{V

T}آیت اللّه نوری:{T می تواند به دست و صورت، پاها، مو و مقداری از بدن (مانند گردن و بالای سینه) دختر نگاه کند و اگر نتواند از خصوصیات سایر بدن از روی لباس آگاهی پیدا کند، نگاه به تمام بدن جایز است.V}آیت اللّه نوری، تعلیقات علی العروه، النکاح، م 26.{V

T}آیات عظام بهجت، تبریزی، سیستانی و مکارم:{T تنها می تواند به دست و صورت، پاها، مو و مقداری از بدن (مانند گردن و بالای سینه) دختر نگاه کند.V}آیت اللّه مکارم، تعلیقات علی العروه، النکاح، م 26؛ آیت اللّه سیستانی، منهاج الصالحین، ج 2، النکاح، م 28؛ آیت اللّه تبریزی، استفتاءات، س1580؛ آیت اللّه بهجت، توضیح المسائل، م 1944.{V

T}آیت اللّه فاضل:{T می تواند به تمام بدن دختر نگاه کند؛ هر چند احتیاط مستحب است که تنها به دست و صورت پاها، مو و مقداری از بدن (مانند گردن و بالای سینه) اکتفا کند.V}آیت اللّه فاضل، تعلیقات علی العروه، ج 2، النکاح، م 26.{V

T}آیت اللّه صافی:{T با رعایت شرایط یاد شده، بنابر احتیاط واجب تنها به صورت و دست ها تا مچ اکتفا کند.V}آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1709.{V شرایطی که مرد می تواند

به سروگردن و... خواستگار خود- که در بالا به آنها اشاره شد-نگاه کند:

1. به قصد لذت و ریبه نباشد (هر چند بداند با نگاه لذت قهری پیدا شود)؛ 2. برای آگاهی از وضع جسمانی دختر باشد (پس اگر از حال او آگاه است، نگاه به او جایز نیست)؛ 3. مانعی از ازدواج در میان نباشد (مثلاً دختر شوهر نداشته باشد)؛ 4. احتمال بدهد دختر او را رد نمی کند.V} آیت الله خامنه ای، استفتاء، س 525 ؛ آیت الله سیستانی، منهاج الصالحین، ج 2، النکاح، م 28؛ امام خمینی، آیت الله فاضل، آیت الله نوری، آیت الله مکارم، تعلیقات علی العروه، النکاح، م 26؛ آیت الله بهجت، توضیح المسائل، م 1944؛ آیت الله صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1709 و دفتر آیت الله تبریزی.{V

خیر، واجب نیست؛ ولی بهتر آن است که بپوشاند.V}دفتر آیت اللّه مکارم V T}آیت اللّه تبریزی:{T پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولی پوشاندن روی پا تا مچ بنابر احتیاط واجب است.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1275 و استفتاءات، س 1614.{V T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است. پرسش: اگر در اتاق، مرد نامحرم باشد؛ آیا پوشاندن روی پا هنگام نماز واجب است؟ پاسخ: T}همه مراجع (به جز آیت اللّه تبریزی و آیت اللّه مکارم):{T آری، باید آن را از نامحرم بپوشاند.V}آیت اللّه سیستانی، sistani.org، (حجاب)، س 3؛ آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 1، س 878؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1706؛ آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1696؛ آیت اللّه خامنه ای، اجوبه الاستفتاءات، س 438؛ دفتر آیات عظام نوری، وحید، بهجت و امام خمینی.{V T}آیت اللّه مکارم:{T خیر، واجب نیست؛ ولی بهتر آن است که بپوشاند.V}دفتر مکارم V T}آیت اللّه تبریزی:{T پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولی پوشاندن روی پا تا مچ بنابر احتیاط واجب است.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1275 و استفتاءات، س 1614.{V T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است. تبصره. در حکم یاد شده تفاوتی بین چند روز متوالی و غیر آن نیست و نیز تفاوتی ندارد که مفسده ای در بین باشد یا نه. اگر در اتاق، مرد نامحرم نباشد؛ آیا پوشاندن روی پا هنگام نماز واجب است؟ در این صورت پوشاندن رو و کف پا در نماز واجب نیست.

پوشاندن گردی صورت و دست ها تا مچ برای زن در برابر نامحرم واجب نیست ولی به غیر از آن باید تمام بدن خود را بپوشاند.

صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1696؛ آیت اللّه خامنه ای، اجوبه الاستفتاءات، س 438؛ دفتر آیات عظام نوری، وحید، بهجت و امام خمینی.{V T}آیت اللّه مکارم:{T خیر، واجب نیست؛ ولی بهتر آن است که بپوشاند.V}دفتر مکارم V T}آیت اللّه تبریزی:{T پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولی پوشاندن روی پا تا مچ بنابر احتیاط واجب است.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1275 و استفتاءات، س 1614.{V T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است. تبصره. در حکم یاد شده تفاوتی بین چند روز متوالی و غیر آن نیست و نیز تفاوتی ندارد که مفسده ای در بین باشد یا نه. اگر در اتاق، مرد نامحرم نباشد؛ آیا پوشاندن روی پا هنگام نماز واجب است؟ در این صورت پوشاندن رو و کف پا در نماز واجب نیست.

پوشاندن گردی صورت و دست ها تا مچ برای زن در برابر نامحرم واجب نیست ولی به غیر از آن باید تمام بدن خود را بپوشاند.

T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است. پرسش: اگر در اتاق، مرد نامحرم باشد؛ آیا پوشاندن روی پا هنگام نماز واجب است؟ پاسخ: T}همه مراجع (به جز آیت اللّه تبریزی و آیت اللّه مکارم):{T آری، باید آن را از نامحرم بپوشاند.V}آیت اللّه سیستانی، sistani.org، (حجاب)، س 3؛ آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 1، س 878؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1706؛ آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1696؛ آیت اللّه خامنه ای، اجوبه الاستفتاءات، س 438؛ دفتر آیات عظام نوری، وحید، بهجت و امام خمینی.{V T}آیت اللّه مکارم:{T خیر، واجب نیست؛ ولی بهتر آن است که بپوشاند.V}دفتر مکارم V T}آیت اللّه تبریزی:{T پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولی پوشاندن روی پا تا مچ بنابر احتیاط واجب است.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1275 و استفتاءات، س 1614.{V T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است. تبصره. در حکم یاد شده تفاوتی بین چند روز متوالی و غیر آن نیست و نیز تفاوتی ندارد که مفسده ای در بین باشد یا نه. اگر در اتاق، مرد نامحرم نباشد؛ آیا پوشاندن روی پا هنگام نماز واجب است؟ در این صورت پوشاندن رو و کف پا در نماز واجب نیست.

آیا زن باید در هنگام نماز زیور آلات خود را بپوشاند؟ T}همه مراجع:{T خیر، پوشاندن آن هنگام نماز واجب نیست؛ ولی پوشاندن بدن واجب است.V}العروه الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، م 4.{V

T}همه مراجع:{T اگر مرد نامحرم او را نمی بیند،

پوشاندن چهره آرایش کرده و زیور آلات در نماز واجب نیست.V}العروه الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، م 5.{V

نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است.

صافی و آیات عظام بهجت:{T زینت محسوب می شود و باید آن را از نامحرم بپوشاند.V}آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1683 و دفتر آیت اللّه بهجت.{V T}آیات عظام خامنه ای، فاضل و وحید:{T اگر زینت محسوب می شود، باید آن را از نامحرم پوشاند.V}آیت اللّه خامنه ای، سایت، نگاه؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1707 و دفتر آیت اللّه وحید.{V T}آیت اللّه تبریزی:{T اگر به گونه ای است که نزد زنان کهنسال و یا نزدیک به آنان متعارف است، پوشاندن آن واجب نیست.V}آیت اللّه تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1238.{V T}تبصره.{T اگر اصلاح ابرو و صورت توجه مرد نامحرم را جلب می کند و باعث مفسده می شود، پوشاندن آن واجب است.

ج 1، س 834 و تعلیقات علی العروه، النکاح، م 51؛ امام، استفتاءات، ج 3، (احکام حجاب)، س 14؛ آیت الله فاضل، تعلیقات علی العروه، ج 2، النکاح، م 51؛ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1591 و صراطالنجاه، ج 1، س 1487؛ آیت الله خامنه ای، استفتاء، س 551 و دفتر آیت الله سیستانی.{V T}آیت الله نوری:{T اگر مخالف عفت عمومی نباشد و در نظر افراد متشرع، منکر محسوب نشود، اشکال ندارد.V}آیت الله نوری، استفتاءات، ج 1، س 483.{V T}آیت الله وحید:{T اگر بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند، واجب است مرد لباس آستین دار بر تن کند و در غیر این صورت اشکال ندارد.V}دفتر آیت الله وحید.{V T}آیات عظام بهجت و صافی:{T بنابر احتیاط واجب، باید لباس آستین دار بر تن کند.V}آیت الله صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1722؛ آیت الله بهجت، توضیح المسائل، م 1933 و 1937.{V T}تبصره.{T اگر در جایی پوشیدن لباس آستین کوتاه، باعث مفسده خاص گردد، اجتناب از آن واجب است.

که با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شود، (دفتر استفتاءات آیت الله تبریزی).

آیت الله صافی: احتیاط واجب است که مرد لباس آستین دار بر تن کند در جایی که معرض نگاه زنان نامحرم است، (جامع الاحکام، ج 2، ص 1722).

البته باید دانست اختلاف نظر مراجع پیرامون پوشش مرد در جای است که هیچ گونه مفسده ای به همراه نداشته باشد و گرنه همه اتفاق دارند چنانچه جوانان با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شوند و مفسده ای در فضای جامعه ایجاد نمایند، پوشیدن این نوع لباس ها حرام می باشد. توجه : هر چند پوشاندن بدن برای مرد فی نفسه واجب نیست ولی زن نمی تواند به بدن او نگاه کند حتی بدون قصد لذت و شهوت . بله تنها می تواند به سر وصورت و مقداری از دست و پاها که مردان به طور معمول نمی پوشانند نگاه کند آن هم بدون قصد لذت.

و قصد لذت و ترس افتادن به حرام نباشد، اشکال ندارد. اما اگر به طور زنده پخش شود، در هر حال جایز نیست. V}صراطالنجاه، ج 2، س 897 و ج 1، س 1487.{V

آیهاللَّه خامنه ای: اگر به طور غیر زنده پخش شود و قصد لذت و ترس افتادن به حرام نباشد، اشکال ندارد. و اگر به طور زنده پخش شود، در هر حال بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. V}اجوبه الاستفتاءات، س 1189.{V

تبصره. فرض مسأله، جایی است که مردان ورزشکار و کشتی گیر ناشناس باشند (یعنی او را از غیرطریق فیلم به طور شخصی نشناسد ) وگرنه به فتوای همه مراجع تقلید، تماشای آن حرام است.

تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1275 و استفتاءات، س 1614.{V

T}تبصره.{T لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است.

نوری، تعلیقات علی العروه، النکاح، م 51 ؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ج 3، النکاح، م 18.{V

آیات عظام بهجت، تبریزی و وحید: اگر باعث جلب توجّه مرد نامحرم شود، بنابر احتیاط واجب باید چهره خود را بپوشاند. V}تبریزی، صراطالنجاه، ج 5، س 1262 ؛ وحید، توضیح المسائل، م 2444 ؛ دفتر: بهجت.{V

آیهاللَّه صافی: باید چهره خود را در برابر نامحرم بپوشاند. V}دفتر: صافی.{V

جایز نیست .V} (استفتا از دفتر آیت الله بهجت){V

از دفتر مقام معظم رهبری){V

به جز صورت، دستها، گردن و پا واجب است، (العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51 و هدایه العباد، ج 2، مسأله 1068 و استفتاء از محضر آیت الله وحید خراسانی).

آیت الله بهجت: احتیاط واجب است که مرد بدن خود را (به جز مواردی که به طور غالب باز است مانند سر و صورت) در برابر نامحرم بپوشاند هر چند کمک بر حرام نباشد (یعنی هر چند نداند به او نگاه می کنند)، (توضیح المسائل، مسأله 1933 و 1937).

مقام معظم رهبری، آیت الله مکارم: استفاده از لباس آستین کوتاه برای مردان اشکالی ندارد مگر در مواردی که بدانیم مفاسد خاصی بر ان مترتب می شود، (استفتاءات، ج 1، س 834، آیت الله مکارم و دفتر استفتاءات مقام معظم رهبری).

آیت الله تبریزی: سزاوار نیست برای مؤمن که با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شود، (دفتر استفتاءات آیت الله تبریزی).

آیت الله صافی: احتیاط واجب است که مرد لباس آستین دار بر تن کند در جایی که معرض نگاه زنان نامحرم است، (جامع الاحکام، ج 2، ص 1722).

البته باید دانست اختلاف نظر مراجع پیرامون پوشش مرد در جای است که هیچ گونه مفسده ای به همراه نداشته باشد و گرنه همه اتفاق دارند چنانچه جوانان با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شوند و مفسده ای در فضای جامعه ایجاد نمایند، پوشیدن این نوع لباس ها حرام می باشد.

استفتاءات، ج 3، (احکام حجاب)، س 14؛ آیت الله فاضل، تعلیقات علی العروه، ج 2، النکاح، م 51؛ آیت الله تبریزی، استفتاءات، س 1591 و صراطالنجاه، ج 1، س 1487؛ آیت الله خامنه ای، استفتاء، س 551 و دفتر آیت الله سیستانی.{V T}آیت الله نوری:{T اگر مخالف عفت عمومی نباشد و در نظر افراد متشرع، منکر محسوب نشود، اشکال ندارد.V}آیت الله نوری، استفتاءات، ج 1، س 483.{V T}آیت الله وحید:{T اگر بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند، واجب است مرد لباس آستین دار بر تن کند و در غیر این صورت اشکال ندارد.V}دفتر آیت الله وحید.{V T}آیات عظام بهجت و صافی:{T بنابر احتیاط واجب، باید لباس آستین دار بر تن کند.V}آیت الله صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1722؛ آیت الله بهجت، توضیح المسائل، م 1933 و 1937.{V T}تبصره.{T اگر در جایی پوشیدن لباس آستین کوتاه، باعث مفسده خاص گردد، اجتناب از آن واجب است.

و با حالت اندوه باشد.

پیامبر خدا(ص) فرمود: "براستی قرآن همراه با حزن نازل شده است. بنابراین، هنگامی که قرآن می خوانید گریه کنید و اگر گریه نکردید، حالت گریه به خود بگیرید."("بحارالأنوار"، ج89، ص202)

ز) تلاوت قرآن همراه با ترتیل: قرآن می فرماید: «ورتّل القرءان ترتیلاً» یعنی قرآن را با دقّت و تأنّی بخوان.(مزمل/4)

ح) تدبر در قرآن: یعنی قاری قرآن تنها به خواندن الفاظ، بدون توجه به معانی آن، اکتفا نکند؛ بلکه همراه با قرائت آن در معانی قرآن اندیشه کند، و از آیاتش پند گیرد. چنان که امیرمؤمنان علی(ع) در وصف پرهیزکاران می فرماید: "آنان در شب به پاخاسته و قرآن را شمرده و با تدبّر تلاوت می کنند. جان خویش را با آن محزون می سازند و دوای درد خود را از آن می گیرند. هر گاه به آیه ای برسند که در آن تشویق باشد، با علاقه و امید به آن روی می آورند و روح و جانشان با شوق بسیار در آن خیره می شود و آن را همواره "نصب العین" خود می سازند، و هر گاه به آیه ای برخورد کنند که در آن بیم باشد، گوش های دل خود را برای شنیدن آن باز می کنند و صداهای ناله و برخورد زبانیه های آتش در گوششان طنین انداز است."("نهج البلاغه"، خطبه193)

ولی مطلبی در مورد موی شانه کرده و ایستاده قرآن خواندن نیافتیم. چرا تمیزی و مرتب بودن در مواجهه با کلام باری و در محضر حضرت حق خوب است.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

زن با شوهرش است و باید تابع او باشم؟2.خیلی اوقات خودم هم دچار شک و تردید میشوم و جوابی به این سوال خودم و اطرافیانم ندارم که "واقعا حد لازم برای حجاب چیست؟"و"در کجای قران صراحتا حدود حجاب مشخص شده؟"و"حجاب مال هزار سال پیش و جامعه عرب بوده نه جامعه مدرن امروزی"و اینکه "اساسا فلسفه و دلیل حجاب چیست؟"لطفا مرا راهنمایی و متقاعد بفرمایید.چون دوست ندارم از تصمیمم برگردم و یا بدون اعتقاد کاری را انجام دهم که دلیلش را نمیدانم .متشکرم

جواب :

پاسخ : با سلام دوست محترم

تردیدی نیست که حجاب و پوشش زن یکی از احکام ضروری اسلام به شمار می رود.

قرآن مجید درباره این امر مهم می فرماید:

»یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً«(1)

»ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب ها )روسری های بلند( خود را بر خویش فرو افکنند. این کار برای اینکه )از کنیزان و آلودگان شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است و خداوند همواره غفور و رحیم است«.

پوشش سابقه ای به اندازه حیات بشریت دارد و غیر از پیروان یکی از مکاتب که بر لزوم برهنه زیستی پای می فشارد همه جامعه بشریت به نوعی رعایت می کنند.(2)

درباره اهمیت و فلسفه »حجاب«، اشاره به چند نکته بسیار حائز اهمیت است:

1. کاهش خطا و خطر مصونیت زن در برابر طمع ورزی هوس بازان از ثمرات آشکار رعایت حجاب است.

2. حفظ احترام اگر چه رعایت حجاب، از یک سو به مردان کمک می کند که به طور ناخواسته،

و خارج از چارچوب ها، عواطف و احساسات خود را هزینه نکنند. اما بیش از آن به خانم ها کمک می کند که به طور ناخواسته و خارج از چارچوب ها، وسیله لذت انگاری قرار نگیرند و شخصیت و احترام آنان خدشه دار نگردد.

3. نشاط و رغبت احکام الهی بیش از آنکه به محدودیت لذت ها بیانجامد به ماندگاری لذت ها و پایداری نشاط و خوشی ها می انجامد عاطفه ها و محبت ها را در کانون گرم خانواده متمرکز می سازد و زن و مرد را از بی تفاوتی نسبت به همدیگر در نظام خانواده نجات می دهد و این بحرانی است که هم اکنون دامنگیر جوامع غربی شده است، به طوری که در هنگامه برپایی کانون خانواده که بر اساس عشق و محبت باید تحکیم شود و مهم ترین ابزار آن میل جنسی نسبت به یکدیگر است این میل رو به افول گذاشته و بنیان خانواده ها را متزلزل ساخته است، بلکه عشق و عاطفه آن دو، در سال های قبل از ازدواج و بعد از ازدواج در میان افراد متعدد پخش شده است و تمرکز خود را از دست داده است.

از این رو »حجاب و پوشش زن«، دارای مشخصه ها و ویژگی هایی است که بعضی از آنها اشاره می شود:

یک. حدود و میزان پوشش: هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد، نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را »تیرهای زهرآلود شیطان« همچنانکه در روایات آمده است قال النبی صلی الله علیه وآله: النَّظر سهمٌ مسمومٌ من سهام ابلیس فمن ترکها خوفاً من اللَّه اعطاه اللَّه ایماناً یجد حلاوته فی قلبه.(3) بدانیم پوشش زن همانند قوسی است که تیرها را کمانه می کند و

از اصابت آنها به هدف باز می دارد. هر اندازه حجاب کمتر رعایت شود، تیرهای شیطانی بیشتر متوجه او می گردد و از آن آسیب می بیند. با توجه به این امر، چادر حجاب برتر است زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت ر ا به همراه دارد.

دو. کیفیت پوشش: پوشندگی لباس و کیفیت دوخت، بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهد. لباس های نازک و تنگ و بدن نما، آماج پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلوده است در مقابل لباس های مناسب و کاملًا پوشیده، مانع این نگاه های هوس آلود است.

سه. رنگ ها: برخی از رنگ ها دیدگان را خیره می سازد و باعث جلب توجه می شود. و علمای دین هر چند نسبت به اصل رنگ لباس ها، تأکید چندانی ندارند ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه شود و عواقب سوئی داشته باشد.

اگر بخواهیم به اراده و خواست دیگران زندگی کنیم، از مقام و ارزش انسانی خود فرو می افتیم. ارزش و کرامت آدمی در آن است که خود با اراده و شناخت، تصمیم بگیرد و عمل بکند. در هر کاری افراد مخالفی وجود دارند رفتار شما را نمی پسندند و عملکرد شما را زیرسؤال می برند تازه این اول کار است، اگر بخواهید با اندک نیروی مخالفی صحنه را ترک کنید و رفتار خود را تغییر دهید، دیگر شخصیت و استقلالی برای شما باقی نمی ماند. وقتی خوبی رفتاری برای شما اثبات شد، نباید به حرف دیگران توجه کنید. لازم نیست در برابر مخالفان جبهه گیری کنید. اگر آنها از حرف شما متأثر می شوند، شما نیز به آنها پند و اندرز

دهید ولی اگر حرف شما بی اثر است، یا حتی اگر احتمال می دهید رفتار آنها بر عملکرد شما تأثیر بگذارد، هرگز به سخنان آنها گوش ندهید و حتی اجازه ندهید نگاه تمسخرآمیز آنها در نگاه شما بیفتد. البته به آنها بی احترامی نکنید و حرف زشت و سخن ناروا بر زبان نیاورید. خواهر عزیز، بی تردید بدانید که حجاب شما برای آنها سنگین تر است تا برای شما و آنها دچار خودسرزنشی شده بودند و لذا برای فرار از عذاب وجدان دیگران را همرنگ خود ساخته اند ازاین رو گمان مبرید که به شما سخت گذشته است و شخصیت شما خورد شده است نه بلکه کاملًا برعکس است. البته نباید حجاب، باعث جبهه گیری، تعارض و بگومگو شود. در حالی که حجاب خود را رعایت می کنید، با آنها معاشرت نیکو داشته باشید و به آنها احترام بگذارید، حتی با آنها صمیمی تر از گذشته رفتار کنید و در کارهای شخصی نیز به آنها کمک برسانید. سعی کنید خوبی های حجاب و اخلاق اسلامی را برای خود تکرار کنید تا تأثیر القائات دیگران خنثی شود. در این باره مطالعه ی کتاب حجاب میوه ی شناخت تألیف سید پورآقایی مؤسسه انتشارات حضور خالی از لطف نیست. موفق باشید.

مؤسسه فرهنگی احیاء ثقلین- تهران

در نماز، در صورتی که نامحرم نباشد.

مثلا در مورد حجاب به معنای پوشش، اختلاف این است که در نماز، پوشاندن روی پا واجب نیست، ولی در برخورد با نامحرم بنا بر قول مشهور پوشاندن این قسمت واجب است.

تفاوت دیگر در این است که رنگ حجاب زن در مقابل نامحرم نباید محرک و جذاب باشد، ولی این در هنگام نماز اشکالی ندارد، بلکه روشن بودن چادر و زیبایی آن نیکو است.

علاوه بر این، وظیفه زن برخورد با نامحرم حفظ عفت است. از این رو مثلا نباید خود را خوش بو کند، در حالی که مستحب است در نماز خود را معطر کند.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

مچ، که بیشتر از آن نمی تواند بی حجاب باشد، جائز است.

تکلم به غیر مقدار ضرورت با نامحرم هم مکروه است.

اسم کوچک را به کار بردن خلاف شرع نیست. بله، و بستگی به عرف جامعه دارد، که آیا آن را نوعی سبکی و صمیمیت بیش از حد بداند یا نه؟ که به نظر نمی رسد چنین باشد.

اما با این وجود از نظر اخلاقی گاه توصیه هایی از سوی اولیای دین به ما شده است.

مثلا در احادیث است که اگر بتوانی به لباس نامحرم هم نگاه نکن. بهتر است حجب و حیاء هر چه بیشتر باشد.

دوست عزیز!

اگر رفتار او را هم کمی نامناسب می بینید، شما سعی کنید رفتار صحیح را در پیش بگیرید؛ اسم کوچک او را به کار نبرید، مستقیم به او نگاه نکنید، و با او زیاد هم کلام نشوید، الا به مقدار لازمی که موجب ناراحتی هم نشود و حساسیت ایجاد نکند؛ آن مقدار هم که می شوید مؤدب و متین باشید. اگر چنین کنید، به طور قطع، به تدریج او نیز رفتار خود را اصلاح خواهد کرد. در این صورت نیاز به امر به معروف و نهی از منکر زبانی نیست.

با التماس دعا.

مؤسسه ذکر _ قم.

باستانی.

دارند به طرف مقابل نگاه کنند ولی برای دیگر محارم در صورتیکه زن باشد باید حجاب متعارف را رعایت نماید.

در این مورد اگر سر و صورت و دست و پا باز باشد مانعی ندارد ولی باید برجستگیهای بدن و آنچه که متعارف زنان می پوشانند از دید محارم دیگر (غیر شوهر) پوشیده باشد.

برای مطالعه بیشتر در مورد این موضوع به کتاب تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه 23 از سوره نساء مراجعه فرمایید که می گوید چه کسانی محارم هستند، امّا این که چرا محرمند باید به کتاب علل الشّرایع، شیخ صدوق مراجعه فرمایید. به هر حال همه این موارد حکم خدایند و ما دلیل آن را بدانیم یا ندانیم برای ما لازم الاتباع هستند البته باز هم عرض می کنم هستند کسانی که علل احکام را نیز (باستناد سنّت نبوی و ائمه اطهار (ع) جرح و تعدیل و علل وضع برخی احکام را بیان می کنند.

در صورت نیاز منتظر تماس بعدی شما خواهیم بود.

توفیق یارتان باد.

عقاید ضعیف ما و درک درست نداشتن از ارزشهای اسلامی است و یا اینکه انسانی هستیم وابسته به غیر و بدون اعتماد به نفس ، انسانی که هیچ استقلالی از خود ندارد و جایگاه ارزش در ذهن او ، فقط آن چیزی است که محیط پیرامون او تعیین می نماید ، نه ارزش و باور حقیقی و واقعی .

2. آیا تا بحال ، به این موضوع فکر کرده اید ، چه کسانی حجاب و یا دیگر اعتقادات اسلامی را مسخره می کنند ؟ شما به شیوه تفکر و اندیشه آنها چقدر بها می دهید ؟ تا چه میزانی افکار و اندیشه های آنها را قبول دارید ؟ هر کار و فکری که می کنند ، درست است یا خیر ؟

3. به این موضوع توجه داشته اید که چه کسانی به حجاب اهمیت می دهند و چه کسانی نه ؟ جدای از افرادی که ناآگاه هستند نسبت به این موضوع ، فقط افرادی که سست و کاهل هستند و فقط ارزشهای وجودی را خلاصه در چهره ظاهری و اندام می کنند ، حجاب را مورد تمسخر قرار می دهند . کسانیکه عقلشان بیشتر نشات گرفته از چشمشان است و بس .

4. شاید در مواردی مسخره شدن بوده است ولی تا به حال شده است که قضاوت کنید ، بین افرادی را که بخاطر حجاب به شما احترام می گذارند و افرادی که نمی گذارند ؟ این دو گروه چگونه افرادی هستند ؟ کدام گروه به دنبال ارزش های واقعی هستند و کدام گروه به دنبال ارزش های سطحی ؟ آیا همیشه مورد تمسخر قرار گرفته

اید و یا نه ، در مواردی حجاب باعث شده است که بیشتر مورد احترام و تکریم قرار بگیرید ؟

5. هر چند که من اعتقاد ندارم ، که تعداد افرادی که مسخره حجاب و یا دیگر مسائل دینی می کنند ، زیاد هستند ، ولی اگر هم اکثریت جامعه را تشکیل می دادند ، دلیل بر حق بودن آنها نبود و هم چنین به این نکته توجه داشته باشید که انسانهای بزرگ کسانی هستند که همیشه تحت هر شرایطی بر اعتقاد و باور حق خود پابر جا مانده اند و از آن دفاع کرده اند و حتی سعی نموده اند دیگران را نیز به حقیقت و راستی این باور رهنمون سازند ( حتی در زمانی که مورد تمسخر قرار گرفته اند و یا اکثریت افراد با نظر آنان مخالف بوده اند ). قرآن کریم جوّ غالب بدون دلیل و منطق را به شدت سرکوب کرده و تبعیت از رسوم جاهلی را ناشی از جهل می داند، پس اگر فرهنگی منطق داشت قابل پذیرش است و گر نه خیر. زیرا اکثریّت ملاک حقّانیت نیست.

6. بنده نیز تا حدودی با شما موافقم که در مواردی افراد با حجاب مورد تمسخر قرار می گیرند . اما اگر این مسئله را ریشه یابی نماییم ، به چگونگی تبلیغ و فرهنگ سازی اشتباه متولیان امر ، خصوصا صدا و سیما و کسانی که در ساخت فیلم های سینمایی نقش دارند ، بر می گردد . زمانیکه در فیلم ها و تبلیغات ، افراد بی سواد و به لحاظ فرهنگی پایین را با چادر و حجاب نشان می دهند و در

مقابل افراد تحصیلکرده و به لحاظ اجتماعی و فرهنگی در سطح بالا را ، بی حجاب نشان می دهند ، به مرور حجاب و چادر ، تداعی کننده بی سوادی و عقب افتادگی و بی فرهنگی می شود و این می شود که عده ای کوته بین و سطحی نگر ، این چنین باور و اعتقاد ارزشمندی را مورد تمسخر قرار می دهند . حال با عقب نشینی کردن و تسلیم این باور غلط شدن ، آیا غیر از کمک به این تفکر آلوده و ضعیف و تضعیف باورهای درست واصیل ، کار دیگری را صورت داده شده است ؟ خواهر گرامی بیایید ، با بالا بردن شخصیت خودتان در همه ابعاد ، علمی ، فرهنگی ، اجتماعی و مهمتر از همه اخلاقی ، نشان دهید که حجاب باعث عقب افتادگی نیست ، حجاب مستحق تمسخر نیست ، بلکه آن چیزی که مستحق تمسخر و از بین رفتن است ، تفکرات سطحی و ظاهری ، عده ای افراد ساده لوح و ضعیف النفس می باشد. یقینا در اینصورت تاثیر گذاری شما بسیار زیاد خواهد بود و حتی افرادی که نسبت به حجاب دید مثبتی ندارند ، متمایل به حجاب می شوند .

