بیان احکام با کلام ائمه علیهم السلام : گزیده کتاب کافی و اصول دیگر

مشخصات کتاب

عنوان و نام پديدآور : بیان احکام با کلام ائمه علیهم السلام : گزیده کتاب کافی و اصول دیگر / محمد منتظر

مشخصات نشر دیجیتالی: موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1400 ش

مشخصات ظاهری : ص 940

یادداشت : کتابنامه

موضوع : (فقه)

موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه

ص: 1

اشاره

ص: 2

کتاب طهارت

1- پاک بودن و پاک کنندگی آب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَاءُ یُطَهِّرُ وَ لَا یُطَهَّرُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: آب پاک می کند و پاک نمی شود.

2- حکم آب دریا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَاءِ الْبَحْرِ أَطَهُورٌ هُوَ قَالَ نَعَمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد آب دریا پرسیدم که آب پاک کننده است؟

فرمود: آری.

3- استعمال آب مشكوك اشکالی ندارد

1- الشیخ الصدوق، قال: وَ قَالَ الصادق صلوات الله علیه الْمَاءُ یُطَهِّرُ وَ لَا یُطَهَّرُ

فَمَتَی وَجَدْتَ مَاءً وَ لَمْ تَعْلَمْ فِیهِ نَجَاسَةً فَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ اشْرَبْ وَ إِنْ وَجَدْتَ فِیهِ مَا یُنَجِّسُهُ فَلَا تَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ لَا تَشْرَبْ إِلَّا فِی حَالِ الِاضْطِرَارِ فَتَشْرَبُ مِنْهُ وَ لَا تَتَوَضَّأْ مِنْهُ وَ تَیَمَّمْ إِلَّا أَنْ یَکُونَ الْمَاءُ کُرّاً فَلَا بَأْسَ بِأَنْ تَتَوَضَّأَ مِنْهُ وَ تَشْرَبَ وَقَعَ فِیهِ شَیْ ءٌ أَوْ لَمْ یَقَعْ مَا لَمْ یَتَغَیَّرْ رِیحُ الْمَاءِ فَإِنْ تَغَیَّرَ فَلَا تَشْرَبْهُ وَ لَا تَتَوَضَّأْ مِنْهُ.(3)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آب پاک می کند و پاک نمی شود.

ص: 3


1- . الکافي ج 3 ص 1 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 1 ح 4.
3- . من لایحضر الفقیه ج 1 ص 6 ح 2.

پس هرگاه آبی را یافتی و در آن پلیدی و ناپاکی سراغ نداشتی با آن وضو بساز و از آن بیاشام. و برعکس چنانچه در آن چیزی که آن را ناپاک می کند یافتی از آن وضو مساز و میاشام مگر در حال ناچاری که در این حال می توانی فقط از آن بیاشامی، ولی از آن وضو مساز، و در این حال تیمم کن مگر آنکه آب به مقدار کُرّ باشد که در این صورت وضو ساختن با آن و آشامیدن از آن اشکالی ندارد. خواه چیزی (از نجاسات) در آن افتاده باشد یا نه تا جاییکه بوی آب دگرگون نشده باشد و اگر تغییر و دگرگونی حاصل کرد نه از آن بیاشام و نه وضو بساز.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه الْمَاءُ کُلُّهُ طَاهِرٌ حَتَّی یُعْلَمَ أَنَّهُ قَذِرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن حسین لؤلؤیی با سند خویش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: همه ی آب ها پاک است، مگر اینکه علم حاصل شود که نجس است.

4- آبی که چیزی نجسش نمی کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الْمَاءِ الَّذِی تَبُولُ فِیهِ الدَّوَابُّ وَ تَلَغُ فِیهِ الْکِلَابُ وَ یَغْتَسِلُ فِیهِ الْجُنُبُ قَالَ إِذَا کَانَ الْمَاءُ قَدْرَ کُرٍّ لَمْ یُنَجِّسْهُ شَیْ ءٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد آبی چهارپایان در آن ادرار کند، سگ ها از آن آب بخورند و فرد جنب در آن غسل کند، پرسیدم؟

فرمود: هرگاه آب به اندازه کر باشد، چیزی آن را نجس نمی کند.

ص: 4


1- . الکافي ج 3 ص 1 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 2 ح 2.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحٍ الثَّوْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کَانَ الْمَاءُ فِی الرَّکِیِ کُرّاً لَمْ یُنَجِّسْهُ شَیْ ءٌ قُلْتُ وَ کَمِ الْکُرُّ قَالَ ثَلَاثَةُ أَشْبَارٍ وَ نِصْفٌ عُمْقُهَا فِی ثَلَاثَةِ أَشْبَارٍ وَ نِصْفٍ عَرْضِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از صالح ثوری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه آب چاه ها به اندازه کر باشد، چیزی آن را نجس نمی کند.

گفتم: کر چه مقدار است؟

فرمود: سه وجب و نیم عمق در سه وجب و نیم عرض.

5- آب قلیل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِذَا أَتَیْتَ مَاءً وَ فِیهِ قِلَّةٌ فَانْضِحْ عَنْ یَمِینِکَ وَ عَنْ یَسَارِکَ وَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ تَوَضَّأْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله کاهلی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: چون به آب قلیلی رسیدی، مقداری از سمت راست، سمت چپ و پیش رویت را کنار بزن و با آن وضو بگیر.

6- آبی که با دست نجس آلوده شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدُ بْنُ الْمُیَسِّرِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ الْجُنُبِ یَنْتَهِی إِلَی الْمَاءِ الْقَلِیلِ فِی الطَّرِیقِ وَ یُرِیدُ أَنْ یَغْتَسِلَ مِنْهُ وَ لَیْسَ مَعَهُ إِنَاءٌ یَغْرِفُ بِهِ وَ یَدَاهُ قَذِرَتَانِ قَالَ یَضَعُ یَدَهُ وَ یَتَوَضَّأُ ثُمَّ یَغْتَسِلُ هَذَا مِمَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: {ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ}.(3)

ص: 5


1- . الکافي ج 3 ص 2 ح 4.
2- . الکافي ج 3 ص 3 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 4 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن میسر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: انسان جنبی که در راه به آب قلیل می رسد، می خواهد از آن غسل کند، ولی دست هایش نجس است و ظرفی نیز همراه ندارد تا از آن بردارد، چه کند؟

فرمود: دست های خود را بشوید، سپس غسل کند. این از همان مواردی است که خداوند متعال فرموده است: {خدا در دین برای شما تنگی قرار نداده است}. (سوره حج آیه 78)

7- آبی که مردار در آن افتاده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: کُلَّمَا غَلَبَ الْمَاءُ رِیحَ الْجِیفَةِ فَتَوَضَّأْ مِنَ الْمَاءِ وَ اشْرَبْ وَ إِذَا تَغَیَّرَ الْمَاءُ وَ تَغَیَّرَ الطَّعْمُ فَلَا تَتَوَضَّأْ وَ لَا تَشْرَبْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر آبی که بر بوی مردار چیره باشد، از آن آب وضو بگیر و بیاشام، و آنگاه که آب دگرگون شد و مزه آن تغییر کرد نبایستی از آن وضو بگیری و بیاشامی.

8- چاه و آنچه در آن می افتد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عن أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: مَاءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا یُفْسِدُهُ شَیْ ءٌ إِلَّا أَنْ یَتَغَیَّرَ بِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: آب چاه بسیار است و چیزی آن را فاسد نمی کند، مگر آن که آب به وسیله نجاست، تغییر کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الْفَأْرَةِ وَ السِّنَّوْرِ وَ الدَّجَاجَةِ وَ الطَّیْرِ وَ الْکَلْبِ قَالَ مَا لَمْ یَتَفَسَّخْ أَوْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُ الْمَاءِ فَیَکْفِیکَ خَمْسُ دِلَاءٍ فَإِنْ تَغَیَّرَ الْمَاءُ فَخُذْ مِنْهُ حَتَّی یَذْهَبَ الرِّیحُ. (3)

ص: 6


1- . الکافي ج 3 ص 4 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 5 ح 2.
3- . الکافي ج 3 ص 5 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن اسامه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره موش، گربه، مرغ خانگی، پرنده و سگی که در چاه آب می افتند، فرمود: مادامی که جسد آنها متلاشی نشود، یا طعم آب تغییر نکند، کافی است پنج سطل آب بکشی، پس اگر آب تغییر کند، باید آنقدر از آن برداری، تا بوی آن از بین برود.

9- چاهی که در کنار چاه فاضلاب قرار دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالُوا قُلْنَا لَهُ بِئْرٌ یُتَوَضَّأُ مِنْهَا یَجْرِی الْبَوْلُ قَرِیباً مِنْهَا أَ یُنَجِّسُهَا قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَتِ الْبِئْرُ فِی أَعْلَی الْوَادِی وَ الْوَادِی یَجْرِی فِیهِ الْبَوْلُ مِنْ تَحْتِهَا وَ کَانَ بَیْنَهُمَا قَدْرُ ثَلَاثَةِ أَذْرُعٍ أَوْ أَرْبَعَةِ أَذْرُعٍ لَمْ یُنَجِّسْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ وَ إِنْ کَانَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ یُنَجِّسُهَا وَ إِنْ کَانَتِ الْبِئْرُ فِی أَسْفَلِ الْوَادِی وَ یَمُرُّ الْمَاءُ عَلَیْهَا وَ کَانَ بَیْنَ الْبِئْرِ وَ بَیْنَهُ تِسْعَةُ أَذْرُعٍ لَمْ یُنَجِّسْهَا وَ مَا کَانَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ فَلَا یُتَوَضَّأُ مِنْهُ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنْ کَانَ مَجْرَی الْبَوْلِ بِلِزْقِهَا وَ کَانَ لَا یَثْبُتُ عَلَی الْأَرْضِ فَقَالَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ قَرَارٌ فَلَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ إِنِ اسْتَقَرَّ مِنْهُ قَلِیلٌ فَإِنَّهُ لَا یَثْقُبُ الْأَرْضَ وَ لَا قَعْرَ لَهُ حَتَّی یَبْلُغَ الْبِئْرَ وَ لَیْسَ عَلَی الْبِئْرِ مِنْهُ بَأْسٌ فَیُتَوَضَّأُ مِنْهُ إِنَّمَا ذَلِکَ إِذَا اسْتَنْقَعَ کُلُّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره، و محمد بن مسلم، و ابوبصیر روایت کرده که گفتند: به حضرتش صلوات الله علیه گفتیم: چاهی است که از آن وضو می گیرند و در نزدیکی آن فاضلاب مستراح جاری است، آیا این فاضلاب، آب آن چاه را نجس می کند؟

فرمود: اگر چاه، بالاتر از آن قرار دارد که از آن بول و فاضلاب جاری است، و فاصله بین آن ها سه، یا چهار زراع است، چاه را نجس نمی کند، و اگر فاصله کمتر از آن است، آب چاه نجس می شود.

و اگر چاه در پایین تر از آن قرار دارد و آب آن جاری است و فاصله میان آن ها نه زراع است، نجس نمی شود، ولی آنچه فاصله اش کمتر از این باشد، نباید از آن وضو گیرند.

زراره گوید: عرض کردم: اگر محل جریان بول و فاضلاب در کنار و نزدیکی چاه باشد، ولی آب آن راکد نباشد و جاری شود، چه حکمی دارد؟

ص: 7


1- . الکافي ج 3 ص 7 ح 2.

فرمود: اگر در آنجا راکد نماند، اشکالی ندارد، گرچه مقدار کمی از بول بماند، چرا که به زمین فرو رود و عمقی نیز ندارد که در نتیجه به چاه نفوذ کند، در این صورت نیز اشکالی ندارد و می توان از آن وضو گرفت.اشمال هنگامی است که همه بول و فاضلاب در آنجا راکد شود و جمع گردد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ قُدَامَةَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ الْحَمَّارِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ کَمْ أَدْنَی مَا یَکُونُ بَیْنَ الْبِئْرِ بِئْرِ الْمَاءِ وَ الْبَالُوعَةِ فَقَالَ إِنْ کَانَ سَهْلًا فَسَبْعَةُ أَذْرُعٍ وَ إِنْ کَانَ جَبَلًا فَخَمْسَةُ أَذْرُعٍ ثُمَّ قَالَ الْمَاءُ یَجْرِی إِلَی الْقِبْلَةِ إِلَی یَمِینٍ وَ یَجْرِی عَنْ یَمِینِ الْقِبْلَةِ إِلَی یَسَارِ الْقِبْلَةِ وَ یَجْرِی عَنْ یَسَارِ الْقِبْلَةِ إِلَی یَمِینِ الْقِبْلَةِ وَ لَا یَجْرِی مِنَ الْقِبْلَةِ إِلَی دُبُرِ الْقِبْلَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از قدامه از یکی اصحاب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کمترین فاصله میان چاه آب و چاه فاضلاب باید چه مقدار باشد؟

فرمود: اگر زمین نرم است، هفت زراع و اگر دامنه کوه(و سفت) است، پنج زراع. سپس فرمود: آب (در زیر زمین) از طرف قبله به سمت راست، و از سوی راست قبله، به سمت چپ قبله، و از سمت چپ قبله، جریان دارد، ولی هیچگاه از سمت قبله به پشت قبله جاری نمی گردد.

10- وضو گرفتن از آب پس خورده چهار پایان، درندگان و پرندگان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَمَّا تَشْرَبُ مِنْهُ الْحَمَامَةُ فَقَالَ کُلُّ مَا أُکِلَ لَحْمُهُ فَتَوَضَّأْ مِنْ سُؤْرِهِ وَ اشْرَبْ وَ عَمَّا شَرِبَ مِنْهُ بَازٌ أَوْ صَقْرٌ أَوْ عُقَابٌ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنَ الطَّیْرِ تَوَضَّأْ مِمَّا یَشْرَبُ مِنْهُ إِلَّا أَنْ تَرَی فِی مِنْقَارِهِ دَماً فَإِنْ رَأَیْتَ فِی مِنْقَارِهِ دَماً فَلَا تَوَضَّأْ مِنْهُ وَ لَا تَشْرَبْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار بن موسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره آبی که کبوتر از آن خورده، پرسیدند؟

فرمود: از پس خورده همه حیوانات حلال گوشت وضو بگیر و بیاشام.

از حضرتش در مورد آبی که از آن باز، یا قرقی یا عقاب خورده پرسیدند؟

ص: 8


1- . الکافي ج 3 ص 8 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 9 ح 5.

فرمود: از پس خورده همه گونه های پرندگان می توان وضو گرفت، مگر آنکه بر منقارش خون دیده شود، پس اگر بر روی منقارش خونی دیدی، از آب پس خورده آن وضو مگیر و میاشام.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ جَرَّةٍ وُجِدَ فِیهَا خُنْفَسَاءُ قَدْ مَاتَتْ قَالَ أَلْقِهَا وَ تَوَضَّأْ مِنْهُ وَ إِنْ کَانَ عَقْرَباً فَأَرِقِ الْمَاءَ وَ تَوَضَّأْ مِنْ مَاءٍ غَیْرِهِ وَ عَنْ رَجُلٍ مَعَهُ إِنَاءَانِ فِیهِمَا مَاءٌ وَقَعَ فِی أَحَدِهِمَا قَذَرٌ وَ لَا یَدْرِی أَیُّهُمَا هُوَ لَیْسَ یَقْدِرُ عَلَی مَاءٍ غَیْرِهِ قَالَ یُهَرِیقُهُمَا جَمِیعاً وَ یَتَیَمَّمُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کوزه ای که در آن سوسکی بیمیرد، پرسیدم؟

فرمود: سوسک را بیرون بیفکن و از آن وضو بگیر و اگر در آن آب، عقرب بیمیرد آب را دور بریز و با آب دیگری وضو بگیر.

و از حضرتش پرسیدم: کسی که دو ظرف دارد، در یکی از آن، نجاستی افتاده و نمی داند کدام یک نجس است و آب دیگری هم ندارد چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: هر دو آب را به زمین بریزد و به جای وضو تیمم کند.

11- وضو گرفتن از پس خورده یهودی، مسیحی و ناصبی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ سُؤْرِ الْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ فَقَالَ لَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید اعرج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره استفاده از پس خورده یهودی و مسیحی پرسیدم که آیا جایز است؟

فرمود: نه.

ص: 9


1- . الکافي ج 3 ص 9 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 11 ح 5.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْوَشَّاءِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ کَرِهَ سُؤْرَ وَلَدِ الزِّنَا وَ سُؤْرَ الْیَهُودِیِّ وَ النَّصْرَانِیِّ وَ الْمُشْرِکِ وَ کُلِّ مَا خَالَفَ الْإِسْلَامَ وَ کَانَ أَشَدَّ ذَلِکَ عِنْدَهُ سُؤْرُ النَّاصِبِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از وشاء از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از پس خورده فرد ولد الزنا، یهودی، مسیحی، مشرک و مخالف با اسلام را، مکروه می داشت و پس خورده ناصبی را از همه آنها بدتر می دانست.

توضیح: مراد از کراهت در این روایت حرمت است.

12- مخلوط شدن آب باران با بول

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی مِیزَابَیْنِ سَالا أَحَدُهُمَا بَوْلٌ وَ الْآخَرُ مَاءُ الْمَطَرِ فَاخْتَلَطَا فَأَصَابَ ثَوْبَ رَجُلٍ لَمْ یَضُرَّهُ ذَلِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هستم بن حکم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره دو ناودانی که از یکی از آنها بول و از دیگری آب باران جاری است و این دو با هم مخلوط شده، به لباس فردی می خورد، فرمود: ضرری بر او نمی رساند.

13- حکم آنچه از آب غسل جنب در ظرف می ریزد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی الْجُنُبِ یَغْتَسِلُ فَیَقْطُرُ الْمَاءُ عَنْ جَسَدِهِ فِی الْإِنَاءِ وَ یَنْتَضِحُ الْمَاءُ مِنَ الْأَرْضِ فَیَصِیرُ فِی الْإِنَاءِ إِنَّهُ لَا بَأْسَ بِهَذَا کُلِّهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از شهاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره جنبی که غسل می کند و قطراتی از آب از بدنش در ظرف می ریزد و بر زمین می پاشد و مقداری از آن از زمین به داخل ظرف پاشیده می شود، فرمود: هیچ کدام از این ها ایرادی ندارد.

ص: 10


1- . الکافي ج 3 ص 11 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 13 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 13 ح 6.

14- حکم انسانی که لباسش در آب استنجاء می افتد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْأَحْوَلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَخْرُجُ مِنَ الْخَلَاءِ فَأَسْتَنْجِی بِالْمَاءِ فَیَقَعُ ثَوْبِی فِی ذَلِکَ الْمَاءِ الَّذِی اسْتَنْجَیْتُ بِهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احول روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: با آب، استنجاء کرده و از مستراح بیرون آمدم بعد لباسم در آن آبی که استنجاء کرده بودم، می افتاد چه حکمی دارد؟

فرمود: اشکالی ندارد.

15- استبراء از ادرار و شستن آن، و حکم کسی که آب نیابد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه رَجُلٌ بَالَ وَ لَمْ یَکُنْ مَعَهُ مَاءٌ فَقَالَ یَعْصِرُ أَصْلَ ذَکَرِهِ إِلَی طَرَفِهِ ثَلَاثَ عَصَرَاتٍ وَ یَنْتُرُ طَرَفَهُ فَإِنْ خَرَجَ بَعْدَ ذَلِکَ شَیْ ءٌ فَلَیْسَ مِنَ الْبَوْلِ وَ لَکِنَّهُ مِنَ الْحَبَائِلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: مردی بول می کند و آبی ندارد که خود را بشوید، حکمش چیست؟

فرمود: باید بیخ آلت خود را تا نوک آن سه بار بفشارد و نوک آن را فشار دهد، پس اگر بعد از آن چیزی بیرون آید، بول نیست، بلکه رطوبتی است که از رگ ها خارج می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه الرَّجُلُ یَعْتَرِیهِ الْبَوْلُ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَی حَبْسِهِ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا لَمْ یَقْدِرْ عَلَی حَبْسِهِ فَاللَّهُ أَوْلَی بِالْعُذْرِ یَجْعَلُ خَرِیطَةً.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی بولش می ریزد و نمی تواند آن را کنترل کند، وظیفه او چیست؟

ص: 11


1- . الکافي ج 3 ص 13 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 19 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 20 ح 5

فرمود: اگر نمی تواند آن را کنترل کند خداوند متعال بر پذیرش عذر مردم سزاوارتر است، پس بایستی کیسه ای با خود داشته باشد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الْبَوْلِ یُصِیبُ الْجَسَدَ قَالَ صُبَّ عَلَیْهِ الْمَاءَ مَرَّتَیْنِ.

- وَ رُوِیَ أَنَّهُ یُجْزِئُ أَنْ یَغْسِلَ بِمِثْلِهِ مِنَ الْمَاءِ إِذَا کَانَ عَلَی رَأْسِ الْحَشَفَةِ وَ غَیْرِهِ.

- وَ رُوِیَ أَنَّهُ مَاءٌ لَیْسَ بِوَسَخٍ فَیَحْتَاجَ أَنْ یُدْلَکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن ابی علاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در باره ادراری که بدن را نجس می کند، پرسیدم چه حکمی دارد؟

فرمود: دو مرتبه بر آن آب بریز.

در روایت دیگری آمده است: این نجاست را می توان با آبی که به مقدار همان نجاست است پاک کرد، هرگاه در سر آلت و جو آن باشد.

و روایت شده است: این نجاست همانند آب است که نجس نیست که به مالیدن نیاز داشته باشد.

16- مقدار آبی که در وضو و غسل کفایت می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: یُجْزِئُکَ مِنَ الْغُسْلِ وَ الِاسْتِنْجَاءِ مَا مُلِئَتْ َمِینُکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، از هارون بن حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای غسل و طهارت، به مقداری که دست راست خود را از آب پر کنی، برای تو کفایت می نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فِی الْوُضُوءِ قَالَ إِذَا مَسَّ جِلْدَکَ الْمَاءُ فَحَسْبُکَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در باره وضو فرمود: هرگاه آب به پوست تو رسید، برای او کافی است.

ص: 12


1- . الکافي ج 3 ص 21 ح 7.
2- . الکافي ج 3 ص 22 ح 6.
3- . الکافي ج 3 ص 22 ح 7.

17- مسواک زدن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: رَکْعَتَانِ بِالسِّوَاکِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً بِغَیْرِ سِوَاکٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ صَلَاةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن میمون روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دو رکعت نماز با مسواک زدن، بهتر از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک زدن است.

حضرتش فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: اگر بر اُمتم سخت نبود، به راستی که مردم را به مسواک زدن برای هر نماز دستور می دادم.

18- مضمضه و استنشاق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَضْمَضَةِ وَ الِاسْتِنْشَاقِ قَالَ لَیْسَ هُمَا مِنَ الْوُضُوءِ هُمَا مِنَ الْجَوْفِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مضمضه و استنشاق پرسیدم؟

فرمود: این دو عمل جزو وضو نیستند، بلکه مربوط به درون بدن هستند.

19- چگونگی وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَ لَا أَحْکِی لَکُمْ وُضُوءَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلْنَا بَلَی فَدَعَا بِقَعْبٍ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ مَاءٍ ثُمَّ وَضَعَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ حَسَرَ عَنْ ذِرَاعَیْهِ ثُمَّ غَمَسَ فِیهِ کَفَّهُ الْیُمْنَی ثُمَّ قَالَ هَکَذَا إِذَا کَانَتِ الْکَفُّ طَاهِرَةً ثُمَّ غَرَفَ فَمَلَأَهَا مَاءً فَوَضَعَهَا عَلَی جَبِینِهِ ثُمَّ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ وَ سَدَلَهُ عَلَی أَطْرَافِ لِحْیَتِهِ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ عَلَی وَجْهِهِ وَ ظَاهِرِ جَبِینِهِ مَرَّةً وَاحِدَةً ثُمَّ غَمَسَ یَدَهُ الْیُسْرَی فَغَرَفَ بِهَا مِلْأَهَا ثُمَّ وَضَعَهُ عَلَی مِرْفَقِهِ الْیُمْنَی وَ أَمَرَّ کَفَّهُ عَلَی سَاعِدِهِ حَتَّی جَرَی الْمَاءُ عَلَی أَطْرَافِ أَصَابِعِهِ ثُمَّ غَرَفَ بِیَمِینِهِ مِلْأَهَا فَوَضَعَهُ عَلَی مِرْفَقِهِ الْیُسْرَی وَ أَمَرَّ کَفَّهُ عَلَی سَاعِدِهِ حَتَّی جَرَی الْمَاءُ عَلَی أَطْرَافِ

ص: 13


1- . الکافي ج 3 ص 22 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 24 ح 2.

أَصَابِعِهِ وَ مَسَحَ مُقَدَّمَ رَأْسِهِ وَ ظَهْرَ قَدَمَیْهِ بِبِلَّةِ یَسَارِهِ وَ بَقِیَّةِ بِلَّةِ یُمْنَاهُ قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه إِنَّ اللَّهَ وَتْرٌ یُحِبُّ الْوَتْرَ فَقَدْ یُجْزِئُکَ مِنَ الْوُضُوءِ ثَلَاثُ غُرَفَاتٍ وَاحِدَةٌ لِلْوَجْهِ وَ اثْنَتَانِ لِلذِّرَاعَیْنِ وَ تَمْسَحُ بِبِلَّةِ یُمْنَاکَ نَاصِیَتَکَ وَ مَا بَقِیَ مِنْ بِلَّةِ یَمِینِکَ ظَهْرَ قَدَمِکَ الْیُمْنَی وَ تَمْسَحُ بِبِلَّةِ یَسَارِکَ ظَهْرَ قَدَمِکَ الْیُسْرَی قَالَ زُرَارَةُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه سَأَلَ رَجُلٌ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه عَنْ وُضُوءِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَحَکَی لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: آیا از وضوی رسول الله صلی الله علیه و آله برای شما سخن نگویم؟

گفتیم: بفرمائید.

حضرت صلوات الله علیه ظرف بزرگی که در آن مقداری آب بود، خواست و آن را پیش روی خود نهاد، سپس آستین دو دست مبارک خود را بالا زد و دست راست خود را در آب فرو برد و فرمود: اینچنین باید کرد، هنگامی که دست پاک باشد.

سپس کف خود را پر از آب کرد و آن دست را بر پیشانی مبارکش نهاد و فرمود: «بسم الله» و آب را بر اطراف محاسن خود جاری کرد، سپس دست خود را یک بار بر صورت و ظاهر پیشانی کشید و پس از آن دست چپ خود را در آب فرو برد و کف خود را پر از آب کرد، سپس آن را بر روی آرنج دست راست نهاد و کف دست خود را بر روی بازو کشید تا اینکه آب بر اطراف سر انگشتان جاری شد، سپس کف دست راست را از آب پر کرد و آن را بر آرنج دست چپش نهاد و کف دست را بر روی بازو کشید تا اینکه آب بر سر انگشتان جاری شد و پس از آن، رطوبت مانده دست راست و دست چپ را بر جلوی سر و روی پاها مسح نمود.

زراره گوید: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: همانا خداوند متعال فرد است و عدد فرد را دوست می دارد.

بنابراین، برای وضو سه مشت آب کافی است. یک مشت برای صورت و دو مشت برای دو بازو، و با رطوبت دست راست، جلوی سر را و با مانده آن، روی پای راستت و با رطوبت دست چپ، روی پای چپ را مسح می نمایی.

ص: 14


1- . الکافي ج 3 ص 25 ح 4.

زراره گوید: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مردی از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در باره وضوی رسول الله صلی الله علیه و آله پرسید؟

حضرت بر همین شکل وضوی رسول الله صلی الله علیه و آله را بازگو فرمود.

20- اندازه شستن صورت و دو دست و چگونگی شستن آنها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ حَدِّ الْوَجْهِ الَّذِی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُوَضَّأَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ الْوَجْهُ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی بِغَسْلِهِ الَّذِی لَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَزِیدَ عَلَیْهِ وَ لَا یَنْقُصَ مِنْهُ إِنْ زَادَ عَلَیْهِ لَمْ یُؤْجَرْ وَ إِنْ نَقَصَ مِنْهُ أَثِمَ مَا دَارَتْ عَلَیْهِ السَّبَّابَةُ وَ الْوُسْطَی وَ الْإِبْهَامُ مِنْ قُصَاصِ الرَّأْسِ إِلَی الذَّقَنِ وَ مَا جَرَتْ عَلَیْهِ الْإِصْبَعَانِ مِنَ الْوَجْهِ مُسْتَدِیراً فَهُوَ مِنَ الْوَجْهِ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ فَلَیْسَ مِنَ الْوَجْهِ قُلْتُ الصُّدْغُ لَیْسَ مِنَ الْوَجْهِ قَالَ لَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: مرا از اندازه شستن صورت که سزاوار است شسته شود و همان که خدای تعالی دستور فرموده است، آگاه فرما؟

فرمود: صورتی که خدای تعالی به شستن آن دستور داده و شایسته نیست کسی بر آن بیفزاید و یا از آن کم کند که اگر بر آن افزود، پاداشی نبرده است و اگر از آن کم کند، گناه کرده است، مقداری است که انگشت میانه و شست آن را فرو گیرد؛ از رستنگاه موی سر تا چانه؛ و آن دایره ای است که دو انگشت از صورت در بر می گیرند، همین جزو صورت است و جز آن، از صورت شمرده نمی شود.

گفتم: گیجگاه جزو صورت نیست؟

فرمود: نه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَوَضَّأُ أَ یُبَطِّنُ لِحْیَتَهُ قَالَ لَا. (2)

ص: 15


1- . الکافي ج 3 ص 28 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 28 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از یکی از دو حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: مردی که وضو می گیرد آیا لازم است به داخل ریش خود آب برساند؟

فرمود: نه.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ عُرْوَةَ التَّمِیمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ} فَقُلْتُ هَکَذَا وَ مَسَحْتُ مِنْ ظَهْرِ کَفِّی إِلَی الْمِرْفَقِ فَقَالَ لَیْسَ هَکَذَا تَنْزِیلُهَا إِنَّمَا هِیَ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ مِنَ الْمَرَافِقِ ثُمَّ أَمَرَّ یَدَهُ مِنْ مِرْفَقِهِ إِلَی أَصَابِعِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هیثم بن عروه تمیمی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره گفتار خدای تعالی پرسیدم و گفتم: این گونه است، از روی دست خود تا آرنج را دست کشیدم.

فرمود: آیه بدین صورت نازل نشده؛ بلکه چنین است: {فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم من المرافق}. (سوره مائده آیه 6) سپس دست خود را از آرنج تا انگشتانش کشید.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: فَرَضَ اللَّهُ عَلَی النِّسَاءِ فِی الْوُضُوءِ لِلصَّلَاةِ أَنْ یَبْتَدِئْنَ بِبَاطِنِ أَذْرُعِهِنَّ وَ فِی الرِّجَالِ بِظَاهِرِ الذِّرَاعِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: خداوند متعال بر زنان واجب فرموده است که در وضوی نماز از پشت بازوی خود شروع نمایند، و مردان از روی بازو.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَقْطَعِ الْیَدِ وَ الرِّجْلِ قَالَ یَغْسِلُهُمَا. (3)

ص: 16


1- . الکافي ج 3 ص 28 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 28 ح 6.
3- . الکافي ج 3 ص 29 ح 7.

مرحوم شیخ کلینی، از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد وضوی کسی که دست و پای او بریده شده است پرسیدم.

حضرت فرمود: باقی مانده آنها را بشوید.

21- مسح سر و پاها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَعْمَرِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: یُجْزِئُ مِنَ الْمَسْحِ عَلَی الرَّأْسِ مَوْضِعُ ثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ کَذَلِکَ الرِّجْلُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معمر بن عمر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مسح سر و همچنین پا، به اندازه سه انگشت کفایت می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّهُ يَأْتِي عَلَى الرَّجُلِ سِتُّونَ وَ سَبْعُونَ سَنَةً مَا قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ صَلَاةً قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَاكَ قَالَ لِأَنَّهُ يَغْسِلُ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِمَسْحِهِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مروان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چه بسا مردی شصت و هفتاد سال زندگی می کند و خداوند یک نماز را هم از او نمی پذیرد.

گفتم چگونه؟

فرمود: زیرا عضوی را که خداوند به مسح آن امر فرموده است، می شوید.

22- جبیره و شکستگی و زخم های ناشی از جراحت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه عَنِ الْکَسِیرِ تَکُونُ عَلَیْهِ الْجَبَائِرُ أَوْ تَکُونُ بِهِ الْجِرَاحَةُ کَیْفَ یَصْنَعُ بِالْوُضُوءِ وَ عِنْدَ غُسْلِ الْجَنَابَةِ وَ غُسْلِ الْجُمُعَةِ قَالَ یَغْسِلُ مَا وَصَلَ إِلَیْهِ الْغُسْلُ مِمَّا ظَهَرَ مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهِ الْجَبَائِرُ وَ یَدَعُ مَا سِوَی ذَلِکَ مِمَّا لَا یَسْتَطِیعُ غَسْلَهُ وَ لَا یَنْزِعُ الْجَبَائِرَ وَ لَا یَعْبَثُ بِجِرَاحَتِهِ. (3)

ص: 17


1- . الکافي ج 3 ص 29 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 31 ح 9.
3- . الکافي ج 3 ص 32 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمان بن حجاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه در مورد کسی که استخوانش شکسته و روی آن پارچه و چوپ های شکسته بندی گذاشته اند، و یا جراحتی در بدن دارد، سوال نمودم که برای وضو، غسل جنابت و غسل جمعه چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: قسمت های را که آشکار است و پارچه و چوپ شکسته بندی بر روی آن نیست، و آب به آن می رسد بشوید و قسمت هایی را که توان شستن آن را ندارد، رها کند و لازم نیست پارچه و چوپ های شکسته بندی را باز نماید و زخم را دست کاری کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ بِهِ الْقَرْحَةُ فِی ذِرَاعِهِ أَوْ نَحْوِ ذَلِکَ فِی مَوْضِعِ الْوُضُوءِ فَیُعَصِّبُهَا بِالْخِرْقَةِ وَ یَتَوَضَّأُ وَ یَمْسَحُ عَلَیْهَا إِذَا تَوَضَّأَ فَقَالَ إِنْ کَانَ یُؤْذِیهِ الْمَاءُ فَلْیَمْسَحْ عَلَی الْخِرْقَةِ وَ إِنْ کَانَ لَا یُؤْذِیهِ الْمَاءُ فَلْیَنْزِعِ الْخِرْقَةَ ثُمَّ لْیَغْسِلْهَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْجُرْحِ کَیْفَ أَصْنَعُ بِهِ فِی غَسْلِهِ قَالَ اغْسِلْ مَا حَوْلَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که در بازویش و یا یکی از اعضای وضویش زخم چرکینی دارد و آن را با پارچه بسته و به هنگام وضو بر روی آن دست می کشد، پرسیدند؟

فرمود: اگر آب به او ضرر دارد، بایستی بر روی پارچه دست بکشد، و اگر آب به او ضرر ندارد، بایستی پارچه را باز کند، سپس آنجا را بشوید.

راوی گوید: از حضرتش درباره جراحتش پرسیدم که در هنگام شستن آن، چگونه باید عمل نمایم؟

فرمود: باید اطراف آن را بشوی.

ص: 18


1- . الکافي ج 3 ص 33 ح 3.

23- شک در وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا اسْتَیْقَنْتَ أَنَّکَ قَدْ أَحْدَثْتَ فَتَوَضَّأْ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُحْدِثَ وُضُوءاً أَبَداً حَتَّی تَسْتَیْقِنَ أَنَّکَ قَدْ أَحْدَثْتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن بکیر از پدرش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر یقین نمودی که وضوی خود را باطل نموده ای، وضو بگیر، و هرگز تا یقین بر باطل کردن وضوی خویش نکرده ای، وضو مگیر.

24- مبطلات وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ وَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیهما مَا یَنْقُضُ الْوُضُوءَ فَقَالا مَا یَخْرُجُ مِنْ طَرَفَیْکَ الْأَسْفَلَیْنِ مِنَ الدُّبُرِ وَ الذَّکَرِ غَائِطٌ أَوْ بَوْلٌ أَوْ مَنِیٌّ أَوْ رِیحٌ وَ النَّوْمُ حَتَّی یُذْهِبَ الْعَقْلَ وَ کُلُّ النَّوْمِ یُکْرَهُ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تَسْمَعُ الصَّوْتَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما گفتم: چه چیزی وضو را باطل می کند؟

فرمودند: آن چیزی که از دو طرف پایین تو - یعنی از دبر و آلت - خارج می گردد، که عبارتند از: مدفوع، ادرار، منی، باد، و همچنین خوابی که عقل را برباید و هر خوابی که وضو گرفتن را الزامی می کند، مگر آن که صدا را در آن حال بشنود.

25- مذی و ودی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنْ سَالَ مِنْ ذَکَرِکَ شَیْ ءٌ مِنْ مَذْیٍ أَوْ وَدْیٍ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ فَلَا تَغْسِلْهُ وَ لَا تَقْطَعِ الصَّلَاةَ وَ لَا تَنْقُضْ لَهُ الْوُضُوءَ وَ إِنْ بَلَغَ عَقِیبَکَ فَإِنَّمَا ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ النُّخَامَةِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَخْرُجُ مِنْکَ بَعْدَ الْوُضُوءِ فَإِنَّهُ مِنَ الْحَبَائِلِ أَوْ مِنَ الْبَوَاسِیرِ وَ لَیْسَ بِشَیْ ءٍ فَلَا تَغْسِلْهُ مِنْ ثَوْبِکَ إِلَّا أَنْ تَقْذَرَهُ. (3)

ص: 19


1- . الکافي ج 3 ص 33 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 36 ح 6.
3- . الکافي ج 3 ص 39 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر در حال نماز بودی و چیزی از مذی یا ودی از آلت تو جاری شد، حتی اگر به دو پاشنه پایت رسید، لازم نیست آن را بشویی و نباید نماز را قطع کنی و به خاطر آن وضوی خود را نشکن، زیرا که آن به سان آب بینی و خلط سینه است هر چه پس از وضو از تو خارج می شود، از رگ ها یا بواسیر است و نجس نیست و لباس آلوده به آن را نشوی، مگر اینکه آن را، چرک بشماری.

26- اقسام غسل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ غُسْلِ الْجُمُعَةِ فَقَالَ وَاجِبٌ فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ إِلَّا أَنَّهُ رُخِّصَ لِلنِّسَاءِ فِی السَّفَرِ لِقِلَّةِ الْمَاءِ وَ قَالَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْحَائِضِ إِذَا طَهُرَتْ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْمُسْتَحَاضَةِ وَاجِبٌ إِذَا احْتَشَتْ بِالْکُرْسُفِ فَجَازَ الدَّمُ الْکُرْسُفَ فَعَلَیْهَا الْغُسْلُ لِکُلِّ صَلَاتَیْنِ وَ لِلْفَجْرِ غُسْلٌ وَ إِنْ لَمْ یَجُزِ الدَّمُ الْکُرْسُفَ فَعَلَیْهَا الْغُسْلُ کُلَّ یَوْمٍ مَرَّةً وَ الْوُضُوءُ لِکُلِّ صَلَاةٍ وَ غُسْلُ النُّفَسَاءِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْمَوْلُودِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الْمَیِّتِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الزِّیَارَةِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ دُخُولِ الْبَیْتِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ الِاسْتِسْقَاءِ وَاجِبٌ وَ غُسْلُ أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یُسْتَحَبُّ وَ غُسْلُ لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ غُسْلُ لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ سُنَّةٌ لَا تَتْرُکْهَا فَإِنَّهُ یُرْجَی فِی إِحْدَاهُنَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ وَ غُسْلُ یَوْمِ الْفِطْرِ وَ غُسْلُ یَوْمِ الْأَضْحَی سُنَّةٌ لَا أُحِبُّ تَرْکَهَا وَ غُسْلُ الِاسْتِخَارَةِ یُسْتَحَبُ الْعَمَلُ فِی غُسْلِ الثَّلَاثِ اللَّیَالِی مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ- لَیْلَةَ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد غسل جمعه پرسیدم؟

فرمود: غسل جمعه هم در حال سفر و در هم در وطن واجب است جز این که در حال سفر به دلیل کمبود آب، به زنان اجازه ترک آن داده شده است.

و فرمود: غسل جنابت واجب است، غسل زن حائض هنگامی که پاک می گردد، واجب است، غسل استحاضه در صورتی که خون از پنبه بیرون بزند، واجب است و بر او لازم است برای هر دو نماز (ظهر و

ص: 20


1- . الکافي ج 3 ص 40 ح 2.

عصر یا مغرب و عشاء) یک غسل و برای نماز صبح یک غسل به جا آورد، و اگر خون از پنبه نگذرد بر او لازم است هر روز یک غسل به جا آورد و برای هر نماز یک وضو بگیرد، غسل زن زائو واجب است.

غسل دادن نوزاد واجب است، غسل دادن مرده واجب است، غسل زیارت واجب است، غسل داخل شدن به خانه کعبه واجب است، غسل استسقاء(طلب باران) واجب است.

و غسل شب اول ماه رمضان مستحب است، غسل بیست و یکم و غسل شب بیست و سوم سنت است آن را ترک مکن؛ زیرا که امید می رود یکی از آن دو، شب قدر باشد، و غسل روز عید فطر و غسل روز عید قربان سنتی است که تر آن را دوست نمی دارم و غسل استخاره مستحب است، و همچنین غسل نمودن در سه شب ماه رمضان: نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم مستحب است.

2- قال العلامة المجلسي رضي الله عنه، وَ قَالَ الإمام الرضا صلوات الله علیه: اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّ غُسْلَ الْجَنَابَةِ فَرِیضَةٌ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ أَنَّهُ لَیْسَ مِنَ الْغُسْلِ فَرْضٌ غَیْرُهُ وَ بَاقِی الْغُسْلِ سُنَّةٌ وَاجِبَةٌ وَ مِنْهَا سُنَّةٌ مَسْنُونَةٌ إِلَّا أَنَّ بَعْضَهَا أَلْزَمُ مِنْ بَعْضٍ وَ أَوْجَبُ مِنْ بَعْضٍ.

وَ قَالَ صلوات الله علیه: وَ الْغُسْلُ ثَلَاثَةٌ وَ عِشْرُونَ مِنَ الْجَنَابَةِ وَ الْإِحْرَامِ وَ غُسْلُ الْمَیِّتِ وَ مَنْ غَسَّلَ الْمَیِّتَ وَ غُسْلُ الْجُمُعَةِ وَ غُسْلُ دُخُولِ الْمَدِینَةِ وَ غُسْلُ دُخُولِ الْحَرَمِ وَ غُسْلُ دُخُولِ مَکَّةَ وَ غُسْلُ زِیَارَةِ الْبَیْتِ وَ یَوْمِ عَرَفَةَ خَمْسِ لَیَالٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْهُ وَ لَیْلَةِ سَبْعَةَ عَشَرَ وَ لَیْلَةِ تِسْعَةَ عَشَرَ وَ لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ وَ دُخُولِ الْبَیْتِ وَ الْعِیدَیْنِ وَ لَیْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ غُسْلُ الزِّیَارَاتِ وَ غُسْلُ الِاسْتِخَارَةِ وَ غُسْلُ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ غُسْلُ یَوْمِ غَدِیرِ خُمٍّ الْفَرْضُ مِنْ ذَلِکَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ وَ الْوَاجِبُ غُسْلُ الْمَیِّتِ وَ غُسْلُ الْإِحْرَامِ وَ الْبَاقِی سُنَّةٌ. (1)

مرحوم علامه مجلسی رضوان الله علیه گوید: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرموده است: خداوند شما را ببخشاید، آگاه باشید که غسل جنابت واجبی از واجبات خداوند عزّ و جلّ است و غسل واجبی غیر از آن وجود ندارد و غسل های دیگر غسل های سنّت واجب هستند و برخی نیز سنّت های مستحبّ هستند، جز اینکه برخی از غسل ها از برخی دیگر واجب تر و لازم تر هستند.

ص: 21


1- . فقه الرضا ص 3. بحارالأنوار ج 78 ص 12 ح 16.

حضرت صلوات الله در ادامه فرموده است: غسل ها بیست و سه نوع اند: غسل جنابت، غسل إحرام، غسل میّت، غسل غسل کننده میّت، غسل جمعه، غسل وارد شدن به مدینه، غسل وارد شدن به مسجد الحرام، غسل وارد شدن به مکّه، غسل زیارت خانه کعبه، غسل روز عرفه، غسل شب های اوّل، هفدهم، نوزدهم، بیست ویکم و بیست وسوّم ماه رمضان، غسل وارد شدن به خانه کعبه، غسل روز عید فطر و قربان، غسل شب نیمه شعبان، غسل زیارت ها، غسل استخاره، غسل طلب حاجات از درگاه خداوند متعال و غسل روز عید غدیر خم.

توضیح: در روایت قبلی بعضی از اغسال به لفظ وجوب آمده که در حدیث بعدی آنها مستحب خوانده شده اند. لذا ظاهراً منظور از وجوب در روایت قبلی، مستحب موکد خواهد بود.

27- غسلی که از چند غسل کفایت می نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما أَنَّهُ قَالَ: إِذَا اغْتَسَلَ الْجُنُبُ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَ عَنْهُ ذَلِکَ الْغُسْلُ مِنْ کُلِّ غُسْلٍ یَلْزَمُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش جمیل بن دراج از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در صورتی که جنب پی از طلوع فجر غسل نماید، از هر غسلی که در آن روز بر عهده او بود، کفایت می نماید.

28- غسل روز جمعه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْغُسْلِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ وَاجِبٌ.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی أَنَّهُ رُخِّصَ لِلنِّسَاءِ فِی السَّفَرِ لِقِلَّةِ الْمَاءِ عَلَی کُلِّ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی عَبْدٍ أَوْ حُرٍّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن مغیره روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه در مورد غسل روز جمعه پرسیدم؟

ص: 22


1- . الکافي ج 3 ص 41 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 41 ح 1- 3.

فرمود: غسل جمعه بر هر مرد و زن چه بنده باشد و چه آزاد واجب است.

در روایت دیگر آمده است: در سفر به دلیل کمبود آب به زنان اجازه ترک غسل جمعه داده شده است.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ فِي حَدِيثِ الْجُمُعَةِ قَالَ وَ الْغُسْلُ فِيهَا وَاجِبٌ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه علیه در حدیث جمعه روایت کرده فرمود: و غسل در آن واجب است.

3- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ الْغُسْلِ فِي الْجُمُعَةِ وَ الْأَضْحَى وَ الْفِطْرِ قَالَ سُنَّةٌ وَ لَيْسَ بِفَرِيضَةٍ. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از علی بن يقطين روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات اللَّه علیه در مورد غسل جمعه و عید قربان و عید فطر سؤال کردم؛ فرمود: سنت است و فریضه نیست.

4- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ عَلِيٍّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ غُسْلِ الْعِيدَيْنِ أَ وَاجِبٌ هُوَ فَقَالَ هُوَ سُنَّةٌ قُلْتُ فَالْجُمُعَةُ قَالَ هُوَ سُنَّةٌ. (3)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از علی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه در مورد غسل عید فطر و قربان سؤال کردم که آیا آن واجب است؟ فرمود: آن سنت است، گفتم: جمعه چطور؟ فرمود: آن سنت است.

5- قَالَ الشیخ المفید، رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: غُسْلُ الْجُمُعَةِ وَ الْفِطْرِ سُنَّةٌ فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ. (4)

مرحوم شیخ مفید، گوید: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت شده که فرمود: غسل روز جمعه و عید فطر در مسافرت و در حال اقامت سنّت است.

ص: 23


1- . من لایحضر الفقيه ج 1 ص 411 ح 1.
2- . تهذیب الاحکام ج 1 ص 112 ح 27.
3- . تهذیب الاحکام ج 1 ص 113 ح 29.
4- . المقنعة ص 26.

6- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه: فِیمَا کَتَبَ لِلْمَأْمُونِ مِنْ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ غُسْلُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ سُنَّةٌ وَ غُسْلُ الْعِیدَیْنِ وَ غُسْلُ دُخُولِ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ وَ غُسْلُ الزِّیَارَةِ وَ غُسْلُ الْإِحْرَامِ وَ أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَیْلَةِ سَبْعَةَ عَشَرَ وَ لَیْلَةِ تِسْعَةَ عَشَرَ وَ لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ هَذِهِ الْأَغْسَالُ سُنَّةٌ وَ غُسْلُ الْجَنَابَةِ فَرِیضَةٌ وَ غُسْلُ الْحَیْضِ مِثْلُهُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فضل بن شاذان روایت کرده که گفت: در میان نوشته های حضرت امام رضا صلوات الله علیه به مأمون که به تبیین قوانین دین پرداخته اند چنین آمده است: غسل روز جمعه سنّت است، همچنین غسل روز عید فطر و قربان، غسل وارد شدن به مکه و مدینه، غسل زیارت، غسل إحرام، غسل شب اوّل، هفدهم، نوزدهم، بیست ویکم وبیست وسوم ماه رمضان، این غسل ها سنت هستند، و غسل جنابت واجب است و غسل حیض نیز مانند آن است.

توضیح: احادیث در باب غسل روز جمعه هم به لفظ وجوب آمده و هم به لفظ سنت چنانکه از هر کدام نمونه های ذکر گردید. ظاهراً منظور از وجوب همان مستحب موکد بوده باشد ولی حد الامکان غسل روز جمعه نباید ترک شود و اگر در روز جمعه بنابر دلایلی غسل نتوان کرد، طبق روایاتی که وارد است می توان در روز پنجشنبه و یا روز شنبه قضای آن را انجام داد و از ثواب کثیرش بهره مند شد.

29- چگونگی غسل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ کَیْفَ یَغْتَسِلُ الْجُنُبُ فَقَالَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَصَابَ کَفَّهُ شَیْ ءٌ غَمَسَهَا فِی الْمَاءِ ثُمَّ بَدَأَ بِفَرْجِهِ فَأَنْقَاهُ بِثَلَاثِ غُرَفٍ ثُمَّ صَبَّ عَلَی رَأْسِهِ ثَلَاثَ أَکُفٍّ ثُمَّ صَبَّ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ مَرَّتَیْنِ وَ عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْسَرِ مَرَّتَیْنِ فَمَا جَرَی عَلَیْهِ الْمَاءُ فَقَدْ أَجْزَأَهُ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرتش صلوات الله علیه گفتم: جنب چگونه غسل می نماید؟

ص: 24


1- . عیون الأخبار الرضا (ع) ج 2 ص 123.
2- . الکافي ج 3 ص 43 ح 3.

فرمود: اگر دستش نحس نباشد، آن را در آب فرو می برد، آنگاه از عورت خویش آغاز نموده، و آن را با سه کف آب تمیز می نماید، سپس سه کف بر روی سر خویش و پس از آن دو بار بر روی شانه راست خود و دو بار بر شانه چپ خود آب می ریزد، پس هر جا که آب بر آن جاری شود، برای او کفایت می نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِذَا ارْتَمَسَ الْجُنُبُ فِی الْمَاءِ ارْتِمَاسَةً وَاحِدَةً أَجْزَأَهُ ذَلِکَ مِنْ غُسْلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرگاه جنب یک بار در آب فرو رود، برای غسل او کافی است.

30- وضوی بعد از غسل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ الْوُضُوءُ بَعْدَ الْغُسْلِ بِدْعَةٌ.

وَ رُوِیَ أَیُّ وُضُوءٍ أَطْهَرُ مِنَ الْغُسْلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله سلیمان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: وضو گرفتن بعد از غسل، بدعت است.

و روایت شده است: چه وضوی از غسل، پاک کننده است.

31- تکان دادن انگشتر، دست بند و النگو به هنگام غسل و وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ عَلَیْهَا السِّوَارُ وَ الدُّمْلُجُ فِی بَعْضِ ذِرَاعِهَا لَ تَدْرِی یَجْرِی الْمَاءُ تَحْتَهُ أَمْ لَا کَیْفَ تَصْنَعُ إِذَا تَوَضَّأَتْ أَوِ اغْتَسَلَتْ قَالَ تُحَرِّکُهُ حَتَّی یَدْخُلَ الْمَاءُ تَحْتَهُ أَوْ تَنْزِعُهُ وَ عَنِ الْخَاتَمِ الضَّیِّقِ لَا یَدْرِی هَلْ یَجْرِی الْمَاءُ تَحْتَهُ إِذَا تَوَضَّأَ أَمْ لَا کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ إِنْ عَلِمَ أَنَّ الْمَاءَ لَا یَدْخُلُهُ فَلْیُخْرِجْهُ إِذَا تَوَضَّأَ. (3)

ص: 25


1- . الکافي ج 3 ص 44 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 45 ح 12- 13.
3- . الکافي ج 3 ص 43 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن جعفر روایت کرده که گفت: از برادر خویش حضرت موسی بن جعفر صلوات الله علیهما درباره زنی که در دست او النگو و دست بند است و نمی داند که آیا آب در زیر آن نفوذ می کند یا نه پرسیدم که هنگام وضو و یا غسل چگونه باید عمل نماید؟

فرمود: باید آن را به گونه ای تکان دهد که آب به زیر آن نفوذ کند، یا این که آنها را درآورد.

همچنین در مورد انگشتر تنگی که نمی داند آیا هنگام وضو آب زیر آن نفوذ می کند، پرسیدم که چگونه باید عمل نماید؟

فرمود: اگر می داند که آب به زیر آن نفوذ نمی کند، بایستی هنگامی که وضو می گیرد آن را بیرون آورد.

32- موجبات غسل مرد و زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یُجَامِعُ الْمَرْأَةَ قَرِیباً مِنَ الْفَرْجِ فَلَا یُنْزِلَانِ مَتَی یَجِبُ الْغُسْلُ فَقَالَ إِذَا الْتَقَی الْخِتَانَانِ فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ فَقُلْتُ الْتِقَاءُ الْخِتَانَیْنِ هُوَ غَیْبُوبَةُ الْحَشَفَةِ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسماعیل روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: مردی که با زن در نزدیکی فرج جماع می کند، و هیچ کدام به انزال (منی) نمی رسند، کی غسل بر این دو واجب می گردد؟

فرمود: هنگامی که دو ختنه گاه به یکدیگر برسند، غسل واجب می شود.

گفتم: آیا تماس دو ختنه گاه، همان پنهان شدن سر آلت است؟

فرمود: آری.

33- محتلم شدن مرد و زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ احْتَلَمَ فَلَمَّا انْتَبَهَ وَجَدَ بَلَلًا فَقَالَ لَیْسَ بِشَیْ ءٍ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَرِیضاً فَعَلَیْهِ الْغُسْلُ.

ص: 26


1- . الکافي ج 3 ص 46 ح 2.

وَ قَالَ کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه یَقُولُ إِنَّمَا الْغُسْلُ مِنَ الْمَاءِ الْأَکْبَرِ فَإِذَا رَأَی فِی مَنَامِهِ وَ لَمْ یَرَ الْمَاءَ الْأَکْبَرَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ غُسْلٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مردی که در خواب محتلم می شود و چون بیدار میشود، فقط رطوبتی در خود می یابد، پرسیدم؟

فرمود: چیزی نیست، مگر اینکه او بیمار باشد که در این صورت غسل بر او لازم است.

و حضرت فرمود: علی صلوات الله علیه می فرمود: غسل فقط در آب بزرگتر (منی) است، پس هرگاه کسی خوابی دید، ولی آن آب را ندید، غسل بر عده او نمی باشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَرَی فِی الْمَنَامِ مَا یَرَی الرَّجُلُ قَالَ إِذَا أَنْزَلَتْ فَعَلَیْهَا الْغُسْلُ وَ إِنْ لَمْ تُنْزِلْ فَلَیْسَ عَلَیْهَا الْغُسْلُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله درباره زنی که در خواب می بیند آنچه را که مرد می بیند، پرسیدم؟

فرمود: در صورتی که انزال کرده باشد، غسل بر او لازم است و در صورتی که انزال نکرده باشد، غسل بر او نمی باشد.

34- حکم لباس و بدنی که به ادرار آلوده شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الْبَوْلِ یُصِیبُ الْجَسَدَ قَالَ صُبَّ عَلَیْهِ الْمَاءَ مَرَّتَیْنِ فَإِنَّمَا هُوَ مَاءٌ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الثَّوْبِ یُصِیبُهُ الْبَوْلُ قَالَ اغْسِلْهُ مَرَّتَیْنِ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّبِیِّ یَبُولُ عَلَی الثَّوْبِ قَالَ یَصُبُّ عَلَیْهِ الْمَاءَ قَلِیلًا ثُمَّ یَعْصِرُهُ. (3)

ص: 27


1- . الکافي ج 3 ص 48 ح 2- 1.
2- . الکافي ج 3 ص 48 ح 5.
3- . الکافي ج 3 ص 55 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن ابی علاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر بدن انسان به ادرار آلوده شود، چه حکمی دارد؟

فرمود: دو مرتبه بر آن آب بریز که آن نیز البته آب است.

از حضرتش درباره لباسی که به ادرار آلوده گردد، پرسیدم؟

فرمود: دو مرتبه آن را بشوی.

از حضرتش در مورد کودکی که بر روی لباس ادرار می کند، پرسیدم؟

فرمود: مقدار کمی آب بر روی آن بریزید، سپس آن را فشار دهید تا آبش خارج گردد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ الثَّوْبِ یُصِیبُهُ الْبَوْلُ فَیَنْفُذُ إِلَی الْجَانِبِ الْآخَرِ وَ عَنِ الْفَرْوِ وَ مَا فِیهِ مِنَ الْحَشْوِ قَالَ اغْسِلْ مَا أَصَابَ مِنْهُ وَ مَسَّ الْجَانِبَ الْآخَرَ فَإِنْ أَصَبْتَ مَسَّ شَیْ ءٍ مِنْهُ فَاغْسِلْهُ وَ إِلَّا فَانْضِحْهُ بِالْمَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن عبد الحمید روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره لباسی که به ادرار آلوده شده و به طرف دیگر آن نفوذ کرده است، و در مورد پوستین و چیزهایی که درون آنها طوری است که آب به سختی نفوذ می کند، پرسیدم؟

فرمود: آن قسمتی را که به ادرار آلوده شده بشوی و به طرف دیگرش دست بکش، اگر احساس کردی که آلوده شده آن طرف را نیز بشوی، در غیر این صورت، بر روی آن قسمت آب بپاش.

35- حکم لباسی که به خون و چرک آلوده شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ بِهِ الْقَرْحُ أَوِ الْجُرْحُ وَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَرْبِطَهُ وَ لَا یَغْسِلَ دَمَهُ قَالَ یُصَلِّی وَ لَا یَغْسِلُ ثَوْبَهُ کُلَّ یَوْمٍ إِلَّا مَرَّةً فَإِنَّهُ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَغْسِلَ ثَوْبَهُ کُلَّ سَاعَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه درباره کسی که زخم چرکین یا جراحت دارد، نمی تواند آن را ببندد و خون آن را بشوید، پرسیدم؟

ص: 28


1- . الکافي ج 3 ص 55 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 58 ح 2.

فرمود: نماز خود را به جا می آورد و هر روز فقط یکبار لباس خود را می شوید. چون توانایی آن را ندارد که در هر ساعت(از نماز) آن را بشوید.

36- چگونگی تیمم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ التَّیَمُّمِ فَضَرَبَ بِیَدِهِ الْأَرْضَ ثُمَّ رَفَعَهَا فَنَفَضَهَا ثُمَّ مَسَحَ بِهَا جَبِینَیْهِ وَ کَفَّیْهِ مَرَّةً وَاحِدَةً.

و قَالَ فَامْسَحْ عَلَی کَفَّیْکَ مِنْ حَیْثُ مَوْضِعِ الْقَطْعِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه از چگونگی تیمم پرسیدم.

حضرتش دست خود را بر زمین زده، سپس بالا آورد و آن را تکاند و آن را یک بار به پیشانی و دو دست خویش کشید.

و فرمود: بر روی دست خویش از آن جایی که محل بریده شدن است، مسح کن.

37- هنگام وجوب تیمم و حکم کسی که پس از تیمم آب می یابد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا لَمْ تَجِدْ مَاءً وَ أَرَدْتَ التَّیَمُّمَ فَأَخِّرِ التَّیَمُّمَ إِلَی آخِرِ الْوَقْتِ فَإِنْ فَاتَکَ الْمَاءُ لَمْ تَفُتْکَ الْأَرْضُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرگاه آبی نیافتی و خواستی تیمم کنی، تیمم را تا آخر وقت به تأخیر بینداز؛ زیرا اگر در آن هنگام نتوانستی آب بیابی، زمین که در اختیار توست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یُصَلِّی الرَّجُلُ بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ صَلَاةَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ کُلَّهَا قَالَ نَعَمْ مَا لَمْ یُحْدِثْ قُلْتُ فَیُصَلِّی بِتَیَمُّمٍ وَاحِدٍ صَلَاةَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ کُلَّهَا قَالَ نَعَمْ مَا لَمْ یُحْدِثْ أَوْ یُصِبْ مَاءً قُلْتُ فَإِنْ أَصَابَ الْمَاءَ وَ رَجَا أَنْ یَقْدِرَ عَلَی مَاءٍ آخَرَ وَ ظَنَّ أَنَّهُ یَقْدِرُ عَلَیْهِ کُلَّمَا أَرَادَ فَعَسُرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ قَالَ یَنْقُضُ ذَلِکَ تَیَمُّمَهُ وَ عَلَیْهِ أَنْ

ص: 29


1- . الکافي ج 3 ص 61 ح 1- 2.
2- . الکافي ج 3 ص 63 ح 1.

یُعِیدَ التَّیَمُّمَ قُلْتُ فَإِنْ أَصَابَ الْمَاءَ وَ قَدْ دَخَلَ فِی الصَّلَاةِ قَالَ فَلْیَنْصَرِفْ وَ لْیَتَوَضَّأْ مَا لَمْ یَرْکَعْ فَإِنْ کَانَ قَدْ رَکَعَ فَلْیَمْضِ فِی صَلَاتِهِ فَإِنَّ التَّیَمُّمَ أَحَدُ الطَّهُورَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: آیا مرد می تواند تمامی نمازهای شبانه روز را با یک وضو به جای آورد؟

فرمود: آری، اگر آن را باطل ننماید.

گفتم: آیا با یک تیمم نیز می تواند تمامی نمازهای شبانه روز را به جای آورد؟

فرمود: آری، تا هنگامی که آن را باطل ننموده، و آبی نیافته است.

گفتم: اگر به آب برسد و امید دست رسی به آب دیگری را داشته باشد و چنین گمان کند که هرگاه بخواهد می تواند به آن دست رسی یابد، ولی این امر بر او دشوار باشد، تکلیف او چیست؟

فرمود: این امر تیمم او را باطل می کند، و بر عهده اوست که دوباره تیمم نماید.

گفتم: اگر در حال نماز به آب دست یابد چه حکمی دارد؟

فرمود: تا هنگامی که به رکوع نرفته است، باید از نماز دست کشد و وضو بگیرد، ولی اگر به رکوع رفته باید نماز خود را ادامه دهد، زیرا تیمم یکی از دو پاک کننده است.

38- تیمم با گِل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کُنْتَ فِی حَالٍ لَا تَقْدِرُ إِلَّا عَلَی الطِّینِ فَتَیَمَّمْ بِهِ فَإِنَّ اللَّهَ أَوْلَی بِالْعُذْرِ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَکَ ثَوْبٌ جَافٌّ أَوْ لِبْدٌ تَقْدِرُ أَنْ تَنْفُضَهُ وَ تَتَیَمَّمَ بِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه در حالی بودی که به غیر از گِل به چیزی دیگری برای تیمم دست رسی نداشتی به گِل تیمم کن که خداوند بر پذیرش آن عذر سزاوارتر است.

ص: 30


1- . الکافي ج 3 ص 63 ح 4.
2- . الکافي ج 3 ص 67 ح 1.

39- کسی که شکستگی، آبله، و یا جراحتی داشته و جنب شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ بِهِ الْقَرْحُ وَ الْجِرَاحَةُ یُجْنِبُ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ لَا یَغْتَسِلَ وَ یَتَیَمَّمَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که زخم چرکین و جراحت داشته و جنب شده است پرسیدم؟

فرمود: اشکال ندارد که غسل نکند و به جای آن تیمم نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ: یَتَیَمَّمُ الْمَجْدُورُ وَ الْکَسِیرُ بِالتُّرَابِ إِذَا أَصَابَتْهُ الْجَنَابَةُ.

قَالَ وَ رُوِیَ ذَلِکَ فِی الْکَسِیرِ وَ الْمَبْطُونِ یَتَیَمَّمُ وَ لَا یَغْتَسِلُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شخص آبله دار، و کسی که جراحتی دارد، در صورتی که جنب شود، باید با خاک تیمم کند.

راوی گوید: و این حکم در مورد کسی که شکستگی و شکم درد دارد نیز روایت شده است که باید تیمم کند، نه غسل.

ص: 31


1- . الکافي ج 1 ص 68 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 68 ح 2- 5.

احکام بانوان

40- حیض

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أُدَیْمِ بْنِ الْحُرِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَدَّ لِلنِّسَاءِ فِی کُلِّ شَهْرٍ مَرَّةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ادیم بن حر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: به راستی که خدای تبارک و تعالی برای زنان در هر ماهی حد و حیضی قرار داده است.

41- کمترین و بیشترین روزهای حیض و کمترین روزهای پاکی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ أَدْنَی مَا یَکُونُ مِنَ الْحَیْضِ فَقَالَ ثَلَاثَةٌ وَ أَکْثَرُهُ عَشَرَةٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد بن ابی نصر روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه درباره کمترین روزهای حیض پرسیدم؟

فرمود: کمترین روزهای حیض، سه روز، و بیشترین آن ده روز است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَا یَکُونُ الْقُرْءُ فِی أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَمَا زَادَ أَقَلُّ مَا یَکُونُ عَشَرَةٌ مِنْ حِینِ تَطْهُرُ إِلَی أَنْ تَرَی الدَّمَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: ایام پاکی کمتر از ده روز نیست، ولی ممکن است بیشتر باشد، یعنی از هنگامی که زن پاک می شود تا روزی که خون می بیند، دست کم، ده روز است.

ص: 32


1- . الکافي ج 3 ص 75 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 75 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 76 ح 4.

42- حکم زنی که پیش از ایام حیض، یا پس از پاک شدنش خون می بیند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَرَی الدَّمَ قَبْلَ وَقْتِ حَیْضِهَا فَقَالَ إِذَا رَأَتِ الدَّمَ قَبْلَ وَقْتِ حَیْضِهَا فَلْتَدَعِ الصَّلَاةَ فَإِنَّهُ رُبَّمَا تَعَجَّلَ بِهَا الْوَقْتُ فَإِذَا کَانَ أَکْثَرَ مِنْ أَیَّامِهَا الَّتِی کَانَتْ تَحِیضُ فِیهِنَّ فَلْتَتَرَبَّصْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ بَعْدَ مَا تَمْضِی أَیَّامُهَا فَإِذَا تَرَبَّصَتْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ لَمْ یَنْقَطِعْ عَنْهَا الدَّمُ فَلْتَصْنَعْ کَمَا تَصْنَعُ الْمُسْتَحَاضَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه درباره زنی که پیش از وقت حیض، خون می بیند، پرسیدم؟

فرمود: در صورتی که پیش از وقت معمول حیض، خون ببیند، بایستی نماز را رها کند، زیرا چه بسا وقت بر او پیشی می گیرد، و در صورتی که خونریزی از تعداد روزهایی که در آن حیض می گشته، افزون گردد، بایستی پس از اتمام روزهای حیض تا سه روز انتظار بکشد، اگر تا سه روز انتظار کشید و خون قطع نگردید، بایستی مانند مستحاضه عمل نماید.

43- حکم لکه زردی که زن پیش و پس از حیض می بیند

1- عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ قَالَ قَالَ الإمام صلوات الله علیه: الصُّفْرَةُ قَبْلَ الْحَیْضِ بِیَوْمَیْنِ فَهُوَ مِنَ الْحَیْضِ وَ بَعْدَ أَیَّامِ الْحَیْضِ لَیْسَ مِنَ الْحَیْضِ وَ هِیَ فِی أَیَّامِ الْحَیْضِ حَیْضٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن حکیم روایت کرده که گفت: امام صلوات الله علیه فرمود: لکه زردی که تا دو روز پیش از حیض باشد، از حیض است، و بعد از ایام حیض، از حیض نیست و همان در ایام حیض، از خون حیض است.

44- نخستین باری که زن حائض می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ (الإمام صلوات الله علیه) عَنِ الْجَارِیَةِ الْبِکْرِ أَوَّلَ مَا تَحِیضُ فَتَقْعُدُ فِی الشَّهْرِ فِی یَوْمَیْنِ وَ فِی الشَّهْرِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ یَخْتَلِفُ

ص: 33


1- . الکافي ج 3 ص 77 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 78 ح 5.

عَلَیْهَا لَا یَکُونُ طَمْثُهَا فِی الشَّهْرِ عِدَّةَ أَیَّامٍ سَوَاءً قَالَ فَلَهَا أَنْ تَجْلِسَ وَ تَدَعَ الصَّلَاةَ مَا دَامَتْ تَرَی الدَّمَ مَا لَمْ تَجُزِ الْعَشَرَةَ فَإِذَا اتَّفَقَ الشَّهْرَانِ عِدَّةَ أَیَّامٍ سَوَاءً فَتِلْکَ أَیَّامُهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، سماعه بن مهران روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم دختر باکره ای است که برای نخستین بار حیض می گردد و در ماه، در روز و در ماه دیگر سه روز خون حیض می بیند و ایام بر او مختلف می شود و تعداد روزهای حیضش در یک ماه یکسان نیست چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: برای او جایز است از روزی که خون می بیند، تا ده روز تجاوز ننماید، حیض قرار دهد و نماز را رها نماید، و هرگاه تعداد روزهای او در دو ماه یکسان گردید، همان روزهای ایام حیض اوست.

45- زنی که در حال جنابت، خون می بیند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ یُجَامِعُهَا زَوْجُهَا فَتَحِیضُ وَ هِیَ فِی الْمُغْتَسَلِ تَغْتَسِلُ أَوْ لَا تَغْتَسِلُ قَالَ قَدْ جَاءَهَا مَا یُفْسِدُ الصَّلَاةَ فَلَا تَغْتَسِلُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن یحیی کاهلی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که شوهرش با او مجامعت نموده و در محل غسل، حائض می گردد، آیا غسل کند یا نه؟

فرمود: برای او حالتی پیش آمده که نماز را فاسد می کند، بنابراین، غسل نکند.

46- شناسایی خون حیض از خون استحاضه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: دَخَلَتْ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه امْرَأَةٌ فَسَأَلَتْهُ عَنِ الْمَرْأَةِ یَسْتَمِرُّ بِهَا الدَّمُ فَلَا تَدْرِی حَیْضٌ هُوَ أَوْ غَیْرُهُ قَالَ فَقَالَ لَهَا إِنَّ دَمَ الْحَیْضِ حَارٌّ عَبِیطٌ أَسْوَدُ لَهُ دَفْعٌ وَ حَرَارَةٌ وَ دَمَ الِاسْتِحَاضَةِ أَصْفَرُ بَارِدٌ فَإِذَا کَانَ لِلدَّمِ حَرَارَةٌ وَ دَفْعٌ وَ سَوَادٌ فَلْتَدَعِ الصَّلَاةَ قَالَ فَخَرَجَتْ وَ هِیَ تَقُولُ وَ اللَّهِ أَنْ لَوْ کَانَ امْرَأَةً مَا زَادَ عَلَی هَذَا. (3)

ص: 34


1- . الکافي ج 3 ص 78 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 83 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 91 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بختری روایت کرده که گفت: زنی خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شر ف یاب شد و از حضرتش پرسید: خونریزی زنی استمرار پیدا کرده، و نمی داند که آیا خون حیض است، یا غیر آن؟

حضرت فرمود: خون حیض، گرم، تازه و سیاه است و هنگام خروج دارای شدت، سرعت و گرمی است و در این هنگام باید نماز را ترک کند، ولی خون استحاضه، زرد و سرد است.

راوی گوید: زن خارج شد در حالی که می گفت: به خدا سوگند! حتی اگر خودش هم زن می بود، بیش از این نمی گفت.

47- شناسایی خون حیض از خون بکارت و جراحت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زِیَادِ بْنِ سُوقَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ اقْتَضَّ امْرَأَتَهُ أَوْ أَمَتَهُ فَرَأَتْ دَماً کَثِیراً لَا یَنْقَطِعُ عَنْهَا یَوْماً کَیْفَ تَصْنَعُ بِالصَّلَاةِ قَالَ تُمْسِکُ الْکُرْسُفَ فَإِنْ خَرَجَتِ الْقُطْنَةُ مُطَوَّقَةً بِالدَّمِ فَإِنَّهُ مِنَ الْعُذْرَةِ تَغْتَسِلُ وَ تُمْسِکُ مَعَهَا قُطْنَةً وَ تُصَلِّی فَإِنْ خَرَجَ الْکُرْسُفُ مُنْغَمِساً بِالدَّمِ فَهُوَ مِنَ الطَّمْثِ تَقْعُدُ عَنِ الصَّلَاةِ أَیَّامَ الْحَیْضِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زیاد بن سوقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که زن، یا کنیز خود را ازاله بکارت کند و او خونریزی زیادی نماید که یک روز هم از او قطع نشود پرسیدند که با نماز چه کند؟

فرمود: پنبه استعمال می کند و چون پنبه را خارج می کند، اگر خون پنبه به صورت حلقه به خون آغشته بود، از خون بکارت است، و باید غسل کند، و پنبه استعمال کند و نماز بخواند، ولی اگر پنبه خارج شد و همه اش آغشته به خون بود، از حیض است و باید در ایام معلوم حیض، نماز را ترک کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَتَاةٌ مِنَّا بِهَا قَرْحَةٌ فِی فَرْجِهَا وَ الدَّمُ سَائِلٌ لَا تَدْرِی مِنْ دَمِ الْحَیْضِ أَوْ مِنْ دَمِ الْقَرْحَةِ فَقَالَ مُرْهَا فَلْتَسْتَلْقِ عَلَی ظَهْرِهَا ثُمَّ تَرْفَعُ رِجْلَیْهَا ثُمَّ تَسْتَدْخِلُ إِصْبَعَهَا الْوُسْطَی فَإِنْ خَرَجَ الدَّمُ مِنَ الْجَانِبِ الْأَیْمَنِ فَهُوَ مِنَ الْحَیْضِ وَ إِنْ خَرَجَ مِنَ الْجَانِبِ الْأَیْسَرِ فَهُوَ مِنَ الْقَرْحَةِ. (2)

ص: 35


1- . الکافي ج 3 ص 94 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 94 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: زن جوانی از بستگان ما، در فرج خود جراحتی دارد که خون از آن جاری است، نمی داند که آیا این خون، خون حیض است و یا خون جراحت؟

فرمود: به او دستور ده تا برپشت بخوابد، سپس دو پای خود را بلند کند، بعد از آن انگشت میانه را داخل فرج کند، اگر خون از طرف راست بیرون، آید، حیض است و اگر از طرف چپ خارج شود، از جراحت است

48- زن برداری که خون می بیند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ الْحُبْلَی قَدِ اسْتَبَانَ حَبَلُهَا تَرَی مَا تَرَی الْحَائِضُ مِنَ الدَّمِ قَالَ تِلْکَ الْهِرَاقَةُ مِنَ الدَّمِ إِنْ کَانَ دَماً کَثِیراً أَحْمَرَ فَلَا تُصَلِّ وَ إِنْ کَانَ قَلِیلًا أَصْفَرَ فَلَیْسَ عَلَیْهَا إِلَّا الْوُضُوءُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: زن برداری است که آثار حمل در او آشکار است و مانند حائض خون می بیند.

فرمود: آن خون، باقی مانده خون است، اگر خون، زیاد و سرخ باشد، نباید نماز بخواند، ولی اگر کم و زرد رنگ باشد، چیزی جز وضو بر او نیست.

49- زن حائض می تواند هر ذکری را بگوید و قرآن بخواند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَتَوَضَّأُ الْمَرْأَةُ الْحَائِضُ إِذَا أَرَادَتْ أَنْ تَأْکُلَ وَ إِذَا کَانَ وَقْتُ الصَّلَاةِ تَوَضَّأَتْ وَ اسْتَقْبَلَتِ الْقِبْلَةَ وَ هَلَّلَتْ وَ کَبَّرَتْ وَ تَلَتِ الْقُرْآنَ وَ ذَکَرَتِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر زن حائض خواست چیزی بخورد وضو بگیرد، و هرگاه وقت نماز فرارسید، وضو بگیرد، روی به قبله شود، تهلیل و تکبیر گوید، قرآن بخواند و خدای متعال را یاد نماید.

ص: 36


1- . الکافي ج 3 ص 95 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 101 ح 2.

توضیح: وضو گرفتن در هنگام خوردن از باب استحباب است. و همچنین زن حائض خطوط قرآن را نباید با دستش لمس نماید.

50- زنی که بعد از فرا رسیدن وقت نماز و پیش از خواندن آن حائض می گردد یا پیش از دخول وقت پاک می شود و در غسل سهل انگاری می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ یُونُسَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ صلوات الله علیه قُلْتُ الْمَرْأَةُ تَرَی الطُّهْرَ قَبْلَ غُرُوبِ الشَّمْسِ کَیْفَ تَصْنَعُ بِالصَّلَاةِ قَالَ إِذَا رَأَتِ الطُّهْرَ بَعْدَ مَا یَمْضِی مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ أَرْبَعَةُ أَقْدَامٍ فَلَا تُصَلِّی إِلَّا الْعَصْرَ لِأَنَّ وَقْتَ الظُّهْرِ دَخَلَ عَلَیْهَا وَ هِیَ فِی الدَّمِ وَ خَرَجَ عَنْهَا الْوَقْتُ وَ هِیَ فِی الدَّمِ فَلَمْ یَجِبْ عَلَیْهَا أَنْ تُصَلِّیَ الظُّهْرَ وَ مَا طَرَحَ اللَّهُ عَنْهَا مِنَ الصَّلَاةِ وَ هِیَ فِی الدَّمِ أَکْثَرُ قَالَ وَ إِذَا رَأَتِ الْمَرْأَةُ الدَّمَ بَعْدَ مَا یَمْضِی مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ أَرْبَعَةُ أَقْدَامٍ فَلْتُمْسِکْ عَنِ الصَّلَاةِ فَإِذَا طَهُرَتْ مِنَ الدَّمِ فَلْتَقْضِ صَلَاةَ الظُّهْرِ لِأَنَّ وَقْتَ الظُّهْرِ دَخَلَ عَلَیْهَا وَ هِیَ طَاهِرٌ وَ خَرَجَ عَنْهَا وَقْتُ الظُّهْرِ وَ هِیَ طَاهِرٌ فَضَیَّعَتْ صَلَاةَ الظُّهْرِ فَوَجَبَ عَلَیْهَا قَضَاؤُهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل بن یونس روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که پیش از غروب آفتاب پاک می شود، باید با نماز چه کند؟

فرمود: اگر پاکی را پس از گذشت چهار گام از سایه آفتاب ببیند، فقط نماز عصر را می خواند، زیرا او در وقت نماز ظهر، در حال حیض بود، و وقت آن خارج شده که هنوز او در حال حیض بوده است. پس بر او واجب نیست که نماز ظهر را بخواند، و نمازهایی را که خداوند در حال حیض از او برداشته، بیش از این هاست.

سپس فرمود: و اگر زن بعد از گذشت چهار گام از سایه خورشید، خون ببیند، نباید نماز بخواند، و وقتی که از خون پاک شد، باید نماز ظهر را قضا نماید؛ زیرا وقت ظهر بر او داخل شده و او پاک بوده و در حالیکه پاک بوده وقت خارج شده است. پس نماز ظهر را ضایع نموده و قضای آن بر او واجب می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا رَأَتِ الْمَرْأَةُ الطُّهْرَ وَ قَدْ دَخَلَ عَلَیْهَا وَقْتُ الصَّلَاةِ ثُمَّ أَخَّرَتِ الْغُسْلَ حَتَّی تَدْخُلَ وَقْتُ صَلَاةٍ أُخْرَی کَانَ عَلَیْهَا قَضَاءُ تِلْکَ الصَّلَاةِ الَّتِی فَرَّطَتْ فِیهَا فَإِذَا طَهُرَتْ فِی وَقْتِ وُجُوبِ الصَّلَاةِ فَأَخَّرَتِ

ص: 37


1- . الکافي ج 3 ص 102 ح 1.

الصَّلَاةَ حَتَّی یَدْخُلَ وَقْتُ صَلَاةٍ أُخْرَی ثُمَّ رَأَتْ دَماً کَانَ عَلَیْهَا قَضَاءُ تِلْکَ الصَّلَاةِ الَّتِی فَرَّطَتْ فِیهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه زنی پاک شود، در حالی که وقت نماز فرارسیده و کوتاهی کند و غسل را به تأخیر اندازد، تا وقت نمازی دیگر فرارسد، قضای نمازی را که در انجام آن کوتاهی کرده بر او واجب می شود. و هرگاه به هنگام وجوب نماز پاک شود، نماز را به تأخیر اندازد تا وقت نماز دیگری فرارسد، سپس خونریزی کند، قضای نمازی که در انجام آن کوتاهی کرده بر او واجب می شود.

51- حکم زنی که در حال نماز احساس می کند که حائض شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الْمَرْأَةِ تَکُونُ فِی الصَّلَاةِ فَتَظُنُّ أَنَّهَا قَدْ حَاضَتْ قَالَ تُدْخِلُ یَدَهَا فَتَمَسُّ الْمَوْضِعَ فَإِنْ رَأَتْ شَیْئاً انْصَرَفَتْ وَ إِنْ لَمْ تَرَ شَیْئاً أَتَمَّتْ صَلَاتَهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار بن موسی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله درباره زنی که در حال نماز احساس می کند که حائض شده است فرمود: باید با دست خود به آن محل دست بکشد، اگر خونی مشاهده شد، نماز را رها کند و اگر چیزی ندید، نمازش را به پایان برساند.

52- زن حائض روزه را قضا می کند و نماز را قضا نمی کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه الْحَائِضُ تَقْضِی الصَّلَاةَ قَالَ لَا قُلْتُ تَقْضِی الصَّوْمَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مِنْ أَیْنَ جَاءَ هَذَا قَالَ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ قَاسَ إِبْلِیسُ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن راشد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا حائض باید نماز را قضا کند؟

فرمود: نه.

ص: 38


1- . الکافي ج 3 ص 103 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 104 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 104 ح 2.

گفتم: روزه را چطور؟ آیا باید قضا کند؟

فرمود: آری.

گفتم: این تفاوت میان این دو فریضه، از کجا ناشی شده است؟

فرمود: نخستین کسی که قیاس کرد، ابلیس بود.

احکام مردگان

53- علل و اسباب مرگ و این که مؤمن به هر نوعی از مرگ می میرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ النَّاسُ یَعْتَبِطُونَ اعْتِبَاطاً فَلَمَّا کَانَ زَمَانُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام قَالَ یَا رَبِّ اجْعَلْ لِلْمَوْتِ عِلَّةً یُؤْجَرُ بِهَا الْمَیِّتُ وَ یُسَلَّی بِهَا عَنِ الْمُصَابِ قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُومَ وَ هُوَ الْبِرْسَامُ ثُمَّ أَنْزَلَ بَعْدَهُ الدَّاءَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید بن طریف روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در زمان های پیشین مردم بدون علت می مردند، چون زمان حضرت ابراهیم علیه السلام فرارسید به خداوند متعال عرضه داشت: پروردگارا! رای مرگ علتی قرار ده که به واسطه آن مرده پاداش ببرد و برای مصیبت زده تسلای خاطر باشد، پس خدای سبحان بیماری سینه، سپس انواع دردها را نازل کرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ نَاجِیَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه إِنَّ الْمُؤْمِنَ یُبْتَلَی بِکُلِّ بَلِیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ مِیتَةٍ إِلَّا أَنَّهُ لَا یَقْتُلُ نَفْسَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ناجیه روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: به راستی مؤمن به هر بلایی دچار می شود و به هر نوع مرگی می میرد، جز اینکه خودکشی نمی کند.

ص: 39


1- . الکافي ج 3 ص 111 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 112 ح 8.

54- تلقین میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا مِنْ أَحَدٍ یَحْضُرُهُ الْمَوْتُ إِلَّا وَکَّلَ بِهِ إِبْلِیسُ مِنْ شَیْطَانِهِ أَنْ یَأْمُرَهُ بِالْکُفْرِ وَ یُشَکِّکَهُ فِی دِینِهِ حَتَّی تَخْرُجَ نَفْسُهُ فَمَنْ کَانَ مُؤْمِناً لَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ فَإِذَا حَضَرْتُمْ مَوْتَاکُمْ فَلَقِّنُوهُمْ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُهُ صلی الله علیه و آله حَتَّی یَمُوتَ.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی قَالَ: فَلَقِّنْهُ کَلِمَاتِ الْفَرَجِ وَ الشَّهَادَتَیْنِ وَ تُسَمِّی لَهُ الْإِقْرَارَ بِالْأَئِمَّةِ صلوات الله علیهم وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی یَنْقَطِعَ عَنْهُ الْکَلَامُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خدیجه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هیچ کس نیست که مرگش فرا رسد، مگر اینکه ابلیس یکی از افراد خود را بر او بگمارد تا او را به کفر ورزی امر نماید، و در دینش به شک و تردید وادارد، تا جانش در آید. پس هر کس، مؤمن(شیعه) باشد، نمی تواند بر او نفوذ کند. از این رو هرگاه بر بالین شخصی از اقوام خود که مرگش فرا رسید حاضر باشید به او شهادت «لا اله الا الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله» را تلقین کنید، تا هنگامی که از دنیا برود.

و در روایت دیگر فرمود: کلمات فرج و شهادتین و اقرار به یک یک ائمه معصومین صلوات الله علیهم را -یکی بعد از دیگری با ذکر نام- به او تلقین کن تا زمانی که از سخن گفتن باز ماند.

55- وقتی که مرگ بر میت دشوار، و جان کندن بر او سخت شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا عَسُرَ عَلَی الْمَیِّتِ مَوْتُهُ وَ نَزْعُهُ قُرِّبَ إِلَی مُصَلَّاهُ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ. (2)

مرحوم شیخ کلیني، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مردن و جان کندن بر میت دشوار شود، بایستی به جایگاه نمازش برده شود که در آنجا نماز می خوانده است.

ص: 40


1- . الکافي ج 3 ص 123 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 125 ح 2.

56- رو به قبله نمودن میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِذَا مَاتَ لِأَحَدِکُمْ مَیِّتٌ فَسَجُّوهُ تُجَاهَ الْقِبْلَةِ وَ کَذَلِکَ إِذَا غُسِّلَ یُحْفَرُ لَهُ مَوْضِعُ الْمُغْتَسَلِ تُجَاهَ الْقِبْلَةِ فَیَکُونُ مُسْتَقْبِلًا بِبَاطِنِ قَدَمَیْهِ وَ وَجْهِهِ إِلَی الْقِبْلَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرگاه یکی از شما بیمیرد، او را رو به قبله نمایید، جامه ای بر رویش بکشید و به هنگام غسل، جایگاه غسلش رو به قبله باشد، کف پاها و صورتش نیز رو به قبله قرار گیرد.

57- آنچه مؤمن و کافر به هنگام مرگ می بینند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ عَوَّاضٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِذَا بَلَغَتْ نَفْسُ أَحَدِکُمْ هَذِهِ قِیلَ لَهُ أَمَّا مَا کُنْتَ تَحْذَرُ مِنْ هَمِّ الدُّنْیَا وَ حُزْنِهَا فَقَدْ أَمِنْتَ مِنْهُ وَ یُقَالُ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ صلوات الله علیهما وآلهما أَمَامَکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالحمید بن عواض روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: چون جان یکی از شما(شیعیان) به این جا (یعنی گلو) برسد، به او می گویند: اما از اندوه و غم دنیا که می ترسیدی، ایمن شدی و به او می گویند: رسول الله صلی الله علیه و آله، علی و فاطمه صلوات الله علیهما وآلهما پیش روی تو هستند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه حَدَّثَنِی صَالِحُ بْنُ مِیثَمٍ عَنْ عَبَایَةَ الْأَسَدِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً صلوات الله علیه یَقُولُ وَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُنِی عَبْدٌ أَبَداً یَمُوتُ عَلَی بُغْضِی إِلَّا رَآنِی عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ یَکْرَهُ وَ لَا یُحِبُّنِی عَبْدٌ أَبَداً فَیَمُوتُ عَلَی حُبِّی إِلَّا رَآنِی عِنْدَ مَوْتِهِ حَیْثُ یُحِبُّ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه نَعَمْ وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْیَمِینِ. (3)

ص: 41


1- . الکافي ج 3 ص 127 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 124 ح 10.
3- . الکافي ج 3 ص 132 ح 5.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحیم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: صالح بن میثم از عبایه اسدی نقل می کند که او از علی صلوات الله علیه شنیده که آن حضرت فرمود: به خدا سوگند! هرگز بنده ای مرا دشمن نمی دارد که بر دشمنی من بیمیرد، مگر آن که هنگام مرگش مرا ببیند و بر او ناخوش آید و هرگز بنده ای مرا دوست نمی دارد که بر دوستی من بیمیرد، مگر آن که هنگام مرگش آن گونه مرا ببیند که دوست می دارد.

حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: آری، چنین است و رسول الله صلی الله علیه و آله در جانب راست او حاضر خواهد شد.

توضیح: در روایات زیادی آمده که همه ی ائمه اطهار صلوات الله علیهم بالای سر مؤمن و کافر حاضر می شوند، و مؤمن به رضایت و خشنودی و آنچه آرزویش را دارد، آن بزرگواران را می بیند، و کافر چنان می بیند که سبب اذیت و ناخشنودی اش می گردد.

58- بیرون آوردن روح مؤمن و کافر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِدْرِیسَ الْقُمِّیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْمُرُ مَلَکَ الْمَوْتِ فَیَرُدُّ نَفْسَ الْمُؤْمِنِ لِیُهَوِّنَ عَلَیْهِ وَ یُخْرِجَهَا مِنْ أَحْسَنِ وَجْهِهَا فَیَقُولُ النَّاسُ لَقَدْ شُدِّدَ عَلَی فُلَانٍ الْمَوْتُ وَ ذَلِکَ تَهْوِینٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ وَ قَالَ یُصْرَفُ عَنْهُ إِذَا کَانَ مِمَّنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَوْ مِمَّنْ أَبْغَضَ اللَّهُ أَمْرَهُ أَنْ یَجْذِبَ الْجَذْبَةَ الَّتِی بَلَغَتْکُمْ بِمِثْلِ السَّفُّودِ مِنَ الصُّوفِ الْمَبْلُولِ فَیَقُولُ النَّاسُ لَقَدْ هَوَّنَ اللَّهُ عَلَی فُلَانٍ الْمَوْتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ادریس قمی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: خدای متعال به ملک الموت امر می کند که جان مؤمن را باز گرداند تا بر او آسان گیرد، و به بهترین وجه بیرون آورد.

پس مردم می گویند: مرگ بر فلانی سخت شد. در حالی که این حالت، همان آسان گرفتن خدای متعال بر اوست.

ص: 42


1- . الکافي ج 3 ص 136 ح 1.

حضرتش فرمود: اگر آن فرد از کسانی که خداوند بر او غضب نموده، یا خدا او را دشمن می دارد، فرمان می دهد که یک باره جان او را بگیرد، همانند کشیدن سیخ آهنین و داغ از پشم مرطوب. ولی مردم در این حالت می گویند: خداوند مرگ را بر فلانی آسان کرد.

59- تعجیل در دفن میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا مَعْشَرَ النَّاسِ لَا أُلْفِیَنَ رَجُلًا مَاتَ لَهُ مَیِّتٌ فَانْتَظَرَ بِهِ الصُّبْحَ وَ لَا رَجُلًا مَاتَ لَهُ مَیِّتٌ نَهَاراً فَانْتَظَرَ بِهِ اللَّیْلَ لَا تَنْتَظِرُوا بِمَوْتَاکُمْ طُلُوعَ الشَّمْسِ وَ لَا غُرُوبَهَا عَجِّلُوا بِهِمْ إِلَی مَضَاجِعِهِمْ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ فَقَالَ النَّاسُ وَ أَنْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَرْحَمُکَ اللَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: ای گروه مردم! مبادا ببینم کسی در شب مرده، و مردم منتظر مانده اند تا صبح شود، یا کسی در روز مرده، و منتظر مانده اند تا شب شود، سپس او را دفن کنند. در دفن مردگان خود منتظر طلوع و غروب خورشید نباشید و در دفن آنها شتاب کنید، خداوند شما را رحمت کند.

مردم گفتند: ای رسول الله! خداوند تو را نیز رحمت فرماید.

60- غسل میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْکَاهِلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ غُسْلِ الْمَیِّتِ فَقَالَ اسْتَقْبِلْ بِبَاطِنِ قَدَمَیْهِ الْقِبْلَةَ حَتَّی یَکُونَ وَجْهُهُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ ثُمَّ تُلَیِّنُ مَفَاصِلَهُ فَإِنِ امْتَنَعَتْ عَلَیْکَ فَدَعْهَا ثُمَّ ابْدَأْ بِفَرْجِهِ بِمَاءِ السِّدْرِ وَ الْحُرُضِ فَاغْسِلْهُ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ وَ أَکْثِرْ مِنَ الْمَاءِ وَ امْسَحْ بَطْنَهُ مَسْحاً رَفِیقاً ثُمَّ تَحَوَّلْ إِلَی رَأْسِهِ وَ ابْدَأْ بِشِقِّهِ الْأَیْمَنِ مِنْ لِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ ثُمَّ ثَنِّ بِشِقِّهِ الْأَیْسَرِ مِنْ رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ وَجْهِهِ وَ اغْسِلْهُ بِرِفْقٍ وَ إِیَّاکَ وَ الْعُنْفَ وَ اغْسِلْهُ غَسْلًا نَاعِماً ثُمَّ أَضْجِعْهُ عَلَی شِقِّهِ الْأَیْسَرِ لِیَبْدُوَ لَکَ الْأَیْمَنُ ثُمَّ اغْسِلْهُ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمَیْهِ وَ امْسَحْ یَدَکَ عَلَی ظَهْرِهِ وَ بَطْنِهِ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ ثُمَّ رُدَّهُ إِلَی جَنْبِهِ الْأَیْمَنِ حَتَّی یَبْدُوَ لَکَ الْأَیْسَرُ فَاغْسِلْهُ مَا بَیْنَ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمَیْهِ وَ امْسَحْ یَدَکَ عَلَی ظَهْرِهِ وَ بَطْنِهِ ثَلَاثَ

ص: 43


1- . الکافي ج 3 ص 138 ح 1.

غَسَلَاتٍ ثُمَّ رُدَّهُ إِلَی قَفَاهُ فَابْدَأْ بِفَرْجِهِ بِمَاءِ الْکَافُورِ فَاصْنَعْ کَمَا صَنَعْتَ أَوَّلَ مَرَّةٍ اغْسِلْهُ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ بِمَاءِ الْکَافُورِ وَ الْحُرُضِ وَ امْسَحْ یَدَکَ عَلَی بَطْنِهِ مَسْحاً رَفِیقاً ثُمَّ تَحَوَّلْ إِلَی رَأْسِهِ فَاصْنَعْ کَمَا صَنَعْتَ أَوَّلًا بِلِحْیَتِهِ مِنْ جَانِبَیْهِ کِلَیْهِمَا وَ رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ بِمَاءِ الْکَافُورِ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ ثُمَّ رُدَّهُ إِلَی الْجَانِبِ الْأَیْسَرِ حَتَّی یَبْدُوَ لَکَ الْأَیْمَنُ فَاغْسِلْهُ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمَیْهِ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ ثُمَّ رُدَّهُ إِلَی الْجَانِبِ الْأَیْمَنِ حَتَّی یَبْدُوَ لَکَ الْأَیْسَرُ فَاغْسِلْهُ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمَیْهِ ثَلَاثَ غَسَلَاتٍ وَ أَدْخِلْ یَدَکَ تَحْتَ مَنْکِبَیْهِ وَ ذِرَاعَیْهِ وَ یَکُونُ الذِّرَاعُ وَ الْکَفُّ مَعَ جَنْبِهِ طَاهِرَةً کُلَّمَا غَسَلْتَ شَیْئاً مِنْهُ أَدْخَلْتَ یَدَکَ تَحْتَ مَنْکِبَیْهِ وَ فِی بَاطِنِ ذِرَاعَیْهِ ثُمَّ رُدَّهُ إِلَی ظَهْرِهِ ثُمَّ اغْسِلْهُ بِمَاءٍ قَرَاحٍ کَمَا صَنَعْتَ أَوَّلًا تَبْدَأُ بِالْفَرْجِ ثُمَّ تَحَوَّلْ إِلَی الرَّأْسِ وَ اللِّحْیَةِ وَ الْوَجْهِ حَتَّی تَصْنَعَ کَمَا صَنَعْتَ أَوَّلًا بِمَاءٍ قَرَاحٍ ثُمَّ أَزِّرْهُ بِالْخِرْقَةِ وَ یَکُونُ تَحْتَهَا الْقُطْنُ تُذْفِرُهُ بِهِ إِذْفَاراً قُطْناً کَثِیراً ثُمَّ تَشُدُّ فَخِذَیْهِ عَلَی الْقُطْنِ بِالْخِرْقَةِ شَدّاً شَدِیداً حَتَّی لَا تَخَافَ أَنْ یَظْهَرَ شَیْ ءٌ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُقْعِدَهُ أَوْ تَغْمِزَ بَطْنَهُ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَحْشُوَ فِی مَسَامِعِهِ شَیْئاً فَإِنْ خِفْتَ أَنْ یَظْهَرَ مِنَ الْمَنْخِرَیْنِ شَیْ ءٌ فَلَا عَلَیْکَ أَنْ تُصَیِّرَ ثَمَّ قُطْناً وَ إِنْ لَمْ تَخَفْ فَلَا تَجْعَلْ فِیهِ شَیْئاً وَ لَا تُخَلِّلْ أَظَافِیرَهُ وَ کَذَلِکَ غُسْلُ الْمَرْأَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله کاهلی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره غسل میت پرسیدم؟

فرمود: دو کف پای او را به قبله کن تا صورت او به سمت قبله باشد، آنگاه مفصل هایش را(مفصل آرنج و زانو) نرم کن و اگر نشد، آن را واگذار، سپس شستن را، از عورت او شروع کن و آن را با آب سدر و اشنان، سه بار شستشو ده و آب زیاد بریز و به آرامی به شکم او دست بکش.

آنگاه به طرف سرش بازگرد و از طرف راست و از محاسن و سر شروع کن و دوباره از طرف چپش، سر و محاسن و صورتش را به آرامی شستشو ده و از فشار دادن بپرهیز، و با نرمی و آرامی او را غسل ده، پس از آن، او را بر پهلوی چپ بخوابان، به طوری که سمت راست او بر تو آشکار شود آنگاه او را از سر تا پا سه بار بشوی و در هر بار بر پشت و شکمش دست بکش.

ص: 44


1- . الکافي ج 3 ص 141 ح 4.

سپس او را به پهلوی راست برگردان تا جانب چپش بر تو آشکار شود و او را از سر تا پا سه بار بشوی. و در هر شستن به پشت و شکمش دست بکش.

پس از آن، او را به پشت برگردان، و عورت او را با آب و کافور بشوی و همان کن که بار اول انجام دادی، آن را سه بار با آب و کافور و اشنان بشوی، و با نرمی دست بر شکم او بکش.

سپس به جانب سرش بازگرد و آنچه را که پیش تر انجام دادی، انجام ده و محاسن او را از دو طرف و سر و صورتش را با آب و کافور، سه بار بشوی.

آنگاه او را بر جانب چپ برگردان تا جانب راستش بر تو آشکار شود، و از سر تا پا او را سه بار بشوی، سپس او را به جانب راست برگردان تا جانب چپش بر تو آشکار شود و از سر تا پا او را سه بار بشوی، و دست خود را بر زیر شانه و آرنج ها بکش که آرنج، کف و پهلویش پاک شود، و هربار که بخشی از بدن او را شستی، دست خود را بر زیر شانه و بر زیر آرنج او بکش، پس از آن، او را به پشت برگردان و با آب خالص بشوی، همچنان که اول بار شستی، از عورت شروع کن، سپس به سر و محاسن و صورت بازگرد، و همان طوری که اول بار آن را شستی با آب خالص نیز همان گونه می شویی.

آنگاه عورتش را با پارچه ای، که زیر آن، نسبتاً پنبه زیادی گذاشته ای می پوشانی، و آن پارچه را به رانش می بندی، چنان محکم می بندی که بین آن نرود که چیزی بیرون آید.

مبادا او را بنشانی یا شکمش را فشار دهی، و بپرهیز که در گوش های او چیزی فرو کنی، و اگر بیم آن داری که از گوش او چیزی ظاهر شود، مانعی ندارد که در آن تکه پنبه ای قرار دهی و اگر بیم نداری، چیزی در آن قرار مده و از لای ناخن های او چیزی بیرون نیاور، و غسل دادن زن نیز این گونه است.

61- حنوط و کفن میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْهُمْ صلوات الله علیهم قَالَ: فِی تَحْنِیطِ الْمَیِّتِ وَ تَکْفِینِهِ قَالَ ابْسُطِ الْحِبَرَةَ بَسْطاً ثُمَّ ابْسُطْ عَلَیْهَا الْإِزَارَ ثُمَّ ابْسُطِ الْقَمِیصَ عَلَیْهِ وَ تَرُدُّ مُقَدَّمَ الْقَمِیصِ عَلَیْهِ ثُمَّ اعْمِدْ إِلَی کَافُورٍ مَسْحُوقٍ فَضَعْهُ عَلَی جَبْهَتِهِ مَوْضِعِ سُجُودِهِ وَ امْسَحْ بِالْکَافُورِ عَلَی جَمِیعِ مَفَاصِلِهِ مِنْ قَرْنِهِ إِلَی قَدَمَیْهِ وَ فِی رَأْسِهِ وَ فِی عُنُقِهِ وَ مَنْکِبَیْهِ وَ مَرَافِقِهِ وَ فِی کُلِّ مَفْصِلٍ مِنْ مَفَاصِلِهِ مِنَ الْیَدَیْنِ وَ الرِّجْلَیْنِ وَ فِی وَسَطِ رَاحَتَیْهِ ثُمَّ یُحْمَلُ فَیُوضَعُ عَلَی قَمِیصِهِ وَ یُرَدُّ مُقَدَّمُ الْقَمِیصِ عَلَیْهِ وَ یَکُونُ الْقَمِیصُ غَیْرَ مَکْفُوفٍ وَ لَا مَزْرُورٍ وَ یَجْعَلُ لَهُ

ص: 45

قِطْعَتَیْنِ مِنْ جَرِیدِ النَّخْلِ رَطْباً قَدْرَ ذِرَاعٍ یُجْعَلُ لَهُ وَاحِدَةٌ بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ نِصْفٌ مِمَّا یَلِی السَّاقَ وَ نِصْفٌ مِمَّا یَلِی الْفَخِذَ وَ یُجْعَلُ الْأُخْرَی تَحْتَ إِبْطِهِ الْأَیْمَنِ وَ لَا یُجْعَلُ فِی مَنْخِرَیْهِ وَ لَا فِی بَصَرِهِ وَ مَسَامِعِهِ وَ لَا عَلَی وَجْهِهِ قُطْناً وَ لَا کَافُوراً ثُمَّ یُعَمَّمُ یُؤْخَذُ وَسَطُ الْعِمَامَةِ فَیُثْنَی عَلَی رَأْسِهِ بِالتَّدْوِیرِ ثُمَّ یُلْقَی فَضْلُ الشِّقِّ الْأَیْمَنِ عَلَی الْأَیْسَرِ وَ الْأَیْسَرِ عَلَی الْأَیْمَنِ ثُمَّ یُمَدُّ عَلَی صَدْرِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیهم روایت کرده که حضرتش درباره حنوط و کفن میت فرمودند: برد یمانی را پهن کن، سپس لنگ را روی آن و پیراهن را بر روی لنگ پهن کن، و جلو پیراهن را بر روی آن برگردان، سپس کافور ساییده را بر پیشانی در سجده گاه او بگذار و همه مفصل ها و بندهای او را، از جانب سر تا قدم ها و در سر و گردن، شانه ها و آرنج های او، هم چنین در هر بند از بندهای او از دو دست و دو پا، در میان دو پنجه اش کافور بگذار.

پس از آن باید پست میت را برداشته و بر روی پیراهنی - که بی حاشیه و بی دکمه است - گذاشته شود و جلوی پیراهن روی او برگردانده شود، و دو تکه از شاخه تازه درخت خرما به اندازه یک ذراع، نزد او بگذارند، یکی میان دو زانو که نصف آن در پهلوی ساق و نصف دیگر آن در پهلوی ران و دیگری در زیر بغل دست راست قرار گیرد. و از طرفی میان دو سوراخ بینی، در چشم و گوش ها و بر صورتش، پنبه و کافور قرار ندهند.

سپس بر سرش عمامه ببندند، به این کیفیت که از وسط به دور سر او پیچیده شود و زیادی طرف راس، بر طرف چپ و زیادی طرف چپ بر طرف راست انداخته و بر سینه اش بکشند.

62- چگونگی تکفین زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلْتُهُ کَیْفَ تُکَفَّنُ الْمَرْأَةُ فَقَالَ کَمَا یُکَفَّنُ الرَّجُلُ غَیْرَ أَنَّهَا تُشَدُّ عَلَی ثَدْیَیْهَا خِرْقَةٌ تَضُمُّ الثَّدْیَ إِلَی الصَّدْرِ وَ تُشَدُّ عَلَی ظَهْرِهَا وَ یُصْنَعُ لَهَا الْقُطْنُ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْنَعُ لِلرِّجَالِ وَ یُحْشَی الْقُبُلُ وَ الدُّبُرُ بِالْقُطْنِ وَ الْحَنُوطِ ثُمَّ تُشَدُّ عَلَیْهَا الْخِرْقَةُ شَدّاً شَدِیداً. (2)

ص: 46


1- . الکافي ج 3 ص 143 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 147 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سهل بن زیاد از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه در مورد چگونگی تکفین زن پرسیدم؟

فرمود: تکفین زن، به سان کفن نمودن مرد است، مگر آنکه با پارچه ای پستان های او را به سینه اش می چسباند و محکم بر پشت او بسته شود، و باید پنبه ای که برای زن به کار می رود بیش از مرد باشد، و پیش و پس او از پنبه و حنوط پر شود، سپس روی آن با پارچه ای محکم بسته شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: یُکَفَّنُ الرَّجُلُ فِی ثَلَاثَةِ أَثْوَابٍ وَ الْمَرْأَةُ إِذَا کَانَتْ عَظِیمَةً فِی خَمْسَةٍ دِرْعٍ وَ مِنْطَقٍ وَ خِمَارٍ وَ لِفَافَتَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مرد سه پارچه کفن می شود و اگر زن تنومند باشد، باید در پنج پارچه: پیراهن، لنگ، چادر، و دو لفافه کفن شود.

63- مقدار آب و کافور که برای غسل میت لازم است

1- الشیخ الکلیني، قال: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی قَالَ کَتَبَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه فِی الْمَاءِ الَّذِی یُغَسَّلُ بِهِ الْمَیِّتُ کَمْ حَدُّهُ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه حَدُّ غُسْلِ الْمَیِّتِ یُغْسَلُ حَتَّی یَطْهُرَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ هَلْ یَجُوزُ أَنْ یُغَسَّلَ الْمَیِّتُ وَ مَاؤُهُ الَّذِی یُصَبُّ عَلَیْهِ یَدْخُلُ إِلَی بِئْرِ کَنِیفٍ أَوِ الرَّجُلُ یَتَوَضَّأُ وُضُوءَ الصَّلَاةِ أَنْ یُصَبَّ مَاءُ وُضُوئِهِ فِی کَنِیفٍ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه یَکُونُ ذَلِکَ فِی بَلَالِیعَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: محمد بن یحیی روایت کرده که گفت: محمد بن حسن، به حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه نامه ای نوشت و پرسید: مقدار آبی که باید میت را با آن غسل داد، چقدر است؟

حضرت در پاسخ نوشت: اندازه آب غسل میت، باید همان قدری باشد که برای غسل کافی است تا ان شاء الله پاک شود.

ص: 47


1- . الکافي ج 3 ص 147 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 151 ح 3.

همچنین برای حضرت صلوات الله علیه نوشت: آیا جایز است آب غساله میت یا آب وضوی نماز در چاه فاضلاب ریخته شود؟

حضرت در پاسخ چنین نوشت: باید در چاهی دیگر ریخته شود.

توضیح: اینکه حضرت فرمودند آب غساله میت و وضو در چاهی دیگر ریخته شوند، مشهور بر کراهت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَقَلُّ مَا یُجْزِئُ مِنَ الْکَافُورِ لِلْمَیِّتِ مِثْقَالٌ.

وَ فِی رِوَایَةِ الْکَاهِلِیِّ وَ حُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: الْقَصْدُ مِنْ ذَلِکَ أَرْبَعَةُ مَثَاقِیلَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی نجران از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کمترین مقدار کافور که برای میت کافی است، یک مثال است.

و در روایت دیگری کاهلی و حسین بن مختار گویند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حد متوسط کافور، چهار مثقال است.

64- شاخهٔ درخت خرمایی که کنار میت نهاده می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی بْنِ عُبَادَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تُؤْخَذُ جَرِیدَةٌ رَطْبَةٌ قَدْرَ ذِرَاعٍ فَتُوضَعُ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ مِنْ عِنْدِ تَرْقُوَتِهِ إِلَی یَدِهِ تُلَفُّ مَعَ ثِیَابِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی بن عباد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: باید شاخه ای به اندازه یک ذراع، تهیه شود و آن را با دست مبارک اشاره فرمود از ترقوه تا دست میت نهاده و با کفنش پیچیده شود.

ص: 48


1- . الکافي ج 3 ص 151 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 152 ح 3.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ وَ فُضَیْلٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لِأَیِّ شَیْ ءٍ تُوضَعُ مَعَ الْمَیِّتِ الْجَرِیدَةُ قَالَ إِنَّهُ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَتْ رَطْبَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز و فضیل و عبدالرحمان بن ابی عبدالله روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: برای چه نزد میت شاخه درخت خرما می گذارند؟

فرمود: برای اینکه تا وقتی شاخه درخت خرما تر و تازه باشد، عذاب از او دور خواهد شد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالُوا قُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ إِنْ لَمْ نَقْدِرْ عَلَی الْجَرِیدَةِ فَقَالَ عُودَ السِّدْرِ قِیلَ فَإِنْ لَمْ نَقْدِرْ عَلَی السِّدْرِ فَقَالَ عُودَ الْخِلَافِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سهل بن زیاد از بسیاری از اصحاب ما روایت کرده که به امام صلوات الله علیه گفتند: قربانت گردیم! توانایی بر شاخه درخت خرما نداشته باشیم، چه کنیم؟

فرمود: چوب سدر به جایش بگذارید.

عرض شد: اگر آن هم نداشتیم چه؟

فرمود: چوب بید تهیه کنید.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده وَ رَوَی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی قَالَ: یُجْعَلُ بَدَلَهَا عُودُ الرُّمَّانِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: علی بن ابراهیم در روایت دیگری آورده است که حضرت فرمود: به جای شاخه نخل، می توان چوب انار گذاشت.

ص: 49


1- . الکافي ج 3 ص 153 ح 7.
2- . الکافي ج 3 ص 154 ح 10.
3- . الکافي ج 3 ص 154 ح 12.

65- کسی که در حال جنابت یا حیض یا نفاس می میرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ إِذَا مَاتَتْ فِی نِفَاسِهَا کَیْفَ تُغَسَّلُ قَالَ مِثْلَ غُسْلِ الطَّاهِرَةِ وَ کَذَلِکَ الْحَائِضُ وَ کَذَلِکَ الْجُنُبُ إِنَّمَا یُغَسَّلُ غُسْلًا وَاحِداً فَقَطْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار بن موسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که در حال نفاس می میرد، چگونه باید او غسل داد؟

فرمود: مانند غسلی که برای طهارت و پاکی او (از جنابت و حیض) انجام می شد، و هم چنین است زنی که در حال حیض و جنابت بیمیرد، به آنها نیز فقط یک غسل (میت) داده می شود.

66- کوتاه کردن مو و ناخن میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَرِهَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَنْ تُحْلَقَ عَانَةُ الْمَیِّتِ إِذَا غُسِّلَ أَوْ یُقَلَّمَ لَهُ ظُفُرٌ أَوْ یُجَزَّ لَهُ شَعْرٌ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مکروه می داشت که به هنگام غسل میت، موی زهار او را بتراشند، یا ناخن او را بچیند و یا موی او را بتراشند.

67- حکم چیزی که پس از غسل، از میت بیرون می آید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ: إِذَا غُسِّلَ الْمَیِّتُ ثُمَّ أَحْدَثَ بَعْدَ الْغُسْلِ فَإِنَّهُ یُغْسَلُ الْحَدَثُ وَ لَا یُعَادُ الْغُسْلُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد بن یحیی کاهلی از یکی از راویان، روایت کرده که گفت: امام صلوات الله علیه فرمود: هرگاه میت غسل داده شد، بعد از غسل چیزی از او بیرون آمد، باید آن را شست، ولی نباید غسل تکرار شود.

ص: 50


1- . الکافي ج 3 ص 155 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 155 ح 2.
3- . الکافي ج 3 ص 156 ح 2.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا خَرَجَ مِنَ الْمَیِّتِ شَیْ ءٌ بَعْدَ مَا یُکَفَّنُ فَأَصَابَ الْکَفَنَ قُرِضَ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه پس از تکفین میت، چیزی از او خارج شد و کفن را آلوده نمود، آن بخش از کفن باید بریده شود.

68- غسل کسی که میت را غسل می دهد و کسی که بدن میت را تا هنگامی که گرم است، و یا سرد است، مس می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ غَسَّلَ مَیِّتاً فَلْیَغْتَسِلْ قُلْتُ فَإِنْ مَسَّهُ مَا دَامَ حَارّاً قَالَ فَلَا غُسْلَ عَلَیْهِ وَ إِذَا بَرَدَ ثُمَّ مَسَّهُ فَلْیَغْتَسِلْ قُلْتُ فَمَنْ أَدْخَلَهُ الْقَبْرَ قَالَ لَا غُسْلَ عَلَیْهِ إِنَّمَا یَمَسُّ الثِّیَابَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که میتی را غسل می دهد، باید خود نیز غسل کند.

گفتم: اگر تا زمانی که بدن او گرم بوده، او را مس کرده باشد چه؟

فرمود: غسل بر او لازم نیست، ولی اگر بدن میت سرد شده و او را مس کرده، باید غسل کند.

گفتم: شخصی که میت را وارد قبر می کند چه؟

فرمود: غسل بر او لازم نیست؛ زیرا او پارچه را مس می نماید.

توضیح: طبق این روایت و روایات زیاد دیگر، این حکم بر همه ی مس کنندگان میت جاریست.

69- اندازهٔ حفر قبر و لحد

1- الشیخ الکلیني، قال: سَهْلُ بْنُ زِیَادٍ قَالَ رَوَی أَصْحَابُنَا أَنَّ حَدَّ الْقَبْرِ إِلَی التَّرْقُوَةِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ إِلَی الثَّدْیِ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ قَامَةِ الرَّجُلِ حَتَّی یُمَدَّ الثَّوْبُ عَلَی رَأْسِ مَنْ فِی الْقَبْرِ وَ أَمَّا اللَّحْدُ فَبِقَدْرِ مَا یُمْکِنُ فِیهِ الْجُلُوسُ قَالَ وَ لَمَّا حَضَرَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما الْوَفَاةُ أُغْمِیَ عَلَیْهِ فَبَقِیَ سَاعَةً ثُمَّ رَفَعَ عَنْهُ الثَّوْبَ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَوْرَثَنَا الْجَنَّةَ نَتَبَوَّأُ

ص: 51


1- . الکافي ج 3 ص 156 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 160 ح 1.

مِنْهَا حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ ثُمَّ قَالَ احْفِرُوا لِی وَ ابْلُغُوا إِلَی الرَّشْحِ قَالَ ثُمَّ مَدَّ الثَّوْبَ عَلَیْهِ فَمَاتَ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: سهل بن زیاد گفت: اصحاب ما روایت کرده اند که اندازه عمق قبر تا ترقوه(استخوان جلوی شانه) می باشد.

برخی گفته اند: بایستی تا پستان ها باشد.

بعضی دیگر گفته اند: بایستی به قدر قامت یک مرد باشد. به گونه ای که اگر پارچه ای را بر قبر کشند، سر کسی را که در قبر ایستاده است، بپوشاند. ولی لحد باید به اندازه ای باشد که نشستن در آنجا ممکن شود.

راوی گوید: زمانی که وفات حضرت امام سجاد صلوات الله علیه فرارسید، بیهوش شد و ساعتی طول کشید، آنگاه به هوش آمد، سپس پارچه را از روی آن حضرت برداشتند.

حضرتش فرمود: سپاس خداوندی را که به ما بهشت را میراث داد که هر جای آن را خواهیم، در آن جای گیریم، به راستی پاداش عمل کنندگان چه نیک است.

آنگاه فرمود: برای من قبری حفر کنید و آن را تا رطوبت زمین برسانید.

توضیح: این گفتار راویان و امثالش که از پیش گذشت و خواهد آمد، روایت از معصومین صلوات الله علیهم می باشد. چنانکه همین حدیث مسنداً در کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی رضوان الله علیه از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نقل گردیده است.

و اینکه در ظاهر روایات اختلاف به نظر می رسد، در حقیقت اختلاف نیست، زیرا مراتب استحباب آن بیان شده است. لذا به هرکدام از آنها عمل شود مجزیست، ان شاء الله.

70- نماز بر جنازه های مردان، زنان و کودکان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی جَنَائِزِ الرِّجَالِ وَ الصِّبْیَانِ وَ النِّسَاءِ قَالَ یَضَعُ النِّسَاءَ مِمَّا یَلِی الْقِبْلَةَ وَ الصِّبْیَانَ دُونَهُمْ وَ الرِّجَالَ دُونَ ذَلِکَ وَ یَقُومُ الْإِمَامُ مِمَّا یَلِی الرِّجَالَ. (2)

ص: 52


1- . الکافي ج 3 ص 165 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 175 ح 5.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره چگونگی نماز بر جنازه مردان و اطفال و زنان فرمود: باید زنان را نزدیک قبله بگذارند و کودکان را بعد از زنان، و مردان را بعد از کودکان، و امام در جایی که نزدیک به مردان است، بایستد.

71- مکانی که امام به هنگام نماز میت می ایستد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی الْمَرْأَةِ فَقُمْ عِنْدَ رَأْسِهَا وَ إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی الرَّجُلِ فَقُمْ عِنْدَ صَدْرِهِ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن بکر روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: هرگاه بر جنازه زن نماز می خوانی، نزد سر او بایست و هرگاه بر جنازه مرد نماز می خواندی، نزد سینه اش بایست.

72- کسی که بر جنازه ای بدون وضو نماز می گذارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الْجِنَازَةِ أَ یُصَلَّی عَلَیْهَا عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا هُوَ تَکْبِیرٌ وَ تَحْمِیدٌ وَ تَسْبِیحٌ وَ تَهْلِیلٌ کَمَا تُکَبِّرُ وَ تُسَبِّحُ فِی بَیْتِکَ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا می توان بدون وضو بر جنازه ای نماز خواند؟

فرمود: آری، نماز میت، فقط تکبیر، تسبیح و تهلیل گفتن است؛ همچنان که در خانه خود بدون وضو می توانی تکبیر و تسبیح بگویی.

ص: 53


1- . الکافي ج 3 ص 176 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 187 ح 1.

73- نماز زنان بر میت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا لَمْ یَحْضُرِ الرَّجُلُ تَقَدَّمَتِ امْرَأَةٌ وَسَطَهُنَّ وَ قَامَ النِّسَاءُ عَنْ یَمِینِهَا وَ شِمَالِهَا وَ هِیَ وَسَطَهُنَّ تُکَبِّرُ حَتَّی تَفْرُغَ مِنَ الصَّلَاةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرگاه در نماز میت، مردی حاضر نباشد، باید یکی از زنان در وسط صف به امامت بایستد و سایر زنان از راست و چپ او بایستند. او تکبیر بگوید تا نماز را به پایان برساند.

74- وقت نماز بر جنازه ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: تُصَلَّی عَلَی الْجِنَازَةِ فِی کُلِّ سَاعَةٍ إِنَّهَا لَیْسَتْ بِصَلَاةِ رُکُوعٍ وَ لَا سُجُودٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در هر ساعتی می توانی نماز میت بخوانی؛ زیرا که نماز میت، نمازی است که رکوع و سجود ندارد.

75- علت پنج تکبیر گفتن بر جنازه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَا أَبَا بَکْرٍ تَدْرِی کَمِ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ قُلْتُ لَا قَالَ خَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ فَتَدْرِی مِنْ أَیْنَ أُخِذَتِ الْخَمْسُ قُلْتُ لَا قَالَ أُخِذَتِ الْخَمْسُ تَکْبِیرَاتٍ مِنَ الْخَمْسِ صَلَوَاتٍ مِنْ کُلِّ صَلَاةٍ تَکْبِیرَةٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبکر حضرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه (به من) فرمود: ای ابابکر! آیا میدانی چقدر نماز بر میت واجب است؟

گفتم: نه.

فرمود: پنج تکبیر. آیا میدانی این پنج تکبیر از کجا گرفته شده است؟

ص: 54


1- . الکافي ج 3 ص 179 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 180 ح 2.
3- . الکافي ج 3 ص 182 ح 5.

گفتم: نه.

فرمود: پنج تکبیر از پنج نماز که از هر نماز یک تکبیر گرفته شده است.

76- نماز بر مؤمن و تکبیر و دعا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قَالَ تُکَبِّرُ ثُمَّ تُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله (أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ)

ثُمَّ تَقُولُ:اللَّهُمَّ عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی إِحْسَانِهِ وَ تَقَبَّلْ مِنْهُ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَاغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّانِیَةَ وَ تَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ زَاکِیاً فَزَکِّهِ وَ إِنْ کَانَ خَاطِئاً فَاغْفِرْ لَهُ.

ثُمَّ تُکَبِّرُ الثَّالِثَةَ وَ تَقُولُ:اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ.

ثُمَّ تُکَبِّرُ الرَّابِعَةَ وَ تَقُولُ:اللَّهُمَّ اکْتُبْهُ عِنْدَکَ فِی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلَی عَقِبِهِ فِی الْغَابِرِینَ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.

ثُمَّ تُکَبِّرُ الْخَامِسَةَ وَ انْصَرِفْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره چگونگی نماز میت فرمود: تکبیر می گویی، آنگاه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درود می فرستی (أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ) و پس از آن می گویی:

«اللَّهُمَّ عَبْدُکَ ابْنُ عَبْدِکَ ابْنُ أَمَتِکَ لَا أَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی إِحْسَانِهِ وَ تَقَبَّلْ مِنْهُ وَ إِنْ کَانَ مُسِیئاً فَاغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ وَ ارْحَمْهُ وَ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله».

سپس تکبیر دوم را گفته و می خوانی: «اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ زَاکِیاً فَزَکِّهِ وَ إِنْ کَانَ خَاطِئاً فَاغْفِرْ لَهُ».

ص: 55


1- . الکافي ج 3 ص 183 ح 2.

سپس تکبیر سوم را گفته و می خوانی: «اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ».

سپس تکبیر چهارم را گفته و می خوانی: «اللَّهُمَّ اکْتُبْهُ عِنْدَکَ فِی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلَی عَقِبِهِ فِی الْغَابِرِینَ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله».

سپس تکبیر پنجم را بگو و نماز را تمام کن.

توضیح: ضمائر و افعال ادعيه فوق برای ميت مرد می باشد و در صورتی که ميت زن باشد اینگونه گفته میشود:

اللَّه أَکْبَر می گویی و شهادتین را می خوانی و سپس بر رسول الله صلی الله علیه و آله صلوات می فرستی و سپس می گویی:

«اللَّهُمَّ أمَتُکَ بِنتُ عَبْدِكَ بِنْتُ أَمَتِكَ لَا أَعْلَمُ مِنْها إِلَّا خَيْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنَّا اللَّهُمَّ إِنْ كَانَتْ مُحْسِنةً فَزِدْ فِي حَسَنَاتِها [إحسانها] وَ تَقَبَّلْ مِنْهُا وَ إِنْ كَانَتْ مُسِيئَةً فَاغْفِرْ لَهُا ذَنْبَهُا وَ افْسَحْ لَهُا فِي قَبْرِهِا وَ اجْعَلْهُا مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صَلی الله علیه و آله».

سپس أَللَّهُ أَکْبَر دوم را می گویی و بگو:

«اللَّهُمَّ إِنْ كَانَتْ زَاكِيةً فَزَكِّهِا وَ إِنْ كَانَتْ خَاطِئةً فَاغْفِرْ لَهُا»

سپس أَللَّهُ أَکْبَر سوم را می گویی و بگو:

«اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُا وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُا»

سپس أَللَّهُ أَکْبَر چهارم را می گویی و بگو:

«اللَّهُمَّ اكْتُبْهُا عِنْدَكَ فِي عِلِّيِّينَ وَ اخْلُفْ عَلَى عَقِبِهِا فِي الْغَابِرِينَ وَ اجْعَلْها مِنْ رُفَقَاءِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله»

سپس أَللَّهُ أَکْبَر پنجم را می گویی نماز را تمام می کنی.

77- در نماز میت دعایی معین و سلام نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ وَ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی وَ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ قِرَاءَةٌ وَ لَا دُعَاءٌ

ص: 56

مُوَقَّتٌ تَدْعُو بِمَا بَدَا لَکَ وَ أَحَقُّ الْمَوْتَی أَنْ یُدْعَی لَهُ الْمُؤْمِنُ وَ أَنْ یَبْدَأَ بِالصَّلَاةِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم و زراره و معمر بن یحیی و اسماعیل بن جعفی روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در نماز میت، قرائت و دعای معینی نیست و هر دعای خیری که به نظرت رسید، می توانی آن را بخوانی، و میت بیشتر از هر کس شایسته است که مؤمن برایش دعا کند و دعا را با صلوات بر رسول الله صلی الله علیه و آله آغاز کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لَیْسَ فِی الصَّلَاةِ عَلَی الْمَیِّتِ تَسْلِیمٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نماز میت سلام ندارد.

78- نماز بر مستضعف در عقیده و آن که از نظر مذهب ناشناس است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: (الصَّلَاةِ عَلَی الْمُسْتَضْعَفِ وَ عَلَی مَنْ لَا یَعْرِفُ- تکبر، ثم) تَقُولُ:

أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ.

(ثم تکبر الثانیه و تقول)

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَکْثِرْ تَبَعَهُ.

(ثم تکبر الثالثة و تقول).

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ.

(ثم تکبر الرابعة و تقول)

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ.

(ثم تکبر الخامسة و انصرف)

ص: 57


1- . الکافي ج 3 ص 185 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 185 ح 2.

فَإِنْ کَانَ مُؤْمِناً دَخَلَ فِیهَا وَ إِنْ کَانَ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ خَرَجَ مِنْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: (در نماز میت مستضعف و آنکه از نظر عقیده ناشناس است، بعد از تکبیر اول) چنین بگو: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ».

(سپس تکبیر دوم را گفته و چنین می خوانی) «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ بَیِّضْ وَجْهَهُ وَ أَکْثِرْ تَبَعَهُ».

(سپس تکبیر سوم را گفته و می خوانی) «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ ارْحَمْنِی وَ تُبْ عَلَیَّ».

سپس تکبیر چهارم را گفته و می خوانی: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ».

(سپس تکبیر پنجم را بگو و نماز را تمام کن).

پس اگر مؤمن باشد شامل این دعا می شود و اگر مؤمن نباشد شامل او نخواهد شد.

توضیح: آنچه در بین پرانتز قرار گرفته، ترتبیست از این بنده حقیر بخاطر درک و فهم بیشتر خواننده عزیز.

79- نماز میت بر دشمن اهل بیت صلوات الله علیهم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا صَلَّیْتَ عَلَی عَدُوِّ اللَّهِ: (تکبر، ثم تقول- «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ»).

(ثم تکبر الثانیة و تقول- «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ رَحِمْتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ فِی الْعَالَمِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ»).

(ثم تکبر الثالثة و تقول- «اللَّهُمَّ اغْفِرْ للمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ تَابِعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْرَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ وَ وَلِیُّ الْحَسَنَاتِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»).

ص: 58


1- . الکافي ج 3 ص 187 ح 5.

(ثم تکبر الرابعة و تقول- «اللَّهُمَّ إِنَّ فُلَاناً لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا أَنَّهُ عَدُوٌّ لَکَ وَ لِرَسُولِکَ اللَّهُمَّ فَاحْشُ قَبْرَهُ نَاراً وَ احْشُ جَوْفَهُ نَاراً وَ عَجِّلْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَإِنَّهُ کَانَ یَتَوَلَّی أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ اللَّهُمَّ ضَیِّقْ عَلَیْهِ قَبْرَهُ».

فَإِذَا رُفِعَ فَقُلِ: «اللَّهُمَّ لَا تَرْفَعْهُ وَ لَا تُزَکِّهِ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه بر دشمن خداوند متعال نماز می گزاری، (بعد از تکبیر اول) بگو: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ».

(سپس تکبیر دوم را گفته و چنین می خوانی)

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ رَحِمْتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ فِی الْعَالَمِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ».

(سپس تکبیر سوم را گفته و چنین می خوانی)

«اللَّهُمَّ اغْفِر للْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ تَابِعْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْرَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ وَ وَلِیُّ الْحَسَنَاتِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».

(سپس تکبیر چهارم را گفته و چنین می خوانی)

«اللَّهُمَّ إِنَّ فُلَاناً لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا أَنَّهُ عَدُوٌّ لَکَ وَ لِرَسُولِکَ اللَّهُمَّ فَاحْشُ قَبْرَهُ نَاراً وَ احْشُ جَوْفَهُ نَاراً وَ عَجِّلْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَإِنَّهُ کَانَ یَتَوَلَّی أَعْدَاءَکَ وَ یُعَادِی أَوْلِیَاءَکَ وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّکَ اللَّهُمَّ ضَیِّقْ عَلَیْهِ قَبْرَهُ».

و چون از زمین برداشتند، بگو: «اللَّهُمَّ لَا تَرْفَعْهُ وَ لَا تُزَکِّهِ».

توضیح: روایت مذکور را بنده حقیر برای سهولت در فهم خواننده عزیز چنین ترتیب داده ام. و آنچه مرتب شده برگرفته از کلام اهل بیت صلوات الله علیهم می باشد.

ص: 59


1- . الکافي ج 3 ص 189 ح 4. فقه الرضا صلوات الله علیه ص 19. بحارالأنوار ج 78 ص 352 ح 23.

80- نهادن میت در قبر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لَا تَفْدَحْ مَیِّتَکَ بِالْقَبْرِ وَ لَکِنْ ضَعْهُ أَسْفَلَ مِنْهُ بِذِرَاعَیْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ وَ دَعْهُ یَأْخُذُ أُهْبَتَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن عجلان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: میت را یکباره در قبر مگذار، اول دو -یا سه- زراع پایین تر بگذار و به او مهلت ده تا آماده شود.

81- داخل شدن در قبر و بیرون شدن از آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه یَقُولُ لَا تَنْزِلْ فِی الْقَبْرِ وَ عَلَیْکَ الْعِمَامَةُ وَ الْقَلَنْسُوَةُ وَ لَا الْحِذَاءُ وَ لَا الطَّیْلَسَانُ وَ حُلَّ أَزْرَارَکَ وَ بِذَلِکَ سُنَّةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَرَتْ وَ لْیَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ لْیَقْرَأْ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ إِنْ قَدَرَ أَنْ یَحْسِرَ عَنْ خَدِّهِ وَ یُلْصِقَهُ بِالْأَرْضِ فَلْیَفْعَلْ وَ لْیَشْهَدْ وَ لْیَذْکُرْ مَا یَعْلَمُ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی صَاحِبِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: در حالی که عمامه، کلاه، کفش و عبا بر تن داری، وارد قبر مشو، بلکه بندهای لباست را بگشا؛ زیرا که سنت رسول الله صلی الله علیه و آله بر این است، و کسی که داخل قبر می شود، باید از شیطان رانده شده بر خدا پناه برد و سوره حمد، معوذتین {قل هو الله احد} و آیةالکرسی بخواند، و اگر بتواند، بایستی کفن از رخسار میت کنار کشد و آن را بر زمین بگذارد، و باید شهادتین را بگوید و آنچه را که (از اوصیای رسول الله صلی الله علیه و آله) می داند، به یادش آورد، تا آن که به امام زمانش برسد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ دَخَلَ الْقَبْرَ فَلَا یَخْرُجْ إِلَّا مِنْ قِبَلِ الرِّجْلَیْنِ. (3)

ص: 60


1- . الکافي ج 3 ص 191 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 192 ح 2.
3- . الکافي ج 3 ص 193 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که وارد قبر می شود؛ بایستی از سمت پاهای میت خارج شود.

82- نهادن میت در قبر و تلقین او

1- الشیخ الصدوق، قال: وَ قَدْ رَوَی سَالِمُ بْنُ مُکْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ یُجْعَلُ لَهُ وِسَادَةٌ مِنْ تُرَابٍ وَ یُجْعَلُ خَلْفَ ظَهْرِهِ مَدَرَةٌ لِئَلَّا یَسْتَلْقِیَ وَ یُحَلُّ عُقَدُ کَفَنِهِ کُلُّهَا وَ یُکْشَفُ عَنْ وَجْهِهِ ثُمَّ یُدْعَا لَهُ وَ یُقَالُ اللَّهُمَّ عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وَ أَنْتَ خَیْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ وَ قِهِ شَرَّ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ ثُمَّ تُدْخِلُ یَدَکَ الْیُمْنَی تَحْتَ مَنْکِبِهِ الْأَیْمَنِ وَ تَضَعُ یَدَکَ الْیُسْرَی عَلَی مَنْکِبِهِ الْأَیْسَرِ وَ تُحَرِّکُهُ تَحْرِیکاً شَدِیداً وَ تَقُولُ یَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ اللَّهُ رَبُّکَ وَ مُحَمَّدٌ نَبِیُّکَ وَ الْإِسْلَامُ دِینُکَ وَ عَلِیٌّ وَلِیُّکَ وَ إِمَامُکَ وَ تُسَمِّی الْأَئِمَّةَ صلوات الله علیهم وَاحِداً وَاحِداً إِلَی آخِرِهِمْ أَئِمَّتُکَ أَئِمَّةُ هُدًی أَبْرَارٌ ثُمَّ تُعِیدُ عَلَیْهِ التَّلْقِینَ مَرَّةً أُخْرَی وَ إِذَا وَضَعْتَ عَلَیْهِ اللَّبِنَ فَقُلِ اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَةً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: سالم بن مکرم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: برای میت بالشی از خاک ساخته شود و بر پشت او کلوخی قرار داده شود که بر پشت نیفتد، و تمامی گره ها و بندهای کفنش باز شوند و رویش کنار زده شود و برایش این دعا را بخوانند: «اللَّهُمَّ عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وَ أَنْتَ خَیْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ افْسَحْ لَهُ فِی قَبْرِهِ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ أَلْحِقْهُ بِنَبِیِّهِ وَ قِهِ شَرَّ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ».

پس دست راست خود را زیر شانه راست او که بر زمین است قرار میدهی و دست چپ خود را بر دوش چپ او می گذاری و او را به شدت تکان میدهی و میگویی:

«ای فلان فرزند فلانی(نام میت و پدرش را ذکر میکنی) الله پروردگار تو است و حضرت محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر تو و اسلام دین تو است، و علی صلوات الله علیه ولی و امام تو است، و یک یک اسامی امامان صلوات الله علیهم را تا آخرین شان نام می بری، امامان تو پیشوایان راه خیر و هدایت و نیکوکارانند».

ص: 61


1- . الفقیه ج 1 ص 108 ح 47.

سپس یکبار دیگر تلقین را بر او تکرار میکنی و هنگامی که خشت یا آجر بر لحد میچینی بگو: «اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَةً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ کَانَ یَتَوَلَّاهُ».

83- زنی که می میرد و در رحم او کودک زنده ای باشد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه إِذَا مَاتَتِ الْمَرْأَةُ وَ فِی بَطْنِهَا وَلَدٌ یَتَحَرَّکُ فَیُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ فَشُقَّ بَطْنُهَا وَ أُخْرِجَ الْوَلَدُ وَ قَالَ فِی الْمَرْأَةِ یَمُوتُ وَلَدُهَا فِی بَطْنِهَا فَیُتَخَوَّفُ عَلَیْهَا قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ یُدْخِلَ الرَّجُلُ یَدَهُ فَیُقَطِّعَهُ وَ یُخْرِجَهُ إِذَا لَمْ تَرْفُقْ بِهِ النِّسَاءُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از وهب بن وهب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: هرگاه زنی بیمیرد، و در رحم او کودک زنده ای باشد، شکمش را شکافته، کودک را بیرون آورند.

حضرتش درباره زنی که جنین در شکمش مرده، و زندگی او را به خطر انداخته، فرمود: ایرادی ندارد که(با نبود زن ماهر) مرد دست خود را داخل نموده، و جنین را پاره پاره کند، و آن را بیرون آورد.

84- غسل دادن اطفال و کودکان و نماز گزاردن بر آنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السِّقْطِ إِذَا اسْتَوَی خَلْقُهُ یَجِبُ عَلَیْهِ الْغُسْلُ وَ اللَّحْدُ وَ الْکَفَنُ فَقَالَ کُلُّ ذَلِکَ یَجِبُ عَلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره طفل سقط شده، که خلقتش کامل شده پرسیدم: آیا غسل، لحد و تکفین برای او واجب است؟

فرمود: همه این ها برای او واجب است.

ص: 62


1- . الکافي ج 3 ص 206 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 208 ح 5.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنِ السِّقْطِ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ فَکَتَبَ صلوات الله علیه إِلَیَّ أَنَّ السِّقْطَ یُدْفَنُ بِدَمِهِ فِی مَوْضِعِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن فضیل روایت کرده که گفت: طی نامه ای به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه نوشتم و از حضرتش درباره کودک سقط شده پرسیدم که وظیفه چیست؟

آن حضرت نوشت: کودک سقط شده با همان خونش دفن می شود.

توضیح: دفن جنین به این صورت، کمتر از چهار ماهش باشد، است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ وَ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَی الصَّبِیِّ مَتَی یُصَلَّی عَلَیْهِ قَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ قُلْتُ مَتَی تَجِبُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ فَقَالَ إِذَا کَانَ ابْنَ سِتِّ سِنِینَ وَ الصِّیَامُ إِذَا أَطَاقَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی و زراره روایت کرده که گفتند: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم شد: چه وقت باید بر طفل نماز میت خواند؟

فرمود: هرگاه که نماز را درک کند.

گفتم: چه زمانی نماز بر او واجب می شود؟

فرمود هنگامی که به سن شش سالگی برسد و روزه هنگامی بر او لازم می شود که توان گرفتن آن را داشته باشد.

85- پرسش در قبر، از چه کسی پرسیده می شود و از چه کسی پرسیده نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَنِ الْمَسْئُولُونَ فِی قُبُورِهِمْ قَالَ مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ وَ مَنْ مَحَضَ الْکُفْرَ قَالَ قُلْتُ فَبَقِیَّةُ هَذَا الْخَلْقِ قَالَ یُلْهَی وَ اللَّهِ عَنْهُمْ مَا یُعْبَأُ بِهِمْ قَالَ قُلْتُ وَ عَمَّ یُسْأَلُونَ قَالَ عَنِ الْحُجَّةِ الْقَائِمَةِ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ فَیُقَالُ لِلْمُؤْمِنِ مَا تَقُولُ فِی فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ فَیَقُولُ ذَاکَ إِمَامِی فَیُقَالُ نَمْ أَنَامَ اللَّهُ عَیْنَکَ وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ الْجَنَّةِ فَمَا یَزَالُ یُتْحِفُهُ مِنْ رَوْحِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ

ص: 63


1- . الکافي ج 3 ص 208 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 206 ح 2.

وَ یُقَالُ لِلْکَافِرِ مَا تَقُولُ فِی فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ قَالَ فَیَقُولُ قَدْ سَمِعْتُ بِهِ وَ مَا أَدْرِی مَا هُوَ فَیُقَالُ لَهُ لَا دَرَیْتَ قَالَ وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ مِنَ النَّارِ فَلَا یَزَالُ یُتْحِفُهُ مِنْ حَرِّهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبکر حضرمی روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: خداوند کارهای شما را اصلاح کند! از چه کسانی در قبر سوال می شود؟

فرمود: کسی که ایمان خالص و کسی که کفر خالص داشته باشد.

گفتم: پس باقی این مردم چه؟

فرمود: به خدا سوگند که آنها به حال خود واگذاشته می شوند و نسبت به آنان اعتنایی نمی شود.

گفتم: از چه چیزی پرسیده می شود؟

فرمود: از حجت (یعنی از امام معصوم) که در بین شما پا برجا است. پس به مؤمن گفته می شود: چه می گویی درباره فلانی(علی صلوات الله علیه) پسر فلانی(ابی طالب صلوات الله علیه)؟

می گویید: او امام من است.

به او گفته می شود: بخواب که خداوند چشم تو را بخواباند.

برای او دری از بهشت گشوده می شود که همیشه آرامش و راحتی بهشت را تا روز قیامت به او هدیه می دهد.

و به کافر گفته می شود: چه می گویی درباره فلانی (علی صلوات الله علیه) پسر فلانی(ابی طالب صلوات الله علیه)؟

می گوید: درباره او چیزهایی شنیده ام، اما نمی دانم که او کیست؟

به او گفته می شود: و هرگز نخواهی دانست.

سپس دری از دوزخ برایش گشوده می شود که همواره تا روز قیامت از گرمی آتش به او ارمغان می دهد.

توضیح: طبق این روایت و روایات دیگر، مردم به سه دسته تقسیم می شوند:

1- مؤمن. 2- کافر. 3- مستضعف.

مؤمن کسی است که بعد از اعتقاد و اقرار به توحید و نبوت به امامت دوازده امام معصوم صلوات الله علیهم داشته و از دشمنان آن بزرگواران بی زار باشند.

ص: 64


1- . الکافي ج 3 ص 237 ح 8.

و کافر کسی است که به امامت الهی دوازده امام معصوم صلوات الله علیهم و یا یکی از آن بزرگواران اقرار نکند و از دشمنان آن بزرگواران بی زار نباشد، گرچه اقرار به توحید و نبوت داشته باشد، بازم چنین کسی کافر است.

مستضعف کسی است که در معاملات قدرت تشخیص در سود و زیانش را نداشته باشد.

مانند اطفال و مجانین که در هیچ معامله ای سود و زیان خویش را نمی دانند.

پس سوال در قبر از مؤمن، و کافر می شود. اما ظاهراً از مستضعف سوال نخواهد شد، مگر در روز قیامت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا أُخْرِجَ مِنْ بَیْتِهِ شَیَّعَتْهُ الْمَلَائِکَةُ إِلَی قَبْرِهِ یَزْدَحِمُونَ عَلَیْهِ حَتَّی إِذَا انْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرِهِ قَالَتْ لَهُ الْأَرْضُ مَرْحَباً بِکَ وَ أَهْلًا أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کُنْتُ أُحِبُّ أَنْ یَمْشِیَ عَلَیَّ مِثْلُکَ لَتَرَیَنَّ مَا أَصْنَعُ بِکَ فَتَوَسَّعُ لَهُ مَدَّ بَصَرِهِ وَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ مَلَکَا الْقَبْرِ وَ هُمَا قَعِیدَا الْقَبْرِ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ فَیُلْقِیَانِ فِیهِ الرُّوحَ إِلَی حَقْوَیْهِ فَیُقْعِدَانِهِ وَ یَسْأَلَانِهِ فَیَقُولَانِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ فَیَقُولُ اللَّهُ فَیَقُولَانِ مَا دِینُکَ فَیَقُولُ الْإِسْلَامُ فَیَقُولَانِ وَ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ مُحَمَّدٌ ص فَیَقُولَانِ وَ مَنْ إِمَامُکَ فَیَقُولُ فُلَانٌ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ صَدَقَ عَبْدِی افْرُشُوا لَهُ فِی قَبْرِهِ مِنَ الْجَنَّةِ وَ افْتَحُوا لَهُ فِی قَبْرِهِ بَاباً إِلَی الْجَنَّةِ وَ أَلْبِسُوهُ مِنْ ثِیَابِ الْجَنَّةِ حَتَّی یَأْتِیَنَا وَ مَا عِنْدَنَا خَیْرٌ لَهُ ثُمَّ یُقَالُ لَهُ نَمْ نَوْمَةَ عَرُوسٍ نَمْ نَوْمَةً لَا حُلُمَ فِیهَا قَالَ وَ إِنْ کَانَ کَافِراً خَرَجَتِ الْمَلَائِکَةُ تُشَیِّعُهُ إِلَی قَبْرِهِ تَلْعَنُونَهُ حَتَّی إِذَا انْتَهَی بِهِ إِلَی قَبْرِهِ قَالَتْ لَهُ الْأَرْضُ لَا مَرْحَباً بِکَ وَ لَا أَهْلًا أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کُنْتُ أُبْغِضُ أَنْ یَمْشِیَ عَلَیَّ مِثْلُکَ لَا جَرَمَ لَتَرَیَنَّ مَا أَصْنَعُ بِکَ الْیَوْمَ فَتَضِیقُ عَلَیْهِ حَتَّی تَلْتَقِیَ جَوَانِحُهُ قَالَ ثُمَّ یَدْخُلُ عَلَیْهِ مَلَکَا الْقَبْرِ وَ هُمَا قَعِیدَا الْقَبْرِ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَدْخُلَانِ عَلَی الْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِرِ فِی صُورَةٍ وَاحِدَةٍ فَقَالَ لَا قَالَ فَیُقْعِدَانِهِ وَ یُلْقِیَانِ فِیهِ الرُّوحَ إِلَی حَقْوَیْهِ فَیَقُولَانِ لَهُ مَنْ رَبُّکَ فَیَتَلَجْلَجُ وَ یَقُولُ قَدْ سَمِعْتُ النَّاسَ یَقُولُونَ فَیَقُولَانِ لَهُ لَا دَرَیْتَ وَ یَقُولَانِ لَهُ مَا دِینُکَ فَیَتَلَجْلَجُ فَیَقُولَانِ لَهُ لَا دَرَیْتَ وَ یَقُولَانِ لَهُ مَنْ نَبِیُّکَ فَیَقُولُ قَدْ سَمِعْتُ النَّاسَ یَقُولُونَ فَیَقُولَانِ لَهُ لَا دَرَیْتَ وَ یُسْأَلُ عَنْ إِمَامِ زَمَانِهِ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ کَذَبَ عَبْدِی افْرُشُوا لَهُ فِی قَبْرِهِ مِنَ النَّارِ وَ أَلْبِسُوهُ مِنْ ثِیَابِ النَّارِ وَ افْتَحُوا لَهُ بَاباً إِلَی النَّارِ حَتَّی یَأْتِیَنَا وَ مَا عِنْدَنَا شَرٌّ لَهُ فَیَضْرِبَانِهِ بِمِرْزَبَةٍ ثَلَاثَ ضَرَبَاتٍ لَیْسَ مِنْهَا ضَرْبَةٌ إِلَّا یَتَطَایَرُ قَبْرُهُ نَاراً لَوْ ضُرِبَ

ص: 65

بِتِلْکَ الْمِرْزَبَةِ جِبَالُ تِهَامَةَ لَکَانَتْ رَمِیماً وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه وَ یُسَلِّطُ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ الْحَیَّاتِ تَنْهَشُهُ نَهْشاً وَ الشَّیْطَانَ یَغُمُّهُ غَمّاً قَالَ وَ یَسْمَعُ عَذَابَهُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ إِلَّا الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ قَالَ وَ إِنَّهُ لَیَسْمَعُ خَفْقَ نِعَالِهِمْ وَ نَقْضَ أَیْدِیهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ وَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِینَ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ}.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که جنازه مؤمن از خانه اش بیرون آورده می شود، فرشتگان بسیاری او را تا قبرش تشییع می کنند، و هنگامی که او را به قبرش می رسانند، زمین به او می گوید: خوش آمدی، آفرین بر تو! به خدا سوگند که من دوست می داشتم کسی همانند تو بر روی من راه برود و خواهی دید که با تو چگونه رفتار خواهم کرد.

پس به اندازه ای که چشم او کار می کند، قبرش فراخ می شود، و دو فرشته که همان دو همنشین قبر، منکر و نکیر هستند بر او وارد و روح او را تا کمرش باز می گردانند و می نشانند و از می پرسند و می گویند: پروردگار تو کیست؟

می گوید: الله.

می گویند: دین تو چیست؟

می گوید: اسلام.

می گویند: پیامبر تو کیست؟

می گوید: حضرت محمد صلی الله علیه و آله.

می گویند: امام تو کیست؟

می گوید: فلانی(حضرت علی بن ابی طالب و یازده فرزند معصومش صلوات الله علیهم).

سپس منادی از آسمان ندا می کند: بنده من راست گفت، قبر او را از فرش های بهشتی بگسترانید و برای او دری به سوی بهشت باز کنید، و از لباس های بهشتی بر او بپوشانید تا نزد ما آید؛ زیرا آنچه که در نزد ماست برای او بهتر است.

ص: 66


1- . الکافي ج 3 ص 239- 240 ح 12.

سپس به او گفته می شود: بخواب همچون خواب عروس، آن خوابی که نعمت آن پایان یافتنی نیست.

و اگر میت کافر باشد، فرشتگان بیرون می آیند و او را تا قبرش تشییع و لعن می کنند، هنگامی که به قبرش می رسانند زمین به او می گوید: خوش نیامدی که به خدا سوگند! دشمن می داشتم کسی همانند تو بر روی من راه برود و خواهی دید که امروز با تو چگونه رفتار خواهم کرد.

آن چنان قبر را بر او تنگ می کند که استخوان های سینه اش به یکدیگر می رسند. آنگاه دو فرشته که همان دو همنشین قبر، منکر و نکیر هستند بر او وارد می شوند.

ابوبصیر به حضرت عرض کرد: قربانت گردم! آیا آن دو فرشته بر مؤمن و کافر به یک صورت وارد می شوند؟

فرمود: نه.

سپس فرمود: آنگاه میت کافر را می نشانند و روح او را تا کمرش باز می گردانند و می گویند: پروردگار تو کیست؟

به لکنت زبان می افتد و می گوید: از مردم شنیده ام که یک چیزی می گویند.

به او می گویند: و تو هرگز نخواهی دانست.

از او می پرسند: دین تو چیست؟

به لکنت زبان می افتد.

و به او می گویند: هرگز نخواهی دانست.

از او می پرسند: پیامبر تو کیست؟

پاسخ می دهد: از مردم چیزی شنیدم که می گویند.

به او می گویند: تو نخواهی دانست.

و همچنین از امام زمانش از او می پرسند.

(از آنجایی که چنین شخصی اعتقاد و اقرار به امامت ندارد، مسلماً پاسخی ندارد)

سپس حضرت فرمود: منادی از آسمان ندا می کند؛ بنده من دروغ گفت. از آتش بر قبر او بگسترانید و از جامه های آتشین بر او بپوشانید و برای او دری به سوی آتش بگشایید تا اینکه نزد ما آید و آنچه در نزد ماست برای او بدتر است.

ص: 67

پس با گرزی آهنین سه ضربه به او می زنند که در هر ضربه قبر او را آتش فرا می گیرد، که اگر با آن، به کوه های مکه بزنند، آن را تبدیل به تلی از خاک خواهد کرد.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در ادامه فرمود: خداوند در قبرش مارها را بر مسلط می کند که او را نیش می زنند و شیطان را بر او مسلط می کند که او را سخت غمگین می سازد.

حضرت فرمود: و صدای شکنجه شدن او را همه آفریدگان خدا جز انسان ها و پریان می شوند.

سپس حضرت ادامه داد و فرمود: به راستی که مؤمن صدای نعلین تشییع کنندگان و افشاندن خاک های دستشان را می شوند و این همان قول خداوند متعال است که می فرماید: {خداوند آن هایی را که ایمان آورده اند در دنیا و جهان آخرت به آن گفتاری را که ثابت و پا برجاست، ثابت و استوار دارد و خداوند ستمگران را گمراه می کند و آنچه را که می خواهد، انجام می دهد}. (سوره ابراهیم آیه 26)

ص: 68

کتاب نماز

86- فضیلت نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ أَفْضَلِ مَا یَتَقَرَّبُ بِهِ الْعِبَادُ إِلَی رَبِّهِمْ وَ أَحَبِّ ذَلِکَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا هُوَ فَقَالَ مَا أَعْلَمُ شَیْئاً بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ أَفْضَلَ مِنْ هَذِهِ الصَّلَاةِ أَ لَا تَرَی أَنَّ الْعَبْدَ الصَّالِحَ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ صلوات الله علیه قَالَ: {وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیًّا}.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن وهب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد بهترین و محبوبترین کارهایی که انسان با آن به خدا تقرب می جوید، پرسیدم؟

فرمود: من بعد از شناخت و معرفت، چیزی را بهتر از نماز نمی بینم. آیا نمی بینی که بنده صالح خدا، عیسی بن مریم علیه السلام می گوید: {و(پروردگارم) مرا تا زنده ام به نماز و زکات سفارش فرمود}. (سوره مریم آیه 32)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه صَلَاةٌ فَرِیضَةٌ خَیْرٌ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً وَ حَجَّةٌ خَیْرٌ مِنْ بَیْتٍ مَمْلُوءٍ ذَهَباً یُتَصَدَّقُ مِنْهُ حَتَّی یَفْنَی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: یک نماز فریضه از انجام بیست حج بهتر است، و یک حج بهتر از خانه ای پر از طلا است که انسان آن را صدقه دهد تا چیزی از آن نماند.

87- کسی که از نماز خود مواظبت کند، و کسی که آن را ضایع و تباه سازد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا مَا أَدَّی الرَّجُلُ صَلَاةً وَاحِدَةً تَامَّةً قُبِلَتْ جَمِیعُ صَلَاتِهِ وَ إِنْ کُنَّ غَیْرَ تَامَّاتٍ وَ إِنْ أَفْسَدَهَا کُلَّهَا لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ شَیْ ءٌ مِنْهَا وَ لَمْ یُحْسَبْ لَهُ نَافِلَةٌ وَ لَا فَرِیضَةٌ وَ إِنَّمَا تُقْبَلُ النَّافِلَةُ بَعْدَ قَبُولِ الْفَرِیضَةِ وَ إِذَا لَمْ یُؤَدِّ الرَّجُلُ الْفَرِیضَةَ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ النَّافِلَةُ وَ إِنَّمَا جُعِلَتِ النَّافِلَةُ لِیَتِمَّ بِهَا مَا أُفْسِدَ مِنَ الْفَرِیضَةِ. (3)

ص: 69


1- . الکافي ج 3 ص 264 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 265 ح 7.
3- . الکافي ج 3 ص 269 ح 14.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن دراج از یکی از اصحاب روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هر مؤمنی که از نمازهای فریضه خود مراقبت کند و آنها را در وقت خود به جای آورد، از غافلان نخواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَقَامَ یُصَلِّی فَلَمْ یُتِمَّ رُکُوعَهُ وَ لَا سُجُودَهُ فَقَالَ صلی الله علیه و آله نَقَرَ کَنَقْرِ الْغُرَابِ لَئِنْ مَاتَ هَذَا وَ هَکَذَا صَلَاتُهُ- لَیَمُوتَنَّ عَلَی غَیْرِ دِینِی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: روزی رسول الله صلی الله علیه و آله در مسجد نشسته بود که مردی وارد شد و مشغول نماز گشت در حالی رکوع و سجود آن را درست به جای نمی آورد.

آن حضرت فرمود: آن مرد همانند کلاغ منقار زد. اگر او بیمیرد و نمازش این گونه باشد، بر غیر دین من مرده است.

88- نمازهای واجب و مستحبی در شبانه روز

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْأَعْمَشِ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ صلوات الله علیه: صَلَاةُ الْفَرِیضَةِ الظُّهْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْعَصْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْمَغْرِبُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ وَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْفَجْرُ رَکْعَتَانِ فَجُمْلَةُ الصَّلَاةِ الْمَفْرُوضَةِ سَبْعَ عَشْرَةَ رَکْعَةً وَ السُّنَّةُ أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ رَکْعَةً مِنْهَا أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ- لَا تَقْصِیرَ فِیهَا فِی سَفَرٍ وَ لَا حَضَرٍ وَ رَکْعَتَانِ مِنْ جُلُوسٍ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ تُعَدَّانِ بِرَکْعَةٍ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ فِی السَّحَرِ وَ هِیَ صَلَاةُ اللَّیْلِ وَ الشَّفْعُ رَکْعَتَانِ وَ الْوَتْرُ رَکْعَةٌ وَ رَکْعَتَا الْفَجْرِ بَعْدَ الْوَتْرِ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ قَبْلَ الظُّهْرِ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ قَبْلَ الْعَصْرِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نماز فریضه چهار رکعت ظهر و چهار رکعت عصر و سه رکعت مغرب و چهار رکعت عشا و دو رکعت صبح است و تمام نمازهای واجب هفده رکعت هستند و مستحبی سی و چهار رکعت است که چهار

ص: 70


1- . الکافي ج 3 ص 268 ح 6.
2- . الخصال ج 2 ص 151. بحارالأنوار ج 79 ص 282 ح 2.

رکعت از آن بعد از نماز مغرب است که در سفر و حضر شکسته نمی شود و دو رکعت نماز نشسته بعد از عشاست که یک رکعت محسوب می شود و هشت رکعت در سحر است و آن نماز شب است و شفع دو رکعت است و وتر یک رکعت و دو رکعت فجر بعد از نماز وتر است و هشت رکعت پیش از ظهر و هشت رکعت پیش از عصر.

2- العلامة المجلسي رضي الله عنه، قال: قَالَ الرضا صلوات الله علیه: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ الْفَرِیضَةَ وَ النَّافِلَةَ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ إِحْدَی وَ خَمْسُونَ رَکْعَةً الْفَرْضُ مِنْهَا سَبْعَ عَشْرَةَ رَکْعَةً فَرِیضَةً وَ أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ رَکْعَةً سُنَّةً الظُّهْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْعَصْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْمَغْرِبُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ وَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْغَدَاةُ رَکْعَتَانِ فَهَذِهِ فَرِیضَةُ الْحَضَرِ،وَ صَلَاةُ السَّفَرِ الْفَرِیضَةُ إِحْدَی عَشْرَةَ رَکْعَةً الظُّهْرُ رَکْعَتَانِ وَ الْعَصْرُ رَکْعَتَانِ وَ الْمَغْرِبُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ وَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ رَکْعَتَانِ وَ الْغَدَاةُ رَکْعَتَانِ،وَ النَّوَافِلُ فِی الْحَضَرِ مِثْلَا الْفَرِیضَةِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ فَرَضَ عَلَیَّ رَبِّی سَبْعَ عَشْرَةَ رَکْعَةً فَفَرَضْتُ عَلَی نَفْسِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ شِیعَتِی بِإِزَاءِ کُلِّ رَکْعَةٍ رَکْعَتَیْنِ لِتَتِمَّ بِذَلِکَ الْفَرَائِضُ مَا یَلْحَقُهُ مِنَ التَّقْصِیرِ وَ الثَّلْمِ مِنْهَا ثَمَانُ رَکَعَاتٍ قَبْلَ زَوَالِ الشَّمْسِ،وَ هِیَ صَلَاةُ الْأَوَّابِینَ وَ ثَمَانٌ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ هِیَ صَلَاةُ الْخَاشِعِینَ وَ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ هِیَ صَلَاةُ الذَّاکِرِینَ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ مِنْ جُلُوسٍ تُحْسَبُ رَکْعَةً مِنْ قِیَامٍ وَ هِیَ صَلَاةُ الشَّاکِرِینَ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ صَلَاةُ اللَّیْلِ وَ هِیَ صَلَاةُ الْخَائِفِینَ وَ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ الْوَتْرُ وَ هِیَ صَلَاةُ الرَّاغِبِینَ وَ رَکْعَتَانِ عِنْدَ الْفَجْرِ وَ هِیَ صَلَاةُ الْحَامِدِینَ،وَ النَّوَافِلُ فِی السَّفَرِ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ مِنْ جُلُوسٍ وَ ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَکْعَةً صَلَاةُ اللَّیْلِ مَعَ رَکْعَتَیِ الْفَجْرِ وَ إِنْ لَمْ یَقْدِرْ بِاللَّیْلِ قَضَاهَا بِالنَّهَارِ أَوْ مِنْ قَابِلِهِ فِی وَقْتِ صَلَاةِ اللَّیْلِ أَوْ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ. (1)

مرحوم علامه مجلسی رضوان الله علیه گوید: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: خدایت رحمت کند، بدان که فریضه و نافله در شبانه روز پنجاه و یک رکعت است، هفده رکعت از آن واجب و سی و چهار رکعت از آن سنت است؛ چهار رکعت ظهر، چهار رکعت عصر، سه رکعت مغرب، چهار رکعت عشا و دو رکعت نماز صبح. این فریضه حضر است.

ص: 71


1- . فقه الرضا ص 6. بحارالأنوار ج 79 ص 301 ح 30.

و نماز واجب سفر، یازده رکعت است؛ ظهر دو رکعت، عصر دو رکعت، مغرب سه رکعت، عشا دو رکعت و صبح دو رکعت.

و نوافل در حضر، دو برابر فریضه است؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: پروردگارم هفده رکعت بر من واجب فرمود و من در برابر هر رکعت فریضه، دو رکعت دیگر را بر خود و اهل بیت و شیعیانم واجب نمودم تا بدین وسیله کوتاهی و رخنه ای که در فرائض ایجاد شده، با این نمازها کامل گردد. این نمازها عبارت است از: هشت رکعت قبل از زوال و مایل شدن خورشید که آن نماز توابین است، و هشت رکعت بعد از ظهر و آن نماز خاشعین است، و چهار رکعت بین نماز مغرب و عشا و آن نماز ذاکرین است، و دو رکعت نشسته بعد از عشا که یک رکعت ایستاده به شمار می آید و آن نماز شاکرین است و هشت رکعت نماز شب و آن نماز خائفین است، و سه رکعت وتر و آن نماز مشتاقان است، و دو رکعت به هنگام طلوع فجر و آن نماز حامدین است.

و نوافل در سفر، چهار رکعت بعد از مغرب و دو رکعت نشسته بعد از عشا و سیزده رکعت نماز شب به همراه دو رکعت فجر است و اگر نتوانست شب آن را بخواند، روز قضای آن را بخواند، یا در وقت نماز شب بعدی، یا از اول شب بخواند.

89- واجبات نماز و اینکه نماز اعاده نمى شود مگر براى پنج چيز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ الْفَرْضِ فِی الصَّلَاةِ فَقَالَ الْوَقْتُ وَ الطَّهُورُ وَ الْقِبْلَةُ وَ التَّوَجُّهُ وَ الرُّکُوعُ وَ السُّجُودُ وَ الدُّعَاءُ قُلْتُ مَا سِوَی ذَلِکَ قَالَ سُنَّةٌ فِی فَرِیضَةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد واجبات نماز پرسیدم.

فرمود: وقت، طهارت، قبله، توجه، رکوع، سجود و دعا(قنوت) است.

پرسیدم: اعمال دیگر چه؟

فرمود: آن اعمال، سنت هستند که در ضمن واجب آمده اند.

