ص:2

ص:3

بسم اللَّه الرحمن الرحيم

بقيع غَرقَد، گورستان مدينه منوره است كه در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله بسيارى از صحابه و پس از رحلت ايشان چهار تن از امامان معصوم عليهم السلام و نيز تعدادى از بزرگان تابعين و سادات اهلبيت عصمت و طهارت در آن به خاك سپرده شده اند. از آن زمان تا كنون هزاران نفر از دانشمندان، زاهدان و صالحان، كه در مدينه از دنيا رفته اند، نيز در همين گورستان دفن شده اند.

پيامبر صلى الله عليه و آله براى آرميدگان در اين قبرستان احترام خاص قائل بود. يكى از موالى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گويد: نيمه شبى پيامبر صلى الله عليه و آله مرا از خواب بيدار كرد و فرمود: من فرمان يافته ام تا براى دفن شدگان در بقيع طلب آمرزش كنم، همراه من بيا. و من همراه آن حضرت حركت كردم، وقتى در ميان قبور بقيع قرار گرفت، مدتى طولانى براى مدفونين آن از

ص: 4

نماى بيرونى در بقيع

خداوند طلب مغفرت و آمرزش كرد؛ «فَاسْتَغْفَرَ لِاهْلِهِ طَويلًا».

پيامبر صلى الله عليه و آله هرگاه از كنار قبرستان بقيع مى گذشت، مى فرمود: «السَّلامُ عَلَيْكُمْ مِنْ دِيَارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لاحِقُونَ».

آن حضرت بسيارى اوقات در لحظات پايانى شب، كنار قبرستان بقيع مى آمد و به دفن شدگان آن درود مى فرستاد و برايشان طلب مغفرت مى كرد.

ص: 5

و نيز برخى شب ها تنها به بقيع آمده و در آن جا به راز و نياز با خدا مى پرداختند.

امّ قيس گويد: كنار رسول خدا صلى الله عليه و آله در بقيع ايستاده بودم، آن حضرت فرمود: «امّ قيس! از اين قبرها هفتاد هزار نفر برانگيخته شده و بدون حساب وارد بهشت مى شوند.

چهره هاى آنان همچون قرص ماه مى درخشد.»

علت آن كه بقيع را «بقيع الغرقد» ناميده اند آن است كه نوعى درخت خاردار در اين گورستان مى روييده كه نامش غرقد بوده و از اين رو به بقيع غرقد معروف شده است.

اكنون آن درختان از بين رفته اند، ليكن نامشان مانده است.

برخى نيز گفته اند: بقيع غرقد به زمينى گفته مى شود كه نوعى درخت بلند توت آن را پوشانده باشد.

اين گورستان كه در قسمت شرقى مسجد النبى واقع است، در دوره جاهلى اهميت چندانى نداشته، ليكن پس از هجرت رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه و دفن بسيارى از چهره هاى سرشناس مسلمان در آن، از اهميت و قداست ويژه اى برخوردار گرديده است.

بقيع تا يك صد سال پيش ديوار و حصارى نداشت، اما هم اكنون با ديوارى بلند محصور گشته و از گذشته تا كنون

ص: 6

قسمتى از فضاى داخلى قبرستان

مسلمانان از هر فرقه و مذهب، پس از زيارت رسول خدا صلى الله عليه و آله به اين مكان مى آيند و اهل بيت پيامبر عليهم السلام و ديگر آرميدگان در اين گورستان را زيارت مى كنند.

قبور ائمه معصوم عليهم السلام و تعداد ديگرى از دفن شدگان در بقيع، پيشتر داراى قبه و سرپناه بود، ليكن اكنون همه آنها تخريب گرديده و اين قبرستان به صورت فضاى باز و ساده اى درآمده و تنها برخى از قبور با ديواره هاى كوتاه مشخص، باقى مانده است.

ص:7

دفن شدگان در بقيع

روبروى درِ كنونى، كمى در سمت راست، قبور مطهر چهار امام معصوم عليهم السلام قرار دارد:

1- امام حسن بن على عليهما السلام

امام مجتبى عليه السلام در نيمه رمضان سال سوم هجرت در مدينه زاده شد و از همان دوران كودكى مورد علاقه شديد رسول خدا صلى الله عليه و آله قرار گرفت، پس از رحلت آن حضرت، در كنار پدر بزرگوارش امير مؤمنان عليه السلام، در جنگ هاى جمل، صفين و نهروان شركت جست و پس از شهادت پدر، به امامت منصوب وحدود شش ماه خلافت كرد. سپس معاويه جنگى را بر آن حضرت تحميل نمود و مردم ايشان را تنها گذاشتندتااين كه سرانجام به تحريك معاويه پسر ابو سفيان، در سال 50 ه. ق. توسط همسرش جَعده دختر اشْعَث بن قيس، مسموم و به شهادت رسيد و در بقيع به خاك سپرده شد.