7. سوالی دیگری که از شما دارم ، این است که آیا تا به حال به تحقیقات جدیدی که پیرامون مسئله حجاب و پوشش در غرب صورت گرفته و نتایج آنها ، دسترسی داشته اید ؟ در بسیاری از تحقیقات مشخص شده است ، که ریشه بسیاری از گرفتاری های اجتماعی و خانوادگی ناشی از عدم پوشش مناسب زنان و دختران در بیرون از

خانه می باشد و مهمتر از آن علت بسیاری از مشکلات زناشویی ناشی از این امر می باشد ، چراکه با عدم پوشش مناسب زنان و دختران در جامعه و به حراج گذاشتن ارزشها و زیبایی های خود ، ارزش آنها نزد مردان کم شده و دیگر آن لذت بخشی و تحریک پذیری ، قبل را ندارند ، لذا ، رفتارهای غیر طبیعی و نابهنجاری های جنسی در بین آنها بسیار رواج یافته است ، که خود سرمنشا بسیاری از بیماری های روانی و مشکلات روحی شده است . ( متاسفانه بسیاری از افراد تحصیلکرده ما ، از این نتایج غفلت دارند و خیلی دیر به آنها می رسند )

8. فهرستی از فواید دنیوی ( آرامش، عدم مزاحمت های خیابانی و ...) و اخروی (پاداش الهی که دراز مدت و جاوید است و ...) پوشش کامل را تهیه کنید و هر گاه با مطالعه، مطلب دیگری دانستید به آن اضافه کنید و آن را روزانه و قبل از خواب مرور کنید. توجّه به این مطالب در ضمیر ناخودآگاه شما تبدیل به نظام باور می گردد و نظام باورهای شما یاری گر شما خواهند بود.(1)

9. سعی نمایید با افراد و دوستانی ارتباط داشته باشید ، که نسبت به حجاب و مسائل اعتقادی اهمیت می دهند .در این رابطه پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : « الْمَرْءُ علی دینِ خِلیله، فَلْیَنْظُر أحَدُکُمْ مَنْ یُخالِل » ؛ آدمی بر آیین دوست خود است پس هر یک از شما مواظب باشد با چه کسی دوستی می کند. دوستان انسان در شخصیت و رفتار او نقش تاثیر گذاری دارند ، بنابراین لازم

است که انسان از ارتباط و هم نشینی با افراد ناصالح و ناسالم پرهیز نماید و در مقابل با افرادی دوست و هم نشین شود که به او در مسیر کمال ، انگیزه و نیرو بدهد ، نه اینکه با افکار و رفتار ناسالم او را از مسیر درست منحرف نماید.

هم چنین در روایتی نقل شده است که : « وَ قَالَ الحَواریُّونَ لِعیسی (علیه السلام) مَنْ نُجالِسُ؟ فَقَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللهَ رُؤیَتُهُ وَ یَزیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یَرغَبُکُمْ فِی الاخِرَهِ عَمَلُهُ » ؛ حواریون از حضرت عیسی (علیه السلام) سؤال کردند ، با که معاشرت کنیم؟ آن حضرت فرمود: با کسانی که نگاه کردن به آنها شما را به یاد خدا بیندازد و سخن گفتن آنها دانش شما را بیفزاید و کردار آنها رغبت شما را به آخرت زیادتر کند .

نکته : به این امر توجه داشته باشید که اصل حجاب از ضروریات دین است و هیچ اختلافی در آن نیست . یقینا آن کسی که دستور به حجاب داده ، به همه جوانب انسان آگاهی داشته و در موارد زیادی ما نمی توانیم با عقل محدود خودمان بسیاری از حکمت های امور را بیابیم .

برای آگاهی بیشتر لطفا منابع زیر را مطالعه نمایید :

1. حجاب شناسی، حسین مهدی زاده، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه.

2. جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمّد رضا شرفی، نشر سروش تهران.

3.مسئله حجاب؛ استاد مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، قم.

امیدوارم که زندگی پر شور و نشاطی را تجربه نمایید و هر لحظه گامی بلند در جهت رشد و شکوفایی و تقرب الهی بردارید

، انشاالله .

در انتها نوشته خود را مزین به حدیثی نورانی از امام علی (ع) می نمایم :

امیرمؤمنان(ع) می فرمایند : «و تعلّموا القرآن فانه ربیع القلوب واستشفوا بنوره فانه شفاء الصدور و احسنوا تلاوته فانه انفع القصص »؛ قرآن را فرا گیرید زیرا قرآن بهار دلهاست و از نور آن بر مرض ها و دردهای خود مرهم بگذارید زیرا آن داروی شفابخش سینه هاست و آن را نیکو تلاوت کنید که به یقین سودمندترین قصه هاست . (2)

پی نوشت :

1. جان بزرگی، مسعود، شیوه های درمانگری و اضطراب و تنیدگی، نشر سمت، چاپ اول، 1382، ص 229، (اقتباس).

2. وسائل الشیعه، ج 4، ص 825

و مادر در پوشیدن لباس از او بخواهد که بدون رعایت حجاب و یا با لباس مهیج بیرون رود که در این صورت اطاعت لازم نیست.

حجاب منحصر در چادر و حتی مانتو نیست، بلکه هر لباسی که غیر از وجه و کفین (دست ها تا مچ) را بپوشاند وموجب تحریک و جلب توجه نامحرم نگردد کافی است ولی باید توجه داشت که همان طور که بقیه واجبات دارای مراتب مختلفی می باشند حجاب نیز دارای مراتب خوب، متوسط و خوب تر است و چادر حجاب برتر بانوان محسوب می گردد.

در این جا چند نکته وجود دارد که برای روشن شدن آنها باید دید اساسا فلسفه حجاب چیست؟ حجاب دو فلسفه اساسی دارد که با یکدیگر ارتباط تام دارند:

1) مصونیت زن در برابر طمع ورزی های هوس بازان.

2) پیشگیری از تحریکات شهوانی خارج از ضوابط و هنجارهای الهی و تأمین سلامت و بهداشت معنوی جامعه.

حجاب با چنین نقش و کارکرد مهم و اساسی پیامی قاطع و کوبنده با خود دارد، و آن این است که در برابر همه مردان اجنبی نوعی هشدار و اعلام «دور باش!» می دهد، اکنون باید دید چه عواملی در رساندن این پیام و اثرگذاری آن مؤثر است:

T}1) حدود و میزان پوشش:{T بدون شک هر اندازه بدن زن پوشیده تر باشد نقش نیرومندتری در دورسازی دیدگان نظاره گر ایفا می کند. اگر نگاه های آلوده را همچنان که در روایات آمده است «تیرهای زهرآلود شیطان» بدانیم، پوشش زن همانند قوسی است که تیر از آن کمانه می کند و منحرف می شود و از اصابت و نفوذ در هدف باز می ماند. بر عکسهر اندازه بدن زن برهنه تر باشد تیرهای شیطانی را بیشتر متوجه خود ساخته و

از آن آسیب خواهد دید. از همین روست که چادر را حجاب برتر شناخته اند، زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن ترین مصونیت را فراچنگ می آورد.

T}2) کیفیت پوشش:{T میزان ضخامت و حتی کیفیت دوخت لباس خود بخش مهمی از حجاب را تشکیل می دهدبدون شک لباس های نازک و تنگ و بدن نما فرودگاه پیکان مسموم شیطان و موجب خیره شدن چشم های هرزه و آلودهو به فساد کشاننده جامعه است. در مقابل لباس های غیربدن نما، دیده ها را از خود دور می سازد، و سلامت معنوینفوس را تأمین می کند.

T}3) رنگ ها:{T تردیدی نیست که برخی از رنگ ها دیده ها را خیره می سازد، و پاره ای دیگر نگاه ها را از خودمی راند و دور می سازد. اکنون سؤال می شود کدامیک از این دو برای تأمین حجاب واقعی و مصونیت معنوی جامعه وخیره نکردن چشم ها و بر نیفروختن آتش شهوت مفیدتر است؟ مگر ما در جامعه ای زندگی نمی کنیم که میلیونها جوان در اوج غریزه جنسی به سر می برند و در سخت ترین شرایط جوانی از امکان ازدواج محرومند و کافی است با اندک جرقه ای شعله های غریزه در وجودشان برافروخته شود و به انواع گناهان و ناراحتی ها مبتلا گردند؟ پس چرا به هروسیله ممکن _ حتی با گزینش رنگ مناسب لباس در جامعه _ به سلامت دینی و روحی و روانی آنان کمک نکنیم وموجب جلب توجه آنان و قرارگرفتن شان در دام مفاسد نشویم؟ در عین حال علمای دین نسبت به خصوص رنگ هاتأکید چندانی نکرده، ولی بر این مسأله پای می فشارند که لباس نباید موجب جلب توجه و عواقب سوء ناشی از آنباشد. ازاین رو است که در طول تاریخ زنان مسلمان به میل خود لباس مشکی را برای حجاب

برگزیدند و این سنت حسنه مورد تقریر و پذیرش پیامبر(ص) و امامان(ع) قرار گرفت، زیرا آنان به این وسیله احساس امنیت و مصونیت بیشتری می کردند، V}(ر.ک: حجاب در ادیان الهی، محمدی آشنانی){V.

T}4) شیوه های رفتاری:{T طرز صحبت و چگونگی راه رفتن و ... نیز بخشی از حجاب به معنای وسیع کلمه است.حفظ وقار و متانت هم همان نقشی را دارد که پوشش زن دارد و عدم رعایت آن نیز برآیندی چون برهنگی در پی دارد.ازاین رو قرآن مجید یکی از صفات خوب زنان مؤمن را که در رفتار دختران شعیب بیان می کند همان «حیا» و وقاراست.

در رابطه با فلسفه و آثار حجاب در جامعه گفتنی است از آن جا که انسان یک موجود اجتماعی است جامعه بزرگی که در آن زندگی می کند از یک نظر همچون خانه او است و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب می شود پاکی جامعه به پاکی او کمک می کند و آلودگی آن به آلودگیش روی همین اصل در اسلام با هر کاری که جو جامعه را مسموم یا آلوده کند شدیدا مبارزه شده است ؛ چرا که گناه همانند آتش است هنگامی که در نقطه ای از جامعه این آتش روشن شود باید سعی و تلاش کرد که آتش خاموش یا حداقل محاصره گردد اما اگر به آتش دامن زنیم و آن را از نقطه ای به نقطه دیگر ببریم و یا آن را به حال خود واگذاریم حریق همه جا را فرا خواهد گرفت و کسی قادر بر کنترل آن نخواهد بود، از این گذشته عظمت گناه در نظر مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگی ها خود سد بزرگی در برابر فساد

است. اشاعه فحشا و نشر گناه و تجاهر به فسق و تسامح در این موضوع این سد را می شکند گناه را در اذهان کوچک و آلودگی به آن را ساده می نماید. بر همین مبنا حکومت اسلامی موظف است جلو منکرات را بگیرد. این به معنای تحمیل به حجاب نیست، بلکه نوعی واکسینه کردن جامعه در مقابل بیماری های روانی و معنوی است. در جامعه اسلامی همه وظیفه دارند به بهداشت روانی و سلامت روحانی توجه کنند. این همان امر به معروف و نهی از منکر و نظارت ملی است. حاکمان اسلامی موظفند موانع رشد فضائل انسانی را از بین ببرند و این در حقیقت بستر سازی برای سلامت روانی جامعه است و بر این اساس قرآن با این پدیده برخورد کرده، به دنبال آن دیگر زنان بدحجاب نمی توانستند هرطور دلشان خواست در اجتماع ظاهر شوند، حتی اقلیت های مذهبی نیز موظف به رعایت مقررات اسلامی در جامعه اسلامی بوده اند.

در آیات 31 سوره نور و 34 و 59 سوره احزاب کیفیت حرکات در روابط اجتماعی زن مورد توجه قرار گرفته است. نیز از آیات امر به معروف و نهی از منکر می توان استفاده کرد که جلو هر گونه منکر و زشت باید ایستاد و اجازه ظهور و بروز به آن نداد.

در هر صورت هنجارهای دینی در جامعه را باید به اجرا گذاشت و نمی توان تنها به عقیده و میل مردم اکتفا کرد. فکر کنید چقدر از مردم حاضرند با میل و رغبت و از روی اعتقاد از رشوه گرفتن و اختلاس اجتناب کنند؟ چقدر حاضرند از شراب و زنا با میل و رغبت احتراز نمایند تا سپس

آنها را آزاد گذاشت تا در عمل هم با میل و رغبت وظایف خویش را اجرا کنند. این موضوع منحصر به کشور ما نیست. در هر کشوری یک سلسله دستوراتی است که به اجبار آنها را به اجرا می گذارند. در کشوری مثل فرانسه - که آن را مهد آزادی می شمارند - چگونه به اجبار دختران را وادار به بی حجابی می کنند تا به مدرسه یا دانشگاه راه یابند! تفاوت در جامعه اسلامی و غیراسلامی در نوع هنجارهاست، نه چگونگی برخورد با آنها.

بسیاری از حکمت ها و فلسفه های حجاب امروزه روشن شده است:

الف) پوشش امری غریزی و فطری برای بشر است کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که از دیر زمان بشر در حد امکان نسبت به مساله پوشش اهتمام ورزیده است وهمه صاحبان ادیان نیز آن را سرلوحه عمل قرار داده اند.

ب ) مستور بودن زیباییها و جذبه های جنسی زن و مرد آنها را از معرض دید و طمع ورزی شهوت پرستان هرزه محافظت می کند و امنیت و بهداشت روانی جسمی آنان را تأمین می نماید.

ج ) برهنگی راهبر به سوی بی بند و باری و لجام گسیختگی جنسی است که عواقب شوم و زیانباری دارد؛ از جمله:

1- گسترش فساد و ناهنجاری های اجتماعی.

2- شیوع بیماری هایی چون سفلیس سوزاک ایدز و... .

3- سست شدن پیمان مقدس خانواده گسترش آمار طلاق و بالا گرفتن عقده های روحی در کودکان.

4- زیاد شدن فرزندان نامشروع.

اینها و ده ها مشکل اجتماعی دیگر عواقب شومی است که جهان غرب را سخت برآشفته و ستاره تمدنش را به افول می کشاند تا آن جا که حتی فریاد متفکرین ماتریالیستی چون راسل را برآورده و

جهان را سخت بر آنان تنگ کرده است. ولی مکتب گرانقدر اسلام در پرتو هدایت های نورانی اش همچون حجاب از اساس با این جریان ویرانگر به مبارزه برخاسته و حجاب را دژی استوار برای صیانت فرد وجامعه از آسیب های بیشمار قرار داده است. از همین روست که استعمارگران برای تخدیر جوانان و در بند کشیدن آنان و گسترش اهداف ظالمانه خویش از بی حجابی و برهنگی به عنوان ابزاری قوی سود می جویند.

در هر صورت موضوعاتی نظیر:حفظ نظام اجتماعی ، بقائ نسل وخانواده، تامین سلامت فکری ، روحی - روانی افراد جامعه وفراهم نمودن بستری مناسب ومحیطی سالم برای پرورش وتکامل مادی ومعنوی انسان ، وبالآخره پرهیز از عواقب شومی که جوامع دیگر به دلیل رعایت ننمودن این قبیل محدودهها گرفتار آن شده ویادر آن دست وپا میزنند ؛ نظام اسلامی را ملزم به اجرای این حکم ارزشمند الهی می دارد.

توضیحات بیشتر:

به صورت خلاصه فلسفه حجاب (پوشش) می تواند ناشی از امور زیر باشد:

1. حفظ تعادل جامعه از نظر امنیت و آرامش روانی.

یکی از غرایز خدادادی در ساختمان وجودی انسان، غریزه جنسی است که نیرومندترین و ریشه دارترین غریزه آدمی است و در صورت کنترل آن، می تواند علاوه بر تداوم و استمرار نسل بشر، موجبات و امنیت روانی انسان ها را فراهم کند.

در قوانین اسلام، برای استفاده درست از این غریزه حیاتی، مکانیسم های گوناگونی مطرح شده است که «حجاب» و وجود حریم بین زن و مرد، یکی از راهکارهای مهم آن است.

بدون شک، نبودن حریم بین زن و مرد و آزادی معاشرت های تعریف نشده و بی بندوبار (با آرایش های گوناگون)، هیجان ها و التهاب های جنسی را فزونی

می بخشد و تقاضای برهنگی و سکس را به صورت یک عطش روحی و یک خواست سیری ناپذیر درمی آورد.

اسلام به قدرت شگرف این غریزه آتشین توجه کامل داشته و تدابیر زیادی برای تعدیل و رام کردن این غریزه اندیشیده است و در این زمینه هم برای زنان و هم برای مردان، تکالیف خاصی معین کرده است. وظیفه مشترک زن و مرد این است که چشم خویش را از نگاه به نامحرم بپوشانند و از نگاه شهوت آمیز بپرهیزند؛ اما زنان - به خاطر جاذبه های بیش تر - وظیفه خاصی دارند و آن این که بدن خود را از مردان بیگانه بپوشانند و در اجتماع با آرایش های تحریک آمیز، ظاهر نشوند و به جلوه گری و دلربایی نپردازند تا زمینه انحراف مردان و به ویژه جوانان فراهم نشود.

لباس افراد جامعه و مخصوصاً لباس زنان نمی تواند به هر شکل و اندازه ای باشد و باید حد و ضابطه ای داشته باشد. بی بندباری در پوشش و لباس ، موجب بی بندباری در تحریک غریزه جنسی است. تحقیقات علمی در فیزیولوژی و روانشناسی در باب تفاوت های جسمی و روحی زن و مرد ثابت کرده است که مردان نسبت به محرک های چشمی شهوت انگیز، حساس تر از زنانند و برعکس زنان در مقابل محرک های لمسی حساسیت بیش تری دارند.

آستانه حس لمس و درد در زنان از همان زمان تولد پایین تر از مردان است...؛ در عوض مردان بینایی بهتری دارند. این مزیت های جنسی در استعداد حسی، آموخته یا اکتسابی نیست؛ بلکه از زمان کودکی آشکار است... .مردان بالغ به محرک های بینایی شهوانی حساسیت بیش تر می داند. اصطلاح «چشم چرانی» که برای این ویژگی مردان به کار می رود، زاییده حساسیت مردان

نسبت به محرک های بینایی شهوانی است؛ چون دامنه و برد حس بینایی زیاد است؛ یعنی چشم می تواند از فاصله نسبتا دور، تحت تأثیر محرکها قرار گیرد و از این گذشته وسعت زیادی از محیط در آن واحد دیده می شود. از سوی دیگر، چون حس لامسه دامنه و برد زیاد ندارد و فعالیتش محدود به تماس از نزدیک است و هورمون های جنسی زن به صورتی دوره ای ترشح می شوند و به طور متناوب عمل می کند، تأثیر محرک های شهوانی بر زن، صورتی بسیار محدود دارد و از این نظر فعالیت زنان بسیار کم است؛ به خلاف مردان که ترشح اندروژن ها در آن ها صورتی یکنواخت دارد و هیچ عامل طبیعی آن را قطع نمی کند. مردان به صورتی گسترده تر تحت تأثیر محرکهای شهوانی قرار می گیرند و از این نظر فعال ترند.1

2. حفظ و تحکیم بنیان خانواده

بی تردید نهاد خانواده، یکی از مقدس ترین نهادهای اجتماعی است که بشر تا به حال خود دیده است. نقش خانواده در پروسه ایجاد جامعه سالم، یک نقش بی بدیل است و در این میان نقش حجاب و پوشش اسلامی در سلامت و استمرار پیوند خانوادگی، غیر قابل انکار است. در مقابل، برهنگی، سمّ کشنده نظم و پیوند موجود در نهاد خانواده است.

آمارهای مستند نشان می دهد که با افزایش برهنگی در جهان، طلاق و از هم گسیختگی زندگی زناشویی در دنیا همواره بالا رفته است؛ زیرا «هر چه دیده بیند، دل کند یاد» و هر چه دل در مقوله هوس های سرکش بخواهد، به هر قیمتی باشد، به دنبال آن می رود و به این ترتیب، هر روز دل به دلبری جدید می بندد و با قبلی وداع می کند؛

اما در محیطی که «حجاب» حاکم است و شرایط دیگر اسلامی رعایت می شود، دو همسر تعلق به یکدیگر دارند و احساساتشان و عشق و عواطفشان، مخصوص یکدیگر است. در بازار آزاد برهنگی، قداست پیمان زناشویی مفهومی ندارد. خانواده ها به سادگی متلاشی می شوند و کودکان بی سرپرست می مانند.

3. پیش گیری از فحشا و فروپاشی نظم جامعه.

گسترش دامنه فحشا و افزایش فرزندان نامشروع، از دردناک ترین پیامدهای بی حجابی و آزادی های بی حد و حصر جنسی است که در جوامع غربی و سایر جوامع مشابه، کاملا مشهود است. عامل اصلی فحشا و ازدیاد فرزندان نامشروع، منحصر به فرهنگ برهنگی و بی حجابی نیست؛ بلکه یکی از عوامل اصلی و مؤثر در گسترش دامنه فحشا و جریان روبه رشد تولد فرزندان نامشروع ، مسأله برهنگی و بی حجابی است. امروزه یکی از مشکلات جوامع غربی، تولد روبه رشد فرزندان نامشروع و بدون شناسنامه است. فرزندانی که دارای پدر و مادر نامشخصی هستند و از نظر حقوقی، مشکلات فراوانی را به همراه آورده، نظم اجتماعی جوامع غربی را تهدید می کنند.

4. جلوگیری از نگاه ابزاری به زن و ابتذال وی

یکی از مسائل مطرح پیرامون حقوق زنان و بی توجهی به آنان، نگاه ابزاری به زنان است. هنگامی که جامعه، زن را با اندام برهنه بخواهد، طبیعی است روزبه روز تقاضای آرایش بیشتر و خودنمایی افزونتر از او دارد و هنگامی که زن را از طریق جاذبه جنسی اش وسیله تبلیغ کالاها و عاملی برای جلب جهان گردان و مانند این ها قرار دهد، در چنین جامعه ای شخصیت زن تا حد یک عروسک یا یک کالای بی ارزش سقوط می کند و ارزش های والای انسانی او به کلی به دست فراموشی سپرده

می شود و به این ترتیب، زن، وسیله ای برای اشباع هوس های سرکش برخی مردان آلوده و فریبکار می شود.

عنصر حجاب و پوشش اسلامی، نه تنها زن را از صحنه اجتماع وفعالیت های اجتماعی دور نمی کند، بلکه زمینه های حضور مستمر و فعال زنان را در عرصه اجتماع -به همراه حقوق اجتماعی برابر- تضمین می کند و شخصیت خدادادی زن را از دستبرد نگاه ابزاری دیگران، مصونیت می بخشد.

توضیح برخی از تاثیرات حجاب:

حجاب و سلامت فرد و خانواده

بی تردید زندگی اجتماعی - خواه بر استدلال عقلی و خواه برخواسته فطری و خواه بر بنیان قراردادهای اجتماعی و... بنا شده باشد - از تأثیر و تأثّر متقابل افراد و عملکرد آن ها تهی نیست. خوبی ها و زیبایی ها برای فرد و خانواده و جامعه مفیدند و زشتی ها و بدی ها نیز به همه زیان می رسانند. و تأثیر خود را بر تمام اعضا و ارکان جامعه به جا خواهند گذاشت.

همنوایی آهنگ تکوین و تشریع

مدبّر آفرینش که خواهان تداوم نسل بشر است، خود، به قلم تدبیر و تکوین، جاذبه های عقلی، اجتماعی، فطری و زیستی - جنسی را در آدمیان و حتّی حیوانات و گیاهان به ودیعت نهاده تا در پرتو جذب و انجذاب درونی همیشگی شعله وجودشان را بر افروخته نگهدارند. خالق هستی برای بقای دیگر موجودات تنها همین جذب و انجذاب را کافی دانسته، ولی برای بقای نسل بشر مسؤولیت سپاری را نیز از نظر دور نداشته است؛ زیرا بشر چون جانوران و گیاهان نیست که نسل وی تنها با جاذبه های زیستی - جنسی و عشق ورزی آزاد پایدار ماند. نوزاد انسان پس از تولّد به تغذیه، نگهداری و پرورش درست نیازمند است

و بدون مراقبت های بهداشتی، زیستی و... فرصت حیات نمی یابد. بر این اساس، معمار هستی که نهاد آدمی را آن گونه سرشت، برگنبد تشریع این گونه نوشت که ازدواج محبوب ترین بنیادها برای بنا نهادن کانون تولّد و مهد پرورش و رشد نوع انسان است 1، تاهم جذب و انجذاب به محیط خانواده محدود گردد و هم نسلی سالم و متعادل پرورش یابد. چون جذب و انجذاب لجام گسیخته هرگز به بقای نسل تن نمی دهد و آن را مزاحم عشق ورزی خود می بیند؛ همان گونه که نسل ناسالم، پدر و مادری نمی شناسد تا آن نژاد را استمرار بخشد2. به این منظور، انتظار می رود معمار نظام تکوین و تشریع در راه نیل به خواست خود، به تدبیر و تشریع لازم دست یازد و اسباب رسیدن به آن هدف را تشریع فرماید. «حجاب» در شمار این اسباب جای دارد. اینک در این نوشتار، با پرداختن به برخی آثار تربیتی و روان شناختی این دو پدیده، سودمندی و ضرر آفرینی هر یک را هویدا می سازیم تا هر کس خود آگاهانه تصمیم گیرد.

حجاب و رشد شخصیت

شخصیت؛ مجموعه افکار، عواطف، عادت ها و اخلاقیات یک انسان است که به تمایز وی از دیگران می انجامد3؛ به عبارت دیگر، مجموعه صفات و ویژگی های جسمی، روانی و رفتاری که هر انسان را از انسان های دیگر متمایز می سازد، شخصیت نام دارد4. بر این اساس، هر کس شخصیتی دارد که خود را با آن معرفی می کند. و دیگران نیز او را به همان ویژگی ها می شناسند. در، «روان شناسی کمال» انسان رشد یافته که انسان خواستارِ تحققِ خود (actualizing person - The Self) معرفی می گردد، این گونه توصیف شده است:

انسانی که نیازهای سطوح پایین (نیازهای جسمانی، ایمنی، تعلق، محبت و احترام) را پشت سر نهاده، در صدد استفاده از توانایی ها و قابلیت های خود است و به دنبال به فعلیّت رساندن خویشتن و تحقق خویش است 5. اریک فروم انسان رشد یافته را انسان بارور (Productive person) معرفی می کند و در تعریف او می گوید: وی انسانی است که نیازهای روانی اش را از راه های بارور و زایا و خلاق ارضا می کند6. به عقیده اریک فروم مؤثرترین عامل در رشد شخصیت انسان برآوردن معقول نیازهای روانی است که حیوانات پست این نوع نیازها را ندارند. انسان سالم نیازهای روانی - نه نیازهای جسمانی مانند گرسنگی، تشنگی، جنسی و...- خود را از راه های خلاّق ارضا می کند و اشخاص ناسالم از راه های نامعقول 7. اکنون باید دید فرصت رشد شخصیت با رعایت حجاب بیش تر فراهم می گردد یا با عدم رعایت آن؟ انسانی که پیوسته نگران زیبایی خود است و بیش تر در جهت معرفی پیکر خود می کوشد، بهتر می تواند قابلیت های خود را بشناسد و به فعلیت برساند یا آن که سر در باغ اندیشه دارد؟ آیا توجّه به نیازهای جسمانی و سطحی به انسان امکان رشد می دهد یا توجّه به نیازهای عالی و مخصوص انسان ها؟ آیا غرق شدن در خود نمایی و جلب توجّه دیگران مسیر منتهی به یافتن خویشتن است؟ انسانی که زندگی اش تحت فرمان و اراده اش نیست، در حس هویّت یابی خود (of Identity A Sense) دچار شکست شده است 8 تا چه رسد به آن که هویّتش را به کمال رساند. زیرا سلیقه و خواست دیگران در زندگی اش تأثیر می گذارد و چنان زندگی می کند که دیگران می پسندند، نه آنگونه که

خود می پسندد.

بی حجاب در اندیشه نمایش خود و زیبایی خویش است. این امر که عقده حقارت (inferority complex) انسان را می نمایاند، زمینه رشد و تعالی وی را نابود می سازد؛ در حالی که زن مانند مرد یک انسان است و باید از نظر انسانی رشد و تکامل یابد. کسی که با نمایش زیبایی خود و گزینش پوششی ویژه در اندیشه جلب نظر دیگران به سر می برد، در حقیقت می خواهد با تکیه بر جذابیت های ظاهری خویش و نه اصالت ها و ارزش های متعالی خود، جایی در جامعه بیابد. در واقع او از این طریق اعلام می دارد، آنچه برایش اصل است و اهمیّت دارد، «زن بودن» او است نه انسانیت و اندیشه و لیاقت و کارآیی اش. چنین فردی قبل از همه اسیر خویش است و به مغازه داری شبیه است که پیوسته در اندیشه تزیین ظاهر و تغییر دکور خود به سر می برد و فرصت پرداختن به آرزوهای بزرگ تر را نمی یابد9.

حجاب و حرمت خود (احساس ارزشمندی)

از نظر روان شناسی، قطعی ترین عامل رشد انسان «میزان ارزشی» است که هر فرد برای خود قائل است 10؛ به عبارت بهتر، نافذترین عامل رشد روانی و شخصیتی انسان، سطح حرمت خود (esteem - Self) او است. درجه ارزیابی فرد از خود، حرمت خود خوانده می شود و در واقع باز خوردی از مورد قبول بودن و مورد قبول نبودن به شمار می آید. این قضاوت در قالب رفتارهای کلامی و غیر کلامی بروز می کند و گستره ای است که فرد خود را در آن پهنه توانا، مهم، موفق و با ارزش و یا ناموفق و بی ارزش می داند11.

چنان که گذشت، «سطح حرمت خود» در سازش یافتگی هیجانی،

اجتماعی و عاطفی تأثیر بسیار دارد و از عوامل تعیین کننده اساسی در شکل دهی الگوهای رفتاری و عاطفی است؛ به گونه ای که تردید افراد در ارزشمندی شان به ناتوانی در رسیدن به زندگی عاطفی موزون می انجامد. این افراد همواره از آشکار شدن ناتوانی هاشان هراسناکند و صحنه را ترک می کنند. از طرفی خلاقیت با «سطح حرمت خود» رابطه کاملاً مستقیم دارد12.

به راستی آیا برهنه شدن و کشاندن رفتارهای جنسی به کوچه و خیابان به آدمی ارزش می دهد و انسان را از احساس ارزشمندی بهره مند می سازد؟ البتّه شاید احساس رضایت آنی و زود گذر پدید آورد، ولی کم تر کسی است که بر خورداری از این حالت و رفتار را ارزش تلقی کند و شخص برخوردار از این روحیه را ارزشمند بداند. افزون بر این، تأمین هر خواسته ای همیشه با احساس رضایت همراه نیست. در جامعه ای که برهنگی تمام شریان های آن را پر کرده و زن و مرد همواره در حال مقایسه داشته ها و نداشته های خویشند، انسان ها در تشویش مستمر و دلهره همیشگی فرو می روند؛ زیرا رقابت و مقایسه در میدانی رخ می نماید که ظرفیت رقابت ندارد و بدین سبب، آدمی به تنوع طلبی حریصانه کشیده می شود. بی تردید تا وقتی این اندیشه فضای ذهن آدمی را آکنده است، فرصتی برای بروز خلاقیت و ابتکار باقی نمی ماند. ذهنِ مشغول به تصاحب دل دیگران و جلب نظر مردان و پسندیده شدن، هرگز اندیشه علمی را بر نمی تابد و نمی تواند یافته ای تازه عرضه کند. او در پی آن است که در وضعیت موجود پسندیده شود نه آن که وضعیت را تغییر دهد و با ابتکار و خلاقیت، طرحی نو در اندازد.