ص: 72


1- . الکافي ج 3 ص 272 ح 5.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ زُرَارَةُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ ثُمَّ قَالَ الْقِرَاءَةُ سُنَّةٌ وَ التَّشَهُّدُ سُنَّةٌ وَ لَا تَنْقُضِ السُّنَّةُ الْفَرِیضَةَ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: نماز اعاده نمی شود مگر از پنج چیز: طهارت، وقت، قبله، رکوع و سجود. سپس حضرت فرمود: قرائت سنت است، و تشهد سنت است، و سنت (اگر به سهو ترک شود) فریضه را باطل نمی کند.

90- اوقات نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ لِکُلِّ صَلَاةٍ وَقْتَانِ وَ أَوَّلُ الْوَقْتِ أَفْضَلُهُ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَجْعَلَ آخِرَ الْوَقْتَیْنِ وَقْتاً إِلَّا فِی عُذْرٍ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: برای هر نماز دو وقت است و نخستین وقت آن بهتر است، و کسی نباید که آخر وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر آن که عذر موجهی داشته باشد.

91- وقت نماز ظهر و عصر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَیْنِ إِلَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که زوال آفتاب شد، وقت دو نماز (ظهر و عصر) فرا می رسد، جز آن که وقت یکی از آن دو، پیش از وقت دیگری است(یعنی نماز ظهر پیش از نماز عصر است).

ص: 73


1- . الفقیه ج 1 ص 225 ح 992.
2- . الکافي ج 3 ص 274 ح 3.
3- . الکافي ج 3 ص 276 ح 5.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْقَاسِمِ مِثْلَهُ وَ فِیهِ دَخَلَ وَقْتُ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ جَمِیعاً وَ زَادَ ثُمَّ أَنْتَ فِی وَقْتٍ مِنْهُمَا جَمِیعاً حَتَّی تَغِیبَ الشَّمْسُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از قاسن همانند این روایت را نقل کرده و در آن آمده است که: وقت نماز ظهر و عصر با هم فرا می رسد. و این عبارت را نیز افزوده که: سپس تو در وقت هر دو نماز هستی تا اینکه خورشید پنهان شود.

توضیح: روایت آخر را قاسم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده است.

92- وقت نماز مغرب و عشا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَیْنِ إِلَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون آفتاب غروب کند، وقت دو نماز(مغرب و عشا) داخل شده است جز اینکه یکی از آن دو، پیش از دیگری است(یعنی نماز مغرب قبل از نماز عشا است).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: وَقْتُ سُقُوطِ الْقُرْصِ وَ وُجُوبِ الْإِفْطَارِ أَنْ تَقُومَ بِحِذَاءِ الْقِبْلَةِ وَ تَتَفَقَّدَ الْحُمْرَةَ الَّتِی تَرْتَفِعُ مِنَ الْمَشْرِقِ فَإِذَا جَازَتْ قِمَّةَ الرَّأْسِ إِلَی نَاحِیَةِ الْمَغْرِبِ فَقَدْ وَجَبَ الْإِفْطَارُ وَ سَقَطَ الْقُرْصُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: وقت غروب آفتاب و واجب شدن افطار(روزه دار) هنگامی است که چون مقابل قبله بایستی و سرخی را که از مشرق بلند می شود، جویای شوی، سرخی از بالای سر به سوی مغرب رود. در این هنگام افطار واجب شده و آفتاب فرو رفته است.

ص: 74


1- . الکافي ج 3 ص 276 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 281 ح 12.
3- . الکافي ج 3 ص 279 ح 4.

93- وقت نماز صبح

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ کَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ الْحُصَیْنِ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی صلوات الله علیه مَعِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدِ اخْتَلَفَتْ مُوَالُوکَ فِی صَلَاةِ الْفَجْرِ فَمِنْهُمْ مَنْ یُصَلِّی إِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ الْأَوَّلُ الْمُسْتَطِیلُ فِی السَّمَاءِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُصَلِّی إِذَا اعْتَرَضَ فِی أَسْفَلِ الْأُفُقِ وَ اسْتَبَانَ وَ لَسْتُ أَعْرِفُ أَفْضَلَ الْوَقْتَیْنِ فَأُصَلِّیَ فِیهِ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُعَلِّمَنِی أَفْضَلَ الْوَقْتَیْنِ وَ تَحُدَّهُ لِی وَ کَیْفَ أَصْنَعُ مَعَ الْقَمَرِ وَ الْفَجْرُ لَا یَتَبَیَّنُ مَعَهُ حَتَّی یَحْمَرَّ وَ یُصْبِحَ وَ کَیْفَ أَصْنَعُ مَعَ الْغَیْمِ وَ مَا حَدُّ ذَلِکَ فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ فَعَلْتُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَکَتَبَ صلوات الله علیه بِخَطِّهِ وَ قَرَأْتُهُ الْفَجْرُ یَرْحَمُکَ اللَّهُ هُوَ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ الْمُعْتَرِضُ لَیْسَ هُوَ الْأَبْیَضَ صُعَدَاءَ فَلَا تُصَلِّ فِی سَفَرٍ وَ لَا حَضَرٍ حَتَّی تَتَبَیَّنَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْ خَلْقَهُ فِی شُبْهَةٍ مِنْ هَذَا فَقَالَ: {کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ} فَالْخَیْطُ الْأَبْیَضُ هُوَ الْمُعْتَرِضُ الَّذِی یَحْرُمُ بِهِ الْأَکْلُ وَ الشُّرْبُ فِی الصَّوْمِ وَ کَذَلِکَ هُوَ الَّذِی تُوجَبُ بِهِ الصَّلَاةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن مهزیار روایت کرده که گفت: ابوالحسن بن حصین نامه ای به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه نوشت و آن را توسط من ارسال کرد، در آن نامه نوشت: قربانت گردم! دوستان شما در وقت نماز صبح با یکدیگر اختلاف دارند، بعضی از آنان به هنگام طلوع فجر اول که در آسمان مانند عمود باریک و بلند است، نماز می خواند، و بعضی از آنها وقتی که فجر در پایین افق پهن می شود و نمایان می گردد، نماز می خوانند و من نمی دانم کدام یک از این دو وقت بهتر است تا در آن نمازگزارم، اگر صلاح میدانید لطف بفرمایید و مرا از بهترین این دو وقت آگاه سازید و آن را برای من روشن کنید و بفرمایید هنگامی که که شب مهتابی است، چگونه فجر را تشخیص دهم؟ زیرا با وجود ماه تشخیص فجر برایم امکان ندارد، مگر زمانی که افق سرخ شود و صبح گردد، و به هنگام ابری بودن هوا چه کنم؟ و در سفر و حضر تشخیص وقت فجر اول و دوم چگونه است؟

ان شاء الله راهنمایی خواهید فرمود.

حضرت صلوات الله علیه به خط مبارک خویش که خود خوانده ام نوشت:

ص: 75


1- . الکافي ج 3 ص 282 ح 1.

خداوند به تو رحمت کند! فجر همان رشته سفید پهن است نه رشته عمود بالا رونده. پس در سفر و حضر نماز مخوان تا زمانی که آن فجر صادق برای تو آشکار شود؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی مخلوق خود را در چنین موضوعی در شک قرار نداده و فرموده است: {بخورید و بیاشامید، تا روشنی سپیده به مانند رشته ای سپید در سراسر افق پدید آید، و از رشته سیاه تاریکی باقیمانده شب جدا گردد} (سوره بقره آیه 85) رشته سفید، آن رشته پهنی است که با پدیدار شدن آن، خوردن و آشامیدن در حال روزه حرام می شود، و نیز با آن، نماز صبح واجب می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: وَقْتُ الْفَجْرِ حِینَ یَبْدُو حَتَّی یُضِی ءَ.

و في روایت اخری قال: وَ لَا یَنْبَغِی تَأْخِیرُ ذَلِکَ عَمْداً لَکِنَّهُ وَقْتٌ لِمَنْ شُغِلَ أَوْ نَسِیَ أَوْ نَامَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یزید بن خلیفه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: وقت نماز صبح، وقتی است که فجر ظاهر شود تا هنگامی که خورشید طلوع کند.

در روایت دیگری حضرت فرمود: ولی تأخیر(تا طلوع خورشید) برای کسی است که(به کاری ضروری) مشغول باشد، یا فراموش کند و یا بخواب رفته باشد.

94- نماز به غیر قبله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه الرَّجُلُ یَکُونُ فِی قَفْرٍ مِنَ الْأَرْضِ فِی یَوْمِ غَیْمٍ فَیُصَلِّی لِغَیْرِ الْقِبْلَةِ ثُمَّ یُصْحِی فَیَعْلَمُ أَنَّهُ صَلَّی لِغَیْرِ الْقِبْلَةِ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ إِنْ کَانَ فِی وَقْتٍ فَلْیُعِدْ صَلَاتَهُ وَ إِنْ کَانَ مَضَی الْوَقْتُ فَحَسْبُهُ اجْتِهَادُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردی در بیابان بی آب و علف در روزی که هوا ابری است بر غیر قبله نماز می گزارد، سپس ابر بر طرف می شود و می داند که بر غیر قبله نماز گزارده است، وظیفه او چیست؟

ص: 76


1- . الکافي ج 3 ص 283 ح 4- 5.
2- . الکافي ج 3 ص 285 ح 9.

فرمود: اگر در وقت نماز است، آن را اعاده می کند، و اگر وقت گذشته است، کوشش او برای وی(در یافتن قبله) کفایت می کند.

توضیح: در باب بعدی روشنی بیشتر در این مورد خواهد آمد ان شاء الله

95- نماز متحیر به قبله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ قِبْلَةِ الْمُتَحَیِّرِ فَقَالَ یُصَلِّی حَیْثُ یَشَاءُ.

وَ رُوِیَ أَیْضاً أَنَّهُ یُصَلِّی إِلَی أَرْبَعِ جَوَانِبَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره کسی که نمی داند قبله کدام سمت است، پرسیدم.

فرمود: به هر طرف که بخواهد می تواند، نماز بخواند.

همچنین روایت شده است: به هر چهار جانب نماز بخواند.

توضیح: آنچه عمل اصحاب حدیث بر آن است و نیز بدون دغدغهٔ اینکه عمل به اجتهاد و ظنون شده باشد، عمل نمودن به حدیثی است که حضرت فرمودند کسی که متحیر به قبله ماند، در آن صورت به چهار جانب نماز گزارد زیرا یکی از طرف ها به یقین قبله خواهد بود و نماز مکلف یقینی و دور از هر نوعه اجتهاد و ظنون خواهد بود.

اما اگر وقت نماز تنگ باشد از باب تسلیم می توان به حدیثی که رخصت داده شده که به هر طرفی که بخواهد می تواند بخواند عمل نمود.

96- جمع بین دو نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالنَّاسِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ حِینَ زَالَتِ الشَّمْسُ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ

ص: 77


1- . الکافي ج 3 ص 286 ح 10.

وَ صَلَّی بِهِمُ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ قَبْلَ سُقُوطِ الشَّفَقِ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فِی جَمَاعَةٍ وَ إِنَّمَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِیَتَّسِعَ الْوَقْتُ عَلَی أُمَّتِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله نماز ظهر و عصر را هنگام زوال آفتاب، بدون علت با مردم به جماعت خواند و نماز مغرب و عشا را نیز پیش از ناپدید شدن سرخی، بدون علت با ایشان به جماعت به جای آورد، و این کار را رسول الله صلی الله علیه و آله انجام داد تا امت را در وسعت قرار دهد.

97- نمازهای که می توان در همه اوقات خواند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: خَمْسُ صَلَوَاتٍ تُصَلِّیهِنَّ فِی کُلِّ وَقْتٍ صَلَاةُ الْکُسُوفِ وَ الصَّلَاةُ عَلَی الْمَیِّتِ وَ صَلَاةُ الْإِحْرَامِ وَ الصَّلَاةُ الَّتِی تَفُوتُ وَ صَلَاةُ الطَّوَافِ مِنَ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ بَعْدَ الْعَصْرِ إِلَی اللَّیْلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پنج نماز است که در هر ساعتی، یا هر موقع از شب و روز می توانی آنها را بخوانی؛ نماز خورشید گرفتگی، نماز میت، نماز احرام، نمازی که قضا شده است و نماز طواف که نماز طواف را از طلوع فجر تا دمیدن آفتاب و بعد از عصر تا شب می توان خواند.

98- کسی که به خواب رفته و نماز نخوانده، یا این که آن را فراموش نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ صَلَّی بِغَیْرِ طَهُورٍ أَوْ نَسِیَ صَلَوَاتٍ لَمْ یُصَلِّهَا أَوْ نَامَ عَنْهَا فَقَالَ یَقْضِیهَا إِذَا ذَکَرَهَا فِی أَیِّ سَاعَةٍ ذَکَرَهَا مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ فَإِذَا دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاةِ وَ لَمْ یُتِمَّ مَا قَدْ فَاتَهُ فَلْیَقْضِ مَا لَمْ یَتَخَوَّفْ أَنْ یَذْهَبَ وَقْتُ هَذِهِ الصَّلَاةِ الَّتِی قَدْ حَضَرَتْ وَ هَذِهِ أَحَقُّ بِوَقْتِهَا فَلْیُصَلِّهَا فَإِذَا قَضَاهَا فَلْیُصَلِّ مَا فَاتَهُ مِمَّا قَدْ مَضَی وَ لَا یَتَطَوَّعْ بِرَکْعَةٍ حَتَّی یَقْضِیَ الْفَرِیضَةَ کُلَّهَا. (3)

ص: 78


1- . الکافي ج 3 ص 286 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 278 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 292 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدند: کسی که بدون طهارت نماز می خواند، یا چند نماز را فراموش می کند و آنها را به جای نمی آورد و یا خوابش می برد و آنها را نمی خواند (چه حکمی دارد؟).

فرمود: هر زمانی که به خاطرش برسد، باید در همان وقت از شب یا روز قضای آن را به جای آورد، اما اگر وقت نماز همان روز فرا رسید و هنوز نماز قضای خود را تمام نکرده، تا زمانی که نمی ترسد وقت این نماز تمام شود، باید نماز قضا را به جای آورد. زیرا این نمازی که اکنون وقت آن فرا رسیده به وقت خود سزاوارتر است که ابتدا آن را به جای آورد، سپس بقیه نمازهای قضای خود را بخواند، و تا زمانی که نماز قضا دارد، نباید حتی یک رکعت نماز نافله بخواند تا تمام نمازهای قضای خود را به جای آورد.

99- تقدم و تأخر مرد و زن در صف نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُصَلِّی فِی زَاوِیَةِ الْحُجْرَةِ وَ امْرَأَتُهُ أَوِ ابْنَتُهُ تُصَلِّی بِحِذَاهُ فِی الزَّاوِیَةِ الْأُخْرَی فَقَالَ لَا یَنْبَغِی لَهُ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ بَیْنَهُمَا شِبْرٌ أَجْزَأَهُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ یَتَزَامَلَانِ فِی الْمَحْمِلِ یُصَلِّیَانِ جَمِیعاً فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ یُصَلِّی الرَّجُلُ فَإِذَا صَلَّی صَلَّتِ الْمَرْأَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: مردی که در گوشه اتاق نماز می خواند و همسر یا دختر او نیز در گوشه دیگر اتاق، موازی او نماز می خواند چگونه است؟

فرمود: این کار برای او شایسته نیست. پس اگر میان آنها به اندازه یک وجب فاصله(در تقدم و تأخر) باشد، او را کفایت می کند.

محمد بن مسلم گوید: از حضرتش پرسیدم: مرد و زنی که در یک کجاوه می باشند، آیا می توانند با هم نماز بخوانند؟

فرمود: نه، ولی ابتدا مرد نماز خود را بخواند و چون تمام کرد، آنگاه زن نماز خود را به جای آورد.

ص: 79


1- . الکافي ج 3 ص 298 ح 4.

100- کیفیت اذان و اقامه

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عن أَبُو بَکْرٍ الْحَضْرَمِیُّ وَ کُلَیْبٌ الْأَسَدِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ حَکَی لَهُمَا الْأَذَانَ فَقَالَ: اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ، أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ، حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ، حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ، حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ، حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ، حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَ الْإِقَامَةُ کَذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوبکر حضرمی و کلیب اسدی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده اند که اذان را برای ایشان حکایت کرده چنین فرمود: «اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ، أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ، حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ، حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ، حَیَّ عَلَی الْفَلَاحِ، حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ، حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ، اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» و بعد حضرت فرمود: و اقامه نیز مانند اذان است.

توضیح: منظور از همانند بودن اذان و اقامه ظاهراً مماثلت کلی فی مابین است، از نظر اینکه در عمده فصول مشترک اند یا هر بخش را در هر دو مورد باید تکرار کرد، ولی شکی نیست که در اقامه دوبار «قدقامت الصلاة» گفته می شود، که در اذان نمی گویند، همچنین «الله اکبر» چهار بار در اذان و دوبار در اقامه گفته می شود.

گفتن «قدقامت الصلاة» در اقامه، در احادیث زیاد آمده از جمله در حدیث معراج از فضیل و زراره روایت شده است. و گفتن چهار بار «الله اکبر» در اول اذان و دو بار تهلیل در آخر آن، در روایات زیادی از جمله در حدیثی از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت شده است که حضرت فرمودند: اى زراره افتتاح مى كنى اذان را به چهار تكبير و ختم مى كنى آن را به دو تكبير و دو تهليل.

اما گفتن «أشهد أن امیرالمؤمنین علیاً حجة الله» و «أشهد أن علیاً ولی الله» در اذان و اقامه بعد از شهادت به رسالت رسول الله صلی الله علیه و آله، از جمله مستحبات آن است.

ص: 80


1- . الفقیه ج 1 ص 188 ح 34.

چنانکه مرحوم شیخ طبرسی در کتاب احتجاج از قاسم بن معاویه روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: اینان(مخالفین) درباره معراج حدیثی دارند که زمانی که رسول الله صلّی الله علیه و آله را شبانه سیر دادند، ابوبکر صدیق بر عرش «لا اله الا الله، محمد رسول الله» را دید.

حضرت فرمود: همه چیز را تغییر داده اند حتی این را؟

گفتم: بلی.

حضرت فرمود: خداوند عزّوجل زمانی که عرش را خلق کرد، بر روی آن «لا اله الا الله محمد رسول الله علیٌ امیرالمؤمنین» را نگاشت، سپس حضرت صلوات الله علیه کتابت این عبارت بر روی آب، کرسی، لوح، پیشانی اسرافیل، دو بال جبرئیل، و اطراف آسمان ها و زمین ها، و قله کوه ها، خورشید و ماه را ذکر کرد، سپس حضرت صلوات الله علیه فرمود: پس هر گاه یکی از شما «لا اله الا الله محمد رسول الله» گفت، باید علیٌ امیر المومنین نیز بگوید.

101- انجام یک نماز کامل توسط حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی أَنَّهُ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَوْماً تُحْسِنُ أَنْ تُصَلِّیَ یَا حَمَّادُ قَالَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی أَنَا أَحْفَظُ کِتَابَ حَرِیزٍ فِی الصَّلَاةِ قَالَ فَقَالَ صلوات الله علیه لَا عَلَیْکَ قُمْ فَصَلِّ قَالَ فَقُمْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ مُتَوَجِّهاً إِلَی الْقِبْلَةِ فَاسْتَفْتَحْتُ الصَّلَاةَ وَ رَکَعْتُ وَ سَجَدْتُ فَقَالَ یَا حَمَّادُ لَا تُحْسِنُ أَنْ تُصَلِّیَ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ أَنْ تَأْتِیَ عَلَیْهِ سِتُّونَ سَنَةً أَوْ سَبْعُونَ سَنَةً فَمَا یُقِیمُ صَلَاةً وَاحِدَةً بِحُدُودِهَا تَامَّةً قَالَ حَمَّادٌ فَأَصَابَنِی فِی نَفْسِیَ الذُّلُّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَعَلِّمْنِی الصَّلَاةَ فَقَامَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ مُنْتَصِباً فَأَرْسَلَ یَدَیْهِ جَمِیعاً عَلَی فَخِذَیْهِ قَدْ ضَمَّ أَصَابِعَهُ وَ قَرَّبَ بَیْنَ قَدَمَیْهِ حَتَّی کَانَ بَیْنَهُمَا ثَلَاثُ أَصَابِعَ مُفَرَّجَاتٍ فَاسْتَقْبَلَ بِأَصَابِعِ رِجْلَیْهِ جَمِیعاً لَمْ یُحَرِّفْهُمَا عَنِ الْقِبْلَةِ بِخُشُوعٍ وَ اسْتِکَانَةٍ فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ ثُمَّ قَرَأَ الْحَمْدَ بِتَرْتِیلٍ و قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثُمَّ صَبَرَ هُنَیْئَةً بِقَدْرِ مَا یَتَنَفَّسُ وَ هُوَ قَائِمٌ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ هُوَ قَائِمٌ ثُمَّ رَکَعَ وَ مَلَأَ کَفَّیْهِ مِنْ رُکْبَتَیْهِ مُفَرَّجَاتٍ وَ رَدَّ رُکْبَتَیْهِ إِلَی خَلْفِهِ حَتَّی اسْتَوَی ظَهْرُهُ حَتَّی لَوْ صُبَّ عَلَیْهِ قَطْرَةُ مَاءٍ أَوْ دُهْنٍ لَمْ تَزُلْ لِاسْتِوَاءِ ظَهْرِهِ وَ رَدَّ رُکْبَتَیْهِ إِلَی خَلْفِهِ وَ نَصَبَ عُنُقَهُ وَ غَمَّضَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ سَبَّحَ ثَلَاثاً بِتَرْتِیلٍ وَ قَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ ثُمَّ اسْتَوَی قَائِماً فَلَمَّا اسْتَمْکَنَ مِنَ الْقِیَامِ قَالَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ثُمَّ کَبَّرَ وَ هُوَ قَائِمٌ

ص: 81

وَ رَفَعَ یَدَیْهِ حِیَالَ وَجْهِهِ وَ سَجَدَ وَ وَضَعَ یَدَیْهِ إِلَی الْأَرْضِ قَبْلَ رُکْبَتَیْهِ فَقَالَ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ لَمْ یَضَعْ شَیْئاً مِنْ بَدَنِهِ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْهُ وَ سَجَدَ عَلَی ثَمَانِیَةِ أَعْظُمٍ الْجَبْهَةِ وَ الْکَفَّیْنِ وَ عَیْنَیِ الرُّکْبَتَیْنِ وَ أَنَامِلِ إِبْهَامَیِ الرِّجْلَیْنِ وَ الْأَنْفِ فَهَذِهِ السَّبْعَةُ فَرْضٌ وَ وَضْعُ الْأَنْفِ عَلَی الْأَرْضِ سُنَّةٌ وَ هُوَ الْإِرْغَامُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ فَلَمَّا اسْتَوَی جَالِساً قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ ثُمَّ قَعَدَ عَلَی جَانِبِهِ الْأَیْسَرِ وَ وَضَعَ ظَاهِرَ قَدَمِهِ الْیُمْنَی عَلَی بَاطِنِ قَدَمِهِ الْیُسْرَی وَ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ثُمَّ کَبَّرَ وَ هُوَ جَالِسٌ وَ سَجَدَ الثَّانِیَةَ وَ قَالَ کَمَا قَالَ فِی الْأُولَی وَ لَمْ یَسْتَعِنْ بِشَیْ ءٍ مِنْ بَدَنِهِ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْهُ فِی رُکُوعٍ وَ لَا سُجُودٍ وَ کَانَ مُجَّنِّحاً وَ لَمْ یَضَعْ ذِرَاعَیْهِ عَلَی الْأَرْضِ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ عَلَی هَذَا ثُمَّ قَالَ یَا حَمَّادُ هَکَذَا صَلِّ وَ لَا تَلْتَفِتْ وَ لَا تَعْبَثْ بِیَدَیْکَ وَ أَصَابِعِکَ وَ لَا تَبْزُقْ عَنْ یَمِینِکَ وَ لَا یَسَارِکَ وَ لَا بَیْنَ یَدَیْکَ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حماد بن عیسی روایت کرده که گفت: روزی حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: ای حماد! آیا نماز کردن میدانی؟

گوید: گفتم: ای سرورم من کتاب حریز را که درباره نماز نوشته است از حفظ دارم، گوید: آن حضرت فرمود: باکی نیست بر خیز و نماز بخوان تا ببینم.

راوی گوید: در برابر آن حضرت برخواستم و در حالیکه رو به قبله داشتم تکبیرةالاحرام گفتم و آغاز نماز کردم و رکوع و سجود به جا آوردم پس از اینکه آن حضرت نمازم را ملاحظه کرد، فرمود: ای حماد! تو نماز خواندن را نمیدانی، چقدر زشت است برای شخص که شصت یا هفتاد سال از سن او بگذرد و در عین حال یک نماز را با رعایت همه آداب و شرائط آن به جا نیاورده یا نتواند به جای آورد.

حماد گوید: از این سخن خواری و شرمساری بسیار به من دست داد، عرض کردم: فدایت گردم حال حال شما نماز را به من بیاموزید، پس حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه برخواست و رو به قبله ایستاد و قامت خود را راست گرفت و دست های خود را بطور کامل آویخت تا بر ران هایش قرار گرفت و بعد انگشتان دست را به هم چسبانید، و دو پای خود را نزدیک به هم گذاشت، تا به اندازه سه انگشت باز میان دو پا فاصله بود، آنگاه انگستان پاهایش را به تمامی متوجه قبله ساخت- و پاها را از قبله به چپ و راست منحرف نکرد- و این کارها را با حال خضوع و خشوع و تضرع انجام می داد، پس گفت: «الله اکبر» و «حمد» را با ترتیل

ص: 82


1- . الفقیه ج 1 ص 196- 197 ح 916.الکافي ج 3 ص 311 ح 8.

خواند( يعنى شمرده و با تأمل در آشکار ساختن معانی کلمات و رعایت و وقوف و یا طبق اخبار دیگر به آواز خوش و صوت حزین) و به همین ترتیب «قل هو الله احد» را خواند، آنگاه در حالی که هنوز ایستاده بود به اندازه یک نفس کشیدن صبر کرد، و بعد گفت: «الله اکبر» و همچنان ایستاده بود، سپس به رکوع رفت و دست ها را چنان بر زنوان گذاشت که گودی دو کف دست را با برجستگی زانوها پر کرد، و انگشتانش گشوده بود، و زانوها را با فشاری که بر آن وارد می ساخت به عقب می راند تا پشت آن حضرت صاف و مسطح شد، چندان که اگر قطره ای آب یا روغن بر پشت آن حضرت می ریختند از جای خود حرکت نمی کرد، به خاطر صاف بودن پشت آن حضرت، و مستقیم بودن زانوان که به عقب رانده شده بود، و راست بودن گردنش و بسته بودن چشمانش (البته چون آن حضرت در حال رکوع بوده راوی به نظرش رسیده که چشم آن حضرت بسته است، در حالی که ایشان به میان دو پای خود می نگریسته) سپس سه بار با ترتیل و شمره تسبیح خداوند متعال فرموده و گفت: «سبحان ربی العظیم و بحمده» و بعد راست ایستاد، و چون کاملاً به حالت راست و صاف قرار گرفت گفت: «سمع الله لمن حمده» آنگاه در حالی که ایستاده بود، دست های خود را تا نزدیک صورت خویش بلند فرمود و همزمان با این حرکت گفت: «الله اکبر» و بعد به سجده رفت، و دست هایش را در مقابل زانوانش بر زمین گذاشت و سه بار گفت: «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و سجده را چنان به جا آورد که هیچ عضوی از اعضای خود را بر عضو دیگری تکیه نداده بود و هنگام سجده هشت استخوان را تکیه گاه ساخته یا این هشت موضع را بر زمین نهاده بود: پیشانی، دو کف دست، دو کاسه زانو، سرهای دو شست پا، و بینی، هفت موضع اول فرض و واجب است، و بینی بر خاک نهادن سنت است، و به این عمل که بینی را بر خاک بمالند ارغام گویند و مستحب است. سپس آن حضرت سر از سجده برداشت و وقتی راست نشست گفت: «الله اکبر» آنگاه بر جانب چپ خود نشست به این نحو که پشت پای راست خویش را درون پای چپ یا کف پای چپ قرار داد، و در این این حال گفت: «استغفر الله ربی و اتوب الیه» و در همان حال که نشسته بود گفت: «الله اکبر» و به سجده دوم رفت، و همان افعال و اقوالی را که در سجده اول معمول داشته بود مجدداً به جای آورد، و در رکوع و سجود از هیچ جزئی یا عضوی از بدنش برای تکیه دادن یا نگهداشتن عضوی دیگر کمک نگرفت بلکه آرنج ها و بازوان خود را از دو طرف شانه گشوده و بالاتر از زمین نگه داشته و بر زمین نگذاشته بود با حالتی همچون دو بال گشوده از هم، به این ترتیب آن حضرت دو رکعت نماز خواند، و بعد فرمود: ای حماد! این چنین نماز کن.

ص: 83

و هنگام نماز به این طرف و آن طرف نگاه نکن و روی نگران و با انگشتانت و دست هایت بازی مکن و آنها را بی جهت حرکت مده، و آب دهان به راست و چپ خود و نه برابر خود مینداز.

توضیح: از آنجایی که کتاب حریز، کتابیست معتمد و صحیح، عمل نمودن به آن کتاب بدون شک درست است. اما اینکه جناب حماد بخاطر عملکرد خویش توسط حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه مورد سرزنش قرار گرفته، ظاهراً جناب حماد واجبات نماز را به جا آورده باشد و به سبب ترك مستحبات حضرت او را تاديب فرموده باشند. و می توان گفت که از قرائن و شواهد در گفتار حضرت هویداست که مذمت های حضرت مخاطبش جناب حماد نبوده بلکه کسانی بوده که در آنجا حضور داشته اند، و ممکن است این مذمت مخاطبش مخالفین بوده باشند؛ زیرا آنان اگر هفتاد یا هشتاد سال بلکه تا آخر عمر خویش نمازی را که از غیر اهل بیت صلوات الله علیهم اخذ کرده و می خوانند مورد قبول خداوند متعال نخواهد بود.

102- تعليم نماز توسط امام صادق صلوات الله علیه

1- الشیخ الصدوق، قال: وَ قَالَ الصَّادِقُ صلوات الله علیه إِذَا قُمْتَ إِلَی الصَّلَاةِ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُ إِلَیْکَ مُحَمَّداً بَیْنَ یَدَیْ حَاجَتِی وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِهِ فَاجْعَلْنِی بِهِ وَجِیهاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ اجْعَلْ صَلَاتِی بِهِ مَقْبُولَةً وَ ذَنْبِی بِهِ مَغْفُوراً وَ دُعَائِی بِهِ مُسْتَجَاباً إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ فَإِذَا قُمْتَ إِلَی الصَّلَاةِ فَلَا تَأْتِ بِهَا شِبَعاً وَ لَا مُتَکَاسِلًا وَ لَا مُتَنَاعِساً وَ لَا مُسْتَعْجِلًا وَ لَکِنْ عَلَی سُکُونٍ وَ وَقَارٍ فَإِذَا دَخَلْتَ فِی صَلَاتِکَ فَعَلَیْکَ بِالتَّخَشُّعِ وَ الْإِقْبَالِ عَلَی صَلَاتِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ وَ یَقُولُ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِکَ وَ لَا تُقَلِّبْ وَجْهَکَ عَنِ الْقِبْلَةِ فَتُفْسِدَ صَلَاتَکَ وَ قُمْ مُنْتَصِباً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ مَنْ لَمْ یُقِمْ صُلْبَهُ فَلَا صَلَاةَ لَهُ وَ اخْشَعْ بِبَصَرِکَ وَ لَا تَرْفَعْهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ لْیَکُنْ نَظَرُکَ إِلَی مَوْضِعِ سُجُودِکَ وَ اشْغَلْ قَلْبَکَ بِصَلَاتِکَ فَإِنَّهُ لَا یُقْبَلُ مِنْ صَلَاتِکَ إِلَّا مَا أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ مِنْهَا بِقَلْبِکَ حَتَّی أَنَّهُ رُبَّمَا قُبِلَ مِنْ صَلَاةِ الْعَبْدِ رُبُعُهَا أَوْ ثُلُثُهَا أَوْ نِصْفُهَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُتِمُّهَا لِلْمُؤْمِنِینَ بِالنَّوَافِلِ وَ لْیَکُنْ قِیَامُکَ فِی الصَّلَاةِ قِیَامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الجَلیل، وَ اعْلَمْ أَنَّکَ بَیْنَ یَدَیْ مَنْ یَرَاکَ وَ لَا تَرَاهُ وَ صَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّعٍ کَأَنَّکَ لَا تُصَلِّی بَعْدَهَا أَبَداً وَ لَا تَعْبَثْ بِلِحْیَتِکَ وَ لَا بِرَأْسِکَ وَ لَا بِیَدَیْکَ وَ لَا تُفَرْقِعْ أَصَابِعَکَ وَ لَا تُقَدِّمْ رِجْلًا عَلَی رِجْلٍ وَ زَاوِجْ بَیْنَ قَدَمَیْکَ وَ اجْعَلْ بَیْنَهُمَا قَدْرَ ثَلَاثِ أَصَابِعَ

ص: 84

إِلَی شِبْرٍ وَ لَا تَتَمَطَّأْ وَ لَا تَتَثَاءَبْ وَ لَا تَضْحَکْ فَإِنَّ الْقَهْقَهَةَ تَقْطَعُ الصَّلَاةَ وَ لَا تَتَوَرَّکْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ عَذَّبَ قَوْماً عَلَی التَّوَرُّکِ کَانَ أَحَدُهُمْ یَضَعُ یَدَیْهِ عَلَی وَرِکَیْهِ مِنْ مَلَالَةِ الصَّلَاةِ وَ لَا تُکَفِّرْ فَإِنَّمَا یَصْنَعُ ذَلِکَ الْمَجُوسُ وَ أَرْسِلْ یَدَیْکَ وَ ضَعْهُمَا عَلَی فَخِذَیْکَ قُبَالَةَ رُکْبَتَیْکَ فَإِنَّهُ أَحْرَی أَنْ تَهْتَمَّ بِصَلَاتِکَ وَ لَا تَشْغَلْ عَنْهَا نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِذَا حَرَّکْتَهَا کَانَ ذَلِکَ یُلْهِیکَ وَ لَا تَسْتَنِدْ إِلَی جِدَارٍ إِلَّا أَنْ تَکُونَ مَرِیضاً وَ لَا تَلْتَفِتْ عَنْ یَمِینِکَ وَ لَا عَنْ یَسَارِکَ فَإِنِ الْتَفَتَّ حَتَّی تَرَی مَنْ خَلْفَکَ فَقَدْ وَجَبَ عَلَیْکَ إِعَادَةُ الصَّلَاةِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که به نماز برخواستی (ظاهراً پس از اقامه) این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّی أُقَدِّمُ إِلَیْکَ مُحَمَّداً بَیْنَ یَدَیْ حَاجَتِی وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِهِ فَاجْعَلْنِی بِهِ وَجِیهاً فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ اجْعَلْ صَلَاتِی بِهِ مَقْبُولَةً وَ ذَنْبِی بِهِ مَغْفُوراً وَ دُعَائِی بِهِ مُسْتَجَاباً إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ».

و چون خواهی نماز کنی با حال سیری شکم به نماز نپرداز، و همچنین از روی کسالت و تنبلی و خواب آلوده یا به حالت چرت زدن نماز مکن، و نیز با شتاب نماز مگذار، بلکه با آرامش و سنگینی و وقار نماز بخوان، و چون داخل در نماز شدی بر تو باد که با خشوع باشی، و با حضور قلب به نماز متوجه باشی که خداوند عزوجل می فرماید: {به تحقیق آن مؤمنانی رستگارند که در نماز خویش خاشع و فروتن اند} و باز می فرماید: {همواره با روزه و نماز از خدا یاری طلبید، آنگاه به دنبال آن، آیه ای را که گذشت می فرماید: و این کار بسیار گران و دشوار است مگر بر خدا پرستانی که فروتن و خاشع هستند} و روی خود را به سوی قبله کن، و صورتت را از قبله به جانب دیگر مگردان که با این کار نمازت را باطل سازی، و راست بایست که رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که پشت خود را صاف و راست نمی گیرد نمازش صحیح نیست. و چشم خود را به زیر انداز، و چشمت را به جانب آسمان مکن و به طور کلی نگاهت را بالا نگیر، بلکه باید نگاهت به محل سجده ات متوجه باشد.

و دل خود را به نمازت مشغول دار، که از نمازت جز آن مقدار که با حضور قلب بوده و با دل خود بدان پرداخته ای چیز دیگری مقبول نیست، تا جاییکه گاه از نماز بنده ای فقط ربع آن یا ثلث آن و یا نصف آن پذیرفته می شود، لکن خداوند عزوجل با نوافل نماز مؤمنان را بدرجه تمام می رساند، و در حال نماز باید چنان

ص: 85


1- . الفقیه ج 1 ص 197- 198 ح 917.

بایستی که بنده ذلیل و بی قدری در برابر پادشاهی با فر و شکوه می ایستد، و بدان که در حال نماز در برابر کسی ایستاده ای که تو را می بیند ولی تو او را نمی بینی.

و همچون کسی نماز کن که در حال وداع است، گویا این آخرین نماز تو است و پس از آن هرگز امکان خواندن نماز نخواهی یافت، و هنگام نماز با محاسن و سر و دستانت بازی مکن و انگشتانت را مشکن و یک پای خود را جلوتر از پای دیگر مگذار، و فاصله میان دو پا را نزدیک کن و گشوده مگذار بلکه فاصله میان دو پا را به اندازه سه انگشت تا یک وجب از یکدیگر باز بگذار، و خمیازه نکش، و دهان دره مکن و از خندیدن در هنگام نماز خودداری کن که بلند خندیدن یا قهقهه نماز را باطل سازد، و نیز تورک مکن که خداوند عزوجل قومی را بخاطر همین عمل معذب ساخت، و آنان را مرسوم بود که هرگاه کسی از نماز خسته می شد دستان خود را بر بالای ران هایش تکیه میداد، و دست بسته یا دست به سینه(چنانکه معمول جماعت مخالفین است) نماز مکن، که این کار را گبران یا مجوس انجام می دهند، و دست های خود را از شانه بیاویز، و کف دو دست را بر روی ران هایت از جلو و امتداد زانوانت قرار ده که با این کار به نحو شایسته تر میتوانی به نماز اهتمام داشته باشی، و خاطرت از نماز بدان مشغول نشود، که هرگاه دست هایت را حرکت دهی خاطر تو را به خود سرگرم می دارد.

و به دیوار تکیه نکن مگر آنکه بیمار باشی و روی به جانب راست و چپ خود مکن، و اگر در موقع نماز روی خود را از قبله بگردانی تا حدی که نفر پست سر خود را ببینی اعاده آن نماز بر تو واجب است.

103- آغاز نماز حد تکبیر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیه قَالَ: تَرْفَعُ یَدَیْکَ فِی افْتِتَاحِ الصَّلَاةِ قُبَالَةَ وَجْهِکَ وَ لَا تَرْفَعْهُمَا کُلَّ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: هنگام شروع نماز، دست های خود را تا رو به روی چهره خود بالا ببر و آنها را از برابر رویت بالاتر مبر.

ص: 86


1- . الکافي ج 3 ص 309 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: التَّکْبِیرُ فِی صَلَاةِ الْفَرْضِ الْخَمْسِ الصَّلَوَاتِ خَمْسٌ وَ تِسْعُونَ تَکْبِیرَةً مِنْهَا تَکْبِیرَاتُ الْقُنُوتِ خَمْسَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: تکبیر در نماز واجب- نماز های یومیه- نود و پنج تکبیر است که پنج تکبیر از آنها تکبیرهای قنوت های پنج گانه است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ وَ فَسَّرَهُنَّ فِی الظُّهْرِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً وَ فِی الْعَصْرِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً وَ فِی الْمَغْرِبِ سِتَّ عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً وَ فِی الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ تَکْبِیرَةً وَ فِی الْفَجْرِ إِحْدَی عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً وَ خَمْسَ تَکْبِیرَاتِ الْقُنُوتِ فِی خَمْسِ صَلَوَاتٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن مغیره روایت کرده که گفت: حضرتش تکبیرها را چنین تفسیر کرده است: در نماز ظهر بیست و یک تکبیر، در نماز عصر بیست و یک تکبیر، در نماز مغرب شانزده تکبیر، در نماز عشا بیست و یک تکبیر، و در نماز صبح یازده تکبیر، و پنج تکبیر در قنوت نمازهای پنج گانه.

104- قرائت در نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا قُمْتُ لِلصَّلَاةِ أَقْرَأُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فِی فَاتِحَةِ الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِذَا قَرَأْتُ فَاتِحَةَ الْقُرْآنِ أَقْرَأُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مَعَ السُّورَةِ قَالَ نَعَمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: هرگاه برای نماز برخواستم، «بسم الله الرحمن الرحیم» را در سوره حمد بخوانم؟

فرمود: آری.

ص: 87


1- . الکافي ج 3 ص 310 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 310 ح 6.
3- . الکافي ج 3 ص 313 ح 1.

عرض کردم: چون حمد را خواندم، آیا با سوره نیز «بسم الله الرحمن الرحیم» را بخوانم؟

فرمود: آری.

2- الشیخ الصدوق، قال: قال أمیر المؤمنین صلوات الله علیه: فَإِذَا کَبَّرْتَ تَکْبِیرَةَ الِافْتِتَاحِ فَاقْرَأِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سُورَةً مَعَهَا مُوَسَّعٌ عَلَیْکَ أَیَّ السُّوَرِ قَرَأْتَ فِی فَرَائِضِکَ إِلَّا أَرْبَعَ سُوَرٍ وَ هِیَ سُورَةُ وَ الضُّحَی وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ لِأَنَّهُمَا جَمِیعاً سُورَةٌ وَاحِدَةٌ وَ لِإِیلَافٍ وَ أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ لِأَنَّهُمَا جَمِیعاً سُورَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِنْ قَرَأْتَهُمَا کَانَ قِرَاءَةَ الضُّحَی وَ أَ لَمْ نَشْرَحْ فِی رَکْعَةٍ وَاحِدَةٍ وَ لِإِیلَافٍ وَ أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فِی رَکْعَةٍ وَ لَا تَنْفَرِدْ بِوَاحِدَةٍ مِنْ هَذِهِ الْأَرْبَعِ السُّوَرِ فِی رَکْعَةٍ فَرِیضَةٍ وَ لَا تَقْرِنَنَّ بَیْنَ سُورَتَیْنِ فِی فَرِیضَةٍ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: و چون تکبیرةالاحرام که تکبیر افتتاح است گفتی و به نماز آغاز کردی پس سوره حمد را با یک سوره دیگر بخوان، و هر سوره ای را که بخواهی میتوانی بخوانی و در انتخاب دستت باز است مگر چهار سوره که عبارت اند از سوره «والضحی» و سوره «الم نشرح» که این دو یک سوره محسوب است، و نیز سوره «لإیلاف» و «الم ترکیف» (یعنی سوره فیل) که نیز این دو یک سوره به حساب می آید، و اگر بخواهی که آنها را بخوانی و سوره والضحی و الم نشرح را در یک رکعت می خوانی، و الم ترکیف و لإیلاف را نیز در رکعت دیگر، و هیچ گاه یکی از این سوره های چهارگانه را بدون قرینش در یک رکعت از نمازهای واجب خویش مخوان، و هرگز در نمازهای واجب میان دو سوره قِران مکن(یعنی دو سوره غیر از آنکه گفته شد با هم در یک نماز مخوان).

توضیح: این حدیث طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الصَّائِغِ عَنْ عَمِّهِ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ الرِّضَا صلوات الله علیه إِلَی خُرَاسَانَ فَمَا زَادَ فِی الْفَرَائِضِ عَلَی الْحَمْدِ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی الْأُولَی وَ الْحَمْدِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فِی الثَّانِیَةِ. (2)

ص: 88


1- . الفقیه ج 1 ص 200 ح 922.
2- . عیون الأخبار الرضا (ع) ج 2 ص 206. بحارالأنوار ج 82 ص 34 ح 24.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوالحسن صائغ از عمویش روایت کرده که گفت: با حضرت امام رضا صلوات الله علیه به سمت خراسان حرکت کردم. حضرت در نمازهای واجب در رکعت اول فقط حمد و سوره إنا أنزلناه و در رکعت دوم فقط حمد و قل هو الله احد را می خواند.

105- قرائت و تسبیح در دو رکعت آخر نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الْقِرَاءَةِ خَلْفَ الْإِمَامِ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَخِیرَتَیْنِ فَقَالَ الْإِمَامُ یَقْرَأُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ مَنْ خَلْفَهُ یُسَبِّحُ فَإِذَا کُنْتَ وَحْدَکَ فَاقْرَأْ فِیهِمَا وَ إِنْ شِئْتَ فَسَبِّحْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله در مورد قرائت پشت سر امام جماعت در دو رکعت آخر پرسیدم.

فرمود: باید امام جماعت سوره حمد را بخواند و کسی که پشت سر اوست، تسبیح بگوید، اما اگر تنها و فردا نماز بخوانی، در آن دو رکعت حمد را بخوان و اگر خواستی تسبیح (سبحان الله والحمد لله و لا اله الا الله والله اکبر) بگو.

2- الشیخ الطَّبْرِسِيُّ فِي الْإِحْتِجَاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ صَاحِبِ الزَّمَانِ صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشريف أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ يَسْأَلُهُ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ قَدْ كَثُرَتْ فِيهِمَا الرِّوَايَاتُ فَبَعْضٌ يَرَى أَنَّ قِرَاءَةَ الْحَمْدِ وَحْدَهَا أَفْضَلُ وَ بَعْضٌ يَرَى أَنَّ التَّسْبِيحَ فِيهِمَا أَفْضَلُ فَالْفَضْلُ لِأَيِّهِمَا لِنَسْتَعْمِلَهُ فَأَجَابَ صلوات الله علیه قَدْ نَسَخَتْ قِرَاءَةُ أُمِّ الْكِتَابِ- فِي هَاتَيْنِ الرَّكْعَتَيْنِ التَّسْبِيحَ وَ الَّذِي نَسَخَ التَّسْبِيحَ قَوْلُ الْعَالِمِ صلوات الله عليه كُلُّ صَلَاةٍ لَا قِرَاءَةَ فِيهَا فَهِيَ خِدَاجٌ إِلَّا لِلْعَلِيلِ أَوْ مَنْ يَكْثُرُ عَلَيْهِ السَّهْوُ فَيَتَخَوَّفُ بُطْلَانَ الصَّلَاةِ عَلَيْهِ. (2)

مرحوم شیخ طبرسی،در کتاب احتجاج از محمد بن عبد الله حمیری نقل میکند که گفت: هنگامی که از آقا صاحب الزمان صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف در خصوص دو رکعت آخر نماز سؤال کردم که به تحقیق روايات در باره دو ركعت آخر نماز بسيار زياد شده، يكى گويد: خواندن تنها سوره حمد افضل

ص: 89


1- . الکافي ج 3 ص 319 ح 1.
2- . الإحتجاج (للطبرسي) ج 2 ص 313 ح 357. وسائل الشیعه ج 6 ص 126.

است، و ديگرى گويد: گفتن تسبيح افضل است، حال فضيلت از آن كداميك از آن دو است تا ما همان كنيم؟

حضرت در پاسخ فرمود: قرائت سوره حمد در اين دو ركعت خواندن تسبيح را نسخ نموده، و مسأله نسخ تسبيح؛ روايتى است از عالم صلوات الله علیه كه فرموده: هر نماز بدون قرائت حمد ناقص است مگر براى فرد عليل، يا كثير السّهو كه بيم باطل شدن نماز را دارد.

106- جهر و اخفات در نمازها

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ رَجَاءِ بْنِ أَبِی الضَّحَّاکِ: أَنَّ الرِّضَا صلوات الله علیه فِی طَرِیقِ خُرَاسَانَ کَانَ یَجْهَرُ بِالْقِرَاءَةِ فِی الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ وَ یُخْفِی الْقِرَاءَةَ فِی الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ کَانَ یَجْهَرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فِی جَمِیعِ صَلَوَاتِهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ.(1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از رجاء ابن ابی ضحاک روایت کرده که گفت: وقتی حضرت امام رضا صلوات الله علیه به خراسان می آمد، قرائت نماز مغرب و عشا و نماز شب و وتر را جهر و قرائت نماز ظهر و عصر را آهسته می خواند ولی «بسم الله الرحمن الرحیم» را در تمامی نمازهای شب و روز بلند می گفت.

توضیح: جهر به صدای بلند می گویند و اخفات به صدای آهسته ای می گویند که شنیدنش برای خود شخص نیز سخت باشد. اما در نماز، جهر خواندن یعنی صدا را متوسط بلند کردن گویند، و به اخفات نیز حدی را گفته که نمازگزار صدای کلماتی که می خواند را بشنود.

2- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَؤُمُّ النِّسَاءَ مَا حَدُّ رَفْعِ صَوْتِهَا بِالْقِرَاءَةِ قَالَ بِقَدْرِ مَا تَسْمَعُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النِّسَاءِ هَلْ عَلَیْهِنَّ جَهْرٌ بِالْقِرَاءَةِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تَکُونَ امْرَأَةٌ تَؤُمُّ النِّسَاءَ فَتَجْهَرُ بِقَدْرِ مَا تَسْمَعُ قِرَاءَتَهَا.

قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَجْهَرَ بِالتَّشَهُّدِ وَ الْقَوْلِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ وَ الْقُنُوتِ قَالَ إِنْ شَاءَ جَهَرَ وَ إِنْ شَاءَ لَمْ یَجْهَرْ. (2)

ص: 90


1- . عیون الأخبار الرضا (ع) ج 2 ص 182. بحارالأنوار ج 82 ص 75 ح 15.
2- . قرب الأسناد ص 100. بحارالأنوار ج 82 ص 83 ح 26.

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از علی ابن جعفر روایت کرده که گفت: از برادرم حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم، وقتی زنی امام جماعت زنان شود چه اندازه می تواند صدایش را بالا ببرد؟

فرمود: به اندازه ای که شنیده شود.

باز پرسیدم: آیا واجب است زنان قرائت را جهری بخوانند؟

فرمود: نه ولی در صورتی که زنان به او اقتدا کرده باشند، صدایش را به اندازه ای بلند کند که شنیده شود.

107- قنوت نماز

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ فِیمَا کَتَبَ الرِّضَا صلوات الله علیه لِلْمَأْمُونِ مِنْ شَرَائِعِ الدِّینِ قَالَ صلوات الله علیه: وَ الْقُنُوتُ سُنَّةٌ وَاجِبَةٌ فِی الْغَدَاةِ وَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فضل بن شاذان روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه در نامه ای به مأمون در مورد احکام دین نوشت: قنوت در نماز صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشاء آخری، سنت واجب است.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُ الْحَدِیثَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فَقَالَ: سَبْعَةُ مَوَاطِنَ لَیْسَ فِیهَا دُعَاءٌ مُوَقَّتٌ الصَّلَاةُ عَلَی الْجَنَازَةِ وَ الْقُنُوتُ وَ الْمُسْتَجَارُ وَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةُ وَ الْوُقُوفُ بِعَرَفَاتٍ وَ رَکْعَتَا الطَّوَافِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از محمد بن اسماعیل بن بزیع از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: در هفت مورد، دعای معینی ندارد: نماز میت، قنوت، مستجار، صفا، مروه، وقوف در عرفات، دو رکعت نماز طواف.

توضیح: همانطوری که در روایات آمده که در قنوت دعای خاصی نیست، لذا چنانکه معمول و معروف است دعاهای ذیل را در قنوت نمازها می توان خواند:

«رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ».

ص: 91


1- . عیون الأخبار الرضا (ع) ج 2 ص 123. بحارالأنوار ج 82 ص 197 ح 2.
2- . الحضال ج 2 ص 10. بحارالأنوار ج 82 ص 199 ح 8.

«اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَهِ بنِ الحَسَن صَلَواتُکَ علَیهِ و عَلی آبائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَهِ وَ فِی کُلِّ سَاعَهٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناًحَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتعَهُ فِیهَا طَوِیلا».

«اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و العن اعدائهم».

108- ذکر رکوع و سجود

1- الشیخ الصدوق، قال: قَالَ الصَّادِقُ صلوات الله علیه: سَبِّحْ فِی رُکُوعِکَ ثَلَاثاً تَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِی السُّجُودِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ سُبْحَانَ رَبِّیَ الْأَعْلَی وَ بِحَمْدِهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَنْزَلَ عَلَی نَبِیِّهِ فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله اجْعَلُوهَا فِی رُکُوعِکُمْ فَلَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قَالَ اجْعَلُوهَا فِی سُجُودِکُمْ فَإِنْ قُلْتَ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ أَجْزَأَکَ وَ تَسْبِیحَةٌ وَاحِدَةٌ تُجْزِی لِلْمُعْتَلِّ وَ الْمَرِیضِ وَ الْمُسْتَعْجِلِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در رکوعت سه مرتبه با این ذکر تسبیح بگو: «سبحان ربی العظیم و بحمده» و در سجده سه مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده»، چرا که وقتی آیه «فسبح باسم ربک العظیم» نازل شد، رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: این را در رکوعتان بخوانید و وقتی آیه «سبح اسم ربک الاعلی» نازل شد، حضرت فرمود: این را در سجودتان بخوانید و اگر به جای آن بگویی: «سبحان الله سبحان الله سبحان الله» کافی است و کسی که عللی دارد مثل - فلج - و مریض و کسی که عجله دارد، اگر یک بار بگوید کافی است.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: مَنْ قَالَ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قِیَامِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ بِمِثْلِ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ وَ الْقِیَامِ. (2)

ص: 92


1- . الهدایه (للصدوق) ص 32.بحارالأنوار ج 82 ص 116 ح 23.
2- . ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ص 31.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از محمد بن ابی حمزه از پدرش روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هر کس در رکوع و سجود و قیامش این ذکر را بگوید «اللهم صل علی محمد و آل محمد» خداوند این ذکر را مثل رکوع و سجود و قیام حساب می کند.

109- هرگاه از دو رکعت تمام شده برخاستی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا قُمْتَ مِنَ الرَّکْعَةِ فَاعْتَمِدْ عَلَی کَفَّیْکَ وَ قُلْ: «بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ» فَإِنَّ عَلِیّاً صلوات الله علیه کَانَ یَفْعَلُ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبکر حضرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه از رکعتی که تمام شده برخاستی به دو کف دست خود تکیه کن و بر خیز و بگو: «بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ» زیرا علی صلوات الله علیه این چنین می کرد.

110- تشهد نماز

1- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: التَّشَهُّدُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از عبدالملک بن عمرو احول از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه روایت کرده كه فرمود: تشهد در دو ركعت اول (اين چنین) است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفَاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ»

توضیح: تشهد در رکعت دوم هر نمازی بعد از سجده دومی در حال نشسته خوانده می شود.

ص: 93


1- . الکافي ج 3 ص 338 ح 10.
2- . التهذيب ج 2 ص 92 ح 344.

111- سلام نماز

1- و رواه الشیخ النعمان بن محمد، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: وَ مَنْ سَهَا عَنِ التَّسْلِيمِ أَجْزَأَهُ تَسْلِيمُ التَّشَهُّدِ إِذَا قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ. (1)

مرحوم شیخ نعمان بن محمد، با سند خویش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که حضرت فرمودند: و هر کس سلام را سهواً نگفت، همان سلام تشهد کفایت از آن می کند، زیرا گفته است: السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ. [که در حقیقت، سلام نماز عبارت از: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ] است.

2- و رواه الشیخ النعمان بن محمد، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه قَالَ: فَإِذَا قَضَيْتَ التَّشَهُّدَ فَسَلِّمْ عَنْ يَمِينِكَ وَ عَنْ شِمَالِكَ تَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ. (2)

مرحوم شیخ نعمان بن محمد، با سند خویش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که حضرت فرمودند: هرگاه تشهد را خواندی، به سمت راست و چپ سلام بده و بگو: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ».

توضیح: اصل سلام در نماز، السلام علیکم و رحمة الله و برکاته است که با گفتن آن عملاً نماز ختم می گردد چنانکه در حدیث اول و دوم و احادیث زیادی به این مطلب تصریح شده است. اما بقیه سلام ها را نیز سنت است که گفته شوند.

همچنین باید گفت که سلام نماز بصورت های طولانی نیز نقل شده که بنده موارد مختصر آن را نقل کرده ام.

لازم است بدانیم که در تشهد و سلام نماز، بصورت اجمالی می توان از اهل بیت صلوات الله علیهم ذکر کرد چنانکه مرحوم مجلسی اول از ابو بصير از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نقل كرده که در تشهد چنین می فرمود:

ص: 94


1- . دعائم الإسلام ج 1 ص 188. مستدرک الوسائل ج 5 ص 23 ح 5271.
2- . دعائم الاسلام ج 1 ص 165.

بسم اللّه و باللّه و الحمد للّه و خير الأسماء كلّها للّه اشهد ان لا اله الّا اللّه وحده لا شريك له و اشهد انّ محمّدا عبده و رسوله ارسله بالحقّ بشيرا و نذيرا بين يدى السّاعة و اشهد انّ ربّى نعم الرّبّ و انّ محمّدا نعم الرّسول و انّ عليّا نعم الوصىّ و نعم الامام اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد و تقبّل شفاعته فى امّته و ارفع درجته الحمد للّه ربّ العالمين. (1)

و همچنین مرحوم محدث نوری رضوان الله علیه از کتاب فقه الرضا صلوات الله علیه روایت کرده که حضرت امام رضا صلوات الله علیه (در مورد سلام نماز) فرمودند (که بعد از تشهد چنین بخوانید):

السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِكَ الطَّيِّبِينَ، السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ، (السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه). (2)

و همچنین مرحوم شیخ طوسی، و مرحوم شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیهما از معصومین صلوات الله علیهم روایت کرده که در سلام نماز چنین می توان خواند:

اَلَّسلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ، السلام علی ائمه الهادین المهدیین، اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصّا لِحینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ. (3)

این چند نمونه از روایاتی بود که در ذکر اهل بیت صلوات الله علیهم به هنگام تشهد و سلام نماز، نقل گردید که البته روایات در این زمینه زیاد است.

112- چیزهای که می توان بر آنها سجده کرد و چیزهایی که سجده بر آنها نباید کرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لَا تَسْجُدْ إِلَّا عَلَی الْأَرْضِ أَوْ مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا الْقُطْنَ وَ الْکَتَّانَ. (4)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل بن عبدالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: فقط بر زمین یا بر چیزی که از زمین روییده است- جز پنبه و کتان- سجده بکن.

ص: 95


1- . یک دوره فقه کامل ص 63.
2- . فقه الرضا (ع) ص 8. مستدرک الوسائل ج 5 ص 22 ح 5268.
3- . مصباح المتهجد ص 50. المقنع ص 29. جامع الأحادیث شیعه ج 5 ص 331 ح 8.
4- . الکافي ج 3 ص 330 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَسْجُدُ عَلَی الزِّفْتِ یَعْنِی الْقِیرَ فَقَالَ لَا وَ لَا عَلَی الثَّوْبِ الْکُرْسُفِ وَ لَا عَلَی الصُّوفِ وَ لَا عَلَی شَیْ ءٍ مِنَ الْحَیَوَانِ وَ لَا عَلَی طَعَامٍ وَ لَا عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ ثِمَارِ الْأَرْضِ وَ لَا عَلَی شَیْ ءٍ مِنَ الرِّیَاشِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: آیا می توانم به قیر سجده کنم؟

فرمود: نه، و بر لباس پنبه ای و پشمی، بر چیزی از حیوان، بر خوراکی، بر چیزی از میوه های زمین و بر لباس های فاخر و زینتی نمی توان سجده کرد.

3- الشیخ الطوسي، بإسناده مُعَاوِیَةُ بْنُ عَمَّارٍ قَالَ: کَانَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه خَرِیطَةُ دِیبَاجٍ صَفْرَاءُ فِیهَا تُرْبَةُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَکَانَ إِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ صَبَّهُ عَلَی سَجَّادَتِهِ وَ سَجَدَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ صلوات الله علیه السُّجُودُ عَلَی تُرْبَةِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیه یَخْرِقُ الْحُجُبَ السَّبْعَ. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از معاویه ابن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه کیسه ای داشت که در آن تربت حضرت امام حسین صلوات الله علیه بود، وقتی می خواست نماز بخواند آن را بر روی سجاده خود قرار می داد و بر آن سجده می کرد و می فرمود: سجده بر تربت حضرت امام حسین صلوات الله علیه، هفت حجاب را از میان بر می دارد و کنار می زند.

113- تفاوت های مردان و زنان در نماز

1- الشیخ الصدوق، بإسناده جَابر بْنِ يَزِيد الْجُعْفِي قَال سَمعْتُ أَبَا جَعْفَر مُحَمَّد بْن عَلِي الْبَاقِر صلوات الله علیهما يَقُولُ لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ وَ لَا جُمُعَةٌ وَ لَا جَمَاعَةً- وَ تَبْدَأُ فِي الْوُضُوءِ بِبَاطِنِ الذِّرَاعِ وَ الرَّجُلُ بِظَاهِرِهِ- فَإِذَا قَامَتْ فِي صَلَاتِهَا ضَمَّتْ رِجْلَيْهَا وَ وَضَعَتْ يَدَيْهَا عَلَى صَدْرِهَا و تَضَعُ يَدَيْهَا فِي رُكُوعِهَا عَلَى فَخِذَيْهَا وَ [تجلس] إِذَا أَرَادَتِ السُّجُودَ سَجَدَتْ لَاطِئَةً بِالْأَرْضِ وَ إِذَا رَفَعَتْ رَأْسَهَا مِنَ السُّجُودِ جَلَسَتْ ثُمَّ نَهَضَتْ إِلَى الْقِيَامِ وَ إِذَا قَعَدَتْ لِلتَّشَهُّدِ رَفَعَتْ رِجْلَيْهَا وَ ضَمَّتْ فَخِذَيْهَا- وَ إِذَا سَبَّحَتْ عَقَدَتِ الْأَنَامِلَ لِأَنَّهُنَّ

ص: 96


1- . الکافي ج 3 ص 330 ح 2.
2- . المصباح المتهجد ص 511.

مَسْئُولَاتٌ- وَ إِذَا أَرَادَتِ الْمَرْأَةُ الْحَاجَةَ وَ هِيَ فِي صَلَاتِهَا صَفَّقَتْ بِيَدَيْهَا وَ الرَّجُلُ يُومِئُ بِرَأْسِهِ وَ هُوَ فِي صَلَاتِهِ وَ يُشِيرُ بِيَدِهِ وَ يُسَبِّحُ وَ لَا يَجُوزُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُصَلِّيَ بِغَيْرِ خِمَارٍ إِلَّا أَنْ تَكُونَ أَمَةً فَإِنَّهَا تُصَلِّي بِغَيْرِ خِمَارٍ مَكْشُوفَةَ الرَّأْسِ- وَ إِذَا صَلَّتِ الْمَرْأَةُ وَحْدَهَا مَعَ الرَّجُلِ قَامَتْ خَلْفَهُ وَ لَمْ تَقُمْ بِجَنْبِهِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از جابر بن يزيد جعفی روایت کرده که گفت: شنیدم حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه می فرمود: اذان و اقامه و جمعه و جماعت بر عهده زنان (واجب) نیست- تا آنجا که فرمود: و در وضو به باطن و درون ساعدش آغاز می کند و مرد به ظاهر و روی ساعدش- و هنگامی که زن به نماز ایستاد، دو پایش را به هم می چسباند و دو دستش را بر روی سینه اش می گذارد و در رکوع دستان خود را بر روی دو رانش قرار می دهد- و وقتی خواست به سجده رود، ابتدا می نشیند و چسبیده به زمین سجده می کند و هنگامی که سرش را از سجده (دوم) برداشت، می نشیند و سپس برای قیام بر می خیزد- و هنگامی که برای تشهد نشست، دو پایش را بلند می کند و دو رانش را به هم می چسباند- و هنگامی که خواست تسبیح بگوید، با انگشتانش آنها را شمارش می کند چرا که انگشتان مورد سؤال واقع می شوند- و هنگامی که زن در حال نماز کاری داشت، دو دستش را به هم می زند ولی مرد اگر در حال نماز کاری داشت با سرش اشاره می کند و با دستش اشاره می کند و سبحان الله می گوید- و برای زن جائز نیست که بدون سرپوش نماز بخواند مگر اینکه کنیز باشد که در این صورت، بدون سرپوش، با سر برهنه نماز می خواند- و هنگامی که زن با یک مرد تنها نماز (جماعت) می خواند، پشت سر او می ایستد و کنار او نمی ایستد.

توضیح: روایت مذکور طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از نقل کرده ام.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: إِذَا قَامَتِ الْمَرْأَةُ فِي الصَّلَاةِ جَمَعَتْ بَيْنَ قَدَمَيْهَا وَ لَا تُفَرِّجُ بَيْنَهُمَا وَ تَضُمُّ يَدَيْهَا إِلَى صَدْرِهَا لِمَكَانِ ثَدْيَيْهَا فَإِذَا رَكَعَتْ وَضَعَتْ يَدَيْهَا فَوْقَ رُكْبَتَيْهَا عَلَى فَخِذَيْهَا لِئَلَّا تَطَأْطَأَ كَثِيراً فَتَرْتَفِعَ عَجِيزَتُهَا فَإِذَا جَلَسَتْ فَعَلَى أَلْيَتَيْهَا لَيْسَ كما يَقْعُدُ الرَّجُلُ و إِذَا سَقَطَتْ لِلسُّجُودِ بَدَأَتْ بِالْقُعُودِ وَ بِالرُّكْبَتَيْن قَبْلَ الْيَدَيْنِ ثُمَّ تَسْجُدُ لَاطِئَةً بِالْأَرْض فَإِذَا

ص: 97


1- . الخصال ص 585.

كَانَتْ فِي جُلُوسِهَا ضَمَّتْ فَخِذَيْهَا و رَفَعَتْ رُكْبَتَيْهَا مِنَ الْأَرْض و إِذَا نَهَضَتِ انْسَلَّتِ انْسِلَالًا تَرْفَعُ عَجِيزَتَهَا أَوَّلًا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زرارة روایت کرده که گفت:(امام صلوات الله علیه فرمود): هنگامی که زن به نماز می ایستد، بین دو قدمش جمع می کند و بین آنها فاصله نمی دهد و دو دستش را در مکان پستان هایش به سینه می چسباند و هنگامی که به رکوع رفت، دست هایش را بالای زانو بر روی دو رانش قرار می دهد تا زیاد خمیده نشود و باسن او بالا نیاید و هنگامی که نشست، بر روی دو باسن خود می نشیند، نه آنطوری که مردان (بر روی ران چپ) می نشینند و هنگامی که برای سجده فرود آمد، ابتدا می نشیند و دو زانویش را قبل از دو دستش بر روی زمین قرار می دهد و سپس چسبیده به زمین سجده می کند و هنگامی که (برای تشهد) می نشیند، دو زانویش را از روی زمین بلند می کند و دو رانش را به همدیگر می چسباند و وقتی خواست بلند شود، به تدریج و با تأنّی بلند می شود و اول باسنش را بلند می کند.

114- تسبیحات حضرت زهرا صلوات الله علیها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْقَمَّاطِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها فِی کُلِّ یَوْمٍ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ صَلَاةِ أَلْفِ رَکْعَةٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خالد قماط روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: تسبیح حضرت فاطمه صلوات الله علیها در هر روز پس از هر نماز، نزد من بهتر از هزار رکعت نماز در هر روز است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أَبِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَسَأَلَهُ أَبِی عَنْ تَسْبِیحِ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها فَقَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ حَتَّی أَحْصَاهَا أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِینَ مَرَّةً ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ حَتَّی بَلَغَ سَبْعاً وَ سِتِّینَ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ حَتَّی بَلَغَ مِائَةً یُحْصِیهَا بِیَدِهِ جُمْلَةً وَاحِدَةً. (3)

ص: 98


1- . الكافي ج 3 ص 335 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 343 ح 15.
3- . الکافي ج 3 ص 342 ح 8.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن عذافر روایت کرده که گفت: همراه پدرم خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شر ف یاب شدم. پدرم از آن حضرت را مورد تسبیحات حضرت فاطمه صلوات الله علیها پرسید.

فرمود: «الله اکبر» و سی و چهار مرتبه شمرد.

سپس فرمود: «الحمدلله» تا اینکه به شصت و هفت رسید(یعنی سی و سه مرتبه الحمدلله گفت) پس از آن فرمود: «سبحان الله» تا به صد رسید(یعنی آن را نیز سی و سه مرتبه گفت) و همه آنها را به دست خود می شمرد.

115- سجده شکر

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: السَّجْدَةُ بَعْدَ الْفَرِيضَةِ شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَا وَفَّقَ لَهُ الْعَبْدَ مِنْ أَدَاءِ فَرْضِهِ وَ أَدْنَى مَا يُجْزِي فِيهَا مِنَ الْقَوْلِ أَنْ يُقَالَ شُكْراً لِلَّهِ شُكْراً لِلَّهِ شُكْراً لِلَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قُلْتُ فَمَا مَعْنَى قَوْلِهِ شُكْراً لِلَّهِ قَالَ يَقُولُ هَذِهِ السَّجْدَةُ مِنِّي شُكْراً لِلَّهِ عَلَى مَا وَفَّقَنِي لَهُ مِنْ خِدْمَتِهِ وَ أَدَاءِ فَرْضِهِ وَ الشُّكْرُ مُوجِبٌ لِلزِّيَادَةِ فَإِنْ كَانَ فِي الصَّلَاةِ تَقْصِيرٌ لَمْ يَتِمَّ بِالنَّوَافِلِ تَمَّ بِهَذِهِ السَّجْدَةِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حسن بن علىّ بن فضّال از پدرش از حضرت امام رضا صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: سجده بعد از نماز واجب (يوميّه)، شكر به درگاه خداوند است به خاطر توفيقى كه به بنده اش براى اداء فريضه داده است، و حد اقلّ ذكر در سجده شكر اين است كه سه بار بگويد: «شكرا للَّه»

پرسيدم: منظور از «شكرا للَّه» چيست؟

فرمود: اين سجده من در واقع شكر به درگاه خداوند است به خاطر توفيق خدمت و اداء فريضه كه به من عطاء فرموده است. و شكر موجب زيادى است، و اگر در نماز كوتاهى و نقصى باشد كه با نوافل جبران نشده باشد با اين سجده جبران خواهد شد.

ص: 99


1- . عيون أخبار الرضا (ع) ج 1 ص 281 ح 27. وسائل الشیعه ج 7 ص 6 ح 8562.

116- لعنِ بعد از نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرٍ وَ أَبِی سَلَمَةَ السَّرَّاجِ قَالا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه وَ هُوَ یَلْعَنُ فِی دُبُرِ کُلِّ مَکْتُوبَةٍ أَرْبَعَةً مِنَ الرِّجَالِ وَ أَرْبَعاً مِنَ النِّسَاءِ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ مُعَاوِیَةُ وَ یُسَمِّیهِمْ وَ فُلَانَةُ وَ فُلَانَةُ وَ هِنْدٌ وَ أُمُّ الْحَکَمِ أُخْتُ مُعَاوِیَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن ثویر و ابوسلمه سراج روایت کرده که گفتند: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شندیدم که پس از هر نماز واجب، چهار نفر از مردان و چهار نفر از زنان را لعن می فرمود: فلان، فلان، فلان و معاویه و آنها را نام می برد، و فلانه، فلانه، هند و ام حکم خواهر معاویه.

توضیح: منظور از فلان، فلان و فلان از مردان؛ ابوبکر، عمر و عثمان بوده، و از زنان؛ عایشه و حفصه می باشند.

117- سهو در آغاز نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یَنْسَی تَکْبِیرَةَ الِافْتِتَاحِ قَالَ یُعِیدُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد شخصی که تکبیرةالاحرام را فراموش کرده پرسیدم.

فرمود: باید نماز را اعاده کند.

118- سهو در قرائت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ وَ الْقِرَاءَةُ سُنَّةٌ فَمَنْ تَرَکَ الْقِرَاءَةَ مُتَعَمِّداً أَعَادَ الصَّلَاةَ وَ مَنْ نَسِیَ الْقِرَاءَةَ فَقَدْ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا شَیْ ءَ عَلَیْهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: به راستی که خداوند، رکوع و سجود را واجب فرموده،

ص: 100


1- . الکافي ج 3 ص 342 ح 10.
2- . الکافي ج 3 ص 347 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 347 ح 1.

ولی قرائت سنت است. پس هر کس قرائت را از روی عمد ترک نماید، باید نمازش را اعاده کند و هر که قرائت را فراموش کند، نمازش تمام است و چیزی بر او واجب نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ أُمَّ الْقُرْآنِ قَالَ إِنْ کَانَ لَمْ یَرْکَعْ فَلْیُعِدْ أُمَّ الْقُرْآنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که اُم قرآن (سوره حمد) را فراموش می کند، پرسیدم.

فرمود: اگر به رکوع نرفته باید آن را بخواند.

119- سهو در رکوع

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یَشُکُّ وَ هُوَ قَائِمٌ لَا یَدْرِی رَکَعَ أَمْ لَمْ یَرْکَعْ قَالَ یَرْکَعُ وَ یَسْجُدُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که در حال قیام است، شک می کند که آیا رکوع را به جا آورده یا نه؟(حکمش چیست؟).

فرمود: باید به رکوع برود، سپس سجده کند(و نمازش را ادامه دهد).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ أَنْ یَرْکَعَ حَتَّی یَسْجُدَ وَ یَقُومَ قَالَ یَسْتَقْبِلُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از رفاعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که رکوع را فراموش می کند و به سجده می رود و بر می خیزد (چه حکمی دارد؟).

فرمود: باید نماز را از سر گیرد.

ص: 101


1- . الکافي ج 3 ص 348 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 348 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 348 ح 2.

120- سهو در سجود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ سَهَا فَلَمْ یَدْرِ سَجْدَةً سَجَدَ أَمْ ثِنْتَیْنِ قَالَ یَسْجُدُ أُخْرَی وَ لَیْسَ عَلَیْهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ الصَّلَاةِ سَجْدَتَا السَّهْوِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که سجده را فراموش می کند و نمی داند که آیا یک سجده به جا آورده یا دو سجده پرسیدند.

فرمود: باید سجده دیگری به جا آورد و پس از تمام شدن نماز، سجده سهو نیز بر او لازم نیست.

121- سهو در دو رکعت اول

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا شَکَکْتَ فِی الرَّکْعَتَیْنِ الْأَوَّلَتَیْنِ فَأَعِدْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عنبسة بن مصعب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: هرگاه در دو رکعت اول شک کردی، نماز را اعاده کن.

122- سهو در نماز صبح و مغرب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا شَکَکْتَ فِی الْمَغْرِبِ فَأَعِدْ وَ إِذَا شَکَکْتَ فِی الْفَجْرِ فَأَعِدْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن بهتری و راوی دیگری روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه در نماز مغرب شک کردی، آن را اعاده کن، و هرگاه در نماز صبح شک کردی، آن را اعاده کن.

ص: 102


1- . الکافي ج 3 ص 349 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 350 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 350 ح 1.

123- سهو در رکعت سوم و چهارم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَلَّی فَلَمْ یَدْرِ أَ فِی الثَّالِثَةِ هُوَ أَمْ فِی الرَّابِعَةِ قَالَ فَمَا ذَهَبَ وَهْمُهُ إِلَیْهِ إِنْ رَأَی أَنَّهُ فِی الثَّالِثَةِ وَ فِی قَلْبِهِ مِنَ الرَّابِعَةِ شَیْ ءٌ سَلَّمَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ نَفْسِهِ ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِیهِمَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از(حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه) در مورد شخصی که نماز می خواند، ولی نمی داند که آیا در رکعت سوم است یا در رکعت چهارم، پرسیدم.

فرمود: بنا بر طرفی که احتمال می دهد بگذارد، اگر احتمال می دهد که در رکعت سوم است و در دلش به چهار رکعت شک دارد، سلام دهد، سپس دو رکعت نماز(نشسته) به جا آورد که در آن دو رکعت(تنها) سوره حمد می خواند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ وَ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا لَمْ تَدْرِ ثَلَاثاً صَلَّیْتَ أَوْ أَرْبَعاً وَ وَقَعَ رَأْیُکَ عَلَی الثَّلَاثِ فَابْنِ عَلَی الثَّلَاثِ وَ إِنْ وَقَعَ رَأْیُکَ عَلَی الْأَرْبَعِ فَسَلِّمْ وَ انْصَرِفْ وَ إِنِ اعْتَدَلَ وَهْمُکَ فَانْصَرِفْ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ أَنْتَ جَالِسٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمان بن سیابه و ابوالعباس روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه ندانستی که سه رکعت نماز خوانده ای یا چهار رکعت، ولی نظر(یقین آور) به سه رکعت داشتی، بنا را بر سه بگذار، و اگر به چهار رکعت نظر(یقین آور) داشتی، سلام را بگو و از نماز فارغ شو، و اگر نظرت نسبت به هر دو طرف مساوی باشد، از نماز فارغ شو و دو رکعت نماز در حال نشسته بخوان.

124- سهو در رکعت دوم و چهارم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ لَا یَدْرِی رَکْعَتَیْنِ صَلَّی أَمْ أَرْبَعاً قَالَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ أَرْبَعَ

ص: 103


1- . الکافي ج 3 ص 351 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 353 ح 7.

سَجَدَاتٍ یَقْرَأُ فِیهِمَا بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ ثُمَّ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ وَ إِنْ کَانَ صَلَّی أَرْبَعاً کَانَتْ هَاتَانِ نَافِلَةً وَ إِنْ کَانَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ کَانَتْ هَاتَانِ تَمَامَ الْأَرْبَعِ وَ إِنْ تَکَلَّمَ فَلْیَسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی یعفور روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که نمی داند آیا دو رکعت به جای آورده یا چهار رکعت، پرسیدم.

فرمود: باید تشهد را بخواند و سلام دهد، سپس بر خیزد و دو رکعت نماز با حمد و چهار سجده به جا آورد و تشهد را بخواند و سلام دهد.

حال اگر در واقع، نماز خود را چهار رکعت خوانده باشد، آن دو رکعت برای او به عنوان نافله منظور می گردد و اگر در واقع، دو رکعت خوانده باشد، با این دو رکعت چهار رکعت می شود، و اگر در نماز سخنی گفته باشد، باید دو سجده سهو به جا آورد.

125- کسی که در رکعت چهارم و پنجم شک کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا لَمْ تَدْرِ خَمْساً صَلَّیْتَ أَمْ أَرْبَعاً فَاسْجُدْ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ بَعْدَ تَسْلِیمِکَ وَ أَنْتَ جَالِسٌ ثُمَّ سَلِّمْ بَعْدَهُمَا.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه عليه فرمود: هر گاه ندانى كه چهار ركعت نماز كرده يا پنج ركعت پس دو سجده سهو بكن بعد از سلام در وقتى كه نشسته باشى و بعد از سجدتين سلام بگو.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه مَنْ زَادَ فِی صَلَاتِهِ فَعَلَیْهِ الْإِعَادَةُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس در نماز خود رکعتی را زیاد انجام دهد، اعاده نماز بر او لازم نیست.

ص: 104


1- . الکافي ج 3 ص 353 ح 4.
2- . الکافي ج 3 ص 355 ح 6.
3- . الکافي ج 3 ص 355 ح 5.

126- کسی که در نماز سخن بگوید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یَتَکَلَّمُ نَاسِیاً فِی الصَّلَاةِ یَقُولُ أَقِیمُوا صُفُوفَکُمْ فَقَالَ یُتِمُّ صَلَاتَهُ ثُمَّ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ فَقُلْتُ سَجْدَتَا السَّهْوِ قَبْلَ التَّسْلِیمِ هُمَا أَوْ بَعْدُ قَالَ بَعْدُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن حجاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که از روی فراموشی در نماز سخن می گوید؛ (مثلاً) می گوید: صف های خود را مرتب کنید (چه حکمی دارد؟).

فرمود: نماز خود را تمام کند، سپس دو سجده سهو به جا آورد.

عرض کردم: آیا دو سجده پیش از سلام است یا پس از آن؟

فرمود: پس از سلام.

127- کسی که تشهد و سلام را فراموش می کند

1- قَالَ الإمام الرضا صلوات الله علیه: إِنْ نَسِیتَ التَّشَهُّدَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ وَ ذَکَرْتَ فِی الثَّالِثَةِ فَأَرْسِلْ نَفْسَکَ وَ تَشَهَّدْ مَا لَمْ تَرْکَعْ فَإِنْ ذَکَرْتَ بَعْدَ مَا رَکَعْتَ فَامْضِ فِی صَلَاتِکَ فَإِذَا سَلَّمْتَ سَجَدْتَ سَجْدَتَیِ السَّهْوِ فَتَشَهَّدْتَ فِیهِمَا مَا قَدْ فَاتَکَ، وَ إِنْ نَسِیتَ التَّشَهُّدَ وَ التَّسْلِیمَ وَ ذَکَرْتَ وَ قَدْ فَارَقْتَ الصَّلَاةَ فَاسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ قَائِماً کُنْتَ أَمْ قَاعِداً وَ تَشَهَّدُ وَ تُسَلِّمُ. (2)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: اگر تشهد در رکعت دوم را فراموش کردی و در رکعت سوم به یاد آوردی، پس برگرد و تشهد بخوان، تا زمانی که رکوع نکرده ای. پس اگر بعد از اینکه رکوع کردی به یاد آوردی، پس به نمازت ادامه بده و زمانی که سلام دادی، دو سجده سهو را به جای آورده و پس از آن، آنچه که از تشهد از دست داده ای را می خوانی.

و اگر تشهد و سلام را فراموش کردی، و بعد از اینکه نماز را ترک کردی به یادآوردی، پس ایستاده بودی یا نشسته، به قبله روی کن و تشهد بخوان و سلام بده.

ص: 105


1- . الکافي ج 3 ص 356 ح 4.
2- . فقه الرضا (ع) ص 10. بحارالانوار ج 85 ص 152 ح 5.

128- سهو در سلام نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ سَلَّمَ فِی رَکْعَتَیْنِ فَسَأَلَهُ مَنْ خَلْفَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ حَدَثَ فِی الصَّلَاةِ شَیْ ءٌ قَالَ وَ مَا ذَلِکَ قَالُوا إِنَّمَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ فَقَالَ أَ کَذَلِکَ یَا ذَا الْیَدَیْنِ وَ کَانَ یُدْعَی ذَا الشِّمَالَیْنِ فَقَالَ نَعَمْ فَبَنَی عَلَی صَلَاتِهِ فَأَتَمَّ الصَّلَاةَ أَرْبَعاً وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الَّذِی أَنْسَاهُ رَحْمَةً لِلْأُمَّةِ أَ لَا تَرَی لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَنَعَ هَذَا لَعُیِّرَ وَ قِیلَ مَا تُقْبَلُ صَلَاتُکَ فَمَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ الْیَوْمَ ذَاکَ قَالَ قَدْ سَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَارَتْ أُسْوَةً وَ سَجَدَ سَجْدَتَیْنِ لِمَکَانِ الْکَلَامِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید اعرج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله نماز گزارد و در انتهای دو رکعت سلام داد. کسی که پشت سر آن حضرت بود، پرسید ای رسول الله! آیا در نماز حکم تازه ای نازل شده است؟

فرمود: مقصودت چیست؟

عرض کرد: نماز را دو رکعت به جا آوردید!

فرمود: ای ذوالیدین! آیا چنین است؟ و آن شخص که ذوالشمالین خوانده می شد، گفت: آری.

پس رسول الله صلی الله علیه و آله نماز خود را ادامه داد و چهار رکعت را تمام کرد.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند آن حضرت را از روی رحمت برای امت دچار فراموشی ساخت، مگر نمی بینی اگر کسی چنین کاری می کرد سرزنش می شد و به او می گفتند نماز تو قبول نیست. اما اگر امروز کسی دچار فراموشی گردد، گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله این را سنت قرار داد و او الگو و اسوه ماست و آن حضرت به خاطر سخن گفتن، دو سجده سهو به جا آورد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه مَنْ حَفِظَ سَهْوَهُ فَأَتَمَّهُ فَلَیْسَ عَلَیْهِ سَجْدَتَا السَّهْوِ. (2)

ص: 106


1- . الکافي ج 3 ص 357 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 355 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس متوجه سهوش شود و آن را تدارک کند، سجده سهو بر او لازم نیست.

توضیح: صدور حدیث اولی در تقیه بوده، زیرا جماعت مخالفین جعل کنندگان چنین نسبت های به پیامبران الهی به خصوص به حضرت خاتم الأنبیاء صلی الله علیه و آله هستند.

اما عقیده امامیه بر این است که پیامبران الهی و ائمه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین معصوم اند و هیچ خطا و گناهی از آنان صادر نشده است.

ولی حکم حدیث در سهو سلام نماز از برای پیروان اهل بیت صلوات الله علیهم جاریست چنانکه در حدیث دوم به این مطلب تصریح شده است، به این معنی که اگر شخصی بعد از تشهد در رکعت دوم سهواً سلام دهد، پس همان لحظه بخاطرش رسد که سهو کرده، باید نمازش را ادامه دهد و نمازش تمام است و بر او سجده سهو نیست. اگر در این میان سخنی گفته باشد پس بر اوست که دو سجده سهو انجام دهد.

اما استناد حضرت قرآن ناطق صلوات الله علیه به حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله بخاطر تقیه بوده است.

129- ذکر سجده سهو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَقُولُ فِی سَجْدَتَیِ السَّهْوِ: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ قَالَ الْحَلَبِیُّ وَ سَمِعْتُهُ مَرَّةً أُخْرَی یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در دو سجده سهو می گویی: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».

حلبی گوید: یک بار دیگر شنیدم که حضرتش می فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».

ص: 107


1- . الکافي ج 3 ص 357 ح 5.

130- کسی در همه ی نمازهایش شک می کند و کسی که سهو و فراموشی بر او زیاد می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ أَبِی بَصِیرٍ قَالا قُلْنَا لَهُ الرَّجُلُ یَشُکُّ کَثِیراً فِی صَلَاتِهِ حَتَّی لَا یَدْرِیَ کَمْ صَلَّی وَ لَا مَا بَقِیَ عَلَیْهِ قَالَ یُعِیدُ قُلْنَا لَهُ فَإِنَّهُ یَکْثُرُ عَلَیْهِ ذَلِکَ کُلَّمَا عَادَ شَکَّ قَالَ یَمْضِی فِی شَکِّهِ ثُمَّ قَالَ لَا تُعَوِّدُوا الْخَبِیثَ مِنْ أَنْفُسِکُمْ بِنَقْضِ الصَّلَاةِ فَتُطْمِعُوهُ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ خَبِیثٌ یَعْتَادُ لِمَا عُوِّدَ فَلْیَمْضِ أَحَدُکُمْ فِی الْوَهْمِ وَ لَا یُکْثِرَنَّ نَقْضَ الصَّلَاةِ فَإِنَّهُ إِذَا فَعَلَ ذَلِکَ مَرَّاتٍ لَمْ یَعُدْ إِلَیْهِ الشَّکُّ قَالَ زُرَارَةُ ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا یُرِیدُ الْخَبِیثُ أَنْ یُطَاعَ فَإِذَا عُصِیَ لَمْ یَعُدْ إِلَی أَحَدِکُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره و ابوبصیر روایت کرده که گفتند: به حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما عرض کردیم: شخصی در نماز خود بسیار شک می کند تا جایی که نمی داند چند رکعت نماز خوانده و چند رکعت مانده است.

فرمود: باید نماز خود را اعاده کند.

عرض کردیم: شک او بسیار زیاد است و هرگاه اعاده کند باز هم شک می کند!

فرمود: نباید به شک خود اعتنا کند.

سپس فرمود: نگذارید (شیطان) پلید با شکستن نماز با شما عادت گیرد تا در شما طمع کند، زیرا شیطان، پلید است و به این کار عادت می کند، هر کدام از شما به آن طرفی که ذهنش مایل شد، نماز را ادامه دهد و چون بارها چنین نماید(یعنی به شک اعتنا نکند) شک به او باز نخواهد گشت.

زراره گوید: سپس حضرتش فرمود: شیطان پلید فقط می خواهد که از او اطاعت شود و هرگاه مخالفت شد، دیگر به سوی شما باز نخواهد گشت.

توضیح: به این روایت در اصطلاح حدیث، حدیث مضمر میگویند.

جناب زراره و ابوبصیر جزو اجلای اصحاب حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما هستند و از آن بزرگواران نقل حدیث می کردند. اگر در این حدیث و امثال این حدیث اسامی حضرات

ص: 108


1- . الکافي ج 3 ص 358 ح 2.

ذکر نشده، بخاطر آن است که دأب اصحاب حدیث این بوده که در اول کتاب اسامی حضرات را ذکر میکردند و بعد از آن اشارات و ضمایر را به آن بزرگواران بر می گرداندند.

131- باطل شدن نماز به وسیله ی خنده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الضَّحِکِ هَلْ یَقْطَعُ الصَّلَاةَ قَالَ أَمَّا التَّبَسُّمُ فَلَا یَقْطَعُ الصَّلَاةَ وَ أَمَّا الْقَهْقَهَةُ فَهِیَ تَقْطَعُ الصَّلَاةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام صلوات الله علیه پرسیدم: آیا خنده نماز را باطل می کند؟

فرمود: تبسم(لبخند زدن) نماز را باطل نمی کند، ولی قهقهه، آری.

132- سلام کردن بر نماز گزار و حکم عطسه در نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُسَلَّمُ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی الصَّلَاةِ قَالَ یَرُدُّ سَلامٌ عَلَیْکُمْ* وَ لَا یَقُولُ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ قَائِماً یُصَلِّی فَمَرَّ بِهِ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ عَمَّارٌ فَرَدَّ عَلَیْهِ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله هَکَذَا.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد شخصی که در حال نماز است و بر او سلام می کند، سوال کردم.

فرمود: باید در پاسخ آنان بگوید: سلام علیکم، نباید بگوید: و علیکم السلام؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله در حال نماز بود که عمار یاسر از کنار آن حضرت می گذشت و سلام کرد و رسول الله صلی الله علیه و آله این گونه پاسخ داد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَسْمَعُ الْعَطْسَةَ وَ أَنَا فِی الصَّلَاةِ فَأَحْمَدُ اللَّهَ وَ أُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ نَعَمْ وَ

ص: 109


1- . الکافي ج 3 ص 364 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 366 ح 1.

إِذَا عَطَسَ أَخُوکَ وَ أَنْتَ فِی الصَّلَاةِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ وَ إِنْ کَانَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ صَاحِبِکَ الْیَمُّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: گاهی در حال نماز می شنوم که کسی عطسه می کند و من خداوند را حمد و سپاس می گویم و بر نبی اکرم صلی الله علیه و آله صلوات می فرستم.

آن حضرت فرمود: آری، خوب است و هرگاه برادر(دینی) تو عطسه کرد و تو در حال نماز بودی بگو: الحمدلله، و بر نبی صلی الله علیه و آله درود فرست و اگر میان تو و عطسه کننده دریایی فاصله بود، باز هم بر محمد و آل او صلوات الله علیهم درود فرست.

133- فضیلت و برتری نماز جماعت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه مَا یَرْوِی النَّاسُ أَنَّ الصَّلَاةَ فِی جَمَاعَةٍ أَفْضَلُ مِنْ صَلَاةِ الرَّجُلِ وَحْدَهُ بِخَمْسٍ وَ عِشْرِینَ صَلَاةً فَقَالَ صَدَقُوا فَقُلْتُ الرَّجُلَانِ یَکُونَانِ جَمَاعَةً فَقَالَ نَعَمْ وَ یَقُومُ الرَّجُلُ عَنْ یَمِینِ الْإِمَامِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: آیا آنچه را که مردم روایت می کند که نماز انسان در حال جماعت، از بیست و پنج نمازی که به تنهایی بخواند، بهتر است، درست است؟

فرمود: راست گفته اند.

عرض کردم: آیا دو مرد که با هم نماز بخوانند، نماز جماعت خواهد بود؟

فرمود: آری، و یکی از آن دو، باید در طرف راست امام بایستد.

134- نماز پشت سر کسی که به او اقتدا نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ الصَّلَاةِ خَلْفَ الْمُخَالِفِینَ فَقَالَ مَا هُمْ عِنْدِی إِلَّا بِمَنْزِلَةِ الْجُدُرِ. (3)

ص: 110


1- . الکافي ج 3 ص 367 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 371 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 373 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد نماز در پشت مخالفین پرسیدم.

فرمود: آنان در نظر من همانند دیوار هستند(یعنی به نماز و قرائت آنان اعتنا نمی شود).

2- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ الإِمَامِ البَاقِر صلوات الله علیه: رَجُلٌ يُحِبُّ أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ صلوات الله علیه وَ لَا يَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّهِ، وَ يَقُولُ: هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّنْ خَالَفَهُ؛ فَقَالَ: هَذَا مِخْلَطٌ وَ هُوَ عَدُوٌّ، فَلَا تُصَلِّ خَلْفَهُ، وَ لَا كَرَامَةَ، إِلَّا أَنْ تَتَّقِيَهُ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از اسماعيل جعفی روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض كردم: شخصی است حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را دوست مى دارد ولی از دشمن او بی زاری و تبرّی نمی جوید، و حتی می گوید: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نزد من از مخالفین اش محبوب تر است.

حضرت فرمود: چنین شخصی آشفته حال است و دشمن محسوب می شود، پشت سر او نماز نگذار، (چرا که) او کرامت و ارزشی ندارد، مگر اینکه از او بترسی و مجبور به تقیّه باشی.

3- الشیخ الصدوق، قال: وَ قَالَ الصَّادِقُ صلوات الله علیه ثَلَاثَةٌ لَا یُصَلَّی خَلْفَهُمُ الْمَجْهُولُ وَ الْغَالِی وَ إِنْ کَانَ یَقُولُ بِقَوْلِکَ وَ الْمُجَاهِرُ بِالْفِسْقِ وَ إِنْ کَانَ مُقْتَصِداً. (2)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پشت سر سه كس نبايد نماز جماعت خواند: كسى كه [سلامت عقيده اش براى تو] مجهول است، و كسى كه غلو می كند گرچه بر باور تو (در ولایت و برائت) باشد، و كسى كه آشكارا گناه می کند گرچه (در عقیده) ميانه رو باشد (یعنی سالم العقیده باشد و نه غالی باشد و نه منکر مقامات اهل بیت صلوات الله علیهم).

4- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه فِي كِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: لَا يُقْتَدَى إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَايَةِ. (3)

ص: 111


1- . تهذيب الأحكام ج 3 ص 28 ح 97.
2- . الفقیه ج 1 ص 248 ح 1110. الخصال ج 1 ص 154 ح 193.
3- . وسائل الشیعه ج 8 ص 312 ح 10759.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فصل بن شاذان روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه در نامه ای که به مأمون(درباره شرایع دین) نوشته بود، فرمود: اقتدا مکن، مگر به اهل ولایت(اهل بیت صلوات الله علیهم).

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَا یُصَلَّی خَلْفَ مَنْ یَبْتَغِی عَلَی الْأَذَانِ وَ الصَّلَاةِ الْأَجْرَ وَ لَا تُقْبَلُ شَهَادَتُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علاء بن سیابه از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: پشت سر کسی که برای اذان گفتن و اقامه نماز جماعت دستمزد می گیرد نباید نماز خواند و شهادت چنین شخصی نیز پذیرفته نیست.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه إِنَّ مَوَالِیَکَ قَدِ اخْتَلَفُوا فَأُصَلِّی خَلْفَهُمْ جَمِیعاً فَقَالَ لَا تُصَلِّ إِلَّا خَلْفَ مَنْ تَثِقُ بِدِینِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوعلی بن راشد روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه عرض کردم: به راستی که دوستان شما با یکدیگر اختلاف نظر دارند، آیا در پشت سر همه آنها می توانم نماز بخوانم؟

فرمود: نماز مخوان مگر در پشت سر کسی که به دین او اعتماد داشته باشی.

135- امام جماعتی که اقتدا به او مکروه است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه لَا یُصَلِّیَنَّ أَحَدُکُمْ خَلْفَ الْمَجْذُومِ وَ الْأَبْرَصِ وَ الْمَجْنُونِ وَ الْمَحْدُودِ وَ وَلَدِ الزِّنَا وَ الْأَعْرَابِیُّ لَا یَؤُمُّ الْمُهَاجِرِینَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: نباید کسی از شما پشت سر بیمار جذام، بیمار پیسی،

ص: 112


1- . الکافي ج 7 ص 396 ح 11.
2- . الکافي ج 3 ص 374 ح 5.
3- . الکافي ج 3 ص 376 ح 4.

دیوانه، کسی که حد بر او جاری شده است و آن که از زنا متولد شده، نماز گزارد و همچنین کسی که بیابانی و بادیه نشین است نمی تواند بر مهاجران امامت نماید.

136- نماز در پشت سر کسی که اقتدا می شود، و حکم قرائت در پشت سر او

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ قُتَیْبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ تَرْتَضِی بِهِ فِی صَلَاةٍ یُجْهَرُ فِیهَا بِالْقِرَاءَةِ فَلَمْ تَسْمَعْ قِرَاءَتَهُ فَاقْرَأْ أَنْتَ لِنَفْسِکَ وَ إِنْ کُنْتَ تَسْمَعُ الْهَمْهَمَةَ فَلَا تَقْرَأْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از قتیبه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه پشت سر امامی بودی که به امامت او راضی هستی و در نمازی است که باید بلند خوانده شود، اگر قرائت او را نمی شنوی، تو برای خودت قرائت کن، اما اگر همهمهٔ امام را می شنوی، قرائت مکن.

137- شخصی که قسمتی از نماز خود را با امام درک می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا سَبَقَکَ الْإِمَامُ بِرَکْعَةٍ فَأَدْرَکْتَ الْقِرَاءَةَ الْأَخِیرَةَ قَرَأْتَ فِی الثَّالِثَةِ مِنْ صَلَاتِهِ وَ هِیَ ثِنْتَانِ لَکَ وَ إِنْ لَمْ تُدْرِکْ مَعَهُ إِلَّا رَکْعَةً وَاحِدَةً قَرَأْتَ فِیهَا وَ فِی الَّتِی تَلِیهَا وَ إِنْ سَبَقَکَ بِرَکْعَةٍ جَلَسْتَ فِی الثَّانِیَةِ لَکَ وَ الثَّالِثَةِ لَهُ حَتَّی تَعْتَدِلَ الصُّفُوفُ قِیَاماً قَالَ وَ قَالَ إِذَا وَجَدْتَ الْإِمَامَ سَاجِداً فَاثْبُتْ مَکَانَکَ حَتَّی یَرْفَعَ رَأْسَهُ وَ إِنْ کَانَ قَاعِداً قَعَدْتَ وَ إِنْ کَانَ قَائِماً قُمْتَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن ابی عبدالله روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه امام، یک رکعت از تو جلوتر باشد و قرائت رکعت دوم را در می یابی، در رکعت سوم او- که رکعت دوم توست- قرائت کن(و حمد و سوره را بخوان) و اگر جماعت را، جز یک رکعت را در نکردی، در آن رکعت و در رکعت بعد از آن، قرائت کن، و اگر امام یک رکعت از تو جلوتر بود، در رکعت دوم خود -که رکعت سوم اوست- بنشین تا صف ها راست شوند. (و تو تشهد بخوان و زود ملحق شو).

ص: 113


1- . الکافي ج 3 ص 377 ح 4.
2- . الکافي ج 3 ص 381 ح 4.

راوی گوید: همچنین حضرت فرمود: هرگاه نماز امام جماعت را در سجده درک کردی، اندکی در جای خود درنگ کن تا امام سر از سجده بردارد، و اگر نشسته بود، می نیشنی و اگر ایستاده بود، می ایستی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَدْرَکْتَ الْإِمَامَ قَدْ رَکَعَ فَکَبَّرْتَ وَ رَکَعْتَ قَبْلَ أَنْ یَرْفَعَ رَأْسَهُ فَقَدْ أَدْرَکْتَ الرَّکْعَةَ فَإِنْ رَفَعَ الْإِمَامُ رَأْسَهُ قَبْلَ أَنْ تَرْکَعَ فَقَدْ فَاتَتْکَ الرَّکْعَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون به نماز جماعت برسی و امام در رکوع باشد، اگر پیش از آن که امام سر از رکوع بردارد، تکبیر بگویی و به رکوع بروی، آن رکعت را درک کرده ای، ولی اگر پیش از آن که به رکوع روی و امام سر از رکوع بردارد، آن رکعت از تو فوت شده است.

138- نماز در کلیساها و کنیسه ها و خانه های مجوس

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الصَّلَاةِ فِی الْبِیَعِ وَ الْکَنَائِسِ فَقَالَ رُشَّ وَ صَلِّ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ بُیُوتِ الْمَجُوسِ فَقَالَ رُشَّهَا وَ صَلِّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد نماز در کلیساها و کنیسه ها پرسیدم؟

فرمود: آب بپاش و نماز بخوان.

راوی گوید: همچنین از آن حضرت درباره نماز در خانه های مجوس (زرتشتیان) پرسیدم؟

فرمود: در آنجا آب بپاش و نماز بخوان.

139- نماز خواندن در یک لباس و تعداد لباس های زنان در نماز

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه صَلَّی فِی إِزَارٍ وَاحِدٍ لَیْسَ بِوَاسِعٍ قَدْ عَقَدَهُ عَلَی عُنُقِهِ فَقُلْتُ لَهُ مَا تَرَی لِلرَّجُلِ یُصَلِّی فِی قَمِیصٍ وَاحِدٍ

ص: 114


1- . الکافي ج 3 ص 382 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 387 ح 1.

فَقَالَ إِذَا کَانَ کَثِیفاً فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ الْمَرْأَةُ تُصَلِّی فِی الدِّرْعِ وَ الْمِقْنَعَةِ إِذَا کَانَ الدِّرْعُ کَثِیفاً یَعْنِی إِذَا کَانَ سَتِیراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه را دیدیم که در یک لنگ نماز می گزارد، در حالی که آن لنگ فراخ نبود و آن را به گردن خود گره زده بود، به آن حضرت عرض کردم: نظر شما درباره مردی که در یک پیراهن نماز می خواند، چیست؟

فرمود: اگر ضخیم باشد، اشکالی ندارد، اما زن باید در پیراهن و مقنعه نماز بخواند، در صورتی که پیراهن ضخیم باشد و او را بپوشاند.

توضیح: در روایت دیگری آمده که زنان در سه لباس که عبارتند از: لنگ(تنبان امروزی)، مقنعه و چادر نماز بخوانند.

140- نماز برهنگان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یَکُونُ فِی فَلَاةٍ مِنَ الْأَرْضِ لَیْسَ عَلَیْهِ إِلَّا ثَوْبٌ وَاحِدٌ وَ أَجْنَبَ فِیهِ وَ لَیْسَ عِنْدَهُ مَاءٌ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَتَیَمَّمُ وَ یُصَلِّی عُرْیَاناً قَاعِداً یُومِئُ إِیمَاءً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: شخصی که در صحرای وسیعی است و فقط یک لباس دارد که در آن جنب شده است و آب هم نیست، او باید چه کند؟

فرمود: تیمم کند و برهنه و به صورت نشسته، نماز بخواند و (برای رکوع و سجود) اشاره کند.

141- حکم کسی که در لباس نجس دانسته یا ندانسته نماز می خواند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ ثَوْبَهُ جَنَابَةٌ أَوْ دَمٌ قَالَ إِنْ کَانَ عَلِمَ أَنَّهُ أَصَابَ ثَوْبَهُ جَنَابَةٌ قَبْلَ أَنْ یُصَلِّیَ ثُمَّ

ص: 115


1- . الکافي ج 3 ص 394 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 396 ح 15.

صَلَّی فِیهِ وَ لَمْ یَغْسِلْهُ فَعَلَیْهِ أَنْ یُعِیدَ مَا صَلَّی وَ إِنْ کَانَ لَمْ یَعْلَمْ بِهِ فَلَیْسَ عَلَیْهِ إِعَادَةٌ وَ إِنْ کَانَ یَرَی أَنَّهُ أَصَابَهُ شَیْ ءٌ فَنَظَرَ فَلَمْ یَرَ شَیْئاً أَجْزَأَهُ أَنْ یَنْضِحَهُ بِالْمَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد شخصی که لباسش به منی یا خون آلوده است، پرسیدم.

فرمود: اگر پیش از نماز بداند که لباسش آلوده به منی است و آن را نشوید و در همان لباس نماز بخواند، بر او لازم است که نماز خود را اعاده کند، ولی اگر از آن خبر نداشته، اعاده نماز بر او لازم نیست.

همچنین اگر گمان کند که لباسش به نجاستی آلوده است و چون نگاه کند، چیزی نبیند، همین که مقداری آب بر آن بریزد، او را کفایت می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ مَنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَصَابَ ثَوْبَکَ خَمْرٌ أَوْ نَبِیذٌ مُسْکِرٌ فَاغْسِلْهُ إِنْ عَرَفْتَ مَوْضِعَهُ فَإِنْ لَمْ تَعْرِفْ مَوْضِعَهُ فَاغْسِلْهُ کُلَّهُ وَ إِنْ صَلَّیْتَ فِیهِ فَأَعِدْ صَلَاتَکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه خمر یا شراب مست کننده به لباس تو برسد، اگر جای آن را میدانی همانجا را بشوی، و در صورتی که جای آن را نمیدانی، تمام آن را بشوی، و اگر در آن نماز خوانده ای، نمازت را اعاده کن.

142- نماز کودکان و آنان چه وقتی باید شروع به نماز خواندن کنند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ صلوات الله علیهما قَالَ: إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی خَمْسِ سِنِینَ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ وَ نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّوْمِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ إِنْ کَانَ إِلَی نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّی

ص: 116


1- . الکافي ج 3 ص 406 ح 9.
2- . الکافي ج 3 ص 405 ح 4.

یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطِیقُوهُ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ إِذَا کَانُوا بَنِی تِسْعِ سِنِینَ بِالصَّوْمِ مَا اسْتَطَاعُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که حضرتش فرمود: ما کودکان خود را در سن پنج سالگی به نماز فرا می خوانیم و شما کودکان خود را در هفت سالگی به نماز دستور دهید.

همچنین ما کودکان خود را در هفت سالگی به گرفتن روزه امر می کنیم، همان مقداری که از یک روز می توانند روزه بگیرند، هر چند تا نصف روز یا بیشتر از آن و یا کمتر از آن باشد، و وقتی تشنگی بر آنان غلبه کرد، افطار می کنند، تا به گرفتن روزه عادت کنند و توان گرفتن آن را بیابند. شما نیز فرزندان خود را هنگامی که نُه ساله شدند به گرفتن روزه وادارید هر قدر از روزه را که می توانند، روزه بگیرند، و وقتی تشنگی بر آنان غلبه کرد، روزه خود را افطار نمایند.

143- چگونگی نماز پیران و بیماران

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: {الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ} قَالَ الصَّحِیحُ یُصَلِّی قَائِماً وَ قُعُوداً الْمَرِیضُ یُصَلِّی جَالِساً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ الَّذِی یَکُونُ أَضْعَفَ مِنَ الْمَرِیضِ الَّذِی یُصَلِّی جَالِساً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره گفتار خدای تعالی که می فرماید: {کسانی که خدا را در حال ایستاده، نشسته و بر پهلوهای شان یاد می کنند} (سوره سجده آیه 15) فرمود: شخص سالم، باید ایستاده و نشسته نماز بخواند، و شخص بیمار، باید نشسته نماز بخواند و کسانی که خداوند درباره آنان فرموده: {و بر پهلوهای شان} کسی است که از بیماری که نشسته نماز می گزارد، ناتوان تر است(و بر پهلو نماز می خواند).

توضیح: آنجا که حضرت فرمودند: «شخص سالم، باید ایستاده و نشسته نماز بخواند» منظور از شخص سالم که نمازش را ایستاده اقامه نماید، کسی است که قدرت بر ایستاده شدن را دارد. اما منظور از شخص

ص: 117


1- . الکافي ج 3 ص 409 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 411 ح 11.

سالم که نمازش را نشسته بخواند، کسی است که بخاطر پیری و ناتوانی جسمی نمی تواند ایستاده نمازش را بجا آورد لذا باید نشسته بخواند.

144- وجوب نماز جمعه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: فَرَضَ اللَّهُ عَلَی النَّاسِ مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ خَمْساً وَ ثَلَاثِینَ صَلَاةً مِنْهَا صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ فِی جَمَاعَةٍ وَ هِیَ الْجُمُعَةُ وَ وَضَعَهَا عَنْ تِسْعَةٍ عَنِ الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ الْمَجْنُونِ وَ الْمُسَافِرِ وَ الْعَبْدِ وَ الْمَرْأَةِ وَ الْمَرِیضِ وَ الْأَعْمَی وَ مَنْ کَانَ عَلَی رَأْسِ فَرْسَخَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: خداوند از هر جمعه تا جمعهٔ دیگر، سی و پنج نماز بر مردم واجب فرموده است و از میان نمازها، تنها یک نماز است که خداوند واجب گردانیده که به جماعت برگزار می شود و آن، نماز جمعه است و آن را از نُه گروه ساقط فرموده که عبارتند از: کودک، سالخورده، دیوانه، مسافر، بنده، زن، بیمار، نابینا و کسی که در دو فرسخی محل اقامهٔ آن باشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَدْنَی مَا یُجْزِئُ فِی الْجُمُعَةِ سَبْعَةٌ أَوْ خَمْسَةٌ أَدْنَاهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو العباس روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کمترین تعدادی که در نماز جمعه کفایت می کند، هفت یا پنج نفر است که این کمترین آن است.

145- وقت نماز جمعه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: وَقْتُ الظُّهْرِ یَوْمَ الْجُمُعَةِ حِینَ تَزُولُ الشَّمْسُ. (3)

ص: 118


1- . الکافي ج 3 ص 419 ح 6.
2- . الکافي ج 3 ص 419 ح 5.
3- . الکافي ج 3 ص 420 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: وقت ظهر در روز جمعه، هنگام زوال آفتاب است.

توضیح: وقت زوال آفتاب در روز جمعه، وقت نماز جمعه است.

146- نحوه ی خواندن نماز جمعه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَنْبَغِی لِلْإِمَامِ الَّذِی یَخْطُبُ النَّاسَ- یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَنْ یَلْبَسَ عِمَامَةً فِی الشِّتَاءِ وَ الصَّیْفِ وَ یَتَرَدَّی بِبُرْدٍ یَمَنِیٍّ أَوْ عَدَنِیٍّ وَ یَخْطُبَ وَ هُوَ قَائِمٌ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُثْنِی عَلَیْهِ ثُمَّ یُوصِی بِتَقْوَی اللَّهِ وَ یَقْرَأُ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ صَغِیرَةً ثُمَّ یَجْلِسُ ثُمَّ یَقُومُ فَیَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُثْنِی عَلَیْهِ وَ یُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَ یَسْتَغْفِرُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ هَذَا أَقَامَ الْمُؤَذِّنُ فَصَلَّی بِالنَّاسِ رَکْعَتَیْنِ یَقْرَأُ فِی الْأُولَی بِسُورَةِ الْجُمُعَةِ وَ فِی الثَّانِیَةِ بِسُورَةِ الْمُنَافِقِینَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شایسته است که امام به هنگام ایراد خطبه در زمستان و تابستان عمامه بر سر نهد و برد یمنی یا عدنی را ردای خود سازد، و ایستاده خطبه بخواند، خدا را حمد و سپاس گوید و بر او ثنا گوید، سپس مردم را به تقوا و پرهیزگاری سفارش نماید و سوره کوچکی از قرآن کریم بخواند، آنگاه بنشیند، سپس بر خیزد و حمد خدا و ثنای او گوید و بر حضرت محمد صلی الله علیه و آله و بر پیشوایان مسلمانان درود فرستد و بر زن و مرد مؤمن طلب بخشش و آمرزش کند.

وقتی خطبه به پایان رسید، مؤذن اقامه گوید، و امام با مردم دو رکعت نماز به جا می آورد که در رکعت نخست سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقین را بخواند.

توضیح: همانطوری که در روایت آمده، نماز جمعه دو خطبه دارد که قبل از نماز جمعه ایراد می گردد.

ص: 119


1- . الکافي ج 3 ص 421 ح 1.

147- قنوت در نماز جمعه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ فِی قُنُوتِ الْجُمُعَةِ إِذَا کَانَ إِمَاماً قَنَتَ فِی الرَّکْعَةِ الْأُولَی وَ إِنْ کَانَ یُصَلِّی أَرْبَعاً فَفِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ قَبْلَ الرُّکُوعِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: در قنوت نماز جمعه هرگاه امام باشد قنوت در رکعت اول است، و اگر نماز را چهار رکعتی به جا می آورد، قنوت در رکعت دوم، پیش از رکوع است.

148- نماز جمعه اقامه نمی شود مگر با حضور امام معصوم و یا کسیکه از طرف امام معصوم منصوب شده باشد.

1- سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ قَالَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صلوات الله علیه: الْوَاجِبُ فِي حُكْمِ اللَّهِ وَ حُكْمِ الْإِسْلَامِ عَلَى الْمُسْلِمِينَ بَعْدَ مَا يَمُوتُ إِمَامُهُمْ أَوْ يُقْتَلُ ضَالًّا كَانَ أَوْ مُهْتَدِياً أَنْ لَا يَعْمَلُوا عَمَلًا وَ لَا يُقَدِّمُوا يَداً وَ لَا رِجْلًا قَبْلَ أَنْ يَخْتَارُوا لِأَنْفُسِهِمْ إِمَاماً عَفِيفاً عَالِماً وَرِعاً عَارِفاً بِالْقَضَاءِ وَ السُّنَّةِ يَجْبِي فَيْئَهُمْ وَ يُقِيمُ حَجَّهُمْ وَ جُمُعَهُمْ وَ يَجْبِي صَدَقَاتِهِمْ. (2)

سلیم بن قیس هلالی گوید: حضرت امیرالمؤمین صلوات الله علیه فرمود: واجب در حکم خدا و حکم اسلام بر مسلمانان، بعد از اینکه امام شان فوت کرد یا کشته شد، گمراه بوده باشد یا هدایت یافته، این است که هیچ کاری انجام ندهند و دست و پایی جلو نگذارند (اقدامی نکنند)، قبل از اینکه امامی عفیف، عالم و پرهیزکار، عالم به قضاوت و سنت، برای خود اختیار کنید تا مالیات (خراج) را وصول کند و حج و جمعه آنان را برپا دارد و صدقات شان را جمع کند.

2- السَّيِّدُ عَلِيُّ بْنُ طَاوُسٍ، بإسناده عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُدَ النَّجَّارِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِي حَدِيثِ الْمِعْرَاجِ قَالَ: أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ هَلْ تَدْرِي مَا الدَّرَجَاتُ قُلْتُ أَنْتَ أَعْلَمُ يَا سَيِّدِي قَالَ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِي الْمَكْرُوهَاتِ وَ

ص: 120


1- . الکافي ج 3 ص 427 ح 2.
2- . كتاب سليم بن قيس الهلالي ص 182. مستدرک الوسائل ج 6 ص 14 ح 6309.

الْمَشْيُ عَلَى الْأَقْدَامِ إِلَى الْجُمُعَاتِ مَعَكَ وَ مَعَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ وَ انْتِظَارُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ. (1)

مرحوم سید بن طاووس، با سند خویش از عیسی بن داود نجار از حضرت موسی بن جعفر از پدرانش صلوات الله علیهم از رسول الله صلی الله علیه و آله در حدیث معراج روایت کرده که فرمود: خداوند متعال به او وحی فرمود: آیا می دانی درجات چیست؟

عرض کردم: تو آگاه تری ای سرورم.

فرمود: شاداب وضو گرفتن در شرایط سخت، و گام برداشتن به سوی جمعه ها به همراه تو و همراه ائمه از فرزندان تو و انتظار نماز بعد از نماز.

3- علي بن جعفر عن أخیه موسی بن جعفرِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ أَنْ عَلِيّاً صلوات الله علیهم قَالَ: لَا يَصِحُّ الْحُكْمُ وَ لَا الْحُدُودُ وَ لَا الْجُمُعَةُ إِلَّا بِإِمَامٍ. (2)

علی بن جعفر از برادرش حضرت موسی جعفر از حضرت علی بن الحسین از پدر بزرگوارش از حضرت امیرالمومنین صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمود: صدور حکم و اجرای حدود و اقامه نماز جمعه، جز به وسیله امام صحیح نیست.

4- الشیخ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: تَجِبُ الْجُمُعَةُ عَلَی سَبْعَةِ نَفَرٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ لَا تَجِبُ عَلَی أَقَلَّ مِنْهُمْ الْإِمَامُ وَ قَاضِیهِ وَ الْمُدَّعِی حَقّاً وَ الْمُدَّعَی عَلَیْهِ وَ الشَّاهِدَانِ وَ الَّذِی یَضْرِبُ الْحُدُودَ بَیْنَ یَدَیِ الْإِمَامِ. (3)

مرحوم شیخ جعفر بن احمد قمی، رحمۀ الله با سندش از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت فرمود: جمعه بر هفت تن از مؤمنان واجب است و بر کمتر از آنان واجب نیست: امام، قاضی منصوب امام، مدعی - کسی که مدعی حقی است -، مدعی علیه - کسی که بر او ادعا می شود-. دو شاهد و کسی که در حضور امام حدود را جاری می کند.

توضیح: حدیث مذکور مسنداً در کتاب الفقیه مرحوم شیخ صدوق رضوان الله علیه، و تهذیب الاحکام شیخ طوسی رضوان الله علیه نقل شده است.

ص: 121


1- . كشف اليقين ص 90. مستدرک الوسائل ج 6 ص 14 ح 6308.
2- . الجعفریات ص 43. مستدرک الوسائل ج 6 ص 13 ح 6304.
3- . بحارالانوار ج 86 ص 176 ح 16.

5- الشیخ جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ الْقُمِّيُّ، عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: صَلَاةُ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَرِيضَةٌ وَ الِاجْتِمَاعُ إِلَيْهَا فَرِيضَةٌ مَعَ الْإِمَامِ. (1)

مرحوم شیخ جعفر بن احمد قمی، از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت فرمود: نماز جمعه فریضه است. و اجتماع برای آن به همراه امام فریضه است.

6- الشیخ النعمان بن محمد، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما أَنَّهُ قَالَ: لَا جُمُعَةَ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ عَدْلٍ تَقِيٍ. (2)

مرحوم شیخ نعمان بن محمد، با سند خویش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت فرمود: نماز جمعه نیست مگر امام عادل و پرهیزگار.

7- الشیخ النعمان بن محمد، بإسناده عَنْ عَلِيٍّ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: لَا يَصْلُحُ الْحُكْمُ وَ لَا الْحُدُودُ وَ لَا الْجُمُعَةُ إِلَّا بِإِمَامٍ عَدْلٍ. (3)

مرحوم شیخ نعمان بن محمد، با سند خویش از حضرت امیرالمومنین صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت فرمود: صدور حکم و اجرای حدود و اقامه نماز جمعه، جز به وسیله امام عادل صحیح نیست.

توضیح: از آنجایی که اقامه نماز جمعه مشروط است به حضور معصوم صلوات الله علیه و یا کسی را که حضرتش صلوات الله علیه مأمور به این کار کرده باشد که در عصر غیبت کبری جای شان عملاً خالیست لذا بنده به این مختصر از آوردن احکام آن بسنده کردم.

ص: 122


1- . العروس ص 56. مستدرک الوسائل ج 6 ص 14 ح 6307.
2- . دعائم الإسلام ج 1 ص 182. مستدرک الوسائل ج 6 ص 14 ح 6306.
3- . دعائم الإسلام ج 1 ص 182. مستدرک الوسائل ج 6 ص 14 ح 6306.

بخش های مربوط به احکام نماز در سفر

149- نماز مسافر دو رکعتی است

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّهُمَا قَالَا قال أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه وَ الصَّلَوَاتُ کُلُّهَا فِی السَّفَرِ الْفَرِیضَةُ رَکْعَتَانِ کُلُّ صَلَاةٍ إِلَّا الْمَغْرِبَ فَإِنَّهَا ثَلَاثٌ لَیْسَ فِیهَا تَقْصِیرٌ تَرَکَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم فِی السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ ثَلَاثَ رَکَعَاتٍ.(1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: و هر نماز واجبى در سفر دو ركعت است مگر نماز شام كه سه ركعت است و حضرت سيد المرسلين صلى اللَّه عليه و آله آن را به حال خود گذاشت در سفر و حضر كه سه ركعت باشد.

150- مقدار مسافتی که نماز در آن قصر می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: التَّقْصِیرُ فِی بَرِیدٍ وَ الْبَرِیدُ أَرْبَعَةُ فَرَاسِخَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: نماز در مسافت یک برید قصر است و برید چهار فرسخ است.

151- کسی که می خواهد سفر کند، یا از سفر باز می گردد چه هنگامی باید نماز را شکسته یا تمام بخواند

1- الشیخ الطوسي، بإسناده عَبْداللَّه بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّه صلوات الله علیه قال: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّقْصِيرِ قَالَ إِذَا كُنْتَ فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي تَسْمَعُ فِيهِ الْأَذَانَ فَأَتِمَّ وَ إِذَا كُنْتَ فِي الْمَوْضِعِ الَّذِي لَا تَسْمَعُ فِيهِ الْأَذَانَ فَقَصِّرْ وَ إِذَا قَدِمْتَ مِنْ سَفَرِكَ فَمِثْلُ ذَلِكَ. (3)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه در مورد تقصیر (نماز) سؤال کردم:

ص: 123


1- . الفقیه ج 1 ص 279 ح 1265.
2- . الکافي ج 3 ص 432 ح 1.
3- . تهذيب الاحکام ج 4 ص 230 ح 50.

فرمود: هنگامی که در موضعی بودی که اذان را می شنيدی، نماز را کامل بخوان و هنگامی که در مکانی بودی که اذان را در آن نمی شنوی شکسته بخوان و وقتی از سفر باز میگردی هم همین طور است.

2- الشیخ أحمد بن محمد بن خالد البرقي، بإسناده عن حماد بن عثمان عن رجل عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّه صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا سَمِعَ الْأَذَانَ أَتَمَّ الْمُسَافِر. (1)

مرحوم شیخ احمد بن محمد بن خالد برقی، با سند خویش از حماد بن عثمان از مردی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: وقتی مسافر صدای اذان (شهر) را بشنود نماز را کامل می خواند.

توضیح: دقت شود که این امر برای مسافر است، یعنی کسی که حداقل قصد هشت فرسخ هر چند به صورت چهار فرسخ رفت و چهار فرسخ بازگشت داشته باشد و رفتن به حد ترخص بدون قصد سفر موجب شکسته شدن نماز و افطار روزه نمی شود.

152- نماز قضا در سفر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ فَاتَتْهُ صَلَاةٌ مِنْ صَلَاةِ السَّفَرِ فَذَکَرَهَا فِی الْحَضَرِ قَالَ یَقْضِی مَا فَاتَهُ کَمَا فَاتَهُ إِنْ کَانَتْ صَلَاةَ السَّفَرِ أَدَّاهَا فِی الْحَضَرِ مِثْلَهَا وَ إِنْ کَانَتْ صَلَاةَ الْحَضَرِ فَلْیَقْضِ فِی السَّفَرِ صَلَاةَ الْحَضَرِ کَمَا فَاتَتْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به امام صلوات الله علیه عرض کردم: شخصی در سفر، نماز دو رکعتی از او فوت(قضا) می شود و در حضر یادش می آید (وظیفه او چیست).

فرمود: باید آنچه از او فوت(قضا) شده، همان طوری که فوت شده، قضا کند، یعنی در حضر نماز فوت شده در سفر را شکسته ادا کند و در سفر نماز فوت شده در حضر را (اگر ادا کرد) تمام به جا آورد.

153- مسافری که به شهری می آید تا چند روز باید نماز را شکسته بخواند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ مَنْ قَدِمَ بَلْدَةً إِلَی مَتَی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَکُونَ مُقَصِّراً وَ مَتَی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُتِمَّ قَالَ إِذَا دَخَلْتَ أَرْضاً

ص: 124


1- . المحاسن ج 2 ص 371 ح 127.
2- . الکافي ج 3 ص 435 ح 7.

فَأَیْقَنْتَ أَنَّ لَکَ بِهَا مُقَاماً عَشَرَةَ أَیَّامٍ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ وَ إِنْ لَمْ تَدْرِ مَا مُقَامُکَ بِهَا تَقُولُ غَداً أَخْرُجُ أَوْ بَعْدَ غَدٍ فَقَصِّرْ مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَنْ یَمْضِیَ شَهْرٌ فَإِذَا تَمَّ لَکَ شَهْرٌ فَأَتِمَّ الصَّلَاةَ وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ سَاعَتِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: بفرمایید کسی که به شهری وارد می شود تا چه زمانی شایسته است که نماز خود را قصر و تا چه زمانی تمام بخواند؟

فرمود: هرگاه وارد سرزمینی شدی و یقین داشتی که ده روز می مانی، نماز خود را تمام به جای آور. اما اگر نمی دانی که چند روز می مانی و می گویی که فردا می روم یا پس فردا، در چنین حالی تا یک ماه که چنین وضعی داری، نماز خود را شکسته بخوان، و چون یک ماه سپری شد، اگر چه یک ساعت دیگر خارج شوی، باید نماز را تمام بخوانی.

154- مسافری که در نماز به شخص غیر مسافر اقتدا می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الْمُسَافِرِ یُصَلِّی خَلْفَ الْمُقِیمِ قَالَ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ یَمْضِی حَیْثُ شَاءَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مسافری که پشت سر شخص مقیم نماز می خواند، فرمود: دو رکعت نماز می خواند، سپس می تواند هر جا که خواست برود.

155- نماز در کشتی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الصَّلَاةِ فِی السَّفِینَةِ فَقَالَ یَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ فَإِذَا دَارَتْ وَ اسْتَطَاعَ أَنْ یَتَوَجَّهَ إِلَی الْقِبْلَةِ فَلْیَفْعَلْ وَ إِلَّا فَلْیُصَلِّ حَیْثُ تَوَجَّهَتْ بِهِ قَالَ فَإِنْ أَمْکَنَهُ الْقِیَامُ فَلْیُصَلِّ قَائِماً وَ إِلَّا فَلْیَقْعُدْ ثُمَّ لْیُصَلِّ. (3)

ص: 125


1- . الکافي ج 3 ص 435 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 439 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 441 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حماد بن عثمان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از چگونگی نماز در کشتی پرسیدند، فرمود: نماز گزار باید رو به قبله کند و هرگاه کشتی از جهت خود بگردد و روی او از قبله منحرف شود، چنانچه توانست جهت خود را رو به قبله کند، وگرنه به هر سمتی که کشتی می رود او نیز رو کند. و اگر می تواند نماز را ایستاده به جا آورد وگرنه باید بنشیند، سپس نماز بخواند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الرَّجُلِ یَکُونُ فِی السَّفِینَةِ فَلَا یَدْرِی أَیْنَ الْقِبْلَةُ قَالَ یَتَحَرَّی فَإِنْ لَمْ یَدْرِ صَلَّی نَحْوَ رَأْسِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن مغیره از یکی از اصحابش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که در کشتی است و جهت قبله را نمی داند، فرمود: برای پیدا کردن قبله تلاش می کند و اگر نتوانست به طرف دماغه و سر کشتی نماز بگزارد.

156- نمازهای نافله، و اوقات آن، و ثواب آن

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه فِی کِتَابِهِ إِلَی الْمَأْمُونِ قَالَ وَ الصَّلَاةُ الْفَرِیضَةُ الظُّهْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْعَصْرُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْمَغْرِبُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ وَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ وَ الْغَدَاةُ رَکْعَتَانِ هَذِهِ سَبْعَ عَشْرَةَ رَکْعَةً وَ السُّنَّةُ أَرْبَعٌ وَ ثَلَاثُونَ رَکْعَةً ثَمَانُ رَکَعَاتٍ قَبْلَ فَرِیضَةِ الظُّهْرِ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ قَبْلَ فَرِیضَةِ الْعَصْرِ وَ أَرْبَعُ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ رَکْعَتَانِ مِنْ جُلُوسٍ بَعْدَ الْعَتَمَةِ تُعَدَّانِ بِرَکْعَةٍ وَ ثَمَانُ رَکَعَاتٍ فِی السَّحَرِ وَ الشَّفْعُ وَ الْوَتْرُ ثَلَاثُ رَکَعَاتٍ تُسَلِّمُ بَعْدَ الرَّکْعَتَیْنِ وَ رَکْعَتَا الْفَجْرِ.(2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فضل بن شاذان روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه در نامه خود به مأمون بعد از ذکر نمازهای فریضه فرمودند: نمازهای سنت (نافله) سی و چهار رکعت است، هشت رکعت قبل از نماز فریضه ظهر، و هشت رکعت قبل از نماز فریضه عصر، و چهار رکعت بعد از نماز مغرب، و دو رکعت نماز نشسته بعد از نماز عشاء که یک رکعت به حساب می آید، و هشت رکعت در

ص: 126


1- . الکافي ج 3 ص 442 ح 3.
2- . عيون أخبار الرضا (ع) ج 2 ص123

سحر، و نیز نماز شفع و وتر (در سحر) که سه رکعت هستند و بعد از دو رکعت (اول آن) سلام داده می شود، و دو رکعت نماز نافله صبح (قبل از نماز صبح خوانده می شود).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی حَدِیثٍ قَالَ یَا أبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ الْعَبْدَ یُرْفَعُ لَهُ ثُلُثُ صَلَاتِهِ وَ نِصْفُهَا وَ ثَلَاثَةُ أَرْبَاعِهَا وَ أَقَلُّ وَ أَکْثَرُ عَلَی قَدْرِ سَهْوِهِ فِیهَا لَکِنَّهُ یَتِمُّ لَهُ مِنَ النَّوَافِلِ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ مَا أَرَی النَّوَافِلَ یَنْبَغِی أَنْ تُتْرَکَ عَلَی حَالٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَجَلْ لَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در حدیثی روایت کرده که حضرت به ابابصیر فرمود: ای ابا محمد! همانا از نماز بنده یک سوم آن یا نصف آن یا سه چهارم آن یا کمتر و یا بیشتر بالا می رود و قبول می شود، ولکن نماز بنده به وسیله نوافل کامل و تمام می شود.

ابو بصیر گفت (با این وصف) می بینم که سزاوار نیست در هیچ حالی نوافل ترک شود؟

پس حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بلی، سزاوار نیست(در هیچ حالی نوافل ترک شود).

157- نماز خوف و ترس

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ إِنْ کُنْتَ فِی أَرْضِ مَخَافَةٍ فَخَشِیتَ لِصّاً أَوْ سَبُعاً فَصَلِّ عَلَی دَابَّتِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: اگر در سرزمینی قرار گرفتی که خوفناک بود و از دزد یا درندگان ترس داشتی بر روی چهار پایت نماز بخوان.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنِ الْأَسِیرِ یَأْسِرُهُ الْمُشْرِکُونَ فَتَحْضُرُهُ الصَّلَاةُ فَیَمْنَعُهُ الَّذِی أَسَرَهُ مِنْهَا قَالَ یُومِئُ إِیمَاءً. (3)

ص: 127


1- . الکافي ج 3 ص 363 ح 3.
2- . الکافي ج 3 ص 456 ح 3.
3- . الکافي ج 3 ص 457 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: اسیری است که مشرکان او را به اسارت گرفته اند و وقت نماز فرا می رسد و مشرکان از خواندن نماز جلوگیری می کنند (چه وظیفه ای دارد؟).

فرمود: با اشاره نماز بگزارد.

158- نحوه ی خواندن نماز عید فطر و عید قربان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ فَقَالَ رَکْعَتَانِ لَیْسَ قَبْلَهُمَا وَ لَا بَعْدَهُمَا شَیْ ءٌ وَ لَیْسَ فِیهِمَا أَذَانٌ وَ لَا إِقَامَةٌ یُکَبِّرُ فِیهِمَا اثْنَتَیْ عَشْرَةَ تَکْبِیرَةً یَبْدَأُ فَیُکَبِّرُ وَ یَفْتَتِحُ الصَّلَاةَ ثُمَّ یَقْرَأُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ ثُمَّ یَقْرَأُ وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها ثُمَّ یُکَبِّرُ خَمْسَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ یُکَبِّرُ وَ یَرْکَعُ فَیَکُونُ یَرْکَعُ بِالسَّابِعَةِ ثُمَّ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ ثُمَّ یَقُومُ فَیَقْرَأُ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ- وَ هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ ثُمَّ یُکَبِّرُ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ وَ یَسْجُدُ سَجْدَتَیْنِ وَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ قَالَ وَ کَذَلِکَ صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْخُطْبَةُ بَعْدَ الصَّلَاةِ إِنَّمَا أَحْدَثَ الْخُطْبَةَ قَبْلَ الصَّلَاةِ عُثْمَانُ وَ إِذَا خَطَبَ الْإِمَامُ فَلْیَقْعُدْ بَیْنَ الْخُطْبَتَیْنِ قَلِیلًا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه درباره نماز عید فطر و قربان پرسیدم.

فرمود: دو رکعت است. پیش از آن دو رکعت و بعد از آن دو چیزی(نافله ای) نیست. این دو نماز اذان و اقامه ندارند و نمازگزار، در آن دو رکعت دوازده تکبیر می گوید، با تکبیر نماز را شروع می کند، سپس سوره حمد و پس از آن سوره {وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها} را می خواند، سپس پنج تکبیر می گوید. آنگاه تکبیر هفتم را گفته و به رکوع می رود، و پس از آن، دو سجده به جا می آورد. آنگاه بر می خیزد و سوره حمد و {هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ} را می خواند، سپس چهار تکبیر می گوید و دو سجده انجام می دهد و تشهد را می گوید و سلام می دهد.

حضرت فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله نیز چنین انجام می داد. (دو) خطبه این نماز بعد از نماز است و خطبه پیش از نماز را عثمان بدعت نهاد. هنگامی که امام خطبه (اول) را خواند، باید میان دو خطبه اندکی بنشیند.

ص: 128


1- . الکافي ج 3 ص 460 ح 3.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی صَلَاةِ الْعِیدَیْنِ قَالَ یُکَبِّرُ ثُمَّ یَقْرَأُ ثُمَّ یُکَبِّرُ خَمْساً وَ یَقْنُتُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ ثُمَّ یُکَبِّرُ السَّابِعَةَ وَ یَرْکَعُ بِهَا ثُمَّ یَسْجُدُ ثُمَّ یَقُومُ فِی الثَّانِیَةِ فَیَقْرَأُ ثُمَّ یُکَبِّرُ أَرْبَعاً فَیَقْنُتُ بَیْنَ کُلِّ تَکْبِیرَتَیْنِ ثُمَّ یُکَبِّرُ وَ یَرْکَعُ بِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره نماز عید فطر و عید قربان، فرمود: نمازگزار، تکبیر میگوید، قرائت می کند، سپس پنج تکبیر می گوید و میان هر دو تکبیر قنوت می خواند و آنگاه تکبیر هفتم را می گوید و به رکوع می رود و پس از آن سجده می کند، سپس برای رکعت دوم بر می خیزد، قرائت می کند و چهار تکبیر می گوید و در میان هر دو تکبیر قنوت می خواند و آنگاه تکبیر گفته و به رکوع می رود (و سپس سجده نموده و تشهد را خوانده و سلام را می دهد).

159- وجوب نماز عید فطر و عید قربان همراه با امام معصوم است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَعْمَرِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَامٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمر بن یحیی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: نماز روز عید فطر و عید قربان نیست مگر با امام.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده زُرَارَةُ بْنُ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ لَا صَلَاةَ يَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَي إِلَّا مَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ. (3)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: نماز روز عید فطر و عید قربان نیست مگر با امام عادل.

3- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ مَنْ لَمْ يُصَلِّ مَعَ الْإِمَامِ فِي جَمَاعَةٍ يَوْمَ الْعِيدِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ وَ لَا قَضَاءَ عَلَيْهِ. (4)

ص: 129


1- . الکافي ج 3 ص 460 ح 5.
2- . الکافي ج 3 ص 259 ح 2.
3- . الفقیه ج 1 ح 1456.
4- . التهذيب الاحکام ج 3 ص 128 ح 273.

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: كسی كه در روز عيد با امام در جماعت نماز نخواند نمازی ندارد و قضايی هم ندارد.

160- جایز است نماز عیدین را بدون حضور امام معصوم به صورت منفرد خواند

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ مَنْصُورٍ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَرِضَ أَبِي يَوْمَ الْأَضْحَى- فَصَلَّى فِي بَيْتِهِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ ضَحَّى. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از منصور بن حازم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: پدرم صلوات الله علیه روز عید قربان بیمار شد و نماز عید را دو رکعت در خانه خود به جا آورد و قربانی کرد.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ لَمْ يَشْهَدْ جَمَاعَةَ النَّاسِ فِي الْعِيدَيْنِ فَلْيَغْتَسِلْ وَ لْيَتَطَيَّبْ بِمَا وَجَدَ وَ لْيُصَلِّ فِي بَيْتِهِ وَحْدَهُ كَمَا يُصَلِّي فِي جَمَاعَةٍ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از عبدالله بن سنان از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: کسی که در عید قربان و عید فطر به نماز جماعت عید حاضر نمی شود یا نمی تواند شرکت کند در این صورت باید غسل کرده و بوی خوش بکار برده با هر خوشبو کننده ای که می یابد و مقدور است، و به تنهایی در خانه خود نماز کند به همان ترتیبی که در جماعت می خواند.

3- الشیخ النعمان بن محمد، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ لَا يَشْهَدُ الْعِيدَ هَلْ عَلَيْهِ أَنْ يُصَلِّيَ فِي بَيْتِهِ قَالَ نَعَمْ وَ لَا صَلَاةَ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ عَدْلٍ. (3)

مرحوم شیخ نعمان بن محمد، با سند خویش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که درباره مردی که در عید شرکت نمی کند سؤال شد که آیا بر اوست که در خانه اش نماز بخواند؟

فرمود: بلی، و هیچ نمازی نیست مگر همراه امام عادل.

ص: 130


1- . الفقيه 1- 507- 1458.
2- . الفقيه ج 1 ص 507 ح 1459.
3- . دعائم الإسلام ج 1 ص 186. بحارالانوار ج 90 ص 375.

توضیح: «وَ لَا صَلَاةَ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ عَدْلٍ.» یعنی واجب نیست مگر با امام معصوم. اما از باب استحباب خواندنش جایز است چنانکه در این حدیث و احادیث دیگر رخصت داده شده است.

4- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ لَا صَلَاةَ فِي الْعِيدَيْنِ إِلَّا مَعَ الْإِمَامِ فَإِنْ صَلَّيْتَ وَحْدَكَ فَلَا بَأْسَ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از سماعه از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: در عيد فطر و عید قربان نمازی نيست مگر با امام و اگر به تنهایی نماز خواندی اشكالی ندارد.

5- الشیخ علي بن موسی بن طاوس، قَالَ رَوَی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ صَلَاةِ الْأَضْحَی وَ الْفِطْرِ قَالَ صَلِّهِمَا رَکْعَتَیْنِ فِی جَمَاعَةٍ وَ غَیْرِ جَمَاعَةٍ. (2)

مرحوم علی بن موسی بن طاوس، گوید: محمد بن ابو قره با اسنادش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که از آن حضرت درباره نماز اضحی و فطر سؤال شد.

فرمود: آن دو را در جماعت و غیر جماعت، دو رکعت بخوان.

161- نماز آیات و نحوه ی خواندن آن

1- الشیخ الطوسي، بإسناده عَن عُمَر بْنِ أُذَيْنَةَ عَن رَهْطٍ وَ هُمُ الْفُضَيْلُ و زُرَارَةُ و بُرَيْدٌ وَ مُحمَّد بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ كِلَيْهِمَا وَ مِنْهُمْ مَنْ رَوَاهُ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما أَنَّ صَلَاةَ كُسُوفِ الشَّمْسِ و الْقَمَرِ وَ الرَّجْفَةِ و الزَّلْزَلَةِ عَشْرُ رَكَعَاتٍ وَ أَرْبَعُ سَجَدَاتٍ صَلَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و النَّاسُ خَلْفَهُ فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ فَفَرَغَ حِينَ فَرَغَ و قَدِ انْجَلَى كُسُوفُهَا وَ رَوَوْا أَنَّ الصَّلَاةَ في هَذِهِ الْآيَاتِ كُلِّهَا سَوَاءٌ وَ أَشَدُّهَا وَ أَطْوَلُهَا كُسُوفُ الشَّمْسِ تَبْدَأُ فَتُكَبِّرُ بِافْتِتَاحِ الصَّلَاة ثُمَّ تَقْرَأُ أُمَّ الْكِتَابِ وَ سُورَةً ثُمَّ تَرْكَعُ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَكَ مِنَ الرُّكُوعِ فَتَقْرَأُ أُمَّ الْكِتَاب و سُورَةً ثُمَّ تَرْكَعُ الثَّانِيَةَ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَكَ مِنَ الرُّكُوع فَتَقْرَأُ أُمَّ الْكِتَاب و سُورَةً ثُمَّ تَرْكَعُ الثَّالِثَةَ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَكَ مِن الرُّكُوعِ فَتَقْرَأُ أُمَّ الْكِتَابِ وَ سُورَةً ثُمَّ تَرْكَعُ الرَّابِعَةَ ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَك مِنَ الرُّكُوعِ فَتَقْرَأُ أُمَّ الْكِتَاب و سُورَةً ثُمَّ تَرْكَعُ الْخَامِسَةَ فَإِذَا رَفَعْتَ رَأْسَكَ قُلْتَ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ

ص: 131


1- . التهذيب الاحکام ج 3 ص 128 ح 274.
2- . اقبال الاعما ل ص 285.بحارالانوار ج 87 ص 371 ح 21.

حَمِدَهُ- ثُمَّ تَخِرُّ سَاجداً فَتَسْجُدُ سَجْدَتَيْنِ ثُمَّ تَقُومُ فَتَصْنَعُ مِثْلَ مَا صَنَعْتَ في الْأُولَى قَال قُلْتُ: وَ إِنْ هُوَ قَرَأَ سُورَةً وَاحِدَةً فِي الْخَمْسِ رَكَعَاتٍ يُفَرِّقُهَا بَيْنَهَا قَال أَجْزَأَهُ أُمُّ الْقُرْآنِ فِي أَوَّلِ مَرَّةٍ فَإِنْ قَرَأَ خَمْس سُوَرٍ فَمَعَ كُلِّ سُورَةٍ أُمُّ الْكِتَابِ و الْقُنُوتُ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ قَبْل الرُّكُوعِ إِذَا فَرَغْتَ مِن الْقِرَاءَةِ ثُمَّ تَقْنُتُ فِي الرَّابِعَةِ مِثْل ذَلِك ثُمَّ فِي السَّادِسَةِ ثُمَّ فِي الثَّامِنَةِ ثُمَّ فِي الْعَاشِرَةِ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از گروهی از بزرگان اصحاب از حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما روایت کرده اند که فرمودند: همانا نماز خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی و لرزش شدید و زلزله، ده رکوع و چهار سجده دارد که رسول الله صلی الله علیه و آله در حالیکه مردم پشت سر او بودند آن را برای خورشید گرفتی خواندند و وقتی از نماز فارغ شدند که گرفتگی خورشید برطرف شده بود و این گروه اصحاب روایت کرده اند که نماز در مورد همه این آیات برابر است و شدیدترین و طولانی ترین آن، نماز خورشید گرفتگی است که ابتدا برای افتتاح نماز تکبیر می گویی و سپس حمد و یک سوره قرائت میکنی و سپس به رکوع می روی و بعد سر از رکوع بر می داری و حمد و سوره دیگری می خوانی و به رکوع دوم می روی سپس سر از رکوع برمی داری و حمد و سوره می خوانی و به رکوع سوم می روی و بعد سر از رکوع بلند می کنی و دوباره حمد و سوره می خوانی و به رکوع چهارم می روی و بعد از سر برداشتن از رکوع حمد و سوره می خوانی و به رکوع پنجم می روی و سپس سر از رکوع بلند می کنی و می گوئی: «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»

و سپس به سجده می روی و دو سجده انجام می دهی و بعد از جا بلند می شوی و هر آنچه در رکعت اول انجام دادی، در رکعت دوم هم انجام می دهی.

راوی گوید: گفتم: اگر یک سوره واحد را بین پنج رکوع تقسیم کند چطور است؟

حضرت فرمود: در این صورت یک سوره حمد در مرتبه اول برای آن کفایت می کند ولی اگر یک سوره کامل بخواند باید همراه هر سوره یک حمد هم خوانده شود. و قنوت آن قبل از رکوع دوم و بعد از قرائت است و همچنین قبل از رکوع چهارم و ششم و هشتم و دهم، قنوت انجام داده می شود.

ص: 132


1- . تهذیب الاحکام ج 3 ص 155 ح 5.

کتاب زکات

162- وجوب زکات و حقوق واجب اموال

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لَمَّا أُنْزِلَتْ آیَةُ الزَّکَاةِ: {خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها} وَ أُنْزِلَتْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُنَادِیَهُ فَنَادَی فِی النَّاسِ أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الزَّکَاةَ کَمَا فَرَضَ عَلَیْکُمُ الصَّلَاةَ فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ فَرَضَ الصَّدَقَةَ مِنَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ فَنَادَی فِیهِمْ بِذَلِکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ عَفَا لَهُمْ عَمَّا سِوَی ذَلِکَ قَالَ ثُمَّ لَمْ یَفْرِضْ لِشَیْ ءٍ مِنْ أَمْوَالِهِمْ حَتَّی حَالَ عَلَیْهِمُ الْحَوْلُ مِنْ قَابِلٍ فَصَامُوا وَ أَفْطَرُوا فَأَمَرَ مُنَادِیَهُ فَنَادَی فِی الْمُسْلِمِینَ أَیُّهَا الْمُسْلِمُونَ زَکُّوا أَمْوَالَکُمْ تُقْبَلْ صَلَاتُکُمْ قَالَ ثُمَّ وَجَّهَ عُمَّالَ الصَّدَقَةِ وَ عُمَّالَ الطَّسُوقِ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که این آیه: {از اموال مردم زکات فریضه دریافت کن که آنان را پاک و وارسته سازی}. (سوره توبه آیه 104) در ماه رمضان نازل شد، رسول الله صلی الله علیه و آله به منادی خود دستور داد که چنین اعلام کند: همانا خدا زکات را واحب کرد، چنان که نماز را بر شما واجب کرد. خدای عز و جل بر ایشان (زکات را) بر طلا و نقره واجب کرد و صدقه را بر شتران و گاو و گوسفندان، و گندم و جو، و خرما و کشمش واجب کرد. رسول الله صلی الله علیه و آله این حکم را در ماه رمضان به سمع مردم رساند و آنان را از دیگر موارد معاف نمود.

سپس گفت: چیزی از اموال شان پرداخت نشد تا این که سال آینده فرا رسید (یک سال گذشت). پس روزه گرفتند و افطار کردند و رسول الله صلی الله علیه و آله به منادی خود دستور داد که چنین اعلام کند: ای مسلمانان! زکات اموال تان را دهید تا نمازتان قبول شود.

حضرتش فرمود: در این هنگام رسول الله صلی الله علیه و آله مأمورین زکات را به مراتع و آبادی ها گسیل فرمود.

ص: 133


1- . الکافي ج 3 ص 497 ح 2.

163- عدم پرداخت زکات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَالٌ لَا یُزَکَّی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: مال و دارایی که زکات آن پرداخت نشود، مورد لعنت است، مورد لعنت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ مَنَعَ قِیرَاطاً مِنَ الزَّکَاةِ فَلْیَمُتْ إِنْ شَاءَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس قیراطی از زکات مالش را نپردازد، یهودی یا نصرانی (یعنی بی ایمان) خواهد مرد.

164- علت وضع زکات بدون کم و زیادی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لِأَیِّ شَیْ ءٍ جَعَلَ اللَّهُ الزَّکَاةَ خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ فِی کُلِّ أَلْفٍ وَ لَمْ یَجْعَلْهَا ثَلَاثِینَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَهَا خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ أَخْرَجَ مِنْ أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ بِقَدْرِ مَا یَکْتَفِی بِهِ الْفُقَرَاءُ وَ لَوْ أَخْرَجَ النَّاسُ زَکَاةَ أَمْوَالِهِمْ مَا احْتَاجَ أَحَدٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی وشاء روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: چرا خداوند زکات را در هر هزار بیست و پنج قرار داد نه در سی؟

فرمود: خداوند متعال بیست و پنج قرار داد و از اموال ثروتمندان به اندازه نیاز فقرا بیرون آورد، اگر مردم زکات دارایی خود را بپردازند، حتی یک نیازمند پیدا نمی شود.

ص: 134


1- . الکافي ج 3 ص 504 ح 8.
2- . الکافي ج 3 ص 505 ح 14.
3- . الکافي ج 3 ص 507 ح 1.

165- آنچه را رسول الله صلی الله علیه و آله به عنوان زکات مقرر فرمودند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِی بَصِیرٍ وَ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ وَ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیهما قَالا فَرَضَ اللَّهُ الزَّکَاةَ مَعَ الصَّلَاةِ فِی الْأَمْوَالِ وَ سَنَّهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی تِسْعَةِ أَشْیَاءَ وَ عَفَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَمَّا سِوَاهُنَّ فِی الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ عَفَا عَمَّا سِوَی ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از گروهی از اصحاب روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمودند: خداوند زکات اموال را در کنار نماز، فرض و واجب کرد و رسول الله صلی الله علیه و آله زکات را در نُه ماده سنت نهاد و از سایر مواد صرف نظر کرد. از این رو، زکات فریضه به طلا و نقره، شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما و کشمش اختصاص یافت و سایر اموال از پرداخت زکات معاف گردید.

166- کمترین نصاب زکات محصولات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ أَقَلِّ مَا یَجِبُ فِیهِ الزَّکَاةُ مِنَ الْبُرِّ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ فَقَالَ خَمْسَةُ أَوْسَاقٍ بِوَسْقِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقُلْتُ کَمِ الْوَسْقُ قَالَ سِتُّونَ صَاعاً قُلْتُ فَهَلْ عَلَی الْعِنَبِ زَکَاةٌ أَوْ إِنَّمَا تَجِبُ عَلَیْهِ إِذَا صَیَّرَهُ زَبِیباً قَالَ نَعَمْ إِذَا خَرَصَهُ أَخْرَجَ زَکَاتَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن عبدالله اشعری روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه عرض کردم: کمترین محصول گندم، جو، کشمش و خرما که زکات دارند، چه مقدار است؟

فرمود: کمترین نصاب آن با معیار که رسول الله صلی الله علیه و آله مقرر کرده بود، (از) پنج بار شتر(یک بار آن حق زکات) است.

پرسیدم: با معیار رسول الله صلی الله علیه و آله یک بار شتر، چقدر می شود؟

ص: 135


1- . الکافي ج 3 ص 509 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 514 ح 5.

فرمود: شصت صاع.

گفتم: وقتی که محصول انگور به دست آید، باید زکات آن را بدهند؟ یا بعد از آن که به صورت کشمش درآید؟

فرمود: آری، موقعی که تخمین بزنند، می توانند زکات آن را بپردازند.

167- زکات طلا و نقره

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ: فِی کُلِّ مِائَتَیْ دِرْهَمٍ خَمْسَةُ دَرَاهِمَ مِنَ الْفِضَّةِ وَ إِنْ نَقَصَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ زَکَاةٌ وَ مِنَ الذَّهَبِ مِنْ کُلِّ عِشْرِینَ دِینَاراً نِصْفُ دِینَارٍ وَ إِنْ نَقَصَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ شَیْ ءٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر دویست درهم نقره، پنج درهم آن حق زکات است. کمتر از دویست درهم زکات ندارد. و هر بیست دینار طلا، نیم دینار آن حق زکات است، کمتر از آن زکات ندارد.

168- زیور آلات و جواهرات زکات ندارند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحُلِیِّ فِیهِ زَکَاةٌ قَالَ لَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زیورآلات زکات دارند؟

فرمود: نه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ فِی الْجَوْهَرِ وَ أَشْبَاهِهِ زَکَاةٌ وَ إِنْ کَثُرَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره و بکیر روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: جواهر قیمتی و سنگ های گران بها زکات ندارند، گرچه مقدار آن بسیار باشد.

ص: 136


1- . الکافي ج 3 ص 515 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 517 ح 1.
3- . الکافي ج 3 ص 519 ح 10.

169- زمان پرداخت زکات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَالِدِ بْنِ الْحَجَّاجِ الْکَرْخِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الزَّکَاةِ فَقَالَ انْظُرْ شَهْراً مِنَ السَّنَةِ فَانْوِ أَنْ تُؤَدِّیَ زَکَاتَکَ فِیهِ فَإِذَا دَخَلَ ذَلِکَ الشَّهْرُ فَانْظُرْ مَا نَضَّ یَعْنِی مَا حَصَلَ فِی یَدِکَ مِنْ مَالِکَ فَزَکِّهِ فَإِذَا حَالَ الْحَوْلُ مِنَ الشَّهْرِ الَّذِی زَکَّیْتَ فِیهِ فَاسْتَقْبِلْ بِمِثْلِ مَا صَنَعْتَ لَیْسَ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خالد بن حجاج کرخی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره زکات پرسیدم.

فرمود: یک ماه را در سال در نظر بگیر و نیت کن که زکاتت را در آن ماه بدهی؛ پس زمانی که آن ماه فرا رسید، ببین چه چیزی از اموال را در دست داری و به دست آورده ای، پس زکات آن را بپرداز. پس هرگاه که یک سال از ماهی که در آن ماه زکات داده ای گذشت، دوباره همان کار را در سال جدید انجام بده، و بیش از این چیزی بر عهده تو نیست.

170- زکات شتر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: فِی خَمْسِ قَلَائِصَ شَاةٌ وَ لَیْسَ فِیمَا دُونَ الْخَمْسِ شَیْ ءٌ وَ فِی عَشْرٍ شَاتَانِ وَ فِی خَمْسَ عَشْرَةَ ثَلَاثُ شِیَاهٍ وَ فِی عِشْرِینَ أَرْبَعٌ وَ فِی خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ خَمْسٌ وَ فِی سِتٍّ وَ عِشْرِینَ بِنْتُ مَخَاضٍ إِلَی خَمْسٍ وَ ثَلَاثِینَ.

وَ قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ هَذَا فَرْقٌ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ النَّاسِ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا بِنْتُ لَبُونٍ إِلَی خَمْسٍ وَ أَرْبَعِینَ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا حِقَّةٌ إِلَی سِتِّینَ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا جَذَعَةٌ إِلَی خَمْسٍ وَ سَبْعِینَ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا بِنْتَا لَبُونٍ إِلَی تِسْعِینَ فَإِذَا کَثُرَتِ الْإِبِلُ فَفِی کُلِّ خَمْسِینَ حِقَّةٌ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن حجاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زکات پنج شتر، یک گوسفند است. کمتر از پنج شتر، زکات ندارد. ده شتر، دو

ص: 137


1- . الکافي ج 3 ص 522 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 532 ح 2.

گوسفند، پانزده شتر، سه گوسفند؛ بیست و پنج شتر، پنج گوسفند. از بیست و شش تا سی و پنج شتر، یک ماده شتر دو ساله، از سی و شش تا چهل و پنج شتر، یک ماده شتر سه ساله، از چهل و شش تا شصت شتر، یک ماده شتر چهار ساله.

عبدالرحمن گوید: این فرقیست میان ما(شیعیان) و مردم(مخالفین)؛ و از شصت و یک تا هفتاد و پنج شتر، یک ماده شتر پنج ساله، و از هفتاد و شش تا نود شتر، دو ماده شتر سه ساله. و موقعی که شمار شتر افزون شود، بابت هر پنجاه شتر یک ماده شتر چهار ساله به عنوان زکات بپردازند.

171- زکات گوسفند و گاو

1- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: لَیْسَ عَلَی الْغَنَمِ زَکَاةٌ حَتَّی تَبْلُغَ أَرْبَعِینَ شَاةً فَإِذَا زَادَتْ عَلَی الْأَرْبَعِینَ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا شَاةٌ إِلَی عِشْرِینَ وَ مِائَةٍ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا شَاتَانِ إِلَی مِائَتَیْنِ فَإِذَا زَادَتْ وَاحِدَةٌ فَفِیهَا ثَلَاثَةٌ إِلَی ثَلَاثِمِائَةٍ فَإِذَا کَثُرَ الْغَنَمُ أُسْقِطَ هَذَا کُلُّهُ وَ یُخْرَجُ فِی کُلِّ مِائَةٍ شَاةٌ.

وَ فِی الْبَقَرَةِ إِذَا بَلَغَتْ ثَلَاثِینَ بَقَرَةً فَفِیهَا تَبِیعٌ حَوْلِیٌّ وَ لَیْسَ فِیهَا إِذَا کَانَتْ دُونَ ثَلَاثِینَ شَیْ ءٌ فَإِذَا بَلَغَتْ أَرْبَعِینَ فَفِیهَا مُسِنَّةٌ إِلَی سِتِّینَ فَإِذَا بَلَغَتْ سِتِّینَ فَفِیهَا تَبِیعَانِ إِلَی سَبْعِینَ فَإِذَا بَلَغَتْ سَبْعِینَ فَفِیهَا تَبِیعَةٌ وَ مُسِنَّةٌ إِلَی ثَمَانِینَ فَإِذَا بَلَغَتْ ثَمَانِینَ فَفِیهَا مُسِنَّتَانِ إِلَی تِسْعِینَ فَإِذَا بَلَغَتْ تِسْعِینَ فَفِیهَا ثَلَاثُ تَبَایِعَ فَإِذَا کَثُرَتِ الْبَقَرَةُ سَقَطَ هَذَا کُلُّهُ وَ یُخْرَجُ مِنْ کُلِّ ثَلَاثِینَ بَقَرَةً تَبِیعَانِ وَ مِنْ کُلِّ أَرْبَعِینَ مُسِنَّةٌ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: بر گوسفند زکات نیست تا به چهل گوسفند رسد؛ پس چون به چهل رسد و یک گوسفند زیاد شود، یک گوسفند واجب است تا صد و بیست؛ پس چون یکی زیاد شود دو گوسفند می دهد تا دویست؛ پس اگر یکی زیاد شود سه گوسفند می دهد تا سیصد؛ پس هرگاه گوسفند زیاد شود دیگر این حساب ساقط است و از هر صد تا یکی می دهد.

در گاو زکات واجب نیست تا به سی گاو برسد و چون به سی گاو برسد در آن تبیع حولی(گوساله یک ساله) واجب است، چون به چهل گاو می رسد در آن مسنّه(گوساله پا در سه سال) یعنی تا شصت گاو، پس اگر شصت تمام می شود دو تبیعه می دهد تا هفتاد؛ پس چون به هفتاد رسید یک تبیع و یک مسنه می دهد تا

ص: 138


1- . بحارالانوار ج 93 ص 52 ح 4.

هشتاد؛ پس چون به هشتاد می رسد در آن دو مسنه است تا نود؛ و چون به نود می رسد سه تبیع می دهد و چون گاو بسیار شد این عدد ساقط است و صاحب گاو از هر سی گاو دو تبیع می دهد و از هر چهل گاو یک مسنه می دهد.

172- حکمی شخصی که به گمان خود به تنگدستی زکات می پردازد، آنگاه معلوم می شود که ثروتمند بود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ یُعْطِی زَکَاةَ مَالِهِ رَجُلًا وَ هُوَ یَرَی أَنَّهُ مُعْسِرٌ فَوَجَدَهُ مُوسِراً قَالَ لَا یُجْزِئُ عَنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند از حسین بن عثمان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره شخصی که زکات مالش را به فردی که به پندارش تنگدست است می دهد، ولی بعداً می فهمد که ثروتمند بوده، فرمود: از زکات کفایت نمی کند (باید زکات آن مال را به مستمند و فقیر مستحق زکات بدهد).

173- زکات را فقط به اهل ولایت باید پرداخت کرد

1- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عن عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّکَاةِ هَلْ هِیَ لِأَهْلِ الْوَلَایَةِ قَالَ قَدْ بُیِّنَ ذَلِکَ لَکُمْ فِی طَائِفَةٍ مِنَ الْکِتَابِ. (2)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از علی از برادرش حضرت موسی بن جعفر صلوات الله علیهما روایت که گفت: از آن حضرت در مورد اینکه آیا زکات فقط برای اهل ولایت است پرسید.

فرمود: این مطلب در نامه های زیادی برای شما تبیین شد.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عن الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه قَالَ: لَا یَحِلُّ أَنْ تُدْفَعَ الزَّکَاةُ إِلَّا إِلَی أَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ الْمَعْرِفَةِ. (3)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: پرداخت زكات جز بر اهل ولايت و معرفت حلال نيست.

ص: 139


1- . الکافي ج 3 ص 545 ح 1.
2- . قرب الاسناد ص 135. بحارالانوار ج 93 ص 60 ح 18.
3- . الخصال ج 2 ص 152. بحارالانوار ج 93 ص 64 ح 23.

174- کسی که از قیمت زکاتش می پردازد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی صلوات الله علیه هَلْ یَجُوزُ أَنْ یُخْرَجَ عَمَّا یَجِبُ فِی الْحَرْثِ مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ مَا یَجِبُ عَلَی الذَّهَبِ دَرَاهِمُ بِقِیمَةِ مَا یَسْوَی أَمْ لَا یَجُوزُ إِلَّا أَنْ یُخْرَجَ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ مَا فِیهِ فَأَجَابَ صلوات الله علیه أَیُّمَا تَیَسَّرَ یُخْرَجُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد بن خالد برقی، روایت کرده که گفت: طی نامه ای به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه نوشتم: در محصول گندم و جو و یا در نقدینه طلا می توانیم حق زکات را قیمت بگذاریم و در برابر آن درهم بپردازیم؟

یا اینکه باید سهم زکات را از خود آن محصول و عین طلا خارج کنیم؟

حضرتش در پاسخ من نوشت: هر نوع که آسان تر باشد، حق زکات را خارج کنید.

175- کسی که اخذ زکات بر او حلال است و کسی که اخذ زکات بر او حلال نیست و کسی مال کمی دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ یَأْخُذُ الزَّکَاةَ صَاحِبُ السَّبْعِمِائَةِ إِذَا لَمْ یَجِدْ غَیْرَهُ قُلْتُ فَإِنَّ صَاحِبَ السَّبْعِمِائَةِ تَجِبُ عَلَیْهِ الزَّکَاةُ قَالَ زَکَاتُهُ صَدَقَةٌ عَلَی عِیَالِهِ(أي یتوسع بها علیهم في طعامهم و شرابهم و کسوتهم) وَ لَا یَأْخُذُهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ إِذَا اعْتَمَدَ عَلَی السَّبْعِمِائَةِ أَنْفَدَهَا فِی أَقَلَّ مِنْ سَنَةٍ فَهَذَا یَأْخُذُهَا وَ لَا تَحِلُّ الزَّکَاةُ لِمَنْ کَانَ مُحْتَرِفاً وَ عِنْدَهُ مَا یَجِبُ فِیهِ الزَّکَاةُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: انسان با موجودی هفتصد درهم می تواند زکات بگیرد؛ در صورتی که نتواند مال دیگری بدست آورد.

گفتم: با موجودی هفتصد درهم خودش باید زکات بدهد؟ چگونه می تواند زکات بگیرد؟

ص: 140


1- . الکافي ج 3 ص 559 ح 1.
2- . الکافي ج 3 ص 560 ح 1.

فرمود: با چنین موجودی ناچیز، اگر قرار باشد که زکات بدهد، باید زکات خود را به اهل و عیال منزل بدهد(یعنی در خورد و خوراک آنان توسعه دهد) با هفتصد درهم، موقعی می تواند زکات بگیرد که اگر از پا بنشیند و موجودی خود را به مصرف برساند، پیش از گذشت یک سال، همه را تمام کند. ولی اگر کار و پیشه دارد که مخارج او را تأمین می کند و به اندازه نصاب زکات، موجودی دارد، نمی تواند زکات بگیرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الصَّدَقَةَ لَا تَحِلُّ لِمُحْتَرِفٍ وَ لَا لِذِی مِرَّةٍ سَوِیٍّ قَوِیٍّ فَتَنَزَّهُوا عَنْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: برای پیشه وران و کارگران قوی بنیه، حلال نیست که زکات دریافت کنند پس با داشتن پیشه و کار، از گرفتن زکات خودداری نمایید.