ص: 8

بيمارى نتوانست سلاح به دست گيرد. آن حضرت را با ديگر اسيران به شام بردند و از آن پس نزديك سى و چهار سال امامت داشت و سرانجام در سال 94 ه. ق. به تحريك وليد بن عبدالملك مسموم و به شهادت رسيد و در كنار امام مجتبى عليه السلام در بقيع آرميد.

زهد و عبادت و كرم و بزرگوارى آن حضرت زبان زد خاص و عام و دوست و دشمن بود.

ص: 9

شهادت پدر، رهبرى پيروان اهل بيت عليهم السلام را بر عهده گرفت و در دوران حيات پر بار خود، هزاران شاگرد را در رشته ها و علوم مختلف تربيت كرد. منصور دومين خليفه عباسى بر آن حضرت به شدّت سخت گرفت و سرانجام در 25 شوال 148 ه. ق. به تحريك وى، آن حضرت مسموم گرديد و به شهادت رسيد و در بقيع كنار جد و پدرش دفن شد.

در كنار قبور چهار امام از اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله دو قبر ديگر وجود داد كه يكى از آنها قبر عباس بن عبدالمطلب عموى پيامبر صلى الله عليه و آله و ديگرى قبر فاطمه بنت اسد مادر اميرمؤمنان على عليه السلام است.

ص: 10

قبور ائمه بقيع عليهم السلام:

1- امام حسن مجتبى عليه السلام، 2- امام سجّاد عليه السلام،

3- امام محمّد باقر عليه السلام، 4- امام جعفرصادق عليه السلام

و نيز عباس بن عبدالمطّلب

ص:11

او همسر ابوطالب، مادر على بن ابى طالب عليه السلام و از نخستين بيعت كنندگان با رسول خدا صلى الله عليه و آله بود و به عنوان همسر ابوطالب در سرپرستى پيامبر سهم به سزايى داشت.

وى از آن چنان قداستى برخوردار گرديد كه به درون كعبه راه يافت و فرزندش على بن ابى طالب عليه السلام را در آن جا به دنيا آورد.

مزار فاطمه بنت اسد، مادر امير مؤمنان على عليه السلام

ص: 12

در رحلت او رسول خدا صلى الله عليه و آله به شدت متأثر شد و بر جنازه اش نماز گزارد و در حالى كه بر وى مى گريست او را در قبر نهاد.

ص:13

رقيه درمكه به عقد عتبة بن ابى لهب و پس از وى به عقد عثمان درآمد. او به حبشه هجرت كرد و از حبشه به مدينه آمد و سرانجام در سال دوم هجرت بر اثر بيمارى وفات يافت. برخى وفات او را سال چهارم هجرت ذكر كرده اند.

پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد او را در بقيع به خاك سپردند.

قبور دختران رسول خدا صلى الله عليه و آله

ص: 14

از مادرش ماريه قبطيّه متولد شد. پيامبر صلى الله عليه و آله به وى علاقه شديد داشت و عاطفه نشان مى داد، اما او سرانجام در سال دهم هجرت، پس از يك سال و ده ماه از دنيا رفت و به دستور رسول خدا، در كنار قبر عثمان بن مظعون در بقيع به خاك سپرده شد.

محلّ ولادت او «مَشربه امّ ابراهيم» لقب گرفت كه هم اكنون از آثار اسلامى مدينه به شمار مى آيد.

آرامگاه ابراهيم فرزند پيامبر صلى الله عليه و آله

ص:15

وى ابتدا به عقد زيد بن حارثه درآمد و پس از آن كه زيد در سال پنجم هجرت طلاقش داد، با رسول خدا صلى الله عليه و آله ازدواج كرد و سرانجام در سال 20 ه. ق. در سن پنجاه سالگى درگذشت و در بقيع به خاك سپرده شد.

ص:16

وى 5 سال قبل از بعثت زاده شد. ابتدا با خُنيس بن حُذافه ازدواج كرد و پس از درگذشت او به عقد پيامبر در آمد و بنا به گفته واقدى، در سال 45 ه. ق. در مدينه از دنيا رفت و در بقيع دفن شد.

ص: 17

اسير گرديد و رسول خدا صلى الله عليه و آله وى را آزاد كرد و به همسرى گرفت. وى در سال 50 ه. ق. در مدينه وفات يافت و در بقيع به خاك سپرده شد.

ص:18

ص:19

ص:20

وى همسر عوّام بن خُوَيلد و مادر زبير بود، در نبرد احد در زمره زنانى بود كه به سوى احد آمد و بر شهادت حمزه مرثيه سرايى كرد و در جنگ خندق يك يهودى مهاجم را از پاى درآورد. وى در سال 20 ه. ق. در حالى كه 75 ساله بود بدرود حيات گفت و در بقيع به خاك سپرده شد.