از سوی دیگر، از آن جا که احساس بی ارزش بودن تمام وجود این افراد را پر کرده است، در پی جبران این کمبود بر می آیند و چون آسان ترین راه رسیدن به این احساس، مقبول دیگران واقع شدن است، از طریق سکس و عرضه پیکر خود در این مسیر گام بر می دارند تا به شکلی، احساس ارزشمندی از کف رفته خود رإ؛ ّّ جبران کنند. در حالی که شخص بر خوردار از حجاب هرگز چنین نیازی را احساس نمی کند. در نگاه او بهترین راه جبرانِ احساسِ ارزشمندی آن است که خود را از دسترس بیگانگان دور نگهدارد و مقام و موقعیت خود را پایین نیاورد13. گویا از همین رو است که ویل دورانت می گوید: زنان دریافتند که دست و دل بازی مایه طعن و تحقیر است.

بنابراین، چنین افرادی هم ارزشمندی را از کف داده اند و هم در جبران آن به بیراهه رفته اند. راه رسیدن به احساس ارزشمندی پایدار، رفتن در پی کسب صفات ارزشمند و پایدار است.

انسان بر خوردار از حجاب، با دور نگهداشتن خود از دسترس دیگران، سطح ارزشمندی خود را ارتقا می بخشد تا آن جا که مرد، نیازمندانه به آستان وی روی می آورد. بی تردید اگر زنان این مفهوم را به طور کامل درک کنند، به پوشیده داشتن و مخفی ساختن پیکر خویش بیش تر گرایش نشان می دهند14 و پی خواهند برد که راه احساس ارزشمندی در دسترس و مقبول بودن لحظه به لحظه نیست. راسل می گوید: از لحاظ هنری، مایه تأسف است که بتوان به آسانی به زنان دست یافت. ویل دورانت نیز می گوید: آنچه می جوییم و نیابیم عزیز و گرانبها می گردد15.

ویلیام جیمز به

صراحت توصیه می کند: زنان عزّت و احترامشان به این است که به دنبال مردان نروند، خود را مبتذل نکنند و خود را از دسترس مردان، دور نگهدارند.

پس حجاب احساس ارزشمندی است؛ که موقعیتی بلند مرتبه برای زنان پدید می آورد و مردان را در محدودیت فرو می برد. اگر چه در بیان به زنان گفته می شود که پوشیده بیرون آیید؛ ولی واقعیت آن است که به مرد گفته می شود، بهره برداری جنسی در همه جا ممنوع. چون راه چشم را که نافذترین کانال حسی مردان است، نمی توان سد کرد.

حجاب و استحکام خانواده

با ز هم تاکید می کنیم خانواده با اهمیّت ترین نهاد اجتماعی است. خانواده کانون عشق و امید و تحقق آرزوهای آدمی و مرکز تولّد و پرورش نسل بشر است؛ به گونه ای که هیچ جامعه ای نمی تواند بدون خانواده پایدار بماند. در معارف الاهی خانواده مهم ترین جایگاه پرورش انسان است. قرآن کریم همسران را «لباس» یکدیگر می داند و بدین ترتیب نقش هر یک را معیّن می کند. زن و شوهر نزدیک ترین افراد به یکدیگرند و چون لباس، یکدیگر را از آفات و آسیب های عفت سوز و ایمان برانداز حفظ می کنند16. افزون بر این، آن ها مانند لباس، مایه وقار و آراستگی یکدیگرند. بی تردید این نقش در پرتو تفاوت زن و شوهر شکل می گیرد. چنانچه زن و شوهر از تعهدات خانوادگی رها باشند، نمی توانند برای یکدیگر چون لباس به شمار آیند و عفت و وقار و شخصیت هم را پاس دارند. حجاب از لوازم سامان یافتن چنین بنیادی است و بی حجابی با آن تعارض آشکار دارد؛ زیرا بی بند و باری در پوشش، بی بند و باری در تحریک و

احساس نیاز را در پی دارد و تأمین نیازهای شعله ور بنیاد خانواده را نشانه می رود17.

غریزه جنسی یکی از علل مهم ازدواج و به وجود آمدن خانواده است؛ امّا برای پایداری اش کافی نیست. بعد از ازدواج به تدریج با گذر زمان اهداف جدید شکل می گیرد؛ خواسته های زیستی و جنسی اندک اندک جای خود را به نیازهای روانی و امنیتی و عاطفی و شناختی می دهد و دیگر سرمایه عشق ورزی به تنهایی برای تأمین اهداف خانواده و خواسته ها کافی نیست. نخستین شرط دستیابی بدین اهداف و تأمین خواست های جدید، آن است که زن و شوهر از هویّت و خواست های فردی دست شویند و به سوی پی ریزی هویتی جمعی گام بردارند. چنانچه هر کس فقط خواهش خویش را پی گیرد؛ زن در جهت تجمل و خودنمایی و مورد پسند واقع شدن در اجتماع و جلب توجّه مردان گام بردارد؛ در دغدغه مقبولیت خویش فرو رود و نقش مادری را به فراموشی سپارد؛ و از آن سوی مرد در اندیشه رسیدن به تمکین های نوتر و پر رونق تر به سر برد و نقش پدری را فراموش کند، بنیان خانواده بر باد می رود. بی تردید کانون خانواده با اموری چون توجّه به لباس و بدن و روی و موی و انگشت نما شدن و مشخص تر معرفی کردن خود، پیوند تنگاتنگ دارد و پرداختن بدین امور و فراموش کردن اهداف خانواده و نیازهای برتر، پایه های خانواده را متزلزل می سازد.

حجاب و مسؤولیت پذیری

هر کس در برابر خود و دیگران مسؤول است. انجام موفقیت آمیز مسؤولیت به استعداد و برخورداری از توانمندی های متناسب و ظرفیت های روان شناختی و جسمی نیاز دارد. توفیق

در پاره ای از مسؤولیت ها و حتّی سپردن برخی از مسؤولیت ها به حجاب تکیه دارد و افرادی که بی حجابی پیشه می کنند، توان انجام آن را ندارند. این گروه ناگزیر باید به خویش پردازند و - چنان که امروزه مشاهده می کنیم - چاره ای ندارند جز آن که انجام آن مسؤولیت ها را به دیگران و حتّی مردان بسپارند18. زنانی که در پی دلربایی و جلب نظر دیگرانند و جز عرضه پیکر خود به چیزی نمی اندیشند، هرگز نمی توانند غمخوار همنوع خود باشند؛ در برابر خانواده و اجتماع احساس مسؤولیت کنند و به معنویت خود و اعضای خانواده و جامعه بیندیشند. این افراد، افزون بر آن که خود به دلیل ناتوانی یا شانه خالی کردن از انجام دادن مسؤولیت های فردی باز می مانند، با روحیه و وضعیت بدنی خاص خویش محیط را آلوده و موقعیت را برای فعالیت مسؤولیت پذیرانه نامساعد می سازند. بر این اساس، بازدهی فعالیت های خانوادگی و اجتماعی را کاهش می دهند و حتّی دقّت عمل را دچار اختلال می کنند؛ به عبارت دیگر، این افراد خود ناتوان می مانند و دیگران را نیز از انجام دادن تعهدات و مسئولیت هاشان باز می دارند. تحقیقات گسترده و به ویژه پژوهش های میدانی، حاکی از افت تولید و کاهش سطح کیفیت در مراکز آلوده به افراد بی حجاب، بر درستی این سخن گواهی می دهد.

اسلام که عاطل و باطل ماندن نیروهای عظیم انسانی و غیر انسانی را نمی پسندد، برای رسیدن به موفقیت در انجام تعهدات و مسؤولیت های فردی و اجتماعی، استعداد و شرایطی را لازم می داند که رعایت پوشش خاص یکی از آن ها به شمار می آید. فرد بی حجاب با رعایت نکردن این شرط در واقع از قبول

مسؤولیت خودداری ورزیده، در پی خواسته های خود می رود و حتّی دیگران را از انجام تعهدهای پذیرفته شده باز می دارد. بنابراین، حجاب هرگز به معنای محدود کردن حوزه مسؤولیت زن نیست. حجاب شرط موفقیت در انجام دادن مسؤولیت ها و سپردن برخی مسؤولیت ها است. انسان، با انتخاب بی حجابی از قبول مسؤولیت های حساس و سنگین شانه خالی می کند؛ آزاد از هر تعهدی سر بار دیگران می شود و مسؤولیت ها را به دیگران وا می گذارد. 1. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج 3.

2. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل.

3. مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی.

4. روان شناسی شخصیت، یوسف کریمی،

5. روان شناسی کمال، دوان شولتس، گیتی خوشدل.

6. مکتب ها و نظریه های روان شناسی، سعید شاملو.

7. روان شناسی کمال.

8. فلسفه حجاب، علی محمدی.

9. روان شناسی حرمت خود، ناتانیل براندل، هاشمی جمال.

freeman sunfran cisco.196 .Esteem - The Antecedents of self .10

11. بررسی حرمت خود در نوجوانان...، سید حسن سلیمی، مجله روان شناسی، شماره 2.

12. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا.

13. نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا.

14. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، صدرا.

15. نظام حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، صدرا.

16. المیزان، محمدحسین طباطبائی، ج 3.

17. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل.

18. مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادی.

حجاب و امنیت اجتماعی

کارکردهای فردی و اجتماعی حجاب

برای حجاب کارکردهایی در دو حوزه فردی و اجتماعی، قابل تصوّر است:

الف. کارکردهای فردی: همچون پاسخگویی به نیاز فطری «خوداستتاری» و تأمین امنیّت در برابر گرما و سرما و...

ب. کارکردهای اجتماعی: هویّت بخشی و ایجاد امنیّت اجتماعی از جمله این کارکردهاست؛

زن با عنصر

حجاب اسلامی، نه تنها به تهذیب، تزکیه نفس و ملکات نفسانی پرداخته و قرب الهی را فراهم می سازد، بلکه باعث گسترش روزافزون امنیّت اجتماعی و ایجاد زمینه ای جهت رشد معنوی مردان می گردد؛ همچنان که خداوند سبحان، خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «به مردان مؤمن بگو تا چشمان خود را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند، که این بر پاکیزگی جسم و جان ایشان، بهتر است (1)».

همچنین می فرماید: «به زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو که خویشتن را با چادرهای خود بپوشانند که این کار برای آن است که آنها به عفّت شناخته شوند تا از تعرّض و جسارت، آزار نکشند (در امنیّت کامل باشند) ؛ خداوند در حقّ خلق، آمرزنده و مهربان است(2)».

همان گونه که ذکر گردید، حجاب و پوشش اسلامی برای مردان و زنان، تنها از کارکرد فردی برخوردار نیست و فقط برای سامان دهی خلقیّات و ملکات نفسانی آدمیان، مؤثر نمی باشد، بلکه از کارکرد اجتماعی نیز برخوردار است؛ غرایز، التهاب های جسمی و معاشرت های بی بند و بار را کنترل نموده، بر تحکیم نظام خانواده می افزاید. همچنین از انحلال کانون مستحکم و پایدار زناشویی جلوگیری نموده و امنیّت اجتماعی را فراهم می سازد. حال اگر کسانی با نگرش دینی، اسلامی یا با رویکرد جامعه شناختی و روان شناسی به چنین کارکردها و تأثیرات مطلوب، به ویژه تأمین امنیّت اجتماعی پی ببرند، نه تنها هدفمندانه، زندگی می کنند، بلکه برای رفتارها و اندیشه هایشان دست به گزینش می زنند تا به اهداف متعالی الهی و انسانی دست یازند. از این رو به مسأله حجاب نیز به عنوان راهبردی کارساز جهت تأیید و ترویج ارزش های اجتماعی، تأمین کننده

سعادت آدمی و منشأ قرب الهی می نگرند.

بنابراین، پوشش اسلامی به منزله یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم، قلمداد می شود که مصونیت اخلاقی، خانوادگی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی و از همه مهمّ تر امنیّت اجتماعی را فراهم می سازد و پیشینه آن به اندازه تاریخ آفرینش انسان است؛ چراکه پوشش و لباس هر بشری، پرچم کشور وجود اوست. پرچمی که وی بر خانه وجودش نصب کرده است و با آن اعلام می دارد که از کدام فرهنگ تبعیّت می کند(3).

در ادامه به بیان هدف و فلسفه این مصداق مهمّ اسلامی و رابطه فراگیر و تنگاتنگ آن با امنیّت اجتماعی از جنبه های مختلف می پردازیم:

امنیّت اجتماعی، هدف اساسی وجوب حجاب

با توجه به آیات قرآن مجید، به خوبی مشخص و معیّن می گردد که هدف از تشریع وجوب حکم حجاب اسلامی دست یابی به تزکیه نفس، طهارت، عفّت و پاکدامنی جهت استحکام و گسترش امنیّت اجتماعی است.

«و اِذا سَأَلْتُموهُنَّ مَتاعا فَسْئلوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُم أطْهَرُ لِقلوبِکُم و قُلُوبِهِنَّ(4)».

چون نگاه نامحرم توسط مردان، باعث تحریک و تهییج جنسی آنان و در نتیجه منجر به فساد و ریشه کن نمودن امنیّت اجتماعی می شود، خداوند در کنار دستور حجاب و پوشش بدن به بانوان، مردان را نیز امر به حجاب و پوشش چشم داده و نگاه به نامحرم را بر ایشان، حرام کرده است. چنانکه در این باره از امام رضا علیه السلام نقل شده است: «حرّم النَّظَر الی شُعورِ النّساء المَحْجوبات بالاَزْواج و غَیْرهِنَّ مِنَ النّساء لما فیه مِنْ تَهْییجِ الرّجال و ما یَدْعوا التَّهْییج الی الفَساد و الدُّخول فیما لا یحلّ و لا یجمل(5)؛ نگاه به موهای زنان

باحجاب ازدواج کرده و بانوان دیگر، از آن جهت حرام شده است که نگاه، مردان را برمی انگیزد و آنان را به فساد فرامی خواند در آنچه که ورود در آن نه حلال است و نه شایسته».

از مجموع گفتار فوق روشن می گردد که هدف از وجوب حجاب اسلامی علاوه بر موارد مذکور، ایجاد صلاح و پیشگیری از فساد، جهت تأمین و گسترش امنیّت اجتماعی است.

امنیّت اجتماعی، فلسفه حقیقی وجوب حجاب

یکی از فلسفه های حقیقی وجوب حجاب، حفظ آرامش زن، مصونیّت جامعه از فساد و عمق و معنا بخشیدن به امنیّت اجتماعی با توسعه آن می باشد. زیرا نفس آدمی، دریایی موّاج از تمایلات و خواسته های اوست که مهم ترین آنها به خوراکی ها، امور جنسی و مال و جاه و مقام، مربوط می شود و بدون شک بالاترین خواسته های مردان، تمایل به جنس زن است. در سخنان عرفا آمده است: «أعْظَمُ الشَّهْوَه، شَهْوَه النّساء(6)؛ بزرگ ترین خواسته های مرد، رغبت به زنان است».

ارائه زیبایی ها و مواضع بدن زن، به شهوت و طمع مردان، دامن می زند و آنها را به یک کانون جدّی خطر، مبدّل می سازد که به سلب آرامش زن و امنیّت اجتماعی منتهی می گردد. آنچه می تواند از این ناامنی پیشگیری کند، پوشش زن از چشمان گرسنه نامحرمان است که با حجاب کامل اسلامی، عملی خواهد شد.

پوشش دینی، پیام عفت، شخصیّت و خداترسی زن مسلمان است و مردان جامعه نه تنها به چنین بانویی چشم طمع نخواهند داشت که او را نیرویی بالفعل در هرچه وسعت بخشیدن امنیّت اجتماعی دانسته و نجابتش را می ستایند. در این صورت است که زن نه تنها در سنگر حجاب خود، از تیر نگاه های زهرآلود، سخنان آزاردهنده و

برخوردهای اراذل جامعه در امان خواهد بود، بلکه امنیّت و آرامش درونی خود و اجتماع خویش را برقرار خواهد کرد.

نکته معنوی و عرفانی قابل ذکر در این باب، پیام الهی آفریدگار هستی، خطاب به زنان است: «ای زن! آگاه باش، دنیا خراب آبادی است که هر نقطه آن به مین های شیطان و نگاه های آلوده، ناامن گشته است. اما فرشته های حجاب در محفل انس و یاد خدا در امنیّتی بی نظیر به سر می برند که دیگران از طعم آن بی خبرند(7)».

شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حایل کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها

پایه های تحقق امنیّت اجتماعی در سایه های حجاب بانوان

پوششی که اسلام آن را به عنوان یک حکم شرعی اعلام کرده است، یک عمل ظاهری و گسسته از عوامل و پایه ها نیست، بلکه حجاب، خیمه عفاف بانوانی است که آن را بر پایه های خود استوار نموده و باعث ترویج ارزش امنیّت اجتماعی می گردند و به تحقق آن در جامعه اسلامی، کمک می نمایند.

اکنون شایان ذکر است که این پایه های اساسی بیان گردد:

1. ایمان به خدا و جهان آخرت؛ از مهم ترین عواملی که بانوان توسط آن به آرامش روحی و روانی دست یافته و امنیّت اجتماعی جامعه را فراهم می نمایند، این است که وقتی زن به خدای تعالی و علم و حکمت او ایمان آورد و معتقد گردد احکامی که برای بشریّت تشریع کرده، بودن نقص و دارای آثار مطلوبی است، از حکم الهی حجاب استقبال نموده، امنیّت اجتماعی جامعه را تضمین می کند.

2. تقوا؛ پرهیزکاری بانوان، ضامن تأمین امنیّت اجتماعی است و تا این پایه محکم معنوی در قلب بانوان شکل نگیرد، حجاب را نوعی محدودیّت برای خود قلمداد

نموده و امنیّت اجتماعی انسان ها را تهدید می نماید.

خانمی که بداند تقوای الهی پادزهر بیماری دل هاست که حجاب های تاریک جان را غرق می کند و لانه های هوس را برمی اندازد، آن را به کام جان خود می ریزد تا عالم جانش، گلستان گل های سلم، طاعت و تسلیم گردد و خیمه حجابش را برمی افروزد تا حافظ بوستان ارزش های خویشتن و آرامش درونی اجتماع خود شود.

3. آگاهی؛ شناخت سیمای زن، حقیقت حجاب، فلسفه و آثار آن از جمله پایه های مستحکم پوشش دینی و تبلور امنیّت اجتماعی است. وقتی خانمی به پاسخ درونی خود که چرا باید پوشیده باشم نایل شود، پایه های حجاب دینی در او شکل گرفته و با آگاهی کامل به امنیّت اجتماعی ارزش می بخشد و دوام آن را تضمین خواهد کرد. به طور کلّی، آگاهی زن نسبت به آثار مطلوب حجاب و مهم تر از آنها مسأله امنیّت اجتماعی باعث می شود که نه تنها احساس سنگینی از پدیده حجاب ننماید، بلکه از آن به خوبی استقبال نموده، وسوسه های شیطانی را هیچ انگاشته و آرامش برونی و درونی اجتماع را وسعت می بخشد.

همچنین این پیام اصیل و عرفانی را همیشه آویزه گوش های خود می گرداند: «خواهرم! سرزمین جانت را با خورشید آگاهی روشن کن تا بر زوایای وجودت بتابد و آن چنان که هستی خود را بشناسی، آنگاه دریابی که حجاب باله های شنا به سوی سرچشمه هستی امنیّت فردی و اجتماعی کامل است و پوشش های مهیّج وزنه های سنگینی است که زن را غریق ژرفای مهیب دنیا نموده، امنیّت خود و جامعه خویش را برهم می زند »(8)

1. نور، 30.

2. احزاب، 59.

3. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، غلامعلی حداد عادل، ص 40.

4. احزاب، 53.

5. بحارالانوار،

علامه مجلسی، ج 104، ص 34.

6. محجه البیضاء، ج 5، ص 177.

7. تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، محمدرضا اکبری، ص 14 - 16.

8- ر.ک:«مقاله حجاب و امنیّت اجتماعی، مهدی سلطانی رنانی».

دلیل گستردگی موضوعاتی که در پرسش مطرح نمودید به صورت مجزا به بررسی سه بخش از سوال می پردازیم :

دوست گرامی دغدغه های شما در مورد وجود برخی مشکلات و مظاهر غیر اسلامی در کشورمان ستودنی و قابل احترام است ؛ پرسش شما حاوی ابعاد مختلفی است که در ادامه سعی می نماییم به مهمترین موضوعات آن بپردازیم: T}الف- اسلامی بودن جامعه ما{T

بررسی این موضوع، نیازمند شناخت دقیق جامعه اسلامی، ویژگی های آن و تطبیق آن بر جامعه کنونی ما است:

یک. جامعه اسلامی و ویژگی های آن:

جامعه دینی، جامعه ای است «دین باور»، «دین مدار»، «دین داور» و «مطلوب دین». V}(جامعه برین، سید موسی میرمدرسی، چاپ اول، 1380، صص 209 _ 210){V

جامعه دینی جامعه ای است که شبکه روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و اخلاقی آن بر اساس دین و آموزه های آن تنظیم شده باشد. جامعه دینی، جامعه ای است که در آن داوری با دین باشد و افراد آهنگ خود را همیشه با دین موزون کنند. جامعه دینی، دغدغه دین دارد و این دغدغه و احساس نیاز به همسو کردن خود با دین، تنها به امور فردی و عبادیات و اخلاق فردی محدود نمی شود؛ بلکه نسبت میان دین و کلیه امور و روابط اجتماعی باید سنجیده شود و داوری دین در همه خطوط و زوایای تمامی شبکه روابط اجتماعی نافذ باشد. جامعه دینی، جامعه مدنی، احمد واعظی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1377، صص 88 _ 90

بر این اساس ویژگی های جامعه دینی عبارتند از: حمیدرضا شاکرین، حکومت دینی، انتشارات معارف

1. دین باوری و اعتقاد به آموزه های دینی،

2. تنظیم نظام حقوقی خود بر اساس دین (شریعت مداری)،

3. دارای

نظام دینی است و جز حکومت دینی را برنمی تابد(نظام دینی)،

4. در جامعه دینی، مردم سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود را با دین موزون می کنند و داوری دین را در این باره پذیرایند(دین داوری)،

5. چنین جامعه ای قطعاً مطلوب و مورد رضایت دین نیز هست (مطلوب دین)،

جامعه ای که بر اساس مؤلفه ها و ویژگی های فوق شکل گرفته باشد، جامعه ای دینی است.

بر این اساس می توان دو معیار اصلی برای جامعه اسلامی نام برد:

الف. افراد جامعه به دین مبین اسلام باور داشته و آن را در رفتار فردی و اجتماعی خود متجلی سازند.

ب. کلیه نظام های حقوقی و ساختارهای سیاسی، بر اساس دین مبین اسلام تنظیم شده باشد.

نکته مهمی که در اینجا قابل ذکر است، توجه به مراتب متعدد جامعه اسلامی است؛ یعنی، اینکه به هر مقدار این دو معیار فوق در جامعه ای رعایت شود، درصد و میزان اسلامیّت آن جامعه بالاتر می رود.

سه. بررسی اسلامی بودن جامعه کنونی ایران:

با نگاهی به واقعیات جامعه کنونی ایران، مشخص می شود که بحمدالله جامعه ما از دو معیار اصلی جامعه اسلامی برخوردار است؛ زیرا بیشتر افراد جامعه به دین مبین اسلام عقیده و باور دارند و نظام حقوقی و ساختار سیاسی جامعه نیز بر اساس آموزه های دین مبین اسلام شکل گرفته است. بنابر این در اصل اسلامی بودن جامعه ما هیچ گونه تردیدی نیست. اما اینکه به چه میزان از اسلامیّت برخوردار هستیم، نیازمند بررسی عملکرد ارکان و عناصر تشکیل دهنده جامعه اسلامی _ اعم از افراد جامعه، مسئولان، نهادها و دستگاه های دولتی و... _ و میزان انطباق آن با آموزه های دین مبین اسلام است. در این زمینه به صورت مختصر باید

گفت: نظام جمهوری اسلامی که از ابتدا تاکنون تمامی سعی و تلاش خود را در جهت تحقق و اجرای کامل تعالیم و ارزش های اسلامی، در سطح جامعه به کار بسته است. و در این راه تا آنجا که امکانات مادی و معنوی اجازه داده از هیچ تلاشی دریغ نکرده است. اما باید به این نکته نیز توجه داشت که وجود نظام سیاسی و حقوقی منطبق با دین در صورتی در اجرای کامل تعالیم و ارزش های اسلامی در سطح جامعه موفق خواهد بود که سایر شرایط و زمینه های لازم (از قبیل وجود منابع انسانی مورد نیاز، کارگزاران و مدیرانی صالح، مردم وفادار و همیشه در صحنه، کفایت منابع مادی و اقتصادی و...). مهیا بوده و به علاوه موانع و مشکلات (از قبیل تهدیدات خارجی و تهاجمات نظامی و فرهنگی، محاصره های اقتصادی و سیاسی و نظامی، بدعت ها و سنت های غلط، دنیاگرایی تجمل پرستی و..). وجود نداشته باشد؛ وگرنه هرگز آن حکومت دینی در اصلاح کامل جامعه موفق نخواهد بود. این موضوع درباره حکومت امیرالمؤمنین(ع) نیز مطرح است.

حضرت علی(ع) از سوی خداوند متعال، به عنوان ولیّ جامعه اسلامی و هم تراز پیامبر اکرم(ص) معرفی شده و هیچ تردیدی در حقانیت و مشروعیت حکومت ایشان وجود ندارد. در قرآن کریم ابلاغ ولایت ایشان به دست پیامبر اکرم(ص)، موجب اکمال دین و اتمام نعمت و راضی بودن به دین اسلام دانسته شده است. مائده، آیه 3 اما با نگاهی به تاریخ پنج ساله حکومت مولای متقیان و اوضاع اجتماعی حاکم بر آن دوران، روشن می شود که موانع زیاد فراروی آن حضرت بوده است.

جنگ های داخلی صفین، جمل و نهروان، تهدیدات دشمنان خارجی، کمبود

نیروی انسانی توانمند و تربیت یافته، کثرت مشکلات، گستردگی بدعت ها و سنت های فاسد و آلودگی های مزمن اجتماعی، تغییر چهارچوب نظام ارزشی و... تنها گوشه ای از مشکلات ایجاد شده در حکومت عدل امام علی(ع) است. دنیاگرایی مردم، خیانت و یا نافرمانی برخی کارگزاران و فرماندهان آن حضرت و... از مسائلی بودند که ایشان در تمام دوران حکومت خود با آن روبه رو بودند؛ ولی در همان حال آن حضرت شایسته ترین فرد برای حکومت و زمامداری جامعه اسلامی در اوضاع آن روز بود و این نابسامانی ها، هیچ گاه تردیدی در اصل مشروعیت ولایت آن حضرت ایجاد نمی کند.

حال آیا می توان به دلیل وجود آن مشکلات، حکومت امام علی(ع) را نالایق و ناکارآمد معرفی کرد و یا اینکه آن جامعه را غیراسلامی دانست؟! در هر صورت برای حل اساسی این شبهه لازم است، فلسفه اصلی و اهداف تشکیل حکومت اسلامی و نهایت چیزی که می توان از حکومت اسلامی انتظار داشت، مشخص کرد.

فلسفه و اهداف تشکیل حکومت اسلامی

بر این اساس مهم ترین فلسفه و اهداف تشکیل حکومت اسلامی، عبارت است از:

1. استقرار توحید و خداپرستی در زمین و رهانیدن مردم از بندگی و فرمانبرداری غیر خدا: « وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کُلّ ِ أُمَّهٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ... ؛» نحل، آیه 36.

روشن است تحقق این هدف بسیار خطیر و بزرگ، نیازمند سازمان و قدرت سیاسی _ اجتماعی است.

2. رشد و تعالی علمی، فرهنگی و تربیتی انسان ها و رهایی و.... آنان از نادانی و جهل. « هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی اْلأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ؛

»، جمعه، آیه 2

3. آزادسازی و رهایی توده های مردم و انسان های مستضعف از چنگال ظالمان و ستمگران و از زنجیرهای اسارت و بردگی: «...وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ اْلأَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیْهِمْ... ؛ ». اعراف(7)، آیه 157

4. برپایی جامعه نمونه و مدینه فاضله آرمانی، از راه اقامه قسط و عدل اسلامی: « لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ... ؛»، حدید(57)، آیه 25

5. اجرای کامل قوانین آسمانی اسلام با تمام ابعاد آن (اعم از قوانین اقتصادی، حقوقی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و...).

پس فلسفه تشکیل حکومت، تأمین نیازهای مادی و معنوی و فراهم کردن زمینه و بستر رشد و تکامل انسان و در نتیجه سعادت و خوشبختی او در دنیا و آخرت است. حکومت اسلامی موظف است، با تمامی امکانات و در حد توان خود، زمینه های کمال انسان ها را فراهم کرده، زمینه های فساد را از میان بردارد. اما آیا اینکه با فراهم بودن تمامی این زمینه ها و بسترسازی ها، همه افراد جامعه اصلاح و جامع کاملاً اسلامی خواهد شد، در جواب می توان به این آیه اشاره کرد که: « إِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ... ؛ خداوند هیچ قومی را تغییر نمی دهد؛ مگر آنان حال خود را تغییر دهند»، رعد(13)، آیه 11

بر مبنای این اصل مهم، هرگونه تغییری در سرنوشت انسان ها و اصلاح یا انحطاط اجتماعی و فردی یک جامعه، منوط به خواست و اراده انسان است. افراد یک جامعه، زمانی به طور کامل اصلاح می شوند که بر اساس اراده، گزینش و کنش اختیاری خود بتوانند از شرایط محیطی _ که به برکت حاکمانی

عادل و الهی، قوانین به احکام و ارزش ها و معارف اسلامی به وجود آمده _ استفاده کنند و راه تعالی و تکامل خود را در پیش گیرند. بنابراین وجود حاکمانی الهی و سایر شرایط محیطی (قوانین اسلامی، تأمین نیازهای مادی و رفاه، امنیت و...). هر چند در روند تکاملی و اصلاح جامعه امری کاملاً ضروری و لازم است؛ اما به هیچ وجه کافی نیست؛ بلکه اراده و گزینش و کنش اختیاری خود افراد یک جامعه نیز، شرط دیگر این مجموعه است. از این رو شاهدیم که در طول تاریخ، با اینکه پیشوایان الهی (مانند پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع)) در جامعه بوده اند و تمام شرایط و زمینه های رشد و تعالی برای مردم فراهم بوده است؛ اما چون همه افراد آن جامعه، به چنان درک و شناختِ عمیق _ نرسیده بودند که اصلاح کامل و فراگیر در جامعه محقق نشد.