176- کسی که زکات بر او حلال است، ولی از گرفتن آن خودداری می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ هِلَالِ بْنِ خَاقَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ تَارِکُ الزَّکَاةِ وَ قَدْ وَجَبَتْ لَهُ مِثْلُ مَانِعِهَا وَ قَدْ وَجَبَتْ عَلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن هلال بن خاقان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: کسی که دریافت زکات برای او واجب است و نمی گیرد مانند کسی است که پرداخت زكات بر او واجب است و نمی دهد.

177- صدقه بر بنی هاشم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ تَحِلُّ الصَّدَقَةُ لِبَنِی هَاشِمٍ فَقَالَ إِنَّمَا تِلْکَ الصَّدَقَةُ الْوَاجِبَةُ عَلَی النَّاسِ لَا تَحِلُّ لَنَا فَأَمَّا غَیْرُ ذَلِکَ فَلَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَوْ کَانَ کَذَلِکَ مَا اسْتَطَاعُوا أَنْ یَخْرُجُوا إِلَی مَکَّةَ هَذِهِ الْمِیَاهُ عَامَّتُهَا صَدَقَةٌ. (3)

ص: 141


1- . الکافي ج 3 ص 560 ح 2.
2- . الکافي ج 3 ص 563 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 59 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جعفر بن ابراهیم هاشمی روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: آیا صدقه بر بنی هاشم حلال است؟

فرمود: زکات واجب بر مردم بر ما حلال نمی شود. ولی موارد دیگر ایرادی ندارد. و اگر چنین بود آنان نمی توانستند به مکه بروند، زیرا این آب های بین راه صدقه هستند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الصَّدَقَةِ الَّتِی حُرِّمَتْ عَلَی بَنِی هَاشِمٍ مَا هِیَ قَالَ هِیَ الزَّکَاةُ قُلْتُ فَتَحِلُّ صَدَقَةُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن فضل هاشمی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کدام صدقه بر بنی هاشم حرام شده است؟

فرمود: زکات.

گفتم: آیا صدقه آنها به همدیگر حلال می شود؟

فرمود: آری.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَعْطُوا الزَّکَاةَ مَنْ أَرَادَهَا مِنْ بَنِی هَاشِمٍ فَإِنَّهَا تَحِلُّ لَهُمْ وَ إِنَّمَا تَحْرُمُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْإِمَامِ الَّذِی مِنْ بَعْدِهِ وَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خدیجه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس از بنی هاشم زکات خواست به او بپردازید، زیرا زکات بر آنان حلال است. زکات فقط بر نبی صلی الله علیه و آله و امام بعد از او و بر ائمه صلوات الله علیهم اجمعین حرام است.

5- الشیخ الصدوق، قال: اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ أَنْ تُدْفَعَ الزَّکَاةُ إِلَّا إِلَی أَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ لَا یُعْطَی مِنْ أَهْلِ الْوَلَایَةِ الْأَبَوَانِ وَ الْوَلَدُ وَ لَا الزَّوْجُ وَ الزَّوْجَةُ وَ الْمَمْلُوکُ وَ کُلُّ مَنْ یُجْبَرُ الرَّجُلُ عَلَی نَفَقَتِهِ وَ قَدْ فَضَّلَ اللَّهُ بَنِی هَاشِمٍ بِتَحْرِیمِ الزَّکَاةِ عَلَیْهِمْ فَأَمَّا الْیَوْمَ فَإِنَّهَا تَحِلُّ لَهُمْ لِأَنَّهُمْ قَدْ مُنِعُوا الْخُمُسَ. (3)

ص: 142


1- . الکافي ج 4 ص 59 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 59 ح 6. 44.
3- . الهدایة ص 570 باب 82.بحارالانوار ج 93 ص 69 ح 44.

مرحوم شیخ صدوق، گوید: خدا شما را رحمت کند، بدانید که جایز نیست زکات به غیر اهل ولایت داده شود و از میان اهل ولایت نیز به پدر و مادر و زن و شوهر و برده زکات پرداخت نمی شود و هر کس که شخص مجبور است نفقه آن ها را بپردازد، زکات به او تعلق نمی گیرد، و به یقین خداوند با تحریم زکات بر بنی هاشم آن ها را برتری داده است؛ اما امروز زکات برای آنان حلال می شود زیرا از گرفتن خمس منع شده اند.

توضیح: سادات محترم تا می توانند از گرفتن زکات خودداری نمایند، چنانکه در احادیث زیادی منع شده اند. اما اگر در تنگنا قرار گرفتند طبق حدیث چهارم این باب و احادیث دیگر می توانند زکات بگیرند چنانکه از کلام مرحوم شیخ صدوق نیز چنین فهمیده می شود.

ولی کسانی که مادرش سیده است اما پدرش سید نیست، بر چنین اشخاصی زکات در همه حال حلال است.

178- خمس در زمان غیبت مباح است

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عن إسحاق بن يعقوب قال سألت محمد بن عثمان العمري رضي الله عنه أن يوصل لي كتابا قد سألت فيه عن مسائل أشكلت علي فوردت التوقيع بخط مولانا صاحب الزمان صلوات الله علیه: وَ أَمَّا الْخُمُسُ فَقَدْ أُبِيحَ لِشِيعَتِنَا وَ جُعِلُوا مِنْهُ فِي حِلٍّ إِلَى أَنْ يَظْهَرَ أَمْرُنَا لِتَطِيبَ وِلَادَتُهُمْ وَ لَا تَخْبُثَ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اسحاق بن يعقوب روایت کرده که گفت: از محمّد بن عثمان عمرى رضی الله عنه درخواست كردم نامه ای را كه مشتمل بر مسائل دشوارم بود برساند و توقيعى به خط مولاى ما حضرت صاحب الزّمان صلوات الله علیه چنين صادر شد:

و امّا خمس براى شيعيان ما مباح است و براى ايشان تا هنگام ظهور ما حلال گشته است، تا ولادت شان پاك باشد و پليد نشوند.

توضیح: این حدیث شریف طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

2- الشیخ الصدوق في «باب الإعتقاد فی العلویّة» قال: و أمّا الزکاة فإنّها تحل لهم الیوم عوضا عن الخمس، لأنّهم قد منعوا منه. (2)

ص: 143


1- . إکمال الدین و إتمام النعمة ج 2 ص 485 ح 4. الإحتجاج (للطبرسي) ص 470.
2- . الإعتقادات (للصدوق) ص 111 باب 41.

مرحوم شیخ صدوق (در باب اعتقاد درباره علویان) گوید: و اما زكات امروز حلال است بر ايشان به عوض خمس، چون از آن ممنوع گرديده اند.

توضیح: با صدور این فرمان حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف تکلیف پرداختن یا نپرداختن خمس کاملاً روشن گردیده و جای هیچ بحثی را باقی نگذاشته است لذا طبق فرمان حضرت بقیة الله صلوات الله علیه خمس برای شیعیان آل محمد صلوات الله علیهم تا هنگام ظهور حضرتش مباح گردیده است.

اما آنچه علماء در طول سالیان دراز تفاسیر مختلف و قید و بندهای در این توقیع شریف اضافه کرده اند، همه ی آن ها مأخوذ از رأی و گمان آنان بوده و این توقیع شریف همچون تفاسیر و قید و بندهایی را پذیرا نیست. چنانکه مرحوم شیخ صدوق رضوان الله علیه که در عصر غیبت صغری و اوایل غیبت کبری زندگی می کردند از این توقیع شریف اباحه خمس را بدون هیچ قید و بندی فهمیده و در کتاب اعتقادات امامیه خویش ذکر کرده است.

لذا بنده احکامی که مرتبط با خمس داشتند را لازم ندیدم که بیاورم.

اما اینکه جمع کثیری از علماء به نیابت از حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیهم خمس را از شیعیان حضرات اخذ می کنند مرتکب خطاهای بزرگی شده اند زیرا اولاً به دروغ ادعای نیابت از حضرات ائمه معصومین صلوات الله علیهم دارند خصوصاً در باب این مسئله، در حالی که این دروغ محض است و ایشان هیچ دلیلی بر مدعای خویش به خصوص در باب اخذ خمس ندارند بلکه بنده روایات زیادی را در باره مدعیان دروغین نیابت در باب ولایت فقیه و تقلید ذکر کرده ام. ثانیاً ایشان خلاف فرمان حضرت بقیة الله صلوات الله علیه و با تکیه به روایاتی که در عصر ائمه ماقبل صلوات الله علیهم طبق شرایط آن زمان صادر شده که دلیلی برای نافرمانی از فرمان حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه شده نمی توانند، و بدون اذن حضرتش صلوات الله علیه خمس را از شیعیان اخذ کرده و طبق رأی و گمان خویش به مصرف می رسانند.

اما بعضاً شبهه ای را در باب حق سادات از خمس و اینکه بعضی از ایشان نیازمند و محتاج اند مطرح کرده از این راه می خواهند مشروعیت برای اخذ عموم خمس نمایند!

پاسخ این است که اولاً حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه درباره حق سادات از خمس به ما دستوری نفرموده اند لذا نباید با نظر خویش امری را ایجاد کنیم. ثانیاً کمک به سادات مخصوص خمس نبوده بلکه

ص: 144

می توان از طرق متعددی همانند کمک به برادران مؤمن که واجب است رسیدگی و کمک نمود. ثالثاً آن عده از ساداتی که در تنگنای مالی قرار گیرند جایز است که زکات و صدقه بگیرند چنانکه در باب قبلی بعضی از روایاتش آورده شده است و مرحوم شیخ صدوق رضوان الله علیه نیز همین نظر را دارند.

179- کیفر کسی که بدون اذن معصوم در خمس دخل و تصرف کرده و آن را به مصرف می رساند

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَصْلَحَکَ اللَّهُ مَا أَیْسَرُ مَا یَدْخُلُ بِهِ الْعَبْدُ النَّارَ قَالَ مَنْ أَکَلَ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ دِرْهَماً وَ نَحْنُ الْیَتِیمُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: خداوند به شما خیر دهد، چه عملی بنده را به راحتی وارد جهنم می کند؟

فرمود: خوردن درهمی از مال یتیم، و ما هستیم آن یتیم.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عن إسحاق بن يعقوب قال سألت محمد بن عثمان العمري رضي الله عنه أن يوصل لي كتابا قد سألت فيه عن مسائل أشكلت علي فوردت التوقيع بخط مولانا صاحب الزمان صلوات الله علیه:وَ أَمَّا الْمُتَلَبِّسُونَ بِأَمْوَالِنَا فَمَنِ اسْتَحَلَّ مِنْهَا شَيْئاً فَأَكَلَهُ فَإِنَّمَا يَأْكُلُ النِّيرَانَ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اسحاق بن يعقوب روایت کرده که گفت: از محمّد بن عثمان عمرى رضی الله عنه درخواست كردم نامه ای را كه مشتمل بر مسائل دشوارم بود برساند و توقيعى به خط مولاى ما حضرت صاحب الزّمان صلوات الله علیه چنين صادر شد:و امّا كسانى كه اموال ما را با اموال خودشان در مى آميزند، هر كس چيزى از اموال ما را حلال شمارد و آن را بخورد همانا آتش خورده است.

توضیح: این توقیع شریف طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِي الْحُسَيْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِيِّ قَالَ كَانَ فِيمَا وَرَدَ عَلَيَّ [مِنَ] الشَّيْخِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِيِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فِي جَوَابِ مَسَائِلِي إِلَى صَاحِبِ الدَّارِ صلوات الله علیه: أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ مَنْ يَسْتَحِلُّ مَا فِي يَدِهِ مِنْ

ص: 145


1- . الفقیه ج 2 ص 22 ح 1655.
2- . إکمال الدین و إتمام النعمة ج 2 ص 485 ح 4. الإحتجاج (للطبرسي) ص 470.

أَمْوَالِنَا وَ يَتَصَرَّفُ فِيهِ تَصَرُّفَهُ فِي مَالِهِ مِنْ غَيْرِ أَمْرِنَا فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ نَحْنُ خُصَمَاؤُهُ فَقَدْ قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله الْمُسْتَحِلُّ مِنْ عِتْرَتِي مَا حَرَّمَ اللَّهُ مَلْعُونٌ عَلَى لِسَانِي وَ لِسَانِ كُلِّ نَبِيٍّ مُجَابٍ فَمَنْ ظَلَمَنَا كَانَ مِنْ جُمْلَةِ الظَّالِمِينَ لَنَا وَ كَانَتْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ} إِلَى أَنْ قَالَ وَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ الضِّيَاعِ الَّتِي لِنَاحِيَتِنَا هَلْ يَجُوزُ الْقِيَامُ بِعِمَارَتِهَا وَ أَدَاءُ الْخَرَاجِ مِنْهَا وَ صَرْفُ مَا يَفْضُلُ مِنْ دَخْلِهَا إِلَى النَّاحِيَةِ- احْتِسَاباً لِلْأَجْرِ وَ تَقَرُّباً إِلَيْكُمْ فَلَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَتَصَرَّفَ فِي مَالِ غَيْرِهِ بِغَيْرِ إِذْنِهِ فَكَيْفَ يَحِلُّ ذَلِكَ فِي مَالِنَا مَنْ فَعَلَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ لِغَيْرِ أَمْرِنَا فَقَدِ اسْتَحَلَّ مِنَّا مَا حَرُمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ أَكَلَ مِنْ مَالِنَا شَيْئاً فَإِنَّمَا يَأْكُلُ فِي بَطْنِهِ نَاراً وَ سَيَصْلَى سَعِيراً. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابو الحسين محمّد بن جعفر اسديّ رضى اللَّه عنه روایت کرده که گفت: به توسط شيخ ابو جعفر محمّد ابن عثمان- قدّس اللَّه روحه- از حضرت صاحب الزّمان صلوات الله علیه سوال هايى كردم و اين پاسخ ها صادر شد: و امّا آنچه پرسيدى از كسى كه اموالى از ما در تصرّف دارد و آن را حلال مى شمارد و بى اذن ما به مانند مال خود در آن تصرّف مى كند، پس كسى كه چنين كند ملعون است و ما در روز قيامت خصم او هستیم و رسول الله صلّى اللَّه عليه و آله فرموده است:

كسانى كه از عترتم حلال شمارند آنچه را كه خداى تعالى حرام شمرده است به زبان من و هر پيامبرى ملعون است، و هر كه بر ما ستم كند از جمله ستمكاران است و لعنت خداى تعالى بر او خواهد بود زيرا خداى تعالى فرموده است: {أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ}. (سوره هود آیات 11- 18) تا آنجا که حضرت فرمودند: امّا پرسش از مزارعى كه متعلّق به ناحيه ماست كه آيا جايز است آنها را عمران كرد و خراج آنها را پرداخت و هر چه از درآمدش بيش باشد براى دريافت ثواب و تقرّب به ما به ناحيه فرستاد؟ بدان كه تصرّف در مال احدى بى اذن او جايز نيست، پس چگونه در مال ما جايز باشد و هر كس بدون اذن ما چنين كند چيزى را حلال شمرده است كه بر وى حرام است و هر كس چيزى از اموال ما را بخورد جز اين نيست كه در شكمش آتش پر كرده باشد و به زودى به آتش افكنده شود.

4- الشیخ الصدوق، بإسناده عن أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخُزَاعِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عن أَبُو عَلِیِّ بْنُ أَبِی الْحُسَیْنِ الْأَسَدِیُّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: وَرَدَ عَلَیَّ تَوْقِیعٌ مِنَ الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 146


1- . إكمال الدين و إتمام النعمة ص 520 ح 49. وسائل الشیعه ج 9 ص 540 ح 12670.

عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ ابْتِدَاءً لَمْ یَتَقَدَّمْهُ سُؤَالٌ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ عَلَی مَنِ اسْتَحَلَّ مِنْ أَمْوَالِنَا دِرْهَماً قَالَ أَبُو الْحُسَیْنِ الْأَسَدِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَوَقَعَ فِی نَفْسِی أَنَّ ذَلِکَ فِیمَنِ اسْتَحَلَّ مِنْ مَالِ النَّاحِیَةِ دِرْهَماً دُونَ مَنْ أَکَلَ مِنْهُ غَیْرَ مُسْتَحِلٍّ لَهُ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی إِنَّ ذَلِکَ فِی جَمِیعِ مَنِ اسْتَحَلَّ مُحَرَّماً فَأَیُّ فَضْلٍ فِی ذَلِکَ لِلْحُجَّةِ صلوات الله علیه عَلَی غَیْرِهِ قَالَ فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ بَشِیراً لَقَدْ نَظَرْتُ بَعْدَ ذَلِکَ فِی التَّوْقِیعِ فَوَجَدْتُهُ قَدِ انْقَلَبَ إِلَی مَا کَانَ فِی نَفْسِی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ عَلَی مَنْ أَکَلَ مِنْ مَالِنَا دِرْهَماً حَرَاماً قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخُزَاعِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ أَخْرَجَ إِلَیْنَا أَبُو عَلِیِّ بْنُ أَبِی الْحُسَیْنِ الْأَسَدِیُّ هَذَا التَّوْقِیعَ حَتَّی نَظَرْنَا فِیهِ وَ قَرَأْنَاهُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از محمد بن محمد خزاعی از ابو علىّ بن ابو الحسين اسديّ از پدرش روايت کرده كه گفت: توقيعى از جانب شيخ ابو جعفر محمّد بن عثمان عمرى- قدّس اللَّه روحه- ابتداء و بدون سؤال چنين صادر گرديد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ لعنت خداوند و ملائكه و همه مردم بر كسى باد كه درهمى از مال ما را بر خود حلال شمارد. ابو الحسين اسديّ گويد: در دلم خطور كرد كه اين توقيع در باره كسى است كه درهمى از اموال ناحيه را بر خود حلال شمارد و نه كسى كه از اموال ناحيه مى خورد ولى آن را بر خود حلال نمى شمارد و با خود گفتم: آن در باره همه كسانى است كه حرامى را حلال شمارند و برترى امام صلوات الله علیه بر ديگران در اين باب چيست؟ گويد: قسم به خدايى كه حضرت محمّد صلّى اللَّه عليه و آله را به عنوان پيامبر و بشير فرستاد ديگر بار به آن توقيع نگريستم و ديدم آن توقيع بر طبق آنچه در دلم خطور كرد تغيير يافته و چنين است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ لعنت خداوند و ملائكه و همه مردم بر كسى باد كه درهمى از مال ما را به حرام بخورد.

ابو جعفر محمّد بن محمّد خزاعىّ گويد: ابو علىّ اسديّ اين توقيع را براى ما بيرون آورد و ما به آن نگريستيم و آن را خوانديم.

ص: 147


1- . إكمال الدين و إتمام النعمة ص 522 ح 51. بحارالانوار ج 53 ص 183 ح 12.

توضیح: مذمت های شدیده این احادیث شریفه شامل کسانی می شود که به هر عنوانی تصرف در خمس نموده و آن را حیف و میل می نمایند بدون اینکه حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف به آنان اذنی داده باشد. و باید دانست که حضرت صاحب الزمان صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف به هیچ کسی در جمع آوری و مصرف آن اذنی نداده بلکه آن را برای شیعیان خویش تا هنگام ظهور پر سرورش مباح فرموده است.

ص: 148

کتاب روزه

180- فضیلت روزه و روزه دار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَةِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: اسلام بر پنج اساس، پایه گذاری شده است نماز، زکات، حج، روزه و ولایت.

و رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: روزه سپر از آتش دوزخ است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعده روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خواب روزه دار عبادت و تنفس او تسبیح است.

181- فضیلت ماه رمضان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْمِسْمَعِیِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یُوصِی وُلْدَهُ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ فِیهِ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُکْتَبُ الْآجَالُ وَ فِیهِ یُکْتَبُ وَفْدُ اللَّهِ الَّذِینَ یَفِدُونَ إِلَیْهِ وَ فِیهِ لَیْلَةٌ الْعَمَلُ فِیهَا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: مسمعی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیده که حضرتش در وصیت به فرزندانش فرمود: آنگاه که ماه رمضان فرا رسد خود را به کوشش وادارید، زیرا که در آن ماه ارزاق تقسیم می گردد و سررسید اجل ها نوشته می شود. در آن

ص: 149


1- . الکافي ج 4 ص 62 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 65 ح 12.
3- . الکافي ج 4 ص 66 ح 2.

ماه تمام حج کنندگان که به مهمانی خدا مشرف می شوند نوشته می شود و در آن ماه شبی است که عمل در آن از عمل در هزار ماه بهتر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَی قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر که در ماه رمضان آمرزیده نشود تا ماه رمضان آینده آمرزیده نخواهد شد مگر آن که در غرفه حاضر گردد.

182- پاداش کسی که به روزه داری افطاری دهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه قَالَ: فِطْرُکَ أَخَاکَ الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن بکر روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: افطاری دادن تو به برادر روزه دارت از روزه داشتنت بهتر است.

183- نهی از گفتن رمضان بدون کلمه ماه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کُنَّا عِنْدَهُ ثَمَانِیَةَ رِجَالٍ فَذَکَرْنَا رَمَضَانَ فَقَالَ لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ فَإِنَّ رَمَضَانَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَجِی ءُ وَ لَا یَذْهَبُ وَ إِنَّمَا یَجِی ءُ وَ یَذْهَبُ الزَّائِلُ وَ لَکِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَإِنَّ الشَّهْرَ مُضَافٌ إِلَی الِاسْمِ وَ الِاسْمُ اسْمُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ جَعَلَهُ مَثَلًا وَ عِیداً. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد روایت کرده که گفت: با هشت تن خدمت حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شرف حضور داشتم، سخن از رمضان بود. حضرتش فرمود: نگویید: این رمضان است، رمضان رفت و رمضان آمد، زیرا رمضان، نامی از نام های خداوند متعال است، نه می آید و نه می رود، فقط

ص: 150


1- . الکافي ج 4 ص 66 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 68 ح 2.
3- . الکافی ج 4 ص 69 ح 2.

آن چه از بین رونده است می آید و می رود، ولی بگویید: ماه رمضان، چرا که ماه بر آن افزوده شده و آن نام، نام خدای عز ذکره است و آن ماهی است که در آن قرآن فرود آمد که خدا آن را حجت و بشارت قرار داد.

184- هلال ماه ها و گواهی دادن بر آن ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا رَأَیْتُمُ الْهِلَالَ فَصُومُوا وَ إِذَا رَأَیْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا وَ لَیْسَ بِالرَّأْیِ وَ لَا بِالتَّظَنِّی وَ لَیْسَ الرُّؤْیَةَ أَنْ یَقُومَ عَشَرَةُ نَفَرٍ فَیَقُولَ وَاحِدٌ هُوَ ذَا وَ یَنْظُرُ تِسْعَةٌ فَلَا یَرَوْنَهُ لَکِنْ إِذَا رَآهُ وَاحِدٌ رَآهُ أَلْفٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که هلال(ماه رمضان) را رؤیت کردید روزه بدارید و چون هلال(ماه شوال) را رؤیت نمایید، افطار کنید و ماه به رأی و گمان ثابت نمی شود و رؤیت این نیست که ده نفر به (نظاره) بایستند پس یکی از ایشان می گوید: هلال این است و نه نفر نگاه کنند، ولی آن را نبینند، بلکه وقتی یک نفر آن را دید در واقع هزار نفر آن را دیده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الصَّلْتِ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا غَابَ الْهِلَالُ قَبْلَ الشَّفَقِ فَهُوَ لِلَیْلَتِهِ وَ إِذَا غَابَ بَعْدَ الشَّفَقِ فَهُوَ لِلَیْلَتَیْنِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از صلت خزاز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه هلال(ماه) پیش از شفق ناپدید شود، ماه یک شبه است و وقتی بعد از شفق ناپدید گردد، ماه دو شبه است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ لَا تَجُوزُ شَهَادَةُ النِّسَاءِ فِی الْهِلَالِ وَ لَا تَجُوزُ إِلَّا شَهَادَةُ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ. (3)

ص: 151


1- . الکافي ج 4 ص 77 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 77 ح 7.
3- . الکافي ج 4 ص 77 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حماد بن عثمان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: گواهی زنان در رؤیت هلال جایز نیست و فقط گواهی دو مرد عادل جایز است.

185- حکم روزی که مورد شک قرار می گیرد که آن از ماه رمضان است یا از شعبان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَوْمِ یَوْمِ الشَّکِّ فَقَالَ صُمْهُ فَإِنْ یَکُ مِنْ شَعْبَانَ کَانَ تَطَوُّعاً وَ إِنْ یَکُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَیَوْمٌ وُفِّقْتَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بشیر نبال روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله از روزه روز شک پرسیدم؟

فرمود: آن روز را روزه بدار اگر از شعبان باشد روزه مستحبی محسوب می شود و اگر از ماه رمضان باشد پس روزی است که به آن موفق شده ای.

186- اقسام روزه

1- علي بن إبراهیم القمي، بإسناده عَنِ الزُّهْرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما قَالَ: قَالَ لِی یَوْماً یَا زُهْرِیُّ مِنْ أَیْنَ جِئْتَ قُلْتُ مِنَ الْمَسْجِدِ قَالَ فِیمَ کُنْتُمْ قُلْتُ تَذَاکَرْنَا أَمْرَ الصَّوْمِ فَأَجْمَعَ رَأْیِی وَ رَأْیُ أَصْحَابِی عَلَی أَنَّهُ لَیْسَ مِنَ الصَّوْمِ شَیْ ءٌ وَاجِبٌ إِلَّا صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ یَا زُهْرِیُّ لَیْسَ کَمَا قُلْتُمُ الصَّوْمُ عَلَی أَرْبَعِینَ وَجْهاً فَعَشَرَةُ أَوْجُهٍ مِنْهَا وَاجِبَةٌ کَوُجُوبِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ وَجْهاً صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ عَشَرَةُ أَوْجُهٍ مِنْهَا حَرَامٌ وَ صَوْمُ الْإِذْنِ عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ وَ صَوْمُ التَّأْدِیبِ وَ صَوْمُ الْإِبَاحَةِ وَ صَوْمُ السَّفَرِ وَ الْمَرَضِ.

فَقُلْتُ فَسِّرْهُنَّ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ أَمَّا الْوَاجِبَةُ فَصِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِیمَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً وَاجِبٌ وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی قَتْلِ الْخَطَاءِ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْعِتْقَ وَاجِبٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ

ص: 152


1- . الکافي ج 4 ص 82 ح 5.

دِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ إِلَی قَوْلِهِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی کَفَّارَةِ الظِّهَارِ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْعِتْقَ وَاجِبٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسَّا وَ صِیَامُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی کَفَّارَةِ الْیَمِینِ وَاجِبٌ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْإِطْعَامَ قَالَ اللَّهُ: فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ ذلِکَ کَفَّارَةُ أَیْمانِکُمْ إِذا حَلَفْتُمْ کُلُّ ذَلِکَ مُتَتَابِعٌ وَ لَیْسَ بِمُتَفَرِّقٍ وَ صِیَامُ أَذَی حَلْقِ الرَّأْسِ وَاجِبٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ بِهِ أَذیً مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَصَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ فَإِنْ صَامَ صَامَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ صَوْمُ دَمِ الْمُتْعَةِ وَاجِبٌ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْهَدْیَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کامِلَةٌ وَ صَوْمُ جَزَاءِ الصَّیْدِ وَاجِبٌ قَالَ اللَّهُ وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْکُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکُمْ هَدْیاً بالِغَ الْکَعْبَةِ أَوْ کَفَّارَةٌ طَعامُ مَساکِینَ أَوْ عَدْلُ ذلِکَ صِیاماً أَ وَ تَدْرِی کَیْفَ یَکُونُ عَدْلُ ذَلِکَ صِیَاماً یَا زُهْرِیُّ قُلْتُ لَا أَدْرِی قَالَ یُقَوَّمُ الصَّیْدُ قِیمَةً ثُمَّ تُفَضُّ تِلْکَ الْقِیمَةُ عَلَی الْبُرِّ ثُمَّ یُکَالُ ذَلِکَ الْبُرُّ أَصْوَاعاً فَیَصُومُ لِکُلِّ نِصْفِ صَاعٍ یَوْماً وَ صَوْمُ النَّذْرِ وَاجِبٌ وَ صَوْمُ الِاعْتِکَافِ وَاجِبٌ.

وَ أَمَّا الصَّوْمُ الْحَرَامُ فَصَوْمُ یَوْمِ الْفِطْرِ وَ یَوْمِ الْأَضْحَی وَ ثَلَاثَةِ أَیَّامِ التَّشْرِیقِ وَ صَوْمُ یَوْمِ الشَّکِّ أُمِرْنَا بِهِ وَ نُهِینَا عَنْهُ أُمِرْنَا بِهِ أَنْ نَصُومَهُ مَعَ شَعْبَانَ وَ نُهِینَا عَنْهُ أَنْ یَنْفَرِدَ الرَّجُلُ بِصِیَامٍ فِی الْیَوْمِ الَّذِی یَشُکُّ فِیهِ النَّاسُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ صَامَ مِنْ شَعْبَانَ شَیْئاً کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَنْوِی لَیْلَةَ الشَّکِّ أَنَّهُ صَائِمٌ مِنْ شَعْبَانَ فَإِنْ کَانَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَجْزَأَ عَنْهُ وَ إِنْ کَانَ مِنْ شَعْبَانَ لَمْ یَضُرَّهُ قُلْتُ وَ کَیْفَ یُجْزِئُ صَوْمُ التَّطَوُّعِ عَنْ فَرِیضَةٍ فَقَالَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ تَطَوُّعاً وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ أَنَّهُ شَهْرُ رَمَضَانَ ثُمَّ عَلِمَ بَعْدَ ذَلِکَ أَجْزَأَ عَنْهُ لِأَنَّ الْفَرْضَ إِنَّمَا وَقَعَ عَلَی الشَّهْرِ بِعَیْنِهِ وَ صَوْمُ الْوِصَالِ حَرَامٌ وَ صَوْمُ الصَّمْتِ حَرَامٌ وَ صَوْمُ نَذْرِ الْمَعْصِیَةِ حَرَامٌ وَ صَوْمُ الدَّهْرِ حَرَامٌ وَ أَمَّا الصَّوْمُ الَّذِی صَاحِبُهُ فِیهِ بِالْخِیَارِ فَصَوْمُ یَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْإِثْنَیْنِ وَ صَوْمُ أَیَّامِ الْبِیضِ وَ صَوْمُ سِتَّةِ أَیَّامٍ مِنْ شَوَّالٍ بَعْدَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ صَوْمُ یَوْمِ عَرَفَةَ وَ صَوْمُ یَوْمِ عَاشُورَاءَ کُلُّ ذَلِکَ صَاحِبُهُ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ أَمَّا صَوْمُ الْإِذْنِ فَإِنَّ الْمَرْأَةَ لَا تَصُومُ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ الْعَبْدَ لَا یَصُومُ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ سَیِّدِهِ وَ

ص: 153

الضَّیْفَ لَا یَصُومُ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِ صَاحِبِهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ نَزَلَ عَلَی قَوْمٍ فَلَا یَصُومُ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِهِمْ.

وَ أَمَّا صَوْمُ التَّأْدِیبِ فَالصَّبِیُّ یُؤْمَرُ إِذَا رَاهَقَ بِالصَّوْمِ تَأْدِیباً وَ لَیْسَ بِفَرْضٍ وَ کَذَلِکَ مَنْ أَفْطَرَ لِعِلَّةٍ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ ثُمَّ عُوفِیَ بَقِیَّةَ یَوْمِهِ أُمِرَ بِالْإِمْسَاکِ بَقِیَّةَ یَوْمِهِ تَأْدِیباً وَ لَیْسَ بِفَرْضٍ وَ کَذَلِکَ الْمُسَافِرُ إِذَا أَکَلَ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ ثُمَّ دَخَلَ مِصْرَهُ أُمِرَ بِالْإِمْسَاکِ بَقِیَّةَ یَوْمِهِ تَأْدِیباً وَ لَیْسَ بِفَرْضٍ وَ أَمَّا صَوْمُ الْإِبَاحَةِ فَمَنْ أَکَلَ أَوْ شَرِبَ نَاسِیاً أَوْ قَاءَ مِنْ غَیْرِ تَعَمُّدٍ فَقَدْ أَبَاحَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ وَ أَجْزَأَ عَنْهُ صَوْمُهُ.

وَ أَمَّا صَوْمُ السَّفَرِ وَ الْمَرَضِ فَإِنَّ الْعَامَّةَ اخْتَلَفَتْ فِی ذَلِکَ فَقَالَ قَوْمٌ یَصُومُ وَ قَالَ قَوْمٌ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ قَالَ قَوْمٌ لَا یَصُومُ وَ أَمَّا نَحْنُ فَنَقُولُ یُفْطِرُ فِی الْحَالَتَیْنِ جَمِیعاً فَإِنْ صَامَ فِی السَّفَرِ أَوْ فِی حَالِ الْمَرَضِ فَهُوَ عَاصٍ وَ عَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ ذَلِکَ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ فَهَذَا تَفْسِیرُ الصِّیَامِ. (1)

مرحوم علی بن ابراهیم قمی، با سند خویش از زهری روایت کرده که گفت: حضرت امام زین العابدین صلوات الله علیه به من فرمود: ای زهری از کجا آمدی؟ عرض کردم: از مسجد. فرمود: در باره چه گفتگو داشتید؟ عرض کردم: در باره روزه گفتگو کردیم و رأی من و یارانم همگی بر این شد که به جز روزه ماه رمضان روزه واجبی نیست. فرمود: ای زهری، چنین نیست که شما گفتید. روزه بر چهل قسم است، ده قسم از آن واجب است همچون وجوب روزه ماه رمضان و چهارده قسم از آن، صاحبش اختیار دارد، اگر خواست روزه می گیرد و اگر خواست افطار می کند و ده قسم از آنها روزه گرفتنش حرام است. روزه اذن بر سه قسم است: روزه تأدیب و روزه اباحه و روزه سفر و بیماری.

عرض کردم: فدایت شوم، اینها را برای من تفسیر کنید. فرمود: اما واجب، روزه ماه رمضان است و روزه دو ماه پی در پی برای کسی که یک روز از ماه رمضان را عمداً افطار کرده باشد و روزه دو ماه پی در پی واجب است، در مورد کسی که از روی خطا قتلی کند و بنده ای را نیابد تا آزاد کند که خدای عز و جل می فرماید: {و هر کس مؤمنی را به اشتباه کشت، باید بنده مؤمنی را آزاد و به خانواده او خون بها پرداخت کند} تا آنجا که می فرماید: {و هر کس [بنده] نیافت، باید دو ماه پیاپی - به عنوان توبه ای از جانب خدا - روزه بدارد}.

ص: 154


1- . تفسیر قمی ص 172- 174. الکافي ج 4 ص 83- 87 ح 1.

(سوره نساء آیه 92) و دو ماه روزه پی در پی در کفاره ظهار واجب است به کسی که نتواند بنده ای را آزاد کند. خدای تبارک و تعالی می فرماید: {و آن کس که [بر آزادکردن بنده] دسترسی ندارد، باید پیش از تماس [با زن خود] دو ماه پیاپی روزه بدارد}. (سوره مجادله آیه 4) و روزه سه روز در کفاره قسم واجب است برای کسی که نتواند اطعام کند. خدای تبارک و تعالی می فرماید: {و کسی که [هیچ یک از اینها را] نیابد [باید] سه روز روزه بدارد. این است کفاره سوگندهای شما وقتی که سوگند خوردید}. (سوره مائده آیه 89) همه این روزه ها پی در پی است نه پراکنده. و روزه سر تراشیدن در حال احرام واجب است که برای رفع آزار تراشیده باشد. خدای تبارک و تعالی می فرماید: {و هر کس از شما بیمار باشد یا در سر ناراحتی ای داشته باشد [و ناچار شود در احرام سر بتراشد] به کفّاره [آن، باید] روزه ای بدارد، یا صدقه ای دهد، یا قربانی بکند}. (سوره بقره آیه 96) و صاحبش (در برگزیدن یکی از این سه) اختیار دارد و اگر روزه بگیرد، سه روز روزه می گیرد. و روزه به جای قربانی حج تمتع واجب است برای کسی که قربانی نیابد. خدای تبارک و تعالی می فرماید: {پس هر کس از [اعمال] عمره به حجّ پرداخت، [باید] آنچه از قربانی میسّر است [قربانی کند]، و آن کس که [قربانی] نیافت [باید] در هنگام حجّ، سه روز روزه [بدارد] و چون برگشتید، هفت [روز دیگر روزه بدارید] این ده [روزِ] تمام است}. (سوره بقره آیه 96) و روزه کفاره شکار کردن در حال احرام واجب است. خدای تبارک و تعالی می فرماید: {و هر کس از شما عمداً آن را بکشد، باید نظیر آنچه کشته است از چهارپایان کفّاره ای بدهد، که [نظیر بودن] آن را دو تن عادل از میان شما تصدیق کنند، و به صورت قربانی به کعبه برسد. یا به کفّاره [آن] مستمندان را خوراک بدهد، یا معادلش روزه بگیرد}. (سوره مائده آیه 95) سپس فرمود: می دانی برابر آن روزه داشتن چگونه است؟ عرض کردم: نمی دانم فرمود: شکار را قیمت می کنند. سپس بهای آن را به گندم می دهند، سپس آن گندم را پیمانه می کنند که چند صاع است؛ برای هر نیم صاع یک روز روزه می گیرند، روزه نذر و روزه اعتکاف نیز واجب است.

و اما روزه حرام، روزه روز فطر و روز قربان و سه روز از روزهای تشریق. روزه روزی که مشکوک است: به روزه یوم الشک هم مأموریم و هم از روزه آن نهی شده ایم. مأموریم به این معنی که آن روز را با شعبان روزه بداریم و نهی شده ایم بدین معنی که نباید کسی در روزی که مردم در آن شک دارند، به تنهایی روزه بدارد. عرض کردم: فدایت شوم، اگر از شعبان هیچ روزه نگرفته باشد چه کند؟ فرمود: آن شبی را که مشکوک است نیت روزه شعبان می کند و اگر در واقع از ماه رمضان باشد او را کافی است و اگر از شعبان باشد او را زیانی ندارد.

ص: 155

عرض کردم: روزه مستحبی چگونه از روزه واجب کفایت می کند؟ فرمود: اگر کسی ماه رمضان را روزه بدارد و نداند که ماه رمضان است و پس از روزه معلوم شود که ماه رمضان بوده، کفایت می کند زیرا که روز معینی را که واجب بوده روزه گرفته است.

و روزه وصال حرام است و روزه سکوت حرام است و روزه نذر در معصیت حرام است و روزه عمرانه - صوم الدهر - حرام است.

و اما روزه ای که صاحبش اختیار دارد: روزه روز جمعه و پنج شنبه و دوشنبه است و روزه ایام البیض و روزه شش روز شوال پس از ماه رمضان و روزه روز عرفه و روز عاشورا است که در همه این موارد شخص اختیار دارد، اگر خواست روزه می گیرد و اگر خواست افطار می کند.

و اما روزه اذن، برای زن روزه مستحبی جایز نیست مگر با اجازه شوهرش و برای بنده روزه مستحبی جایز نیست مگر با اجازه آقایش و برای مهمان روزه مستحبی جایز نیست مگر با اجازه میزبانش. رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که بر قومی مهمان شد نباید روزه مستحبی بگیرد مگر با اجازه آنان.

و اما روزه تأدیب: بچه که به سن بلوغ نزدیک شد، برای آراسته شدن به آداب دین به روزه گرفتن وادار می شود ولی واجب نیست و همچنین کسی که اول روز به جهت بیماری افطار کند و بعد از افطار نیروی روزه گرفتن داشته باشد، موظف است که از روی آراستگی به آداب دینی، باقی مانده روز را امساک کند ولی واجب نیست و همچنین مسافری که اول روز روزه را خورده باشد سپس به خانواده خود برسد، باقی مانده آن روز را به همین منظور مأمور به امساک است ولی واجب نیست.

و اما روزه اباحه آن است که کسی از روی فراموشی بخورد یا بیاشامد یا بدون عمد قی کند. خداوند این کار را برای او مباح کرده و روزه اش کافی است.

و اما روزه سفر و بیماری، عامه در این باره اختلاف کرده اند. جمعی گفته اند باید روزه بگیرد و جمعی گفته اند نباید روزه بگیرد و جمعی گفته اند اگر خواست روزه می گیرد و اگر خواست افطار می کند. ما می گوییم در هر دو حال افطار می کند؛ پس اگر در سفر در حال بیماری روزه داشت، قضای آن روزه بر او واجب است زیرا خدای عز و جل می فرماید: {[ولی] هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، [به همان شماره] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد]}. (سوره بقره آیه 184) این تفسیر انواع روزه هاست.

ص: 156

187- آداب روزه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ لَا یَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آنگاه که روزه گرفتی بایستی گوش، چشم، مو و پوستت نیز روزه بدارد.

حضرتش موارد دیگری را شمرد و فرمود: روزِ روزه داری تو نباید همانند روز افطار کردن تو باشد.

188- اجتناب از چهار چیز

1- الشیخ الصدوق، بإسناده مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ لَا یَضُرُّ الصَّائِمَ مَا صَنَعَ إِذَا اجْتَنَبَ أَرْبَعَ خِصَالٍ الطَّعَامَ وَ الشَّرَابَ وَ النِّسَاءَ وَ الِارْتِمَاسَ فِی الْمَاءِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از محمد بن مسلم از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: روزه دار را هر کار بکند زیانی نمی رساند، هرگاه از چهار چیز اجتناب کند: از خوردنی، و نوشیدنی، و مقاربت زنان، و فرو رفتن در آب.

189- کذب بر الله و رسول الله و ائمه اطهار صلوات الله علیهم

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ الْکَذِبَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رسوله وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ صلوات الله علیهم یُفَطِّرُ الصَّائِمَ. (3)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوبصیر از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: دروغ بستن بر الله و بر رسول الله صلی الله علیه و آله و بر ائمه اطهار صلوات الله علیهم روزه را باطل می کند.

ص: 157


1- . الکافي ج 4 ص 87 ح 1.
2- . الفقیه ج 2 ص 67 ح 1854.
3- . الفقیه ج 2 ص 67 ح 1855.

190- استحباب سحری خوردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السَّحُورِ لِمَنْ أَرَادَ الصَّوْمَ أَ وَاجِبٌ هُوَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ لَا یَتَسَحَّرَ إِنْ شَاءَ وَ أَمَّا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ أَنْ یَتَسَحَّرَ نُحِبُّ أَنْ لَا یُتْرَکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا سحری برای کسی که می خواهد روزه بگیرد واجب است؟

فرمود: اشکالی ندارد که بدون سحری روزه بگیرد، ولی در ماه رمضان بهتر آن است که سحری بخورد. من دوست دارم که سحری خوردن در ماه رمضان ترک نشود.

191- دعای روزه دار به هنگام افطار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إِذَا أَفْطَرَ قَالَ: «اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا» ذَهَبَ الظَّمَأُ وَ ابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ وَ بَقِیَ الْأَجْرُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمود: هنگامی که رسول الله صلی الله علیه و آله افطار می نمود می فرمود:

«اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا»

ترجمه دعا: خدایا! برای تو روزه گرفتم و بر رزق تو افطار نمودیم پس آن را از ما بپذیر. تشنگی رفت و رگ ها خیس شد و پاداش ماند.

192- حکم کسی که با شک در طلوع فجر و یا بعد از طلوع آن بخورد و بنوشد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ رَجُلٍ أَکَلَ وَ شَرِبَ بَعْدَ مَا طَلَعَ الْفَجْرُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَامَ فَنَظَرَ فَلَمْ یَرَ الْفَجْرَ فَأَکَلَ ثُمَّ عَادَ فَرَأَی

ص: 158


1- . الکافي ج 4 ص 94 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 95 ح 1.

الْفَجْرَ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ وَ لَا إِعَادَةَ عَلَیْهِ وَ إِنْ کَانَ قَامَ فَأَکَلَ وَ شَرِبَ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی الْفَجْرِ فَرَأَی أَنَّهُ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ وَ یَقْضِی یَوْماً آخَرَ لِأَنَّهُ بَدَأَ بِالْأَکْلِ قَبْلَ النَّظَرِ فَعَلَیْهِ الْإِعَادَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه بن مهران روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: فردی در ماه رمضان پس از طلوع فجر خورد و آشامید؟

فرمود: اگر بر خیزد و نگاه کند و فجر را نبیند و بخورد پس از آن بار دیگر نگاه کند و فجر را ببیند بایستی روزه اش را کامل نماید و اعاده بر او لازم نیست، ولی اگر (از خواب) برخیزد و بخورد و بیاشامد و بعد از آن به فجر بنگرد و ببیند که طلوع کرده است بایستی روزه اش را به پایان برساند و روزی دیگر قضای آن را به جا آورد؛ زیرا او پیش از نگریستن خورده است. پس بر اوست که روزه را اعاده کند.

193- کی فجر باز می شود؟ و کی خوردن و آشامیدن حرام می گردد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: الْفَجْرُ هُوَ الَّذِی إِذَا رَأَیْتَهُ مُعْتَرِضاً کَأَنَّهُ بَیَاضُ سُورَی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن عطیه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: فجر هنگامی است که فجر صادق را ببینی که پهناور و بسان سفیدی منطقه (نهر) سورا است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَقُلْتُ مَتَی یَحْرُمُ الطَّعَامُ وَ الشَّرَابُ عَلَی الصَّائِمِ وَ تَحِلُّ الصَّلَاةُ صَلَاةُ الْفَجْرِ فَقَالَ إِذَا اعْتَرَضَ الْفَجْرُ وَ کَانَ کَالْقُبْطِیَّةِ الْبَیْضَاءِ فَثَمَّ یَحْرُمُ الطَّعَامُ وَ یَحِلُّ الصِّیَامُ وَ تَحِلُّ الصَّلَاةُ صَلَاةُ الْفَجْرِ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کی به روزه دار خوردن و آشامیدن حرام می شود و نماز صبح جایز می گردد؟

ص: 159


1- . الکافي ج 4 ص 96 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 98 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 99 ح 5.

فرمود: آنگاه که سفیدی صبح گسترش یابد و به صورت کتانی سفید درآید که آن موقع غذا بر روزه دار حرام می شود و نماز صبح جایز می گردد.

194- حکم کسی که پنداشت شب فرا رسیده است پس هنوز شب نشده افطار نمود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ قَوْمٍ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ فَغَشِیَهُمْ سَحَابٌ أَسْوَدُ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ فَظَنُّوا أَنَّهُ لَیْلٌ فَأَفْطَرُوا ثُمَّ إِنَّ السَّحَابَ انْجَلَی فَإِذَا الشَّمْسُ فَقَالَ عَلَی الَّذِی أَفْطَرَ صِیَامُ ذَلِکَ الْیَوْمِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: {أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیْلِ} فَمَنْ أَکَلَ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ اللَّیْلُ فَعَلَیْهِ قَضَاؤُهُ لِأَنَّهُ أَکَلَ مُتَعَمِّداً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت صلوات الله علیه پرسیدم: گروهی در ماه رمضان روزه گرفتند و به هنگام غروب خورشید ابر سیاهی آسمان را فراگرفت و آنها گمان نمودند که شب شده و افطار نمودند، سپس آن ابر، کنار رفت و خورشید، ظاهر گشت. روزه آنان چه حکمی دارد؟

حضرت فرمود: کسی که روزه خود را افطار نموده باید قضای آن روز را به جای آورد؛ چرا که خداوند عز و جل می فرماید: {روزه را تا شب به پایان برسانید}. (سوره بقره آیه 187) پس هر کسی پیش از فرارسیدن شب، چیزی بخورد، باید قضای آن را به جای آورد چرا که او عمداً آن چیز را خورده است.

195- هنگام افطار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: وَقْتُ سُقُوطِ الْقُرْصِ وَ وُجُوبِ الْإِفْطَارِ مِنَ الصِّیَامِ أَنْ یَقُومَ بِحِذَاءِ الْقِبْلَةِ وَ یَتَفَقَّدَ الْحُمْرَةَ الَّتِی تَرْتَفِعُ مِنَ الْمَشْرِقِ فَإِذَا جَازَتْ قِمَّةَ الرَّأْسِ إِلَی نَاحِیَةِ الْمَغْرِبِ فَقَدْ وَجَبَ الْإِفْطَارُ وَ سَقَطَ الْقُرْصُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: روزه دار به هنگام سقوط قرص آفتاب و وجوب افطار روزه مقابل قبله

ص: 160


1- . الکافي ج 4 ص 100 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 100 ح 1.

می ایستد و در جستجوی سرخی که از طرف مشرق بالا می آید می گردد. پس هرگاه این سرخی از بالای سر به جانب مغرب گذشت پس افطار واجب شده و قرص آفتاب افتاده و غروب کرده است.

196- حکم کسی که در ماه رمضان از روی فراموشی غذا بخورد و بیاشامد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَسِیَ فَأَکَلَ وَ شَرِبَ ثُمَّ ذَکَرَ قَالَ لَا یُفْطِرْ إِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ رَزَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: فردی که در ماه رمضان از روی فراموشی غذا خورده و آب آشامیده بعد متوجه شده است چه حکمی دارد؟

فرمود: روزه اش را نخورد، آن چیزی بود که خداوند به او روزی نموده است پس روزه اش را به پایان برساند.

197- حکم کسی که در ماه رمضان از روی عمد بدون عذر افطار و یا جماع نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ أَفْطَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً یَوْماً وَاحِداً مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ قَالَ یُعْتِقُ نَسَمَةً أَوْ یَصُومُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ أَوْ یُطْعِمُ سِتِّینَ مِسْکِیناً فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ تَصَدَّقَ بِمَا یُطِیقُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که یک روز از ماه رمضان از روی عمد و بدون عذر روزه اش را افطار نماید، فرمود: بنده ای آزاد کند، یا دو ماه پشت سر هم روزه بدارد، یا شصت مسکین را اطعام نماید و اگر نتوانست آن قدر که می تواند صدقه بدهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ وَقَعَ عَلَی أَهْلِهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَلَمْ یَجِدْ مَا یَتَصَدَّقُ بِهِ عَلَی سِتِّینَ مِسْکِیناً قَالَ یَتَصَدَّقُ بِقَدْرِ مَا یُطِیقُ. (3)

ص: 161


1- . الکافي ج 4 ص 101 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 102 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 103 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که در ماه رمضان با همسر خود نزدیکی کند و چیزی ندارد که بر شصت مسکین صدقه دهد، فرمود: به اندازه توانش صدقه دهد.

198- حکم کسی که در ماه رمضان جنب شود و غسل نکند تا صبح فرا رسد و کسی که در روز ماه رمضان محتلم گردد

1- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: إِنِ احْتَلَمْتَ نَهَاراً لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ قَضَاءُ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ إِنْ أَصَابَتْکَ جَنَابَةٌ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ تَنَامَ مُتَعَمِّداً وَ فِی نِیَّتِکَ أَنْ تَقُومَ وَ تَغْتَسِلَ قَبْلَ الْفَجْرِ فَإِنْ غَلَبَکَ النَّوْمُ حَتَّی تُصْبِحَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ شَیْ ءٌ إِلَّا أَنْ تَکُونَ انْتَبَهْتَ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ ثُمَّ نِمْتَ وَ تَوَانَیْتَ وَ لَمْ تَغْتَسِلْ وَ کَسِلْتَ فَعَلَیْکَ صَوْمُ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ إِعَادَةُ یَوْمٍ آخَرَ مَکَانَهُ وَ إِنْ تَعَمَّدْتَ النَّوْمَ إِلَی أَنْ تُصْبِحَ فَعَلَیْکَ قَضَاءُ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ الْکَفَّارَةُ وَ هُوَ صَوْمُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ أَوْ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: اگر در هنگام روز محتلم شدی، قضای آن روز بر تو واجب نیست و اگر در ابتدای شب جنب شدی باکی بر تو نیست در صورتی که عمداً بخوابی و قصد داشته باشی قبل از طلوع فجر برخیزی و غسل کنی. پس اگر خواب بر تو غلبه کرد تا اینکه وارد صبح شوی، چیزی بر تو نیست. مگر اینکه نیمه شب بیدار شده باشی سپس خوابیده باشی و سهل انگاری کرده و غسل نکرده و تنبلی کرده باشی، پس در این حالت باید آن روز را روزه بگیری و روز دیگری را نیز به جای آن روزه بگیری، و اگر عمدا به خواب روی تا اینکه وارد صبح شوی، باید آن روز را قضا کنی و کفاره بدهی و کفاره آن، روزه دو ماه پیاپی یا آزاد کردن برده و یا غذا دادن به شصت مسکین است.

199- حکم مضمضمه و استنشاق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی الصَّائِمِ یَتَمَضْمَضُ وَ یَسْتَنْشِقُ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لَا یُبَالِغْ. (2)

ص: 162


1- . بحارالانوار ج 93 ص 287 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 107 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حماد از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره روزه داری که مضمضمه و استنشاق می کند، فرمود: آری (اشکالی ندارد) ولی زیاده روی نکند.

توضیح: آب در دهان گردانیدن را مضمضمه و آب در بینی گردانیدن را استنشاق گویند.

200- حکم روزه داری که از روی عمد یا بدون اختیار استفراغ کند و یا چیزی از معده او بیرون می آید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا تَقَیَّأَ الصَّائِمُ فَعَلَیْهِ قَضَاءُ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ إِنْ ذَرَعَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَتَقَیَّأَ فَلْیُتِمَّ صَوْمَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه روزه دار (از روی عمد) استفراغ کند باید قضای آن روز را بگیرد و اگر بدون استفراغ چیزی از معده او بیرون آید باید روزه اش را به پایان برساند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الَّذِی یَذْرَعُهُ الْقَیْ ءُ وَ هُوَ صَائِمٌ قَالَ یُتِمُّ صَوْمَهُ وَ لَا یَقْضِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که بی اختیار استفراغ کند، فرمود: روزه اش را به پایان می رساند و قضا نمی کند.

201- حکم روزه داری که بر بینی و گوش او دارو ریخته می شود یا تنقیه می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ لَیْثٍ الْمُرَادِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ الصَّائِمِ یَحْتَجِمُ وَ یَصُبُّ فِی أُذُنِهِ الدُّهْنَ قَالَ لَا بَأْسَ إِلَّا السُّعُوطَ فَإِنَّهُ یُکْرَهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از لیث مرادی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: روزه داری که حجامت می کند و در گوش او روغن ریخته می شود (چه حکمی دارد؟).

فرمود: ایرادی ندارد، مگر اینکه به بینی او ریخته شود که این عمل مکروه است.

ص: 163


1- . الکافي ج 4 ص 108 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 108 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 110 ح 4.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ(الإمام) عَنِ الرَّجُلِ یَحْتَقِنُ تَکُونُ بِهِ الْعِلَّةُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ الصَّائِمُ لَا یَجُوزُ لَهُ أَنْ یَحْتَقِنَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسید: مردی مبتلا به بیماری است و در ماه رمضان تنقیه کند(چه حکمی دارد؟).

فرمود: برای روزه دار تنقیه(مایع) جایز نیست.

توضیح: در روایت دیگری آمده که ریختن داروی در گوش مبطل روزه نیست.

و در روایت دیگری آمده که تنقیه جامد اشکالی ندارد.

تقنیه یا اِماله به فروکردن آب یا هر مایع دیگر به داخل روده بزرگ جهت پاک کردن روده از پلیدی و غایط دیرمانده و فسادانگیز گفته می شود.

202- حکم روزه داری که سرمه می کشد و برای چشمش دارو می ریزد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّنْ یُصِیبُهُ الرَّمَدُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ هَلْ یَذُرُّ عَیْنَهُ بِالنَّهَارِ وَ هُوَ صَائِمٌ قَالَ یَذُرُّهَا إِذَا أَفْطَرَ وَ لَا یَذُرُّهَا وَ هُوَ صَائِمٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن سعد اشعری روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که چشم درد دارد آیا در ماه رمضان می تواند در حال روزه به چشم خود دارو بریزد؟

فرمود: آنگاه که افطار کند، دارو استعمال کند و در حال روزه دارو استعمال نکند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنِ الْکُحْلِ لِلصَّائِمِ فَقَالَ إِذَا کَانَ کُحْلًا لَیْسَ فِیهِ مِسْکٌ وَ لَیْسَ لَهُ طَعْمٌ فِی الْحَلْقِ فَلَا بَأْسَ بِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه بن مهران روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه درباره سرمه برای روزه دار پرسیدم؟

ص: 164


1- . الکافي ج 4 ص 110 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 111 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 111 ح 3.

فرمود: هرگاه سرمه ای باشد که در آن مشک نباشد و مزه ای نداشته باشد که در گلو احساس شود، ایرادی ندارد.

203- حکم روزه داری که دندانش را بکشد

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عن عَمَّارُ بْنُ مُوسَی السَّابَاطِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الصَّائِمِ یَنْزِعُ ضِرْسَهُ قَالَ لَا وَ لَا یُدْمِی فَمَهُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از عمار بن موسی ساباطی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره روزه داری که دندانش را بكشد، فرمود: نه، و خونين نمی كند دهان خود را.

204- حکم مسواک زدن برای روزه دار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ کَرِهَ لِلصَّائِمِ أَنْ یَسْتَاکَ بِسِوَاکٍ رَطْبٍ وَ قَالَ لَا یَضُرُّ أَنْ یَبُلَّ سِوَاکَهُ بِالْمَاءِ ثُمَّ یَنْفُضَهُ حَتَّی لَا یَبْقَی فِیهِ شَیْ ءٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه مکروه می داشت که روزه دار با مسواک تر مسواک کند و فرمود: ضرر ندارد که مسواک خود را با آب تر نماید، سپس آن را بفشاند تا چیزی در آن نماند.

205- حکم عطر زدن و بوئیدن گل ها برای روزه دار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه الصَّائِمُ یَشَمُّ الرَّیْحَانَ وَ الطِّیبَ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.

وَ رُوِیَ أَنَّهُ لَا یَشَمُّ الرَّیْحَانَ لِأَنَّهُ یُکْرَهُ لَهُ أَنْ یَتَلَذَّذَ بِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: روزه دار می تواند گل و عطر ببوید؟

ص: 165


1- . الفقیه ج 2 ص 70 ح 1872.
2- . الکافي ج 4 ص 112 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 113 ح 4.

فرمود: ایرادی ندارد.

و روایت شده است از آن حضرت صلوات الله علیه که فرمود: نباید روزه دار گل ببوید؛ چرا که مکروه است که با آن لذت جوید.

206- حکم جویدن هر نوعه جویدنی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ الصَّائِمُ یَمْضَغُ الْعِلْکَ قَالَ لَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: روزه دار می تواند هر نوع جویدنی بجود؟

فرمود: نه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَا مُحَمَّدُ إِیَّاکَ أَنْ تَمْضَغَ عِلْکاً فَإِنِّی مَضَغْتُ الْیَوْمَ عِلْکاً وَ أَنَا صَائِمٌ فَوَجَدْتُ فِی نَفْسِی مِنْهُ شَیْئاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: ای محمد! بپرهیز از اینکه سقز بجوی، زیرا که من روزی در حال روزه سقز(نوعی جویدنی است که از درختان بدست می آید) جویدم، و در وجود خود از آن چیزی(تغییر ذائقه و آب دهان و یا قوت در بدن خویش) یافتم.

توضیح: ظاهراً حضرت در حال روزه مستحبی بوده اند.

207- حکم روزه داری که غذای دیگ را می چشد و غذای جوجه را می جود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْمَرْأَةِ الصَّائِمَةِ تَطْبُخُ الْقِدْرَ فَتَذُوقُ الْمَرَقَةَ تَنْظُرُ إِلَیْهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ قَالَ وَ سُئِلَ عَنِ الْمَرْأَةِ یَکُونُ لَهَا الصَّبِیُّ وَ هِیَ صَائِمَةٌ فَتَمْضَغُ الْخُبْزَ وَ تُطْعِمُهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ وَ الطَّیْرَ إِنْ کَانَ لَهَا. (3)

ص: 166


1- . الکافي ج 4 ص 114 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 114 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 114 ح 1.

مرحوم شیخ حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سوال شد: زن روزه داری که غذا می پزد و آب گوشت را می چشد (چه حکمی دارد؟).

فرمود: ایرادی ندارد.

و گوید: از حضرتش پرسیده شد: زن روزه داری بچه دارد و نام را می جود و به او می خوراند؟

فرمود: ایرادی ندارد و اگر پرنده ای هم داشته باشد (و غذای آن را بجود) اشکال ندارد.

208- حکم روزه داری که خلط را فرو می برد و کسی که مگس وارد گلویش می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَا بَأْسَ بِأَنْ یَزْدَرِدَ الصَّائِمُ نُخَامَتَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایراد ندارد روزه دار خلط خود را فرو ببرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم أَنَّ عَلِیّاً صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ سُئِلَ عَنِ الذُّبَابِ یَدْخُلُ حَلْقَ الصَّائِمِ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ قَضَاءٌ لِأَنَّهُ لَیْسَ بِطَعَامٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمود: ای علی صلوات الله علیه درباره مگسی که وارد گلوی روزه دار می شود پرسیده شد.

فرمود: روزه او قضا ندارد، زیرا آن غذا نیست.

209- پیر مرد و پیر زنی که توان روزه ندارند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُتْبَةَ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ وَ الْعَجُوزِ الْکَبِیرَةِ الَّتِی تَضْعُفُ عَنِ الصَّوْمِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ قَالَ تَصَدَّقُ فِی کُلِّ یَوْمٍ بِمُدِّ حِنْطَةٍ. (3)

ص: 167


1- . الکافي ج 4 ص 115 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 115 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 116 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالمالک بن عتبه هاشمی روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: پیرمرد و پیرزنی نمی توانند در ماه رمضان روزه بگیرند چه وظیفه ای دارند؟

فرمود: در ازای هر روز یک مُد گندم صدقه می دهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَ الَّذِی بِهِ الْعُطَاشُ لَا حَرَجَ عَلَیْهِمَا أَنْ یُفْطِرَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ یَتَصَدَّقُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِی کُلِّ یَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ وَ لَا قَضَاءَ عَلَیْهِمَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرَا فَلَا شَیْ ءَ عَلَیْهِمَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: پیرمرد بزرگ سال و کسی که مبتلا به تشنگی است، اشکالی ندارد که در ماه رمضان روزه خود را بخورند و در ازای هر روز یک مد طعام صدقه بدهند و قضای روزه ای بر عهده آنان نیست و اگر توان پرداختن آن را نداشته باشند، چیزی بر عهده آنان نیست.

210- حکم کسی که تشنگی بر او غلبه کند به گونه ای که بر جان خود بترسد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی الرَّجُلِ یُصِیبُهُ الْعُطَاشُ حَتَّی یَخَافَ عَلَی نَفْسِهِ قَالَ یَشْرَبُ بِقَدْرِ مَا یُمْسِکُ بِهِ رَمَقَهُ وَ لَا یَشْرَبُ حَتَّی یَرْوَی.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که تشنگی بر او غلبه کند، به گونه ای که بر جان خود بترسد، فرمود: به اندازه ای که رمق خود را حفظ کند، می تواند آب بنوشد، نه به اندازه ای که سیراب شود.

211- حکم زن باردار و شیردهی که از روزه گرفتن ناتوان می شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ الْحَامِلُ الْمُقْرِبُ وَ الْمُرْضِعُ الْقَلِیلَةُ اللَّبَنِ لَا حَرَجَ عَلَیْهِمَا أَنْ یُفْطِرَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لِأَنَّهُمَا لَا

ص: 168


1- . الکافي ج 4 ص 116 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 117 ح 6.

تُطِیقَانِ الصَّوْمَ وَ عَلَیْهِمَا أَنْ یَتَصَدَّقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِی کُلِّ یَوْمٍ یُفْطِرُ فِیهِ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ وَ عَلَیْهِمَا قَضَاءُ کُلِّ یَوْمٍ أَفْطَرَتَا فِیهِ تَقْضِیَانِهِ بَعْدُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: اشکال ندارد که زن باردار در شرف وضع حمل و زن شیردهی که کم شیر است در ماه رمضان روزه خود را بخورند، زیرا که آنها طاقت روزه را ندارند و بر ذمه آنها است که برای هر روزی که خورده اند یک مد طعام صدقه بدهند، همچنین بایستی قضای هر روزی را به جا آورند.

212- انسان در چه بیماری می تواند روزۀ خود را بخورد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ مَا حَدُّ الْمَرَضِ الَّذِی یُفْطِرُ فِیهِ صَاحِبُهُ وَ الْمَرَضِ الَّذِی یَدَعُ صَاحِبُهُ الصَّلَاةَ قَائِماً قَالَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ وَ قَالَ ذَاکَ إِلَیْهِ هُوَ أَعْلَمُ بِنَفْسِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن اذینه روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه طی نامه ای نوشتم: اندازه بیماری که انسان می تواند روزه خود را افطار نماید و نماز ایستاده را واگذارد چیست؟

فرمود: بلکه انسان بر خود آگاهی دارد.

و فرمود: این امر به خود انسان موکول شده است او از خود آگاه تر است.

213- حکم کسی که دو ماه رمضان پشت سر هم بر او بگذرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا قَالَ: سَأَلْتُهُمَا عَنْ رَجُلٍ مَرِضَ فَلَمْ یَصُمْ حَتَّی أَدْرَکَهُ رَمَضَانٌ آخَرُ فَقَالا إِنْ کَانَ بَرَأَ ثُمَّ تَوَانَی قَبْلَ أَنْ یُدْرِکَهُ رَمَضَانُ الْآخَرِ صَامَ الَّذِی أَدْرَکَهُ وَ تَصَدَّقَ عَنْ کُلِّ یَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ عَلَی مِسْکِینٍ وَ عَلَیْهِ قَضَاؤُهُ وَ إِنْ کَانَ لَمْ یَزَلْ مَرِیضاً حَتَّی أَدْرَکَهُ رَمَضَانٌ آخَرُ صَامَ الَّذِی أَدْرَکَهُ وَ تَصَدَّقَ عَنِ الْأَوَّلِ لِکُلِّ یَوْمٍ مُدّاً عَلَی مِسْکِینٍ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ قَضَاؤُهُ. (3)

ص: 169


1- . الکافي ج 4 ص 117 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 118 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 119 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: کسی در ماه رمضان بیمار شد و بعد از آن (قضای) روزه را نگرفت تا ماه رمضان دیگر فرا رسید(چه وظیفه ای دارد؟).

فرمودند: اگر بهبود یافت و پیش از فرا رسیدن ماه رمضان از گرفتن قضای آن سستی نمود، بایستی روزه ماه رمضانی را که رسیده است بگیرد و در ازای هر روز، یک مد طعام به مسکین بدهد و قضای آن هم بر ذمه او می باشد و اگر بیماری او تا ماه رمضان دیگر ادامه داشت، آن ماه رمضان را روزه بگیرد و در ازای ماه رمضان اول برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد و قضایی بر عهده او نیست.

214- قضای ماه رمضان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عَلَیْهِ أَیَّامٌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَ یَقْضِیهَا مُتَفَرِّقَةً قَالَ لَا بَأْسَ بِتَفْرِیقِ قَضَاءِ شَهْرِ رَمَضَانَ إِنَّمَا الصِّیَامُ الَّذِی لَا یُفَرَّقُ کَفَّارَةُ الظِّهَارِ وَ کَفَّارَةُ الدَّمِ وَ کَفَّارَةُ الْیَمِینِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن جعفر جعفری روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که چند روز قضای (روزه) ماه رمضان بر عهده دارد آیا می تواند جدا جدا آنها را قضا کند؟

فرمود: اشکالی ندارد که انسان قضای (روزه) ماه رمضان را به صورت پراکنده انجام دهد، فقط کفار ظهار، کفاره خون و کفاره سوگند را نمی توان پراکنده انجام داد.

215- حکم کسی که با اراده روزه صبح می کند پس افطار می نماید و حکم کسی که با عدم اراده روزه صبح می کند پس روزه قضای ماه رمضان و غیر آن را می گیرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فِی اَلرَّجُلِ یَبْدُو لَهُ بَعْدَ مَا یُصْبِحُ وَ یَرْتَفِعُ اَلنَّهَارُ فِی صَوْمِ ذَلِکَ اَلْیَوْمِ لِیَقْضِیَهُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَمْ یَکُنْ نَوَی ذَلِکَ مِنَ اَللَّیْلِ قَالَ نَعَمْ لِیَصُمْهُ وَ لْیَعْتَدَّ بِهِ إِذَا لَمْ یَکُنْ أَحْدَثَ شَیْئاً. (2)

ص: 170


1- . الکافي ج 4 ص 120 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 122 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمان بن حجّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه دربارۀ کسی که بعد از صبح و بالا آمدن خورشید می خواهد روزه قضای ماه رمضان را انجام دهد با آن که از شب تصمیم نگرفته بود. فرمود: آری، آن روز را روزه بدارد و قضای ماه رمضان به شمار آورد، مادامی که از مبطلات روزه را انجام نداده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی قَوْلِهِ اَلصَّائِمُ بِالْخِیَارِ إِلَی زَوَالِ اَلشَّمْسِ قَالَ ذَلِکَ فِی اَلْفَرِیضَةِ فَأَمَّا اَلنَّافِلَةُ فَلَهُ أَنْ یُفْطِرَ أَیَّ سَاعَةٍ شَاءَ إِلَی غُرُوبِ اَلشَّمْسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ گفتار خود او که «روزه دار تا زوال خورشید (ظهر) اختیار دارد» فرمود: این حکم در روزه واجب است، ولی اگر روزۀ مستحبی باشد در هر ساعتی که بخواهد تا غروب خورشید می تواند افطار کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلصَّائِمِ اَلْمُتَطَوِّعِ تَعْرِضُ لَهُ اَلْحَاجَةُ قَالَ هُوَ بِالْخِیَارِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلْعَصْرِ وَ إِنْ مَکَثَ حَتَّی اَلْعَصْرِ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یَصُومَ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ نَوَی ذَلِکَ فَلَهُ أَنْ یَصُومَ ذَلِکَ اَلْیَوْمَ إِنْ شَاءَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که می خواهد روزه مستحبی بگیرد کاری بر او پیش می آید؟

فرمود: تا عصر اختیار دارد و اگر تا عصر نیّت نکرد، سپس تصمیم روزه گرفت اگر خواست آن روز را روزه می گیرد.

ص: 171


1- . الکافي ج 4 ص 122 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 122 ح 2.

216- حکم کسی که روزه مستحبی می گیرد با آن که قضای روزه ماه رمضان دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ عَلَیْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَیَّامٌ أَ یَتَطَوَّعُ فَقَالَ لاَ حَتَّی یَقْضِیَ مَا عَلَیْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که قضای روزه ماه رمضان به عهده دارد آیا می تواند روزه مستحبی به جا آورد؟

فرمود: نه، تا آن که قضای ماه رمضان به جا آورد.

217- حکم کسی که می میرد و بر ذمه ی او روزه ماه رمضان و غیر آن وجود دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی اَلرَّجُلِ یَمُوتُ وَ عَلَیْهِ صَلاَةٌ أَوْ صِیَامٌ قَالَ یَقْضِی عَنْهُ أَوْلَی اَلنَّاسِ بِمِیرَاثِهِ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ أَوْلَی اَلنَّاسِ بِهِ اِمْرَأَةً فَقَالَ لاَ إِلاَّ اَلرِّجَالُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن بختری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ مردی که می میرد و بر ذمّه او نماز یا روزه وجود دارد.

فرمود: از جانب او نزدیکترین فرد از نظر میراث قضا می کند.

گفتم: اگر نزدیکترین فرد، زن باشد چطور؟

فرمود: نه، فقط مرد.

218- حکم روزه کودکان و کی آنها به سبب روزه مؤاخذه می شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصِّیَامِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ اَلْیَوْمِ فَإِنْ کَانَ إِلَی نِصْفِ اَلنَّهَارِ وَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ اَلْعَطَشُ وَ اَلْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّی یَتَعَوَّدُوا اَلصَّوْمَ وَ

ص: 172


1- . الکافي ج 4 ص 123 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 123 ح 1.

یُطِیقُوهُ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ إِذَا کَانُوا أَبْنَاءَ تِسْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامٍ فَإِذَا غَلَبَهُمُ اَلْعَطَشُ أَفْطَرُوا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ما در هفت سالگی کودکان مان را به بخشی از روز در حد توانشان - تا نیمی از روز، بیشتر یا کمتر - به روزه وادار می کنیم، پس هرگاه تشنگی و گرسنگی بر آنها چیره شود، افطار می نمایند تا عادت به روزه نمایند و توانایی آن را داشته باشند.

ازاین رو شما نیز کودکان نه ساله خود را وادار کنید به اندازه طاقتشان روزه بگیرند، پس هرگاه تشنگی بر آنها چیره شد، افطار نمایند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی کَمْ یُؤْخَذُ اَلصَّبِیُّ بِالصِّیَامِ قَالَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً فَإِنْ هُوَ صَامَ قَبْلَ ذَلِکَ فَدَعْهُ وَ لَقَدْ صَامَ اِبْنِی فُلاَنٌ قَبْلَ ذَلِکَ فَتَرَکْتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن وهب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: بچه در چند سالگی بایستی به روزه گرفتن گمارده شود؟

فرمود: زمانی که به سن پانزده و چهارده سالگی برسد و اگر پیش از این، روزه گرفت او را به حال خود واگذار. فلان پسر من پیش از این، روزه می گرفت، من او را به حال خود وامی گذاشتم.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَطَاقَ اَلْغُلاَمُ صِیَامَ ثَلاَثَةِ أَیَّامٍ مُتَتَابِعَةٍ فَقَدْ وَجَبَ عَلَیْهِ صِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: هنگامی که پسر بچه طاقت روزه گرفتن سه روز پشت سر هم را داشته باشد، روزۀ ماه رمضان بر او واجب است.

ص: 173


1- . الکافي ج 4 ص 124 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 125 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 125 ح 4.

219- حکم کسی که در ماه رمضان مسلمان شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَسْلَمَ فِی اَلنِّصْفِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَا عَلَیْهِ مِنْ صِیَامِهِ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ إِلاَّ مَا أَسْلَمَ فِیهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال شد: مردی که در نیمۀ ماه رمضان مسلمان شود، وظیفه او در مورد روزه چیست؟

فرمود: فقط در روزهایی که مسلمان شده، مکلّف به روزه است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیصِ بْنِ اَلْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْمٍ أَسْلَمُوا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قَدْ مَضَی مِنْهُ أَیَّامٌ هَلْ عَلَیْهِمْ أَنْ یَصُومُوا مَا مَضَی مِنْهُ أَوْ یَوْمَهُمُ اَلَّذِی أَسْلَمُوا فِیهِ فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْهِمْ قَضَاءٌ وَ لاَ یَوْمُهُمُ اَلَّذِی أَسْلَمُوا فِیهِ إِلاَّ أَنْ یَکُونُوا أَسْلَمُوا قَبْلَ طُلُوعِ اَلْفَجْرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عیص بن قاسم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: گروهی که در ماه رمضان پس از گذشت چند روز از آن، اسلام آورده اند، آیا بر آنهاست که قضای روزه های گذشته را به جا آورند و یا روزه روزی را که مسلمان شده اند، به جا آورند؟

فرمود: قضایی بر ذمّه آنها نیست و نه آن روز ورودشان به اسلام، مگر آن که پیش از طلوع فجر اسلام آورده باشند.

220- کراهت سفر در ماه رمضان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْخُرُوجِ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَالَ لاَ إِلاَّ فِیمَا أُخْبِرُکَ بِهِ خُرُوجٌ إِلَی مَکَّةَ أَوْ غَزْوٌ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ أَوْ مَالٌ تَخَافُ هَلاَکَهُ أَوْ أَخٌ تُرِیدُ وَدَاعَهَ وَ إِنَّهُ لَیْسَ أَخاً مِنَ اَلْأَبِ وَ اَلْأُمِّ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کردم: آیا با فرا رسیدن ماه رمضان مسافرت جایز است؟

ص: 174


1- . الکافي ج 4 ص 125 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 125 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 126 ح 1.

فرمود: نه، مگر در مواردی که باز می گویم: سفر برای مکّه، یا برای جنگ در راه خدا، یا برای حفظ مالی که بیم از بین رفتن آن را داشته باشی، یا برای بدرقه برادری که از پدر و مادر نیست (بلکه برادر ایمانی است).

221- افطار در سفر صدقه الهی است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تَصَدَّقَ عَلَی مَرْضَی أُمَّتِی وَ مُسَافِرِیهَا بِالتَّقْصِیرِ وَ اَلْإِفْطَارِ أَ یَسُرُّ أَحَدَکُمْ إِذَا تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ أَنْ تُرَدَّ عَلَیْهِ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: خداوند عزّ و جلّ افطار در ماه رمضان و تقصیر در نماز را به بیماران و مسافران امّت من صدقه کرده است. آیا کسی از شما خوشحال می شود آن گاه که صدقه ای را داد آن را به او رد کنند؟!

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیصِ بْنِ اَلْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا خَرَجَ اَلرَّجُلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مُسَافِراً أَفْطَرَ وَ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَرَجَ مِنَ اَلْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ مَعَهُ اَلنَّاسُ وَ فِیهِمُ اَلْمُشَاةُ فَلَمَّا اِنْتَهَی إِلَی کُرَاعِ اَلْغَمِیمِ دَعَا بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ فِیمَا بَیْنَ اَلظُّهْرِ وَ اَلْعَصْرِ فَشَرِبَ وَ أَفْطَرَ ثُمَّ أَفْطَرَ اَلنَّاسُ مَعَهُ وَ ثَمَّ أُنَاسٌ عَلَی صَوْمِهِمْ فَسَمَّاهُمُ اَلْعُصَاةَ وَ إِنَّمَا یُؤْخَذُ بِآخِرِ أَمْرِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.(2)

مرحوم شیخ کلیني، بإسناده عیص بن قاسم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه انسان در ماه رمضان به سفر رود، باید افطار کند.

حضرتش فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در ماه رمضان از مدینه به سوی مکّه روان شد و گروهی از مردم با حضرتش همسفر بودند، در میان آنان پیادگانی نیز بودند، هنگامی که حضرتش در بین ظهر و عصر به سرزمین «کراع غمیم» رسید کاسه آبی خواست و آن را نوشید و افطار کرد. مردم نیز با آن حضرت افطار

ص: 175


1- . الکافي ج 4 ص 127 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 127 ح 5.

کردند. گروهی از همراهان، روزه خود را به پایان رساندند. ازاین رو حضرتش آنان را عصیان کاران نامید. آنها بایستی آخرین امر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله را (که همان خوردن روزه در سفر است) به کار ببندند.

222- حکم کسی که ندانسته در سفر روزه بگیرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ صَامَ فِی اَلسَّفَرِ فَقَالَ إِنْ کَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ اَلْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ بَلَغَهُ فَلاَ شَیْءَ عَلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: کسی که در سفر روزه گرفته است چه حکمی دارد؟

فرمود: اگر به او رسیده که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از آن نهی فرموده، بایستی قضای آن روز را بگیرد و اگر نمی دانسته چیزی بر او نیست.

223- کسی که افطار و تقصیر در سفر بر او واجب نیست و کسی که این حکم بر او واجب است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُکَارِی وَ اَلْجَمَّالُ اَلَّذِی یَخْتَلِفُ وَ لَیْسَ لَهُ مُقَامٌ یُتِمُّ اَلصَّلاَةَ وَ یَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چهارپادار و شتربانی که در حال رفت وآمد هستند، و در یک جا اقامت ندارند، بایستی نماز را تمام خوانده و روزه ماه رمضان را بگیرند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ سَافَرَ قَصَّرَ وَ أَفْطَرَ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ رَجُلاً سَفَرُهُ إِلَی صَیْدٍ أَوْ فِی مَعْصِیَةِ اَللَّهِ أَوْ رَسُولاً لِمَنْ یَعْصِی اَللَّهَ أَوْ فِی طَلَبِ شَحْنَاءَ أَوْ سِعَایَةِ ضَرَرٍ عَلَی قَوْمٍ مُسْلِمِینَ. (3)

ص: 176


1- . الکافي ج 4 ص 128 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 128 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 129 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مروان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: کسی که به سفر می رود بایستی افطار کند و نماز را شکسته بخواند مگر کسی که سفرش برای شکار یا در معصیت خدا باشد و یا فرستاده معصیت کاری باشد که معصیت خدا می کند یا در جست وجوی دشمنی یا ضرر رسانیدن بر گروهی از مسلمانان باشد.

224- روزه مستحبی در سفر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنَ اَلْمَدِینَةِ فِی أَیَّامٍ بَقِینَ مِنْ شَعْبَانَ فَکَانَ یَصُومُ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ هُوَ فِی اَلسَّفَرِ فَأَفْطَرَ فَقِیلَ لَهُ تَصُومُ شَعْبَانَ وَ تُفْطِرُ شَهْرَ رَمَضَانَ فَقَالَ نَعَمْ شَعْبَانُ إِلَیَّ إِنْ شِئْتُ صُمْتُ وَ إِنْ شِئْتُ لاَ وَ شَهْرُ رَمَضَانَ عَزْمٌ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیَّ اَلْإِفْطَارُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن سهل از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه چند روز از ماه شعبان مانده بود که از مدینه حرکت کرد، حضرتش روزه می گرفت. وقتی ماه رمضان فرا رسید آن حضرت در سفر بود روزه اش را افطار نمود.

به آن بزرگوار گفته شد: ماه شعبان را روزه می گیری و ماه رمضان را افطار می کنی؟

فرمود: آری، شعبان در اختیار من است اگر خواستم روزه می گیرم و اگر نخواستم روزه نمی گیرم، ولی افطار کردن در ماه رمضان از جانب خداوند عزّ و جلّ بر من حتمی است.

225- حکم کسی که در ماه رمضان قصد سفر دارد، یا از سفر بر می گردد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا خَرَجَ اَلرَّجُلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بَعْدَ اَلزَّوَالِ أَتَمَّ اَلصِّیَامَ فَإِذَا خَرَجَ قَبْلَ اَلزَّوَالِ أَفْطَرَ. (2)

ص: 177


1- . الکافي ج 4 ص 130 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 131 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه انسان در ماه رمضان بعد از ظهر از وطنش بیرون رود، بایستی روزه را به پایان برساند، ولی اگر پیش از ظهر از وطنش بیرون رفت، افطار می کند.

226- حکم کسی که وارد شهری شد و تصمیم دارد در آن بماند یا چنین تصمیمی ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: إِذَا قَدِمْتَ أَرْضاً وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تُقِیمَ بِهَا عَشَرَةَ أَیَّامٍ فَصُمْ وَ أَتِمَّ وَ إِنْ کُنْتَ تُرِیدُ أَنْ تُقِیمَ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ أَیَّامٍ فَأَفْطِرْ مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ شَهْرٍ فَإِذَا بَلَغَ اَلشَّهْرُ فَأَتِمَّ اَلصَّلاَةَ وَ اَلصِّیَامَ وَ إِنْ قُلْتَ أَرْتَحِلُ غُدْوَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر (که از راویان حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما است) روایت کرده که گفت: هرگاه وارد سرزمینی شدی و خواستی ده روز در آن بمانی، روزه بگیر و نماز را تمام بخوان و اگر خواستی کمتر از ده روز اقامت کنی تا یک ماه افطار کن، وقتی اقامت تو یک ماه شد، نماز و روزه را تمام به جا آور، گرچه بگویی: فردا کوچ می کنم.

227- روزه حائض و مستحاضه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلْحَائِضُ تَقْضِی اَلصَّوْمَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ تَقْضِی اَلصَّلاَةَ قَالَ لاَ قُلْتُ مِنْ أَیْنَ جَاءَ هَذَا قَالَ أَوَّلُ مَنْ قَاسَ إِبْلِیسُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن راشد روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: زن حائض روزه را قضا می کند؟

فرمود: آری.

گفتم: نماز را قضا می کند؟

فرمود: نه.

گفتم: این حکم از کجا آمده؟

ص: 178


1- . الکافي ج 4 ص 133 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 135 ح 1.

فرمود: نخستین کسی که قیاس نمود، ابلیس بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی اِمْرَأَةٍ أَصْبَحَتْ صَائِمَةً فَلَمَّا اِرْتَفَعَ اَلنَّهَارُ أَوْ کَانَ اَلْعَشِیُّ حَاضَتْ أَ تُفْطِرُ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ کَانَ قَبْلَ اَلْمَغْرِبِ فَلْتُفْطِرْ وَ عَنِ اِمْرَأَةٍ تَرَی اَلطُّهْرَ مِنْ أَوَّلِ اَلنَّهَارِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ تَغْتَسِلْ وَ لَمْ تَطْعَمْ کَیْفَ تَصْنَعُ بِذَلِکَ اَلْیَوْمِ قَالَ إِنَّمَا فِطْرُهَا مِنَ اَلدَّمِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی روزه گرفته است، وقتی روز بالا آمده یا آخر روز فرا رسیده، حائض شده است، آیا روزه خود را افطار می کند؟

فرمود: آری و اگر پیش از مغرب باشد، باید افطار کند.

و هم چنین پرسیدم: زنی در اوّل روز در ماه رمضان پاک شد و هنوز غسل نکرده و چیزی نخورده است در آن روز چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: روزه را افطار می کند، چرا که روزه اش از خون حیض شکسته شده است.

228- حکم کسی که روزه دو ماه پشت سر هم بر او واجب شود، پس کاری پیشامد کند که از تمام کردن آن باز دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ عَلَیْهِ صَوْمُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ أَ یُفَرِّقُ بَیْنَ اَلْأَیَّامِ فَقَالَ إِذَا صَامَ أَکْثَرَ مِنْ شَهْرٍ فَوَصَلَهُ ثُمَّ عَرَضَ لَهُ أَمْرٌ فَأَفْطَرَ فَلاَ بَأْسَ فَإِنْ کَانَ أَقَلَّ مِنْ شَهْرٍ أَوْ شَهْراً فَعَلَیْهِ أَنْ یُعِیدَ اَلصِّیَامَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: مردی دو ماه پیاپی روزه به عهده دارد، آیا می تواند میان آن روزها فاصله دهد؟

فرمود: هرگاه بیش از یک ماه روزه بگیرد و آن را به ماه دیگر وصل نماید، سپس بر او کاری پیش آید که افطار کند، ایرادی ندارد و اگر کمتر از یک ماه یا فقط یک ماه روزه بگیرد بر اوست که روزه ها را از سر گیرد.

ص: 179


1- . الکافي ج 4 ص 136 ح 7.
2- . الکافي ج 4 ص 138 ح 3.

229- روزه کفاره سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ صَوْمٍ یُفَرَّقُ إِلاَّ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ فِی کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بین هر نوع روزه ای می توان فاصله داد، مگر سه روز در روزه کفّاره سوگند.

230- حکم کسی که بر خود روزه معینی را واجب نماید و کسی که نذر کرده به هنگام شکر روزه بگیرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ کَرَّامٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنِّی جَعَلْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ أَصُومَ حَتَّی یَقُومَ اَلْقَائِمُ صلوات الله علیه فَقَالَ صُمْ وَ لاَ تَصُمْ فِی اَلسَّفَرِ وَ لاَ اَلْعِیدَیْنِ وَ لاَ أَیَّامَ اَلتَّشْرِیقِ وَ لاَ اَلْیَوْمَ اَلَّذِی یُشَکُّ فِیهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از کرّام روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: من بر خود لازم کرده ام تا حضرت قائم صلوات الله علیه قیام کند، روزه بگیرم؟

فرمود: روزه بگیر، ولی در سفر، عیدها، ایّام تشریق و یوم الشک از ماه رمضان روزه مگیر.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَشْیَمَ قَالَ: کَتَبَ اَلْحُسَیْنُ إِلَی اَلرِّضَا صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ یَصُومَ أَیَّاماً مَعْلُومَةً فَصَامَ بَعْضَهَا ثُمَّ اِعْتَلَّ فَأَفْطَرَ أَ یَبْتَدِئُ فِی صَوْمِهِ أَمْ یَحْتَسِبُ بِمَا مَضَی فَکَتَبَ إِلَیْهِ یَحْتَسِبُ مَا مَضَی. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن اشیم روایت کرده که گفت: حسین طی نامه ای به حضرت امام رضا صلوات الله علیه نوشت: فدایت گردم! مردی نذر کرده که روزهای معیّنی را روزه بگیرد. پس بخشی از آن را روزه گرفت. آن گاه بیمار شد و افطار نمود، آیا روزه اش را از سر گیرد، یا گذشته را به حساب آورد؟

حضرت در پاسخ او نوشت: گذشته را به حساب آورد.

ص: 180


1- . الکافي ج 4 ص 140 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 141 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 141 ح 2.

231- کفاره روزه واجب و فدیه آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ اَلرِّضَا صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ نَذْراً فِی صِیَامٍ فَعَجَزَ فَقَالَ کَانَ أَبِی صلوات الله علیه یَقُولُ عَلَیْهِ مَکَانَ کُلِّ یَوْمٍ مُدٌّ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن منصور روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: مردی نذر کرده که روزه بگیرد ولی از انجام آن ناتوان شد؟

فرمود: پدرم صلوات الله علیه می فرمود: او در ازای هر روز یک مدّ طعام صدقه بدهد.

توضیح: زمانی که شخص از انجام روزه گرفتن ناتوان شد، آن مقدار صدقه دادن کفایت می کند از روزه اش.

232- روزه عرفه و عاشورا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات علیهما وآلهما قَالاَ: لاَ تَصُمْ فِی یَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ لاَ عَرَفَةَ بِمَکَّةَ وَ لاَ فِی اَلْمَدِینَةِ وَ لاَ فِی وَطَنِکَ وَ لاَ فِی مِصْرٍ مِنَ اَلْأَمْصَارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما وآلهما فرمودند: روز عاشورا و روز عرفه را نه در مکّه، نه در مدینه، نه در وطن خود و نه در شهری از شهرها روزه مگیر.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءِ قَالَ حَدَّثَنِی نَجَبَةُ بْنُ اَلْحَارِثِ اَلْعَطَّارُ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ صَوْمِ یَوْمِ عَاشُورَاءَ فَقَالَ صَوْمٌ مَتْرُوکٌ بِنُزُولِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اَلْمَتْرُوکُ بِدْعَةٌ قَالَ نَجَبَةُ فَسَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنْ بَعْدِ أَبِیهِ صلوات الله علیه عَنْ ذَلِکَ فَأَجَابَنِی بِمِثْلِ جَوَابِ أَبِیهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ صَوْمُ یَوْمٍ مَا نَزَلَ بِهِ کِتَابٌ وَ لاَ جَرَتْ بِهِ سُنَّةٌ إِلاَّ سُنَّةُ آلِ زِیَادٍ بِقَتْلِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا. (3)

ص: 181


1- . الکافي ج 4 ص 143 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 146 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 146 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی وشاء روایت کرده که گفت: نجبة بن حارث عطّار به من گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد روزۀ عاشورا سؤال کردم.

فرمود: با فرود آمدن روزۀ ماه رمضان، روزه روز عاشورا متروک است و روزۀ متروک بدعت است.

نجبه گوید: پس از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه از حضرت امام صادق صلوات الله علیه در این مورد پرسیدم. آن حضرت نیز همین پاسخ را داد. آن گاه فرمود: آن روزه ای است که نه در کتاب در مورد آن نازل شده و نه سنّت بر آن جاری گشته است، مگر سنّت آل زیاد که به کشتن حضرت حسین بن علی صلوات الله علیهما جاری شده است.

233- روزه عید فطر، قربان و ایام تشریق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ صِیَامِ یَوْمِ اَلْفِطْرِ فَقَالَ لاَ یَنْبَغِی صِیَامُهُ وَ لاَ صِیَامُ أَیَّامِ اَلتَّشْرِیقِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام صلوات الله علیه در مورد روزۀ روز فطر پرسیدم.

فرمود: روزه آن روز و روزه ایّام تشریق روا نیست.

توضیح: ایام تشریق روزهای یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی الحجه است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی اَلْحَلاَّلِ قَالَ قَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لاَ صِیَامَ بَعْدَ اَلْأَضْحَی ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ وَ لاَ بَعْدَ اَلْفِطْرِ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ إِنَّهَا أَیَّامُ أَکْلٍ وَ شُرْبٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زیاد بن ابی الحلال روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به ما فرمود: سه روز بعد از قربان و سه روز بعد از فطر روزه نیست، زیرا آنها روزهای خوردن و آشامیدن است.

ص: 182


1- . الکافي ج 4 ص 148 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 148 ح 2.

234- روزه ترغیب (عید غدیر خم، عید ولایت)

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدٌ غَیْرَ اَلْعِیدَیْنِ قَالَ نَعَمْ یَا حَسَنُ أَعْظَمُهُمَا وَ أَشْرَفُهُمَا قُلْتُ وَ أَیُّ یَوْمٍ هُوَ قَالَ هُوَ یَوْمٌ نُصِبَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ وَ سَلاَمُهُ عَلَیْهِ فِیهِ عَلَماً لِلنَّاسِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیهِ قَالَ تَصُومُهُ یَا حَسَنُ وَ تُکْثِرُ اَلصَّلاَةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَبَرَّأُ إِلَی اَللَّهِ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ فَإِنَّ اَلْأَنْبِیَاءَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمْ کَانَتْ تَأْمُرُ اَلْأَوْصِیَاءَ بِالْیَوْمِ اَلَّذِی کَانَ یُقَامُ فِیهِ اَلْوَصِیُّ أَنْ یُتَّخَذَ عِیداً قَالَ قُلْتُ فَمَا لِمَنْ صَامَهُ قَالَ صِیَامُ سِتِّینَ شَهْراً وَ لاَ تَدَعْ صِیَامَ یَوْمِ سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَإِنَّهُ هُوَ اَلْیَوْمُ اَلَّذِی نَزَلَتْ فِیهِ اَلنُّبُوَّةُ عَلَی مُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ ثَوَابُهُ مِثْلُ سِتِّینَ شَهْراً لَکُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن راشد روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! برای مسلمانان جز دو عید فطر و قربان، عید دیگری است؟

فرمود: آری، ای حسن! بزرگتر و باشرافت تر از آن دو عید.

گفتم: کدام روز است؟

فرمود: روزی است که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در آن برای مردم به عنوان راهنما تعیین گردید.

گفتم: فدایت شوم! در آن روز سزاوار است چه عملی را انجام دهیم؟

فرمود: ای حسن! در آن روز، روزه می گیری و بر حضرت محمّد و آل او صلوات الله علیهم، صلوات بسیار می فرستی و از کسانی که در حق ایشان ستم کرده اند به سوی خداوند بیزاری می جویی، زیرا که همۀ پیامبران صلوات اللّه علیهم به اوصیای خود دستور دادند که روز نصب وصی را عید بگیرند.

گوید: گفتم: پاداش کسی که آن روز را روزه بگیرد، چیست؟

فرمود: پاداش شصت ماه روزه. روزۀ روز بیست و هفتم رجب را رها نکن، زیراکه آن روز، همان روزی است که نبوّت بر حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله نازل شد، و پاداش آن برای شما با شصت ماه برابر است.

ص: 183


1- . الکافي ج 4 ص 148 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَن ْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه هَلْ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدٌ غَیْرَ یَوْمِ اَلْجُمُعَةِ وَ اَلْأَضْحَی وَ اَلْفِطْرِ قَالَ نَعَمْ أَعْظَمُهَا حُرْمَةً قُلْتُ وَ أَیُّ عِیدٍ هُوَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ اَلْیَوْمُ اَلَّذِی نَصَبَ فِیهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ قَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ قُلْتُ وَ أَیُّ یَوْمٍ هُوَ قَالَ وَ مَا تَصْنَعُ بِالْیَوْمِ إِنَّ اَلسَّنَةَ تَدُورُ وَ لَکِنَّهُ یَوْمُ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ مِنْ ذِی اَلْحِجَّةِ فَقُلْتُ وَ مَا یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَفْعَلَ فِی ذَلِکَ اَلْیَوْمِ قَالَ تَذْکُرُونَ اَللَّهَ عَزَّ ذِکْرُهُ فِیهِ بِالصِّیَامِ وَ اَلْعِبَادَةِ وَ اَلذِّکْرِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَوْصَی أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَنْ یَتَّخِذَ ذَلِکَ اَلْیَوْمَ عِیداً وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اَلْأَنْبِیَاءُ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ تَفْعَلُ کَانُوا یُوصُونَ أَوْصِیَاءَهُمْ بِذَلِکَ فَیَتَّخِذُونَهُ عِیداً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن سالم از پدرش روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کردم: آیا مسلمانان جز روز جمعه، عید قربان و عید فطر، عید دیگری دارند؟

فرمود: آری، عیدی که حرمت آن از آنها بزرگتر است.

گفتم: فدایت گردم! آن کدام عید است؟!

فرمود: روزی است که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را (به عنوان جانشین) نصب کرد و فرمود: «هر کس من مولای او هستم پس علی مولای اوست».

گفتم: آن کدام روز است؟

فرمود: با روز آن چه کار داری؟ همانا سال در گردش است، ولی آن روز هیجدهم ذی الحجه است.

گفتم: در آن روز شایسته است چه عملی انجام دهیم؟

فرمود: با روزه و عبادت و یاد حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله و آل محمّد صلوات الله علیهم باشید. زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه وصیّت نمود که آن روز را عید بگیرد، هم چنین همۀ پیامبران علیهم السّلام به اوصیای خود سفارش نمودند که آن روز عید قرار دهند.

ص: 184


1- . الکافي ج 4 ص 149 ح 3.

235- فضلیت افطار نمودن روزه مستحبی در نزد برادر دینی به هنگام درخواست او

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِفْطَارُکَ لِأَخِیکَ اَلْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ صِیَامِکَ تَطَوُّعاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: افطار کردن تو در نزد برادر مؤمنت بهتر از گرفتن روزه مستحبی است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مَنْ دَخَلَ عَلَی أَخِیهِ وَ هُوَ صَائِمٌ فَأَفْطَرَ عِنْدَهُ وَ لَمْ یُعْلِمْهُ بِصَوْمِهِ فَیَمُنَّ عَلَیْهِ کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ صَوْمَ سَنَةٍ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: روزه داری که نزد برادر دینی خود برود و کنار سفره او روزه اش را افطار کند و او را از روزه خود آگاه نسازد که منّتی بر او نهد، خداوند برای او روزۀ یک سال را می نویسد.

236- جواز روزه مستحبی فقط به اذن دیگری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مِنْ فِقْهِ اَلضَّیْفِ أَنْ لاَ یَصُومَ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ صَاحِبِهِ وَ مِنْ طَاعَةِ اَلْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا أَنْ لاَ تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِهِ وَ أَمْرِهِ وَ مِنْ صَلاَحِ اَلْعَبْدِ وَ طَاعَتِهِ وَ نُصْحِهِ لِمَوْلاَهُ أَنْ لاَ یَصُومَ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ مَوْلاَهُ وَ أَمْرِهِ وَ مِنْ بِرِّ اَلْوَلَدِ أَنْ لاَ یَصُومَ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ أَبَوَیْهِ وَ أَمْرِهِمَا وَ إِلاَّ کَانَ اَلضَّیْفُ جَاهِلاً وَ کَانَتِ اَلْمَرْأَةُ عَاصِیَةً وَ کَانَ اَلْعَبْدُ فَاسِقاً عَاصِیاً وَ کَانَ اَلْوَلَدُ عَاقّاً. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: از فهم و دانش میهمان این است که جز با اجازۀ میزبانش روزه مستحبی نگیرد و از اطاعت زن از همسرش این است که جز با اجازه و دستور او روزه مستحبی

ص: 185


1- . الکافي ج 4 ص 150 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 150 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 151 ح 2.

نگیرد و از شایستگی بنده و فرمانبرداری او و خیرخواهی او بر مولایش این است که جز با اجازه مولایش روزه مستحبی نگیرد و از نیکی فرزند این است که جز با اجازۀ پدر و مادر و دستور آنها روزۀ مستحبی نگیرد، وگرنه میهمان نادان خواهد بود، زن نافرمان به شمار خواهد آمد، بنده فاسق و عاصی و فرزند عاق قلمداد خواهند شد.

237- با آنچه افطار نمودن مستحب است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا أَفْطَرَ بَدَأَ بِحَلْوَاءَ یُفْطِرُ عَلَیْهَا فَإِنْ لَمْ یَجِدْ فَسُکَّرَةٍ أَوْ تَمَرَاتٍ فَإِذَا أَعْوَزَ ذَلِکَ کُلُّهُ فَمَاءٍ فَاتِرٍ وَ کَانَ یَقُولُ یُنَقِّی اَلْمَعِدَةَ وَ اَلْکَبِدَ وَ یُطَیِّبُ اَلنَّکْهَةَ وَ اَلْفَمَ وَ یُقَوِّی اَلْأَضْرَاسَ وَ یُقَوِّی اَلْحَدَقَ وَ یَجْلُو اَلنَّاظِرَ وَ یَغْسِلُ اَلذُّنُوبَ غَسْلاً وَ یُسَکِّنُ اَلْعُرُوقَ اَلْهَائِجَةَ وَ اَلْمِرَّةَ اَلْغَالِبَةَ وَ یَقْطَعُ اَلْبَلْغَمَ وَ یُطْفِئُ اَلْحَرَارَةَ عَنِ اَلْمَعِدَةِ وَ یَذْهَبُ بِالصُّدَاعِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن مسکان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله همواره به هنگام افطار با حلوا آغاز می نمود و اگر حلوا نمی یافت با شکر یا خرما. پس هرگاه هیچ کدام از آنها را نمی یافت با آب ولرم افطار می نمود و می فرمود: آب ولرم معده و کبد را پاکیزه، بوی دهان را خوشبو، دندانها را محکم، حدقه چشم را نیرومند می نماید به دیده جلوه می بخشد، گناهان را به طور کامل می شوید، به رگ های هیحانی صفرا و یا سودا آرامی بخشد، بلغم را قطع می کند، حرارت معده را فرو می نشاند و سردرد را از بین می برد.

238- انجام غسل در ماه رمضان (غسل شب های قدر)

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْغُسْلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ عِنْدَ وُجُوبِ اَلشَّمْسِ قُبَیْلَهُ ثُمَّ یُصَلِّی ثُمَّ یُفْطِرُ. (2)

ص: 186


1- . الکافي ج 4 ص 152 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 153 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره و فضیل روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: انجام غسل در ماه رمضان اندکی پیش از فرو رفتن آفتاب است، سپس روزه دار نماز خوانده آن گاه افطار می نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: اَلْغُسْلُ فِی لَیَالٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فِی تِسْعَ عَشْرَةَ وَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ وَ أُصِیبَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ قُبِضَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ وَ اَلْغُسْلُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ وَ هُوَ یُجْزِئُ إِلَی آخِرِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: غسل در شب های ماه رمضان؛ در شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم است.

حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه در شب نوزدهم ضربت خورد و در شب بیست و یکم به شهادت رسید صلوات خدا بر او باد.

حضرتش فرمود: غسل در آغاز شب است و تا پایان شب نیز همان کفایت می کند.

239- شب قدر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ اَلثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِیرٍ جُعِلْتُ فِدَاکَ اَللَّیْلَةُ اَلَّتِی یُرْجَی فِیهَا مَا یُرْجَی فَقَالَ فِی إِحْدَی وَ عِشْرِینَ أَوْ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ قَالَ فَإِنْ لَمْ أَقْوَ عَلَی کِلْتَیْهِمَا فَقَالَ مَا أَیْسَرَ لَیْلَتَیْنِ فِیمَا تَطْلُبُ قُلْتُ فَرُبَّمَا رَأَیْنَا اَلْهِلاَلَ عِنْدَنَا وَ جَاءَنَا مَنْ یُخْبِرُنَا بِخِلاَفِ ذَلِکَ مِنْ أَرْضٍ أُخْرَی فَقَالَ مَا أَیْسَرَ أَرْبَعَ لَیَالٍ تَطْلُبُهَا فِیهَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَیْلَةُ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ لَیْلَةُ اَلْجُهَنِیِّ فَقَالَ إِنَّ ذَلِکَ لَیُقَالُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ سُلَیْمَانَ بْنَ خَالِدٍ رَوَی فِی تِسْعَ عَشْرَةَ یُکْتَبُ وَفْدُ اَلْحَاجِّ فَقَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ وَفْدُ اَلْحَاجِّ یُکْتَبُ فِی لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ وَ اَلْمَنَایَا وَ اَلْبَلاَیَا وَ اَلْأَرْزَاقُ وَ مَا یَکُونُ إِلَی مِثْلِهَا فِی قَابِلٍ فَاطْلُبْهَا فِی لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ وَ صَلِّ فِی کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا مِائَةَ رَکْعَةٍ وَ أَحْیِهِمَا إِنِ اِسْتَطَعْتَ إِلَی اَلنُّورِ وَ اِغْتَسِلْ فِیهِمَا قَالَ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ أَقْدِرْ عَلَی ذَلِکَ وَ

ص: 187


1- . الکافي ج 4 ص 154 ح 4.

أَنَا قَائِمٌ قَالَ فَصَلِّ وَ أَنْتَ جَالِسٌ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ أَسْتَطِعْ قَالَ فَعَلَی فِرَاشِکَ لاَ عَلَیْکَ أَنْ تَکْتَحِلَ أَوَّلَ اَللَّیْلِ بِشَیْءٍ مِنَ اَلنَّوْمِ إِنَّ أَبْوَابَ اَلسَّمَاءِ تُفَتَّحُ فِی رَمَضَانَ وَ تُصَفَّدُ اَلشَّیَاطِینُ وَ تُقْبَلُ أَعْمَالُ اَلْمُؤْمِنِینَ نِعْمَ اَلشَّهْرُ رَمَضَانُ کَانَ یُسَمَّی عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْمَرْزُوقَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابو حمزه ثمالی روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که ابو بصیر به حضرتش گفت: فدایت گردم! شب قدری که در آن، امید رحمت الهی می رود، کدام شب است؟

فرمود: شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم.

گفت: اگر توان عبادت در آن دو شب را نداشته باشم چه کنم؟

فرمود: چه آسان است دو شب در آن چه تو می طلبی!

گفتم: گاهی هلال ماه در نزد ما ثابت می شود، ولی کسی را می یابیم که برخلاف آن از سرزمین دیگر خبر می دهد.

فرمود: چه آسان است آن چهار شب در آن چه تو می طلبی!

گفتم: قربانت گردم! شب بیست و سوم شب جهنی است؟

فرمود: چنین گفته می شود.

گفتم: سلیمان بن خالد روایت کرده است که در شب نوزدهم نام کسانی که حج خواهند رفت، نوشته می شود.

حضرتش به من فرمود: ای ابا محمّد! در شب قدر نام واردین حج، بلاها، مرگ ها، روزی ها و همۀ حوادثی که تا شب قدر سال آینده اتّفاق می افتد، نوشته می شود. پس آنها را در شب بیست و یکم و بیست و سوم طلب کن و در هریک از آن دو شب، صد رکعت نماز بگزار و اگر بتوانی آن دو شب را تا روشن شدن هوا احیا بدار و در آن دو شب غسل انجام بده.

گوید: گفتم: اگر به حال ایستاده(نماز) نتوانم بخوانم چه؟

فرمود: در حال نشسته به جا آور.

ص: 188


1- . الکافي ج 4 ص 156 ح 2.

گفتم: اگر توان آن را نیز نداشته باشم.

فرمود: در بسترت بخوان، ایرادی ندارد که در آغاز شب اندکی خواب را سرمۀ چشم خود کنی، زیرا در ماه رمضان درهای آسمان گشوده شود، شیاطین به بند کشیده شده و اعمال مؤمنان پذیرفته می شود. ماه رمضان، چه ماه خوبی است! این ماه در زمان رسول الله صلّی اللّه علیه و آله مرزوق نامیده می شد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ نَاسٌ یَسْأَلُونَهُ یَقُولُونَ اَلْأَرْزَاقُ تُقَسَّمُ لَیْلَةَ اَلنِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ فَقَالَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا ذَاکَ إِلاَّ فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ فَإِنَّ فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ یَلْتَقِی اَلْجَمْعَانِ وَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ وَ فِی لَیْلَةِ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ یُمْضَی مَا أَرَادَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ هِیَ لَیْلَةُ اَلْقَدْرِ اَلَّتِی قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» قَالَ قُلْتُ مَا مَعْنَی قَوْلِهِ یَلْتَقِی اَلْجَمْعَانِ قَالَ یَجْمَعُ اَللَّهُ فِیهَا مَا أَرَادَ مِنْ تَقْدِیمِهِ وَ تَأْخِیرِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ قَضَائِهِ قَالَ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی یُمْضِیهِ فِی ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ قَالَ إِنَّهُ یَفْرُقُهُ فِی لَیْلَةِ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ یَکُونُ لَهُ فِیهِ اَلْبَدَاءُ فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِینَ أَمْضَاهُ فَیَکُونُ مِنَ اَلْمَحْتُومِ اَلَّذِی لاَ یَبْدُو لَهُ فِیهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه شنیدم که به مردم پاسخ می فرمود، آنان از حضرتش سؤال کرده و می گفتند: آیا روزی ها در شب نیمۀ شعبان تقسیم می شود؟

گوید: حضرتش فرمود: نه، به خدا سوگند! تقسیم روزی ها فقط در شب نوزدهم ماه رمضان، بیست و یکم و بیست و سوم است، زیرا در شب نوزدهم گروه (نویسندگان نامه اعمال) ملاقات می کنند، شب بیست و یکم هر کار محکم مشخص می گردد و در شب بیست و سوم آن چه خداوند عزّ و جلّ بخواهد، امضا می شود و آن شب قدر است که خداوند عزّ و جلّ فرمود: «بهتر از هزار ماه است».

راوی گوید: گفتم: معنای گفتار حضرتش که «گروه نویسندگان نامه اعمال ملاقات می کنند» چیست؟

فرمود: خداوند هرچه بخواهد که تقدیم بدارد، تأخیر بیندازد، اراده کند و حکم نماید، در آن شب گرد هم می آورد.

ص: 189


1- . الکافي ج 4 ص 158 ح 8.

راوی گوید: گفتم: پس معنای امضا در شب بیست و سوم چیست؟

فرمود: در شب بیست و یکم امضای آن را جدا می کند و در آن بداء (خواست) حاصل می شود. پس چون شب بیست و سوم شد، آن را امضاء می کند و حکم حتمی می شود که دیگر بدایی در آن برای خدای تبارک و تعالی نمی شود.

240- نماز تراویح بدعت عمر (نوافل به جماعت خوانده نمی شوند)

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: قَدْ عَمِلَتِ الْوُلَاةُ قَبْلِی أَعْمَالًا خَالَفُوا فِیهَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مُتَعَمِّدِینَ لِخِلَافِهِ وَ لَوْ حَمَلْتُ النَّاسَ عَلَی تَرْکِهَا لَتَفَرَّقُوا عَنِّی وَ سَاقَ الْخُطْبَةَ الطَّوِیلَةَ إِلَی أَنْ قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ أَمَرْتُ النَّاسَ أَنْ لَا یَجْتَمِعُوا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا فِی فَرِیضَةٍ وَ أَعْلَمْتُهُمْ أَنَّ اجْتِمَاعَهُمْ فِی النَّوَافِلِ بِدْعَةٌ فَتَنَادَی بَعْضُ أَهْلِ عَسْکَرِی مِمَّنْ یُقَاتِلُ مَعِی یَا أَهْلَ الْإِسْلَامِ غُیِّرَتْ سُنَّةُ عُمَرَ یَنْهَانَا عَنِ الصَّلَاةِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تَطَوُّعاً وَ لَقَدْ خِفْتُ أَنْ یَثُورُوا فِی نَاحِیَةِ جَانِبِ عَسْکَرِی مَا لَقِیتُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنَ الْفُرْقَةِ وَ طَاعَةِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَ الدُّعَاةِ إِلَی النَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیم بن قیس هلالی روایت کرده که گفت: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: والیان پیش از من متصدّی کارهایی شدند که از روی عمد با رسول الله صلّی اللَّه علیه و آله مخالفت کردند و اگر من مردم را از آن منع و امر به ترک آن نمایم، تمام لشکرم از اطراف من پراکنده می شوند و حدیثی طولانی را بیان کرده تا اینجا که فرمود: به خدا سوگند به مردم دستور دادم که در ماه رمضان جز نماز واجب را به جماعت نخوانند و به آن ها اعلام کردم که نوافل به جماعت خواندن، بدعت است. برخی از همین لشکریانم که اکنون به همراه من جنگ می کنند فریاد زدند: ای مسلمانان! سنت عمر دگرگون شد. علی ما را از نماز نافله در ماه رمضان باز می دارد و ترس آن را دارم که از یک سوی لشکر بر من شورش کنند. من چه کشیدم از دست این امت! از اختلاف شان و از پیروی کردن شان از پیشوایان گمراه و خوانندگان به سوی دوزخ.

ص: 190


1- . الکافي ج 8 ص 58 - 63. بحارالانوار ج 93 ص 384 ح 1.

241- تکبیر شب فطر و روز آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ اَلنَّقَّاشِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لِی: أَمَا إِنَّ فِی اَلْفِطْرِ تَکْبِیراً وَ لَکِنَّهُ مَسْتُورٌ قَالَ قُلْتُ وَ أَیْنَ هُوَ قَالَ فِی لَیْلَةِ اَلْفِطْرِ فِی اَلْمَغْرِبِ وَ اَلْعِشَاءِ اَلْآخِرَةِ وَ فِی صَلاَةِ اَلْفَجْرِ وَ فِی صَلاَةِ اَلْعِیدِ ثُمَّ یُقْطَعُ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ أَقُولُ قَالَ تَقُولُ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ اَلْحَمْدُ اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ لِتُکْمِلُوا اَلْعِدَّةَ یَعْنِی اَلصِّیَامَ: وَ لِتُکَبِّرُوا اَللّٰهَ عَلیٰ مٰا هَدٰاکُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید نقّاش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: آگاه باش! که (عید) فطر تکبیری دارد، ولی آن پنهان است.

گوید: گفتم: آن در کدام وقت است؟

فرمود: در شب فطر در نماز مغرب و عشاء و در نماز صبح و در نماز عید است و آن گاه قطع می شود.

گفتم: چگونه آن را بگویم؟

فرمود: بگو: «اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ اَلْحَمْدُ اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا»

و این قول خداوند عزّ و جلّ است که می فرماید: «این روزه ها» یعنی روزه «را تکمیل کنید و خدا را بر این که شما را هدایت نمود بزرگ شمارید و تکبیر گویید».

242- روز فطر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَرَّاحٍ اَلْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لِیَطْعَمْ یَوْمَ اَلْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ یُصَلِّیَ وَ لاَ یَطْعَمْ یَوْمَ أَضْحًی حَتَّی یَنْصَرِفَ اَلْإِمَامُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جرّاح مدائنی روایت کرده که: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: روز فطر پیش از نماز طعام بخور و در روز قربان بعد از آن که امام نماز عید را به پایان رساند، غذا می خوری.

ص: 191


1- . الکافي ج 4 ص 166 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 168 ح 2.

243- اموری که پس از صحت رؤیت هلال و ثبوت عید فطر برای کسانی که روزه اند واجب می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا شَهِدَ عِنْدَ اَلْإِمَامِ شَاهِدَانِ أَنَّهُمَا رَأَیَا اَلْهِلاَلَ مُنْذُ ثَلاَثِینَ یَوْماً أَمَرَ اَلْإِمَامُ بِالْإِفْطَارِ وَ صَلَّی فِی ذَلِکَ اَلْیَوْمِ إِذَا کَانَا شَهِدَا قَبْلَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ فَإِنْ شَهِدَا بَعْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ أَمَرَ اَلْإِمَامُ بِإِفْطَارِ ذَلِکَ اَلْیَوْمِ وَ أَخَّرَ اَلصَّلاَةَ إِلَی اَلْغَدِ فَصَلَّی بِهِمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن قیس روایت کرده که گفت: امام باقر صلوات الله علیه فرمود: هرگاه دو شاهد نزد امام شهادت دهند که از سی روز پیش هلال ماه را دیده اند، امام به افطار آن روز فرمان می دهد و اگر پیش از ظهر باشد آن روز نماز عید می خوانند و اگر بعد از ظهر باشد، امام به افطار آن روز امر می کند و نماز عید را به فردا موکول می کند و با آنها نماز می خواند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ رَفَعَهُ(الإمام) قَالَ: إِذَا أَصْبَحَ اَلنَّاسُ صِیَاماً وَ لَمْ یَرَوُا اَلْهِلاَلَ وَ جَاءَ قَوْمٌ عُدُولٌ یَشْهَدُونَ عَلَی اَلرُّؤْیَةِ فَلْیُفْطِرُوا وَ لْیَخْرُجُوا مِنَ اَلْغَدِ أَوَّلَ اَلنَّهَارِ إِلَی عِیدِهِمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن احمد بطور مرفوع از امام صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: هرگاه مردم بامدادان را با روزه آغاز می کنند و هلال ماه رؤیت نشود و گروهی عادل فرا رسند و بر رویت هلال ماه شهادت دهند، بایستی مردم افطار کنند و روز بعد در آغاز روز برای نماز عید (به بیرون شهر) خارج شوند.

244- مخالفین موفق به شناسایی روزه و روز عید نمی شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ اَلرَّازِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ اَلثَّانِی صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی اَلصَّوْمِ فَإِنَّهُ قَدْ رُوِیَ أَنَّهُمْ لاَ یُوَفَّقُونَ لِصَوْمٍ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَةُ اَلْمَلَکِ فِیهِمْ قَالَ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِنَّ اَلنَّاسَ لَمَّا

ص: 192


1- . الکافي ج 4 ص 169 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 169 ح 2.

قَتَلُوا اَلْحُسَیْنَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ أَمَرَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَکاً یُنَادِی أَیَّتُهَا اَلْأُمَّةُ اَلظَّالِمَةُ اَلْقَاتِلَةُ عِتْرَةَ نَبِیِّهَا لاَ وَفَّقَکُمُ اَللَّهُ لِصَوْمٍ وَ لاَ لِفِطْرٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن اسماعیل رازی روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! نظر شما در مورد روزه ای که روایت شده است که آنها (اهل عامه) به آن موفّق نمی شوند، چیست؟

فرمود: هان که نفرین فرشته دربارۀ آنها قبول شده است.

گوید: گفتم: قربانت گردم! نفرین فرشته چگونه است؟

فرمود: آن گاه که مردم حضرت امام حسین صلوات الله علیه را کشتند، خدای تبارک و تعالی به فرشته ای فرمان داد که ندا دردهد: ای امّت ستمکار و کشنده عترت پیامبرشان! خداوند شما را برای روزه و عید فطر موفّق ننماید.

245- روز عید روز حزن و اندوه آل محمد صلوات الله علیهم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ: یَا عَبْدَ اَللَّهِ مَا مِنْ عِیدٍ لِلْمُسْلِمِینَ أَضْحًی وَ لاَ فِطْرٍ إِلاَّ وَ هُوَ یُجَدِّدُ لآِلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم فِیهِ حُزْناً قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُمْ یَرَوْنَ حَقَّهُمْ فِی یَدِ غَیْرِهِمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن دینار روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: ای عبد اللّه! هیج عیدی از اعیاد مسلمانان چه قربان و چه فطر نیست مگر آن که در آن عید اندوه آل محمّد صلوات الله علیهم تجدید می گردد.

گفتم: چرا؟

فرمود: چون آنان حق خودشان را در دست دیگران می بینند.

ص: 193


1- . الکافي ج 4 ص 169 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 169 ح 2.

246- زکات فطره و کسانی که واجب است زکات فطره بدهند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ مَنْ ضَمَمْتَ إِلَی عِیَالِکَ مِنْ حُرٍّ أَوْ مَمْلُوکٍ فَعَلَیْکَ أَنْ تُؤَدِّیَ اَلْفِطْرَةَ عَنْهُ قَالَ وَ إِعْطَاءُ اَلْفِطْرَةِ قَبْلَ اَلصَّلاَةِ أَفْضَلُ وَ بَعْدَ اَلصَّلاَةِ صَدَقَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان گوید: امام صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کس به خانوادۀ خود از آزاد و یا بنده ضمیمه کردی بر تو واجب است از جانب او زکات فطره بپردازی.

حضرتش فرمود: دادن زکات فطره پیش از نماز عید بهتر است و بعد از نماز، صدقه است.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَن الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه قَالَ: زَکَاةُ الْفِطْرَةِ وَاجِبَةٌ عَلَی کُلِّ رَأْسٍ صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ حُرٍّ أَوْ عَبْدٍ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی أَرْبَعَةُ أَمْدَادٍ مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ هُوَ صَاعٌ تَامٌّ وَ لَا یَجُوزُ دَفْعُ ذَلِکَ إِلَّا إِلَی أَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ الْمَعْرِفَةِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: فرمود: زکات فطره به طور سرانه بر هر صغیر و کبیر، آزاد یا بنده، مرد یا زن چهار مد از گندم و جو و خرما و مویز واجب است، و آن یک صاع کامل است، و جایز نیست که زکات به غیر اهل ولایت و معرفت داده شود.

247- مقدار فطره

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ اَلْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْفِطْرَةِ کَمْ نَدْفَعُ عَنْ کُلِّ رَأْسٍ مِنَ اَلْحِنْطَةِ وَ اَلشَّعِیرِ وَ اَلتَّمْرِ وَ اَلزَّبِیبِ قَالَ صَاعٌ بِصَاعِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن سعد اشعری روایت کرده که گفت: از امام رضا صلوات الله علیه دربارۀ زکات فطره سؤال کردم که چقدر از عوض هر نفر گندم، جو، خرما و کشمش بپردازیم؟

فرمود: یک صاع به وزن صاع نبی صلّی اللّه علیه و آله.

ص: 194


1- . الکافي ج 4 ص 170 ح 1.
2- . الخصال ج 2 ص 152. بحارالانوار ج 93 ص 105 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 171 ح 5.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ تَعْجِیلِ اَلْفِطْرَةِ بِیَوْمٍ فَقَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ قُلْتُ فَمَا تَرَی بِأَنْ نَجْمَعَهَا وَ نَجْعَلَ قِیمَتَهَا وَرِقاً وَ نُعْطِیَهَا رَجُلاً وَاحِداً مُسْلِماً قَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ پرداخت یک روز زودتر زکات فطره سؤال کردم.

فرمود: ایرادی ندارد.

گفتم: نظر شما در مورد این که زکات فطره را جمع کنیم و به ارزش آن اسکناس(پول) تهیّه نماییم و به یک مرد مسلمان بپردازیم چیست؟

فرمود: ایرادی ندارد.

248- زکات فطره از طرف شخص غائب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ بِأَنْ یُعْطِیَ اَلرَّجُلُ عَنْ عِیَالِهِ وَ هُمْ غُیَّبٌ عَنْهُ وَ یَأْمُرَهُمْ فَیُعْطُونَ عَنْهُ وَ هُوَ غَائِبٌ عَنْهُمْ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایرادی ندارد که انسان از جانب خانوادۀ غایب خود که نزد او نیستند زکات فطره بدهد و به آنها بگوید که از جانب او نیز زکات فطره بدهند.

249- زکات فطره از جمیع عیال

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلواتالله اَلرَّجُلُ لاَ یَکُونُ عِنْدَهُ شَیْءٌ مِنَ اَلْفِطْرَةِ إِلاَّ مَا یُؤَدِّی عَنْ نَفْسِهِ وَحْدَهَا یُعْطِیهِ غَرِیباً أَوْ یَأْکُلُ هُوَ وَ عِیَالُهُ قَالَ یُعْطِی بَعْضَ عِیَالِهِ ثُمَّ یُعْطِی اَلْآخَرُ عَنْ نَفْسِهِ یُرَدِّدُونَهَا فَیَکُونُ عَنْهُمْ جَمِیعاً فِطْرَةٌ وَاحِدَةٌ.(3)

ص: 195


1- . الکافي ج 4 ص 171 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 171 ح 7.
3- . الکافي ج 4 ص 172 ح 10.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: کسی که دارایی او فقط به اندازه زکات فطره خود اوست. در این صورت آیا باید آن را به حساب زکات فطره به دیگری بپردازد، یا خود و خانواده اش از آن ارتزاق کنند؟

فرمود: آن را به یکی از خانواده خود می دهد و او از جانب خود به دیگری همگی دست گردان می کنند و یک زکات فطره می شود.

250- زکات فطره از خوراکی که بیشتر از آن تغذیه می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ عَلَی أَهْلِ اَلْبَوَادِی اَلْفِطْرَةُ قَالَ فَقَالَ اَلْفِطْرَةُ عَلَی کُلِّ مَنِ اِقْتَاتَ قُوتاً فَعَلَیْهِ أَنْ یُؤَدِّیَ مِنْ ذَلِکَ اَلْقُوتِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از راویان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! آیا پرداخت زکات بر بیابان نشینان واجب است؟

فرمود: هرکس در تغذیه خود به نوعی از خوراکی عادت کرده باشد، باید از آن زکات فطره بپردازد.

251- زکات فطره به اهل ولایت داده می شود

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى الْمَأْمُونِ وَ زَكَاةُ الْفِطْرَةِ فَرِيضَةٌ إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَا يَجُوزُ دَفْعُهَا إِلَّا إِلَى أَهْلِ الْوَلَايَةِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فضل بن شاذان از حضرت امام رضا صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت در نامه ای که به مأمون نوشت فرمود: زکات فطره فریضه است تا آنجا که حضرت فرمود: و جایز نیست که زکات فطره به غیر اهل ولایت داده شود.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ في حدیث قال: وَ لَا یَجُوزُ دَفْعُ ذَلِکَ(زَکَاةُ الْفِطْرَةِ) إِلَّا إِلَی أَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ الْمَعْرِفَةِ. (3)

ص: 196


1- . الکافي ج 4 ص 173 ح 14.
2- . عیون أخبار الرضا (ع) ج 2 ص 123 ح 1. وسائل الشیعه ج 9 ص 358 ح 12233.
3- . الخصال ج 2 ص 152. بحارالانوار ج 93 ص 105 ح 2.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله در حدیثی فرمود: و جایز نیست که زکات به غیر اهل ولایت و معرفت داده شود.

252- فطره نوزادی که در روز عید فطر به دنیا می آید و کافری که تازه مسلمان می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ مَوْلُودٍ وُلِدَ لَیْلَةَ اَلْفِطْرِ عَلَیْهِ فِطْرَةٌ قَالَ لاَ قَدْ خَرَجَ اَلشَّهْرُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ یَهُودِیٍّ أَسْلَمَ لَیْلَةَ اَلْفِطْرِ عَلَیْهِ فِطْرَةٌ قَالَ لاَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ مولودی که شب فطر متولّد شود پرسیدم که آیا فطره بر او واجب است؟

فرمود: نه، چون ماه (رمضان) پایان یافته است (و او متولد شده است).

از حضرتش پرسیدم: یهودی که شب فطر مسلمان شود، آیا فطره بر او واجب است؟ فرمود: نه.

253- فطره مهمان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ عِنْدَهُ اَلضَّیْفُ مِنْ إِخْوَانِهِ فَیَحْضُرُ یَوْمُ اَلْفِطْرِ یُؤَدِّی عَنْهُ اَلْفِطْرَةَ قَالَ نَعَمْ اَلْفِطْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَی کُلِّ مَنْ یَعُولُ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ حُرٍّ أَوْ مَمْلُوکٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن یزید روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که یکی از برادران دینی اش نزد او مهمان است، در این میان روز فطر فرا می رسد، آیا باید زکات فطره او را ادا کند؟

فرمود: آری، زکات فطره کسانی که معاش آنها را از مرد یا زن، کوچک یا بزرگ، آزاد یا بنده بر عهده دارد، واجب است.

ص: 197


1- . الکافي ج 4 ص 172 ح 12.
2- . الکافي ج 4 ص 173 ح 16.

254- چه کسانی مستحق زکات فطره هستند

1- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قُلْتُ لَهُ لِمَنْ تَحِلُّ الْفِطْرَةُ قَالَ لِمَنْ لَا يَجِدُ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از فضيل روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: دادن زکات فطره به چه کسی حلال است؟

فرمود: به کسی که (چیزی) نمی یابد!

2- الشیخ الطوسي، بإسناده عن يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عن أَبِي عَبْدِ اللَّه صلوات الله علیه قال: سَأَلْتُهُ عَنِ الْفِطْرَةِ مَنْ أَهْلُهَا الَّذِي يَجِبُ لَهُمْ قَالَ مَنْ لَا يَجِدُ شَيْئاً. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از يونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد زکات فطره سؤال کردم که اهل آن که واجب است به آنها پرداخت شود چه کسانی هستند؟

فرمود: کسی که چیزی پیدا نمی کند!

255- بر مستحق فطره، واجب نیست که فطره دهد

1- الشیخ الصدوق، قال: قَالَ الصَّادِقُ صلوات الله علیه: مَنْ حَلَّتْ لَهُ الْفِطْرَةُ لَمْ تَحِلَّ عَلَیْهِ.(3)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که زکات فطره برایش حلال باشد، فطره بر او واجب نیست.

ص: 198


1- . تهذیب الاحکام ج 4 ص 73 ح 11.
2- . تهذيب الاحکام ج 4 ص 87 ح 1.
3- . الهدایة ص 206. بحارالانوار ج 93 ص 109 ح 14.

کتاب حج

256- آغاز پیدایش حجر الاسود و سبب دست ساییدن به آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لِأَیِّ عِلَّةٍ وَضَعَ اَللَّهُ اَلْحَجَرَ فِی اَلرُّکْنِ اَلَّذِی هُوَ فِیهِ وَ لَمْ یُوضَعْ فِی غَیْرِهِ وَ لِأَیِّ عِلَّةٍ تُقَبَّلُ وَ لِأَیِّ عِلَّةٍ أُخْرِجَ مِنَ اَلْجَنَّةِ وَ لِأَیِّ عِلَّةٍ وُضِعَ مِیثَاقُ اَلْعِبَادِ وَ اَلْعَهْدُ فِیهِ وَ لَمْ یُوضَعْ فِی غَیْرِهِ وَ کَیْفَ اَلسَّبَبُ فِی ذَلِکَ تُخْبِرُنِی جَعَلَنِیَ اَللَّهُ فِدَاکَ فَإِنَّ تَفَکُّرِی فِیهِ لَعَجَبٌ قَالَ فَقَالَ سَأَلْتَ وَ أَعْضَلْتَ فِی اَلْمَسْأَلَةِ وَ اِسْتَقْصَیْتَ فَافْهَمِ اَلْجَوَابَ وَ فَرِّغْ قَلْبَکَ وَ أَصْغِ سَمْعَکَ أُخْبِرْکَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَضَعَ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ وَ هِیَ جَوْهَرَةٌ أُخْرِجَتْ مِنَ اَلْجَنَّةِ إِلَی آدَمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَوُضِعَتْ فِی ذَلِکَ اَلرُّکْنِ لِعِلَّةِ اَلْمِیثَاقِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا أَخَذَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ حِینَ أَخَذَ اَللَّهُ عَلَیْهِمُ اَلْمِیثَاقَ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ وَ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ تَرَاءَی لَهُمْ وَ مِنْ ذَلِکَ اَلْمَکَانِ یَهْبِطُ اَلطَّیْرُ عَلَی اَلْقَائِمِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَأَوَّلُ مَنْ یُبَایِعُهُ ذَلِکَ اَلطَّائِرُ وَ هُوَ وَ اَللَّهِ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ إِلَی ذَلِکَ اَلْمَقَامِ یُسْنِدُ اَلْقَائِمُ ظَهْرَهُ وَ هُوَ اَلْحُجَّةُ وَ اَلدَّلِیلُ عَلَی اَلْقَائِمِ وَ هُوَ اَلشَّاهِدُ لِمَنْ وَافَاهُ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ وَ اَلشَّاهِدُ عَلَی مَنْ أَدَّی إِلَیْهِ اَلْمِیثَاقَ وَ اَلْعَهْدَ اَلَّذِی أَخَذَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی اَلْعِبَادِ وَ أَمَّا اَلْقُبْلَةُ وَ اَلاِسْتِلاَمُ فَلِعِلَّةِ اَلْعَهْدِ تَجْدِیداً لِذَلِکَ اَلْعَهْدِ وَ اَلْمِیثَاقِ وَ تَجْدِیداً لِلْبَیْعَةِ لِیُؤَدُّوا إِلَیْهِ اَلْعَهْدَ اَلَّذِی أَخَذَ اَللَّهُ عَلَیْهِمْ فِی اَلْمِیثَاقِ فَیَأْتُوهُ فِی کُلِّ سَنَةٍ وَ یُؤَدُّوا إِلَیْهِ ذَلِکَ اَلْعَهْدَ وَ اَلْأَمَانَةَ اَللَّذَیْنِ أُخِذَا عَلَیْهِمْ أَ لاَ تَرَی أَنَّکَ تَقُولُ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِی بِالْمُوَافَاةِ وَ وَ اَللَّهِ مَا یُؤَدِّی ذَلِکَ أَحَدٌ غَیْرُ شِیعَتِنَا وَ لاَ حَفِظَ ذَلِکَ اَلْعَهْدَ وَ اَلْمِیثَاقَ أَحَدٌ غَیْرُ شِیعَتِنَا وَ إِنَّهُمْ لَیَأْتُوهُ فَیَعْرِفُهُمْ وَ یُصَدِّقُهُمْ وَ یَأْتِیهِ غَیْرُهُمْ فَیُنْکِرُهُمْ وَ یُکَذِّبُهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَحْفَظْ ذَلِکَ غَیْرُکُمْ فَلَکُمْ وَ اَللَّهِ یَشْهَدُ وَ عَلَیْهِمْ وَ اَللَّهِ یَشْهَدُ بِالْخَفْرِ وَ اَلْجُحُودِ وَ اَلْکُفْرِ وَ هُوَ اَلْحُجَّةُ اَلْبَالِغَةُ مِنَ اَللَّهِ عَلَیْهِمْ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ یَجِیءُ وَ لَهُ لِسَانٌ نَاطِقٌ وَ عَیْنَانِ فِی صُورَتِهِ اَلْأُولَی یَعْرِفُهُ اَلْخَلْقُ وَ لاَ یُنْکِرُهُ یَشْهَدُ لِمَنْ وَافَاهُ وَ جَدَّدَ اَلْعَهْدَ وَ اَلْمِیثَاقَ عِنْدَهُ بِحِفْظِ اَلْعَهْدِ وَ اَلْمِیثَاقِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ وَ یَشْهَدُ عَلَی کُلِّ مَنْ أَنْکَرَ وَ جَحَدَ وَ نَسِیَ اَلْمِیثَاقَ بِالْکُفْرِ وَ اَلْإِنْکَارِ فَأَمَّا عِلَّةُ مَا أَخْرَجَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَهَلْ تَدْرِی مَا کَانَ اَلْحَجَرُ قُلْتُ لاَ قَالَ کَانَ مَلَکاً مِنْ عُظَمَاءِ اَلْمَلاَئِکَةِ عِنْدَ اَللَّهِ فَلَمَّا أَخَذَ اَللَّهُ مِنَ اَلْمَلاَئِکَةِ اَلْمِیثَاقَ کَانَ أَوَّلَ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ أَقَرَّ ذَلِکَ

ص: 199

اَلْمَلَکُ فَاتَّخَذَهُ اَللَّهُ أَمِیناً عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ فَأَلْقَمَهُ اَلْمِیثَاقَ وَ أَوْدَعَهُ عِنْدَهُ وَ اِسْتَعْبَدَ اَلْخَلْقَ أَنْ یُجَدِّدُوا عِنْدَهُ فِی کُلِّ سَنَةٍ اَلْإِقْرَارَ بِالْمِیثَاقِ وَ اَلْعَهْدِ اَلَّذِی أَخَذَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ ثُمَّ جَعَلَهُ اَللَّهُ مَعَ آدَمَ فِی اَلْجَنَّةِ یُذَکِّرُهُ اَلْمِیثَاقَ وَ یُجَدِّدُ عِنْدَهُ اَلْإِقْرَارَ فِی کُلِّ سَنَةٍ فَلَمَّا عَصَی آدَمُ وَ أُخْرِجَ مِنَ اَلْجَنَّةِ أَنْسَاهُ اَللَّهُ اَلْعَهْدَ وَ اَلْمِیثَاقَ اَلَّذِی أَخَذَ اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی وُلْدِهِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لِوَصِیِّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ جَعَلَهُ تَائِهاً حَیْرَانَ فَلَمَّا تَابَ اَللَّهُ عَلَی آدَمَ حَوَّلَ ذَلِکَ اَلْمَلَکَ فِی صُورَةِ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ فَرَمَاهُ مِنَ اَلْجَنَّةِ إِلَی آدَمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ هُوَ بِأَرْضِ اَلْهِنْدِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ آنَسَ إِلَیْهِ وَ هُوَ لاَ یَعْرِفُهُ بِأَکْثَرَ مِنْ أَنَّهُ جَوْهَرَةٌ وَ أَنْطَقَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ أَ تَعْرِفُنِی قَالَ لاَ قَالَ أَجَلْ اِسْتَحْوَذَ عَلَیْکَ اَلشَّیْطَانُ فَأَنْسَاکَ ذِکْرَ رَبِّکَ ثُمَّ تَحَوَّلَ إِلَی صُورَتِهِ اَلَّتِی کَانَ مَعَ آدَمَ فِی اَلْجَنَّةِ فَقَالَ لآِدَمَ أَیْنَ اَلْعَهْدُ وَ اَلْمِیثَاقُ فَوَثَبَ إِلَیْهِ آدَمُ وَ ذَکَرَ اَلْمِیثَاقَ وَ بَکَی وَ خَضَعَ لَهُ وَ قَبَّلَهُ وَ جَدَّدَ اَلْإِقْرَارَ بِالْعَهْدِ وَ اَلْمِیثَاقِ ثُمَّ حَوَّلَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی جَوْهَرَةِ اَلْحَجَرِ دُرَّةً بَیْضَاءَ صَافِیَةً تُضِیءُ فَحَمَلَهُ آدَمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی عَاتِقِهِ إِجْلاَلاً لَهُ وَ تَعْظِیماً فَکَانَ إِذَا أَعْیَا حَمَلَهُ عَنْهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ حَتَّی وَافَی بِهِ مَکَّةَ فَمَا زَالَ یَأْنَسُ بِهِ بِمَکَّةَ وَ یُجَدِّدُ اَلْإِقْرَارَ لَهُ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثُمَّ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا بَنَی اَلْکَعْبَةَ وَضَعَ اَلْحَجَرَ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ لِأَنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حِینَ أَخَذَ اَلْمِیثَاقَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ أَخَذَهُ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ وَ فِی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ أَلْقَمَ اَلْمَلَکَ اَلْمِیثَاقَ وَ لِذَلِکَ وَضَعَ فِی ذَلِکَ اَلرُّکْنِ وَ نَحَّی آدَمَ مِنْ مَکَانِ اَلْبَیْتِ إِلَی اَلصَّفَا وَ حَوَّاءَ إِلَی اَلْمَرْوَةِ وَ وَضَعَ اَلْحَجَرَ فِی ذَلِکَ اَلرُّکْنِ فَلَمَّا نَظَرَ آدَمُ مِنَ اَلصَّفَا وَ قَدْ وُضِعَ اَلْحَجَرُ فِی اَلرُّکْنِ کَبَّرَ اَللَّهَ وَ هَلَّلَهُ وَ مَجَّدَهُ فَلِذَلِکَ جَرَتِ اَلسُّنَّةُ بِالتَّکْبِیرِ وَ اِسْتِقْبَالِ اَلرُّکْنِ اَلَّذِی فِیهِ اَلْحَجَرُ مِنَ اَلصَّفَا فَإِنَّ اَللَّهَ أَوْدَعَهُ اَلْمِیثَاقَ وَ اَلْعَهْدَ دُونَ غَیْرِهِ مِنَ اَلْمَلاَئِکَةِ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَخَذَ اَلْمِیثَاقَ لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالنُّبُوَّةِ وَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِالْوَصِیَّةِ اِصْطَکَّتْ فَرَائِصُ اَلْمَلاَئِکَةِ فَأَوَّلُ مَنْ أَسْرَعَ إِلَی اَلْإِقْرَارِ ذَلِکَ اَلْمَلَکُ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ أَشَدُّ حُبّاً لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْهُ وَ لِذَلِکَ اِخْتَارَهُ اَللَّهُ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ أَلْقَمَهُ اَلْمِیثَاقَ وَ هُوَ یَجِیءُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ لَهُ لِسَانٌ نَاطِقٌ وَ عَیْنٌ نَاظِرَةٌ یَشْهَدُ لِکُلِّ مَنْ وَافَاهُ إِلَی ذَلِکَ اَلْمَکَانِ وَ حَفِظَ اَلْمِیثَاقَ.(1)

ص: 200


1- . الکافي ج 4 ص 184 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بکیر بن اعین روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: برای چه خداوند حجر الاسود را در رکن مخصوص آن قرار داد که اکنون در آنجاست و در رکن دیگری قرار نداد؟ و برای چه آن را بوسند؟ و چرا آن از بهشت بیرون آورده شده است؟ و برای چه پیمان و عهد بندگان در آن - نه در غیر آن - قرار داده شده؟ سبب این کار چیست؟ خداوند مرا فدای شما گرداند! مرا از این امور آگاه سازید؛ چراکه فکرم در این مورد شگفت زده شده است.

راوی گوید: آن حضرتش فرمود: سؤال کردی و مسألۀ مشکلی را مطرح نمودی و خواستار دست یابی به نهایت آن شده ای. اینک پاسخ را بشنو و دل خود را خالی و گوش فراده - ان شاء اللّه - تو را آگاه خواهم ساخت.

همانا خداوند تبارک و تعالی حجر الاسود را - که گوهری بود - از بهشت برای آدم علیه السّلام بیرون آورد و به خاطر پیمان، در آن رکن گذارده شد. به دلیل این که آن گاه که خداوند از فرزندان آدم از نسل های آنان از فرزندانشان در آن مکان پیمان گرفت، در همان جا برای آنان ظاهر شد تا او را دیدند، و از همان مکان است که پرنده ای برای قائم صلوات الله علیه فرود می آید و نخستین کسی که با او بیعت می کند، همان پرنده است که به خدا سوگند! او جبرئیل علیه السّلام است.

و حضرت قائم صلوات الله علیه همان مکان تکیه می دهد و همو حجّت و دلیل بر آن حضرت است. او شاهد برای افرادی است که در آن مکان او را دیدار کرده اند، و گواه بر کسی است که پیمان و عهدی را که خداوند عز و جلّ بر بندگان گرفته است، ادا کرده است.

و امّا علّت بوسیدن و دست ساییدن به آن، جهت تجدید همان عهد و پیمان و بیعت است، تا آن عهدی که خداوند در میثاق از آنان گرفته است به او ادا کنند. ازاین رو مردم هر سال نزد آن می آیند و آن عهد و امانتی را که از آنان گرفته شده، ادا می کنند.

مگر تو نمی گویی: «امانت خود را ادا کردم و میثاق و پیمانم را تجدید نمودم تا این که برای من به وفای به پیمان گواهی دهی»؟!، به خدا سوگند! جز شیعیان ما کسی آن را ادا نمی کند و جز آنان، آن عهد و میثاق را حفظ نمی نماید، و به راستی که شیعیان ما نزد آن می آیند، همۀ آنها را می شناسد و آنان را تصدیق می کند، و دیگران (غیر شیعیان) نزد آن می آیند، آنها را انکار می کند و تکذیب می نماید.

ص: 201

چراکه کسی جز شما شیعیان آن را حفظ نمی کند، به خدا سوگند! او برای شما گواهی می دهد و علیه آنان به پیمان شکنی، انکار و کفر گواهی می دهد. او در روز قیامت حجّت بالغۀ خداوند بر آنان است و در آن روز در حالتی می آید که زبانی گویا و دو چشم بینا در صورت دارد. خلق او را می شناسند و او را انکار نمی کنند، به حفظ عهد و پیمان و ادای امانت شهادت می دهد، و بر هر کسی که او را انکار کرده و عهد و پیمان را فراموش کرده به کفر و انکار گواهی می دهد.

در مورد این که خداوند حجر الاسود را از بهشت خارج ساخت، آیا می دانی حجر الاسود چه بود؟

عرض کردم: نه.

فرمود: فرشته ای از فرشتگان بزرگ در پیشگاه خدا بود. و هنگامی که خداوند از فرشتگان پیمان گرفت، اوّلین فرشته ای بود که به آن ایمان آورد و به آن اقرار کرد. خداوند او را بر همه آفریدگانش امین قرار داد و عهد و پیمان را بر دهان او نهاد و آن را به عنوان ودیعه نزد او گذارد، و بندگان را به بندگی گرفت که هر سال در نزد او به آن میثاق و عهدی که خداوند عز و جلّ از آنان گرفته، تجدید عهد کنند، و بدان اقرار نمایند، آن گاه خداوند او را در بهشت با آدم قرار داد تا عهد و پیمان را به یاد او آورد و هرساله در نزد آن تجدید اقرار کند.

هنگامی که آدم مخالفت کرد و از بهشت بیرون شد، خداوند آن عهد و میثاقی را که بر او و بر فرزندانش برای حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله و وصیّ آن حضرت علیه السّلام گرفته بود، از یادش برد و او را متحیّر و سرگردان قرار داد.

هنگامی که خداوند توبۀ آدم را پذیرفت، آن فرشته را به صورت مرواریدی سفیدرنگ گردانید و از بهشت به سوی آدم - که در سرزمین هند بود - فرود آورد، وقتی که آدم او را دید با او انس گرفت با آن که او را جز گوهری سفید نمی شناخت.

خداوند عزّ و جلّ او را به سخن درآورد و به او گفت: ای آدم! آیا مرا می شناسی؟

گفت: نه.

گفت: آری، شیطان بر تو چیره گشت و یاد خدا را از یاد تو برد.

سپس به همان صورتی که در بهشت با آدم بود برگشت و به او گفت: عهد و میثاق کجاست؟ آدم به طرف او برجست، میثاق را به یاد آورد، گریه نمود، برای او خضوع کرد و او را بوسید و اقرار به عهد و میثاق کرد و آن را تجدید نمود. آن گاه خداوند عزّ و جلّ آن را به گوهر و مرواریدی سفید و صاف و روشنی بخش برگردانید.

ص: 202

و آدم علیه السلام به خاطر بزرگ داشت و شکوه و عظمتش آن را روی دوش خود حمل می کرد و هرگاه خسته می شد جبرئیل آنان برمی داشت تا این که آن را به مکّه آورد و پیوسته به آن انس می گرفت و شب و روز اقرار را برای او تازه می کرد.

هنگامی که خداوند عزّ و جلّ کعبه را ساخت حجر را در همان مکان گذارد، زیرا خداوند تبارک و تعالی در همان مکان از فرزندان آدم پیمان گرفته بود و در همان مکان میثاق را بر دهان آن فرشته نهاده بود. به همین جهت در آن رکن گذارده شد. آدم را از مکان کعبه به کوه صفا و حوّا را به کوه مروه فاصله داد و حجر الاسود را در آن رکن گذارد.

هنگامی که آدم از صفا نگاه کرد و حجر را دید که در رکن نهاده شده، اللّه اکبر و لا اله الاّ اللّه گفت و خدا را به بزرگی یاد کرد. به همین سبب سنّت بر این جاری شد که به هنگام آغاز سعی تکبیر بگویند و روی خود را از طرف صفا به رکنی که حجر الاسود در آن نهاده شده متوجّه سازند، زیرا خداوند میثاق و عهد را به او سپرد و به دیگر فرشتگان نسپرد. زیرا هنگامی که خداوند عزّ و جلّ برای ربوبیت خود، نبوّت حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله و وصایت و جانشینی حضرت مولا علی صلوات الله علیه پیمان گرفت، فرشتگان سخت به هراس افتادند و ارکان وجودشان لرزید.

پس نخستین موجودی که دراین باره به اقرار بشتافت همان فرشته حجر الاسود بود، و در میان فرشتگان کسی نبود که از او بیشتر محمّد و آل محمّد صلّی اللّه علیه و آله را دوست بدارد و به همین سبب خداوند عزّ و جلّ آن را برگزید و میثاق را بر دهان او نهاد و در روز قیامت در حالتی می آید که زبانی گویا و چشمی بینا دارد، و دربارۀ کسی که در آن مکان با او دیدار کرده و میثاق را محفوظ داشته است شهادت می دهد.

257- آغاز خانه کعبه و طواف

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عَبَّادٍ عِمْرَانَ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: بَیْنَا أَبِی صلوات الله علیه وَ أَنَا فِی اَلطَّوَافِ إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ شَرْجَبٌ مِنَ اَلرِّجَالِ فَقُلْتُ وَ مَا اَلشَّرْجَبُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ قَالَ اَلطَّوِیلُ فَقَالَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَ أَدْخَلَ رَأْسَهُ بَیْنِی وَ بَیْنَ أَبِی قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ أَبِی وَ أَنَا فَرَدَدْنَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمَ ثُمَّ قَالَ أَسْأَلُکَ رَحِمَکَ اَللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبِی نَقْضِی طَوَافَنَا ثُمَّ تَسْأَلُنِی فَلَمَّا قَضَی أَبِیَ اَلطَّوَافَ دَخَلْنَا اَلْحِجْرَ فَصَلَّیْنَا اَلرَّکْعَتَیْنِ ثُمَّ اِلْتَفَتَ فَقَالَ أَیْنَ اَلرَّجُلُ یَا بُنَیَّ فَإِذَا هُوَ وَرَاءَهُ قَدْ صَلَّی فَقَالَ مِمَّنِ اَلرَّجُلُ قَالَ مِنْ أَهْلِ اَلشَّامِ فَقَالَ وَ مِنْ أَیِّ أَهْلِ

ص: 203

اَلشَّامِ فَقَالَ مِمَّنْ یَسْکُنُ بَیْتَ اَلْمَقْدِسِ فَقَالَ قَرَأْتَ اَلْکِتَابَیْنِ قَالَ نَعَمْ قَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ فَقَالَ أَسْأَلُکَ عَنْ بَدْءِ هَذَا اَلْبَیْتِ وَ عَنْ قَوْلِهِ «ن وَ اَلْقَلَمِ وَ مٰا یَسْطُرُونَ » وَ عَنْ قَوْلِهِ: «وَ اَلَّذِینَ فِی أَمْوٰالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ `لِلسّٰائِلِ وَ اَلْمَحْرُومِ » فَقَالَ یَا أَخَا أَهْلِ اَلشَّامِ اِسْمَعْ حَدِیثَنَا وَ لاَ تَکْذِبْ عَلَیْنَا فَإِنَّهُ مَنْ کَذَبَ عَلَیْنَا فِی شَیْءٍ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَنْ کَذَبَ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَدْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ وَ مَنْ کَذَبَ عَلَی اَللَّهِ عَذَّبَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَّا بَدْءُ هَذَا اَلْبَیْتِ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ لِلْمَلاَئِکَةِ: «إِنِّی جٰاعِلٌ فِی اَلْأَرْضِ خَلِیفَةً » فَرَدَّتِ اَلْمَلاَئِکَةُ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَتْ «أَ تَجْعَلُ فِیهٰا مَنْ یُفْسِدُ فِیهٰا وَ یَسْفِکُ اَلدِّمٰاءَ» فَأَعْرَضَ عَنْهَا فَرَأَتْ أَنَّ ذَلِکَ مِنْ سَخَطِهِ فَلاَذَتْ بِعَرْشِهِ فَأَمَرَ اَللَّهُ مَلَکاً مِنَ اَلْمَلاَئِکَةِ أَنْ یَجْعَلَ لَهُ بَیْتاً فِی اَلسَّمَاءِ اَلسَّادِسَةِ یُسَمَّی اَلضُّرَاحَ بِإِزَاءِ عَرْشِهِ فَصَیَّرَهُ لِأَهْلِ اَلسَّمَاءِ یَطُوفُ بِهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ لاَ یَعُودُونَ وَ یَسْتَغْفِرُونَ فَلَمَّا أَنْ هَبَطَ آدَمُ إِلَی اَلسَّمَاءِ اَلدُّنْیَا أَمَرَهُ بِمَرَمَّةِ هَذَا اَلْبَیْتِ وَ هُوَ بِإِزَاءِ ذَلِکَ فَصَیَّرَهُ لآِدَمَ وَ ذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَیَّرَ ذَلِکَ لِأَهْلِ اَلسَّمَاءِ قَالَ صَدَقْتَ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبّاد عمران بن عطیّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که به همراه پدرم صلوات الله علیه مشغول طواف بودیم، ناگاه مردی شرجب نزدیک آمد.

عرض کردم: خداوند به شما خیر دهد! شرجب چیست؟!

فرمود: مرد بلند قامت. آن مرد رو به ما کرد و گفت: السّلام علیکم و با سر خود بین ما فاصله انداخت.

من و پدرم و به او نگاه کردیم و سلام او را پاسخ گفتیم، آن گاه عرض کرد: خداوند شما را رحمت کند! می خواهم از شما سؤالی کنم.

پدرم به او فرمود: طواف خود را به پایان برسانیم، سپس از من سؤال کن.

وقتی پدرم طواف را به پایان رساند وارد حجر اسماعیل شدیم و دو رکعت نماز گزاردیم، نگاه کرد و فرمود: فرزندم! آن مرد کجاست؟

او در پشت سر پدرم نماز گزارده بود.

ص: 204


1- . الکافي ج 4 ص 187 ح 1.

پدرم به او فرمود: اهل کجایی؟

عرض کرد: اهل شام.

فرمود: از کدام منطقۀ شام؟

عرض کرد: از کسانی که در بیت المقدس ساکنند.

فرمود: آیا آن دو کتاب(تورات و انجیل) را خوانده ای؟

عرض کرد: آری.

فرمود: هرچه به نظرت می رسد بپرس.

عرض کرد: از آغاز پیدایش این خانه از شما می پرسم، و از گفتار خدای تعالی که می فرماید: «ن. سوگند به قلم و آن چه می نویسند»، و از گفتار خداوند که می فرماید: «و آن کسانی که در اموال ایشان حقّی معلوم برای سائل و محتاج است».

حضرتش فرمود: ای برادر شامی! حدیث ما را بشنو و بر ما دروغ مبند، زیرا کسی که در چیزی بر ما دروغ بندد، بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دروغ بسته، و کسی که بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دروغ بندد، در واقع بر خدا دروغ بسته است، و کسی بر خدا دروغ بندد خداوند عزّ و جلّ او را عذاب کند.

در مورد آغاز پیدایش این خانه، همانا خداوند تبارک و تعالی به فرشتگان فرمود: «من در زمین پدید آورنده خلیفه هستم».

فرشتگان در پاسخ خداوند عزّ و جلّ گفتند: «آیا کسی را در زمین می آفرینی که در آن فساد می کند و خونریزی کند؟

خداوند از فرشتگان روی گردانید و دانستند که این روی گردانی از خشم و غضب اوست.

از این رو آنان به عرش خداوند پناه بردند و خداوند به فرشته ای فرمان داد تا در آسمان ششم برای او خانه ای بسازد و آن خانه «ضراح» (بیت المعمور) نامیده می شود و در برابر عرش خداوند است، و آن خانه را برای آسمانیان قرار داد که هر روز هفتاد هزار فرشته آن را طواف می کنند و بازمی گردند و طلب آمرزش می کنند.

هنگامی که آدم به آسمان دنیا فرود آمد، خداوند به او فرمان داد تا این خانه کعبه را آباد کند، و این خانه در برابر آن خانه است. خداوند کعبه را برای آدم و فرزندان او قرار داد، همان طوری که آن خانه (بیت المعمور) را برای آسمانیان قرار داده است.

ص: 205

آن مرد عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! راست فرمودید.

258- چگونگی حج آدم علیه السلام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَصَابَ آدَمُ وَ زَوْجَتُهُ اَلْحِنْطَةَ أَخْرَجَهُمَا مِنَ اَلْجَنَّةِ وَ أَهْبَطَهُمَا إِلَی اَلْأَرْضِ فَأُهْبِطَ آدَمُ عَلَی اَلصَّفَا وَ أُهْبِطَتْ حَوَّاءُ عَلَی اَلْمَرْوَةِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ صَفًا لِأَنَّهُ شُقَّ لَهُ مِنِ اِسْمِ آدَمَ اَلْمُصْطَفَی وَ ذَلِکَ لِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ اَللّٰهَ اِصْطَفیٰ آدَمَ وَ نُوحاً » وَ سُمِّیَتِ اَلْمَرْوَةُ مَرْوَةً لِأَنَّهُ شُقَّ لَهَا مِنِ اِسْمِ اَلْمَرْأَةِ فَقَالَ آدَمُ مَا فُرِّقَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا إِلاَّ أَنَّهَا لاَ تَحِلُّ لِی وَ لَوْ کَانَتْ تَحِلُّ لِی هَبَطَتْ مَعِی عَلَی اَلصَّفَا وَ لَکِنَّهَا حُرِّمَتْ عَلَیَّ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ وَ فُرِّقَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا فَمَکَثَ آدَمُ مُعْتَزِلاً حَوَّاءَ فَکَانَ یَأْتِیهَا نَهَاراً فَیَتَحَدَّثُ عِنْدَهَا عَلَی اَلْمَرْوَةِ فَإِذَا کَانَ اَللَّیْلُ وَ خَافَ أَنْ تَغْلِبَهُ نَفْسُهُ یَرْجِعُ إِلَی اَلصَّفَا فَیَبِیتُ عَلَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ لآِدَمَ أُنْسٌ غَیْرَهَا وَ لِذَلِکَ سُمِّینَ اَلنِّسَاءَ مِنْ أَجْلِ أَنَّ حَوَّاءَ کَانَتْ أُنْساً لآِدَمَ لاَ یُکَلِّمُهُ اَللَّهُ وَ لاَ یُرْسِلُ إِلَیْهِ رَسُولاً ثُمَّ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَنَّ عَلَیْهِ بِالتَّوْبَةِ وَ تَلَقَّاهُ بِکَلِمَاتٍ فَلَمَّا تَکَلَّمَ بِهَا تَابَ اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ بَعَثَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا آدَمُ اَلتَّائِبُ مِنْ خَطِیئَتِهِ اَلصَّابِرُ لِبَلِیَّتِهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْسَلَنِی إِلَیْکَ لِأُعَلِّمَکَ اَلْمَنَاسِکَ اَلَّتِی تَطْهُرُ بِهَا فَأَخَذَ بِیَدِهِ فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَی مَکَانِ اَلْبَیْتِ وَ أَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَیْهِ غَمَامَةً فَأَظَلَّتْ مَکَانَ اَلْبَیْتِ وَ کَانَتِ اَلْغَمَامَةُ بِحِیَالِ اَلْبَیْتِ اَلْمَعْمُورِ فَقَالَ یَا آدَمُ خُطَّ بِرِجْلِکَ حَیْثُ أَظَلَّتْ عَلَیْکَ هَذِهِ اَلْغَمَامَةُ فَإِنَّهُ سَیُخْرِجُ لَکَ بَیْتاً مِنْ مَهَاةٍ یَکُونُ قِبْلَتَکَ وَ قِبْلَةَ عَقِبِکَ مِنْ بَعْدِکَ فَفَعَلَ آدَمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ أَخْرَجَ اَللَّهُ لَهُ تَحْتَ اَلْغَمَامَةِ بَیْتاً مِنْ مَهَاةٍ وَ أَنْزَلَ اَللَّهُ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ وَ کَانَ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اَللَّبَنِ وَ أَضْوَأَ مِنَ اَلشَّمْسِ وَ إِنَّمَا اِسْوَدَّ لِأَنَّ اَلْمُشْرِکِینَ تَمَسَّحُوا بِهِ فَمِنْ نَجَسِ اَلْمُشْرِکِینَ اِسْوَدَّ اَلْحَجَرُ وَ أَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنْ یَسْتَغْفِرَ اَللَّهَ مِنْ ذَنْبِهِ عِنْدَ جَمِیعِ اَلْمَشَاعِرِ وَ یُخْبِرُهُ أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ لَهُ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَحْمِلَ حَصَیَاتِ اَلْجِمَارِ مِنَ اَلْمُزْدَلِفَةِ فَلَمَّا بَلَغَ مَوْضِعَ اَلْجِمَارِ تَعَرَّضَ لَهُ إِبْلِیسُ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ أَیْنَ تُرِیدُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ لاَ تُکَلِّمْهُ وَ اِرْمِهِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَ کَبِّرْ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ فَفَعَلَ آدَمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ حَتَّی فَرَغَ مِنْ رَمْیِ اَلْجِمَارِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یُقَرِّبَ اَلْقُرْبَانَ وَ هُوَ اَلْهَدْیُ قَبْلَ رَمْیِ اَلْجِمَارِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَحْلِقَ رَأْسَهُ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَفَعَلَ آدَمُ ذَلِکَ ثُمَّ أَمَرَهُ بِزِیَارَةِ اَلْبَیْتِ وَ أَنْ یَطُوفَ بِهِ سَبْعاً وَ یَسْعَی بَیْنَ اَلصَّفَا وَ

ص: 206

اَلْمَرْوَةِ أُسْبُوعاً یَبْدَأُ بِالصَّفَا وَ یَخْتِمُ بِالْمَرْوَةِ ثُمَّ یَطُوفَ بَعْدَ ذَلِکَ أُسْبُوعاً بِالْبَیْتِ وَ هُوَ طَوَافُ اَلنِّسَاءِ لاَ یَحِلُّ لِلْمُحْرِمِ أَنْ یُبَاضِعَ حَتَّی یَطُوفَ طَوَافَ اَلنِّسَاءِ فَفَعَلَ آدَمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ ذَنْبَکَ وَ قَبِلَ تَوْبَتَکَ وَ أَحَلَّ لَکَ زَوْجَتَکَ فَانْطَلَقَ آدَمُ وَ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ وَ قُبِلَتْ مِنْهُ تَوْبَتُهُ وَ حَلَّتْ لَهُ زَوْجَتُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که حضرت آدم و همسرش حوّا از گندم خوردند، خداوند عزّ و جلّ آنها را از بهشت بیرون کرد و به زمین فرستاد، آدم کنار کوه صفا و حوّا کنار کوه مروه فرود آمد، و از آن رو که آدم مصطفی و برگزیده بود آن کوه را صفا نامیدند و این، همان معنای گفتار خداوند عزّ و جلّ است که می فرماید: «خدا آدم و نوح را برگزید» و از آن رو مروه نامیده شد، زیرا برای آن اسمی از اسم مرأة (زن) انتخاب گشت.

آدم گفت: جدایی میان من و حوّا فقط بدین جهت است که او برای من حلال نیست.

اگر برای من حلال بود به همراه من به کوه صفا فرود می آمد و به همین خاطر بر من حرام گشته و بین من و او جدایی افتاده است. دیرزمانی آدم از حوّا کناره گرفت و روزها به نزد او می آمد و کنار کوه مروه با او سخن می گفت و چون شب می شد از ترس این که مبادا نفس وی بر او چیره شود، به کوه صفا بازمی گشت و در آنجا می خوابید.

برای آدم مونسی جز حوّا نبود و به همین سبب زن ها را نساء نامیده اند، چون که حوّا انیسی برای آدم بود، و خداوند با آدم سخن نمی گفت، فرستاده ای را به نزد او نمی فرستاد. هنگامی که خداوند عزّ و جلّ به توبه و بازگشت برای او منّت نهاد و کلماتی را برای وی فرو فرستاد. وقتی آدم آن کلمات را گفت، خداوند توبۀ او را پذیرفت و جبرئیل را نزد او فرستاد و به وی گفت: سلام بر تو ای آدم! ای توبه کنندۀ از خطای خود و شکیبا بر بلای خویش! اینک خداوند عزّ و جلّ مرا نزد تو فرستاد تا مناسکی را به تو بیاموزم که خود را با انجام آن پاکیزه کنی.

سپس دست او را گرفت و به مکان خانه کعبه برد. خداوند بر او ابری فرستاد و بر محلّ کعبه سایه افکند و آن ابر در مقابل بیت المعمور بود.