امّ البنين و عمّه هاى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله

ص:21

در برخى نقل ها آمده است كه عاتكه پس از آمدن به مدينه، در اين شهر وفات يافت و در بقيع به خاك سپرده شد. برخى نيز نوشته اند كه عاتكه به مدينه نيامد و در مكه رحلت كرد.

ص: 22

مزار حليمه سعديّه

ص: 23

آرامگاه عقيل بن ابى طالب

ص: 24

فرزند ديگرش نيز به دست امويان در واقعه حرّه در مدينه به شهادت رسيدند. وى در سال 80 هجرت به سن 90 سالگى در مدينه درگذشت و در كنار عقيل در بقيع دفن شد.

ص: 25

شد. پس از احداث خيابان اباذر قبر اسماعيل به داخل بقيع منتقل گرديد.

ص: 26

سرانجام به شهادت رسيد. پيامبر صلى الله عليه و آله بر جنازه اش نماز گزارد و او را كنار قبر عثمان بن مظعون در بقيع به خاك سپرد.

ص: 27

رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله از راويان مناقب اهل بيت به شمار مى آمد.

وى سرانجام در سال 64 يا 74 ه. ق. در مدينه وفات يافت و در نزديكى قبر فاطمه بنت اسد به خاك سپرده شد.

ص:28

از صحابى مشهور بود. او در 19 غزوه شركت داشت.

سرانجام پس از 94 سال، به سال 90 ه. ق. درگذشت و در بقيع جاى گرفت.

ص: 29

120 ه. ق. در مدينه درگذشت و در كنار قبر مالك بن انس در بقيع به خاك سپرده شد.

ص:30

برخى از چهره هاى سرشناس ديگر صدر اسلام كه در بقيع به خاك سپرده شده اند عبارتند از:

1- عبدالرحمان بن عوف

2- عثمان بن عفان

3- سعد بن ابى وقاص

4- ابوهريره

5- صُهَيب بن سنان

6- اسيد بن حُضير

ص: 31

7- حُوَيطب بن عبدالعُزّى

8- رُكانة بن عبد يزيد

9- عبداللَّه بن سَلام

10- عبداللَّه بن عمرو

11- ابوسلمة بن عبدالاسد

12- عبداللَّه بن عتيك

13- قتادة بن نعمان

14- عمرو بن حَزم

15- محزمة بن نوفل

16- عبداللَّه بن انيس

17- براء بن معرور

18- جُبير بن مُطْعِم

19- مِسْطَح بن اثاثه

20- معاذ بن عَفْراء

21- ابن عمرو بن نفيل

22- مالك بن تيّهان

23- ابوالسيد ساعدى

24- محمد بن مَسْلمه

25- عُوَيْم بن ساعده

26- كعب بن عمرو

ص:32

در قسمت شمالى قبور ائمه بقيع، مكان كوچكى وجود داشته كه فاطمه زهرا عليها السلام پس از مرگ پدر، به آن جا مى آمده و به شدت مى گريسته است. اين مكان به بيت الاحزان و يا مسجد فاطمه معروف بوده، و تا اوايل سده اخير بنايى داشته كه مردم در آن جا زيارت خوانده و نماز مى گزاردند.

ص: 33

الْحَرَمِ، الْمُقِيمِينَ بِهذَا الْمَشْهَدِ».

و بعد از خضوع و خشوع و رقت قلب داخل شو و پاى راست را مقدم دار و بگو:

«اللَّهُ اكْبَرُ كَبِيراً، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيراً، وَ سُبْحانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَ اصِيلًا، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْفَرْدِ الصَّمَدِ، الْماجِدِ الْأَحَدِ، الْمُتَفَضّلِ الْمَنَّانِ، الْمُتَطَوّلِ الْحَنَّانِ، الَّذِي مَنَّ بِطَوْلِهِ، وَ سَهَّلَ زِيارَةَ ساداتِي بِاحْسانِهِ، وَ لَمْ يَجْعَلْنِي عَنْ زِيارَتِهِمْ مَمْنُوعاً، بَلْ تَطَوَّلَ وَ مَنَحَ».