در هر صورت وجود مفاسد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی _ از قبیل وجود فقر، تبعیض و عدم رعایت عدالت اجتماعی _ به هیچ وجه منطبق با تعالیم اسلام و اصول و آرمان های نظام جمهوری اسلامی نیست و همواره یکی از دغدغه های مراجع عظام تقلید و مسئولان نظام _ به خصوص مقام معظم رهبری _ بوده است. البته؛ هیچ یک از مسئولان مذهبی وسیاسی جامعه اسلامی ما نیز هرگز چنین ادعای اصلاح کامل جامعه را ندارند و نخواهند داشت. آنان موظف اند زمینه های اصلاح جامعه را فراهم آورند؛ اما تا زمانی که خودِ افراد جامعه اراده نکنند واین اراده را در انتخاب مسئولین وکارگزاران حکومتی محقق نسازند و یا اینکه نظارت، حساسیت و پیگیری لازم بر عملکرد مسئولان بخش های

مختلف کشور نداشته باشند؛ این برنامه به صورت کامل عملی نبوده وجامعه ما به مراتب بالای اسلامیت نایل نخواهد شد. دوم. ازدواج موقت

نخست باید توجه داشت، ازدواج موقت علاوه بر آنکه عملی مطابق شرع مقدس اسلام است, عملی کاملا قانونی است و قانون مدنی ایران( در موارد 1075, 1076, 1077, 1113, 1152) آن را به رسمیت شناخته و راهکارها و شرایط آن را بیان نموده است. و این ازدواج به خاطر پرهیز از یکسری عواقبی که ممکن است به دنبال داشته باشد, حتما باید در محضرهای ازدواج به ثبت برسد بر این اساس از لحاظ قانونی هیچ گونه محدودیتی در این قضیه نیست, بلکه علت رواج نداشتن آن به مشکلات فرهنگی و اجتماعی باز می گردد: مسأله ازدواج موقت باید به گونه ای باشد که زندگی آینده و دایم را موجب اختلال نکند، لذا انجام چنین کاری باید در ارتباط با خانم هایی باشد که مراحلی از زندگی را طی کرده اند و با ازدواج موقت آینده آنان به خطر نمی افتد. ازدواج موقت کسانی که از نظر غریزی تحت فشار هستند با چنین خانم هایی اشکال ندارد. آن چه از نظر شرعی نیاز به اجازه پدر و از نظر عرفی قابل پذیرش خانواده ها نیست، ازدواج موقت با دختران جوانی است که امید به تشکیل زندگی و کانون گرم خانواده سالم و صمیمی هستند.

علاوه بر این که ترویج بحث ازدواج موقت در جامعه گذشته از این که آمار ازدواج دایم را چه بسا پایین بیاورد. بیشتر دست آویز مردان زن دار و سست شدن بنیان خانواده ها می شود تا جوانان مجردی که تحت

فشار غریزی هستند، زیرا بیشتر مردان متأهل و کسانی که سنی از آنها گذشته هستند که دارای امکانات و پول و پیگیری این گونه امور می شوند.

دوست گرامی اگر چه ازدواج موقت شرعی بوده و حرام نیست، لیکن در جامعه ما به دلایل فراوانی رواج ندارد. بنابراین نظر کارشناسی ما این است که سعی کنید ازدواج دائم داشته باشید. البته امکان دارد بگویید شرایط آن را ندارید. ولی تجربه ثابت کرده اگر توقعات را پایین آوردیم می توان شخصی را انتخاب کرد که شرایط شما را درک کند و چند مدتی به صورت نامزد رسمی و شرعی باشید و از یکدیگر لذت ببرید و بعد که شرایط مهیا شد رسما زندگی مشترک را آغاز کنید.

به دلیل این که صیغه در کشور ما جایگاهی ندارد معمولاً افرادی که این عمل را انجام دهند به نوعی مورد سرزنش واقع می شوند. بنابراین اگر خودتان در آینده بخواهید ازدواج دائم داشته باشید با فردی که قبلا تجربه ازدواج موقت داشته است چه نگرشی خواهید داشت؟ آیا به عنوان یک نقص برای وی مطرح نمی کنید!

افرادی که در دوران جوانی اقدام به ازدواج موقت می کنند معمولاً به امید ازدواج دائم این کار را انجام می دهند و عمدتا مشکل ساز می شوند. مثلاً بعد از ازدواج با شما انتظار دارند مانند ازدواج دائم شما او را رسما به اقوامتان معرفی کنید یا می خواهند بچه دار شوند و... که اینهاخود مشکلات عدیده ای به وجود می آورد و افرادی هم که به چنین امیدی نیستند مشکلات دیگری نظیر مخفی بودن و دلهره برملا شدن و... را به دنبال دارد.

در ضمن همان مقدار پولی که باید هزینه

ازدواج موقت کنند می توانند به عنوان مقدمات اولیه نامزدی استفاده کرده واز مشکلات بعدی در امان باشد. باز هم تأکید می کنم ازدواج موقت از نظر عرف پسندیده نیست ولی در شرع مطرح شده؛ به هر حال موقعیت کنونی جامعه را باید مد نظر گرفت.

البته متعه (صیغه) و نیاز شدیدی که جوانان به آن دارند از مسائل بسیار مهمی است که باید موانع روانی و اجتماعی آن را شناخت به نظر ما مانع اجرای این سنت پسندیده در جامعه ما رسوبات فکری غلط و جاهلانه و هم چنین تبلیغات سوء غربی ها و عوامل آن در گذشته وحال است. تردیدی نیست که باید راه صحیح و معقولی برای ارضای غریزه سرکش جنسی برای جوانانی که تا مدت ها قادر بر ازدواج نیستند وجود داشته باشد. گرچه آحادی از جوانان ممکن است به درجه ای از تقوا رسیده باشند که در سخت ترین شرایط نیز خود را حفظ نمایند ولی اکثرا در چنین وضعیتی نیستند. بنابراین متعه با حفظ شرایط خود آن می تواند راه مناسبی برای ارضای سالم این غریزه تلقی شود. امیدواریم با برنامه ریزی هایی که برای جوانان در کشور صورت می گیرد موانع روانی و اجتماعی این مساله از سر راه آنها برداشته شده و آنان بتوانند به صورت مشروع غریزه خود را ارضا نمایند.

لازم به ذکر است نکاح غیر دائم، دارای شرایطی است که در رساله های عملیه ذکر گردیده است؛ از جمله آن که دختر باکره تنها به اذن پدر می تواند نکاح غیر دائم انجام دهد. با این همه اگر بخواهیم مصالح جامعه و خصوصا دختران جوان و آینده آنان را در نظر بگیریم، باید گفت که

در شرایط کنونی، ازدواج موقت به هیچ وجه به صلاح دختران جوان نمی باشد، از این رو تأکید می شود از فکر ازدواج موقت در شرایط و موقعیت فرهنگی، اجتماعی جامعه امروزی بیرون بیایید و برای کنترل غریزه جنسی یا با کاهش توقعات و انتظارات در صدد ازدواج دائم باشید و هرگز نباید تصور کرد که ازدواج دائم با شرایط کنونی دانشجویان (نظیر تحصیل، مشکلات مسکن، اشتغال و...) قابل جمع نمی باشد، بلکه با انتخابی دقیق و تشریح شرایط برای خانواده ها و کسب موافقت آنان می توان دوران عقد را تا فراهم آمدن شرایط، طولانی نمود و از این طریق هم به نیازهای روحی و عاطفی خود پاسخ داده و از افتادن در دام انحرافات جلوگیری کرد و هم عزم و اراده خویش را برای تلاش مضاعف و جدی برای فراهم نمودن شرایط مصمم نمود. سوم . بدحجابی

کته دیگری که در مورد معضل بد حجابی و بی بند و باری در جامعه وجود دارد این است که معضل بد حجابی و بی عفتی در ایران ریشه در عوامل متعددی دارد که باید آن عوامل را در جامعه مورد شناسایی قرار داد و با توجه به آنها اقدامات اساسی و حساب شده انجام داد. بر این اساس عوامل بدحجابی در جامعه به دو دسته تقسیم می شود:

T}الف) عوامل درونی: {T

منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفه هایی است که به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهم ترین آنها عبارت است از:

1. از نظر انسان شناختی و روان شناختی انسان موجودی است که دارای

قدرت اختیار می باشد، یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن می فرماید:«انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»، (انسان، آیه 3).

بر این اساس در جامعه ای مانند جامعه اسلامی ما _ که بسیاری از احکام، ارزش ها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچگونه عذر و بهانه ای نیست _ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته می شود، به این اصل و عنصر روان شناختی باز می گردد. به عبارت دیگر یکی از مهم ترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا، تزلزل شخصیت و بی هویتی است و... می باشد و در مظاهری از قبیل تجمل گرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و... نمود پیدا می کند.

در بسیاری از موارد خودباختگی و تزلزل شخصیت و عدم اعتماد به نفس موجب تقلید و تظاهر به رفتارهای ناصحیح دیگران می گردد. بر اثر خودباختگی ملاک در کرامت و شایستگی اجتماعی را محبوب بودن و مطرح بودن در چشم دیگران می دانند. البته اگر انسان با تقوا و پاکدامن و مقید به رعایت ارزش های الهی باشد هم محبوب خواهد بود و هم در چشم و دل و زبان اولیاء مطرح خواهد بود، لیکن این مسأله نیاز به خودباوری و ایمان قوی و انگیزه های عالی و معرفت صحیح از حیات طیبه دارد. چنین انسانی برای خود رسالتی عظیم را قایل است که به رفتارهای او جهت می دهد.

یکی از راه های اصلاح جامعه

از این معضل، مقابله با عوامل روان شناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرایاحکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه می باشد. قرآن کریم می فرماید: «ان الله لا یغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بأنفسهم...»؛ خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییرنمی دهد، مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند، (رعد، آیه 11).

این عامل درونی اختصاص به جامعه ای خاص یا پیروان دین مخصوصی ندارد اما در هر جامعه ای عوامل تشدید کننده یا کنترل کننده وجود دارد که باید پیشینه تاریخی و وضعیت فرهنگی را بررسی کرد. در خصوص جامعه ایرانی به ریشه های تاریخی آن اشاره می کنیم.

2. ریشه های تاریخی این مسأله که به اقدامات رژیم پهلوی برای گسترش فرهنگ برهنگی، بی بند و باری و کشف حجاب بر می گردد، که توانست بخشی از جامعه ما را دچار این انحراف کند و بی حجابی را در خانواده ها به صورت یک هنجار و ارزش درآورد. روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگه ها و ریشه های خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوباره مجال ظهور و بروز پیدا کرد.

3. کوتاهی و بی توجهی برخی از مسؤولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزش ها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است.

گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ

تحمیلی، فشارهای خارجی محاصره های گوناگون اقتصادی، سیاسی و... باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسؤولان و دستگاه های دولتی به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راه کارها و برنامه هایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزش ها و احکام اسلامی مبذول نگردد.

4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاست های پولی و ارزی و...) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و... انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزش های جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرک گرایی، تجمل پرستی و...گردید.

5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاه های فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سال های اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاد از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ فاسد منحط دوران پهلوی و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده نمودند به گونه ای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولین فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید.

6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بی حجابی و بد حجابی شد از قبیل استفاده روشهای خشونت آمیز و فیزیکی و... باعث بوجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید.

7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی

به صورت فراگیر و گسترده و نظام مند از طرف آحاد جامعه، که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و... شمرده شده است.

8. مشکلات اقتصادی و اجتماعی در زمینه اشتغال، مسکن و ازدواج نیز هر کدام می تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم در بروز این پدیده در افراد خصوصا با توجه به تغییر جو ارزشی جامعه، مؤثر باشد.

9. عدم طراحی مدها و الگوهای لباسی جذاب و مناسب با ویژگی های ملی و اسلامی کشورمان نیز در این موضوع دخیل است. T}ب) عوامل بیرونی: {T

مهمترین عامل بیرونی تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزش های اسلامی و ملّی ما، برای بی هویت نمودن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفته ترین وسایل تکنولوژی _اعم از نرم افزاری و سخت افزاری، عناصر وابسته داخل در عرصه های فرهنگی و اقتصادی و... در جهت حاکم نمودن فرهنگ و ارزش ها و مظاهر تمدن غرب.

مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه علیرغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد.

اما در مورد راه های برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیش بینی می باشد:

1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفین البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد.

2. کار بنیادی فرهنگی. مسلما برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی ( به غیر از دستگاه های فرهنگی دولتی) بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است. زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفا

بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت ولزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و... را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشه ای با استفاده از دستگاههای فرهنگی و رسانه های جمعی و مطبوعات و... به زیباترین و بهترین صورت، ارائه دلیل و برهان، ثابت کنیم و یا این که در زمینه پوشش نتوانیم مد و الگویی صحیح و مناسب با معیارهای فرهنگی ملی و اسلامی کشورمان به جوانان عرضه کنیم و همچنین اگر دستگاه های فرهنگی از وزارت ارشاد گرفته تا صدا و سیما به جای تعمیق و ترویج فرهنگ حجاب و عفاف خدای ناکرده دچار کم توجهی شده و یا برنامه هایی مغایر با یان ارزش ها به نسل جوان ارائه کنند، متأسفانه باید منتظر رواج و گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامیمان باشیم. عامل مهم دیگری که می تواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری نماید اهتمام جدی جامعه و دانشجویان به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد دستگاه های فرهنگی و مراکز موجود در دانشگاه ها نیز بهتر می توانند در حل این معضل اجتماعی اقدام نمایند و ضمن تشویق و ترغیب دانشجویان به انجام شؤونات اسلامی، راه کارها و اقدامات بنیادی فرهنگی را در جهت گسترش ارزش های اسلامی

در بین دانشجویان فراهم سازند. به امید روزی که با همکاری مسؤولین و دانشجویان شاهد محیطی سرشار از پاکیو صفا و اهتمام جدی به رعایت ارزش های اسلامی در دانشگاه ها باشیم، ان شاءالله.

ناگفته نماند بسیاری از ناهنجارهای اجتماعی از جمله بدحجابی به بی سامانی اقتصادی نیز گره خورده است، معضل بیکاری، تورم و... مولد بسیاری از مفاسد اجتماعی هستند که ظهور و بروز آن در شکل های مختلف صورت می پذیرد. از این رو نظام اسلامی و همه علاقه مندان به این نظام مقدس باید در جهت کارآمدی نظام و حل معضلات اقتصادی و اجتماعی تلاش جدی انجام دهند. فرمایشات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه مبارزه با مفاسد اقتصادی و اجتماعی به شکل قاطع و نیز نهضت خدمت رسانی به مردم، در این راستا ارزیابی می شود.

ربطی به اکراه در دین ندارد.در مورد تفسیر آیه شریفه «لااکراه فی الدین » علامه طباطبایی در تفسیر این آیه شریفه می فرماید:

«در این کلام نفی دین اجباری وجود دارد، چرا دین که سلسه ای از معارف علمی است و به دنبال آن نیز اعمالی وجود دارد، در مجموع اعتقادات است، که اعتقاد و ایمان از امور قلبیه است و اجبار و اکراه در امور قلبیه راهی ندارد، اکراه تنها در اعمال ظاهری و افعال و حرکات بدنی و مادی اثر می کند». (المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 343_341) براین اساس آیه مذکور به هیچ وجه نافی وظایف و تکالیف متعددی نظیر وجوب نماز ، حج، زکات ، خمس ، جهاد، حجاب و... ویا ممنوع بودن دروغ ، شرب خمر، دزدی، قتل، زنا، و...؛ که دین مبین اسلام جهت حفظ سلامت فرد و جامعه بشری و تکامل توامان مادی و معنوی آن گذاشته نمی باشد .

کسی که دین اسلام را با اختیار خود بپذیرد ولی به بعضی از احکام آن پایبند نباشد و یا اساسا اعتقادی به آن نداشته باشد.قرآن کریم چنین اشخاصی که به بعضی احکام ایمان و اعتقاد دارند و بعضی را قبول ندارند به شدت توبیخ می کند و از آنان به عنوان کافر یاد نموده و وعده عذابی سخت و همراه با توهین به آنان داده است و آن ها مصداق آیه شریفه 151و150 النساء است :« إِنَّ الَّذینَ یَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یُریدُونَ أَنْ یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَ یُریدُونَ أَنْ یَتَّخِذُوا بَیْنَ ذلِکَ سَبیلاً (150)أُوْلَئکَ هُمُ الْکَافِرُونَ حَقًّا

وَ أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ عَذَابًا مُّهِینًا(151)

کسانی که به خدا و پیامبرانش کفر می ورزند، و می خواهند میان خدا و پیامبران او جدایی اندازند، و می گویند: «ما به بعضی ایمان داریم و بعضی را انکار می کنیم» و می خواهند میان این ، راهی برای خود اختیار کنند، آنان در حقیقت کافرند و ما برای کافران عذابی خفّت آور آماده کرده ایم »

توضیح آنکه عذاب های الهی اقسام مختلفی دارد که با عناوینی مانند عذاب الیم ؛ کیفر دردناک،

عذاب عظیم؛عذاب بزرگ، عذاب مقیم؛ عذاب پایدار ، عذاب شدید و عذاب مهین؛ کیفر خفت بار و...است .

دردناک ترین عذاب ها ، عذابی است که در آن هم جسم انسان کیفر شود و هم به شخصیت و روح انسان لطمه وارد گردد . عذاب مهین یعنی عذابی که با اهانت و توهین همراه است.

سر این که چنین اشخاصی به عذاب مهین وعده داده شده اند آن است که این افراد با وجود اعتقاد و ایمان به اسلام، به بعضی از احکام و مقررات آن ایمان نیاوردند و به نوعی به حکمت و علم خالق و آورنده دین توهین نمودند. به عبارت دیگر مفهوم ایمان به اسلام و عدم پذیرش بعضی از احکام آن است که ما خدا و رسول او را قبول داریم لکن نعوذ بالله به علم و حکمت آن ها در مورد بعضی از احکام مانند حجاب شک داریم و ان را نمی پذیریم. چنین تلقی نوعی کفر به خدا و رسول او و از بالاترین درجات توهین به ساحت خداوند و رسول اوست لذا کیفر آن هم از نوع کیفر های خفت بار و موهن می باشد.

درپاسخ تفصیلی

به این پرسش به پیشینه مختصری از حجاب در قبل و بعد از اسلام و بعد به صدراسلام می پردازیم. اطلاع تاریخی چندانی از مسئله حجاب ملل قبل از اسلام در دست نیست و لذا نمی توان در این مورد اظهار نظر حتمی کرد اما به گفته شهید مطهری قدر مسلم این است که قبل از اسلام در میان بعضی ملل حجاب وجود داشته است. 1 اقوام و مللی مانند ایران باستان ، قوم یهود و هند ملزم به رعایت حجاب بودند اما در زمان جاهلیت عرب حجاب وجود نداشته و بوسیله اسلام پیدا شده است. 2 ویل دورانت راجع به قوم یهود می نویسد «اگر زنی به نقض قانون یهود می پرداخت: چنانکه مثلا بی آنکه چیزی بر سرداشت به میان مردم می رفت یا با مردان درد دل می کرد و یا ... مردحق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد». و از مطالبش استفاده می شود که حجابی که در قوم یهود و ایران باستان معمول بوده است از حجاب اسلامی بسی سخت تر و مشکل تر بوده است.حال با این مقدمه به وضعیت حجاب در صدر اسلام می پردازیم . همانطور که گفته شد زنان در قبل از اسلام هیچ نوع حجابی نداشته اما با ورود اسلام به سرزمین عربستان تحول عظیمی در این باره رخ داد و آیات و روایات فراوانی در این موضوع بیان شد که به بعضی از آنها اشاره خواهد شد. عایشه همواره زنان انصار را این چنین ستایش می کرد: «مرحبا به زنان انصار، همین که آیات سوره نور نازل شد یک نفر از آنان

دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید، سرخود را با روسریهای مشکی می پوشیدند گوئی کلاغ روی سرشان نشسته است». پس با توجه به این نکته که تمام اعمال و احکام درصدر اسلام مستند به قرآن و دستورات آن بوده است ما نیز در مسئله وضعیت حجاب در صدر اسلام با استناد به قرآن و آیات نورانی آن را بررسی می کنیم. آنطور که از تاریخ استفاده می شود قبل از نزول آیات حجاب مسلمانان ملزم به رعایت حجاب نبودند اما با نزول این آیات که صریحادستور به رعایت حجاب می کند تمام مسلمانان حجاب را رعایت می کردند که به بعضی آیات بعد از دعوت از زنان و مردان برای حفظ چشم و دل خود از نامحرمان می فرمایند:«قل للمومنات یغضضن من ابصارهم و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن و لا یبدین زینتهن ...» یعنی ای پیامبر به زنان مومنه بگو دیدگان خویش فروبندند و زیورهای خویش را آشکار نکنند مگر آنچه که از آن پیداست و سرپوشهای خویش را برگردن خویش اندازند ... درشاًن نزول این آیه اکثر مفسران مانند طبرسی ، علامه طباطبائی ، مکارم شیرازی و ... می گویند چون زنان عرب معمولا پیراهنهائی می پوشیدند که گریبانهایشان باز بود و روسریهای خود را بنحوی می گذاشتند که دور گردن و سینه را نمی پوشانید و قهرا گوش ها وجلوی سینه ها نمایان می شد. این آیه نازل شد و دستور داد که باید روسری ها را طوری ببندید که قسمتهای یاد شده پوشیده گردد و زنان مو و سینه و دور

گردن وزیر گلوی خود را بپوشانند. در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث آمده است «زنان مامور شده اند که روسریهای خود را برروی سینه خود بیفکنند تا دور گردن و موها و گوش و گوشواره ها پوشیده شود.» به هر حال این آیه در کمال صراحت حدود پوشش لازم را بیان می کند و این بیان نه به عنوان توصیه اخلاقی بلکه بصورت یک حکم شرعی و اجباری می باشد. آیه دیگر که به این موضوع می پردازد آیه 59 سوره احزاب می باشد خداوند در این آیه می فرماید: «ای پیامبر به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که جلبابها(روسری های بلند ) خود را بر خویش فروافکنند که این کار برای اینکه (از کنیزان و آلودگان ) شناخته شوند و مورد آزار واذّیت قرارنگیرند بهتر است.» و در این آیه هم خداوند زنان پیامبر و مؤمنان دیگر را به رعایت حجاب و پوشانیدن بدن و سروگردن امر می کند و باز این امر چیز اخلاقی و اختیاری نیست بلکه یک امر اجباری برای زنان می باشد. روایات و شواهد دیگری از این آیه در صدر اسلام موجود است که همگی نشانگر رعایت حجاب توسط زنان می باشد. بعنوان نمونه در تاریخ نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا(س) وقتی می خواستند به بیرون منزل و نزد پیامبر اکرم(ص) بروند از پوششهای خاصی مثل چادر و روپوش صورت استفاده می کردند. در جریان داستان غم انگیز غصب فدک آن حضرت با شکل خاصی از حجاب و پوشش برای دفاع از حق خویش از منزل به مسجد آمدند. راوی داستان شکل

خاص حجاب حضرت را اینگونه توصیف نموده است: «لا نت خمارها علی راسها و اشتملت بجلبابها و اقبلت فی لمه من حفدتها و نساء قومها نطا ذیولها » آن حضرت هنگام خروج از منزل مقنعه را محکم برسر بستند و جلباب و چادر رابه گونه ای که تمام بدن آن حضرت را می پوشاند وگوشه های آن به زمین می رسید ،به تن کردند وبه همراه گروهی به مسجد حرکت نمودند،» پس ازاین جریان تاریخی هم استفاده می شود که زنان درصدر اسلام حجاب کاملی داشتند. اما در مورد زنان سالخورده قرآن این افرادرازقاعده حجاب مستثنی می کند ومی گوید: «والقواعد من النساءالافی یرجون نکاحا فلیس علیهن جناح...» یعنی زنان از پا افتاده ای که امیدی به ازدواج ندارند می توانند لباس روی خود را برزمین نهند، مشروط براینکه نخواهند خودنمائی بکنند درعین حال اگر جانب عفاف را رعایت کنند و خود را پوشیده دارند بهتر و خدا شنوا و دانا است. پس طبق این آیه زنان سالخورده و پیر می توانند روسری خود را بردارند. و درصدر اسلام هم این زنان سالخورده ملزم به رعایت حجاب نبودند. در مورد ادیان دیگری هم که در میان مسلمانان زندگی می کردند باید بگوئیم که اینها هم الزاماباید قوانین ظاهری اسلام را در اجتماعات و کوچه و بازار مسلمانان رعایت می کردند از جمله حجاب اسلامی که زنان ملزم به رعایت آن بودند، از این گذشته ادیانی که در میان مسلمانان زندگی می کردند مثل یهود و مسیح اینها خودشان قائل به حجاب زن بودند و همانطور که گفته شد قبل از اسلام هم رعایت حجاب را

می کردند.11 برای آگاهی بیشتر در این مورد مطالعه کتابهای مسئله حجاب شهید مطهری و حجاب شناسی حسین مهدوی زاده توصیه می شود. --------------------------------------- . شهید مطهری ، مسئله حجاب، انتشارات صدرا ص5. . همان ص9. . ویل دورانت، تاریخ تمدن علمی فرهنگی، جلد 12، ص30. . همان. . زمخشری، الکشاف، دار الکتاب العربی، بیروت، جلد 3 ص231/ ذیل آیه 31 نور. . طبرسی، مجمع البیان، کتاب فروشی اسلامی، جلد 5 ص138 ذیل آیه 31 سوره نور - مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، ج 14 ص440 -طباطبائی، المیزان، دارالکتب اسلامیه، ج 15 ص126 . همان. . مکارم شیرازی، پیشین، ج 17 ص425 . طبرسی، الاحتجاج، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ج 1 ص98 . سوره توبه، آیه 60. . کتاب پرسش ها و پاسخ ها؛ استاد مصباح یزدی

روز حشر کفار برهنه اند ومومنین بوسیله نوری که اطراف آنها را احاطه نموده است,مستور هستند.وبوسیله این نور جسم آنها دیده نمی شود.بحارالانوار ج7ص109ح35ودر مورد دیگری آمده که بوسیله کفن پوشیده هستند وکسی که بدون کفن دفن شده ,خداوند اورا می پوشاند.همان ,همان ص110ح41

در نقل دیگری آمده که:در قیامت قومی وارد می شود که لباسهائی از نور در بر دارندودر ادامه دارد که اینها شیعیان ما هستندوعلی(ع)امام آنها است.بحارالانوار ج7ص180ح19

در نقلهای متعدد دیگری آمده که:شیعیان مستور العوره وارد صحنه قیامت می شوند.همان ,ص184 ح35و36ودر حدیث37آمده که لباسهائی سفیدتر از شیر بر تن دارندوص194ح61

در مجموع باید گفت هر گونه پوششی که لازم است (مادی ,معنوی)برای انسان, می بایست در همین دنیا فراهم شود زیرا از جمع بندی روایت بدست می آید که برهنگی وپوشیدگی قیامت امری همگانی نیست بلکه تابع اعمال انسان است,لذا باید با اعمال صالح ودوری از پرده دری به فکر برهنگی قیامت بود.این بحث دامنه داری است که تلاش شد محورهائی برای پیگیری ارائه گردد. حجاب در بهشت:

خداوند متعال می فرماید: « خدا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند به بهشت های که در آن نهر جاری است داخل می سازد. در آنجا به ستبندهایی از طلا و مروارید آراسته شوند و لباسشان از حریر است.»(حج/23)

از این آیه استفاده می شود که اهل بهشت دارای لباس هستند و لباس حجاب است. توجه داشته باشید که حجاب فقط پوشاندن سر در خانمها نیست بلکه لباس مرد نیز حجاب است لذا از این آیه می توان استفاده کرد که در بهشت حجاب هست ولی حد آن از این آیه معلوم نمی

شود.

با خداوند متعال می فرماید: « در آنجا(بهشت) زنانی هستند که جز به شوهران خویش ننگرند و پیش از بهشتیان هیچ انسان و جنی به آنها دست نزده است.»(الرحمن/56) « در آنجا(بهشت) زنانی هستند نیک سیرت و زیباروی .... حورانی مستور در خیمه ها»(الرحمن/71و73)

از این آیات نیز برمی آید که اولا در بهشت مسأله حجاب مطرح است ثانیا استفاده می شود که مردان بهشتی از مستور بودن زنانشان در التذاذند ثانیا حیا و غیرت در بهشت نیز از کمالات است.

اساسا آخرت محل ظهرو باطن دین است. « مالک یوم الدین»، واجب و مستحب و مکروه و حرام و حلال در روز قیامت ظهور می یابد. همان طور که نماز ظهور می کند، ولایت ظاهر می شود سایر عبادات نیز ظاهر می شود از جمله حجاب.

حقیقت حجاب همان حیاء و عفت است یعنی در دار دنیا حیا و عفت چه در زنان و چه در زنان و چه در مردان با حجاب و پوشیدگی نمودار می شود. همان طور که شجاعت و غیرت دینی با جهاد و خضوع در برابر خدا با سجده و جود و کرم با انفاق نمودار می شود. یعنی حجاب عملی است که حکایت از صفتی باطنی دارد و انسان در روز قیامت با همان ملکات و صفات باطنی خویش محشور می شود و این ملکات- چه ملکات خوب و چه ملکات بد- در وجود انسان ظاهر می شود مؤمن از ملکات خویش محفوظ می شود غیر مؤمن از ملکات خویش در عذاب است. حیا و عفت به تبع آن حجاب نیز در بهشت ظهور می یابد و بهشتی از آن در

التذاذ است. کما اینکه سایر عبادات نیز در بهشت ظاهر می شوند.

لکن در آخر تکلیف نیست و بهشتی، عبادت پروردگار را با کمال شوق انجام می دهد و از آن لذت می برد و بهترین لذت اهل بهشت ذکر خداست. « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ یَهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ اْلأَنْهارُ فی جَنّاتِ النَّعیمِ؛ دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَکَ أَللّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبّ ِ الْعالَمینَ»(یونس/9و10) البته اینها بخشی از اذکار اهل بهشت است نه همه آنها.