ص: 207


1- . الکافي ج 4 ص 190 ح 1.

جبرئیل گفت: ای آدم! آن جایی را که ابر بر تو سایه افکنده با پای خود نشانه کن و به زودی برای تو خانه ای از درّ بیرون خواهد آمد که قبلۀ تو و فرزندانت پس از تو خواهد بود.

آدم چنین کرد و خداوند از زیر ابر برای او خانه ای از درّ بیرون آورد.

آن گاه خداوند حجر الاسود را فرود آورد و درحالی که از شیر سفیدتر و از خورشید درخشنده تر بود و این که سیاه گشت به جهت آن که مشرکان به آن دست مالیدند و به خاطر پلیدی آنان سیاه شد.

جبرئیل علیه السّلام به آدم فرمان داد تا در تمام مشاعر (عرفات، مزدلفه و موارد دیگر) از گناه خود توبه کند و به او خبر داد که خداوند عزّ و جلّ او را بخشیده است، و به او دستور داد تا سنگریزه های جمره های سه گانه در منا را از مزدلفه بردارد، و چون به محلّ جمره ها رسید، ابلیس با او روبه رو شد و گفت: ای آدم! کجا می روی؟

جبرئیل به آدم گفت: با او سخن مگو و هفت سنگریزه به او بزن و با پرتاب هر سنگریزه تکبیر بگو.

آدم علیه السّلام چنین کرد تا این که از رمی سه جمره فارغ گشت، و به او فرمان داد تا قربانی کند و آن قربانی پیش از رمی سه جمره است، و به او و دستور داد تا سر خود را به جهت تواضع و فروتنی برای خداوند عزّ و جلّ بتراشد.

آدم علیه السّلام این دستور را نیز انجام داد، آن گاه به او فرمان داد تا کعبه را زیارت کند و دور آن هفت بار طواف نماید، و هفت بار میان صفا و مروه که از صفا شروع و به مروه ختم می شود، سعی کند. پس از آن هفت بار خانه کعبه را طواف کند که این طواف، همان طواف نساء است و برای کسی که محرم شده نزدیکی با زن جایز نیست تا این که طواف نساء را انجام دهد.

آدم علیه السّلام این دستور را نیز انجام داد. جبرئیل به او گفت: همانا خداوند عزّ و جلّ گناه تو را بخشید، توبۀ تو را پذیرفت و همسرت را برای تو حلال کرد.

آدم علیه السّلام روانه شد درحالی که گناهش بخشوده، توبه اش پذیرفته و همسرش برای او حلال شده بود.

ص: 208

259- چگونگی حج پیامبران

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: إِنَّ سَفِینَةَ نُوحٍ کَانَتْ مَأْمُورَةً طَافَتْ بِالْبَیْتِ حَیْثُ غَرِقَتِ اَلْأَرْضُ ثُمَّ أَتَتْ مِنًی فِی أَیَّامِهَا ثُمَّ رَجَعَتِ اَلسَّفِینَةُ وَ کَانَتْ مَأْمُورَةً وَ طَافَتْ بِالْبَیْتِ طَوَافَ اَلنِّسَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علّی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه به من فرمود: همانا کشتی نوح مأمور بود، وقتی که زمین را آب فراگرفت، آن کشتی، خانه کعبه را طواف کرد، سپس در ایّام منا به منا آمد و آن گاه کشتی بازگشت و درحالی که مأمور بود بر دور خانۀ کعبه طواف نساء را انجام داد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَرَّ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ فِی سَبْعِینَ نَبِیّاً عَلَی فِجَاجِ اَلرَّوْحَاءِ عَلَیْهِمُ اَلْعَبَاءُ اَلْقَطَوَانِیَّةُ یَقُولُ لَبَّیْکَ عَبْدُکَ اِبْنُ عَبْدِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: موسی بن عمران علیه السّلام در جمع هفتاد پیامبر از بزرگ راه های روحاء(مکانی است میان مکه و مدینه) گذشت. آنان همگی عبایی قطوانی(مکانی است در کوفه) بر تن داشتند. حضرت موسی علیه السّلام می گفت: لبیّک، بندۀ تو و پسر بندۀ توام.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَرَّ مُوسَی اَلنَّبِیُّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِصِفَاحِ اَلرَّوْحَاءِ عَلَی جَمَلٍ أَحْمَرَ خِطَامُهُ مِنْ لِیفٍ عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قَطَوَانِیَّتَانِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ یَا کَرِیمُ لَبَّیْکَ قَالَ وَ مَرَّ یُونُسُ بْنُ مَتَّی بِصِفَاحِ اَلرَّوْحَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ کَشَّافَ اَلْکُرَبِ اَلْعِظَامِ لَبَّیْکَ قَالَ وَ مَرَّ عِیسَی اِبْنُ مَرْیَمَ بِصِفَاحِ اَلرَّوْحَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ عَبْدُکَ اِبْنُ أَمَتِکَ لَبَّیْکَ وَ مَرَّ مُحَمَّدٌ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِصِفَاحِ اَلرَّوْحَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ لَبَّیْکَ ذَا اَلْمَعَارِجِ لَبَّیْکَ. (3)

ص: 209


1- . الکافي ج 4 ص 212 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 213 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 213 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: موسی علیه السّلام بر فراز جهاز شتری سرخ موی - که مهار آن از لیف خرما بود - از سنگستان روحاء گذشت درحالی که دو عبای قطوانی بر تن داشت و می گفت: لبیّک ای کریم! لبیّک.

حضرتش فرمود: و یونس بن متّی نیز بر سنگستان روحاء گذشت درحالی که می گفت: لبیّک، برطرف کنندۀ اندوه های بزرگ، لبیّک.

حضرتش فرمود: هم چنین عیسی بن مریم از سنگستان روحاء گذشت، درحالی که می گفت: لبیّک، بندۀ تو و پسر کنیز توام لبیّک.

و حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله در حالی بر سنگستان روحاء گذشت که می گفت: لبیّک، صاحب راه ها، لبیّک.

260- حکم آنچه در حرم پیدا می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: اَللُّقَطَةُ لُقَطَتَانِ لُقَطَةُ اَلْحَرَمِ تُعَرِّفُ سَنَةً فَإِنْ وَجَدْتَ صَاحِبَهَا وَ إِلاَّ تَصَدَّقْتَ بِهَا وَ لُقَطَةُ غَیْرِهَا تُعَرِّفُ سَنَةً فَإِنْ جَاءَ صَاحِبُهَا وَ إِلاَّ فَهِیَ کَسَبِیلِ مَالِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن عمر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پیداشده در حرم بر دو گونه است:

1- پیداشده در حرم که بایستی مدّت یک سال آن را اعلام و معرّفی کنی، پس اگر صاحب آن را یافتی چه بهتر وگرنه آن را صدقه می دهی.

2- پیداشده در غیر حرم که بایستی آن را به مدّت یک سال اعلام و معرّفی کنی، اگر صاحب آن آمد، چه بهتر، وگرنه آن در حکم مال خود توست.

ص: 210


1- . الکافي ج 4 ص 238 ح 1.

261- فضیلت نگاه کردن به کعبه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلنَّظَرُ إِلَی اَلْکَعْبَةِ عِبَادَةٌ وَ اَلنَّظَرُ إِلَی اَلْوَالِدَیْنِ عِبَادَةٌ وَ اَلنَّظَرُ إِلَی اَلْإِمَامِ عِبَادَةٌ وَ قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی اَلْکَعْبَةِ کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مُحِیَتْ عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نگاه به کعبه عبادت است، نگاه به پدر و مادر عبادت است و نگاه به امام عبادت است.

هم چنین حضرتش فرمود: کسی که به کعبه نگاه نظر کند برای وی پاداش نوشته شود و ده گناه از او محو گردد.

262- حج رسول الله صلی الله علیه و آله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَمْ یَحُجَّ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَعْدَ قُدُومِهِ اَلْمَدِینَةَ إِلاَّ وَاحِدَةً وَ قَدْ حَجَّ بِمَکَّةَ مَعَ قَوْمِهِ حِجَّاتٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله پس از هجرت به مدینه فقط یک بار اعمال حج را به جا آورد، ولی پیش از آن با قوم خود چند حجّ به جا آورده بود.

263- فضیلت حج و عمره و پاداش آنها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَالِدٍ اَلْقَلاَنِسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما: حُجُّوا وَ اِعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَبْدَانُکُمْ وَ تَتَّسِعْ أَرْزَاقُکُمْ وَ تُکْفَوْنَ مَئُونَاتِ عِیَالِکُمْ وَ قَالَ اَلْحَاجُّ مَغْفُورٌ لَهُ وَ مَوْجُوبٌ لَهُ اَلْجَنَّةُ وَ مُسْتَأْنَفٌ لَهُ اَلْعَمَلُ وَ مَحْفُوظٌ فِی أَهْلِهِ وَ مَالِهِ. (3)

ص: 211


1- . الکافي ج 4 ص 240 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 244 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 252 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خالد قلانسی روایت کرده که گفت: حضرت امام صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه فرمود: مناسک حجّ و عمره را انجام دهید تا بدن های شما سالم و تندرست بماند، روزی شما فراوان شود و نسبت به هزینۀ اهل و عیال خود بی نیاز شوید.

هم چنین حضرتش فرمود: شخصی که حاجی می گردد، آمرزیده می شود، بهشت بر او واجب می گردد، عمل او از سرگرفته می شود (یعنی گناهان گذشتۀ او بخشوده شده و باید عمل خود را از سرگیرد) و خانواده و ثروت و مالش محفوظ می گردد.

264- وجوب حج و عمره

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه بِمَسَائِلَ بَعْضُهَا مَعَ اِبْنِ بُکَیْرٍ وَ بَعْضُهَا مَعَ أَبِی اَلْعَبَّاسِ فَجَاءَ اَلْجَوَابُ بِإِمْلاَئِهِ سَأَلْتَ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {وَ لِلّٰهِ عَلَی اَلنّٰاسِ حِجُّ اَلْبَیْتِ مَنِ اِسْتَطٰاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً} یَعْنِی بِهِ اَلْحَجَّ وَ اَلْعُمْرَةَ جَمِیعاً لِأَنَّهُمَا مَفْرُوضَانِ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {وَ أَتِمُّوا اَلْحَجَّ وَ اَلْعُمْرَةَ لِلّٰهِ} قَالَ یَعْنِی بِتَمَامِهِمَا أَدَاءَهُمَا وَ اِتِّقَاءَ مَا یَتَّقِی اَلْمُحْرِمُ فِیهِمَا وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: {اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ} مَا یَعْنِی بِالْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ فَقَالَ اَلْحَجُّ اَلْأَکْبَرُ اَلْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ وَ رَمْیُ اَلْجِمَارِ وَ اَلْحَجُّ اَلْأَصْغَرُ اَلْعُمْرَةُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن اذینه روایت کرده که گفت: نامه ای به خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نوشتم و مسایلی را از حضرتش پرسیدم. برخی از آنها را به واسطۀ ابن بکیر و برخی دیگر را به واسطۀ ابو العبّاس خدمت حضرتش فرستادم.

نامه ای که حاوی جواب آنها به املای خود حضرت بود، به دستم رسید که حضرتش مرقوم فرموده بود: در مورد گفتار خداوند عزوجل پرسیده بودی که می فرماید: {و برای خدا بر مردم است که حج خانه کعبه کنند، کسانی که توانایی رفتن به سوی آن را دارند}. (سوره آل عمران آیه 91)

منظور از آن حجّ، و عمره است؛ زیرا که هر دو واجب شده اند.

هم چنین از آن حضرت در مورد گفتار خداوند عزّ و جلّ پرسیدم که می فرماید: {و حجّ و عمره را برای خداوند تمام کنید}. (سوره بقره آیه 196)

ص: 212


1- . الکافي ج 4 ص 246 ح 1.

فرمود: منظور از تمام کردن، به جا آوردن آنها و خودداری از چیزهایی است که محرم در حجّ و عمره باید خود را از آنها بازدارد.

و نیز از آن حضرت دربارۀ گفتار خدای تعالی پرسیدم که می فرماید: {در روز حج بزرگتر}. (سوره توبه آیه 3) منظور از آن چیست؟

فرمود: حجّ بزرگتر، وقوف در عرفه، رمی جمره های سه گانه است و حج اصغر انجام عمره است.

265- انجام حج بر ثروتمندان همه ساله واجب است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی جَرِیرٍ اَلْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحَجُّ فَرْضٌ عَلَی أَهْلِ اَلْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو جریر قمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انجام حجّ همه ساله بر ثروتمندان واجب است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ اَلْحَجَّ عَلَی أَهْلِ اَلْجِدَةِ فِی کُلِّ عَامٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حذیفة بن منصور روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی خداوند عزّ و جلّ انجام حج را همه ساله بر ثروتمندان واجب فرموده است.

266- استطاعت و توانایی بر انجام حج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلرَّبِیعِ اَلشَّامِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مَنِ اِسْتَطٰاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» فَقَالَ مَا یَقُولُ اَلنَّاسُ قَالَ فَقِیلَ لَهُ اَلزَّادُ وَ اَلرَّاحِلَةُ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَدْ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ هَذَا فَقَالَ هَلَکَ اَلنَّاسُ إِذاً لَئِنْ کَانَ مَنْ کَانَ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ قَدْرَ مَا یَقُوتُ عِیَالَهُ وَ یَسْتَغْنِی بِهِ عَنِ اَلنَّاسِ یَنْطَلِقُ إِلَیْهِ فَیَسْلُبُهُمْ إِیَّاهُ لَقَدْ هَلَکُوا فَقِیلَ لَهُ فَمَا اَلسَّبِیلُ قَالَ فَقَالَ اَلسَّعَةُ فِی اَلْمَالِ إِذَا

ص: 213


1- . الکافي ج 4 ص 266 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 266 ح 9.

کَانَ یَحُجُّ بِبَعْضٍ وَ یُبْقِی بَعْضاً یَقُوتُ بِهِ عِیَالَهُ أَ لَیْسَ قَدْ فَرَضَ اَللَّهُ اَلزَّکَاةَ فَلَمْ یَجْعَلْهَا إِلاَّ عَلَی مَنْ یَمْلِکُ مِائَتَیْ دِرْهَمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ربیع شامی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ معنای گفتار خداوند عزّ و جلّ که می فرماید: «هرکه توانایی رفتن به سوی آن را دارد» سؤال کردند.

فرمود: مردم (جماعت عامه) چه می گویند؟

راوی گوید: به آن حضرت گفتند: آنها می گویند: منظور داشتن زاد و توشۀ سفر و مرکب سواری است.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دراین باره پرسیدند. حضرتش فرمود: اگر معنای استطاعت چنین باشد، در این صورت مردم هلاک خواهند شد، زیرا اگر کسی که توانایی تهیّه توشۀ سفر و مرکب را داشته باشد، و این مبلغ را که به اندازۀ تأمین قوت عیال و بی نیازی از مردم است، در راه تهیّۀ وسایل سفر صرف کند و به سوی حجّ روانه شود، و آن را از اهل و عیال خود برباید، دراین صورت مردم خود را به هلاکت افکنده اند.

گفتند: پس مقصود از سبیل چیست؟

فرمود: مقصود فراخی و فراوانی مال است که شخص با صرف کردن بخشی از آن، حج را به جای آورد، و بخشی را برای قوت خانوادۀ خود نگاه دارد، مگرنه این است که خداوند عزّ و جلّ زکات را مقرّر فرمود، و باوجوداین آن را جز بر کسی که دویست درهم داشته باشد، فرض نکرده است؟

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عن الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه قَالَ: حَجُّ الْبَیْتِ وَاجِبٌ لِمَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ هُوَ الزَّادُ وَ الرَّاحِلَةُ مَعَ صِحَّةِ الْبَدَنِ وَ أَنْ یَکُونَ لِلْإِنْسَانِ مَا یُخَلِّفُهُ عَلَی عِیَالِهِ وَ مَا یَرْجِعُ إِلَیْهِ مِنْ بَعْدِ حَجِّهِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: حج خانه خدا بر کسی که استطاعت و توان داشته باشد واجب است. منظور از استطاعت همان توشه

ص: 214


1- . الکافي ج 4 ص 267 ح 3.
2- . الخصال ج 2 ص 394. بحارالانوار ج 96 ص 107 ح 1.

و مرکب (وسیله سفر) و سلامتی است و این که انسان باید چیزی داشته باشد که پس از حج برای خانواده خویش به جا گزارد و همچنین پس از بازگشت از حج نیز چیزی داشته باشد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی اَلْخَثْعَمِیِّ قَالَ: سَأَلَ حَفْصٌ اَلْکُنَاسِیُّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لِلّٰهِ عَلَی اَلنّٰاسِ حِجُّ اَلْبَیْتِ مَنِ اِسْتَطٰاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» مَا یَعْنِی بِذَلِکَ قَالَ مَنْ کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ اَلْحَجَّ أَوْ قَالَ مِمَّنْ کَانَ لَهُ مَالٌ فَقَالَ لَهُ حَفْصٌ اَلْکُنَاسِیُّ فَإِذَا کَانَ صَحِیحاً فِی بَدَنِهِ مُخَلًّی سَرْبُهُ لَهُ زَادٌ وَ رَاحِلَةٌ فَلَمْ یَحُجَّ فَهُوَ مِمَّنْ یَسْتَطِیعُ اَلْحَجَّ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن یحیی خثعمی روایت کرده که گفت: من در حضور حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که حفص کناسی از آن حضرت در مورد گفتار خداوند عزّ و جلّ پرسید که می فرماید: «و برای خدا بر مردم است که حج خانه کعبه کنند، کسانی که توانایی رفتن به سوی آن را دارند»، منظور خداوند چیست؟

فرمود: هرکه سالم و تندرست باشد، راه امن باشد و دارای توشه و مرکب سواری باشد، از کسانی است که توانایی و استطاعت برای حجّ را دارد.

یا این که فرمود: از کسانی است که دارای مالی می باشند.

حفص کناسی به آن حضرت عرض کرد: اگر سالم و تندرست باشد، راه امن باشد و دارای توشه و مرکب سواری باشد و به حجّ نرود آیا او از کسانی است که استطاعت و توانایی برای حجّ را دارد؟

فرمود: آری.

267- حکم کسی که با توانایی انجام حج را به تأخیر می اندازد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ ذَرِیحٍ اَلْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ اَلْإِسْلاَمِ لَمْ یَمْنَعْهُ مِنْ ذَلِکَ حَاجَةٌ تُجْحِفُ بِهِ أَوْ مَرَضٌ لاَ یُطِیقُ فِیهِ اَلْحَجَّ أَوْ سُلْطَانٌ یَمْنَعُهُ فَلْیَمُتْ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً. (2)

ص: 215


1- . الکافي ج 4 ص 267 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 268 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ذریح محاربی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که بمیرد در حالی که و بی آن که مانعی مثل احتیاجی شدید، یا مرضی طاقت فرسا و یا سلطانی بازدارنده از حجّ از انجام حجّة الاسلام داشته باشد، و آن را انجام نداده باشد. پس باید یهودی یا نصرانی بمیرد.

268- حکم کسی که توانایی انجام حج را ندارد و فرد دیگری را با پرداخت هزینه روانه حج کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ حَالَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلْحَجِّ مَرَضٌ أَوْ أَمْرٌ یَعْذِرُهُ اَللَّهُ فِیهِ فَقَالَ عَلَیْهِ أَنْ یُحِجَّ عَنْهُ مِنْ مَالِهِ صَرُورَةً لاَ مَالَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: شخص مسلمانی که به جهت بیماری یا کاری نتوانسته به سفر حج برود آیا خداوند او را در کار حجّ معذور می دارد؟

فرمود: بر عهدۀ اوست که فردی را که به حجّ نرفته به نیابت خویش با هزینۀ خود به حجّ بفرستد.

269- حکم زنی که همسرش او را از حجة الاسلام باز دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اِمْرَأَةٍ لَهَا زَوْجٌ أَبَی أَنْ یَأْذَنَ لَهَا أَنْ تَحُجَّ وَ لَمْ تَحُجَّ حَجَّةَ اَلْإِسْلاَمِ فَغَابَ زَوْجُهَا عَنْهَا وَ قَدْ نَهَاهَا أَنْ تَحُجَّ قَالَ لاَ طَاعَةَ لَهُ عَلَیْهَا فِی حَجَّةِ اَلْإِسْلاَمِ فَلْتَحُجَّ إِنْ شَاءَتْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: همسر زنی اجازه نمی دهد به حجّ برود با آن که زن حجّة الاسلام را انجام نداده است، وقتی همسر در غیاب خود نیز از حجّ نهی می کند وظیفۀ او چیست؟

فرمود: برای انجام حجّة الاسلام اطاعت همسر بر آن زن لازم نیست، و اگر بخواهد می تواند به حجّ برود.

ص: 216


1- . الکافي ج 4 ص 273 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 282 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ عَنِ اَلْمَرْأَةِ اَلْحُرَّةِ تَحُجُّ إِلَی مَکَّةَ بِغَیْرِ وَلِیٍّ فَقَالَ لاَ بَأْسَ تَخْرُجُ مَعَ قَوْمٍ ثِقَاتٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که بدون ولیّ به سوی مکّه روان می شود چه حکمی دارد؟

فرمود: اشکالی ندارد که با گروهی مورد وثوق و اعتماد به حجّ برود.

270- ماه های حج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: «اَلْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومٰاتٌ»، شَوَّالٌ وَ ذُو اَلْقَعْدَةِ وَ ذُو اَلْحِجَّةِ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَحُجَّ فِیمَا سِوَاهُنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از از زراره از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که پیرامون تفسیر آیه: «مراسم حج در ماههای شناخته شده، انجام می شود» فرمود: شوال، ذی القعده و ذی الحجه، ماه های حج می باشند و مردم، تنها، باید در این ماه ها به حج بروند.

271- حج اکبر و حج اصغر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ یَوْمِ اَلْحَجِّ اَلْأَکْبَرِ فَقَالَ هُوَ یَوْمُ اَلنَّحْرِ وَ اَلْحَجُّ اَلْأَصْغَرُ اَلْعُمْرَةُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: روز حج اکبر چه روزی است؟

فرمود: حج اکبر روزی است که مراسم قربانی صورت می گیرد. حج اصغر همان عمره است (که روز مشخصی ندارد).

ص: 217


1- . الکافي ج 4 ص 282 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 289 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 290 ح 1.

272- انواع حج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهُ یَقُولُ: اَلْحَجُّ ثَلاَثَةُ أَصْنَافٍ حَجُّ مُفْرَدٍ وَ قِرَانٍ وَ تَمَتُّعٍ بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ وَ بِهَا أَمَرَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَلْفَضْلُ فِیهَا وَ لاَ نَأْمُرُ اَلنَّاسَ إِلاَّ بِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: حج بر سه گونه است: حج مفرد، حج قران و حج تمتع به اضافۀ عمره که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به آن فرمان داده و همان فضیلت دارد. و ما مردم را امر نمی کنیم مگر به آن(حج تمتع و عمره).

273- واجبات حج تمتع

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: عَلَی اَلْمُتَمَتِّعِ بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ ثَلاَثَةُ أَطْوَافٍ بِالْبَیْتِ وَ سَعْیَانِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ عَلَیْهِ إِذَا قَدِمَ مَکَّةَ طَوَافٌ بِالْبَیْتِ وَ رَکْعَتَانِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ سَعْیٌ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ ثُمَّ یُقَصِّرُ وَ قَدْ أَحَلَّ هَذَا لِلْعُمْرَةِ وَ عَلَیْهِ لِلْحَجِّ طَوَافَانِ وَ سَعْیٌ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ یُصَلِّی عِنْدَ کُلِّ طَوَافٍ بِالْبَیْتِ رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که حجّ و عمرۀ تمتّع به جا می آورد، باید سه نوبت دور خانۀ کعبه طواف کند و دو نوبت بین صفا و مروه سعی کند، به این صورت که در آغاز ورود به مکّه، یک نوبت طواف کند، پس از آن دو رکعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام بخواند. بعد بین صفا و مروه سعی کند، سپس موی یا ناخن خود را بچیند و از احرام خارج شود. این مراسم ویژۀ عمره است.

برای حج تمتّع نیز، باید دو نوبت دور خانه طواف کند و یک نوبت بین صفا و مروه سعی کند. و بعد از هر طواف، دو رکعت نماز طواف در پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام بخواند.

ص: 218


1- . الکافي ج 4 ص 291 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 295 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُتَمَتِّعُ عَلَیْهِ ثَلاَثَةُ أَطْوَافٍ بِالْبَیْتِ وَ طَوَافَانِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ قَطْعُ اَلتَّلْبِیَةِ مِنْ مُتْعَتِهِ إِذَا نَظَرَ إِلَی بُیُوتِ مَکَّةَ وَ یُحْرِمُ بِالْحَجِّ یَوْمَ اَلتَّرْوِیَةِ وَ یَقْطَعُ اَلتَّلْبِیَةَ یَوْمَ عَرَفَةَ حِینَ تَزُولُ اَلشَّمْسُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که حج و عمرۀ تمتّع انجام می دهد بایستی سه نوبت دور خانه خدا طواف کند و دو نوبت بین صفا و مروه سعی کند و چنین فردی هنگامی که خانه های مکّه را دید تلبیه را قطع کند و برای حج در روز ترویه احرام ببندد و در روز عرفه هنگام ظهر تلبیه را قطع نماید.

274- حکم کسی که پیش از انجام حج واجب می میرد یا به انجام حج وصیت می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ تُوُفِّیَ وَ أَوْصَی أَنْ یُحَجَّ عَنْهُ قَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً فَمِنْ جَمِیعِ اَلْمَالِ إِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ اَلدَّیْنِ اَلْوَاجِبِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ حَجَّ فَمِنْ ثُلُثِهِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ اَلْإِسْلاَمِ وَ لَمْ یَتْرُکْ إِلاَّ قَدْرَ نَفَقَةِ اَلْحَمُولَةِ وَ لَهُ وَرَثَةٌ فَهُمْ أَحَقُّ بِمَا تَرَکَ فَإِنْ شَاءُوا أَکَلُوا وَ إِنْ شَاءُوا أَحَجُّوا عَنْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که پیش از انجام حج واجب از دنیا رفته و وصیّت کرده که از جانب او حجّی انجام شود (پرسیدم. )

فرمود: اگر نخستین حج باشد، باید از همۀ دارایی او مبلغ حج را بردارند، چرا که این حج به سان بدهی واجب است. و اگر به حج رفته باشد، مبلغ حج را از یک سوم مال برمی دارند. و اگر فردی بمیرد و حجّة الاسلام را انجام ندهد و جز هزینه سفر چیزی نداشته باشد در عین حال ورثه ای داشته باشد که به ما ترک نیازمندتر باشند، در این صورت ورثه می توانند همان مقدار ما ترک را مصرف کنند و اگر خواستند می توانند از جانب او حجّی انجام دهند.

ص: 219


1- . الکافي ج 4 ص 295 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 305 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ صَرُورَةٍ مَاتَ وَ لَمْ یَحُجَّ حَجَّةَ اَلْإِسْلاَمِ وَ لَهُ مَالٌ قَالَ یَحُجُّ عَنْهُ صَرُورَةٌ لاَ مَالَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی توان مالی داشته ولی حجة الاسلام را انجام نداده اینک از دنیا رفته است (تکلیف چیست؟ )

فرمود: حج او را فردی که توان مالی ندارد و نخستین بار به حج می رود، انجام می دهد.

275- حکم نیابت زن از مرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُصَادِفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی اَلْمَرْأَةِ تَحُجُّ عَنِ اَلرَّجُلِ اَلصَّرُورَةِ فَقَالَ إِنْ کَانَتْ قَدْ حَجَّتْ وَ کَانَتْ مُسْلِمَةً فَقِیهَةً فَرُبَّ اِمْرَأَةٍ أَفْقَهُ مِنْ رَجُلٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مصادف روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد زنی که نایب حج مردی می شود که به حج نرفته بود، فرمود: اگر زن پیشتر حج انجام داده و زن مسلمان و آگاه به مسایل حج باشد، (اشکالی ندارد) ؛ چرا که چه بسا زنی که در مسایل شرعی از مرد آگاه تر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلرَّجُلُ یَحُجُّ عَنِ اَلْمَرْأَةِ وَ اَلْمَرْأَةُ تَحُجُّ عَنِ اَلرَّجُلِ قَالَ لاَ بَأْسَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردها که می توانند به نیابت از زن ها به حج بروند، آیا زن ها نیز می توانند به نیابت از مردها به حج بروند؟

فرمود: مانعی ندارد.

ص: 220


1- . الکافي ج 4 ص 306 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 306 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 307 ح 2.

276- حکم نیابت از مخالفان مذهب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَ یَحُجُّ اَلرَّجُلُ عَنِ اَلنَّاصِبِ فَقَالَ لاَ فَقُلْتُ فَإِنْ کَانَ أَبِی قَالَ فَإِنْ کَانَ أَبَاکَ فَنَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از وهب بن عبد ربّه روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: انسان می تواند از جانب ناصبی نیابت بگیرد و به حج برود؟

فرمود: نه.

گفتم: اگر چنین فردی پدرم باشد، چه صورت دارد؟

فرمود: اگر به نیابت از پدرت باشد، مانعی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ اَلرَّجُلُ یَحُجُّ عَنِ اَلنَّاصِبِ هَلْ عَلَیْهِ إِثْمٌ إِذَا حَجَّ عَنِ اَلنَّاصِبِ وَ هَلْ یَنْفَعُ ذَلِکَ اَلنَّاصِبَ أَمْ لاَ فَکَتَبَ لاَ یَحُجَّ عَنِ اَلنَّاصِبِ وَ لاَ یَحُجَّ بِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن مهزیار روایت کرده که گفت: به امام صلوات الله علیه نوشتم: شخصی به نیابت از یک ناصبی حج انجام می دهد آیا گناهی بر گردن اوست؟ و آیا آن شخص ناصبی با عمل این شخص، نفع و پاداشی می برد؟

حضرتش در جواب نوشت: از جانب ناصبی حج انجام نمی شود و نمی توان ناصبی را برای انجام حج نایب قرار داد.

277- آداب حج نیابتی و نیت آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا یَجِبُ عَلَی اَلَّذِی یَحُجُّ عَنِ اَلرَّجُلِ قَالَ یُسَمِّیهِ فِی اَلْمَوَاطِنِ وَ اَلْمَوَاقِفِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم گوید: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه گفتم: کسی که حج نیابتی به جا می آورد، چه آدابی را باید رعایت کند؟

ص: 221


1- . الکافي ج 4 ص 309 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 309 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 310 ح 2.

فرمود: در همه جا و همۀ مراسم، نام صاحب حج را ببرد.

278- حکم طواف و حج به نیابت از ائمه اطهار صلوات الله علیهم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ اَلْقَاسِمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ اَلثَّانِی صلوات الله علیه قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَطُوفَ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَقِیلَ لِی إِنَّ اَلْأَوْصِیَاءَ لاَ یُطَافُ عَنْهُمْ فَقَالَ لِی بَلْ طُفْ مَا أَمْکَنَکَ فَإِنَّهُ جَائِزٌ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ بِثَلاَثِ سِنِینَ إِنِّی کُنْتُ اِسْتَأْذَنْتُکَ فِی اَلطَّوَافِ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَأَذِنْتَ لِی فِی ذَلِکَ فَطُفْتُ عَنْکُمَا مَا شَاءَ اَللَّهُ ثُمَّ وَقَعَ فِی قَلْبِی شَیْءٌ فَعَمِلْتُ بِهِ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ طُفْتُ یَوْماً عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ ثُمَّ اَلْیَوْمَ اَلثَّانِیَ عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلواتالله ثُمَّ طُفْتُ اَلْیَوْمَ اَلثَّالِثَ عَنِ اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه وَ اَلرَّابِعَ عَنِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه وَ اَلْخَامِسَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما وَ اَلسَّادِسَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما وَ اَلْیَوْمَ اَلسَّابِعَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما وَ اَلْیَوْمَ اَلثَّامِنَ عَنْ أَبِیکَ مُوسَی صلوات الله علیه وَ اَلْیَوْمَ اَلتَّاسِعَ عَنْ أَبِیکَ عَلِیٍّ صلوات الله علیه وَ اَلْیَوْمَ اَلْعَاشِرَ عَنْکَ یَا سَیِّدِی وَ هَؤُلاَءِ اَلَّذِینَ أَدِینُ اَللَّهَ بِوَلاَیَتِهِمْ فَقَالَ إِذَنْ وَ اَللَّهِ تَدِینَ اَللَّهَ بِالدِّینِ اَلَّذِی لاَ یَقْبَلُ مِنَ اَلْعِبَادِ غَیْرَهُ قُلْتُ وَ رُبَّمَا طُفْتُ عَنْ أُمِّکَ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها وَ رُبَّمَا لَمْ أَطُفْ فَقَالَ اِسْتَکْثِرْ مِنْ هَذَا فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مَا أَنْتَ عَامِلُهُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن قاسم روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه گفتم: می خواستم به نیابت از شما و از پدر بزرگوارتان حضرت امام رضا صلوات الله علیه طواف انجام دهم. مردم گفتند: اوصیا نیازی به طواف ندارند. (آیا درست است؟ )

فرمود: بلکه هرچند که ممکن باشد به نیابت از اوصیا طواف کن که نیابت از اوصیا جایز است.

سه سال بعد به حضرت امام جواد صلوات الله علیه گفتم: من پیشتر از شما اجازه گرفتم که به نیابت از شما و نیابت از پدر بزرگوارتان طواف کنم، شما اجازه دادید و من مدّت ها طواف کردم. بعد، فکری در خاطرم گذشت که به آن عمل کردم.

حضرت امام جواد صلوات الله علیه فرمود: چه فکری؟

ص: 222


1- . الکافي ج 4 ص 314 ح 2.

عرض کردم: یک روز به نیابت از رسول الله صلّی اللّه علیه و اله طواف کردم.

حضرتش بلافاصله سه مرتبه فرمود: صلوات الله بر رسول الله نثار باد.

عرض کردم: روز دوم به نیابت از حضرت امیرالمؤمین صلوات الله علیه طواف کردم، روز سوم، به نیابت از حضرت امام حسن مجتبی صلوات الله علیه، روز چهارم به نیابت از حضرت سیّد الشهداء امام حسین صلوات الله علیه، روز پنجم به نیابت از حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه، روز ششم به نیابت از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه، روز هفتم به نیابت از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه، روز هشتم به نیابت از جدّ بزرگوارت حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه، روز نهم به نیابت از پدر بزرگوارت حضرت امام رضا صلوات الله علیه و روز دهم به نیابت از شما ای سرور من! این اوصیا همان رهبرانی هستند که من با ولایت آنان خدا را بندگی می کنم.

حضرت امام جواد صلوات الله علیه فرمود: به خدا سوگند! در این صورت خدا را با دین و آیینی بندگی می کنی که خداوند، غیر آن را از بندگان نمی پذیرد.

گفتم: گاهی به نیابت از مادر بزرگوارت حضرت فاطمه صلوات الله علیها طواف می کنم و گاهی طواف نمی کنم.

فرمود: هرچه بیشتر به نیابت از مادرم حضرت فاطمه صلوات الله علیها طواف کن که بهترین اعمالی است که انجام می دهی، ان شاء اللّه.

279- حکم کسی که خویشان خود را در ثواب حج خود شریک می کند و با آنان صله رحم می نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أُشْرِکُ أَبَوَیَّ فِی حَجَّتِی قَالَ نَعَمْ قُلْتُ أُشْرِکُ إِخْوَتِی فِی حَجَّتِی قَالَ نَعَمْ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَاعِلٌ لَکَ حَجّاً وَ لَهُمْ حَجّاً وَ لَکَ أَجْرٌ لِصِلَتِکَ إِیَّاهُمْ قُلْتُ فَأَطُوفُ عَنِ اَلرَّجُلِ وَ اَلْمَرْأَةِ وَ هُمْ بِالْکُوفَةِ فَقَالَ نَعَمْ تَقُولُ حِینَ تَفْتَتِحُ اَلطَّوَافَ اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنْ فُلاَنٍ اَلَّذِی تَطُوفُ عَنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: می توانم پدر و مادرم را در حج خود شریک سازم؟

ص: 223


1- . الکافي ج 4 ص 315 ح 1.

فرمود: آری.

گفتم: می توانم برادرانم را در حج خود شریک سازم؟

فرمود: آری. خداوند عزّ و جلّ برای خودت پاداش یک حج منظور می کند و برای آنان نیز، پاداش یک حج و پاداش دیگری هم به تو عنایت خواهد کرد که صله رحم کرده ای.

گفتم: آیا می توانم به نیابت از مردان و زنانی که در کوفه هستند طواف کنم؟

فرمود: آری، موقع شروع به طواف، می گویی: خدایا! این طواف را از فلانی بپذیر.

280- میقات های احرام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مِنْ تَمَامِ اَلْحَجِّ وَ اَلْعُمْرَةِ أَنْ تُحْرِمَ مِنَ اَلْمَوَاقِیتِ اَلَّتِی وَقَّتَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لاَ تُجَاوِزَهَا إِلاَّ وَ أَنْتَ مُحْرِمٌ فَإِنَّهُ وَقَّتَ لِأَهْلِ اَلْعِرَاقِ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ عِرَاقٌ بَطْنَ اَلْعَقِیقِ مِنْ قِبَلِ أَهْلِ اَلْعِرَاقِ وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ اَلْیَمَنِ یَلَمْلَمَ وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ اَلطَّائِفِ قَرْنَ اَلْمَنَازِلِ وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ اَلْمَغْرِبِ اَلْجُحْفَةَ وَ هِیَ مَهْیَعَةُ وَ وَقَّتَ لِأَهْلِ اَلْمَدِینَةِ ذَا اَلْحُلَیْفَةِ وَ مَنْ کَانَ مَنْزِلُهُ خَلْفَ هَذِهِ اَلْمَوَاقِیتِ مِمَّا یَلِی مَکَّةَ فَوَقْتُهُ مَنْزِلُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از کمال حج و عمره این است که از میقات هایی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله قرار داده، محرم شوی و فاصله از آن جاها نگذری مگر این که محرم باشی، زیرا حضرتش آن میقات «بطن العقیق» را برای اهل عراق قرار داده را که در آن روز عراق نبوده، که از طرف اهل عراق قرار داده است و برای اهل یمن «یلملم» را میقات قرار داد. و برای اهل طائف «قرن المنازل» و برای اهل مغرب جحفه که همان مهیعه است و برای اهل مدینه «ذو الحلیفه» و هرکس منزلش بعد از میقات تا مکه باشد، منزلش میقات او است.

2- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عن عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ إِحْرَامِ أَهْلِ الْکُوفَةِ وَ أَهْلِ خُرَاسَانَ وَ مَنْ یَلِیهِمْ وَ أَهْلِ السِّنْدِ وَ مِصْرَ مِنْ أَیْنَ هُوَ

ص: 224


1- . الکافي ج 4 ص 318 ح 1.

قَالَ إِحْرَامُ أَهْلِ الْعِرَاقِ مِنَ الْعَقِیقِ وَ مِنْ ذِی الْحُلَیْفَةِ وَ أَهْلِ الشَّامِ مِنَ الْجُحْفَةِ وَ أَهْلِ الْیَمَنِ مِنْ قَرْنِ الْمَنَازِلِ وَ أَهْلِ السِّنْدِ مِنَ الْبَصْرَةِ أَوْ مَعَ أَهْلِ الْبَصْرَةِ. (1)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از علی بن جعفر روایت کرده که گفت: از برادر خویش حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره احرام اهل کوفه و خراسان و مناطق همجوار آن، اهالی سند و مصر سؤال کردم که از کجاست؟

حضرت فرمود: احرام اهالی عراق از عقیق ذی الحلیفه و اهالی شام از جحفه، اهالی یمن از قرن المنازل، اهالی سند از بصره و یا همراه با مردم بصره می باشد.

281- حکم کسی که در غیر میقات محرم شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مَنْ أَحْرَمَ بِالْحَجِّ فِی غَیْرِ أَشْهُرِ اَلْحَجِّ فَلاَ حَجَّ لَهُ وَ مَنْ أَحْرَمَ دُونَ اَلْمِیقَاتِ فَلاَ إِحْرَامَ لَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن اذینه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس در غیر ماه های حج، احرام بندد، حج او ارزشی ندارد و هرکس در غیر میقات محرم شده احرام او ارزش ندارد.

282- حکم کسی که از میقات شهر خود بدون احرام عبور کند یا بدون احرام وارد مکه شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ مَرَّ عَلَی اَلْوَقْتِ اَلَّذِی یُحْرِمُ اَلنَّاسُ مِنْهُ فَنَسِیَ أَوْ جَهِلَ فَلَمْ یُحْرِمْ حَتَّی أَتَی مَکَّةَ فَخَافَ إِنْ رَجَعَ إِلَی اَلْوَقْتِ أَنْ یَفُوتَهُ اَلْحَجُّ فَقَالَ یَخْرُجُ مِنَ اَلْحَرَمِ وَ یُحْرِمُ وَ یُجْزِئُهُ ذَلِکَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که از یکی از میقات هایی که مردم از آن جا محرم می شوند می گذرد و

ص: 225


1- . قرب الإسناد ص 104. بحارالانوار ج 96 ص 126 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 322 ح 4.
3- . الکافي ج 4 ص 324 ح 6.

فراموش می کند، یا وظیفه اش را نمی داند و محرم نمی شود تا این که وارد مکّه می شود (پس از دانستن مسأله) بیم آن دارد که اگر به میقات برگردد حج از او فوت شود (چه وظیفه ای دارد؟ )

فرمود: از حرم خارج شود و احرام ببندد که همان کفایتش می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ: عَنْ أُنَاسٍ مِنْ أَصْحَابِنَا حَجُّوا بِامْرَأَةٍ مَعَهُمْ فَقَدِمُوا إِلَی اَلْوَقْتِ وَ هِیَ لاَ تُصَلِّی فَجَهِلُوا أَنَّ مِثْلَهَا یَنْبَغِی أَنْ یُحْرِمَ فَمَضَوْا بِهَا کَمَا هِیَ حَتَّی قَدِمُوا مَکَّةَ وَ هِیَ طَامِثٌ حَلاَلٌ فَسَأَلُوا اَلنَّاسَ فَقَالُوا تَخْرُجُ إِلَی بَعْضِ اَلْمَوَاقِیتِ فَتُحْرِمُ مِنْهُ وَ کَانَتْ إِذَا فَعَلَتْ لَمْ تُدْرِکِ اَلْحَجَّ فَسَأَلُوا أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فَقَالَ تُحْرِمُ مِنْ مَکَانِهَا قَدْ عَلِمَ اَللَّهُ نِیَّتَهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: گروهی از اصحاب ما به حج مشرّف شدند که یک زن نیز به همراه داشتند. وقتی به میقات رسیدند، آن زن دوران عادت ماهانه را می گذراند و نمی دانستند که آیا او می تواند محرم شود؟ وارد مکّه شدند و در این مورد از مردم سؤال کردند، آن ها جواب دادند: به یکی از میقات ها برود و از آن جا محرم شود و چنین بود که اگر این کار را می کرد به حج نمی رسید.

از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در این مورد پرسیدند.

فرمود: از همان مکانش محرم شود که همانا خداوند از نیّت او آگاه است.

283- واجبات احرام بستن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی اَلْعَقِیقِ مِنْ قِبَلِ اَلْعِرَاقِ أَوْ إِلَی اَلْوَقْتِ مِنْ هَذِهِ اَلْمَوَاقِیتِ وَ أَنْتَ تُرِیدُ اَلْإِحْرَامَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ فَانْتِفْ إِبْطَیْکَ وَ قَلِّمْ أَظْفَارَکَ وَ اِطْلِ عَانَتَکَ وَ خُذْ مِنْ شَارِبِکَ وَ لاَ یَضُرُّکَ بِأَیِّ ذَلِکَ بَدَأْتَ ثُمَّ اِسْتَکْ وَ اِغْتَسِلْ وَ اِلْبَسْ ثَوْبَیْکَ وَ لْیَکُنْ فَرَاغُکَ مِنْ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ فَلاَ یَضُرُّکَ غَیْرَ أَنِّی أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ ذَاکَ مَعَ اَلاِخْتِیَارِ عِنْدَ زَوَالِ اَلشَّمْسِ. (2)

ص: 226


1- . الکافي ج 4 ص 324 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 326 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که از طرف عراق به سرزمین عقیق رسیدی، یا به میقاتی از این میقات ها وارد شدی؛ و قصد داری که به خواست خداوند احرام کنی، موی زیر بغل هایت را بزدای، ناخن هایت را بگیر، خود را نظافت کن سبیل خود را کوتاه کن، و ایرادی ندارد که با کدامیک اعمال خود را آغاز کنی، سپس مسواک بزن و غسل کن و لباس های احرامت را به تن کن، و چنان باش که به خواست خدا تا ظهر به این اعمال پایان دهی و اگر هنگام ظهر پایان نرسید ایرادی ندارد مگر این که من دوست دارم پایان اعمال، - همراه با اختیار - هنگام ظهر باشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبَ اَلْحَسَنُ بْنُ سَعِیدٍ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه رَجُلٌ أَحْرَمَ بِغَیْرِ غُسْلٍ أَوْ بِغَیْرِ صَلاَةٍ عَالِمٌ أَوْ جَاهِلٌ مَا عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ وَ کَیْفَ یَنْبَغِی أَنْ یَصْنَعَ فَکَتَبَ صلوات الله علیه یُعِیدُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن مهزیار گوید: حسن بن سعید طی نامه ای خدمت حضرت امام رضا صلوات الله علیه نوشت: کسی که از روی عمد یا ناآگاهی بدون غسل، یا نماز احرام بسته است چه وظیفه ای دارد؟

حضرتش مرقوم فرمود: باید اعاده کند.

284- غسلی که برای احرام کفایت می کند و غسلی که کفایت نمی کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: غُسْلُ یَوْمِکَ لِیَوْمِکَ وَ غُسْلُ لَیْلَتِکَ لِلَیْلَتِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: غسل روز تو برای احرام روز توست و غسل شبت برای احرام همان شب توست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلنَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَغْتَسِلُ لِلْإِحْرَامِ ثُمَّ یَنَامُ قَبْلَ أَنْ یُحْرِمَ قَالَ عَلَیْهِ إِعَادَةُ اَلْغُسْلِ. (3)

ص: 227


1- . الکافي ج 4 ص 327 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 327 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 328 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از نضر بن سوید روایت کرده که: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: شخصی برای احرام غسل می کند پس پیش از این که محرم شود می خوابد؟

فرمود: باید دوباره غسل کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ اِغْتَسَلَ لِلْإِحْرَامِ ثُمَّ لَبِسَ قَمِیصاً قَبْلَ أَنْ یُحْرِمَ قَالَ قَدِ اِنْتَقَضَ غُسْلُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که برای احرام غسل کرد و پیش از این که محرم شود پیراهن پوشید (چه حکمی دارد؟ )

فرمود: به طور قطع غسل او شکسته شد.

285- نماز احرام، احرام بستن و شرایط آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: لاَ یَکُونُ إِحْرَامٌ إِلاَّ فِی دُبُرِ صَلاَةٍ مَکْتُوبَةٍ أَحْرَمْتَ فِی دُبُرِهَا بَعْدَ اَلتَّسْلِیمِ وَ إِنْ کَانَتْ نَافِلَةً صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ وَ أَحْرَمْتَ فِی دُبُرِهِمَا فَإِذَا اِنْفَتَلْتَ مِنْ صَلاَتِکَ فَاحْمَدِ اَللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ صَلِّ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قُلِ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِمَّنِ اِسْتَجَابَ لَکَ وَ آمَنَ بِوَعْدِکَ وَ اِتَّبَعَ أَمْرَکَ فَإِنِّی عَبْدُکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ لاَ أُوقَی إِلاَّ مَا وَقَیْتَ وَ لاَ آخُذُ إِلاَّ مَا أَعْطَیْتَ وَ قَدْ ذَکَرْتَ اَلْحَجَّ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَعْزِمَ لِی عَلَیْهِ عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ تُقَوِّیَنِی عَلَی مَا ضَعُفْتُ عَنْهُ وَ تَسَلَّمَ مِنِّی مَنَاسِکِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ اِجْعَلْنِی مِنْ وَفْدِکَ اَلَّذِینَ رَضِیتَ وَ اِرْتَضَیْتَ وَ سَمَّیْتَ وَ کَتَبْتَ اَللَّهُمَّ فَتَمِّمْ لِی حَجِّی وَ عُمْرَتِی اَللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ اَلتَّمَتُّعَ «بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ» عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَإِنْ عَرَضَ لِی شَیْءٌ یَحْبِسُنِی فَحُلَّنِی حَیْثُ حَبَسْتَنِی لِقَدَرِکَ اَلَّذِی قَدَّرْتَ عَلَیَّ اَللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ حَجَّةً فَعُمْرَةً أَحْرَمَ لَکَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ عِظَامِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی مِنَ اَلنِّسَاءِ وَ اَلثِّیَابِ وَ اَلطِّیبِ أَبْتَغِی بِذَلِکَ وَجْهَکَ وَ

ص: 228


1- . الکافي ج 4 ص 328 ح 4.

اَلدَّارَ اَلْآخِرَةَ قَالَ وَ یُجْزِئُکَ أَنْ تَقُولَ هَذَا مَرَّةً وَاحِدَةً حِینَ تُحْرِمُ ثُمَّ قُمْ فَامْشِ هُنَیْئَةً فَإِذَا اِسْتَوَتْ بِکَ اَلْأَرْضُ مَاشِیاً کُنْتَ أَوْ رَاکِباً فَلَبِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هیچ احرامی جز در پی نماز واجب که پس از سلام آن محرم شوی تحقّق نمی یابد، پس اگر نماز مستحبی باشد دو رکعت نماز می خوانی در پی آن محرم می شوی. چون نماز را به جا آوردی، پس خدا را ستایش کن و ثنایش بگوی و بر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله درود بفرست و بگو: «اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِمَّنِ اِسْتَجَابَ لَکَ وَ آمَنَ بِوَعْدِکَ وَ اِتَّبَعَ أَمْرَکَ فَإِنِّی عَبْدُکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ لاَ أُوقَی إِلاَّ مَا وَقَیْتَ وَ لاَ آخُذُ إِلاَّ مَا أَعْطَیْتَ وَ قَدْ ذَکَرْتَ اَلْحَجَّ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَعْزِمَ لِی عَلَیْهِ عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ تُقَوِّیَنِی عَلَی مَا ضَعُفْتُ عَنْهُ وَ تَسَلَّمَ مِنِّی مَنَاسِکِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ اِجْعَلْنِی مِنْ وَفْدِکَ اَلَّذِینَ رَضِیتَ وَ اِرْتَضَیْتَ وَ سَمَّیْتَ وَ کَتَبْتَ اَللَّهُمَّ فَتَمِّمْ لِی حَجِّی وَ عُمْرَتِی اَللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ اَلتَّمَتُّعَ «بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ» عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَإِنْ عَرَضَ لِی شَیْءٌ یَحْبِسُنِی فَحُلَّنِی حَیْثُ حَبَسْتَنِی لِقَدَرِکَ اَلَّذِی قَدَّرْتَ عَلَیَّ اَللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ حَجَّةً فَعُمْرَةً أَحْرَمَ لَکَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ عِظَامِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی مِنَ اَلنِّسَاءِ وَ اَلثِّیَابِ وَ اَلطِّیبِ أَبْتَغِی بِذَلِکَ وَجْهَکَ وَ اَلدَّارَ اَلْآخِرَةَ».

حضرتش افزود: هنگامی که محرم می شوی یک مرتبه این دعا را بگویی، بس است. و آن گاه برخیز چند لحظه گام بردار، چون وارد جادّه مکّه شدی - چه پیاده و چه سواره - لبیک را آغاز کن.

286- نیت حج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ فَکَیْفَ أَقُولُ قَالَ تَقُولُ اَللَّهُمَّ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ إِنْ شِئْتَ أَضْمَرْتَ اَلَّذِی تُرِیدُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عثمان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: من می خواهم حج و عمره انجام دهم پس چگونه نیّت کنم و چه بگویم؟

ص: 229


1- . الکافي ج 4 ص 331 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 332 ح 3.

فرمود: می گویی: «خدایا! من به پیروی از کتاب تو و سنّت پیامبر تو قصد تمتّع به عمره به سوی حج را دارم» و اگر بخواهی خواسته خود را در دل می گذرانی.

287- لبیک گفتن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلتَّلْبِیَةُ لَبَّیْکَ اَللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لاَ شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ إِنَّ اَلْحَمْدَ وَ اَلنِّعْمَةَ لَکَ وَ اَلْمُلْکَ لاَ شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ ذَا اَلْمَعَارِجِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ دَاعِیاً إِلَی دَارِ اَلسَّلاَمِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ غَفَّارَ اَلذُّنُوبِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ أَهْلَ اَلتَّلْبِیَةِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ ذَا اَلْجَلاَلِ وَ اَلْإِکْرَامِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ تُبْدِئُ وَ اَلْمَعَادُ إِلَیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ کَشَّافَ اَلْکُرَبِ اَلْعِظَامِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ عَبْدُکَ وَ اِبْنُ عَبْدَیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا کَرِیمُ لَبَّیْکَ تَقُولُ ذَلِکَ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلاَةٍ مَکْتُوبَةٍ أَوْ نَافِلَةٍ وَ حِینَ یَنْهَضُ بِکَ بَعِیرُکَ وَ إِذَا عَلَوْتَ شَرَفاً أَوْ هَبَطْتَ وَادِیاً أَوْ لَقِیتَ رَاکِباً أَوِ اِسْتَیْقَظْتَ مِنْ مَنَامِکَ وَ بِالْأَسْحَارِ وَ أَکْثِرْ مَا اِسْتَطَعْتَ مِنْهَا وَ اِجْهَرْ بِهَا وَ إِنْ تَرَکْتَ بَعْضَ اَلتَّلْبِیَةِ فَلاَ یَضُرُّکَ غَیْرَ أَنَّ تَمَامَهَا أَفْضَلُ وَ اِعْلَمْ أَنَّهُ لاَ بُدَّ مِنَ اَلتَّلْبِیَاتِ اَلْأَرْبَعِ فِی أَوَّلِ اَلْکَلاَمِ وَ هِیَ اَلْفَرِیضَةُ وَ هِیَ اَلتَّوْحِیدُ وَ بِهَا لَبَّی اَلْمُرْسَلُونَ وَ أَکْثِرْ مِنْ ذِی اَلْمَعَارِجِ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ یُکْثِرُ مِنْهَا وَ أَوَّلُ مَنْ لَبَّی إِبْرَاهِیمُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَدْعُوکُمْ إِلَی أَنْ تَحُجُّوا بَیْتَهُ فَأَجَابُوهُ بِالتَّلْبِیَةِ فَلَمْ یَبْقَ أَحَدٌ أُخِذَ مِیثَاقُهُ بِالْمُوَافَاةِ فِی ظَهْرِ رَجُلٍ وَ لاَ بَطْنِ اِمْرَأَةٍ إِلاَّ أَجَابَ بِالتَّلْبِیَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: لبیک گفتن چنین است:

«لَبَّیْکَ اَللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لاَ شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ، إِنَّ اَلْحَمْدَ وَ اَلنِّعْمَةَ لَکَ وَ اَلْمُلْکَ، لاَ شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ، ذَا اَلْمَعَارِجِ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ دَاعِیاً إِلَی دَارِ اَلسَّلاَمِ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ غَفَّارَ اَلذُّنُوبِ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ أَهْلَ اَلتَّلْبِیَةِ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ ذَا اَلْجَلاَلِ وَ اَلْإِکْرَامِ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَیْکَ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ تُبْدِئُ وَ اَلْمَعَادُ إِلَیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ کَشَّافَ اَلْکُرَبِ اَلْعِظَامِ، لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ عَبْدُکَ وَ اِبْنُ عَبْدَیْکَ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ یَا کَرِیمُ لَبَّیْکَ».

ص: 230


1- . الکافي ج 4 ص 335 ح 3.

این تلبیه را در پی هر نماز واجب یا نافله می گویی و زمانی که شترت تو را از بالای بلندی می برد یا از درّه ای پایین آمدی یا با سواره ای ملاقات کردی یا از خواب بیدار شدی و سحرگاهان بخوان، هرچه می توانی آن را با آواز بلند بخوان و اگر قسمتی از تلبیه را ترک کردی ضرری ندارد مگر این که گفتن تمامی آن بهتر است.

و بدان که از گفتن لبیک های چهارگانه ای که در اول کلام آمده است و همان واجب است و آن توحید است و پیامبران مرسل بر آن تلبیه گفته اند و فراز «ذی المعارج» را بیشتر بگو، زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله آن را بیشتر می گفت و نخستین کسی که لبیک گفت حضرت ابراهیم علیه السّلام بود.

حضرتش فرمود: به راستی که خداوند عزّ و جلّ شما را به حج فرا می خواند که خانه، او را قصد نمایید پس او را با تلبیه اجابت نمایید، هیچ کسی در وفا به پیمان باقی نمی ماند؛ در صلب پدر و شکم مادر مگر این که به لبیک پاسخ می دهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ بِأَنْ تُلَبِّیَ وَ أَنْتَ عَلَی غَیْرِ طُهْرٍ وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایرادی ندارد که بدون طهارت و بر هرحال که باشی لبیک بگویی.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ عَلَی اَلنِّسَاءِ جَهْرٌ بِالتَّلْبِیَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بلند گفتن تلبیه بر زنان جایز نیست.

288- خودداری محرم از جدال و موارد مشابه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا أَحْرَمْتَ فَعَلَیْکَ بِتَقْوَی اَللَّهِ وَ ذِکْرِ اَللَّهِ کَثِیراً وَ قِلَّةِ اَلْکَلاَمِ إِلاَّ بِخَیْرٍ فَإِنَّ مِنْ تَمَامِ اَلْحَجِّ وَ اَلْعُمْرَةِ أَنْ یَحْفَظَ اَلْمَرْءُ لِسَانَهُ إِلاَّ مِنْ خَیْرٍ کَمَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ اَلْحَجَّ فَلاٰ رَفَثَ وَ لاٰ فُسُوقَ وَ لاٰ جِدٰالَ فِی اَلْحَجِّ» وَ اَلرَّفَثُ اَلْجِمَاعُ وَ اَلْفُسُوقُ

ص: 231


1- . الکافي ج 4 ص 336 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 336 ح 7.

اَلْکَذِبُ وَ اَلسِّبَابُ وَ اَلْجِدَالُ قَوْلُ اَلرَّجُلِ لاَ وَ اَللَّهِ وَ بَلَی وَ اَللَّهِ وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلرَّجُلَ إِذَا حَلَفَ بِثَلاَثِ أَیْمَانٍ وِلاَءً فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ وَ هُوَ مُحْرِمٌ فَقَدْ جَادَلَ فَعَلَیْهِ دَمٌ یُهَرِیقُهُ وَ یَتَصَدَّقُ بِهِ وَ إِذَا حَلَفَ یَمِیناً وَاحِدَةً کَاذِبَةً فَقَدْ جَادَلَ وَ عَلَیْهِ دَمٌ یُهَرِیقُهُ وَ یَتَصَدَّقُ بِهِ وَ قَالَ اِتَّقِ اَلْمُفَاخَرَةَ وَ عَلَیْکَ بِوَرَعٍ یَحْجُزُکَ عَنْ مَعَاصِی اَللَّهِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ اَلْعَتِیقِ » قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنَ اَلتَّفَثِ أَنْ تَتَکَلَّمَ فِی إِحْرَامِکَ بِکَلاَمٍ قَبِیحٍ فَإِذَا دَخَلْتَ مَکَّةَ وَ طُفْتَ بِالْبَیْتِ وَ تَکَلَّمْتَ بِکَلاَمٍ طَیِّبٍ فَکَانَ ذَلِکَ کَفَّارَةً قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَقُولُ لاَ لَعَمْرِی وَ بَلَی لَعَمْرِی قَالَ لَیْسَ هَذَا مِنَ اَلْجِدَالِ إِنَّمَا اَلْجِدَالُ لاَ وَ اَللَّهِ وَ بَلَی وَ اَللَّهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که احرام بستی بر تو باد به تقوای خدا و زیاد یاد خدا کردن و کم سخن گفتن مگر به نیکی، زیرا از کامل بودن حج و عمره این است که انسان زبانش را باز دارد مگر از نیکی چنانکه خداوند عزّ و جلّ فرمود، زیرا خداوند عزّ و جلّ می فرماید: «هرکه در آن ماهها حج را لازم کرد پس رفث، فسوق و جدال در حج نیست» رفث همان نزدیکی با زنان، فسوق، دروغ و فحش است و جدال گفتار «نه و اللّه» و «آری و اللّه» است و بدان که هنگامی که شخص سه بار در حال احرام در یک مکان سوگند یاد کند پس جدال نموده است و بایستی قربانی کند و آن را صدقه دهد و زمانی که یک سوگند دروغ بخورد پس جدال نموده است بر اوست یک قربانی نماید و آن را صدقه دهد.

و فرمود: از فخر فروشی بهراسید، و بر تو باد تقوا و پرهیزکاری که تو را از عصیان به خدا دور نماید، زیرا خداوند متعال می فرماید: «سپس باید آلودگی هایشان را بزدایند و نذرهایشان را به جا آورند و به خانه خدا طواف کنند. »

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از آلودگی این است که در حال احرام سخن زشتی بگویی، پس زمانی که وارد مکّه شدی و کعبه را طواف نمودی و سخن نیکویی گفتی، پس همین کفّاره (گناهان) می شود.

راوی گوید: از حضرتش پرسیدم: کسی که می گوید: «نه به جانم آری و «به جانم» چه؟

ص: 232


1- . الکافي ج 4 ص 337 ح 3.

فرمود: این گونه گفتار از جدال نیست، بلکه جدال گفتن «نه به خدا» و «آری به خدا» است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: فِی اَلْجِدَالِ شَاةٌ وَ فِی اَلسِّبَابِ وَ اَلْفُسُوقِ بَقَرَةٌ وَ اَلرَّفَثِ فَسَادُ اَلْحَجِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: در جدال، یک گوسفند قربانی می شود، در فحش و فسوق یک گاو است و نزدیکی با زنان موجب بطلان حج است.

289- حکم سایه برای محرم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَعْفَرِ بْنِ اَلْمُثَنَّی اَلْخَطِیبِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ وَ بِشْرِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ قَالَ: قَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ أَ لاَ أَسُرُّکَ یَا اِبْنَ مُثَنًّی قَالَ قُلْتُ بَلَی وَ قُمْتُ إِلَیْهِ قَالَ دَخَلَ هَذَا اَلْفَاسِقُ آنِفاً فَجَلَسَ قُبَالَةَ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ مَا تَقُولُ فِی اَلْمُحْرِمِ أَ یَسْتَظِلُّ عَلَی اَلْمَحْمِلِ فَقَالَ لَهُ لاَ قَالَ فَیَسْتَظِلُّ فِی اَلْخِبَاءِ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَأَعَادَ عَلَیْهِ اَلْقَوْلَ شِبْهَ اَلْمُسْتَهْزِئِ یَضْحَکُ فَقَالَ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَمَا فَرْقُ بَیْنِ هَذَا وَ هَذَا فَقَالَ یَا أَبَا یُوسُفَ إِنَّ اَلدِّینَ لَیْسَ بِقِیَاسٍ کَقِیَاسِکُمْ أَنْتُمْ تَلْعَبُونَ بِالدِّینِ إِنَّا صَنَعْنَا کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قُلْنَا کَمَا قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَرْکَبُ رَاحِلَتَهُ فَلاَ یَسْتَظِلُّ عَلَیْهَا وَ تُؤْذِیهِ اَلشَّمْسُ فَیَسْتُرُ جَسَدَهُ بَعْضَهُ بِبَعْضٍ وَ رُبَّمَا سَتَرَ وَجْهَهُ بِیَدِهِ وَ إِذَا نَزَلَ اِسْتَظَلَّ بِالْخِبَاءِ وَ فَیْءِ اَلْبَیْتِ وَ فَیْءِ اَلْجِدَارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جعفر بن مثنّی خطیب از محمّد بن فضیل و بشر بن اسماعیل روایت کرده که گفت: محمّد به من گفت: ای پسر مثنّی می خواهی تو را خوشحال بکنم؟

گفتم: آری و برخاستم به جانب او رفتم.

گفت: اندکی پیش این فاسق ابو یوسف قاضی شاگرد ابو حنیفه برابر حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه نشست و به حضرتش گفت: ای ابا الحسن! نظر تو در مورد محرم چیست؟ آیا می تواند در کجاوه در زیر سایه باشد؟

ص: 233


1- . الکافي ج 4 ص 339 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 350 ح 1.

فرمود: نه.

گفت: آیا در خیمه می تواند در زیر سایه باشد؟

فرمود: آری.

او سخنش را همانند مسخره گری که می خندید تکرار کرد و گفت: بین این و آن چه فرقی است؟

حضرت فرمود: ای ابا یوسف! به راستی دین همانند قیاس شما به قیاس سنجیده نمی شود، شما با دین بازی می کنید ما عمل می کنیم آن سان که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله عمل می نمود و می گوییم آن سان که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله می فرمود. رسول الله صلّی اللّه علیه و آله همواره سوار بر شتر خود می شد و چیزی بر آن سایه بان نمی کرد و آفتاب او را آزار می داد پس با قسمتی از بدنش قسمت دیگر را می پوشانید و چه بسا با دستش صورتش را می پوشانید و چون پیاده می شد در زیر سایه می رفت و در زیر خیمه و سایه خانه و سایه دیوار قرار می گرفت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ بِالْقُبَّةِ عَلَی اَلنِّسَاءِ وَ اَلصِّبْیَانِ وَ هُمْ مُحْرِمُونَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از کاهلی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایرادی ندارد که سایه بان بر زنان و کودکان محرم زده شود.

290- حکم عطر برای محرم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَمَسَّ شَیْئاً مِنَ اَلطِّیبِ وَ لاَ مِنَ اَلدُّهْنِ فِی إِحْرَامِکَ وَ اِتَّقِ اَلطِّیبَ فِی طَعَامِکَ وَ أَمْسِکْ عَلَی أَنْفِکَ مِنَ اَلرَّائِحَةِ اَلطَّیِّبَةِ وَ لاَ تُمْسِکْ عَنْهُ مِنَ اَلرِّیحِ اَلْمُنْتِنَةِ فَإِنَّهُ لاَ یَنْبَغِی لِلْمُحْرِمِ أَنْ یَتَلَذَّذَ بِرِیحٍ طَیِّبَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نباید در حال احرامت بوی خوش به کار ببری و نباید به خودت روغن بمالی و در غذا نیز از

ص: 234


1- . الکافي ج 4 ص 351 ح 10.
2- . الکافي ج 4 ص 353 ح 1.

بوی خوش بپرهیز و بینی خود را از بوی خوش بازدار و جلوی بینیت را از بوی بد نگیر، زیرا برای محرم سزاوار نیست که از بوی خوش لذّت ببرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ لاَ بَأْسَ بِالرِّیحِ اَلطَّیِّبَةِ فِیمَا بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ مِنْ رِیحِ اَلْعَطَّارِینَ وَ لاَ یُمْسِکْ عَلَی أَنْفِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: ایرادی ندارد که محرم از بوی خوش مغازه های بین صفا و مروه استشمام کند و نباید بینی خود بگیرد.

291- حکم محرمی که ناخن ها یا موها یا چیزی از آن را کوتاه می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فِی مُحْرِمٍ قَلَّمَ ظُفُراً قَالَ یَتَصَدَّقُ بِکَفٍّ مِنْ طَعَامٍ قَالَ ظُفُرَیْنِ قَالَ کَفَّیْنِ قُلْتُ ثَلاَثَةً قَالَ ثَلاَثَةِ أَکُفٍّ قُلْتُ أَرْبَعَةً قَالَ أَرْبَعَةِ أَکُفٍّ قُلْتُ خَمْسَةً قَالَ عَلَیْهِ دَمٌ یُهَرِیقُهُ فَإِنْ قَصَّ عَشَرَةً أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ إِلاَّ دَمٌ یُهَرِیقُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره محرمی که ناخن خود را بچیند فرمود: مشتی از طعام صدقه دهد.

راوی عرض کرد: دو ناخن باشد چطور؟

فرمود: دو مشت از طعام.

[راوی گوید: ] عرض کردم: سه ناخن چطور؟

فرمود: سه مشت از طعام.

عرض کردم: چهار ناخن چطور؟

فرمود: چهار مشت از طعام.

عرض کردم: پنج ناخن چطور؟

فرمود: بایستی یک قربانی کند. پس اگر ده ناخن یا بیشتر از آن را بچیند، فقط یک قربانی برعهده اوست.

ص: 235


1- . الکافي ج 4 ص 354 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 360 ح 4.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ حَلَقَ رَأْسَهُ أَوْ نَتَفَ إِبْطَهُ نَاسِیاً أَوْ سَاهِیاً أَوْ جَاهِلاً فَلاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ مَنْ فَعَلَهُ مُتَعَمِّداً فَعَلَیْهِ دَمٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرکه سر یا موی زیر بغل خود را از روی فراموشی یا سهو یا ناآگاهی بتراشد، چیزی بر عهده او نیست و کسی که از روی عمد انجام دهد برعهده اوست که یک قربانی نماید.

292- حکم محرمی که جانوران را از خود دور می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَ رَأَیْتَ إِنْ وَجَدْتُ عَلَیَّ قُرَاداً أَوْ حَلَمَةً أَطْرَحُهُمَا قَالَ نَعَمْ وَ صَغَارٌ لَهُمَا إِنَّهُمَا رَقِیَا فِی غَیْرِ مَرْقَاهُمَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: اگر در حال احرام در بدن خود کنه ای و یا کرمی ببینم می توانم آنها را دور کنم؟

فرمود: آری، برای خوار ساختن آنها؛ چرا که آنها در جایی برآمده اند که جایشان نیست.

293- چیزهای که کشتن آنها برای محرم جایز است و چیزهایی که کفاره آور است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ مَا خَافَ اَلْمُحْرِمُ عَلَی نَفْسِهِ مِنَ اَلسِّبَاعِ وَ اَلْحَیَّاتِ وَ غَیْرِهَا فَلْیَقْتُلْهُ فَإِنْ لَمْ یُرِدْکَ فَلاَ تُرِدْهُ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از راوی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از جانداری که محرم بر جان خود بترسد می تواند آن را بکشد و اگر جانوری با تو کاری نداشته باشد تو نیز با آن کاری نداشته باش.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَحْرَمْتَ فَاتَّقِ قَتْلَ اَلدَّوَابِّ کُلِّهَا إِلاَّ اَلْأَفْعَی وَ اَلْعَقْرَبَ وَ اَلْفَأْرَةَ فَإِنَّهَا تُوهِی اَلسِّقَاءَ وَ تُحْرِقُ عَلَی

ص: 236


1- . الکافي ج 4 ص 361 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 362 ح 4.
3- . الکافي ج 4 ص 363 ح 1.

أَهْلِ اَلْبَیْتِ وَ أَمَّا اَلْعَقْرَبُ فَإِنَّ نَبِیَّ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَدَّ یَدَهُ إِلَی اَلْحَجَرِ فَلَسَعَتْهُ عَقْرَبٌ فَقَالَ لَعَنَکِ اَللَّهُ لاَ بَرّاً تَدَعِینَ وَ لاَ فَاجِراً وَ اَلْحَیَّةُ إِذَا أَرَادَتْکَ فَاقْتُلْهَا فَإِنْ لَمْ تُرِدْکَ فَلاَ تُرِدْهَا وَ اَلْکَلْبُ اَلْعَقُورُ وَ اَلسَّبُعُ إِذَا أَرَادَاکَ فَاقْتُلْهُمَا فَإِنْ لَمْ یُرِیدَاکَ فَلاَ تُرِدْهُمَا وَ اَلْأَسْوَدُ اَلْغَدِرُ فَاقْتُلْهُ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ اِرْمِ اَلْغُرَابَ رَمْیاً وَ اَلْحِدَأَةَ عَلَی ظَهْرِ بَعِیرِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آن گاه که محرم شدی از کشتن تمام جنبنده ها بپرهیز، مگر مار افعی، عقرب و موش. زیرا موش خیک را پاره کرده و خانه را بر اهلش آتش می زند، در مورد عقرب؛ پس رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دستش را بر سنگی دراز کرد. عقربی دستش را نیش زد. حضرتش فرمود: خدا تو را لعنت کند! خوب و بد را رها نمی گذاری.

و هرگاه ماری به طرف تو آمد آن را بکش، اگر با تو کاری نداشت تو به آن کار نداشته باش. اگر سگ ها و درندگان به تو حمله کردند، آنها را از پای درآور و اگر با تو کاری نداشتند با آنها کاری نداشته باش. مار سیاه پلید است، پس در هر جایی آن را بکش و به کلاغ و زغن (که نوعی کلاغ است) سنگ بزن، گرچه بر پشت شترت باشد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ مُحْرِمٍ قَتَلَ زُنْبُوراً قَالَ إِنْ کَانَ خَطَأً فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ قُلْتُ لاَ بَلْ مُتَعَمِّداً قَالَ یُطْعِمُ شَیْئاً مِنْ طَعَامٍ قُلْتُ إِنَّهُ أَرَادَنِی قَالَ کُلُّ شَیْءٍ أَرَادَکَ فَاقْتُلْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: محرمی که زنبوری را می کشد (چه حکمی دارد؟ )

فرمود: اگر از روی اشتباه باشد چیزی بر او نیست.

گفتم: نه، بلکه از روی عمد بوده است؟

فرمود: چیزی از غذا اطعام می کند.

گفتم: زنبور می خواست مرا نیش بزند؟

ص: 237


1- . الکافي ج 4 ص 363 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 364 ح 5.

فرمود: هرچه تو را قصد کرد پس آن را بکش(که در این صورت چیزی بر تو نیست).

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْمُحْرِمِ یَقْتُلُ اَلْبَقَّةَ وَ اَلْبُرْغُوثَ إِذَا أَرَادَاهُ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره گوید: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: آیا محرم می تواند پشّه و کک را که آزارش می دهند بکشد؟

فرمود: آری.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْعَرْزَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ صلوات الله علیهم قَالَ: یَقْتُلُ اَلْمُحْرِمُ کُلَّ مَا خَشِیَهُ عَلَی نَفْسِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن عرزمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق از پدر بزرگوارش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمود: محرم هر جانداری را که بر جان خویش احساس خطر کند، می تواند به قتل برساند.

294- حکم محرمی که ذبح می کند و برای چهارپای خود علف می چیند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلْمُحْرِمُ یَنْحَرُ بَعِیرَهُ أَوْ یَذْبَحُ شَاتَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ لَهُ یَحْتَشُّ لِدَابَّتِهِ وَ بَعِیرِهِ قَالَ نَعَمْ وَ یَقْطَعُ مَا شَاءَ مِنَ اَلشَّجَرِ حَتَّی یَدْخُلَ اَلْحَرَمَ فَإِذَا دَخَلَ اَلْحَرَمَ فَلاَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: محرم می تواند شترش را نحر کند و یا گوسفندش را ذبح نماید؟

فرمود: آری.

گفتم: محرم می تواند برای چهارپا و شترش علف بچیند؟

فرمود: آری و آن چه خواست می تواند از درخت ببرد تا وارد حرم شود، چون وارد حرم شد دیگر نمی تواند چنین نماید.

ص: 238


1- . الکافي ج 4 ص 364 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 364 ح 10.
3- . الکافي ج 4 ص 365 ح 2.

295- حکم محرمی که از دنیا برود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنِ اَلْمُحْرِمِ یَمُوتُ قَالَ یُغَسَّلُ وَ یُکَفَّنُ بِالثِّیَابِ کُلِّهَا یُصْنَعُ بِهِ کَمَا یُصْنَعُ بِالْمُحِلِّ غَیْرَ أَنَّهُ لاَ یُمَسُّ اَلطِّیبَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرتش صلوات الله علیه دربارۀ محرمی که بمیرد پرسیدم.

فرمود: او غسل داده می شود و همۀ تنش با پارچه کفن می شود و همه احکامی که برای مرده غیرمحرم اجرا می شود برای او نیز اجرا می گردد، مگر این که او معطّر نمی گردد.

296- حکم محرمی که ازدواج می کند، یا عقد ازدواج و طلاق جاری می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُحْرِمُ لاَ یَنْکِحُ وَ لاَ یُنْکِحُ وَ لاَ یَخْطُبُ وَ لاَ یَشْهَدُ اَلنِّکَاحَ وَ إِنْ نَکَحَ فَنِکَاحُهُ بَاطِلٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: محرم نمی تواند ازدواج کند، برای دیگری عقد جاری سازد و از کسی خواستگاری نماید و نمی تواند شاهد عقد ازدواجی شود و اگر ازدواج کرد، ازدواجش باطل است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: اَلْمُحْرِمُ یُطَلِّقُ وَ لاَ یَتَزَوَّجُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: محرم می تواند طلاق دهد، ولی نمی تواند ازدواج نماید.

297- جماع در احرام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنْ مُحْرِمٍ غَشِیَ اِمْرَأَتَهُ وَ هِیَ مُحْرِمَةٌ قَالَ جَاهِلَیْنِ أَوْ عَالِمَیْنِ قُلْتُ أَجِبْنِی فِی اَلْوَجْهَیْنِ جَمِیعاً قَالَ إِنْ کَانَا جَاهِلَیْنِ اِسْتَغْفَرَا

ص: 239


1- . الکافي ج 4 ص 367 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 372 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 372 ح 6.

رَبَّهُمَا وَ مَضَیَا عَلَی حَجِّهِمَا وَ لَیْسَ عَلَیْهِمَا شَیْءٌ وَ إِنْ کَانَا عَالِمَیْنِ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا مِنَ اَلْمَکَانِ اَلَّذِی أَحْدَثَا فِیهِ وَ عَلَیْهِمَا بَدَنَةٌ وَ عَلَیْهِمَا اَلْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا بَلَغَا اَلْمَکَانَ اَلَّذِی أَحْدَثَا فِیهِ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا حَتَّی یَقْضِیَا نُسُکَهُمَا وَ یَرْجِعَا إِلَی اَلْمَکَانِ اَلَّذِی أَصَابَا فِیهِ مَا أَصَابَا قُلْتُ فَأَیُّ اَلْحَجَّتَیْنِ لَهُمَا قَالَ اَلْأُولَی اَلَّتِی أَحْدَثَا فِیهَا مَا أَحْدَثَا وَ اَلْأُخْرَی عَلَیْهِمَا عُقُوبَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه پرسیدم: مردی با زن محرمه اش هم بستر شده (چه حکمی دارد؟ )

فرمود: آیا هردو از مسائل آگاه بودند یا نه؟

گفتم: هردو صورت را پاسخ دهید.

فرمود: اگر ناآگاهانه این کار را انجام دادند از پروردگارشان استغفار کنند و از همان جا حج خود باقی می مانند و چیزی برعهده آنها نیست و اگر آگاهانه انجام دادند از همان جا که آن کار را نموده اند از هم جدا شوند و بر هرکدام آنها یک شتر کفاره خواهد بود و بایستی حج را در سال آینده انجام دهند و هرگاه به همان مکان که آن کار را انجام داده اند برسند بین آنها جدایی می افتد تا مناسک شان را به پایان برسانند و به همان مکانی که آن کار را انجام داده بودند بازگردند.

گفتم: کدام حج برای آنها حساب می شود؟

فرمود: حج اولی که در آن، آن کار را کرده بودند، و حج دیگری عقوبت بر آنهاست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ رَفَعَهُ إِلَی أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: مَعْنَی یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا أَیْ لاَ یَخْلُوَانِ وَ أَنْ یَکُونَ مَعَهُمَا ثَالِثٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن عثمان در روایت مرفوعه ای روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: منظور از جدایی مابین آنها این است که (تنها نباشند) و شخص سومی همراه آنها باشد.

ص: 240


1- . الکافي ج 4 ص 373 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 373 ح 2.

298- حکم محرمی که همسرش را می بوسد و به او با شهوت یا بدون شهوت نگاه می کند یا به زن دیگری نگاه می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ نَظَرَ إِلَی اِمْرَأَتِهِ فَأَمْنَی أَوْ أَمْذَی وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ لاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ لَکِنْ لِیَغْتَسِلْ وَ یَسْتَغْفِرُ رَبَّهُ وَ إِنْ حَمَلَهَا مِنْ غَیْرِ شَهْوَةٍ فَأَمْنَی أَوْ أَمْذَی فَلاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ إِنْ حَمَلَهَا أَوْ مَسَّهَا بِشَهْوَةٍ فَأَمْنَی أَوْ أَمْذَی فَعَلَیْهِ دَمٌ وَ قَالَ فِی اَلْمُحْرِمِ یَنْظُرُ إِلَی اِمْرَأَتِهِ وَ یُنْزِلُهَا بِشَهْوَةٍ حَتَّی یُنْزِلَ قَالَ عَلَیْهِ بَدَنَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: محرمی که به همسرش نگاه کرده و از او منی و یا مذی بیرون آمده است چه حکمی دارد؟

فرمود: چیزی برعهدۀ او نیست، ولی باید غسل کند و از پروردگارش طلب مغفرت نماید و اگر او را بدون شهوت در آغوش کشد و از او منی و یا مذی بیرون آید، باز چیزی بر عهدۀ او نیست و اگر او را به شهوت به آغوش کشد یا لمس کند و منی و یا مذی از او بیرون آید برعهدۀ او یک قربانی است.

و حضرتش در مورد محرمی که به شهوت به همسرش نگاه کند تا انزال منی نماید فرمود:

بر او است یک شتر قربانی کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ: فِی مُحْرِمٍ نَظَرَ إِلَی غَیْرِ أَهْلِهِ فَأَنْزَلَ قَالَ عَلَیْهِ دَمٌ لِأَنَّهُ نَظَرَ إِلَی غَیْرِ مَا یَحِلُّ لَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ أَنْزَلَ فَلْیَتَّقِ اَللَّهَ وَ لاَ یَعُدْ وَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویه بن عمار روایت کرده که گفت: حضرتش درباره محرمی که به غیر همسرش نگاه نمود و انزال کرد فرمود: بر اوست که قربانی کند، زیرا که او به چیزی نگاه کرده که بر او حلال نیست و اگر انزال نکرده باید از خدا بترسد و این کار را تکرار نکند و برعهدۀ او چیزی نیست.

ص: 241


1- . الکافي ج 4 ص 375 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 377 ح 8.

299- حکم کسی که قربانی بر عهده او واجب گردد در کجا قربانی می تواند بکند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: یَفْدِی اَلْمُحْرِمُ فِدَاءَ اَلصَّیْدِ مِنْ حَیْثُ أَصَابَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرتش صلوات الله علیه فرمود: محرم در جایی که شکار نموده است کفّاره می دهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ وَجَبَ عَلَیْهِ هَدْیٌ فِی إِحْرَامِهِ فَلَهُ أَنْ یَنْحَرَهُ حَیْثُ شَاءَ إِلاَّ فِدَاءَ اَلصَّیْدِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: {هَدْیاً بٰالِغَ اَلْکَعْبَةِ}.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس در احرام یک شتر قربانی بر او واجب شود می تواند هرجا که خواست آن را نحر نماید، مگر قربانی شکار را، زیرا خداوند متعال می فرماید: {قربانی که به کعبه رسیده باشد}. (سوره آیه مائده آیه 95)

300- چگونگی ورود به حرم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مُزَامَلَةً فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ اَلْمَدِینَةِ فَلَمَّا اِنْتَهَی إِلَی اَلْحَرَمِ نَزَلَ وَ اِغْتَسَلَ وَ أَخَذَ نَعْلَیْهِ بِیَدَیْهِ ثُمَّ دَخَلَ اَلْحَرَمَ حَافِیاً فَصَنَعْتُ مِثْلَ مَا صَنَعَ فَقَالَ یَا أَبَانُ مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا رَأَیْتَنِی صَنَعْتُ تَوَاضُعاً لِلَّهِ مَحَا اَللَّهُ عَنْهُ مِائَةَ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ کَتَبَ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ بَنَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ قَضَی لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَاجَةٍ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن تغلب روایت کرده که گفت: در بین مکّه و مدینه همراه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم، وقتی به حرم رسید از مرکب پیاده شد، غسل نمود و دو نعلین خود را در دو دست خود گرفت، سپس با پای برهنه وارد حرم شد من هم چنین کردم.

ص: 242


1- . الکافي ج 4 ص 384 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 384 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 398 ح 1.

آن گاه فرمود: ای ابان! هرکه به جهت فروتنی از خدا چنین انجام دهد، خداوند صد هزار گناه او را پاک می کند و صد هزار نیکی برایش می نویسد و صد هزار درجه او را بالا می برد و صد هزار حاجت را برایش برآورده می کند.

301- قطع تلبیهٔ محرم در حج تمتع

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا دَخَلْتَ مَکَّةَ وَ أَنْتَ مُتَمَتِّعٌ فَنَظَرْتَ إِلَی بُیُوتِ مَکَّةَ فَاقْطَعِ اَلتَّلْبِیَةَ وَ حَدُّ بُیُوتِ مَکَّةَ اَلَّتِی کَانَتْ قَبْلَ اَلْیَوْمِ عَقَبَةُ اَلْمَدَنِیِّینَ وَ إِنَّ اَلنَّاسَ قَدْ أَحْدَثُوا بِمَکَّةَ مَا لَمْ یَکُنْ فَاقْطَعِ اَلتَّلْبِیَةَ وَ عَلَیْکَ بِالتَّکْبِیرِ وَ اَلتَّهْلِیلِ وَ اَلتَّحْمِیدِ وَ اَلثَّنَاءِ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا اِسْتَطَعْتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه وارد مکّه شدی و به عمره تمتع احرام بستی و نگاه به خانه های مکّه کردی، تلبیه را قطع کن و حدود خانه های مکّه در سابق عقبه مردم مدینه بود (آن جا که با رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بیعت نمودند) ولی مردم خانه هایی را ساختند که پیشتر در مکّه چیزی نبود. پس تلبیه را قطع کن و آن چه توان داری «اللّه اکبر، لا اله الا اللّه، الحمد للّه» بگو و خداوند عزّ و جلّ را ثنا گوی.

302- چگونگی ورود به مکه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنْ أَیْنَ أَدْخُلُ مَکَّةَ وَ قَدْ جِئْتُ مِنَ اَلْمَدِینَةِ فَقَالَ اُدْخُلْ مِنْ أَعْلَی مَکَّةَ وَ إِذَا خَرَجْتَ تُرِیدُ اَلْمَدِینَةَ فَاخْرُجْ مِنْ أَسْفَلِ مَکَّةَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب گوید: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: وقتی از مدینه می آیم از کجا وارد مکّه شوم؟

فرمود: از بالای مکّه وارد شو و چون خارج می شوی و می خواهی به مدینه بروی از پایین مکّه بیرون رو.

ص: 243


1- . الکافي ج 4 ص 399 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 399 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی اَلْحَرَمِ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ فَاغْتَسِلْ حِینَ تَدْخُلُهُ وَ إِنْ تَقَدَّمْتَ فَاغْتَسِلْ مِنْ بِئْرِ مَیْمُونٍ أَوْ مِنْ فَخٍّ أَوْ مِنْ مَنْزِلِکَ بِمَکَّةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه به حرم رسیدی ان شاء اللّه هنگام ورود غسل کن و اگر پیش از غسل به آن جا رسیدی پس از چاه میمون یا از فخّ یا از منزلت در مکّه غسل کن.

303- چگونگی ورود به مسجد الحرام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ فَادْخُلْهُ حَافِیاً عَلَی اَلسَّکِینَةِ وَ اَلْوَقَارِ وَ اَلْخُشُوعِ وَ قَالَ وَ مَنْ دَخَلَهُ بِخُشُوعٍ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ قُلْتُ مَا اَلْخُشُوعُ قَالَ اَلسَّکِینَةُ لاَ تَدْخُلْهُ بِتَکَبُّرٍ فَإِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی بَابِ اَلْمَسْجِدِ فَقُمْ وَ قُلِ: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اَللَّهِ وَ مَا شَاءَ اَللَّهُ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَنْبِیَاءِ اَللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ فَإِذَا دَخَلْتَ اَلْمَسْجِدَ فَارْفَعْ یَدَیْکَ وَ اِسْتَقْبِلِ اَلْبَیْتَ وَ قُلِ: اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِی مَقَامِی هَذَا فِی أَوَّلِ مَنَاسِکِی أَنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِی وَ أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ خَطِیئَتِی وَ تَضَعَ عَنِّی وِزْرِی اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی بَلَّغَنِی بَیْتَهُ اَلْحَرَامَ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا بَیْتُکَ اَلْحَرَامُ اَلَّذِی جَعَلْتَهُ مَثٰابَةً لِلنّٰاسِ وَ أَمْناً مُبٰارَکاً وَ هُدیً لِلْعٰالَمِینَ اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اَلْبَلَدُ بَلَدُکَ وَ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ وَ أَؤُمُّ طَاعَتَکَ مُطِیعاً لِأَمْرِکَ رَاضِیاً بِقَدَرِکَ أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ اَلْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ اَللَّهُمَّ اِفْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ وَ اِسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ مَرْضَاتِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه وارد مسجد الحرام شدی، پس پابرهنه با آرامش و وقار و فروتنی وارد شو.

آن حضرت افزود: و هرکه به فروتنی وارد آن جا شد، خداوند او را می آمرزد ان شاء اللّه.

ص: 244


1- . الکافي ج 4 ص 400 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 401 ح 1.

گفتم: خشوع چیست؟

فرمود: آرامش است. با تکبّر داخل آن جا نشو، چون به درب مسجد رسیدی بایست و بگو: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اَللَّهِ وَ مَا شَاءَ اَللَّهُ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَنْبِیَاءِ اَللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ».

و هرگاه داخل مسجد شدی دست هایت را بلند نما و رو به خانۀ کعبه کرده و بگو:

«اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِی مَقَامِی هَذَا فِی أَوَّلِ مَنَاسِکِی أَنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِی وَ أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ خَطِیئَتِی وَ تَضَعَ عَنِّی وِزْرِی اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی بَلَّغَنِی بَیْتَهُ اَلْحَرَامَ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا بَیْتُکَ اَلْحَرَامُ اَلَّذِی جَعَلْتَهُ مَثٰابَةً لِلنّٰاسِ وَ أَمْناً مُبٰارَکاً وَ هُدیً لِلْعٰالَمِینَ اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اَلْبَلَدُ بَلَدُکَ وَ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ وَ أَؤُمُّ طَاعَتَکَ مُطِیعاً لِأَمْرِکَ رَاضِیاً بِقَدَرِکَ أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ اَلْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ اَللَّهُمَّ اِفْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ وَ اِسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَ مَرْضَاتِکَ».

304- دعا به هنگام رو به رو شدن با حجرالاسود و استلام آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ وَ حَاذَیْتَ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ فَقُلْ: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ کَفَرْتُ بِالطَّاغُوتِ وَ بِاللاَّتِ وَ اَلْعُزَّی وَ بِعِبَادَةِ اَلشَّیْطَانِ وَ بِعِبَادَةِ کُلِّ نِدٍّ یُدْعَی مِنْ دُونِ اَللَّهِ ثُمَّ اُدْنُ مِنَ اَلْحَجَرِ وَ اِسْتَلِمْهُ بِیَمِینِکَ ثُمَّ تَقُولُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُمَّ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ عِنْدَکَ لِی بِالْمُوَافَاةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرگاه وارد مسجد الحرام شدی و مقابل حجر الاسود قرار گرفتی بگو:

«أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ کَفَرْتُ بِالطَّاغُوتِ وَ بِاللاَّتِ وَ اَلْعُزَّی وَ بِعِبَادَةِ اَلشَّیْطَانِ وَ بِعِبَادَةِ کُلِّ نِدٍّ یُدْعَی مِنْ دُونِ اَللَّهِ».

سپس به حجر الاسود نزدیک شو و با دست راستت آن را استلام کرده سپس بگو:

«بِسْمِ اَللَّهِ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُمَّ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ عِنْدَکَ لِی بِالْمُوَافَاةِ».

ص: 245


1- . الکافي ج 4 ص 403 ح 3.

305- حکم استلام و مسح

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اِسْتِلاَمِ اَلرُّکْنِ قَالَ اِسْتِلاَمُهُ أَنْ تُلْصِقَ بَطْنَکَ بِهِ وَ اَلْمَسْحُ أَنْ تَمْسَحَهُ بِیَدِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یعقوب بن شعیب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد استلام رکن پرسیدم.

فرمود: استلام این است که شکمت را به آن بچسبانی و مسح این است که به آن دست بمالی.

306- ازدحام مردم برای حجرالاسود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَیْفٍ اَلتَّمَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَتَیْتُ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ فَوَجَدْتُ عَلَیْهِ زِحَاماً فَلَمْ أَلْقَ إِلاَّ رَجُلاً مِنْ أَصْحَابِنَا فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ لاَ بُدَّ مِنِ اِسْتِلاَمِهِ فَقَالَ إِنْ وَجَدْتَهُ خَالِیاً وَ إِلاَّ فَسَلِّمْ مِنْ بَعِیدٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سیف تمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: وقتی کنار حجر الاسود رفتم، ازدحام مردم بود و جز یک مرد از اصحابمان نیافتم، از او در مورد استلام پرسیدم، گفت: ناچار باید استلام کرد.

حضرت فرمود: اگر حجر الاسود را خلوت یافتی استلام کن وگرنه از دور به آن سلام کن (یعنی با دست اشاره کن).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْحَجَرِ إِذَا لَمْ أَسْتَطِعْ مَسَّهُ وَ کَثُرَ اَلزِّحَامُ فَقَالَ أَمَّا اَلشَّیْخُ اَلْکَبِیرُ وَ اَلضَّعِیفُ وَ اَلْمَرِیضُ فَمُرَخَّصٌ وَ مَا أُحِبُّ أَنْ تَدَعَ مَسَّهُ إِلاَّ أَنْ لاَ تَجِدَ بُدّاً. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: هرگاه از کثرت جمعیّت نتوانستم حجر الاسود را استلام نمایم چه حکمی دارد؟

ص: 246


1- . الکافي ج 4 ص 404 ح 1.
2- . الکافي ج 2 ص 405 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 405 ح 6.

فرمود: پیرمرد، ناتوان و بیمار رخصت دارند و من دوست ندارم که دست مالیدن به آن را ترک نمایی مگر این که چاره ای نداشته باشی.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ عَلَی اَلنِّسَاءِ جَهْرٌ بِالتَّلْبِیَةِ وَ لاَ اِسْتِلاَمُ اَلْحَجَرِ وَ لاَ دُخُولُ اَلْبَیْتِ وَ لاَ سَعْیٌ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ یَعْنِی اَلْهَرْوَلَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بلند گفتن لبیک، استلام حجر و داخل بیت شدن و هروله در سعی بین صفا و مروه بر زنان نیست.

307- طواف، دعا و استلام ارکان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: طُفْ بِالْبَیْتِ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ وَ تَقُولُ فِی اَلطَّوَافِ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی یُمْشَی بِهِ عَلَی طَلَلِ اَلْمَاءِ کَمَا یُمْشَی بِهِ عَلَی جَدَدِ اَلْأَرْضِ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی یَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی تَهْتَزُّ لَهُ أَقْدَامُ مَلاَئِکَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی دَعَاکَ بِهِ مُوسَی مِنْ جَانِبِ اَلطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَلْقَیْتَ عَلَیْهِ مَحَبَّةً مِنْکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ أَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا مَا أَحْبَبْتَ مِنَ اَلدُّعَاءِ وَ کُلَّمَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی بَابِ اَلْکَعْبَةِ فَصَلِّ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تَقُولُ فِیمَا بَیْنَ اَلرُّکْنِ اَلْیَمَانِیِّ وَ اَلْحَجَرِ اَلْأَسْوَدِ: «رَبَّنٰا آتِنٰا فِی اَلدُّنْیٰا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنٰا عَذٰابَ اَلنّٰارِ» وَ قُلْ فِی اَلطَّوَافِ اَللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ وَ إِنِّی خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ فَلاَ تُغَیِّرْ جِسْمِی وَ لاَ تُبَدِّلِ اِسْمِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بیت را هفت شوط طواف کن و در طواف بگو:

ص: 247


1- . الکافي ج 4 ص 405 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 406 ح 1.

«اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی یُمْشَی بِهِ عَلَی طَلَلِ اَلْمَاءِ کَمَا یُمْشَی بِهِ عَلَی جَدَدِ اَلْأَرْضِ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی یَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی تَهْتَزُّ لَهُ أَقْدَامُ مَلاَئِکَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی دَعَاکَ بِهِ مُوسَی مِنْ جَانِبِ اَلطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَ أَلْقَیْتَ عَلَیْهِ مَحَبَّةً مِنْکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ اَلَّذِی غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ أَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا».

و هرچه دوست داشتی دعا کن و در هربار که به کنار در کعبه رسیدی بر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله درود بفرست و مابین رکن یمانی و حجر الاسود بگو:

«رَبَّنٰا آتِنٰا فِی اَلدُّنْیٰا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنٰا عَذٰابَ اَلنّٰارِ».

و در طواف بگو:

«اَللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ وَ إِنِّی خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ فَلاَ تُغَیِّرْ جِسْمِی وَ لاَ تُبَدِّلِ اِسْمِی».

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلسَّلاَمِ بْنِ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ نُعَیْمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه دَخَلْتُ طَوَافَ اَلْفَرِیضَةِ فَلَمْ یُفْتَحْ لِی شَیْءٌ مِنَ اَلدُّعَاءِ إِلاَّ اَلصَّلاَةُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَعَیْتُ فَکَانَ کَذَلِکَ فَقَالَ مَا أُعْطِیَ أَحَدٌ مِمَّنْ سَأَلَ أَفْضَلَ مِمَّا أُعْطِیتَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالسلام بن عبدالرحمن بن نعیم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مشغول طواف واجب بودم که هیچ دعایی برایم مقدور نشد مگر صلوات بر محمّد و آل محمّد صلوات الله علیهم. و هرچه سعی نمودم همان شد.

فرمود: به هیچ درخواست کننده ای بهتر از تو چیزی داده نشده است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا أَقُولُ إِذَا اِسْتَقْبَلْتُ اَلْحَجَرَ فَقَالَ کَبِّرْ وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ إِذَا أَتَی اَلْحَجَرَ یَقُولُ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یعقوب بن شعیب روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: هرگاه با حجر الاسود روبه رو شدم چه بخوانم؟

فرمود: تکبیر گو و صلوات بر محمّد و آل او صلوات الله علیهم بفرست.

ص: 248


1- . الکافي ج 4 ص 407 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 407 ح 4.

راوی گوید: از حضرتش شنیدم چون به حجر الاسود رسید می فرمود: اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ صلوات الله علیهما قَالَ: کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاَ یَسْتَلِمُ إِلاَّ اَلرُّکْنَ اَلْأَسْوَدَ وَ اَلْیَمَانِیَّ ثُمَّ یُقَبِّلُهُمَا وَ یَضَعُ خَدَّهُ عَلَیْهِمَا وَ رَأَیْتُ أَبِی یَفْعَلُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از پدر بزرگوارش صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله همواره فقط رکن حجر الاسود و یمانی را استلام می کرد، سپس آن ها را بوسیده و گونه خود را بر آنها می نهاد و پدرم را نیز دیدم که چنین می کرد.

308- ملتزم (پشت کعبه نزدیک رکن یمانی) و دعا در کنار آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِکَ وَ بَلَغْتَ مُؤَخَّرَ اَلْکَعْبَةِ وَ هُوَ بِحِذَاءِ اَلْمُسْتَجَارِ دُونَ اَلرُّکْنِ اَلْیَمَانِیِّ بِقَلِیلٍ فَابْسُطْ یَدَیْکَ عَلَی اَلْبَیْتِ وَ أَلْصِقْ بَطْنَکَ وَ خَدَّکَ بِالْبَیْتِ وَ قُلِ اَللَّهُمَّ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ اَلْعَبْدُ عَبْدُکَ وَ هَذَا مَکَانُ اَلْعَائِذِ بِکَ مِنَ اَلنَّارِ ثُمَّ أَقِرَّ لِرَبِّکَ بِمَا عَمِلْتَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یُقِرُّ لِرَبِّهِ بِذُنُوبِهِ فِی هَذَا اَلْمَکَانِ إِلاَّ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ تَقُولُ اَللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِکَ اَلرَّوْحُ وَ اَلْفَرَجُ وَ اَلْعَافِیَةُ اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضَاعِفْهُ لِی وَ اِغْفِرْ لِی مَا اِطَّلَعْتَ عَلَیْهِ مِنِّی وَ خَفِیَ عَلَی خَلْقِکَ ثُمَّ تَسْتَجِیرُ بِاللَّهِ مِنَ اَلنَّارِ وَ تَخَیَّرُ لِنَفْسِکَ مِنَ اَلدُّعَاءِ ثُمَّ اِسْتَلِمِ اَلرُّکْنَ اَلْیَمَانِیَّ ثُمَّ اِئْتِ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه طواف را به پایان رساندی و به پشت کعبه رسیدی و آن روبه روی مستجار به فاصله اندکی از رکن یمانی است پس دست هایت را به کعبه نهاده و آن ها را باز کن و شکم و گونه ات را به آن چسبانیده و بگو:

ص: 249


1- . الکافي ج 4 ص 408 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 411 ح 5.

«اَللَّهُمَّ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ وَ اَلْعَبْدُ عَبْدُکَ وَ هَذَا مَکَانُ اَلْعَائِذِ بِکَ مِنَ اَلنَّارِ».

سپس برای پروردگارت به آن چه کردی اقرار کن، زیرا هیچ بنده مؤمنی نیست گناه خود را برای پروردگارش در این مکان اقرار نماید مگر خدا او را بیامرزد ان شاء اللّه و می گویی:

«اَللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِکَ اَلرَّوْحُ وَ اَلْفَرَجُ وَ اَلْعَافِیَةُ اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِی ضَعِیفٌ فَضَاعِفْهُ لِی وَ اِغْفِرْ لِی مَا اِطَّلَعْتَ عَلَیْهِ مِنِّی وَ خَفِیَ عَلَی خَلْقِکَ».

سپس به خدا پناه ببر از آتش و بر خود دعا انتخاب کن، آن گاه رکن یمانی را استلام نموده، سپس به نزد حجر الاسود برو.

309- شک در طواف

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ شَکَّ فِی طَوَافِ اَلْفَرِیضَةِ قَالَ یُعِیدُ کُلَّمَا شَکَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ شَکَّ فِی طَوَافِ نَافِلَةٍ قَالَ یَبْنِی عَلَی اَلْأَقَلِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی در طواف فریضه شک نمود چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: هرچه شک کند اعاده می نماید.

گفتم: قربانت گردم! در طواف نافله شک کرد؟

فرمود: بنا را بر کمتر می گذارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ رَجُلٌ طَافَ بِالْبَیْتِ طَوَافَ اَلْفَرِیضَةِ فَلَمْ یَدْرِ سِتَّةً طَافَ أَمْ سَبْعَةً أَمْ ثَمَانِیَةً قَالَ یُعِیدُ طَوَافَهُ حَتَّی یَحْفَظَ قُلْتُ فَإِنَّهُ طَافَ وَ هُوَ مُتَطَوِّعٌ ثَمَانِیَ مَرَّاتٍ وَ هُوَ نَاسٍ قَالَ فَلْیُتِمَّهُ طَوَافَیْنِ ثُمَّ یُصَلِّی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ فَأَمَّا اَلْفَرِیضَةَ فَلْیُعِدْ حَتَّی یُتِمَّ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: به امام صلوات الله علیه گفتم: کسی که طواف واجبی نمود و ندانست که شش یا هفت و یا هشت شوط طواف نموده است؟

ص: 250


1- . الکافي ج 4 ص 417 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 417 ح 6.

فرمود: طوافش را اعاده می کند تا حفظ نماید.

گفتم: اگر در طواف مستحبی فراموش نمود و هشت شوط طواف نمود؟

فرمود: آن را به پایان برساند(شش شوط دیگر نیز انجام دهد) تا دو طواف باشد آن گاه چهار رکعت نماز طواف می خواند و امّا در طواف واجب اعاده می کند تا هفت شوط را کامل نماید.

310- حکم طواف بی وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: أَنَّهُ سُئِلَ أَ یَنْسُکُ اَلْمَنَاسِکَ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ نَعَمْ إِلاَّ اَلطَّوَافَ بِالْبَیْتِ فَإِنَّ فِیهِ صَلاَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه سؤال شد: آیا می توان مناسک را بدون وضو انجام داد؟

فرمود: آری، جز طواف بیت، زیرا آن نماز دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا صلوات الله علیهما عَنْ رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ اَلْفَرِیضَةِ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ طَهُورٍ قَالَ یَتَوَضَّأُ وَ یُعِیدُ طَوَافَهُ وَ إِنْ کَانَ تَطَوُّعاً تَوَضَّأَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: کسی که بدون وضو طواف فریضه نمود (چه وظیفه ای دارد؟)

فرمود: وضو بگیرد و طواف خود را اعاده کند و اگر طواف نافله بود وضو می گیرد و دو رکعت نماز می خواند.

ص: 251


1- . الکافي ج 4 ص 420 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 420 ح 3.

311- حکم کسی که پیش از طواف سعی بین صفا و مروه نماید یا طواف را انجام دهد و سعی را به تأخیر اندازد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ طَافَ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ قَبْلَ أَنْ یَطُوفَ بِالْبَیْتِ فَقَالَ یَطُوفُ بِالْبَیْتِ ثُمَّ یَعُودُ إِلَی اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ فَیَطُوفُ بَیْنَهُمَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی پیش از طواف بیت سعی صفا و مروه نمود (چه وظیفه ای دارد؟ )

فرمود: بیت را طواف می کند، آن گاه به صفا و مروه برمی گردد و بین آن دو سعی می نماید(به سعی قبلی خویش اعتنا نمی کند).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَقْدَمُ حَاجّاً وَ قَدِ اِشْتَدَّ عَلَیْهِ اَلْحَرُّ فَیَطُوفُ بِالْکَعْبَةِ وَ یُؤَخِّرُ اَلسَّعْیَ إِلَی أَنْ یَبْرُدَ فَقَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ وَ رُبَّمَا فَعَلْتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی برای انجام حج وارد مکّه می شود در حالی که گرما بر او سخت شده، پس طواف کعبه نمود و سعی را به تأخیر انداخت تا خنک شود؟

فرمود: ایرادی ندارد، گاهی من نیز چنین می کنم.

312- حکم طواف بیمار و کسی که بدون علت به صورت حمل شده طوافش دهند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ وَ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمَبْطُونُ وَ اَلْکَسِیرُ یُطَافُ عَنْهُمَا وَ یُرْمَی عَنْهُمَا اَلْجِمَارُ. (3)

ص: 252


1- . الکافي ج 4 ص 421 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 421 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 422 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن حجّاج و معاویة بن عمّار روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی را که دل درد و اسهال دارد و کسی را که عضوی از او شکسته طواف می دهند و از جانب او سنگ به جمره ها می زنند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلصِّبْیَانُ یُطَافُ بِهِمْ وَ یُرْمَی عَنْهُمْ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا کَانَتِ اَلْمَرْأَةُ مَرِیضَةً لاَ تَعْقِلُ یُطَافُ بِهَا أَوْ یُطَافُ عَنْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کودکان را طواف می دهند و از جانب آن ها سنگ می اندازند.

راوی گوید: هم چنین حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون زن بیمار باشد و هذیان گوید می توانند طوافش دهند یا از جانب او طواف کنند.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله طَافَ عَلَی رَاحِلَتِهِ وَ اسْتَلَمَ الْحَجَرَ بِمِحْجَنِهِ وَ سَعَی عَلَیْهَا بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ.

وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أَنَّهُ کَانَ یُقَبِّلُ الْمِحْجَنَ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده كه گفت: شنيدم از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه عليه كه خبر داد مرا پدرم صلوات اللَّه عليه كه حضرت رسول الله صلى اللَّه عليه و آله بر شتر سوار بودند در حال طواف و عصاى سر كجى داشتند و آن عصا را به حجر الاسود مى رسانيدند از جهة استلام، و بر آن راحله سعى فرمودند ميان صفا و مروه.

و در حديثى ديگر وارد است كه آن حضرت صلى اللَّه عليه و آله مى بوسيدند عصای خود را (یعنی می بوسیدند حجر را به عصا به آن كه چون سواره بودند عصا را به حجر مى رسانيدند و عصا را مى بوسيدند).

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اَلْخَالِقِ قَالَ: کُنْتُ إِلَی جَنْبِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ عِنْدَهُ اِبْنُهُ عَبْدُ اَللَّهِ وَ اِبْنُهُ اَلَّذِی یَلِیهِ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ یَطُوفُ

ص: 253


1- . الکافي ج 4 ص 422 ح 4.
2- . الفقیه ج 2 ص 251 ح 2785.

اَلرَّجُلُ عَنِ اَلرَّجُلِ وَ هُوَ مُقِیمٌ بِمَکَّةَ لَیْسَ بِهِ عِلَّةٌ فَقَالَ لاَ لَوْ کَانَ ذَلِکَ یَجُوزُ لَأَمَرْتُ اِبْنِی فُلاَناً فَطَافَ عَنِّی سَمَّی اَلْأَصْغَرَ وَ هُمَا یَسْمَعَانِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن عبد الخالق روایت کرده که گفت: در کنار حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه حضور داشتم و نزد او فرزندش عبد اللّه و فرزند او که با او بود حضور داشتند. مردی به حضرتش گفت: خدا کار شما را اصلاح نماید! مردی از جانب مردی که مقیم مکّه است و بیمار هم نیست می تواند طواف نماید؟

فرمود: نه، اگر آن جایز بود به فرزندم فلانی می گفتم که از جانب من طواف نماید. که حضرتش فرزند کوچک را نام برد در حالی که هردو می شنیدند.

313- دو رکعت نماز طواف و وقت آنها و قرائت در آنها و دعای آنها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا فَرَغْتَ مِنْ طَوَافِکَ فَائْتِ مَقَامَ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ اِجْعَلْهُ أَمَاماً وَ اِقْرَأْ فِی اَلْأُولَی مِنْهُمَا سُورَةَ اَلتَّوْحِیدِ «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» وَ فِی اَلثَّانِیَةِ «قُلْ یٰا أَیُّهَا اَلْکٰافِرُونَ» ثُمَّ تَشَهَّدْ وَ اِحْمَدِ اَللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ صَلِّ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اِسْأَلْهُ أَنْ یَتَقَبَّلَ مِنْکَ وَ هَاتَانِ اَلرَّکْعَتَانِ هُمَا اَلْفَرِیضَةُ لَیْسَ یُکْرَهُ لَکَ أَنْ تُصَلِّیَهُمَا فِی أَیِّ اَلسَّاعَاتِ شِئْتَ عِنْدَ طُلُوعِ اَلشَّمْسِ وَ عِنْدَ غُرُوبِهَا وَ لاَ تُؤَخِّرْهُمَا سَاعَةَ تَطُوفُ وَ تَفْرُغُ فَصَلِّهِمَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه طواف را به پایان رساندی بیا به مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام و پشت آن دو رکعت نمازگزار که در رکعت اول «سوره توحید» و در رکعت دوم «سوره کافرون» را بخوان. بعد از آن تشهّد را بخوان و خدا را سپاس کن و ثنایش گو و بر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله درود فرست و از او بخواه که از تو قبول نماید و این دو رکعت واجب است می توانی آن دو رکعت را در هرساعتی که خواستی به هنگام طلوع خورشید و غروبش بخوانی و کراهتی ندارد، ولی آن ها را به ساعتی که طواف می کنی و آن را به پایان می رسانی به تأخیر نینداز.

ص: 254


1- . الکافي ج 4 ص 422 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 423 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه یُصَلِّی رَکْعَتَیْ طَوَافِ اَلْفَرِیضَةِ بِحِیَالِ اَلْمَقَامِ قَرِیباً مِنْ ظِلاَلِ اَلْمَسْجِدِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن عثمان روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه را دیدم که دو رکعت نماز طواف واجب را در برابر مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام نزدیک سایه مسجد می گزارد.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَبْعَةُ مَوَاطِنَ لَیْسَ فِیهَا دُعَاءٌ مُوَقَّتٌ الصَّلَاةُ عَلَی الْجِنَازَةِ وَ الْقُنُوتُ وَ الْمُسْتَجَارُ وَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةُ وَ الْوُقُوفُ بِعَرَفَاتٍ وَ رَکْعَتَا الطَّوَافِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابن بزیع به صورت مرفوع از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: هفت مورد دعای مخصوصی ندارد: نماز خواندن بر میت، قنوت، مستجار، صفا، مروه، وقوف در عرفات، دو رکعت نماز طواف.

314- کسی که فراموش کند دو رکعت نماز طواف را

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ نَسِیَ اَلرَّکْعَتَیْنِ خَلْفَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَلَمْ یَذْکُرْ حَتَّی اِرْتَحَلَ مِنْ مَکَّةَ قَالَ فَلْیُصَلِّهِمَا حَیْثُ ذَکَرَ وَ إِذْ ذَکَرَهُمَا وَ هُوَ فِی اَلْبَلَدِ فَلاَ یَبْرَحْ حَتَّی یَقْضِیَهُمَا. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردی دو رکعت نماز در پشت مقام ابراهیم علیه السّلام را فراموش کرد و به یاد نیاورد تا از آن جا کوچ کرد.

حضرت فرمود: هرجا به یاد آورد آن دو رکعت نماز را به جا آورد و چون آن را در زمانی به یاد آورد که در مکّه بود از آن جا نرود تا آن را به جا آورد.

ص: 255


1- . الکافي ج 4 ص 423 ح 2.
2- . الخصال ج 2 ص 113. بحارالانوار ج 96 ص 214 ح 5.
3- . الکافي ج 4 ص 425 ح 2.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْمُثَنَّی قَالَ: نَسِیتُ رَکْعَتَیِ اَلطَّوَافِ خَلْفَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ حَتَّی اِنْتَهَیْتُ إِلَی مِنًی فَرَجَعْتُ إِلَی مَکَّةَ فَصَلَّیْتُهُمَا فَذَکَرْنَا ذَلِکَ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَقَالَ أَلاَّ صَلاَّهُمَا حَیْثُ ذَکَرَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن مثنّی روایت کرده که گفت: نماز طواف در پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام را فراموش کردم تا این که به منا رسیدم سپس به مکّه برگشتم و آن دو رکعت را خواندم این موضوع را به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتیم.

فرمود: چرا دو رکعت را آن جا که به یاد آورد نخواند؟!

315- استلام حجرالاسود بعد از دو رکعت نماز و آشامیدن آب زمزم پیش از رفتن به صفا و مروه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا فَرَغْتَ مِنَ اَلرَّکْعَتَیْنِ فَائْتِ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ وَ قَبِّلْهُ وَ اِسْتَلِمْهُ أَوْ أَشِرْ إِلَیْهِ فَإِنَّهُ لاَ بُدَّ مِنْ ذَلِکَ وَ قَالَ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تَشْرَبَ مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَی اَلصَّفَا فَافْعَلْ وَ تَقُولُ حِینَ تَشْرَبُ اَللَّهُمَّ اِجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ قَالَ وَ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ حِینَ نَظَرَ إِلَی زَمْزَمَ لَوْ لاَ أَنِّی أَشُقُّ عَلَی أُمَّتِی لَأَخَذْتُ مِنْهُ ذَنُوباً أَوْ ذَنُوبَیْنِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه دو رکعت نماز طواف را خواندی کنار حجر الاسود برو و آن را ببوس و آن را استلام کن یا به سوی آن اشاره کن؛ چرا که این عمل لازم است.

و فرمود: اگر توانستی پیش از رفتن به صفا و مروه از آب زمزم بیاشامی، این کار را بکن و در موقع آشامیدن بگو: «اَللَّهُمَّ اِجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ».

حضرتش فرمود: از رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به ما روایت شده که هرگاه به زمزم نگاه می کرد می فرمود: اگر در امّت من سخت نمی شد از آن آب یک یا دو سطل برمی داشتم.

ص: 256


1- . الکافي ج 4 ص 426 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 430 ح 1.

316- ایستادن در بالای صفا و دعا کردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حِینَ فَرَغَ مِنْ طَوَافِهِ وَ رَکْعَتَیْهِ قَالَ أَبْدَأُ بِمَا بَدَأَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مِنْ إِتْیَانِ اَلصَّفَا إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «إِنَّ اَلصَّفٰا وَ اَلْمَرْوَةَ مِنْ شَعٰائِرِ اَللّٰهِ» قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه ثُمَّ اُخْرُجْ إِلَی اَلصَّفَا مِنَ اَلْبَابِ اَلَّذِی خَرَجَ مِنْهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ اَلْبَابُ اَلَّذِی یُقَابِلُ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ حَتَّی تَقْطَعَ اَلْوَادِیَ وَ عَلَیْکَ اَلسَّکِینَةَ وَ اَلْوَقَارَ فَاصْعَدْ عَلَی اَلصَّفَا حَتَّی تَنْظُرَ إِلَی اَلْبَیْتِ وَ تَسْتَقْبِلَ اَلرُّکْنَ اَلَّذِی فِیهِ اَلْحَجَرُ اَلْأَسْوَدُ وَ اِحْمَدِ اَللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ ثُمَّ اُذْکُرْ مِنْ آلاَئِهِ وَ بَلاَئِهِ وَ حُسْنِ مَا صَنَعَ إِلَیْکَ مَا قَدَرْتَ عَلَی ذِکْرِهِ ثُمَّ کَبِّرِ اَللَّهَ سَبْعاً وَ اِحْمَدْهُ سَبْعاً وَ هَلِّلْهُ سَبْعاً وَ قُلْ: «لاٰ إِلٰهَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَحْدَهُ لاٰ شَرِیکَ لَهُ لَهُ اَلْمُلْکُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» ثَلاَثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ صَلِّ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قُلِ: «اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْلاَنَا وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلْحَیِّ اَلْقَیُّومِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلْحَیِّ اَلدَّائِمِ» ثَلاَثَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ: «أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِیَّاهُ مُخْلِصِینَ لَهُ اَلدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ اَلْمُشْرِکُونَ» ثَلاَرثَ مَرَّاتٍ «اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ اَلْعَفْوَ وَ اَلْعَافِیَةَ وَ اَلْیَقِینَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ» ثَلاَثَ مَرَّاتٍ «اَللَّهُمَّ آتِنٰا فِی اَلدُّنْیٰا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنٰا عَذٰابَ اَلنّٰارِ» ثَلاَثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ کَبِّرِ اَللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ هَلِّلْ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ اِحْمَدْ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ سَبِّحْ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ تَقُولُ: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ غَلَبَ اَلْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَلَهُ اَلْمُلْکُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ اَللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی اَلْمَوْتِ وَ فِی مَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ ظُلْمَةِ اَلْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ اَللَّهُمَّ أَظِلَّنِی فِی ظِلِّ عَرْشِکَ یَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّکَ وَ أَکْثِرْ مِنْ أَنْ تَسْتَوْدِعَ رَبَّکَ دِینَکَ وَ نَفْسَکَ وَ أَهْلَکَ» ثُمَّ تَقُولُ: «أَسْتَوْدِعُ اَللَّهَ اَلرَّحْمَنَ اَلرَّحِیمَ اَلَّذِی لاَ یَضِیعُ وَدَائِعُهُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی اَللَّهُمَّ اِسْتَعْمِلْنِی عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِ وَ أَعِذْنِی مِنَ اَلْفِتْنَةِ» ثُمَّ تُکَبِّرُ ثَلاَثاً ثُمَّ تُعِیدُهَا مَرَّتَیْنِ ثُمَّ تُکَبِّرُ وَاحِدَةً ثُمَّ تُعِیدُهَا فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ هَذَا فَبَعْضَهُ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات

ص: 257

الله علیه إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَانَ یَقِفُ عَلَی اَلصَّفَا بِقَدْرِ مَا یُقْرَأُ سُورَةُ اَلْبَقَرَةِ مُتَرَتِّلاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله طواف را به پایان رساند و دو رکعت نماز خواند فرمود: از صفا آغاز می کنم که خداوند متعال از آن آغاز نمود که خدای عز و جل می فرماید: {همانا صفا و مروه از شعائر خداوند است}. (سوره بقره آیه 158)

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سپس برو به صفا از دربی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از آن خارج شد و آن دری است که مقابل حجر الاسود است تا وادی را بپیمایی و بر تو باد به آرامش و وقار! سپس بالای صفا برو تا به کعبه بنگری و با رکنی که در آن حجر الاسود است رو به رو شوی و سپاس و ستایش خدا را کن سپس از نعمت های خداوند و بلای او و نیکی هایی که در حق تو کرده، هرچه که می توانی به یاد آور. سپس هفت مرتبه تکبیر و «الحمد للّه» بگو و هفت مرتبه «لا إله الاّ اللّه» بگو و سه مرتبه بگو: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

سپس بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله صلوات بفرست و سه مرتبه بگو: «اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْلَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْحَیِّ الدَّائِمِ».

و سه مرتبه بگو: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لَا نَعْبُدُ إِلَّا إِیَّاهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ».

و سه مرتبه بگو: «اللّهمّ إنّی أسألک العفو و العافیة و الیقین فی الدّنیا و الآخرة».

و سه مرتبه بگو: «اللّهمّ آتنا فی الدّنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النّار».

آن گاه صد مرتبه بگو: «اللّه اکبر» و صد مرتبه «لا اله الا اللّه» و صد مرتبه «الحمد للّه» و صد مرتبه «سبحان اللّه». و می گویی: «إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ غَلَبَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ.

اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی الْمَوْتِ وَ فِی مَا بَعْدَ الْمَوْتِ.

ص: 258


1- . الکافي ج 4 ص 431 ح 1.

اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ.

اللَّهُمَّ أَظِلَّنِی فِی ظِلِّ عَرْشِکَ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّکَ وَ أَکْثِرْ مِنْ أَنْ تَسْتَوْدِعَ رَبَّکَ دِینَکَ وَ نَفْسَکَ وَ أَهْلَکَ».

سپس می گویی: «أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الرَّحْمَنَ الرَّحِیمَ الَّذِی لَا یَضِیعُ وَدَائِعُهُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی.

اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنِی عَلَی کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِ وَ أَعِذْنِی مِنَ الْفِتْنَةِ».

سپس سه مرتبه تکبیر گفته بار دیگر این دعا را دو مرتبه تکرار می کنی، بعد یک مرتبه تکبیر گفته یک بار دیگر تکرار می کنی و اگر همه را نتوانستی قسمتی از آن را بگو.

و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در صفا و مروه به اندازه خواندن سورۀ بقره به صورت ترتیل با آرامش و شمرده توقّف می نمود.

317- سعی بین صفا و مروه و آنچه در آن گفته می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ(الإمام) عَنِ السَّعْیِ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ قَالَ إِذَا انْتَهَیْتَ إِلَی الدَّارِ الَّتِی عَلَی یَمِینِکَ عِنْدَ أَوَّلِ الْوَادِی فَاسْعَ حَتَّی تَنْتَهِیَ إِلَی أَوَّلِ زُقَاقٍ عَنْ یَمِینِکَ بَعْدَ مَا تُجَاوِزُ الْوَادِیَ إِلَی الْمَرْوَةِ فَإِذَا انْتَهَیْتَ إِلَیْهِ فَکُفَّ عَنِ السَّعْیِ وَ امْشِ مَشْیاً وَ إِذَا جِئْتَ مِنْ عِنْدِ الْمَرْوَةِ فَابْدَأْ مِنْ عِنْدِ الزُّقَاقِ الَّذِی وَصَفْتُ لَکَ فَإِذَا انْتَهَیْتَ إِلَی الْبَابِ الَّذِی مِنْ قِبَلِ الصَّفَا بَعْدَ مَا تُجَاوِزُ الْوَادِیَ فَاکْفُفْ عَنِ السَّعْیِ وَ امْشِ مَشْیاً فَإِنَّمَا السَّعْیُ عَلَی الرِّجَالِ وَ لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ سَعْیٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه در مورد سعی بین صفا و مروه پرسیدم؟

فرمود: هنگامی که از سمت راست به خانه ای که اول وادی است رسیدی در سعی شتاب کن (و هروله کن) تا به اول کوچه از سمت راست برسی بعد از آن که از وادی به مروه بگذری. چون به آن جا رسیدی از سعی خودداری کن و معمولی راه برو و چون از مروه آمدی سعی و هروله را از کوچه ای که توصیف کردم شروع نما تا درب قبل از صفا بعد از آن چه از وادی گذشتی از سعی با شتاب خودداری کن و معمولی راه برو. همانا سعی با شتاب (و هروله) بر مردان است و بر زنان نیست.

ص: 259


1- . الکافي ج 4 ص 434 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اِنْحَدِرْ مِنَ اَلصَّفَا مَاشِیاً إِلَی اَلْمَرْوَةِ وَ عَلَیْکَ اَلسَّکِینَةَ وَ اَلْوَقَارَ حَتَّی تَأْتِیَ اَلْمَنَارَةَ وَ هِیَ عَلَی طَرَفِ اَلْمَسْعَی فَاسْعَ مِلْأَ فُرُوجِکَ وَ قُلْ بِسْمِ اَللَّهِ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ اَللَّهُمَّ اِغْفِرْ وَ اِرْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ وَ أَنْتَ اَلْأَعَزُّ اَلْأَکْرَمُ حَتَّی تَبْلُغَ اَلْمَنَارَةَ اَلْأُخْرَی فَإِذَا جَاوَزْتَهَا فَقُلْ یَا ذَا اَلْمَنِّ وَ اَلْفَضْلِ وَ اَلْکَرَمِ وَ اَلنَّعْمَاءِ وَ اَلْجُودِ اِغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ ثُمَّ اِمْشِ وَ عَلَیْکَ اَلسَّکِینَةَ وَ اَلْوَقَارَ حَتَّی تَأْتِیَ اَلْمَرْوَةَ فَاصْعَدْ عَلَیْهَا حَتَّی یَبْدُوَ لَکَ اَلْبَیْتُ وَ اِصْنَعْ عَلَیْهَا کَمَا صَنَعْتَ عَلَی اَلصَّفَا وَ طُفْ بَیْنَهُمَا سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ تَبْدَأُ بِالصَّفَا وَ تَخْتِمُ بِالْمَرْوَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: با آرامش و وقار به صورت پیاده از صفا به سوی مروه روان شو تا به مناره ای کنار راه محلّ سعی است برسی. پس با شتاب گام بردار و بگو:

«بِسْمِ اَللَّهِ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ، اَللَّهُمَّ اِغْفِرْ وَ اِرْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ وَ أَنْتَ اَلْأَعَزُّ اَلْأَکْرَمُ».

تا به مناره بعدی برسی، چون از آن گذشتی پس بگو: «ذَا اَلْمَنِّ وَ اَلْفَضْلِ وَ اَلْکَرَمِ وَ اَلنَّعْمَاءِ وَ اَلْجُودِ اِغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ».

آنگاه با آرامش و وقار گام بردار تا به مروه برسی، پس به بالای آن برو تا کعبه دیده شود و همان اعمال و دعاهایی که در صفا انجام دادی در همان جا انجام بده و هفت شوط بین صفا و مروه حرکت کن که از صفا شروع کرده و به مروه خاتمه دهی.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلسَّعْیِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ فَرِیضَةٌ أَمْ سُنَّةٌ فَقَالَ فَرِیضَةٌ. (2)

ص: 260


1- . الکافي ج 4 ص 434 ح 6.
2- . الکافي ج 4 ص 435 ح 8.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی صیرفی از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد سعی بین صفا و مروه سؤال شد که آیا واجب است و یا مستحب؟

فرمود: واجب است.

318- حکم کسی که سعی را پیش از صفا و مروه شروع نماید یا بین صفا و مروه شک نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ بَدَأَ بِالْمَرْوَةِ قَبْلَ اَلصَّفَا قَالَ یُعِیدُ أَ لاَ تَرَی أَنَّهُ لَوْ بَدَأَ بِشِمَالِهِ قَبْلَ یَمِینِهِ فِی اَلْوُضُوءِ أَرَادَ أَنْ یُعِیدَ اَلْوُضُوءَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که سعی را پیش از صفا از مروه شروع نمود (چه وظیفه ای دارد؟ )

فرمود: بایستی دوباره انجام دهد، مگر نمی بینی اگر او در وضو پیش از دست راست از دست چپ شروع کند باید دوباره وضو بگیرد؟!

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ سَعَی بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ ثَمَانِیَةَ أَشْوَاطٍ مَا عَلَیْهِ فَقَالَ إِنْ کَانَ خَطَأً اِطَّرَحَ وَاحِداً وَ اِعْتَدَّ بِسَبْعَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن حجاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه (پرسیدم:) کسی که بین صفا و مروه هشت شوط سعی نموده چه چیزی برعهدۀ اوست؟

فرمود: اگر از روی خطا بوده یکی را رها نموده هفت بار را حساب می کند.

ص: 261


1- . الکافي ج 4 ص 436 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 436 ح 2.

319- استراحت در سعی و انجام آن به صورت سواری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلسَّعْیِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ عَلَی اَلدَّابَّةِ قَالَ نَعَمْ وَ عَلَی اَلْمَحْمِلِ.

و في روایة أخری قال صلوات الله علیه: وَ اَلْمَشْیُ أَفْضَلُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا سعی بین صفا و مروه را می توان به صورت سواری انجام داد؟

فرمود: آری، و بر کجاوه هم می توان انجام داد.

و در روایت دیگری حضرت صلوات الله علیه فرمود: پیاده بهتر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ عَلَی اَلرَّاکِبِ سَعْیٌ وَ لَکِنْ لِیُسْرِعْ شَیْئاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انجام سعی باشتاب برای کسی که سوار بر مرکب است، لازم نیست، ولی مقداری تند حرکت کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَطُوفُ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ أَ یَسْتَرِیحُ قَالَ نَعَمْ إِنْ شَاءَ جَلَسَ عَلَی اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ بَیْنَهُمَا فَیَجْلِسُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که بین صفا و مروه سعی می کند آیا می تواند استراحت کند؟

فرمود: آری، اگر خواست در صفا و مروه و مابین آنها می نشیند.

ص: 262


1- . الکافي ج 4 ص 437 ح 1- 2.
2- . الکافي ج 4 ص 437 ح 6.
3- . الکافي ج 4 ص 437 ح 4.

320- قطع نمودن سعی به جهت نماز یا غیر آن و سعی نمودن بدون وضو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلرَّجُلُ یَدْخُلُ فِی اَلسَّعْیِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ فَیَدْخُلُ وَقْتُ اَلصَّلاَةِ أَ یُخَفِّفُ أَوْ یَقْطَعُ وَ یُصَلِّی وَ یَعُودُ أَوْ یَثْبُتُ کَمَا هُوَ عَلَی حَالِهِ حَتَّی یَفْرُغَ قَالَ أَ وَ لَیْسَ عَلَیْهِمَا مَسْجِدٌ لاَ بَلْ یُصَلِّی ثُمَّ یَعُودُ قُلْتُ یَجْلِسُ عَلَیْهِمَا قَالَ أَ وَ لَیْسَ هُوَ ذَا یَسْعَی عَلَی اَلدَّوَابِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: انسان مشغول سعی بین صفا و مروه است و وقت نماز فرا می رسد آیا می تواند سعی را کوتاه یا آن را قطع کند و نماز بخواند و برگردد یا همان گونه که انجام دهد تا به پایان رسد؟

فرمود: مگر در آن جا برای سعی کننده مسجدی نیست؟!، نه؛ بلکه نماز خواند سپس برگردد.

گفتم: می تواند در آن جا بنشیند؟

فرمود: بلی، آیا چنین نیست که او بر سواری سعی می کند؟

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی اَلْأَزْرَقِ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ اَلرَّجُلُ یَسْعَی بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ ثَلاَثَةَ أَشْوَاطٍ أَوْ أَرْبَعَةً ثُمَّ یَبُولُ أَ یُتِمُّ سَعْیَهُ بِغَیْرِ وُضُوءٍ قَالَ لاَ بَأْسَ وَ لَوْ أَتَمَّ نُسُکَهُ بِوُضُوءٍ کَانَ أَحَبَّ إِلَیَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی ازرق روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه گفتم: کسی که بین صفا و مروه سه شوط یا چهار شوط سعی نمود بعد به جهت بول وضویش باطل شد آیا سعی خود را بدون وضو به پایان برساند؟

فرمود: ایرادی ندارد و اگر عبادتش را با وضو تمام کند نزد من محبوبتر است.

321- کوتاه کردن مو برای متمتع و بیرون آمدن او از احرام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا فَرَغْتَ مِنْ سَعْیِکَ وَ أَنْتَ مُتَمَتِّعٌ فَقَصِّرْ مِنْ شَعْرِکَ مِنْ جَوَانِبِهِ وَ لِحْیَتِکَ وَ خُذْ مِنْ شَارِبِکَ وَ

ص: 263


1- . الکافي ج 4 ص 438 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 438 ح 2.

قَلِّمْ أَظْفَارَکَ وَ أَبْقِ مِنْهَا لِحَجِّکَ وَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ أَحْلَلْتَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ یُحِلُّ مِنْهُ اَلْمُحْرِمُ وَ أَحْرَمْتَ مِنْهُ فَطُفْ بِالْبَیْتِ تَطَوُّعاً مَا شِئْتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که تو در عمرۀ تمتّع سعی را به پایان رساندی از موهای اطراف و ریش و سبیل خود کوتاه کن و از ناخن های خود بچین و از آنها چیزی برای حج خود باقی بگذار و چون چنین کردی آن چه که بر محرم از آن خارج می شود و بر تو حرام بود، بر تو حلال شد پس آن چه خواستی به صورت مستحب خانه کعبه را طواف کن.

توضیح: در روایت دیگری آمده که هرگاه از بخشی از موها چیده شود کافیست که از احرام خارج شود.

322- حکم کسی که عمره تمتع انجام می دهد و فراموش می کند که تقصیر نماید تا به حج احرام می بندند یا پیش از تقصیر سرش را می تراشد یا با همسرش نزدیکی می نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَهَلَّ بِالْعُمْرَةِ وَ نَسِیَ أَنْ یُقَصِّرَ حَتَّی دَخَلَ فِی اَلْحَجِّ قَالَ یَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ وَ لاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ تَمَّتْ عُمْرَتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که از احرام عمره تمتّع خارج شد و فراموش کرد که تقصیر کند تا وارد عمل حج شد.

فرمود: از خدا طلب آمرزش می خواهد و چیزی برعهدۀ او نیست و عمرۀ او کامل شده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ طَافَ بِالْبَیْتِ ثُمَّ بِالصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ قَدْ تَمَتَّعَ ثُمَّ عَجَّلَ فَقَبَّلَ اِمْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یُقَصِّرَ مِنْ رَأْسِهِ فَقَالَ عَلَیْهِ دَمٌ یُهَرِیقُهُ وَ إِنْ جَامَعَ فَعَلَیْهِ جَزُورٌ أَوْ بَقَرَةٌ. (3)

ص: 264


1- . الکافي ج 4 ص 438 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 440 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 440 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که کعبه را طواف نمود و آن گاه سعی بین صفا و مروه را انجام داد که عمره تمتّع را به جا آورده و پیش از تقصیر تعجیل نموده زنش را بوسید (چه حکمی دارد؟)

فرمود: بر او لازم است که قربانی بنماید و اگر با زنش همبستر شده بایستی یک شتر یا گاو قربانی کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ حَلَقَ رَأْسَهُ بِمَکَّةَ قَالَ إِنْ کَانَ جَاهِلاً فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ تَعَمَّدَ ذَلِکَ فِی أَوَّلِ أَشْهُرِ اَلْحَجِّ بِثَلاَثِینَ یَوْماً مِنْهَا فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ تَعَمَّدَ بَعْدَ اَلثَّلاَثِینَ اَلَّتِی یُوَفَّرُ فِیهَا اَلشَّعْرُ لِلْحَجِّ فَإِنَّ عَلَیْهِ دَماً یُهَرِیقُهُ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی فَإِذَا کَانَ یَوْمُ اَلنَّحْرِ أَمَرَّ اَلْمُوسَی عَلَی رَأْسِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که به عمرۀ تمتّع احرام بسته در مکّه سر خود را تراشید (چه حکمی دارد؟)

فرمود: اگر از مسأله ناآگاه بود چیزی برعهدۀ او نیست و اگر از روی عمد انجام داده پیش از سی روز از ماه های حج، چیزی بر او نیست و اگر بعد از سی روزی که باید در آن موهایش را بلند کند از روی عمد موهایش را تراشید بر او قربانی لازم است.

در روایت دیگری آمده است: اگر در روز قربانی بود با تیغ سرش را بتراشد.

323- احرام زن حائض و مستحاضه

1- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: إِذَا حَاضَتِ المَرْأَةُ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُحْرِمَ فَعَلَیْهَا أَنْ تَحْتَشِیَ إِذَا بَلَغَتِ الْمِیقَاتَ وَ تَغْتَسِلَ وَ تَلْبَسَ ثِیَابَ إِحْرَامِهَا وَ تَدْخُلَ مَکَّةَ وَ هِیَ مُحْرِمَةٌ وَ لَا تَقْرَبِ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنْ طَهُرَتْ مَا بَیْنَهَا وَ بَیْنَ یَوْمِ التَّرْوِیَةِ قَبْلَ الزَّوَالِ فَقَدْ أَدْرَکَتْ مُتْعَتَهَا فَعَلَیْهَا أَنْ تَغْتَسِلَ وَ تَطُوفَ بِالْبَیْتِ وَ تَسْعَی بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ تَقْضِیَ مَا عَلَیْهَا مِنَ الْمَنَاسِکِ وَ إِنْ طَهُرَتْ بَعْدَ الزَّوَالِ یَوْمَ التَّرْوِیَةِ فَقَدْ بَطَلَتْ مُتْعَتُهَا فَتَجْعَلُهَا حَجَّةً مُفْرَدَةً وَ إِنْ حَاضَتْ بَعْدَ مَا سَعَتْ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ فَرَغَتْ مِنَ الْمَنَاسِکِ کُلِّهَا إِلَّا الطَّوَافَ بِالْبَیْتِ فَإِذَا طَهُرَتْ قَضَتِ الطَّوَافَ بِالْبَیْتِ وَ هِیَ مُتَمَتِّعَةٌ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ وَ عَلَیْهَا ثَلَاثَةُ أَطْوَافٍ طَوَافٌ لِلْمُتْعَةِ وَ

ص: 265


1- . الکافي ج 4 ص 441 ح 7.

طَوَافٌ لِلْحَجِّ وَ طَوَافٌ لِلنِّسَاءِ وَ مَتَی لَمْ یَطُفِ الرَّجُلُ طَوَافَ النِّسَاءِ لَمْ یَحِلَّ لَهُ النِّسَاءُ حَتَّی یَطُوفَ وَ کَذَلِکَ الْمَرْأَةُ لَا یَجُوزُ لَهَا أَنْ تُجَامَعَ حَتَّی تَطُوفَ طَوَافَ النِّسَاءِ وَ مَتَی حَاضَتِ المَرْأَةُ فِی الطَّوَافِ خَرَجَتْ مِنَ الْمَسْجِدِ فَإِنْ کَانَتْ طَافَتْ ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ فَعَلَیْهَا أَنْ تُعِیدَ وَ إِنْ کَانَتْ طَافَتْ أَرْبَعَةً أَقَامَتْ عَلَی مَکَانِهَا فَإِذَا طَهُرَتْ بَنَتْ وَ قَضَتْ مَا بَقِیَ عَلَیْهَا وَ لَا تَجُوزُ عَلَی الْمَسْجِدِ حَتَّی تَتَیَمَّمَ وَ تَخْرُجَ مِنْهُ وَ کَذَلِکَ الرَّجُلُ إِذَا أَصَابَتْهُ عِلَّةٌ وَ هُوَ فِی الطَّوَافِ لَمْ یَقْدِرْ إِتْمَامَهُ خَرَجَ وَ أَعَادَ بَعْدَ ذَلِکَ طَوَافَهُ مَا لَمْ یَجُزْ نِصْفَهُ فَإِنْ جَازَ نِصْفَهُ فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْنِیَ عَلَی مَا طَافَ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: اگر زن قبل از این که محرم شود، حائض گردد، بر اوست که زمانی که به میقات رسید، موضع خود را بپوشاند و غسل کند و لباس احرامش را بر تن کند و در حالی که محرم است وارد مکه شود و به مسجد الحرام نزدیک نگردد. اگر تا روز ترویه قبل از ظهر پاک شود، عمره تمتع خود را درک کرده است و بر اوست که غسل کند و به گرد کعبه طواف کند و میان صفا و مروه سعی کند و عباداتی را که بر عهده اوست انجام دهد. و اگر پس از ظهر روز ترویه پاک شود، عمره تمتع او باطل است و آن را حج افراد قرار می دهد. و اگر پس از سعی میان صفا و مروه حائض شود و از انجام تمامی عبادات و مناسک جز طواف به گرد کعبه فارغ شده، زمانی که پاک شود، طواف به گرد کعبه را انجام دهد و وی با عمره تمتع حج را انجام دهد و باید سه بار طواف کند: طواف عمره تمتع و طواف حج و طواف نساء. زمانی که مرد طواف نساء را انجام ندهد، زنان بر او حلال نیستند تا زمانی که طواف کند؛ و همچنین زن تا زمانی که طواف نساء را انجام نداده، همبستر شدن بر او جایز نیست و زمانی که زن در هنگام طواف حائض شود، از مسجد بیرون آید و اگر سه دور طواف کرده بود باید اعاده کند و اگر چهار دور طواف کرده بود، در منزلش بماند تا زمانی که پاک شد، بنا را بر چهار دور می گذارد و هر آنچه که از عبادات بر عهده او باقی مانده را انجام می دهد. و پس از حائض شدن از مسجد عبور نکند بلکه همان جا تیمّم کند و از مسجد خارج شود و همچنین اگر مرد در زمان طواف دچار بیماری شود و نتواند طواف را به پایان برساند، خارج شود و پس از آن، طواف خود را اعاده کند، درصورتی که از نصف نگذشته باشد؛ و اگر از نصف گذشته باشد، بر اوست که بنا را بر آنچه که طواف کرده بگذارد.

ص: 266


1- . فقه الرضا علیه السلام ص 30. بحارالانوار ج 96 ص 326 ح 1.

324- زن مستحاضه میتواند بیت را طواف نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُسْتَحَاضَةُ تَطُوفُ بِالْبَیْتِ وَ تُصَلِّی وَ لاَ تَدْخُلُ اَلْکَعْبَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زن مستحاضه می تواند طواف نماید و نماز بخواند، ولی داخل کعبه نمی شود.

325- احرام روز هشتم ذی حجه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلتَّرْوِیَةِ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ فَاغْتَسِلْ وَ اِلْبَسْ ثَوْبَیْکَ وَ اُدْخُلِ اَلْمَسْجِدَ حَافِیاً وَ عَلَیْکَ اَلسَّکِینَةَ وَ اَلْوَقَارَ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَوْ فِی اَلْحِجْرِ ثُمَّ اُقْعُدْ حَتَّی تَزُولَ اَلشَّمْسُ فَصَلِّ اَلْمَکْتُوبَةَ ثُمَّ قُلْ فِی دُبُرِ صَلاَتِکَ کَمَا قُلْتَ حِینَ أَحْرَمْتَ مِنَ اَلشَّجَرَةِ وَ أَحْرِمْ بِالْحَجِّ ثُمَّ اِمْضِ وَ عَلَیْکَ اَلسَّکِینَةَ وَ اَلْوَقَارَ فَإِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی اَلرَّفْضَاءِ دُونَ اَلرَّدْمِ فَلَبِّ فَإِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی اَلرَّدْمِ وَ أَشْرَفْتَ عَلَی اَلْأَبْطَحِ فَارْفَعْ صَوْتَکَ بِالتَّلْبِیَةِ حَتَّی تَأْتِیَ مِنًی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه روز هشتم ذی حجه فرا رسید ان شاء اللّه غسل کن و لباست را بپوش و با پای برهنه وارد مسجد شو. بر تو باد آرامش و وقار، سپس دو رکعت نماز نزد مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام یا در حجر حضرت اسماعیل علیه السّلام بگزار، آن گاه بنشین تا ظهر شود و نماز فریضه را بخوان، پس از نماز همانند آن چه را که در موقع احرام در مسجد شجره گفتی بگو و به حج احرام ببندد، سپس با آرامش و وقار به سوی عرفات برو و چون به محل «رفضا» پایین تر از «ردم» رسیدی لبیک بگو و چون نزد آن رسیدی و مشرف بر ابطح شدی پس صدایت را به لبیک بلند کن تا به منا برسی.

ص: 267


1- . الکافي ج 4 ص 449 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 454 ح 1.

326- انجام طواف حج تمتع پیش از رفتن به منا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمُتَمَتِّعِ إِذَا کَانَ شَیْخاً کَبِیراً أَوِ اِمْرَأَةً تَخَافُ اَلْحَیْضَ تُعَجِّلُ طَوَافَ اَلْحَجِّ قَبْلَ أَنْ تَأْتِیَ مِنًی فَقَالَ نَعَمْ مَنْ کَانَ هَکَذَا یُعَجِّلُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یُحْرِمُ بِالْحَجِّ مِنْ مَکَّةَ ثُمَّ یَرَی اَلْبَیْتَ خَالِیاً فَیَطُوفُ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ عَلَیْهِ شَیْءٌ فَقَالَ لاَ قُلْتُ اَلْمُفْرِدُ بِالْحَجِّ إِذَا طَافَ بِالْبَیْتِ وَ بِالصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ یُعَجِّلُ طَوَافَ اَلنِّسَاءِ فَقَالَ لاَ إِنَّمَا طَوَافُ اَلنِّسَاءِ بَعْدَ مَا یَأْتِی مِنًی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که حج تمتّع می کند، هرگاه پیرمرد باشد و یا زنی که بیم دارد حائض شود می تواند در طواف حج پیش از منا تعجیل کند؟

فرمود: آری، هرکه چنین باشد می تواند تعجیل نماید.

گوید: از حضرتش پرسیدم: کسی که از مکّه محرم به حج می شود سپس بیت را خلوت می بیند و آن را پیش از بیرون رفتن طواف می کند آیا بر او ایرادی است؟

فرمود: نه.

گفتم: کسی که حج مفرد انجام می دهد چون طواف بیت و سعی صفا و مروه نمود می تواند بر طواف نساء تعجیل کند؟

فرمود: نه، چون طواف نساء بعد از آمدن از منا است.

327- حرکت به سوی منا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ شَیْخاً کَبِیراً أَوْ مَرِیضاً یَخَافُ ضِغَاطَ اَلنَّاسِ وَ زِحَامَهُمْ یُحْرِمُ بِالْحَجِّ وَ یَخْرُجُ إِلَی مِنًی قَبْلَ یَوْمِ اَلتَّرْوِیَةِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ یَخْرُجُ اَلرَّجُلُ اَلصَّحِیحُ یَلْتَمِسُ مَکَاناً وَ یَتَرَوَّحُ بِذَلِکَ اَلْمَکَانِ قَالَ لاَ قُلْتُ یُعَجِّلُ بِیَوْمٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ بِیَوْمَیْنِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ ثَلاَثَةٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ قَالَ لاَ. (2)

ص: 268


1- . الکافي ج 4 ص 457 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 460 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که پیر و یا بیمار است و از تنگی و فشار مردم می ترسد می تواند پیش از روز هشتم محرم شود و به سوی منا برود؟

فرمود: آری.

گفتم: فرد سالم نیز برای جایی که در آن راحت باشد می تواند زودتر به منا برود؟

فرمود: نه.

گفتم: کسی که صاحب علّت باشد می تواند یک روز تعجیل نماید؟

فرمود: آری.

گفتم: دو روز چه طور؟

فرمود: آری.

گفتم: سه روز چه طور؟

فرمود: آری.

گفتم: بیش از آن؟

فرمود: نه.

328- فرود آمدن به منا و حدود آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی مِنًی فَقُلِ اَللَّهُمَّ هَذِهِ مِنًی وَ هِیَ مِمَّا مَنَنْتَ بِهَا عَلَیْنَا مِنَ اَلْمَنَاسِکِ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَمُنَّ عَلَیْنَا بِمَا مَنَنْتَ بِهِ عَلَی أَنْبِیَائِکَ فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ ثُمَّ تُصَلِّی بِهَا اَلظُّهْرَ وَ اَلْعَصْرَ وَ اَلْمَغْرِبَ وَ اَلْعِشَاءَ اَلْآخِرَةَ وَ اَلْفَجْرَ وَ اَلْإِمَامُ یُصَلِّی بِهَا اَلظُّهْرَ لاَ یَسَعُهُ إِلاَّ ذَلِکَ وَ مُوَسَّعٌ عَلَیْکَ أَنْ تُصَلِّیَ بِغَیْرِهَا إِنْ لَمْ تَقْدِرْ ثُمَّ تُدْرِکُهُمْ بِعَرَفَاتٍ قَالَ وَ حَدُّ مِنًی مِنَ اَلْعَقَبَةِ إِلَی وَادِی مُحَسِّرٍ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه به منا رسیدی بگو:

ص: 269


1- . الکافي ج 4 ص 461 ح 1.

«اَللَّهُمَّ هَذِهِ مِنًی وَ هِیَ مِمَّا مَنَنْتَ بِهَا عَلَیْنَا مِنَ اَلْمَنَاسِکِ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تَمُنَّ عَلَیْنَا بِمَا مَنَنْتَ بِهِ عَلَی أَنْبِیَائِکَ فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُکَ وَ فِی قَبْضَتِکَ».

سپس در آن جا نماز ظهر، عصر، مغرب و عشاء و فجر را بخوان و امام باید فقط نماز ظهر را در آن جا بخواند و بیش از آن وسعت ندارد و تو در وسعت هستی که اگر نتوانستی در غیر آن جا بخوانی سپس در عرفات به آنها برسی.

فرمود: حدود منا از جمره عقبه تا وادی محسّر است.

329- حرکت به سوی عرفات و حدود آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا غَدَوْتَ إِلَی عَرَفَةَ فَقُلْ وَ أَنْتَ مُتَوَجِّهٌ إِلَیْهَا اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ صَمَدْتُ وَ إِیَّاکَ اِعْتَمَدْتُ وَ وَجْهَکَ أَرَدْتُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُبَارِکَ لِی فِی رِحْلَتِی وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ أَنْ تَجْعَلَنِی اَلْیَوْمَ مِمَّنْ تُبَاهِی بِهِ مَنْ هُوَ أَفْضَلُ مِنِّی ثُمَّ تُلَبِّ وَ أَنْتَ غَادٍ إِلَی عَرَفَاتٍ فَإِذَا اِنْتَهَیْتَ إِلَی عَرَفَاتٍ فَاضْرِبْ خِبَاءَکَ بِنَمِرَةَ وَ نَمِرَةُ هِیَ بَطْنُ عُرَنَةَ دُونَ اَلْمَوْقِفِ وَ دُونَ عَرَفَةَ فَإِذَا زَالَتِ اَلشَّمْسُ یَوْمَ عَرَفَةَ فَاغْتَسِلْ وَ صَلِّ اَلظُّهْرَ وَ اَلْعَصْرَ بِأَذَانٍ وَاحِدٍ وَ إِقَامَتَیْنِ وَ إِنَّمَا تُعَجِّلُ اَلْعَصْرَ وَ تَجْمَعُ بَیْنَهُمَا لِتُفَرِّغَ نَفْسَکَ لِلدُّعَاءِ فَإِنَّهُ یَوْمُ دُعَاءٍ وَ مَسْأَلَةٍ قَالَ وَ حَدُّ عَرَفَةَ مِنْ بَطْنِ عُرَنَةَ وَ ثَوِیَّةَ وَ نَمِرَةَ إِلَی ذِی اَلْمَجَازِ وَ خَلْفَ اَلْجَبَلِ مَوْقِفٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه در آغاز روز نهم از منا به سوی عرفات بروی در حالی که متوجّه عرفات هستی بگو:

«اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ صَمَدْتُ وَ إِیَّاکَ اِعْتَمَدْتُ وَ وَجْهَکَ أَرَدْتُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُبَارِکَ لِی فِی رِحْلَتِی وَ أَنْ تَقْضِیَ لِی حَاجَتِی وَ أَنْ تَجْعَلَنِی اَلْیَوْمَ مِمَّنْ تُبَاهِی بِهِ مَنْ هُوَ أَفْضَلُ مِنِّی».

آن گاه لبیک می گویی در حالی که به سوی عرفات روانی، پس چون به عرفات رسیدی خیمۀ خود را در «نهره» بزن که آن وسط عرنه پایین تر موقف و عرفه است. پس چون ظهر شد غسل نما و نماز ظهر و عصر را به یک اذان و دو اقامه به جا آور و می توان با شتاب هر دو نماز را خواند و نماز عصر را با شتاب خواند تا برای دعا فراغت یابی، چرا که آن روز، روز دعا و خواستن است.

ص: 270


1- . الکافي ج 4 ص 461 ح 3.

و فرمود: حدود عرفه از وسط عرنه، ثویّه و نمره است تا ذی المجاز و پشت کوه موقف.

330- حکم پایان لبیک گفتن حاجی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَطَعَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلتَّلْبِیَةَ حِینَ زَاغَتِ اَلشَّمْسُ یَوْمَ عَرَفَةَ وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما یَقْطَعُ اَلتَّلْبِیَةَ إِذَا زَاغَتِ اَلشَّمْسُ یَوْمَ عَرَفَةَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَإِذَا قَطَعْتَ اَلتَّلْبِیَةَ فَعَلَیْکَ بِالتَّهْلِیلِ وَ اَلتَّحْمِیدِ وَ اَلتَّمْجِیدِ وَ اَلثَّنَاءِ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله تلبیه را در روز عرفه موقع ظهر قطع نمود.

و حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما نیز همواره این گونه انجام می داد.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون تلبیه را قطع نمودی بر تو باد به گفتن «لا اله الا اللّه» و الحمد للّه و تمجید و ثنای خدای عزّ و جلّ.

331- وقوف در عرفه و حدود موقف

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: عَرَفَاتٌ کُلُّهَا مَوْقِفٌ وَ أَفْضَلُ اَلْمَوْقِفِ سَفْحُ اَلْجَبَلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسمع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: تمامی عرفه موقف است و بهترین موقف، دامنۀ کوه است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ فِی شَیْءٍ مِنَ اَلدُّعَاءِ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ شَیْءٌ مُوَقَّتٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو الجارود روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: برای غروب عرفه دعای مخصوصی نیست.

ص: 271


1- . الکافي ج 4 ص 462 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 463 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 465 ح 6.

332- کوچ کردن از عرفات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَتَی اَلْإِفَاضَةُ مِنْ عَرَفَاتٍ قَالَ إِذَا ذَهَبَ اَلْحُمْرَةُ یَعْنِی مِنَ اَلْجَانِبِ اَلشَّرْقِیِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: کی می توان از عرفات کوچ کرد؟

فرمود: هرگاه سرخی از جانب شرقی برود.

333- رفتن به مزدلفه شب هنگام، ایستادن در دامنه ی کوه مشعر و فرود آمدن از آن و حدود آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ: لاَ تُصَلِّ اَلْمَغْرِبَ حَتَّی تَأْتِیَ جَمْعاً فَتُصَلِّیَ بِهَا اَلْمَغْرِبَ وَ اَلْعِشَاءَ اَلْآخِرَةَ بِأَذَانٍ وَاحِدٍ وَ إِقَامَتَیْنِ وَ اِنْزِلْ بِبَطْنِ اَلْوَادِی عَنْ یَمِینِ اَلطَّرِیقِ قَرِیباً مِنَ اَلْمَشْعَرِ وَ یُسْتَحَبُّ لِلصَّرُورَةِ أَنْ یَقِفَ عَلَی اَلْمَشْعَرِ اَلْحَرَامِ وَ یَطَأَهُ بِرِجْلِهِ وَ لاَ یُجَاوِزِ اَلْحِیَاضَ لَیْلَةَ اَلْمُزْدَلِفَةِ وَ یَقُولُ اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْمَعَ لِی فِیهَا جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْیِسْنِی مِنَ اَلْخَیْرِ اَلَّذِی سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِی فِی قَلْبِی وَ أَطْلُبُ إِلَیْکَ أَنْ تُعَرِّفَنِی مَا عَرَّفْتَ أَوْلِیَاءَکَ فِی مَنْزِلِی هَذَا وَ أَنْ تَقِیَنِی جَوَامِعَ اَلشَّرِّ وَ إِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تُحْیِیَ تِلْکَ اَللَّیْلَةَ فَافْعَلْ فَإِنَّهُ بَلَغَنَا أَنَّ أَبْوَابَ اَلسَّمَاءِ لاَ تُغْلَقُ تِلْکَ اَللَّیْلَةَ لِأَصْوَاتِ اَلْمُؤْمِنِینَ لَهُمْ دَوِیٌّ کَدَوِیِّ اَلنَّحْلِ یَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ أَنَا رَبُّکُمْ وَ أَنْتُمْ عِبَادِی أَدَّیْتُمْ حَقِّی وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أَسْتَجِیبَ لَکُمْ فَیَحُطُّ اَللَّهُ تِلْکَ اَللَّیْلَةَ عَمَّنْ أَرَادَ أَنْ یَحُطَّ عَنْهُ ذُنُوبَهُ وَ یَغْفِرُ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یَغْفِرَ لَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نماز مغرب را مگزار تا به گروه بپیوندی و نماز مغرب و عشا را به یک اذان و دو اقامه در مزدلفه بخوانی و به هنگام فرود در وسط وادی از دست راست نزدیک م شعر فرود بیا. و مستحب است برای کسی که نخستین بار حج انجام می دهد در مشعر الحرام توقّف کند و بر آن پا بگذارد و در شب مزدلفه از حوض ها

ص: 272


1- . الکافي ج 4 ص 466 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 468 ح 1.

نگذرد و بگوید: «اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْمَعَ لِی فِیهَا جَوَامِعَ اَلْخَیْرِ اَللَّهُمَّ لاَ تُؤْیِسْنِی مِنَ اَلْخَیْرِ اَلَّذِی سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِی فِی قَلْبِی وَ أَطْلُبُ إِلَیْکَ أَنْ تُعَرِّفَنِی مَا عَرَّفْتَ أَوْلِیَاءَکَ فِی مَنْزِلِی هَذَا وَ أَنْ تَقِیَنِی جَوَامِعَ اَلشَّرِّ».

و اگر توانستی آن شب را احیاء داری، انجام بده، زیرا به ما روایت شده است که درب های آسمان در آن شب بر صوت های مؤمنان بسته نمی شود، آنان صدایی همانند صدای زنبور دارند، خداوندی که ثنای او بزرگ است می فرماید: «أَنَا رَبُّکُمْ وَ أَنْتُمْ عِبَادِی أَدَّیْتُمْ حَقِّی وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أَسْتَجِیبَ لَکُمْ».

خداوند در آن شب گناه آن که را خواهد می ریزد و آن که را بخواهد او را می بخشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه أَیُّ سَاعَةٍ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنْ أُفِیضَ مِنْ جَمْعٍ فَقَالَ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ اَلشَّمْسُ بِقَلِیلٍ فَهِیَ أَحَبُّ اَلسَّاعَاتِ إِلَیَّ قُلْتُ فَإِنْ مَکَثْنَا حَتَّی تَطْلُعَ اَلشَّمْسُ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: کدام ساعت نزد شما بهتر است برای کوچ کردن از جمع؟

فرمود: کمی پیش از طلوع آفتاب. آن بهترین ساعات نزد من است.

گفتم: اگر درنگ نمودیم تا آفتاب طلوع کرد؟

فرمود: ایرادی ندارد.

334- حروله و تند روی در وادی مُحَسّر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا مَرَرْتَ بِوَادِی مُحَسِّرٍ وَ هُوَ وَادٍ عَظِیمٌ بَیْنَ جَمْعٍ وَ مِنًی وَ هُوَ إِلَی مِنًی أَقْرَبُ فَاسْعَ فِیهِ حَتَّی تُجَاوِزَهُ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَرَّکَ نَاقَتَهُ وَ قَالَ اَللَّهُمَّ سَلِّمْ لِی عَهْدِی وَ اِقْبَلْ تَوْبَتِی وَ أَجِبْ دَعْوَتِی وَ اُخْلُفْنِی فِیمَنْ تَرَکْتُ بَعْدِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون از وادی محسّر گذشتی که آن وادی بزرگی است مابین جمع و منا است و آن به منا

ص: 273


1- . الکافي ج 4 ص 470 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 470 ح 3.

نزدیکتر است پس در آن سعی و هروله کن تا آن جا را بگذری؛ زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله شتر خود را به حرکت و تندروی واداشت و فرمود: «اَللَّهُمَّ سَلِّمْ لِی عَهْدِی وَ اِقْبَلْ تَوْبَتِی وَ أَجِبْ دَعْوَتِی وَ اُخْلُفْنِی فِیمَنْ تَرَکْتُ بَعْدِی».

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحَرَکَةُ فِی وَادِی مُحَسِّرٍ مِائَةُ خُطْوَةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن اسماعیل روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: تندروی در وادی محسّر به اندازه صد گام است.

335- حکم کسی که از وقوف در مشعر آگاهی نداشت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلرَّجُلُ اَلْأَعْجَمِیُّ وَ اَلْمَرْأَةُ اَلضَّعِیفَةُ یَکُونَانِ مَعَ اَلْجَمَّالِ اَلْأَعْرَابِیِّ فَإِذَا أَفَاضَ بِهِمْ مِنْ عَرَفَاتٍ مَرَّ بِهِمْ کَمَا مَرَّ بِهِمْ إِلَی مِنًی وَ لَمْ یَنْزِلْ بِهِمْ جَمْعاً فَقَالَ أَ لَیْسَ قَدْ صَلَّوْا بِهَا فَقَدْ أَجْزَأَهُمْ قُلْتُ وَ إِنْ لَمْ یُصَلُّوا بِهَا قَالَ ذَکَرُوا اَللَّهَ فِیهَا فَإِنْ کَانُوا ذَکَرُوا اَللَّهَ فِیهَا فَقَدْ أَجْزَأَهُمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن حکیم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مرد ناآگاهی به همراه زن ناتوانی با شتربان صحرانشین همسفرند، هنگامی که آنها را از عرفات کوچ می داد همانند کوچ دادن از منا بود و آنها را در جمع پیاده نکرد (چه وظیفه ای دارند؟ )

فرمود: آیا در آن جا نماز نخواندند؟ همان کفایت می کند.

گفتم: اگر آن جا نماز نخوانده باشند چه؟

فرمود: خدا را یاد نمودند، پس اگر در آن جا به یاد خدا بودند آنها را کفایت می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ صَاحِبَیَّ هَذَیْنِ جَهِلاَ أَنْ یَقِفَا بِالْمُزْدَلِفَةِ فَقَالَ یَرْجِعَانِ مَکَانَهُمَا فَیَقِفَانِ بِالْمَشْعَرِ سَاعَةً قُلْتُ فَإِنَّهُ لَمْ یُخْبِرْهُمَا أَحَدٌ حَتَّی کَانَ اَلْیَوْمُ وَ قَدْ نَفَرَ اَلنَّاسُ قَالَ فَنَکَسَ رَأْسَهُ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ أَ لَیْسَا قَدْ صَلَّیَا اَلْغَدَاةَ بِالْمُزْدَلِفَةِ قُلْتُ بَلَی فَقَالَ أَ لَیْسَا قَدْ قَنَتَا فِی صَلاَتِهِمَا قُلْتُ بَلَی فَقَالَ

ص: 274


1- . الکافي ج 4 ص 471 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 472 ح 1.

تَمَّ حَجُّهُمَا ثُمَّ قَالَ اَلْمَشْعَرُ مِنَ اَلْمُزْدَلِفَةِ وَ اَلْمُزْدَلِفَةُ مِنَ اَلْمَشْعَرِ وَ إِنَّمَا یَکْفِیهِمَا اَلْیَسِیرُ مِنَ اَلدُّعَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! این دو نفر همراهانم متوجّه نبودند که باید در مزدلفه وقوف کنند؟

فرمود: به مشعر برگردند و ساعتی در آن جا توقف نمایند.