پس نزديك قبور مقدّسه ايشان برو، و رو به قبر ايشان كن و بگو:

«السَّلامُ عَلَيْكُمْ ائِمَّةَ الْهُدى السَّلامُ عَلَيْكُمْ اهْلَ التَّقْوى السَّلامُ عَلَيْكُمْ ايُّهَا الْحُجَجُ عَلى اهْلِ الدُّنْيا، السَّلامُ عَلَيْكُمْ ايُّهَا الْقُوَّامُ فِي الْبَرِيَّةِ بِالْقِسْطِ، السَّلامُ عَلَيْكُمْ اهْلَ الصَّفْوَةِ، السَّلامُ عَلَيْكُمْ آلَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكُمْ اهْلَ النَّجْوى اشْهَدُ انَّكُمْ قَدْ بَلَّغْتُمْ وَ نَصَحْتُمْ وَ صَبَرْتُمْ فِي ذاتِ اللَّهِ، وَ كُذّبْتُمْ وَ اسِيئَ الَيْكُمْ فَغَفَرْتُمْ، وَ اشْهَدُ انَّكُمُ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمُهْتَدُونَ، وَ انَّ طاعَتَكُمْ مَفْرُوضَةٌ، وَ انَّ قَوْلَكُمُ الصّدْقُ،

ص: 34

وَ انَّكُمْ دَعَوْتُم فَلَمْ تُجابُوا، وَ امَرْتُمْ فَلَمْ تُطاعُوا، وَ انَّكُمْ دَعائِمُ الدّينِ وَ ارْكانُ الْأَرْضِ، لَمْ تَزالُوا بِعَيْنِ اللَّهِ، يَنْسَخُكُمْ مِنْ اصْلابِ كُلّ مُطَهَّرٍ، وَ يَنْقُلُكُمْ مِنْ ارْحامِ الْمُطَهَّراتِ، لَمْ تُدَنّسْكُمُ الْجاهِلِيَّةُ الْجَهْلاءُ، وَ لَمْ تَشْرَكْ فِيكُمْ فِتَنُ الْأَهْواءِ، طِبْتُمْ وَ طابَ مَنْبَتُكُمْ، مَنَّ بِكُمْ عَلَيْنا دَيَّانُ الدّينِ، فَجَعَلَكُمْ فِى بُيُوتٍ اذِنَ اللَّهُ انْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ، وَ جَعَلَ صَلاتَنا عَلَيْكُمْ رَحْمَةً لَنا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنا، اذِ اخْتارَكُمُ اللَّهُ لَنا، وَ طَيَّبَ خَلْقَنا بِما مَنَّ عَلَيْنا مِنْ وِلايَتِكُمْ، وَ كُنَّا عِنْدَهُ مُسَمّينَ بِعِلْمِكُمْ، مُعْتَرِفِينَ بِتَصْدِيقِنا ايَّاكُمْ، وَ هذا مَقامُ مَنْ اسْرَفَ وَ اخْطَأَ وَ اسْتَكانَ وَ اقَرَّ بِما جَنى وَ رَجى بِمَقامِهِ الْخَلاصَ، وَ انْ يَسْتَنْقِذَهُ بِكُمْ مُسْتنْقِذُ الْهَلْكى مِنَ الرَّدى فَكُونُوا لِي شُفَعاءَ، فَقَدْ وَفَدْتُ الَيْكُمْ اذْ رَغِبَ عَنْكُمْ اهْلُ الدُّنْيا، وَاتَّخَذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً، وَ اسْتَكْبَرُوا عَنْها. يا مَنْ هُوَ قائِمٌ لا يَسْهُو، وَ دائِمٌ لا يَلْهُو، وَ مُحِيطٌ بِكُلّ شَىْ ءٍ، لَكَ الْمَنُّ بِما وَ فَّقْتَنِي، وَ عَرَّفْتَنِي بِما اقَمْتَنِي عَلَيْهِ، اذْ صَدَّ عَنْهُ عِبادُكَ وَ جَهِلُوا مَعْرِفَتَهُ، وَ اسْتَخَفُّوا بِحَقّهِ، وَ مالُوا الى سِواهُ، فَكانَتِ الْمِنَّةُ مِنْكَ عَلَىَّ مَعَ اقْوامٍ خَصَصْتَهُمْ بِما خَصَصْتَنِي بِهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ اذْ كُنْتُ عِنْدَكَ فِي مَقامِي هذا

ص: 35

مَذْكُوراً مَكْتُوباً، فَلا تَحْرِمْنِي ما رَجَوْتُ، وَ لا تُخَيّبْنِي فِيما دَعَوْتُ، بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ، وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».

پس دعا كن براى خود، هر چه خواهى.

به تصريح بسيارى از بزرگان، بهترين زيارت براى ائمه بقيع همان زيارت جامعه كبيره است كه در ادعيه و زيارات مشتركه ذكر شده و داراى مفاهيم عالى و بيان اوصاف و مناقب اهل بيت است.

ص: 36

هفت مرتبه سوره «انّا انْزَلْناهُ في لَيْلَةِ القَدْرِ» را نزد قبر مؤمنى بخواند، خداوند متعال فرشته اى را نزد قبر او مى فرستد كه پرستش خدا كند، و ثوابش را به نام آن ميت مى نويسد. پس چون روز قيامت شود، به هر هولى از اهوال قيامت برسد، خداوند آن هول را از او بر طرف كند، تا اين كه داخل بهشت شود.