و مشکلات و تزاحماتی که در دنیا هست، در آنجا نیست، در دنیا نیاز و محدودیت و تزاحم منافع و تاثیر و تاثر آزاد باعث می شود که دین وارد میدان مدیریت زندگی شود و به نحوی با دستورات و احکام شرعی قوانینی وضع کند که به تعدیل کننده خواست ها و در جهت نظم بخشی به زندگی اجتماعی انسان باشد و نیازها و منافع او را به گونه ای مدیریت نماید که مزاحمت ها به حد اقل برسد و زمینه رشد و تکامل انسان فراهم باشد. اما در آخرت فضای زندگی انسان به گونه ای دیگر است و نیازی به اینگونه مدیریت نیست.

حضرت فرمود: به واسطه لباس (دستهایشان به هم نخورد) یکی از آنها گفت : خواهرم نزد برادرانش می رود، حضرت فرمود: وقتی پیش بردارت می روی لباس رنگارنگ نپوش . وقتی اسلام این همه نسبت به زن سخت گیری می کند، آن هم راجع به روابط خواهر و برادر که محرم هستند، پس نسبت به نامحرم های فامیل سخت گیری بیشتر است. با توجه به اینکه منزل های مسکونی آنقدر کوچک است که نمی شود محرم و نامحرم را از هم جدا کرد یا بعضی از نزدیکان مراعات حجاب و پوشش اسلامی را به طور کامل نمی کنند. راهنمایی کنید در جامعه کنونی که رعایت این موارد موجب قطع ارتباطات خانوادگی و فامیلی می شود، چه کنم.

جواب :

نگاه اسلام به زن نگاه خانواده محور است ودر نظام خانواده زن نقش اساسی دارد . تربیت اولاد ومسایل مربوط به خانه مربوط به زن ومسایل مربوط به بیرون خانه بر عهده مرد است و تا وقتی ضرورت های فردی واجنماعی ایجاب نمی کند وظیفه زن حراست از نظام خانواده در سنگر خانه است و این قبیل روایات نیز در همین راستا می باشد . به تعبیر دیگر هدف این گونه روایات تاکید بر حفظ حریم زن ومرد و محرم و نا محرم تا حد ممکن و جلوگیری و پیشگیری از بروز آثار نامطلوب فردی و اجتماعی و معنوی حاصل از تداخل و آمیختگی زن و مرد است .

در مجموع دیدگاه اسلام وامیر المؤمنین علیه السلام آنست که تا سر حد امکان زن نباید با مرد دیگری غیر از همسرش آشنائی داشته باشدو رفت وآمد مردان غیر مطمئن به خانه هم تا سر حد امکان باید

متوقف شود.رفت وآمد وارتباط کلامی مضّر به سلامت فکر است،مگر در حد ضرورت وبا رعایت شرائط ،یعنی گفتگوی متین وخالی از شائبه امیال نفسانی.بدیهی است که اگر گفتگوها ولو عادی ادامه پیدا کند،خلجانهای نفسانی شروع می شود ولغزش را درپی دارد.

بنابر این حضورزن در جامعه برای بر آوردن نیازهای ضروری با رعایت شرائط در بر خوردها ،می تواند راه حل درستی باشد که هم به امور خود برسد وهم رعایت حدود الهی را کرده باشد.

عالی ترین حجاب همان است که در رساله های عملیه ذکر شده است.اگر بیش از حد خود را مقیّد کنید در دراز مدت نمی توانید ادامه دهید وسبب می شود همان حد ناقص را هم کنار بگذارید.در هر صورت هر چه مواظب دین وحدود الهی باشید ،خوب است ،ولی به مردم متدیّن واقعی وخانواده آنها نگاه کنید همان مقدار را رعایت کنید امید است رضایت خدا حاصل شود.در حد امکان رعایت کنید وبرخورد با نا محرمان از فامیل را محدود به تعارفات معمولی ومتین نمائید ،ضمن رعایت پوشش مناسب،این به نفع همه است وکار شاق ومشکل نیست . ممکن است در این حدیث اشاره به زنانی باشد که مسؤولیت خاصّی در جوامع نداشتند. لذا خود فاطمه زهرا(س) هم، زمانی که احساس مسؤولیت فرمودند، هم به مسجد رفتند برای خطبه خواندن و هم برای کمک کردن به پدر بزرگوارشان - هنگامی که پیشانیشان شکسته بود به میدان جنگ احد رفتند؛ و دختران حضرت فاطمه زهرا(س) هم در مواقع مختلف اقدام به خواندن خطبه کردند، در کربلا، در کوفه، در شام، در مدینه. مجموع این ها نشان می دهد، وقتی زنان مسؤولیتی بر عهده گرفتند،

می توانند در صحنه اجتماع ظاهر شوند؛ منتها با رعایت تمام جهات شرعی در اجتماع. V} (پاسخ از آیت الله مکارم شیرازی){V

در ارتباط با سئوال و روایت نقل شده از فاطمه زهرا(س)، نکاتی چند بعرض می رسد:

الف) این روایت در بر دارنده یک حکم شرعی قطعی نیست، و در بیان یک حکم کلی استثناءناپذیر نمی باشد. بسیاری از روایات شبیه روایت فوق (ذکر شده) وجود دارد که شاید در نگاه اول ظاهری مطلق و کلی دارند ولی با توجه به روایات و مستندات دیگر، حکم تخصیص خورده و یا مقید به قیودی می شود که یک بحث تفصیلی است.

ب) فرمایش حضرت زهرای مرضیه(س) در روایت ذکر شده، به معنای الزام و وجوب نیست، بعبارت دیگر، در عین حال که خروج زن از منزل و حضور او در صحنه اجتماع با رعایت موازین و حدود شرعی جایز شمرده شده است، اما در مواقع غیر ضروری برای زنان بهتر آن است که از اختلاط با مردان اجتناب کنند. و این امر منافاتی با حضور علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زنان (با حفظ شئونات و موازین اسلامی) ندارد. کما اینکه حضرت زهرا(س) خود به جبهه جنگ می رفتند و در غزوه های متعددی همراه با پیامبر(ص) شرکت می کردند و در دفاع از ولایت حضور فعال داشتند و حتی سخنرانی نمودند تا جایی که در همین راه به شهادت رسیدند.

ج) بعضی از قیود و محدودیتهایی که در احکام و روایات در مورد زنان وارد شده است به منظور پاسداشت حریم عفاف و سلامت جامعه و از همه مهمتر حفظ کرامت و شخصیت واقعی زن متناسب با رسالت همسری و

مادری می باشد. و تجربه جهان غرب در آزادیهای نامحدود برای ارتباط زنان و مردان در جامعه (به اعتراف اندیشمندان جامعه غرب) تجربه بسیار تلخی است که زمینه انحطاط خانواده و بدنبال آن سقوط جامعه در منجلاب شهوات را فراهم نمود، که از این رهگذر بیشترین ضرر و زیان نسیب زنان جامعه شد و در نتیجه کرامت و شخصیت زن به پایین ترین حد خود تنزل نمود.

قرآن «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ...؛(7) چون از زنان پیغمبر(ص) متاعی خواستید، از پس پرده بخواهید». درباره زنان آن حضرت و بیش تر به منظور مسائل سیاسی و اجتماعی فرود آمده است(8) نه پوشش زن در مقابل نامحرم. به کارگیری کلمه «حجاب»(9) در خصوص پوشش زن اصطلاحی نسبتاً جدید است و همین سبب گردیده بسیاری گمان کنند اسلام خواسته است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود؛(10) یا مثل «ویل دورانت» بگویند: «این امر خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان به شمار می رود»؛(11) و یا مدّعی شوند حجاب به وسیله ایرانیان به مسلمانان و اعراب سرایت کرده است؛ در حالی که آیات مربوط به حجاب (پوشش اسلامی زنان در مقابل نامحرمان) قبل از مسلمان شدن ایرانیان نازل شده است. در عهد جاهلیت نیز - همان طور که ویل دورانت می گوید(12) و کتب تفسیر شیعه و سنی(13) تأیید می کند - اعراب چنین پوششی نداشتند و عادتشان تبرّج و خودنمایی بود که اسلام آن را ممنوع ساخت: «وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی »(14) آنچه از قدیم به ویژه نزد فقها در بحث نماز (کتاب الصلوه) و ازدواج (کتاب النکاح) رواج داشته، واژه «ستر» و «ساتر» به معنای پوشش و وسیله پوشش زن در مقابل نامحرمان بوده است. بنابراین، وظیفه پوشش اسلامی بانوان به معنای حبس و زندانی کردن و قرار دادن آنان پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه عظیم در فعالیت های اجتماعی نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان بدنش را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد و

مشارکتش در فعالیت ها بر اصول انسانی و اسلامی استوار باشد.(15) T} ضرورت پوشش اسلامی در قرآن T پوشش اسلامی از احکام ضروری اسلام(16) است و هیچ مسلمانی نمی تواند در آن تردید کند؛ زیرا هم قرآن مجید به آن تصریح کرده است و هم روایات بسیار بر وجوب آن گواهی می دهند. به همین جهت، فقیهان شیعه و سنی به اتّفاق به آن فتوا داده اند. همان طور که نماز و روزه به دورانی خاص اختصاص ندارد، دستور پوشش نیز چنین است و ادعای عصری بودن آن بی دلیل و غیر کارشناسانه می نماید. خداوند متعال در آیه 30 سوره نور نخست به مردان مسلمان و سپس در آیه بعد به زنان مسلمان فرمان می دهد از چشم چرانی اجتناب کنند و در رعایت پوشش بدن از نامحرمان کوشا باشند: قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ. به مردان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه نامحرمان بپوشانند. این کار برای پاکی و پاکیزگی شان بهتر است و خداوند بدانچه می کنند، آگاه است». «غضّ» در لغت عرب - چنان که مرحوم طبرسی در مجمع البیان(17) و راغب اصفهانی در مفردات(18) گفته اند - به معنای «کاستن» است و «غضّ بصر» یعنی کاهش دادن نگاه نه بستن چشم. البتّه متعلق این فعل و این که از چه چیز چشمان خود را فرو بندند، ذکر نشده است؛ امّا با توجّه به سیاق آیات، به ویژه آیه بعد، روشن می گردد مقصود آن است که خیره خیره زنان نامحرم را تماشا نکنند و از چشم چرانی(19) بپرهیزند. از سوی دیگر، ممکن

است مقصود از «حفظ فرج» در این آیه پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به زنا و فحشا باشد؛ ولی عقیده مفسران اولیه اسلام و نیز مفاد روایات از جمله سخن امام صادق(ع)(20) این است که مراد از «حفظ فرج» در همه آیات قرآن کریم پاکدامنی و حفظ آن از آلودگی به فحشا است؛ جز در این دو آیه که به معنای حفظ از نظر و وجوب پوشش در مقابل نامحرم است. آنگاه خداوند متعال فلسفه این آموزه را نظافت و پاکی روح می داند و بر خلاف اهل جاهلیت قدیم و جدید - مانند «برتراند راسل» که این ممنوعیت را یک نوع محرومیت و اخلاق بی منطق و به اصطلاح «تابو» (تحریم های ترس آور رایج در میان ملل وحشی) می داند - می گوید: این پوشش به منظور طهارت روح بشر از این که پیوسته درباره مسائل مربوط به اسافل اعضا بیندیشد،(21) واجب شده است. سپس در آیه بعد می فرماید: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ به زنان مؤمن بگو دیدگان خود فرو خوابانند و عفت پیشه ساخته، دامن خود را از نگاه بیگانگان بپوشانند و زیور خویش را جز

برای شوهران و سایر محارم آشکار نکنند، مگر آنچه پیدا است؛ و روسری های خویش را به گریبان ها اندازند تا سر و گردن و سینه و گوش ها پوشیده باشد و پاهاشان را به زمین نکوبند تا آنچه از زینت پنهان می کنند، معلوم شود. ای بندگان مؤمن، همه به سوی خدا توبه کنید تا رستگار شوید». در این آیه خداوند تعالی، در خصوص پوشش بانوان، آنچه را بر مردان مؤمن لازم است، به دو شکل گسترش می دهد: 1. پوشیدگی سر و گردن؛ 2. پوشاندن زینت ها. «خُمُر» جمع «خِمار» و به معنای روسری و سرپوش(22) است. «جیوب» از واژه «جیب» به معنای قلب و سینه و گریبان است.(23) در تفسیر مجمع البیان چنین می خوانیم: زنان مدینه اطراف روسری های خود را به پشت سر می انداختند و سینه و گردن و گوش های آنان آشکار می شد. بر اساس این آیه، موظف شدند اطراف روسری خود را به گریبان ها بیندازند تا این مواضع نیز مستور باشد.(24) فخر رازی یاد آور می شود: خداوند متعال با به کارگرفتن واژه های «ضَرب» و «عَلی که مبالغه در القا را می رساند، در پی بیان لزوم پوشش کامل این نواحی است.(25) ابن عبّاس در تفسیر این جمله می گوید: «یعنی زن مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند».(26) برخی ادّعا می کنند، حجاب به معنای مقابله با برهنگی را قبول داریم؛ ولی در هیج جای قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است؛ نا درستی این سخن آشکار می نماید؛ زیرا، با چشم پوشی از گفتار ابن عبّاس و نیز شأن نزول آیه، این واقعیت که زنان مسلمان حتّی قبل از نزول این آیه موهای

خود را می پوشاندند و آشکار بودن گردن و گوش و زیر گلو و گردنشان تنها مشکل به شمار می آمد، تردیدناپذیر است. در آیه از رو سری سخن به میان آمده است، باید پرسید: آیا روسری جز آنچه بر سر می افکنند و موها را می پوشانند، معنایی دارد. افزون بر این، حکم میزان پوشش در روایات متعدد وارد شده است.(27) اگر قرار باشد مانند برخی از صحابه یا گروهی روشنفکر مآبان جدید فقط به قرآن اکتفا کنیم، در کشف جزئیات ضروری ترین احکام مانند رکعات نماز نیز ناکام می مانیم. در خصوص «زینت» پرسشی مهم مطرح است. آیا مفهوم آن واژه «زیور» فارسی (زینت های جدا از بدن مانند جواهرات) را نیز در بر می گیرد یا تنها آرایش های متصل به بدن، مانند سرمه و خضاب، را شامل می شود.؟(28) در پاسخ باید گفت: حکم کلی آن است که خودآرایی جایز و خودنمایی در مقابل نامحرم ممنوع است. آرایش امری فطری و طبیعی است(29) و حسّ زیبایی دوستی سرچشمه پیدایش انواع هنرها در زندگی بشر شمرده می شود. این گرایش طبیعی، افزون بر آن که آثار مثبت روانی در دیگران پدید می آورد، به تحقق آثار گرانبهای روانی در شخص آراسته نیز می انجامد. آراستن خود و پرهیز از آشفتگی و پریشانی در نظام فکری و ذوق سلیم انسان ریشه دارد. پرهیز از خودآرایی نه دلیل وارستگی از قید نفس است و نه علامت بی اعتنایی به دنیا. وضع ژولیده و آشفته و عدم مراعات تمیزی و نظافت ظاهری، خود به خود شخصت افراد را در نگاه دیگران خوار می سازد و زبان طعن و توهین دشمن را می گشاید.(30) بر این اساس، پوشیدن جامه زیبا، بهره گیری از

مسواک و شانه، روغن زدن به مو و گیسوان، معطر بودن، انگشتر فاخر به دست کردن و سرانجام آراستن خویش هنگام عبادت و معاشرت با مردم از مستحبات مؤکد و برنامه های روزانه مسلمانان است.(31) حضرت امام حسن مجتبی(ع) بهترین جامه های خود را در نماز می پوشید و در پاسخ کسانی که سبب این کار را می پرسیدند، می فرمود: «اِنَّ اللَّهَ جَمیلٌ وَ یُحِبُّ الْجَمالَ فَاَتَجمَّلُ لِرَبّی خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد. پس خود را برای پروردگارم زیبا می سازم».(32) بنابراین، خداوند زینت و خودآرایی را نهی نمی کند؛ آنچه در شرع مقدس ممنوع شده است، تبرّج و خودنمایی و تحریک و تهییج به وسیله آشکار ساختن زینت در محافل اجتماعی است؛ چنان که می فرماید: «وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی »(33) و نیز می فرماید: «وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ.»(34) این آیه زنان عرب را که معمولاً خلخال به پا می کردند و برای این که بفهمانند خلخال گرانبها دارند، پای خود را محکم به زمین می کوفتند، از این کار نهی می کند. فقیه بزرگوار علامه مطهری می گوید: «از این دستور می توان فهمید هر چیزی که موجب جلب توجّه مردان می گردد، مانند استعمال عطرهای تند و همچنین آرایش های جالب نظر در چهره، ممنوع است. به طور کلی زن در معاشرت، نباید کاری بکند که موجب تحریک و تهیج و جلب توجّه مردان نامحرم گردد.»(35) در آیه 31 سوره نور می فرماید: «وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها». زینت های زن دو گونه است: یک نوع زینتی که مانند لباس و سرمه و انگشتر و دست بند آشکار است و پوشانیدن آن واجب نیست؛ و نوع دیگر

زینتی که پنهان است مگر آن که عمداً بخواهد آن را آشکار سازد؛ مانند گوشوار و گردن بند. پوشانیدن این نوع زینت واجب است. البتّه استثناهایی دارد که بعداً بیان خواهد شد.(36) قرآن کریم، با همین معیار، در خصوص پوشش بانوان سالمند و از کار افتاده که امید زناشویی ندارند، سهل گیری کرده، به آن ها اجازه داده است روی سرها را برگیرند؛(37) ولی در عین حال آن ها نیز اجازه خودنمایی و تهییج ندارند: «وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ أَنْ یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِینَهٍ».(38) آیات دیگری که با صراحت کامل دستور پوشش اسلامی و فلسفه آن را بیان می کنند، چنین است: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً. ای پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش های (روسری و چادر) خود را برخود فروتر گیرند. این برای آن که شناخته گردند و اذیت نشوند، نزدیک تر است؛ و خدا آمرزنده و مهربان است.(39) با این حال، ممکن است گروهی از ارازل و اوباش به هتک حیثیت زنان مؤمن ادامه دهند. در این صورت، حاکم اسلامی وظیفه دارد با شدت تمام با این افراد بیمار دل برخورد کند. بنابراین، مسأله حفظ پوشش و عدم مزاحمت برای بانوان تنها یک توصیه اخلاقی نیست و حکمی اسلامی و حکومتی به شمار می آید: «لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلاَّ قَلِیلاً * مَلْعُونِینَ أَیْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلاً؛ اگر منافقان

و بیماردلان و کسانی که در شهر نگرانی به وجود می آورند، از کارهای خود دست برندارند، ما تو را علیه آن ها بر خواهیم انگیخت و تو را سخت بر آنان مسلط می کنیم تا جز مدتی اندک در همسایگی تو زندگی نکنند؛ از رحمت خدا دور گردیدند و هر کجا یافت شوند دستگیر و به سختی گشته خواهند شد».(40) در این آیات، سه مطلب مهم قابل توجّه می نماید: 1 - «جلباب» چیست و نزدیک کردن آن یعنی چه؟ 2 - فلسفه پوشش اسلامی 3 - مجازات افراد مزاحم(41) T} چه نوع پوششی توصیه شده است؟{T در مفهوم جلباب اختلاف نظر وجود دارد. آنچه، با توجّه به کتب لغت(42) و گفتار مفسران شیعه مانند علامه طباطبایی(43) و فیض کاشانی(44) و اهل سنّت مانند قرطبی(45) صحیح تر به نظر می رسد، آن است که «جلباب» ملحفه و پوششی چادر مانند است نه روسری و خمار. از ابن عبّاس و ابن مسعود روایت شده که منظور عبا است. پس جلباب لباس گشاد و پارچه ای است که همه بدن را می پوشاند. ضمناً همان طور که مفسران بزرگ مانند شیخ طوسی و طبرسی فرموده اند، در گذشته دو نوع روسری برای زنان معمول بود: روسری های کوچک که آن ها را «خِمار» یا «مقنعه» می نامیدند و معمولاً در خانه از آن استفاده می کردند؛ و روسری های بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار می آمد. زنان با این روسری بزرگ که جلباب خوانده می شد و از «مقنعه» بزرگ تر و از «رداء» کوچک تر است و به چادر امروزین شباهت دارد، مو و تمام بدن خود را می پوشاندند.(46) نزدیک ساختن جلباب - «یدنین علیهنّ من جلابیبهنّ» - کنایه از پوشیدن

چهره و سر و گردن با آن است.(47) یعنی چنان نباشد که چادر یا رو پوش های بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتی و رسمی داشته باشدو همه پیکرشان را نپوشاند. زنان حق ندارند چنان چادر بپوشند که نشان دهد اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه نیستند؛ از نگاه چشم های نامحرم نمی پرهیزند و از مصادیق «کاسیات عاریات»(48) شمرده می شوند. قرآن فرمان می دهد: بانوان با مراقبت جامه شان را بر خود گیرند و آن را رها نکنند تا نشان دهد اهل عفاف و حفظ به شمار می آیند. تعلیل پایانی آیه نیز بیانگر همین امر است؛ یعنی آن پوششی مطلوب است که خود به خود دورباش ایجاد می کند و ناپاکدلان را نومید می سازد.(49) T} 2. چرا پوشش ضرورت دارد؟{T خداوند متعال درباره علت ضرورت پوشش اسلامی می فرماید: «ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ.» برخی این آیه را چنین معنا کرده اند: «بدین وسیله شناخته می شوند آزادند نه کنیز؛ پس با آزار و تعقیب جوانان رو به رو نمی شوند. بنابراین، در عصر حاضر که مسأله بردگی از میان گرفته، این حکم نیز منتفی می شود؛ ولی باید گفت:(50) ایجاد مزاحمت و آزار کنیزان نیز روا نیست. حقیقت آن است که وقتی زن پوشیده و با وقار از خانه بیرون رود و جانب عفاف و پاک دامنی را رعایت کند، فاسدان و مزاحمان جرأت هتک حیثیت او را در خود نمی یابند. بیمار دلانی که در پی شکار می گردند، فرد دارای حریم را شکاری مناسب نمی بینند. در روایات آمده است: «المرأه ریحانه؛(51) زن همچون ریحانه یا شاخه گلی ظریف است.» بی تردید اگر باغبان او را پاس ندارد، از دید و دست گلچین مصون نمی ماند.

قرآن کریم، زنان ایده آل را که در بهشت جای دارند، به مروارید محجوب و پوشیده در صدف تشبیه می کند: «کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ.»(52) افزون بر این، گاه آن ها را به جواهرات اصیلی چون یاقوت و مرجان که جواهر فروشان در پوششی ویژه قرار می دهند تا همچون جواهرات بَدَلی به آسانی در دسترس این و آن قرار نگیرند و ارزش و قدرشان کاستی نپذیرد، تشبیه می کند.(53) بر این اساس، مرحوم علامه طباطبایی(54) همین تفسیر را بر می گزیند. استاد شهید مطهری در این باره می فرماید: «حرکات و سکنات انسان گاهی زبان دار است. گاهی وضع لباس، راه رفتن، سخن گفتن زن معنا دار است و به زبانِ بی زبانی می گوید: دلت را به من بده، در آرزوی من باش، مرا تعقیب کن؛ گاهی بر عکس، با زبان بی زبانی می گوید: دست تعرّض از این حریم کوتاه است.»(55) البته باید اعتراف کرد تاکنون بیشتر نوشته های مربوط به پوشش، نقطه نظر را بر حجاب زن معطوف کرده و کمتر به پوشش مرد توجه نموده اند که البته این یک امر عادی و طبیعی است چرا که زن مظهر جمال و زیبایی و مرد مظهر شیفتگی است. ولی پوشش مردان نیز در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی حائز اهمیت است. ازاین رو اسلام برای ثبات و پایداری جامعه درباره پوشش زن و مرد توجه بسیار نموده خداوند متعال می فرماید: «یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوءاتکم و ریشا؛ ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستادیم که اندام (عورت) شما را می پوشاند و مایه ی زینت شماست، (اعراف / 26). خداوند متعال در حق مردان می فرماید: A}(قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم){A؛ M}«به مؤمنان

بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند و عفاف (عورت) خود را حفظ کنند»{M ، (نور / 30) . و در حق زنان نیز می فرماید: A}(و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهنّ و یحفظن فروجهنّ){A؛ M}«و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان (عورت) خویش را حفظ کنند»{M، (نور / 31). در این راستا ذکر چند نکته ضروری می نماید: 1. فقها فرموده اند زن نباید به بدن مرد نامحرم (به جز سر و صورت و گردن) نگاه کند و این حکم دلیل قطعی دارد که در جای خود بیان شده است. 2. ممکن است نگاه زن به بدن مرد نامحرم حرام باشد ولی پوشش آن از سوی مرد واجب نباشد همان گونه که نگاه مرد به صورت و دست های زن از روی شهوت حرام است ولی پوشش آن از سوی زن واجب نیست. 3. مردان می توانند با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی نمایان گردند. اکنون این پرسش پیش می آید که اگر مردی با این وضعیت بیرون آید و بداند زنان از روی تعمّد و لذت به بدنش نگاه می کنند، آیا از نظر شرعی مرتکب گناه شده؟ دو نظر در اینجا مطرح است. برخی فتوا به حرمت داده و عده ای از جواز سخن گفته اند. اصلی ترین مستند و مبنای این حکم قاعده فقهی «اعانه بر اثم» است که در فقه کاربرد فراوانی دارد. معنای قاعده این است که هر کس زمینه تحقق و پیاده شدن گناه را برای دیگری فراهم سازد. خود نیز مانند انجام دهنده ی آن گناهکار است. در مقابل برخی مراجع اظهار می دارند که

آنچه حرام است «تعاون بر اثم» بوده نه «اعانه بر اثم» این دو با یکدیگر متفاوت است. «تعاون بر اثم» یعنی همکاری و شرکت چند نفر در انجام گناه به گونه ای که همگی به طور مستقیم آن را انجام دهند. به همین جهت برخی مراجع گفته اند اگر مردان با لباس آستین کوتاه بیرون آیند به قصد این که زنان به او نگاه کنند، شریک گناه گردیده و قاعده فقهی در حقش پیاده می شود. اما اگر به این انگیزه نباشد، اشکالی ندارد. و از آنجا که تشخیص انگیزه افراد مشکل است به جوانانی که در خیابان و پارک ها به بازی فوتبال مشغول بوده و یا در جاده ها به دوچرخه سواری مشغول هستند. وجوب امر به معروف محرز نمی شود. بر اساس آن چه گفته شد فتوای مراجع درباره پوشش لباس آستین کوتاه مردان متفاوت است و هر کس باید به نظر مرجع تقلید خود عمل کند. ولی مسئولان دانشگاه ها و مدیران مدارس و... حق دارند مقرراتی را طبق مصالحی که در نظر دارند برای محدوده ی خود وضع نمایند. و شرایطی برای نوع لباس دانشجویان مقرر نمایند. و این کار به آن معنی نیست که حلالی را حرام کرده و بر خلاف نظر شرع عمل نموده اند بلکه این حق برای مدیریت هر مجموعه محفوظ است. البته باید از افراط و تفریط و اعمال سلیقه های شخصی اجتناب شود. و مصالح کل مجموعه در نظر گرفته شود، و تنها به منظور ایجاد فضای سالم و آرامش روانی مجموعه حدود و مقررات تعیین گردد. در پایان توجه شما را به استفتائات برخی مراجع جلب می کنیم: امام خمینی _ آیت الله فاضل _

آیت الله نوری همدانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست هر چند بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند، (العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51). آیت الله خویی، آیت الله گلپایگانی، آیت الله اراکی و آیت الله وحید خراسانی: پوشش بدن بر مرد واجب نیست ولی اگر بداند زنان از روی تعمّد و لذت به او نگاه می کنند پوشش آن به جز صورت، دستها، گردن و پا واجب است، (العروه الوثقی، حاشیه، احکام النکاح، مسئله 51 و هدایه العباد، ج 2، مسأله 1068 و استفتاء از محضر آیت الله وحید خراسانی). آیت الله بهجت: احتیاط واجب است که مرد بدن خود را (به جز مواردی که به طور غالب باز است مانند سر و صورت) در برابر نامحرم بپوشاند هر چند کمک بر حرام نباشد (یعنی هر چند نداند به او نگاه می کنند)، (توضیح المسائل، مسأله 1933 و 1937). مقام معظم رهبری، آیت الله مکارم: استفاده از لباس آستین کوتاه برای مردان اشکالی ندارد مگر در مواردی که بدانیم مفاسد خاصی بر ان مترتب می شود، (استفتاءات، ج 1، س 834، آیت الله مکارم و دفتر استفتاءات مقام معظم رهبری). آیت الله تبریزی: سزاوار نیست برای مؤمن که با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر شود، (دفتر استفتاءات آیت الله تبریزی). آیت الله صافی: احتیاط واجب است که مرد لباس آستین دار بر تن کند در جایی که معرض نگاه زنان نامحرم است، (جامع الاحکام، ج 2، ص 1722). البته باید دانست اختلاف نظر مراجع پیرامون پوشش مرد در جای است که هیچ گونه مفسده ای به همراه نداشته باشد و گرنه همه اتفاق دارند چنانچه جوانان با لباس آستین کوتاه در مجامع عمومی ظاهر

شوند و مفسده ای در فضای جامعه ایجاد نمایند، پوشیدن این نوع لباس ها حرام می باشد. -------------------------- پی نوشت ها: 1. انسانیت از دیدگاه اسلامی، مصطفوی، ص 129. 2. نحل (16): 80. 3. سوره نور (24): 31 و 30 و 59؛ احزاب (33): 59 و 60. 4. سوره اعراف (7): 26. 5. ر. ک: المفردات فی غرائب القرآن، راغب اصفهانی و قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی. 6. در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی، هر جا نام «آیه حجاب آمده است مقصود این است نه آیات سوره نور که در خصوص پوشش اسلامی است. 7. احزاب (33): 53. 8. مسأله حجاب، مرتضی مطهری، ص 74. 9. واژه حجاب هفت بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ ولی هرگز به معنای حجابِ اسلامی مصطلح نیست. 10. مسأله حجاب، ص 73. 11. تاریخ تمدن؛ ویل دورانت، مترجمان احمد آرام (و دیگران)، ج 1، ص 433 و 434. 12. مسأله حجاب، ص 22. 13. ر. ک: تفاسیر مجمع البیان (طبرسی) و کشّاف (ز مخشری) ذیل آیات 33 احزاب و 60 نور. 14. سوره احزاب (33): 33. 15. مسأله حجاب، ص 73. نیز ر. ک: تفسیر نمونه، ج 17، ص 401 - 403. 16. اصل قانون حجاب اسلامی، صرفاً از ضروریات فقه نیست؛ بلکه از ضروریات دین مبین است؛ چه این که نصّ صریح قرآن بر آن گواهی می دهد و تنها ظهور آیات قرآن دلیل بر آن نیست تا جای اختلاف برداشت و محل تردید باشد. 17. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج 7 - 8، ص 216. 18. المفردات فی غریب القرآن؛ راغب اصفهانی، ص 361. 19. مسأله حجاب، ص

125 - 128. 20. تفسیر مجمع البیان، ص 216 و 217. 21. مسأله حجاب، ص 129. 22. المفردات فی غرائب القرآن، ص 159؛ مجمع البیان، ص 217. 23. مجمع البیان، ص 217. 24. همان. 25. التفسیر الکبیر، ج 23، ص 179. 26. مجمع البیان، ص 217. (قال ابن عبّاس: تفطّی شعرها و صدرها و ترائبها و سوالفها). 27. ر. ک: تفسیر الصافی، فیض کاشانی، ج 3، ص 430 و 431. 28. مسأله حجاب، ص 131. 29. علامه طباطبائی(ره) در تفسیر آیه 32 سوره اعراف می فرماید: خدای متعال در این آیه زینت هایی را معرفی می کند که برای بندگان ایجاد و آنان را فطرتاً به وجود آن زینت ها و استعمال و استفاده از آن ها ملهم کرده است؛ و روشن است که فطرت جز به چیزهایی که وجود و بقای انسان نیازمند آن است، الهام نمی کند. (ر. ک: المیزان، ج 8، ص 79) 30. آیین بهزیستی در اسلام، احمد صبور اردوبادی، ج 1 (جنس پوشاک)، ص 57. 31. حلیه المتقین، محمدباقر مجلسی، ص 3 - 5 و 10 - 12 و 91 - 107. 32. مجمع البیان، ج 4 - 3، ص 673. 33. سوره احزاب(33): 33. 34. سوره نور(24): 31. 35. مسأله حجاب، ص 146 - 147. 36. ر. ک: تفسیر الصافی، ج 3، ص 430 و 431. 37. وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 14، ص 140. 38. سوره نور (24): 60. 39. سوره احزاب(33): 59. 40. سوره احزاب (33): 60 و 61. 41. مجازات این گونه افراد از نظر اسلام بسیار شدید است و بعد از ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر، چنانچه

این بیماردلان از عمل زشت خویش دست برندارند، باید از جامعه اسلامی تبعید شوند؛(مسأله حجاب، ص 164) و در صورت استمرار، در ردیف محاربان با حکومت اسلامی جای می گیرند و به حکم قرآن اعدام می گردند. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 361 و 362) 42. ر. ک: مسأله حجاب، ص 158 و 159؛ قاموس قرآن، قرشی، ج 2، ص 41 و 42. (این کتاب ها کلمات اهل لغت را ذکر کرده اند؛ مانند تعبیر به «الجلباب: القمیص أوالثواب الواسع» یا «الجلباب ثوب اوسع من الخمار دون الردّاء تُغطّی به المرأه رأسها و صدرها) 43. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 361. (هو ثوب تشتمل به المرأه فیغطّی جمیع بدنها) 44. تفسیر الصافی، فیض کاشانی، ج 4، ص 203. 45. الجامع لأحکام القرآن، قرطبی، ج 14؛ ص 156. 46. درباره جلباب گفته اند: آن روسری خاصی که بانوان هنگامی که برای کاری به خارج از منزل می روند، سر و روی خود را با آن می پوشند؛ «الجلباب خمارالمرأه الذی یفطّی رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجه» (التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی ج 8، ص 361؛ مجمع البیان، ج 8 - 7، ص 578) 47. مجمع البیان، ص 580؛ المیزان، ج 16، ص 361. 48. زنانی که ظاهراً پوشیده هستند ولی در واقع برهنه اند، روی عن رسول اللّه(ص): صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمه البُخت المائله....» (میزان الحکمه، ری شهری، ج 2، ص 259) 49. مسأله حجاب، ص 160 و 161. 50. آسیب شناسی حجاب، ص 19 51. وسائل الشیعه، ج 14، ص 120.