گفتم: کسی که به آنها تا به امروز خبر نداده بود و مردم هم رفته اند؟

حضرت لحظاتی سرش را پایین انداخت، آن گاه فرمود: آیا نماز صبح را در مزدلفه نخوانده اند؟

گفتم: آری.

فرمود: آیا در نمازشان قنوت نکرده اند؟

گفتم: چرا.

فرمود: حجّشان تمام است.

سپس فرمود: مشعر از مزدلفه و مزدلفه از مشعر است، همانا کمترین دعا در آنها کفایت می کند.

336- سنگریزه از کجا برداشته می شود؟ و تعداد آنها چقدر است؟

1- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: خُذْ حَصَیَاتِ الْجِمَارِ مِنْ حَیْثُ شِئْتَ.

وَ قَدْ رُوِیَ: أَنَّ أَفْضَلَ مَا یُؤْخَذُ الْجِمَارُ مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ وَ تَکُونُ مُنَقَّطَةً کُحْلِیَّةً مِثْلَ رَأْسِ الْأَنْمُلَةِ وَ اغْسِلْهَا غَسْلًا نَظِیفاً وَ لَا تُؤْخَذُ مِنَ الَّذِی رُمِیَ مَرَّةً وَ ارْمِ إِلَی جَمْرَةِ الْعَقَبَةِ فِی یَوْمِ النَّحْرِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَ تَقِفُ فِی وَسَطِ الْوَادِی مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ یَکُونُ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الْجَمْرَةِ عَشْرُ خُطُوَاتٍ لَا خَمْسَ عَشْرَةَ خُطْوَةً وَ تَقُولُ وَ أَنْتَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ وَ الْحَصَی فِی کَفِّکَ الْیُسْرَی اللَّهُمَّ هَذِهِ حَصَیَاتِی فَأَحْصِهِنَّ لِی عِنْدَکَ وَ ارْفَعْهُنَّ فِی عَمَلِی ثُمَّ تَتَنَاوَلُ مِنْهَا وَاحِدَةً وَ تَرْمِی مِنْ قِبَلِ وَجْهِهَا وَ لَا تَرْمِیهَا مِنْ أَعْلَاهَا وَ تُکَبِّرُ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ وَ تَرْمِی یَوْمَ الثَّانِی وَ الثَّالِثِ وَ الرَّابِعِ فِی کُلِّ یَوْمٍ بِإِحْدَی وَ عِشْرِینَ حَصَاةً إِلَی الْجَمْرَةِ الْأُولَی بِسَبْعَةٍ وَ تَقِفُ عَلَیْهَا وَ تَدَعُ إِلَی الْجَمْرَةِ الْوُسْطَی بِسَبْعَةٍ وَ تَقِفُ عِنْدَهَا وَ تَدَعُ إِلَی جَمْرَةِ الْعَقَبَةِ بِسَبْعَةٍ وَ لَا تَقِفْ عِنْدَهَا فَإِنْ جَهِلْتَ وَ رَمَیْتَ مَقْلُوبَةً فَأَعِدْ عَلَی الْجَمْرَةِ الْوُسْطَی وَ جَمْرَةِ الْعَقَبَةِ وَ إِنْ سَقَطَتْ مِنْکَ حَصَاةٌ فَخُذْ مِنْ

ص: 275


1- . الکافي ج 4 ص 472 ح 2.

حَیْثُ شِئْتَ مِنَ الْحَرَمِ وَ لَا تَأْخُذْ مِنَ الَّذِی قَدْ رُمِیَ وَ إِنْ کَانَ مَعَکَ مَرِیضٌ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَرْمِیَ الْجِمَارَ فَاحْمِلْهُ إِلَی الْجَمْرَةِ وَ مُرْهُ أَنْ یَرْمِیَ مِنْ کَفِّهِ إِلَی الْجَمْرَةِ وَ إِنْ کَانَ کَسِیراً أَوْ مَبْطُوناً أَوْ ضَعِیفاً لَا یَعْقِلُ وَ لَا یَسْتَطِیعُ الْخُرُوجَ وَ لَا الْحُمْلَانَ فَارْمِ أَنْتَ عَنْهُ فَإِنْ جَهِلْتَ وَ رَمَیْتَ إِلَی الْأَوَّلَةِ بِسَبْعٍ وَ إِلَی الثَّانِیَةِ بِسِتَّةٍ وَ إِلَی الثَّالِثَةِ بِثَلَاثٍ فَارْمِ إِلَی الثَّانِیَةِ بِوَاحِدَةٍ وَ أَعِدِ الثَّالِثَةَ وَ مَتَی لَمْ تَجُزِ النِّصْفَ فَأَعِدِ الرَّمْیَ مِنْ أَوَّلِهِ وَ مَتَی مَا جُزْتَ النِّصْفَ فَابْنِ عَلَی ذَلِکَ وَ إِنْ رَمَیْتَ إِلَی الْجَمْرَةِ الْأَوَّلَةِ دُونَ النِّصْفِ فَعَلَیْکَ أَنْ تُعِیدَ الرَّمْیَ إِلَیْهَا وَ إِلَی بَعْدِهَا مِنْ أَوَّلِهِ فَإِذَا رَمَیْتَ یَوْمَ الرَّابِعِ فَاخْرُجْ مِنْهَا إِلَی مَکَّةَ وَ مُطْلَقٌ لَکَ رَمْیُ الْجِمَارِ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ إِلَی زَوَالِ الشَّمْسِ.

وَ قَدْ رُوِیَ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ إِلَی آخِرِهِ وَ أَفْضَلُ ذَلِکَ مَا قَرُبَ مِنَ الزَّوَالِ وَ جَائِزٌ لِلْخَائِفِ وَ النِّسَاءِ الرَّمْیُ بِاللَّیْلِ فَإِنْ رَمَیْتَ وَ وَقَعَتْ فِی مَحْمِلٍ وَ انْحَدَرَتْ مِنْهُ إِلَی الْأَرْضِ أَجْزَأَتْ عَنْکَ وَ إِنْ بَقِیَتْ فِی الْمَحْمِلِ لَمْ تُجْزِ عَنْکَ وَ ارْمِ مَکَانَهَا أُخْرَی. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: سنگریزه های جمرات را از هر کجا که خواستی بردار.

و روایت شده است که بهترین جایی که از آن سنگریزه برداشته می شود مزدلفه است و این که سنگریزه ها به اندازه بند انگشت و خال دار باشند. آنها را تمیز بشوی و از آن ها که یک بار پرتاب شده، برداشته نشود. در روز عید قربان در جمره عقبه هفت سنگریزه پرتاب می کنی، در حالی که در میان وادی رو به قبله می ایستی، به گونه ای که میان تو و جمره ده گام باشد، نه پانزده گام. و در حالی که رو به قبله می ایستی و سنگریزه ها در دست چپ توست می گویی: پروردگارا! اینها سنگریزه های من است، آنها را برای من در نزد خود بشمار و همراه عملم به سوی خود بالا بر. سپس یکی از آن ها را برمی گیری و از رو به رو سنگ می زنی و از بالای آن نمی زنی. با هر سنگریزه که پرتاب می کنی تکبیر می گویی. در روز دوم و سوم و چهارم، در هر روز بیست و یک سنگ پرتاب می کنی، به سوی جمره اول هفت سنگ و سپس می ایستی و دعا می خوانی و به جمره دوم نیز هفت سنگ پرتاب می کنی و در کنار آن می ایستی و دعا می خوانی. به سمت جمره عقبه هفت سنگ پرتاب می کنی و در کنار آن نمی ایستی. اگر ندانستی و بالعکس سنگ پرتاب کردی، بار دیگر جمره دوم و جمره عقبه را رمی کن و اگر از دست تو سنگریزه ای رها شد، آن را از هر جای حرم که خواستی برگیر و از

ص: 276


1- . فقه الرضا علیه السلام ص 29. بحارالانوار ج 96 ص 274 ح 15- 16- 17.

سنگ هایی که پرتاب شده نگیر و اگر به همراه تو بیماری است که نمی تواند رمی جمرات کند، او را به جمره ببر و به او فرمان ده که با دست خودش به جمره سنگ بزند و اگر دست او شکسته یا بسته بود یا این که فردی ضعیف و بی عقل بود که نه می توانست خارج شود و نه حمل شود، پس تو به نیابت از وی سنگ پرتاب کن. اگر ندانسته به جمره اول هفت سنگ و به جمره دوم شش سنگ و به جمره سوم سه سنگ زدی، پس به جمره دوم یک سنگ بزن و رمی جمره سوم را تکرار کن. چنانچه از نیمه رمی نگذشته بودی، رمی جمره سوم را از اول تکرار کن و زمانی که از نیمه گذشته بودی، بنا را بر همان بگذار و زمانی که به جمره اول تا قبل از نیمه سنگ زدی بر توست که بار دیگر به سوی آن و مابعد آن از ابتدا پرتاب کنی. و زمانی که در روز چهارم رمی جمرات کردی به مکه برو و رمی جمرات بر تو از اول روز تا زمان ظهر آزاد است.

و روایت شده است که از اول روز تا آخر آن می توان رمی جمرات کرد و بهترین زمان آن نزدیک به ظهر است و برای افرادی که در روز می ترسند و زنان، رمی جمرات در شب جایز است. پس اگر رمی کردی و در محمل افتاد و از آنجا بر زمین افتاد، آن رمی کافی است. اما اگر در محمل ماند، مجزی نیست و باید یک سنگ دیگر پرتاب کنی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: یَجُوزُ أَخْذُ حَصَی اَلْجِمَارِ مِنْ جَمِیعِ اَلْحَرَمِ إِلاَّ مِنَ اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ اَلْخَیْفِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: جایز است که سنگریزه جمرات را از همه جای حرم برداری مگر از مسجد الحرام و مسجد خیف.

337- فضیلت و پاداش رمی جمرات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِرَجُلٍ مِنَ اَلْأَنْصَارِ إِذَا رَمَیْتَ اَلْجِمَارَ کَانَ لَکَ بِکُلِّ حَصَاةٍ عَشْرُ حَسَنَاتٍ تُکْتَبُ لَکَ لِمَا تَسْتَقْبِلُ مِنْ عُمُرِکَ. (2)

ص: 277


1- . الکافي ج 4 ص 478 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 480 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به مرد انصاری فرمود: هرگاه رمی جمره نمایی برای هر سنگ ریزه پاداش ده حسنه در آینده عمرت به تو نوشته شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَمْیِ اَلْجِمَارِ قَالَ لَهُ بِکُلِّ حَصَاةٍ یَرْمِی بِهَا تُحَطُّ عَنْهُ کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد رمی جمره به من فرمود: در ازای هر سنگ ریزه ای که می اندازی یک گناه کبیره هلاک کننده از تو ریخته می شود.

338- حکم کسی که رمی جمرات را فراموش کند، یا از مسئله آگاهی نداشته اند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ نَسِیَ أَنْ یَرْمِیَ اَلْجِمَارَ حَتَّی أَتَی مَکَّةَ قَالَ یَرْجِعُ فَیَرْمِیهَا یَفْصِلُ بَیْنَ کُلِّ رَمْیَتَیْنِ بِسَاعَةٍ قُلْتُ فَاتَهُ ذَلِکَ وَ خَرَجَ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ قَالَ قُلْتُ فَرَجُلٌ نَسِیَ اَلسَّعْیَ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ فَقَالَ یُعِیدُ اَلسَّعْیَ قُلْتُ فَاتَهُ ذَلِکَ حَتَّی خَرَجَ قَالَ یَرْجِعُ فَیُعِیدُ اَلسَّعْیَ إِنَّ هَذَا لَیْسَ کَرَمْیِ اَلْجِمَارِ إِنَّ اَلرَّمْیَ سُنَّةٌ وَ اَلسَّعْیَ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ فَرِیضَةٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: کسی که رمی جمرات را فراموش کند تا به مکّه آمد چه وظیفه ای دارد؟

فرمود: به جمرات بر می گردد و رمی می کند و میانه هردو رمی ساعتی فاصله می دهد.

گفتم: اگر وقت رمی فوت شده و او از آن جا رفته باشد چه؟

فرمود: بر او چیزی نیست.

گوید: گفتم: مردی سعی بین صفا و مروه فراموش کرده (چه وظیفه ای دارد؟ )

فرمود: سعی را اعاده می کند.

گفتم: اگر وقت از او فوت شود و رفته باشد؟

ص: 278


1- . الکافي ج 4 ص 480 ح 7.
2- . الکافي ج 4 ص 484 ح 1.

فرمود: بر می گردد و سعی را اعاده می کند، زیرا این مانند رمی جمره نیست، چون رمی سنّت و سعی بین صفا و مروه فریضه است.

339- روزهای قربانی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ کُلَیْبٍ اَلْأَسَدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلنَّحْرِ فَقَالَ أَمَّا بِمِنًی فَثَلاَثَةُ أَیَّامٍ وَ أَمَّا فِی اَلْبُلْدَانِ فَیَوْمٌ وَاحِدٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از کلیب اسدی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد روزهای قربانی پرسیدم.

فرمود: روزهای قربانی در منا سه روز و در شهرهای دیگر یک روز است.

340- کمترین حد قربانی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی اَلْحَجِّ فَمَا اِسْتَیْسَرَ مِنَ اَلْهَدْیِ} قَالَ شَاةٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ گفتار خداوند متعال که می فرماید: {پس هرکه با پایان یافتن عمره حج را آغاز کند، آن چه از قربانی برای او میسر است ذبح کند}. (سوره بقره آیه 195) فرمود: منظور یک گوسفند است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: یُجْزِئُ فِی اَلْمُتْعَةِ شَاةٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در عمره تمتّع قربانی یک گوسفند کافی است.

ص: 279


1- . الکافي ج 4 ص 486 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 487 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 487 ح 2.

341- حکم وجوب قربانی و محل ذبح آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ اَلْأَعْرَجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مَنْ تَمَتَّعَ فِی أَشْهُرِ اَلْحَجِّ ثُمَّ أَقَامَ بِمَکَّةَ حَتَّی یَحْضُرَ اَلْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَعَلَیْهِ شَاةٌ وَ مَنْ تَمَتَّعَ فِی غَیْرِ أَشْهُرِ اَلْحَجِّ ثُمَّ جَاوَرَ حَتَّی یَحْضُرَ اَلْحَجُّ فَلَیْسَ عَلَیْهِ دَمٌ إِنَّمَا هِیَ حَجَّةٌ مُفْرَدَةٌ وَ إِنَّمَا اَلْأَضْحَی عَلَی أَهْلِ اَلْأَمْصَارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید اعرج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس حج تمتّع را در ماههای حج (شوال، ذی القعده و ذی الحجه) انجام دهد، آن گاه در مکّه درنگ کند تا حج سال آینده فرا رسد بر ذمّه او یک گوسفند است و هرکس حج تمتّع را در غیر ماه های حج انجام دهد بعد بماند تا موقع حج فرا رسد بر او قربانی نیست، زیرا آن حج افراد است. قربانی فقط برای مردم شهرهای دیگر است.

2- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: وَ إِذَا وَجَبَ عَلَیْکَ فِی مُتْعَةٍ وَ مَا أَشْبَهَ مِمَّا یَجِبُ عَلَیْکَ فِیهِ مِنْ جَزَاءِ الْحَجِّ فَلَا تَنْحَرْهُ إِلَّا بِمِنًی فَإِنْ کَانَ عَلَیْکَ دَمٌ وَاجِبٌ قَلَّدْتَهُ أَوْ جَلَّلْتَهُ أَوْ أَشْعَرْتَهُ فَلَا تَنْحَرْهُ إِلَّا فِی یَوْمِ النَّحْرِ بِمِنًی وَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُشْعِرَ بَدَنَتَکَ فَاضْرِبْهَا بِالشَّفْرَةِ عَلَی سَنَامِهَا مِنْ جَانِبِ الْأَیْمَنِ فَإِنْ کَانَتِ الْبُدْنُ کَثِیرَةً فَادْخُلْ بَیْنَهَا وَ اضْرِبْهَا بِالشَّفْرَةِ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ إِذَا أَرَدْتَ نَحْرَهَا فَانْحَرْهَا وَ هِیَ قَائِمَةٌ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ تُشْعِرُهَا وَ هِیَ بَارِکَةٌ وَ کُلْ مِنْ أُضْحِیَّتِکَ وَ أَطْعِمِ الْقَانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ الْقَانِعُ الَّذِی یَقْنَعُ بِمَا تُعْطِیهِ وَ الْمُعْتَرُّ الَّذِی یَعْتَرِیکَ وَ لَا تُعْطِی الْجَزَّارَ مِنْهَا شَیْئاً وَ لَا تَأْکُلْ مِنْ فِدَاءِ الصَّیْدِ إِنِ اضْطُرِرْتَهُ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ حَجِّکَ. (2)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: و اگر حج تمتع یا شبیه به آن از کفاره حج بر عهده تو واجب شد، آن را جز در منی ذبح نکن و اگر خونی واجب بر عهده توست، آن را قلاده می بندی یا جُلّ بر آن می اندازی یا اشعار می کنی. پس آن را جز در روز عید قربان در منی ذبح نکن و هرگاه خواستی که شترت را اشعار کنی، با یک تیغ از سمت راست بر کوهان آن می زنی، اگر تعداد شتران زیاد بود، در میان آنها داخل می شوی و از سمت چپ و راست با تیغ بر آنها بزن و هرگاه خواستی که آن را نحر کنی، پس در حالی نحر

ص: 280


1- . الکافي ج 4 ص 478 ح 1.
2- . فقه الرضا علیه السلام ص 28. بحارالانوار ج 96 ص 289 ح 61.

کن که ایستاده روبروی قبله باشد و هرگاه خوابیده باشد، آن را اشعار می کنی؛ و سپس از قربانی خود بخور و به قانع و معتر نیز از گوشت آن بخوران. قانع کسی است که بدان چه که به او می دهی قانع می شود و معتر کسی است که بر تو گذر می کند. چیزی از گوشت قربانی را به قصاب نمی دهی و از کفاره شکار نخور اگرچه ناچار شدی، زیرا که آن تمامیت حج توست.

3- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: فَإِذَا أَتَیْتَ مِنًی فَاشْتَرِ هَدْیَکَ وَ اذْبَحْهُ فَإِذَا أَرَدْتَ ذَبْحَهُ أَوْ نَحْرَهُ فَقُلْ وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ لَکَ وَ بِکَ وَ إِلَیْکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی کَمَا تَقَبَّلْتَ مِنْ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی کَلِیمِکَ وَ مُحَمَّدٍ حَبِیبِکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ أَمِرَّ السِّکِّینَ عَلَیْهَا وَ لَا تَنْخَعْهَا حَتَّی تَمُوتَ وَ لَا یَجُوزُ فِی الْأَضَاحِیِّ مِنَ الْبُدْنِ إِلَّا الثَّنِیُّ وَ هُوَ الَّذِی تَمَّتْ لَهُ سَنَةٌ وَ دَخَلَ فِی الثَّانِیَةِ وَ مِنَ الضَّأْنِ الْجَذَعُ لِسَنَةٍ وَ تُجْزِی الْبَقَرَةُ عَنْ خَمْسَةٍ.

وَ رُوِیَ: عَنْ سَبْعَةٍ إِذَا کَانُوا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ وَاحِدٍ.

وَ رُوِیَ: أَنَّهَا لَا تُجْزِی إِلَّا عَنْ وَاحِدٍ فَإِذَا نَحَرْتَ أُضْحِیَّتَکَ أَکَلْتَ مِنْهَا وَ تَصَدَّقْتَ بِالْبَاقِی.

وَ رُوِیَ: أَنَّ شَاةً تُجْزِی عَنْ سَبْعِینَ إِذَا لَمْ یُوجَدْ شَیْ ءٌ مِنَ الْهَدْیِ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمودند: زمانی که به منی آمدی، قربانی خود را بخر و آن را ذبح کن. زمانی که خواستی آن را ذبح یا نحر کنی بگو: «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ لَکَ وَ بِکَ وَ إِلَیْکَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی کَمَا تَقَبَّلْتَ مِنْ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ مُوسَی کَلِیمِکَ وَ مُحَمَّدٍ حَبِیبِکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ».

سپس چاقو را در گلوی قربانی بکش و تا قربانی نمرده، سر آن را جدا نکن و برای قربانی از شتر مجزی نیست مگر این که ثنی باشد و «ثنی» آن شتری است که یک سال آن تمام شده و وارد دو سالگی شده است باشد. وگوسفند نیز باید یک ساله باشد و گاو، پنج نفر را کفایت می کند.

ص: 281


1- . فقه الرضا علیه السلام: 28.بحارالانوار ج 96 ص 290 ح 62- 65.

و روایت شده است: اگر از یک خانواده باشند، هفت نفر را کفایت می کند.

روایت شده است: تنها یک نفر را کفایت می کند، پس زمانی که قربانی ات را نحر کردی، از آن می خوری و بقیه را صدقه می دهی.

روایت شده است: اگر قربانی وجود نداشته باشد، یک گوسفند، هفتاد نفر را کفایت می کند.

342- خوردن از قربانی واجب و صدقه دادن آن و بیرون بردن آن از منا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَمَرَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حِینَ نَحَرَ أَنْ تُؤْخَذَ مِنْ کُلِّ بَدَنَةٍ حُذْوَةٌ مِنْ لَحْمِهَا ثُمَّ تُطْرَحَ فِی بُرْمَةٍ ثُمَّ تُطْبَخَ وَ أَکَلَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه مِنْهَا وَ حَسَوَا مِنْ مَرَقِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: امام صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله قربانی خود را نحر نمود امر فرمود که تکه ای از گوشت هر شتر قربانی در ظرف سنگی قرار گرفت آن گاه که پخته شد رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه از آن خوردند و از آب گوشت آشامیدند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ لُحُومِ اَلْأَضَاحِیِّ فَقَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیهم یَتَصَدَّقَانِ بِثُلُثٍ عَلَی جِیرَانِهِمْ وَ ثُلُثٍ عَلَی اَلسُّؤَّالِ وَ ثُلُثٌ یُمْسِکُونَهُ لِأَهْلِ اَلْبَیْتِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد گوشت قربانی پرسیدم.

فرمود: همواره حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما و حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یک سوم آن را بر همسایگان خود صدقه می دادند، یک سوم آن را بر سؤال کنندگان و یک سوم آن را بر اهل خانه نگه می داشتند.

ص: 282


1- . الکافي ج 4 ص 499 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 499 ح 3.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ إِخْرَاجِ لُحُومِ اَلْأَضَاحِیِّ مِنْ مِنًی فَقَالَ کُنَّا نَقُولُ لاَ یُخْرَجْ مِنْهَا شَیْءٌ لِحَاجَةِ اَلنَّاسِ إِلَیْهِ فَأَمَّا اَلْیَوْمَ فَقَدْ کَثُرَ اَلنَّاسُ فَلاَ بَأْسَ بِإِخْرَاجِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد بیرون بردن گوشت قربانی از منا پرسیدم.

فرمود: ما پیشتر می گفتیم: چیزی از آن جا بیرون نرود، چرا که مردم به آن احتیاج دارند و اما امروز مردم زیاد شده اند بیرون بردنش ایرادی ندارد.

343- تراشیدن سر و کوتاه نمودن مو و ناخن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی شِبْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَلْمُؤْمِنَ إِذَا حَلَقَ رَأْسَهُ بِمِنًی ثُمَّ دَفَنَهُ جَاءَ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ کُلُّ شَعْرَةٍ لَهَا لِسَانٌ طَلْقٌ تُلَبِّی بِاسْمِ صَاحِبِهَا.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی شبل روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مؤمن سرش را در منا بتراشد سپس آن را دفن کند روز قیامت در حالی می آید که هر موی او به زبان گویایی به نام او لبیک گوید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لِلرَّجُلِ أَنْ یَغْسِلَ رَأْسَهُ بِالْخِطْمِیِّ قَبْلَ أَنْ یَحْلِقَهُ قَالَ یُقَصِّرُ وَ یَغْسِلُهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مرد می تواند پیش از تراشیدن، سر خود را با خطمی بشوید؟

فرمود: تقصیر نموده و بشوید.

ص: 283


1- . الکافي ج 4 ص 500 ح 7.
2- . الکافي ج 4 ص 502 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 502 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَوْمَ اَلنَّحْرِ یَحْلِقُ رَأْسَهُ وَ یُقَلِّمُ أَظْفَارَهُ وَ یَأْخُذُ مِنْ شَارِبِهِ وَ مِنْ أَطْرَافِ لِحْیَتِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن ابی عبد اللّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در روز قربان سرش را می تراشید، ناخن می گرفت و از سبیل ها و اطراف محاسنش را کوتاه می کرد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا اِشْتَرَیْتَ أُضْحِیَّتَکَ وَ وَزَنْتَ ثَمَنَهَا وَ صَارَتْ فِی رَحْلِکَ فَقَدْ بَلَغَ اَلْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَحْلِقَ فَاحْلِقْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: چون قربانی خود را خریدی و مبلغ آن را دادی و در وسایل سفرت قرار گرفت پس قربانی به محل خود رسیده است. پس اگر دوست داشتی سر بتراشی پس بتراش.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تُقَصِّرُ اَلْمَرْأَةُ مِنْ شَعْرِهَا لِعُمْرَتِهَا قَدْرَ أَنْمُلَةٍ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زن برای بیرون آمدن از عمره به اندازه بند انگشت از موی خود کوتاه می کند.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ: أَنَّ رَجُلاً مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ قَدِمَ حَاجّاً وَ کَانَ أَقْرَعَ اَلرَّأْسِ لاَ یُحْسِنُ أَنْ یُلَبِّیَ فَاسْتُفْتِیَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَأَمَرَ أَنْ یُلَبَّی عَنْهُ وَ یُمَرَّ اَلْمُوسَی عَلَی رَأْسِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ یُجْزِئُ عَنْهُ. (4)

ص: 284


1- . الکافي ج 4 ص 502 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 502 ح 4.
3- . الکافي ج 4 ص 503 ح 11.
4- . الکافي ج 4 ص 504 ح 13.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: مردی از مردم خراسان به حج آمده بود، او کچل بود و خوب نمی توانست لبیک بگوید. در این مورد از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه استفتا(سؤال) نمودند.

پس حضرتش امر فرمود: به جای او لبّیک گویند و تیغ را بر سر او بکشند، چرا که همان برای او کفایت می کند.

344- مواردی که برای مرد پس از تراشیدن سر پیش از زیارت بیت از لباس و عطر حلال می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمُتَمَتِّعِ إِذَا حَلَقَ رَأْسَهُ قَبْلَ أَنْ یَزُورَ اَلْبَیْتَ یَطْلِیهِ بِالْحِنَّاءِ قَالَ نَعَمْ اَلْحِنَّاءُ وَ اَلثِّیَابُ وَ اَلطِّیبُ وَ کُلُّ شَیْءٍ إِلاَّ اَلنِّسَاءَ رَدَّدَهَا عَلَیَّ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلاَثَةً قَالَ وَ سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْهَا فَقَالَ نَعَمْ اَلْحِنَّاءُ وَ اَلثِّیَابُ وَ اَلطِّیبُ وَ کُلُّ شَیْءٍ إِلاَّ اَلنِّسَاءَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید بن یسار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که حج تمتّع انجام می دهد هرگاه سرش را تراشید پیش از این که بیت را زیارت نماید، می تواند حنا بمالد؟

فرمود: آری می تواند از حنا، لباس و عطر استفاده کند، جز ارتباط با زنان.

حضرتش این سخن را دوبار و یا سه بار برای من تکرار فرمود.

راوی گوید: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه در این مورد پرسیدم، حضرتش همان گونه پاسخ فرمود.

345- حکم کسی که قربانی نیابد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما أَنَّهُ قَالَ: مَنْ لَمْ یَجِدْ هَدْیاً وَ أَحَبَّ أَنْ یُقَدِّمَ اَلثَّلاَثَةَ اَلْأَیَّامِ فِی أَوَّلِ اَلْعَشْرِ فَلاَ بَأْسَ. (2)

ص: 285


1- . الکافي ج 4 ص 505 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 507 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: هرکس قربانی نیافت و خواست سه روز روزه را پیشتر در اول دهه ذی حجه بگیرد ایرادی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُتَمَتِّعٍ لَمْ یَجِدْ هَدْیاً قَالَ یَصُومُ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ فِی اَلْحَجِّ یَوْماً قَبْلَ اَلتَّرْوِیَةِ وَ یَوْمَ اَلتَّرْوِیَةِ وَ یَوْمَ عَرَفَةَ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ فَاتَهُ ذَلِکَ قَالَ یَتَسَحَّرُ لَیْلَةَ اَلْحَصْبَةِ وَ یَصُومُ ذَلِکَ اَلْیَوْمَ وَ یَوْمَیْنِ بَعْدَهُ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ یُقِمْ عَلَیْهِ جَمَّالُهُ أَ یَصُومُهَا فِی اَلطَّرِیقِ قَالَ إِنْ شَاءَ صَامَهَا فِی اَلطَّرِیقِ وَ إِنْ شَاءَ إِذَا رَجَعَ إِلَی أَهْلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که برای حج تمتّع آمده، اگر قربانی نیابد (چه وظیفه ای دارد؟)

فرمود: سه روز در ایام حج - که روز هفتم، روز هشتم و روز عرفه است - روزه می گیرد.

گوید: گفتم: اگر روزه آن سه روز از او فوت شد؟

فرمود: شب حصبه (کوچ از منا) سحرس خورده آن روز و دو روز بعد از آن را روزه می گیرد.

گفتم: اگر مسؤول کاروان درنگ نکرد آیا در راه روزه بگیرد؟

فرمود: اگر خواست در راه روزه می گیرد و اگر خواست هنگامی که به نزد خانواده اش رسید روزه می گیرد.

346- زیارت بیت و غسل آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی اَلْعَلاَءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْغُسْلِ إِذَا زَارَ اَلْبَیْتَ مِنْ مِنًی فَقَالَ أَنَا أَغْتَسِلُ مِنْ مِنًی ثُمَّ أَزُورُ اَلْبَیْتَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن ابی علا روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد غسل زیارت کعبه پرسیدم که چون از منا روانه زیارت بیت شود انجام دهد؟

فرمود: من در منا غسل می کنم آن گاه بیت را زیارت می کنم.

ص: 286


1- . الکافي ج 4 ص 507 ح 3.
2- . الکافي ج 4 ص 511 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ غُسْلِ اَلزِّیَارَةِ یَغْتَسِلُ اَلرَّجُلُ بِاللَّیْلِ وَ یَزُورُ فِی اَللَّیْلِ بِغُسْلٍ وَاحِدٍ أَ یُجْزِئُهُ ذَلِکَ قَالَ یُجْزِئُهُ مَا لَمْ یُحْدِثْ مَا یُوجِبُ وُضُوءاً فَإِنْ أَحْدَثَ فَلْیُعِدْ غُسْلَهُ بِاللَّیْلِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه در مورد غسل زیارت پرسیدم که انسان شب هنگام یک غسل می کند و هنگام شب زیارت می کند آیا کفایت می کند؟

فرمود: از او کفایت می کند مادامی که کاری از او صادر نشود که موجب وضو شود و اگر کاری حادث شد پس شب هنگام غسلش را اعاده نماید.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی زِیَارَةِ اَلْبَیْتِ یَوْمَ اَلنَّحْرِ قَالَ زُرْهُ فَإِنْ شُغِلْتَ فَلاَ یَضُرُّکَ أَنْ تَزُورَ اَلْبَیْتَ مِنَ اَلْغَدِ وَ لاَ تُؤَخِّرْهُ أَنْ تَزُورَ مِنْ یَوْمِکَ فَإِنَّهُ یُکْرَهُ لِلْمُتَمَتِّعِ أَنْ یُؤَخِّرَهُ وَ مُوَسَّعٌ لِلْمُفْرِدِ أَنْ یُؤَخِّرَهُ فَإِذَا أَتَیْتَ اَلْبَیْتَ یَوْمَ اَلنَّحْرِ فَقُمْتَ عَلَی بَابِ اَلْمَسْجِدِ قُلْتَ اَللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی نُسُکِکَ وَ سَلِّمْنِی لَهُ وَ سَلِّمْهُ لِی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْعَلِیلِ اَلذَّلِیلِ اَلْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ أَنْ تَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی وَ أَنْ تَرْجِعَنِی بِحَاجَتِی اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اَلْبَلَدُ بَلَدُکَ وَ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ وَ أَؤُمُّ طَاعَتَکَ مُتَّبِعاً لِأَمْرِکَ رَاضِیاً بِقَدَرِکَ أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ اَلْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ اَلْمُشْفِقِ مِنْ عَذَابِکَ اَلْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ أَنْ تُبَلِّغَنِی عَفْوَکَ وَ تُجِیرَنِی مِنَ اَلنَّارِ بِرَحْمَتِکَ ثُمَّ تَأْتِی اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ فَتَسْتَلِمُهُ وَ تُقَبِّلُهُ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَاسْتَلِمْهُ بِیَدِکَ وَ قَبِّلْ یَدَکَ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَاسْتَقْبِلْهُ وَ کَبِّرْ وَ قُلْ کَمَا قُلْتَ حِینَ طُفْتَ بِالْبَیْتِ یَوْمَ قَدِمْتَ مَکَّةَ ثُمَّ طُفْ بِالْبَیْتِ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ کَمَا وَصَفْتُ لَکَ یَوْمَ قَدِمْتَ مَکَّةَ ثُمَّ صَلِّ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ رَکْعَتَیْنِ تَقْرَأُ فِیهِمَا بِ «قُلْ هُوَ اَللّٰهُ أَحَدٌ» وَ «قُلْ یٰا أَیُّهَا اَلْکٰافِرُونَ» ثُمَّ اِرْجِعْ إِلَی اَلْحَجَرِ اَلْأَسْوَدِ فَقَبِّلْهُ إِنِ اِسْتَطَعْتَ وَ اِسْتَقْبِلْهُ وَ کَبِّرْ ثُمَّ اُخْرُجْ إِلَی اَلصَّفَا فَاصْعَدْ عَلَیْهِ وَ اِصْنَعْ کَمَا صَنَعْتَ یَوْمَ دَخَلْتَ مَکَّةَ ثُمَّ اِئْتِ اَلْمَرْوَةَ فَاصْعَدْ عَلَیْهَا وَ طُفْ بَیْنَهُمَا سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ تَبْدَأُ بِالصَّفَا وَ تَخْتِمُ بِالْمَرْوَةِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ أَحْلَلْتَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ أَحْرَمْتَ مِنْهُ إِلاَّ اَلنِّسَاءَ ثُمَّ اِرْجِعْ إِلَی اَلْبَیْتِ وَ طُفْ بِهِ أُسْبُوعاً آخَرَ ثُمَّ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ عِنْدَ مَقَامِ

ص: 287


1- . الکافي ج 4 ص 511 ح 2.

إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ثُمَّ أَحْلَلْتَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ فَرَغْتَ مِنْ حَجِّکَ کُلِّهِ وَ کُلِّ شَیْءٍ أَحْرَمْتَ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد زیارت بیت در روز قربان فرمود: بیت را (در روز قربان) زیارت کن و اگر کار داشتی به تو ضرر نمی رساند که فردا بیت را زیارت کنی و آن را از همان روز به تأخیر مینداز، زیرا برای کسی که حج تمتّع انجام می دهد مکروه است که آن را به تأخیر بیندازد و بر حج مفرد گذار اجازه داده شد که آن را به تأخیر بیندازد. پس هرگاه در روز قربان نزد بیت آمدی، درب مسجد می ایستی و می گویی:

«اَللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی نُسُکِکَ وَ سَلِّمْنِی لَهُ وَ سَلِّمْهُ لِی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْعَلِیلِ اَلذَّلِیلِ اَلْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ أَنْ تَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی وَ أَنْ تَرْجِعَنِی بِحَاجَتِی.

اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اَلْبَلَدُ بَلَدُکَ وَ اَلْبَیْتُ بَیْتُکَ جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ وَ أَؤُمُّ طَاعَتَکَ مُتَّبِعاً لِأَمْرِکَ رَاضِیاً بِقَدَرِکَ أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ اَلْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ اَلْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ اَلْمُشْفِقِ مِنْ عَذَابِکَ اَلْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ أَنْ تُبَلِّغَنِی عَفْوَکَ وَ تُجِیرَنِی مِنَ اَلنَّارِ بِرَحْمَتِکَ».

سپس کنار حجر الاسود می آیی و آن را استلام نموده و می بوسی و اگر نتوانستی با دستت استلام کن و آن را ببوس و اگر نتوانستی رو به روی آن بایست و «اللّه اکبر» بگو و دعایی را که موقع طواف در روزی که به کعبه آمدی بخوان و هفت شوط طواف بیت انجام بده، چنانچه روز آمدن به مکه بر تو توصیف نمودم، سپس دو رکعت نماز در پشت مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام بگزار که در رکعت اول سورۀ توحید و در رکعت دوم سورۀ کافرون را می خوانی.

آن گاه به کنار حجر الاسود برگرد، اگر توانستی آن را ببوس و رو به روی آن بایست و «اللّه اکبر» بگو، سپس بالای صفا برو و اعمالی را که روز آمدن به مکّه انجام دادی، انجام بده.

سپس به طواف مروه برو و بالای آن صعود کن و هفت بار مابین آنها سعی کن که از صفا شروع نموده و در مروه تمام نمایی. چون این اعمال را انجام دادی همه چیزی که بر تو حرام بود، بر خود حلال نمودی جز زنان.

ص: 288


1- . الکافي ج 4 ص 511 ح 4.

سپس به طرف بیت برو و هفت شوط آن را طواف کن، سپس دو رکعت نزد مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام نماز گزار. با انجام این اعمال همه چیز - که بر تو حرام بوده - بر تو حلال شده و از کل حج فارغ گشته ای.

347- طواف نساء

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ اَلْعَتِیقِ} قَالَ طَوَافُ اَلْفَرِیضَةِ طَوَافُ اَلنِّسَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمّد روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه در مورد تفسیر گفتار خداوند عزّ و جلّ که می فرماید: {باید برگرد بیت عتیق طواف کنند}. (سوره حج آیه 29) فرمود: منظور طواف واجب و طواف نساء است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَوْ لاَ مَا مَنَّ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی اَلنَّاسِ مِنْ طَوَافِ اَلنِّسَاءِ لَرَجَعَ اَلرَّجُلُ إِلَی أَهْلِهِ وَ لَیْسَ یَحِلُّ لَهُ أَهْلُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر نبود که خداوند عزّ و جلّ به مردم (شیعیان) به انجام طواف نساء منّت نهاد، مرد در حالی به طرف همسرش برمی گشت که بر او حلال نبود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْخِصْیَانِ وَ اَلْمَرْأَةِ اَلْکَبِیرَةِ أَ عَلَیْهِمْ طَوَافُ اَلنِّسَاءِ قَالَ نَعَمْ عَلَیْهِمُ اَلطَّوَافُ کُلِّهِمْ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن علی بن یقطین روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: آیا طواف نساء به فرد اخته شده و پیرزن واجب است؟

فرمود: آری، بر همۀ آنها طواف نساء است.

ص: 289


1- . الکافي ج 4 ص 512 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 513 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 513 ح 4.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ نَسِیَ طَوَافَ اَلنِّسَاءِ حَتَّی دَخَلَ أَهْلَهُ قَالَ لاَ تَحِلُّ لَهُ اَلنِّسَاءُ حَتَّی یَزُورَ اَلْبَیْتَ وَ قَالَ یَأْمُرُ أَنْ یُقْضَی عَنْهُ إِنْ لَمْ یَحُجَّ فَإِنْ تُوُفِّیَ قَبْلَ أَنْ یُطَافَ عَنْهُ فَلْیَقْضِ عَنْهُ وَلِیُّهُ أَوْ غَیْرُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردی طواف نساء را فراموش کرد و نزد خانواده خود رفت، (چه حکمی دارد؟ )

فرمود: زنان بر او حلال نیستند تا بیت را زیارت کند.

و فرمود: اگر خود به حج نرود دستور می دهد که از جانب او طواف را به جا می آورند و اگر پیش از طواف بمیرد ولیّ او یا دیگری از جانب او طواف را به جا می آورند.

348- حکم کسی که شب هنگام در منا بیتوته کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَبِتْ لَیَالِیَ اَلتَّشْرِیقِ إِلاَّ بِمِنًی فَإِنْ بِتَّ فِی غَیْرِهَا فَعَلَیْکَ دَمٌ وَ إِنْ خَرَجْتَ أَوَّلَ اَللَّیْلِ فَلاَ یَنْتَصِفْ لَکَ اَللَّیْلُ إِلاَّ وَ أَنْتَ بِمِنًی إِلاَّ أَنْ یَکُونَ شُغُلُکَ بِنُسُکِکَ أَوْ قَدْ خَرَجْتَ مِنْ مَکَّةَ وَ إِنْ خَرَجْتَ نِصْفَ اَللَّیْلِ فَلاَ یَضُرُّکَ أَنْ تُصْبِحَ بِغَیْرِهَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ زَارَ عِشَاءً فَلَمْ یَزَلْ فِی طَوَافِهِ وَ دُعَائِهِ وَ فِی اَلسَّعْیِ بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ حَتَّی یَطْلُعَ اَلْفَجْرُ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ کَانَ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شب های تشریق (یازدهم، دوازدهم و سیزدهم) جز در منا نمان و اگر در غیر آن ماندی بر ذمّۀ تو قربانی است و اگر شب اول بیرون رفتی تا نصف شب نشده برگرد مگر این که کار تو در مورد مناسکت باشد که از مکّه بیرون رفته باشی و اگر نصف شب بیرون رفته باشی ایرادی ندارد که در غیر آن جا صبح کنی.

گوید: از حضرتش پرسیدم: مردی شب هنگام وقت خفتن بیت را زیارت نمود و پیوسته در طواف و دعا و سعی بین صفا و مروه بود تا صبح شد.

ص: 290


1- . الکافي ج 4 ص 513 ح 5.
2- . الکافي ج 4 ص 514 ح 1.

فرمود: بر او ایرادی نیست. او در اطاعت خداوند بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیصِ بْنِ اَلْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلزِّیَارَةِ مِنْ مِنًی قَالَ إِنْ زَارَ بِالنَّهَارِ أَوْ عِشَاءً فَلاَ یَنْفَجِرِ اَلْفَجْرُ إِلاَّ وَ هُوَ بِمِنًی وَ إِنْ زَارَ بَعْدَ نِصْفِ اَللَّیْلِ وَ أَسْحَرَ فَلاَ بَأْسَ أَنْ یَنْفَجِرَ اَلْفَجْرُ وَ هُوَ بِمَکَّةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عیص بن قاسم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد رفتن برای طواف زیارت از منا پرسیدم.

فرمود: اگر فردی روز و یا موقع خفتن به زیارت برود تا طلوع فجر نشده باید در منا باشد و اگر بعد از نصف شب به زیارت رفت و سحر شد، ایرادی ندارد که در طلوع فجر در مکّه باشد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا: فِی رَجُلٍ زَارَ اَلْبَیْتَ فَنَامَ فِی اَلطَّرِیقِ قَالَ إِنْ بَاتَ بِمَکَّةَ فَعَلَیْهِ دَمٌ وَ إِنْ کَانَ قَدْ خَرَجَ مِنْهَا فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ لَوْ أَصْبَحَ دُونَ مِنًی.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَزُورُ فَیَنَامُ دُونَ مِنًی قَالَ إِذَا جَازَ عَقَبَةَ اَلْمَدَنِیِّینَ فَلاَ بَأْسَ أَنْ یَنَامَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرتش در مورد مردی که در راه (مکّه به منا) خوابید فرمود: اگر شب در مکّه ماند (شب یازدهم ذی حجه) بر ذمّۀ او قربانی است و اگر از مکّه (به طرف منا) بیرون رفته چیزی بر ذمّۀ او نیست، گرچه در غیر منا صبح کند.

در روایت دیگری آمده است: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که خانه کعبه را زیارت می کند و در غیر منا می خوابد فرمود: اگر از عقبۀ مدنی ها بگذرد ایرادی برای خوابیدنش نیست.

349- تکبیر در ایام تشریق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلتَّکْبِیرُ أَیَّامَ اَلتَّشْرِیقِ مِنْ صَلاَةِ اَلظُّهْرِ یَوْمَ اَلنَّحْرِ إِلَی صَلاَةِ اَلْعَصْرِ مِنْ آخِرِ أَیَّامِ اَلتَّشْرِیقِ إِنْ أَنْتَ أَقَمْتَ بِمِنًی وَ إِنْ أَنْتَ خَرَجْتَ فَلَیْسَ عَلَیْکَ اَلتَّکْبِیرُ وَ اَلتَّکْبِیرُ أَنْ تَقُولَ: اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ

ص: 291


1- . الکافي ج 4 ص 514 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 515 ح 3.

أَکْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ اَلْحَمْدُ اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ اَلْأَنْعَامِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَبْلاَنَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود:

تکبیر در ایام تشریق(روز یازدهم، دوازدهم و سیزدهم) از نماز ظهر روز قربان تا نماز عصر آخر روز تشریق است اگر در منا باشی و اگر بیرون رفتی بر تو تکبیر نیست و تکبیر این گونه است که بگویی:

«اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ اَللَّهُ أَکْبَرُ اَللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ اَلْحَمْدُ اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا رَزَقَنَا مِنْ بَهِیمَةِ اَلْأَنْعَامِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَبْلاَنَا».

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ فَاتَتْهُ رَکْعَةٌ مَعَ اَلْإِمَامِ مِنَ اَلصَّلاَةِ أَیَّامَ اَلتَّشْرِیقِ قَالَ یُتِمُّ صَلاَتَهُ ثُمَّ یُکَبِّرُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلتَّکْبِیرِ بَعْدَ کُلِّ صَلاَةٍ فَقَالَ کَمْ شِئْتَ إِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ مُوَقَّتٌ یَعْنِی فِی اَلْکَلاَمِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم گوید: از حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: کسی که در روزهای تشریق یک رکعت از نماز جماعت از او فوت شد (چه وظیفه ای دارد؟ )

فرمود: نماز را تمام می کند سپس تکبیر می گوید.

گوید: از امام صلوات الله علیه در مورد عدد تکبیر بعد از هر نماز پرسیدم.

فرمود: هر چقدر خواستی بگو، عدد معیّنی ندارد.

350- اتمام نماز در حرم مکه و مدینه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شَیْبَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنْ إِتْمَامِ اَلصَّلاَةِ فِی اَلْحَرَمَیْنِ فَکَتَبَ إِلَیَّ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یُحِبُّ إِکْثَارَ اَلصَّلاَةِ فِی اَلْحَرَمَیْنِ فَأَکْثِرْ فِیهِمَا وَ أَتِمَّ. (3)

ص: 292


1- . الکافي ج 4 ص 517 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 517 ح 5.
3- . الکافي ج 4 ص 524 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن شیبه روایت کرده که گفت: نامه ای خدمت حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه نوشتم و در مورد اتمام نماز در حرمین پرسیدم؟

آن حضرت در پاسخ نوشت: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دوست می داشت که در حرمین نماز بیشتر خوانده شود. پس در آنها نماز بسیار بگزار و به صورت تمام بخوان.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ إِتْمَامِ اَلصَّلاَةِ وَ اَلصِّیَامِ فِی اَلْحَرَمَیْنِ فَقَالَ أَتِمَّهَا وَ لَوْ صَلاَةً وَاحِدَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عثمان بن عیسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه در مورد تمام نماز و گرفتن روز در حرمین پرسیدم.

فرمود: نماز را تمام بخوان گرچه یک نماز باشد.

351- وداع با کعبه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ مَکَّةَ وَ تَأْتِیَ أَهْلَکَ فَوَدِّعِ اَلْبَیْتَ وَ طُفْ بِالْبَیْتِ أُسْبُوعاً وَ إِنِ اِسْتَطَعْتَ أَنْ تَسْتَلِمَ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ وَ اَلرُّکْنَ اَلْیَمَانِیَّ فِی کُلِّ شَوْطٍ فَافْعَلْ وَ إِلاَّ فَافْتَتِحْ بِهِ وَ اِخْتِمْ بِهِ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ ذَلِکَ فَمُوَسَّعٌ عَلَیْکَ ثُمَّ تَأْتِی اَلْمُسْتَجَارَ فَتَصْنَعُ عِنْدَهُ کَمَا صَنَعْتَ یَوْمَ قَدِمْتَ مَکَّةَ وَ تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ اَلدُّعَاءِ ثُمَّ اِسْتَلِمِ اَلْحَجَرَ اَلْأَسْوَدَ ثُمَّ أَلْصِقْ بَطْنَکَ بِالْبَیْتِ تَضَعُ یَدَکَ عَلَی اَلْحَجَرِ وَ اَلْأُخْرَی مِمَّا یَلِی اَلْبَابَ وَ اِحْمَدِ اَللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ صَلِّ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ قُلِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ حَبِیبِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ اَللَّهُمَّ کَمَا بَلَغَ رِسَالاَتِکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ وَ أُوذِیَ فِی جَنْبِکَ وَ عَبَدَکَ حَتَّی أَتَاهُ اَلْیَقِینُ اَللَّهُمَّ اِقْلِبْنِی مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجَاباً لِی بِأَفْضَلِ مَا یَرْجِعُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ مِنَ اَلْمَغْفِرَةِ وَ اَلْبَرَکَةِ وَ اَلرَّحْمَةِ وَ اَلرِّضْوَانِ وَ اَلْعَافِیَةِ اَللَّهُمَّ إِنْ أَمَتَّنِی فَاغْفِرْ لِی وَ إِنْ أَحْیَیْتَنِی فَارْزُقْنِیهِ مِنْ قَابِلٍ اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنْ بَیْتِکَ اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اِبْنُ عَبْدِکَ وَ اِبْنُ أَمَتِکَ حَمَلْتَنِی عَلَی دَوَابِّکَ وَ سَیَّرْتَنِی فِی بِلاَدِکَ حَتَّی أَقْدَمْتَنِی حَرَمَکَ وَ أَمْنَکَ وَ قَدْ کَانَ فِی حُسْنِ ظَنِّی بِکَ أَنْ تَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی فَإِنْ کُنْتَ قَدْ غَفَرْتَ لِی ذُنُوبِی فَازْدَدْ عَنِّی رِضًا وَ

ص: 293


1- . الکافي ج 4 ص 524 ح 2.

قَرِّبْنِی إِلَیْکَ زُلْفَی وَ لاَ تُبَاعِدْنِی وَ إِنْ کُنْتَ لَمْ تَغْفِرْ لِی فَمِنَ اَلْآنَ فَاغْفِرْ لِی قَبْلَ أَنْ تَنْأَی عَنْ بَیْتِکَ دَارِی فَهَذَا أَوَانُ اِنْصِرَافِی إِنْ کُنْتَ أَذِنْتَ لِی غَیْرَ رَاغِبٍ عَنْکَ وَ لاَ عَنْ بَیْتِکَ وَ لاَ مُسْتَبْدِلٍ بِکَ وَ لاَ بِهِ اَللَّهُمَّ اِحْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی حَتَّی تُبَلِّغَنِی أَهْلِی فَإِذَا بَلَّغْتَنِی أَهْلِی فَاکْفِنِی مَئُونَةَ عِبَادِکَ وَ عِیَالِی فَإِنَّکَ وَلِیُّ ذَلِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ مِنِّی ثُمَّ اِئْتِ زَمْزَمَ فَاشْرَبْ مِنْ مَائِهَا ثُمَّ اُخْرُجْ وَ قُلْ آئِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ إِلیٰ رَبِّنٰا رٰاغِبُونَ إِلَی اَللَّهِ رَاجِعُونَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ قَالَ وَ إِنَّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لَمَّا وَدَّعَهَا وَ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ مِنَ اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ خَرَّ سَاجِداً عِنْدَ بَابِ اَلْمَسْجِدِ طَوِیلاً ثُمَّ قَامَ فَخَرَجَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه خواستی از مکّه به سوی وطنت بروی، پس بیت را وداع کرده و هفت شوط به آن طواف کن و اگر توانستی در هر شوط به حجر الاسود و رکن یمانی دست بزنی این کار را انجام بده وگرنه از (حجر الاسود) شروع کن و به آن به پایان برسان و اگر آن را هم نتوانستی ایرادی ندارد.

سپس کنار مستجار بیا و کنار آن همان اعمالی را که در روز ورود به مکّه انجام دادی، انجام می دهی و برای خود دعا کن.

سپس حجر الاسود را استلام کن، آن گاه شکمت را به کعبه بچسبان که یک دستت در حجر الاسود و دست دیگرت نزدیک در کعبه باشد و حمد و ثنای خدا کن و درود بر پیامبر صلّی اللّه علیه و اله بفرست آن گاه بگو:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ حَبِیبِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ.

اَللَّهُمَّ کَمَا بَلَغَ رِسَالاَتِکَ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِکَ وَ صَدَعَ بِأَمْرِکَ وَ أُوذِیَ فِی جَنْبِکَ وَ عَبَدَکَ حَتَّی أَتَاهُ اَلْیَقِینُ.

اَللَّهُمَّ اِقْلِبْنِی مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجَاباً لِی بِأَفْضَلِ مَا یَرْجِعُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ مِنَ اَلْمَغْفِرَةِ وَ اَلْبَرَکَةِ وَ اَلرَّحْمَةِ وَ اَلرِّضْوَانِ وَ اَلْعَافِیَةِ.

اَللَّهُمَّ إِنْ أَمَتَّنِی فَاغْفِرْ لِی وَ إِنْ أَحْیَیْتَنِی فَارْزُقْنِیهِ مِنْ قَابِلٍ اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنْ بَیْتِکَ.

اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ اِبْنُ عَبْدِکَ وَ اِبْنُ أَمَتِکَ حَمَلْتَنِی عَلَی دَوَابِّکَ وَ سَیَّرْتَنِی فِی بِلاَدِکَ حَتَّی أَقْدَمْتَنِی حَرَمَکَ وَ أَمْنَکَ وَ قَدْ کَانَ فِی حُسْنِ ظَنِّی بِکَ أَنْ تَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی فَإِنْ کُنْتَ قَدْ غَفَرْتَ لِی ذُنُوبِی فَازْدَدْ عَنِّی رِضًا وَ

ص: 294


1- . الکافي ج 4 ص 530 ح 1.

قَرِّبْنِی إِلَیْکَ زُلْفَی وَ لاَ تُبَاعِدْنِی وَ إِنْ کُنْتَ لَمْ تَغْفِرْ لِی فَمِنَ اَلْآنَ فَاغْفِرْ لِی قَبْلَ أَنْ تَنْأَی عَنْ بَیْتِکَ دَارِی فَهَذَا أَوَانُ اِنْصِرَافِی إِنْ کُنْتَ أَذِنْتَ لِی غَیْرَ رَاغِبٍ عَنْکَ وَ لاَ عَنْ بَیْتِکَ وَ لاَ مُسْتَبْدِلٍ بِکَ وَ لاَ بِهِ.

اَللَّهُمَّ اِحْفَظْنِی مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی حَتَّی تُبَلِّغَنِی أَهْلِی فَإِذَا بَلَّغْتَنِی أَهْلِی فَاکْفِنِی مَئُونَةَ عِبَادِکَ وَ عِیَالِی فَإِنَّکَ وَلِیُّ ذَلِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ مِنِّی».

سپس به کنار زمزم بیا و از آب آن بیاشام. آن گاه بیرون رو و بگو: «آئِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ إِلیٰ رَبِّنٰا رٰاغِبُونَ إِلَی اَللَّهِ رَاجِعُونَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ».

راوی گوید: هنگامی که حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه خواست بیت را وداع کند و از مسجد الحرام بیرون رود کنار در مسجد به سجده افتاد و سجده طولانی نمود، سپس برخاست و بیرون رفت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه هُوَ ذَا أَخْرُجُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمِنْ أَیْنَ أُوَدِّعُ اَلْبَیْتَ قَالَ تَأْتِی اَلْمُسْتَجَارَ بَیْنَ اَلْحَجَرِ وَ اَلْبَابِ فَتُوَدِّعُهُ مِنْ ثَمَّ ثُمَّ تَخْرُجُ فَتَشْرَبُ مِنْ زَمْزَمَ ثُمَّ تَمْضِی فَقُلْتُ أَصُبُّ عَلَی رَأْسِی فَقَالَ لاَ تَقْرَبِ اَلصَّبَّ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو اسماعیل روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: سؤال من این است که وقتی از مکّه بیرون میروم قربانت گردم! از کجا بیت را وداع کنم؟

فرمود: نزد مستجار که میان حجر الاسود و در کعبه است می آیی و از آن جا بیت را وداع می کنی، سپس کنار چاه زمزم می روی و از آب آن می نوشی بعد می روی.

گفتم: می توانم از آب آن به سرم بریزم؟

فرمود: نریز.

352- انجام عمره مفرده و فرق عمره مفرده با حج تمتع

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِنَّ عَلِیّاً صلوات الله علیه کَانَ یَقُولُ فِی کُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ. (2)

ص: 295


1- . الکافي ج 4 ص 532 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 534 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: علی صلوات الله علیه می فرمود: انجام عمره در هر ماه است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ اَلْمُفْرَدَةِ فِی أَشْهُرِ اَلْحَجِّ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی أَهْلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایرادی ندارد کسی عمره مفرده را در ماههای حج انجام دهد، آن گاه به سوی خانواده اش برگردد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنْ أَیْنَ اِفْتَرَقَ اَلْمُتَمَتِّعُ وَ اَلْمُعْتَمِرُ فَقَالَ إِنَّ اَلْمُتَمَتِّعَ مُرْتَبِطٌ بِالْحَجِّ وَ اَلْمُعْتَمِرَ إِذَا فَرَغَ مِنْهَا ذَهَبَ حَیْثُ شَاءَ وَ قَدِ اِعْتَمَرَ اَلْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما فِی ذِی اَلْحِجَّةِ ثُمَّ رَاحَ یَوْمَ اَلتَّرْوِیَةِ إِلَی اَلْعِرَاقِ وَ اَلنَّاسُ یَرُوحُونَ إِلَی مِنًی وَ لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی اَلْحِجَّةِ لِمَنْ لاَ یُرِیدُ اَلْحَجَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: فرق کسی که حج تمتّع انجام می دهد با کسی که عمره انجام می دهد چیست؟

فرمود: کسی که حج تمتّع انجام می دهد متصل به حج است و کسی که عمره انجام می دهد چون از آن فارغ شد هرجا خواست می رود و حضرت حسین بن علی صلوات الله علیهما در ذی حجّه عمره انجام داد و روز ترویه به سوی عراق حرکت کرد که مردم به سوی منا می رفتند و ایرادی ندارد کسی که قصد انجام حج ندارد در ذی حجّه عمره انجام دهد.

353- حکم قطع لبیک گفتن محرم عمره مفرده و اعمال واجب بر او

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: یُقْطَعُ تَلْبِیَةُ اَلْمُعْتَمِرِ إِذَا دَخَلَ اَلْحَرَمَ. (3)

ص: 296


1- . الکافي ج 4 ص 534 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 535 ح 4.
3- . الکافي ج 4 ص 537 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که عمره کننده وارد حرم شد لبیک گفتن قطع می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِذَا قَدِمَ اَلْمُعْتَمِرُ مَکَّةَ وَ طَافَ وَ سَعَی فَإِنْ شَاءَ فَلْیَمْضِ عَلَی رَاحِلَتِهِ وَ لْیَلْحَقْ بِأَهْلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرگاه کسی که عمره مفرده انجام می دهد وارد مکّه شد و طواف و سعی نمود، اگر خواست می تواند بر مرکبش سوار شود و به نزد اهلش برود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَجِیءُ مُعْتَمِراً عُمْرَةً مَبْتُولَةً قَالَ یُجْزِئُهُ إِذَا طَافَ بِالْبَیْتِ وَ سَعَی بَیْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ وَ حَلَقَ أَنْ یَطُوفَ طَوَافاً وَاحِداً بِالْبَیْتِ وَ مَنْ شَاءَ أَنْ یُقَصِّرَ قَصَّرَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مردی که برای انجام عمره مفرده می آید فرمود: هنگامی که طواف بیت و سعی صفا و مروه نمود و سرش را تراشید از او کفایت می کند که یک طواف به بیت کند و اگر خواست می تواند تقصیر کند.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُعْتَمِرُ یَطُوفُ وَ یَسْعَی وَ یَحْلِقُ قَالَ وَ لاَ بُدَّ لَهُ بَعْدَ اَلْحَلْقِ مِنْ طَوَافٍ آخَرَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر، یا راوی دیگری روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که عمره انجام می دهد می تواند طواف نماید، سعی کند و حلق نماید؟

فرمود: او باید پس از حلق طواف دیگری انجام دهد.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ رِیَاحٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مُفْرِدِ اَلْعُمْرَةِ عَلَیْهِ طَوَافُ اَلنِّسَاءِ قَالَ نَعَمْ. (4)

ص: 297


1- . الکافي ج 4 ص 537 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 538 ح 6.
3- . الکافي ج 4 ص 538 ح 7.
4- . الکافي ج 4 ص 538 ح 8.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن ریاح روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که از عمره مفرده انجام می دهد آیا طواف نساء نیز باید انجام دهد؟

فرمود: آری.

354- حکم کسی که در حال احرام به عمره مفرده با همسرش نزدیکی می کند و کفاره آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ اِعْتَمَرَ عُمْرَةً مُفْرَدَةً فَوَطِئَ أَهْلَهُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَبْلَ أَنْ یَفْرُغَ مِنْ طَوَافِهِ وَ سَعْیِهِ قَالَ عَلَیْهِ بَدَنَةٌ لِفَسَادِ عُمْرَتِهِ وَ عَلَیْهِ أَنْ یُقِیمَ بِمَکَّةَ حَتَّی یَدْخُلَ شَهْرٌ آخَرُ فَیَخْرُجَ إِلَی بَعْضِ اَلْمَوَاقِیتِ فَیُحْرِمَ مِنْهُ ثُمَّ یَعْتَمِرَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن ابو علی روایت کرده که گفت: حضرت امام باقر صلوات الله علیه در مورد کسی که محرم به احرام عمره مفرد است و در حال احرام پیش از این که طواف و سعی خود به پایان برساند با همسر خود نزدیکی می کند فرمود: قربانی یک شتر بر ذمّۀ اوست چرا که عمره او باطل شده است و بر او لازم است که تا ماه دیگر در مکّه بماند و به یکی مواقیت برود و از آن جا محرم شود آن گاه عمره را انجام دهد.

355- کامل شدن حج، با دیدار امام و زیارت رسول الله و ائمه اطهار صلوات الله علیهم است

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اسماعیل بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر یکی از شما به حج رود، باید حج خود را با زیارت ما به پایان رساند؛ چرا که دیدار با امام، به خاطر کامل شدن حج است.

ص: 298


1- . الکافي ج 4 ص 538 ح 1.
2- . عیون الأخبار ج 2 ص 262. بحارالانوار ج 96 ص 374 ح 1.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: کامل شدن حج، دیدار با امام است.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّمَا أُمِرَ النَّاسُ أَنْ یَأْتُوا هَذِهِ الْأَحْجَارَ فَیَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ یَأْتُونَا فَیُخْبِرُونَا بِوَلَایَتِهِمْ وَ یَعْرِضُوا عَلَیْنَا نَصْرَهُمْ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مردم مأمور شده اند که نزد سنگ ها بیایند و به گرد آن ها طواف کنند و سپس به نزد ما بیایند و ولایت خود را به ما خبر دهند و یاری خویش را بر ما عرضه کنند.

بخش های مربوط به زیارت ها

356- زیارت رسول الله صلی الله علیه و آله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی نَجْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا لِمَنْ زَارَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُتَعَمِّداً فَقَالَ لَهُ اَلْجَنَّةُ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی نجران روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! کسی که از روی آگاهی به زیارت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله مشرّف شود چه پاداشی دارد؟

فرمود: بهشت برای اوست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْمُعَلَّی أَبِی شِهَابٍ قَالَ: قَالَ اَلْحُسَیْنُ صلوات الله علیه لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَا أَبَتَاهْ مَا لِمَنْ زَارَکَ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَا

ص: 299


1- . عیون الأخبار ج 2 ص 262. بحارالانوار ج 96 ص 374 ح 2.
2- . عیون الأخبار ج 2 ص 262. بحارالانوار ج 96 ص 374 ح 3.
3- . الکافي ج 4 ص 548 ح 1.

بُنَیَّ مَنْ زَارَنِی حَیّاً أَوْ مَیِّتاً أَوْ زَارَ أَبَاکَ أَوْ زَارَ أَخَاکَ أَوْ زَارَکَ کَانَ حَقّاً عَلَیَّ أَنْ أَزُورَهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ أُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معلّی ابی شهاب روایت کرده که گفت: حضرت امام حسین صلوات الله علیه به رسول الله صلّی اللّه علیه و آله عرضه داشت: ای پدر! پاداش کسی که تو را زیارت نماید چیست؟

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: ای پسرم! هرکس مرا در دوران زندگیم یا پس از مرگم زیارت کند، یا پدرت یا برادرت یا تو را زیارت نماید برعهدۀ من است که او را در روز قیامت زیارت نموده و از گناهانش خلاص نمایم.

357- فضیلت بازگشت به مدینه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اِبْدَءُوا بِمَکَّةَ وَ اِخْتِمُوا بِنَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سدیر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حج را با مکه آغاز کنید و با زیارت ما به پایان برسانید.

358- ورود به مدینه، زیارت رسول الله صلی الله علیه و آله و دعا نزد بارگاه آن حضرت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ اَلْمَدِینَةَ فَاغْتَسِلْ قَبْلَ أَنْ تَدْخُلَهَا أَوْ حِینَ تَدْخُلُهَا ثُمَّ تَأْتِی قَبْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ تَقُومُ فَتُسَلِّمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ تَقُومُ عِنْدَ اَلْأُسْطُوَانَةِ اَلْمُقَدَّمَةِ مِنْ جَانِبِ اَلْقَبْرِ اَلْأَیْمَنِ عِنْدَ رَأْسِ اَلْقَبْرِ عِنْدَ زَاوِیَةِ اَلْقَبْرِ وَ أَنْتَ مُسْتَقْبِلُ اَلْقِبْلَةِ وَ مَنْکِبُکَ اَلْأَیْسَرُ إِلَی جَانِبِ اَلْقَبْرِ وَ مَنْکِبُکَ اَلْأَیْمَنُ مِمَّا یَلِی اَلْمِنْبَرَ فَإِنَّهُ مَوْضِعُ رَأْسِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تَقُولُ: أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اَللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاَتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ عَبَدْتَ اَللَّهَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ بِالْحِکْمَةِ وَ

ص: 300


1- . الکافي ج 4 ص 548 ح 4.
2- . الکافي ج 4 ص 550 ح 1.

اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ أَدَّیْتَ اَلَّذِی عَلَیْکَ مِنَ اَلْحَقِّ وَ أَنَّکَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ غَلُظْتَ عَلَی اَلْکَافِرِینَ فَبَلَغَ اَللَّهُ بِکَ أَفْضَلَ شَرَفِ مَحَلِّ اَلْمُکْرَمِینَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی اِسْتَنْقَذَنَا بِکَ مِنَ اَلشِّرْکِ وَ اَلضَّلاَلَةِ اَللَّهُمَّ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلاَئِکَتِکَ اَلْمُقَرَّبِینَ وَ عِبَادِکَ اَلصَّالِحِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ اَلْمُرْسَلِینَ وَ أَهْلِ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرَضِینَ وَ مَنْ سَبَّحَ لَکَ یَا رَبَّ اَلْعَالَمِینَ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ خَاصَّتِکَ وَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ اَللَّهُمَّ أَعْطِهِ اَلدَّرَجَةَ وَ اَلْوَسِیلَةَ مِنَ اَلْجَنَّةِ وَ اِبْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ اَلْأَوَّلُونَ وَ اَلْآخِرُونَ اَللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ: وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جٰاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اَللّٰهَ وَ اِسْتَغْفَرَ لَهُمُ اَلرَّسُولُ لَوَجَدُوا اَللّٰهَ تَوّٰاباً رَحِیماً وَ إِنِّی أَتَیْتُ نَبِیَّکَ مُسْتَغْفِراً تَائِباً مِنْ ذُنُوبِی وَ إِنِّی أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اَللَّهِ رَبِّی وَ رَبِّکَ لِیَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی وَ إِنْ کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَاجْعَلْ قَبْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَلْفَ کَتِفَیْکَ وَ اِسْتَقْبِلِ اَلْقِبْلَةَ وَ اِرْفَعْ یَدَیْکَ وَ اِسْأَلْ حَاجَتَکَ فَإِنَّکَ أَحْرَی أَنْ تُقْضَی إِنْ شَاءَ اَللَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که وارد مدینه شدی پیش از ورود و یا به هنگام ورود غسل کن آن گاه کنار قبر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بیا، سپس بایست و بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله سلام کن، آن گاه نزد ستون اول که در سمت راست بخش بالای سر در گوشه آن رو به قبله که شانه چپت به طرف قبر باشد و شانه راستش به طرف منبر که موضع سر مبارک رسول الله صلّی اللّه علیه و آله است، می ایستی و می گویی: «أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اَللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاَتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ عَبَدْتَ اَللَّهَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ بِالْحِکْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ أَدَّیْتَ اَلَّذِی عَلَیْکَ مِنَ اَلْحَقِّ وَ أَنَّکَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ غَلُظْتَ عَلَی اَلْکَافِرِینَ فَبَلَغَ اَللَّهُ بِکَ أَفْضَلَ شَرَفِ مَحَلِّ اَلْمُکْرَمِینَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی اِسْتَنْقَذَنَا بِکَ مِنَ اَلشِّرْکِ وَ اَلضَّلاَلَةِ.

ص: 301


1- . الکافي ج 4 ص 550 ح 1.

اَللَّهُمَّ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلاَئِکَتِکَ اَلْمُقَرَّبِینَ وَ عِبَادِکَ اَلصَّالِحِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ اَلْمُرْسَلِینَ وَ أَهْلِ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرَضِینَ وَ مَنْ سَبَّحَ لَکَ یَا رَبَّ اَلْعَالَمِینَ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ خَاصَّتِکَ وَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ.

اَللَّهُمَّ أَعْطِهِ اَلدَّرَجَةَ وَ اَلْوَسِیلَةَ مِنَ اَلْجَنَّةِ وَ اِبْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ اَلْأَوَّلُونَ وَ اَلْآخِرُونَ.

اَللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ: وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جٰاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اَللّٰهَ وَ اِسْتَغْفَرَ لَهُمُ اَلرَّسُولُ لَوَجَدُوا اَللّٰهَ تَوّٰاباً رَحِیماً وَ إِنِّی أَتَیْتُ نَبِیَّکَ مُسْتَغْفِراً تَائِباً مِنْ ذُنُوبِی وَ إِنِّی أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اَللَّهِ رَبِّی وَ رَبِّکَ لِیَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی».

و اگر حاجتی داری، قبر آن حضرت را پشت شانه هایت قرار ده و روبه قبله شو و دست هایت را بلند کن و حاجت خود را بخواه که شایسته است که ان شاء اللّه حاجت تو برآورده شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه کَیْفَ اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عِنْدَ قَبْرِهِ فَقَالَ قُلِ: اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا صَفْوَةَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اَللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ عَبَدْتَهُ حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ فَجَزَاکَ اَللَّهُ أَفْضَلَ مَا جَزَی نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمّد بن ابی نصر روایت کرده که گفت: به حضرت امام رضا صلوات الله علیه گفتم: چگونه به رسول الله صلّی اللّه علیه و آله کنار قبرش سلام دهیم؟

فرمود: بگو: «اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اَللَّهِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا صَفْوَةَ اَللَّهِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اَللَّهِ، أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ عَبَدْتَهُ حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ فَجَزَاکَ اَللَّهُ أَفْضَلَ مَا جَزَی نَبِیّاً عَنْ أُمَّتِهِ.

اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ».

ص: 302


1- . الکافي ج 4 ص 552 ح 3.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ لَهُمْ: مُرُّوا بِالْمَدِینَةِ فَسَلِّمُوا عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ قَرِیبٍ وَ إِنْ کَانَتِ اَلصَّلاَةُ تَبْلُغُهُ مِنْ بَعِیدٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به شهر مدینه سفر نمایید و از نزدیک به رسول الله صلّی اللّه علیه و آله سلام کنید، اگرچه از دور هم به آن حضرت سلام می رسد.

359- زیارت ائمه بقیع صلوات الله علیهم

1- هرگاه به قبرستان بقیع آمدی آن را مقابل خود قرار ده سپس بگو:

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَئِمَّةَ اَلْهُدَی، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ اَلتَّقْوَی، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمُ اَلْحُجَّةَ عَلَی أَهْلِ اَلدُّنْیَا، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمُ اَلْقُوَّامَ فِی اَلْبَرِیَّةِ بِالْقِسْطِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ اَلصَّفْوَةِ، اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ اَلنَّجْوَی.

أَشْهَدُ أَنَّکُمْ قَدْ بَلَّغْتُمْ وَ نَصَحْتُمْ وَ صَبَرْتُمْ فِی ذَاتِ اَللَّهِ وَ کُذِّبْتُمْ وَ أُسِیءَ إِلَیْکُمْ فَعَفَوْتُمْ وَ أَشْهَدُ أَنَّکُمُ اَلْأَئِمَّةُ اَلرَّاشِدُونَ اَلْمَهْدِیُّونَ وَ أَنَّ طَاعَتَکُمْ مَفْرُوضَةٌ وَ أَنَّ قَوْلَکُمُ اَلصِّدْقُ.

وَ أَنَّکُمْ دَعَوْتُمْ فَلَمْ تُجَابُوا وَ أَمَرْتُمْ فَلَمْ تُطَاعُوا وَ أَنَّکُمْ دَعَائِمُ اَلدِّینِ وَ أَرْکَانُ اَلْأَرْضِ وَ لَمْ تَزَالُوا بِعَیْنِ اَللَّهِ یَنْسَخُکُمْ فِی أَصْلاَبِ کُلِّ مُطَهَّرٍ وَ یَنْقُلُکُمْ فِی أَرْحَامِ اَلْمُطَهَّرَاتِ لَمْ تُدَنِّسْکُمُ اَلْجَاهِلِیَّةُ اَلْجَهْلاَءُ وَ لَمْ تَشْرَکْ فِیکُمْ فِتَنُ اَلْأَهْوَاءِ طِبْتُمْ وَ طَابَ مَنْبِتُکُمْ مَنَّ بِکُمْ عَلَیْنَا دَیَّانُ اَلدِّینِ فَجَعَلَکُمْ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اَللّٰهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اِسْمُهُ وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَیْکُمْ رَحْمَةً لَنَا وَ کَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا إِذَا اِخْتَارَکُمْ لَنَا وَ طَیَّبَ خَلْقَنَا بِمَا مَنَّ بِهِ عَلَیْنَا مِنْ وَلاَیَتِکُمْ وَ کُنَّا عِنْدَهُ مُسَمَّیْنَ بِفَضْلِکُمْ مُعْتَرِفِینَ بِتَصْدِیقِنَا إِیَّاکُمْ.

وَ هَذَا مَقَامُ مَنْ أَسْرَفَ وَ أَخْطَأَ وَ اِسْتَکَانَ وَ أَقَرَّ بِمَا جَنَی وَ رَجَا بِمَقَامِهِ اَلْخَلاَصَ وَ أَنْ یَسْتَنْقِذَهُ بِکُمْ مُسْتَنْقِذُ اَلْهَلْکَی مِنَ اَلرَّدَی فَکُونُوا لِی شُفَعَاءَ فَقَدْ وَفَدْتُ إِلَیْکُمْ إِذَا رَغِبَ عَنْکُمْ أَهْلُ اَلدُّنْیَا وَ اِتَّخَذُوا آیَاتِ اَللَّهِ هُزُواً وَ اِسْتَکْبَرُوا عَنْهٰا یَا مَنْ هُوَ قَائِمٌ لاَ یَسْهُو وَ دَائِمٌ لاَ یَلْهُو وَ مُحِیطٌ بِکُلِّ شَیْءٍ لَکَ اَلْمَنُّ بِمَا وَفَّقْتَنِی وَ عَرَّفْتَنِی مِمَّا اِئْتَمَنْتَنِی عَلَیْهِ إِذْ صَدَّ عَنْهُمْ عِبَادُکَ وَ جَهِلُوا

ص: 303


1- . الکافي ج 4 ص 552 ح 5.

مَعْرِفَتَهُمْ وَ اِسْتَخَفُّوا بِحَقِّهِمْ وَ مَالُوا إِلَی سِوَاهُمْ فَکَانَتِ اَلْمِنَّةُ مِنْکَ عَلَیَّ مَعَ أَقْوَامٍ خَصَصْتَهُمْ بِمَا خَصَصْتَنِی بِهِ.

فَلَکَ اَلْحَمْدُ إِذْ کُنْتُ عِنْدَکَ فِی مَقَامِی هَذَا مَذْکُوراً مَکْتُوباً وَ لاَ تَحْرِمْنِی مَا رَجَوْتُ وَ لاَ تُخَیِّبْنِی فِیمَا دَعَوْتُ».(1)

و آن چه دوست داری برای خودت دعا بکن.

360- زیارت مشاهد و قبور شهداء

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُقْبَةَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّا نَأْتِی اَلْمَسَاجِدَ اَلَّتِی حَوْلَ اَلْمَدِینَةِ فَبِأَیِّهَا أَبْدَأُ فَقَالَ اِبْدَأْ بِقُبَا فَصَلِّ فِیهِ وَ أَکْثِرْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَسْجِدٍ صَلَّی فِیهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی هَذِهِ اَلْعَرْصَةِ ثُمَّ اِئْتِ مَشْرَبَةَ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ فَصَلِّ فِیهَا وَ هِیَ مَسْکَنُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مُصَلاَّهُ ثُمَّ تَأْتِی مَسْجِدَ اَلْفَضِیخِ فَتُصَلِّی فِیهِ فَقَدْ صَلَّی فِیهِ نَبِیُّکَ فَإِذَا قَضَیْتَ هَذَا اَلْجَانِبَ أَتَیْتَ جَانِبَ أُحُدٍ فَبَدَأْتَ بِالْمَسْجِدِ اَلَّذِی دُونَ اَلْحَرَّةِ فَصَلَّیْتَ فِیهِ ثُمَّ مَرَرْتَ بِقَبْرِ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ صلوات الله علیهما فَسَلَّمْتَ عَلَیْهِ ثُمَّ مَرَرْتَ بِقُبُورِ اَلشُّهَدَاءِ فَقُمْتَ عِنْدَهُمْ فَقُلْتَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ اَلدِّیَارِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ إِنَّا بِکُمْ لاَحِقُونَ ثُمَّ تَأْتِی اَلْمَسْجِدَ اَلَّذِی کَانَ فِی اَلْمَکَانِ اَلْوَاسِعِ إِلَی جَنْبِ اَلْجَبَلِ عَنْ یَمِینِکَ حِینَ تَدْخُلُ أُحُداً فَتُصَلِّی فِیهِ فَعِنْدَهُ خَرَجَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَی أُحُدٍ حِینَ لَقِیَ اَلْمُشْرِکِینَ فَلَمْ یَبْرَحُوا حَتَّی حَضَرَتِ اَلصَّلاَةُ فَصَلَّی فِیهِ ثُمَّ مُرَّ أَیْضاً حَتَّی تَرْجِعَ فَتُصَلِّیَ عِنْدَ قُبُورِ اَلشُّهَدَاءِ مَا کَتَبَ اَللَّهُ لَکَ ثُمَّ اِمْضِ عَلَی وَجْهِکَ حَتَّی تَأْتِیَ مَسْجِدَ اَلْأَحْزَابِ فَتُصَلِّیَ فِیهِ وَ تَدْعُوَ اَللَّهَ فِیهِ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ دَعَا فِیهِ یَوْمَ اَلْأَحْزَابِ وَ قَالَ یَا صَرِیخَ اَلْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ اَلْمُضْطَرِّینَ وَ یَا مُغِیثَ اَلْمَهْمُومِینَ اِکْشِفْ هَمِّی وَ کَرْبِی وَ غَمِّی فَقَدْ تَرَی حَالِی وَ حَالَ أَصْحَابِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عقبة بن خالد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: ما برای دیدن به مساجد اطراف مدینه می رویم از کدام آنها شروع کنم؟

ص: 304


1- . الکافي ج 4 ص 559 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 560 ح 2.

فرمود: از مسجد قبا شروع کن. در آن جا نماز بگزار، زیرا آن نخستین مسجدی است که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از این همه عرصه در آن نماز خواند.

سپس به غرفه مادر ابراهیم برو در آن نیز نماز بگزار و آن محل سکونت و نماز رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بود.

آن گاه به مسجد فضیح برو و در آن نماز بگزار که پیامبرت در آن نماز گزارد. وقتی این طرف را تمام نمودی به جانب احد می روی و از مسجدی که نزدیک سنگستان است در آن نماز می گزاری، سپس به قبر حمزه فرزند عبد المطلب علیهما السّلام می روی، بر او سلام می نمایی، آن گاه به قبور شهدا می روی و نزد آنها ایستاده می گویی: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ اَلدِّیَارِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ إِنَّا بِکُمْ لاَحِقُونَ».

سپس به مسجدی می آیی که به هنگام ورود تو به احد در سمت راست تو در جای وسیع کنار کوه قرار گرفته است و در آن نماز می خوانی.

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به هنگام رودررو با مشرکان از همان جا به سوی احد خارج شد، پس درنگ نکردند تا وقت نماز فرا رسید پس در آن نماز خواند.

آن گاه بگذر تا به نزد قبور شهدا برگردی و نماز فریضه بخوانی. آن گاه به راه خود ادامه ده تا به مسجد احزاب بیایی و در آن نماز می گزاری و خدا را فرا می خوانی زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در جنگ احزاب در آن مسجد دعا کرد و فرمود: «یَا صَرِیخَ اَلْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَةِ اَلْمُضْطَرِّینَ وَ یَا مُغِیثَ اَلْمَهْمُومِینَ اِکْشِفْ هَمِّی وَ کَرْبِی وَ غَمِّی فَقَدْ تَرَی حَالِی وَ حَالَ أَصْحَابِی».

361- وداع با قبر رسول الله صلی الله علیه و آله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ اَلْمَدِینَةِ فَاغْتَسِلْ ثُمَّ اِئْتِ قَبْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَعْدَ مَا تَفْرُغُ مِنْ حَوَائِجِکَ وَ اِصْنَعْ مِثْلَ مَا صَنَعْتَ عِنْدَ دُخُولِکَ وَ قُلِ اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنْ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ فَإِنْ تَوَفَّیْتَنِی قَبْلَ ذَلِکَ فَإِنِّی أَشْهَدُ فِی مَمَاتِی عَلَی مَا شَهِدْتُ عَلَیْهِ فِی حَیَاتِی أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ. (1)

ص: 305


1- . الکافي ج 4 ص 563 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه خواستی از مدینه خارج شوی، غسل کن و کنار قبر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله برو و اعمالی را که به هنگام ورود انجام دادی، انجام بده و بگو: «اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنْ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ، فَإِنْ تَوَفَّیْتَنِی قَبْلَ ذَلِکَ فَإِنِّی أَشْهَدُ فِی مَمَاتِی عَلَی مَا شَهِدْتُ عَلَیْهِ فِی حَیَاتِی أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ».

362- فضیلت مسجد غدیر خم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَسَّانَ اَلْجَمَّالِ قَالَ: حَمَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مِنَ اَلْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ فَلَمَّا اِنْتَهَیْنَا إِلَی مَسْجِدِ اَلْغَدِیرِ نَظَرَ إِلَی مَیْسَرَةِ اَلْمَسْجِدِ فَقَالَ ذَلِکَ مَوْضِعُ قَدَمِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَیْثُ قَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ ثُمَّ نَظَرَ إِلَی اَلْجَانِبِ اَلْآخَرِ فَقَالَ ذَلِکَ مَوْضِعُ فُسْطَاطِ أَبِی فُلاَنٍ وَ فُلاَنٍ وَ سَالِمٍ مَوْلَی أَبِی حُذَیْفَةَ وَ أَبِی عُبَیْدَةَ اَلْجَرَّاحِ فَلَمَّا أَنْ رَأَوْهُ رَافِعاً یَدَیْهِ قَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ اُنْظُرُوا إِلَی عَیْنَیْهِ تَدُورُ کَأَنَّهُمَا عَیْنَا مَجْنُونٍ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِهَذِهِ اَلْآیَةِ: «وَ إِنْ یَکٰادُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصٰارِهِمْ لَمّٰا سَمِعُوا اَلذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ `وَ مٰا هُوَ إِلاّٰ ذِکْرٌ لِلْعٰالَمِینَ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسّان جمّال روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را از مدینه به مکّه بردم، چون به مسجد غدیر رسیدیم به سمت چپ مسجد نگاه کرد و فرمود: آن جا جای پای رسول الله صلّی اللّه علیه و آله است، موقعی که فرمود: «هرکس را من مولایم پس علی مولای اوست».

سپس به سمت دیگر مسجد نگاه کرد و فرمود: آن جا جای چادر ابا فلان و فلان (ابابکر و عمر)، سالم مولی ابی حذیفه و ابی عبیده جرّاح است. هنگامی دیدند نبی الله صلّی اللّه علیه و آله دستانش را بلند کرده به یکدیگر گفتند: به چشمانش نگاه کنید! که همانند دیوانگان می چرخد (!!)

در این هنگام جبرئیل علیه السّلام با این آیه فرود آمد که: {نزدیک است کافران هنگامی که آیات قرآن را می شنوند با چشم زخم تو را از بین ببرند و می گویند: او دیوانه است. در حالی که این (قرآن) جز مایۀ بیداری برای جهانیان نیست}. (سوره قمر آیه 50- 51)

ص: 306


1- . الکافي ج 4 ص 566 ح 2.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: یُسْتَحَبُّ اَلصَّلاَةُ فِی مَسْجِدِ اَلْغَدِیرِ لِأَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَقَامَ فِیهِ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ هُوَ مَوْضِعٌ أَظْهَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ اَلْحَقَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خواندن نماز در مسجد غدیر خم مستحب است، زیرا نبی صلّی اللّه علیه و آله در آن جا حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را به خلافت نصب فرمود و آن جایی است که خدای عزّ و جلّ در آن حق را ظاهر فرمود.

363- فضیلت زیارت و نماز نزد مقبره حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

1- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَکْثَرَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ إِنَّهُ لَیَنْزِلُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَیَأْتُونَ الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ فَیَطُوفُونَ بِهِ فَإِذَا هُمْ طَافُوا بِهِ نَزَلُوا فَطَافُوا بِالْکَعْبَةِ فَإِذَا طَافُوا بِهَا أَتَوْا قَبْرَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ أَتَوْا قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ أَتَوْا قَبْرَ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ عَرَجُوا وَ یَنْزِلُ مِثْلُهُمْ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.

وَ قَالَ صلوات الله علیه: مَنْ زَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه عَارِفاً بِحَقِّهِ غَیْرَ مُتَجَبِّرٍ وَ لَا مُتَکَبِّرٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَ مِائَةِ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ بُعِثَ مِنَ الْآمِنِینَ وَ هُوِّنَ عَلَیْهِ الْحِسَابُ وَ اسْتَقْبَلَهُ الْمَلَائِکَةُ فَإِذَا انْصَرَفَ شَیَّعَتْهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَإِنْ مَرِضَ عَادُوهُ وَ إِنْ مَاتَ تَبِعُوهُ بِالاسْتِغْفَارِ إِلَی قَبْرِهِ قَالَ وَ مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ صلوات الله علیه عَارِفاً بِحَقِّهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ أَلْفِ حَجَّةٍ مَقْبُولَةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ وَ غَفَرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند هیچ مخلوقی را از جهت تعداد بیشتر از فرشتگان نیافریده است، همانا خداوند هر روز هفتاد هزار فرشته را فرو می فرستد که به سوی بیت المعمور می آیند و در اطراف آن به طواف

ص: 307


1- . الکافي ج 4 ص 567 ح 3.
2- . امالی (للطوسي) ج 1 ص 218. بحارالانوار ج 97 ص 257 ح 1.

می پردازند، زمانی که بیت المعمور را طواف کردند فرو می آیند و کعبه را طواف می کنند، پس از آن به سوی قبر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می آیند و بر او سلام می فرستند، سپس نزد قبر حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می آیند و بر او سلام می فرستند، آن گاه نزد قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه می آیند و بر او سلام می فرستند، در نهایت به سوی آسمان باز می گردند، فرشتگانی همانند آن ها تا روز قیامت این کار را تکرار می کنند.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر کسی مقبره حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را زیارت کند در حالی که آگاه به حق او باشد نه از روی اجبار و تکبر، خداوند ثواب صد هزار شهید را برایش ثبت می کند، گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد و در زمره افراد دارای امنیت محشور می گردد، حسابرسی به اعمال او آسان خواهد بود و فرشتگان به پیشواز او خواهند آمد، و هنگامی که قصد بازگشت داشته باشد فرشتگان او را تا منزلش همراهی می کنند، اگر مریض شود از او عیادت می کنند و اگر بمیرد برای او طلب بخشش می کنند و او را تا مزارش همراهی می کنند، همچنین فرموده است: کسی که مقبره حضرت امام حسین صلوات الله علیه را زیارت کند در حالی که آگاه به حق او باشد، خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را برایش ثبت و تمامی گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد.

2- الشیخ أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، بإسناده عَنْ أَبِی وَهْبٍ الْقَصْرِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ الْمَدِینَةَ فَأَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَتَیْتُکَ وَ لَمْ أَزُرْ قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ بِئْسَ مَا صَنَعْتَ لَوْ لَا أَنَّکَ مِنْ شِیعَتِنَا مَا نَظَرْتُ إِلَیْکَ أَ لَا تَزُورُ مَنْ یَزُورُهُ اللَّهُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ وَ یَزُورُهُ الْأَنْبِیَاءُ وَ یَزُورُهُ الْمُؤْمِنُونَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا عَلِمْتُ ذَلِکَ قَالَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ کُلِّهِمْ وَ لَهُ ثَوَابُ أَعْمَالِهِمْ وَ عَلَی قَدْرِ أَعْمَالِهِمْ فُضِّلُوا. (1)

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از از أبو وهب القصری روایت کرده که گفت: وارد مدینه شدم و نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه رفتم و گفتم: فدایت گردم، به سوی تو آمدم در حالی که مقبره حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را زیارت نکردم، فرمود: کار بدی انجام دادی، اگر از شیعیان ما نبودی به تو نگاه نمی کردم، آیا زیارت نمی کنی مقبره کسی را که خداوند همراه با

ص: 308


1- . کامل الزیارة ص 38. بحارالانوار ج 97 ص 257 ح 2.

فرشتگان، او را زیارت می کند و پیامبران و مؤمنان آن را زیارت می کنند؟ گفتم: فدایت گردم این را نمی دانستم، فرمود: پس بدان همانا حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نزد خداوند برتر از تمامی امامان می باشد، و ثواب کارهای امامان متعلق به اوست و به اندازه اعمالشان دارای برتری هستند.

3- السید عبد الکریم بن طاووس، بإسناده عَنْ عُثْمَانَ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ لِی إِنَّ إِلَی جَانِبِ کُوفَانَ قَبْراً مَا أَتَاهُ مَکْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّی عِنْدَهُ رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ کُرْبَتَهُ وَ قَضَی حَاجَتَهُ قُلْتُ قَبْرُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما فَقَالَ بِرَأْسِهِ لَا فَقُلْتُ فَقَبْرُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ بِرَأْسِهِ نَعَمْ. (1)

مرحوم سید عبدالکریم بن طاووس، با سند خویش از عثمان بن سعید از مردی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: همانا در اطراف کوفه مقبره ای است که هیچ فرد گرفتاری نزد آن نیامده و دو رکعت یا چهار رکعت نماز گزارده باشد، مگر این که خداوند گرفتاری اش را برطرف نموده و نیازش را برآورده کرده است، گفتم: مقبره حضرت حسین بن علی صلوات الله علیهما. حضرت با اشاره سر جوابم را داد: خیر، پس گفتم: مقبره حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، با اشاره سر فرمود: بله.

364- زیارت و دعا در کنار قبر حضرت امیرالمومنین صلوات الله علیه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنِ اَلصَّادِقِ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلثَّالِثِ صلوات الله علیه قَالَ: یَقُولُ عِنْدَ قَبْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقَّهُ صَبَرْتَ وَ اِحْتَسَبْتَ حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ فَأَشْهَدُ أَنَّکَ لَقِیتَ اَللَّهَ وَ أَنْتَ شَهِیدٌ عَذَّبَ اَللَّهُ قَاتِلَکَ بِأَنْوَاعِ اَلْعَذَابِ وَ جَدَّدَ عَلَیْهِ اَلْعَذَابَ جِئْتُکَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُسْتَبْصِراً بِشَأْنِکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ وَ مَنْ ظَلَمَکَ أَلْقَی عَلَی ذَلِکَ رَبِّی إِنْ شَاءَ اَللَّهُ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ إِنَّ لِی ذُنُوباً کَثِیرَةً فَاشْفَعْ لِی إِلَی رَبِّکَ فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اَللَّهِ مَقَاماً مَحْمُوداً مَعْلُوماً وَ إِنَّ لَکَ عِنْدَ اَللَّهِ جَاهاً وَ شَفَاعَةً وَ قَدْ قَالَ تَعَالَی: {وَ لاٰ یَشْفَعُونَ إِلاّٰ لِمَنِ اِرْتَضیٰ}.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اورمة از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام علی النقی هادی صلوات الله علیه فرمود: آن گاه که کنار قبر حضرت امیر المؤمنین صلوات الله علیه قرار

ص: 309


1- . فرحة الغری ص 27. بحارالانوار ج 97 ص 259 ح 8.
2- . الکافي ج 4 ص 569 ح 1.

گرفتی این گونه می گویی: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقَّهُ صَبَرْتَ وَ اِحْتَسَبْتَ حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ فَأَشْهَدُ أَنَّکَ لَقِیتَ اَللَّهَ وَ أَنْتَ شَهِیدٌ عَذَّبَ اَللَّهُ قَاتِلَکَ بِأَنْوَاعِ اَلْعَذَابِ وَ جَدَّدَ عَلَیْهِ اَلْعَذَابَ جِئْتُکَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُسْتَبْصِراً بِشَأْنِکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ وَ مَنْ ظَلَمَکَ أَلْقَی عَلَی ذَلِکَ رَبِّی إِنْ شَاءَ اَللَّهُ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ إِنَّ لِی ذُنُوباً کَثِیرَةً فَاشْفَعْ لِی إِلَی رَبِّکَ فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اَللَّهِ مَقَاماً مَحْمُوداً مَعْلُوماً وَ إِنَّ لَکَ عِنْدَ اَللَّهِ جَاهاً وَ شَفَاعَةً وَ قَدْ قَالَ تَعَالَی: {لاٰ یَشْفَعُونَ إِلاّٰ لِمَنِ اِرْتَضیٰ}. (سوره انبیاء آیه 28)

2- [در کنار قبر مطهّر حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه این گونه زیارت می کنی و] می گویی:

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا عَمُودَ اَلدِّینِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ اَلنَّبِیِّینَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا قَسِیمَ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ وَ صَاحِبَ اَلْعَصَا وَ اَلْمِیسَمِ.

اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَشْهَدُ أَنَّکَ کَلِمَةُ اَلتَّقْوَی وَ بَابُ اَلْهُدَی وَ اَلْعُرْوَةُ اَلْوُثْقَی وَ اَلْحَبْلُ اَلْمَتِینُ وَ اَلصِّرَاطُ اَلْمُسْتَقِیمُ.

وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اَللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ شَاهِدُهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ أَمِینُهُ عَلَی عِلْمِهِ وَ خَازِنُ سِرِّهِ وَ مَوْضِعُ حِکْمَتِهِ وَ أَخُو رَسُولِهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.

وَ أَشْهَدُ أَنَّ دَعْوَتَکَ حَقٌّ وَ کُلَّ دَاعٍ مَنْصُوبٍ دُونَکَ بَاطِلٌ مَدْحُوضٌ أَنْتَ أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَغْصُوبٍ حَقُّهُ فَصَبَرْتَ وَ اِحْتَسَبْتَ لَعَنَ اَللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ وَ اِعْتَدَی عَلَیْکَ وَ صَدَّ عَنْکَ لَعْناً کَثِیراً یَلْعَنُهُمْ بِهِ کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ کُلُّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ مُمْتَحَنٍ.

صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی رُوحِکَ وَ بَدَنِکَ.

أَشْهَدُ أَنَّکَ عَبْدُ اَللَّهِ وَ أَمِینُهُ بَلَّغْتَ نَاصِحاً وَ أَدَّیْتَ أَمِیناً وَ قُتِلْتَ صِدِّیقاً وَ مَضَیْتَ عَلَی یَقِینٍ لَمْ تُؤْثِرْ عَمًی عَلَی هُدًی وَ لَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ إِلَی بَاطِلٍ.

أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ اَلصَّلاَةَ وَ آتَیْتَ اَلزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اِتَّبَعْتَ اَلرَّسُولَ وَ نَصَحْتَ لِلْأُمَّةِ وَ تَلَوْتَ اَلْکِتَابَ حَقَّ تِلاٰوَتِهِ وَ جَاهَدْتَ فِی اَللّٰهِ حَقَّ جِهٰادِهِ وَ دَعَوْتَ إِلَی سَبِیلِهِ بِالْحِکْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ.

أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکَ وَ دَعَوْتَ إِلَیْهِ عَلَی بَصِیرَةٍ وَ بَلَّغْتَ مَا أُمِرْتَ بِهِ وَ قُمْتَ بِحَقِّ اَللَّهِ غَیْرَ وَاهِنٍ وَ لاَ مُوهِنٍ.

ص: 310

فَصَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ صَلاَةً مُتَّبَعَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَرَادِفَةً یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً لاَ اِنْقِطَاعَ لَهَا وَ لاَ أَمَدَ وَ لاَ أَجَلَ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ جَزَاکَ اَللَّهُ مِنْ صِدِّیقٍ خَیْراً عَنْ رَعِیَّتِهِ.

أَشْهَدُ أَنَّ اَلْجِهَادَ مَعَکَ جِهَادٌ وَ أَنَّ اَلْحَقَّ مَعَکَ وَ إِلَیْکَ وَ أَنْتَ أَهْلُهُ وَ مَعْدِنُهُ وَ مِیرَاثَ اَلنُّبُوَّةِ عِنْدَکَ.

فَصَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً' وَ عَذَّبَ اَللَّهُ قَاتِلَکَ بِأَنْوَاعِ اَلْعَذَابِ.

أَتَیْتُکَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُسْتَبْصِراً بِشَأْنِکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَتَیْتُکَ عَائِذاً بِکَ مِنْ نَارٍ اِسْتَحَقَّهَا مِثْلِی بِمَا جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَتَیْتُکَ زَائِراً أَبْتَغِی بِزِیَارَتِکَ فَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ اَلنَّارِ أَتَیْتُکَ هَارِباً مِنْ ذُنُوبِیَ اَلَّتِی اِحْتَطَبْتُهَا عَلَی ظَهْرِی أَتَیْتُکَ وَافِداً لِعَظِیمِ حَالِکَ وَ مَنْزِلَتِکَ عِنْدَ رَبِّی.

فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ فَإِنَّ لِی ذُنُوباً کَثِیرَةً وَ إِنَّ لَکَ عِنْدَ اَللَّهِ مَقَاماً مَعْلُوماً وَ جَاهاً عَظِیماً وَ شَأْناً کَبِیراً وَ شَفَاعَةً مَقْبُولَةً وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لاٰ یَشْفَعُونَ إِلاّٰ لِمَنِ اِرْتَضیٰ».

اَللَّهُمَّ رَبَّ اَلْأَرْبَابِ صَرِیخَ اَلْأَحْبَابِ إِنِّی عُذْتُ بِأَخِی رَسُولِکَ مَعَاذاً فَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ اَلنَّارِ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ أَتَوَلَّی آخِرَکُمْ بِمَا تَوَلَّیْتُ بِهِ أَوَّلَکُمْ وَ کَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ اَلطَّاغُوتِ وَ اَللاَّتِ وَ اَلْعُزَّی».(1)

365- فضیلت زیارت قبر حضرت حسین بن علی صلوات الله علیهما

1- الشیخ أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَمِعْتُ أَبِی صلوات الله علیه یَقُولُ لِرَجُلٍ مِنْ مَوَالِیهِ وَ سَأَلَهُ عَنِ الزِّیَارَةِ فَقَالَ لَهُ مَنْ تَزُورُ وَ مَنْ تُرِیدُ بِهِ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَقَالَ مَنْ صَلَّی خَلْفَهُ صَلَاةً وَاحِدَةً یُرِیدُ بِهَا اللَّهَ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ عَلَیْهِ مِنَ النُّورِ مَا یَغْشَی لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ یَرَاهُ وَ اللَّهُ یُکْرِمُ زُوَّارَهُ وَ یَمْنَعُ النَّارَ أَنْ تُنَالَ مِنْهُمْ شَیْئاً وَ إِنَّ الزَّائِرَ لَهُ لَا یَتَنَاهَی لَهُ دُونَ الْحَوْضِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَائِمٌ عَلَی الْحَوْضِ یُصَافِحُهُ وَ یَرْوِیهِ مِنَ الْمَاءِ وَ مَا یَسْبِقُهُ أَحَدٌ إِلَی وُرُودِهِ الْحَوْضَ حَتَّی یَرْوِیَ ثُمَّ یَنْصَرِفُ إِلَی مَنْزِلِهِ مِنَ الْجَنَّةِ مَعَهُ مَلَکٌ مِنْ قِبَلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ

ص: 311


1- . الکافي ج 4 ص 570 ح 1.

صلوات الله علیه یَأْمُرُ الصِّرَاطَ أَنْ یَذِلَّ لَهُ وَ یَأْمُرُ النَّارَ أَنْ لَا یُصِیبَهُ مَنْ لَفَحَهَا شَیْ ءٌ حَتَّی یَجُوزَهَا وَ مَعَهُ رَسُولُهُ الَّذِی بَعَثَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از محمد بصری از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: شنیدم، پدرم صلوات الله علیه به یکی از موالی خود که درباره زیارت پرسیده بود، فرمود: زیارت چه کسی و به چه هدفی؟

گفت: زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه و به هدف خشنودی خدای تبارک و تعالی.

پس فرمود: هر که پشت (مقبره) او یک نماز جهت خشنودی خدا بخواند، خداوند را در آن روز که با وی دیدار می کند، در حالی دیدار می کند که نوری بر اوست که هر چیز را که می بیند، در برابر آن بی نور است و خداوند زائران وی را بزرگ می دارد و آتش را از آسیب رساندن به ایشان باز می دارد و زائر او را مکانی پایین تر از حوض کوثر نصیب نمی گردد، و حضرت امیرالمومنین صلوات الله علیه بر کنار حوض ایستاده و با وی دست می دهد و از آب حوض به او می نوشاند و هیچ کس در وارد شدن او بر حوض، بر او پیشی نمی گیرد تا او سیراب گشته و به سوی منزل گاهش در بهشت باز گردد، در حالی که فرشته ای از طرف حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه با او همراه است و صراط را امر می کند که زیر پای او رام و ذلیل باشد و آتش را امر می کند که ذره ای از زبانه هایش به وی آسیب نرساند تا آنکه از آن بگذرد، در حالی که فرستاده ای که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه با او فرستاده، همراه اوست.

2- الشیخ أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، بإسناده عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: زَائِرُ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیه مُشَفَّعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِمِائَةِ رَجُلٍ کُلُّهُمْ قَدْ وَجَبَتْ لَهُمُ النَّارُ مِمَّنْ کَانَ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْمُسْرِفِینَ. (2)

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از سیف تمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در روز قیامت به زائر حضرت امام حسین صلوات الله علیه برای صد نفر که همگی از گنه پیشگان در دنیا بوده و آتش دوزخ بر ایشان واجب گشته، اجازه شفاعت داده می شود.

ص: 312


1- . کامل الزیارات ص 122. بحارالانوار ج 98 ص 78 ح 38.
2- . کامل الزیارات ص 165.بحارالانوار ج 98 ص 77 ح 36.

366- نماز در حرم حضرت امام حسین صلوات الله علیه

1- الشیخ أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، بإسناده عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه لِلْمُفَضَّلِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی زِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیه ثُمَّ تَمْضِی إِلَی صَلَاتِکَ وَ لَکَ بِکُلِّ رَکْعَةٍ رَکَعْتَهَا عِنْدَهُ کَثَوَابِ مَنْ حَجَّ أَلْفَ حَجَّةٍ وَ اعْتَمَرَ أَلْفَ عُمْرَةٍ وَ أَعْتَقَ أَلْفَ رَقَبَةٍ وَ کَأَنَّمَا وَقَفَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَلْفَ مَرَّةٍ مَعَ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ. (1)

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از جابر جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه ضمن حدیث طولانی راجع به زیارت قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه به مفضل بن عمر فرمود: آنگاه به نمازت می پردازی و به هر رکعتی که نزد وی به جای آوری، همچون ثواب کسی که هزار حج و هزار عمره به جای آورده و هزار اسیر آزاد کرده را خواهی برد و گویی که همراه با نبی مرسل، هزار بار در راه خدا قیام کرده باشی.

2- الشیخ أبوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، بإسناده عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تُتِمُّ الصَّلَاةَ فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ وَ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ حَرَمِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیه. (2)

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از عبدالحمید از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: نماز را در چهار جایگاه کامل می خوانی: در مسجد الحرام و مسجد النبی و مسجد کوفه و حرم حضرت امام حسین صلوات الله علیه.

367- زیارت قبر حضرت حسین بن علی صلوات الله علیهما

1- مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس کناسی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه کنار قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه آمدی پس به رود فرات برو و مقابل قبرش غسل کن و با آرامش و وقار رو به حرم حضرت امام حسین صلوات الله علیه کن تا از طرف شرقی وارد حرم شو به هنگام ورود بگو:

ص: 313


1- . کامل الزیارات ص 251. بحارالانوار ج 98 ص 82 ح 8.
2- . کامل الزیارات ص 249. بحارالانوار ج 98 ص 82 ح 12.

«اَلسَّلاَمُ عَلَی مَلاَئِکَةِ اَللَّهِ اَلْمُنْزَلِینَ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَلاَئِکَةِ اَللَّهِ اَلْمُرْدِفِینَ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَلاَئِکَةِ اَللَّهِ اَلْمُسَوِّمِینَ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَلاَئِکَةِ اَللَّهِ اَلَّذِینَ هُمْ فِی هَذَا اَلْحَرَمِ مُقِیمُونَ».

چون مقابل قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه ایستادی بگو:

«اَلسَّلاَمُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَمِینِ اَللَّهِ عَلَی رُسُلِهِ وَ عَزَائِمِ أَمْرِهِ وَ اَلْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ اَلْفَاتِحِ لِمَا اِسْتَقْبَلَ وَ اَلْمُهَیْمِنِ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».

سپس می گویی:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَبْدِکَ وَ أَخِی رَسُولِکَ اَلَّذِی اِنْتَجَبْتَهُ بِعِلْمِکَ وَ جَعَلْتَهُ هَادِیاً لِمَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ اَلدَّلِیلَ عَلَی مَنْ بَعَثْتَهُ بِرِسَالاَتِکَ وَ دَیَّانَ اَلدِّینِ بِعَدْلِکَ وَ فَصْلَ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ وَ اَلْمُهَیْمِنَ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَبْدِکَ وَ اِبْنِ اَلَّذِی اِنْتَجَبْتَهُ بِعِلْمِکَ وَ جَعَلْتَهُ هَادِیاً لِمَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ اَلدَّلِیلِ عَلَی مَنْ بَعَثْتَهُ بِرِسَالاَتِکَ وَ دَیَّانِ اَلدِّینِ بِعَدْلِکَ وَ فَصْلِ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ وَ اَلْمُهَیْمِنِ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».

سپس به حضرت امام حسین صلوات الله علیه و دیگر امامان صلوات الله علیهم درود می فرستی، آن سان که بر حضرت امام حسین صلوات الله علیه درود و سلام فرستادی، آن گاه کنار قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه می آیی و می گویی:

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا اِبْنَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا أُمِرْتَ بِهِ وَ لَمْ تَخْشَ أَحَداً غَیْرَهُ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِهِ وَ عَبَدْتَهُ صَادِقاً حَتَّی أَتَاکَ اَلْیَقِینُ.

أَشْهَدُ أَنَّکَ کَلِمَةُ اَلتَّقْوَی وَ بَابُ اَلْهُدَی وَ اَلْعُرْوَةُ اَلْوُثْقَی وَ اَلْحُجَّةُ عَلَی مَنْ یَبْقَی وَ مَنْ تَحْتَ اَلثَّرَی.

أَشْهَدُ أَنَّ ذَلِکَ سَابِقٌ فِیمَا مَضَی وَ ذَلِکَ لَکُمْ فَاتِحٌ فِیمَا بَقِیَ أَشْهَدُ أَنَّ أَرْوَاحَکُمْ وَ طِینَتَکُمْ طَیِّبَةٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ هِیَ بَعْضُهٰا مِنْ بَعْضٍ مَنّاً مِنَ اَللَّهِ وَ رَحْمَةً وَ أُشْهِدُ اَللَّهَ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ لَکُمْ تَابِعٌ فِی ذَاتِ نَفْسِی وَ شَرَائِعِ دِینِی وَ خَاتِمَةِ عَمَلِی وَ مُنْقَلَبِی وَ مَثْوَایَ وَ أَسْأَلُ اَللَّهَ اَلْبَرَّ اَلرَّحِیمَ أَنْ یُتِمَّ ذَلِکَ لِی أَشْهَدُ أَنَّکُمْ قَدْ بَلَّغْتُمْ عَنِ اَللَّهِ مَا أَمَرَکُمْ بِهِ وَ لَنْ تَخْشَوْا أَحَداً

ص: 314

غَیْرَهُ وَ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِهِ وَ عَبَدْتُمُوهُ حَتَّی أَتَاکُمُ اَلْیَقِینُ لَعَنَ اَللَّهُ مَنْ قَتَلَکُمْ وَ لَعَنَ اَللَّهُ مَنْ أَمَرَ بِهِ وَ لَعَنَ اَللَّهُ مَنْ بَلَغَهُ ذَلِکَ مِنْهُمْ فَرَضِیَ بِهِ.

أَشْهَدُ أَنَّ اَلَّذِینَ اِنْتَهَکُوا حُرْمَتَکُمْ وَ سَفَکُوا دَمَکُمْ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ اَلنَّبِیِّ اَلْأُمِّیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ».

سپس می گویی:

«اَللَّهُمَّ اِلْعَنِ اَلَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَکَ وَ خَالَفُوا مِلَّتَکَ وَ رَغِبُوا عَنْ أَمْرِکَ وَ اِتَّهَمُوا رَسُولَکَ وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِکَ.

اَللَّهُمَّ اُحْشُ قُبُورَهُمْ نَاراً وَ أَجْوَافَهُمْ نَاراً وَ اُحْشُرْهُمْ وَ أَشْیَاعَهُمْ إِلَی جَهَنَّمَ زُرْقاً.

اَللَّهُمَّ اِلْعَنْهُمْ لَعْناً یَلْعَنُهُمْ بِهِ کُلُّ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ کُلُّ نَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ کُلُّ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ اِمْتَحَنْتَ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ.

اَللَّهُمَّ اِلْعَنْهُمْ فِی مُسْتَسِرِّ اَلسِّرِّ وَ فِی ظَاهِرِ اَلْعَلاَنِیَةِ.

اَللَّهُمَّ اِلْعَنْ جَوَابِیتَ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ وَ اِلْعَنْ طَوَاغِیتَهَا وَ اِلْعَنْ فَرَاعِنَتَهَا وَ اِلْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اِلْعَنْ قَتَلَةَ اَلْحُسَیْنِ وَ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً لاَ تُعَذِّبُ بِهِ أَحَداً مِنَ اَلْعَالَمِینَ.

اَللَّهُمَّ اِجْعَلْنَا مِمَّنْ یَنْصُرُهُ وَ تَنْتَصِرُ بِهِ وَ تَمُنُّ عَلَیْهِ بِنَصْرِکَ لِدِینِکَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ».

سپس بالای سر حضرتش بنشین و بگو:

«صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَبْدُ اَللَّهِ وَ أَمِینُهُ بَلَّغْتَ نَاصِحاً وَ أَدَّیْتَ أَمِیناً وَ قُتِلْتَ صِدِّیقاً وَ مَضَیْتَ عَلَی یَقِینٍ لَمْ تُؤْثِرْ عَمًی عَلَی هُدًی وَ لَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ إِلَی بَاطِلٍ.

أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ اَلصَّلاَةَ وَ آتَیْتَ اَلزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اِتَّبَعْتَ اَلرَّسُولَ وَ تَلَوْتَ اَلْکِتَابَ حَقَّ تِلاٰوَتِهِ وَ دَعَوْتَ إِلیٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً وَ جَزَاکَ اَللَّهُ مِنْ صِدِّیقٍ خَیْراً عَنْ رَعِیَّتِکَ.

وَ أَشْهَدُ أَنَّ اَلْجِهَادَ مَعَکَ جِهَادٌ وَ أَنَّ اَلْحَقَّ مَعَکَ وَ إِلَیْکَ وَ أَنْتَ أَهْلُهُ وَ مَعْدِنُهُ وَ مِیرَاثَ اَلنُّبُوَّةِ عِنْدَکَ وَ عِنْدَ أَهْلِ بَیْتِکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

أَشْهَدُ أَنَّکَ صِدِّیقُ اَللَّهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ دَعْوَتَکَ حَقٌّ وَ کُلَّ دَاعٍ مَنْصُوبٍ غَیْرَکَ فَهُوَ بَاطِلٌ مَدْحُوضٌ وَ أَشْهَدُ أَنَّ اَللّٰهَ هُوَ اَلْحَقُّ اَلْمُبِینُ».

ص: 315

آن گاه به طرف پایین پای حضرتش می روی و هرچه خواستی برای خود دعا می کنی. سپس به طرف بالای سر حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما می روی و می گویی:

«سَلاَمُ اَللَّهِ وَ سَلاَمُ مَلاَئِکَتِهِ اَلْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِهِ اَلْمُرْسَلِینَ یَا مَوْلاَیَ وَ اِبْنَ مَوْلاَیَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِکَ وَ عِتْرَةِ آبَائِکَ اَلْأَخْیَارِ اَلْأَبْرَارِ اَلَّذِینَ أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْهُمُ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً».

آن گاه کنار قبور شهدا می آیی و بر آنان سلام می کنی و می گویی:

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا اَلرَّبَّانِیُّونَ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ خَلَفٌ وَ أَنْصَارٌ أَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَنْصَارُ اَللَّهِ وَ سَادَةُ اَلشُّهَدَاءِ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ فَإِنَّکُمْ أَنْصَارُ اَللَّهِ کَمَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: {وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قٰاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمٰا وَهَنُوا لِمٰا أَصٰابَهُمْ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ وَ مٰا ضَعُفُوا وَ مَا اِسْتَکٰانُوا} وَ مَا ضَعُفْتُمْ وَ مَا اِسْتَکَنْتُمْ حَتَّی لَقِیتُمُ اَللَّهَ عَلَی سَبِیلِ اَلْحَقِّ وَ نُصْرَةِ کَلِمَةِ اَللَّهِ اَلتَّامَّةِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی أَرْوَاحِکُمْ وَ أَبْدَانِکُمْ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

أَبْشِرُوا بِمَوْعِدِ اَللَّهِ اَلَّذِی لاَ خُلْفَ لَهُ إِنَّهُ لاٰ یُخْلِفُ اَلْمِیعٰادَ وَ اَللَّهُ مُدْرِکٌ لَکُمْ بِثَارِ مَا وَعَدَکُمْ أَنْتُمْ سَادَةُ اَلشُّهَدَاءِ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ أَنْتُمُ اَلسَّابِقُونَ وَ اَلْمُهَاجِرُونَ وَ اَلْأَنْصَارُ.

أَشْهَدُ أَنَّکُمْ قَدْ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ قُتِلْتُمْ عَلَی مِنْهَاجِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اِبْنِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی صَدَقَکُمْ وَعْدَهُ وَ أَرَاکُمْ مَا تُحِبُّونَ».

آن گاه کنار قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه برمی گردی و می گویی:

«أَتَیْتُکَ یَا حَبِیبَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ اِبْنَ رَسُولِهِ وَ إِنِّی بِکَ عَارِفٌ وَ بِحَقِّکَ مُقِرٌّ بِفَضْلِکَ مُسْتَبْصِرٌ بِضَلاَلَةِ مَنْ خَالَفَکَ عَارِفٌ بِالْهُدَی اَلَّذِی أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی.

اَللَّهُمَّ إِنِّی أُصَلِّی عَلَیْهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَیْهِ أَنْتَ وَ رَسُولُکَ وَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلاَةً مُتَتَابِعَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَرَادِفَةً تَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً لاَ اِنْقِطَاعَ لَهَا وَ لاَ أَمَدَ وَ لاَ أَجَلَ فِی مَحْضَرِنَا هَذَا وَ إِذَا غِبْنَا وَ شَهِدْنَا وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ».

و هرگاه خواستی آن حضرت را وداع کنی پس بگو:

ص: 316

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَسْتَوْدِعُکَ اَللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلَیْکَ اَلسَّلاَمَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ بِمَا جِئْتَ بِهِ وَ دَلَلْتَ عَلَیْهِ وَ اِتَّبَعْنَا اَلرَّسُولَ فَاکْتُبْنٰا مَعَ اَلشّٰاهِدِینَ.

اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنَّا وَ مِنْهُ.

اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَنْفَعَنَا بِحُبِّهِ.

اَللَّهُمَّ اِبْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً تَنْصُرُ بِهِ دِینَکَ وَ تَقْتُلُ بِهِ عَدُوَّکَ وَ تُبِیرُ بِهِ مَنْ نَصَبَ حَرْباً لآِلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّکَ وَعَدْتَ ذَلِکَ وَ أَنْتَ لاٰ تُخْلِفُ اَلْمِیعٰادَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

أَشْهَدُ أَنَّکُمْ شُهَدَاءُ نُجَبَاءُ جَاهَدْتُمْ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ قُتِلْتُمْ عَلَی مِنْهَاجِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً».(1)

368- زیارت حضرت عباس صلوات الله علیه چنان که از ائمه اطهار صلوات الله علیهم روایت شده است، و وداع با قبر آن بزرگوار

1- مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از ابو حمزه ثمالی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: چون خواستی به زیارت عباس بن علی صلوات الله علیهما که بر ساحل فرات و در کنار حرم است بروی، بر کنار در بارگاه بایست و بگو:

«سَلامُ اللهِ وَسَلامُ مَلائِكَتِهِ الْمُقَرَّبينَ وَاَنْبِيائِهِ الْمُرْسَلينَ وَعِبادِهِ الصّالِحينَ وَجَميعِ الشُّهَداءِ وَالصِّدّيقينَ، وَالزَّاكِياتُ الطَّيِّباتُ في-ما تَغْتَدي وَتَرُوحُ عَلَيْكَ يَا بْنَ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ، اَشْهَدُ لَكَ بِالتَّسْليمِ وَالتَّصْديقِ وَالْوَفاءِ وَالنَّصيحَةِ لِخَلَفِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ الْمُرْسَلِ، وَالسِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ، وَالدَّليلِ الْعالِمِ، وَالْوَصِيِّ الْمُبَلِّغِ، وَالْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَمِ، فَجَزاكَ اللهُ عَنْ رَسُولِهِ وَعَنْ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ وَعَنِ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ اَفْضَلَ الْجَزاءِ بِما صَبَرْتَ وَاحْتَسَبْتَ وَاَعَنْتَ فَنِعْمَ عُقْبَى الدّارِ، لَعَنَ اللهُ مَنْ قَتَلَكَ وَلَعَنَ اللهُ مَنْ جَهِلَ حَقَّكَ وَاسْتَخَفَّ بِحُرْمَتِكَ، وَلَعَنَ اللهُ مَنْ حالَ بَيْنَكَ وَبَيْنَ ماءِ الْفُراتِ، اَشْهَدُ اَنَّكَ قُتِلْتَ مَظْلُوماً، وَاَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ لَكُمْ ما وَعَدَكُمْ، جِئْتُكَ يَا بْنَ اَميرِ اْلُمْؤْمِنينَ وَافِداً اِلَيْكُمْ، وَقَلْبي مُسَلِّمٌ لَكُمْ وَتابِعٌ، وَاَنَا لَكُمْ تابِ-عٌ وَنُصْرَتي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتّى يَحْكُمَ اللهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ، فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لا مَعَ عَدُوِّكُمْ

ص: 317


1- . الکافي ج 4 ص 572 ح 1.

اِنّي بِكُمْ وَبِإيابِكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنينَ، وَبِمَنْ خالَفَكُمْ وَقَتَلَكُمْ مِنَ الْكافَرينَ، قَتَلَ اللهُ اُمَّةً قَتَلَتْكُمْ بِالاَيْدي وَ الاَلْسُنِ».

سپس داخل شو و به روی قبر خم شو و بگو:

«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا الْعَبْدُ الصّالِحُ الْمُطيعُ للهِ وَلِرَسُولِهِ وَلاَِميرِالْمُؤْمِنينَ وَالْحَسَنِ والْحُسَيْنِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِمْ وَسَلَّمَ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ وَمَغْفِرَتُهُ وَرِضْوانُهُ وَعَلى رُوحِكَ وَبَدَنِكَ، اَشْهَدُ واُشْهِدُ اللهَ اَنَّكَ مَضَيْتَ عَلى ما مَضى بِهِ الْبَدْرِيُّونَ وَالُْمجاهِدُونَ فِي سَبيلِ اللهِ الْمُناصِحُونَ لَهُ فِي جِهادِ اَعْدائِهِ الْمُبالِغُونَ فِي نُصْرَةِ اَوْلِيائِهِ الذّابُّونَ عَنْ اَحِبّائِهِ فَجَزاكَ اللهُ اَفْضَلَ الْجَزاءِ، وَاَكْثَرَ الْجَزاءِ، وَاَوْفَرَ الْجَزاءِ، وَاَوْفى جَزاءِ اَحَد مِمَّنْ وَفى بِبَيْعَتِهِ وَاسْتَجابَ لَهُ دَعْوَتَهُ وَاَطاعَ وُلاةَ، اَمْرِهِ اَشْهَدُ اَنَّكَ قَدْ بالَغْتَ فِي النَّصيحَةِ، وَاَعْطَيْتَ غايَةَ اْلَْمجْهُودِ، فَبَعَثَكَ اللهُ فِي الشُّهَداءِ، وَجَعَلَ رُوحَكَ مَعَ اَرْواحِ السُّعَداءِ، وَاَعْطاكَ مِنْ جِنانِهِ اَفْسَحَها مَنْزِلاً وَاَفْضَلَها غُرَفاً، وَرَفَعَ ذِكْرَكَ فِي عِلِّيّينَ، وَحَشَرَكَ مَعَ النَّبِيّينَ وَالصِّدّيقينَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحينَ وَحَسُنَ اُولئِكَ رَفيقاً، اَشْهَدُ اَنَّكَ لَمْ تَهِنْ وَلَمْ تَنْكُلْ، وَاَنَّكَ مَضَيْتَ عَلى بَصيرَة مِنْ اَمْرِكَ مُقْتَدِياً بِالصّالِحينَ، وَمُتَّبِعاً لِلنَّبِيّينَ، فَجَمَعَ اللهُ بَيْنَنا وَبَيْنَكَ وَبَيْنَ رَسُولِهِ وَاَوْلِيائِهِ فِي مَنازِلِ المُخْبِتينَ، فَاِنَّهُ اَرْحَمُ الرّاحِمينَ. (1)

2-

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، با سند خویش از ابی حمزه ثمالی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: و چون خواستی با حضرت عباس صلوات الله علیه وداع نمایی، به نزد آن حضرت برو و بگو:

«أَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ وَ أَسْتَرْعِیکَ وَ أَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِکِتَابِهِ وَ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ اللَّهُمَ فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِینَ اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِی قَبْرَ ابْنِ أَخِی رَسُولِکَ وَ ارْزُقْنِی زِیَارَتَهُ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی وَ احْشُرْنِی مَعَهُ وَ مَعَ آبَائِهِ فِی الْجِنَانِ وَ عَرِّفْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَسُولِکَ وَ أَوْلِیَائِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَوَفَّنِی عَلَی الْإِیمَانِ بِکَ وَ

ص: 318


1- . کامل الزیارات ص 256. بحارالانوار ج 98 ص 277 ح 1.

التَّصْدِیقِ بِرَسُولِکَ وَ الْوَلَایَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّهِمْ فَإِنِّی قَدْ رَضِیتُ یَا رَبِّی بِذَلِکَ».(1)

و سپس برای خود و پدر و مادرت و مومنین و مسلمانان دعا می کنی و هر دعایی خواستی برمی گزینی.

369- فضلیت زیارت حضرت امام کاظم و حضرت امام جواد صلوات الله علیهما

1- عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْقُمِّیِّ قَالَ قَالَ اَلرِّضَا صلوات الله علیه: مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِبَغْدَادَ کَمَنْ زَارَ قَبْرَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَبْرَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ إِلاَّ أَنَّ لِرَسُولِ اَللَّهِ وَ لِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا فَضْلَهُمَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن محمّد قمی روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: هرکس قبر پدر بزرگوارم صلوات الله علیه را در بغداد زیارت کند همانند کسی است که قبر حضرت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و قبر حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه را زیارت نموده باشد مگر این که رسول الله و امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیهما فضیلتی نسبت به خود دارند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءِ عَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ قَبْرِ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه مِثْلُ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه قَالَ نَعَمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی وشاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: زیارت قبر حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه همانند زیارت قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه است؟

فرمود: آری.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ اَلثَّالِثِ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنْ زِیَارَةِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه وَ عَنْ زِیَارَةِ أَبِی اَلْحَسَنِ وَ

ص: 319


1- . کامل الزیارات ص 258. بحارالانوار ج 98 ص 278 ح 2.
2- . الکافي ج 4 ص 583 ح 1.
3- . الکافي ج 4 ص 583 ح 2.

أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیهما أَجْمَعِینَ فَکَتَبَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلْمُقَدَّمُ وَ هَذَا أَجْمَعُ وَ أَعْظَمُ أَجْراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم پسر عقبه روایت کرده که گفت: به حضرت امام هادی صلوات الله علیه نامه ای نوشتم و در نامه از زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه و حضرت امام موسی کاظم و حضرت امام محمد تقی صلوات الله علیهما سؤال نمودم؛ حضرت در جواب نامه به من نوشت: حضرت اباعبدالله الحسین صلوات الله علیه مقدّم، و پاداش زیارت این دو امام صلوات الله علیهما بیشتر و بزرگ تر است.

توضیح: مرحوم علامه مجلسی رضوان الله علیه در ذیل روایت شریفه چنین فرموده اند: کلام حضرت امام هادی صلوات الله علیه که فرمود: حضرت اباعبدالله الحسین صلوات الله علیه مقدّم است، یعنی حضرت امام حسین صلوات الله علیه جلوتر و برتر است و زیارت او به تنهایی برتر از زیارت هر یک از امامان معصوم صلوات الله علیه است و مجموع زیارت این دو امام، جامع تر و با فضیلت تر است. یا مقصود این است که سزاوار است زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه مقدم گردد. اگر بعد از زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه، زیارت این دو امام صلوات الله علیهما نیز به آن افزوده گردد، کامل تر و ثوابش بیشتر است.

یا به این معنی است که زیارت این دو امام، کامل تر از زیارت تنها حضرت امام حسین صلوات الله علیه است؛ زیرا اعتقاد به امامت این دو امام صلوات الله علیهما، مستلزم اعتقاد به امامت حضرت امام حسین صلوات الله علیه است؛ ولی عکس آن چنین نیست. گویا زیارت آن دو امام مشتمل بر زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه است؛ و نیز به این دلیل که زیارت این دو امام، همان گونه که در زیارت حضرت امام رضا صلوات الله علیه خواهد آمد، اختصاص به شیعیان برگزیده دارد؛ و البته بعید بودن این نظر اخیر، پوشیده نیست. (2)

ص: 320


1- . الکافي ج 4 ص 583 ح 3.
2- . بحارالانوار ج 99 ص 3.

370- اعمال کنار قبر حضرت امام کاظم و حضرت امام جواد صلوات الله علیهما زیارتی که در بارگاه امامان صلوات الله علیهم کفایت میکند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: تَقُولُ بِبَغْدَادَ: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اَللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ اَلْأَرْضِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَنْ بَدَا لِلَّهِ فِی شَأْنِهِ أَتَیْتُکَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ وَ اُدْعُ اَللَّهَ وَ سَلْ حَاجَتَکَ قَالَ وَ تُسَلِّمُ بِهَذَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن عیسی بن عبید از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام علی النقی هادی صلوات الله علیه فرمود: در بغداد (در بارگاه کاظمین صلوات الله علیهما) می گویی:

«اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اَللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ اَلْأَرْضِ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا مَنْ بَدَا لِلَّهِ فِی شَأْنِهِ أَتَیْتُکَ عَارِفاً بِحَقِّکَ مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ».

و خدا را بخوان و حاجت خود را بخواه.

حضرتش صلوات الله علیه فرمود: همین گونه به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه نیز سلام می دهی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ أَبِی عَنْ إِتْیَانِ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فَقَالَ صَلُّوا فِی اَلْمَسَاجِدِ حَوْلَهُ وَ یُجْزِئُ فِی اَلْمَوَاضِعِ کُلِّهَا أَنْ تَقُولَ: اَلسَّلاَمُ عَلَی أَوْلِیَاءِ اَللَّهِ وَ أَصْفِیَائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أُمَنَاءِ اَللَّهِ وَ أَحِبَّائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَنْصَارِ اَللَّهِ وَ خُلَفَائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَحَالِّ مَعْرِفَةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَسَاکِنِ ذِکْرِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مُظَاهِرِی أَمْرِ اَللَّهِ وَ نَهْیِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلدُّعَاةِ إِلَی اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْمُسْتَقِرِّینَ فِی مَرْضَاةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْمُمَحَّصِینَ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْأَدِلاَّءِ عَلَی اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلَّذِینَ مَنْ وَالاَهُمْ فَقَدْ وَالَی اَللَّهَ وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عَادَی اَللَّهَ وَ مَنْ عَرَفَهُمْ فَقَدْ عَرَفَ اَللَّهَ وَ مَنْ جَهِلَهُمْ فَقَدْ جَهِلَ اَللَّهَ وَ مَنِ اِعْتَصَمَ بِهِمْ فَقَدِ اِعْتَصَمَ بِاللَّهِ وَ مَنْ تَخَلَّی مِنْهُمْ فَقَدْ تَخَلَّی مِنَ اَللَّهِ أُشْهِدُ

ص: 321


1- . الکافي ج 4 ص 578 ح 1.

اَللَّهَ أَنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ مُؤْمِنٌ بِسِرِّکُمْ وَ عَلاَنِیَتِکُمْ مُفَوِّضٌ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَیْکُمْ لَعَنَ اَللَّهُ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ وَ أَبْرَأُ إِلَی اَللَّهِ مِنْهُمْ وَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ.

هَذَا یُجْزِئُ فِی اَلزِّیَارَاتِ کُلِّهَا وَ تُکْثِرُ مِنَ اَلصَّلاَةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تُسَمِّی وَاحِداً وَاحِداً بِأَسْمَائِهِمْ وَ تَبْرَأُ إِلَی اَللَّهِ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَ تَخْتَارُ لِنَفْسِکَ مِنَ اَلدُّعَاءِ مَا أَحْبَبْتَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِنَاتِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن حسّان روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: از پدر بزرگوارم صلوات الله علیه در مورد زیارت قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه سؤال شد.

فرمود: در مساجد پیرامون بارگاه حضرتش نماز بخوانید و کافی است که در همۀ مواضع آن بگویی: «اَلسَّلاَمُ عَلَی أَوْلِیَاءِ اَللَّهِ وَ أَصْفِیَائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أُمَنَاءِ اَللَّهِ وَ أَحِبَّائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی أَنْصَارِ اَللَّهِ وَ خُلَفَائِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَحَالِّ مَعْرِفَةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مَسَاکِنِ ذِکْرِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مُظَاهِرِی أَمْرِ اَللَّهِ وَ نَهْیِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلدُّعَاةِ إِلَی اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْمُسْتَقِرِّینَ فِی مَرْضَاةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْمُمَحَّصِینَ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلْأَدِلاَّءِ عَلَی اَللَّهِ.

اَلسَّلاَمُ عَلَی اَلَّذِینَ مَنْ وَالاَهُمْ فَقَدْ وَالَی اَللَّهَ وَ مَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عَادَی اَللَّهَ وَ مَنْ عَرَفَهُمْ فَقَدْ عَرَفَ اَللَّهَ وَ مَنْ جَهِلَهُمْ فَقَدْ جَهِلَ اَللَّهَ وَ مَنِ اِعْتَصَمَ بِهِمْ فَقَدِ اِعْتَصَمَ بِاللَّهِ وَ مَنْ تَخَلَّی مِنْهُمْ فَقَدْ تَخَلَّی مِنَ اَللَّهِ:

أُشْهِدُ اَللَّهَ أَنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ مُؤْمِنٌ بِسِرِّکُمْ وَ عَلاَنِیَتِکُمْ مُفَوِّضٌ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَیْکُمْ لَعَنَ اَللَّهُ عَدُوَّ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ وَ أَبْرَأُ إِلَی اَللَّهِ مِنْهُمْ وَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ».

این زیارت در همۀ زیارت گاه ها کافی است. و بر محمّد و آل محمّد صلوات الله علیهم بیشتر صلوات بفرست و هریک را با نام های مبارک شان نام ببر و از دشمنان شان به خدا بی زاری جوی و هر دعایی که دوست داری برای خود و زنان و مردان مؤمن بخوان.

ص: 322


1- . الکافي ج 4 ص 578 ح 2.

371- فضیلت زیارت ها و ثواب آنها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا لِمَنْ زَارَ أَحَداً مِنْکُمْ قَالَ کَمَنْ زَارَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید شحّام روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: پاداش کسی که یکی از شما را زیارت کند چیست؟

فرمود: به سان کسی است که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله را زیارت نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَا عَلِیُّ مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی أَوْ زَارَکَ فِی حَیَاتِکَ أَوْ بَعْدَ مَوْتِکَ أَوْ زَارَ اِبْنَیْکَ فِی حَیَاتِهِمَا أَوْ بَعْدَ مَوْتِهِمَا ضَمِنْتُ لَهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ أَنْ أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا وَ شَدَائِدِهَا حَتَّی أُصَیِّرَهُ مَعِی فِی دَرَجَتِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن علی به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: ای علی! هرکس مرا در دوران زنده بودنم و یا بعد از مرگم، یا تو را در دوران زنده بودنت و یا پس از مرگت و یا دو فرزندت را در دوران زنده بودن شان و یا پس از مرگ شان زیارت کند بر او ضمانت می کنم که در روز قیامت از موارد هولناک و سختی های آن رهایش نمایم تا او را در درجه و مقام خود قرار دهم.

372- فضیلت زیارت حضرت امام رضا صلوات الله علیه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ زِیَارَةُ اَلرِّضَا صلوات الله علیه أَفْضَلُ أَمْ زِیَارَةُ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فَقَالَ زِیَارَةُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَزُورُهُ کُلُّ اَلنَّاسِ وَ أَبِی لاَ یَزُورُهُ إِلاَّ اَلْخَوَاصُّ مِنَ اَلشِّیعَةِ. (3)

ص: 323


1- . الکافي ج 4 ص 579 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 579 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 584 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن مهزیار روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه گفتم: قربانت گردم! زیارت حضرت امام رضا صلوات الله علیه برتر است یا زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه؟

فرمود: زیارت پدرم برتر است، زیرا حضرت امام حسین صلوات الله علیه را همۀ مردم زیارت می کنند، ولی پدرم را زیارت نمی کنند جز خواص شیعه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی بْنِ سُلَیْمَانَ اَلْمَازِنِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ صلوات الله علیه کَانَ لَهُ عِنْدَ اَللَّهِ کَسَبْعِینَ حَجَّةً مَبْرُورَةً قَالَ قُلْتُ سَبْعِینَ حَجَّةً قَالَ نَعَمْ وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ رُبَّ حَجَّةٍ لاَ تُقْبَلُ مَنْ زَارَهُ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَیْلَةً کَانَ کَمَنْ زَارَ اَللَّهَ فِی عَرْشِهِ قَالَ نَعَمْ إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَةِ کَانَ عَلَی عَرْشِ اَلرَّحْمَنِ أَرْبَعَةٌ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَةٌ مِنَ اَلْآخِرِینَ فَأَمَّا اَلْأَرْبَعَةُ اَلَّذِینَ هُمْ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ فَنُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَی وَ عِیسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ أَمَّا اَلْأَرْبَعَةُ مِنَ اَلْآخِرِینَ فَمُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ یُمَدُّ اَلْمِضْمَارُ فَیَقْعُدُ مَعَنَا مَنْ زَارَ قُبُورَ اَلْأَئِمَّةِ صلوات الله علیهم إِلاَّ أَنَّ أَعْلاَهُمْ دَرَجَةً وَ أَقْرَبَهُمْ حَبْوَةً زُوَّارُ قَبْرِ وَلَدِی عَلِیٍّ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی بن سلیمان مازنی روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: هرکس قبر فرزندم علی صلوات الله علیه را زیارت کند برای او در پیشگاه خدا همانند هفتاد حج نیکو است.

عرض کردم: هفتاد حج؟

فرمود: آری، و هفتاد هزار حج.

عرض کردم: هفتاد هزار حج؟

فرمود: چه بسا که حجّی مورد پذیرش قرار نمی گیرد. هرکس او را زیارت کند و شبی را در نزد او بیتوته کند به سان کسی است که خداوند را در عرش زیارت کرده است.

ص: 324


1- . الکافي ج 4 ص 585 ح 4.

فرمود: آری، آن گاه که روز قیامت فرا رسد بر عرش خدای رحمان چهار تن از پیشینیان و چهار تن از پسینیان خواهد بود. چهار تن از پیشینیان عبارتند از: نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السّلام و چهار تن از پسینیان عبارتند از حضرت محمّد، حضرت مولا علی، حضرت امام حسن و حضرت امام حسین صلوات الله علیهم آنگاه جایگاه آماده می شود و زایران قبور حضرات ائمه اطهار صلوات الله علیهم با ما می نشینند با این تفاوت که بالاترین درجه و نزدیکترین هدیه از آن زایران قبر فرزندم علی صلوات الله علیه است.

373- کیفیت زیارت حضرت امام رضا صلوات الله علیه و وداع با آن بزرگوار

1- مرحوم شیخ صدوق، گوید: شیخ ما، محمد بن حسن بن ولید در کتاب جامع خود بیان کرده و گفته است: اگر خواستی قبر حضرت امام رضا صلوات الله علیه را در طوس زیارت کنی، هنگام بیرون رفتن از منزل غسل کن و هنگامی که غسل می کنی بگو:

«اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی وَ طَهِّرْ لِی قَلْبِی وَ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ أَجْرِ عَلَی لِسَانِی مِدْحَتَکَ وَ الثَّنَاءَ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی طَهُوراً وَ شِفَاءً».

و در وقت بیرون رفتن از منزل می گویی:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ حَسْبِیَ اللَّهُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ اللَّهُمَّ إِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ إِلَیْکَ قَصَدْتُ وَ مَا عِنْدَکَ أَرَدْتُ».

وقتی بیرون رفتی، بر در خانه خود بایست و بگو:

«اللَّهُمَّ إِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهِی وَ عَلَیْکَ خَلَّفْتُ أَهْلِی وَ مَالِی وَ مَا خَوَّلْتَنِی وَ بِکَ وَثِقْتُ فَلَا تُخَیِّبْنِی یَا مَنْ لَا یُخَیِّبُ مَنْ أَرَادَهُ وَ لَا یُضَیِّعُ مَنْ حَفِظَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ احْفَظْنِی بِحِفْظِکَ فَإِنَّهُ لَا یَضِیعُ مَنْ حَفِظْتَ».

پس هرگاه به سلامت رسیدی و خواستی به زیارت بروی، غسل کن و هنگام غسل کردن، بگو:

«اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ أَجْرِ عَلَی لِسَانِی مِدْحَتَکَ وَ مَحَبَّتَکَ وَ الثَّنَاءَ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِکَ وَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ قُوَّةَ دِینِی التَّسْلِیمُ لِأَمْرِکَ وَ الِاتِّبَاعُ لِسُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ الشَّهَادَةُ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی شِفَاءً وَ نُوراً إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ».

ص: 325

و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و با پای برهنه، با آرامش و وقار و و ذکر «الله اکبر» و «لا إله إلا الله» و «سبحان الله» و گرامی داشتن یاد خداوند، برو و گام های خود را کوتاه بردار.

هنگام داخل شدن بگو:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ اللَّهِ».

سپس به طرف سر قبر حضرت برو و روبروی او و رو به قبله بایست و بگو:

«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ أَنَّهُ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ سَیِّدِ خَلْقِکَ أَجْمَعِینَ صَلَاةً لَا یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا غَیْرُکَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَبْدِکَ وَ أَخِی رَسُولِکَ الَّذِی انْتَجَبْتَهُ بِعِلْمِکَ وَ جَعَلْتَهُ هَادِیاً لِمَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ الدَّلِیلَ عَلَی مَنْ بَعَثْتَهُ بِرِسَالَتِکَ وَ دَیَّانَ الدِّینِ بِعَدْلِکَ وَ فَصْلَ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ وَ الْمُهَیْمِنَ عَلَی ذَلِکَ کُلِّهِ وَ السَّلَامُ عَلَیْهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ نَبِیِّکَ وَ زَوْجَةِ وَلِیِّکَ وَ أُمِّ السِّبْطَیْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الطُّهْرِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَةِ التَّقِیَّةِ النَّقِیَّةِ الرَّضِیَّةِ الزَّکِیَّةِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِینَ صَلَاةً لَا یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا غَیْرُکَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سِبْطَیْ نَبِیِّکَ وَ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْقَائِمَیْنِ فِی خَلْقِکَ وَ الدَّلِیلَیْنِ عَلَی مَنْ بَعَثْتَ بِرِسَالَتِکَ وَ دَیَّانَیِ الدِّینِ بِعَدْلِکَ وَ فَصْلَیْ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَبْدِکَ الْقَائِمِ فِی خَلْقِکَ وَ الدَّلِیلِ عَلَی مَنْ بَعَثْتَ بِرِسَالَتِکَ وَ دَیَّانِ الدِّینِ بِعَدْلِکَ وَ فَصْلِ قَضَائِکَ بَیْنَ خَلْقِکَ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَبْدِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی أَرْضِکَ بَاقِرِ عِلْمِ النَّبِیِّینَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ عَبْدِکَ وَ وَلِیِّ دِینِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی خَلْقِکَ أَجْمَعِینَ الصَّادِقِ الْبَارِّ.

ص: 326

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَبْدِکَ الصَّالِحِ وَ لِسَانِکَ فِی خَلْقِکَ النَّاطِقِ بِعِلْمِکَ وَ الْحُجَّةِ عَلَی بَرِیَّتِکَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضَی عَبْدِکَ وَ وَلِیِّ دِینِکَ الْقَائِمِ بِعَدْلِکَ وَ الدَّاعِی إِلَی دِینِکَ وَ دِینِ آبَائِهِ الصَّادِقِینَ صَلَاةً لَا یَقْوَی عَلَی إِحْصَائِهَا غَیْرُکَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَبْدِکَ وَ وَلِیِّکَ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ وَ الدَّاعِی إِلَی سَبِیلِکَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ وَلِیِّ دِینِکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَی خَلْقِکَ أَجْمَعِینَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَامِلِ بِأَمْرِکَ الْقَائِمِ فِی خَلْقِکَ وَ حُجَّتِکَ الْمُؤَدِّی عَنْ نَبِیِّکَ وَ شَاهِدِکَ عَلَی خَلْقِکَ الْمَخْصُوصِ بِکَرَامَتِکَ الدَّاعِی إِلَی طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی حُجَّتِکَ وَ وَلِیِّکَ الْقَائِمِ فِی خَلْقِکَ صَلَاةً تَامَّةً نَامِیَةً بَاقِیَةً تُعَجِّلُ بِهَا فَرَجَهُ وَ تَنْصُرُهُ بِهَا وَ تَجْعَلُنَا مَعَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِحُبِّهِمْ وَ أُوَالِی وَلِیَّهُمْ وَ أُعَادِی عَدُوَّهُمْ فَارْزُقْنِی بِهِمْ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِهِمْ شَرَّ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ».

سپس نزد سر آن حضرت می نشینی و می گوئی:

«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا عَمُودَ الدِّینِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِسْمَاعِیلَ ذَبِیحِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَی کَلِیمِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عِیسَی رُوحِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَ حَبِیبِ رَبِّ الْعَالَمِینَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَلِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ بَاقِرِ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ الْبَارِّ الْأَمِینِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْکَاظِمِ

ص: 327

الْحَلِیمِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الشَّهِیدُ السَّعِیدُ الْمَظْلُومُ الْمَقْتُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ الْوَصِیُّ الْبَارُّ التَّقِیُّ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْکَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً ظَلَمَتْکَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ وَ الْبِدْعَةِ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ».

سپس خود را بر قبر می چسبانی و می گویی:

«اللَّهُمَّ إِلَیْکَ صَمَدْتُ مِنْ أَرْضِی وَ قَطَعْتُ الْبِلَادَ رَجَاءَ رَحْمَتِکَ فَلَا تُخَیِّبْنِی وَ لَا تَرُدَّنِی بِغَیْرِ قَضَاءِ حَوَائِجِی وَ ارْحَمْ تَقَلُّبِی عَلَی قَبْرِ ابْنِ أَخِی رَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَتَیْتُکَ زَائِراً وَافِداً عَائِذاً مِمَّا جَنَیْتُ عَلَی نَفْسِی وَ احْتَطَبْتُ عَلَی ظَهْرِی فَکُنْ لِی شَافِعاً إِلَی اللَّهِ تَعَالَی یَوْمَ حَاجَتِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی فَلَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَامٌ مَحْمُودٌ وَ أَنْتَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهٌ».

سپس دست راستت را بلند می کنی و دست چپ را بر قبر می گستری و می گویی:

«اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِحُبِّهِمْ وَ وَلَایَتِهِمْ أَتَوَلَّی آخِرَهُمْ بِمَا تَوَلَّیْتُ بِهِ أَوَّلَهُمْ وَ أَبْرَأُ مِنْ کُلِّ وَلِیجَةٍ دُونَهُمْ اللَّهُمَّ الْعَنِ الَّذِینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَکَ وَ اتَّهَمُوا نَبِیَّکَ وَ جَحَدُوا آیَاتِکَ وَ سَخِرُوا بِإِمَامِکَ وَ حَمَلُوا النَّاسَ عَلَی أَکْتَافِ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِاللَّعْنَةِ عَلَیْهِمْ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْهُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا رَحْمَانُ».

سپس نزد پای آن حضرت برمی گردی و می گویی:

«صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی رُوحِکَ وَ بَدَنِکَ صَبَرْتَ عَلَی الْأَذَی وَ أَنْتَ الصَّادِقُ الْمُصَدَّقُ قَتَلَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ بِالْأَیْدِی وَ الْأَلْسُنِ».

پس در لعنت کردن بر کُشنده حضرت امیرالمؤمنین و قاتلان حسن و حسین صلوات الله علیهما و قاتلان همه اهل بیت رسول الله صلی الله علیه و آله، تضرّع و مبالغه کن.

سپس از پشت قبر برو و نزد سر آن حضرت دو رکعت نماز بگزار؛ در رکعت اوّل سوره یس و در رکعت دوم سوره الرّحمن را بخوان، و در دعا و تضرّع بکوش و برای خود و پدر و مادرت و همه برادران مؤمن خود بسیار دعا کن و هر قدر می خواهی، نزد سر آن حضرت بمان و نمازهای تو باید نزد قبر باشد.

وداع کردن؛

ص: 328

هرگاه خواستی با حضرت صلوات الله علیه وداع کنی، بگو:

«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ أَنْتَ لَنَا جُنَّةٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ هَذَا أَوَانُ انْصِرَافِی عَنْکَ إِنْ کُنْتَ أَذِنْتَ لِی غَیْرَ رَاغِبٍ عَنْکَ وَ لَا مُسْتَبْدِلٍ بِکَ وَ لَا مُؤْثِرٍ عَلَیْکَ وَ لَا زَاهِدٍ فِی قُرْبِکَ وَ قَدْ جُدْتُ بِنَفْسِی لِلْحَدَثَانِ وَ تَرَکْتُ الْأَهْلَ وَ الْأَوْلَادَ وَ الْأَوْطَانَ فَکُنْ لِی شَافِعاً یَوْمَ حَاجَتِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی یَوْمَ لَا یُغْنِی عَنِّی حَمِیمِی وَ لَا قَرِیبِی یَوْمَ لَا یُغْنِی عَنِّی وَالِدِی وَ لَا وَلَدِی أَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی قَدَّرَ عَلَیَّ رِحْلَتِی إِلَیْکَ أَنْ یُنَفِّسَ بِکَ کُرْبَتِی وَ أَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی قَدَّرَ عَلَیَّ فِرَاقَ مَکَانِکَ أَنْ لَا یَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ رُجُوعِی إِلَیْکَ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَبْکَی عَلَیْکَ عَیْنَیَّ أَنْ یَجْعَلَهُ لِی سَبَباً وَ ذُخْراً وَ أَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَرَانِی مَکَانَکَ وَ هَدَانِی لِلتَّسْلِیمِ عَلَیْکَ وَ زِیَارَتِی إِیَّاکَ أَنْ یُورِدَنِی حَوْضَکُمْ وَ یَرْزُقَنِی مُرَافَقَتَکُمْ فِی الْجِنَانِ.

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا صَفْوَةَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَصِیِّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ السَّلَامُ عَلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ السَّلَامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ وَ تُسَمِّیهِمْ وَاحِداً وَاحِداً وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَی مَلَائِکَةِ اللَّهِ الْبَاقِینَ السَّلَامُ عَلَی الْمَلَائِکَةِ الْمُقِیمِینَ الْمُسَبِّحِینَ الَّذِینَ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ.

اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِی إِیَّاهُ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاحْشُرْنِی مَعَهُ وَ مَعَ آبَائِهِ الْمَاضِینَ وَ إِنْ أَبْقَیْتَنِی یَا رَبِّ فَارْزُقْنِی زِیَارَتَهُ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ».

و می گویی:

«أَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ وَ أَسْتَرْعِیکَ وَ أَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِمَا دَعَوْتَ إِلَیْهِ فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِینَ اللَّهُمَّ فَارْزُقْنِی حُبَّهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی السَّلَامُ مِنِّی أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ دَائِماً إِذَا فَنِیتُ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ».(1)

و هنگامی که از بارگاه خارج شدی، روی خود را تا از دیدگانت پنهان نشده است، از او بر نگردان؛ إن شاء الله.

ص: 329


1- . عیون الأخبار ج 2 ص 267- 271. بحارالانوار ج 99 ص 44- 49 ح 1- 3.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ سَمِعْتُ سَیِّدِی عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الرِّضَا صلوات الله علیهم یَقُولُ: مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةٌ فَلْیَزُرْ قَبْرَ جَدِّیَ الرِّضَا صلوات الله علیه بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَی غُسْلٍ وَ لْیُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَی حَاجَتَهُ فِی قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ یَسْتَجِیبُ لَهُ مَا لَمْ یَسْأَلْ فِی مَأْثَمٍ أَوْ قَطِیعَةِ رَحِمٍ فَإِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لَا یَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَعْتَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ النَّارِ وَ أَدْخَلَهُ دَارَ الْقَرَارِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از صقر بن دلف روایت کرده که گفت: از پیشوایم حضرت امام علی النقی صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هر کس حاجتی نزد خدای عز و جل داشته باشد، قبر جدم حضرت امام رضا صلوات الله علیه را در طوس، در حالی که غسل کرده باشد، زیارت کند؛ و نزد سر حضرت، دو رکعت نماز بخواند و در قنوت، حاجتش را از خداوند متعال بخواهد که اگر خواسته اش گناه یا بریدن ارتباط با خویشاوند نباشد، برآورده می شود؛ زیرا مکان قبر او، بقعه ای از بقعه های بهشت است و هیچ مؤمنی آن را زیارت نمی کند، مگر اینکه خداوند او را از آتش دوزخ رهایی می بخشد و وارد بهشت می نماید.

374- فضیلت زیارت دو امام همام، امام علی النقی و امام حسن عسکری صلوات الله علیهما، و آداب زیارت و دعا در صحن آن دو حضرت؛ صلوات الله علیهما

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه يَقُولُ إِنَّ لِكُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِي عُنُقِ أَوْلِيَائِهِ وَ شِيعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِيَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِي زِيَارَتِهِمْ وَ تَصْدِيقاً لِمَا رَغِبُوا فِيهِ كَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حسن بن علىّ وشّاء روايت كرده كه گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه شنيدم می فرمود: همانا براى هر امامى عهديست بر ذمّه دوستان و شيعيانش، و از تمام كردن عهد و اداء كردن آن به تمام، زيارت قبور ايشان است، پس هر كس با عشق و علاقه قبور آنان را زيارت كند و بپذيرد آنچه را كه آنان بدان رغبت داشتند و انجام دهد، امامان او شفيعش باشند در روز رستاخيز.

ص: 330


1- . عیون الأخبار ج 2 ص 262. بحارالانوار ج 99 ص 49 ح 4.
2- . عیون الأخبار ج 2 ص 261 ح 24.

2- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ قَالَ لِي أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ صلوات الله علیهما قَبْرِي بِسُرَّ مَنْ رَأَى أَمَانٌ لِأَهْلِ الْجَانِبَيْنِ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از ابی هاشم جعفری روایت کرده که گفت: حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه به من فرمود: قبر من در سامراء، موجب ایمنی مردمان مغرب و مشرق زمین است.

3-

مرحوم شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، گوید: از یکی از امامان صلوات الله علیهم روایت شده است که فرمودند: اگر خواستی قبر حضرت امام علی النقی و حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیهما را زیارت کنی، در صورتی که به قبر آن دو حضرت رسیدی، بعد از غسل، و در غیر این صورت از نزد دری که در سمت راه رو نرده های ضریح قرار دارد، سلام بده و بگو:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمَا یَا وَلِیَّیِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا یَا حُجَّتَیِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکُمَا یَا نُورَیِ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ أَتَیْتُکُمَا زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّکُمَا مُعَادِیاً لِأَعْدَائِکُمَا مُوَالِیاً لِأَوْلِیَائِکُمَا مُؤْمِناً بِمَا آمَنْتُمَا بِهِ کَافِراً بِمَا کَفَرْتُمَا بِهِ مُحَقِّقاً لِمَا حَقَّقْتُمَا مُبْطِلًا لِمَا أَبْطَلْتُمَا أَسْأَلُ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمَا أَنْ یَجْعَلَ حَظِّی مِنْ زِیَارَتِکُمَا الصَّلَاةَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ یَرْزُقَنِی مُرَافَقَتَکُمَا فِی الْجِنَانِ مَعَ آبَائِکُمَا الصَّالِحِینَ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یُعْتِقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ یَرْزُقَنِی شَفَاعَتَکُمَا وَ مُصَاحَبَتَکُمَا وَ یُعَرِّفَ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمَا وَ لَا یَسْلُبَنِی حُبَّکُمَا وَ حُبَّ آبَائِکُمَا الصَّالِحِینَ وَ أَنْ لَا یَجْعَلَهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِکُمَا وَ یَحْشُرَنِی مَعَکُمَا فِی الْجَنَّةِ بِرَحْمَتِهِ.

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حُبَّهُمَا وَ تَوَفَّنِی عَلَی مِلَّتِهِمَا اللَّهُمَّ الْعَنْ ظَالِمِی آلِ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ وَ انْتَقِمْ مِنْهُمْ اللَّهُمَّ الْعَنِ الْأَوَّلِینَ مِنْهُمْ وَ الْآخِرِینَ وَ ضَاعِفْ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ وَ أَبْلِغْ بِهِمْ وَ بِأَشْیَاعِهِمْ وَ مُحِبِّیهِمْ وَ مُتَّبِعِیهِمْ أَسْفَلَ دَرْکٍ مِنَ الْجَحِیمِ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَ وَلِیِّکَ وَ ابْنِ وَلِیِّکَ وَ اجْعَلْ فَرَجَنَا مَعَ فَرَجِهِمْ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».(2)

سپس در دعا کردن برای خود و پدر و مادرت بکوش، و هر دعا که می خواهی، برگزین؛ و اگر نزد قبر ایشان رسیدی، دو رکعت نماز نزد قبر به جای آور، و اگر وارد مسجد شدی و نماز خواندی، هر دعایی خواستی بکن

ص: 331


1- . تهذیب الاحکام ج 6 ص 93. بحارالانوار ج 99 ص 59 ح 1.
2- . کامل الزیارات ص 313. بحارالانوار ج 99 ص 61 ح 5.

که مستجاب است، و این مسجد کنار خانه ایشان است که این دو امام صلوات الله علیهما در آن نماز برپا می داشته اند.

توضیح: متن زیارت مطابق روایت کتاب الفقیه مرحوم شیخ صدوق رضوان الله علیه می باشد.

375- زیارت امام پنهان از دیدگان، حاضر در دل های برگزیدگان، مورد انتظار در شب و روز، حضرت حجت فرزند حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیهما

1- الشیخ الطبرسي، قال: خَرَجَ مِنَ النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ إِلَی مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ بَعْدَ الْجَوَابِ عَنِ الْمَسَائِلِ الَّتِی سَأَلَهَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا لِأَمْرِهِ تَعْقِلُونَ وَ لَا مِنْ أَوْلِیَائِهِ تَقْبَلُونَ حِکْمَةٌ بالِغَةٌ فَما تُغْنِ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لَا یُؤْمِنُونَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ إِذَا أَرَدْتُمُ التَّوَجُّهَ بِنَا إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ إِلَیْنَا فَقُولُوا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی سَلَامٌ عَلَی آلِ یَاسِینَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ رَبَّانِیَّ آیَاتِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ اللَّهِ وَ دَیَّانَ دِینِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا تَالِیَ کِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ فِی آنَاءِ لَیْلِکَ وَ أَطْرَافِ نَهَارِکَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مِیثَاقَ اللَّهِ الَّذِی أَخَذَهُ وَ وَکَّدَهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَعْدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ وَعْداً غَیْرَ مَکْذُوبٍ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقُومُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْعُدُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تَقْرَأُ وَ تُبَیِّنُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تُصَلِّی وَ تَقْنُتُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تَرْکَعُ وَ تَسْجُدُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تُهَلِّلُ وَ تُکَبِّرُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تُحَمِّدُ وَ تَسْتَغْفِرُ السَّلَامُ عَلَیْکَ حِینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی السَّلَامُ عَلَیْکَ فِی اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْإِمَامُ الْمَأْمُونُ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ بِجَوَامِعِ السَّلَامِ أُشْهِدُکَ یَا مَوْلَایَ أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لَا حَبِیبَ إِلَّا هُوَ وَ أَهْلُهُ وَ أُشْهِدُکَ یَا مَوْلَایَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ حُجَّتُهُ وَ الْحُسَیْنَ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی حُجَّتُهُ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ حُجَّتُهُ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ حُجَّتُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ أَنْتُمُ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ أَنَّ رَجْعَتَکُمْ حَقٌّ لَا رَیْبَ فِیهَا یَوْمَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ

ص: 332

آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیْراً وَ أَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ أَنَّ نَاکِراً وَ نَکِیراً حَقٌّ وَ أَشْهَدُ أَنَّ النَّشْرَ وَ الْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ الصِّرَاطَ حَقٌّ وَ الْمِرْصَادَ حَقٌّ وَ الْمِیزَانَ حَقٌّ وَ الْحَشْرَ حَقٌّ وَ الْحِسَابَ حَقٌّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الْوَعْدَ وَ الْوَعِیدَ بِهِمَا حَقٌّ یَا مَوْلَایَ شَقِیَ مَنْ خَالَفَکُمْ وَ سَعِدَ مَنْ أَطَاعَکُمْ فَاشْهَدْ عَلَی مَا أَشْهَدْتُکَ عَلَیْهِ وَ أَنَا وَلِیٌّ لَکَ بَرِی ءٌ مِنْ عَدُوِّکَ فَالْحَقُّ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ الْبَاطِلُ مَا سَخِطْتُمُوهُ وَ الْمَعْرُوفُ مَا أَمَرْتُمْ بِهِ وَ الْمُنْکَرُ مَا نَهَیْتُمْ عَنْهُ فَنَفْسِی مُؤْمِنَةٌ بِاللَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِکُمْ یَا مَوْلَایَ أَوَّلِکُمْ وَ آخِرِکُمْ وَ نُصْرَتِی مُعَدَّةٌ لَکُمْ وَ مَوَدَّتِی خَالِصَةٌ لَکُمْ آمِینَ آمِینَ.

الدُّعَاءُ عَقِیبَ هَذَا الْقَوْلِ:

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّ رَحْمَتِکَ وَ کَلِمَةِ نُورِکَ وَ أَنْ تَمْلَأَ قَلْبِی نُورَ الْیَقِینِ وَ صَدْرِی نُورَ الْإِیمَانِ وَ فِکْرِی نُورَ النِّیَّاتِ وَ عَزْمِی نُورَ الْعِلْمِ وَ قُوَّتِی نُورَ الْعَمَلِ وَ لِسَانِی نُورَ الصِّدْقِ وَ دِینِی نُورَ الْبَصَائِرِ مِنْ عِنْدِکَ وَ بَصَرِی نُورَ الضِّیَاءِ وَ سَمْعِی نُورَ الْحِکْمَةِ وَ مَوَدَّتِی نُورَ الْمُوَالاةِ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صلوات الله علیهم حَتَّی أَلْقَاکَ وَ قَدْ وَفَیْتُ بِعَهْدِکَ وَ مِیثَاقِکَ فَتُغَشِّیَنِی رَحْمَتُکَ یَا وَلِیُّ یَا حَمِیدُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ حُجَّتِکَ فِی أَرْضِکَ وَ خَلِیفَتِکَ فِی بِلَادِکَ وَ الدَّاعِی إِلَی سَبِیلِکَ وَ الْقَائِمِ بِقِسْطِکَ وَ الثَّائِرِ بِأَمْرِکَ وَلِیِّ الْمُؤْمِنِینَ وَ بَوَارِ الْکَافِرِینَ وَ مُجَلِّی الظُلْمَةِ وَ مُنِیرِ الْحَقِّ.

وَ النَّاطِقِ بِالْحِکْمَةِ وَ الصِّدْقِ وَ کَلِمَتِکَ التَّامَّةِ فِی أَرْضِکَ الْمُرْتَقِبِ الْخَائِفِ

وَ الْوَلِیِّ النَّاصِحِ سَفِینَةِ النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الْهُدَی وَ نُورِ أَبْصَارِ الْوَرَی وَ خَیْرِ مَنْ تَقَمَّصَ وَ ارْتَدَی وَ مُجَلِّی الْعَمَی الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ وَ ابْنِ أَوْلِیَائِکَ الَّذِینَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ أَوْجَبْتَ حَقَّهُمْ وَ أَذْهَبْتَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرْتَهُمْ تَطْهِیراً اللَّهُمَّ انْصُرْهُ وَ انْتَصِرْ بِهِ لِدِینِکَ وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِیَاءَکَ وَ أَوْلِیَاءَهُ وَ شِیعَتَهُ وَ أَنْصَارَهُ وَ اجْعَلْنَا مِنْهُمْ اللَّهُمَّ أَعِذْهُ مِنْ شَرِّ کُلِّ بَاغٍ وَ طَاغٍ وَ مِنْ شَرِّ جَمِیعِ خَلْقِکَ وَ احْفَظْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ احْرُسْهُ وَ امْنَعْهُ مِنْ أَنْ یُوصَلَ إِلَیْهِ بِسُوءٍ وَ احْفَظْ فِیهِ رَسُولَکَ وَ آلَ رَسُولِکَ وَ أَظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ وَ أَیِّدْهُ بِالنَّصْرِ وَ انْصُرْ نَاصِرِیهِ وَ

ص: 333

اخْذُلْ خَاذِلِیهِ وَ اقْصِمْ قَاصِمِیهِ وَ اقْصِمْ بِهِ جَبَابِرَةَ الْکُفْرِ وَ اقْتُلْ بِهِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ جَمِیعَ الْمُلْحِدِینَ حَیْثُ کَانُوا مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ أَظْهِرْ بِهِ دِینَ نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله.

وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ أَتْبَاعِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ أَرِنِی فِی آلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم مَا یَأْمُلُونَ وَ فِی عَدُوِّهِمْ مَا یَحْذَرُونَ إِلَهَ الْحَقِّ آمِینَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.(1)

مرحوم شیخ طبرسی، گوید: بعد از دادن جواب مسائلی که در مورد آنها سؤال کرده بود، از ناحیه مقدّسه به سوی محمد حمیری بیرون آمد؛

بسم الله الرحمن الرحیم

نه خود در امر او فکر می کنند، و نه از اولیای او می پذیرند، حکمتی رسا است، پس جماعتی را که ایمان نمی آورند، بیم دادن سودی نمی رساند؛ سلام بر ما و بر بندگان شایسته خدا؛ هرگاه خواستید به وسیله ما به سوی خداوند تبارک و تعالی و به سوی ما توجه کنید، پس بگویید چنانچه خداوند متعال فرموده است:

سلام بر آل یاسین، سلام بر تو ای دعوت کننده خلق به سوی خدا و آشکار کننده نشانه های او، سلام بر تو ای درگاه خدا و حافظ دین خدا، سلام بر تو ای خلیفه خدا و یاور حق او، سلام بر تو ای حجت خدا و راهنما به سوی خواست او، سلام بر تو ای تلاوت کننده کتاب خدا و مفسّر آن، سلام ما برتو در تمام ساعات شب و روز، سلام بر تو ای باقی گذاشته خداوند در زمین، سلام بر تو ای عهد و پیمان خداوند که آن را از آفریدگان گرفته و استوار گردانیده است، سلام بر تو ای وعده خدا که تحقق آن را ضمانت کرده است، سلام بر تو ای پرچم افراشته، و دانش فراگیر، و پناه و رحمت گسترده، و وعده ای راست است که هرگز دروغین نیست. سلام بر تو آن هنگام که برخیزی، سلام بر تو وقتی که بنشینی، سلام بر تو وقتی که قرائت و تفسیر می کنی، سلام بر تو هنگامی که نماز می خوانی و قنوت می گیری، سلام بر تو هنگامی که رکوع و سجده به جای می آوری، سلام بر تو هنگامی که «لا إله إلا الله» و «الله اکبر» می گویی، سلام بر تو هنگامی که به حمد و استغفار به درگاه خداوند می پردازی، سلام بر تو هنگامی که صبح و شب می کنی، سلام بر تو در

ص: 334


1- . الإحتجاج (للطبرسي) ج 2 ص 316- 318. بحارالانوار ج 99 ص 81- 83 ح 1.

شب، آن هنگام که تاریک گردد، و در روز، آن هنگام که روشن شود؛ سلام بر تو ای امام ایمنی یافته، سلام بر تو ای پیش افتاده از مردمان و مورد آرزو، سلام بر تو، با تمام سلام ها.

ای سرور من، تو را گواه می گیرم که من شهادت می دهم که هیچ خدایی جز الله نیست، یگانه است و هیچ شریکی ندارد، و محمد، بنده و فرستاده او است، و هیچ دوستی جز او و اهل بیت او نیست؛ و تو را گواه می گیرم ای سرور من، که علی امیرالمؤمنین حجت خدا است، و حسن حجت خدا است، و حسین حجت خدا است، و علی فرزند حسین حجت خدا است، و محمد فرزند علی حجت خدا است، و جعفر فرزند محمد حجت خدا است، و موسی فرزند جعفر حجت خدا است، و علی فرزند موسی حجت خدا است، و محمد فرزند علی حجت خدا است، و علی فرزند محمد حجت خدا است، و حسن فرزند علی حجت خدا است، و گواهی می دهم که تو حجت خدا هستی، اول و آخر، شما هستید، و بازگشت شما حق است و هیچ تردیدی در آن نیست، روزی که کسی که قبلاً ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمی بخشد؛ گواهی می دهم که مرگ، حق است و دو فرشته نکیر و منکر، حقیقت دارد.

و گواهی می دهم که برانگیختن مردگان حق است، و صراط حق است، و مرصاد حق است، و سنجش اعمال حق است، و گرد آمدن همگان در محشر حق است، و حساب حق است، و بهشت و دوزخ حق است، و وعده و وعید خداوند به آن دو حق است؛ ای سرور من، هر کس با شما مخالفت ورزد، بدبخت است، و هر کس از شما پیروی نماید، سعادتمند است؛ پس بر آن چه تو را به آن گواه گرفتم، گواه باش؛ و من دوست شما هستم، و دشمن دشمنان شما هستم، حق و حقیقت همان است که شما به آن خشنود گشتید، و باطل همان است که شما نسبت به آن خشم گرفتید، و عمل نیکو آن است که به آن امر کردید، و کار زشت آن است که از آن باز داشتید؛ من به خداوند یگانه که هیچ شریکی برایش نیست، و به پیامبر او و به امیرالمؤمنین ایمان دارم؛ و ای سرور من، به اولین و آخرین شما ایمان دارم، نصرت و یاری من بر شما مهیا است، و دوستی من برای شما خالصانه است؛ بپذیر، ای خدا؛ بپذیر.

و بعد از آن، این دعا خوانده می شود:

خدایا، از تو می خواهم که بر محمد، پیامبر رحمت و کلمه نور خود درود فرستی، و قلبم را از نور یقین، و سینه ام را از نور ایمان، و فکرم را از نور نیّت ها، و عزم و اراده ام را با نور دانش، و نیرویم را با نور عمل، و زبانم را با نور صدق، و دینم را با نور بصیرت هایی از جانب خود، و چشمم را با نور دیدن، و گوشم را با نور حکمت،

ص: 335

و دوستی ام را با نور دوستی با محمد و خاندان محمد صلی الله علیه و آله پر کنی تا آنگاه که تو را دیدار کنم، در حالی که به عهد و میثاق تو وفا کرده باشم، و تو ای سرپرست ستوده، مرا غرق رحمت خود کرده باشی.

خدایا، بر محمد، حجت خود در زمین، و جانشین تو در سرزمین هایت، و دعوت کننده به راه تو، و قیام کننده به اجرای عدل تو، و بر انگیزاننده به امر تو، دوستدار مؤمنان، و نابود کننده کافران، و روشنی بخش تیرگی، و آشکار کننده حقیقت، درود فرست.

همان سخن گوینده به حکمت و راستی، و کلمه کمال یافته تو در زمین، و خویشتن دار ترسان، و سرپرست خیرخواه، و کشتی نجات، و پرچم هدایت، و روشنی چشمان مردمان، و بهترین کسی که پیراهن و ردا بر تن کرد، بر طرف کننده نابینایی، کسی که زمین را از عدل و داد پر می کند، آن چنان که از ظلم و ستم پر شده باشد؛ به راستی تو بر همه چیز توانا هستی.

خدایا، بر ولیّ خود و فرزند اولیائت، که طاعتشان را لازم گردانیدی، و حق آنها را بر مردم واجب ساختی، و ناپاکی ها را از وجود آنان دور گردانیدی، و آنها را پاک و منزه ساختی، درود فرست؛ خدایا، او را یاری کن دینت را با او یاری کن، و به واسطه او دوستداران خود و دوستدران و شیعیان و یاران او را یاری رسان، و ما را از آنان قرار ده؛ خدایا، او را از شر هر ستمگر و سرکش، و از شر تمامی آفریدگانت در پناه خود گیر، و او را از پیش رو و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ نگاه دار، و از او محافظت کن، و مگذار آسیب و بدی به او برسد، و رسول و خاندان رسول خود را در حفظ وجود او محفوظ گردان، و به وسیله او حکم عدل خود را آشکار گردان، و او را مؤید به نصرت خود بدار، و یاران او را یاری کن، و مخالفان او را محروم و خوار گردان، و پشت دشمنانش را بشکن، و پشت جباران و ستمکاران کفر را به وجود او در هم شکن، و کافران و منافقان و تمام افراد بی دین را هر کجا که باشند، در کرانه های شرق و غرب زمین، در خشکی و دریا، به قتل برسان و زمین را به واسطه او از عدل پر کن، و دین پاک پیامبرت صلی الله علیه و آله را به واسطه او آشکار فرما.

مرا نیز ای خدا، از یاران و پیروان و شیعیان او قرار ده، و در خاندان محمد صلوات الله علیهم، آنچه را که امید دارند، و در دشمنان آنان، آنچه را که بر حذر می دارند، به من بنمایان؛ ای خدای حق، بپذیر؛ ای دارنده شکوه و بزرگواری، ای مهربان ترین مهربانان.

ص: 336

376- نماز در حرم های چهارگانه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَلاَّدٍ اَلْقَلاَنِسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَکَّةُ حَرَمُ اَللَّهِ وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیهما وآلهما اَلصَّلاَةُ فِیهَا بِمِائَةِ أَلْفِ صَلاَةٍ وَ اَلدِّرْهَمُ فِیهَا بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ اَلْمَدِینَةُ حَرَمُ اَللَّهِ وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا و آلهما اَلصَّلاَةُ فِیهَا بِعَشَرَةِ آلاَفِ صَلاَةٍ وَ اَلدِّرْهَمُ فِیهَا بِعَشَرَةِ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ اَلْکُوفَةُ حَرَمُ اَللَّهِ وَ حَرَمُ رَسُولِهِ وَ حَرَمُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه اَلصَّلاَةُ فِیهَا بِأَلْفِ صَلاَةٍ وَ اَلدِّرْهَمُ فِیهَا بِأَلْفِ دِرْهَمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خلاّد قلانسی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مکّه حرم خدا و رسول او و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما وآلهما است. یک نماز در آن برابر صد هزار نماز است و یک درهم (انفاق) در آن برابر صد هزار درهم است. و مدینه حرم خدا و رسول او و امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیهما وآلهما است. یک نماز در آن برابر ده هزار نماز و یک درهم در آن برابر ده هزار درهم است. و کوفه حرم خدا و رسول او و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما وآلهما است. یک نماز در آن برابر هزار نماز و یک درهم در آن برابر هزار درهم است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: تَتِمُّ اَلصَّلاَةُ فِی أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِی اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ اَلرَّسُولِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَسْجِدِ اَلْکُوفَةِ وَ حَرَمِ اَلْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: نماز در چهار جا تمام خوانده می شود: در مسجد الحرام، مسجد الرسول صلّی اللّه علیه و آله، مسجد کوفه و حرم حضرت امام حسین صلوات اللّه علیه.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی شِبْلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَزُورُ قَبْرَ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه قَالَ نَعَمْ زُرِ اَلطَّیِّبَ وَ أَتِمَّ اَلصَّلاَةَ فِیهِ قُلْتُ فَإِنَّ بَعْضَ أَصْحَابِنَا یَرَوْنَ اَلتَّقْصِیرَ قَالَ إِنَّمَا یَفْعَلُ ذَلِکَ اَلضَّعَفَةُ. (3)

ص: 337


1- . الکافي ج 4 ص 586 ح 1.
2- . الکافي ج 4 ص 586 ح 2.
3- . الکافي ج 4 ص 587 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو شبل روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه را زیارت بنمایم؟

فرمود: آری، پاکیزه زیارت کن و نماز را در آن جا تمام گزار.

گفتم: بعضی از اصحاب ما نظرشان به قصر است.

فرمود: این حکم را فقط ضعفا و ناتوانان انجام می دهند.

377- زیارت ائمه اطهار صلوات الله علیهم از راه دور، و ثواب زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در قم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا بَعُدَتْ بِأَحَدِکُمُ اَلشُّقَّةُ وَ نَأَتْ بِهِ اَلدَّارُ فَلْیَعْلُ أَعْلَی مَنْزِلِهِ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیُومِ بِالسَّلاَمِ إِلَی قُبُورِنَا فَإِنَّ ذَلِکَ یَصِلُ إِلَیْنَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مسافت زیارت ما برای یکی از شما دور شد و خانه اش با ما فاصلۀ زیادی داشت پس بر بالاترین جای منزلش برود و دو رکعت نماز گزارد و به سلام به قبور ما اشاره کند، زیرا همان برای ما می رسد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: یَا سَدِیرُ تَزُورُ قَبْرَ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فِی کُلِّ یَوْمٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لاَ قَالَ فَمَا أَجْفَاکُمْ قَالَ فَتَزُورُونَهُ فِی کُلِّ جُمْعَةٍ قُلْتُ لاَ قَالَ فَتَزُورُونَهُ فِی کُلِّ شَهْرٍ قُلْتُ لاَ قَالَ فَتَزُورُونَهُ فِی کُلِّ سَنَةٍ قُلْتُ قَدْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ یَا سَدِیرُ مَا أَجْفَاکُمْ لِلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلْفَیْ أَلْفِ مَلَکٍ شُعْثٌ غُبْرٌ یَبْکُونَ وَ یَزُورُونَ لاَ یَفْتُرُونَ وَ مَا عَلَیْکَ یَا سَدِیرُ أَنْ تَزُورَ قَبْرَ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فِی کُلِّ جُمْعَةٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مَرَّةً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فَرَاسِخَ کَثِیرَةً فَقَالَ لِی اِصْعَدْ فَوْقَ سَطْحِکَ ثُمَّ تَلْتَفِتُ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً ثُمَّ تَرْفَعُ رَأْسَکَ إِلَی اَلسَّمَاءِ ثُمَّ اُنْحُ نَحْوَ اَلْقَبْرِ وَ تَقُولُ: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ اَلسَّلاَمُ

ص: 338


1- . الکافي ج 4 ص 587 ح 1.

عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ» تُکْتَبُ لَکَ زَوْرَةٌ وَ اَلزَّوْرَةُ حَجَّةٌ وَ عُمْرَةٌ قَالَ سَدِیرٌ فَرُبَّمَا فَعَلْتُ فِی اَلشَّهْرِ أَکْثَرَ مِنْ عِشْرِینَ مَرَّةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حنان از پدرش حنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ای سدیر! قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه را در هرروز زیارت می کنی؟

گفتم: قربانت گردم! نه.

فرمود: پس شما چه جفاکارید.

فرمود: در هر هفته زیارت می کنی؟

گفتم: نه.

فرمود: آن حضرت را در هر ماه زیارت می کنی؟

گفتم: نه.

فرمود: در هر سال زیارت می کنی؟

گفتم: گاهی می شود.

فرمود: ای سدیر! شما نسبت به حضرت امام حسین صلوات الله علیه چه جفاکارید؟!

آیا نمی دانی که برای خداوند عزّ و جلّ دو میلیون فرشته است که ژولیده و غبارآلودند و بر آن حضرت گریه می کنند و حضرتش را زیارت می کنند و سستی نمی ورزند. ای سدیر! برای چه در هر هفته پنج بار و در هر روز یک بار را زیارت نمی کنی.

گفتم: قربانت گردم! میان ما و او فرسنگ های بسیاری فاصله است.

حضرتش به من فرمود: بالای سمت بام خانه ات برو، سپس به سمت راست و چپ نگاه کن. آن گاه سرت را به طرف آسمان بلند کن، سپس به سوی قبر رو کن و بگو:

«السّلام علیک یا أبا عبد اللّه، السّلام علیک و رحمة اللّه و برکاته».

با انجام این عمل برای تو پاداش زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه نوشته می شود که پاداش زیارت حضرت امام حسین صلوات الله علیه پاداش یک حج و یک عمره است.

سدیر گوید: گاهی من در یک ماه بیش از بیست بار این عمل را انجام می دادم.

ص: 339


1- . الکافي ج 4 ص 589 ح 8.

3- الشیخ محمد بن جعفر بن قولویه، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى صلوات الله علیهما قَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ. (1)

مرحوم شیخ محمد بن جعفر بن قولویه، با سند خویش از سعد بن سعد روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه راجع به زيارت حضرت فاطمه دختر حضرت موسى بن جعفر صلوات الله علیهما پرسيدم؟

حضرت فرمود: كسى كه او را زيارت كند بهشت برايش خواهد بود.

4- الشیخ محمد بن جعفر بن قولویه، بإسناده عَنِ الْعَمْرَكِيِّ بْنِ عَلِيٍّ الْبُوفَكِيِّ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنِ ابْنِ الرِّضَا صلوات الله علیهما قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ. (2)

مرحوم شیخ محمد بن جعفر بن قولویه، با سند خویش از عمركى بن على البوفكى از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه فرمود: كسى كه قبر عمّه ام را در قم زيارت كند بهشت برايش مى باشد.

ص: 340


1- . کامل الزیارات ص 581 ح 824.
2- . کامل الزیارات ص 581 ح 825.

کتاب جهاد

378- فضیلت و ارزش جهاد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلْخَیْرُ کُلُّهُ فِی اَلسَّیْفِ وَ تَحْتَ ظِلِّ اَلسَّیْفِ وَ لاَ یُقِیمُ اَلنَّاسَ إِلاَّ اَلسَّیْفُ وَ اَلسُّیُوفُ مَقَالِیدُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن ابان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: همۀ خوبی ها در شمشیر و زیر سایه آن است؛ مردم را چیزی جز شمشیر به راه راست وانمی دارد. و شمشیرها کلیدهای بهشت و دوزخ هستند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَیْدَرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْجِهَادُ أَفْضَلُ اَلْأَشْیَاءِ بَعْدَ اَلْفَرَائِضِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حیدره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: جهاد و مبارزه پس از فرایض واجبات با فضیلت ترین کارهاست.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی بِأَمْرٍ قَرَّتْ بِهِ عَیْنِی وَ فَرِحَ بِهِ قَلْبِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ غَزَا غَزَاةً فِی سَبِیلِ اَللَّهِ مِنْ أُمَّتِکَ فَمَا أَصَابَهُ قَطْرَةٌ مِنَ اَلسَّمَاءِ أَوْ صُدَاعٌ إِلاَّ کَانَتْ لَهُ شَهَادَةً یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از أبو البختری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: جبرئیل برای من خبری آورد که چشم من روشن شد و دلم باز شد و شادمان شدم؛ جبرئیل گفت: ای محمّد! هرکدام از امّت تو در راه خدا به نبردی برود و بجنگد هرقطره آبی که از آسمان بر سرش بریزد، یا اگر سرش درد کند به طور حتم در روز قیامت برایش شهادت به حساب می آید.

ص: 341


1- . الکافي ج 5 ص 2 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 3 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 8 ح 8.

379- جهاد مرد و زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: کَتَبَ اَللَّهُ اَلْجِهَادَ عَلَی اَلرِّجَالِ وَ اَلنِّسَاءِ فَجِهَادُ اَلرَّجُلِ بَذْلُ مَالِهِ وَ نَفْسِهِ حَتَّی یُقْتَلَ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ جِهَادُ اَلْمَرْأَةِ أَنْ تَصْبِرَ عَلَی مَا تَرَی مِنْ أَذَی زَوْجِهَا وَ غَیْرَتِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اصبغ بن نباته روایت کرده که گفت: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: خداوند، جهاد را بر مردان و زنان واجب فرمود؛ جهاد مرد، بخشش از مال و ثروت و جان اوست تا آن گاه که در راه خدا کشته شود.

و جهاد زن آن است که بر آزار و غیرت شوهرش صبر و شکیبایی ورزد.

در حدیث دیگری آمده است: جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است.

380- انواع جهاد و مبارزه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْجِهَادِ سُنَّةٌ أَمْ فَرِیضَةٌ فَقَالَ اَلْجِهَادُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ فَجِهَادَانِ فَرْضٌ وَ جِهَادٌ سُنَّةٌ لاَ یُقَامُ إِلاَّ مَعَ اَلْفَرْضِ فَأَمَّا أَحَدُ اَلْفَرْضَیْنِ فَمُجَاهَدَةُ اَلرَّجُلِ نَفْسَهُ عَنْ مَعَاصِی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ مِنْ أَعْظَمِ اَلْجِهَادِ وَ مُجَاهَدَةُ اَلَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ اَلْکُفّٰارِ فَرْضٌ وَ أَمَّا اَلْجِهَادُ اَلَّذِی هُوَ سُنَّةٌ لاَ یُقَامُ إِلاَّ مَعَ فَرْضٍ فَإِنَّ مُجَاهَدَةَ اَلْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلَی جَمِیعِ اَلْأُمَّةِ وَ لَوْ تَرَکُوا اَلْجِهَادَ لَأَتَاهُمُ اَلْعَذَابُ وَ هَذَا هُوَ مِنْ عَذَابِ اَلْأُمَّةِ وَ هُوَ سُنَّةٌ عَلَی اَلْإِمَامِ وَحْدَهُ أَنْ یَأْتِیَ اَلْعَدُوَّ مَعَ اَلْأُمَّةِ فَیُجَاهِدَهُمْ وَ أَمَّا اَلْجِهَادُ اَلَّذِی هُوَ سُنَّةٌ فَکُلُّ سُنَّةٍ أَقَامَهَا اَلرَّجُلُ وَ جَاهَدَ فِی إِقَامَتِهَا وَ بُلُوغِهَا وَ إِحْیَائِهَا فَالْعَمَلُ وَ اَلسَّعْیُ فِیهَا مِنْ أَفْضَلِ اَلْأَعْمَالِ لِأَنَّهَا إِحْیَاءُ سُنَّةٍ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل بن عیاض روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا جهاد، سنّت است یا فریضه (واجب)؟

ص: 342


1- . الکافي ج 5 ص 9 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 9 1.

فرمود: جهاد، چهار نوع است: دو جهاد، واجب است. و یک جهاد سنّت است که جز با فریضه انجام نمی شود. (و یک جهاد نیز فقط است. )

امّا یکی از جهادهای واجب، آن است که مرد در مورد معصیت ها نسبت به خداوند عزّ و جلّ با خود بجنگد؛ که بهترین جهادهاست. یکی دیگر از جهادهای واجب، جهاد با کافرانی است که در مقابل شما جبهه گرفتند.

جهادی که سنّت است و جز با فریضه انجام نمی شود، جهاد با دشمن است که بر تمامی امّت اسلامی فرض و واجب است و اگر آن را رها کنند گرفتار عذاب می شوند و این عذاب، در مورد امّت اسلامی است نه امام علیه السّلام، ولی برای امام صلوات الله علیه سنّت است که به همراه امّت به جنگ برود و با دشمن مبارزه کند.

امّا جهادی که سنّت است، هرسنتی را به پا دارد و در راه عمل به آن مبارزه و جهاد کند و برای رسانیدن آن به مردم و زنده کردن سنّت بجنگد؛ بدین ترتیب سعی و تلاش و کار برای انجام آن چه گفته شد، از باارزش ترین کارها است؛ چرا که زنده شدن سنّت را در پی دارد.

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرموده است: هرکس کار نیکی را آغاز کند و دیگران بدان عمل کنند، پاداش آن کار و پاداش تمام کسانی که تا روز قیامت آن کار را انجام دهند، بدون این که چیزی از پاداش آنها کاسته شود، برای او نیز خواهد بود.

381- جهاد بر چه افرادی واجب و بر چه کسانی واجب نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عَمْرٍو اَلزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ اَلدُّعَاءِ إِلَی اَللَّهِ وَ اَلْجِهَادِ فِی سَبِیلِهِ أَ هُوَ لِقَوْمٍ لاَ یَحِلُّ إِلاَّ لَهُمْ وَ لاَ یَقُومُ بِهِ إِلاَّ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ أَمْ هُوَ مُبَاحٌ لِکُلِّ مَنْ وَحَّدَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ آمَنَ بِرَسُولِهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَنْ کَانَ کَذَا فَلَهُ أَنْ یَدْعُوَ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَی طَاعَتِهِ وَ أَنْ یُجَاهِدَ فِی سَبِیلِهِ فَقَالَ ذَلِکَ لِقَوْمٍ لاَ یَحِلُّ إِلاَّ لَهُمْ وَ لاَ یَقُومُ بِذَلِکَ إِلاَّ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ قُلْتُ مَنْ أُولَئِکَ قَالَ مَنْ قَامَ بِشَرَائِطِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلْقِتَالِ وَ اَلْجِهَادِ عَلَی اَلْمُجَاهِدِینَ فَهُوَ اَلْمَأْذُونُ لَهُ فِی اَلدُّعَاءِ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ قَائِماً بِشَرَائِطِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلْجِهَادِ عَلَی اَلْمُجَاهِدِینَ فَلَیْسَ بِمَأْذُونٍ لَهُ فِی اَلْجِهَادِ وَ لاَ اَلدُّعَاءِ إِلَی اَللَّهِ حَتَّی یَحْکُمَ فِی نَفْسِهِ مَا أَخَذَ اَللَّهُ عَلَیْهِ مِنْ شَرَائِطَ اَلْجِهَادِ

ص: 343

قُلْتُ فَبَیِّنْ لِی یَرْحَمُکَ اَللَّهُ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَخْبَرَ [نَبِیَّهُ] فِی کِتَابِهِ اَلدُّعَاءَ إِلَیْهِ وَ وَصَفَ اَلدُّعَاةَ إِلَیْهِ فَجَعَلَ ذَلِکَ لَهُمْ دَرَجَاتٍ یُعَرِّفُ بَعْضُهَا بَعْضاً وَ یُسْتَدَلُّ بِبَعْضِهَا عَلَی بَعْضٍ فَأَخْبَرَ أَنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوَّلُ مَنْ دَعَا إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا إِلَی طَاعَتِهِ وَ اِتِّبَاعِ أَمْرِهِ فَبَدَأَ بِنَفْسِهِ فَقَالَ: «وَ اَللّٰهُ یَدْعُوا إِلیٰ دٰارِ اَلسَّلاٰمِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشٰاءُ إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ » ثُمَّ ثَنَّی بِرَسُولِهِ فَقَالَ: «اُدْعُ إِلیٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ جٰادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ » یَعْنِی بِالْقُرْآنِ وَ لَمْ یَکُنْ دَاعِیاً إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ خَالَفَ أَمْرَ اَللَّهِ وَ یَدْعُو إِلَیْهِ بِغَیْرِ مَا أُمِرَ [بِهِ] فِی کِتَابِهِ وَ اَلَّذِی أَمَرَ أَنْ لاَ یُدْعَی إِلاَّ بِهِ وَ قَالَ فِی نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلیٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ » یَقُولُ تَدْعُو ثُمَّ ثَلَّثَ بِالدُّعَاءِ إِلَیْهِ بِکِتَابِهِ أَیْضاً فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: «إِنَّ هٰذَا اَلْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ» أَیْ یَدْعُو «وَ یُبَشِّرُ اَلْمُؤْمِنِینَ » ثُمَّ ذَکَرَ مَنْ أَذِنَ لَهُ فِی اَلدُّعَاءِ إِلَیْهِ بَعْدَهُ وَ بَعْدَ رَسُولِهِ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی اَلْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ أُولٰئِکَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ » ثُمَّ أَخْبَرَ عَنْ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ وَ مِمَّنْ هِیَ وَ أَنَّهَا مِنْ ذُرِّیَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ مِنْ ذُرِّیَّةِ إِسْمَاعِیلَ مِنْ سُکَّانِ اَلْحَرَمِ مِمَّنْ لَمْ یَعْبُدُوا غَیْرَ اَللَّهِ قَطُّ اَلَّذِینَ وَجَبَتْ لَهُمُ اَلدَّعْوَةُ دَعْوَةُ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْمَاعِیلَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَسْجِدِ اَلَّذِینَ أَخْبَرَ عَنْهُمْ فِی کِتَابِهِ أَنَّهُ أَذْهَبَ عَنْهُمُ اَلرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِیراً اَلَّذِینَ وَصَفْنَاهُمْ قَبْلَ هَذَا فِی صِفَةِ أُمَّةِ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ اَلَّذِینَ عَنَاهُمُ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی قَوْلِهِ: «أَدْعُوا إِلَی اَللّٰهِ عَلیٰ بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اِتَّبَعَنِی » یَعْنِی أَوَّلَ مَنِ اِتَّبَعَهُ عَلَی اَلْإِیمَانِ بِهِ وَ اَلتَّصْدِیقِ لَهُ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ اَلْأُمَّةِ اَلَّتِی بُعِثَ فِیهَا وَ مِنْهَا وَ إِلَیْهَا قَبْلَ اَلْخَلْقِ مِمَّنْ لَمْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ قَطُّ وَ لَمْ یَلْبِسْ إِیمَانَهُ بِظُلْمٍ وَ هُوَ اَلشِّرْکُ ثُمَّ ذَکَرَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتْبَاعَ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ اَلَّتِی وَصَفَهَا فِی کِتَابِهِ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیِ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ جَعَلَهَا دَاعِیَةً إِلَیْهِ وَ أَذِنَ لَهَا فِی اَلدُّعَاءِ إِلَیْهِ فَقَالَ: «یٰا أَیُّهَا اَلنَّبِیُّ حَسْبُکَ اَللّٰهُ وَ مَنِ اِتَّبَعَکَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ » ثُمَّ وَصَفَ أَتْبَاعَ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ « مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللّٰهِ وَ اَلَّذِینَ مَعَهُ أَشِدّٰاءُ عَلَی اَلْکُفّٰارِ رُحَمٰاءُ بَیْنَهُمْ تَرٰاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اَللّٰهِ وَ رِضْوٰاناً سِیمٰاهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ اَلسُّجُودِ ذٰلِکَ مَثَلُهُمْ فِی اَلتَّوْرٰاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی اَلْإِنْجِیلِ » وَ قَالَ «یَوْمَ لاٰ یُخْزِی اَللّٰهُ اَلنَّبِیَّ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعیٰ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمٰانِهِمْ » یَعْنِی أُولَئِکَ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ «قَدْ أَفْلَحَ

ص: 344

اَلْمُؤْمِنُونَ » ثُمَّ حَلاَّهُمْ وَ وَصَفَهُمْ کَیْ لاَ یَطْمَعَ فِی اَللَّحَاقِ بِهِمْ إِلاَّ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فَقَالَ فِیمَا حَلاَّهُمْ بِهِ وَ وَصَفَهُمْ: «اَلَّذِینَ هُمْ فِی صَلاٰتِهِمْ خٰاشِعُونَ وَ اَلَّذِینَ هُمْ عَنِ اَللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» إِلَی قَوْلِهِ: «أُولٰئِکَ هُمُ اَلْوٰارِثُونَ اَلَّذِینَ یَرِثُونَ اَلْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهٰا خٰالِدُونَ » وَ قَالَ فِی صِفَتِهِمْ وَ حِلْیَتِهِمْ أَیْضاً: «اَلَّذِینَ لاٰ یَدْعُونَ مَعَ اَللّٰهِ إِلٰهاً آخَرَ وَ لاٰ یَقْتُلُونَ اَلنَّفْسَ اَلَّتِی حَرَّمَ اَللّٰهُ إِلاّٰ بِالْحَقِّ وَ لاٰ یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذٰلِکَ یَلْقَ أَثٰاماً یُضٰاعَفْ لَهُ اَلْعَذٰابُ یَوْمَ اَلْقِیٰامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهٰاناً » ثُمَّ أَخْبَرَ أَنَّهُ اِشْتَرَی مِنْ هَؤُلاَءِ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ کَانَ عَلَی مِثْلِ صِفَتِهِمْ: «أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوٰالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ یُقٰاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی اَلتَّوْرٰاةِ وَ اَلْإِنْجِیلِ وَ اَلْقُرْآنِ » ثُمَّ ذَکَرَ وَفَاءَهُمْ لَهُ بِعَهْدِهِ وَ مُبَایَعَتِهِ فَقَالَ «وَ مَنْ أَوْفیٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اَللّٰهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ اَلَّذِی بٰایَعْتُمْ بِهِ وَ ذٰلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ » فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ اَلْآیَةُ: «إِنَّ اَللّٰهَ اِشْتَریٰ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوٰالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ» قَامَ رَجُلٌ إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ یَا نَبِیَّ اَللَّهِ أَ رَأَیْتَکَ اَلرَّجُلُ یَأْخُذُ سَیْفَهُ فَیُقَاتِلُ حَتَّی یُقْتَلَ إِلاَّ أَنَّهُ یَقْتَرِفُ مِنْ هَذِهِ اَلْمَحَارِمِ أَ شَهِیدٌ هُوَ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی رَسُولِهِ: «اَلتّٰائِبُونَ اَلْعٰابِدُونَ اَلْحٰامِدُونَ اَلسّٰائِحُونَ اَلرّٰاکِعُونَ اَلسّٰاجِدُونَ اَلْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنّٰاهُونَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اَلْحٰافِظُونَ لِحُدُودِ اَللّٰهِ وَ بَشِّرِ اَلْمُؤْمِنِینَ » فَفَسَّرَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْمُجَاهِدِینَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلَّذِینَ هَذِهِ صِفَتُهُمْ وَ حِلْیَتُهُمْ بِالشَّهَادَةِ وَ اَلْجَنَّةِ وَ قَالَ «اَلتّٰائِبُونَ» مِنَ اَلذُّنُوبِ «اَلْعٰابِدُونَ» اَلَّذِینَ لاَ یَعْبُدُونَ إِلاَّ اَللَّهَ وَ لاَ یُشْرِکُونَ بِهِ شَیْئاً «اَلْحٰامِدُونَ» اَلَّذِینَ یَحْمَدُونَ اَللَّهَ عَلَی کُلِّ حَالٍ فِی اَلشِّدَّةِ وَ اَلرَّخَاءِ «اَلسّٰائِحُونَ» وَ هُمُ اَلصَّائِمُونَ «اَلرّٰاکِعُونَ اَلسّٰاجِدُونَ» اَلَّذِینَ یُوَاظِبُونَ عَلَی اَلصَّلَوَاتِ اَلْخَمْسِ وَ اَلْحَافِظُونَ لَهَا وَ اَلْمُحَافِظُونَ عَلَیْهَا بِرُکُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ فِی اَلْخُشُوعِ فِیهَا وَ فِی أَوْقَاتِهَا «اَلْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ» بَعْدَ ذَلِکَ وَ اَلْعَامِلُونَ بِهِ «وَ اَلنّٰاهُونَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ» وَ اَلْمُنْتَهُونَ عَنْهُ قَالَ فَبَشِّرْ مَنْ قُتِلَ وَ هُوَ قَائِمٌ بِهَذِهِ اَلشُّرُوطِ بِالشَّهَادَةِ وَ اَلْجَنَّةِ ثُمَّ أَخْبَرَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنَّهُ لَمْ یَأْمُرْ بِالْقِتَالِ إِلاَّ أَصْحَابَ هَذِهِ اَلشُّرُوطِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقٰاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اَللّٰهَ عَلیٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ اَلَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیٰارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاّٰ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اَللّٰهُ » وَ ذَلِکَ أَنَّ جَمِیعَ مَا بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَتْبَاعِهِمَا مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلصِّفَةِ فَمَا کَانَ مِنَ اَلدُّنْیَا فِی أَیْدِی اَلْمُشْرِکِینَ وَ اَلْکُفَّارِ وَ اَلظَّلَمَةِ وَ اَلْفُجَّارِ مِنْ أَهْلِ

ص: 345

اَلْخِلاَفِ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اَلْمُوَلِّی عَنْ طَاعَتِهِمَا مِمَّا کَانَ فِی أَیْدِیهِمْ ظَلَمُوا فِیهِ اَلْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلصِّفَاتِ وَ غَلَبُوهُمْ عَلَیْهِ مِمَّا «أَفٰاءَ اَللّٰهُ عَلیٰ رَسُولِهِ » فَهُوَ حَقُّهُمْ أَفَاءَ اَللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ رَدَّهُ إِلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا مَعْنَی اَلْفَیْءِ کُلُّ مَا صَارَ إِلَی اَلْمُشْرِکِینَ ثُمَّ رَجَعَ مِمَّا کَانَ قَدْ غُلِبَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ فَمَا رَجَعَ إِلَی مَکَانِهِ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ فَقَدْ فَاءَ مِثْلُ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسٰائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فٰاؤُ فَإِنَّ اَللّٰهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ » أَیْ رَجَعُوا ثُمَّ قَالَ «وَ إِنْ عَزَمُوا اَلطَّلاٰقَ فَإِنَّ اَللّٰهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ » وَ قَالَ «وَ إِنْ طٰائِفَتٰانِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ اِقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمٰا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدٰاهُمٰا عَلَی اَلْأُخْریٰ فَقٰاتِلُوا اَلَّتِی تَبْغِی حَتّٰی تَفِیءَ إِلیٰ أَمْرِ اَللّٰهِ» أَیْ تَرْجِعَ «فَإِنْ فٰاءَتْ» أَیْ رَجَعَتْ «فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمٰا بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اَللّٰهَ یُحِبُّ اَلْمُقْسِطِینَ » یَعْنِی بِقَوْلِهِ تَفِیءَ تَرْجِعَ فَذَلِکَ اَلدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ اَلْفَیْءَ کُلُّ رَاجِعٍ إِلَی مَکَانٍ قَدْ کَانَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ وَ یُقَالُ لِلشَّمْسِ إِذَا زَالَتْ قَدْ فَاءَتِ اَلشَّمْسُ حِینَ یَفِیءُ اَلْفَیْءُ عِنْدَ رُجُوعِ اَلشَّمْسِ إِلَی زَوَالِهَا وَ کَذَلِکَ مَا أَفَاءَ اَللَّهُ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ مِنَ اَلْکُفَّارِ فَإِنَّمَا هِیَ حُقُوقُ اَلْمُؤْمِنِینَ رَجَعَتْ إِلَیْهِمْ بَعْدَ ظُلْمِ اَلْکُفَّارِ إِیَّاهُمْ فَذَلِکَ قَوْلُهُ «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقٰاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا» مَا کَانَ اَلْمُؤْمِنُونَ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ وَ إِنَّمَا أُذِنَ لِلْمُؤْمِنِینَ اَلَّذِینَ قَامُوا بِشَرَائِطِ اَلْإِیمَانِ اَلَّتِی وَصَفْنَاهَا وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لاَ یَکُونُ مَأْذُوناً لَهُ فِی اَلْقِتَالِ حَتَّی یَکُونَ مَظْلُوماً وَ لاَ یَکُونُ مَظْلُوماً حَتَّی یَکُونَ مُؤْمِناً وَ لاَ یَکُونُ مُؤْمِناً حَتَّی یَکُونَ قَائِماً بِشَرَائِطِ اَلْإِیمَانِ اَلَّتِی اِشْتَرَطَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُجَاهِدِینَ فَإِذَا تَکَامَلَتْ فِیهِ شَرَائِطُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ مُؤْمِناً وَ إِذَا کَانَ مُؤْمِناً کَانَ مَظْلُوماً وَ إِذَا کَانَ مَظْلُوماً کَانَ مَأْذُوناً لَهُ فِی اَلْجِهَادِ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقٰاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اَللّٰهَ عَلیٰ نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ» وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مُسْتَکْمِلاً لِشَرَائِطِ اَلْإِیمَانِ فَهُوَ ظَالِمٌ مِمَّنْ یَبْغِی وَ یَجِبُ جِهَادُهُ حَتَّی یَتُوبَ وَ لَیْسَ مِثْلُهُ مَأْذُوناً لَهُ فِی اَلْجِهَادِ وَ اَلدُّعَاءِ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ لَیْسَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلْمَظْلُومِینَ اَلَّذِینَ أُذِنَ لَهُمْ فِی اَلْقُرْآنِ فِی اَلْقِتَالِ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ اَلْآیَةُ «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقٰاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا» فِی اَلْمُهَاجِرِینَ اَلَّذِینَ أَخْرَجَهُمْ أَهْلُ مَکَّةَ مِنْ دِیَارِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ أُحِلَّ لَهُمْ جِهَادُهُمْ بِظُلْمِهِمْ إِیَّاهُمْ وَ أُذِنَ لَهُمْ فِی اَلْقِتَالِ فَقُلْتُ فَهَذِهِ نَزَلَتْ فِی اَلْمُهَاجِرِینَ بِظُلْمِ مُشْرِکِی أَهْلِ مَکَّةَ لَهُمْ فَمَا بَالُهُمْ فِی قِتَالِهِمْ کِسْرَی وَ قَیْصَرَ وَ مَنْ دُونَهُمْ مِنْ مُشْرِکِی قَبَائِلِ اَلْعَرَبِ فَقَالَ لَوْ کَانَ إِنَّمَا أُذِنَ لَهُمْ فِی قِتَالِ مَنْ ظَلَمَهُمْ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ فَقَطْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ إِلَی قِتَالِ جُمُوعِ کِسْرَی وَ قَیْصَرَ

ص: 346

وَ غَیْرِ أَهْلِ مَکَّةَ مِنْ قَبَائِلِ اَلْعَرَبِ سَبِیلٌ لِأَنَّ اَلَّذِینَ ظَلَمُوهُمْ غَیْرُهُمْ وَ إِنَّمَا أُذِنَ لَهُمْ فِی قِتَالِ مَنْ ظَلَمهُمْ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ لِإِخْرَاجِهِمْ إِیَّاهُمْ مِنْ دِیَارِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ لَوْ کَانَتِ اَلْآیَةُ إِنَّمَا عَنَتِ اَلْمُهَاجِرِینَ اَلَّذِینَ ظَلَمَهُمْ أَهْلُ مَکَّةَ کَانَتِ اَلْآیَةُ مُرْتَفِعَةَ اَلْفَرْضِ عَمَّنْ بَعْدَهُمْ إِذَا لَمْ یَبْقَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ وَ اَلْمَظْلُومِینَ أَحَدٌ وَ کَانَ فَرْضُهَا مَرْفُوعاً عَنِ اَلنَّاسِ بَعْدَهُمْ [إِذَا لَمْ یَبْقَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ وَ اَلْمَظْلُومِینَ أَحَدٌ] وَ لَیْسَ کَمَا ظَنَنْتَ وَ لاَ کَمَا ذَکَرْتَ وَ لَکِنَّ اَلْمُهَاجِرِینَ ظُلِمُوا مِنْ جِهَتَیْنِ ظَلَمَهُمْ أَهْلُ مَکَّةَ بِإِخْرَاجِهِمْ مِنْ دِیَارِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ فَقَاتَلُوهُمْ بِإِذْنِ اَللَّهِ لَهُمْ فِی ذَلِکَ وَ ظَلَمَهُمْ کِسْرَی وَ قَیْصَرُ وَ مَنْ کَانَ دُونَهُمْ مِنْ قَبَائِلِ اَلْعَرَبِ وَ اَلْعَجَمِ بِمَا کَانَ فِی أَیْدِیهِمْ مِمَّا کَانَ اَلْمُؤْمِنُونَ أَحَقَّ بِهِ مِنْهُمْ فَقَدْ قَاتَلُوهُمْ بِإِذْنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ فِی ذَلِکَ وَ بِحُجَّةِ هَذِهِ اَلْآیَةِ یُقَاتِلُ مُؤْمِنُو کُلِّ زَمَانٍ وَ إِنَّمَا أَذِنَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمُؤْمِنِینَ اَلَّذِینَ قَامُوا بِمَا وَصَفَهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ اَلشَّرَائِطِ اَلَّتِی شَرَطَهَا اَللَّهُ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ فِی اَلْإِیمَانِ وَ اَلْجِهَادِ وَ مَنْ کَانَ قَائِماً بِتِلْکَ اَلشَّرَائِطِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَ هُوَ مَظْلُومٌ وَ مَأْذُونٌ لَهُ فِی اَلْجِهَادِ بِذَلِکَ اَلْمَعْنَی وَ مَنْ کَانَ عَلَی خِلاَفِ ذَلِکَ فَهُوَ ظَالِمٌ وَ لَیْسَ مِنَ اَلْمَظْلُومِینَ وَ لَیْسَ بِمَأْذُونٍ لَهُ فِی اَلْقِتَالِ وَ لاَ بِالنَّهْیِ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اَلْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ لِأَنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِ ذَلِکَ وَ لاَ مَأْذُونٍ لَهُ فِی اَلدُّعَاءِ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ لَیْسَ یُجَاهِدُ مِثْلُهُ وَ أُمِرَ بِدُعَائِهِ إِلَی اَللَّهِ وَ لاَ یَکُونُ مُجَاهِداً مَنْ قَدْ أُمِرَ اَلْمُؤْمِنُونَ بِجِهَادِهِ وَ حَظَرَ اَلْجِهَادَ عَلَیْهِ وَ مَنَعَهُ مِنْهُ وَ لاَ یَکُونُ دَاعِیاً إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أُمِرَ بِدُعَاءِ مِثْلِهِ إِلَی اَلتَّوْبَةِ وَ اَلْحَقِّ وَ اَلْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیِ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ لاَ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ مَنْ قَدْ أُمِرَ أَنْ یُؤْمَرَ بِهِ وَ لاَ یَنْهَی عَنِ اَلْمُنْکَرِ مَنْ قَدْ أُمِرَ أَنْ یُنْهَی عَنْهُ فَمَنْ کَانَتْ قَدْ تَمَّتْ فِیهِ شَرَائِطُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَلَّتِی وُصِفَ بِهَا أَهْلُهَا مِنْ أَصْحَابِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هُوَ مَظْلُومٌ فَهُوَ مَأْذُونٌ لَهُ فِی اَلْجِهَادِ کَمَا أُذِنَ لَهُمْ فِی اَلْجِهَادِ لِأَنَّ حُکْمَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ وَ فَرَائِضَهُ عَلَیْهِمْ سَوَاءٌ إِلاَّ مِنْ عِلَّةٍ أَوْ حَادِثٍ یَکُونُ وَ اَلْأَوَّلُونَ وَ اَلْآخِرُونَ أَیْضاً فِی مَنْعِ اَلْحَوَادِثِ شُرَکَاءُ وَ اَلْفَرَائِضُ عَلَیْهِمْ وَاحِدَةٌ یُسْأَلُ اَلْآخِرُونَ عَنْ أَدَاءِ اَلْفَرَائِضِ عَمَّا یُسْأَلُ عَنْهُ اَلْأَوَّلُونَ وَ یُحَاسَبُونَ عَمَّا بِهِ یُحَاسَبُونَ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ عَلَی صِفَةِ مَنْ أَذِنَ اَللَّهُ لَهُ فِی اَلْجِهَادِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَلَیْسَ مِنْ أَهْلِ اَلْجِهَادِ وَ لَیْسَ بِمَأْذُونٍ لَهُ فِیهِ حَتَّی یَفِیءَ بِمَا شَرَطَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ فَإِذَا تَکَامَلَتْ فِیهِ شَرَائِطُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُجَاهِدِینَ فَهُوَ مِنَ اَلْمَأْذُونِینَ لَهُمْ فِی اَلْجِهَادِ فَلْیَتَّقِ

ص: 347

اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَبْدٌ وَ لاَ یَغْتَرَّ بِالْأَمَانِیِّ اَلَّتِی نَهَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهَا مِنْ هَذِهِ اَلْأَحَادِیثِ اَلْکَاذِبَةِ عَلَی اَللَّهِ اَلَّتِی یُکَذِّبُهَا اَلْقُرْآنُ وَ یَتَبَرَّأُ مِنْهَا وَ مِنْ حَمَلَتِهَا وَ رُوَاتِهَا وَ لاَ یَقْدَمُ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِشُبْهَةٍ لاَ یُعْذَرُ بِهَا فَإِنَّهُ لَیْسَ وَرَاءَ اَلْمُتَعَرِّضِ لِلْقَتْلِ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ مَنْزِلَةٌ یُؤْتَی اَللَّهُ مِنْ قِبَلِهَا وَ هِیَ غَایَةُ اَلْأَعْمَالِ فِی عِظَمِ قَدْرِهَا فَلْیَحْکُمِ اِمْرُؤٌ لِنَفْسِهِ وَ لْیُرِهَا کِتَابَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَعْرِضُهَا عَلَیْهِ فَإِنَّهُ لاَ أَحَدَ أَعْرَفُ بِالْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ فَإِنْ وَجَدَهَا قَائِمَةً بِمَا شَرَطَ اَللَّهُ عَلَیْهِ فِی اَلْجِهَادِ فَلْیُقْدِمْ عَلَی اَلْجِهَادِ وَ إِنْ عَلِمَ تَقْصِیراً فَلْیُصْلِحْهَا وَ لْیُقِمْهَا عَلَی مَا فَرَضَ اَللَّهُ عَلَیْهَا مِنَ اَلْجِهَادِ ثُمَّ لْیُقْدِمْ بِهَا وَ هِیَ طَاهِرَةٌ مُطَهَّرَةٌ مِنْ کُلِّ دَنَسٍ یَحُولُ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ جِهَادِهَا وَ لَسْنَا نَقُولُ لِمَنْ أَرَادَ اَلْجِهَادَ وَ هُوَ عَلَی خِلاَفِ مَا وَصَفْنَا مِنْ شَرَائِطِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُجَاهِدِینَ لاَ تُجَاهِدُوا وَ لَکِنْ نَقُولُ قَدْ عَلَّمْنَاکُمْ مَا شَرَطَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی أَهْلِ اَلْجِهَادِ اَلَّذِینَ بَایَعَهُمْ وَ اِشْتَرَی مِنْهُمْ «أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوٰالَهُمْ» بِالْجِنَانِ فَلْیُصْلِحِ اِمْرُؤٌ مَا عَلِمَ مِنْ نَفْسِهِ مِنْ تَقْصِیرٍ عَنْ ذَلِکَ وَ لْیَعْرِضْهَا عَلَی شَرَائِطِ اَللَّهِ فَإِنْ رَأَی أَنَّهُ قَدْ وَفَی بِهَا وَ تَکَامَلَتْ فِیهِ فَإِنَّهُ مِمَّنْ أَذِنَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِی اَلْجِهَادِ فَإِنْ أَبَی أَنْ لاَ یَکُونَ مُجَاهِداً عَلَی مَا فِیهِ مِنَ اَلْإِصْرَارِ عَلَی اَلْمَعَاصِی وَ اَلْمَحَارِمِ وَ اَلْإِقْدَامِ عَلَی اَلْجِهَادِ بِالتَّخْبِیطِ وَ اَلْعَمَی وَ اَلْقُدُومِ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْجَهْلِ وَ اَلرِّوَایَاتِ اَلْکَاذِبَةِ فَلَقَدْ لَعَمْرِی جَاءَ اَلْأَثَرُ فِیمَنْ فَعَلَ هَذَا اَلْفِعْلَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَنْصُرُ هَذَا اَلدِّینَ بِأَقْوَامٍ لاَ خَلاَقَ لَهُمْ فَلْیَتَّقِ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اِمْرُؤٌ وَ لْیَحْذَرْ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ فَقَدْ بَیَّنَ لَکُمْ وَ لاَ عُذْرَ لَکُمْ بَعْدَ اَلْبَیَانِ فِی اَلْجَهْلِ وَ لاٰ قُوَّةَ إِلاّٰ بِاللّٰهِ وَ حَسْبُنَا اَللَّهُ عَلَیْهِ تَوَکَّلْنَا وَ إِلَیْهِ اَلْمَصِیرُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عمرو زبیری روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صادق صلوات الله علیه عرض کردم: آیا دعوت به اسلام و جهاد در راه خدا تنها اختصاص به یک گروه دارد و جز برای آنان جایز نیست، یا آن که هرکس خدا را به یگانگی بشناسد و به رسول او ایمان آورده باشد می تواند به دین خدا و اطاعت او فرابخواند و در راه خدا بجنگد؟

آن حضرت صلوات الله علیه فرمود: این مورد اختصاص به گروهی دارد، و جز برای آنها حلال نیست.

پرسیدم: آن گروه کیانند؟

ص: 348


1- . الکافي ج 5 ص 9- 13 ح 1.

فرمود: هرکه به شرایط الهی در مورد کشتار دشمنان و جهاد، که برای مجاهدان قرار داده است، عمل کند، چنین کسی می تواند به سوی خداوند عزّ و جلّ بخواند؛ امّا کسی که شرایط الهی مبارزۀ مجاهدان رعایت نکند، اجازۀ جنگ ندارد و نیز نمی تواند به سوی خدا فرابخواند تا آن زمان که شرایط مبارزۀ الهی را بر خود واجب بداند و رعایت کند.

گفتم: این مطلب را برایم بیشتر روشن کن؛ خدا شما را مورد رحمت خویش قرار دهد!

فرمود: به راستی خداوند تبارک و تعالی در کتاب خود (قرآن) به پیامبرش خبر داده است که به سوی او فرابخواند و فراخوانان به سوی خود را توصیف کرده، و این کار را برای فراخوانان، درجاتی به حساب آورده است که برخی، برخی دیگر را تعریف می کنند، و یا بعضی بر بعضی دیگر استدلال می کنند.

خبر داده که به راستی خود او تبارک و تعالی نخستین کسی است که به سوی خویش فرامی خواند و دعوت به اطاعت خود و تبعیّت از امر خویش می نماید. هموست که آغاز می کند و می فرماید: «و خداست که به دار السلام (خانۀ امنیّت) فرامی خواند و هرکس را بخواهد به راه راست هدایت می فرماید».

آن گاه رسولش را در مرتبۀ دوم یاد کرده، و می فرماید: «به راه پروردگارت با حکمت و موعظۀ نیکو فرابخوان، و با آن شیوه ای که نیکوتر است با آنها مجادله کن» یعنی با قرآن. و کسی که با دستور خدا مخالفت کند و بخواهد با راهی غیر از آن چه خدا در کتابش فرموده و دستور داده که جز با آن فراخوانده نشود؛ به سوی او دعوت کند؛ چنین کسی فرا خوانندۀ به سوی خداوند عزّ و جلّ نیست!! خدا به پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله می فرماید: «به راستی که تو به راه راست هدایت می کنی».

سپس در مرتبه سوم، دعوت به سوی خدا به واسطۀ کتابش است، پس خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «همانا این قرآن به آن چیزی که محکم تر است، هدایت می کند».

آن گاه از کسانی یاد می کند که اجازۀ دعوت به سوی خدا را پس از خدا و رسول به او داده است، که در قرآن می فرماید: «و باید امّت و گروه هایی از شما باشند که به خیر و خوبی فرامی خوانند، به انجام کار شایسته دستور می دهند و از کار زشت و ناپسند باز می دارند؛ و اینان همان رستگارانند».

سپس در مورد این امّت و گروه نیز خبر می دهد، و مشخص می کند که آنان از فرزندان ابراهیم علیه السّلام و اسماعیل علیه السّلام هستند که ساکن حرم الهی باشند، و هرگز کسی جز خدا را نپرستیده اند. بر اینان،

ص: 349

واجب است که به سوی خدا فرابخوانند. فراخواندن حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السّلام از اهل مسجد کسانی که خداوند در کتابش خبر داده است که:

«رجس و پلیدی را از آنان دور کرده است و به طور کامل و حقیقی آنها را پاک نموده»، و پیش از این نیز در توصیف امّت ابراهیم علیه السّلام، آنان را وصف کردیم، و مقصود خدا در این آیه نیز آنها هستند که «از روی بصیرت و روشن بینی تنها من و پیروانم به سوی خدا فرامی خوانم».

اولین کسی که با ایمان به او، از وی پیروی کرد و دینی که از جانب خدا آورده بود را تصدیق نمود از امّتی که مبعوث شد در میان آنها و از زمرۀ آنها بود و به سوی آنها برانگیخته شد. همان کسی که هرگز برای خدا شریک نیاورد، و ایمان خود را با هیچ ستمی (یعنی شرک) آلوده نساخت.

در مرتبۀ بعدی نیز پیروان پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله، و پیروان این امّت را که در قرآن بازگو کرده و فرموده است که امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و این امّت را فراخواننده به سوی خود معرفی فرموده است و اجازۀ فراخواندن به سوی خود را در مورد ایشان صادر فرموده که: «ای پیامبر! خدا برای تو کافی است، و نیز مؤمنانی که از تو پیروی کردند».

آن گاه پیروان مؤمن پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله را توصیف کرده می فرماید: «محمّد صلّی اللّه علیه و آله رسول و فرستاده خداست و کسانی که با او هستند، نسبت به کافران سخت گیرند.

در حالی که با یکدیگر مهربانند آنان در حال رکوع و سجده فضل و رضوانی از خدا می خواهند؛ در سیمایشان اثر سجده پیداست؛ مثل این افراد، در تورات و در انجیل آمده است».

هم چنین فرموده است: «روزی که خداوند، پیامبر و کسانی را که به او ایمان آوردند، خوار نمی کند، در حالی که نورشان در پیش روی و جانب راست آنها است. یعنی تنها این افراد، مؤمن هستند».

و نیز فرمود: «به تحقیق، مؤمنان رستگار شدند».

سپس آنان را ستایش و توصیف کرده، تا هیچ کس جز آن که از آنان باشد، خیال ملحق کردن خود به ایشان را نداشته باشد. در ضمن این توصیف ها آمده است:

«کسانی که با حالت خشوع نماز می خوانند؛ و کسانی که از لغو و بیهوده روی گردانند تنها این گونه افراد، وارثان هستند؛ همان کسانی که فردوس را به ارث می برند، و در آن جا، جاودانه خواهند بود».

در توصیف و ستایش آن افراد نیز چنین فرمود:

ص: 350

«کسانی که با خداوند، خدای دیگری را نمی خوانند و نفسی را که خداوند حرام کرده است جز به حق، نمی کشند، و زنا نمی کنند و هرکس این کار را بکند، در روز قیامت، عذابش چند برابر می شود و با خواری و توهین، در عذاب، جاودانه خواهد بود».

سپس می فرماید: که خداوند از این مؤمنان، و کسانی که همانند آنها چنین صفاتی را دارند، «جان ها و دارایی هایشان را می خرد، تا در مقابل آنها، بهشت برایشان باشد. در راه خدا می کشند و در نتیجه خود نیز کشته می شوند. این عهدی بر خداست که در تورات و انجیل و قرآن بیان شده است».

آن گاه خداوند وفای خود به عهد و پیمانش با این افراد را نیز یادآور می شود و می فرماید: «چه کسی از خداوند متعال در وفای به عهدش بالاتر است؟! پس بشارت بگیرید برای این چیزی که آن را فروختند؛ و آن رستگاری و کامیابی بزرگ است».

پس از نزول این آیه شریفه، مردی برخاست و از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله پرسید: ای پیامبر خدا! آیا چنین می فرمایی که اگر کسی شمشیر خود را برگیرد و آن قدر مبارزه کند تا خود نیز کشته شود، ولی پیش از آن کار حرام نیز انجام می داده است، آیا چنین شخصی شهید است؟

در آن هنگام خداوند متعال آیه را نازل فرمود: «توبه کنندگان، پرستنده، ستایش گر، روزه دار (یا معتکف)، رکوع کننده، سجده کننده، امر به معروف و نهی از منکر کننده و کسانی که حدود الهی را مراقبت می کنند و مؤمنان را بشارت بده».

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مجاهدان مؤمن را که دارای این صفت ها و آراستگی ها هستند، به شهادت و بهشت بشارت داد: توبه کنندگان از گناهان؛ پرستش کنندگانی که جز خدا را نمی پرستند و هیچ چیز را شریک او نمی دانند؛ ستایش گرانی که خدا را در هرحال، در حال سختی و راحتی، می ستایند؛ سائحان، که همان روزه دارانند؛ رکوع کنندگان سجده کننده، که مواظب نمازهای پنج گانه هستند و آن را حفظ می کنند و با رکوع و سجدۀ نمازها، و خاشع بودن در حال نمازها، و به جا آوردن آنها در وقت های آنها، نمازهای خود را محافظت و نگهداری می کنند، امر به معروف کنندگان پس از آن که خود نیز رفتار پسندیده (معروف) دارند و نهی از منکر کنندگان که خود نیز منکر و کار زشت را انجام نمی دهند.

آن حضرت کسی را که این شرطها را رعایت کرده و کشته شود، بشارت به شهادت و بهشت داد.

ص: 351

آن گاه خداوند تبارک و تعالی نیز بازگو می کند که جز به کسانی که دارای این شرطها باشند، دستور جهاد و کشتن دشمنان را نداده است:

«به کسانی که قتال می کنند، چون مظلوم واقع شده اند، اجازه داده شده و خداوند به طور حتم برای یاری آنان تواناست؛ همانان که از سرزمین خود، به ناحق بیرون رانده شدند فقط بدین جهت که گفتند: پروردگار ما، تنها خداست».

توضیح این که چون تمام چیزهایی که بین زمین و آسمان قرار دارد برای خدا و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و پیروان باایمان خدا و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله است؛ مؤمنانی که دارای آن ویژگی ها باشند.

بنابراین آن بخش از دنیا که در اختیار مشرکان، کافران، ستم کاران و فاجران که با رسول الله صلّی اللّه علیه و آله مخالف هستند و از طاعت خدا و رسول سرباز می زنند، به مؤمنان دارای این ویژگی ها ستم کرده اند و چیزهایی را که در اختیار دارند از مؤمنان گرفته اند.

معنای «فیء» نیز همین است و بس؛ چیزهایی که به دست مشرکان رسیده است، آن گاه در اثر نبرد مسلمانان، به آنان بازگشته است. سخن و کارهایی که به جای خود برمی گردد، «فیء» شده است یعنی بازگشت کرده است؛ برای نمونه، خداوند عزّ و جلّ می فرماید، «کسانی که زنانشان را ایلاء می کنند تا چهار ماه می توانند توقف کنند و منتظر بمانند؛ پس اگر در این مدّت «فیء» کردند پس خداوند بسیار بخشندۀ مهربان است. «فی» کردند، یعنی بازگشتند.

سپس می فرماید: «و اگر قصد کردند در آینده او را طلاق بدهند، در حقیقت خداوند بسیار شنوای داناست».

نیز می فرماید: «و اگر دو طایفه از مسلمانان با یکدیگر جنگ و کشتار کردند، پس بین آنان اصلاح کنید؛ اگر یکی از آن دو طایفه بر دیگری ستم روا داشته است، با آن طایفه ای که ستم می کند بجنگید تا به دستور و امر خدا برگردد؛ پس اگر بازگشت، با عدالت بین آن دو را اصلاح بدهید و عدالت پیشه کنید؛ همانا خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد».

منظور خداوند از این که فرمود: «تفیء» یعنی «برگردد و رجوع کند»؛ و این دلیل است بر آن که «فیء» به معنای هرچیزی است که به مکانی که در آن قرار داشته یا به مکانی که بوده است، برگردد. هم چنین وقتی خورشید زایل می شود (یعنی هنگام ظهر) وقتی سایه برمی گردد می گویند: «خورشید برگشت»؛ چون خورشید دوباره به حالت زوال خود بازگشته است.

ص: 352

به همین شکل، چیزهایی که خداوند به مؤمنان از کفّار می دهد و آن «فیء» حق واقعی مؤمنان بوده است و به کفّار ربطی نداشته است و پس از ستم کافران به مؤمنان که حق مؤمنان را گرفته بودند، این حقوق به مؤمنان بازگشت داده شده است.

این معنای سخن خداست که می فرماید: «به کسانی که (مؤمنانی) می جنگند، چون مورد ستم واقع شدند اجازه داده شد. آنان ستم کرده اند، چون چیزی را گرفته بودند که مؤمنان از آنان سزاوارتر بودند».

البتّه تنها به مؤمنانی این اجازه داده شده است که آن شرایط ایمان را - که پیش از این بیان کردیم - رعایت کرده باشند.

توضیح این که مؤمن اجازۀ جهاد و کشتار ندارد مگر آن زمانی که مظلوم واقع شده باشد و مظلوم به حساب نمی آید مگر آن کسی که ایمان داشته باشد، و مؤمن به حساب نمی آید مگر شرایط ایمان را - که خداوند عزّ و جلّ بر مؤمنان و مجاهدان قرار داده است - به پا دارد و رعایت کند.

بدین سان، اگر شرایط خداوند عزّ و جلّ به طور کامل در آن شخص موجود باشد، مؤمن خواهد بود و هنگامی که مؤمن باشد، مظلوم خواهد بود و هنگامی که مظلوم به حساب آید، اجازۀ جهاد دارد؛ چرا که خداوند عزّ و جلّ می فرماید:

«به کسانی که می جنگند چون مورد ستم واقع شدند اجازه داده شد و به طور حتم خداوند برای یاری آنان تواناست».

ولی اگر شرایط ایمان به طور کامل در او موجود نباشد، خودش ستمگر و از کسانی است که اهل بغی و ستم است، و جهاد با او واجب است تا آن گاه که توبه کند.

چنین شخصی اجازۀ جنگیدن و فراخواندن به سوی خداوند عزّ و جلّ را ندارد؛ چون از مؤمنان مظلوم و ستم دیده ای نیست که خداوند به آنان در قرآن اجازه جنگیدن داده است.

هنگامی که این آیه: «به کسانی که می جنگند، - چون مورد ستم واقع شدند - اجازه داده شد در مورد مهاجرانی که مکیان برای این مهاجران حلال شد (چون به مهاجران ستم کرده بودند) و اجازۀ جنگ و کشتن مکیّان به ایشان داده شد».

راوی گوید: من گفتم: این آیه در مورد مهاجران به جهت ستم مشرکان مکّه نسبت به ایشان نازل شد؛ پس چرا به جنگ و کشتار کسرای ایران، قیصر روم و نیز دیگر مشرکان قبیله های عربی پرداختند؟

ص: 353

فرمود: اگر تنها اجازۀ کشتار ستمکاران مکّی را داشتند، اجازه نداشتند به کشتار و جنگ کسرا و قیصر و عرب های غیر مکّی بپردازند؛ چرا که این افراد به آنها ستم روا نداشته بودند بلکه غیر ایشان، (یعنی مکیان) بودند و بنابر فرض، تنها اجازۀ مبارزه با مکیّان ستمکار را داشتند. چون مکیّان آنها را به ناحق از سرزمینشان بیرون رانده بودند.

در صورتی که این آیه شریفه تنها مهاجرانی را که اهل مکّه به آنها ستم کرده بودند، شامل می شد. دیگر این آیه شامل کسانی که پس از این مهاجران می آمدند، نمی شد (آن زمان که هیچ یک از مهاجران مظلوم و مکّیان ظالم باقی نمانده باشد) و هیچ یک از مردم پس از این مهاجران را نیز شامل نمی شد.

ولی آن گونه که تو گمان کردی و گفتی نیست؛ بلکه این مهاجران به دو شکل مورد ستم واقع شدند:

مکیّان که به آنان ستم کردند و از سرزمین و اموال شان بیرون شان راندند؛ و در نتیجه مهاجران نیز با آنان جنگیدند و این کار را با اجازۀ الهی انجام دادند.

کسرا و قیصر و دیگر مشرکان عرب و عجم نیز به آنان ستم کردند؛ چون دنیا را که مؤمنان برای استفاده از آن، سزاوارتر بودند، به دست گرفته بودند؛ و در نتیجه، مؤمنان با اجازۀ الهی (که در این آیه داده شده است) با آنان نیز نبرد کردند (و حق خود را بازگرداندند).

به دلیل همین آیه، مؤمنان در هر زمانی به جنگ و کشتار (مشرکان) می پردازند. خداوند نیز تنها به مؤمنان اجازۀ چنین جنگ و کشتاری را داده است که شرایط بازگو شده از جانب خداوند بر مؤمنان، در مورد ایمان و جهاد را رعایت کنند؛ و هرکس آن شرایط را رعایت کند، چنین شخصی مؤمن و مظلوم است. و اجازۀ جهاد به آن معنا را دارد.

اما هرکس که این ویژگی را نداشته باشد، ظالم است و از مظلومان نیست و اجازۀ جنگ و کشتار، نهی از منکر و امر به معروف ندارد؛ چرا که خود او اهل این کار نیست (یعنی از مؤمنان به حساب نمی آید) و اجازۀ فراخوانی دیگران به سوی خداوند را ندارد؛ چرا که نمی تواند با کسی که مانند خود اوست (یعنی ظالم است) بجنگد در حالی که مؤمنان مأمور شده اند تا خود را فرابخوانند و کسی که به مؤمنان دستور جهاد با او داده شده است، مجاهد (در راه خدا) به حساب نمی آید و جهاد کردن او (در سپاه اسلام) ممنوع است و از آن جلوگیری شده است و کسی که دستور فراخوانی افراد همانند او به توبه و حق و امر به معروف و نهی از منکر

ص: 354

صادر شده است او نمی تواند به سوی خدا دعوت کند و کسی که دستور داده شده تا خود را امر به معروف و نهی از منکر کند.

بدین سان، هرکس شرایط الهی که خداوند اصحاب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را با آنها توصیف فرموده است، به طور کامل رعایت کند، و مظلوم واقع شده باشد؛ چنین شخصی اجازۀ جهاد دارد، همان گونه که به اصحاب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نیز اجازۀ جهاد داده شده بود؛ زیرا حکم خدا در مورد مؤمنان صدر اسلام و زمان های پس از آن یکسان است و چیزهایی که خداوند بر هردو واجب کرده است نیز یکسان است، مگر آن که علّت یا پیش آمدی باشد که موجب استثنا شود.

مؤمنان صدر اسلام و زمان های بعدی در جلوگیری از حوادث نیز هردو یکسان هستند و فرایض و واجبات نیز یکی است و همان گونه که مسلمانان صدر اسلام در مورد ادای فرایض بازخواست می شوند و محاسبه می گردند.

مسلمانان پس از آنها نیز چنین خواهند بود و هرکس ویژگی های مؤمنانی را که اجازۀ الهی برای جهاد دارند، نداشته باشد، از اهل جهاد و مبارزه به حساب نمی آید و اجازۀ چنین کاری را ندارد، تا آن گاه که به شرایط الهی بازگردد و هنگامی که به طور کامل آن شرایط را در خود به وجود آورد، اجازۀ جهاد خواهد یافت.

بنابراین باید بنده از خدا بترسد و پرهیزگار باشد و به آرزوها مغرور نشود که خدا از آنها نهی فرموده است و در احادیثی که ساختگی است و بر خداوند دروغ بسته اند و قرآن، آنها را دروغ می شمارد و از آن حدیث ها و حاملان و راویان آنها برائت و بیزاری می جوید. زیرا منزلتی پس از منزلت کسی که خود را برای کشته شدن در راه خدا عرضه می کند، وجود ندارد تا از آن راه به سوی خداوند بروند؛ و چنین منزلتی بالاترین و نهایی ترین کارها و اعمال است، چرا که ارزش و قدرش بسیار بزرگ و عظیم است. پس باید هرمردی (شخصی) نفس خویش کنترل کند، و کتاب خداوند عزّ و جلّ را به او بنمایاند، و خود را در برابر قرآن عرضه کند؛ چون هیچ کس بهتر از خود انسان خود را نمی شناسد. پس اگر دید شرایطی را که خداوند برای جهاد قرار داده است، داراست، اقدام به جهاد کند.

و اگر متوجّه شد که کمبودهایی دارد باید خویشتن را اصلاح کند و وادار به انجام واجبات الهی در مورد جهاد کند، و پس از آن اقدام به جهاد کند در حالی که از هرپلیدی و گناهی که بین نفس او و جهاد حایل شده بود، پاک شده است.

ص: 355

ما به هرکس که قصد جهاد دارد، ولی شرایط را که بیان کردیم در خود نمی بیند، نمی گوییم جهاد کنید، بلکه می گوییم:

شرایط خداوند را بر اهل جهاد و مبارزه که با آنان وارد معامله شده و جان ها و اموالشان را در مقابل پرداخت بهشت خریده است، برای شما بازگو کردیم و دانستید؛ پس هرکس در خویش بنگرد و کمبودها و کوتاهی های خویشتن را اصلاح کند و خود را بر شرایط الهی عرضه کند، و اگر دید که به طور کامل آن شرایط را دارا شده است، (بداند که) از کسانی است که خداوند عزّ و جلّ به آنها اجازه جنگیدن در راه خدا را داده است. پس اگر کسی سرپیچی کرد و گفت باید به جهاد بروم با آن که اصرار بر معصیت ها و کارهای حرام دارد بدون معرفت و چشم بسته به جهاد رفته و با جهل و نادانی و روایات دروغین به سوی خدا رفته است.

چنین شخصی به جان خودم سوگند! در موردش این اثر (حدیث) وارد شده است و کار چنین اشخاصی را بیان فرموده است:

«خداوند، این دین را با گروه هایی یاری می کند، که نصیبی ندارند».

بنابراین، باید هر شخصی تقوای الهی را پیشه کند و از این که جزو چنین گروهی (که نصیبی از جنگشان ندارند) باشد حذر کند و بترسد.

در حقیقت، برای شما بیان شد، و پس از بیان، عذری ندارید که بگویید نمی دانستیم.

هیچ قوّت و نیرویی جز به واسطۀ خداوند نیست، و او برای ما بس است؛ تنها بر او توکّل کردیم، و بازگشت (همه) تنها به سوی اوست.

382- جهاد به همراه امام معصوم یا به اذن امام معصوم واجب است و جهاد با غیر امام معصوم و بدون اذن امام معصوم حرام است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بَشِیرٍ اَلدَّهَّانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّی رَأَیْتُ فِی اَلْمَنَامِ أَنِّی قُلْتُ لَکَ إِنَّ اَلْقِتَالَ مَعَ غَیْرِ اَلْإِمَامِ اَلْمَفْرُوضِ طَاعَتُهُ حَرَامٌ مِثْلَ اَلْمَیْتَةِ وَ اَلدَّمِ وَ لَحْمِ اَلْخِنْزِیرِ فَقُلْتَ لِی هُوَ کَذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه هُوَ کَذَلِکَ هُوَ کَذَلِکَ. (1)

ص: 356


1- . الکافي ج 5 ص 23 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بشیر دهّان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم:

من در عالم خواب دیدم که به شما عرض کردم: در واقع جنگیدن به همراه کسی غیر از امام مفروض الطاعه - که خدا اطاعتش را واجب فرموده است - حرام است و حکم آن مانند حکم خوردن گوشت مردار، خون و گوشت خوک است، و شما به من فرمودی: همین طور است.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: همین طور است، همین طور است.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما فِي حَدِيثِ شَرَائِعِ الدِّينِ قَالَ: وَ الْجِهَادُ وَاجِبٌ مَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ وَ مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از اعمش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در حدیثی که شرائع دین را شرح فرموده روایت کرده که فرمود: و جهاد همراه با امام عادل واجب است و هر كس در راه دفاع از دارایی خویش كشته شود، شهيد است.

3- الشیخ الصدوق، بإسناده عن الفضل بن شاذان عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه فِي كِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ: وَ الْجِهَادُ وَاجِبٌ مَعَ إِمَامٍ العَدِلٍ وَ مَنْ قَتَلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ وَ لَا یجوز قَتْلُ أَحَدٍ مِنَ الْكُفَّارِ والنصاب فِي دَارِ التَّقِيَّةِ إِلَّا قَاتِلٍ أوساع في فساد وَ ذَلِكَ إِذَا لَمْ تَخف عَلَى نَفْسِكَ و علی اصحابك وَ التَّقِيَّةُ فِي دَارِ التَّقِيَّةِ وَاجِبَةٌ وَ لَا حِنْثَ عَلَى مَنْ حَلَفَ تَقِيَّةً يَدْفَعُ بِهَا ظُلْماً عَنْ نَفْسِهِ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از فضل بن شاذان روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه در نامه ای که به مأمون نوشت فرمود: و جهاد به دستور امام عادل واجب ميگردد، و هر كس به جهت حفظ مال خود كشته شود شهيد است، و جايز نيست احدى از كافران يا ناصبيان را در زمان تقيّه كشت، مگر اينكه قاتل باشد يا ماجراجو و مفسد (يا ستمكار)، و اين هم در صورتيست كه بر خود و اصحاب و ياران خود از كشته شدن نه هراسى (يعنى اگر بيم آن باشد كه طرفداران آن كافر يا ناصبى دست به خونريزى و كشتار

ص: 357


1- . الخصال ص 607. وسائل الشیعه ج 15 ص 49- 50 ح 9.
2- . عیون الأخبار ج 2 ص 122 ح 1.

اهل حقّ ميزنند جايز نيست) و تقيّه كردن در زمان تقيّه و يا محلّ تقيّه واجب است، و كسى كه براى دفع ظلم از خود از روى تقيّه سوگند به دروغ ياد كند كفّاره ندارد و گناه نكرده است.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْمَلِکِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَا عَبْدَ اَلْمَلِکِ مَا لِی لاَ أَرَاکَ تَخْرُجُ إِلَی هَذِهِ اَلْمَوَاضِعِ اَلَّتِی یَخْرُجُ إِلَیْهَا أَهْلُ بِلاَدِکَ قَالَ قُلْتُ وَ أَیْنَ فَقَالَ جُدَّةُ وَ عَبَّادَانُ وَ اَلْمَصِّیصَةُ وَ قَزْوِینُ فَقُلْتُ اِنْتِظَاراً لِأَمْرِکُمْ وَ اَلاِقْتِدَاءِ بِکُمْ فَقَالَ إِی وَ اَللَّهِ لَوْ کٰانَ خَیْراً مٰا سَبَقُونٰا إِلَیْهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنَّ اَلزَّیْدِیَّةَ یَقُولُونَ لَیْسَ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ جَعْفَرٍ خِلاَفٌ إِلاَّ أَنَّهُ لاَ یَرَی اَلْجِهَادَ فَقَالَ أَنَا لاَ أَرَاهُ بَلَی وَ اَللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ وَ لَکِنْ أَکْرَهُ أَنْ أَدَعَ عِلْمِی إِلَی جَهْلِهِمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الملک بن عمرو روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: ای عبد الملک! چرا نمی بینم که تو به سوی این مواضعی که اهل سرزمینت می روند، بروی؟

گفتم: کجا؟

فرمود: جدّه، آبادان، مصیصیه (از نواحی شام) و قزوین.

عرض کردم: در انتظار امر شما و اقتدا به شما هستم.

فرمود: آری! به خدا سوگند، اگر این کار خیر بود به هیچ وجه آنها بر ما پیشی نمی گرفتند.

گفتم: طایفۀ زیدیه می گویند: تنها اختلاف ما با جعفر صلوات الله علیه این است که او نظر به جهاد ندارد.

فرمود: من نظر به جهاد ندارم، چرا، به خدا سوگند! من نظر به جهاد دارم، ولی خوش نمی دارم که علم و دانش خود را به سوی جهل و نادانی آنها ببرم.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْمُغِیرَةِ قَالَ: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ لِلرِّضَا صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ وَ أَنَا أَسْمَعُ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَهْلِ بَیْتِهِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِهِمْ إِنَّ فِی بِلاَدِنَا مَوْضِعَ رِبَاطٍ یُقَالُ لَهُ قَزْوِینُ وَ عَدُوّاً یُقَالُ لَهُ اَلدَّیْلَمُ فَهَلْ مِنْ جِهَادٍ أَوْ هَلْ مِنْ رِبَاطٍ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا اَلْبَیْتِ فَحُجُّوهُ فَأَعَادَ عَلَیْهِ اَلْحَدِیثَ فَقَالَ عَلَیْکُمْ بِهَذَا اَلْبَیْتِ فَحُجُّوهُ أَ مَا یَرْضَی أَحَدُکُمْ أَنْ یَکُونَ فِی بَیْتِهِ یُنْفِقُ عَلَی عِیَالِهِ مِنْ طَوْلِهِ یَنْتَظِرُ أَمْرَنَا فَإِنْ أَدْرَکَهُ

ص: 358


1- . الکافي ج 5 ص 19 ح 2.

کَانَ کَمَنْ شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَدْراً وَ إِنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِأَمْرِنَا کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ قَائِمِنَا صلوات الله علیه هَکَذَا فِی فُسْطَاطِهِ وَ جَمَعَ بَیْنَ اَلسَّبَّابَتَیْنِ وَ لاَ أَقُولُ هَکَذَا وَ جَمَعَ بَیْنَ اَلسَّبَّابَةِ وَ اَلْوُسْطَی فَإِنَّ هَذِهِ أَطْوَلُ مِنْ هَذِهِ فَقَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه صَدَقَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن مغیره روایت کرده که گفت: من می شنیدم که محمّد بن عبد اللّه به حضرت امام رضا صلوات الله علیه عرضه داشت: پدرم از خاندانش از پدرانش نقل کرد که به یکی از اهل بیت صلوات الله علیهم گفت: در کشور ما مرزی به نام قزوین و دشمنی به نام دیلم وجود دارد می توان با آنان جهاد کرد یا در آنجا مرزبانی نمود؟

فرمود: بر شما باد به زیارت این خانه، پس خانه خدا را حج نمایید.

او سخن خود را تکرار کرد.

فرمود: بر شما باد به زیارت این خانه. پس خانه خدا را حج نمایید! آیا یکی از شما خوشنود نمی شود که در خانه خود بنشیند و در طول زندگی خویش به خانواده اش انفاق کند و منتظر امر (دولت) ما شود. اگر آن را دریافت، به سان کسی خواهد بود که در جنگ بدر در رکاب رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بوده و اگر در انتظار دولت ما بمیرد همانند کسی خواهد بود که همانند این در خیمه قائم ما صلوات الله علیه خواهد بود. حضرتش انگشت سبابه (اشارۀ) دست راست و چپ خود را در کنار هم قرار داد سپس ادامه داد: نمی گویم این گونه: او با این سخن انگشت اشاره دست خود را با انگشت میانی که در کنار آن است، کنار هم قرار داد و فرمود: چون این انگشت (یعنی وسطی) از دیگری (یعنی اشاره) بزرگ تر است.

آن گاه حضرت امام رضا صلوات الله علیه (پس از پایان سخن محمّد بن عبد اللّه) فرمود: راست می گوید.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْجَرِيشِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي صلوات الله علیه فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ قَالَ وَ لَا أَعْلَمُ فِي هَذَا الزَّمَانِ جِهَاداً إِلَّا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ وَ الْجِوَارَ. (2)

ص: 359


1- . الکافي ج 5 ص 22 ح 2.
2- . الكافي ج 1 ص 250 ح 7.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن عباس بن حریش در حدیث طولانی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه فرمود: من در این زمان جهادى جز حج و عمره و همسایگى خوب سراغ ندارم.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَقِیَ عَبَّادٌ اَلْبَصْرِیُّ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِما فِی طَرِیقِ مَکَّةَ فَقَالَ لَهُ یَا عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ تَرَکْتَ اَلْجِهَادَ وَ صُعُوبَتَهُ وَ أَقْبَلْتَ عَلَی اَلْحَجِّ وَ لِینَتِهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ اَللّٰهَ اِشْتَریٰ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوٰالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ یُقٰاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللّٰهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی اَلتَّوْرٰاةِ وَ اَلْإِنْجِیلِ وَ اَلْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفیٰ بِعَهْدِهِ مِنَ اَللّٰهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ اَلَّذِی بٰایَعْتُمْ بِهِ وَ ذٰلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما أَتِمَّ اَلْآیَةَ فَقَالَ اَلتّٰائِبُونَ اَلْعٰابِدُونَ اَلْحٰامِدُونَ اَلسّٰائِحُونَ اَلرّٰاکِعُونَ اَلسّٰاجِدُونَ اَلْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنّٰاهُونَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ اَلْحٰافِظُونَ لِحُدُودِ اَللّٰهِ وَ بَشِّرِ اَلْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما إِذَا رَأَیْنَا هَؤُلاَءِ اَلَّذِینَ هَذِهِ صِفَتُهُمْ فَالْجِهَادُ مَعَهُمْ أَفْضَلُ مِنَ اَلْحَجِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: عبّاد بصری حضرت امام سجاد صلوات الله علیه را در راه مکّه ملاقات کرد و گفت: ای علی بن الحسین! جهاد را رها کرده ای و از سختی آن رسته ای و به حج روی آورده ای که آسان تر است؟! خداوند عزّ و جلّ می گوید: {در واقع در راه خدا می جنگند و می کشند و کشته می شود؛ وعده ای حق بر خداست در تورات، انجیل و قرآن؛ و چه کسی از خداوند نسبت به عهد با وفاتر است؟ پس بشارت باد بر شما در مورد معامله ای که انجام داده اید؛ و آن همانا کامیابی عظیم است}. (سوره توبه آیه 122)

حضرت امام سجاد صلوات الله علیه فرمود: آیه را ادامه بده و به پایان برسان!

عباد گفت: {توبه کنندگان، عبادت کاران، سپاسگویان، سیاحت کنندگان (روزه داران) رکوع کنندگان، سجده کنندگان، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر و حافظان مرزهای خدا و به (چنین) مؤمنان مژده بده}. (سوره توبه آیه 113)

ص: 360


1- . الکافي ج 5 ص 22 ح 1.

حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه فرمود: هرگاه چنین مؤمنان را با این ویژگی ها ببینیم، جهاد به همراه آنان برتر از حج است.

8- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صلوات الله علیه لَا يَخْرُجُ الْمُسْلِمُ فِي الْجِهَادِ مَعَ مَنْ لَا يُؤْمَنُ عَلَى الْحُكْمِ وَ لَا يُنْفِذُ فِي الْفَيْ ءِ أَمْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ إِنْ مَاتَ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ كَانَ مُعِيناً لِعَدُوِّنَا فِي حَبْسِ حَقِّنَا وَ الْإِشَاطَةِ بِدِمَائِنَا وَ مِيتَتُهُ مِيتَةٌ جَاهِلِيَّةٌ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوبصیر از حضرت امام جعفر صادق از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: مسلمان وقتى در جهاد همراه و مددكار كسى بود كه ايمان به حكم شارع نداشته و امر خداوند عزّ و جل در في ء و غنيمت را نافذ نمى داند حتمى و قطعى است كه اگر در همان مكان از دنيا برود وى را ياور و معين دشمن ما در حبس حق و تباه نمودن خون ما محسوب كرده و مردنش،

مردن جاهليّت (كه مردن با حال كفر است) تلقّى مى گردد.

383- حکم کسی که قبل از قیام حضرت قائم صلوات الله علیه قیام کند

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَدِیثٌ کَانَ یَرْوِیهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ فَقَالَ لِی وَ مَا هُوَ قَالَ قُلْتُ رُوِیَ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ أَنَّهُ لَقِیَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فِی السَّنَةِ الَّتِی خَرَجَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ هَذَا قَدْ أَلِفَ الْکَلَامَ وَ سَارَعَ النَّاسُ إِلَیْهِ فَمَا الَّذِی تَأْمُرُ بِهِ قَالَ فَقَالَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْکُنُوا مَا سَکَنَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ.

قال و کان عبد الله بن بکیر یقول و الله لئن کان عبید بن زرارة صادقا فما من خروج و ما من قائم قال فقال لی أبو الحسن صلوات الله علیه الحدیث علی ما رواه عبید و لیس علی ما

ص: 361


1- . علل الشرائع ج 2 ص 465 ح 13.

تأوله عبد الله بن بکیر إنما عنی أبو عبد الله صلوات الله علیه بقوله ما سکنت السماء من النداء باسم صاحبک و ما سکنت الأرض من الخسف بالجیش. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حسين بن خالد روایت کرده که گفت: به حضرت امام رضا صلوات الله علیه عرض كردم: فدايت شوم، حديثى است كه عبد اللَّه بن بكير از عبيد بن زرارة، روايت كرده است.

حضرت فرمود: آن حديث چيست؟

عرض كردم: عبيد بن زرارة گفته است: در سالى كه ابراهيم بن عبد اللَّه بن حسن قيام كرد، حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را ديدم و به ايشان عرض كردم: اين شخص سخنرانى كرده و مردم به وى رو آورده اند، چه دستورى می فرماييد؟

حضرت فرمود: تقوى داشته باشيد و مادامى كه آسمان و زمين برقرار است، آرام باشيد، و عبد اللَّه بن بكير می گويد: اگر عبيد بن زرارة راست گفته باشد نه قيامى در كار است و نه قائمى! راوى گويد: حضرت فرمود: حديث همان است كه عبيد روايت كرده ولى معنايش آن نيست كه ابن بكير فهميده، بلكه مراد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه اين بوده است كه مادامى كه آسمان از صدا كردن نام صاحب الزّمان صلوات الله علیه، و زمين از فرو بردن لشكر [سفيانى] آرام است، آرام باشيد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ صلوات الله علیه فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مَنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصير از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روايت کرده كه فرمود: هر پرچمى كه پيش از قيام حضرت قائم صلوات الله علیه برافراشته شود صاحب آن طاغوتى است كه در برابر خدا پرستيده مى شود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه يَقُولُ خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الْخَسْفُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْيَمَانِيُّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنْ خَرَجَ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ قَبْلَ هَذِهِ الْعَلَامَاتِ أَ نَخْرُجُ مَعَهُ قَالَ لَا. (3)

ص: 362


1- . عیون الأخبار ج 1 ص 395 ح 75.
2- . الكافي ج 8 ص 295 ح 452. وسائل الشیعه ج 15 ص 52 ح 19969.
3- . الكافي ج 8 ص 310 ح 483. وسائل الشیعه ج 15 ص 52 ح 19970.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن حنظله روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنيدم كه می فرمود: پيش از قيام حضرت قائم صلوات الله علیه، پنج نشانه بيايد: صيحه آسمانى، خروج سفيانى، خورشيد گرفتگى، كشته شدن نفس زكيه و خروج يمانى.

من عرض كردم: قربانت گردم، اگر فردى از خاندان شما پيش از ديده شدن اين نشانه ها خروج كند ما هم با او همراهى كنيم؟

فرمود: نه.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه یَا سَدِیرُ الْزَمْ بَیْتَکَ وَ کُنْ حِلْساً مِنْ أَحْلَاسِهِ وَ اسْکُنْ مَا سَکَنَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ فَإِذَا بَلَغَکَ أَنَّ السُّفْیَانِیَّ قَدْ خَرَجَ فَارْحَلْ إِلَیْنَا وَ لَوْ عَلَی رِجْلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سدير روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اى سدير! ملازم خانه ات باش، و چون گلیم از گلیم های خانه ات(باش) و تا شب و روز آرامش دارند تو نيز آرام و ساكن باش، و چون به تو خبر رسيد كه سفيانى خروج كرده و لو(با پای)پياده به سوى ما(بیا و) كوچ كن.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْفَضْلِ الْکَاتِبِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه فَأَتَاهُ کِتَابُ أَبِی مُسْلِمٍ فَقَالَ لَیْسَ لِکِتَابِکَ جَوَابٌ اخْرُجْ عَنَّا فَجَعَلْنَا یُسَارُّ بَعْضُنَا بَعْضاً فَقَالَ أَیَّ شَیْ ءٍ تُسَارُّونَ یَا فَضْلُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِکْرُهُ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ وَ لَإِزَالَةُ جَبَلٍ عَنْ مَوْضِعِهِ أَیْسَرُ مِنْ زَوَالِ مُلْکٍ لَمْ یَنْقَضِ أَجَلُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ حَتَّی بَلَغَ السَّابِعَ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ قُلْتُ فَمَا الْعَلَامَةُ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَا تَبْرَحِ الْأَرْضَ یَا فَضْلُ حَتَّی یَخْرُجَ السُّفْیَانِیُّ فَإِذَا خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ فَأَجِیبُوا إِلَیْنَا یَقُولُهَا ثَلَاثاً وَ هُوَ مِنَ الْمَحْتُومِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل كاتب روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله عليه بودم كه نامه اى از ابو مسلم خراسانى براى ايشان رسيد.

حضرت فرمود: نامه تو جواب ندارد برو.

ص: 363


1- . الکافی ج 8 ص 264 ح 383.وسائل الشیعه ج 15 ص 51 ح 19966.
2- . الکافی ج 8 ص 274 ح 412. وسائل الشیعه ج 15 ص 52 ح 19968.

ما شروع كرديم با هم به نجوا كردن.

فرمود: اى فضل! چه سخنى را با هم نجوا مى كنيد! همانا خداوند متعال براى شتاب بندگان شتاب نمى كند و از جاى برآوردن كوهى آسان تر است از ساقط كردن حكومتى كه هنوز عمرش به پايان نرسيده. سپس فرمود: همانا فلان پسر فلان تا به هفتمين فرزند فلان رسيد.

من عرض كردم: قربانت گردم پس چه نشانى ميان ما و شماست؟

حضرت فرمود: اى فضل! از جاى خود حركت نكن تا سفيانى خروج كند و هنگامى كه سفيانى خروج كرد به سوى ما بیایيد و ما را اجابت کنید، و اين سخن را سه بار باز گفت، و اين از نشانه هاى حتمى [ظهور حضرت قائم صلوات الله علیه] است.

6- الشیخ النعماني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: قَالَ لِیَ أَبِی صلوات الله علیه لَا بُدَّ لَنَا مِنْ آذَرْبِیجَانَ لَا یَقُومُ لَهَا شَیْ ءٌ وَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَکُونُوا أَحْلَاسَ بُیُوتِکُمْ وَ أَلْبِدُوا مَا أَلْبَدْنَا فَإِذَا تَحَرَّکَ مُتَحَرِّکُنَا فَاسْعَوْا إِلَیْهِ وَ لَوْ حَبْواً وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ النَّاسَ عَلَی کِتَابٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ وَ قَالَ وَیْلٌ لِطُغَاةِ الْعَرَبِ مِنْ شَرٍّ قَدِ اقْتَرَبَ. (1)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از ابو بصیر از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: پدرم به من فرمود: به ناچار در آذربايجان آتشی روشن شود كه هيچ چيز در مقابلش نتواند ايستاد و چون چنين شود خانه نشين باشيد و تا ما در خانه نشسته ايم شما نيز بنشينيد و چون متحرك ما(حضرت قائم صلوات الله علیه) حركت كرد به سوی او روانه شويد هر جند با دست و سر زانو باشد، به خدا قسم گوئی می بينمش كه در ميان ركن و مقام از مردم به كتاب(قرآن) جدیدی بيعت ميگيرد و بر عرب سنگين خواهد آمد. سپس حضرت فرمود: وای بر سرکشان عرب از شری که نزدیک است!

7- الشیخ النعماني، بإسناده عَنْ أَبِی الْمُرْهِفِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه: هَلَکَتِ الْمَحَاضِیرُ قُلْتُ وَ مَا الْمَحَاضِیرُ قَالَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُقَرِّبُونَ وَ ثَبَتَ الْحِصْنُ عَلَی

ص: 364


1- . غیبت نعمانی باب 11 ح 1. بحارالانوار ج 52 ص 135 ح 40.

أَوْتَادِهَا کُونُوا أَحْلَاسَ بُیُوتِکُمْ فَإِنَّ الْفِتْنَةَ عَلَی مَنْ أَثَارَهَا وَ إِنَّهُمْ لَا یُرِیدُونَکُمْ بِحَاجَةٍ إِلَّا أَتَاهُمُ اللَّهُ بِشَاغِلٍ لِأَمْرٍ یُعْرَضُ لَهُمْ. (1)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از ابی مرهف روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: محاضير هلاك شدند، گفتم: محاضير چيست؟ فرمود كسانی كه شتابزدگی ميكنند و مقربين نجات يافتند و قلعه بر فراز پايه های همچون ميخ خود ثابت و پا بر جا است كنج خانه های خود را از دست مدهيد كه غبار فتنه بر زيان كسی است كه فتنه را برانگيزاند.

8- الشیخ النعماني، بإسناده عَنِ علي بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: کُفُّوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ الْزَمُوا بُیُوتَکُمْ فَإِنَّهُ لَا یُصِیبُکُمْ أَمْرٌ تَخُصُّونَ بِهِ أَبَداً وَ لَا یُصِیبُ الْعَامَّةَ وَ لَا تَزَالُ الزَّیْدِیَّةُ وِقَاءً لَکُمْ أَبَداً. (2)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از علی بن اسباط از بعضی از اصحابش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: زبان های خود را نگهداريد و در خانه های خود بنشينيد باشد كه هرگز كاری دامنگير خصوص شما نشود بلكه همگانی باشد و همواره زيديه سپر بلای شما خواهند بود.

9- الشیخ النعماني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبَانٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه وَ ذَلِکَ حِینَ ظَهَرَتِ الرَّایَاتُ السُّودُ بِخُرَاسَانَ فَقُلْنَا مَا تَرَی فَقَالَ اجْلِسُوا فِی بُیُوتِکُمْ فَإِذَا رَأَیْتُمُونَا قَدِ اجْتَمَعْنَا عَلَی رَجُلٍ فَانْهَدُوا إِلَیْنَا بِالسِّلَاحِ. (3)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از ابوبکر حضرمی روایت کرده که گفت: من و ابان به خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه رسيديم و اين به هنگامی بود كه پرچم های سياه در خراسان ظاهر شده بود عرض كرديم نظر شما چيست؟

فرمود: در خانه خودتان بنشينيد هر وقت ديديد كه ما به گرد مردی(حضرت قائم صلوات الله علیه) گرد آمديم آن وقت با اسلحه به ياری ما بشتابید.

10- الشیخ النعماني، بإسناده عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: اسْکُنُوا مَا سَکَنَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ أَیْ لَا تَخْرُجُوا عَلَی أَحَدٍ فَإِنَّ أَمْرَکُمْ لَیْسَ بِهِ خَفَاءٌ

ص: 365


1- . غیبت نعمانی باب 11 ح 5.بحارالانوار ج 52 ص 138 ح 43.
2- . غیبت نعمانی باب 11 ح 7. بحارالانوار ج 52 ص 139 ح 45.
3- . غیبت نعمانی باب 11 ح 6.بحارالانوار ج 52 ص 138 ح 44.

أَلَا إِنَّهَا آیَةٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَتْ مِنَ النَّاسِ أَلَا إِنَّهَا أَضْوَأُ مِنَ الشَّمْسِ لَا یَخْفَی عَلَی بَرٍّ وَ لَا فَاجِرٍ أَ تَعْرِفُونَ الصُّبْحَ فَإِنَّهُ کَالصُّبْحِ لَیْسَ بِهِ خَفَاءٌ. (1)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از جابر بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: همان طور که آسمان و زمین آرام است، شما نیز آرام بگیرید. یعنی علیه کسی به نفع ما قیام نکنید. زیرا امر شما (اعتقاد به اینکه دولت حق از آن آل محمد صلی الله علیه و آله است) چیزی نیست که بر کسی پوشیده باشد، ولی بدانید که آن از کارهای خداوند است (و او باید دولت ما را ظاهر گرداند) و به دست مردم نیست (که آنها قیام کنند و آن را برای ما بگیرند.) بدانید که حق از آفتاب روشن تر است و بر مؤمن و فاسق پوشیده نیست. صبح را می بینید؟ حق ما هم چون صبح روشن است که بر کسی پوشیده نیست!

11- الشیخ النعماني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ صلوات الله علیهما قَالَ: مثل خروج القائم منا أهل البیت کخروج رسول الله صلی الله علیه و آله، و مَثَلُ مَنْ خَرَجَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ قَبْلَ قِیَامِ الْقَائِمِ مَثَلُ فَرْخٍ طَارَ وَ وَقَعَ فِی کُوَّةٍ فَتَلَاعَبَتْ بِهِ الصِّبْیَانُ.(2)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از جابر بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: خروج قائم ما اهل بيت مانند خروج رسول الله صلی الله علیه و آله است و كسيكه از ما اهل بيت پيش از قيام قائم خروج كند مانند جوجه اي است كه بپرد و از آشيانه خود بيرون افتد و دست خوش بازيچه كودكان شود.

12- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانٍ قَالَ: أَخْبَرَنِی الْأَحْوَلُ أَنَّ زَیْدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما بَعَثَ إِلَیْهِ وَ هُوَ مُسْتَخْفٍ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَقَالَ لِی یَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا تَقُولُ إِنْ طَرَقَکَ طَارِقٌ مِنَّا أَ تَخْرُجُ مَعَهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنْ کَانَ أَبَاکَ أَوْ أَخَاکَ خَرَجْتُ مَعَهُ قَالَ فَقَالَ لِی فَأَنَا أُرِیدُ أَنْ أَخْرُجَ أُجَاهِدُ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ فَاخْرُجْ مَعِی قَالَ قُلْتُ لَا مَا أَفْعَلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ لِی أَ تَرْغَبُ بِنَفْسِکَ عَنِّی قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّمَا هِیَ نَفْسٌ وَاحِدَةٌ فَإِنْ کَانَ لِلَّهِ فِی الْأَرْضِ حُجَّةٌ

ص: 366


1- . غیبت نعمانی باب 11 ح 17.بحارالانوار ج 52 ص 139 ح 49.
2- . غیبت نعمانی باب 11 ح 14. بحارالانوار ج 52 ص 139 ح 48.

فَالْمُتَخَلِّفُ عَنْکَ نَاجٍ وَ الْخَارِجُ مَعَکَ هَالِکٌ وَ إِنْ لَا تَکُنْ لِلَّهِ حُجَّةٌ فِی الْأَرْضِ فَالْمُتَخَلِّفُ عَنْکَ وَ الْخَارِجُ مَعَکَ سَوَاءٌ قَالَ فَقَالَ لِی یَا أَبَا جَعْفَرٍ کُنْتُ أَجْلِسُ مَعَ أَبِی عَلَی الْخِوَانِ فَیُلْقِمُنِی الْبَضْعَةَ السَّمِینَةَ وَ یُبَرِّدُ لِیَ اللُّقْمَةَ الْحَارَّةَ حَتَّی تَبْرُدَ شَفَقَةً عَلَیَّ وَ لَمْ یُشْفِقْ عَلَیَّ مِنْ حَرِّ النَّارِ إِذاً أَخْبَرَکَ بِالدِّینِ وَ لَمْ یُخْبِرْنِی بِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ شَفَقَتِهِ عَلَیْکَ مِنْ حَرِّ النَّارِ لَمْ یُخْبِرْکَ خَافَ عَلَیْکَ أَنْ لَا تَقْبَلَهُ فَتَدْخُلَ النَّارَ وَ أَخْبَرَنِی أَنَا فَإِنْ قَبِلْتُ نَجَوْتُ وَ إِنْ لَمْ أَقْبَلْ لَمْ یُبَالِ أَنْ أَدْخُلَ النَّارَ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتُمْ أَفْضَلُ أَمِ الْأَنْبِیَاءُ قَالَ بَلِ الْأَنْبِیَاءُ قُلْتُ یَقُولُ یَعْقُوبُ لِیُوسُفَ یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُؤْیاکَ عَلی إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً لِمَ لَمْ یُخْبِرْهُمْ حَتَّی کَانُوا لَا یَکِیدُونَهُ وَ لَکِنْ کَتَمَهُمْ ذَلِکَ فَکَذَا أَبُوکَ کَتَمَکَ لِأَنَّهُ خَافَ عَلَیْکَ قَالَ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ قُلْتَ ذَلِکَ لَقَدْ حَدَّثَنِی صَاحِبُکَ بِالْمَدِینَةِ أَنِّی أُقْتَلُ وَ أُصْلَبُ بِالْکُنَاسَةِ وَ إِنَّ عِنْدَهُ لَصَحِیفَةً فِیهَا قَتْلِی وَ صَلْبِی فَحَجَجْتُ فَحَدَّثْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه بِمَقَالَةِ زَیْدٍ وَ مَا قُلْتُ لَهُ فَقَالَ لِی أَخَذْتَهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ وَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْهِ وَ لَمْ تَتْرُکْ لَهُ مَسْلَکاً یَسْلُکُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان روایت کرده که گفت: احول به من خبر داد و گفت: زید بن على بن حسین صلوات الله علیهما زمانی که متوارى و پنهان بود مرا خواست، نزدش رفتم، به من گفت: اى ابا جعفر! اگر از ما خانواده کسى نزد تو آید (و ترا به یارى طلبد) چه جواب می دهى، با او به جبهه جنگ می روى؟

به او گفتم: اگر پدرت یا برادرت مرا بخواهند می روم.

زید گفت: من می خواهم به جنگ این قوم (بنى امیه) بروم با من بیا.

گفتم: نه، قربانت گردم.

به من گفت: جان خودت را بر من ترجیح می دهى؟!

گفتم: من یک نفرم (یک جان بیش ندارم) اگر در روى زمینى امامى جز تو باشد، هر کس از تو کناره گیرد نجات یافته و هر کس با تو آید هلاک گشته و اگر براى خدا امامى روى زمین نباشد، کسى که از تو کناره کند با آن که همراهیت کند برابرست.

ص: 367


1- . الکافي ج 1 ص 174 ح 5.

به من گفت: اى اباجعفر! من با پدرم سر یک سفره می نشستم، او پاره گوشت چرب را برایم لقمه می کرد و لقمه داغ را براى دل سوزى به من سرد می کرد، او از گرمى آتش دوزخ به من دل سوزى نکرده است؟ از روش دین دارى به تو خبر داده و به من خبر نداده است؟!!

عرض کردم: قربانت گردم، چون از آتش دوزخ به تو دل سوزى کرده خبرت نداده است، زیرا می ترسید که تو نپذیرى و از آن جهت به دوزخ روى ولى به من خبر داده که اگر بپذیرم نجات یابم و اگر نپذیرم از دوزخ رفتن من باکى بر او نباشد (زیرا هر چه باشم فرزند او نیستم پس به من فرموده با بنى امیه نجنگ ولى به تو نفرموده) سپس به او گفتم: قربانت گردم، شما بهتر هستید یا پیغمبران؟

فرمود: پیغمبران.

گفتم: یوسف به یعقوب می گوید «داستان خوابت را به برادرانت مگو، مبادا برایت نیرنگى بریزند» او خوابش را نگفت و پنهان داشت که برایش نیرنگى نریزند، همچنین پدر تو مطلب را از تو پنهان کرد زیرا بر تو بیم داشت.

زید فرمود: اکنون که چنین گویی بدانکه مولایت در مدینه به من خبر داد که من کشته می شوم و در کناسه کوفه به دار روم و خبر داد که کتابى نزد اوست که کشتن و به دار رفتن من در آن نوشته است.

احوال گوید: من به حج رفتم و گفتگوى خودم را با زید به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم.

حضرت فرمود: تو که راه پیش و پس و راست و چپ و زبر را بر او بستى و نگذاشتى به راهى قدم بر دارد (هر چه گفت جوابش را دادى).

13- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ: ذَهَبْتُ بِكِتَابِ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ نُعَيْمٍ وَ سَدِيرٍ وَ كُتُبِ غَيْرِ وَاحِدٍ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه حِينَ ظَهَرَ الْمُسَوِّدَةُ قَبْلَ أَنْ يَظْهَرَ وُلْدُ الْعَبَّاسِ بِأَنَّا قَدَرْنَا أَنْ يَئُولَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَيْكَ فَمَا تَرَى قَالَ فَضَرَبَ بِالْكُتُبِ الْأَرْضَ قَالَ أُفٍّ أُفٍّ مَا أَنَا لِهَؤُلَاءِ بِإِمَامٍ أَ مَا يَعْلَمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا يُقْتَلُ السُّفْيَانِيُّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معلّى بن خنيس روایت کرده که گفت: در زمانى كه سياهپوشان [طرفداران ابو مسلم خراسانى] ظهور كردند پيش از ظهور بنى عباس من نامه هايى از عبد السلام بن نعيم

ص: 368


1- . الكافي ج 8 ص 331 ح 509.وسائل الشیعه ج 15 ص 52 ح 19971.

و سدير و جمع ديگرى براى حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بردم كه در آن نامه ها به آن حضرت نوشته بودند كه: ما پيش بينى كرده مقرّر می دانيم كه امر خلافت به شما خواهد رسيد، اينك خودتان چه نظرى داريد؟

حضرت صلوات الله علیه نامه ها را به زمين كوفت و فرمود: واى بر شما، واى بر شما. من امام اين جماعت نخواهم بود. آيا اينان نمى دانند كه براى رسيدن ما به خلافت بايد سفيانى كشته شود.

14- السَّیِّدُ الْاَجَلُّ، ابُوالْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ احْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَحْیَی الْعَلَوِیُّ الْحُسَیْنِیُّ رحمه الله، بإسناده عن عُمَیْرُ بْنُ مُتَوَکِّلٍ الثَّقَفِیُّ الْبَلْخِیُّ، عَنْ ابیهِ مُتَوَکِّلِ بْنِ هرُونَ قالَ: لَقیتُ یَحْیَی بْنَ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه وَ هُوَ مُتَوَجِّهٌ الی خُراسانَ بَعْدَ قَتْلِ ابیهِ، فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ، فَقالَ لی: مِنْ ایْنَ اقْبَلْتَ؟ قُلْتُ: مِنَ الْحَجِّ، فَسَاَلَنی عَنْ اهْلِهِ وَ بَنی عَمِّهِ بِالْمَدینَةِ، وَ احْفَی السُّؤالَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما فَاَخْبَرْتُهُ بِخَبَرِهِ وَ خَبَرِهِمْ وَ حُزْنِهِمْ عَلی ابیهِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه فَقالَ لی: قَدْ کانَ عَمِّی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما اشارَ عَلی ابی بِتَرْکِ الْخُرُوجِ وَ عَرَّفَهُ انْ هُوَ خَرَجَ وَ فارَقَ الْمَدینَةَ ما یَکُونُ الَیْهِ مَصیرُ امْرِهِ، فَهَلْ لَقیتَ ابْنَ عَمِّی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قالَ: فَهَلْ سَمِعْتَهُ یَذْکُرُ شَیْئاً مِنْ امْری؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قالَ، بِمَ ذَکَرَنی؟ خَبِّرْنی، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداکَ، ما احِبُّ انْ اسْتَقْبِلَکَ بِما سَمِعْتُهُ مِنْهُ، فَقالَ: ابِالْمَوْتِ تُخَوِّفُنِی؟ هاتِ ما سَمِعْتَهُ، فَقُلْتُ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: انَّکَ تُقْتَلُ وَ تُصْلَبُ کَما قُتِلَ ابُوکَ وَ صُلِبَ، فَتَغَیَّرَ وَجْهُهُ وَ قالَ: یَمْحُو اللّهُ ما یَشآءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ امُّ الْکِتابِ»، یا مُتَوَکِّلُ انَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ ایَّدَ هذَا الْاَمْرَ بِنا وَ جَعَلَ لَنَا الْعِلْمَ وَ السَّیْفَ فَجُمِعا لَنا، وَ خُصَّ بَنُو عَمِّنا بِالْعِلْمِ وَحْدَهُ، فَقُلْتُ:

جُعِلْتُ فِداءَکَ انّی رَأَیْتُ النّاسَ الَی ابْنِ عَمِّکَ جَعْفَرٍ صلوات الله علیه امْیَلَ مِنْهُمْ الَیْکَ وَ الی ابیکَ، فَقالَ: انَّ عَمِّی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ ابْنَهُ جَعْفَراً صلوات الله علیهما دَعَوَا النّاسَ الَی الْحَیوةِ وَ نَحْنُ دَعَوْناهُمْ الَی الْمَوْتِ، فَقُلْتُ: یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ اهُمْ اعْلَمُ امْ انْتُمْ؟ فَاَطْرَقَ الَی الْاَرْضِ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قالَ: کُلُّنا لَهُ عِلْمٌ غَیْرَ انَّهُمْ یَعْلَمُونَ کُلَّ ما نَعْلَمُ وَ لانَعْلَمُ کُلَّ مایَعْلَمُونَ. ثُمَّ قالَ لی: اکَتَبْتَ مِنِ ابْنِ عَمّی شَیْئاً؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قالَ: ارِنیهِ، فَاَخْرَجْتُ الَیْهِ وُجُوهاً مِنَ الْعِلْمِ وَ اخْرَجْتُ لَهُ دُعآهً امْلاهُ عَلَیَّ ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه وَ حَدَّثَنی انَّ اباهُ

ص: 369

مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما امْلاهُ عَلَیْهِ وَ اخْبَرَهُ انَّهُ مِنْ دُعآءِ ابیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما مِنْ دُعاءِ الصَّحیفَةِ الْکامِلَةِ، فَنَظَرَ فیهِ یَحْیی حَتّی اتی عَلی اخِرِهِ، وَ قالَ لی: اتَاْذَنُ فی نَسْخِهِ؟ فَقُلْتُ: یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ اتَسْتَاْذِنُ فیما هُوَ عَنْکُمْ؟! فَقالَ: اما لَاُخْرِجَنَّ الَیْکَ صَحیفَةً مِنَ الدُّعآءِ الْکامِلِ مِمّا حَفِظَهُ ابی عَنْ ابیهِ وَ انَّ أبی اوْصانی بِصَوْنِها وَ مَنْعِها غَیْرَ اهْلِها. قالَ عُمَیْرٌ: قالَ ابی: فَقُمْتُ الَیْهِ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ، وَ قُلْتُ لَهُ: وَ اللّهِ یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ انّی لَاَدِینُ اللّهَ بِحُبِّکُمْ وَ طاعَتِکُمْ، وَ انّی لَاَرْجُو انْ یُسْعِدَنی فی حَیاتی وَ مَماتی بِوَلایَتِکُمْ. فَرَمی صَحیفَتِیَ الَّتی دَفَعْتُها الَیْهِ الی غُلامٍ کانَ مَعَهُ وَ قالَ: اکْتُبْ هذَا الدُّعآءَ بِخَطٍّ بَیِّنٍ حَسَنٍ وَ اعْرِضْهُ عَلَیَّ لَعَلّی احْفَظُهُ فَاِنِّی کُنْتُ اطْلُبُهُ مِنْ جَعْفَرٍ - حَفِظَهُ اللّهُ - فَیَمْنَعُنیهِ. قالَ مُتَوَکِّلٌ: فَنَدِمْتُ عَلی ما فَعَلْتُ وَ لَمْ اَدْرِ ما اصْنَعُ، وَ لَمْ یَکُنْ ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه تَقَدَّمَ الَیَّ الّا ادْفَعَهُ الی احَدٍ، ثُمَّ دَعا بِعَیْبَةٍ فَاسْتَخْرَجَ مِنْها صَحیفَةً مُقْفَلَةً مَخْتُومَةً فَنَظَرَ الَی الْخاتَمِ وَ قَبَّلَهُ وَ بَکی، ثُمَّ فَضّه وَ فَتَحَ الْقُفْلَ، ثُمَّ نَشَرَ الصَّحیفَةَ وَ وَضَعَها عَلی عَیْنِهِ وَ امَرَّها عَلی وَجْهِهِ وَ قالَ: وَ اللّهِ یا مُتَوَکِّلُ لَوْ لا ما ذَکَرْتَ مِنْ قَوْلِ ابْنِ عَمِّی انَّنی اقْتَلُ وَ اصْلَبُ لَما دَفَعْتُها الَیْکَ وَ لَکُنْتُ بِها ضَنیناً وَلکِنّی اعْلَمُ انَّ قَوْلَهُ حَقٌّ اخَذَهُ عَنْ ابائِهِ وَ انَّهُ سَیَصِحُّ فَخِفْتُ انْ یَقَعَ مِثْلُ هذَا الْعِلْمِ الی بَنی امَیَّةَ فَیَکْتُمُوهُ وَ یَدَّخِرُوهُ فی خَزآئِنِهِمْ لِاَنْفُسِهِمْ، فَاقْبِضْها وَ اکْفِنیها وَ تَرَبَّصْ بِها فَاِذا قَضَی اللّهُ مِنْ امْری وَ امْرِ هؤُلاءِ الْقَوْمِ ما هُوَ قاضٍ فَهِیَ امانَةٌ لی عِنْدَکَ حَتّی تُوصِلَها الَی ابْنَیْ عَمِّی: مُحَمَّدٍ وَ ابْراهیمَ ابْنَیْ عَبْدِاللّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما فَاِنَّهُمَا الْقائِمآنِ فی هذَا الْاَمْرِ بَعْدی. قالَ الْمُتَوَکِّلُ: فَقَبَضْتُ الصَّحیفَةَ فَلَمّا قُتِلَ یَحْیَی بْنُ زَیْدٍ صِرْتُ الَی الْمَدینَةِ فَلَقیتُ ابا عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه فَحَدَّثْتُهُ الْحَدیثَ عَنْ یَحْیی، فَبَکی وَ اشْتَدَّ وَجْدُهُ بِهِ، وَ قالَ: رَحِمَ اللّهُ ابْنَ عَمِّی وَ الْحَقَهُ بِآبائِهِ وَ اجْدادِهِ، وَ اللّهُ یا مُتَوَکِّلُ ما مَنَعَنِی مِنْ دَفْعِ الدُّعآءِ الَیْهِ الَّا الَّذی خافَهُ عَلی صَحیفَةِ ابیهِ، وَ ایْنَ الصَّحیفَةُ؟ فَقُلْتُ:ها هِیَ، فَفَتَحَها وَ قالَ:هذَا وَ اللّهِ خَطُّ عَمِّی زَیْدٍ وَ دُعآءُ جَدِّی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما ثُمَّ قالَ لِاِبْنِهِ: قُمْ یا اسْمعیلُ فَاْتِنی بِالدُّعآءِ الَّذی امَرْتُکَ بِحِفْظِهِ وَصَوْنِهِ، فَقامَ اسْمعیلُ فَاَخْرَجَ صَحیفَةً کَاَنَّهَا الصَّحیفَةُ الَّتی دَفَعَها الَیَّ یَحْیَی بْنُ زَیْدٍ، فَقَبَّلها ابُو عَبْدِاللّهِ وَ وَضَعَها عَلی عَیْنِهِ وَ قالَ: هذا خَطُّ ابی وَ امْلاءُ جَدِّی صلوات الله علیهما بِمَشْهَدٍ

ص: 370

مِنّی، فَقُلْتُ: یَا بْنَ رَسُولِ اللّهِ: انْ رَاَیْتَ انْ اعْرِضَها مَعَ صَحیفَةِ زَیْدٍ وَ یَحْیی؟ فَاَذِنَ لی فی ذلِکَ وَ قالَ: قَدْ رَاَیْتُکَ لِذلِکَ اهْلاً، فَنَظَرْتُ وَ اذا هُما امْرٌ واحِدٌ وَ لَمْ اجِدْ حَرْفاً مِنْها یُخالِفُ ما فِی الصَّحیفَةِ الْاُخْری، ثُمَّ اسْتَاْذَنْتُ ابا عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه فی دَفْعِ الصَّحیفَةِ الَی ابْنَیْ عَبْدِاللّهِ بْن الْحَسَنِ، فَقالَ: اِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ انْ تُؤَدُّوا الْآماناتِ الی اهْلِها، نَعَمْ فَادْفَعْها الَیْهِما. فَلَمّا نَهَضْتُ لِلِقآئِهِما قالَ لی: مَکانَکَ، ثُمَّ وَجَّهَ الی مُحَمَّدٍ وَ ابْراهیمَ فَجآءا فَقالَ: هذا میراثُ ابْنِ عَمِّکُما یَحْیی مِنْ ابیهِ قَدْ خَصَّکُما بِهِ دُونَ اخْوَتِهِ، وَ نَحْنُ مُشْتَرِطُونَ عَلَیْکُما فیهِ شَرْطاً، فَقالا:

رَحِمَکَ اللّهُ، قُلْ فَقَوْلُکَ الْمَقْبُولُ، فَقالَ: لاتَخْرُجا بِهذِهِ الصَّحیفَةِ مِنَ الْمَدِینَةِ، قالا: وَ لِمَ ذاکَ؟ قالَ: انَّ ابْنَ عَمِّکُما خافَ عَلَیْها امْراً اخافُهُ انَا عَلَیْکُما، قالا: انَّما خافَ عَلَیْها حینَ عَلِمَ انَّهُ یُقْتَلُ، فَقالَ ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه وَ انْتُما فَلاتَأْمَنا فَوَاللّهِ لَأَعْلَمُ انَّکُما سَتَخْرُجانِ کَما خَرَجَ وَ سَتُقْتَلانِ کَما قُتِلَ. فَقاما وَ هُما یَقُولانِ: لاحَوْلَ وَ لاقُوَّةَ الّا بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ. فَلمّا خَرَجا قالَ لی ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه یا مُتَوَکِّلُ! کَیْفَ قالَ لَکَ یَحْیی انَّ عَمِّی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ وَ ابْنَهُ جَعْفَراً دَعَوَا النّاسَ الَی الْحَیوةِ وَ دَعَوْناهُمْ الَی الْمَوْتِ؟ قُلْتُ: نَعَمْ - اصْلَحَکَ اللّهُ - قَدْ قالَ لِی ابْنُ عَمِّکَ یَحْیی ذلِکَ، فَقالَ: یَرْحَمُ اللّهُ یَحْیی، انَّ ابی حَدَّثَنی عَنْ ابیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیٍّ صلوات الله علیه انَّ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله اخَذَتْهُ نَعْسَةٌ وَ هُوَ عَلی مِنْبَرِهِ، فَرَای فی مَنامِهِ رِجالاً یَنْزُونَ عَلی مِنْبَرِهِ نَزْوَ الْقِرَدَةِ یَرُدُّونَ النّاسَ عَلی اعْقابِهِمُ الْقَهْقَری، فَاسْتَوی رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله جالِساً وَ الْحُزْنُ یُعْرَفُ فی وَجْهِهِ، فَاَتَاهُ جِبْریلُ علیه السلام بِهذِهِ الْایَةِ: و مَا جَعَلْنَا الرُّءْیَا الَّتِی أَرَیْنَکَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنّاسِ و الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِی الْقُرْءَانِ و نُخَوِّفُهُمْ فَمَا یَزِیدُهُمْ إِلَّا طُغْیَنًا کَبِیرًا» یَعْنی بَنی امَیَّةَ، قالَ: یا جِبْریلُ اعَلی عَهْدی یَکُونُونَ وَ فی زَمَنی؟ قالَ: لا، وَلکِنْ تَدُورُ رَحَی الْاِسْلامِ مِنْ مُهاجَرِکَ فَتَلْبَثُ بِذلِکَ عَشْراً، ثُمَّ تَدُورُ رَحَی الْاِسْلامِ عَلی رَاْسِ خَمْسَةٍ وَ ثَلثینَ مِنْ مُهاجَرِکَ فَتَلْبَثُ بِذلِکَ خَمْساً، ثُمَّ لابُدَّ مِنْ رَحی ضَلالَةٍ هِیَ قآئِمَةٌ عَلی قُطْبِها، ثُمَّ مُلْکُ الْفَراعِنَةِ، قالَ: وَ انْزَلَ اللّهُ تَعالی فی ذلِکَ: إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ * و مَآ أَدْرَیکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ * لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» تَمْلِکُها بَنُو امَیَّةَ لَیْسَ فیها لَیْلَةُ الْقَدْرِ. قالَ: فَاَطْلَعَ الّلُه عَزَّوَجَلَّ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله انَّ بَنی امَیَّةَ

ص: 371

تَمْلِکُ سُلْطانَ هذِهِ الْاُمَّةِ وَ مُلْکَها طُولَ هذِهِ الْمُدَّةِ، فَلَوْ طاوَلَتْهُمُ الْجِبالُ لَطالُوا عَلَیْها حَتّی یَاْذَنَ اللّهُ تَعالی بِزَوالِ مُلْکِهِمْ، وَ هُمْ فی ذلِکَ یَسْتَشْعِرُونَ عَداوَتَنا اهْلَ الْبَیْتِ وَ بُغْضَنا، اخْبَرَ اللّهُ نَبِیَّهُ بِما یَلْقی اهْلُ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ اهْلُ مَوَدَّتِهِمْ وَ شیعَتُهُمْ مِنْهُمْ فی ایّامِهِمْ وَ مُلْکِهِمْ، قالَ: وَ انْزَلَ اللّهُ تَعالی فیهِمْ: أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْرًا و أَحَلُّواْ قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ * جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَهَا وَبِئْسَ الْقَرَارُ» وَ نِعْمَةُ اللّهِ مُحَمَّدٌ وَ اهْلُ بَیْتِهِ، حُبُّهُمْ ایمانٌ یُدْخِلُ الْجَنَّةَ، وَ بُغْضُهُمْ کُفْرٌ وَ نِفاقٌ یُدْخِلُ النّارَ، فَاَسَرَّ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذلِکَ الی عَلِیٍّ وَ اهْلِ بَیْتِهِ. قالَ: ثُمَّ قالَ ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه:ما خَرَجَ وَ لایَخْرُجُ مِنّا اهْلَ الْبَیْتِ الی قِیامِ قائِمِنا احَدٌ لِیَدْفَعَ ظُلْماً اوْ یَنْعَشَ حَقّاً الَّا اصْطَلَمَتْهُ الْبَلِیَّةُ وَ کانَ قِیامُهُ زِیادَةً فِی مَکْرُوهِنا وَ شِیعَتِنا. قالَ الْمُتَوَکِّلُ بْنُ هرُونَ: ثُمَّ امْلی عَلَیَّ ابُو عَبْدِاللّهِ صلوات الله علیه الْاَدْعِیَةَ وَ هِیَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ باباً، سَقَطَ عَنّی مِنْها احَدَ عَشَرَ باباً، وَ حَفِظْتُ مِنْها نَیِّفاً وَ سِتّینَ باباً. (1)

سیّد اجلّ، ابوالحسن، محمد بن الحسن فرزند احمد بن علی، فرزند محمد بن عمر بن یحیی العلوی الحسینی - که رحمت خدا بر او باد - با سند خویش از عمیر بن متوکّل ثقفی بلخی، از پدرش متوکّل بن هارون روایت کرده که گفت: یحیی بن زید بن علی صلوات الله علیه را پس از شهادت پدرش به وقتی که به سوی خراسان می رفت ملاقات کردم و به حضرتش سلام نمودم، به من فرمود: از کجا می آیی؟ عرضه داشتم: از حج، پس مرا از حال اهلش و عموزادگان خویش که در مدینه بودند پرسید و در پرسش از حال جعفر بن محمد صلوات الله علیهما مبالغه نمود، پس از حال آن حضرت و احوال ایشان و اندوه شان بر شهادت پدرش زید بن علی صلوات الله علیه به او خبر دادم، یحیی فرمود: عمویم حضرت باقر صلوات الله علیه پدرم را به ترک خروج و شورش سفارش کرد و به او فهماند که در صورت خروج و جدا شدن از مدینه کارش به کجا خواهد کشید، آیا تو پسر عمویم حضرت جعفر بن محمد صلوات الله علیهما را ملاقات نمودی؟

گفتم: آری.

گفت: آیا دربارۀ من و وضع و کارم شنیدی چیزی بگوید؟

گفتم: آری.

ص: 372


1- . مقدمه صحیفه سجادیه ص 7- 16.

گفت: به چه صورت از من یاد فرمود؟ به من بگو.

گفتم: فدایت گردم، علاقه ندارم آنچه را از آن حضرت شنیده ام در برابر تو بیان کنم.

گفت: آیا مرا از مرگ می ترسانی؟ بگو آنچه شنیده ای.

گفتم: از او شنیدم که تو کشته می شوی و بدنت را به دار می آویزند، چنانکه پدرت کشته و به دار آویخته شد، پس چهره اش تغییر کرد و گفت: خدایا هر سرنوشتی را خواهد محو می کند و یا ثبت می نماید و امّ الکتاب نزد اوست. ای متوکّل همانا که حضرت حق این دین را به وجود ما تأیید فرموده و دانش و اسلحه را به ما مرحمت کرده و هر دو برای ما فراهم گشته و عموزادگان ما به دانش تنها اختصاص یافته اند.

گفتم: قربانت گردم، من مردم را مشاهده کردم که به پسر عمویت حضرت صادق صلوات الله علیه مایل ترند تا به تو و پدرت.

گفت: همانا عمویم محمّد بن علی و پسرش جعفر صلوات الله علیهما، مردم را به زندگی دعوت کرده اند و ما آنان را به مرگ خوانده ایم، گفتم: ای فرزند رسول حق! آیا ایشان داناترند یا شما، پس مدّتی دیده به زمین دوخت سپس سر برداشت و گفت: هر یک از ما از دانش بهره ای داریم جز آنکه ایشان هر چه را ما می دانیم می دانند، ولی ما هر چه ایشان می دانند نمیدانیم، آنگاه به من گفت: آیا از پسر عمویم چیزی نوشته ای؟ گفت: آری، گفت: به من نشان بده، پس چند نوع دانش را که از آن حضرت ضبط کرده بودم به او عرضه داشتم و دعایی را به او نشان دادم که حضرت صادق صلوات الله علیه بر من املا فرموده بود و حدیث کرده بود که پدرش محمد بن علی صلوات الله علیهما بر او املا فرموده بود و خبر داده بود که آن از دعای پدرش علی بن الحسین صلوات الله علیهما از دعای صحیفۀ کامله است، پس یحیی تا پایان آن را نظر کرد و گفت: آیا اجازه می دهی که نسخه ای از روی آن برداریم؟ گفتم: ای پسر رسول الله! آیا در آنچه که از خود شماست اجازت می خواهی؟ پس گفت: هم اکنون بر تو ارائه خواهم کرد صحیفه ای از دعای کامل را از آنچه پدرم از پدرش حفظ فرموده و مرا به نگاه داشتن و بازداشتن آن از نااهل سفارش فرموده. عمیر گوید: پدرم گفت: پس برخاستم و پیشانی او را بوسیدم و گفت: به خدا قسم! ای پسر رسول الله که من خدا را با محبّت و طاعت شما پرستش می کنم و امیدوارم که مرا در حیات و ممات به دوستی شما سعادتمند کند. پس صحیفه ای را که به او داده بودم به جوانی که با او بود داد و گفت: این دعا را با خطی روشن و نیکو بنویس و

ص: 373

به نظر من برسان که شاید آن را از حفظ نمایم؛ زیرا که من آن را از پسر عمویم جعفر - که در حفظ خدا باد - می خواستم او آن را به من نمی داد.

متوکّل گفت: من از کرده خود نادم شدم و نمی دانستم چه کنم و حضرت صادق صلوات الله علیه قبل از آن به من دستور نداده بود که آن را به کسی ندهم، پس از آن یحیی جامه دانی را طلبید و صحیفۀ قفل خوردۀ مهر کرده ای را از آن خارج کرد و به مهر آن نظر نمود و بوسید و گریه کرد، سپس مهر را شکست و قفل را باز کرد، آنگاه صحیفه را گشود و بر چشم خود گذاشت و بر روی خود مالید و گفت:

به خدا قسم! ای متوکل اگر نبود مطلبی که در رابطه با کشته شدن و به دار آویختنم از پسر عمویم حدیث کردی، بدون شک این صحیفه را به تو نمی دادم و از تسلیمش خودداری می نمودم ولی برای من روشن است که گفتار حضرت صادق صلوات الله علیه حق است و آن را از پدرانش گرفته و به زودی صحّت آن روشن خواهد شد و من ترسیدم که چنین علمی به دست بنی امیه افتد و آن را از دیده ها بپوشانند و در خزانۀ خویش برای خود ذخیره نمایند، پس آن را بگیر و مرا از پریشانی فکر نسبت به آن آسوده کن و این امانت در نزد تو باشد و تو به انتظار بنشین تا چون خداوند در کار من و این قوم حکم خود را جاری سازد، این صحیفه را به دو پسر عمویم محمّد و ابراهیم، فرزندان عبداللّه بن حسن بن حسن بن علی صلوات الله علیهما برسان که آن دو نفر پس از من در مسئلۀ قیام بر علیه بنی امیه قائم مقام من هستند. متوکّل گفت: من صحیفه را گرفتم و چون یحیی بن زید به شهادت رسید به مدینه رفتم و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را زیارت کردم و قصّۀ یحیی را برای آن جناب گفت، آن حضرت گریست و فوق العاده بر یحیی اندوهگین شد و فرمود: خدا عموزاده ام را رحمت کند و به پدرانش ملحق سازد، به خدا قسم! ای متوکّل مرا از دادن این دعا به او منع نکرد مگر همان سبب که یحیی بر صحیفۀ پدرش از آن می ترسید، اکنون آن صحیفه کجاست؟ گفتم: اینک این همان صحیفه است، پس آن را باز کرد و فرمود: به خدا قسم! این خط عمویم زید و دعای جدّم علی بن الحسین صلوات الله علیهما است آنگاه به فرزندش فرمود: ای اسماعیل! برخیز و آن دعا را که به حفظ و نگهداریش تو را امر کردم بیاور، پس اسماعیل برخاست و صحیفه ای را که انگار همان صحیفه ای است که یحیی بن زید به من داده بود بیرون آورد، پس حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه آن را بوسید و بر چشم خود نهاد و فرمود: این خط پدرم و املای جدم صلوات الله علیهما در حضور من است، عرض کردم: ای پسر رسول الله! اگر اجازه دهی آن را با صحیفۀ زید و یحیی مقابله نمایم، پس

ص: 374

اجازه داد و فرمود: تو را برای این عمل شایسته دیدم، پس من آن دو را مقابله کردم و دیدم که هر دو یکی است و حتی در یک حرف هم با یکدیگر اختلاف ندارند، سپس از آن حضرت اجازه طلبیدم که صحیفۀ یحیی را بنا بر وصیّتش به عموزادگانش پسران عبداللّه بن حسن مستردّ دارم، فرمود: «خداوند شما را امر می کند که امانت ها را به صاحبانشان بازگردانید»، آری، آن را به ایشان بده، چون برای زیارت آن دو برخاستم فرمود: بنشین، سپس کسی را به احضار محمّد و ابراهیم فرستاد، چون حاضر شدند، فرمود: این میراث پسرعمویتان یحیی است از پدرش که شما را به جای برادران خود به آن اختصاص داده و ما را در خصوص آن با شما شرطی است، گفتند: بگوی، خداوند تو را رحمت کند که سخن تو مقبول است، فرمود: این صحیفه را از مدینه خارج نکنید، گفتند: چرا؟ فرمود: پسر عموی شما دربارۀ این صحیفه از برنامه ای ترس داشت که من راجع به شما به همان گونه ترس دارم، گفتند: او زمانی دربارۀ این صحیفه ترسید که دانست کشته می شود، حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شما نیز از این واقعه ایمن نباشید؛ زیرا به خدا قسم من می دانم که شما به زودی خروج خواهید کرد چنانکه او خروج کرد و به زودی کشته خواهید شد چنانکه او کشته شد. پس از جای برخاستند در حالی که می گفتند: لاحول و لاقوة الّا باللّه العلیّ العظیم.

چون از نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بیرون رفتند به من فرمود: ای متوکّل! چگونه یحیی به تو گفت که عمویم محمد بن علی و پسرش جعفر صلوات الله علیهم مردم را به زندگی دعوت کردند، و ما ایشان را به مرگ؟!

گفتم: آری - اصْلَحَکَ اللّه - عموزاده ات یحیی چنین سخنی به من گفت.

فرمود: خدا یحیی را رحمت کند، پدرم مرا از پدرش از جدّش از علی صلوات الله علیه حدیث کرد که رسول الله صلی الله علیه و آله را در حالی که روی منبر بود، خواب سبکی ربود، پس در عالم خواب دید که مردانی چند همانند بوزینگان بر منبرش می جهند و مردم را به عقب (دوران جاهلیّت) برمی گردانند. پس رسول الله صلی الله علیه و آله به حال عادی بازگشت و نشست و اندوه و حزن در چهره اش آشکار بود، پس امین وحی این آیه را برای حضرت آورد: «و ما رؤیایی را که در خواب به تو نمایاندیم و شجرۀ ملعونۀ در قرآن را قرار نداده ایم مگر برای آزمایش مردم؛ و مردم را بیم می دهیم ولی جز بر سرکشی آنان نمی افزاید» و مراد از شجرۀ ملعونه، بنی امیّه هستند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای جبرئیل! آیا ایشان در زمان من خواهند بود؟ گفت: نه، ولی آسیای اسلام از ابتدای هجرتت به گردش می آید و تا ده سال می گردد، سپس بر سر

ص: 375

سال سی و پنجم از هجرتت به گردش می افتد و تا پنج سال به آن صورت می ماند، آنگاه به ناچار آسیای ضلالت بر محور خود قائم خواهد شد و پس از آن پادشاهی فراعنه است.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: و خدای بزرگ در این باره وحی نازل کرد که: «به تحقیق ما آن را در شب قدر نازل کردیم و چه می دانی که شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است» که بنی امیّه در آن حکومت کنند و شب قدر در آن نباشد. سپس فرمود: پس خدای عزّوجلّ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را آگاه فرمود که بنی امیه قدرت و حکومت این امت را به دست می گیرند و مدت سلطنت شان برابر همین زمان است، پس اگر کوهها با ایشان به سرکشی برخیزند ایشان بر کوهها بلندی گیرند تا وقتی که خدای بزرگ به نابودی حکومت شان حکم کند و بنی امیه در این مدت عداوت و کینۀ ما اهل بیت را شعار خود می نمایند، خداوند از آنچه در مدت حکومت بنی امیه بر اهل بیت محمد صلوات الله علیهم و دوستان و شیعیان شان می رسد به رسولش خبر داد، آنگاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: و خدا دربارۀ بنی امیه وحی نازل فرمود که: «آیا ندیدی کسانی را که نعمت خدا را به کفر بدل کردند و قوم خود را به دار هلاکت افکندند دوزخ که در آن سرنگون شوند و بد قرارگاهی است. »! و نعمت خدا محمد و اهل بیت آن حضرتند که دوستی ایشان ایمانی است که باعث ورود به بهشت است و دشمنی ایشان کفر و نفاقی است که به جهنّم درمی آورد، پس رسول الله صلی الله علیه و آله این راز را پنهانی با علی و اهل بیتش صلوات الله علیهم در میان گذاشت.

متوکّل گفت: پس از آن حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: احدی از ما اهل بیت تا روز قیام قائم ما صلوات الله علیه برای دفع ظلمی یا به پا داشتن حقّی خروج نکرده و نخواهد کرد مگر آنکه طوفان بلا او را از ریشه برکند و قیامش موجب افزایش غصّۀ ما و شیعیان ما گردد.

متوکّل گفت: آنگاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دعاهای صحیفه را بر من املا فرمود و آن هفتاد و پنج باب بود که من به حفظ یازده باب آن توفیق نیافتم و شصت و چند باب آن را حفظ نمودم.

15- الشیخ المفید، بإسناده عن جابر الجعفي، قال: قال لي أبو جعفر صلوات الله علیه: يا جابر، الزم الأرض، و لا تحرك يدا و لا رجلا حتى ترى علامات أذكرها لك إن أدركتها: أولها اختلاف ولد فلان، و ما أراك تدرك ذلك، و لكن حدث به بعدي، و مناد ينادي من السماء، و يجيئكم الصوت من ناحية دمشق بالفتح، و يخسف بقرية من قرى الشام تسمى الجابية، و

ص: 376

تسقط طائفة من مسجد دمشق الأيمن، و مارقة تمرق من ناحية الترك، و تعقبها من ناحية الروم، و يستقبل إخوان الترك حتى ينزلوا الجزيرة، و يستقبل مارقة الروم حتى تنزل الرملة، إلی أنه قال: و إياكم و شذاذا من آل محمد، فإن لآل محمد و علي صلوات الله علیهم راية، و لغيرهم رايات فالزم الأرض، و لا تتبع منهم رجلا أبدا حتى ترى رجلا من ولد الحسين، معه عهد نبي الله و رايته و سلاحه، فإن عهد نبي الله صار عند علي بن الحسين، ثم صار عند محمد بن علي، و يفعل الله ما يشاء، فالزم هؤلاء أبدا، و إياك و من ذكرت لك.

فإذا خرج رجل منهم معه ثلاث مائة و بضعة عشر رجلا، و معه راية رسول الله صلى الله عليه و آله عامدا إلى المدينة حتى يمر بالبيداء، حتى يقول: هذا مكان القوم الذين خسف بهم، و هي الآية التي قال الله تعالى: {أَ فَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُوا السَّيِّئاتِ أَنْ يَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ أَوْ يَأْخُذَهُمْ فِي تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِينَ}.(1)

مرحوم شیخ مفید، با سند خویش از جابر جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه به من فرمود: ای جابر! بر جای خود بنشین و به هواخواهی از هیچ کس قیام نکن تا آن که نشانه هایی را که برایت می گویم مشاهده کنی؛ البته احتمال نمی دهم که تو در آن زمان حضور داشته باشی، ولی آن نشانه ها را برای مردم پس از من، نقل کن. اولین نشانه آن، اختلاف افتادن بین فرزندان فلانی است و منادی در آسمان ندا سر می دهد و صدا از ناحیه دمشق به فتح به سوی شما می آید و روستایی از روستاهای شام، به نام جابیه در زمین فرو می رود و برخی از مساجد ایمن دمشق سقوط می کنند، و خوارجی از ناحیه ترک ها، و خوارجی نیز از ناحیه رومیان، خروج می کنند و برادران ترک، در جزیره اردو می زنند و خوارج روم در رمله مستقر می شوند.

تا آنجا که حضرت فرمودند: و بپرهیز از آن پراکنده ها از آل محمد صلی الله علیه و آله به تحقیق که برای آل محمد و علی صلوات الله علیهم یک رایت(بیرق و پرچم) است و برای دیگران رایات (بیرق ها و پرچم ها) است پس شما بر جای خود بنشینید و هرگز هیچ یک از آنها را پیروی نکنید تا این که می بینی مردی از فرزندان حسین صلوات الله علیه در حالی که عهد و پرچم و سلاح پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را به دست دارد، خروج می کند. عهد و پیمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نزد علی بن حسین صلوات الله

ص: 377


1- . الإختصاص (للمفید) ص 255. تفسیر البرهان ج 1 ص 354 ح 697.

علیهما و سپس نزد محمد بن علی صلوات الله علیهما است و خدا هر چه بخواهد، انجام می دهد. همیشه ملازم اینان باش و از آن که پیشتر برایت گفتم، برحذر باش. مردی از اینها، همراه سیصد و ده نفر و اَندی ظهور می کند، در حالی که پرچم رسول الله صلی الله علیه و آله را به دست دارد و به سوی مدینه می رود و چون به بیداء می رسد، می گوید: این مکانی است که قومی در آن به عذاب دچار شدند و به زمین فرو رفتند و این معنای آیه ای است که می فرماید: {آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند ایمن شدند از این که خدا آنان را در زمین فرو ببرد یا از جایی که حدس نمی زنند عذاب برایشان بیاید* یا در حال رفت و آمدشان (گریبان) آنان را بگیرد و کاری از دستشان برنیاید}. (سوره نحل آیه 45- 46)

توضیح: این حدیث طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

16- الشیخ النعماني، بإسناده عن منصور بن حازم عن أبي عبد الله صلوات الله علیه أنه قال: إذَا رُفِعَتْ رَايَةُ اَلْحَقِّ، لَعَنَهَا أَهْلُ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِب. قلْتُ لَهُ مِمَّ ذَلِکَ؟ قالَ مِمَّا يَلْقَوْنَ مِنْ بَنِی هَاشِمٍ. (1)

مرحوم شیخ نعمانی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چون پرچم حق برافراشته شود اهل شرق و غرب آن را لعنت كنند. به آن حضرت عرض كردم: از چه رو چنين خواهد شد؟ فرمود: از آنچه از بنی هاشم می بينند.

17- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَغِیبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُمْ فَیَا طُوبَی لِلثَّابِتِینَ عَلَی أَمْرِنَا فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ إِنَّ أَدْنَی مَا یَکُونُ لَهُمْ مِنَ الثَّوَابِ أَنْ یُنَادِیَهُمُ الْبَارِئُ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَادِی آمَنْتُمْ بِسِرِّی وَ صَدَّقْتُمْ بِغَیْبِی فَأَبْشِرُوا بِحُسْنِ الثَّوَابِ مِنِّی فَأَنْتُمْ عِبَادِی وَ إِمَائِی حَقّاً مِنْکُمْ أَتَقَبَّلُ وَ عَنْکُمْ أَعْفُو وَ لَکُمْ أَغْفِرُ وَ بِکُمْ أَسْقِی عِبَادِیَ الْغَیْثَ وَ أَدْفَعُ عَنْهُمُ الْبَلَاءَ وَ لَوْلَاکُمْ لَأَنْزَلْتُ عَلَیْهِمْ عَذَابِی قَالَ جَابِرٌ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا أَفْضَلُ مَا یَسْتَعْمِلُهُ الْمُؤْمِنُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ قَالَ حِفْظُ اللِّسَانِ وَ لُزُومُ الْبَیْتِ. (2)

ص: 378


1- . غیبت نعمانی باب 17 ح 5.
2- . إکمال الدین و إتمام النعمة ج 1 ص 446. بحارالانوار ج 52 ص 145 ح 66.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از جابر از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: زمانی بر مردم می آید که امام شان غایب می شود. خوشا به کسانی که بر امامت ما در آن زمان ثابت بمانند. کمترین ثواب آنان این است که خداوند - جلّ جلاله - به آنها می فرماید:

ای بندگان و کنیزانم! به سرّم ایمان آوردید و به غیبم تصدیق کردید. بشارت باد بر شما ثواب نیکم. به راستی من از شما پذیرا شوم و از شما درگذرم و شما را بیامرزم و به واسطه شماست که بندگانم را از باران سیراب کنم و بلا را از آنها می گردانم. اگر شما نبودید عذابم را بر آنان نازل می کردم.

جابر گوید: عرض کردم: ای فرزند رسول الله! بهترین عملی که مؤمن در آن زمان انجام دهد، چیست؟

فرمود: نگه داشتن زبان و نشستن در خانه.

توضیح: روایات در نهی از قیام با غیر معصوم و اینکه شیعیان مأمورند به خانه نشینی تا ظهور سفیانی و یمانی و خراسانی، زیادند لذا بنده پاره ای از آن روایات در اینجا ذکر کرده و بسنده نمودم.

384- حکم کسی که قبل از ظهور حضرت قائم صلوات الله علیه بیعت بگیرد و بیعت بکند

1- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ صلوات الله علیه هَلْ لِلْمَأْمُولِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ صلوات الله علیه مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ؟

فَقَالَ: حَاشَ للهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا.

قُلْتُ: یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ؟

قَالَ: لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِی قَالَ اللهُ تَعَالَی: یَسْئَلُونَکَ عَنِ السّاعَةِ أَیّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ.

إلی - قَالَ الْمُفَضَّلُ یَا سَیِّدِی فَبِغَیْرِ سُنَّةِ الْقَائِمِ صلوات الله علیه بَایَعُوا لَهُ قَبْلَ ظُهُورِهِ وَ قَبْلَ قِیَامِهِ؟

فَقَالَ صلوات الله علیه یَا مُفَضَّلُ کُلُّ بَیْعَةٍ قَبْلَ ظُهُورِ الْقَائِمِ صلوات الله علیه فَبَیْعَتُهُ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ خَدِیعَةٌ لَعَنَ اللَّهُ الْمُبَایِعَ لَهَا وَ الْمُبَایَعَ لَهُ.

ص: 379

بَلْ یَا مُفَضَّلُ یُسْنِدُ الْقَائِمُ صلوات الله علیه ظَهْرَهُ إِلَی الْحَرَمِ وَ یَمُدُّ یَدَهُ فَتُرَی بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَ یَقُولُ هَذِهِ یَدُ اللَّهِ وَ عَنِ اللَّهِ وَ بِأَمْرِ اللَّهِ ثُمَّ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَةَ: إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ الْآیَةَ، فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یُقَبِّلُ یَدَهُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام ثُمَّ یُبَایِعُهُ وَ تُبَایِعُهُ الْمَلَائِکَةُ وَ نُجَبَاءُ الْجِنِّ ثُمَّ النُّقَبَاءُ. (1)

مرحوم شیخ سعد بن عبدالله قمی، با سند خویش از مفضّل بن عمر روایت کرده که گفت: از سرور خود حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا حضرت مهدی منتظر صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف، که آرزویم به اوست، [دوران غیبت و زمان ظهورش] زمان موّقت [و معینی] دارد که مردم می دانند کی خواهد بود؟

حضرت فرمود: حاشا که خداوند زمان ظهورش را طوری معین کند که شیعیان ما آن را بدانند.

عرض کردم: چرا ای سروم؟

فرمود: زیرا زمان ظهور او همان ساعتی است که خداوند متعال می فرماید: {درباره ساعت [قیامت] از تو می پرسند وقوعش چه زمانی است؟ بگو: علمش فقط نزد پروردگار من است و جز او (کسی) آن را در وقتش آشکار نمی سازد [تحقق و تحمّل این حادثه] در آسمان ها و زمین سنگین است}. (سوره اعراف آیه 187)

تا آنجا که مفضل گوید: عرض کردم ای مولای من آیا حضرت قائم صلوات الله علیه، بیعت کسانی را که پیش از ظهور او و قبل از قیامش با او بیعت کردند تغییر می دهد؟

حضرت فرمود: ای مفضل! هر بیعتی پیش از ظهور حضرت قائم صلوات الله علیه، بیعت کفر و نفاق و خدعه است که خداوند آن بیعت و بیعت شونده را لعنت کند، بلکه، ای مفضل هنگامی که حضرت قائم صلوات الله علیه پشتش را به بیت الله الحرام تکیه می دهد، دست مبارکش را دراز می کند در حالی که سفید خالص است و می گوید این دست خداوند و از خداوند و به امر خداوند است. سپس این آیه را تلاوت می کند: {در حقیقت کسانی که با تو بیعت می کنند جز این نیست که با خدا بیعت می کنند دست خدا بالای دست های آنان است پس هر که پیمان شکنی کند تنها به زیان خود پیمان می شکند}. (سوره فتح آیه 10) پس اولین کسی که دست او را می بوسد، جبرئیل علیه السلام است. سپس با او بیعت می کند و ملائکه و جنیّان شریف و سپس یاران با وفای آن حضرت با او بیعت می کنند.

ص: 380


1- . مختصر بصائر الدرجات ص 525 ح 512. بحارالأنوار ج 53 باب 28 ص 8.