52. سوره واقعه(56): 23. 53. گستره عفاف به گستردگی زندگی، حمیده عامری، کتاب زنان، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ش 12، ص 117. 54. المیزان، ج 8، ص 361. 55. مسأله حجاب، ص 163.

از مواردی است که باعث حفظ کرامت و ارزش والای انسانی و در نتیجه حرکت بی خطر انسان به سوی سرای ابدی اش می گردد. تمام تکلیف های موجود در دنیای خاکی تنها از آن رو تکلیف و دشوار به نظر که ما بیشتر اوقات مصلحت نهفته در پس آن را نمی بینیم که اگر می دانستیم بی سرو پا بسویش می شتافتیم.

در ادامه باید به چند نکته توجه داشت تا مساله روشن گردد :

نکته اول: در عالم هستی عوالمی وجود دارد (در یک دیدگاه کلی سه عالم مادی، مثال، تجرد) هر یک از این عوالم دارای احکام، قوانین و سنن مختص به خود است، عالم دنیا و عالم آخرت و قیامت دو عالم از عوالم هستی اند که هر یک دارای آثار ویژه خود می باشند به همین جهت است که بر اساس آیات و روایات برای ورود روح و بدن به عالم قیامت نیاز به تحول اساسی است تا روح و بدن قابلیت پذیرش احکام و قوانین قیامت را بیابند به عنوان مثال بدن مادی در این دنیا با سوزشی صدمه خورده و از میان می رود ولی در قیامت بسا تحولات اساسی که در این بدن ایجاد می شود، به صورتی می گردد که در عین حال که سوزش و ناراحتی شدید دارد اما بدن از میان نمی رود اگر این تحولات نسبت به بدن مادی ایجاد نشود، این بدن با این صفات نمی تواند احکام و سنن قیامت را تاب بیاورد. یا مثلاً در دنیا حرکت و تغییر است، جوان پیر می شود، نو کهنه می گردد، کهنه ها از میان می روند، گیاهان پژمرده می شوند و... اما در جهان آخرت

تغییر و تحول این چنینی وجود نداشته و نوعی ثبات و بقاء حاکم است {V(نک:نحل، آیه 96، یونس، آیه 24، حدید، آیه 20، آل عمران، آیه 197، نساء، آیه 77، کهف، آیه 46، مریم، آیه 76، طه، آیه 73، غافر، آیه 39 و...) V} در زندگی دنیوی خوشی با رنج، حیات با مرگ، لذت با محنت، اندوه با شادی، اضطراب با آرامش آمیخته است. اما در آخرت چنین نیست، بلکه گروهی همیشه و از هر جهت متنعم، شاد و آسوده اند و دسته ای دیگر همواره معذب، غمگین و ناراحت اند {V(نک: قلم، آیه 33، رعد، آیه 34، طه، آیه 73، زمر، آیه 26، آل عمران، آیه 15، نساء، آیه 77، اعراف، آیه 32، یوسف، آیه 109، نحل، آیه 30 و ...) V} در واقع با توجه به آیات و روایات، در عالم قیامت نظام کنونی عالم مادی دگرگون می شود، پدید آمدن زلزله عظیم در زمین {V(مزمل، آیه 14)V}، شکافته شدن دریاها {V(تکویر، آیه 7)V} به حرکت در آمدن کوه ها {V(کهف، آیه 47)V} و درهم کوبیده شدنشان {V(حاقه، آیه 14)V} خاموش گشتن ماه و خورشید و ستارگان عظیم {V(تکویر، آیه 2)V} و پر از دود و ابر شدن فضای جهان {V(فرقان، آیه 25) V}پاره ای از تغییر و تحول اساسی نظام کاینات است. در قیامت همه اسباب و روابط قطع می شود و تمام ارتباطات و تأثیراتی که موجودات در نظام وجودشان در عالم جسم و جسمانیت و نیز در عالمی که به دنبال آن می آید، دارند، از میان می رود و نه شیئی در شیئی دیگر اثر خواهد کرد و نه شیئی از شیئی دیگر تأثیر خواهد پذیرفت. نه از شیئی

نفع برده خواهد شد و نه از آن زیانی خواهد رسید. {V(بقره، آیه 166، مؤمنون، آیه 101)V}.

نکته دوم که در واقع نتیجه تأمل و دقت در نکته اول است عبارت از این است که: ما نباید انتظار داشته باشیم که در عالم قیامت احکام، قوانین و سنن عالم مادی و دنیا جاری باشد و اگر گاهی در لسان آیات و روایات از مواردی چون خوردن، آشامیدن، با زنان جوان زیبا روی بودن، در کنار نهرها و زیردرختان بودن یاد می شود، از باب تقریب ذهن ما به دریافت حقایق عالم قیامت است نه آنکه آشامیدن آنجا مانند آشامیدن این جا باشد یا خوردن آنجا مانند خوردن اینجا و همین طور .... با توجه به این دو نکته، پاسخ پرسش شما روشن می گردد. بر اساس برخی آیات قرآن برای آدمی زنان پاک و باکره، خوش اندام و زیبا هست که از آنها لذت می برد، ولی باید توجه داشت که این لذت همانند لذت جنسی این دنیا نمی باشد. چنان که زنان آنجا نیز مانند زنان اینجا نیستند، بلکه زنانی هستند که به هیچ وجه دچار عادت ماهانه نشده و همواره باکره خواهند بود. {V(نک:بقره، آیه 25، آل عمران، آیه 15، نساء، آیه 57، صافات، آیه 49 - 48، ص، آیه 52، زخرف، آیه 7، دخان، آیه 54، طور، آیه 20، الرحمن، آیه 56، 74 - 70، واقعه، آیه 23 - 22، 37 - 34، نبأ، آیه 33)V}. همچنین اهل بهشت می توانند فرزند داشته باشند، ولی این موضوع به دلیل سنن حاکم بر قیامت به شیوه ای که در این دنیا وجود دارد نیست. نظام حاکم بر قیامت نظام

دفعی است نه نظام تدریجی؛ یعنی، در قیامت خواستن مساوی است با شدن و تحقق، برخلاف نظام این عالم که برای عملی شدن خواسته ها، باید زمینه، اسباب و شرایط آن فراهم شود تا آن آرزو محقق گردد. در این دنیا کسی که فرزندی می خواهد باید ازدواج کرده و با جمع یک سلسله شرایط و به تدریج و در زمان معینی دارای فرزند شود. اما در نظام قیامت چنین نیست، بلکه بهشتیان هر چه می خواهند، بر ایشان محقق می شود، {V(نک: فصلت، آیه 31 و ق، آیه 35)V} و نیاز نیست که با جمع شرایط و پدید آمدن مقدماتی، به تدریج آن خواسته محقق شود. از این رو، خواستن فرزند در عالم بهشت مساوی است با حضور بچه فی الحال و در همان آن. چنان که روایاتی نیز بر خصوص این امر وارد شده است.

نک: استاد شجاعی، محمد، خواب و نشان های آن، مقدمه و تدوین: محمدرضا کاشفی، کانون اندیشه جوان، تهران، چاپ دوم، 1379، صص 90 – 86

در مورد این که آیا زن وشوهری نیز در بهشت باقی است یا خیر بنا به آنچه در قرآن کریم آمده است زنان با ایمان در قیامت در کنار زنان بهشتی (حورالعین) با مردان بهشتی قرین می باشند. و زنان با ایمان با همسران با ایمان خود وارد بهشت می شوند. 1- {A{/Bاُدْخُلُوا اَلْجَنَّهَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ w1-6w}{I43:70I}/}A}؛ {Mوارد بهشت شوید شما و همسرانتان در نهایت شادباش M}، {V(زخرف، آیه 70)V}. و منظور از ازواج، همان زنان با ایمانی هستند که در دنیا بودند، {V(تفسیر المیزان، ج 18، ص 129)V}. و بودن در کنار همسران با ایمان و مهربان هم برای مردان

لذت بخش است و هم برای زنانشان. 2- {A{/Bهُمْ وَ أَزْواجُهُمْ فِی ظِلالٍ عَلَی اَلْأَرائِکِ مُتَّکِؤُنَ w1-8w}{I36:56I}/}A}؛ {Mآنها و همسرانشان در سایه های قصرها و درختان بهشتی بر تخت ها تکیه کرده اندM}، {V(یس، آیه 56)V}. و آیاتی که داخل شدن همسران صالح را به بهشت وعده داده شده است. از جمله: {A{/Bرَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ اَلَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ اَلْعَزِیزُ اَلْحَکِیمُ w1-20w}{I40:8I}/}A}، {V(مؤمن، آیه 8)V}. {A{/Bجَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ w1-12w}{I13:23I}/}...A}، {V(رعد، آیه 23)V}. از این آیات استفاده می شود که زنان و مردانی که در این دنیا همسر یکدیگرند هرگاه هر دو با ایمان و بهشتی باشند در آنجا به هم ملحق می شوند و با هم در بهترین شرایط و حالات زندگی می کنند و حتی از روایات استفاده می شود که مقام این زنان برتر از حوریان بهشت است به خاطر عبادات و اعمال صالحی که در این جهان انجام داده اند، و در برخی منابع کلامی و روایی چنین آمده که در روز قیامت، اگر همسر زن مؤمن، اهل بهشت بود، او را اختیار می کند و اگر از اهل جهنم بود، یک مرد را از میان مردان بهشتی برمی گزیند. شاید فلسفه این کار این باشد که زن برخلاف مرد، از نظر طبیعت تعدّدپذیر نیست. به همین جهت مردی را انتخاب می کند. اما گروهی - از جمله آیت اللَّه مکارم شیرازی در مقابل مدعی اند که حورالعین می تواند مذکّر هم باشد. براساس این نظر شاید علت اینکه اوصاف حوری که در قرآن به کار رفته، بر مؤنث دلالت می کند، به این جهت باشد که گفت و

گو و محاوره در آن آیات، با طایفه مردان مؤمن بوده است، نه با زنان مؤمن دنیوی. از این رو شیوه محاوره، اقتضا دارد که چنین اوصافی برای این موجودات، ذکر شود. از مضمون برخی آیات و روایات، چنین برمی آید که مسئله لذت های جنسی، اختصاصی به مردان ندارد؛ بلکه زنان نیز در بهشت می توانند برای خویش شوهرانی دلخواه برگزینند. اصطلاح «حور» نیز اختصاصی به زنان ندارد؛ بلکه حورهای مذکر نیز در بهشت وجود دارند. برای نمونه از امیرمؤمنان علیه السلام روایت شده است: «در بهشت بازاری است که در آن خرید و فروشی نیست؛ تنها در آنجا تصویر مردان و زنان وجود دارد. هر کس که تمایلی به آنان پیدا کند، از همان جا بر او وارد می شود» V}بحارالانوار، ج 1، ص 148.{V. در بهشت هم حوریان بهشتی وجود دارند که از نعمت های بهشتی اند و در دنیا نبوده اند و هم زنان دنیا - که اهل بهشت باشند با زیبایی و شکوهی برتر از حوریان در بهشت حضور دارند و چنانچه مایل باشند، به شوهران خویش می پیوندند.

بنابراین لذت های بهشت مخصوص مردان بهشتی نیست، بلکه کسی که داخل بهشت می شود از نعمت ها و زیبایی ها لذت خواهد برد. چنان که قرآن می فرماید: {A... {/Bوَ فِیها ما تَشْتَهِیهِ اَلْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ اَلْأَعْیُنُ w8-15w}{I43:71I}/}A}؛ {Mدر بهشت آنچه دل خواهد و چشم از آن لذت می برد موجود است M}، {V(زخرف، آیه 71)V} و در این امر نیز بین مرد و زن بهشتی فرقی نیست هر کدام از آنها هر نوع لذتی بخواهند بر ایشان موجود است و برای زنان بهشتی نیز مردان بهشتی بدلخواهشان هست.

تا از دوستان دانشگاهیم که با آنها رفت و آمد می کنم، بدحجابند در این صورت، آیا باید ارتباطم را با آنها قطع کنم؟

جواب :

خواهر گرامی، تقید شما به حجاب اسلامی حاکی از باورهای عمیق شما به آموزه های دینی است و به طور قطع ظرف وجودی شما آن قدر طاهر و پاکیزه بوده که خداوند آن را لایق پذیرش معارف حق قرار داده است و باید خدا را به پاس این نعمت بزرگ شکرگزار باشی و شکرگزاری خداوند به این است که بیش از پیش خود را ملزم به رعایت حدود الهی کنی. در واقع همان حجاب شما و رعایت احکام الهی شکر عملی و بهترین شکرگزاری به درگاه خداوند است، بنابراین هر چه می توانی در همین مسیری که انتخاب نموده اید ثابت قدم بمان قطعا به سعادت واقعی دست خواهید یافت. و اما این که فرموده اید رابطه تان را با دوستان بدحجابتان ادامه دهید یا قطع کنید، این بستگی دارد به این که رابطه شما با دختران بد حجاب چه پیامدی برای شما دارد. به عبارت دیگر اگر احساس می کنید که با ایجاد ارتباط با اینگونه افراد می توانید روی آنها تأثیر بگذارید و محبت شما با آنها باعث می شود که در رفتارشان تجدید نظر کنند و از سوی دیگر شما تحت تأثیر رفتار غلط آنها قرار نمی گیرید در این صورت رابطه خود را نه تنها با آنها قطع نکنید بلکه سعی کنید در پرتو این روابط دوستانه زمینه هدایت و اصلاح رفتار آنها را فراهم کنید. اما در صورتی که رابطه شما با آنها نه تنها تأثیر ندارد بلکه

باعث می شود که شما از آنها اثر بپذیرید و خدای ناکرده در باورهای خود سست شوید و کم کم در رعایت شؤونات شرعی از جمله حجاب، وضعیت نامطلوبی پیدا کنید در این صورت واجب است روابط خود را با این گونه افراد قطع کنید و فقط با کسانی که رعایت حجاب را می کنند و مقید به رعایت شؤونات اسلامی هستند رابطه برقرار کنید، بنابراین با توجه به شناختی که از خودتان دارید لحظاتی را با خود خلوت کنید و ببینید آیا بیشتر تأثیرگذار هستید یا تأثیر پذیر و سپس تصمیم بگیرید. البته توصیه ما به شما این است که هر چه می توانید رابطه خود را با افراد صالح بیشتر کنید و در ایجاد ارتباط با افراد ناصالح با احتیاط برخورد کنید چه این که تجربه نشان داده افراد زیادی بوده اند که در ابتدا بسیار محجوب، با حیا و مقید به رعایت شؤونات اسلامی بوده اند ولی در اثر معاشرت با این گونه افراد تغییر پیدا کردند و همرنگ آنها شدند. شما اگر به داستان حضرت نوح و انحراف پیدا کردن فرزندش را در قرآن مطالعه کنید نکات بسیار آموزنده ای را به دست خواهید آورد. پسر نوح با این که از نظر خانوادگی در یک شرایط بسیار مناسب بود و فرزند پیامبر خدا بود ولی در اثر معاشرت با افراد ناباب تحت تأثیر قرار گرفت و به تدریج از مسیر حق منحرف شد به گونه ای که هر چه پدرش او را راهنمایی کرد مؤثر واقع نشد تا این که خاندان نبوتش گم شد. بنابراین سعی کنید در ارتباط با اینگونه

افراد که به هر دلیلی دچار انحراف اخلاقی شده اند و آداب اسلامی را مراعات نمی کنند حداقل ارتباط را داشته باشید و حتی در صورت تأثیرپذیری از آنها ارتباط خود را قطع کنید فقط در مواردی که احساس می کنید ارتباط با برخی از آنها مؤثر است با کمال احتیاط و آگاهی با آنها رابطه برقرار کنید. البته ایجاد ارتباط عاطفی و دوستانه فرق می کند با برخوردهای روزمره سعی کنید در برخوردهای روزمره با اخلاقی نیک با آنها برخورد کنید و به آنها نشان دهید که هم می توان محجبه بود هم نشاط داشت، هم می توان مقید به رعایت حدود الهی بود و هم فردی اجتماعی و فعال بود. متدین بودن و محجبه بودن منافاتی با اجتماعی بودن، خوشرویی و حسن معاشرت با دیگران ندارد. بلکه حسن معاشرت و برخورد خوب با دیگران از چیزهایی است که مورد تأکید اسلام است و سیره عملی پیامبر اکرم(ص) در روابط اجتماعی حتی با غیر مسلمانان مؤید این حقیقت است. اخلاق اجتماعی پیامبر(ص) به گونه ای بود که افراد بسیار زیادی به خاطر حسن خلق و خوشرویی و برخوردهای پیامبر با آنها، مجذوب شخصیت پیامبر(ص) شدند و نهایتا به اسلام و پیامبر گرامی ایمان آوردند. موفق باشید.

واقعه عاشورا چادر حضرت زینب(س) و دختران امام حسین(ع) را کشیدند حقیقت دارد؟ چون من در جاهای بسیاری خواندم که بر آنها تازیانه زده و چادرشان را از سرشان کشیدند و علاوه بر آن ماجرای سیلی زدن و کتک زدن حضرت فاطمه(س) توسط دشمنان حضرت علی(ع) چطور؟ آیا اینها حقیقت دارد و بحث اصلی من سر این است که مگر خاندان رسول خدا(ص) خاندان عصمت و طهارت نیستند؟ آیا خوردن دست نامحرمان به آن بزرگواران از نظر شما معقول است؟ یا اینکه حجابشان دریده شود؟ آنان خودشان الگوی عفاف و حجاب برای زنان اند پس چگونه ممکن است حجابشان دریده شود؟

جواب :

توجه داشته باشیم که برخی از مطالب مشهور میان مردم ,از نظر برخی از علما درست نیست .به عنوان مثال در میان گویندگان و نویسندگان مشهور است که روز عاشورا بر بدن امام حسین علیه السلام اسب دواندند ولی علامه مجلسی می گوید:به نظر من آنان موفق به این کار نشدند.

در میان مردم معروف است که حضرت زینب و ام کلثوم پس از حادثه عاشو را حجاب نداشتند در حالی که این دو بزرگوار هردو از اول تا آخر حجاب داشته اند.(1)

ابن قتیبه دینوری می گوید:زنان و دختران امام را در کجاوه های روپوش دار می بردند.(2) این می رساند که آنان دارای حجاب بوده اند.

داستان کشیدن چادرازسربانوان در روایتی آمده است که اعتبار ندارد و ماخذ آن معلوم نیست .(3)

در روایتی آمده است که آنان مکشفه الوجوه بودند یعنی صورت آنان باز بود (4)و اگر این روایت اعتبار داشته باشد معنای آن بی حجاب بودن نیست.

در هر صورت این مساله به صورت کامل

روشن نشده است و اگر فرض کنیم که آنان را بی حجاب به کوفه بردند این, هیچگونه نقصی بر آنان نیست چون به اختیار خودشان نکرده اند بلکه دشمن دست به این کار زده است و از دشمنی مانند آنان این کارها بعید نیست و خوردن دست دشمن به آنان محال نیست چون این دشمن احکام شرعی را مراعات نمی کند.اگر دست آنان به اینها بخورد برای اینها گناه نیست بلکه گناه به گردن آنها است . اینطور هم نیست که اگر دست نامحرمی به آنان بخورد خداوند آنان را نابود کند بلکه آنان بر این مصیبتها صبر می کنند و خداوند در برابر این صبر پاداش میدهد.دشمن امام را می کشد و خداوند آنان را نابود نمی کند و خداوند در برابر این به امام پاداش می دهد.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها هم چنین است و دشمن می تواند اورا بزند و او در برابر این سختیها صبر می کند و خداوند پاداش بزرگ می دهد و چنین نیست که اگر دست دشمن به آن حضرت بخورد آن دست خشک شود بلکه قانون خدا در این جهان این است که کارها بطور عادی پیش برود نه با معجزه .

1_موسوعه الامام الحسین علیه السلام ج5 ص 358

2_قصه کربلا ,نظری منفرد , ص 409

3_بحار الانوار ج 45 ص 60

4_همان ص 107س 16

داشتن حجاب.حالا می توانیم نتیجه بگیریم که قواعد اخلاق ضرورتا ریشه ی مذهبی ندارد ؟ و حتی کسانی که هیچگونه اعتقادی به مذهب ندارند به وجود قواعد صرفا اخلاقی معتقدند؟

جواب :

تشکر می کنیم که با پرسمان ارتباط برقرار نموده و به ما اطمینان نموده اید.

سؤال شما را به چند بخش تجزیه می کنیم.

الف- خوب و بد اخلاقی و تفکیک آنها

برای تفکیک خوب از بد ابتدا باید موضع ما از لحاظ مکتب اخلاقی روشن باشد. مکاتب اخلاقی زیادی بین انسانها وجود دارد که بسته به آموزه های آن مکتب، جواب نیز تغییر می کند.

آشنایی مختصر با این مکات_ب

بخش اول سؤال شما یعنی «هرچه با خوب تطبیق کند اخلاق است و هرچه مطابق بد باشد ضد اخلاق می باشد» صحیح است. اما سؤال اصلی در اخلاق دستوری این است که معیار و ملاک خوبی و بدی افعال اختیاری انسان چیست؟ ما در هر موقعیتی با این پرسش مواجه هستیم که انجام چه کاری برای ما از لحاظ اخلاقی درست است.

مکاتب اخلاقی در صدد پاسخ به این سؤال هستند. به طور کلی دو دسته نظریه وجود دارد.

1- نظریه های غایت گرایانه

2- نظریه های وظیفه گرایانه

گروه اول می گویند باید به نتیجه عمل نگاه کرد. و عمل در صورتی خوب است که نتیجه خوب آن از سایر اعمال بیشتر باشد یا مقصود آن باشد که بیشتر باشد.نتیجه گروان در این که این نتیجه خوب چیست، اختلاف نظر دارند. برخی لذت را غایت فعل اخلاقی معرفی می کنند، عده ای دیگر قدرت (فردریش نیچه (1844-1900، کمال و ... را نتیجه عمل اخلاقی می دانند.

هم چنین غایت انگاران درباره این که

باید به دنبال فراهم آوردن خیر چه کسی بود، اختلاف نظر داشته و به دو گروه کلی تقسیم می شوند.

1- خود گرایی اخلاقی (طرفداران این نظریه مانند اپیکور، هابز و نیچه)

2- همه گروی اخلاقی یا سود گروی (جرمی بنتام و جان استوارت میل).

دسته دوم، وظیفه گرایان هستند که می گویند در هر مورد خاص باید به وظیفه مخصوص آن مورد عمل کرد.

وظیفه گرایان نیز دو دسته هستند.

1- عمل نگر: اینان به دنبال این هستند که برای هر مورد جزئی و خاص.

2- قاعده نگر: بر این باورند که ما قواعدی برای تشخیص صواب و خطا در اختیار داریم. کانت از این دسته است.

نکته ای که در تمامی این مکاتب دیده می شود این است که اینان با تکیه بر عقل ناقص بشری در صدد ایجاد یک مکتب بوده اند و نوعی تحیر در این مکاتب به چشم می خورد که این سرگردانی را از کثرت مکاتب می شود فهمید.

اما مکتب اخلاقی اسلام، واضح و کامل است. برخی از پارامتر های این مکتب از قرار زیراست.

1- در این مکتب، ملاک ارزش بر اساس نوع تأثیر عمل در کمال نفس تعیین می شود. هر عملی که تأثیری در کمال داشته باشد ارزش اخلاقی داشته و خوب است و هر عملی که تأثیر منفی در کمال داشته باشد ضد اخلاقی می باشد.

2- ارزش های اخلاقی تابع نیت انسان هستند و کار اخلاقی به کاری می گویند که هم لیاقت عمل صالح بودن را داشته باشد و هم دارای نیت صحیحی باشد تا موجب کمال گردد.

3- در این مکتب، هدف، مشخص و والاست. هدف مکتب اخلاقی اسلام، قرب الهی است

که انسان با کار اخلاقی به این قرب نزدیک می شود.

برای اطلاعات بیشتر در مورد مکاتب اخلاقی به کتاب های زیر مراجعه کنید.

1- نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، محمد تقی مصباح یزدی،نشر مؤسسه امام خمینی، ص 24-27

2- فلسفه اخلاق، ویلیام. کی. فرانکنا، نشر طه، ص45-50

ب- نسبیت گرایی در اخلاق

«در جوامعی داشتن حجاب برای زنان خلاف اخلاق است و در جوامعی نداشتن حجاب». این جمله شما بحث نسبیت گرایی را تداعی می کند.

نسبیت در اخلاق یعنی اینکه هیچ خُ_لقی به طور کلی و مطلق خوب یا بد نیست. یک صفت در یک زمان و مکان خاص ممکن است خوب باشد و در شرایطی دیگر ممکن است بد باشد.(مجموعه آثار شهید مطهری، ج16، ص77 و ج21 ص184). نسبیت گرایی یعنی اگر جامعه ای کاری انجام داد که از نظر ما و جامعه ما بسیار ناپسند و زشت شمرده می شوند، ما نه تنها حق نقد آنان و مخالفت با باورهایشان را نداریم بلکه باید آنان را مورد تحسین نیز قرار دهیم.( نقد وبررسی مکاتب اخلاقی، محمد تقی مصباح یزدی، ص72).

در مقابل نسبیت گرایی، مطلق گرایی است. مطلق گراها اخلاق و قضایای اخلاقی را ثابت دانسته و آن را تابع شرایط و زمان و مکان نمی دانند. اینان به تفاوت های اخلاقی مانند حجاب که در جوامع مختلف وجود دارد، این طور پاسخ می دهند که: جوامع در اصول اخلاقی مشترک هستند. تفاوت آن ها در آداب و فرهنگ های مربوط به این اصول است. به عنوان مثال، همه، اصل کلی اخلاقی احترام به پدر و مادر را باور دارند اما برخی برای ادای این احترام، پدر و

مادر را پس از مرگ می سوزانند، عده ای پدر و مادر را می خورند و بعضی آن ها را دفن می نمایند. تفاوت در، به جا آوردن این احترام است.

حجاب نیز این چنین است. اصل حجاب به عنوان یک پوشش برای قسمت های خاصی از بدن مورد اتفاق همگان و عقلا است.(برخی فرهنگ ها که هیچ حجابی را نمی پذیرند، مطرود هستند.) اما اختلاف در نوع و آداب این پوشش است. در هر فرهنگی، مقداری از این پوشش را کافی می دانند.

اخلاقیات دینی معمولاً مطلق گرا هستند.اسلام نیز مانند سایر فرهنگ ها و مذاهب، اصل حجاب را ضروری دانسته و مقدار آن را نیز مشخص می نماید. اسلام که کامل ترین دین است، برای صیانت اجتماع از آسیب های ناشی از بی حجابی و بد حجابی که امروزه شاهد آن هستیم، برترین نوع حجاب ( پوشاندن تمام زیبایی های بدن) را سفارش و واجب کرده است. این پوشش در اسلام طوری تعریف شده است که انسان ها (اعم از زن و مرد) کمترین آثار منفی را در اجتماع برای دیگران داشته باشند.