توضیح: این حدیث طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

2- الشیخ الطبرسي، بإسناده عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما أَنَّهُ قَالَ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنَ الْمَدِینَةِ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِیعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَیْرَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنِّی لَمْ أَقْبَضْ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِی وَ لَا رَسُولًا مِنْ رُسُلِی إِلَّا بَعْدَ إِکْمَالِ دِینِی وَ تَأْکِیدِ حُجَّتِی وَ قَدْ بَقِیَ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ فَرِیضَتَانِ مِمَّا یَحْتَاجُ أَنْ تُبَلِّغَهُمَا قَوْمَکَ فَرِیضَةُ الْحَجِّ وَ فَرِیضَةُ الْوَلَایَةِ وَ الْخِلَافَةِ مِنْ بَعْدِکَ فَإِنِّی لَمْ أُخْلِ أَرْضِی مِنْ حُجَّةٍ وَ لَنْ أُخْلِیَهَا أَبَداً فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ یَأْمُرُکَ أَنْ تُبَلِّغَ قَوْمَکَ الْحَجَ وَ تَحُجَّ وَ یَحُجَّ مَعَکَ کُلُّ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا مِنْ أَهْلِ الْحَضَرِ وَ الْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ وَ تُعَلِّمَهُمْ مِنْ حَجِّهِمْ مِثْلَ مَا عَلَّمْتَهُمْ مِنْ صَلَاتِهِمْ وَ زَکَاتِهِمْ وَ صِیَامِهِمْ وَ تُوقِفَهُمْ مِنْ ذَلِکَ عَلَی مِثَالِ الَّذِی أَوْقَفْتَهُمْ عَلَیْهِ مِنْ جَمِیعِ مَا بَلَّغْتَهُمْ مِنَ الشَّرَائِعِ فَنَادَی مُنَادِی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی النَّاسِ أَلَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ یُرِیدُ الْحَجَّ وَ أَنْ یُعَلِّمَکُمْ مِنْ ذَلِکَ مِثْلَ الَّذِی عَلَّمَکُمْ مِنْ شَرَائِعِ دِینِکُمْ وَ یُوقِفَکُمْ مِنْ ذَلِکَ عَلَی مِثْلِ الَّذِی أَوْقَفَکُمْ عَلَیْهِ مِنْ غَیْرِهِ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَرَجَ مَعَهُ النَّاسُ وَ أَصْغَوْا إِلَیْهِ لِیَنْظُرُوا مَا یَصْنَعُ فَیَصْنَعُوا مِثْلَهُ فَحَجَّ بِهِمْ وَ بَلَغَ مَنْ حَجَّ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ أَهْلِ الْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ سَبْعِینَ أَلْفَ إِنْسَانٍ أَوْ یَزِیدُونَ عَلَی نَحْوِ عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَی علیه السلام السَّبْعِینَ أَلْفاً الَّذِینَ أَخَذَ عَلَیْهِمْ بَیْعَةَ هَارُونَ علیه السلام فَنَکَثُوا وَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِیَّ وَ کَذَلِکَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْبَیْعَةَ لِعَلِیٍّ صلوات الله علیه بِالْخِلَافَةِ عَلَی نَحْوِ عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَی فَنَکَثُوا الْبَیْعَةَ وَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِیَّ سُنَّةً بِسُنَّةٍ وَ مِثْلًا بِمِثْلٍ وَ اتَّصَلَتِ التَّلْبِیَةُ مَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَلَمَّا وَقَفَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْمَوْقِفِ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّهُ قَدْ دَنَا أَجَلُکَ وَ مُدَّتُکَ وَ أَنَا مُسْتَقْدِمُکَ عَلَی مَا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا عَنْهُ مَحِیصٌ فَاعْهَدْ عَهْدَکَ وَ قَدِّمْ وَصِیَّتَکَ وَ اعْمِدْ إِلَی مَا عِنْدَکَ مِنَ الْعِلْمِ وَ مِیرَاثِ عُلُومِ الْأَنْبِیَاءِ مِنْ قَبْلِکَ وَ السِّلَاحِ وَ التَّابُوتِ وَ جَمِیعِ مَا عِنْدَکَ مِنْ آیَاتِ الْأَنْبِیَاءِ فَسَلِّمْهَا إِلَی وَصِیِّکَ وَ خَلِیفَتِکَ مِنْ بَعْدِکَ حُجَّتِی الْبَالِغَةِ عَلَی خَلْقِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَأَقِمْهُ لِلنَّاسِ عَلَماً

ص: 381

وَ جَدِّدْ عَهْدَهُ وَ مِیثَاقَهُ وَ بَیْعَتَهُ وَ ذَکِّرْهُمْ مَا أَخَذْتَ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْعَتِی وَ مِیثَاقِی الَّذِی وَاثَقْتَهُمْ بِهِ وَ عَهْدِی الَّتِی عَاهَدْتَ إِلَیْهِمْ مِنْ وَلَایَةِ وَلِیِّی وَ مَوْلَاهُمْ وَ مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنِّی لَمْ أَقْبَضْ نَبِیّاً مِنَ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا بَعْدَ إِکْمَالِ دِینِی وَ إِتْمَامِ نِعْمَتِی بِوَلَایَةِ أَوْلِیَائِی وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِی وَ ذَلِکَ کَمَالُ تَوْحِیدِی وَ دِینِی وَ إِتْمَامُ نِعْمَتِی عَلَی خَلْقِی بِاتِّبَاعِ وَلِیِّی وَ طَاعَتِهِ وَ ذَلِکَ أَنِّی لَا أَتْرُکُ أَرْضِی بِغَیْرِ قَیِّمٍ لِیَکُونَ حُجَّةً لِی عَلَی خَلْقِی فَالْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِیناً بِوَلِیِّی وَ مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِیٍّ عَبْدِی وَ وَصِیِّ نَبِیِّی وَ الْخَلِیفَةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ حُجَّتِیَ الْبَالِغَةِ عَلَی خَلْقِی مَقْرُونٍ طَاعَتُهُ بِطَاعَةِ مُحَمَّدٍ نَبِیِّی وَ مَقْرُونٍ طَاعَتُهُ مَعَ طَاعَةِ مُحَمَّدٍ بِطَاعَتِی مَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِی جَعَلْتُهُ عَلَماً بَیْنِی وَ بَیْنَ خَلْقِی مَنْ عَرَفَهُ کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْکَرَهُ کَانَ کَافِراً وَ مَنْ أَشْرَکَ بَیْعَتَهُ کَانَ مُشْرِکاً وَ مَنْ لَقِیَنِی بِوَلَایَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَقِیَنِی بِعَدَاوَتِهِ دَخَلَ النَّارَ فَأَقِمْ یَا مُحَمَّدُ عَلِیّاً عَلَماً وَ خُذْ عَلَیْهِمُ الْبَیْعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِی وَ مِیثَاقِی لَهُمُ الَّذِی وَاثَقْتَهُمْ عَلَیْهِ فَإِنِّی قَابِضُکَ إِلَیَّ وَ مُسْتَقْدِمُکَ عَلَیَّ فَخَشِیَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَوْمَهُ وَ أَهْلَ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ یَتَفَرَّقُوا وَ یَرْجِعُوا إِلَی جَاهِلِیَّةٍ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا تَنْطَوِی عَلَیْهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِیٍّ صلوات الله علیه مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ یَأْتِیَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِکَ إِلَی أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَیْفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ یَعْهَدَ عَهْدَهُ وَ یُقِیمَ عَلِیّاً عَلَماً لِلنَّاسِ وَ لَمْ یَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالَّذِی أَرَادَ حَتَّی بَلَغَ کُرَاعَ الْغَمِیمِ بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَأَمَرَهُ بِالَّذِی أَتَاهُ فِیهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ یَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ إِنِّی أَخْشَی قَوْمِی أَنْ یُکَذِّبُونِی وَ لَا یَقْبَلُوا قَوْلِی فِی عَلِیٍّ فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْیَالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ عَلَی خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ فِی عَلِیٍ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ وَ کَانَ أَوَائِلُهُمْ قَرِیباً مِنَ الْجُحْفَةِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَرُدَّ مَنْ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ وَ یَحْبِسَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهُمْ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ لِیُقِیمَ عَلِیّاً عَلَماً لِلنَّاسِ وَ یُبَلِّغَهُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِی عَلِیٍّ صلوات الله علیه وَ أَخْبَرَهُ

ص: 382

أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ عَصَمَهُ مِنَ النَّاسِ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عِنْدَ مَا جَاءَتِ الْعِصْمَةُ مُنَادِیاً یُنَادِی فِی النَّاسِ بِالصَّلَاةِ جَامِعَةً وَ یَرُدُّ مَنْ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ وَ یَحْبِسُ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهُمْ وَ تَنَحَّی عَنْ یَمِینِ الطَّرِیقِ إِلَی جَنْبِ مَسْجِدِ الْغَدِیرِ أَمَرَهُ بِذَلِکَ جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ اسْمُهُ وَ فِی الْمَوْضِعِ سَلَمَاتٌ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یُقَمَّ مَا تَحْتَهُنَّ وَ یُنْصَبَ لَهُ أَحْجَارٌ کَهَیْئَةِ الْمِنْبَرِ لِیُشْرِفَ عَلَی النَّاسِ فَتَرَاجَعَ النَّاسُ وَ احْتُبِسَ أَوَاخِرُهُمْ فِی ذَلِکَ الْمَکَانِ لَا یَزَالُونَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَوْقَ تِلْکَ الْأَحْجَارِ ثُمَّ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ: فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فِی تَوَحُّدِهِ وَ دَنَا فِی تَفَرُّدِهِ وَ جَلَّ فِی سُلْطَانِهِ وَ عَظُمَ فِی أَرْکَانِهِ وَ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عِلْماً وَ هُوَ فِی مَکَانِهِ وَ قَهَرَ جَمِیعَ الْخَلْقِ بِقُدْرَتِهِ وَ بُرْهَانِهِ مَجِیداً لَمْ یَزَلْ مَحْمُوداً لَا یَزَالُ بَارِئُ الْمَسْمُوکَاتِ وَ دَاحِی الْمَدْحُوَّاتِ وَ جَبَّارُ السَّمَاوَاتِ قُدُّوسٌ سُبُّوحٌ رَبُّ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحِ مُتَفَضِّلٌ عَلَی جَمِیعِ مَنْ بَرَأَهُ مُتَطَوِّلٌ عَلَی مَنْ أَدْنَاهُ یَلْحَظُ کُلَّ عَیْنٍ وَ الْعُیُونُ لَا تَرَاهُ کَرِیمٌ حَلِیمٌ ذُو أَنَاةٍ قَدْ وَسِعَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَتُهُ وَ مَنَّ عَلَیْهِمْ بِنِعْمَتِهِ لَا یَعْجَلُ بِانْتِقَامِهِ وَ لَا یُبَادِرُ إِلَیْهِمْ بِمَا اسْتَحَقُّوا مِنْ عَذَابِهِ قَدْ فَهِمَ السَّرَائِرَ وَ عَلِمَ الضَّمَائِرَ وَ لَمْ تَخْفَ عَلَیْهِ الْمَکْنُونَاتُ وَ لَا اشْتَبَهَتْ عَلَیْهِ الْخَفِیَّاتُ لَهُ الْإِحَاطَةُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْغَلَبَةُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْقُوَّةُ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْقُدْرَةُ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ لَا مِثْلُهُ شَیْ ءٌ وَ هُوَ مُنْشِئُ الشَّیْ ءِ حِینَ لَا شَیْ ءَ دَائِمٌ قَائِمٌ بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ جَلَّ عَنْ أَنْ تُدْرِکَهُ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ لَا یَلْحَقُ أَحَدٌ وَصْفَهُ مِنْ مُعَایَنَةٍ وَ لَا یَجِدُ أَحَدٌ کَیْفَ هُوَ مِنْ سِرٍّ وَ عَلَانِیَةٍ إِلَّا بِمَا دَلَّ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَشْهَدُ بِأَنَّهُ الَّذِی مَلَأَ الدَّهْرَ قُدْسُهُ وَ الَّذِی یَغْشَی الْأَبَدَ نُورُهُ وَ الَّذِی یُنَفِّذُ أَمْرَهُ بِلَا مُشَاوَرَةِ مُشِیرٍ وَ لَا مَعَهُ شَرِیکٌ فِی تَقْدِیرٍ وَ لَا تَفَاوُتٍ فِی تَدْبِیرٍ صَوَّرَ مَا أَبْدَعَ عَلَی غَیْرِ مِثَالٍ وَ خَلَقَ مَا خَلَقَ بِلَا مَعُونَةٍ مِنْ أَحَدٍ وَ لَا تَکَلُّفٍ وَ لَا احْتِیَالٍ أَنْشَأَهَا فَکَانَتْ وَ بَرَأَهَا فَبَانَتْ فَهُوَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمُتْقِنُ الصَّنْعَةِ الْحَسَنُ الصَّنِیعَةِ الْعَدْلُ الَّذِی لَا یَجُورُ وَ الْأَکْرَمُ الَّذِی تَرْجِعُ إِلَیْهِ الْأُمُورُ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ الَّذِی تَوَاضَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعَظَمَتِهِ وَ ذَلَّ کُلُّ شَیْ ءٍ لِعِزَّتِهِ وَ اسْتَسْلَمَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِقُدْرَتِهِ وَ خَشَعَ کُلُّ شَیْ ءٍ لِهَیْبَتِهِ مَالِکُ الْأَمْلَاکِ وَ مُفَلِّکُ الْأَفْلَاکِ وَ مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَی النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَی اللَّیْلِ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً قَاصِمُ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ مُهْلِکُ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ لَمْ یَکُنْ مَعَهُ ضِدٌّ وَ لَا نِدٌّ أَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ یَلِدْ

ص: 383

وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَ رَبٌّ مَاجِدٌ یَشَاءُ فَیُمْضِی وَ یُرِیدُ فَیَقْضِی وَ یَعْلَمُ فَیُحْصِی وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ یُفْقِرُ وَ یُغْنِی وَ یُضْحِکُ وَ یُبْکِی وَ یُدْنِی وَ یُقْصِی وَ یَمْنَعُ وَ یُثْرِی لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ أَلا هُوَ الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ مُجِیبُ الدُّعَاءِ وَ مُجْزِلُ الْعَطَاءِ مُحْصِی الْأَنْفَاسِ وَ رَبُّ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ لَا یُشْکِلُ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ وَ لَا یُضْجِرُهُ صُرَاخُ الْمُسْتَصْرِخِینَ وَ لَا یُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ الْعَاصِمُ لِلصَّالِحِینَ وَ الْمُوَفِّقُ لِلْمُفْلِحِینَ وَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ رَبُّ الْعَالَمِینَ الَّذِی اسْتَحَقَّ مِنْ کُلِّ مَنْ خَلَقَ أَنْ یَشْکُرَهُ وَ یَحْمَدَهُ عَلَی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ أُومِنُ بِهِ وَ بِمَلَائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ أَسْمَعُ أَمْرَهُ وَ أُطِیعُ وَ أُبَادِرُ إِلَی کُلِّ مَا یَرْضَاهُ وَ أَسْتَسْلِمُ لِمَا قَضَاهُ رَغْبَةً فِی طَاعَتِهِ وَ خَوْفاً مِنْ عُقُوبَتِهِ لِأَنَّهُ اللَّهُ الَّذِی لَا یُؤْمَنُ مَکْرُهُ وَ لَا یُخَافُ جَوْرُهُ أُقِرُّ لَهُ عَلَی نَفْسِی بِالْعُبُودِیَّةِ وَ أُشْهِدُ لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ أُؤَدِّی مَا أَوْحَی إِلَیَّ حَذَراً مِنْ أَنْ لَا أَفْعَلَ فَتَحِلَّ بِی مِنْهُ قَارِعَةٌ لَا یَدْفَعُهَا عَنِّی أَحَدٌ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لِأَنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِی أَنِّی إِنْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أَنْزَلَ إِلَیَّ فَمَا بَلَّغْتُ رِسَالَتَهُ وَ قَدْ ضَمِنَ لِی تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعِصْمَةَ وَ هُوَ اللَّهُ الْکَافِی الْکَرِیمُ فَأَوْحَی إِلَیَّ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا قَصَّرْتُ فِی تَبْلِیغِ مَا أَنْزَلَهُ إِلَیَّ وَ أَنَا مُبَیِّنٌ لَکُمْ سَبَبَ هَذِهِ الْآیَةِ إِنَّ جَبْرَئِیلَ هَبَطَ إِلَیَّ مِرَاراً ثَلَاثاً یَأْمُرُنِی عَنِ السَّلَامِ رَبِّی وَ هُوَ السَّلَامُ أَنْ أَقُومَ فِی هَذَا الْمَشْهَدِ فَأُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی الَّذِی مَحَلُّهُ مِنِّی مَحَلُّ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ هُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیَّ بِذَلِکَ آیَةً مِنْ کِتَابِهِ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَی الزَّکَاةَ وَ هُوَ رَاکِعٌ یُرِیدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ حَالٍ وَ سَأَلْتُ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَسْتَعْفِیَ لِی عَنْ تَبْلِیغِ ذَلِکَ إِلَیْکُمْ أَیُّهَا النَّاسُ لِعِلْمِی بِقِلَّةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَثْرَةِ الْمُنَافِقِینَ وَ أَدْغَالِ الْآثِمِینَ وَ خَتْلِ الْمُسْتَهْزِءِینَ بِالْإِسْلَامِ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ بِأَنَّهُمْ یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ وَ یَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیمٌ وَ کَثْرَةِ أَذَاهُمْ لِی غَیْرَ مَرَّةٍ حَتَّی سَمَّوْنِی أُذُناً وَ زَعَمُوا أَنِّی کَذَلِکَ لِکَثْرَةِ مُلَازَمَتِهِ إِیَّایَ وَ إِقْبَالِی عَلَیْهِ حَتَّی أَنْزَلَ

ص: 384

اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِکَ وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنٌ عَلَی الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ الْآیَةَ وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُسَمِّیَ الْقَائِلِینَ بِذَلِکَ بِأَسْمَائِهِمْ لَسَمَّیْتُ وَ أَنْ أُومِئَ إِلَیْهِمْ بِأَعْیَانِهِمْ لَأَوْمَأْتُ وَ أَنْ أَدُلَّ عَلَیْهِمْ لَدَلَلْتُ وَ لَکِنِّی وَ اللَّهِ فِی أُمُورِهِمْ قَدْ تَکَرَّمْتُ وَ کُلَّ ذَلِکَ لَا یَرْضَی اللَّهُ مِنِّی إِلَّا أَنْ أُبَلِّغَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیَ ثُمَّ تَلَا صلی الله علیه وآله یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ فِی عَلِیٍ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ فَاعْلَمُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَکُمْ وَلِیّاً وَ إِمَاماً مُفْتَرَضَةً طَاعَتُهُ عَلَی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ عَلَی التَّابِعِینَ بِإِحْسَانٍ وَ عَلَی الْبَادِی وَ الْحَاضِرِ وَ عَلَی الْأَعْجَمِیِّ وَ الْعَرَبِیِّ وَ الْحُرِّ وَ الْمَمْلُوکِ وَ الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ عَلَی الْأَبْیَضِ وَ الْأَسْوَدِ وَ عَلَی کُلِّ مُوَحِّدٍ مَاضٍ حُکْمُهُ جَائِزٌ قَوْلُهُ نَافِذٌ أَمْرُهُ مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ مَرْحُومٌ مَنْ تَبِعَهُ وَ مَنْ صَدَّقَهُ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِمَنْ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَطَاعَ لَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ آخِرُ مَقَامٍ أَقُومُهُ فِی هَذَا الْمَشْهَدِ فَاسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ انْقَادُوا لِأَمْرِ رَبِّکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ وَلِیُّکُمْ وَ إِلَهُکُمْ ثُمَّ مِنْ دُونِهِ رَسُولُکُمْ مُحَمَّدٌ وَلِیُّکُمْ وَ الْقَائِمُ الْمُخَاطِبُ لَکُمْ ثُمَّ مِنْ بَعْدِی عَلِیٌّ وَلِیُّکُمْ وَ إِمَامُکُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ رَبِّکُمْ ثُمَ الْإِمَامَةُ فِی ذُرِّیَّتِی مِنْ وُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ تَلْقَوْنَ اللَّهَ عَزَّ اسْمُهُ وَ رَسُولَهُ لَا حَلَالَ إِلَّا مَا أَحَلَّهُ اللَّهُ وَ لَا حَرَامَ إِلَّا مَا حَرَّمَهُ اللَّهُ عَرَّفَنِیَ اللَّهُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ أَنَا أَفْضَیْتُ بِمَا عَلَّمَنِی رَبِّی مِنْ کِتَابِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ إِلَیْهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحْصَاهُ اللَّهُ فِیَّ وَ کُلَّ عِلْمٍ عَلِمْتُهُ فَقَدْ أَحْصَیْتُهُ فِی إِمَامِ الْمُتَّقِینَ وَ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیّاً وَ هُوَ الْإِمَامُ الْمُبِینُ مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لَا تَنْفِرُوا مِنْهُ وَ لَا تَسْتَنْکِفُوا مِنْ وَلَایَتِهِ فَهُوَ الَّذِی یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ وَ یَعْمَلُ بِهِ وَ یُزْهِقُ الْبَاطِلَ وَ یَنْهَی عَنْهُ وَ لَا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ ثُمَّ إِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الَّذِی فَدَی رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِنَفْسِهِ وَ الَّذِی کَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لَا أَحَدَ یَعْبُدُ اللَّهَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ مِنَ الرِّجَالِ غَیْرُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللَّهُ وَ اقْبَلُوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللَّهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَنْ یَتُوبَ اللَّهُ عَلَی أَحَدٍ أَنْکَرَ وَلَایَتَهُ وَ لَنْ یَغْفِرَ لَهُ حَتْماً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَفْعَلَ ذَلِکَ بِمَنْ خَالَفَ أَمْرَهُ فِیهِ وَ أَنْ یُعَذِّبَهُ عَذَاباً نُکْراً أَبَدَ الْأَبَدِ وَ دَهْرَ الدُّهُورِ فَاحْذَرُوا أَنْ تُخَالِفُوا فَتَصِلُوا نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرِینَ أَیُّهَا النَّاسُ بِی وَ اللَّهِ بَشَّرَ الْأَوَّلُونَ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَنَا خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْحُجَّةُ عَلَی جَمِیعِ

ص: 385

الْمَخْلُوقِینَ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ فَمَنْ شَکَّ فِی ذَلِکَ فَهُوَ کَافِرٌ کُفْرَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی وَ مَنْ شَکَّ فِی شَیْ ءٍ مِنْ قَوْلِی هَذَا فَقَدْ شَکَّ فِی الْکُلِّ مِنْهُ وَ الشَّاکُّ فِی ذَلِکَ فَلَهُ النَّارُ مَعَاشِرَ النَّاسِ حَبَانِیَ اللَّهُ بِهَذِهِ الْفَضِیلَةِ مَنّاً مِنْهُ عَلَیَّ وَ إِحْسَاناً مِنْهُ إِلَیَّ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ مِنِّی أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ عَلَی کُلِّ حَالٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِی مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی بِنَا أَنْزَلَ اللَّهُ الرِّزْقَ وَ بَقِیَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ قَوْلِی هَذَا وَ لَمْ یُوَافِقْهُ إِلَّا أَنَّ جَبْرَئِیلَ خَبَّرَنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی بِذَلِکَ وَ یَقُولُ مَنْ عَادَی عَلِیّاً وَ لَمْ یَتَوَلَّهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَتِی وَ غَضَبِی فَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ أَنْ تُخَالِفُوهُ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ جَنْبُ اللَّهِ الَّذِی نَزَلَ فِی کِتَابِهِ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیَاتِهِ وَ انْظُرُوا إِلَی مُحْکَمَاتِهِ وَ لَا تَتَّبِعُوا مُتَشَابِهَهُ فَوَ اللَّهِ لَنْ یُبَیِّنَ لَکُمْ زَوَاجِرَهُ وَ لَا یُوَضِّحُ لَکُمْ تَفْسِیرَهُ إِلَّا الَّذِی أَنَا آخِذٌ بِیَدِهِ وَ مُصْعِدُهُ إِلَیَّ وَ شَائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ مُعْلِمُکُمْ أَنَّ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ وَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ مُوَالاتُهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْزَلَهَا عَلَیَّ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِیّاً وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ وُلْدِی هُمُ الثِّقْلُ الْأَصْغَرُ وَ الْقُرْآنُ هُوَ الثِّقْلُ الْأَکْبَرُ وَ کُلُّ وَاحِدٍ مُنْبِئٌ عَنْ صَاحِبِهِ وَ مُوَافِقٌ لَهُ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ أَلَا إِنَّهُمْ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ وَ حُکَمَاؤُهُ فِی أَرْضِهِ أَلَا وَ قَدْ أَدَّیْتُ أَلَا وَ قَدْ بَلَّغْتُ أَلَا وَ قَدْ أَسْمَعْتُ أَلَا وَ قَدْ أَوْضَحْتُ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ وَ أَنَا قُلْتُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا إِنَّهُ لَیْسَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرَ أَخِی هَذَا وَ لَا تَحِلُّ إِمْرَةُ الْمُؤْمِنِینَ بَعْدِی لِأَحَدٍ غَیْرِهِ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی عَضُدِهِ فَرَفَعَهُ وَ کَانَ مُنْذُ أَوَّلِ مَا صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله دَرَجَةً دُونَ مَقَامِهِ فَبَسَطَ یَدَهُ نَحْوَ وَجْهِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ شَالَ عَلِیّاً حَتَّی صَارَتْ رِجْلُهُ مَعَ رُکْبَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِیٌّ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَاعِی عِلْمِی وَ خَلِیفَتِی عَلَی أُمَّتِی وَ عَلَی تَفْسِیرِ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الدَّاعِی إِلَیْهِ وَ الْعَامِلُ بِمَا یَرْضَاهُ وَ الْمُحَارِبُ لِأَعْدَائِهِ وَ الْمُوَالِی عَلَی طَاعَتِهِ وَ النَّاهِی عَنْ مَعْصِیَتِهِ خَلِیفَةُ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْإِمَامُ الْهَادِی وَ قَاتِلُ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ بِأَمْرِ اللَّهِ أَقُولُ ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَ بِأَمْرِ رَبِّی أَقُولُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ الْعَنْ مَنْ أَنْکَرَهُ وَ اغْضَبْ عَلَی مَنْ جَحَدَ حَقَّهُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَنْزَلْتَ عَلَیَّ أَنَّ الْإِمَامَةَ لِعَلِیٍ وَلِیِّکَ عِنْدَ تِبْیَانِی ذَلِکَ

ص: 386

عَلَیْهِمْ وَ نَصْبِی إِیَّاهُ بِمَا أَکْمَلْتَ لِعِبَادِکَ مِنْ دِینِهِمْ وَ أَتْمَمْتَ عَلَیْهِمْ نِعْمَتَکَ وَ رَضِیتَ لَهُمُ الْإِسْلَامَ دِیناً فَقُلْتَ وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی قَدْ بَلَّغْتُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّمَا أَکْمَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دِینَکُمْ بِإِمَامَتِهِ فَمَنْ لَمْ یَأْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ یَقُومُ مَقَامَهُ مِنْ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ الْعَرْضِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُونَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِیٌّ أَنْصَرُکُمْ لِی وَ أَحَقُّکُمْ بِی وَ أَقْرَبُکُمْ إِلَیَّ وَ أَعَزُّکُمْ عَلَیَّ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَا عَنْهُ رَاضِیَانِ وَ مَا نَزَلَتْ آیَةُ رِضًی إِلَّا فِیهِ وَ مَا خَاطَبَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا إِلَّا بَدَأَ بِهِ وَ لَا نَزَلَتْ آیَةُ مَدْحٍ فِی الْقُرْآنِ إِلَّا فِیهِ وَ لَا شَهِدَ اللَّهُ بِالْجَنَّةِ فِی هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ إِلَّا لَهُ وَ لَا أَنْزَلَهَا فِی سِوَاهُ وَ لَا مَدَحَ بِهَا غَیْرَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ هُوَ نَاصِرُ دِینِ اللَّهِ وَ الْمُجَادِلُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ هُوَ التَّقِیُّ النَّقِیُّ وَ الْهَادِی الْمَهْدِیُّ نَبِیُّکُمْ خَیْرُ نَبِیٍّ وَ وَصِیُّکُمْ خَیْرُ وَصِیٍّ وَ بَنُوهُ خَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ مَعَاشِرَ النَّاسِ ذُرِّیَّةُ کُلِّ نَبِیٍّ مِنْ صُلْبِهِ وَ ذُرِّیَّتِی مِنْ صُلْبِ عَلِیٍّ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ إِبْلِیسَ أَخْرَجَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ بِالْحَسَدِ فَلَا تَحْسُدُوهُ فَتَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَ تَزِلَّ أَقْدَامُکُمْ فَإِنَّ آدَمَ أُهْبِطَ إِلَی الْأَرْضِ بِخَطِیئَةٍ وَاحِدَةٍ وَ هُوَ صَفْوَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَیْفَ بِکُمْ وَ أَنْتُمْ أَنْتُمْ وَ مِنْکُمْ أَعْدَاءُ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ لَا یُبْغِضُ عَلِیّاً إِلَّا شَقِیٌّ وَ لَا یَتَوَالَی عَلِیّاً إِلَّا تَقِیٌّ وَ لَا یُؤْمِنُ بِهِ إِلَّا مُؤْمِنٌ مُخْلِصٌ فِی عَلِیٍّ وَ اللَّهِ نَزَلَتْ سُورَةُ الْعَصْرِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ الْعَصْرِ إِلَی آخِرِهَا مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ أَشْهَدْتُ اللَّهَ وَ بَلَّغَتْکُمْ رِسَالَتِی وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ مَعَاشِرَ النَّاسِ اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلی أَدْبارِها مَعَاشِرَ النَّاسِ النُّورُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِیَّ مَسْلُوکٌ ثُمَّ فِی عَلِیٍّ ثُمَّ فِی النَّسْلِ مِنْهُ إِلَی الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ الَّذِی یَأْخُذُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِکُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ جَعَلَنَا حُجَّةً عَلَی الْمُقَصِّرِینَ وَ الْمُعَانِدِینَ وَ الْمُخَالِفِینَ وَ الْخَائِنِینَ وَ الْآثِمِینَ وَ الظَّالِمِینَ وَ الْغَاصِبِینَ مِنْ جَمِیعِ الْعَالَمِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ أُنْذِرُکُمْ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِیَ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ مِتُّ أَوْ قُتِلْتُ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ أَلَا وَ إِنَّ عَلِیّاً هُوَ الْمَوْصُوفُ بِالصَّبْرِ وَ الشُّکْرِ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَمُنُّوا عَلَی اللَّهِ إِسْلَامَکُمْ فَیَسْخَطَ عَلَیْکُمْ فَیُصِیبَکُمْ

ص: 387

بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ إِنَّهُ لَبِالْمِرْصادِ مَعَاشِرَ النَّاسِ سَیَکُونُ مِنْ بَعْدِی أَئِمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ لا یُنْصَرُونَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ وَ أَنَا بَرِیئَانِ مِنْهُمْ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُمْ وَ أَنْصَارَهُمْ وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ أَلَا إِنَّهُمْ أَصْحَابُ الصَّحِیفَةِ فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ فِی صَحِیفَتِهِ قَالَ فَذَهَبَ عَلَی النَّاسِ إِلَّا شِرْذِمَةً مِنْهُمْ أَمْرُ الصَّحِیفَةِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی أَدَعُهَا إِمَامَةً وَ وِرَاثَةً فِی عَقِبِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِیغِهِ حُجَّةً عَلَی کُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَی کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ یَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ یُولَدْ فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ سَیَجْعَلُونَهَا مُلْکاً وَ اغْتِصَاباً أَلَا لَعَنَ اللَّهُ الْغَاصِبِینَ وَ الْمُغْتَصِبِینَ وَ عِنْدَهَا سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ فَ یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَکُنْ یَذَرُکُمْ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَی الْغَیْبِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ مَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَ اللَّهُ مُهْلِکُهَا بِتَکْذِیبِهَا وَ کَذَلِکَ یُهْلِکُ الْقُری وَ هِیَ ظالِمَةٌ کَمَا ذَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی وَ هَذَا إِمَامُکُمْ وَ وَلِیُّکُمْ وَ هُوَ مَوَاعِیدُ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَصْدُقُ وَعْدُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ ضَلَّ قَبْلَکُمْ أَکْثَرُ الْأَوَّلِینَ وَ اللَّهُ قَدْ أَهْلَکَ الْأَوَّلِینَ وَ هُوَ مُهْلِکُ الْآخِرِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَمَرَنِی وَ نَهَانِی وَ قَدْ أَمَرْتُ عَلِیّاً وَ نَهَیْتُهُ فَعَلِمَ الْأَمْرَ وَ النَّهْیَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاسْمَعُوا لِأَمْرِهِ تَسْلَمُوا وَ أَطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَ انْتَهَوْا لِنَهْیِهِ تَرْشُدُوا وَ صِیرُوا إِلَی مُرَادِهِ وَ لَا تَتَفَرَّقُ بِکُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبِیلِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمُ الَّذِی أَمَرَکُمْ بِاتِّبَاعِهِ ثُمَّ عَلِیٌّ مِنْ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ ثُمَّ قَرَأَ ص الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ إِلَی آخِرِهَا وَ قَالَ فِیَّ نَزَلَتْ وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ وَ لَهُمْ عَمَّتْ وَ إِیَّاهُمْ خَصَّتْ أُولَئِکَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ الْغَالِبُونَ أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَ عَلِیٍّ هُمْ أَهْلُ الشِّقَاقِ الْعَادُونَ وَ إِخْوَانُ الشَّیَاطِینِ الَّذِینَ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلی بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمْ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِلَی آخِرِ الْآیَةِ أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ آمِنِینَ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ بِالتَّسْلِیمِ أَنْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ

ص: 388

الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ... بِغَیْرِ حِسابٍ أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ یَصْلَوْنَ سَعِیراً أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ لِجَهَنَّمَ شَهِیقاً وَ هِیَ تَفُورُ وَ لَهَا زَفِیرٌ کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمْ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ کُلَّما أُلْقِیَ فِیها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَذِیرٌ قالُوا بَلی قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ إِلَی قَوْلِهِ فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعِیرِ أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ مَعَاشِرَ النَّاسِ شَتَّانَ مَا بَیْنَ السَّعِیرِ وَ الْجَنَّةِ فَعَدُوُّنَا مَنْ ذَمَّهُ اللَّهُ وَ لَعَنَهُ وَ وَلِیُّنَا مَنْ مَدَحَهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا وَ إِنِّی مُنْذِرٌ وَ عَلِیٌّ هَادٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی نَبِیٌّ وَ عَلِیٌّ وَصِیِّی أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِیُّ أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَی الدِّینِ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِینَ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ کُلِّ قَبِیلَةٍ مِنْ أَهْلِ الشِّرْکِ أَلَا إِنَّهُ الْمُدْرِکُ بِکُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِینِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِیقٍ أَلَا إِنَّهُ قَسِیمُ کُلِّ ذِی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ کُلِّ ذِی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ أَلَا إِنَّهُ خِیَرَةُ اللَّهِ وَ اللَّهُ مُخْتَارُهُ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ کُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِیطُ بِهِ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ إِیمَانِهِ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِیدُ السَّدِیدُ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَیْهِ أَلَا إِنَّهُ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِی حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَیْهِ أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِیُّ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ بَیَّنْتُ لَکُمْ وَ أَفْهَمْتُکُمْ وَ هَذَا عَلِیٌّ یُفْهِمُکُمْ بَعْدِی أَلَا وَ إِنَّ عِنْدَ انْقِضَاءِ خُطْبَتِی أَدْعُوکُمْ إِلَی مُصَافَقَتِی عَلَی بَیْعَتِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ ثُمَّ مُصَافَقَتِهِ بَعْدِی أَلَا إِنِّی قَدْ بَایَعْتُ اللَّهَ وَ عَلِیٌّ قَدْ بَایَعَنِی وَ أَنَا آخِذُکُمْ بِالْبَیْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِهِ الْآیَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ الْآیَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَیْتَ فَمَا وَرَدَهُ أَهْلُ بَیْتٍ إِلَّا اسْتَغْنَوْا وَ لَا تَخَلَّفُوا عَنْهُ إِلَّا افْتَقَرُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا وَقَفَ بِالْمَوْقِفِ مُؤْمِنٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ ذَنْبِهِ إِلَی وَقْتِهِ ذَلِکَ فَإِذَا انْقَضَتْ حَجُّهُ اسْتُونِفَ عَلَیْهِ عَمَلُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْحُجَّاجُ مُعَانُونَ وَ نَفَقَاتُهُمْ مُخَلَّفَةٌ وَ اللَّهُ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَیْتَ بِکَمَالِ الدِّینِ وَ التَّفَقُّهِ وَ لَا تَنْصَرِفُوا عَنِ الْمَشَاهِدِ إِلَّا بِتَوْبَةٍ وَ إِقْلَاعٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَئِنْ طَالَ عَلَیْکُمُ الْأَمَدُ فَقَصَّرْتُمْ أَوْ نَسِیتُمْ فَعَلِیٌّ وَلِیُّکُمْ وَ یُبَیِّنُ لَکُمْ الَّذِی نَصَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدِی وَ مَنْ خَلَقَهُ اللَّهُ

ص: 389

مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ یُخْبِرُکُمْ بِمَا تَسْأَلُونَ عَنْهُ وَ یُبَیِّنُ لَکُمْ مَا لَا تَعْلَمُونَ أَلَا إِنَّ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ أُحْصِیَهُمَا وَ أُعَرِّفَهُمَا فَآمُرَ بِالْحَلَالِ وَ أَنْهَی عَنِ الْحَرَامِ فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ فَأُمِرْتُ أَنْ آخُذَ الْبَیْعَةَ عَلَیْکُمْ وَ الصَّفْقَةَ لَکُمْ بِقَبُولِ مَا جِئْتُ بِهِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذِینَ هُمْ مِنِّی وَ مِنْهُ أَئِمَّةٌ قَائِمُهُمْ فِیهِمُ الْمَهْدِیُّ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الَّذِی یَقْضِی بِالْحَقِّ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ کُلُّ حَلَالٍ دَلَلْتُکُمْ عَلَیْهِ وَ کُلُّ حَرَامٍ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ فَإِنِّی لَمْ أَرْجِعْ عَنْ ذَلِکَ وَ لَمْ أُبَدِّلْ أَلَا فَاذْکُرُوا ذَلِکَ وَ احْفَظُوهُ وَ تَوَاصَوْا بِهِ وَ لَا تُبَدِّلُوهُ وَ لَا تُغَیِّرُوهُ أَلَا وَ إِنِّی أُجَدِّدُ الْقَوْلَ أَلَا فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ أَلَا وَ إِنَّ رَأْسَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ أَنْ تَنْتَهُوا إِلَی قَوْلِی وَ تُبَلِّغُوهُ مَنْ لَمْ یَحْضُرْهُ تَأْمُرُوهُ بِقَبُولِهِ وَ تَنْهَوْهُ عَنْ مُخَالَفَتِهِ فَإِنَّهُ أَمْرٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنِّی وَ لَا أَمْرَ بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْیَ عَنْ مُنْکَرٍ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ مَعْصُومٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْقُرْآنُ یُعَرِّفُکُمْ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ وَ عَرَّفْتُکُمْ أَنَّهُمْ مِنِّی وَ مِنْهُ حَیْثُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ قُلْتُ لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا مَعَاشِرَ النَّاسِ التَّقْوَی التَّقْوَی وَ احْذَرُوا السَّاعَةَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ ءٌ عَظِیمٌ اذْکُرُوا الْمَمَاتَ وَ الْحِسَابَ وَ الْمَوَازِینَ وَ الْمُحَاسَبَةَ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ وَ مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ أُثِیبَ وَ مَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلَیْسَ لَهُ فِی الْجِنَانِ نَصِیبٌ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّکُمْ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ تُصَافِقُونِی بِکَفٍّ وَاحِدَةٍ فِی وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ أَمَرَنِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ آخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِکُمُ الْإِقْرَارَ بِمَا عَقَدْتُ لِعَلِیٍّ مِنْ إِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ جَاءَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ مِنِّی وَ مِنْهُ عَلَی مَا أَعْلَمْتُکُمْ أَنَّ ذُرِّیَّتِی مِنْ صُلْبِهِ فَقُولُوا بِأَجْمَعِکُمْ إِنَّا سَامِعُونَ مُطِیعُونَ رَاضُونَ مُنْقَادُونَ لِمَا بَلَّغْتَ عَنْ رَبِّنَا وَ رَبِّکَ فِی أَمْرِ عَلِیٍّ وَ أَمْرِ وُلْدِهِ مِنْ صُلْبِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ نُبَایِعُکَ عَلَی ذَلِکَ بِقُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَیْدِینَا عَلَی ذَلِکَ نَحْیَا وَ نَمُوتُ وَ نُبْعَثُ لَا نُغَیِّرُ وَ لَا نُبَدِّلُ وَ لَا نَشُکُّ وَ لَا نَرْتَابُ وَ لَا نَرْجِعُ عَنْ عَهْدٍ وَ لَا نَنْقُضُ الْمِیثَاقَ وَ نُطِیعُ اللَّهَ وَ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ وُلْدَهُ الْأَئِمَّةَ الَّذِینَ ذَکَرْتَهُمْ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ مِنْ صُلْبِهِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ الَّذِینَ قَدْ عَرَّفْتُکُمْ مَکَانَهُمَا مِنِّی وَ مَحَلَّهُمَا عِنْدِی وَ مَنْزِلَتَهُمَا مِنْ رَبِّی فَقَدْ أَدَّیْتُ ذَلِکَ إِلَیْکُمْ فَإِنَّهُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّهُمَا الْإِمَامَانِ بَعْدَ أَبِیهِمَا عَلِیٍّ وَ أَنَا أَبُوهُمَا قَبْلَهُ فَقُولُوا أَطَعْنَا اللَّهَ بِذَلِکَ وَ إِیَّاکَ وَ عَلِیّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِینَ ذَکَرْتَ عَهْداً وَ مِیثَاقاً مَأْخُوذاً لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ قُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ

ص: 390

مُصَافَقَةِ أَیْدِینَا مَنْ أَدْرَکَهُمَا بِیَدِهِ وَ أَقَرَّ بِهِمَا بِلِسَانِهِ لَا نَبْتَغِی بِذَلِکَ بَدَلًا وَ لَا نَرَی مِنْ أَنْفُسِنَا عَنْهُ حِوَلًا أَبَداً نَحْنُ نُؤَدِّی ذَلِکَ عَنْکَ الدَّانِیَ وَ الْقَاصِیَ مِنْ أَوْلَادِنَا وَ أَهَالِینَا أَشْهَدْنَا اللَّهَ وَ کَفی بِاللَّهِ شَهِیداً وَ أَنْتَ عَلَیْنَا بِهِ شَهِیدٌ وَ کُلُّ مَنْ أَطَاعَ مِمَّنْ ظَهَرَ وَ اسْتَتَرَ وَ مَلَائِکَةُ اللَّهِ وَ جُنُودُهُ وَ عَبِیدُهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ کُلِّ شَهِیدٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا تَقُولُونَ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ کُلَّ صَوْتٍ وَ خَافِیَةَ کُلِّ نَفْسٍ فَمَنِ اهْتَدی فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما یَضِلُّ عَلَیْها وَ مَنْ بَایَعَ فَإِنَّمَا یُبَایِعُ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ بَایِعُوا عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ وَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام کَلِمَةً طَیِّبَةً بَاقِیَةً یُهْلِکُ اللَّهُ مَنْ غَدَرَ وَ یَرْحَمُ مَنْ وَفَی فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ الْآیَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا الَّذِی قُلْتُ لَکُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قُولُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ وَ قُولُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ فَضَائِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ أَنْزَلَهَا فِی الْقُرْآنِ أَکْثَرَ مِنْ أَنْ أُحْصِیَهَا فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ فَمَنْ أَنْبَأَکُمْ بِهَا وَ عَرَّفَهَا فَصَدِّقُوهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ عَلِیّاً وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِینَ ذَکَرْتُهُمْ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِیماً مَعَاشِرَ النَّاسِ السَّابِقُونَ إِلَی مُبَایَعَتِهِ وَ مُوَالاتِهِ وَ التَّسْلِیمِ عَلَیْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِینَ أُولَئِکَ الْفَائِزُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا مَا یَرْضَی اللَّهُ عَنْکُمْ مِنَ الْقَوْلِ فَ إِنْ تَکْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً فَلَنْ تَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ أَعْطِبْ عَلَی الْکَافِرِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ فَنَادَتْهُ الْقَوْمُ نَعَمْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا أَمْرَ اللَّهِ وَ أَمْرَ رَسُولِهِ بِقُلُوبِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَیْدِینَا وَ تَدَاکُّوا عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی عَلِیٍّ علیه السلام وَ صَافَقُوا بِأَیْدِیهِمْ فَکَانَ أَوَّلُ مَنْ صَافَقَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْأَوَّلَ وَ الثَّانِیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ وَ الْخَامِسَ عَلَیْهِمْ مَا عَلَیْهِمْ وَ بَاقِی الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ بَاقِی النَّاسِ عَنْ آخِرِهِمْ عَلَی قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ إِلَی أَنْ صُلِّیَتِ الظُّهْرُ وَ الْعَصْرُ فِی وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ الْمَغْرِبُ وَ الْعِشَاءُ الْآخِرَةُ فِی وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ أَوْصَلُوا الْبَیْعَةَ وَ الْمُصَافَقَةَ ثَلَاثاً وَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ کُلَّمَا بَایَعَ قَوْمٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ وَ صَارَتِ الْمُصَافَقَةُ سُنَّةً وَ رَسْماً یَسْتَعْمِلُهَا مَنْ لَیْسَ لَهُ حَقٌّ فِیهَا.

ص: 391

الشیخ الطبرسي، قال: رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قال: لَمَّا فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ هَذِهِ الْخُطْبَةِ رُئِیَ فِی النَّاسِ رَجُلٌ جَمِیلٌ بَهِیٌّ طَیِّبُ الرِّیحِ فَقَالَ تَاللَّهِ مَا رَأَیْتُ کَالْیَوْمِ قَطُّ مَا أَشَدَّ مَا یُؤَکِّدُ لِابْنِ عَمِّهِ وَ إِنَّهُ لَعَقَدَ لَهُ عَقْداً لَا یَحُلُّهُ إِلَّا کَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِرَسُولِهِ الْکَرِیمِ وَیْلٌ طَوِیلٌ لِمَنْ حَلَّ عَقْدَهُ قَالَ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِ عُمَرُ حِینَ سَمِعَ کَلَامَهُ فَأَعْجَبَتْهُ هَیْئَتُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ أَ مَا سَمِعْتَ مَا قَالَ هَذَا الرَّجُلُ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا عُمَرُ أَ تَدْرِی مَنْ ذَلِکَ الرَّجُلُ قَالَ لَا قَالَ ذَلِکَ الرُّوحُ الْأَمِینُ جَبْرَئِیلُ فَإِیَّاکَ أَنْ تَحُلَّهُ فَإِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ فَاللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَلَائِکَتُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْکَ بُرَآءُ. (1)

مرحوم شیخ طبرسی، با سند خویش از علقمه بن محمد حضرمی از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: رسول الله صَلی الله علیهِ و آله از مدینه به حج رفت، زیرا همه احکام غیر از حج و ولایت را به قوم خود تعلیم داده بود، از این رو جبرئیل علیه السّلام نزد وی آمده و گفت: یا محمّد، خداوند که نامش شکوهمند باد سلامتان می کند و می گوید: من هیچ نبی یا رسولی از انبیا و رسل خود قبض را روح ننموده ام مگر اینکه دین خود را کامل و حجّت خویش را تأکید کرده باشم، و بر تو انجام دو فریضه باقی مانده است که قوم تو نیازمند ابلاغ آن هستند: فریضه حج و فریضه ولایت و خلافت پس از خودت، زیرا من هرگز زمین را از حجّت خالی نمی گذارم ؛ بنابراین خداوند جلّ ثنائه تو را فرمان می دهد که احکام حج را به قومت ابلاغ کنی و حج بگزاری و هر که از شهرها و اطراف و اعراب که استطاعت آن را دارد، با تو حج بگزارد، حجّ گزاردن را به ایشان بیاموزی، همان طور که نماز و زکات و روزه شان را به آنان تعلیم دادی و ایشان را بر این احکام واقف و آگاه گردانی، همان طور که آنان را بر احکام فرایض پیشین که به ایشان ابلاغ کرده ای، واقف گردانیدی.

پس منادی رسول الله صَلی الله علیهِ و آله در میان مردم ندا در داد: هان که رسول الله صَلی الله علیهِ و آله قصد حج دارد تا اعمال و مراسم آن را به شما بیاموزد، همان طور که دیگر احکام دین تان را به شما آموخت، و شما را بر این احکام واقف و آگاه گرداند، همان طور که از پیش بر دیگر احکام آگاه گردانیده است. پس رسول الله صَلی الله علیهِ و آله بیرون شده و مردم نیز با وی بیرون آمده و به وی گوش سپردند تا ببینند چه

ص: 392


1- . الإحتجاج (للطبرسي) ص 33- 41. بحارالانوار ج 37 ص 201- 219 ح 86- 87.

می کند و آن ها نیز همان کنند که او انجام می دهد؛ پس آن حضرت با ایشان حج گزارد و تعداد کسانی که با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مدینه و اطراف آن و اعراب حج گزاردند، نزدیک به هفتاد هزار انسان یا بیشتر بودند، به شمار همراهان موسی علیه السّلام که از ایشان برای هارون بیعت گرفت لیکن آن ها پیمان شکنی کرده و پپرو سامری و گوساله پرست شدند؛ رسول الله صَلی الله علیهِ و آله به همان شکل از هفتاد هزار نفر برای خلافت علی صلوات الله علیه بیعت گرفت، اما آنان نیز به پیروی از قوم موسی علیه السلام و سنّتی که وضع کردند اقتدا نموده، بیعت شکنی کردند. و تلبیه گفتن و احرام بستن، از مدینه تا مکه پیوسته بود.

و چون رسول الله صَلی الله علیهِ و آله در عرفات وقوف نمود، جبرئیل از جانب خدای متعال نزد وی آمده و گفت: یا محمّد، خدای عزّوجل تو را سلام می رساند و به تو می گوید که مرگت نزدیک گشته و عمرت در حال به سر آمدن است و من تو را به سوی چیزی که گریزی از آن نیست می برم، اکنون پیمان خویش را بیند و وصیت خود را فراهم کن و آنچه از علوم و میراث علوم انبیای پیشین نزد توست، از سلاح و تابوت و هرچه نزد تو از آیات انبیا هست، به وصی و خلیفه بعد از خودت بسپار که او حجّت بالغه من بر مردم، حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه است؛ پس او را به این سمت بر مردم منصوب کن و عهد و پیمان و میثاق و بیعتش را تجدید کن و به آنان یادآوری کن که چه عهد و پیمانی از ایشان گرفته ام که باید ولایت ولیّ مرا پذیرفته، دوستش بدارند و بدانند که مولای ایشان و مولای هر مرد و زن مؤمنی، حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه است؛ زیرا من هیچ یک از پیامبران را قبض روح نکرده ام مگر اینکه دین خود را کامل کرده باشم و نعمت خود را با ولایت اولیای خویش و دشمنی با دشمنانم تمام کرده باشم، و این موضوع بستگی به کمال توحید و دین و اتمام نعمت من بر خلق دارد و باید از ولیّ من پیروی نموده و اطاعتش نمایند، زیرا من نمی گذارم زمینم بدون قیّم بماند تا حجّت من بر خلق من باشد. از این رو امروز دین تان را برای تان کامل کرده و نعمتم را بر شما تمام نمودم و دین اسلام را برای شما برگزیدم، البته با ولایت ولیّ من و مولای هر مرد و زن مؤمنی، علی، بنده و وصیّ نبیّ من و خلیفه من پس از او و حجّت بالغه من بر خلقم. اطاعت از او اطاعت از محمّد نبیّ من است و اطاعت از او و محمّد، همانند اطاعت از من است؛ پس هر کس از او اطاعت کند، از من اطاعت کرده است و هرکس از فرمان وی سر بپیچد، مرا نافرمانی کرده است. من او را نشانه ای میان خود و خلق خویش قرار داده ام. هرکس او را بشناسد مؤمن و آن که انکارش کند، کافر است.

ص: 393

هر کس به بیعت او شرک ورزد، مشرک است و هرکس با ولایت علی به دیدار من آید، به بهشت وارد می شود و آنکس با دشمنی با علی به دیدار من آید، وارد دوزخ گردد. پس ای محمّد، علی را به ولایت منصوب کن و از مردم برای وی بیعت بگیر و عهد و میثاق مرا که از ایشان گرفته ام، به خاطرشان بیاور که من تو را به سوی خویش خواهم آورد.

اما رسول الله صَلی الله علیهِ و آله از قوم خود و اهل نفاق و تفرقه افکنی ترسید که پراکنده گشته و به دوره جاهلیت برگردند، زیرا آن حضرت می دانست که این جماعت تا چه حد با علی صلوات الله علیه دشمنی دارند و کینه وی را به دل گرفته اند. از این رو از جبرئیل علیه السّلام خواست از پروردگارش برای وی در قبال مردم امان درخواست نماید و منتظر ماند تا جبرئیل اجابت این خواسته را از جانب پروردگار به وی ابلاغ نماید، لذا ابلاغ ولایت علی صلوات الله علیه به مردم را به تأخیر انداخت تا اینکه به مسجد خیف رسیدند و در آنجا جبرئیل علیه السّلام بر وی نازل گشت و از آن حضرت خواست به عهد خود عمل کرده و علی صلوات الله علیه را منصوب نماید، اما در امان بودن از مردم را از جانب خدای عزّوجل ابلاغ ننمود تا اینکه به «کراع الغمیم» میان مکه و مدینه رسیدند. در اینجا جبرئیل نزد آن حضرت آمده و از وی خواست فرمان خدا را ابلاغ نماید، ولی فرمان امان از مردم را از جانب خدا با خود نیاورده بود، لذا آن حضرت به جبرئیل علیه السلام فرمود: بیم آن دارم که قومم مرا تکذیب کنند و سخن مرا درباره علی صلوات الله علیه نپذیرند. سپس به راه خود ادامه داد تا این که به غدیرخم که در سه مایلی قبل از جحفه قرار دارد، رسید و در حالی که پنج ساعت از روز گذشته بود، جبرئیل علیه السلام با تهدید و نهیب و تضمین امان از مردم، از جانب خدا باز آمده و گفت: ای محمّد، خدای عزّوجل تو را سلام می رساند و به تو می گوید: {یَاأَیهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاس}. (سوره مائده آیه 67) و این در حالی بود که پیش قراولان کاروان به نزدیکی جحفه رسیده بودند. پس، از وی خواست آنان را بازگرداند و صبر کند تا بقیه از پشت سر برسند، سپس علی صلوات الله علیه را به ولایت بر مردم منصوب کند و آنچه را که خداوند درباره علی صلوات الله علیه نازل فرموده به آنان ابلاغ نماید، و به وی خبر داد که خداوند او را از گزند مردم در امان داشته است؛ سپس رسول الله صَلی الله علیهِ و آله با آمدن امان نامه، دستور فرمود منادی در میان مردم ندای «الصلاۀ جامعة» سر دهد و پیش قراولان را باز گرداند و منتظر باشند تا پشت سری ها هم برسند. سپس به سمت راست راه پیچید تا به کنار مسجد غدیر رسید، جایی که جبرئیل از جانب

ص: 394

خدای عزّ اسمه بدان فرمان داده بود. در آن جا چند درخت بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دستور داد زیر آن ها را تمیز کنند و سنگ هایی را به شکل منبر روی هم قرار دهند تا بر مردم مشرف شود. سپس پیش قراولان بازگشته و آنانی که پشت سر بودند رسیدند و در همان جا ماندند. آن گاه رسول الله صَلی الله علیهِ و آله از آن سنگ ها بالا رفته و حمد ثنای خدا را به جای آورده و سپس فرمود:

حمد و سپاس خداوندی را سزاست که در یکتایی خود بلند مرتبه و در عین تفرّد، به موجودات نزدیک است، در سلطنتش شکوهمند و در ارکان حکومتش با عظمت است و دانش او به همه چیز احاطه دارد، بی آنکه جابه جا شود، و همه خلق را با قدرت و برهان خود مقهور نموده است. بزرگواریش ثابت و پیوسته ستوده است. خدایی که بلندی ها را برافراشته و پستی ها را هموار نموده و بر آسمان ها مسلّط است. منزّه است و از هر عیب و نقصی پاک می باشد، پروردگار فرشتگان و روح القدس است. بر همه مخلوقات خود لطف و کرم نموده و به هر کس که به وی نزدیکی جسته، بخشش فرموده است. هر دیده ای با قدرت او بیناست و چشم ها از دیدن وی عاجزند. پروردگاری است کریم و بردبار که به مخلوقاتش مهلت می دهد، رحمت او همه چیز را در برگرفته و با فرو فرستادن نعمت بر همه مخلوقاتش منّت نهاده است. در انتقام گرفتن شتاب نمی ورزد و در فرستادن عذابی که گناه کاران سزاوار آنند، پیشی نمی گیرد. بر همه اسرار واقف است و آنچه را که در ضمیر دارند می داند و مکنونات درونی بر او پوشیده نیستند و هیچ پوشیده ای بر او مشتبه نمی شود. بر همه چیز احاطه دارد و بر همه چیز غالب است. در همه کار توانا و بر هر کاری نیرومند است. هیچ مانندی ندارد و او به وجود آورنده همه چیز است آن گاه که هیچ چیزی وجود نداشته؛ او همیشگی است و بر پای به دادگری، خدایی جز او نیست و عزیز و حکیم اوست. بزرگ تر از آن است که دیده ها او را دریابند و او دیده ها را در می یابد، و او خدای مهربان و آگاه است. هیچ کس از راه معاینه قادر به وصف او نیست و احدی چگونگی آشکار و نهان بودنش را در نمی یابد مگر به آنچه خود او عزّوجل افراد را به شناسایی خویش دلالت فرموده باشد؛ گواهی می دهم به اینکه او خدایی است که خالقی جز او نیست، قداستش سر تا سر عالم را فرا گرفته، او همان خدایی است که نورش ابدیت را در بر گرفته، کسی که فرمانش بی مشورت با مشاوری نافذ است، در تقدیر او را شریکی نیست و در تدبیر وی نسبت به امور عالم هستی تفاوتی موجود نیست،آفریدگان خود را مبدعانه تصویر فرموده و بدون یاری جستن از کسی، مخلوقات را آفریده، بی آنکه متحمّل زحمتی شده باشد یا اینکه به مکر و حیله ای متوسل گردیده باشد. با به وجود آوردنش، موجودات را هستی بخشیده

ص: 395

و با آفرینش، عالم هستی را به مرحله ظهور رسانده است، پس اوست خدایی که جز او خدایی نیست، آنکه صنعتش محکم و مصنوعش نیکوست، دادگری است که ستم نمی کند و کریم ترین موجودی است که تمام امور به سوی او باز می گردد.

و گواهی می دهم که او همان کسی است که همه چیز در برابر عظمتش سر تعظیم فرو آورده و در برابر عزّتش همه اشیاء ذلّت گزیده اند و همه چیز تسلیم قدرتش گردیده، و همه چیز در برابر هیبتش خاشع گشته است؛ مالک املاک و گرداننده افلاک است و تسخیر کننده خورشید و ماه است که گردش هر کدام از آن ها را زمانی معیّن است، شب را در روز و روز را در شب فرو می غلتاند و هریک را در پی دیگری روانه می کند. در هم شکننده هر ستمگر کینه توز است و هر شیطان سرکشی را به هلاکت می رساند. نه ضدّی دارد و نه همتایی، یکتایی است بی انباز، نه می زاید و نه زاییده شده و نه همسری دارد. خدایی است یکتا و پروردگاری است بزرگ، هرچه خواهد به وجود آورد و آنچه اراده کند، حکم به اجرایش می دهد. می داند و احصا می کند، می میراند و زنده می گرداند، به فقر مبتلا و از ثروت بی نیاز می کند یا از خود دور می سازد. عنایتش را از هر که خواهد باز می دارد و به هر که خواهد فراوان عطا می فرماید، مملکت و پادشاهی مختص اوست و سپاس تنها او را سزد. هر چه خیر است در دست اوست و او بر همه چیز تواناست، شب را در روز و روز را در شب وارد می کند، هان که عزیز بسیار آمرزنده اوست. اجابت کننده دعا، بخشنده عطا، شمارنده نَفس ها و پروردگار جن و إنس است؛ هیچ چیز بر او مشتبه نمی شود، فریادِ فریاد زنان دلتنگش نمی کند و عجز و لابه مصرّانه حاجت مندان ملولش نمی سازد، نیکان را از گناه حفظ می کند و رستگاران را توفیق می بخشد؛ سروَر مؤمنان و پروردگار جهانیان است. کسی که استحقاق آن را دارد که همه مخلوقات در همه اوقات، در خوشی و ناخوشی، در سختی و فراخی سپاسگزار و ستایشگر او باشند، به این خدا و فرشتگانش و کتاب ها و فرستادگانش ایمان دارم، فرمانش را می شنوم و اطاعت می کنم، و هر کاری که او را خشنود سازد انجام می دهم و به هر چه حکم فرماید تسلیم می شوم، به خاطر میل به اطاعت از او و بیم از مجازاتش؛ زیرا او خدایی است که هیچ کس از مکر او ایمن نیست و از ستمش کسی نمی ترسد. به بندگی خود در برابر او اقرار نموده و به پروردگاری او گواهی می دهم. آنچه به من وحی فرموده ابلاغ می کنم تا مبادا اگر به جای نیاورم، چنان عذاب کوبنده ای بر من فرود آید که احدی قادر به برطرف کردن آن نباشد، هر چند چاره اندیشی وی بزرگ باشد؛ خدایی جز او نیست، زیرا مرا آگاه فرمود که اگر آنچه را که بر من نازل گشته ابلاغ نکنم، رسالت

ص: 396

او را ابلاغ نکرده ام، و او تبارک و تعالی تضمین فرموده که مرا از شرّ دشمنان حفظ فرماید، و او الله است، همان کفایت کننده بزرگوار. پس به من چنین وحی فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم، یَاأَیهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاس».

ای مردم، در ابلاغ آنچه خداوند بر من نازل فرموده کوتاهی نکرده ام و من علّت نزول این آیه را برای شما روشن می کنم؛ جبرئیل سه بار بر من نازل گشته و پس از ابلاغ سلام از جانب پروردگارم - و سلام اوست - به من امر نموده است که در همین مکان، به هر سفید پوست و سیاه پوستی اعلام کنم که علی بن ابی طالب برادر، وصی، جانشین و امام شما بعد از من است. او کسی است که منزلت هارون از موسی را نسبت به من دارد، با این تفاوت که پس از من هیچ پیامبری نخواهد آمد، و پس از خدا و رسول او ولیّ شماست، و خدای تبارک و تعالی در این مورد آیه ای از کتاب خود بر من نازل فرمود که: {ولیّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند: همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند}. (سوره مائده آیه 55) و حضرت علیّ بن ابی طالب صلوات الله علیه نماز را به پا داشته و زکات را در حال رکوع پرداخت نموده و پیوسته خواستار خشنودی خدای عزّوجل است. از جبرئیل خواستم که مرا از اعلام این امر معاف دارد و علت آن هم آگاهی من از اندک بودن مؤمنان و کثرت منافقان است و نیز دغل بازی گناهکاران جنایت پیشه و خدعه گری به تمسخر گیرندگان اسلام که خداوند در کتاب خود آن ها را توصیف فرموده که آنچه به زبان می آورند، سخن ِ برآمده از دل هایشان نیست و این کار را گناهی ناچیز می پندارند در حالی که نزد خدا بس بزرگ است؛ و نیز آزارهای مکرّر آن ها نسبت به من تا جایی که مرا «اُذُن» (زودباور) نامیدند، آن هم به سبب ملازمت علی صلوات الله علیه با من و اقبال من نسبت به او، تا اینکه خدای عزّوجل در این مورد چنین نازل فرمود: {و از ایشان کسانی هستند که پیامبر را آزار می دهند و می گویند: او زودباور است. بگو: گوش خوبی برای شماست، به خدا ایمان دارد و [سخن] مؤمنان را باور می کند، و برای کسانی از شما که ایمان آورده اند رحمتی است. و کسانی که پیامبر خدا را آزار می رسانند، عذابی پر درد [در پیش] خواهند داشت}. (سوره توبه آیه 61) و اگر بخواهم کسانی را که مرا با چنین نامی می خوانند نام ببرم، همه را به اسم یاد می کردم و اگر می خواستم با دست به آن ها اشاره کنم، این کار را می کردم، و اگر می خواستم فرد فرد آنان را نشان دهم، این کار را می کردم، لیکن به خدا سوگند در حق ایشان بزرگواری می کنم، ولی با این همه خداوند از من راضی و خشنود نخواهد شد مگر اینکه آنچه را که بر من نازل فرموده، ابلاغ کنم.

ص: 397

سپس آن حضرت صَلی الله علیهِ و آله آیه: {ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت درباره علی نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده ای. و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه می دارد}. (سوره مائده آیه 67) قرائت کرده و فرمود: پس ای مردم! بدانید که خداوند او را برای شما به عنوان ولیّ و امام مفترض الطاعۀ منصوب نموده است که اطاعت از وی بر عموم مسلمانان از مهاجرین و انصار و آیندگان، چه بادیه نشین و چه شهری، عجم و عرب، آزاد و بنده، کوچک و بزرگ، سفیدپوست و سیاه پوست و هر موحّدی واجب است؛ حکمش جاری، کلامش حاکم و فرمانش نافذ است. ملعون است کسی که با وی مخالفت ورزد و آمرزیده است آنکه از وی پیروی نموده و تصدیقش نماید، زیرا خداوند او و هر کس که سخنش را بشنود و اطاعت کند، آمرزیده است.

ای مردم، این آخرین باری است که در جمع شما و در این مکان سخن می گویم، پس خوب گوش کنید و اطاعت کنید و به فرمان پروردگارتان گردن نهید که خدای عزّوجل خود ولیّ و إله شماست و بعد از او، پیامبر شما محمّد ولیّ شماست، اینکه ایستاده و با شما سخن می گوید، سپس بعد از من، علی ولیّ و امامِ شما به امر خدا پروردگارتان است؛ از آن پس امامت در ذریّه او از فرزندان اوست تا روزی که به لقای خداوند که نامش ارجمند باد و رسول او، نائل آیید. هیچ حلالی جز آنچه خدا حلال کرده باشد نیست و هیچ حرامی جز آنچه خدا حرام کرده باشد نیست، خداوند حلال و حرام را به من شناسانده و من نیز آنچه را که پروردگارم از قرآن و حلال و حرام به من آموخته، به علی صلوات الله علیه منتقل کردم.

ای مردم، هیچ علمی نیست مگر اینکه خداوند آن را به من داده باشد و من هم تمام این علوم را به پیشوای پارسایان حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه منتقل نمودم. ای مردم، از علی صلوات الله علیه غافل نشوید و از او دور نگردید و از پذیرش ولایتش سر باز نزنید، زیرا او کسی است که به حق راهنمایی کرده و خود عامل به آن است و باطل را نابود ساخته و از آن نهی می کند و در راه خدا از ملامت هیچ ملامت گری باک ندارد. دیگر اینکه او نخستین مؤمن به خدا و رسول اوست، او همان کسی است که جان خود را فدای رسول الله صَلی الله علیهِ و آله نمود، او تنها کسی است از مردان که با رسول الله صلی الله علیه و آله به عبادت خدا می پرداخت و همه شما بت پرست بودید.

ای مردم، علی صلوات الله علیه را بر دیگران برتری دهید که خدایش برتری داده است، و به وی روی آورید که خدا وی را به ولایت شما منصوب کرده است. خداوند هرگز توبه کسی را که منکر ولایت وی باشد نمی

ص: 398

پذیرد و هرگز او را نمی آمرزد، و قطعاٌ خداوند با کسی که فرمان او را درباره علی صلوات الله علیه گردن ننهد، چنین خواهد کرد و یقیناً وی را به سختی تا ابد الدهر عذاب خواهد فرمود، پس بترسید از اینکه با او از در مخالفت در آیید، وگرنه به آتشی می روید که سوخت و هیمه آن آدمیان و سنگ ها هستند و برای کافران مهیّا گشته است. ای مردم، به خدا سوگند، همه پیامبران و رسولان گذشته به نبوّت من بشارت داده شده اند و من خاتم انبیا و مرسلین و حجّت خدا بر همه آفریدگان اهل آسمان و زمین هستم. پس هر کس در آن شک کند کافر است، به مانند کفر دوران جاهلیت، و هرکس در این سخن من شک کند، به همه گفتارم شک کرده است و مستوجب آتش خواهد خواهند بود.

ای مردم، خداوند بر من منّت نهاده و در حق من لطف فرموده و این فضیلت را به من ارزانی داشته است، و خدایی جز او نیست، تا ابدالدهر و در همه حال سپاسگزار و ستایشگر او هستم.

ای مردم، علی صلوات الله علیه را برتری دهید که افضل مردم پس از من است، از مرد و زن! به خاطر ماست که خداوند روزی را نازل می فرماید و مخلوقات را نگاه داشته است! ملعونِ ملعون و مغضوبِ مغضوب است هر کس این سخن مرا رد نموده و با آن موافق نباشد! بدانید که جبرئیل از جانب خدای متعال مرا از این معنا آگاه نموده و می گوید: هر کس با علی صلوات الله علی دشمنی کند و ولایت او را نپذیرد، لعنت و خشم من بر او باد! پس هر کسی باید نیک بنگرد که برای فردای قیامت چه پیش فرستاده است، و از خدا بترسید از اینکه با وی مخالفت کنید که در این صورت، گام هایی که از پیش استوار بوده اند، دچار لغزش خواهند شد و خداوند به آنچه می کنید آگاه است.

ای مردم، حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه جنب الله و مصداق آیه: { دریغا بر آنچه در حضور خدا کوتاهی ورزیدم}. (سوره زمر آیه 56) می باشد.

ای مردم، در قرآن تدبّر کرده و آیات آن را بفهمید و پیوسته محکمات آن را مدنظر قرار دهید و از آیات متشابه پیروی نکنید، زیرا به خدا سوگند، کسی جز علی بن ابی طالب که برادر و وصیّ من است، نمی تواند حقایق و دقایق قرآن را تفسیر و بیان کند، کسی که هم اکنون دست او را گرفته و نزد خدا بالا می آورم و بازوی او را بلند کرده و به شما خواهم گفت که هر کس من مولای اویم، اینک علی مولای اوست، او علی بن ابی طالب، برادر و وصیّ من است و موالات او از جانب خداوند عزّوجل بر من نازل گشته است.

ص: 399

ای مردم، علی و اولاد مطهّرش ثقل اصغرند و ثقل اکبر قرآن است که هریک از این دو مؤید و موافق دیگری است و هرگز از هم جدا نخواهند شد تا اینکه در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. بدانید و آگاه باشید که آن ها اُمنای خدا و حکمای او بر روی زمین اند. بدانید و آگاه باشید که من وظیفه ام را ادا نمودم، ابلاغ کردم، به گوش همه رساندم، مطلب را توضیح داده و روشن کردم. هر چه گفتم سخن خدای عزّوجل بود و من از جانب خدای عزّوجل بیان کردم، بدانید و آگاه باشید که جز برادرم علی، کسی سزاوار منصب امارت مؤمنان نیست و امارت بر مؤمنان پس از من، جز برای او روا نیست.

سپس با دست خود بر بازوی علی علیه السّلام زده، او را بلند کرد - و این در حالی بود که علی از ابتدای بالا رفتن از سنگ ها، یک درجه پایین تر از پیامبرصَلی الله علیهِ و آله ایستاده بود، سپس پیامبر صَلی الله علیهِ و آله دست خود را به سوی

ص: 259

او دراز کرده - و علی را بالا کشید تا اینکه پای آن حضرت به محاذات زانوی رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله قرار گرفته و آن گاه فرمود: ای مردم، این علی است، برادر، وصی و حافظ علم من و جانشینم بر اُمّت من و مفسر کتاب خدای عزّوجل و دعوت کننده به آن و عامل به آنچه مورد رضای الهی است. با دشمنان خدا در جنگ است و طرفدار اطاعت از وی، نهی کننده از نافرمانی اوست، او جانشین رسول خدا، امیرمؤمنان، و امامی هدایتگر است. به فرمان خدا با پیمان شکنان، ستمکاران و خارج شدگان از حق می جنگد.

اکنون سخنی بر زبان می آورم که هر سخنی را به امر پروردگار تغییر می دهد. می گویم: خداوندا، دوستدار کسی باش که او را دوست بدارد و دشمن کسی باش که با وی دشمنی کند و لعن فرما هر که انکارش کند و پایمال کننده حقش را مورد خشم و نفرت خود قرار ده! خداوندا، تو خود بر من نازل فرمودی که امامت و پیشوایی مردم پس از من، از آنِ علی بن ابی طالب ولیّ توست، آن گاه که این امر را برای مردم روشن کرده و علی را به این مقام منصوب نمودم تا دین بندگانت را با این کار برایشان کامل کرده باشی و نعمت شما بر ایشان تمام گردد و اسلام را به عنوان دین برای آنان بپسندی و سپس فرمودی: {و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود، و وی در آخرت از زیانکاران است}. (سوره آل عمران آیه 85) خداوندا، من تو را گواه می گیرم که آنچه را که فرموده بودی ابلاغ کردم. ای مردم، یقیناً خداوند عزّوجل دین شما را به امامت وی کامل گردانیده، پس هر کس به وی و نیز به خلفای پس از او که فرزندان من از صلب

ص: 400

اویند، تا به روز قیامت و عرضه شدن بر خدای عزّوجل، اقتدا نکند، آنان خود کسانی هستند که کارها و اعمالشان تباه گشته و در جهنم جاودان هستند، بی آنکه از عذابشان کاسته شود و یا مهلتی داده شوند.

ای مردم، این علی صلوات الله علیه است که در یاری رساندن به من، شایستگی، نزدیکی و خویشاوندی و عزیز و ارجمند بودن نزد من، از همه شما برتر است و خدای عزّوجل و من از او راضی و خشنود هستیم. همه آیات مشتمل بر رضای خدا درباره وی نازل شده اند و هرگاه از «یا ایّها الذین امنوا» در قرآن سخن رفته، علی صلوات الله علیه پیشاپیش همه مخاطبان این آیه بوده است و هیچ آیه ای که مشتمل بر مدح باشد، جز در حق او نازل نشده است و سوره «هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ» که مشتمل بر اعتراف به بهشت از جانب خداست، منحصراً در حق او نازل شده است و کسی جز او را با این سوره نستوده است.

ای مردم، او یاری رساننده به دین خدا و مدافع رسول خداست، او تقی، نقی، هادی و مهدی است؛ پیامبر شما بهترین پیامبر و وصیّ شما بهترین وصی است و فرزندان او نیز بهترین اوصیا هستند.

ای مردم، نسل هر پیامبری از صُلب اوست و نسل من از صلب علی صلوات الله علیه است.

ای مردم، ابلیس با حسد آدم را از بهشت بیرون راند، پس به علی صلوات الله علیه حسد نورزید که اعمال تان تباه می شود و گام هایتان خواهد لغزید؛ زیرا آدم با یک خطا به زمین فرو فرستاده شد و این در حالی بود که او صفوة الله عزّوجل است، چه رسد به شما که گروهی بندگان خدا و گروه دیگر دشمنان خدا هستید؟! جز بدبخت کینه علی صلوات الله علیه را به دل نمی گیرد و جز پارسا ولایت او را نمی پذیرد و جز مؤمن مخلص به او ایمان نمی آورد. به خدا سوگند، سوره «عصر» درباره علی صلوات الله علیه نازل شده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، وَ الْعَصْرِ».

ای مردم، خدا را گواه گرفته و رسالت خود را به شما ابلاغ کردم و {و بر پیامبر خدا جز ابلاغ وظیفه ای نیست}.

ای مردم، {ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا آن گونه که حقّ پرواکردن از اوست، پروا کنید و زینهار، جز مسلمان نمیرید}.

ای مردم، {به خدا و پیامبر او ایمان بیاورید و به آن نوری که با وی فرستاده شده ایمان بیاورید، پیش از آنکه چهره هایی را محو کنیم و در نتیجه آن ها را به قهقرا باز گردانیم}.

ص: 401

ای مردم، آن نوری که از جانب خدای عزّوجل فرو فرستاده شده، در وجود من است و بعد از من در وجود علی صلوات الله علیه و بعد از او در نسل وی خواهد بود تا اینکه حضرت قائم مهدی صلوات الله علیه، حقّ خدا و هر حقّی که از آنِ ما باشد را خواهد گرفت، زیرا خدای عزّوجل ما را حجّت خود بر مقصّران، معاندان، مخالفان، خائنان، گناهکاران، ظالمان و غاصبان عالم قرار داده است.

ای مردم، به شما هشدار می دهم که من پیامبر خدایم و پیش از من نیز پیامبرانی بوده اند و از این جهان رخت بر بسته اند، آیا اگر من بمیرم یا کشته شوم، شما به قهقرا باز می گردید؟ و هر کس به کفر پیشین خود باز گردد، زیانی به خدا نرسانده است و خداوند شاکران را پاداش خواهد داد؛ بدانید و آگاه باشید که علی صلوات الله علیه موصوف به شکیبایی و سپاسگزاری است و پس از او، فرزندانم که از صلب او هستند، متصف به این صفت خواهند بود.

ای مردم، به خاطر اسلام آوردن تان بر خدا منّت ننهید که بر شما خشم خواهد گرفت و به عذابی از جانب خود گرفتار خواهد ساخت که او در کمین شماست.

ای مردم، پس از من رهبرانی ظهور خواهند کرد که مردم را به سوی جهنّم فرا خواهند خواند و در روز رستاخیز هیچ یاری نخواهند شد.

ای مردم، یقیناً خدا و من از آنان بیزاریم.

ای مردم، آن ها و انصار و اعوان و پیروان شان در پست ترین جای دوزخ اند و چه بد جایگاهی است جایگاه متکبّران! آگاه باشید که آن ها اصحاب صحیفه اند، پس هریک از شما باید در صحیفه خود بنگرد.

ای مردم، من امامت را تا روز قیامت در ذریّه خود به ارث می گذارم، و آنچه را که فرمان یافته بودم، ابلاغ کردم تا حجّتی باشد بر حاضران و غایبان و بر هر کس که در این مجلس حضور دارد یا ندارد، در قید حیات بوده یا هنوز زاده نشده باشد؛ پس حاضران غایبان را آگاه سازند و پدر فرزندش را آگاه سازد تا روز قیامت! اما با این احوال، ظالمانه آن را غصب خواهند کرد و به صورت سلطنت درخواهند آورد. هان که لعنت خدا بر آن کسانی باد که آن را غصب کنند و آن گاه است که: {ای جن و انس، زودا که به شما بپردازیم} و: {بر سَرِ شما شراره هایی از [نوع] تفته آهن و مس فروفرستاده خواهد شد، و [از کسی] یاری نتوانید طلبید}. (سوره الرحمن آیه 55)

ص: 402

ای مردم، خداوند عزّوجل شما را بر این حال رها نمی سازد: {تا اینکه پلید را از پاک جدا کند و خدا بر آن نیست که شما را از غیب آگاه گرداند}.

ای مردم، بی تردید خداوند هیچ شهر و روستایی را به هلاکت نرسانده، مگر اینکه پیامبران را تکذیب کرده باشند و نیز آن گونه که خدای متعال ذکر فرموده، شهرهایی را که ظلم و ستم در آن نهادینه شده باشد، خراب و ویران می سازد. و این علی صلوات الله علیه امام و ولیّ شماست. او از وعده های الهی است و خداوند به وعده خود عمل می کند.

ای مردم، بیشتر پیشینیان شما گمراه شدند و خداوند پیشینیان را هلاک فرموده و آخرین را نیز هلاک خواهد کرد. ای مردم، خداوند مرا به اموری امر و از اموری نهی فرموده و من نیز علی صلوات الله علیه را امر و نهی نمودم؛ بنابراین، او امر و نهی را از پروردگارش عزّوجل دریافت کرده است، پس گوش به فرمان او باشید تا سالم بمانید و از وی اطاعت کنید تا هدایت یابید و نواهی او را به کار بندید تا به راه راست بیفتید و خواسته او را برآورید تا دچار تفرقه و پراکندگی نشوید و از حرکت در مسیر او باز نمانید.

ای مردم، من صراط مستقیم خدایم که شما را فرمان داده از آن پیروی کنید، و پس از من علی صلوات الله علیه صراط مستقیم خداست و بعد از او، فرزندان من از صلب علی صلوات الله علیه صراط مستقیم خدا هستند، آن ها امامانی هستند که مردم را به حق هدایت نموده و خود بدان وسیله دادگری می کنند.

سپس سوره مبارکه حمد «الحمدالله رب العالمین» را تا آخر تلاوت نموده و آن گاه فرمود: این سوره در حق من و درباره ایشان نازل شد، برای آن ها عموماً و برای پدرشان اختصاصاً. آنان {اولیای خدا هستند که هیچ بیمی برایشان نیست و اندوهگین نمی شوند. }، {اینانند حزب خدا، آری، حزب خدا رستگارند}. و پیروزمندانند. هان که دشمنان علی صلوات الله علیه خود اهل شقاق و نفاق و از حد گذشتگانند و برادران شیاطین که فریبکارانه با یکدیگر سخنان فریبنده رد و بدل می کنند. بدانید و آگاه باشید! دوستان ایشان خود مؤمنانی هستند که خداوند عزّوجل در کتاب خود از ایشان یاد کرده و فرموده است: {قومی را نیابی که به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشند [و] کسانی را که با خدا و رسولش مخالفت کرده اند - هر چند پدران شان یا پسران شان یا برادران شان یا عشیره آنان باشند - دوست بدارند. در دل اینهاست که [خدا] ایمان را نوشته و آنها را با روحی از جانب خود تأیید کرده است، و آنان را به بهشت هایی که از زیر [درختان]

ص: 403

آن جوی هایی روان است در می آورد. همیشه در آنجا ماندگارند. خدا از ایشان خشنود و آنها از او خشنودند. اینانند حزب خدا. آری، حزب خداست که رستگارانند}. ( سوره مجادله آیه 22).

بدانید و آگاه باشید که دوستان ایشان همان کسانی هستند که خدای عزّوجل ایشان را وصف نموده و فرموده است: {کسانی که ایمان آورده و ایمان خود را به شرک نیالوده اند، آنان راست ایمنی و ایشان راه یافتگانند}. (سوره انعام آیه 82)

آگاه باشید که دوستان ایشان کسانی هستند که در امنیت کامل وارد بهشت می شوند و فرشتگان با سلام به استقبال شان آمده و می گویند: خوش باشید، پس به بهشت در آیید و در آن جاودانه بمانید. هان که دوستان ایشان کسانی هستند که خداوند درباره ایشان فرموده: {به بهشت در آیند و در آن بی حساب روزی داده شوند}.

آگاه باشید! دشمنان ایشان کسانی هستند که به زودی در آتشی فروزان در آیند. هان که دشمنان ایشان به دوزخ برده می شوند؛ بدانید، دشمنان آنان در حالی که جهنّم می جوشد و بانگی دل خراش به سان آواز خران از آن بشنوند، وارد آن می شوند، و هرگاه اُمتی وارد آن گردد، اُمّت همتای خود را لعن فرستد. آگاه باشید که دشمنان ایشان کسانی هستند که خدای عزّوجل درباره ایشان فرمود: {هر بار که گروهی در آن افکنده شوند، نگاهبانان آن از ایشان پرسند: «مگر شما را هشداردهنده ای نیامد» گویند: «چرا، هشداردهنده ای به سوی ما آمد و [لی] تکذیب کردیم و گفتیم: خدا چیزی فرو نفرستاده است، شما جز در گمراهی بزرگ نیستید» و گویند: «اگر شنیده [و پذیرفته] بودیم یا تعقّل کرده بودیم، در [میان] دوزخیان نبودیم» پس به گناه خود اقرار می کنند. و مرگ باد بر اهل جهنّم}. (سوره ملک آیه 8- 11) هان که دوستان ایشان کسانی هستند که در نهان از پروزدگارشان می ترسند، آن ها آمرزش و پاداش بزرگی دارند.

ای مردم، چه بسیار است فاصله دوزخ و بهشت، پس دشمنان ما مشمول نکوهش و نفرین خدایند و دوستان ما مورد ستایش و مودّت پروردگار خواهند بود.

ای مردم، بدانید که من بیم دهنده ام و علی صلوات الله علیه هدایت گر است. ای مردم، من پیامبرم و علی صلوات الله علیه وصیّ، بدانید که خاتم امامان ما حضرت مهدی قائم صلوات الله علیه است. بدانید که در دین مسلط و با قدرت است. بدانید که انتقام گیرنده از ستمگران، اوست. بدانید که او گشاینده دژها و ویران کننده آن هاست. بدانید که او تمام قبایل اهل شرک را به قتل می رساند. بدانید که او انتقام همه اولیای

ص: 404

خدای عزّوجل را می گیرد. بدانید که او یاری دهنده دین خداست. بدانید که او هرکس را به فراخور فضل یا جهلش مقام و رتبه می دهد. بدانید که او برگزیده و منتخب خداست. بدانید که او وارث همه علوم است و محیط به آن ها. بدانید که او مخبر پروردگارش عزّوجل است و معرّف ایمان به اوست. بدانید که او صاحب عقل سلیم و ثبات در رأی است. بدانید که امور دین به او واگذار می شود. بدانید که پیامبران گذشته به او بشارت داده اند. بدانید که او حجّت باقی خداست که بعد از او حجّتی نیست و هیچ حقی نیست مگر اینکه با او باشد و هیچ نوری نیست مگر اینکه نزد او باشد. بدانید که هیچ کس بر وی غلبه نمی کند و شکست در او راهی ندارد. بدانید که او ولیّ خدا بر روی زمینِ اوست و حاکم او در میان بندگانش و امین آشکار و نهان خداست.

ای مردم، من گفتنی ها را گفتم و آن ها را به شما فهماندم و این علی صلوات الله علیه است که پس از من به شما می فهماند؛ بدانید که پس از پایان خطبه ام از شما دعوت خواهم کرد به عنوان بیعت با علی صلوات الله علیه و اقرار به امامت او با من دست دهید و سپس با علی صلوات الله علیه دست دهید. بدانید که من با خدا بیعت کردم و علی صلوات الله علیه با من بیعت نمود و من از جانب خدای عزّوجل از شما برای علی صلوات الله علیه بیعت می گیرم {پس هر که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان می شکند}. (سوره فتح آیه 10) ای مردم، {صفا و مروه از شعائر خداست، پس هر که حج کند یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست}. (سوره بقره آیه 158)

ای مردم، حج خانه خدا به جای آورید، زیرا هر خانواده ای که حج کنند، بی نیاز و ثروتمند می شوند و هر خاندانی که از حج سرباز زنند، به فقر و نداری گرفتار می شوند.

ای مردم، هیچ مؤمنی در جایگاه عرفات نمی ایستد مگر اینکه خداوند تمام گناهان گذشته او را تا آن لحظه بیامرزد و چون حجّ او پایان پذیرد، از نو گناهان او ثبت می شوند.

ای مردم، حجّاج از جانب پروردگار یاری داده می شوند و به هر که، هر مقدار در راه حجّ مصرف کنند، برای ایشان جبران می شود {خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند}.

ای مردم، حج را با دین کامل و تفقُّه به جای آورید و بدون توبه کردن و دل کندن از ارتکاب معاصی مراجعت نکنید.

ص: 405

ای مردم، نماز را آن گونه به جای آورید و زکات را آنگونه پرداخت کنید که خدای عزّوجل به شما امر فرموده است و چنانچه به سبب مرور زمان کوتاهی یا فراموش کردید، علی صلوات الله علیه ولیّ شماست و احکام را برای تان بیان می کند. علی صلوات الله علیه همان کسی است که خداوند او را به جانشینی من منصوب فرموده، کسی که خداوند او را از نور من آفریده و من نیز از او هستم، تا پاسخگوی پرسش های شما باشد و آنچه نمی دانید را برایتان بنمایاند. بدانید که حلال و حرام خدا خیلی بیشتر از آن است که من آن ها را در یک مجلس برایتان شمرده و به شما بشناسانم و به حلال آن امر نموده و از حرام آن شما را باز دارم. از این رو دستور یافته ام، از شما برای آنچه را که از جانب خدای عزّوجل در ولایت علی امیرالمؤمنین و امامان پس از او که از نسل من و او هستند و جملگی امام اند و قائم ایشان در میان مردم حضرت مهدی صلوات الله علیه است که تا روز قیامت حکومت می کند و به حق قضاوت می نماید، بیعت بگیرم.

ای مردم، هر حلالی را که شما را به آن راهنمایی کرده ام و هر حرامی که شما را از انجام آن نهی کرده ام به قوّت خود باقی هستند و من نه نظرم درباره آن ها عوض شده و نه حکمی را جابه جا کرده ام، مراقب باشید و سخنان مرا فرا گیرید و به یکدیگر سفارش کنید. دستورات مرا اجرا کنید، سخنان مرا تغییر ندهید و جابه جا نکنید. هان که گفتارم را دوباره تکرار می کنم: ای مردم، نماز را به پا دارید و زکات بپردازید و امر به معروف و نهی از منکر کنید. بدانید که سرآمد امر به معروف آن است که سخن مرا بپذیرید و به کسانی که در اینجا نیستند ابلاغ کنید و ایشان را به پذیرش آن امر و از مخالفت با آن نهی کنید، زیرا این کار فرمانی است از جانب خدا و من و هیچ امر به معروف و نهی از منکری پذیرفته نیست مگر با وجود امام معصوم.

ای مردم، قرآن به شما می شناساند که امامان پس از علی صلوات الله علیه، فرزندان او هستند، و من هم آنان را به شما شناساندم که از نسل من و او می باشند و خداوند عزّوجل در این خصوص می فرماید: {و او آن را در پی خود سخنی جاودان کرد}. (سوره زخرف آیه 28) و من نیز گفتم: تا زمانی که به آن دو (قرآن و عترت) چنگ زده باشید، هرگز گمراه نخواهید شد.

ای مردم، پارسایی، پارسایی! بترسید از روز رستاخیز، زیرا خدای عزّوجل می فرماید: {یقیناً زلزله رستاخیز امری هولناک است}. (سوره حج آیه 1)

از مرگ یاد کنید و از حساب و میزان و بازخواست در محضر پروردگار جهانیان، و به ثواب و عقاب و اینکه هرکس با کار نیکو آمده باشد، پاداش می یابد و هر که با گناه آمده باشد، بهره ای از بهشت نخواهد داشت.

ص: 406

ای مردم، شما بیشتر از آنید که در یک زمان به نشانه بیعت به من دست دهید و خدای عزّوجل به من فرمان داده است که در این مورد از زبان تان اقرار بگیرم، به آنچه من درباره علی و امامان پس از وی در خصوص امیرمؤمنان بودن شان قرار گذاشتم، پس جملگی یک صدا بگویید: ما شنیدیم، فرمانبرداریم، راضی و خشنودیم، در مورد آنچه از خدا به ما ابلاغ فرمودی، درباره امارت علی صلوات الله علیه و فرزندانش که پیشوایان آینده اند، مطیع و منقاد هستیم و در این مورد با شما از دل و جان و زبان و با دستانمان بیعت می کنیم؛ بر این بیعت زنده خواهیم ماند و خواهیم مرد و برانگیخته خواهیم شد. نه آن را تغییر می دهیم و نه جا به جا می کنیم و نه در مورد آن تردید خواهیم کرد، از پیمانی که بسته ایم باز نخواهیم گشت و عهدشکنی نمی کنیم و از خدا و علی امیرالمؤمنین و فرزندانش، امامانی که گفتی از ذریّه شما و صلب علی صلوات الله علیه که پس از حسن و حسین صلوات الله علیهما می آیند، هستند، اطاعت خواهیم کرد؛ آن دو امامی که جایگاه و محلی که نزد من از آن برخوردارند و منزلتی که نزد پروردگار دارند را به شما شناساندم و گفتم که آن دو، دو سرور جوانان اهل بهشت اند و آن دو پس از پدرشان علی صلوات الله علیه امام هستند و من پیش از علی صلوات الله علیه، پدر آن دو هستم. پس اکنون بگویید:در این مورد خدا و تو را اطاعت نمودیم و نیز بر شما باد به علی و حسن و حسین و امامانی را که یادآور شدی، از نظر عهد و میثاقی که برای علی صلوات الله علیه از دل و جان و زبان و دست های ما گرفته شده - کسی که این دو را با دست درک کرده [در واقعه حضور داشته و بیعت کرده است] و با زبان اقرار کرده است - غیر از این مطلب چیز دیگری را نخواهیم خواست و هرگز در خود نمی بینم که بخواهیم از پیمان خود برگردیم و ما این امر را از جانب شما به فرزندان و خویشاوندان دور و نزدیک خود ابلاغ خواهیم کرد، و تو خدا را بر آنچه می گوییم گواه بگیر و گواه بودن خدا کافی است و خودتان نیز بر آنچه می گوییم گواه هستید و نیز هر موجودی که خدا را اطاعت می کند، چه ظاهر باشد و چه پوشیده و نیز فرشتگان خدا و سربازان و بندگان او نیز از جمله گواهان هستند و خدا از هر گواهی بزرگ تر است.

ای مردم، چه می گویید؟ یقیناً خداوند از هر صدا و هر چه در درون انسان ها بگذرد، آگاه است: {پس هر کس هدایت شود، به سود خود اوست، و هر کس بیراهه رود، تنها به زیان خودش گمراه می شود}. (سوره زمره آیه 41) و هر که بیعت کرده، در حقیقت با خدا بیعت کرده است. {دست خدا بالای دستهای آنان است}. (سوره فتح آیه 10)

ص: 407

ای مردم، از خدا پروا نموده و با علی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیعت کنید و با حسن و حسین و امامان پس از ایشان صلوات الله علیهم که کلمه طیبه باقیه خداوند است. خداوند هر کس را که خیانت کند به هلاکت می رساند و آنکه به عهد و پیمان خود وفا کند را مشمول رحمت خویش سازد: {پس هر که پیمان شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان می شکند}. (سوره فتح آیه 10)

ای مردم، آنچه را گفتم بگویید و بر علی صلوات الله علیه به عنوان «امیرالمؤمنین» سلام دهید و بگویید: [4] {شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را [خواستاریم] و فرجام به سوی تو است}. (سوره بقره آیه 285) و بگویید: {ستایش خدایی را که ما را بدین [راه] هدایت نمود، و اگر خدا ما را رهبری نمی کرد، ما خود هدایت نمی یافتیم}. (سوره اعراف آیه 43) ای مردم، بی شک فضایل حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیه نزد خدای عزّوجل که آن را در قرآن نازل فرموده، بیشتر از آن است که من آن را در یک خطبه به شمار آورم، پس هرکس شما را از فضایل وی آگاه نمود و آن ها را به شما شناساند، باورش کنید!

ای مردم، هر کس از خدا و رسول او و علی و امامانی که یاد کردم اطاعت کند، تحقیقاً به کامیابی بزرگی دست یافته است.

ای مردم، کسانی که در مبایعت و اظهار دوستی و موّدت با او و سلام دادن به وی به عنوان «امیرالمؤمنین» بر دیگران پیشی گیرند، اینان خود در باغ های بهشتی کامیاب اند.

ای مردم، آنچه که خدا را از شما خشنود می کند بر زبان جاری کنید، زیرا اگر شما و هر آنکه بر روی زمین است، جملگی کفر بورزید، هیچ زیانی به خدا نمی رسانید؛ خداوندا، مؤمنان را بیامرز و خشمت را بر کافران فرو ریز و الحمدُ الله ربّ العالمین.

سپس آن قوم یک صدا فریاد برآوردند: شنیدیم و فرمان خدا و رسول را با دل ها، زبان ها و دست هایمان اطاعت می کنیم و آنگاه جمعیت به طرف رسول الله صَلی الله علیهِ و آله و علی صلوات الله علیه هجوم آورده و با آنان دست داده و بیعت نمودند و اولین کسانی که به رسول الله صَلی الله علیهِ و آله به نشانه بیعت با علی صلوات الله علیه دست دادند، ابوبکر، عمر، عثمان، ابو عبیده جرّاح و سالم مولای ابو حذیفه لعنت الله علیهم بودند و پس از ایشان مهاجرین و انصار و بقیه مردم تا آخرین نفر به نوبت و به حسب مراتبی که داشتند، بیعت نمودند؛ به گونه ای که نماز ظهر و عصر باهم و مغرب و عشا باهم اقامه شدند و بیعت کردن آن ها سه روز به طول انجامید و هرگاه جمعی بیعت می کردند، رسول الله صَلی الله علیهِ و آله می فرمود:

ص: 408

سپاس خداوندی را سزاست که ما را بر جهانیان برتری داد! و از آن پس دست دادن سنّت و مرسوم شد، به گونه ای که وقتی افراد به ناحق از مردم بیعت می گرفتند، مردم را وادار می ساختند به همین کیفیت بیعت کنند.

مرحوم شیخ طبرسی، گوید: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت شده که فرمود: چون رسول الله صَلی الله علیهِ و آله از این خطبه فراغت یافت، در میان مردم مردی زیبا چهره، خوش منظر و خوشبو را دید که می گفت: به خدا سوگند هرگز چنین روزی ندیده بودم. چه پیمان محکمی را برای ولایت پسرعمش مورد تأکید قرار می دهد، و او چنان عهد و بیعت محکمی برای وی بست که کسی جز کافر به خدای بزرگ و رسول کریم او، آن را نمی گشاید؛ ای وای بر آنکه پیمانی را که رسول الله صَلی الله علیهِ و آله بسته، بشکند. گوید: چون عمر لعنت الله علیه سخن وی را شنید، به طرف او برگشت و از دیدن جمال و هیأت وی خوشش آمد، سپس به سمت رسول الله صَلی الله علیهِ و آله برگشته و گفت: آیا نشنیدی که این، چنین و چنان گفت؟ پس رسول الله صَلی الله علیهِ و آله فرمود: ای عمر، آیا می دانی آن مرد کیست؟ عرض کرد: خیر! فرمود: او روح الأمین جبرئیل علیه السلام است، پس برحذر باش از اینکه پیمان شکنی کنی، که اگر چنین کنی، خدا و رسولش و فرشتگان و مؤمنان از تو بیزاری خواهند جست.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَقُولُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ صَنَعَ النَّاسُ مَا صَنَعُوا وَ خَاصَمَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ أَبُو عُبَیْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ الْأَنْصَارَ فَخَصَمُوهُمْ بِحُجَّةِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه قَالُوا یَا مَعْشَرَ الْأَنْصَارِ قُرَیْشٌ أَحَقُّ بِالْأَمْرِ مِنْکُمْ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ قُرَیْشٍ وَ الْمُهَاجِرِینَ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی بَدَأَ بِهِمْ فِی کِتَابِهِ وَ فَضَّلَهُمْ وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْأَئِمَّةُ مِنْ قُرَیْشٍ قَالَ سَلْمَانُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَأَتَیْتُ عَلِیّاً صلوات الله علیه وَ هُوَ یُغَسِّلُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا صَنَعَ النَّاسُ وَ قُلْتُ إِنَّ أَبَا بَکْرٍ السَّاعَةَ عَلَی مِنْبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ اللَّهِ مَا یَرْضَی أَنْ یُبَایِعُوهُ بِیَدٍ وَاحِدَةٍ إِنَّهُمْ لَیُبَایِعُونَهُ بِیَدَیْهِ جَمِیعاً بِیَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ فَقَالَ لِی یَا سَلْمَانُ هَلْ تَدْرِی مَنْ أَوَّلُ مَنْ بَایَعَهُ عَلَی مِنْبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ لَا أَدْرِی إِلَّا أَنِّی رَأَیْتُ فِی ظُلَّةِ بَنِی سَاعِدَةَ حِینَ خَصَمَتِ الْأَنْصَارُ وَ کَانَ أَوَّلَ مَنْ بَایَعَهُ بَشِیرُ بْنُ سَعْدٍ وَ أَبُو عُبَیْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ ثُمَّ عُمَرُ ثُمَّ سَالِمٌ قَالَ لَسْتُ أَسْأَلُکَ

ص: 409

عَنْ هَذَا وَ لَکِنْ تَدْرِی أَوَّلَ مَنْ بَایَعَهُ حِینَ صَعِدَ عَلَی مِنْبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ لَا وَ لَکِنِّی رَأَیْتُ شَیْخاً کَبِیراً مُتَوَکِّئاً عَلَی عَصَاهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ سَجَّادَةٌ شَدِیدُ التَّشْمِیرِ صَعِدَ إِلَیْهِ أَوَّلَ مَنْ صَعِدَ وَ هُوَ یَبْکِی وَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یُمِتْنِی مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی رَأَیْتُکَ فِی هَذَا الْمَکَانِ ابْسُطْ یَدَکَ فَبَسَطَ یَدَهُ فَبَایَعَهُ ثُمَّ نَزَلَ فَخَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ فَقَالَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه هَلْ تَدْرِی مَنْ هُوَ قُلْتُ لَا وَ لَقَدْ سَاءَتْنِی مَقَالَتُهُ کَأَنَّهُ شَامِتٌ بِمَوْتِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ ذَاکَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ أَخْبَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّ إِبْلِیسَ وَ رُؤَسَاءَ أَصْحَابِهِ شَهِدُوا نَصْبَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِیَّایَ لِلنَّاسِ بِغَدِیرِ خُمٍّ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَأَخْبَرَهُمْ أَنِّی أَوْلَی بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یُبَلِّغَ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ فَأَقْبَلَ إِلَی إِبْلِیسَ أَبَالِسَتُهُ وَ مَرَدَةُ أَصْحَابِهِ فَقَالُوا إِنَّ هَذِهِ أُمَّةٌ مَرْحُومَةٌ وَ مَعْصُومَةٌ وَ مَا لَکَ وَ لَا لَنَا عَلَیْهِمْ سَبِیلٌ قَدْ أُعْلِمُوا إِمَامَهُمْ وَ مَفْزَعَهُمْ بَعْدَ نَبِیِّهِمْ فَانْطَلَقَ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ کَئِیباً حَزِیناً وَ أَخْبَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ لَوْ قُبِضَ أَنَّ النَّاسَ یُبَایِعُونَ أَبَا بَکْرٍ فِی ظُلَّةِ بَنِی سَاعِدَةَ بَعْدَ مَا یَخْتَصِمُونَ ثُمَّ یَأْتُونَ الْمَسْجِدَ فَیَکُونُ أَوَّلَ مَنْ یُبَایِعُهُ عَلَی مِنْبَرِی إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی صُورَةِ رَجُلٍ شَیْخٍ مُشَمِّرٍ یَقُولُ کَذَا وَ کَذَا ثُمَّ یَخْرُجُ فَیَجْمَعُ شَیَاطِینَهُ وَ أَبَالِسَتَهُ فَیَنْخُرُ وَ یَکْسَعُ وَ یَقُولُ کَلَّا زَعَمْتُمْ أَنْ لَیْسَ لِی عَلَیْهِمْ سَبِیلٌ فَکَیْفَ رَأَیْتُمْ مَا صَنَعْتُ بِهِمْ حَتَّی تَرَکُوا أَمْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ طَاعَتَهُ وَ مَا أَمَرَهُمْ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیم بن قیس هلالی روایت کرده که گفت: از سلمان فارسی رضوان الله علیه شنیدم که می گفت: هنگامی که رسول الله صلی الله علیه و آله دیده از جهان فرو بست مردم کردند آنچه کردند و ابو بکر و عمر و ابو عبیدة بن جراح با انصار ستیزه کردند و آن ها را به دلیل خویشى خود، که دلیل علی صلوات الله علیه بود محکوم نمودند. گفتند: ای گروه انصار! قریش به امر امامت از شما سزاوارترند؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله از قریش بود و مهاجران نیز از قریش بودند و خدا در قرآن، خود با آن ها آغاز نموده و آن ها را برتری بخشیده است، و رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است: امامان از قریش باشند.

ص: 410


1- . الکافي ج 8 ص 343- 344 ح 541.

سلمان گفت: من به نزد حضرت امیرالمومنین صلوات الله علیه که مشغول غسل دادن رسول الله صلى الله علیه و آله بود رفتم و او را از جریان آگاه کردم و گفتم: اینک ابو بکر بر منبر رسول الله صلی الله علیه و آله جای گرفته است و به خدا سوگند، خشنود نیست که مردم با یک دست او، بیعت کنند و مردم با هر دو دست چپ و راست، با او بیعت می کنند. علی صلوات الله علیه فرمود: ای سلمان! هیچ می دانى نخستین کسی که بر منبر رسول الله صلی الله علیه و آله با او بیعت کرد چه کسى بود؟ عرض کردم: نمی دانم، جز اینکه دیدم که در زیر سایه بان بنی ساعده هنگام مجادله انصار، نخستین کسى که با او بیعت کرد بشیر بن سعد و ابو عبیدة بن جراح بود و سپس عمر و بعد از او سالم.

حضرت فرمود: من در باره این ها از تو نپرسیدم، [پرسیدم که آیا] می دانى نخستین کسى که هنگام نشستن ابوبکر بر منبر رسول الله صلی الله علیه و آله با او بیعت کرد چه کسی بود؟ عرض کردم: نه، ولى پیری کهنسال را دیدم که بر عصای خویش تکیه زده بود و میان دو دیده اش اثر سجده زیادی بود، و او نخستین کسی بود که از پله منبر بالا رفت؛ در حالی که می گریست و می گفت: ستایش خدایی را که مرا از دنیا نبرد تا تو را در این جایگاه ببینم، دستت را باز کن. ابوبکر دستش را باز کرد و پیرمرد با او بیعت نمود و سپس از منبر پایین آمد و از مسجد بیرون رفت. حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: دانستی او چه کسی بود؟ گفتم: نه، ولی از کلامش بدم آمد؛ زیرا گویی از مرگ پیامبر خوشحالی می کرد.

حضرت فرمود: او شیطان لعنه الله بود. رسول الله صلی الله علیه و آله به من خبر داد که شیطان و سران اصحابش از این که رسول الله صلی الله علیه و آله در روز غدیر خم مرا به امر خداوند عز و جل، به امامت و خلافت بر مردم و براى مردم نصب کرد و به آن ها خبر داد که من نسبت به آن ها از خود آن ها سزاوارترم و به آن ها فرمود تا حاضران به غائبان برسانند نگران شدند و همه سران و شیطان های ابلیس گرد او آمدند و گفتند: همانا این امت، مرحومه و معصومه است و نه تو و نه ما را بر آن ها راهی نیست. همانا پیشوا و پناهگاه خود را پس از پیغمبرشان دانستند. در این هنگام بود که شیطان لعنه الله افسرده و غمگین از آن محضر دور شد و رسول الله صلی الله علیه و آله به من خبر داد که هر گاه از این جهان رخت بربندد، مردم پس از مخاصمه با یکدیگر در سقیفه بنی ساعده با ابوبکر بیعت کنند، و از آن جا به مسجد روند و نخستین کسی که بالای منبر من با ابوبکر بیعت کند شیطان است که به چهره پیرمردى عبادت کوش بدان جا بیاید و چنین و چنان بگوید، سپس از آن جا بیرون رود و شیاطین و پیروان خود را گرد آورد و باد در بینى کند و به جست و

ص: 411

خیز پردازد و به آن ها گوید: هرگز، شما گمان بردید که مرا بر ایشان راهی نیست، اکنون دیدید من با آن ها چه کردم تا سرانجام دستور و فرمانبری خدای عز و جل و اوامر رسول الله صلی الله علیه و آله را وانهادند.

4- قال أمیر المؤمنین صلوات الله علیه: فَوَ اللَّهِ مَا كَانَ يُلْقَى فِي رُوْعِي وَ لَا يَخْطُرُ بِبَالِي أَنَّ الْعَرَبَ تُزْعِجُ هذَا الْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ صلى الله عليه و آله عَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ لَاأَنَّهُمْ مُنَحُّوهُ عَنِّي مِنْ بَعْدِهِ! فَمَا رَاعَنِي إِلَّا انْثِيَالُ النَّاسِ عَلَى فُلَانٍ يُبَايِعُونَهُ. (1)

حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: به خدا سوگند هرگز فكر نمی كردم و به خاطرم خطور نمی كرد، كه عرب بعد از پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله، امر امامت و رهبرى را از اهل بيت او بگردانند (و در جاى ديگر قرار دهند و باور نمى كردم) آنها آن را از من دور سازند!

تنها چيزى كه مرا ناراحت كرد اجتماع مردم اطراف فلان بود كه با او بيعت كنند.

5- قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فِی بَعْضِ خُطَبِهِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً وَ لَکُمْ عَلَیَّ حَقٌّ فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیحَةُ لَکُمْ وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ وَ تَعْلِیمُکُمْ کَیْ لَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِیبُکُمْ کَیْ مَا تَعْلَمُوا وَ أَمَّا حَقِّی عَلَیْکُمْ فَالْوَفَاءُ بِالْبَیْعَةِ وَ النَّصِیحَةُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ وَ الْإِجَابَةُ حِینَ أَدْعُوکُمْ وَ الطَّاعَةُ حِینَ آمُرُکُمْ. (2)

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در یکی از خطبه هایش فرمود: مردم! مرا بر شما حقی و شما را بر من نیز حقی است. اما حق شما بر من این است که شما را نصیحت نمایم و درآمد مالی را برای شما افزون نمایم و شما را آموزش دهم که در جهل نمانید و ادب نمایم تا دانا شوید. اما حق من بر شما این است که به بیعت و پیمان خود وفا کنید، خیرخواه امام خود باشید در حضور و غیبت من، و هنگامی که شما را فراخواندم بپذیرید و هر دستوری که دادم، اطاعت کنید.

385- رفتن عمر و بن عبید و معتزلیان نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه و گفتگوی آنان در باره جهاد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْکَرِیمِ عُتْبَةَ اَلْهَاشِمِیِّ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه بِمَکَّةَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أُنَاسٌ مِنَ اَلْمُعْتَزِلَةِ فِیهِمْ عَمْرُو بْنُ عُبَیْدٍ وَ وَاصِلُ بْنُ

ص: 412


1- . نهج البلاغه نامه 62.
2- . نهج البلاغه خطبه 84. بحارالانوار ج 27 ص 251 ح 12.

عَطَاءٍ وَ حَفْصُ بْنُ سَالِمٍ مَوْلَی اِبْنِ هُبَیْرَةَ وَ نَاسٌ مِنْ رُؤَسَائِهِمْ وَ ذَلِکَ حِدْثَانُ قَتْلِ اَلْوَلِیدِ وَ اِخْتِلاَفِ أَهْلِ اَلشَّامِ بَیْنَهُمْ فَتَکَلَّمُوا وَ أَکْثَرُوا وَ خَطَبُوا فَأَطَالُوا فَقَالَ لَهُمْ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّکُمْ قَدْ أَکْثَرْتُمْ عَلَیَّ فَأَسْنِدُوا أَمْرَکُمْ إِلَی رَجُلٍ مِنْکُمْ وَ لْیَتَکَلَّمْ بِحُجَجِکُمْ وَ یُوجِزُ فَأَسْنَدُوا أَمْرَهُمْ إِلَی عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ فَتَکَلَّمَ فَأَبْلَغَ وَ أَطَالَ فَکَانَ فِیمَا قَالَ أَنْ قَالَ قَدْ قَتَلَ أَهْلُ اَلشَّامِ خَلِیفَتَهُمْ وَ ضَرَبَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ وَ شَتَّتَ اَللَّهُ أَمْرَهُمْ فَنَظَرْنَا فَوَجَدْنَا رَجُلاً لَهُ دِینٌ وَ عَقْلٌ وَ مُرُوَّةٌ وَ مَوْضِعٌ وَ مَعْدِنٌ لِلْخِلاَفَةِ وَ هُوَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْحَسَنِ فَأَرَدْنَا أَنْ نَجْتَمِعَ عَلَیْهِ فَنُبَایِعَهُ ثُمَّ نَظْهَرَ مَعَهُ فَمَنْ کَانَ بَایَعَنَا فَهُوَ مِنَّا وَ کُنَّا مِنْهُ وَ مَنِ اِعْتَزَلَنَا کَفَفْنَا عَنْهُ وَ مَنْ نَصَبَ لَنَا جَاهَدْنَاهُ وَ نَصَبْنَا لَهُ عَلَی بَغْیِهِ وَ رَدِّهِ إِلَی اَلْحَقِّ وَ أَهْلِهِ وَ قَدْ أَحْبَبْنَا أَنْ نَعْرِضَ ذَلِکَ عَلَیْکَ فَتَدْخُلَ مَعَنَا فَإِنَّهُ لاَ غِنَی بِنَا عَنْ مِثْلِکَ لِمَوْضِعِکَ وَ کَثْرَةِ شِیعَتِکَ فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَ کُلُّکُمْ عَلَی مِثْلِ مَا قَالَ عَمْرٌو قَالُوا نَعَمْ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا نَسْخَطُ إِذَا عُصِیَ اَللَّهُ فَأَمَّا إِذَا أُطِیعَ رَضِینَا أَخْبِرْنِی یَا عَمْرُو لَوْ أَنَّ اَلْأُمَّةَ قَلَّدَتْکَ أَمْرَهَا وَ وَلَّتْکَ بِغَیْرِ قِتَالٍ وَ لاَ مَئُونَةٍ وَ قِیلَ لَکَ وَ لِّهَا مَنْ شِئْتَ مَنْ کُنْتَ تُوَلِّیهَا قَالَ کُنْتُ أَجْعَلُهَا شُورَی بَیْنَ اَلْمُسْلِمِینَ قَالَ بَیْنَ اَلْمُسْلِمِینَ کُلِّهِمْ قَالَ نَعَمْ قَالَ بَیْنَ فُقَهَائِهِمْ وَ خِیَارِهِمْ قَالَ نَعَمْ قَالَ قُرَیْشٍ وَ غَیْرِهِمْ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ اَلْعَرَبِ وَ اَلْعَجَمِ قَالَ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِی یَا عَمْرُو أَ تَتَوَلَّی أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ أَوْ تَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا قَالَ أَتَوَلاَّهُمَا فَقَالَ فَقَدْ خَالَفْتَهُمَا مَا تَقُولُونَ أَنْتُمْ تَتَوَلَّوْنَهُمَا أَوْ تَتَبَرَّءُونَ مِنْهُمَا قَالُوا نَتَوَلاَّهُمَا قَالَ یَا عَمْرُو إِنْ کُنْتَ رَجُلاً تَتَبَرَّأُ مِنْهُمَا فَإِنَّهُ یَجُوزُ لَکَ اَلْخِلاَفُ عَلَیْهِمَا وَ إِنْ کُنْتَ تَتَوَلاَّهُمَا فَقَدْ خَالَفْتَهُمَا قَدْ عَهِدَ عُمَرُ إِلَی أَبِی بَکْرٍ فَبَایَعَهُ وَ لَمْ یُشَاوِرْ فِیهِ أَحَداً ثُمَّ رَدَّهَا أَبُو بَکْرٍ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشَاوِرْ فِیهِ أَحَداً ثُمَّ جَعَلَهَا عُمَرُ شُورَی بَیْنَ سِتَّةٍ وَ أَخْرَجَ مِنْهَا جَمِیعَ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ غَیْرَ أُولَئِکَ اَلسِّتَّةِ مِنْ قُرَیْشٍ وَ أَوْصَی فِیهِمْ شَیْئاً لاَ أَرَاکَ تَرْضَی بِهِ أَنْتَ وَ لاَ أَصْحَابُکَ إِذْ جَعَلْتَهَا شُورَی بَیْنَ جَمِیعِ اَلْمُسْلِمِینَ قَالَ وَ مَا صَنَعَ قَالَ أَمَرَ صُهَیْباً أَنْ یُصَلِّیَ بِالنَّاسِ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ وَ أَنْ یُشَاوِرَ أُولَئِکَ اَلسِّتَّةَ لَیْسَ مَعَهُمْ أَحَدٌ إِلاَّ اِبْنُ عُمَرَ یُشَاوِرُونَهُ وَ لَیْسَ لَهُ مِنَ اَلْأَمْرِ شَیْءٌ وَ أَوْصَی مَنْ بِحَضْرَتِهِ مِنَ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ إِنْ مَضَتْ ثَلاَثَةُ أَیَّامٍ قَبْلَ أَنْ یَفْرُغُوا أَوْ یُبَایِعُوا رَجُلاً أَنْ یَضْرِبُوا أَعْنَاقَ أُولَئِکَ اَلسِّتَّةِ جَمِیعاً فَإِنِ اِجْتَمَعَ أَرْبَعَةٌ قَبْلَ أَنْ تَمْضِیَ ثَلاَثَةُ أَیَّامٍ وَ خَالَفَ اِثْنَانِ أَنْ یَضْرِبُوا أَعْنَاقَ اَلاِثْنَیْنِ أَ

ص: 413

فَتَرْضَوْنَ بِهَذَا أَنْتُمْ فِیمَا تَجْعَلُونَ مِنَ اَلشُّورَی فِی جَمَاعَةٍ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ قَالُوا لاَ ثُمَّ قَالَ یَا عَمْرُو دَعْ ذَا أَ رَأَیْتَ لَوْ بَایَعْتُ صَاحِبَکَ اَلَّذِی تَدْعُونِی إِلَی بَیْعَتِهِ ثُمَّ اِجْتَمَعَتْ لَکُمُ اَلْأُمَّةُ فَلَمْ یَخْتَلِفْ عَلَیْکُمْ رَجُلاَنِ فِیهَا فَأَفَضْتُمْ إِلَی اَلْمُشْرِکِینَ اَلَّذِینَ لاَ یُسْلِمُونَ وَ لاَ یُؤَدُّونَ اَلْجِزْیَةَ أَ کَانَ عِنْدَکُمْ وَ عِنْدَ صَاحِبِکُمْ مِنَ اَلْعِلْمِ مَا تَسِیرُونَ بِسِیرَةِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْمُشْرِکِینَ فِی حُرُوبِهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَتَصْنَعُ مَا ذَا قَالَ نَدْعُوهُمْ إِلَی اَلْإِسْلاَمِ فَإِنْ أَبَوْا دَعَوْنَاهُمْ إِلَی اَلْجِزْیَةِ قَالَ وَ إِنْ کَانُوا مَجُوساً لَیْسُوا بِأَهْلِ اَلْکِتَابِ قَالَ سَوَاءٌ قَالَ وَ إِنْ کَانُوا مُشْرِکِی اَلْعَرَبِ وَ عَبَدَةَ اَلْأَوْثَانِ قَالَ سَوَاءٌ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اَلْقُرْآنِ تَقْرَؤُهُ قَالَ نَعَمْ قَالَ اِقْرَأْ «قٰاتِلُوا اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ لاٰ بِالْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ لاٰ یُحَرِّمُونَ مٰا حَرَّمَ اَللّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ لاٰ یَدِینُونَ دِینَ اَلْحَقِّ مِنَ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتٰابَ حَتّٰی یُعْطُوا اَلْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صٰاغِرُونَ» فَاسْتِثْنَاءُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اِشْتِرَاطُهُ مِنَ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتَابَ فَهُمْ وَ اَلَّذِینَ لَمْ یُؤْتَوُا اَلْکِتَابَ سَوَاءٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ عَمَّنْ أَخَذْتَ ذَا قَالَ سَمِعْتُ اَلنَّاسَ یَقُولُونَ قَالَ فَدَعْ ذَا فَإِنْ هُمْ أَبَوُا اَلْجِزْیَةَ فَقَاتَلْتَهُمْ فَظَهَرْتَ عَلَیْهِمْ کَیْفَ تَصْنَعُ بِالْغَنِیمَةِ قَالَ أُخْرِجُ اَلْخُمُسَ وَ أَقْسِمُ أَرْبَعَةَ أَخْمَاسٍ بَیْنَ مَنْ قَاتَلَ عَلَیْهِ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اَلْخُمُسِ مَنْ تُعْطِیهِ قَالَ حَیْثُمَا سَمَّی اَللَّهُ قَالَ فَقَرَأَ «وَ اِعْلَمُوا أَنَّمٰا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی اَلْقُرْبیٰ وَ اَلْیَتٰامیٰ وَ اَلْمَسٰاکِینِ وَ اِبْنِ اَلسَّبِیلِ» قَالَ اَلَّذِی لِلرَّسُولِ مَنْ تُعْطِیهِ وَ مَنْ ذُو اَلْقُرْبَی قَالَ قَدِ اِخْتَلَفَ فِیهِ اَلْفُقَهَاءُ فَقَالَ بَعْضُهُمْ قَرَابَةُ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ اَلْخَلِیفَةُ وَ قَالَ بَعْضُهُمْ قَرَابَةُ اَلَّذِینَ قَاتَلُوا عَلَیْهِ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ قَالَ فَأَیَّ ذَلِکَ تَقُولُ أَنْتَ قَالَ لاَ أَدْرِی قَالَ فَأَرَاکَ لاَ تَدْرِی فَدَعْ ذَا ثُمَّ قَالَ أَ رَأَیْتَ اَلْأَرْبَعَةَ أَخْمَاسٍ تَقْسِمُهَا بَیْنَ جَمِیعِ مَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی سِیرَتِهِ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فُقَهَاءُ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ وَ مَشِیخَتُهُمْ فَاسْأَلْهُمْ فَإِنَّهُمْ لاَ یَخْتَلِفُونَ وَ لاَ یَتَنَازَعُونَ فِی أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّمَا صَالَحَ اَلْأَعْرَابَ عَلَی أَنْ یَدَعَهُمْ فِی دِیَارِهِمْ وَ لاَ یُهَاجِرُوا عَلَی إِنْ دَهِمَهُ مِنْ عَدُوِّهِ دَهْمٌ أَنْ یَسْتَنْفِرَهُمْ فَیُقَاتِلَ بِهِمْ وَ لَیْسَ لَهُمْ فِی اَلْغَنِیمَةِ نَصِیبٌ وَ أَنْتَ تَقُولُ بَیْنَ جَمِیعِهِمْ فَقَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی کُلِّ مَا قُلْتَ فِی سِیرَتِهِ فِی اَلْمُشْرِکِینَ وَ مَعَ هَذَا مَا تَقُولُ فِی اَلصَّدَقَةِ فَقَرَأَ عَلَیْهِ اَلْآیَةَ: «إِنَّمَا اَلصَّدَقٰاتُ لِلْفُقَرٰاءِ وَ اَلْمَسٰاکِینِ وَ اَلْعٰامِلِینَ عَلَیْهٰا» إِلَی آخِرِ اَلْآیَةِ قَالَ نَعَمْ فَکَیْفَ تَقْسِمُهَا

ص: 414

قَالَ أَقْسِمُهَا عَلَی ثَمَانِیَةِ أَجْزَاءٍ فَأُعْطِی کُلَّ جُزْءٍ مِنَ اَلثَّمَانِیَةِ جُزْءاً قَالَ وَ إِنْ کَانَ صِنْفٌ مِنْهُمْ عَشَرَةَ آلاَفٍ وَ صِنْفٌ مِنْهُمْ رَجُلاً وَاحِداً أَوْ رَجُلَیْنِ أَوْ ثَلاَثَةً جَعَلْتَ لِهَذَا اَلْوَاحِدِ مِثْلَ مَا جَعَلْتَ لِلْعَشَرَةِ آلاَفٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ تَجْمَعُ صَدَقَاتِ أَهْلِ اَلْحَضَرِ وَ أَهْلِ اَلْبَوَادِی فَتَجْعَلُهُمْ فِیهَا سَوَاءً قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَدْ خَالَفْتَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی کُلِّ مَا قُلْتَ فِی سِیرَتِهِ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقْسِمُ صَدَقَةَ أَهْلِ اَلْبَوَادِی فِی أَهْلِ اَلْبَوَادِی وَ صَدَقَةَ أَهْلِ اَلْحَضَرِ فِی أَهْلِ اَلْحَضَرِ وَ لاَ یَقْسِمُهُ بَیْنَهُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَ إِنَّمَا یَقْسِمُهُ عَلَی قَدْرِ مَا یَحْضُرُهُ مِنْهُمْ وَ مَا یَرَی وَ لَیْسَ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ شَیْءٌ مُوَقَّتٌ مُوَظَّفٌ وَ إِنَّمَا یَصْنَعُ ذَلِکَ بِمَا یَرَی عَلَی قَدْرِ مَنْ یَحْضُرُهُ مِنْهُمْ فَإِنْ کَانَ فِی نَفْسِکَ مِمَّا قُلْتُ شَیْءٌ فَالْقَ فُقَهَاءَ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ فَإِنَّهُمْ لاَ یَخْتَلِفُونَ فِی أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَذَا کَانَ یَصْنَعُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی عَمْرِو بْنِ عُبَیْدٍ فَقَالَ لَهُ اِتَّقِ اَللَّهَ وَ أَنْتُمْ أَیُّهَا اَلرَّهْطُ فَاتَّقُوا اَللَّهَ فَإِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی وَ کَانَ خَیْرَ أَهْلِ اَلْأَرْضِ وَ أَعْلَمَهُمْ بِکِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ مَنْ ضَرَبَ اَلنَّاسَ بِسَیْفِهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَی نَفْسِهِ وَ فِی اَلْمُسْلِمِینَ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ فَهُوَ ضَالٌّ مُتَکَلِّفٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الکریم بن عتبه هاشمی روایت کرده که گفت: در مکّه نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نشسته بودم که ناگاه گروهی از معتزلیان از جمله عمرو بن عبید، واصل بن عطاء، حفص بن سالم (غلام ابن هبیره) و گروهی از رؤسای آنان وارد شدند و در آن موقع، تازه ولید بن عبد الملک اموی کشته شده بود و شامیان نیز در بین خود اختلاف داشتند.

آن افراد، شروع به سخن و سخنرانی کردند و بسیار آن را طول دادند.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به آنان فرمود: شما چند نفری شروع به سخن با من کردید بسیار سخن گفتید، سخنان خود را به یکی از خودتان بسپارید و او نیز به طور کوتاه دلیل ها و سخنان شما را برایم بگوید.

آنها نیز عمرو بن عبید را به عنوان نمایندۀ خود انتخاب کردند.

ص: 415


1- . الکافي ج 5 ص 23 ح 1.

وی شروع به سخن کرد و سخن بسیار گفت و کلامش طولانی شد. از جمله گفت: شامیان، خلیفۀ خود را کشتند و خداوند نیز بین آنها اختلاف انداخت و برخی را به وسیلۀ برخی دیگر زد و در حکومت آنها تفرقه انداخت و آن را از هم گسیخت.

ما دقّت کردیم و مردی را یافتیم که دین، عقل و تدبیر دارد و جایگاه و منبع راستین خلافت است و او محمّد بن عبد اللّه بن حسن است. اراده کرده ایم که گرد او بیاییم و با او بیعت کنیم و به همراهش ظهور کنیم. آن گاه هرکس با ما بیعت کرد از ما باشد و ما از او، و هر کس از ما کناره بگیرد کاری به او نداشته باشیم و هرکس به مخالفت با ما برخیزد به جنگ او برویم و به خاطر این که به ما ستم کرده است با او مخالفت کنیم و او را به سوی حق و حقیقت و اهل آن بازگردانیم.

دوست داشتیم که این مطلب را بر تو نیز عرضه کنیم و تو نیز با ما باشی؛ چرا که ما از کسی مانند تو که دارای موقعیّت اجتماعی عالی و پیروان فراوان هستی بی نیاز نیستیم.

پس از آن که سخنان عمرو تمام شد، حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آیا همۀ شما در سخنانی که عمرو گفت با او هم عقیده هستید؟

همگی گفتند: آری!

آن گاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه حمد و ثنای الهی را به جای آورد و بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله درود فرستاد و فرمود: ما، تنها هنگامی که معصیت خداوند صورت پذیرد خشمگین و غضبناک می شویم، ولی اگر او اطاعت بشود ما راضی هستیم.

ای عمرو! برای من بازگو کن که اگر امّت، حکومت خود را به گردن تو بیندازد و بدون جنگ و خونریزی و سختی تو را حاکم خود گرداند و به تو گفته شود هرکس را می خواهی ولیعهد خود قرار بده، چه کسی را به ولایت عهدی خودت می رسانی؟

عمرو گفت: اگر چنین می شد، آن را در یک شورا بین مسلمانان قرار می دادم.

حضرت فرمود: بین تمام مسلمانان؟

عرض کرد: آری.

فرمود: بین فقیهان و برگزیدگان (بهترین افراد) امّت؟

گفت: آری.

ص: 416

فرمود: قریش و غیر قریش؟

گفت: آری

فرمود: عرب و عجم؟

گفت: آری.

فرمود: ای عمرو! برای من بازگو کن که آیا ابا بکر و عمر را دوست می داری و آنها را ولی خود می دانی یا آن که از آن دو تن بیزاری می جویی؟

عمرو گفت: آنها را ولی خود می دانم.

حضرت فرمود: در واقع تو با آن دو تن مخالفت کرده ای. شما چه طور؟ آیا آن دو را ولی خود می دانید یا آن که از آنها بیزارید؟

گفتند: آنها را ولی خود می دانیم.

آن حضرت فرمود: ای عمرو! اگر تو مردی بودی که از آن دو بیزاری می جستی برایت جایز بود که برخلاف آنها رفتار کنی و به مخالفت شان برخیزی، و اگر مردی باشی که آنها را ولیّ خود می دانی به حقیقت، با آن دو نفر مخالفت کرده ای؛ عمر حکومت ابابکر را پذیرفت و با او بیعت کرد و در این زمینه با هیچ کس مشورت نکرد، و ابابکر نیز آن را به عمر سپرد و با کسی مشورت نکرد؛ آن گاه عمر خلافت را در شورا بین شش نفر قرار داد و تمام مهاجران و انصار غیر از آن شش تن که از قریش بودند، همه را بیرون کرد، و آنها نیز به گونه ای وصیّت کرد که به نظر من، نه تو و نه اصحابت اگر شورایی بین مسلمانان قرار بدهید، به آن چیزی که عمر وصیّت کرد راضی نخواهید شد و آن کار را انجام نخواهید داد.

عمرو گفت: مگر چه کار کرد؟

فرمود: به صهیب بن سنان، دستور داد تا سه روز با مردم نماز جماعت را به پا دارد، و آن شش نفر نیز در این سه روز با یکدیگر مشورت کنند و غیر از فرزند عمر با هیچ کس مشورت نکنند، ولی فرزند عمر نیز حق به حکومت رسیدن را نداشته باشد. به تمام مهاجران و انصاری که در حضور او بودند نیز وصیّت کرد که اگر آن شش تن بیش از سه روز به مشورت خود ادامه دادند و در این مدّت مشورتشان تمام نشد یا با یک نفر از خودشان بیعت نکردند، گردن تمام آن شش نفر را بزنند. هم چنین اگر چهار نفر از آن شش نفر پیش از تمام

ص: 417

شدن سه روز با یکدیگر هم نظر شدند، تنها گردن دو نفری را که با آن چهار نفر هم نظر نشده اند، بزنند. آیا شما راضی به چنین چیزی هستید که در مورد شورایی که در مسلمانان می گذارید رفتار شود؟

همگی گفتند: نه.

آن گاه حضرت فرمود: ای عمرو! این را رها کن. به نظر تو اگر با دوستت - که مرا به بیعتش فرامی خوانی - بیعت کند، سپس امّت نیز گرد شما بیایند و حتّی دو نفر از امّت نیز با شما مخالفت نکنند و پس از آن به سوی مشرکانی که اسلام نمی آورند و جزیه هم نمی پردازند سرازیر شوید (حمله کنید)، آیا شما و دوستتان این علم و دانش را دارید که به سیرۀ رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله که در جنگ هایش با مشرکان داشت، رفتار کنید؟

گفت: آری.

فرمود: چه کار می کنید؟

گفت: آنها را به اسلام فرامی خوانیم و اگر سرپیچی کردند از آنها درخواست پرداخت جزیه می کنیم.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر مجوسی (آتش پرست) باشند و اهل کتاب نباشند چه طور؟

گفت: فرقی ندارد.

فرمود: اگر مشرکان عرب و بت پرستان باشند چه طور؟

گفت: فرقی ندارد.

فرمود: برای من بگو بدانم آیا قرآن را قرائت می کنی؟

گفت: آری.

آن حضرت فرمود: بخوان: {کسانی را از اهل کتاب که به خدا و روز آخرت ایمان نیاورده اند و آن چه را خدا و رسولش حرام کرده اند نیز حرام نمی شمارند و به دین حق رفتار نمی کنند بکشید، تا آن گاه که (بپذیرند) جزیه را با دست خود و با خواری و کوچکی بپردازند}. (سوره توبه آیه 29)

آیا این که خداوند اهل کتاب را استثنا کرده و جزیه را در مورد آنها شرط نموده است، آیا اهل کتاب با غیر اهل کتاب مساوی هستند؟

گفت: آری.

ص: 418

فرمود: این را از چه کسی آموخته ای؟

گفت: از مردم شنیده ام که چنین می گویند.

حضرت فرمود: این را کنار بگذار (رها کن) ؛ پس اگر غیر اهل کتاب نیز از پرداخت جزیه نیز سرپیچی کردند و به جنگ آنها رفتی و بر ایشان پیروز شدی، با غنیمت ها چه کار می کنی؟

گفت: یک پنجم آن را برمی گیرم و چهار قسمت دیگر را بین کسانی که همراه من جنگیده تقسیم می کنم.

فرمود: برای من بازگو کن بدانم که خمس را به چه کسانی می پردازی؟

گفت: همان گونه که خداوند فرموده است.

آن حضرت این آیه را تلاوت فرمود: {و بدانید آن چه به غنیمت می گیرید، در واقع یک پنجم از آن برای خدا، رسول، ذی القربی (خویشاوندان او)، یتیمان، مسکینان، و در راه ماندگان است}. (سوره انفال آیه 41)

آن گاه فرمود: آن که برای رسول است را به چه کسی می دهی و ذی القربی (خویشان رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله چه کسانی هستند؟

عمرو بن عبید گفت: فقیهان در این مورد اختلاف کرده اند؛ برخی گفته اند که ذی القربی، خویشان و اهل بیت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله هستند؛ و برخی می گویند که منظور، خلیفه است؛ برخی نیز می گویند که خویشان، جنگجویان مسلمانی هستند که به جنگ رفته اند.

حضرت فرمود: خود تو کدام یک را پذیرفته ای؟

گفت: نمی دانم.

فرمود: می بینم که نمی دانی، پس این سخنان را رها کن.

آن گاه فرمود: آیا به نظر تو، باید چهار قسمت باقی ماندۀ غنیمت را بین تمام کسانی که در آن جنگ مبارزه و قتال شرکت کرده اند، تقسیم کنی؟

گفت: آری.

آن حضرت فرمود: تو با رسول الله صلّی اللّه علیه و آله مخالفت کرده ای؛ بین من و تو، فقیهان مدینه و پیروان آن قضاوت کنند؛ از آنان بپرس، هیچ یک اختلافی در این ندارند و با یکدیگر دعوایی ندارند در این که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله با اعراب مصالحه کرد که در شهرهای خودشان بمانند و مجبور به مهاجرت نباشند، به شرط آن که اگر دشمنان فراوانی به آن حضرت حمله کردند، از افراد آنها (اعراب مذکور) سپاه

ص: 419

برگیرد و با کمک آنها به جنگ دشمنان بپردازد، ولی سهم و نصیبی از غنیمت جنگی نداشته است؛ این همه در حالی است که تو می گویی بین همگی آنان تقسیم می کنم.

به تحقیق، تو با رسول الله صلّی اللّه علیه و آله مخالفت کرده ای در تمام آن چه در مورد سیرۀ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نسبت به مشرکان گفتی، با آن حضرت مخالفت کرده ای؛ با این وجود (با این همه مخالفت ها) در مورد صدقه چه می گویی؟

عمر بن عبید، این آیه را قرائت کرد: {صدقات، تنها برای فقیران، مسکینان و کارمندان گرفتن صدقات... است}. (سوره توبه آیه 60) تا آخر آیه زکات را تلاوت کرد.

آن حضرت فرمود: آری حالا چگونه آن را تقسیم می کنی؟

گفت: آن را هشت قسمت می کنم و به هریک از آن هشت گروه نیز یک قسمت را می پردازم.

فرمود: و اگر یک صنف از آن هشت صنف، ده هزار نفر باشند و صنف دیگر یک مرد یا دو مرد یا سه مرد، چه می کنی؟

آیا به این یک نفر، به اندازۀ آن ده هزار نفر می پردازی؟

گفت: آری.

حضرت فرمود: و (آیا) صدقات (زکات های) شهرنشینان و بادیه نشینان را گردآوری می کنی و همه را در آن یکسان می داری؟

گفت: آری.

فرمود: در همۀ آن چه به سیرۀ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نسبت دادی، با آن حضرت و سیرۀ او مخالفت کردی. همیشه رسول الله صلّی اللّه علیه و آله این گونه رفتار می کرد که صدقه بادیه نشینان را بین بادیه نشینان تقسیم می کرد و صدقۀ شهرنشینان را بین شهرنشینان تقسیم می فرمود، و همۀ این اموال را یکسان تقسیم نمی فرمود.

شیوۀ آن حضرت این بود که به اندازۀ هرکس نزد او حاضر می شد و صلاح می دانست تقسیم می فرمود و قانون و زمان خاصّی در این مورد نگذاشته بود؛ تقسیم زکات، تنها به اندازۀ صلاح دید حضرت و به قدر کسانی از آنان انجام می شد که نزد آن حضرت حاضر می شدند.

ص: 420

اگر در مورد آن چه گفتم شکّی داری، فقیهان اهل مدینه را ملاقات کن؛ آنها هیچ گونه اختلافی در این مورد ندارند که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله، چنین رفتاری داشته است.

آن گاه حضرت و به عمرو بن عبید رو کرد و به او فرمود:

تقوای الهی پیشه کن (از خدا بترس) هم چنین شما ای گروه! از خدا بترسید.

به راستی پدرم که بهترین مردم روی زمین بود و از همه نسبت به کتاب خداوند عزّ و جلّ و سنّت پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله داناتر و عالم تر بود برایم حدیث کرد که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود:

هرکس با شمشیر خود مردم را بزند و آنان را به سوی خویش فرابخواند، در حالی که در بین مسلمانان کسی عالم تر از او وجود داشته باشد، پس چنین شخصی گمراه است و خود را به زحمت انداخته است.

386- مرد می تواند دزد را از خود و خانواده اش دفع کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَنَسٍ أَوْ هَیْثَمِ بْنِ اَلْبَرَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه اَللِّصُّ یَدْخُلُ فِی بَیْتِی یُرِیدُ نَفْسِی وَ مَالِی قَالَ اُقْتُلْ فَأُشْهِدُ اَللَّهَ وَ مَنْ سَمِعَ أَنَّ دَمَهُ فِی عُنُقِی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از انس، یا هیثم بن براء روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: اگر دزد به خانه ام بیاید و قصد جان من و ثروتم را داشته باشد، چه کار کنم؟

فرمود: او را بکش؛ خدا و هرکس را که شنید شاهد و گواه می گیرم که خونش به گردن من باشد (یعنی کشتن او جایز است).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِذَا دَخَلَ عَلَیْکَ اَللِّصُّ اَلْمُحَارِبُ فَاقْتُلْهُ فَمَا أَصَابَکَ فَدَمُهُ فِی عُنُقِی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: اگر دزد با حال جنگ بر تو وارد شد او را بکش، و اگر گرفتار شدی خونش را من به گردن می گیرم.

ص: 421


1- . الکافي ج 5 ص 51 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 51 ح 4.

387- کسی که مظلومانه کشته شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ قُتِلَ دُونَ مَظْلِمَتِهِ فَهُوَ شَهِیدٌ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا مَرْیَمَ هَلْ تَدْرِی مَا دُونَ مَظْلِمَتِهِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ اَلرَّجُلُ یُقْتَلُ دُونَ أَهْلِهِ وَ دُونَ مَالِهِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِکَ فَقَالَ یَا أَبَا مَرْیَمَ إِنَّ مِنَ اَلْفِقْهِ عِرْفَانَ اَلْحَقِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی مریم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود:

هرکس مظلومانه کشته شود شهید است. آن گاه حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: ای ابا مریم! آیا می دانی مظلومانه کشته شدن یعنی چه؟

عرض کردم: فدایت شوم! یعنی این که مردی در دفاع از خانواده اش و دارایی اش و نظیر این ها کشته شود.

فرمود: ای ابا مریم! بخشی از فقه، شناخت حقیقت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی اَلْعَلاَءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یُقَاتِلُ دُونَ مَالِهِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ اَلشَّهِیدِ قُلْتُ أَ یُقَاتِلُ أَفْضَلُ أَوْ لَمْ یُقَاتِلْ قَالَ أَمَّا أَنَا لَوْ کُنْتُ لَمْ أُقَاتِلْ وَ تَرَکْتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن ابی العلاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مردی که به خاطر دفاع از ثروتش می جنگد (و کشتار می کند یا کشته می شود) پرسیدم.

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس در دفاع از مالش کشته شود به منزلۀ شهید است.

عرض کردم: آیا اگر بجنگد بهتر است یا اگر (به خاطر مال) نجنگد؟

فرمود: اگر من باشم، (به خاطر مال تنها) نمی جنگم (و دزد را نمی کشم) و او را رها می کنم.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه: عَنِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ فِی اَلسَّفَرِ وَ مَعَهُ جَارِیَةٌ لَهُ فَیَجِیءُ قَوْمٌ یُرِیدُونَ أَخْذَ

ص: 422


1- . الکافي ج 5 ص 52 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 52 ح 3.

جَارِیَتِهِ أَ یَمْنَعُ جَارِیَتَهُ مِنْ أَنْ تُؤْخَذَ وَ إِنْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ اَلْقَتْلَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ کَذَلِکَ إِنْ کَانَتْ مَعَهُ اِمْرَأَةٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ کَذَلِکَ اَلْأُمُّ وَ اَلْبِنْتُ وَ اِبْنَةُ اَلْعَمِّ وَ اَلْقَرَابَةُ یَمْنَعُهُنَّ وَ إِنْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ اَلْقَتْلَ قَالَ نَعَمْ [قُلْتُ] وَ کَذَلِکَ اَلْمَالُ یُرِیدُونَ أَخْذَهُ فِی سَفَرٍ فَیَمْنَعُهُ وَ إِنْ خَافَ اَلْقَتْلَ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد بن خالد از پدرش از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه در مورد مردی که به سفر رفته است و کنیزی نیز با خود دارد پرسیدم که اگر گروهی بیایند و بخواهند آن کنیز را از او بگیرند، آیا باید از بردن کنیزش جلوگیری کند حتی اگر ترس جانش را داشته باشد؟

فرمود: آری.

عرض کردم: اگر زن همراهش باشد نیز همین طور است؟

فرمود: آری.

عرض کردم: اگر مادرش، دخترش، دختر عمویش و زنی از بستگان نزدیکش همراهش باشد نیز همین طور است؟

فرمود: آری.

عرض کردم: مال و دارایی که در سفر به همراه دارد و می خواهند از او بستانند (اگر از کشته شدن خود بترسد) نیز همین طور است؟

فرمود: آری.

388- فضیلت شهادت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما کَانَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَةِ دَمٍ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ. (2)

ص: 423


1- . الکافي ج 5 ص 52 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 53 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: به راستی حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه همیشه می فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله می فرماید: هیچ قطره ای نزد خدای عزّ و جلّ دوست داشتنی تر از قطرۀ خونی که در راه خدا ریخته شود نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قِیلَ لِلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا بَالُ اَلشَّهِیدِ لاَ یُفْتَنُ فِی قَبْرِهِ فَقَالَ [اَلنَّبِیُّ] صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَفَی بِالْبَارِقَةِ فَوْقَ رَأْسِهِ فِتْنَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به رسول الله صلّی اللّه علیه و آله عرض شد: چرا شهید در قبرش آزمایش نمی شود؟

فرمود: شمشیرها و برق آن ها بالای سرش (در زمان جنگ) برای آزمایش او کافی است.

389- امر به معروف و نهی از منکر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: یَکُونُ فِی آخِرِ اَلزَّمَانِ قَوْمٌ یُتَّبَعُ فِیهِمْ قَوْمٌ مُرَاءُونَ یَتَقَرَّءُونَ وَ یَتَنَسَّکُونَ حُدَثَاءُ سُفَهَاءُ لاَ یُوجِبُونَ أَمْراً بِمَعْرُوفٍ وَ لاَ نَهْیاً عَنْ مُنْکَرٍ إِلاَّ إِذَا أَمِنُوا اَلضَّرَرَ یَطْلُبُونَ لِأَنْفُسِهِمُ اَلرُّخَصَ وَ اَلْمَعَاذِیرَ یَتَّبِعُونَ زَلاَّتِ اَلْعُلَمَاءِ وَ فَسَادَ عَمَلِهِمْ یُقْبِلُونَ عَلَی اَلصَّلاَةِ وَ اَلصِّیَامِ وَ مَا لاَ یَکْلِمُهُمْ فِی نَفْسٍ وَ لاَ مَالٍ وَ لَوْ أَضَرَّتِ اَلصَّلاَةُ بِسَائِرِ مَا یَعْمَلُونَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَبْدَانِهِمْ لَرَفَضُوهَا کَمَا رَفَضُوا أَسْمَی اَلْفَرَائِضِ وَ أَشْرَفَهَا إِنَّ اَلْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِهَا تُقَامُ اَلْفَرَائِضُ هُنَالِکَ یَتِمُّ غَضَبُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ فَیَعُمُّهُمْ بِعِقَابِهِ فَیُهْلَکُ اَلْأَبْرَارُ فِی دَارِ اَلْفُجَّارِ وَ اَلصِّغَارُ فِی دَارِ اَلْکِبَارِ إِنَّ اَلْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ سَبِیلُ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ اَلصُّلَحَاءِ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِهَا تُقَامُ اَلْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ اَلْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ اَلْمَکَاسِبُ وَ تُرَدُّ اَلْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ اَلْأَرْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ اَلْأَعْدَاءِ وَ یَسْتَقِیمُ اَلْأَمْرُ فَأَنْکِرُوا بِقُلُوبِکُمْ وَ اِلْفِظُوا بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ صُکُّوا بِهَا جِبَاهَهُمْ وَ لاَ تَخَافُوا فِی اَللَّهِ لَوْمَةَ لاَئِمٍ فَإِنِ اِتَّعَظُوا وَ إِلَی اَلْحَقِّ رَجَعُوا فَلاَ سَبِیلَ عَلَیْهِمْ: «إِنَّمَا اَلسَّبِیلُ عَلَی اَلَّذِینَ یَظْلِمُونَ اَلنّٰاسَ وَ یَبْغُونَ فِی اَلْأَرْضِ بِغَیْرِ اَلْحَقِّ أُولٰئِکَ لَهُمْ عَذٰابٌ أَلِیمٌ» هُنَالِکَ

ص: 424


1- . الکافي ج 5 ص 54 ح 5.

فَجَاهِدُوهُمْ

بِأَبْدَانِکُمْ وَ أَبْغِضُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ غَیْرَ طَالِبِینَ سُلْطَاناً وَ لاَ بَاغِینَ مَالاً وَ لاَ مُرِیدِینَ بِظُلْمٍ ظَفَراً حَتَّی یَفِیئُوا إِلَی أَمْرِ اَللَّهِ وَ یَمْضُوا عَلَی طَاعَتِهِ قَالَ وَ أَوْحَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی شُعَیْبٍ اَلنَّبِیِّ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ أَنِّی مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِکَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ صلوات الله علیه یَا رَبِّ هَؤُلاَءِ اَلْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ اَلْأَخْیَارِ فَأَوْحَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ اَلْمَعَاصِی وَ لَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در آخر الزمان گروهی به وجود می آیند که در بین خود از فرقه ای پیروی می کنند که ریاکار، قاری قرآن، اهل انجام عبادات، دارای حالتی زهدگونه، تازه به دوران رسیده و سفیه و نادان اند. امر به معروف و نهی از منکر را واجب نمی دانند مگر در صورتی که از ضرری در امان باشند، برای خودشان رخصت و بهانه می جویند، و از لغزش های علما و بد عملی آن ها پیروی می کنند. به نماز و روزه و چیزهایی که به جاه و مال شان لطمه ای نزند روی می آورند، و اگر نماز و دیگر کارهایی را که انجام می دهند نیز به مال و جان شان ضرری برساند، آن را هم همانند فریضه ها و واجبات بزرگ دیگری که ترک کردند، رها می کنند.

در واقع امر به معروف و نهی از منکر فریضه و واجب عظیم و بزرگی است که فرایض و واجبات، تنها با آنها برپا می شود.

این جاست که غضب الهی بر این افراد تمام و کامل می شود و همه را به کیفر خود گرفتار می کند و نیکان را نیز در سرزمین بدکاران، و کوچک ها را در سرزمین بزرگان هلاک و نابود می کند.

امر به معروف و نهی از منکر در حقیقت راه انبیا، روش روشن صالحان، و فریضه ای است بزرگ که فرایض با آن زنده و پابرجا می شود و مسلک های دین با آن ها (از بدعت ها) در امان می ماند، تجارت ها حلال می شود، آن چه به ستم گرفته شده باز می گردد و زمین آباد می شود و از دشمنان انتقام گرفته می شود و امور (دین و دنیا) به راه راست کشیده می شود.

پس، با دل های تان منکر و کار بد را انکار کنید و زشت بدانید، و با زبان های خود این مطلب را بگویید، و به شدّت بر روی آن ها بزنید، و در راه خدا از سرزنش هیچ سرزنش کننده ای مترسید.

ص: 425


1- . الکافي ج 5 ص 55 ح 1.

پس اگر پند گرفتند و به حقّ بازگشتند دیگر اجازۀ آزار آنها را ندارید (و راهی نیست) بلکه: {اجازه تنها در مورد کسانی است که به مردم ستم می کنند، و در زمین به ناحق طلب و درخواست می کنند؛ عذابی دردناک برای اینان خواهد بود}. (سوره شوری آیه 42)

در چنین موردی با بدن های تان به جهاد با آنها بپردازید، و با دل هایتان بر آنان خشم بگیرید، بدون این که در پی حکومت یابی باشید، و یا مالی را به ستم بگیرید یا بخواهید با ستمگری (و بدون عدالت) بر آنان پیروز شوید؛ این کار را بکنید تا به دستور الهی بازگردند و مشغول اطاعت و فرمانبرداری از او شوند.

خدای عزّ و جلّ به شعیب پیامبر علیه السّلام وحی کرد: من یکصد هزار نفر از قوم تو را عذاب می کنم، چهل هزار نفر از بدهایشان و شصت هزار نفر از بهترین های شان را.

شعیب علیه السّلام عرض کرد: ای پروردگار من! اینان اشرارند، ولی نیکان به چه سبب؟

خداوند عزّ و جلّ به او وحی فرمود: با معصیت کاران کنار آمدند و به خاطر خشم و غضب من، خشمگین نشدند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَرَفَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ اَلْمُنْکَرِ أَوْ لَیُسْتَعْمَلَنَّ عَلَیْکُمْ شِرَارُکُمْ فَیَدْعُو خِیَارُکُمْ فَلاَ یُسْتَجَابُ لَهُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن عمر بن عرفه روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: تأکید می کنم که شما باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، و گرنه بدترین های شما بر شما گماشته می شوند و در چنین شرایطی نیکان شما دعا می کنند و مستجاب نمی شود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی سَعِیدٍ اَلزُّهْرِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: بِئْسَ اَلْقَوْمُ قَوْمٌ یَعِیبُونَ اَلْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی سعید زهری روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: آن قومی که امر به معروف و نهی از منکر را عیب بشمارند، چه بد مردمی هستند!

ص: 426


1- . الکافي ج 5 ص 56 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 57 ح 5.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: أَمَرَنَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنْ نَلْقَی أَهْلَ اَلْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به ما دستور دادند که با معصیت کاران با چهره هایی عبوس(ترش رو) ملاقات کنیم.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِذَا مَرَّ بِجَمَاعَةٍ یَخْتَصِمُونَ لاَ یَجُوزُهُمْ حَتَّی یَقُولَ ثَلاَثاً اِتَّقُوا اَللَّهَ یَرْفَعُ بِهَا صَوْتَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: شیوۀ حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه آن بود که هرگاه از کنار گروهی می گذشت که با یکدیگر مخاصمه و دعوا داشتند از نزد آنان نمی گذشت مگر آن که سه مرتبه با صدای بلند می فرمود: از خدا بترسید و تقوا پیشه کنید!

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: وَ سُئِلَ عَنِ اَلْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیِ عَنِ اَلْمُنْکَرِ أَ وَاجِبٌ هُوَ عَلَی اَلْأُمَّةِ جَمِیعاً فَقَالَ لاَ فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ قَالَ إِنَّمَا هُوَ عَلَی اَلْقَوِیِّ اَلْمُطَاعِ اَلْعَالِمِ بِالْمَعْرُوفِ مِنَ اَلْمُنْکَرِ لاَ عَلَی اَلضَّعِیفِ اَلَّذِی لاَ یَهْتَدِی سَبِیلاً إِلَی أَیٍّ مِنْ أَیٍّ یَقُولُ مِنَ اَلْحَقِّ إِلَی اَلْبَاطِلِ وَ اَلدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ کِتَابُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَوْلُهُ «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی اَلْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ» فَهَذَا خَاصُّ غَیْرُ عَامٍّ کَمَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مِنْ قَوْمِ مُوسیٰ أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ» وَ لَمْ یَقُلْ عَلَی أُمَّةِ مُوسَی وَ لاَ عَلَی کُلِّ قَوْمِهِ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أُمَمٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ اَلْأُمَّةُ وَاحِدَةٌ فَصَاعِداً کَمَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «إِنَّ إِبْرٰاهِیمَ کٰانَ أُمَّةً قٰانِتاً لِلّٰهِ» یَقُولُ مُطِیعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَیْسَ عَلَی مَنْ یَعْلَمُ ذَلِکَ فِی هَذِهِ اَلْهُدْنَةِ مِنْ حَرَجٍ إِذَا کَانَ لاَ قُوَّةَ لَهُ وَ لاَ عُذْرَ وَ لاَ طَاعَةَ قَالَ مَسْعَدَةُ وَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ وَ سُئِلَ عَنِ اَلْحَدِیثِ اَلَّذِی جَاءَ عَنِ اَلنَّبِیِّ

ص: 427


1- . الکافي ج 5 ص 58 ح 10.
2- . الکافي ج 5 ص 59 ح 12.

صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ أَفْضَلَ اَلْجِهَادِ کَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ مَا مَعْنَاهُ قَالَ هَذَا عَلَی أَنْ یَأْمُرَهُ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ یُقْبَلُ مِنْهُ وَ إِلاَّ فَلاَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که از حضرتش پرسیده شد: آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است؟

فرمود: نه.

عرض شد: چرا؟

فرمود: تنها بر شخص توانا و نیرومندی که از او اطاعت کنند و بپذیرند واجب است که معروف و نیک را بشناسد و از منکر تشخیص بدهد، نه بر ناتوان ضعیفی که را خودش هدایت نشده است و مردم را از حق به باطل می برد.

دلیل براین مطالب نیز در کتاب خداوند عزّ و جلّ آمده است که می فرماید: {و باید از میان شما گروهی باشند که دعوت و فراخوان به کار خیر کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند}. (سوره آل عمران آیه 104)

پرواضح است که این معنا، خاص است و عام نیست. چنان که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: {و از قوم موسی امّت (و گروهی) بودند که (مردم را) به حقیقت هدایت و راهنمایی می کردند و بین آنان حق و عدالت را اجرا می کردند}. (سوره اعراف آیه 158)

و نفرمود: «بر امت موسی»؛ و نفرمود: «بر تمام قوم موسی»، که در آن هنگام امّت های گوناگون بودند، در حالی که امّت به معنای یک نفر و بیش از آن آمده است، آن جا که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: {در واقع ابراهیم یک امّت بود و از خداوند اطاعت می کرد}. (سوره نحل آیه 119)

می فرماید: او نسبت خداوند عزّ و جلّ مطیع بود. البتّه در این زمان که ما با ستم کاران در حال صلح و آتش بس هستیم بر دانایی اگر توان ندارد و بهانه ای ندارد و کسی نیز از او فرمان نمی برد حرجی نیست و لازم نیست.

ص: 428


1- . الکافي ج 5 ص 59 ح 16.

مسعدة گوید: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد این حدیث که از رسول الله صلّی اللّه علیه و آله وارد شده است: در واقع، با فضیلت ترین جهاد، سخن عدلی است که نزد پیشوایی جائر و ستمگر گفته شود، پرسیده شد.

شنیدم که آن حضرت فرمود: معنای این سخن چنین است که وقتی فهمید به آن جائر دستور بدهد (و امر به حق کند)، به شرطی که او نیز بپذیرد، و گرنه چنین رفتار نکند.

7- قال رسول الله صلی الله علیه و آله في حدیث: لا أمر بمعروف ولا نهي عن منکر إلا مع إمام معصوم. (1)

رسول الله صلی الله علیه و آله در حدیثی فرمودند: هیچ امر به معروف و نهی از منکری جز با حضور امام معصوم تحقق نمی یابد.

390- انکار کردن کار منکر و زشت با قلب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی اَلطَّوِیلِ صَاحِبِ اَلْمِنْقَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: حَسْبُ اَلْمُؤْمِنِ عِزّاً إِذَا رَأَی مُنْکَراً أَنْ یَعْلَمَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَلْبِهِ إِنْکَارَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی طویل صاحب منقری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای عزّت مؤمن همین بس که وقتی منکری را مشاهده کرد، خداوند عزّ و جلّ انکار قلبی او را بداند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی اَلطَّوِیلِ صَاحِبِ اَلْمِنْقَرِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِنَّمَا یُؤْمَرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یُنْهَی عَنِ اَلْمُنْکَرِ مُؤْمِنٌ فَیَتَّعِظُ أَوْ جَاهِلٌ فَیَتَعَلَّمُ وَ أَمَّا صَاحِبُ سَوْطٍ أَوْ سَیْفٍ فَلاَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی طویل صاحب منقری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: امر به معروف و نهی از منکر تنها در این مورد می تواند باشد: یا مؤمن را امر

ص: 429


1- . الإحتجاج (للطبرسي) ج 1 ص 65 ح 32.
2- . الکافي ج 5 ص 60 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 60 ح 2.

و نهی می کنند و پند می گیرد، یا ناآگاه را امر و نهی می کنند و یاد می گیرد، و در مورد تازیانه به دست یا شمشیر به دست نه (نباید امر و نهی کرد).

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ لِی یَا مُفَضَّلُ مَنْ تَعَرَّضَ لِسُلْطَانٍ جَائِرٍ فَأَصَابَتْهُ بَلِیَّةٌ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهَا وَ لَمْ یُرْزَقِ اَلصَّبْرَ عَلَیْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مفضّل بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: ای مفضّل! هرکس با سلطان ستمگری رویارویی کرد (و متعرّضش شد) و گرفتار بلا و مصیبت گشت اجر و ثوابی برای این کار به دست نمی آورد و صبر و شکیبایی بر آن بلا نیز روزی او نمی شود!

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَحْفُوظٍ اَلْإِسْکَافِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَمَی جَمْرَةَ اَلْعَقَبَةِ وَ اِنْصَرَفَ فَمَشَیْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ کَالْمُطَرِّقِ لَهُ فَإِذَا رَجُلٌ أَصْفَرُ عَمْرَکِیٌّ قَدْ أَدْخَلَ عُودَةً فِی اَلْأَرْضِ شِبْهَ اَلسَّابِحِ وَ رَبَطَهُ إِلَی فُسْطَاطِهِ وَ اَلنَّاسُ وُقُوفٌ لاَ یَقْدِرُونَ عَلَی أَنْ یَمُرُّوا فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَا هَذَا اِتَّقِ اَللَّهَ فَإِنَّ هَذَا اَلَّذِی تَصْنَعُهُ لَیْسَ لَکَ قَالَ فَقَالَ لَهُ اَلْعَمْرَکِیُّ أَ مَا تَسْتَطِیعُ أَنْ تَذْهَبَ إِلَی عَمَلِکَ لاَ یَزَالُ اَلْمُکَلِّفُ اَلَّذِی لاَ یُدْرَی مَنْ هُوَ یَجِیئُنِی فَیَقُولُ یَا هَذَا اِتَّقِ اَللَّهَ قَالَ فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه بِخِطَامِ بَعِیرٍ لَهُ مَقْطُوراً فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ فَمَضَی وَ تَرَکَهُ اَلْعَمْرَکِیُّ اَلْأَسْوَدُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محفوظ اسکاف روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را دیدم که به جمرۀ عقبه سنگ زد و رفت و من نیز در برابر آن حضرت می رفتم و راه را باز می کردم؛ ناگاه مردی زردپوست عمرکی را دیدم که چوبی را همانند چوب ماهی گیری در زمین فروکرده و آن را (با ریسمانی) به خیمه اش بسته است و مردم ایستاده اند و نمی توانند از آنجا بگذرند.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به او فرمود: ای شخص! از خدا بترس! تو حق این کار را نداری.

آن شخص به حضرت گفت: نمی توانی دنبال کار خودت بروی؟ پیوسته کسانی که معلوم نیست کیستند می آیند و به من دستور می دهند و می گویند: ای شخص! از خدا بترس!

ص: 430


1- . الکافي ج 5 ص 60 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 61 ح 5.

راوی گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه زمام شتر را کشید و سر مبارک خود را تکان داد و رفت (و از پاسخ دادن به آن مرد شقی، خودداری کرد).

391- امر به معروف و نهی از منکر در باره خانواده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ اَلْآیَةُ: «یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نٰاراً» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ یَبْکِی وَ قَالَ أَنَا عَجَزْتُ عَنْ نَفْسِی کُلِّفْتُ أَهْلِی فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَسْبُکَ أَنْ تَأْمُرَهُمْ بِمَا تَأْمُرُ بِهِ نَفْسَکَ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا تَنْهَی عَنْهُ نَفْسَکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الاعلی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که این آیه نازل شد که می فرماید {ای کسانی که ایمان آوردید! خود و خانواده تان را از آتش حفظ کنید}. (سوره تحریم آیه 6) مردی از مسلمانان نشست و شروع به گریه کرد و گفت: من در مورد خودم ناتوان بودم (چگونه) خانواده ام را به تکلیف وادارم؟!

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: همین که آنان را به چیزی دستور دهی که خودت را به آن دستور می دهی کافی است و همین که از چیزهایی که خودت را بازمی داری، آنها را نهی کنی کفایت می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نٰاراً» قُلْتُ کَیْفَ أَقِیهِمْ قَالَ تَأْمُرُهُمْ بِمَا أَمَرَ اَللَّهُ وَ تَنْهَاهُمْ عَمَّا نَهَاهُمُ اَللَّهُ فَإِنْ أَطَاعُوکَ کُنْتَ قَدْ وَقَیْتَهُمْ وَ إِنْ عَصَوْکَ کُنْتَ قَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر گوید: از حضرتش در مورد آیه ای که می فرماید: {خود و خانواده تان را از آتش حفظ کنید}. (سوره تحریم آیه 6) پرسیدم، گفتم: چگونه خانواده ام را حفظ کنم؟

فرمود: هرچه را که خدا دستور داده است به آنها دستور بدهی، و از هرآن چه که خداوند نهی کرده است نیز بازشان بداری. اگر از تو اطاعت کردند، آنها را حفظ کرده ای و اگر اطاعت نکردند نیز وظیفه ات را انجام داده ای.

ص: 431


1- . الکافي ج 5 ص 62 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 62 ح 2.

392- کسی که به خاطر جلب رضایت مخلوق، خالق را خشمگین کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ طَلَبَ مَرْضَاةَ اَلنَّاسِ بِمَا یُسْخِطُ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ حَامِدُهُ مِنَ اَلنَّاسُ ذَامّاً وَ مَنْ آثَرَ طَاعَةَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا یُغْضِبُ اَلنَّاسَ کَفَاهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَاوَةَ کُلِّ عَدُوٍّ وَ حَسَدَ کُلِّ حَاسِدٍ وَ بَغْیَ کُلِّ بَاغٍ وَ کَانَ اَللَّهُ لَهُ نَاصِراً وَ ظَهِیراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس بخواهد خشنودی مردم را با چیزی که موجب خشم و غضب خداوند عزّ و جلّ است به دست آورد، آن کسی که (از مردم) باید او را ستایش کند مذمتش می کند.

و هرکس اطاعت خداوند عزّ و جلّ را بر چیزی که موجب خشم مردم می شود ترجیح بدهد، خداوند عزّ و جلّ او را از دشمنی هردشمن، حسادت هرحسود و ستم هرستمگر در امان می دارد و خداوند یاور و پشتیبان او خواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ أَرْضَی سُلْطَاناً بِسَخَطِ اَللَّهِ خَرَجَ عَنْ دِینِ اَلْإِسْلاَمِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس سلطانی را با خشمگین ساختن خداوند، راضی و خشنود کند از دین اسلام خارج شده است.

393- کراهت دست زدن مؤمن به کاری که طاقت آن را ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِنَّ اَللَّه عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی اَلْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ أَ لَمْ تَسْمَعْ لِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لِلّٰهِ اَلْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ» فَالْمُؤْمِنُ یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ عَزِیزاً وَ لاَ یَکُونَ ذَلِیلاً یُعِزُّهُ اَللَّهُ بِالْإِیمَانِ وَ اَلْإِسْلاَمِ. (3)

ص: 432


1- . الکافي ج 5 ص 62 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 63 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 63 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند عزّ و جلّ تمامی کارهای مؤمن را به خودش سپرده است، ولی این اجازه را به او نداده است که خود را خوار و ذلیل کند؛ مگر نشنیده ای که خداوند عزّ و جلّ می فرماید: {عزّت، تنها برای خدا و رسولش و مؤمنان است}. (سوره منافقون آیه 7)

بنابراین، شایسته و صحیح است که مؤمن عزیز باشد و ذلیل نگردد. خداوند، او را با ایمان و اسلام عزیز می گرداند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ اَلرَّقِّیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ قِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ یُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ یَتَعَرَّضُ لِمَا لاَ یُطِیقُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود رقّی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: شایسته نیست مؤمن خویشتن را ذلیل و خوار کند.

گفته شد: مگر چگونه خویش را ذلیل و خوار می گرداند؟

فرمود: دست به کاری بزند که توان و طاقت انجامش را ندارد.

ص: 433


1- . الکافي ج 5 ص 63 ح 4.

کتاب معیشت و آداب زندگی

394- میزان وجوب اقتدا به امامان صلوات الله علیهم در طلب رزق و روزی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ اَلْمُنْکَدِرِ کَانَ یَقُولُ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ عَلِیَّ بْنَ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما یَدَعُ خَلَفاً أَفْضَلَ مِنْهُ حَتَّی رَأَیْتُ اِبْنَهُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ صلوات الله علیهما فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِظَهُ فَوَعَظَنِی فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ بِأَیِّ شَیْءٍ وَعَظَکَ قَالَ خَرَجْتُ إِلَی بَعْضِ نَوَاحِی اَلْمَدِینَةِ فِی سَاعَةٍ حَارَّةٍ فَلَقِیَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ کَانَ رَجُلاً بَادِناً ثَقِیلاً وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَی غُلاَمَیْنِ أَسْوَدَیْنِ أَوْ مَوْلَیَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سُبْحَانَ اَللَّهِ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ اَلسَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ اَلْحَالِ فِی طَلَبِ اَلدُّنْیَا أَمَا لَأَعِظَنَّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ اَلسَّلاَمَ بِنَهْرٍ وَ هُوَ یَتَصَابُّ عَرَقاً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ اَلسَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ اَلْحَالِ فِی طَلَبِ اَلدُّنْیَا أَ رَأَیْتَ لَوْ جَاءَ أَجَلُکَ وَ أَنْتَ عَلَی هَذِهِ اَلْحَالِ مَا کُنْتَ تَصْنَعُ فَقَالَ لَوْ جَاءَنِی اَلْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی هَذِهِ اَلْحَالِ جَاءَنِی وَ أَنَا فِی [طَاعَةٍ مِنْ] طَاعَةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکُفُّ بِهَا نَفْسِی وَ عِیَالِی عَنْکَ وَ عَنِ اَلنَّاسِ وَ إِنَّمَا کُنْتُ أَخَافُ أَنْ لَوْ جَاءَنِی اَلْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی مَعْصِیَةٍ مِنْ مَعَاصِی اَللَّهِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَرْحَمُکَ اَللَّهُ أَرَدْتُ أَنْ أَعِظَکَ فَوَعَظْتَنِی.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمان بن حجّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: محمّد بن منکر می گفت: هیچ گاه گمان نمی کردم که حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما فرزندی بهتر از خود داشته باشد و جانشین او باشد، تا آن گاه که پسرش حضرت محمّد بن علی صلوات الله علیهما را دیدم و خواستم او را پند دهم، ولی او مرا پند داد.

دوستانش گفتند: چه پندی به تو داد؟

گفت: در ساعتی از روز که بسیار گرم بود به یکی از نواحی مدینه رفتم و حضرت ابو جعفر محمّد بن علی صلوات الله علیهما مرا دید. آن حضرت مرد فربه و سنگین بود و بر دو نوجوان سیاه یا دو غلام تکیه کرده بود. با خود گفتم: سبحان اللّه! چرا یکی از بزرگان قریش در این ساعت گرم از روز با این حالت در پی کسب دنیا می رود؟ باید او را نصیحت کنم.

ص: 434


1- . الکافي ج 5 ص 73 ح 1.

نزدیک او رفتم و بر او سلام کردم و پاسخم را در حالی که نفس نفس می زد (و به سختی) فرمود و عرق از سر و رویش جاری بود. گفتم: خدا خیرت بدهد! (چه طور) یکی از بزرگان قریش در این ساعت گرم و سوزان با این حال به طلب دنیا آمده است؟ اگر در این حالی که داری عمرت به پایان برسد، چه کار می کنی؟

فرمود: اگر در این حالت مرگ به سراغم بیاید، در حالی آمده است که من به اطاعت خداوند مشغول هستم و خودم و خانواده ام را از تو و مردم بی نیاز می گردانم، من تنها از این بیم دارم که وقتی مرگ به سراغم می آید در حال انجام یکی از معصیت های الهی باشم.

گفتم: راست می گویی؛ خدا تو را رحمت کند! من خواستم تو را پند دهم، ولی تو مرا نصیحت کردی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ یَضْرِبُ بِالْمَرِّ وَ یَسْتَخْرِجُ اَلْأَرَضِینَ وَ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمَصُّ اَلنَّوَی بِفِیهِ وَ یَغْرِسُهُ فَیَطْلُعُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ مَالِهِ وَ کَدِّ یَدِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل بن ابی قرّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه زمین را بیل می زد، و آن را گود می کرد؛ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نیز هسته ها را با آب در دهان مبارکش خیس می کرد و در زمین می کاشت، و همان ساعت سبز می شد.

حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هزار برده را از مال خود و با دسترنج خویش آزاد کرد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: اِسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی بَعْضِ طُرُقِ اَلْمَدِینَةِ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ اَلْحَرِّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنْتَ تُجْهِدُ لِنَفْسِکَ فِی مِثْلِ هَذَا اَلْیَوْمِ فَقَالَ یَا عَبْدَ اَلْأَعْلَی خَرَجْتُ فِی طَلَبِ اَلرِّزْقِ لِأَسْتَغْنِیَ عَنْ مِثْلِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الاعلی غلام آل سام روایت کرده که گفت: در روز گرم و سوزان و در یکی از راه های مدینه به استقبال حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه رفتم و عرض کردم:

ص: 435


1- . الکافي ج 5 ص 74 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 74 ح 3.

جانم فدای شما شود! با وجود (ارزش و مقام و) حالتی که نزد خداوند عزّ و جلّ و خویشاوندی که با رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله داری، باز هم این گونه خود را در چنین روز گرمی به زحمت و رنج می افکنی؟

فرمود: ای عبد الاعلی! برای کسب رزق و روزی بیرون آمده ام، تا از امثال تو بی نیاز شوم.

395- کمترین مقدار کار برای طلب رزق و روزی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَیُّ شَیْءٍ عَلَی اَلرَّجُلِ فِی طَلَبِ اَلرِّزْقِ فَقَالَ إِذَا فَتَحْتَ بَابَکَ وَ بَسَطْتَ بِسَاطَکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْکَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سدیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کم ترین کاری که مردم برای کسب روزی لازم است انجام دهند، چیست؟

فرمود: این که در مغازه ات را بگشایی و بساطت را بگستری؛ در این صورت به وظیفه ات عمل کرده ای.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلطَّیَّارِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَیَّ شَیْءٍ تُعَالِجُ أَیَّ شَیْءٍ تَصْنَعُ فَقُلْتُ مَا أَنَا فِی شَیْءٍ قَالَ فَخُذْ بَیْتاً وَ اُکْنُسْ فِنَاهُ وَ رُشَّهُ وَ اُبْسُطْ فِیهِ بِسَاطاً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا وَجَبَ عَلَیْکَ قَالَ فَقَدِمْتُ فَفَعَلْتُ فَرُزِقْتُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از طیّار روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه به من فرمود: چه راهی را پیش گرفته ای؟ چکار می کنی؟

گفتم: کاری نمی کنم.

فرمود: مغازه ای تهیّه کن و جلوی آن را تمیز کن و آب بپاش و بساطی در آن جا بگستران. اگر این را انجام دادی، وظیفه ای را که بر تو واجب است انجام داده ای.

راوی گوید: من این کار را انجام دادم و رزق و روزی نصیبم شد.

396- کراهت خوابیدن و بی کاری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهُ قَالَ: کَثْرَةُ اَلنَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ اَلدُّنْیَا. (3)

ص: 436


1- . الکافي ج 5 ص 79 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 79 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 84 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خواب بسیار، دین و دنیا را می برد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ کَثْرَةَ اَلنَّوْمِ وَ کَثْرَةَ اَلْفَرَاغِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی که خداوند عزّ و جلّ زیاد خوابیدن و زیاد بی کار بودن را دشمن می دارد.

397- کراهت کسلی و تنبلی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: عَدُوُّ اَلْعَمَلِ اَلْکَسَلُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دشمن کار، تنبلی و کسالت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَبِی صلوات الله علیه لِبَعْضِ وُلْدِهِ: إِیَّاکَ وَ اَلْکَسَلَ وَ اَلضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن ابی خلف روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: پدرم صلوات الله علیه به یکی از فرزندانش فرمود: از کسالت و تنبلی و بی حوصلگی برحذر باش که این دو تو را از بهره وری دنیا و آخرت باز می دارند.

ص: 437


1- . الکافي ج 5 ص 84 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 85 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 85 ح 2.

398- کراهت اجیر شدن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ حَظَرَ عَلَی نَفْسِهِ اَلرِّزْقَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی وَ کَیْفَ لاَ یَحْظُرُهُ وَ مَا أَصَابَ فِیهِ فَهُوَ لِرَبِّهِ اَلَّذِی آجَرَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مفضّل بن عمر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرکس خویشتن را اجاره بدهد از رزق و روزی خود جلوگیری کرده است.

و در روایت دیگری نیز آمده است:

و چگونه روزی خود را ممنوع نکرده باشد در حالی که هرچه به دست بیاورد برای کسی است که خود را به او اجاره داده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْإِجَارَةِ فَقَالَ صَالِحٌ لاَ بَأْسَ بِهِ إِذَا نَصَحَ قَدْرَ طَاقَتِهِ قَدْ آجَرَ مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ نَفْسَهُ وَ اِشْتَرَطَ فَقَالَ إِنْ شِئْتُ ثَمَانِیَ وَ إِنْ شِئْتُ عَشْراً فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ «أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمٰانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه در مورد اجیر شدن پرسیدم.

فرمود: خوب است و اشکالی ندارد به شرطی که به قدر طاقت خودش را اجاره بدهد، حضرت موسی علیه السّلام نیز خود را اجاره داد، ولی شرط کرد و گفت: اگر می خواهی هشت سال و اگر می خواهی ده سال؛ خداوند عزّ و جلّ در این مورد وحی فرستاد: {که هشت سال در اجاره او باش و اگر ده سال را به پایان رساندی از خودت باشد}. (سوره قصص آیه 28)

ص: 438


1- . الکافي ج 5 ص 90 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 90 ح 2.

399- قرض و بدهکاری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ غَلَبَةِ الدَّیْنِ وَ غَلَبَةِ الرِّجَالِ وَ بَوَارِ الْأَیِّمِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از فراوانی بدهکاری و غلبۀ مردان و کمی زنان بی شوهر، به خدا پناه ببرید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّهُ ذُکِرَ لَنَا أَنَّ رَجُلاً مِنَ اَلْأَنْصَارِ مَاتَ وَ عَلَیْهِ دِینَارَانِ دَیْناً فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیْهِ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَالَ صَلُّوا عَلَی صَاحِبِکُمْ حَتَّی ضَمِنَهُمَا [عَنْهُ] بَعْضُ قَرَابَتِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه ذَلِکَ اَلْحَقُّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ لِیَتَّعِظُوا وَ لِیَرُدَّ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ لِئَلاَّ یَسْتَخِفُّوا بِالدَّیْنِ وَ قَدْ مَاتَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ مَاتَ اَلْحَسَنُ صلوات الله علیه وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ قُتِلَ اَلْحُسَیْنُ صلوات الله علیه وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن وهب روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: برای ما گفته اند که مردی از انصار از دنیا رفت و دو دینار بدهکار بود و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بر او نماز میّت نخواند و فرمود: خودتان بر دوست تان نماز بخوانید؛ و سرانجام برخی از خویشانش بدهی او را ضامن شدند.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: درست است.