ج- آیا قواعد اخلاقی، ضرورتاً ریشه مذهبی دارند؟ و آیا می توان اعتقاد به مذهبی نداشت اما اخلاقی بود؟

قواعد عام اخلاقی، عقلانی هستند و حسن و قبح آنها را عقل به تنهایی می فهمد. خوبی عدالت و بدی ظلم بر همه روشن است. اما اخلاق، فقط به دانستن برخی قواعد اخلاقی ختم نمی شود بلکه در لایه ها و طبقات جامعه با مسائل فراوان مانند شریان حیانی درجریان است.

دین به عنوان پشتوانه مفهومی و اجرایی اخلاق، تکمیل کننده خواهد بود. یکی از

معانی روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که فرمود:« إنّ_ما ب_ُعثت لِأتمّم مکارم الاخلاق» این است که: من مبعوث شده ام تا مکارم اخلاقی را برای شما تکمیل نمایم. به عبارتی، بخش مهمی از اخلاقیات از دسترس اندیشه ما دور است. به عنوان مثال، کانت می گوید: دروغ در هر حالی بد است. باید پرسید: حتی اگر یک دروغ جان صدها انسان بی گناه را نجات دهد، باز هم بد است؟

سخن این جاست که اندیشه بشری نهایتاً به جایی می رسد قابل خدشه، مبهم و بدون پشتوانه است. اما اگر به دین مراجعه کردیم، می بینیم که فلسفه دین موافق اخلاق است و بخش مهمی از احکام ارزشی که از طرف خداوند به ما رسیده، ناظربه مسائل و جزئیات اخلاقی است.

پیامبر با اتصال به سرچشمه وحی الهی، این بخش مهم را نیز برای انسان ها روشن می نماید و دین، تکمیل کننده اخلاق است. ریشه قواعد اخلاقی در وجود و روح انسان است و او بسیاری از خوب و بد ها را با وجدان خویش می یابد اما در، یافتِ بسیاری دیگر از احکام ارزشی ناتوان است و دین به عنوان یک کاتالیزور و سرعت بخش، ما را در رسیدن به قواعد اخلاقی یاری می رساند. هدف اخلاق، آراسته شدن به ملکات شایسته و فضایل و پیراسته شدن از رذایل، برای نیل به قرب الهی است. این مهم با اخلاق سکولار به دست نمی آید.

اخلاق بدون دین در بسیاری مسائل به بن بست می خورد. این دین است که می تواند اخلاق را از بن بست بیرون بکشدو به عنوان مثال

یک انسان اخلاقی نمی تواند قبول کند که شخصی که هزاران نفر به دست او کشته شده اند، با یک گلوله یا با طناب دار در چند لحظه کشته شده و قضیه تمام شود. خون هزاران نفر را چه کسی پاسخ خواهد داد؟ دین در این جا راهکار دارد و زندگی را منحصر در دنیای مادی نمی داند.

هم چنین یک انسان اخلاقی ممکن است از خود سؤال کند که اخلاقی بودن برای چه؟ برای زندگی بهتر. زندگی بهتر برای چه؟ مثلاً برای آرامش بیشتر. آرامش بیشتر برای چه؟ و ... در نهایت این اخلاق به بن بست می رسد. دین و مذهب در این جا حرف دارد. هدف اخلاق، رسیدن به قرب الهی است.

شهید مطهری می فرماید: خداشناسی پایه اخلاق است.انسانیت و آدمیت و اخلاق بدون شناختن خدا معنا ندارد یعنی هیچ امر معنوی بدون اینکه آن سر سلسله معنویات پایش به میان آید معنا ندارد ... وقتی که پایه ای در روح بشر نباشد چرا انسانیت ؟ به من چه مربوط ؟ ... پایه و اساس ندارد و نمی تواند داشته باشد ... دین ...اساس داشته و تجربه و آزمایش، صحت آن را ثابت کرده و چطور انضباطهای اخلاقی محکم پولادین را به وجود آورده و بعد از این هم به وجود خواهد آورد.( .(مجموعه آثار شهید مطهری، ج22، ص510).

یک سؤال بسیار مهم: اگر بدون ایمان نمی توان اخلاقی بود پس چرا برخی جوامع اروپایی وآمریکایی مذهبی نیستند اما از دروغ و نفاق و تزویر و دزدی وخیانت پرهیز می کنند ؟ پس معلوم می شود که می توان اخلاقی بود بدون اینکه

متکی به ایمان و معرفت باشد

شهید مطهری می فرماید: این سخن را شما زیاد شنیده اید ، خود من هم زیاد شنیده ام و شاید مدتها هم به آن معتقد بودم که چنین چیزی می شود ،استاد شهید در ادامه سه نوع «خود» را مطرح می کند که بیانی به این مضمون دارد. 1- خود شخصی

انسان گاهی اوقات فقط خودش را می بیند و از آن حیطه تجاوز نمی کند.

دایره ای کشیده اند که خودشان در داخل آن و غیر خودشان همه بیرون از آن هستند همه چیز را برای خودشان می خواهند . این ، نوع ضعیف خود پرستی است .

2- خود خانوادگی

برخی اوقات، انسان فقط خانواده خود را می بیند و با آنان بسیار محترمانه، مهربانانه و عادلانه رفتار می کند. اما در خارج محیط خانواده تمام صفات رذیله وجود دارد.

3- خود ملی

گاهی می بینیم که خود توسعه پیدا کرده، خود ملی می شود. افراد ملت در داخل خودشان مثل همان فرد در داخل خانواده اند که نسبت به خانواده خودش راستگو است. نسبت به ملت خود امین است ، دزد نیست. در واقع برای شخص خودش دزد نیست، برای شخص خودش دروغ نمی گوید، ظلم نمی کند، یکی از سیئات اخلاقی را مرتکب نمی شود.

اینکه ما می بینیم امروز فرد نسبت به فرد ظلم نمی کند ولی ملت ها بدترین اقسام ظلم را نسبت به ملل دیگر می کنند و این را هم زشت نمی دانند . رجال درجه اول اروپا مظالمی را که نسبت به ملل استعمار زده مرتکب شده اند برای خودشان افتخار می دانند همین فردی که در داخل

ملت و کشور خودش این قدر عادل و امین است و ممکن نیست کوچک ترین خیانت و عمل ضد اخلاقی بکند، وقتی که پای ملتی دیگر به میان می آید می گوید این مفاهیم معنی ندارد.

جمله ای از الکسیس کارل نقل می کنند که : در دنیا در زیر پرده کلمه های عفت، تقوا، حق و عدالت چقدر نفع نهفته است! یعنی اینها کلماتی است تو خالی... آن طوری که باید حقیقت ندارد، داخل آن خالی است، مثل گردو یا بادامی است که پوست دارد ولی مغز ندارد ... رمز این که هر چه دنیا عالِم تر می شود بی عقیده تر می گردد و پایبندی اش به اصول اخلاقی کمتر می شود، همین است که غالباً اصول اخلاقی که به بشر تعلیم کرده اند، منطق نداشته، پشتوانه نداشته، اعتبار نداشته، پایه نداشته. .(ر.ک مجموعه آثار شهید مطهری، ج22، ص508-509)

مگر فرانسوی ها نبودند که اعلامیه جهانی حقوق بشر را منتشر می کردند؟ ولی این اعلامیه در جنگ جهانی اول و دوم کجا رفت؟ در حادثه الجزایر کجا رفت؟ مگر جز این بود که یک ملت حق خودش را می خواست؟ ... در تربیت دینی مفاهیم حق، عدالت، صلح، همزیستی، عفت، تقوا، معنویت، راستی، درستی و امانت، الفاظی هستند توپر و پایه و مبنا و منطق دارند ...اگر ایمان نباشد، مثل اسکناسی است که پشتوانه نداشته باشد. ابتدا ممکن است عده ای نفهمند ولی اساس و پایه ندارد.( همان ص 515)

در جریان غزه، مگر این ملت چه خواسته ای داشت. آیا دولت های غربی و اروپایی و برخی دولت های عربی تکانی خوردند؟ اخلاق آنها بر

اساس منفعت خودشان است. الفاظ آنان تو خالی است و پشتوانه ندارد. اگر ایمان راستین نباشد، اخلاق پشتوانه مفهومی و اجرایی ندارد.

شما دوست عزیز در این زمینه می توانید به کتاب های زیر مراجعه نموده از مطالب بیشتری بهره ببرید.

1- فلسفه اخلاق شهید مطهری

2- اخلاق اسلامی ) انتشارات معارف)

3- نقد و بررسی مکاتب اخلاقی(آیت الله مصباح)

4- فلسفه اخلاق(آیت الله مصباح)

شده اند و روشنفکران و سیاستمداران غربزده ایرانی علت اصلی این موضوع را در جدایی دین از عرصه های اجتماعی و کنار گذاشتن مذهب و مظاهر دینی می دانند . و از سوی دیگر طبقات مختلف اجتماعی از جمله زنان جوامع شرقی از جمله کشورمان در اثر دوری از معارف اصیل اسلامی همچنان در معضلات و مشکلات متعددی به سر می برند .

این دو زمینه از دلایل مهمی است که سبب می شود شاعر جوان که دغدغه رهایی زنان از مشکلات و معضلات اجتماعی را در سر می پروراند، با دیدی سطحی حجاب را به عنوان سد پیشرفت و ترقی زن ایرانی دانسته و فارغ از سیاست های استعماری و پشت پرده استعمارگران در تهاجم به ارزشهای و سرزمین های اسلامی به دفاع از این سیاست بپردازند . از این رو وقتی در 17 دی 1314 خبر کشف حجاب زنان را می شنود، آن را از سر اعتقاد تأیید می کند و بدین مناسبت قصیده ای در 26 بیت با عنوان «گنج عفت» می سراید و اقدام دیکتاتور ایران و دستنشانده استعمارگران یعنی رضاشاه را در سه بیت پایان آن ، مورد ستایش قرار می دهد:

« خسروا، دست ت___وانای تو آسان ک__رد ک________ار

ور نه در این ک_____ار سخت، امی______د آسانی نبود

شه نمی شد گر در این گمگشته کشتی ناخدای

س_____احلی پی___دا از این دریای طوفانی نب______ود»!!!

نیست. چرا اهالی سرزمین تقوا چشمشون رو روی قتل، رباخواری، شرابخواری، دزدی، کم فروشی، غیبت، ترک نماز و هزار تا چیز دیگه بستن و فقط به این موضوع توجه دارند؟

جواب :

منظور شما از چشم بستن به باقی گناهها روشن نیست گناه گناه است و کسانی که در راه تبلیغات دینی یا مسئولین امنیت جامعه تلاش می کنند هر کدام از آنها را که مخل به دین فرد یا نظام اجتماعی باشد موردنظر قرار داده امر به معروف و ارشاد و یا برخورد می کنند شاید پاسخ شما در این نکته نهفته باشد که گناه دو نوع است:

1. آنچه که فقط گناه است و عصیان خداوند و ربطی به جامعه ندارد و از این رو جزء قوانین مدنی نبوده و جنبه جرم اجتماعی ندارد مانند ترک نماز، دروغ (زمانی که پیامد حقوقی نداشته باشد) و...

2. آن دسته از گناهانی علاوه برگناه بودن و مخالفت با اوامر دینی جنبه اجتماعی داشته و جرم است و از این رو جزء قوانین مدنی است و مرتکب آن مجرم شناخته می شود

درباره دسته اول عوامل ارشادی جامعه سعی و تلاش دارند که فرد را از بند آن آزاد ساخته و شخص مرتکب گناه نشود و سعادت خود را تامین کند در حالی که گناه او ضرری به دیگران نمی رساند درباره دسته دوم علاوه بر اینکه متولیان ا مور دینی و ارشاد مردم تلاش می کنند که مردم را متخلق به اخلاق الهی و به رعایت حقوق مردم توجه دهند چون ارتکاب این جرم در دیگران نیز موثر است و جزء قانون قرارگرفته است مسئولین امنیت مردم نیز با آنها برخورد می کنند.

درباره مواردی که

شما شمردید برخی از آنها مهمتر از دیگران هستند و باید به همه اهمیت داده شود و ارشاد و یا برخورد شود و فقط غیبت و ترک نماز جزء دسته اول است و بقیه همانند مسئله حجاب جزء دسته دوم هستند که جرم تلقی می شوند. چرا که موجب گمراهی و وسوسه جوانانی را فراهم می شود که با توجه به مشکلاتی که بر سر راه ازدواج آنها وجود دارد قادر به تشکیل خانواده و تامین نیازهای خود نیستند و همین تحریک غیر ضروری باعث در خطر قرار گرفتن امنیت خود بانوان نیز هست. نیاز جنسی جزء طبیعت انسان و جوانان است و حال که ازدواج مشکل است چرا باید بانوانی علاوه بر اینکه فرمان خداوند را در مورد حجاب رعایت نمی کنند در مناظر عمومی با ظاهری که موجب تحریک جوان شود ظاهر شوند و همانند تشنه ای که آب نشانش می دهند رنج ببیند و موجبات جرم و فساد فراهم شود.

و حجاب مسئله ای است که در قرآن مورد امر واقع شده و صرف گفته برخی به قول شما اهل تقوا نیست و این سخن پروردگار است که می فرماید: ? وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعینَ غَیْرِ أُولِی اْلإِرْبَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ ... ? نور/31 «و بگو به زنان مؤمنه فروپوشند دیدگان

خود را و نگه دارند فرجهای خود را و آشکار نسازند زیور خود را مگر آنچه نمایان است و باید بیفکند مقنعه های خود را بر گریبانهای خود و پدیدار نکنند زیور خویش را مگر برای شوهران خود یا پدران خود یا پدران شوهران خود یا فرزندان خود یا فرزندان شوهران خود یا برادران خود یا برادرزادگان خود یا خواهرزادگان خود یا زنان خود یا آنچه مالک است دستهای ایشان یا پیرانی که ندارندگان نیازند از مردان یا کودکانی که چیره نشده اند بر عورتهای زنان»

از ائمه معصومین ع نیز روایت وارد شده است که در تفسیر این آیه فرموده اند «عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ سَمِعْتُ جَعْفَراً وَ سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَهُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْنِ» از امام صادق روایت شده است که چه مقدار از بدن زن می تواند در ظاهر و رویت باشد فرمود گردی صورت و دستها. وسائل الشیعه جلد 20 ص 203

،عده ای از افراد به گناه ومعصیت مرتکب می شوند؛می تواند ناشی از عوامل زیر باشد.

1.ضعف ایمان ،ضعف تقوا ،خویشتن داری:امام خمینی (ره)بیان ظریفی دارد می فرمایند«حقیقت ایمان در قلب ما وارد نشده. اگر ایمان وارد قلب شود، کارها اصلاح می شود: آثار آن سرایت می کند به تمام ظاهر و باطن و سرّ و علن. پس، باید معالجه باطن را بکنیم و مرض قلب را علاج نماییم. و از احادیث ظاهر می شود که همان طور که سستی ایمان و عدم خلوص آن موجب مفاسد اخلاقی و اعمالی میشود، این مفاسد نیز موجب نقصان ایمان، بلکه زایل شدن آن، می شود. (امام خمینی چهل حدیث ، ص 307 ) .

« یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ »(سوره نور آیه 17) ...یعنی این نشانه ایمان است که انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود، و اگر مرتکب شد یا نشانه بی ایمانی است و یا ضعف ایمان.( تفسیر نمونه ج 14ص 401)

پس این عذاب وجدان ،ناشی از وجود ایمانی در دل اوست ،که او را هشدار می دهد ولی در حفاظت از گناه وانحراف کارساز نیست .وعلت این کار طبق روایت آنست که «فرمود مؤمنی که مرتکب معاصی میشود همان گناه زیاد او باعث میان او و ایمانش از ایمان خود بهره کسب نکند.( بروجردی، تفسیر جامع ج 2 ص380 )

2. وسوسه های شیطانی« زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ»( انفال آیه 48 )، شیطان، اعمال آنهارا در نظرشان جلوه دادوَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُون سوره عنکبوت38) شیطان اعمالشان را برای آنان آراسته ..از این رو آنان را از راه(خدا) بازداشت

در حالی که بینا بودند.

3. جهل. «یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَهٍِ »کسانی که بنادانی بدی را انجام میدهند(النساء آیه 17) در توضیح این آیه فرموده اند: هر گنهکاری جاهل و نادان است چرا که او در مقام ارتکاب گناه بمانند نادانان خود را به مخاطره و سختی انداخته است عزیزی ؛داستان پیامبران یا قصه های قرآن از آدم تا خاتم ص288 )

4.قساوت قلب: «.. قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُون (انعام 43) دلهای آنها قساوت پیدا کرده؛ و شیطان، هر کاری را که می کنند، در نظرشان زینت می دهد.

5.هواهای نفسانی:« إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَهٌ بِالسُّوء»( یوسف 53) نفس(سرکش) بسیار به بدیها امر می کند.

مجموع این عوامل وعوامل دیگر ،می توانند سرمنشا رفتارهای ناهنجار اجتماعی وگناهان ومفاسد مانند بدحجابی و...باشند

ب- از منظر جامعه شناختی:از دیگاه جامعه شناسان ، از این مسئله تحلیل های گوناگون ارائه شده است:

1-نادرست اجتماعی شدن افراد:بعضی افراد به دلیل نارسایی وغیرصحیح بودن فرایند اجتماعی شدن از دوران کودکی ،هنجارهای فرهنگی را در شخصیت خود جایگزین نمی کنند وبدینسان،قادر نیستند بین رفتارهای فرهنگی مناسب ونامناسب تمایز قایل شوند.(بروس کوئن،ترجمه توسلی و..ص220)

2- تعارض فرهنگی وساخت اجتماعی:به دلیل آنکه متاسفانه بعضی محیطهای دانشگاهی ،به گونه ای است که گاه به افراد بی حجاب وهنجار شکن بیشتر بها می دهند تا افراد باحجاب ،از این رو چنانچه در حالت ظاهر شدن فرد به شکل بد حجابی وزینت کرده، در گذشته مورد مقبول وتحسین وتشویق دوستانش قرار گرفته باشد ،احتمال تکرار اینگونه افراد درآینده نیز زیاد است.«جامعه شناسی رفتاری می گوید ؛که پیامدهای گذشته یک رفتار معین برحالت کنونی آن تسلط دارد...شرایط محیطی گوناگون احتمال تقویت یک

عمل معین را تعیین می کند،برخی شرایط واکنش را محتمل می سازندوبرخی شرایط دیگر احتمال را کم میکنند».بنابراین دیدگاه اگر این افراد در محلی واقع شوند که حالت بی حجاب بودن آنها مورد تمجید واقع شود،احتمالا آن را برای بار چندم نیز تکرار خواهند کرد وبالعکس.(جورج ریتزر؛نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر؛ترجمه محسن ثلاثی؛ ص408)

ج. تبیین روانشناختی:برخی روانشناسان ،انحراف را براساس نقض شخصیت تبیین می کنند،بدین معنی که برخی انواع شخصیت گرایش بیشتری به انحرافات اجتماعی دارند.رفتار انحرافی زمانی پیش می آید که نهاد فعال وغیر فعال وغیر قابل کنترل ، با فراخودکمتر فعال، ترکیب شود ودر همان حال،خود، سهل انگار می شود ودر هدایت رفتارفرد،نقشی را ایفا نمی کند. نهاد اصرار دارد که از هرطریق وبه هر وسیله ای این نیاز ارضا شود.اگر فرا خود خیلی ضعیف باشد ونظارت شدیدی بر شخص نداشته باشد،....در این موقعیت ،خود خطر احتمالی را به او گوشزد نمی کند وفراخود نیز اورا برحذر نمی دارد که اینگونه رفتار از نظر اجتماعی غیر قابل قبول است(بروس کوئن ،همان ص220)بدین ترتیب بعضی افراد با قرار گرفتن در چنین موقعیت هایی به دلیل ضعف نهاد فرد وضعف فرا خود، اقدام به هنجار شکنی می کند.

خلاصه آنکه مجموعه عوامل از جمله ضعف بنیه دینی وعدم اعتماد به نفس،وسوسه های شیطانی وشبهه پراکنی دوستان ،محیط اجتماعی نامطلوب ونادرست اجتماعی شدن افراد وتربیت غیر صحیح وغیر اصولی آنان ،نبود یک نیروی کنترل کننده درونی وبیرونی و...موجب این گونه رفتارها می شوند.

منابع:

امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ بیستم، 1378

آیه الله مکارم؛تفسیر نمونه ج 14

بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر

جامع، انتشارات صدر - تهران، چاپ ششم، 1366 ش.

یوسف عزیزی، داستان پیامبران یا قصه های قرآن از آدم تا خاتم، انتشارات هاد،تهران، چاپ اول، 1380ش.

جورج ریتزر؛نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر؛ترجمه محسن ثلاثی؛انتشارات علمی؛چاپ ششم؛سال81

بروس کوئن،مبانی جامعه شناسی؛مترجم توسلی ،غلامعباس وفاضل رضا،انتشارات سمت؛چاپ دوازدهم،سال1380

کفن دفن شده ,خداوند اورا می پوشاند.همان ,همان ص110ح41

در نقل دیگری آمده که:در قیامت قومی وارد می شود که لباسهائی از نور در بر دارندودر ادامه دارد که اینها شیعیان ما هستندوعلی(ع)امام آنها است.بحارالانوار ج7ص180ح19

در نقلهای متعدد دیگری آمده که:شیعیان مستور العوره وارد صحنه قیامت می شوند.همان ,ص184 ح35و36ودر حدیث37آمده که لباسهائی سفیدتر از شیر بر تن دارندوص194ح61

در مجموع باید گفت هر گونه پوششی که لازم است (مادی ,معنوی)برای انسان, می بایست در همین دنیا فراهم شود زیرا از جمع بندی روایت بدست می آید که برهنگی وپوشیدگی قیامت امری همگانی نیست بلکه تابع اعمال انسان است,لذا باید با اعمال صالح ودوری از پرده دری به فکر برهنگی قیامت بود.این بحث دامنه داری است که تلاش شد محورهائی برای پیگیری ارائه گردد. حجاب در بهشت:

خداوند متعال می فرماید: « خدا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند به بهشت های که در آن نهر جاری است داخل می سازد. در آنجا به ستبندهایی از طلا و مروارید آراسته شوند و لباسشان از حریر است.»(حج/23)

از این آیه استفاده می شود که اهل بهشت دارای لباس هستند و لباس حجاب است. توجه داشته باشید که حجاب فقط پوشاندن سر در خانمها نیست بلکه لباس مرد نیز حجاب است لذا از این آیه می توان استفاده کرد که در بهشت حجاب هست ولی حد آن از این آیه معلوم نمی شود.

با خداوند متعال می فرماید: « در آنجا(بهشت) زنانی هستند که جز به شوهران خویش ننگرند و پیش از بهشتیان هیچ انسان و جنی به آنها دست نزده است.»(الرحمن/56) « در آنجا(بهشت) زنانی هستند نیک

سیرت و زیباروی .... حورانی مستور در خیمه ها»(الرحمن/71و73)

از این آیات نیز برمی آید که اولا در بهشت مسأله حجاب مطرح است ثانیا استفاده می شود که مردان بهشتی از مستور بودن زنانشان در التذاذند ثانیا حیا و غیرت در بهشت نیز از کمالات است.

اساسا آخرت محل ظهرو باطن دین است. « مالک یوم الدین»، واجب و مستحب و مکروه و حرام و حلال در روز قیامت ظهور می یابد. همان طور که نماز ظهور می کند، ولایت ظاهر می شود سایر عبادات نیز ظاهر می شود از جمله حجاب.

حقیقت حجاب همان حیاء و عفت است یعنی در دار دنیا حیا و عفت چه در زنان و چه در زنان و چه در مردان با حجاب و پوشیدگی نمودار می شود. همان طور که شجاعت و غیرت دینی با جهاد و خضوع در برابر خدا با سجده و جود و کرم با انفاق نمودار می شود. یعنی حجاب عملی است که حکایت از صفتی باطنی دارد و انسان در روز قیامت با همان ملکات و صفات باطنی خویش محشور می شود و این ملکات- چه ملکات خوب و چه ملکات بد- در وجود انسان ظاهر می شود مؤمن از ملکات خویش محفوظ می شود غیر مؤمن از ملکات خویش در عذاب است. حیا و عفت به تبع آن حجاب نیز در بهشت ظهور می یابد و بهشتی از آن در التذاذ است. کما اینکه سایر عبادات نیز در بهشت ظاهر می شوند.

لکن در آخر تکلیف نیست و بهشتی، عبادت پروردگار را با کمال شوق انجام می دهد و از آن لذت می برد و

بهترین لذت اهل بهشت ذکر خداست. « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ یَهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ اْلأَنْهارُ فی جَنّاتِ النَّعیمِ؛ دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَکَ أَللّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبّ ِ الْعالَمینَ»(یونس/9و10) البته اینها بخشی از اذکار اهل بهشت است نه همه آنها.

نیست قرآن در مدح حورهای بهشتی می فرماید: «حور مقصورات فی الخیام؛ بهشت دارای زنان بهشتی (حوری ها) است که در سراپرده های خود مستورند» (الرحمن، آیه 72).

نمیخوانم با خدا ارتباطی ندارم وتا از او انتظای نداشته باشم و هر روز ناراحت نشوم که چرا من که کار میکنم ولی چرا نتیجه ای نمیبینم و د

جواب :

پاسخ : با سلام و احترام

خواهر گرامی

باید توجه داشت که ما انسانها همیشه در معرض امتحان الاهی هستیم و ما با انجام یک یا چند عمل نباید توقع بعضی چیزها را داشته باشیم و از طرفی نیز نباید هیچگاه از امید خداوند نا امید بشویم چون این عمل خود یکی از گناهان کبیره است و در مسیر الاهی باید صبر و شکیبا بود همان طور که همه ایمه و پیامبران الاهی نیز صبور بودند مثلا حضرت نوح علیه السلام بیش از نهصد سال تبلیغ و مردم را راهنمایی کرد ولی نتیجه آنچنانی ندید ولی باز استقامت کرد در این مسیر و ما نیز باید موظف به انجام فرامین الاهی هستیم اما در امور و دعاهای که ما می کنیم و به ظاهر نتیجه ای نمی بینم باید بدانیم که خدای متعال هر آنچه که به مصلحت ما است را جلوی راه ما خواهد قرار داد و لذا نباید در مورد این قضیه ما از خدای متعال دلگیر و دلشکسته بشویم چون اینها خود وسوسه های شیطانی است و شیطان به ما می خواهد القا کند که ای انسان ببین و خودت قضاوت کن که تو آمدی و فرامین الاهی را انجام دادی ولی خداوند در خواست تو را اجابت نکرد پس دیگر عبادت نکن و به سوی او حرکت نکن

پس باید مواظب این وسوسه های شیطانی بود و شما اگر همان طور که

فرمودید اهل نماز و قرآن باشید مطمین باشید که به آرامش خواهید رسید

خواهر گرامی در صورت نیاز لطف کنید و مشکل و مسأله مذهبی خود را شفاف تر و با توضیحات بیشتر بفرماید تا بتوانیم راهکاری سود مند تر پیدا کنیم و ارایه بدهیم .

خواهر گرامی با توجه به احساس نیازی که من از صحبتهای شما کردم یک بحث تفصیلی در رابطه با بررسی چرایی عدم برآورده شدن دعا ها برای شما مطرح می کنم که امید است مشکل شما تا حدود زیاد حل گردد :

مباحثی درباره عدم اجابت دعا

اجابت خواسته ما همیشه دلیل بر محبوب بودن ما در نزد خداوند نیست هم چنان که اجابت نشدن خواست ما نشانه بی توجهی خداوند به بنده اش نمی باشد . در روایات آمده است که گاهی خداوند چون دوست ندارد صدای بنده ای را بشنود همین که او چیزی درخواست کرد خواسته اش را برآورده می کند تا دوباره او را صدا نزند و در خانه اش نرود و بر عکس گاهی اجابت دعا و خواست بنده ای را به تاخیر می اندازد چون او را دوست دارد و مایل است او مکرر به در خانه اش بیاید و او را صدا بزند . ممکن است اجابت نشدن دعا و خواسته شما از باب اگر با دیگرانش بود میلی چرا جام مرا بشکست لیلی باشد و ممکن است به خاطر مصالح و خیراتی باشد که خداوند برای شما منظور کرده و شما از آن خبر ندارید و ممکن است موانعی سر راه اجابت دعای شما باشد که سد راه اجابت باشد . به هر حال

دعا کردن که عصاره و نمود و تجسم بندگی است وظیفه بنده خاضع است چه خواست او برآورده شود و چه نشود . خداوند اجر و پاداش عمل هیچ بنده ای را ضایع نمی کند و خواست آو را هر گز بی جواب نمی گذارد .

تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن

که خواجه خود صفت بنده پروری داند

گاهی این سوال به ذهن انسان می رسد که اگر خداوند صدای ما را می شنود، به دعا و درخواست ما آگاه است، توانایی اجابت هم دارد و خودش فرموده: از من بخواهید تا اجابت کنم. (1)پس چرا برخی اوقات شاهد اجابت سریع دعاهای خود نیستیم؟ آیا خدا ما را فراموش کرده است؟ می دانیم که فراموشی در خداوند راه ندارد. پس علت چیست؟

در پاسخ به این سوال متذکر می شویم که اولا هیچ دعایی خالی از نوعی اجابت نیست، زیرا نوعی عبادت و پرستش است و در هر عبادتی که با قصد قربت انجام می شود ؛ یعنی عبادت کننده تصمیم دارد به خدای خود نزدیک شود و به کمالات ذات اقدس اله آراسته گردد، خالی از اثر قربی نیست. بنابر این، همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. و با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می رسد، خود دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و

و نیاز روح به عروج به عالم قدس اله است. امام صادق(ع)فرمود: شما را به دعا سفارش می کنم. زیرا با هیچ عمل دیگری همچون دعا, به خدا نزدیک نمی شوید. (2).

استحضار دارید که تمامی عبادات به خصوص دعا دارای چندین اثر عمومی و خصوصی است. آثار عمومی دعا، معنویت، نورانیت، صفا و قربی است که در قلب و روح انسان ایجاد می شود و آثار خصوصی آن تأثیرات معنوی و یا مادی خاص است که در اثر ارتباط موثر با خداوند حاصل می شود و در روایات و سند دعاها ذکر شده است، مانند دعا برای رفع امراض، فقر، گرفتاری و مانند آن. ثانیا باید به یک نکته مهم در مورد دعا و مانند آن توجه کنیم و آن اقتضایی بودن این امور است. فرق است میان اقتضا و علیت. علیت یعنی ضرورت وجود و اقتضا یعنی یکی از علت های وجود که در کنار اجتماع عوامل دیگر به صورت ضرورت در می آید.

اصولا تمامی عوامل در جهان هستی به تنهایی جنبه اقتضایی دارد و نه علیت. علیت هنگامی رخ می نماید که تمامی علت های یک پدیده کنار هم جمع شوند و این اجتماع باعث آن شود که وجود آن پدیده ضرورت وجود یابد. هر دعایی اقتضای استجابت دارد، یعنی به تنهایی علت برای استجابت نیست و از نظر فلسفی برای اینکه این اقتضا به علیت تبدیل شود و خواسته ما در خارج واقعا محقق شود، عوامل دیگری عوامل دیگر تحقق آن باید همگی جمع شوند. ادعونی استجب لکم هم می خواهد اقتضای استجابت در دعا را برساند نه علیت آن را. علیت

و ضرورت وجود چیزی در خارج در گرو این است که تمامی علت های اقتضایی با هم جمع شوند و وجود آن چیز در خارج به صورت ضرورت درآید و گرنه با تحقق برخی از عوامل و اقتضائات وجود آن ضروری و حتمی نخواهد بود، بنابراین همانگونه که گفتیم: هر دعایی حتما اقتضای اجابت دارد و خداوند فرموده ادعونی استجب لکم، ولی عملی شدن آن بستگی به وجود سایر اقتضائات و علت ها و شرایط دیگری دارد که در تحقق خارجی آن دخیل هستند.

اکثر کسانی که خیال می کنند چون دعا کردند حتما باید خواسته شان محقق شود و اگر نشد ناامید می شوند و مشکل پیدا می کنند، به دلیل این است که برای دعا علیت قایل هستند و توجه ندارند که هر پدیده و حادثه ای معلول عوامل فراوانی است که تا اجتماع نکنند، محقق نمی شود.باید بدانید که تحقق هر آرزو و رسیدن به هر هدفی راه اختصاصی و طبیعی خود را دارد و دعا تنها یکی از عوامل موفقیت و رسیدن به خواسته ها و نیازها است. برای موفقیت و رسیدن به خواسته های مشروع خود باید برنامه ریزی و تلاش پی گیر داشت. نابرده رنج گنج میسر نمی شود - مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد.

برخی افراد خیال می کنند همین که بنشینند و دعا کنند و در این زمینه با اصرار از خداوند چیزی بخواهند، می توانند خداوند را مجاب کنند و به خواسته خود برسند. این تصور درست نیست. رسیدن به هر خواسته ای راه خود را دارد و باید از مسیر طبیعی خودش بدان دست

یافت. البته در کنار تلاش فردی و اجتماعی موضوع دعا هم سفارش شده است و باعث جلب عنایت و کمک خداوند می شود. به عبارت دیگر باید برخواست و دعا کرد نه اینکه نشست و دعا کرد. دعا کردن نشستنی نیست. دعا برای کسی مفید است که در مسیر قرار دارد و عملا تلاش می کند و نهایت سعی خود را برای رسیدن به اهداف خود در زندگی انجام می دهد. چنین کسی بسیار موفق خواهد بود و برای او رسیدن به خواسته ها و استجابت دعاها دور از انتظار نیست.

دلیل اصلی عدم اجابت:

گاهی شما از پدر خود چیزی می خواهید و او به دلیل اینکه مقدور نیست و یا مصلحت نیست, برایتان فراهم نمی کند؛ ولی در عین حال پاسخ مهربانانه او را دارید و می دانید که به شما توجه دارد و این خودش خیلی مغتنم است. وقتی ما از خدای متعال هم چیزی می خواهیم باید بدانیم که سوال ما را می شنود و پاسخ مهربانانه او کمتر از پدرمان نیست و اگر احیانا دعا و درخواستی را اجابت نمی کند, حکمت و مصلحتی در کار است و هنوز علت آن تامه نشده است, یعنی زمان و امکانات دیگری که باید برای رسیدن به آن مقصد فراهم شود, فراهم نشده است.

البته این حالت در صورتی است که رابطه شما با پدرتان و همچنین خداوند رابطه خوب, محترمانه و محبت آمیزی باشد. گاهی هم عدم اجابت به خاطر نبود این گونه رابطه است, یعنی والدین و خداوند به خواسته های شما بی توجه اند, چون شما نیز به خواسته های ایشان بی توجهی

نشان داده اید و نتوانسته اید رضایت ایشان را به دست آورید. شرط واقعی استجابت دعا رضایت خداوند از بنده است. دعا اصولا یک عبادت و عمل ارتباطی قربی با خداوند است بنابراین اگر به ثمر نمی نشیند لزوما به خاطر مشکلاتی است که در این ارتباط وجود دارد و یا به خاطر نبود شرایط لازم مانند حکمت و مصلحت است.

اگر انبیاء و اولیاء الهی مستجاب الدعوه بودند به خاطر این بوده است که رابطه خوب و عمیقی با خدای متعال داشتند، مطیع او بودند و هرگز با او مخالفت نمی ورزیدند. البته این حالت یعنی مقام استجابت دعا، اختصاص به ایشان نیز ندارد یعنی برای تمامی مؤمنان در صورتی که بتوانند رابطه صمیمی و مستحکمی با خدای تعالی برقرار نمایند، ممکن است. البته ممکن است این حرف نا امید کننده به نظر برسد، یعنی کسی بگوید: خوب ما که مستجاب الدعوه نیستیم، هنوز نتوانسته ایم چنین رابطه ای را با خدا برقرار کنیم، از چنین وجاهت و آبرومندی نزد خدای تعالی برخوردار نیستیم، هنوز خود سازی نکرده ایم و از آلودگی ها خودمان را کاملا پاک نساخته ایم و پرونده خوبی از این جهت نداریم، ما باید چه کنیم؟ آیا نباید دعا کنیم و مستقیم درب خانه خدا برویم؟ و آیا نباید به استجابت دعای خود امید وار باشیم؟

مستجاب الدعوه بودن کار خیلی آسانی هم نیست، ما که هنوز در ابتدای راه یا حد اکثر در اواسط راهیم، چه کنیم؟ در این زمینه گفتنی است: خوشبختانه برای این افراد که اکثریت مومنان را تشکیل می دهند نیز راه باز است، به طور کلی در

ارتباطی که انسان با خدای خود دارد، هیج درب بسته، راه نرفتنی و هدف نارسیدنی وجود ندارد، در آستان ربوبی، همه چیز شدنی و رسیدنی است؛ منتهی باید توجه داشت، اگر کسی خودش آبرومندی کافی ندارد و از وجاهت لازم برخوردار نیست، راه ارتباط برای او این است که به آبرومند و صاحب وجاهتی رجوع کند و او را میان خود و خدا وسیله و واسطه قرار دهد، در همین زمینه قرآن کریم می فرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ»؛ «به سوی خداوند واسطه بجویید. (3) بحث شفاعت و توسل دقیقا برای این رابطه لحاظ شده است و فلسفه آن جبران نقائصی است که انسان ها، به خصوص مومنین، برای ارتباط با ذات هستی دارند.

توضیح بیشتر درباره شرایط و موانع اجابت دعا:

زمینه به ثمر نشستن درخت دعا و نیایش چند چیز است که بدون فراهم آمدن آن ها, اجابتی که مد نظر نیایشگر است، محقق نخواهد گشت که عبارتند از

1- رفع موانع.

2- ایجاد شرایط.

3- رعایت آداب .

4- شرایط خواسته

البته اگر موانع آن رفع و شرایط رعایت شود و با حکمت و مصلحت الهی منافات نداشته باشد, اجابت انشاءالله حتمی است و رعایت آداب جنبه کمکی دارد و در تسریع اجابت موثر است و نه در اصل اجابت.

1- موانع اجابت دعا:

1. گناه : یکی از عوامل مهمی که رابطه انسان با خدای متعال را ضعیف نموده و مانع اجابت دعا می شود, نافرمانی از دستورهای خداست. حضرت علی (علیه السّلام) در دعای کمیل چنین می فرماید: پروردگارا! گناهانی را بر من ببخش که موجب حبس و بالا نرفتن دعا می شوند. و در جای دیگر از همان دعا

چنین می فرماید: ای آقا و مولای من ! به عزتت قسم ! از تو می خواهم که بدی کردار و رفتارم موجب پوشیده شدن دعای من از تو نشود. امام باقر(ع) در این باره فرمود: بنده حاجتی ازخدا طلب می کند و مقرر می شود آن حاجت در زمانی برآورده شود; پس در این فاصله, او گناهی مرتکب می شود و در نتیجه, خداوند می فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود; چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست. (4)

امیرمؤمنان (ع) در پاسخ به این پرسش که وقتی خدای تعالی در قرآن کریم فرموده!: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»غافر (40)، آیه 60.؛ «بخوانید مرا، اجابت می کنم شما را»، دعاهایمان مستجاب نمی شوند، فرمود: زیرا در هشت مورد خیانت کرده اید:

1. خدای تعالی را شناختید اما حقش را چنان که باید و بر شما واجب فرموده بود، به جای نیاورید. پس خداشناسی تان به کار نیامد.

2. کتابش قرآن را خواندید و به آن عمل نکردید.

3. به پیامبرش ایمان آوردید، اما سنتش را مخالفت نمودید.

4. گفتید که از آتش دوزخ می ترسید، در حالی که هر زمان، بدن هاتان را با گناه به آتش نزدیک می کنید.

5. ادعای اشتیاق به بهشت نمودید و کارهایی انجام دادید که شما را از آن دور ساخت.

6. نعمت مولای خویش را خوردید و سپاسگزاری نکردید.

7. خداوند به دشمنی با شیطان فرمان تان داد و فرمود: «إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا» فاطر (35)، آیه 6؛ «شیطان دشمن شما است، آن را دشمن خود بگیرید». شما با زبان تان با شیطان دشمنی

کردید، اما بدون مخالفت عمل، با او دوستی ورزیدید.

8. عیب های حرام را پیش چشمشان آوردید و عیوب خود را نادیده انگاشتید، و کسانی را به چیزهایی ملامت کردید که خود به آن موارد، به سرزنش سزاوارتر بودید.

با وجود این امور، چگونه دعاهایتان به اجابت رسد؟ اعلام الدین، ص 269 و 270. 2. لقمه حرام: استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعا است که امروزه بیش از هرزمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ی حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا می شود. (5)

3. قساوت قلب: همچنین گناهان زیاد که منجر به قساوت و سنگدلی می شدند از عوامل دیگر عدم استجابت دعا می باشد. امام صادق (ع) می فرماید: خداوند دعایی که از قلب قسی برخاسته باشد اجابت نمی کند. (6)

4. شتاب و عجله: امام صادق (ع) فرمود: همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید می شود و دعا را ترک می کند. به درستی که بنده هنگامی که دعا می کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانی که او عجله نکند. (7). 2- عوامل اجابت دعا:

1. معرفت به خدا؛ گروهی خدمت پیشوای ششم امام صادق(ع) شرفیاب شدند و پرسیدند: ما دعا و نیایش می کنیم ولی به اجابت نمی رسد؟ آن حضرت فرمود: بدین جهت است که آن کسی را که می خوانید, نمی شناسید. (8)

رسول گرامی اسلام(ص) در مورد نقش شناخت پروردگار در اجابت دعا می فرماید: اگر خداوند را به شایستگی معرفتش می شناختید, با دعایتان می توانستید کوه را از جای بکنید. (9)

2. حضور قلب؛ دعا

یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر واقع می شود که باطن انسان متوجه خدای متعال باشد و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) می فرماید، بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی کند. (10)

3. رعایت زمان مناسب؛ در همه اوقات و همه لحظات زندگی, نیایش برای ما امکان پذیر است, زیرا همیشه روزنه هایی از دیوارهای این جهان کهنسال, بربی نهایت باز است و ما از رصدگاه این کالبد خاکی, می توانیم آن سوی جهان را نظاره کنیم. سرودنیایش که از اعماق جان برمیآید و به خاموشی اشتیاق دارد; شاید روح انسانی درخاموشی مطلق راز دیگری احساس می کند; آری لذت نیایش شبانگاهی, لذت وصف ناپذیری دارد; شاید در آن هنگام که تاریکی مطلق فضای پیرامون ما را در برمی گیرد, روشنایی آن دریچه اسرارآمیز, روشن تر و نمودارتر می گردد. (11) در آیات صحیفه آسمانی و روایات توصیه شده است که هرگاه نسیم رحمت الهی وزیدن گرفت و انسان احساس کرد دلش میل به سخن گفتن با خدا دارد, نیایش کند. علاوه برآن, زمان هایی نیز در آیات و روایات به عنوان وقت های مناسب برای نیایش سفارش شده است; از جمله بعد از اقامه نماز, شب و روز جمعه, نیمه شب, از سحر تا طلوع آفتاب, هنگام بارش باران, هنگام تلاوت قرآن و اذان. در این لحظات امید به استجابت بیشتر است.

4. پیوستگی یاد خدا؛ شکی نیست که انسان ها همواره نیازمند لطف های پروردگار هستند و

زمانی نیست که از ذات اقدس خداوندی بی نیاز باشند. به همین جهت می بایست انسان درتمامی حالات; خوشی و ناخوشی, سلامت وکسالت, همواره به یادخدا باشد. امام صادق(ع) فرمود: هرکسی که در همه حال به دعا مشغول باشد, دعای او در هنگام گرفتاری به استجابت نزدیک تر است; چون فرشتگان در هنگام بلا می گویند: این صدای آشنایی است; و دعای او در آسمان در پرده و حجاب نخواهد بود; در حالی که اگر انسان تنها در گرفتاری ها پروردگار را بخواند, دعا و نیایش از اجابت دورتر است; چون فرشتگان می گویند: این صدای ناآشنایی است.

5. امید واری به خداوند؛ دعا کننده باید با امید و اطمینان کامل دعا کند و نه با شک و تردید و سوءظن . در دعای ابی حمزه ثمالی چنین می خوانیم: بارلها! می دانم که توبرای کسی که به توامیدوار است در مقام و موضع اجابت هستی .

و در اعمال بیست و هفتم رجب چنین آمده است : پروردگارا! با دعا و خواندنی از تو تقاضا و طلب می کنم که یک فرد امیدوار تو را آنگونه دعا کرد و تو هم او را به آرزویش رساندی .

6. اصرار و الحاح در دعا: یکی از عواملی که سبب استجابت دعا می گردد اصرار در دعا می باشد. خدای متعال بنا به دلائلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی کند حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت این که خدای

متعال می خواهد بنده اش ارتباط خود را با او بیش تر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد بنابراین اصرار در دعا خود می تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود. و خود اصرار ورزیدن در دعا موجب خوشنودی خداوند متعال است. امام باقر (ع) می فرماید: بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات در حالی که آن را برای خود دوست دارد. (12) و نیز می فرماید: به خدا قسم اصرار نمی ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده می سازد. (13) رسول اکرم (ص) می فرماید:خدای متعال درخواست کننده را دوست دارد. (14) بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت می شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال می باشد بدین جهت هیچگاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شویم. پیامبر اسلام (ص) می فرماید: خدا رحمت کند بنده ای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد. (15)

به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدی از رحمت پروردگار شود; زیرا گاهی ممکن است دعای شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد. (16) در برخی از موارد خداوند دعای بنده را مستجاب نمی کند, چون دوست دارد صدای بنده خود را بشنود و همواره او را بردرخانه اش ببیند. (17)

7. توسل به اولیای الهی: وسیله قرار دادن کسانی که می توانند میان ما و خداوند واسطه شوند، باب وسیعی دارد. هر کسی به هر مقداری که نزد خدای تعالی عزیز و

آبرومند است ، می تواند وسیله انسان به درگاه الهی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها باشد و در امر استجابت دعا وساطت نماید. برترین کسانی که از وجاهت و آبرومندی کامل نزد خداوند برخوردارند، معصومین (ع) هستند. پس از ایشان البته مقربان درگاه الهی از اهل معرفت و کمال و حتی مومنان و کسانی که اجمالا آبرومند هستند، وسیله خداوند محسوب می شوند. پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل می فرماید: ای بندگان من! گرامی ترین خلق و پرفضیلت ترین آنان نزد من، محمد و برادرش علی و امامان بعد از وی هستند. اینان «وسیله»ها به سوی من می باشند. هر کس حاجتی دارد و نفعی را طالب است و یا دچار حادثه ای سخت و زیان بار گشته و برطرف شدن آن را می خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برآورم» (18)

پس از اینکه آدم ابوالبشر مرتکب ترک اولی شد، در مقام توبه به پیشگاه خداوند عرضه داشت: پروردگارا به حق محمد(ص) از تو می خواهم که مرا بیامرزی. (19) در کتاب ها و مدارک معتبر اهل سنت آمده است: هرگاه قحطی و خشکسالی پیش می آمد، عمر از طریق توسّل به عباس عموی پیامبر، طلب باران می کرد و می گفت: به خدا سوگند! عباس وسیله به درگاه الهی و دارای قرب و منزلت نزد او است و خدایا! ما به وسیله عموی پیغمبرمان به تو روی می آوریم، پس سیرابمان کن» (20).

عثمان بن حنیف می گوید: روزی در محضر پیامبر اکرم(ص) بودم، حضرت به شخصی که مشکل خود را به ایشان عرضه می کرد، شیوه دعا و توسّل را چنین تعلیم فرمود: برو وضو بساز و

دو رکعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با این جملات بخوان: «بارخدایا! از تو درخواست می کنم و به تو روی می آورم به پیامبرت، پیامبر رحمت. ای محمد! من به حق تو به سوی خدایم روی آورده ام تا حاجتم برآورده شود. خدایا! پیامبرت را در مورد من شفیع قرار ده». (21)

3- رعایت آداب: رعایت آداب دعا در ارتباط موثر با خداوند نقش به سزایی دارد، در این قسمت آداب استجابت دعا که در روایات به آنها اشاره شده، ذکر می کنیم. از جمله: 1. گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا 2. فرستادن صلوات 3- 1 بار حداقل. 3. استغفار و اظهار فروتنی و دوری از حالت طلب کاری و ... . برآوردن حاجت نیازمندان: خدمت به بندگان الهی، به خصوص رسیدگی به وضعیت فقراء اهل ایمان، سبب تقویت ارتباط انسان با خداوند و استجابت دعا می گردد. طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان بهتر باشد لطف الهی به او بیشتر است. 4- شرایط خواسته و حاجت :

1. با حکمت الهی مغایرت نداشته باشد: خدای متعال بر اساس حکمت خود این عالم را طبق قوانین خاص اداره می کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی کند بنابراین استجابت دعا باید از کانال قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد مستجاب نمی شود. زیرا خدای متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او صفت دیگرش را نقض نمی کند.

امام علی (ع) می فرماید خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمی کند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی سازد. (22).

2. مطابق مصلحت باشد: در ضمن شمارش

علل گوناگونی که باعث می شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهمترین آن علّتها این است که گاهی اوقات انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می نماید و فکر می کند اجابت آن به نفع او می باشد حال آن که در واقع اجابت آن درخواست به ضرر اوست. درسوره بقره آمده است: «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است». (23).

نکات مهم وراهگشا

1-انسان زیرک کسی است که بتوتند چند صباح زندگی خود را با آرامش واطمینان خاطر سپری کند.

2-فراموش نکنید یأس از رحمت خداوند بزرگترین گناه است بنا براین به رحمت خداوند امیدوار باشید.

3-سیر کردن در آرزوها به جز غم وغصه ارمغان دیگری ندارد.

4-واقعیات زندگی را درک کنید وبدانید هیچ انسانی به همه ی آرزوهایش نرسیده است.

5-غصه ی نداشته های خود ا نخورید:

گفت غصه می خوردم کفش ندارم شخصی را دیدم که پا نداشت.

6-خود را عادت بدهید که به داشته های خود فکر کنید واز مقایسه کردن در زندگی جدا بپرهیزید.

7-به چه میزان افکار ونگاهتان به دیگران وعالم هستی به شما تسکین وآرامش داده است؟

حتما جواب منفی خواهد بود.

8-شما باید با شرایط واقعی وشرایطی که در آن قرار دارید کنار آمده نه با ساخته های ذهنی خود.

9-در دعاهایتان مصالح را به عهده ی خدا بگذارید واز تعیین روش وراه حل برای خداوند خودداری کنید.

10-نسبت به آینده خوشبین باشید، چه بسا اتفاقات تازه ای در راه است که ما از آن بی خبریم.

11-در قبال مسایل وقضایای پیرامون منعطف بوده وکارها را به خدا بسپارید.

12-از چشم وهم چشمی

ها خصوصا در مورد دوستان نزدیک که ازدواج کرده اند بپرهیزید وهمیشه برای آن ها دعا کنید.

13-سعی کنید بار دیگر استعدادها وتوانایی های خود را به جریان بیاندازید واز ان ها به نحو احسن استفاده کنید.

14-ازدواج وتشکیل خانواده قسمتی از زندگی انسان محسوب می شود پس انسان نباید به خاطر بخشی از زندگی همه ی ان را خراب کرده وشادی ونشاط را از خود دور کند .

15-سعی کنید افکار منفی را از خود دور کرده وبه کارهای مثبت خود فکر کنید وذهن خود را به این تفکر عادت دهید تا در روح وجان شما تاثیر بگذارد.

16-با دوستان و یا افراد متدین و روشن بین ارتباط داشته باشید .

17-خودتان را به خاطر ایمان و اعتقاد قوی که در مرحله ی عمل نیز به اثبات رسیده است تشویق کنید و خود را کوچک نبینید.

18-این فکر که زنان محجبه دیر ازدواج میکنند صحیح نیست، زیرا بسیاری از افراد حتی کسانی که خیلی مومن نیستند، دنبال همسرانی محجبه و با ایمان می گردند.

19- در این شک نکنید که خداوند شما را دوست داشته وبه همه ی حرف هایتان گوش می دهد خداوند از مادر به انسان مهربان تر است.

20-طفل بیمار از خوردن دارو کراهت داشته اما نمی داند که خوردن دارو او رابهبود می بخشد.

21-مساله ازدواج را بیش از حد برای خود بزرگ نکنید وروی ان فکر نکنید

22-شمادر ابتدای جوانی بوده وناامیدی برایتان بسیار زود می باشد

23-دعا نوعی وسیله ی ارتباطی بشر با خداوند است وقرار نیست انسان همیشه به نتیجه ی دلخواه برسد.

24-نیروهای خارق العاده معنویات که پشتیبان انسان در همه مراحل زندگی هستند را فراموش نکنید .

25-پدر

ومادر دو نعمت الهی هستندو نگاه به آنها باید با نگاه به سایر افراد جامعه متفاوت باشد.

26-مطمئن باشید بسیاری از مسایل به مرور زمان حل شده وقطعا در سال های آینده به این مشکلات خود خواهید خندید.

27-به قول یکی از بزرگان اگر همه ی انسان ها مشکلات خود را روی هم بیزندو بعد آن ها را مخلوط کنند هر کس مشکل خود را جدا کرده وآن را به عنوان بهترین مشکل بر می دارد.

28-پیروزی واقعی در کنار آمدن با مشکلات حاصل می شود چرا که حذف آن ها به دست ما نمی باشد.

29مشکلات جنبه های سازنده ی زیادی دارد که نباید از آن ها غافل بود.

30-اعتماد به نفس خود را از دست ندهید.

31-برخداتوکل کنید ودرحل مسایل صبر واستقامت داشته باشید.

32-مطئن باشید خداوند صدای شما رامی شنود وشما را دوست دارد وگر نه اجازه صحبت کردن با خود را نمی داد.

33-روی مشکلات خود بیش از اندازه فکر نکنید وسعی کنید ذهن خود رااز این مشکلات دور کرده وافکار مثبت راجایگزین آنها کنید.

34-بدانید انسان موجودی است دارای اراده و تا زمانی که تصمیم بر حل مشکلتان نداشته و به کار خود اعتقاد نداشته باشید، بهترین راهکارها هم نمی تواند کوچک ترین تغییر وتحولی در شما ایجاد کند.

35-تلقین در جهت منفی و مثبت اثر خود را به همراه دارد و شما سیگنال های منفی را کنار گذاشته و پیامهای مثبت به خود ارسال کنید.

36-دنبال مقصر نباشید زیرا هیچ ثمره ای جز ناراحتی و غصه برای شما ندارد و مساله ای را حل نمی کند.

37-منتظر آینده ی روشن و سرشار از امید باشید.

پانوشت:

1- (غافر 60)

2- کافی، ج2، 467

3- مائده،

آیه 35

4- بحار الانوار،ج73،ص329

5- بحار الانوار،ج93،ص358

6- میزان الحکمه،ج3،ص875

7- اصول کافی،ج2،ص474

8- بحارالانوار،ج93،ص368

9- المیزان،ج2،ص43

10- میزان الحکمه،حدیث5606

11- نیایش امام حسین(ع)در عرفات،ص11

12- میزان الحکمه،ج2،ص880

13- میزان الحکمه،ج2،ص880

14- میزان الحکمه،ج2،ص880

15- میزان الحکمه،ج2،ص880

16- کافی،ج2،ص355

17- کافی،ج2، ص479

18- بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20

19- مستدرک صحیحین، ج 2، ص615

20- اسدالغابه، ج 3، ص 165

21- مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138

22- میزان الحکمه،ج2،ص876

23- بقره, آیه 216

و من الله توفیق

حجت بر دین خاتم بر او تمام نیست، معذور است؛ که "لایکلف الله نفسا إلا ما آتاها" و "لیس للإنسان إلا ما سعی".

یک مسیحی که حقانیت اسلام به گوشش نرسیده، و راه تحقیقی هم ندارد، گر به وظیفه انسانی و دینی اش عمل کند، آمرزیده می شود، ولی اگر کسی حقانیت اسلام را دانست و خواست مسیحی شود، اعمال دیگرش ارزشی نخواهند داشت، بلکه به موجب روایات اجر کارهای خوب سابقش نیز از بین می رود.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

مؤسسه ذکر _ قم.

باستانی.

کسالت بار است، نعمت نیست. در هر حال، آن چه ما از بهشت می دانیم این است که چیزی که موجب ناراحتی است در آن پیدا نمی شود؛ بر عکس جهنم که دار عذاب و ناراحتی است.

با آرزوی توفیق.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

. لطفا به من کمک کنید که چرا روسری باید داشته باشیم .

جواب :

با تشکر

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

از چند جهت می توان به سؤال شما پاسخ داد:

1. جوامع امروز با بی مبالاتی نسبت به مسئله حجاب و اختلاط، کم کم به جایی رسیده اند که حیا در دنیا کم ارزش و کم رنگ شده است. شما گمان می کنید این که نظام خانواده در غرب دچار بحران است یک دفعه بوجود آمده است!؟ هرگز چنین نیست، بلکه به تدریج به خاطر بی مبالاتی های کوچک کم کم به این گرفتاریها می رسند.

حال شما در جامعه ای که غرق گرفتاریهای این چنین است، که از قضا از همین عدم رعایت حجاب منشأ گرفته است، از هم رنگی با آنها می پرسید؟! به نظر شما نمی رسد که باید از جایی شروع کرد و به این جامعه نهیب زد که متوجه خطای خود باشند؟! طبیعی است که در این تلاش و مجاهدت آن قوم غریق متوجه نباشند و از روی جهالت شما را هم مسخره کنند؛ ولی کم کم متوجه خطاهای خود خواهند شد، همان طور که امروزه متفکران آنها به خطر از هم پاشی نظام خانواده و آثار آن تذکرات جدی می دهند.

2. همانطور که آن قوم به داشته های خود عمل می کند، و حتی به خود جسارت تمسخر دیگر فرهنگها را هم می دهد، آیا ما نباید به داشته های خود افتخار کنیم و با اعلام تقید به آن، آن قوم را به لزوم حفظ حریم مقدسات و ارزشها دیگران هدایت کنیم؟! اگر قرار باشد قومی بی ادبی و تبختر

و تفاخر کند و بقیه عقب نشینی کنند، آیا گمان نمی کنید کم کم همه ارزشهای خود را بر همه دنیا تحمیل خواهند کرد؟!

3. در هر حال کسی که به خداوند معتقد است و او را مستحق عبودیت و بندگی می بیند، حق اطاعت را اگر نگوییم مختص به او می داند، لااقل برتر از بقیه می داند. چنین شخصی در تزاحم دو فرمان _ یکی از سوی خدا و دیگری از سوی مردمی که مثل ما بنده هستند و باید بندگی کنند _ کدام را ترجیح باید بدهد؟!

رعایت حجاب شما در آن محیط اعلام علنی این حقیقت است که شما بنده خدا هستید و وقتی حکمی می کند از او اطاعت می کنید.

4. احکام الهی، احکامی نیستند که با تمسخر اهل کفر و فسق و یا انگشت نما شدن عوض شود. ایمان شما در پایبندی به احکام شرعی _ خصوصا در جامعه ای که این پایبندی ها ارزش شمرده نمی شود _ قابل تحسین است و مسلما اجر شما نسبت به کسانی که نه به خاطر پایبندی، بلکه به خاطر ترس از خانواده و جامعه این حجاب را _ آن هم به صورت کج دار و مریز _ رعایت می کنند، بیشتر است. در این میان به وسوسه های اطرافیانتان هم توجهی نکنید و به خداوند امید داشته باشید.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.

اندیشد ظاهر خود را هم درست می کندشاید بعضی از افراد ظاهر خوبی ندارند اما انسانهای متدینی هستند که در زمینه حجاب هنوز به نتیجه نرسیده اند در حالیکه افرادی هم هستند که حجاب کاملی دارند اما اصلا متدین نیستند؟

جواب :

پاسخ : با عرض سلام و تحیت.

دوست محترم!

در اثبات یک فرمول ریاضی باید آن فرمول در همه مقادیر مورد نظر صحیح و صادق باشد؛ ولی برای ابطال یک فرمول یک مورد نقض کافی است.

اگر کسی حجاب را رعایت می کند، به صرف این نمی توان گفت این مؤمن تمام است _ که چه بسا منافق هم باشد و اصلا متدین نباشد _ ولی اگر کسی حجاب را رعایت نکرد، لااقل در همین حد می توان در تدین او تردید کرد.

پس این گه بگوییم فلانی خیلی متدین است، ولی نماز نمی خواند و یا حجاب رعایت نمی کند، سخن صحیحی نیست، حال هر کس که گفته باشد.

با این وجود به یک مطلب باید توجه کرد؛ و آن وجود شبهات و مناقشات زیادی است که در جوامع امروز در مقابل دین رواج یافته است. ما باید گاهی این را بپذیریم که جوانی نتواند در مقابل این شبهات مقاومت کند. بر این اساس، باید با مسامحه و مساهله بیشتری با چنین افرادی برخورد کرد. بسیاری از این اشخاص، اگر رفتار بی دینی ای انجام دهند باید حمل بر جهل و ندانستن شود، نه بی اعتقادی و جسارت.

برای شما آرزوی موفقیت و بهروزی داریم.

موسسه ذکر _ قم.

باستانی.