آن گاه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله این کار را تنها بدان جهت انجام داد که آنها پند بگیرند و برخی (بدهی) دیگر را برگردانند و بدهی را سبک نشمارند. چرا که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله هنگام وفات بدهکاری داشت و حضرت امام حسن صلوات الله علیه و حضرت امام حسین صلوات الله علیه نیز چنین بودند.

ص: 439


1- . الکافي ج 5 ص 92 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 93 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلَ اَلرِّضَا صلوات الله علیه رَجُلٌ وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «وَ إِنْ کٰانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلیٰ مَیْسَرَةٍ» أَخْبِرْنِی عَنْ هَذِهِ اَلنَّظِرَةِ اَلَّتِی ذَکَرَهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ لَهَا حَدٌّ یُعْرَفُ إِذَا صَارَ هَذَا اَلْمُعْسِرُ إِلَیْهِ لاَ بُدَّ لَهُ مِنْ أَنْ یُنْتَظَرَ وَ قَدْ أَخَذَ مَالَ هَذَا اَلرَّجُلِ وَ أَنْفَقَهُ عَلَی عِیَالِهِ وَ لَیْسَ لَهُ غَلَّةٌ یُنْتَظَرُ إِدْرَاکُهَا وَ لاَ دَیْنٌ یُنْتَظَرُ مَحِلُّهُ وَ لاَ مَالٌ غَائِبٌ یُنْتَظَرُ قُدُومُهُ قَالَ نَعَمْ یُنْتَظَرُ بِقَدْرِ مَا یَنْتَهِی خَبَرُهُ إِلَی اَلْإِمَامِ فَیَقْضِی عَنْهُ مَا عَلَیْهِ مِنْ سَهْمِ اَلْغَارِمِینَ إِذَا کَانَ أَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنْ کَانَ قَدْ أَنْفَقَهُ فِی مَعْصِیَةِ اَللَّهِ فَلاَ شَیْءَ لَهُ عَلَی اَلْإِمَامِ قُلْتُ فَمَا لِهَذَا اَلرَّجُلِ اَلَّذِی اِئْتَمَنَهُ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ فِیمَا أَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ أَمْ فِی مَعْصِیَتِهِ قَالَ یَسْعَی لَهُ فِی مَالِهِ فَیَرُدُّهُ عَلَیْهِ وَ هُوَ صَاغِرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابا محمد روایت کرده که گفت: در حضور حضرت امام رضا صلوات الله علیه بودم که مردی از حضرتش پرسید و گفت: فدایت شوم! خداوند می فرماید: {و اگر تنگدست بود، به او مهلت بدهید تا زمانی که بتواند}. (سوره بقره آیه 281)

دربارۀ این مهلت که خداوند عزّ و جلّ در کتاب خود بیان فرموده است برای من بیان بفرما که آیا حدّی نیز دارد که تا وقتی این تنگدست به آن حدّ رسید ناچار باشد صبر کند و طلب خود را نگیرد با توجّه به این که این شخص مال طلبکار را گرفته و خرج خانواده خود کرده و خانه و زمین یا غلامی هم ندارد که استفادۀ آن را بگیرد و طلبی نیز از کسی ندارد که منتظر دریافت آن باشد و مال و ثروتی نیز در جایی دیگر ندارد که منتظر رسیدن آن باشد؟

فرمود: آری، به قدری که خبر این جریان به گوش امام برسد و بدهکاری او را از سهم زکات بدهکاران (ورشکستگان) بپردازد. این در صورتی است که آن را در راه اطاعت خدا مصرف کرده باشد؛ ولی اگر در راه معصیت الهی به مصرف رسانده باشد، امام در مورد پرداخت آن وظیفه ای ندارد.

گفتم: حالا این مردی که بر او اعتماد کرده و به او قرض داده است نمی دانست که آیا به مصرف طاعت الهی می رساند یا در معصیت خرج می کند، چکار کند؟ او چه گناهی دارد؟

فرمود: باید اموال او را بفروشد و با خواری از او بگیرد.

ص: 440


1- . الکافي ج 5 ص 93 ح 5.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ صلوات الله علیهم قَالَ: إِیَّاکُمْ وَ اَلدَّیْنَ فَإِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهَارِ وَ مَهَمَّةٌ بِاللَّیْلِ وَ قَضَاءٌ فِی اَلدُّنْیَا وَ قَضَاءٌ فِی اَلْآخِرَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم نقل می کند که حضرت مولا علی صلوات الله علیه فرمود: از قرض گرفتن بپرهیزید؛ چرا که قرض گرفتن در روز موجب خواری و ذلّت است و در شب نیز مشکل و اندوهی است، و هم در دنیا باید بدهکاری پرداخت شود و هم در جهان آخرت.

400- پرداخت بدهکاری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ رِبَاطٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَنْ کَانَ عَلَیْهِ دَیْنٌ فَیَنْوِی قَضَاءَهُ کَانَ مَعَهُ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَافِظَانِ یُعِینَانِهِ عَلَی اَلْأَدَاءِ عَنْ أَمَانَتِهِ فَإِنْ قَصُرَتْ نِیَّتُهُ عَنِ اَلْأَدَاءِ قَصُرَا عَنْهُ مِنَ اَلْمَعُونَةِ بِقَدْرِ مَا قَصُرَ مِنْ نِیَّتِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی بن رباط روایت کرده که: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرکس بدهکار باشد و قصد پرداخت آن را داشته باشد، از جانب خداوند عزّ و جلّ دو محافظ و نگاهبان برای او قرار داده می شود که برای پرداخت بدهی اش کمکش کنند و این کار را به خاطر امانت داری او انجام می دهند.

ولی اگر خیلی به فکر بدهی اش نباشد کم تر کمکش می کنند همان قدر که در تصمیم او نسبت به پرداخت بدهی اش، کاستی وجود دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلدَّیْنُ ثَلاَثَةٌ رَجُلٌ کَانَ لَهُ فَأَنْظَرَ وَ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ فَأَعْطَی وَ لَمْ یَمْطُلْ فَذَاکَ

ص: 441


1- . الکافي ج 5 ص 95 ح 11.
2- . الکافي ج 5 ص 95 ح 1.

لَهُ وَ لاَ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ إِذَا کَانَ لَهُ اِسْتَوْفَی وَ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ أَوْفَی فَذَاکَ لاَ لَهُ وَ لاَ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ إِذَا کَانَ لَهُ اِسْتَوْفَی وَ إِذَا کَانَ عَلَیْهِ مَطَلَ فَذَاکَ عَلَیْهِ وَ لاَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: قرض سه نوع است:

کسی که اگر طلبکار باشد مهلت بدهد، و اگر بدهکار باشد بپردازد و امروز و فردا نکند؛ چنین شخصی سود می برد.

کسی که اگر طلب کار باشد آن را طلب کند (مهلت ندهد) و هنگامی که بدهکار باشد نیز بپردازد؛ چنین شخصی نیز حق خود را گرفته و به ضررش نیست.

کسی که اگر طلب کار باشد آن را طلب کند (مهلت ندهد)، ولی اگر بدهکار باشد، امروز و فردا کند، چنین شخصی به ضررش تمام می شود و به حق رفتار نکرده است.

401- کسی که قرض کند ولی قصد پرداخت بدهی نداشته باشد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْغَفَّارِ اَلْجَازِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ قَالَ إِنْ کَانَ أُتِیَ عَلَی یَدَیْهِ مِنْ غَیْرِ فَسَادٍ لَمْ یُؤَاخِذْهُ اَللَّهُ [عَلَیْهِ] إِذَا عَلِمَ بِنِیَّتِهِ [اَلْأَدَاءَ] إِلاَّ مَنْ کَانَ لاَ یُرِیدُ أَنْ یُؤَدِّیَ عَنْ أَمَانَتِهِ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ اَلسَّارِقِ وَ کَذَلِکَ اَلزَّکَاةُ أَیْضاً وَ کَذَلِکَ مَنِ اِسْتَحَلَّ أَنْ یَذْهَبَ بِمُهُورِ اَلنِّسَاءِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الغفّار جازی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کسی که مرده است و بدهی دارد.

فرمود: اگر آن را در راه باطل مصرف نکرده باشد و خدا بداند که او قصد پرداخت داشته است، او را مجازات نخواهد کرد؛ مگر کسی که قصد پرداخت آن را نداشته است که چنین فردی همانند دزد است.

زکات نیز به همین شکل است. هم چنین کسی که عدم پرداخت مهریه زنان را نیز برای خود حلال می داند به همین صورت است.

ص: 442


1- . الکافي ج 5 ص 97 ح 9.
2- . الکافي ج 5 ص 99 ح 1.

402- مردی که ساختمان یا کشتی را کرایه می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَتَکَارَی مِنَ اَلرَّجُلِ اَلْبَیْتَ وَ اَلسَّفِینَةَ سَنَةً أَوْ أَکْثَرَ أَوْ أَقَلَّ قَالَ کِرَاهُ لاَزِمٌ إِلَی اَلْوَقْتِ اَلَّذِی تَکَارَاهُ إِلَیْهِ وَ اَلْخِیَارُ فِی أَخْذِ اَلْکِرَاءِ إِلَی رَبِّهَا إِنْ شَاءَ أَخَذَ وَ إِنْ شَاءَ تَرَکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن سهل از پدرش روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: مردی خانه و کشتی را از مردی برای مدّت یک سال یا کمتر یا بیشتر کرایه می کند.

فرمود: کرایه اش تا زمانی که بر سر آن قرارداد کرده اند، لازم الأجراست و اختیار در مورد گرفتن کرایه با صاحب خانه و کشتی است، اگر خواست می گیرد و اگر نخواست نمی گیرد.

403- کسی که بدون بینه (شاهد گرفتن یا نوشتن) مالی را قرض بدهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَبِی عَاصِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَرْبَعَةٌ لاَ یُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ أَحَدُهُمْ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَدَانَهُ بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ یَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالشَّهَادَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمران بن ابی عاصم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دعای چهار نفر مستجاب نمی شود: یکی از آنها کسی است که مالی داشته است و آن را بدون بیّنه (شاهد یا نوشتن) به کسی قرض داده باشد (دعای این شخص برای برگشتن مالش مستجاب نمی شود). خدای متعال می فرماید: مگر تو را مأمور نکرده بودیم که شاهد بگیری.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ ذَهَبَ حَقُّهُ عَلَی غَیْرِ بَیِّنَةٍ لَمْ یُؤْجَرْ. (3)

ص: 443


1- . الکافي ج 5 ص 292 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 298 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 298 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس حقّش بدون آن که بیّنه (شاهد و نوشته) از دستش برود، اجر و پاداشی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ اَلْجَلاَّبِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِذَا کَانَ اَلْجَوْرُ أَغْلَبَ مِنَ اَلْحَقِّ لَمْ یَحِلَّ لِأَحَدٍ أَنْ یَظُنَّ بِأَحَدٍ خَیْراً حَتَّی یَعْرِفَ ذَلِکَ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هارون بن جلاّب روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرزمانی که جور و ستم از حقیقت بیشتر و شایع شده باشد، برای هیچ کس حلال نیست که به کسی گمان نیک ببرد تا آن گاه که از او خیر و نیکی را مشاهده کند.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ إِبْرَاهِیمَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی حَدِیثٍ لَهُ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَنِ اِئْتَمَنَ غَیْرَ مُؤْتَمَنٍ فَلاَ حُجَّةَ لَهُ عَلَی اَللَّهِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زکریا بن ابراهیم در حدیث مرفوعه ای روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس به فردی که امانت دار نیست اعتماد کند و امانت را بسپارد، حجّتی در پیشگاه خدا ندارد.

404- کار برای پادشاه و گرفتن جایزه و پاداش او

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَا عُذَافِرُ إِنَّکَ تُعَامِلُ أَبَا أَیُّوبَ وَ اَلرَّبِیعَ فَمَا حَالُکَ إِذَا نُودِیَ بِکَ فِی أَعْوَانِ اَلظَّلَمَةِ قَالَ فَوَجَمَ أَبِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لَمَّا رَأَی مَا أَصَابَهُ أَیْ عُذَافِرُ إِنَّمَا خَوَّفْتُکَ بِمَا خَوَّفَنِی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ قَالَ مُحَمَّدٌ فَقَدِمَ أَبِی فَلَمْ یَزَلْ مَغْمُوماً مَکْرُوباً حَتَّی مَاتَ. (3)

ص: 444


1- . الکافي ج 5 ص 298 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 298 ح 3.
3- . الکافي ج 5 ص 105 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن عذافر روایت کرده که گفت: پدرم گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: ای عذافر! تو با ایّوب و ربیع کار می کنی؛ چه حالی داری وقتی تو را (در قیامت) جزو یاران ستمگر ندا دهند؟

محمّد گوید: پدرم بسیار اندوهگین شد و گلویش را بغض گرفت و از سخن گفتن باز ایستاد.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه با مشاهده این حالت او فرمود: ای عذافر! من تنها تو را از چیزی ترساندم که خداوند مرا از آن ترسانیده است.

محمّد گوید: پدرم از آن زمان پیوسته غمگین و بدحال بود، تا از دنیا رفت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کَانَ لِی صَدِیقٌ مِنْ کُتَّابِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ لِی اِسْتَأْذِنْ لِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ عَلَیْهِ فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا أَنْ دَخَلَ سَلَّمَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ فِی دِیوَانِ هَؤُلاَءِ اَلْقَوْمِ فَأَصَبْتُ مِنْ دُنْیَاهُمْ مَالاً کَثِیراً وَ أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لَوْ لاَ أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ وَجَدُوا مَنْ یَکْتُبُ لَهُمْ وَ یَجْبِی لَهُمُ اَلْفَیْءَ وَ یُقَاتِلُ عَنْهُمْ وَ یَشْهَدُ جَمَاعَتَهُمْ لَمَا سَلَبُونَا حَقَّنَا وَ لَوْ تَرَکَهُمُ اَلنَّاسُ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا وَجَدُوا شَیْئاً إِلاَّ مَا وَقَعَ فِی أَیْدِیهِمْ قَالَ فَقَالَ اَلْفَتَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ لِی مَخْرَجٌ مِنْهُ قَالَ إِنْ قُلْتُ لَکَ تَفْعَلُ قَالَ أَفْعَلُ قَالَ لَهُ فَاخْرُجْ مِنْ جَمِیعِ مَا اِکْتَسَبْتَ فِی دِیوَانِهِمْ فَمَنْ عَرَفْتَ مِنْهُمْ رَدَدْتَ عَلَیْهِ مَالَهُ وَ مَنْ لَمْ تَعْرِفْ تَصَدَّقْتَ بِهِ وَ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْجَنَّةَ قَالَ فَأَطْرَقَ اَلْفَتَی رَأْسَهُ طَوِیلاً ثُمَّ قَالَ قَدْ فَعَلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ اِبْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَرَجَعَ اَلْفَتَی مَعَنَا إِلَی اَلْکُوفَةِ فَمَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَی وَجْهِ اَلْأَرْضِ إِلاَّ خَرَجَ مِنْهُ حَتَّی ثِیَابَهُ اَلَّتِی کَانَتْ عَلَی بَدَنِهِ قَالَ فَقَسَمْتُ لَهُ قِسْمَةً وَ اِشْتَرَیْنَا لَهُ ثِیَاباً وَ بَعَثْنَا إِلَیْهِ بِنَفَقَةٍ قَالَ فَمَا أَتَی عَلَیْهِ إِلاَّ أَشْهُرٌ قَلاَئِلُ حَتَّی مَرِضَ فَکُنَّا نَعُودُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ فِی اَلسَّوْقِ قَالَ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ وَفَی لِی وَ اَللَّهِ صَاحِبُکَ قَالَ ثُمَّ مَاتَ فَتَوَلَّیْنَا أَمْرَهُ فَخَرَجْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَیْنَا وَ اَللَّهِ لِصَاحِبِکَ قَالَ فَقُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا وَ اَللَّهِ قَالَ لِی عِنْدَ مَوْتِهِ. (1)

ص: 445


1- . الکافي ج 5 ص 106 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: دوستی داشتم که کاتب دربار بنی امیّه بود و به من گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه برای من اجازه ملاقات بگیر.

من نیز برایش اجازه گرفتم. هنگامی که آمد، سلام کرد و نشست و گفت: قربانت گردم! من در دیوان (دفترداری) این گروه بوده ام و ثروت فراوانی از آن ها به دست آورده ام و این موضوع برایم مشکل شده است. (نظر شما در این مورد چیست؟ )

فرمود: اگر بنی امیه نویسندگانی که برای آن ها بنگارد پیدا نمی کرد و کسانی را در اختیار نداشتند که مالیات برایشان بگیرد و گردآوری کند و برایشان بجنگد و مخالفان را بکشد و در اجتماعات شان شرکت کند (و سپاهی لشکرشان باشد) به هیچ وجه نمی توانستند حق ما را غصب کنند، و اگر مردم آن ها را با مال و ثروت و امکاناتشان رها می کردند، بنی امیه نیز چیزی را - جز آن چه (امکاناتی) در دست داشتند - به خود نمی دیدند.

آن جوان گفت: قربانت گردم! آیا راهی برای جبران این کار دارم؟

فرمود: اگر بگویم بدان عمل خواهی کرد؟

عرض کرد: عمل خواهم کرد.

فرمود: از هرچه در اثر شغلی که داشتی به دست آورده ای بدین صورت خارج شو، هر کدام که صاحبش را می شناسی به او بازگردان و هرکس را نمی شناسی از جانبش صدقه بده، و (اگر این کار را بکنی) من نزد خداوند عزّ و جلّ ضامن تو برای بهشت هستم.

علی بن حمزه گوید: آن جوان مدّت زیادی سرش را پایین انداخت، آن گاه گفت: قربانت گردم! حتما به دستور شما عمل می کنم.

ابن ابی حمزه می افزاید: آن جوان با ما به کوفه بازگشت و هرچه بر روی زمین داشت حتی پیراهن خود را که به تن داشت به صاحبانش یا به فقرا داد؛ و من نیز از هریک از دوستان مقداری پول برایش جمع کردم و برایش پیراهن خریدیم و خرجی برایش فرستادیم، سرانجام پس از گذشت چند ماه بیمار شد و ما نیز به عیادت او رفتیم.

روزی نزد او رفتم و دیدم در حال جان کندن است، چشمانش را گشود، سپس به من گفت: ای علی! به خدا سوگند! دوستت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به وعده اش وفا کرد.

ص: 446

آن گاه از دنیا رفت. ما امور کفن و دفن او را انجام دادیم و من به خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شرف یاب شدم.

آن حضرت به من فرمود: ای علی! به خدا سوگند! به وعده ای که به دوستت داده بودیم وفا کردیم.

من نیز گفتم: جانم فدای شما باد! به خدا سوگند! همین سخن را هنگام مرگش به من گفت.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ أَعْمَالِهِمْ فَقَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لاَ وَ لاَ مَدَّةَ قَلَمٍ إِنَّ أَحَدَهُمْ لاَ یُصِیبُ مِنْ دُنْیَاهُمْ شَیْئاً إِلاَّ أَصَابُوا مِنْ دِینِهِ مِثْلَهُ أَوْ قَالَ حَتَّی یُصِیبُوا مِنْ دِینِهِ مِثْلَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد کار برای بنی امیه پرسیدم.

فرمود: ای ابا محمّد! نه (کار برای آنان درست نیست) نه حتی یک بار قلم را کشیدن (یا در جوهر زدن) درست نیست، هیچ گاه از کارگزاران آنان مقداری از دنیا را از آنان به دست نمی آورد مگر آن که همانند آن از دینش بر می گیرند.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ إِنَّهُ رُبَّمَا أَصَابَ اَلرَّجُلَ مِنَّا اَلضَّیْقُ أَوِ اَلشِّدَّةُ فَیُدْعَی إِلَی اَلْبِنَاءِ یَبْنِیهِ أَوِ اَلنَّهَرِ یَکْرِیهِ أَوِ اَلْمُسَنَّاةِ یُصْلِحُهَا فَمَا تَقُولُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا أُحِبُّ أَنِّی عَقَدْتُ لَهُمْ عُقْدَةً أَوْ وَکَیْتُ لَهُمْ وِکَاءً وَ إِنَّ لِی مَا بَیْنَ لاَبَتَیْهَا لاَ وَ لاَ مَدَّةً بِقَلَمٍ إِنَّ أَعْوَانَ اَلظَّلَمَةِ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ فِی سُرَادِقٍ مِنْ نَارٍ حَتَّی یَحْکُمَ اَللَّهُ بَیْنَ اَلْعِبَادِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی یعفور روایت کرده که گفت: در محضر حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که یکی از دوستان آمد و عرض کرد: خداوند امور شما را اصلاح گرداند! گاهی یکی از دوستان ما دچار تنگدستی یا مشکل شدیدی می شود و او را برای ساختن ساختمان، یا احداث نهر آب، یا تعمیر و اصلاح چیزی دعوت می کنند؛ نظر شما در این کار چیست؟

ص: 447


1- . الکافي ج 5 ص 106 ح 5.
2- . الکافي ج 5 ص 107 ح 7.

فرمود: من حتی دوست نمی دارم که برای آنان یک گره بزنم، یا یک کوک به پارچه آنها بزنم، و حتی یک کشیدن قلم بر کاغذ (یا زدن قلم در دوات) را قبول ندارم.

در واقع یاران ستمگران در روز قیامت در خیمه ای از آتش خواهند بود تا خداوند بین بندگان حکم کند (آن گاه به حساب اینان رسیدگی کند).

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ قَالَ أَخْبَرَنِی مَوْلًی لِعَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما قَالَ: کُنْتُ بِالْکُوفَةِ فَقَدِمَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلْحِیرَةَ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ کَلَّمْتَ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ أَوْ بَعْضَ هَؤُلاَءِ فَأَدْخُلَ فِی بَعْضِ هَذِهِ اَلْوِلاَیَاتِ فَقَالَ مَا کُنْتُ لِأَفْعَلَ قَالَ فَانْصَرَفْتُ إِلَی مَنْزِلِی فَتَفَکَّرْتُ فَقُلْتُ مَا أَحْسَبُهُ مَنَعَنِی إِلاَّ مَخَافَةَ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أَجُورَ وَ اَللَّهِ لآَتِیَنَّهُ وَ لَأُعْطِیَنَّهُ اَلطَّلاَقَ وَ اَلْعَتَاقَ وَ اَلْأَیْمَانَ اَلْمُغَلَّظَةَ أَلاَّ أَظْلِمَ أَحَداً وَ لاَ أَجُورَ وَ لَأَعْدِلَنَّ قَالَ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی فَکَّرْتُ فِی إِبَائِکَ عَلَیَّ فَظَنَنْتُ أَنَّکَ إِنَّمَا مَنَعْتَنِی وَ کَرِهْتَ ذَلِکَ مَخَافَةَ أَنْ أَجُورَ أَوْ أَظْلِمَ وَ إِنَّ کُلَّ اِمْرَأَةٍ لِی طَالِقٌ وَ کُلَّ مَمْلُوکٍ لِی حُرٌّ عَلَیَّ وَ عَلَیَّ إِنْ ظَلَمْتُ أَحَداً أَوْ جُرْتُ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ أَعْدِلْ قَالَ کَیْفَ قُلْتَ قَالَ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ اَلْأَیْمَانَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ فَقَالَ تَنَاوُلُ اَلسَّمَاءِ أَیْسَرُ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داود بن زربی یکی از غلامان حضرت علی بن الحسین صلوات الله علیهما روایت کرده که گفت: من در کوفه بودم و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به شهر حیره تشریف آورد و من نیز خدمت ایشان رفتم و عرض کردم: جانم فدای شما شود! ای کاش با داود بن علی، یا یکی از این ها گفت وگو می کرد تا در برخی از این کارها وارد می شدم.

فرمود: من چنین نخواهم کرد.

من به خانه برگشتم و با خود گفتم: گمان نمی کنم دلیل این کار حضرت چیزی جز ترس از این که من بر کسی ستم یا جور کنم، باشد، به خدا سوگند! نزد او می روم و پیمان طلاق و آزاد کردن بردگان قرار می دهم و پیمان های بزرگ می بندم که به کسی ظلم و جور روا ندارم، و به عدالت رفتار کنم.

نزد آن حضرت رفتم و گفتم: جانم فدای شما باد! من در مورد این که از آن خواسته من خودداری فرمودید فکر کردم، و به این نتیجه رسیدم که شما تنها بدین سبب مرا باز داشتید و از این کار خوشتان نیامد که ترس

ص: 448


1- . الکافي ج 5 ص 107 ح 9.

آن می رفت که من جور و ستم روا دارم، حالا با شما پیمان می بندم که اگر به کسی جور یا ستمی روا دارم، یا بی عدالتی کنم، همه زنانم طلاق داده، همه بردگانم آزاد باشند.

فرمود: چگونه؟

دوباره پیمان مذکور را بازگو کردم.

آن حضرت سر مبارک خود را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: به دست آوردن آسمان (یا رفتن به آن) برایت از این کار آسان تر است.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَهْمِ بْنِ حُمَیْدٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَ مَا تَغْشَی سُلْطَانَ هَؤُلاَءِ قَالَ قُلْتُ لاَ قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ فِرَاراً بِدِینِی قَالَ فَعَزَمْتَ عَلَی ذَلِکَ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لِی اَلْآنَ سَلِمَ لَکَ دِینُکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جهم بن حمید روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: آیا به سلطنت این افراد وارد نمی شوی؟

عرض کردم: نه.

فرمود: چرا؟

عرض کردم: می خواهم دینم را بردارم و فرار کنم.

فرمود: تصمیم جدّی برای این کار داری؟

گفتم: آری.

به من فرمود: اکنون دینت برایت سالم می ماند.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: حَقٌّ عَلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَصِیرُوا مَعَ مَنْ عِشْتُمْ مَعَهُ فِی دُنْیَاهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن عقبه از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حق خداوند عزّ و جلّ است که شما به همراه کسانی باشید که در دنیایش (و منافع دنیوی) با او زندگی کرده اید.

ص: 449


1- . الکافي ج 5 ص 108 ح 10.
2- . الکافي ج 5 ص 109 ح 14.

8- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ قَاعِداً عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَلَی بَابِ دَارِهِ بِالْمَدِینَةِ فَنَظَرَ إِلَی اَلنَّاسِ یَمُرُّونَ أَفْوَاجاً فَقَالَ لِبَعْضِ مَنْ عِنْدَهُ حَدَثَ بِالْمَدِینَةِ أَمْرٌ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وُلِّیَ اَلْمَدِینَةَ وَالٍ فَغَدَا اَلنَّاسُ یُهَنِّئُونَهُ فَقَالَ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیُغْدَی عَلَیْهِ بِالْأَمْرِ تَهَنَّأَ بِهِ وَ إِنَّهُ لَبَابٌ مِنْ أَبْوَابِ اَلنَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم گوید: در کنار درب خانه حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مدینه در کنار آن حضرت نشسته بودم، و آن حضرت مردم را دید که گروه گروه می روند، به همین جهت از یکی از کسانی که در کنارش بود پرسید: آیا در مدینه اتفاق جدیدی افتاده است؟

گفت: جانم به فدای شما! والی جدیدی برای مدینه آمده است و مردم برای تبریک به نزدش می روند.

فرمود: به راستی که این فرد والی که مردم نزد او می روند تا تبریک بگویند به طور حتم یکی از درهای آتش (جهنّم) است.

405- شرط امامان صلوات الله علیهم برای اجازه کار در دستگاه حکومتی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی سَلَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ إِنَّکَ لَتَعْمَلُ عَمَلَ اَلسُّلْطَانِ قَالَ قُلْتُ أَجَلْ قَالَ لِی وَ لِمَ قُلْتُ أَنَا رَجُلٌ لِی مُرُوءَةٌ وَ عَلَیَّ عِیَالٌ وَ لَیْسَ وَرَاءَ ظَهْرِی شَیْءٌ فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ لَأَنْ أَسْقُطَ مِنْ حَالِقٍ فَأَتَقَطَّعَ قِطْعَةً قِطْعَةً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَوَلَّی لِأَحَدٍ مِنْهُمْ عَمَلاً أَوْ أَطَأَ بِسَاطَ أَحَدِهِمْ إِلاَّ لِمَا ذَا قُلْتُ لاَ أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ إِلاَّ لِتَفْرِیجِ کُرْبَةٍ عَنْ مُؤْمِنٍ أَوْ فَکِّ أَسْرِهِ أَوْ قَضَاءِ دَیْنِهِ یَا زِیَادُ إِنَّ أَهْوَنَ مَا یَصْنَعُ اَللَّهُ بِمَنْ تَوَلَّی لَهُمْ عَمَلاً أَنْ یُضْرَبَ عَلَیْهِ سُرَادِقٌ مِنْ نَارٍ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ اَللَّهُ مِنْ حِسَابِ اَلْخَلاَئِقِ یَا زِیَادُ فَإِنْ وُلِّیتَ شَیْئاً مِنْ أَعْمَالِهِمْ فَأَحْسِنْ إِلَی إِخْوَانِکَ فَوَاحِدَةٌ بِوَاحِدَةٍ وَ اَللَّهُ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ یَا زِیَادُ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْکُمْ تَوَلَّی لِأَحَدٍ مِنْهُمْ عَمَلاً ثُمَّ سَاوَی بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ فَقُولُوا لَهُ أَنْتَ مُنْتَحِلٌ کَذَّابٌ یَا زِیَادُ إِذَا ذَکَرْتَ مَقْدُرَتَکَ عَلَی اَلنَّاسِ فَاذْکُرْ مَقْدُرَةَ اَللَّهِ عَلَیْکَ غَداً وَ نَفَادَ مَا أَتَیْتَ إِلَیْهِمْ عَنْهُمْ وَ بَقَاءَ مَا أَتَیْتَ إِلَیْهِمْ عَلَیْکَ. (2)

ص: 450


1- . الکافي ج 5 ص 107 ح 6.
2- . الکافي ج 5 ص 109 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زیاد بن ابی سلمه روایت کرده که گفت: نزد حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه رفتم و آن حضرت فرمود: ای زیاد! آیا واقعیّت دارد که تو جزو کارگزاران حکومت هستی!؟

عرض کردم: آری.

فرمود: چرا؟!

عرض کردم: من مردی اهل بخشش و جوان مردی هستم و نان خورهایی هم دارم و سرمایه ای هم ندارم.

فرمود: ای زیاد! اگر از کوه افراشته ای پرت شوم و پاره پاره گردم، برای من دوست داشتنی تر از این است که کار یکی از این ها را انجام دهم، یا بساطی برای یکی از اینان بگسترم (اگر گفتی) مگر برای چه چیز؟

عرض کردم: جانم به فدایت! نمی دانم؟

فرمود: مگر برای رفع گرفتاری مؤمنی، یا آزاد کردن او از بند و یا برآوردن حاجتش.

ای زیاد! راحت ترین مجازاتی که خداوند در مورد کسانی که کارگزار این ها شود اجرا می کند آن است که او را در خیمه ای از آتش قرار می دهد تا از حساب خلایق (در قیامت) فارغ شود.

ای زیاد! اگر کارگزار اینان شدی، کاری را برایشان انجام دادی در مقابل احسان به برادران مؤمنت قرار بده، و خداوند متصدی این (مقابلۀ کارها با احسان) است (و احسان تو را جبران آن کارها قرار دهد).

ای زیاد! هرکدام از شما که کارگزار یکی از این پادشاهان شد و کاری برایشان انجام داد، آن گاه شما و آنان را یکسان دانست، به او بگویید: تو خود را به دین بسته ای و دروغ گو هستی.

ای زیاد! اگر به یادت آمد که زورت به مردم می رسد، به یادآور که خداوند نیز فردای قیامت زورش به تو می رسد، و به یاد آور که هرچه بر سر آنها بیاوری می گذرد و تمام می شود، ولی گناهش برای خودت می ماند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ: قَالَ قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه مَا تَقُولُ فِی أَعْمَالِ هَؤُلاَءِ قَالَ إِنْ کُنْتَ لاَ بُدَّ فَاعِلاً فَاتَّقِ أَمْوَالَ اَلشِّیعَةِ قَالَ فَأَخْبَرَنِی عَلِیٌّ أَنَّهُ کَانَ یَجْبِیهَا مِنَ اَلشِّیعَةِ عَلاَنِیَةً وَ یَرُدُّهَا عَلَیْهِمْ فِی اَلسِّرِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه عرض کردم: در مورد کار برای اینان (حکومت بنی العباس) چه نظری دارید؟

فرمود: اگر ناچار هستی که انجام بدهی، مراقب اموال شیعیان باش.

ص: 451


1- . الکافي ج 5 ص 110 ح 3.

(راوی گوید:) علی بن یقطین به من گفت که اموال شیعیان را به طور آشکار گردآوری می کردم، ولی به طور مخفیانه باز می گرداندم.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ اَلْحُسَیْنِ اَلْأَنْبَارِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً أَسْتَأْذِنُهُ فِی عَمَلِ اَلسُّلْطَانِ فَلَمَّا کَانَ فِی آخِرِ کِتَابٍ کَتَبْتُهُ إِلَیْهِ أَذْکُرُ أَنِّی أَخَافُ عَلَی خَبْطِ عُنُقِی وَ أَنَّ اَلسُّلْطَانَ یَقُولُ لِی إِنَّکَ رَافِضِیٌّ وَ لَسْنَا نَشُکُّ فِی أَنَّکَ تَرَکْتَ اَلْعَمَلَ لِلسُّلْطَانِ لِلرَّفْضِ فَکَتَبَ إِلَیَّ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنَ اَلْخَوْفِ عَلَی نَفْسِکَ فَإِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّکَ إِذَا وُلِّیتَ عَمِلْتَ فِی عَمَلِکَ بِمَا أَمَرَ بِهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ تُصَیِّرُ أَعْوَانَکَ وَ کُتَّابَکَ أَهْلَ مِلَّتِکَ فَإِذَا صَارَ إِلَیْکَ شَیْءٌ وَاسَیْتَ بِهِ فُقَرَاءَ اَلْمُؤْمِنِینَ حَتَّی تَکُونَ وَاحِداً مِنْهُمْ کَانَ ذَا بِذَا وَ إِلاَّ فَلاَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن حسین انباری روایت کرده که گفت: در طول چهارده سال به حضرت امام رضا صلوات الله علیه نامه می نوشتم و از آن حضرت اجازه ورود به دستگاه حکومتی را می خواستم. سرانجام در آخرین نامه ای که نوشتم، بیان کردم که از این می ترسم گردنم را بزنند، و شاه به من می گوید که تو رافضی هستی و شکی نداریم که به جهت شیعه بودنت از کار در دستگاه حکومتی خودداری می کنی.

حضرت امام رضا صلوات الله علیه برای من نوشت: آن چه در نامه نوشته ای فهمیدم، و متوجّه ترس ات بر جانت شدم. اگر می دانی که در صورت پذیرش کارهای حکومتی به دستور رسول الله صلّی اللّه علیه و آله رفتار می کنی، و از سوی دیگر، دست یارانت و نویسندگانت نیز از اهل ملتت (یعنی شیعیان) خواهند بود، و اگر چیزی به دستت رسید بین فقرا مؤمن تقسیم خواهی کرد تا در اثر بخشش هایت خودت نیز مانند دیگر شیعیان (از نظر سطح درآمد و سرمایه) گردی؛ این کار خوب و پسندیده است، و در غیر این صورت نه.

ص: 452


1- . الکافي ج 5 ص 111 ح 4.

406- شغل ها و حرفه ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ اَلْمُحْتَرِفَ اَلْأَمِینَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ اَلْمُؤْمِنَ اَلْمُحْتَرِفَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: به راستی خداوند عزّ و جلّ صاحب حرفه ای را که امانت دار باشد، دوست می دارد.

در روایت دیگری آمده است:

به راستی خداوند مؤمن صاحب حرفه را دوست می دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ فَضَّالٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلاً یَسْأَلُ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه فَقَالَ إِنِّی أُعَالِجُ اَلدَّقِیقَ وَ أَبِیعُهُ وَ اَلنَّاسُ یَقُولُونَ لاَ یَنْبَغِی فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا صلوات الله علیه وَ مَا بَأْسُهُ کُلُّ شَیْءٍ مِمَّا یُبَاعُ إِذَا اِتَّقَی اَللَّهَ فِیهِ اَلْعَبْدُ فَلاَ بَأْسَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن فضّال روایت کرده که گفت: از مردی شنیدم که از حضرت امام رضا صلوات الله علیه سؤال می کرد و گفت: من آرد درست می کنم و می فروشم و مردم می گویند: این کار درست نیست.

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: چه اشکالی دارد؟ هرچیز قابل فروشی را اگر بنده در آن تقوای الهی پیشه کند (و به احکام دین عمل کند) اشکالی در آن نیست.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَخَبَّرْتُهُ أَنَّهُ وُلِدَ لِی غُلاَمٌ فَقَالَ أَ لاَ سَمَّیْتَهُ مُحَمَّداً قَالَ قُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ قَالَ فَلاَ تَضْرِبْ مُحَمَّداً وَ لاَ تَسُبَّهُ جَعَلَهُ اَللَّهُ قُرَّةَ عَیْنٍ لَکَ فِی حَیَاتِکَ وَ خَلَفَ صِدْقٍ مِنْ بَعْدِکَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی أَیِّ اَلْأَعْمَالِ أَضَعُهُ قَالَ إِذَا عَدَلْتَهُ عَنْ خَمْسَةِ أَشْیَاءَ فَضَعْهُ حَیْثُ شِئْتَ لاَ تُسْلِمْهُ صَیْرَفِیّاً فَإِنَّ اَلصَّیْرَفِیَّ لاَ یَسْلَمُ مِنَ اَلرِّبَا وَ لاَ تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ اَلْأَکْفَانِ فَإِنَّ صَاحِبَ اَلْأَکْفَانِ یَسُرُّهُ

ص: 453


1- . الکافي ج 5 ص 113 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 114 ح 3.

اَلْوَبَاءُ إِذَا کَانَ وَ لاَ تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ اَلطَّعَامِ فَإِنَّهُ لاَ یَسْلَمُ مِنَ اَلاِحْتِکَارِ وَ لاَ تُسْلِمْهُ جَزَّاراً فَإِنَّ اَلْجَزَّارَ تُسْلَبُ مِنْهُ اَلرَّحْمَةُ وَ لاَ تُسْلِمْهُ نَخَّاساً فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ شَرُّ اَلنَّاسِ مَنْ بَاعَ اَلنَّاسَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: به محضر حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه مشرّف شدم و به آن حضرت عرض کردم که پسردار شده ام.

فرمود: آیا نامش را محمّد نگذاشته ای؟

عرض کردم: همین کار را کرده ام.

فرمود: پس محمّد را مزن و او را دشنام مگوی، امیدوارم خداوند او را برای تو در زندگانی تو نور چشمانت قرار دهد و پس از مرگت نیز جانشین خوبی برایت گرداند.

گفتم: قربانت شوم! او را به چه کاری بگمارم.

فرمود: اگر او را از پنج چیز بازگرداندی، او را به هرکاری می خواهی بگمار، او را به دست صرّاف مسپار چون صرّاف از ربا در امان نمی ماند؛ به کفن فروش مسپار، چون کفن فروش از وبا (و بیماری واگیردار) اگر در بین مردم شایع شود خوشش می آید؛ و او را به فروشنده مواد غذایی نیز مسپار، چون چنین شخصی از احتکار در امان نیست و او را به قصّاب نیز مسپار؛ زیرا او رحم را از دل او می برد، و او به دست برده فروش نیز مسپار، زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: بدترین مردم کسی است که مردم را بفروشد.

407- درآمد های حلال و حرام

1- روي الشیخ الحسن بن علي، في تحف العقول: سَأَلَ الصَّادِقَ عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ سَائِلٌ فَقَالَ کَمْ جِهَاتُ مَعَایِشِ الْعِبَادِ الَّتِی فِیهَا الِاکْتِسَابُ أَوِ التَّعَامُلُ بَیْنَهُمْ وَ وُجُوهُ النَّفَقَاتِ فَقَالَ جَمِیعُ الْمَعَایِشِ کُلِّهَا مِنْ وُجُوهِ الْمُعَامَلَاتِ فِیمَا بَیْنَهُمْ مِمَّا یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الْمَکَاسِبُ أَرْبَعُ جِهَاتٍ مِنَ الْمُعَامَلَاتِ فَقَالَ لَهُ أَ کُلُّ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ أَجْنَاسٍ حَلَالٌ أَوْ کُلُّهَا حَرَامٌ أَوْ بَعْضُهَا حَلَالٌ وَ بَعْضُهَا حَرَامٌ فَقَالَ قَدْ یَکُونُ فِی هَؤُلَاءِ الْأَجْنَاسِ الْأَرْبَعَةِ حَلَالٌ مِنْ جِهَةٍ حَرَامٌ مِنْ جِهَةٍ وَ هَذِهِ الْأَجْنَاسُ مُسَمَّیَاتٌ مَعْرُوفَاتُ الْجِهَاتِ فَأَوَّلُ هَذِهِ الْجِهَاتِ الْأَرْبَعَةِ الْوِلَایَةُ وَ التَّوْلِیَةُ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَأَوَّلُ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوُلَاةِ وَ وُلَاةِ الْوُلَاةِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی

ص: 454


1- . الکافي ج 5 ص 114 ح 4.

مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ ثُمَّ التِّجَارَةُ فِی جَمِیعِ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ ثُمَّ الصِّنَاعَاتُ فِی جَمِیعِ صُنُوفِهَا ثُمَّ الْإِجَارَاتُ فِی کُلِّ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْإِجَارَاتِ وَ کُلُّ هَذِهِ الصُّنُوفِ تَکُونُ حَلَالًا مِنْ جِهَةٍ وَ حَرَاماً مِنْ جِهَةٍ وَ الْفَرْضُ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ فِی هَذِهِ الْمُعَامَلَاتِ الدُّخُولُ فِی جِهَاتِ الْحَلَالِ مِنْهَا وَ الْعَمَلُ بِذَلِکَ الْحَلَالِ وَ اجْتِنَابُ جِهَاتِ الْحَرَامِ مِنْهَا تَفْسِیرُ مَعْنَی الْوِلَایَاتِ وَ هِیَ جِهَتَانِ فَإِحْدَی الْجِهَتَیْنِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْعَدْلِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوِلَایَتِهِمْ وَ تَوْلِیَتِهِمْ عَلَی النَّاسِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ وَ وُلَاةِ وُلَاتِهِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ وَ الْجِهَةُ الْأُخْرَی مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْجَوْرِ وَ وُلَاةِ وُلَاتِهِمْ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنَ الْأَبْوَابِ الَّتِی هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ فَوَجْهُ الْحَلَالِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوَالِی الْعَادِلِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِمَعْرِفَتِهِ وَ وِلَایَتِهِ وَ الْعَمَلِ لَهُ فِی وِلَایَتِهِ وَ وِلَایَةِ وُلَاتِهِ بِجِهَةِ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ الْوَالِیَ الْعَادِلَ بِلَا زِیَادَةٍ فِیمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَا نُقْصَانٍ مِنْهُ وَ لَا تَحْرِیفٍ لِقَوْلِهِ وَ لَا تَعَدٍّ لِأَمْرِهِ إِلَی غَیْرِهِ فَإِذَا صَارَ الْوَالِی وَالِیَ عَدْلٍ بِهَذِهِ الْجِهَةِ فَالْوِلَایَةُ لَهُ وَ الْعَمَلُ مَعَهُ وَ مَعُونَتُهُ فِی وِلَایَتِهِ وَ تَقْوِیَتُهُ حَلَالٌ مُحَلَّلٌ وَ حَلَالٌ الْکَسْبُ مَعَهُمْ وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ وَالِی الْعَدْلِ وَ وُلَاتِهِ إِحْیَاءُ کُلِّ حَقٍّ وَ کُلِّ عَدْلٍ وَ إِمَاتَةُ کُلِّ ظُلْمٍ وَ جَوْرٍ وَ فَسَادٍ فَلِذَلِکَ کَانَ السَّاعِی فِی تَقْوِیَةِ سُلْطَانِهِ وَ الْمُعِینُ لَهُ عَلَی وِلَایَتِهِ سَاعِیاً فِی طَاعَةِ اللَّهِ مُقَوِّیاً لِدِینِهِ.

وَ أَمَّا وَجْهُ الْحَرَامِ مِنَ الْوِلَایَةِ فَوِلَایَةُ الْوَالِی الْجَائِرِ وَ وِلَایَةُ الرَّئِیسِ مِنْهُمْ وَ أَتْبَاعِ الْوَالِی فَمَنْ دُونَهُ مِنْ وُلَاةِ الْوُلَاةِ إِلَی أَدْنَاهُمْ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْوِلَایَةِ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ وَ الْعَمَلُ لَهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ بِجِهَةِ الْوِلَایَةِ لَهُمْ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ مُعَذَّبٌ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ عَلَی قَلِیلٍ مِنْ فِعْلِهِ أَوْ کَثِیرٍ لِأَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ جِهَةِ الْمَعُونَةِ مَعْصِیَةٌ کَبِیرَةٌ مِنَ الْکَبَائِرِ.

وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ الْوَالِی الْجَائِرِ دُرُوسَ الْحَقِّ کُلِّهِ وَ إِحْیَاءَ الْبَاطِلِ کُلِّهِ وَ إِظْهَارَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ وَ الْفَسَادِ وَ إِبْطَالَ الْکُتُبِ وَ قَتْلَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هَدْمَ الْمَسَاجِدِ وَ تَبْدِیلَ سُنَّةِ اللَّهِ وَ شَرَائِعِهِ فَلِذَلِکَ حَرُمَ الْعَمَلُ مَعَهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ إِلَّا بِجِهَةِ الضَّرُورَةِ نَظِیرَ الضَّرُورَةِ إِلَی الدَّمِ وَ الْمَیْتَةِ.

وَ أَمَّا تَفْسِیرُ التِّجَارَاتِ فِی جَمِیعِ الْبُیُوعِ وَ وُجُوهِ الْحَلَالِ مِنْ وَجْهِ التِّجَارَاتِ الَّتِی یَجُوزُ لِلْبَائِعِ أَنْ یَبِیعَ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ وَ کَذَلِکَ الْمُشْتَرِی الَّذِی یَجُوزُ لَهُ شِرَاؤُهُ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ فَکُلُّ مَأْمُورٍ بِهِ

ص: 455

مِمَّا هُوَ غِذَاءٌ لِلْعِبَادِ وَ قِوَامُهُمْ بِهِ فِی أُمُورِهِمْ فِی وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ مِنْ جِهَةِ مِلْکِهِمْ وَ یَجُوزُ لَهُمُ الِاسْتِعْمَالُ لَهُ مِنْ جَمِیعِ جِهَاتِ الْمَنَافِعِ لَهُمُ الَّتِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهَا مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الصَّلَاحُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ وَ هَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ اسْتِعْمَالُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ أَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنَ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ فَکُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا هُوَ مَنْهِیٌّ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ أَوْ کَسْبِهِ أَوْ نِکَاحِهِ أَوْ مِلْکِهِ أَوْ إِمْسَاکِهِ أَوْ هِبَتِهِ أَوْ عَارِیَّتِهِ أَوْ شَیْ ءٍ یَکُونُ فِیهِ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ نَظِیرِ الْبَیْعِ بِالرِّبَا لِمَا فِی ذَلِکَ مِنَ الْفَسَادِ أَوِ الْبَیْعِ لِلْمَیْتَةِ أَوِ الدَّمِ أَوْ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ أَوْ لُحُومِ السِّبَاعِ مِنْ صُنُوفِ سِبَاعِ الْوَحْشِ أَوِ الطَّیْرِ أَوْ جُلُودِهَا أَوِ الْخَمْرِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ النَّجِسِ فَهَذَا کُلُّهُ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ مَنْهِیٌّ عَنْ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ مِلْکِهِ وَ إِمْسَاکِهِ وَ التَّقَلُّبِ فِیهِ بِوَجْهٍ مِنَ الْوُجُوهِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْفَسَادِ فَجَمِیعُ تَقْلِیبِهِ فِی ذَلِکَ حَرَامٌ وَ کَذَلِکَ کُلُّ بَیْعٍ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ کُلُّ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِمَّا یُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ أَوْ یَقْوَی بِهِ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَوْ بَابٌ مِنَ الْأَبْوَابِ یَقْوَی بِهِ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الضَّلَالَةِ أَوْ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبَاطِلِ أَوْ بَابٌ یُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ حَرَامٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ مِلْکُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ إِلَّا فِی حَالٍ تَدْعُو الضَّرُورَةُ فِیهِ إِلَی ذَلِکَ.

وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الْإِجَارَاتِ فَإِجَارَةُ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ مِنْ قَرَابَتِهِ أَوْ دَابَّتِهِ أَوْ ثَوْبِهِ بِوَجْهِ الْحَلَالِ مِنْ جِهَاتِ الْإِجَارَاتِ أَوْ یُؤْجِرُ نَفْسَهُ أَوْ دَارَهُ أَوْ أَرْضَهُ أَوْ شَیْئاً یَمْلِکُهُ فِیمَا یُنْتَفَعُ بِهِ مِنْ وُجُوهِ الْمَنَافِعِ أَوِ الْعَمَلِ بِنَفْسِهِ وَ وَلَدِهِ وَ مَمْلُوکِهِ

أَوْ أَجِیرِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَکُونَ وَکِیلًا لِلْوَالِی أَوْ وَالِیاً لِلْوَالِی فَلَا بَأْسَ أَنْ یَکُونَ أَجِیراً یُؤْجِرُ نَفْسَهُ أَوْ وَلَدَهُ أَوْ قَرَابَتَهُ أَوْ مِلْکَهُ أَوْ وَکِیلَهُ فِی إِجَارَتِهِ لِأَنَّهُمْ وُکَلَاءُ الْأَجِیرِ مِنْ عِنْدِهِ لَیْسَ لَهُمْ بِوَلَاءِ الْوَالِی نَظِیرُ الْحَمَّالِ الَّذِی یَحْمِلُ شَیْئاً بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ إِلَی مَوْضِعٍ مَعْلُومٍ فَیَحْمِلُ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ الَّذِی یَجُوزُ لَهُ حَمْلُهُ بِنَفْسِهِ أَوْ بِمَمْلُوکِهِ أَوْ دَابَّتِهِ أَوْ یُؤَاجِرُ نَفْسَهُ فِی عَمَلٍ یَعْمَلُ ذَلِکَ الْعَمَلَ بِنَفْسِهِ أَوْ بِمَمْلُوکِهِ أَوْ قَرَابَتِهِ أَوْ بِأَجِیرٍ مِنْ قِبَلِهِ فَهَذِهِ وُجُوهٌ مِنْ وُجُوهِ الْإِجَارَاتِ حَلَالٌ لِمَنْ کَانَ مِنَ النَّاسِ مَلِکاً أَوْ سُوقَةً أَوْ کَافِراً أَوْ مُؤْمِناً فَحَلَالٌ إِجَارَتُهُ وَ حَلَالٌ کَسْبُهُ مِنْ هَذِهِ الْوُجُوهِ فَأَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنْ وُجُوهِ الْإِجَارَةِ نَظِیرِ أَنْ یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ عَلَی مَا یَحْرُمُ عَلَیْهِ أَکْلُهُ أَوْ شُرْبُهُ أَوْ لُبْسُهُ أَوْ

ص: 456

یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ فِی صَنْعَةِ ذَلِکَ الشَّیْ ءِ أَوْ حِفْظِهِ أَوْ لُبْسِهِ أَوْ یُؤَاجِرَ نَفْسَهُ فِی هَدْمِ الْمَسَاجِدِ ضِرَاراً أَوْ قَتْلِ النَّفْسِ بِغَیْرِ حِلٍّ أَوْ حَمْلِ التَّصَاوِیرِ وَ الْأَصْنَامِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْبَرَابِطِ وَ الْخَمْرِ وَ الْخَنَازِیرِ وَ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ الَّذِی کَانَ مُحَرَّماً عَلَیْهِ مِنْ غَیْرِ جِهَةِ الْإِجَارَةِ فِیهِ وَ کُلُّ أَمْرٍ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ مُحَرَّمٌ عَلَی الْإِنْسَانِ إِجَارَةُ نَفْسِهِ فِیهِ أَوْ لَهُ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْهُ أَوْ لَهُ إِلَّا لِمَنْفَعَةِ مَنِ اسْتَأْجَرَهُ کَالَّذِی یَسْتَأْجِرُ الْأَجِیرَ یَحْمِلُ لَهُ الْمَیْتَةَ یُنَحِّیهَا عَنْ أَذَاهُ أَوْ أَذَی غَیْرِهِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ.

وَ الْفَرْقُ بَیْنَ مَعْنَی الْوِلَایَةِ وَ الْإِجَارَةِ وَ إِنْ کَانَ کِلَاهُمَا یَعْمَلَانِ بِأَجْرٍ أَنَّ مَعْنَی الْوِلَایَةِ أَنْ یَلِیَ الْإِنْسَانُ لِوَالِی الْوُلَاةِ أَوْ لِوُلَاةِ الْوُلَاةِ فَیَلِی أَمْرَ غَیْرِهِ فِی التَّوْلِیَةِ عَلَیْهِ وَ تَسْلِیطِهِ وَ جَوَازِ أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ وَ قِیَامِهِ مَقَامَ الْوَلِیِّ إِلَی الرَّئِیسِ أَوْ مَقَامَ وُکَلَائِهِ فِی أَمْرِهِ وَ تَوْکِیدِهِ فِی مَعُونَتِهِ وَ تَسْدِیدِ وِلَایَتِهِ وَ إِنْ کَانَ أَدْنَاهُمْ وِلَایَةً فَهُوَ وَالٍ عَلَی مَنْ هُوَ وَالٍ عَلَیْهِ یَجْرِی مَجْرَی الْوُلَاةِ الْکِبَارِ الَّذِینَ یَلُونَ وِلَایَةَ النَّاسِ فِی قَتْلِهِمْ مَنْ قَتَلُوا وَ إِظْهَارِ الْجَوْرِ وَ الْفَسَادِ وَ أَمَّا مَعْنَی الْإِجَارَةِ فَعَلَی مَا فَسَّرْنَا مِنْ إِجَارَةِ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُؤَاجَرَ لِشَیْ ءٍ مِنْ غَیْرِهِ فَهُوَ یَمْلِکُ یَمِینَهُ لِأَنَّهُ لَا یَلِی أَمْرَ نَفْسِهِ وَ أَمْرَ مَا یَمْلِکُ قَبْلَ أَنْ یُؤَاجِرَهُ مِمَّنْ هُوَ آجَرَهُ وَ الْوَالِی لَا یَمْلِکُ مِنْ أُمُورِ النَّاسِ شَیْئاً إِلَّا بَعْدَ مَا یَلِی أُمُورَهُمْ وَ یَمْلِکُ تَوْلِیَتَهُمْ وَ کُلُّ مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ أَوْ آجَرَ مَا یَمْلِکُ نَفْسُهُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ مِنْ کَافِرٍ أَوْ مُؤْمِنٍ أَوْ مَلِکٍ أَوْ سُوقَةٍ عَلَی مَا فَسَّرْنَا مِمَّا یَجُوزُ الْإِجَارَةُ فِیهِ فَحَلَالٌ مُحَلَّلٌ فِعْلُهُ وَ کَسْبُهُ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الصِّنَاعَاتِ فَکُلُّ مَا یَتَعَلَّمُ الْعِبَادُ أَوْ یُعَلِّمُونَ غَیْرَهُمْ مِنْ صُنُوفِ الصِّنَاعَاتِ مِثْلِ الْکِتَابَةِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ الصِّبَاغَةِ وَ السِّرَاجَةِ وَ الْبِنَاءِ وَ الْحِیَاکَةِ وَ الْقِصَارَةِ وَ الْخِیَاطَةِ وَ صَنْعَةِ صُنُوفِ التَّصَاوِیرِ مَا لَمْ یَکُنْ مُثُلَ الرُّوحَانِیِّ وَ أَنْوَاعِ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْعِبَادُ الَّتِی مِنْهَا مَنَافِعُهُمْ وَ بِهَا قِوَامُهُمْ وَ فِیهَا بُلْغَةُ جَمِیعِ حَوَائِجِهِمْ فَحَلَالٌ فِعْلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ فِیهِ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَیْرِهِ وَ إِنْ کَانَتْ تِلْکَ الصِّنَاعَةُ وَ تِلْکَ الْآلَةُ قَدْ یُسْتَعَانُ بِهَا عَلَی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ وُجُوهِ الْمَعَاصِی وَ یَکُونُ مَعُونَةً عَلَی الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَلَا بَأْسَ بِصِنَاعَتِهِ وَ تَعْلِیمِهِ نَظِیرِ الْکِتَابَةِ الَّتِی هِیَ عَلَی وَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ مِنْ تَقْوِیَةِ مَعُونَةِ وِلَایَةِ وُلَاةِ الْجَوْرِ وَ کَذَلِکَ السِّکِّینُ وَ السَّیْفُ وَ الرُّمْحُ وَ الْقَوْسُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْآلَةِ الَّتِی قَدْ تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّلَاحِ وَ جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ تَکُونُ آلَةً وَ مَعُونَةً عَلَیْهَا فَلَا بَأْسَ بِتَعْلِیمِهِ وَ

ص: 457

تَعَلُّمِهِ وَ أَخْذِ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ فِیهِ وَ الْعَمَلِ بِهِ وَ فِیهِ لِمَنْ کَانَ لَهُ فِیهِ جِهَاتُ الصَّلَاحِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِمْ فِیهِ تَصْرِیفُهُ إِلَی جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ الْمَضَارِّ فَلَیْسَ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ إِثْمٌ وَ لَا وِزْرٌ لِمَا فِیهِ مِنَ الرُّجْحَانِ فِی مَنَافِعِ جِهَاتِ صَلَاحِهِمْ وَ قِوَامِهِمْ وَ بَقَائِهِمْ وَ إِنَّمَا الْإِثْمُ وَ الْوِزْرُ عَلَی الْمُتَصَرِّفِ بِهَا فِی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ الْحَرَامِ وَ ذَلِکَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِی حَرَامٌ کُلُّهَا الَّتِی یَجِی ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِیرُ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ کُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُ وَ فِیهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا یَکُونُ فِیهِ وَ لَا مِنْهُ شَیْ ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِیمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَرَکَاتِ کُلِّهَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ صِنَاعَةً قَدْ تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّنَائِعِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ یُتَصَرَّفُ بِهَا وَ یُتَنَاوَلُ بِهَا وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْمَعَاصِی فَلَعَلَّهُ لِمَا فِیهِ مِنَ الصَّلَاحِ حَلَّ تَعَلُّمُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ یَحْرُمُ عَلَی مَنْ صَرَفَهُ إِلَی غَیْرِ وَجْهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ فَهَذَا بَیَانُ تَفْسِیرِ وَجْهِ اکْتِسَابِ مَعَایِشِ الْعِبَادِ وَ تَعْلِیمِهِمْ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ اکْتِسَابِهِمْ وُجُوهُ إِخْرَاجِ الْأَمْوَالِ وَ إِنْفَاقِهَا وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الَّتِی فِیهَا إِخْرَاجُ الْأَمْوَالِ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَلَالِ الْمُفْتَرَضُ عَلَیْهِمْ وَ وُجُوهُ النَّوَافِلِ کُلِّهَا فَأَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ وَجْهاً مِن وَ ثَلَاثَةُ وُجُوهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا مِنْ وُجُوهِ الدَّیْنِ وَ خَمْسَةُ وُجُوهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا مِنْ وُجُوهِ الصِّلَاتِ وَ أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ مِمَّا یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ مِنْ وُجُوهِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ فَأَمَّا الْوُجُوهُ الَّتِی یَلْزَمُهُ فِیهَا النَّفَقَةُ عَلَی خَاصَّةِ نَفْسِهِ فَهِیَ مَطْعَمُهُ وَ مَشْرَبُهُ وَ مَلْبَسُهُ وَ مَنْکَحُهُ وَ مَخْدَمُهُ وَ عَطَاؤُهُ فِیمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْأَجْرِ عَلَی مَرَمَّةِ مَتَاعِهِ أَوْ حَمْلِهِ أَوْ حِفْظِهِ وَ مَعْنَی مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَبَیِّنٌ نَحْوُ مَنْزِلِهِ أَوْ آلَةٍ مِنَ الْآلَاتِ یَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی حَوَائِجِهِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْخَمْسُ الَّتِی یَجِبُ عَلَیْهِ النَّفَقَةُ لِمَنْ یَلْزَمُهُ نَفْسُهُ فَعَلَی وَلَدِهِ وَ وَالِدَیْهِ وَ امْرَأَتِهِ وَ مَمْلُوکِهِ لَازِمٌ لَهُ ذَلِکَ فِی حَالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الثَّلَاثَةُ الْمَفْرُوضَةُ مِنْ وُجُوهِ الدَّیْنِ فَالزَّکَاةُ الْمَفْرُوضَةُ الْوَاجِبَةُ فِی کُلِّ عَامٍ وَ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَ الْجِهَادُ فِی إِبَّانِهِ وَ زَمَانِهِ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْخَمْسُ مِنْ وُجُوهِ الصِّلَاتِ النَّوَافِلِ فَصِلَةُ مَنْ فَوْقَهُ وَ صِلَةُ الْقَرَابَةِ وَ صِلَةُ الْمُؤْمِنِینَ وَ التَّنَفُّلُ فِی وُجُوهِ الصَّدَقَةِ وَ الْبِرِّ وَ الْعِتْقُ وَ أَمَّا الْوُجُوهُ الْأَرْبَعُ فَقَضَاءُ الدَّیْنِ وَ الْعَارِیَّةُ وَ الْقَرْضُ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْفِ وَاجِبَاتٌ فِی السُّنَّةِ مَا یَحِلُّ وَ یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ أَکْلُهُ فَأَمَّا مَا یَحِلُّ لِلْإِنْسَانِ أَکْلُهُ مِمَّا أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ فَثَلَاثَةُ صُنُوفٍ مِنَ الْأَغْذِیَةِ

ص: 458

صِنْفٌ مِنْهَا جَمِیعُ الْحَبِّ کُلِّهِ مِنَ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ الْأَرُزِّ وَ الْحِمَّصِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ صُنُوفِ الْحَبِّ وَ صُنُوفِ السَّمَاسِمِ وَ غَیْرِهَا کُلُّ شَیْ ءٍ مِنَ الْحَبِّ مَا یَکُونُ فِیهِ غِذَاءُ الْإِنْسَانِ فِی بَدَنِهِ وَ قُوتُهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تَکُونُ فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی بَدَنِهِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ إِلَّا فِی حَالِ الضَّرُورَةِ وَ الصِّنْفُ الثَّانِی مِمَّا أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ مِنْ جَمِیعِ صُنُوفِ الثِّمَارِ کُلِّهَا مِمَّا یَکُونُ فِیهِ غِذَاءُ الْإِنْسَانِ وَ مَنْفَعَةٌ لَهُ وَ قُوتُهُ بِهِ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا کَانَ فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی أَکْلِهِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ الصِّنْفُ الثَّالِثُ جَمِیعُ صُنُوفِ الْبُقُولِ وَ النَّبَاتِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنَ الْبُقُولِ کُلِّهَا مِمَّا فِیهِ مَنَافِعُ الْإِنْسَانِ وَ غِذَاؤُهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا کَانَ مِنْ صُنُوفِ الْبُقُولِ مِمَّا فِیهِ الْمَضَرَّةُ عَلَی الْإِنْسَانِ فِی أَکْلِهِ نَظِیرَ بُقُولِ السُّمُومِ وَ الْقَاتِلَةِ وَ نَظِیرَ الدِّفْلَی وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ صُنُوفِ السَّمِّ الْقَاتِلِ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ أَمَّا مَا یَحِلُّ أَکْلُهُ مِنْ لُحُومِ الْحَیَوَانِ فَلُحُومُ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ الْإِبِلِ وَ مَا یَحِلُّ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ کُلُّ مَا لَیْسَ فِیهِ نَابٌ وَ لَا لَهُ مِخْلَبٌ وَ مَا یَحِلُّ مِنْ أَکْلِ لُحُومِ الطَّیْرِ کُلِّهَا مَا کَانَتْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ قَانِصَةٌ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ لَا بَأْسَ بِأَکْلِ صُنُوفِ الْجَرَادِ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ أَکْلُهُ مِنَ الْبَیْضِ فَکُلَّمَا اخْتَلَفَ طَرَفَاهُ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا اسْتَوَی طَرَفَاهُ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ مَا یَجُوزُ أَکْلُهُ مِنْ صَیْدِ الْبَحْرِ مِنْ صُنُوفِ السَّمَکِ مَا کَانَ لَهُ قُشُورٌ فَحَلَالٌ أَکْلُهُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ لَهُ قُشُورٌ فَحَرَامٌ أَکْلُهُ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْأَشْرِبَةِ مِنْ جَمِیعِ صُنُوفِهَا فَمَا لَا یُغَیِّرُ الْعَقْلَ کَثِیرُهُ فَلَا بَأْسَ بِشُرْبِهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یُغَیِّرُ مِنْهَا الْعَقْلَ کَثِیرُهُ فَالْقَلِیلُ مِنْهُ حَرَامٌ وَ مَا یَجُوزُ مِنَ اللِّبَاسِ فَکُلُّ مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِهِ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَحِلُّ لَحْمُهُ فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِ جِلْدِهِ الذَّکِیِّ مِنْهُ وَ صُوفِهِ وَ شَعْرِهِ وَ وَبَرِهِ وَ إِنْ کَانَ الصُّوفُ وَ الشَّعْرُ وَ الرِّیشُ وَ الْوَبَرُ مِنَ الْمَیْتَةِ وَ غَیْرِ الْمَیْتَةِ ذَکِیّاً فَلَا بَأْسَ بِلُبْسِ ذَلِکَ وَ الصَّلَاةِ فِیهِ.

وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَکُونُ غِذَاءَ الْإِنْسَانِ فِی مَطْعَمِهِ أَوْ مَشْرَبِهِ أَوْ مَلْبَسَهُ فَلَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ لَا السُّجُودُ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ نَبَاتِ الْأَرْضِ مِنْ غَیْرِ ثَمَرٍ قَبْلَ أَنْ یَصِیرَ مَغْزُولًا فَإِذَا صَارَ غَزْلًا فَلَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ إِلَّا فِی حَالِ الضَّرُورَةِ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمَنَاکِحِ فَأَرْبَعَةُ وُجُوهٍ نِکَاحٌ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٌ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ وَ نِکَاحُ الْیَمِینِ وَ نِکَاحٌ بِتَحْلِیلٍ مِنَ الْمُحَلِّلِ لَهُ مِنْ مِلْکِ مَنْ یَمْلِکُ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمِلْکِ وَ الْخِدْمَةِ فَسِتَّةُ وُجُوهٍ مِلْکُ الْغَنِیمَةِ وَ مِلْکُ الشِّرَاءِ وَ مِلْکُ الْمِیرَاثِ وَ مِلْکُ

ص: 459

الْهِبَةِ وَ مِلْکُ الْعَارِیَّةِ وَ مِلْکُ الْأَجْرِ فَهَذِهِ وُجُوهُ مَا یَحِلُّ وَ مَا یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ إِنْفَاقُ مَالِهِ وَ إِخْرَاجُهُ بِجِهَةِ الْحَلَالِ فِی وُجُوهِهِ وَ مَا یَجُوزُ فِیهِ التَّصَرُّفُ وَ التَّقَلُّبُ مِنْ وُجُوهِ الْفَرِیضَةِ وَ النَّافِلَةِ. (1)

مرحوم شیخ حسن بن علی، در کتاب تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله روایت کرده که: مردی از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسید: راه های امرار معاش بندگان، از جمله کسب و کار و معاملات میان آنان و نیز راه های مصرف اموال چند گونه است؟ فرمود: کلیه اقسام معیشت و انواع معاملات رایج میان مردم که برای آنان درآمدی دارد، چهار گونه است. گفتند: این چهار نوع همه حلال است یا همه حرام، یا مختلف است؟

فرمود: هر کدام نوعی حلال دارد و نوعی حرام و همه آنها نام و خصوصیاتش معلوم و مشهور است.

نوع اول: «ولایت» و حکومت بعضی از مردم بر دیگری است که شامل زمامدار، و حکام زیردست و طبقات پائین تر تا کم رتبه ترین کارمند است که هر یک به نوعی بر زیردستان و مردم تحت نفوذش اند حکومت دارند.

نوع دوم: تجارت و معامله که شامل کلیه خرید و فروش هاست.

نوع سوم: صنعت است با همه اقسامش.

و نوع چهارم: اجارات در کلیه مواردی که در آن نیاز به اجاره است.

و هر یک از این اقسام از جهتی حلال و از جهتی حرام هستند و خداوند در این معاملات بر بندگان واجب کرده است که از راه حلالش وارد شوند، و به حلال روی بیاورند و از حرام اجتناب ورزند.

تفسیر انواع «ولایت»: ولایت دو قسم است.

یکی از اقسام آن ولایت حکام عادل است، کسانی که خداوند بر مردم امر کرده تا ولایت و حکومت شان را گردن نهند، و نیز حکومت های زیردست و زیردست تر تا نازل ترین طبقه آنان که هر یک به نوعی بر زیردستان خود حکومت می کنند؛ و نوع دیگر، ولایت حکام جور و فرماندهان آنها تا پائین ترین فردشان که هر کدام بر مردم زیردست شان حکومت دارند.

وجه حلال آن، ولایت حاکم عادلی است که خداوند به شناخت او و پذیرفتن ولایتش دستور داده است. لازم به ذکر است که در حکومت او و حکومت والیانش (منظور فرمانداران نصب شده از طرف او) باید طبق

ص: 460


1- . تحف العقول ص 346- 356. بحارالانوار ج 100 ص 44- 51 ح 11

دستوری که خدا به آن حاکم عادل داده رفتار شود، نه چیزی بر آن بیفزایند، نه از آن بکاهند و نیز سخنش را تحریف نکنند و از فرمانش تخلف ننمایند، و چنانچه حاکم بدان گونه که گفتم دادگستر بود، حکومت از جانب او، کار کردن برایش و کمک به او و تقویتش، حلال و مشروع خواهد بود، و معامله با چنین دستگاهی جایز است زیرا در زمامداری حاکم عادل و فرمانداران او، هر حقی زنده شود، هر عدالت و امانتی احیا گردد و هر ظلم و بیداد و فسادی نابود شود، از این رو هر که در تحکیم قدرت وی بکوشد، و در امر حکومت یاری اش دهد، در طاعت خدا تلاش کرده و دین خدا را تقویت نموده است.

اما وجه حرامش، حکومت زمامداران ستمگر و دست نشاندگان آنهاست. از: طبقه رؤسا و اطرافیان حاکم تا طبقات پائین تر و آخرین رتبه، کار در این حکومت ها و همکاری با آنها در امر حکمرانی، حرام و نامشروع است، و هر کاری چه کوچک و چه بزرگ (برای کمک به این حکومت ها) انجام گیرد، مایه عذاب است؛ زیرا هر نوع همکاری با آنان از گناهان بزرگ است؛ به این خاطر که در حکومت حکمرانان ستمگر، هر چه حق است لگدکوب شود، هر چه باطل است زنده گردد و ظلم و بیداد و فساد رواج یابد، کتب الهی نابود شود و پیامبران و مؤمنان به قتل رسند، مسجدها ویران گردد، سنت ها و مقررات الهی زیر و رو شود؛ از این رو کار کردن با آنها، یاری کردن شان و معامله با ایشان حرام است، مگر زمانی که ضرورتی ایجاب کند، نظیر اضطراری که به خوردن خون یا مردار پیش آید.

تفسیر انواع تجارات در کلیه خرید و فروشها: اقسام معاملاتی که برای فروشنده یا خریدار جایز و یا حرام است، بدین شرح می باشد: همانگونه که همه انسان ها به آن امر شده اند، آنچه خوراک مردم و مایه قوام زندگی باشد، و انواع چیزهایی که در شئون مختلف زندگی برای خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالکیت، استعمال مالکانه بدان نیازمند و از آن ناگزیر می باشند، یا از جهتی به صلاح مردم و از آن ناگزیر می باشند، یا از جهتی به صلاح مردم و مفید به حال آنان باشد که از آن چاره ندارند، در همه اینها، فروش، خرید، نگهداری، استعمال، بخشش، و قرض دادنش حلال است.

اما داد و ستدهای حرام، عبارتند از: خرید و فروش هر چیزی که مایه فساد باشد، و از جهت خوردن، نوشیدن، کاسبی، ازدواج، مالک شدن، نگهداشتن، بخشیدن، قرض دادن، ممنوع و مورد نهی خدا باشد، یا از جهتی برای مردم فساد داشته باشد، مانند معاملات ربایی که مفسده آمیز است، یا فروش مردار، خون، گوشت خوک، گوشت درندگان و پرندگان وحشی، پوست درندگان، شراب، و کلیه نجاسات که اینها همه

ص: 461

حرام و نامشروع است. تمامی اینها حرام است و از خوردن، نوشیدن، پوشیدن، نگهداشتن، مالک شدن و تصرف در آنها به خاطر مفاسدی که در بر دارد، نهی شده است. همچنین معامله هر چیزی که مایه سرگرمی {حرام} باشد (چون آلات موسیقی) یا موجب تقرب به غیر خدا یا باعث تقویت کفر و شرک گردد یا نوعی گمراهی و ضلالت را نیرو بخشد، یا باطلی را تقویت کند (چون نشر افکار مسموم و غیره) یا حقی را تضعیف نماید، فروش، خرید، نگهداشتن، مالک شدن، عاریه دادن و کلیه تصرفاتش حرام است جز اینکه ضرورتی پیش آید.

اما تفسیر اجاره ها: اجاره عبارت است از اینکه کسی خودش یا مالش یا چیزی را که اختیارش به دست اوست، چون بستگان یا چهارپا یا لباس، برای استفاده در اختیار دیگری نهد. نوع حلال اجاره این است که انسان خودش، خانه یا زمین یا هر چیز دیگری را که مالک است، برای استفاده از منافع آن در اختیار دیگری گذارد، یا تعهد کند که کاری را به دست خود یا فرزند یا غلامش یا اجیرش انجام دهد، بدون اینکه وکیل یا کارگزاری از جانب حاکم باشد و نیز اشکالی ندارد که کسی خود یا فرزند یا خویشاوند یا ملک یا اجیرش را اجاره دهد، زیرا آنان نیز به جای او و به وکالت او کار می کنند، و کارگزار حاکم هم نیستند؛ مانند حمالی که بار معینی را به اجرت معلومی به جای مشخصی می برد، و چیز حلالی را (نه مثل مشروب و غیره) به دست خود یا به وسیله غلام یا چهارپایش حمل می کند، یا برای کاری اجیر شود که به دست خود یا غلام یا خویشان یا اجیرش انجام دهد، اینها انواع حلال اجاره است که برای هر کس از پادشاه، ملت، کافر و مؤمن، اجاره دادنش حلال است، و عایداتش نیز حلال می باشد.

اما انواع حرام: نظیر اینکه کسی برای حمل و نقل چیزی اجیر شود که خوردن یا نوشیدن، و یا پوشیدنش حرام است (مثل حمل مشروب)، یا برای ساختن چیز حرامی یا نگهداری، یا پوشیدن آن اجیر گردد، یا برای خراب کردن بی دلیل مساجد، یا کشتن بی گناه، یا حمل و نقل مجسمه ها، بتها، ساز، نی، شراب، خوک، مردار، خون یا هر کار فساد انگیزی که صرف نظر از موضوع اجاره، حرام باشد؛ همه این موارد از جهاتی نهی شده است. حرام است که انسان خود و یا چیزی را که متعلق به او است (از قبیل فرزند، غلام، وسیله نقلیه) در این امر اجاره دهد، مگر جایی که عمل به آن سودمند باشد، مانند حمل مردار به جای دوردستی که از تعفنش آسوده شوند و امثال آن.

ص: 462

و فرق بین معنای ولایت (ولایت حکام ستمگر) و اجاره - اگر هر دوی آنها برای دریافت مزدی انجام شود - این است که در ولایت، انسان برای حاکم یا حکام کوچکتر و فرماندهان زیردست خدمت می کند، و در حکومت و تسلط بر زیردستان و امر و نهی، نقش حاکم را ایفا می کند و جانشین همان مقامات است، و در تحکیم قدرت و یاری آنها سعی می کند، و اگر نازلترین فرد و پائین ترین طبقه هم باشد، باز بر همان مردمی که والی حکومت می کند، فرماندهی دارد و در کشتار و گسترش ستم و فساد، جایگزین (و آلت دست) مقامات بالاست.

ولی اجاره به طوری که تفسیر کردیم این است که انسان خود یا مملوکش را که قبلاً اجاره نداده و اختیارش را دارد، اجیر دیگری کند، و البته شخص مادامی که اجیر کسی نشده، مالک و اختیاردار خود و مملوک خویش است و حاکم اختیاردار مردم نیست و تنها وقتی امور مردم را به دست گرفت و به مقام رسید، کارهای آنها را قبضه می کند. و هر کس خود یا مملوکش یا کسی را که اختیارش به دست اوست، به کافر یا مؤمن یا سلطان یا رعیتی، به نحوی که تفسیر کردیم، در کارهای حلال اجاره دهد، کار و درآمدش جایز و مشروع است.

و اما تفسیر صنایع: صنعت عبارت است از هر کاری که مردم فرا می گیرند یا به دیگران می آموزند، از قبیل: نویسندگی، حسابرسی، تجارت، رنگ رزی، زین سازی، بنائی، بافندگی، لباس شویی، خیاطی، صورتگری - البته نه تصویر جانداران - و ساختن ابزارهایی که بندگان خدا برای منافع خود بدان ها محتاج اند، و مایه قوام زندگی و رفع نیازمندی هاست؛ اینها همه حلال است و عملش و تعلیمش، برای خود یا دیگران جایز است، گرچه ممکن است احیاناً از آن کار یا آن ابزار برای فساد یا معصیتی سوء استفاده کنند، و در راه حق و باطل هر دو به کار رود، بنابراین پیشه کردن و یاد دادن آن اشکالی ندارد، مانند: تعلیم نویسندگی ای که باعث فساد یعنی تقویت و یاری کارگزاران حکومت های ستمگر شود.

همچنین کارد، شمشیر، نیزه، کمان و سایر ابزارهای جنگی که در راه صلاح و یا فساد مصرف شود و ابزار و کمک به هر دو قرار گیرد؛ آموختن، یاد دادن و مزد گرفتن برای تعلیم یا ساختن آنها، برای کسانی که آن را در راه صلاح مصرف کنند مشروع است، اما برای کسانی که در راه فساد و به زیان دیگران از آنها استفاده کنند، حرام است و آموزنده و یادگیرنده تقصیر و گناهی ندارند، زیرا ذات عمل سودمند و مصلحت آمیز و مایه قوام و بقای خلق است، آنها که در فساد و حرام آن را به کار می برند، مقصر و گنهکارند.

ص: 463

خداوند تنها مصنوعاتی را حرام کرده که مصرفش منحصراً در فساد محض است، مانند: ساختن ساز، نی، شطرنج، کلیه ابزارهای «لهو» و صلیب، بت، و امثال آنها، نظیر درست کردن نوشابه های حرام و (بطور کلی) هر چه که فساد محض است و هیچ گونه مصلحتی (مصرف سودمندی) ندارد؛ بنابراین یاد دادن، یاد گرفتن، ساختن، مزد گرفتن، و تمام تصرفات در آنها مطلقاً حرام است، مگر اینکه صنعتی باشد که به نفع اقسام صنعت به کار رود، هر چند که در معصیت نیز مورد استفاده قرار گیرد که به منظور آن منفعت حلال، یادگرفتن، یاد دادن و ساختنش حلال است، و در این صورت، تنها استعمال نابجا و ناروایش ممنوع خواهد بود. این بود راهها و طرق امرار معاش بندگان و حکم تعلیم کسب ها.

انواع بیرون کردن مال و انفاق اموال راه های بیرون کردن مال و وجوه حلالی که اموال به صورت واجب یا مستحب در آنها خرج می شود، کلاً بیست و چهار نوع است: هفت نوع مربوط به مصارف شخصی انسان است، پنج نوع مخصوص افراد واجب النفقه، سه نوع واجبات شرعی که به عنوان دَین بر عهده اوست، پنج نوع اهداها و بخشش های لازم و چهار نوع مصارف خیر است.

اما مصارف شخصی: عبارت است از احتیاجات و ضروریات مانند: خوراک، نوشیدنی، پوشاک، هزینه ازدواج، هزینه خدمتکار (در صورت لزوم)، حوائجی از قبیل: مزد تعمیر لوازم (خانه و محل کار)، حمل یا نگهداری اجناس، نیازمندی هایی چون: خانه و اسباب و لوازم زندگی.

اما نفقه های پنجگانه، عبارت است از: هزینه های شخصی، هزینه فرزند، پدر و مادر، زن و مملوک (غلام و حیوان). نفقه این افراد چه در حال تنگ دستی و چه توان مندی، واجب است.

اما سه نوع دین واجب [الهی]، یکی زکات است که واجب سالانه است، دیگر حج واجب و سوم (هزینه) جهاد در وقتش.

اما پنج نوع بخشش مستحب: اهدا به مافوق و بالادست، به خویشان، مؤمنان و صدقه و احسان، و آزاد کردن بردگان.

و انواع چهارگانه مصارف خیر: پرداخت بدهی، وام، قرض دادن، و مهمانی که اینها در سنت واجب است.

«خوراکی های حلال»

خوردنی های حلالی که از زمین می روید سه گونه است:

ص: 464

1- دانه های نباتی: (به طور کلی) مثل گندم، جو، برنج، نخود، و انواع دیگر حبوبات، و اقسام کنجد و غیره و هر دانه ای که از زمین بروید و برای بدن و تقویت انسان مفید باشد، اینها همه حلال است؛ و آنچه برای بدن مضر باشد حرام است، مگر در حال ضرورت.

2- همه اقسام میوه ها که از زمین می روید و در تغذیه انسان به کار می رود و برای بدن سودمند و نیروبخش است. و هر کدام زیان داشته باشد حرام است.

3- انواع سبزی ها و گیاهانی که از زمین بروید و برای بدن مفید باشد و غذای انسان محسوب شود، خوردنش حلال است. اما سبزی های مضر، مانند: گیاهان سمی کشنده مثل خرزهره و غیره، حرام است.

«حیوانات حلال گوشت»

گوشت گاو، گوسفند، شتر، حیوانات وحشی حلال گوشت، و هر حیوانی که دندان نیش و چنگال ندارد، حلال است؛ و همچنین پرندگان حلال گوشت آنهایی هستند که سنگدان دارند، اما آنها که سنگدان ندارند حرام اند، و اقسام ملخ نیز خوردنش جایز است.

«تخم های حلال»

هر تخمی که دو طرفش مساوی نباشد حلال و آنچه دو طرفش مساوی باشد حرام است.

«انواع ماهی های حلال»

ماهی پولک دار حلال است و هر کدام پولک ندارد حرام است.

«انواع نوشیدنی های حلال»

نوشیدنی ها همه حلال اند جز آنها که زیادش عقل را دگرگون و موجب مستی شود؛ و اندکش نیز حرام است.

«پوشاک های حلال»

هر آنچه که از گیاه به دست آید، پوشیدن و نماز گزاردن در آن حلال است، و هر حیوان حلال گوشتی که طبق دستور اسلام سر بریده شود، پوست، پشم، مو، و کرکشان حلال است و حیوانات پاک(حلال گوشت) چه طبق دستور اسلام سر بریده شده باشند یا مرده باشند، پوشیدن پشم، مو، پر، و کرکشان و همچنین نماز خواندن در آنها جایز است و هر چه به مصرف خوردن، یا نوشیدن، یا پوشیدن انسان برسد (خوردنی ها)، نماز و سجده بر آن جایز نیست. به جز میوه ها، سجده بر گیاهان جایز است مگر گیاهان قابل رستن که بعد از رستن، سجده بر آنها جایز نیست، جز در حال ضرورت که بر رسته هم می توان سجده کرد.

ص: 465

«زناشوئی های حلال»

چهار نوع زناشوئی حلال است:

1- ازدواجی که منجر به ارث بردن شود (عقد دائم که زن و شوهر از هم ارث می برند).

2- ازدواج بدون ارث (عقد موقت).

3- کنیز گرفتن.

4- ازدواج با تحلیل (یعنی شخصی کنیز خود را برای مدتی معین برای شخص دیگر حلال نماید).

از شش راه می توان مالک چیزی شد:

1- غنیمت. 2- خرید. 3- ارث. 4- هبه. 5- عاریه. 6- اجاره.

این بود تفصیل چیزهای حلال و آنچه برای انسان جایز است مالش را انفاق کند و در جهت حلال و در وجوه آن هزینه کند و آنچه می تواند در آن تصرف و دگرگونی ایجاد کند، از انواع واجب و مستحب.

2- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ کُلَّ مَأْمُورٍ بِهِ مِمَّا هُوَ عَوْنٌ عَلَی الْعِبَادِ وَ قِوَامٌ لَهُمْ فِی أُمُورِهِمْ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ فَهَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ کُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا قَدْ نُهِیَ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ نِکَاحِهِ وَ إِمْسَاکِهِ لِوَجْهِ الْفَسَادِ مِثْلَ الْمَیْتَةِ وَ الدَّمِ وَ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ الرِّبَا وَ جَمِیعِ الْفَوَاحِشِ وَ لُحُومِ السِّبَاعِ وَ الْخَمْرِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ فَحَرَامٌ ضَارٌّ لِلْجِسْمِ وَ فَسَادٌ لِلنَّفْسِ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: بدان، خداوند مورد رحمت قرار می دهد، همه کسانی را که امر شده اند، به آنچه که یاری کننده بندگان و مایه قوام زندگی آنان باشد و از جهتی به صلاح مردم و مفید به حال آنان باشد و برای خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالکیت و استعمال مالکانه بدان نیازمند و از آن ناگزیر می باشند. فروش، خرید، نگهداری، استعمال، بخشش، و قرض دادن همه این ها حلال است و هر چیزی که مایه فساد باشد، و از جهت خوردن، نوشیدن، پوشیدن، ازدواج، مالک شدن و نگهداشتن، ممنوع و مورد نهی خدا باشد، یا از جهتی برای مردم فساد داشته باشد، مانند فروش مردار، خون، گوشت خوک، ربا

ص: 466


1- . فقه الرضا صلوات الله علیه ص 33. بحارالانوار ج 100 ص 51 ح 12.

و کلیه فسادها و فروش گوشت درندگان و شراب، و چیزهایی شبیه به آن، همه حرام و نامشروع است و برای جسم مضر بوده و برای روح، فسادآور می باشد.

3- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: کَسْبُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ النَّائِحَةِ إِذَا قَالَتْ صِدْقاً وَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ إِذَا لَمْ تُشَارِطْ وَ قَبِلَتْ مَا تُعْطَی وَ لَا تَصِلُ شَعْرَ المَرْأَةِ بِغَیْرِ شَعْرِهَا وَ أَمَّا شَعْرُ الْمَعْزِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ یُوصَلَ وَ قَدْ لَعَنَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله سَبْعَةً الْوَاصِلَ شَعْرَهُ بِغَیْرِ شَعْرِهِ وَ الْمُتَشَبِّهَ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ وَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ المُفَلِّجَ بِأَسْنَانِهِ وَ الْمُوشِمَ بِیَدَیْهِ وَ الدَّعِیَّ إِلَی غَیْرِ مَوْلَاهُ وَ الْمُتَغَافِلَ عَلَی زَوْجَتِهِ وَ هُوَ الدَّیُّوثُ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله اقْتُلُوا الدَّیُّوثَ.

وَ اعْلَمْ أَنَّ أُجْرَةَ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنَ الْکَلْبِ سُحْتٌ إِلَّا کَلْبَ الصَّیْدِ وَ أَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: مزد گرفتن زن آوازه خوان حرام است و اجرت گرفتن زن نوحه گر در صورتی که راست بگوید اشکال ندارد؛ و نیز اجرت گرفتن زن آرایشگر، در صورتی که هر چه دادند بپذیرد و شرطی نگذارد، مانعی ندارد، اما نباید موی مصنوعی (از شخص دیگر) به سر زن دیگر بندد، ولی وصل موی حیوان مانند موی بز اشکالی ندارد. رسول الله صلّی الله علیه و آله هفت گروه را لعنت کرده است: کسی که موی مصنوعی بر مویش وصل کند، زنان مرد صفت و مردان زن صفت، کسی که دندانش را بساید، کسی که در دستش خالکوبی کند، دعوت کننده به کسی غیر از مولایش، کسی که از زنش غافل باشد، یعنی دیوث (مردی که همسرش با مردان دیگر رابطه نامشروع دارد و او می داند و اهمیت نمی دهد). رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: دیوث را بکشید.

بدان که اجرت زن زناکار و بهای سگ - البته غیر از سگ شکاری - حرام است و رشوه گیری در قضاوت، کفر به خداوند بزرگ است.

4- قال الإمام الرضا صلوات الله علیه: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ کُلَّ مَا یَتَعَلَّمُهُ الْعِبَادُ مِنْ أَنْوَاعِ الصَّنَائِعِ مِثْلَ الْکِتَابِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ النُّجُومِ وَ الطِّبِّ وَ سَائِرِ الصِّنَاعَاتِ کَالْأَبْنِیَةِ وَ الْهَنْدَسَةِ وَ التَّصَاوِیرِ مَا لَیْسَ فِیهِ مِثَالُ الرُّوحَانِیِّینَ وَ أَبْوَابُ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یُحْتَاجُ إِلَیْهَا

ص: 467


1- . فقه الرضا صلوات الله علیه 33. بحارالانوار ج 100 ص 51 ح 13.

مِمَّا فِیهِ مَنَافِعُ وَ قَوَائِمُ مَعَاشٍ وَ طَلَبُ الْکَسْبِ فَحَلَالٌ کُلُّهُ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأُجْرَةِ عَلَیْهِ وَ إِنْ قَدْ تَصْرِفُ بِهَا فِی وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَیْضاً مِثْلَ اسْتِعْمَالِ مَا جُعِلَ لِلْحَلَالِ ثُمَّ تَصْرِفُهُ إِلَی أَبْوَابِ الْحَرَامِ وَ مِثْلَ مُعَاوَنَةِ الظَّالِمِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنْ أَسْبَابِ الْمَعَاصِی مِثْلَ الْإِنَاءِ وَ الْأَقْدَاحِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ لَعَلَّهُ لِمَا فِیهِ مِنَ الْمَنَافِعِ جَازَ تَعْلِیمُهُ وَ عَمَلُهُ وَ حَرُمَ عَلَی مَنْ یَصْرِفُهُ إِلَی غَیْرِ وُجُوهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ الَّذِی أَمَرَ اللَّهُ بِهَا دُونَ غَیْرِهَا.

اللَّهُمَّ إِلَّا أَنْ یَکُونَ صِنَاعَةً مُحَرَّمَةً أَوْ مَنْهِیّاً عَنْهَا مِثْلَ الْغِنَاءِ وَ صَنْعَةِ آلَاتِهِ وَ مِثْلَ بِنَاءِ الْبِیعَةِ وَ الْکَنَائِسِ وَ بَیْتِ النَّارِ وَ تَصَاوِیرِ ذَوِی الْأَرْوَاحِ عَلَی مِثَالِ الْحَیَوَانِ وَ الرُّوحَانِیِّ وَ مِثْلَ صَنْعَةِ الدَّفِّ وَ الْعُودِ وَ أَشْبَاهِهِ وَ عَمَلِ الْخَمْرِ وَ الْمُسْکِرِ وَ الْآلَاتِ الَّتِی لَا تَصْلُحُ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْمُحَلَّلَاتِ فَحَرَامٌ عَمَلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ لَا یَجُوزُ ذَلِکَ وَ بِاللَّهِ التَّوْفِیقُ. (1)

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: بدان که خداوند کسی را که چیزی از انواع حرفه ها را به بندگان بیاموزد، مورد رحمت قرار می دهد؛ مانند: نویسندگی، حساب، تجارت، نجوم، طب و دیگر حرفه ها مثل ساختمان سازی و هندسه و صورت گری البته نه تصویر جانداران و نیز ساختن ابزارهائی که بندگان خدا برای منافع خود بدان ها محتاجند، و مایه قوام زندگی و رفع نیازمندی هاست؛ تعلیم و پیشه ساختن همه این ها حلال است، گرچه گاهی از آن، در راه های فساد یا معصیت استفاده شود، همان گونه که در راه حق به کار می رود؛ پس حتی اگر آن به کارهای حرام اختصاص داده شود، مثل: یاری به ظالم و دیگر راه های معصیت مثل ساختن ظروف و جام های شراب و کارهایی شبیه به آن، به سبب آن منفعتش، یاد دادن و پیشه کردنش حلال است، اما کسی که آن را در راهی به غیر از راه حق و حلالی که خداوند بر آن امر کرده اختصاص دهد، حرام است.

خداوند صنعت را حلال ساخته، مگر صنعتی که حرام و از آن نهی شده باشد مثل: ابزار غنا و ساختن آلات موسیقی و بنا کردن کلیسا و معابد و آتشکده و صورت گری جاندارانی به شکل حیوان یا انسان یا ساختن دف و عود (آلت موسیقی) و چیزهایی شبیه به آن و درست کردن شراب و مسکر و آلاتی که با ابزار حلال و مشروع ساخته نمی شوند، بنابراین پیشه کردن و یاد گرفتنش حرام است و جایز نیست؛ و توفیق تنها از جانب خداست.

ص: 468


1- . فقه الرضا صلوات الله علیه 41. بحارالانوار ج 100 ص 52 ح 14.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَسْبُ اَلْحَرَامِ یَبِینُ فِی اَلذُّرِّیَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به دست آوردن سود حرام، در فرزندان اثر خودش را ظاهر می کند.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَتَی رَجُلٌ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ إِنِّی کَسَبْتُ مَالاً أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ حَلاَلاً وَ حَرَاماً وَ قَدْ أَرَدْتُ اَلتَّوْبَةَ وَ لاَ أَدْرِی اَلْحَلاَلَ مِنْهُ وَ اَلْحَرَامَ وَ قَدِ اِخْتَلَطَ عَلَیَّ فَقَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه تَصَدَّقْ بِخُمُسِ مَالِکَ فَإِنَّ اَللَّهَ جَلَّ اِسْمُهُ رَضِیَ مِنَ اَلْأَشْیَاءِ بِالْخُمُسِ وَ سَائِرُ اَلْأَمْوَالِ لَکَ حَلاَلٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مردی نزد حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمد و عرض کرد: من مالی را به دست آورده ام که کاری نداشتم از راه حلال باشد یا حرام (مخلوط است) و قصد توبه دارم، و نمی دانم که حلال و حرامش کدام است و حلال و حرامش با هم مخلوط شده اند.

حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: یک پنجم از مال خودت را صدقه بده، چون خداوند به یک پنجم از مال رضایت داده است و بقیه اموالت برای تو حلال است.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ اَلصَّرْمِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: یَا دَاوُدُ إِنَّ اَلْحَرَامَ لاَ یَنْمِی وَ إِنْ نَمَی لاَ یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ وَ مَا أَنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ وَ مَا خَلَّفَهُ کَانَ زَادَهُ إِلَی اَلنَّارِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داود صرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام علی النقی هادی صلوات الله علیه فرمود: ای داود! به راستی که حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند خداوند بدان برکت نمی دهد، و هرچیز حرامی را که کسی انفاق کند اجر و پاداشی در برابرش نمی گیرد و هر چه باقی بگذارد نیز توشه او برای رفتن به آتش دوزخ است.

ص: 469


1- . الکافي ج 5 ص 124 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 125 ح 5.
3- . الکافي ج 5 ص 125 ح 7.

8- الشیخ محمد بن أحمد بن إدریس، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: بَیْعُ الشِّطْرَنْجِ حَرَامٌ وَ أَکْلُ ثَمَنِهِ سُحْتٌ وَ اتِّخَاذُهَا کُفْرٌ. (1)

مرحوم شیخ محمد بن احمد بن ادریس، با سند خویش از ابوبصیر از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: فروش شطرنج و خوردن پولی که از فروش آن به دست آید حرام است و استفاده از آن نیز کفر محسوب می شود.

408- اجرت نوحه گری

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ لِی أَبِی یَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِی مِنْ مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًی أَیَّامَ مِنًی.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پدرم به من فرمود: ای جعفر! از مال من برای مقداری وقف کن (نگه دار) که تا ده سال در روزهای منا (سه روز آخر حج) در سرزمین منا برای من سوگواری (و بیان فضایل و مناقب) کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: کَانَتِ اِمْرَأَةٌ مَعَنَا فِی اَلْحَیِّ وَ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ فَجَاءَتْ إِلَی أَبِی فَقَالَتْ یَا عَمِّ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ مَعِیشَتِی مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ مِنْ هَذِهِ اَلْجَارِیَةِ اَلنَّائِحَةِ وَ قَدْ أَحْبَبْتُ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ حَلاَلاً وَ إِلاَّ بِعْتُهَا وَ أَکَلْتُ مِنْ ثَمَنِهَا حَتَّی یَأْتِیَ اَللَّهُ بِالْفَرَجِ فَقَالَ لَهَا أَبِی وَ اَللَّهِ إِنِّی لَأُعْظِمُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ هَذِهِ اَلْمَسْأَلَةِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْنَا عَلَیْهِ أَخْبَرْتُهُ أَنَا بِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَ تُشَارِطُ قُلْتُ وَ اَللَّهِ مَا أَدْرِی تُشَارِطُ أَمْ لاَ فَقَالَ قُلْ لَهَا لاَ تُشَارِطُ وَ تَقْبَلُ مَا أُعْطِیَتْ. (3)

ص: 470


1- . السرائر ص 484. بحارالانوار ج 100 ص 53 ح 17.
2- . الکافي ج 5 ص 117 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 117 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حنان بن سدیر گوید: زنی در محله ما بود و کنیزی داشت که نوحه گر بود و دوست می داشت که در این مورد از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کند، که اگر حلال است او را نگه دارد و اگرنه آن کنیز را بفروشد و بهایش را مصرف کند تا خدا برایش گشایش کند.

پدرم به او گفت: به خدا سوگند! من حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را بزرگ تر از آن می دانم که چنین سؤالی از او بپرسم. وقتی خدمت آن حضرت رفتیم من این مطلب را برای آن حضرت بازگو کردم.

حضرت فرمود: آیا شرط می کند که مزد بگیرد؟

عرض کردم: به خدا سوگند! نمی دانم شرط می کند یا نه.

فرمود: به او بگو شرط نکند، ولی آن چه را به او می بخشند بگیرد.

409- اجرت معلم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ حَسَّانَ اَلْمُعَلِّمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلتَّعْلِیمِ فَقَالَ لاَ تَأْخُذْ عَلَی اَلتَّعْلِیمِ أَجْراً قُلْتُ اَلشِّعْرُ وَ اَلرَّسَائِلُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ أُشَارِطُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ بَعْدَ أَنْ یَکُونَ اَلصِّبْیَانُ عِنْدَکَ سَوَاءً فِی اَلتَّعْلِیمِ لاَ تُفَضِّلُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسّان معلّم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد تعلیم (درس دادن) پرسیدم.

فرمود: برای درس دادن، مزد مگیر.

گفتم: برای شعر، نامه و مواردی از این قبیل می توانم شرط مزدگرفتن بکنم؟

فرمود: آری، به شرط آن که تمام بچه ها نزد تو یکسان باشند و برخی را بر دیگری برتری ندهی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه هَؤُلاَءِ یَقُولُونَ إِنَّ کَسْبَ اَلْمُعَلِّمِ سُحْتٌ فَقَالَ کَذَبُوا أَعْدَاءُ اَللَّهِ إِنَّمَا أَرَادُوا أَنْ لاَ یُعَلِّمُوا اَلْقُرْآنَ وَ لَوْ أَنَّ اَلْمُعَلِّمَ أَعْطَاهُ رَجُلٌ دِیَةَ وَلَدِهِ لَکَانَ لِلْمُعَلِّمِ مُبَاحاً. (2)

ص: 471


1- . الکافي ج 5 ص 121 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 121 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل بن ابی قرّه روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: این ها (جماعت عامه) می گویند: مزد گرفتن معلّم سحت است؟!

فرمود: دشمنان خدا، دروغ گفته اند. مقصود اصلی آنها آن است که کسی قرآن را یاد ندهد و اگر مردی دیه فرزندش را به معلّم ببخشد برایش مباح خواهد بود.

توضیح: معلم برای تعلیم قرآن و احادیث اهل بیت صلوات الله علیهم نباید مزد تعیین کند، اما اگر متعلمین به رضایت خویش هر مبلغی را که به وی بدهند، گرفتنش جایز است.

410- فروختن قرآن ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ بَیْعِ اَلْمَصَاحِفِ وَ شِرَائِهَا فَقَالَ لاَ تَشْتَرِ کِتَابَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَکِنِ اِشْتَرِ اَلْحَدِیدَ وَ اَلْوَرَقَ وَ اَلدَّفَّتَیْنِ وَ قُلْ أَشْتَرِی مِنْکَ هَذَا بِکَذَا وَ کَذَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد فروش و خرید مصحف ها (قرآن ها) پرسیدم.

فرمود: کتاب خداوند را خریداری مکن، ولی (می توانی) آهن (قفل یا جعبه آهنی) ورق، و دو جلد آن را بخری، هنگامی که می خواهی بخری نیز بگو: این ها را به این مقدار از تو می خرم.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَنْبَسَةَ اَلْوَرَّاقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَقُلْتُ أَنَا رَجُلٌ أَبِیعُ اَلْمَصَاحِفَ فَإِنْ نَهَیْتَنِی لَمْ أَبِعْهَا فَقَالَ أَ لَسْتَ تَشْتَرِی وَرَقاً وَ تَکْتُبُ فِیهِ قُلْتُ بَلَی وَ أُعَالِجُهَا قَالَ لاَ بَأْسَ بِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عنبسه ورّاق روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: من مردی هستم که قرآن ها را می فروشم و اگر شما مرا نهی بفرمایی، دست از این کار برمی دارم.

فرمود: مگر تو کاغذ نمی خری که در آن بنویسی؟

عرض کردم: چرا، و آن را صحافی نیز می کنم.

ص: 472


1- . الکافي ج 5 ص 121 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 122 ح 4.

فرمود: پس اشکالی ندارد.

411- قمار و برد و باخت و مسابقه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَمَّا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «إِنَّمَا اَلْخَمْرُ وَ اَلْمَیْسِرُ وَ اَلْأَنْصٰابُ وَ اَلْأَزْلاٰمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ اَلشَّیْطٰانِ فَاجْتَنِبُوهُ» قِیلَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا اَلْمَیْسِرُ فَقَالَ کُلُّ مَا تُقُومِرَ بِهِ حَتَّی اَلْکِعَابُ وَ اَلْجَوْزُ قِیلَ فَمَا اَلْأَنْصَابُ قَالَ مَا ذَبَحُوهُ لآِلِهَتِهِمْ قِیلَ فَمَا اَلْأَزْلاَمُ قَالَ قِدَاحُهُمُ اَلَّتِی یَسْتَقْسِمُونَ بِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که خداوند این آیه را بر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نازل فرمود: {همانا شراب و میسر، و انصاب، و ازلام (آلات قمار)، پلیدی و از کارهای شیطان است پس از آن اجتناب کنید}. (سوره مائده آیه 93)

از آن حضرت پرسیده شد: ای رسول الله! میسر چیست؟

فرمود: هرچیزی که با آن قمار شود، حتّی استخوان ها و گردو.

پرسیده شد: انصاب چیست؟

فرمود: چیزهایی که در برابر بت های خود می کشند.

گفته شد: ازلام چیست؟

فرمود: تیرهایی که به آن سوگند یاد می کرده اند (یا در قمار به کار می رفته است).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: لاَ تَصْلُحُ اَلْمُقَامَرَةُ وَ لاَ اَلنُّهْبَةُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمود: قماربازی و مسابقه درست نیست.

ص: 473


1- . الکافي ج 5 ص 122 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 123 ح 5.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلْإِمْلاَکُ یَکُونُ وَ اَلْعُرْسُ فَیُنْثَرُ عَلَی اَلْقَوْمِ فَقَالَ حَرَامٌ وَ لَکِنْ مَا أَعْطَوْکَ مِنْهُ فَخُذْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: مجلس عروسی برپا می شود و به طرف حاضران، چیزهایی (مانند نقل و شیرینی و پول و... ) می ریزند.

فرمود: حرام است، ولی چیزهایی را که به خودت می دهند بخور.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه اَلصِّبْیَانُ یَلْعَبُونَ بِالْجَوْزِ وَ اَلْبَیْضِ وَ یُقَامِرُونَ فَقَالَ لاَ تَأْکُلْ مِنْهُ فَإِنَّهُ حَرَامٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: بچّه ها با گردو و تخم مرغ بازی می کنند و بر سر این چیزها قمار می کنند.

فرمود: از آن ها مخر، چون حرام است.

412- سُحت و موارد حرام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلْغُلُولِ قَالَ کُلُّ شَیْءٍ غُلَّ مِنَ اَلْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ وَ أَکْلُ مَالِ اَلْیَتِیمِ وَ شِبْهُهُ سُحْتٌ وَ اَلسُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا أُجُورُ اَلْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ اَلْخَمْرِ وَ اَلنَّبِیذِ اَلْمُسْکِرِ وَ اَلرِّبَا بَعْدَ اَلْبَیِّنَةِ فَأَمَّا اَلرِّشَا فِی اَلْحُکْمِ فَإِنَّ ذَلِکَ اَلْکُفْرُ بِاللَّهِ اَلْعَظِیمِ وَ بِرَسُولِهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمّار بن مروان روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد غش و حیله در معامله پرسیدم.

فرمود: هرچیزی را که انسان با حیله (و خیانت) از امام بگیرد سحت است، خوردن مال یتیم و شبیه آن سحت است، و سحت (مال حرام) انواع بسیاری دارد، از جمله: مزدی که فاجران می دهند، بهای شراب،

ص: 474


1- . الکافي ج 5 ص 123 ح 8.
2- . الکافي ج 5 ص 124 ح 10.
3- . الکافي ج 5 ص 126 ح 1.

نبیذ مست کننده و ربا پس از بینه (یعنی معلوم شدن این که رباست). اما رشوه (گرفتن و دادن) در حکم و داوری کفر به خدای عظیم و رسول او صلّی اللّه علیه و آله است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلسُّحْتُ ثَمَنُ اَلْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ اَلْکَلْبِ وَ ثَمَنُ اَلْخَمْرِ وَ مَهْرُ اَلْبَغِیِّ وَ اَلرِّشْوَةُ فِی اَلْحُکْمِ وَ أَجْرُ اَلْکَاهِنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سحت (مال حرام) بهای مردار، بهای سگ، بهای شراب، و مهریّه زناکار، و رشوه (دادن و گرفتن) در حکم (و قضاوت) و مزد کاهن است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلشَّعِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ بَاتَ سَاهِراً فِی کَسْبٍ وَ لَمْ یُعْطِ اَلْعَیْنَ حَظَّهَا مِنَ اَلنَّوْمِ فَکَسْبُهُ ذَلِکَ حَرَامٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از شعری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس شبی را تا صبح برای کاسبی بیدار باشد و حق و بهره چشم (یعنی خواب) را به آن ندهد، کاسبی (آن شبش) حرام است.

413- خوردن مال یتیم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهُ: أَوْعَدَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَالِ اَلْیَتِیمِ بِعُقُوبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا عُقُوبَةُ اَلْآخِرَةِ اَلنَّارُ وَ أَمَّا عُقُوبَةُ اَلدُّنْیَا فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لْیَخْشَ اَلَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعٰافاً خٰافُوا عَلَیْهِمْ - اَلْآیَةَ» یَعْنِی لِیَخْشَ أَنْ أَخْلُفَهُ فِی ذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَنَعَ بِهَؤُلاَءِ اَلْیَتَامَی. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند در مورد خوردن مال یتیم، تهدید به دو عقوبت و مجازات کرده است، یک عقوبت آخرتی که آتش دوزخ است، و عقوبت دنیایی که خداوند می فرماید: {کسانی که اگر فرزندان ضعیف و ناتوانی از خود باقی بگذارند (و بمیرند) برای بچه های خود می ترسند از این که - آخر آیه}. (سوره نساء آیه 11)

ص: 475


1- . الکافي ج 5 ص 126 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 127 ح 6.
3- . الکافي ج 5 ص 128 ح 1.

یعنی از این بترسند که بچّه های خودشان نیز یتیم شوند، کسی با آن ها همین کاری را که او با یتیمان کرده است انجام بدهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَجْلاَنَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ أَکْلِ مَالِ اَلْیَتِیمِ فَقَالَ هُوَ کَمَا قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ اَلَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوٰالَ اَلْیَتٰامیٰ ظُلْماً إِنَّمٰا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نٰاراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً» ثُمَّ قَالَ صلوات الله علیه مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّی یَنْقَطِعَ یُتْمُهُ أَوْ یَسْتَغْنِیَ بِنَفْسِهِ أَوْجَبَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ اَلْجَنَّةَ کَمَا أَوْجَبَ اَلنَّارَ لِمَنْ أَکَلَ مَالَ اَلْیَتِیمِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عجلان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد خوردن مال یتیم پرسیدم.

فرمود: این کار همان طوری است که خداوند فرموده است: {در واقع کسانی که اموال یتیم را می خورند تنها شکم هایشان را پر از آتش می کنند و به زودی (به عذاب) سعیر می رسند}. (سوره نساء آیه 12)

آن گاه بدون این که من از آن حضرت چیزی بپرسم فرمود: هرکس یتیمی را سرپرستی کند تا دوران یتیمی او پایان پذیرد و یا خود او بی نیاز شود، خداوند بهشت را بر این شخص واجب می گرداند؛ آن سان که آتش دوزخ را بر کسی که مال یتیم را بخورد واجب فرموده است.

414- مواردی که از مال یتیم به سرپرست او حلال است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ کٰانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ» فَقَالَ مَنْ کَانَ یَلِی شَیْئاً لِلْیَتَامَی وَ هُوَ مُحْتَاجٌ لَیْسَ لَهُ مَا یُقِیمُهُ فَهُوَ یَتَقَاضَی أَمْوَالَهُمْ وَ یَقُومُ فِی ضَیْعَتِهِمْ فَلْیَأْکُلْ بِقَدَرٍ وَ لاَ یُسْرِفْ وَ إِنْ کَانَ ضَیْعَتُهُمْ لاَ تَشْغَلُهُ عَمَّا یُعَالِجُ لِنَفْسِهِ فَلاَ یَرْزَأَنَّ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَیْئاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد فرمایش خداوند که می فرماید: {و هرکس فقیر است باید به قدر رفع حاجت از آن بخورد}. (سوره نساء آیه 6) فرمود: هرکس کاری (یا مالی) از یتیمان را سرپرستی می کند، ولی خودش خرجی ندارد و

ص: 476


1- . الکافي ج 5 ص 128 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 129 ح 1.

محتاج است طلب های یتیمان را از مردم می گیرد به باغ های شان رسیدگی می کند، باید به اندازه رفع نیاز از مال شان استفاده کند و زیاده روی نکند، ولی اگر رسیدگی به باغ آن ها او را از کسب و کارش باز نمی دارد، باید چیزی از اموال آن ها کم نکند و برندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ» قَالَ اَلْمَعْرُوفُ هُوَ اَلْقُوتُ وَ إِنَّمَا عَنَی اَلْوَصِیَّ أَوِ اَلْقَیِّمَ فِی أَمْوَالِهِمْ وَ مَا یُصْلِحُهُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد گفتار خدا که می فرماید: {پس باید به اندازه معروف بخورد}. (سوره نساء آیه 6) فرمود: معروف یعنی خوراک ضروری است و این تنها در مورد وصی یا سرپرست یتیمان است که اموال آن ها را نگهداری و به مصالح آنها رسیدگی می کند.

415- ادای امانت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ اَلْهَمْدَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: ثَلاَثَةٌ لاَ عُذْرَ لِأَحَدٍ فِیهَا أَدَاءُ اَلْأَمَانَةِ إِلَی اَلْبَرِّ وَ اَلْفَاجِرِ وَ اَلْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ إِلَی اَلْبَرِّ وَ اَلْفَاجِرِ وَ بِرُّ اَلْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن مصعب همدانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: سه چیز است که هیچ کس در مورد آن ها معذور نیست (بهانه ای از او پذیرفته نیست): ادای امانت، به شخص نیک یا بدکار، وفای به عهد، با نیک یا بدکار، و نیکی به پدر و مادر، خواه نیکوکار باشند یا بدکار.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ: أَدُّوا اَلْأَمَانَةَ وَ لَوْ إِلَی قَاتِلِ وُلْدِ اَلْأَنْبِیَاءِ. (3)

ص: 477


1- . الکافي ج 5 ص 130 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 132 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 133 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: امانت را حتی اگر برای قاتل فرزندان پیامبران باشد، برگردانید.

416- برداشتن زن از مال شوهرش و بالعکس

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ عن أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ في حدیث قال: یَا هَذَا إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهَا قَدْ أَفْضَتْ بِذَلِکَ إِلَیْکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَحَلاَلٌ طَیِّبٌ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ یَقُولُ اَللَّهُ جَلَّ اِسْمُهُ فِی کِتَابِهِ: «فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید بن یسار از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در حدیثی روایت کرده که فرمود: ای مرد! اگر می دانی که همسرت کار را بین تو و خودش و خداوند، به تو واگذار کرده است، پس حلال و پاکیزه است.

حضرت این سخن را سه مرتبه تکرار فرمود، آن گاه فرمود: خداوند عزّ و جلّ در کتاب خود می فرماید: {پس اگر چیزی از آن را به شما بخشیدند آن را بخورید، گوارای تان باد}. (سوره نساء آیه 4)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَمَّا یَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَتَصَدَّقَ بِهِ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ قَالَ اَلْمَأْدُومُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مقدار مالی که زن می تواند بدون اجازۀ شوهرش از (اموال) خانه او صدقه بدهد، پرسیدم.

فرمود: در حدّ نان و خورشت.

417- اشیاء گم شده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی اَللُّقَطَةِ یُعَرِّفُهَا سَنَةً ثُمَّ هِیَ کَسَائِرِ مَالِهِ. (3)

ص: 478


1- . الکافي ج 5 ص 136 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 137 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 137 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود بن سرحان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد چیزی که پیدا کنند، فرمود: یک سال باید آن را اعلام کند و پس از یک سال، جزو مال خودش می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَللُّقَطَةِ قَالَ تُعَرَّفُ سَنَةً قَلِیلاً کَانَ أَوْ کَثِیراً قَالَ وَ مَا کَانَ دُونَ اَلدِّرْهَمِ فَلاَ یُعَرَّفُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن ابی حمزه از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد لقطه (مال پیدا شده) پرسیدم.

فرمود: کم باشد یا زیاد، باید تا یک سال اعلام کنی.

آن حضرت فرمود: اگر کمتر از یک درهم باشد، نیازی به اعلام (جارزدن) ندارد.

418- ربا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَشَدُّ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: یک درهم ربا، از هفتاد زناکردن که همگی با محرم باشند، بدتر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: آکِلُ اَلرِّبَا وَ مُؤْکِلُهُ وَ کَاتِبُهُ وَ شَاهِدُهُ فِیهِ سَوَاءٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: رباخوار، غذاخوار او، نویسندۀ او، و شاهدش همگی یکسان هستند.

ص: 479


1- . الکافي ج 5 ص 137 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 144 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 144 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَأْکُلُ اَلرِّبَا وَ هُوَ یَرَی أَنَّهُ لَهُ حَرَامٌ قَالَ لاَ یَضُرُّهُ حَتَّی یُصِیبَهُ مُتَعَمِّداً فَإِذَا أَصَابَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ بِالْمَنْزِلَةِ اَلَّتِی قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد مردی که ربا می خورد ولی نظرش این است که حلال است، پرسیدم.

فرمود: تا وقتی که از روی عمد ربا نگیرد برایش ضرری ندارد، ولی اگر از روی عمد و با آگاهی ربا بخورد به منزله همان است که خداوند عزّ و جلّ فرموده است.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّمَا حَرَّمَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلرِّبَا لِکَیْلاَ یَمْتَنِعَ اَلنَّاسُ مِنِ اِصْطِنَاعِ اَلْمَعْرُوفِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند فقط برای این ربا را حرام فرمود که مردم از قرض الحسنه دادن خودداری نکنند.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ یَکُونُ اَلرِّبَا إِلاَّ فِیمَا یُکَالُ أَوْ یُوزَنُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: ربا، جز در چیزی که یا با پیمانه کردن یا با وزن کردن (فروخته می شود) نمی باشد.

419- بین مرد و فرزندش، و مملوکش ربا نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ بَیْنَ اَلرَّجُلِ وَ وَلَدِهِ وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عَبْدِهِ وَ لاَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَهْلِهِ رِبًا إِنَّمَا اَلرِّبَا فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ مَا لاَ تَمْلِکُ قُلْتُ فَالْمُشْرِکُونَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُمْ رِبًا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِنَّهُمْ مَمَالِیکُ فَقَالَ إِنَّکَ لَسْتَ تَمْلِکُهُمْ إِنَّمَا

ص: 480


1- . الکافي ج 5 ص 144 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 146 ح 8.
3- . الکافي ج 5 ص 146 ح 10.

تَمْلِکُهُمْ مَعَ غَیْرِکَ أَنْتَ وَ غَیْرُکَ فِیهِمْ سَوَاءٌ فَالَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ لِأَنَّ عَبْدَکَ لَیْسَ مِثْلَ عَبْدِکَ وَ عَبْدِ غَیْرِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: بین مرد و فرزندش و بین او و غلامش و بین او و زنش ربا نیست؛ ربا، تنها بین تو و چیزی که مالک آن نیستی مطرح است.

عرض کردم: مشرکان چطور؟ آیا بین من و آنها ربا به حساب می آید؟

فرمود: آری.

عرض کردم: آنها هم مملوک هستند!

فرمود: تو به تنهایی مالک آنها نیستی، بلکه به همراه دیگران (و به طور شریکی) مالک آنها هستی؛ تو و مسلمانان جنگجوی غیر از تو در آنها یکسان هستید، و رابطه ای که بین تو و آنان هست از قبیل رابطۀ تو با بنده ات نیست؛ چرا که بندۀ تو، بندۀ تو و دیگری نیست.

420- فضیلت و برتری تجارت و مراقبت از آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ اَلزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ طَلَبَ اَلتِّجَارَةَ اِسْتَغْنَی عَنِ اَلنَّاسِ قُلْتُ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلاً قَالَ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلاً إِنَّ تِسْعَةَ أَعْشَارِ اَلرِّزْقِ فِی اَلتِّجَارَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد زعفرانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس در پی تجارت باشد از مردم بی نیاز می شود.

عرض کردم: حتی اگر دارای خانواده و نان خور باشد؟

فرمود: حتّی اگر دارای خانواده باشد؛ در واقع نه دهم رزق و روزی، در تجارت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: کَانَ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه یَقُولُ لِمُصَادِفٍ اُغْدُ إِلَی عِزِّکَ یَعْنِی اَلسُّوقَ. (3)

ص: 481


1- . الکافي ج 5 ص 147 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 148 ح 3.
3- . الکافي ج 5 ص 149 ح 7.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن احمر روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه همواره به مصادف می فرمود: هرروز بامدادان در پی عزّت و شکوه خود - یعنی بازار - باش!

421- آداب تجارت و خرید و فروش

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه یَقُولُ عَلَی اَلْمِنْبَرِ: یَا مَعْشَرَ اَلتُّجَّارِ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ وَ اَللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ اَلْأُمَّةِ أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ اَلنَّمْلِ عَلَی اَلصَّفَا شُوبُوا أَیْمَانَکُمْ بِالصِّدْقِ اَلتَّاجِرُ فَاجِرٌ وَ اَلْفَاجِرُ فِی اَلنَّارِ إِلاَّ مَنْ أَخَذَ اَلْحَقَّ وَ أَعْطَی اَلْحَقَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اصبغ بن نباته روایت کرده که گفت: از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه شنیدم که بر فراز منبر می فرمود:

ای تاجران! نخست فقه (آموختن احکام دین و تجارت) سپس تجارت، نخست فقه سپس تجارت، نخست فقه سپس تجارت. به خدا سوگند! یقین داشته باشید که ربا در این امّت از راه رفتن مورچه بر روی سنگ صیقلی و برّاق پنهان تر و نامرئی تر است؛ سوگندهای تان را با راستگویی بیامیزید و قسم دروغ یاد مکنید. تاجر، فاجر است و فاجر در آتش است، مگر آن تاجری که حقّ را بگیرد و حقّ را بپردازد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ بَاعَ وَ اِشْتَرَی فَلْیَحْفَظْ خَمْسَ خِصَالٍ وَ إِلاَّ فَلاَ یَشْتَرِیَنَّ وَ لاَ یَبِیعَنَّ اَلرِّبَا وَ اَلْحَلْفَ وَ کِتْمَانَ اَلْعَیْبِ وَ اَلْحَمْدَ إِذَا بَاعَ وَ اَلذَّمَّ إِذَا اِشْتَرَی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس خرید و فروش می کند باید پنج خصلت و ویژگی را رعایت کند، و گرنه باید دست به خرید و فروش نزند: ربا، سوگند، پنهان کردن عیب، تعریف در هنگام فروش و بدگویی به هنگام خریدن.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه بِالْکُوفَةِ عِنْدَکُمْ یَغْتَدِی کُلَّ یَوْمٍ بُکْرَةً مِنَ اَلْقَصْرِ فَیَطُوفُ فِی

ص: 482


1- . الکافي ج 5 ص 150 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 150 ح 2.

أَسْوَاقِ اَلْکُوفَةِ سُوقاً سُوقاً وَ مَعَهُ اَلدِّرَّةُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ کَانَ لَهَا طَرَفَانِ وَ کَانَتْ تُسَمَّی اَلسَّبِیبَةَ فَیَقِفُ عَلَی أَهْلِ کُلِّ سُوقٍ فَیُنَادِی یَا مَعْشَرَ اَلتُّجَّارِ اِتَّقُوا اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا سَمِعُوا صَوْتَهُ صلوات الله علیه أَلْقَوْا مَا بِأَیْدِیهِمْ وَ أَرْعَوْا إِلَیْهِ بِقُلُوبِهِمْ وَ سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ فَیَقُولُ صلوات الله علیه قَدِّمُوا اَلاِسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اِقْتَرِبُوا مِنَ اَلْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ اَلْیَمِینِ وَ جَانِبُوا اَلْکَذِبَ وَ تَجَافَوْا عَنِ اَلظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا اَلْمَظْلُومِینَ وَ لاَ تَقْرَبُوا اَلرِّبَا وَ أَوْفُوا «اَلْکَیْلَ وَ اَلْمِیزٰانَ وَ لاٰ تَبْخَسُوا اَلنّٰاسَ أَشْیٰاءَهُمْ»... «وَ لاٰ تَعْثَوْا فِی اَلْأَرْضِ مُفْسِدِینَ» فَیَطُوفُ صلوات الله علیه فِی جَمِیعِ أَسْوَاقِ اَلْکُوفَةِ ثُمَّ یَرْجِعُ فَیَقْعُدُ لِلنَّاسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه همواره در کوفه هرروز صبح از مقرّ حکومتی نزد شما می آمد و در بازارهای کوفه، یکی یکی گردش می کرد و چوب دستی نیز برشانه نهاده بود که دو لبه داشت و نامش سبیبه (یعنی دولبه) بود. آن حضرت می آمد و نزد اهل هریک از بازارها می ایستاد و بانگ می زد:

ای تاجران! از خداوند عزّ و جلّ بترسید و تقوا پیشه کنید!

وقتی صدای حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را می شنیدند، هرچه در دست داشتند می افکندند و می آمدند و دل و جانشان با او بود و گوش به سخنانش می سپردند؛ می فرمود: پیش از کار استخاره و طلب خیر از خدا کنید و با آسان کردن خرید و فروشتان برکت بیابید، خودتان را به خریداران نزدیک کنید (و گران مفروشید)، و خود را به حلم و بردباری بیارایید، و از سوگند خوردن خودداری کنید، از دروغ گفتن بپرهیزید، از ستم کردن بگریزید، با ستمدیدگان مدارا کنید، نزدیک ربا مشوید، پیمانه و ترازو را کامل و درست بگیرید، اجناس مردم را به ارزانی مخرید و در زمین فساد مکنید.

آن حضرت صلوات الله علیه بدین سان در همۀ بازارهای کوفه گردش و سرکشی می کرد، آن گاه باز می گشت و برای انجام کارهای مردم جلوس می فرمود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلسَّمَاحَةُ مِنَ اَلرَّبَاحِ قَالَ ذَلِکَ لِرَجُلٍ یُوصِیهِ وَ مَعَهُ سِلْعَةٌ یَبِیعُهَا. (2)

ص: 483


1- . الکافي ج 5 ص 151 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 152 ح 7.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: راحت گرفتن در خرید و فروش، برکت بیشتری می آورد. این کلام را به کسی فرمود که متاعی برای فروش آورده بود، و آن حضرت به او سفارش می کرد.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: غَبْنُ اَلْمُسْتَرْسِلِ سُحْتٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ضرر زدن (گران فروشی) به کسی که در قیمت بر انسان اعتماد می کند، سحت (حرام) است.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَیُّمَا عَبْدٍ أَقَالَ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أَقَالَهُ اَللَّهُ تَعَالَی عَثْرَتَهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هربنده ای که جنس را از مسلمان پس بگیرد، خداوند تعالی در روز قیامت لغزش و گناه او را پس می گیرد.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ صَالِحٍ وَ أَبِی شِبْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: رِبْحُ اَلْمُؤْمِنِ عَلَی اَلْمُؤْمِنِ رِبًا إِلاَّ أَنْ یَشْتَرِیَ بِأَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَارْبَحْ عَلَیْهِ قُوتَ یَوْمِکَ أَوْ یَشْتَرِیَهُ لِلتِّجَارَةِ فَارْبَحُوا عَلَیْهِمْ وَ اُرْفُقُوا بِهِمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن صالح و ابو شبل روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سود گرفتن مؤمن از مؤمن رباست، مگر آن که چیزی را بیش از یکصد درهم خریداری کرده باشد و تنها به اندازه خرجی مورد نیاز همان روزت از او استفاده بگیری؛ یا آن که آن کالا را برای تجارت کردن از تو بخرد که در این صورت (از مومنان) سود بگیرید و با آنان مدارا نیز بکنید.

ص: 484


1- . الکافي ج 5 ص 153 ح 14.
2- . الکافي ج 5 ص 153 ح 16.
3- . الکافي ج 5 ص 154 ح 22.

422- غش و خیانت در معامله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّنَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که با ما غشّ (ناخالص و مخلوط کردن چیزی بی ارزش با چیز باارزش) کند از ما نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ یَبِیعُ اَلدَّقِیقَ فَقَالَ إِیَّاکَ وَ اَلْغِشَّ فَإِنَّ مَنْ غَشَّ غُشَّ فِی مَالِهِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ غُشَّ فِی أَهْلِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبیس بن هشام از مردی از شیعیان روایت کرده که گفت: مردی که آردفروش بود نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه آمد، و حضرت به او فرمود: به تو سفارش می کنم غش نکنی؛ چون هرکس به دیگری چیز ناخالصی را بفروشد، دیگران نیز مال ناخالص و مغشوش به او می فروشند، و اگر ثروتی نداشته باشد در مورد خانواده اش با او غش و خیانت می شود.

423- قیمت ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: عَلاَمَةُ رِضَا اَللَّهِ تَعَالَی فِی خَلْقِهِ عَدْلُ سُلْطَانِهِمْ وَ رُخْصُ أَسْعَارِهِمْ وَ عَلاَمَةُ غَضَبِ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ جَوْرُ سُلْطَانِهِمْ وَ غَلاَءُ أَسْعَارِهِمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق روایت کرده که گفت: پدرم گفت: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: نشانۀ خشنودی خداوند در مخلوقاتش، عدالت و دادگری پادشاه شان، و ارزان بودن قیمت های شان است؛ و علامت خشم خدای تبارک و تعالی بر مخلوقاتش، ستم گری پادشاه شان و گرانی قیمت هایشان است.

ص: 485


1- . الکافي ج 5 ص 160 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 160 ح 4.
3- . الکافي ج 5 ص 162 ح 1.

2- الشیخ الطوسي، بإسناده عن الحسين بن عبداللَّه بن ضمرة عن أبيه عن جده عن علي بن أَبي طالب صلوات الله علیهما أَنه قال: رَفَع الْحَدِيثَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ مَرَّ بِالْمُحْتَكِرِينَ فَأَمَرَ بِحُكْرَتِهِمْ أَنْ تُخْرَجَ إِلَى بُطُونِ الْأَسْوَاقِ و حَيْثُ تَنْظُرُ الْأَبْصَارُ إِلَيْهَا فَقِيلَ لِرَسُولِ اللَّهِ لَوْ قَوَّمْتَ عَلَيْهِمْ فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّه صلی الله علیه و آله حَتَّى عُرِفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ فَقَالَ أَنَا أُقَوِّمُ عَلَيْهِمْ إِنَّمَا السِّعْرُ إِلَى اللَّهِ يَرْفَعُهُ إِذَا شَاءَ وَ يَخْفِضُهُ إِذَا شَاءَ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از حسین بن عبدالله بن ضمرة از پدرش از جدش از حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیهما روایت کرده که فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله به احتکار کنندگان عبور کرد و دستور داد که اجناس احتکاری به دل بازارها آورده شود به گونه ای که چشمها به آن نظر کند.

پس به ایشان گفته شد: ای کاش قیمتی برای آنها تعیین می کردید! پس حضرت غضب کردند به گونه ای که در صورت ایشان مشخص گردید و فرمود : آیا من برای آنها قیمت تعیین کنم؟! همانا قیمت به دست اللَّه است، هر موقعی که خواست آن را بالا می برد و هر موقعی که خواست آن را پایین می آورد!

3- و في روایة أخری: قِيلَ لِلنَّبِيِّ صلی الله علیه و آله لَوْ سَعَّرْتَ لَنَا سِعْراً فَإِنَّ الْأَسْعَارَ تَزِيدُ وَ تَنْقُصُ فَقَال مَا كُنْتُ لِأَلْقَى اللَّهَ بِبِدْعَةٍ لَمْ يُحَدِّثْ إِلَيَّ فِيهَا شَيْئاً فَدَعُوا عِبَادَ اللَّهِ يَأْكُلْ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ. (2)

در روایت دیگری آمده است: به رسول الله صلی الله علیه و آله گفته شد: کاش قیمتی برای ما تعیین می کردید، زیرا همانا قیمت ها زیاد و کم می شود!

حضرت فرمود: من خدا را با بدعتی که چیزی در مورد آن به من گفته نشده است ملاقات نمی کنم! بندگان خدا را رها کنید که برخی از برخی دیگر (روزی) بخورند!

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَال: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَكَّلَ بِالسِّعْرِ مَلَكاً فَلَنْ يَغْلُوَ مِنْ قِلَّةٍ وَ لَنْ يَرْخُصَ مِنْ كَثْرَة. (3)

ص: 486


1- . تهذيب الاحکام ج 7 ص 161 ح 18.
2- . التوحيد (للصدوق) ص 388 ح 33.
3- . الكافي ج 5 ص 162 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسلم از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: همانا خداوند عَزَّ وَ جَلَّ مَلَکی را به قیمت مُوَکِّل نموده است، پس به خاطر کم بودن جنس، گران نمی شود و به خاطر زیادی ارزان نمی شود.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عن مُيَسِّر قال: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ عَامَّةَ مَنْ يَأْتِينِي إِخْوَانِي فَحُدَّ لِي مِنْ مُعَامَلَتِهِمْ مَا لَا أَجُوزُهُ إِلَى غَيْرِهِ فَقَالَ إِنْ وَلَّيْتَ أَخَاكَ فَحَسَنٌ وَ إِلَّا فَبِعْهُ بَيْعَ الْبَصِيرِ الْمُدَاقِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از میسر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: عموم کسانی که نزد من می آیند برادران دینی من هستند، پس برای معامله با آنها حدی برای من معین فرما که از آن تجاوز نکنم.

حضرت فرمود: اگر به برادرت واگذار کنی ( به قیمت خرید محاسبه کنی) که چه خوب و نیکوست و گرنه می توانی مثل شخص بصیرِ دقیق در حساب، با او معامله کنی.

424- احتکار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ اَلْحُکْرَةُ إِلاَّ فِی اَلْحِنْطَةِ وَ اَلشَّعِیرِ وَ اَلتَّمْرِ وَ اَلزَّبِیبِ وَ اَلسَّمْنِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن إبراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: احتکار، جز در مورد گندم، جو، خرما، کشمش و روغن نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحُکْرَةُ أَنْ یَشْتَرِیَ طَعَاماً لَیْسَ فِی اَلْمِصْرِ غَیْرُهُ فَیَحْتَکِرَهُ فَإِنْ کَانَ فِی اَلْمِصْرِ طَعَامٌ أَوْ یُبَاعُ غَیْرُهُ فَلاَ بَأْسَ بِأَنْ یَلْتَمِسَ بِسِلْعَتِهِ اَلْفَضْلَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلزَّیْتِ فَقَالَ إِنْ کَانَ عِنْدَ غَیْرِکَ فَلاَ بَأْسَ بِإِمْسَاکِهِ. (3)

ص: 487


1- . الكافي ج 5 ص 153 ح 19.
2- . الکافي ج 5 ص 164 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 164 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: احتکار؛ یعنی فرد مواد غذایی را که در شهر جز آن غذا وجود ندارد، خریداری کند و آن را احتکار نماید. بنابراین، اگر در شهر غذا باشد، یا مواد غذایی دیگری فروخته شود، اشکالی ندارد که سود بیشتری برای کالای خود بستاند.

راوی گوید: از آن حضرت در مورد روغن زیتون پرسیدم.

فرمود: اگر غیر از تو نیز کسی از آن دارد، انبار کردن آن مانعی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحُکْرَةُ فِی اَلْخِصْبِ أَرْبَعُونَ یَوْماً وَ فِی اَلشِّدَّةِ وَ اَلْبَلاَءِ ثَلاَثَةُ أَیَّامٍ فَمَا زَادَ عَلَی اَلْأَرْبَعِینَ یَوْماً فِی اَلْخِصْبِ فَصَاحِبُهُ مَلْعُونٌ وَ مَا زَادَ عَلَی ثَلاَثَةِ أَیَّامٍ فِی اَلْعُسْرَةِ فَصَاحِبُهُ مَلْعُونٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: احتکار در زمان عادی چهل روز است، و در زمان سختی و بلا گرفتاری سه روز است. بنابراین اگر بیش از چهل روز در زمان راحتی احتکار شود، احتکار کننده ملعون است و اگر بیش از سه روز در زمان سختی و گرفتاری احتکار شود نیز احتکار کننده ملعون است.

425- معامله حیوان، لباس و چیزهای دیگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْبَعِیرُ بِالْبَعِیرَیْنِ وَ اَلدَّابَّةُ بِالدَّابَّتَیْنِ یَداً بِیَدٍ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: معاملۀ یک شتر در مقابل دو شتر، و یک اسب در مقابل دو اسب، به طور سر به سر اشکالی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ بَیْعِ اَلْغَزْلِ بِالثِّیَابِ اَلْمَبْسُوطَةِ وَ اَلْغَزْلُ أَکْثَرُ وَزْناً مِنَ اَلثِّیَابِ قَالَ لاَ بَأْسَ. (3)

ص: 488


1- . الکافي ج 5 ص 165 ح 7.
2- . الکافي ج 5 ص 190 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 190 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن ابی عبد اللّه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد فروش پارچۀ پشمی در مقابل لباس که پارچه پشمی از لباس سنگین تر است پرسیدم.

فرمود: اشکالی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا کَانَ مِنْ طَعَامٍ مُخْتَلِفٍ أَوْ مَتَاعٍ أَوْ شَیْءٍ مِنَ اَلْأَشْیَاءِ یَتَفَاضَلُ فَلاَ بَأْسَ بِبَیْعِهِ مِثْلَیْنِ بِمِثْلٍ یَداً بِیَدٍ فَأَمَّا نَظِرَةً فَلاَ تَصْلُحُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر گندم گوناگون، یا کالا یا چیز دیگری که با یکدیگر متفاوت اند به طور مثل به مثل (یکسان) و به صورت نقدی فروخته شود اشکالی ندارد، ولی غیر نقدی، جایز نیست.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَنْصُورٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلشَّاةِ بِالشَّاتَیْنِ وَ اَلْبَیْضَةِ بِالْبَیْضَتَیْنِ قَالَ لاَ بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ کَیْلاً أَوْ وَزْناً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور روایت کرده که گفت: از حضرتش در مورد فروش یک گوسفند در برابر دو گوسفند و فروش یک تخم مرغ در برابر دو تخم مرغ پرسیدم.

فرمود: فروش این گونه چیزی که فروش آن با پیمانه یا وزن کردن نیست، اشکالی ندارد.

426- برخی از معاملات جنس به جنس

1- الشیخ الکلیني، قال: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ رِجَالِهِ ذَکَرَهُ قَالَ: اَلذَّهَبُ بِالذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةُ بِالْفِضَّةِ وَزْناً بِوَزْنٍ سَوَاءً لَیْسَ لِبَعْضِهِ فَضْلٌ عَلَی بَعْضٍ وَ تُبَاعُ اَلْفِضَّةُ بِالذَّهَبِ وَ اَلذَّهَبُ بِالْفِضَّةِ کَیْفَ شِئْتَ یَداً بِیَدٍ وَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ وَ لاَ تَحِلُّ اَلنَّسِیئَةُ وَ اَلذَّهَبُ وَ اَلْفِضَّةُ یُبَاعَانِ بِمَا سِوَاهُمَا مِنْ وَزْنٍ أَوْ کَیْلٍ أَوْ عَدَدٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً جَمِیعاً لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ وَ مَا کِیلَ أَوْ وُزِنَ مِمَّا أَصْلُهُ وَاحِدٌ فَلَیْسَ لِبَعْضِهِ فَضْلٌ عَلَی بَعْضٍ کَیْلاً بِکَیْلٍ أَوْ وَزْناً بِوَزْنٍ فَإِذَا اِخْتَلَفَ أَصْلُ مَا یُکَالُ فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً [فَإِنِ اِخْتَلَفَ أَصْلُ مَا یُوزَنُ فَلَیْسَ بِهِ بَأْسٌ اِثْنَانِ

ص: 489


1- . الکافي ج 5 ص 191 ح 6.
2- . الکافي ج 5 ص 191 ح 8.

بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً] وَ مَا کِیلَ بِمَا وُزِنَ فَلاَ بَأْسَ بِهِ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً جَمِیعاً لاَ بَأْسَ بِهِ وَ مَا عُدَّ عَدَداً وَ لَمْ یُکَلْ وَ لَمْ یُوزَنْ فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ قَالَ إِذَا کَانَ أَصْلُهُ وَاحِداً وَ إِنِ اِخْتَلَفَ أَصْلُ مَا یُعَدُّ فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً جَمِیعاً لاَ بَأْسَ بِهِ وَ مَا عُدَّ أَوْ لَمْ یُعَدَّ فَلاَ بَأْسَ بِهِ بِمَا یُکَالُ أَوْ بِمَا یُوزَنُ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً جَمِیعاً لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ وَ مَا کَانَ أَصْلُهُ وَاحِداً وَ کَانَ یُکَالُ أَوْ یُوزَنُ فَخَرَجَ مِنْهُ شَیْءٌ لاَ یُکَالُ وَ لاَ یُوزَنُ فَلاَ بَأْسَ بِهِ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ ذَلِکَ أَنَّ اَلْقُطْنَ وَ اَلْکَتَّانَ أَصْلُهُ یُوزَنُ وَ غَزْلُهُ یُوزَنُ وَ ثِیَابُهُ لاَ تُوزَنُ فَلَیْسَ لِلْقُطْنِ فَضْلٌ عَلَی اَلْغَزْلِ وَ أَصْلُهُ وَاحِدٌ فَلاَ یَصْلُحُ إِلاَّ مِثْلاً بِمِثْلٍ وَ وَزْناً بِوَزْنٍ فَإِذَا صُنِعَ مِنْهُ اَلثِّیَابُ صَلَحَ یَداً بِیَدٍ وَ اَلثِّیَابُ لاَ بَأْسَ اَلثَّوْبَانِ بِالثَّوْبِ وَ إِنْ کَانَ أَصْلُهُ وَاحِداً یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ إِذَا کَانَ قُطْنٌ وَ کَتَّانٌ فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ إِنْ کَانَتِ اَلثِّیَابُ قُطْناً وَ کَتَّاناً فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً کِلاَهُمَا لاَ بَأْسَ بِهِ وَ لاَ بَأْسَ بِثِیَابِ اَلْقُطْنِ وَ اَلْکَتَّانِ بِالصُّوفِ یَداً بِیَدٍ وَ نَسِیئَةً وَ مَا کَانَ مِنْ حَیَوَانٍ فَلاَ بَأْسَ بِهِ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ وَ إِنْ کَانَ أَصْلُهُ وَاحِداً یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ إِذَا اِخْتَلَفَ أَصْلُ اَلْحَیَوَانِ فَلاَ بَأْسَ اِثْنَانِ بِوَاحِدٍ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً وَ إِذَا کَانَ حَیَوَانٌ بِعَرْضٍ فَتَعَجَّلْتَ اَلْحَیَوَانَ وَ أَنْسَأْتَ اَلْعَرْضَ فَلاَ بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ تَعَجَّلْتَ اَلْعَرْضَ وَ أَنْسَأْتَ اَلْحَیَوَانَ فَهُوَ مَکْرُوهٌ وَ إِذَا بِعْتَ حَیَوَاناً بِحَیَوَانٍ أَوْ زِیَادَةِ دِرْهَمٍ أَوْ عَرْضٍ فَلاَ بَأْسَ وَ لاَ بَأْسَ أَنْ تَعَجَّلَ اَلْحَیَوَانَ وَ تُنْسِئَ اَلدَّرَاهِمَ وَ اَلدَّارُ بِالدَّارَیْنِ وَ جَرِیبُ أَرْضٍ بِجَرِیبَیْنِ لاَ بَأْسَ بِهِ یَداً بِیَدٍ وَ یُکْرَهُ نَسِیئَةً قَالَ وَ لاَ یُنْظَرُ فِیمَا یُکَالُ وَ یُوزَنُ إِلاَّ إِلَی اَلْعَامَّةِ وَ لاَ یُؤْخَذُ فِیهِ بِالْخَاصَّةِ فَإِنْ کَانَ قَوْمٌ یَکِیلُونَ اَللَّحْمَ وَ یَکِیلُونَ اَلْجَوْزَ فَلاَ یُعْتَبَرُ بِهِمْ لِأَنَّ أَصْلَ اَللَّحْمِ أَنْ یُوزَنَ وَ أَصْلَ اَلْجَوْزِ أَنْ یُعَدَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: علی بن ابراهیم از راویان خود نقل می کند که حضرتش فرمود: طلا در ازای طلا و نقره در ازای نقره به طوری که هردو یک وزن باشند و عیار یکی از آنها بهتر از دیگری نباشد و نقره در ازای طلا، و طلا در ازای نقره، هرگونه که بخواهی معامله شان اشکالی ندارد به شرطی که نقدی باشد، ولی نسیه جایز نیست.

ص: 490


1- . الکافي ج 5 ص 192 ح 1.

طلا و نقره را می توان با چیزی جز خودشان، خواه با پیمانه یا وزن کردن یا شمردن یا موارد دیگر فروخته شود، می توان به طور نقدی یا نسیه عوض کرد و اشکالی ندارد.

چیزی که پیمانه ای یا وزنی فروخته می شود، و اصل شان نیز یکی است و ارزش آنها نسبت به یکدیگر تفاوتی ندارد به طور وزن یا پیمانۀ یکسان، فروخته می شود، ولی اگر اصل چیزهای پیمانه ای متفاوت باشد، می توان به طور نقدی حتی به طور دو به یک فروخت ولی نسیه اش کراهت دارد.

و اگر چیزهای وزن شدنی، اصل شان متفاوت باشد نیز چنین است.

چیزهای پیمانه ای را نیز می توان با چیز وزن شدنی عوض کرد چه نقدی یا نسیه ای فروخته شود.

چیزی را که تعدادی - یعنی شمردنی - فروخته می شود و پیمانه و وزن نمی شود، می توان به طور دو به یک ولی نقدی فروخت و نسیه اش کراهت دارد.

و فرمود: البته اگر اصل این چیز یکی باشد چنین است، اما اگر اصل شان متفاوت باشد نسیه اش نیز اشکالی ندارد.

چیزی که شمردنی است یا شمردنی نیست (یا به هردو صورت است) را می توان با چیزی که پیمانه ای یا وزن شدنی است به طور نقدی یا نسیه ای معاوضه کرد.

و اگر اصل دو چیز یکی بود و پیمانه ای یا وزن شدنی بودند و چیزی از آنها به دست آمد که نه پیمانه ای است و نه وزن شدنی، این را می توان نقدی معاوضه کرد ولی نسیه اش کراهت دارد.

بدین ترتیب که پنبه و کتان اصل شان وزن می شود و رشتۀ حاصل از آن نیز وزن می شود، ولی لباس حاصل از آن را با وزن کردن نمی فروشند؛ ولی پنبه نسبت به رشتۀ پنبه ای برتری ندارد و اصل شان یکی است، پس نمی توان آن دو را جز از طریق مثل به مثل و هم وزن فروخت اما اگر از اینها لباسی ساخته شد، می توان به طور نقدی فروخت.

اگر یک لباس را در ازای دو لباس معاوضه کنند، گرچه اصل شان یکی است، به طور نقدی جایز است، و نسیه جایز نیست.

و اگر لباس ها پنبه و کتان باشند نیز می توان یکی را در ازای دو لباس پشمی به طور نقدی یا نسیه ای معاوضه کرد.

تمام حیوانات هم جنس را نیز می توان نقدی، به طور دو به یک معاوضه کرد، ولی نسیه اش مکروه است.

ص: 491

و اگر اصل دو حیوان متفاوت باشد می توان به طور نقدی فروخت و نسیه اش درست نیست.

و اگر بخواهد حیوان را با چیزی (جز درهم و دینار) معاوضه کند و حیوان را بگیرد، ولی یادش برود کالا را بپردازد اشکالی ندارد. اما اگر ابتدا کالا را بدهد و گرفتن حیوان فراموش کند، این کراهت دارد.

اگر حیوانی را در برابر حیوانی به تنهایی، یا به ضمیمۀ پول، یا کالای دیگر فروختی اشکالی ندارد، و نیز اشکالی ندارد که ابتدا حیوان را بدهی و پول ها را فراموش کنی.

فروش یک خانه در برابر دو خانه، و یک قواره زمین در مقابل دو قواره زمین نیز به طور نقدی اشکالی ندارد، ولی نسیه اش جایز نیست.

در مورد این که چیز پیمانه ای یا وزن شدنی است باید به عرف مراجعه کرد، نه به موارد خاص. بنابراین اگر گروهی گوشت را به طور پیمانه ای بفروشند نمی توان به این کار عمل کرد؛ چرا که اصل در مورد گوشت این است که وزن شود و در مورد گردو این است که شمارش گردد.

427- خرید و فروش کالا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اِشْتَرَی ثَوْباً وَ لَمْ یَشْتَرِطْ عَلَی صَاحِبِهِ شَیْئاً فَکَرِهَهُ ثُمَّ رَدَّهُ عَلَی صَاحِبِهِ فَأَبَی أَنْ یَقْبَلَهُ إِلاَّ بِوَضِیعَةٍ قَالَ لاَ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَأْخُذَهُ بِوَضِیعَةٍ فَإِنْ جَهِلَ فَأَخَذَهُ وَ بَاعَهُ بِأَکْثَرَ مِنْ ثَمَنِهِ رَدَّ عَلَی صَاحِبِهِ اَلْأَوَّلِ مَا زَادَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی لباسی را خریده و با فروشنده چیزی را شرط نکرده است. آن لباس را نپسندیده و می خواهد پس بدهد ولی فروشنده جز کم قیمت نمی پذیرد.

فرمود: فروشنده نمی تواند از قیمتش کسر کند، اگر از روی ناآگاهی بگیرد و به قیمت بیشتری به دیگری بفروشد بایستی مازاد آن را به صاحب اولش بازگرداند.

ص: 492


1- . الکافي ج 5 ص 195 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ یَحْمِلُ اَلْمَتَاعَ لِأَهْلِ اَلسُّوقِ وَ قَدْ قَوَّمُوهُ عَلَیْهِ قِیمَةً فَیَقُولُونَ بِعْ فَمَا اِزْدَدْتَ فَلَکَ قَالَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ وَ لَکِنْ لاَ یَبِیعُهُمْ مُرَابَحَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیده شد: مردی کالایی را به بازار می برد که آنها به آن قیمت گذاری کرده اند بازاریان می گویند: بفروش هرچه اضافه شد مال خودت باشد.

فرمود: چنین معامله ای اشکال ندارد، ولی به سود به آنان نفروشد.

428- خرید و فروش کالاهای دزدی و خیانتی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا صلوات الله علیهما عَنْ شِرَاءِ اَلْخِیَانَةِ وَ اَلسَّرِقَةِ فَقَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ قَدِ اِخْتَلَطَ مَعَهُ غَیْرُهُ فَأَمَّا اَلسَّرِقَةُ بِعَیْنِهَا فَلاَ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ مِنْ مَتَاعِ اَلسُّلْطَانِ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما در مورد خریدن چیزی که دزدیده شده یا خیانتی باشد، پرسیدم.

فرمود: نه، (جایز نیست)، مگر آن که با خودش (یعنی با حلال) مخلوط شده باشد، امّا چیز دزدیده شده را به تنهایی نمی توان خرید مگر آن که از کالای پادشاه دزدیده شود که اشکالی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنِ اِشْتَرَی سَرِقَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ فَقَدْ شَرِکَ فِی عَارِهَا وَ إِثْمِهَا. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی نجران از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس مال دزدیده شده ای را که یقین دارد دزدی است خریداری کند، در گناه آن شریک است.

ص: 493


1- . الکافي ج 5 ص 195 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 228 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 229 ح 6.

429- خرید و فروش عصاره و شراب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ بَیْعِ اَلْعَصِیرِ فَیَصِیرُ خَمْراً قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ اَلثَّمَنُ قَالَ فَقَالَ لَوْ بَاعَ ثَمَرَتَهُ مِمَّنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَجْعَلُهُ حَرَاماً لَمْ یَکُنْ بِذَلِکَ بَأْسٌ فَأَمَّا إِذَا کَانَ عَصِیراً فَلاَ یُبَاعُ إِلاَّ بِالنَّقْدِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمّد بن ابی نصر روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه در مورد فروش آب انگوری که فروخته می شود و پیش از آن که مشتری آن را دریافت کند تبدیل به شراب می شود پرسیدم.

فرمود: اگر میوه انگور را به کسی بفروشد که می داند آن را تبدیل به حرام (شراب و مست کننده دیگری) می کند، اشکالی ندارد؛ ولی اگر بخواهد آب انگور را بفروشد، باید نقد بفروشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ تَرَکَ غُلاَماً لَهُ فِی کَرْمٍ لَهُ یَبِیعُهُ عِنَباً أَوْ عَصِیراً فَانْطَلَقَ اَلْغُلاَمُ فَعَصَرَ خَمْراً ثُمَّ بَاعَهُ قَالَ لاَ یَصْلُحُ ثَمَنُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَجُلاً مِنْ ثَقِیفٍ أَهْدَی إِلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ رَاوِیَتَیْنِ مِنْ خَمْرٍ فَأَمَرَ بِهِمَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَأُهَرِیقَتَا وَ قَالَ إِنَّ اَلَّذِی حَرَّمَ شُرْبَهَا حَرَّمَ ثَمَنَهَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ أَفْضَلَ خِصَالِ هَذِهِ اَلَّتِی بَاعَهَا اَلْغُلاَمُ أَنْ یُتَصَدَّقَ بِثَمَنِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی که غلام خود را در تاکستان خود گذاشته است تا انگور یا آب آن را بفروشد، غلام رفته است و از باغ انگور، شراب درست کرده و فروخته است.

فرمود: بهایی که دریافت شده است، حلال نیست.

سپس فرمود: مردی از ثقیف، برای رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دو مشک شراب هدیه آورد، و حضرت دستور داد که آنها دور ریخته شود و فرمود: همان خدایی که نوشیدن شراب را حرام کرده، بهای آن را نیز حرام کرده است.

ص: 494


1- . الکافي ج 5 ص 230 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 230 ح 2.

آن گاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بهترین کاری که می توان دربارۀ پولی که غلام گرفته است انجام داد این است که آن پول ها صدقه داده شوند.

430- صرافی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَالِدِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَتْ لِی عَلَیْهِ مِائَةُ دِرْهَمٍ عَدَداً قَضَانِیهَا مِائَةَ دِرْهَمٍ وَزْناً قَالَ لاَ بَأْسَ مَا لَمْ یَشْتَرِطْ قَالَ وَ قَالَ جَاءَ اَلرِّبَا مِنْ قِبَلِ اَلشُّرُوطِ إِنَّمَا تُفْسِدُهُ اَلشُّرُوطُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خالد بن حجّاج روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه در مورد مردی پرسیدم که از او یکصد درهم سکّه طلب دارم، ولی او با وزن کردن یکصد درهم نقره غیر مسکوک به من بازگرداند.

فرمود: اگر شرط نکرده باشد (که سکّه پس بدهد) اشکالی ندارد.

آن حضرت افزود: ربا، به خاطر شرطها آمده؛ فقط شرطها هستند که معامله را حرام می کنند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَکُونُ لِلرَّجُلِ عِنْدِیَ اَلدَّرَاهِمُ اَلْوَضَحُ فَیَلْقَانِی فَیَقُولُ لِی کَیْفَ سِعْرُ اَلْوَضَحِ اَلْیَوْمَ فَأَقُولُ لَهُ کَذَا وَ کَذَا فَیَقُولُ أَ لَیْسَ لِی عِنْدَکَ کَذَا وَ کَذَا أَلْفَ دِرْهَمٍ وَضَحاً فَأَقُولُ بَلَی فَیَقُولُ لِی حَوِّلْهَا إِلَی دَنَانِیرَ بِهَذَا اَلسِّعْرِ وَ أَثْبِتْهَا لِی عِنْدَکَ فَمَا تَرَی فِی هَذَا فَقَالَ لِی إِذَا کُنْتَ قَدِ اِسْتَقْصَیْتَ لَهُ اَلسِّعْرَ یَوْمَئِذٍ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِکَ فَقُلْتُ إِنِّی لَمْ أُوَازِنْهُ وَ لَمْ أُنَاقِدْهُ إِنَّمَا کَانَ کَلاَمٌ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فَقَالَ أَ لَیْسَ اَلدَّرَاهِمُ مِنْ عِنْدِکَ وَ اَلدَّنَانِیرُ مِنْ عِنْدِکَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: مردی از من چند درهم صحیح طلب دارد و نزد من می آید و می گوید: امروز، بهای درهم صحیح چه قدر است؟

من می گویم: فلان مقدار.

او می گوید: آیا من هزار درهم صحیح از تو طلب ندارم؟ می گویم: چرا.

ص: 495


1- . الکافي ج 5 ص 244 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 245 ح 2.

می گوید: پس آنها را به قیمت امروز، برایم تبدیل به دینار کن، و دینارها را نزد خودت نگاهدار؛ شما در مورد این مسأله چه نظری دارید؟

فرمود: اگر قیمت واقعی درهم را در آن روز با او حساب کرده ای اشکالی ندارد.

عرض کردم: من برایش وزن نکردم، و تبدیل به دینار نیز ننموده ام، بلکه تنها صحبتش را کردیم و پذیرفتم.

فرمود: مگر حساب این درهم و دینارها از پول خودت نبوده است؟

عرض کردم: چرا.

فرمود: پس اشکالی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه أَنَّ لِی عَلَی رَجُلٍ ثَلاَثَةَ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ کَانَتْ تِلْکَ اَلدَّرَاهِمُ تَنْفُقُ بَیْنَ اَلنَّاسِ تِلْکَ اَلْأَیَّامَ وَ لَیْسَتْ تَنْفُقُ اَلْیَوْمَ فَلِی عَلَیْهِ تِلْکَ اَلدَّرَاهِمُ بِأَعْیَانِهَا أَوْ مَا یَنْفُقُ اَلْیَوْمَ بَیْنَ اَلنَّاسِ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ لَکَ أَنْ تَأْخُذَ مِنْهُ مَا یَنْفُقُ بَیْنَ اَلنَّاسِ کَمَا أَعْطَیْتَهُ مَا یَنْفُقُ بَیْنَ اَلنَّاسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس روایت کرده که گفت: طی نامه ای به حضرت امام رضا صلوات الله علیه نوشتم: از مردی سه هزار درهم که در آن روز رایج بود ولی حالا رایج نیست، آیا در حال حاضر همان درهم ها را باید از او بگیرم، یا درهم های رایج را؟

آن حضرت در پاسخ مرقوم فرمود: تو حق داری پول رایج را بگیری، همان گونه که به او پول رایج داده ای.

431- مصالحه کردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَنِ اَلرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ دَیْنٌ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی فَیَأْتِیهِ غَرِیمُهُ فَیَقُولُ اُنْقُدْنِی کَذَا وَ کَذَا وَ أَضَعُ عَنْکَ بَقِیَّتَهُ أَوْ یَقُولُ اُنْقُدْنِی بَعْضَهُ وَ أَمُدُّ لَکَ فِی اَلْأَجَلِ فِیمَا بَقِیَ عَلَیْکَ قَالَ لاَ أَرَی بِهِ بَأْساً إِنَّهُ لَمْ یَزْدَدْ عَلَی رَأْسِ مَالِهِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوٰالِکُمْ لاٰ تَظْلِمُونَ وَ لاٰ تُظْلَمُونَ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیده شد: مردی تا سررسید معیّنی بدهی دارد، ولی پیش از سررسید آن، طلبکار می آید و می گوید:

ص: 496


1- . الکافي ج 5 ص 252 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 259 ح 4.

این مقدار از طلبم را به من بپرداز، من نیز بقیه اش را از تو نمی گیرم. یا آن که می گوید: مقداری را به من بپرداز تا من نیز بقیه اش را به تو مهلت بیشتری می دهم.

فرمود: در این کار اشکالی نمی بینم؛ چون از اصل مالش افزون نشده است. خداوند عزّ و جلّ می فرماید: {اصل سرمایه تان مال شماست، نه ستم کنید و نه بر شما ستم شود}. (سوره بقره آیه 279)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلصُّلْحُ جَائِزٌ بَیْنَ اَلنَّاسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن بختری روایت کرده که: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مصالحه بین مردم، جایز است.

432- مردی زمین یا خانه ای را اجاره می کند و بیش از مقداری که اجاره کرده اجاره می دهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلرَّبِیعِ اَلشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَتَقَبَّلُ اَلْأَرْضَ مِنَ اَلدَّهَاقِینِ فَیُؤَاجِرُهَا بِأَکْثَرَ مِمَّا یَتَقَبَّلُهَا وَ یَقُومُ فِیهَا بِحَظِّ اَلسُّلْطَانِ قَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ إِنَّ اَلْأَرْضَ لَیْسَتْ مِثْلَ اَلْأَجِیرِ وَ لاَ مِثْلَ اَلْبَیْتِ إِنَّ فَضْلَ اَلْأَجِیرِ وَ اَلْبَیْتِ حَرَامٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ربیع شامی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی از کشاورزان، زمینی را کرایه می کند و آن را بیش از مقداری که از آنها کرایه کرده بود، به شخص دیگری اجاره می دهد ولی مالیات حکومتی را نیز خودش می پردازد.

فرمود: اشکالی ندارد، زمین، همانند اجیر نیست و همانند خانه هم نیست. در واقع زیادی گرفتن (از اجارۀ) شخصی که اجاره شده است و نیز خانه، حرام است.

ص: 497


1- . الکافي ج 5 ص 259 ح 5.
2- . الکافي ج 5 ص 271 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَسْتَأْجِرُ اَلْأَرْضَ ثُمَّ یُؤَاجِرُهَا بِأَکْثَرَ مِمَّا اِسْتَأْجَرَهَا فَقَالَ لاَ بَأْسَ إِنَّ هَذَا لَیْسَ کَالْحَانُوتِ وَ لاَ اَلْأَجِیرِ إِنَّ فَضْلَ اَلْأَجِیرِ وَ اَلْحَانُوتِ حَرَامٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو مغرا روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه (پرسیده شد): مردی که زمینی را اجاره کرده سپس بیش از آن که اجاره کرده است، به دیگری اجاره می دهد.

فرمود: اشکالی ندارد. این، همانند دکّان نیست، و همانند شخص اجیر شده نیست. در واقع، فزونی اجارۀ اجیر و دکّان حرام است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَوْ أَنَّ رَجُلاً اِسْتَأْجَرَ دَاراً بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ فَسَکَنَ ثُلُثَیْهَا وَ آجَرَ ثُلُثَهَا بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ لَمْ یَکُنْ بِهِ بَأْسٌ وَ لاَ یُؤَاجِرْهَا بِأَکْثَرَ مِمَّا اِسْتَأْجَرَهَا إِلاَّ أَنْ یُحْدِثَ فِیهَا شَیْئاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر مردی خانه ای را به ده درهم اجاره بگیرد، و در دو سوم از آن خودش ساکن شود، و یک سوم دیگر را به ده درهم اجاره بدهد، اشکالی ندارد؛ ولی نباید بیش از مبلغی که اجاره کرده است، اجاره بدهد مگر آن که در آن تغییری به وجود بیاورد.

433- مردی انجام کاری را پذیرا می شود، سپس آن را به دیگری واگذار کرده سود می برد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ اَلرَّجُلِ یَتَقَبَّلُ بِالْعَمَلِ فَلاَ یَعْمَلُ فِیهِ وَ یَدْفَعُهُ إِلَی آخَرَ فَیَرْبَحُ فِیهِ قَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ قَدْ عَمِلَ فِیهِ شَیْئاً. (3)

ص: 498


1- . الکافي ج 5 ص 272 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 272 ح 4.
3- . الکافي ج 5 ص 273 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیده شد: مردی انجام کاری را می پذیرد و کاری انجام نمی دهد، و آن را به دیگری می سپارد و از این راه، سودی نصیبش می شود.

فرمود: نه (جایز نیست)، مگر آن که مقداری از آن را انجام بدهد.

434- احیاء زمین موات (بی حاصل)

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَالِدٍ اَلْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ وَجَدْنَا فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه: إِنَّ اَلْأَرْضَ لِلّٰهِ یُورِثُهٰا مَنْ یَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ وَ اَلْعٰاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ أَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِیَ اَلَّذِینَ أَوْرَثَنَا اَلْأَرْضَ وَ نَحْنُ اَلْمُتَّقُونَ وَ اَلْأَرْضُ کُلُّهَا لَنَا فَمَنْ أَحْیَا أَرْضاً مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ فَلْیَعْمُرْهَا وَ لْیُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَی اَلْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْهَا فَإِنْ تَرَکَهَا أَوْ أَخْرَبَهَا فَأَخَذَهَا رَجُلٌ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ مِنْ بَعْدِهِ فَعَمَرَهَا وَ أَحْیَاهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا مِنَ اَلَّذِی تَرَکَهَا فَلْیُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَی اَلْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَهُ مَا أَکَلَ حَتَّی یَظْهَرَ اَلْقَائِمُ صلوات الله علیه مِنْ أَهْلِ بَیْتِی بِالسَّیْفِ فَیَحْوِیَهَا وَ یَمْنَعَهَا وَ یُخْرِجَهُمْ مِنْهَا کَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ مَنَعَهَا إِلاَّ مَا کَانَ فِی أَیْدِی شِیعَتِنَا فَإِنَّهُ یُقَاطِعُهُمْ عَلَی مَا فِی أَیْدِیهِمْ وَ یَتْرُکُ اَلْأَرْضَ فِی أَیْدِیهِمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خالد کابلی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه این گونه یافتیم: در واقع زمین برای خداست و آن را به هریک از بندگانش که بخواهد به ارث می دهد و عاقبت برای پرهیزکاران است. من و اهل بیتم همان کسانی هستیم که زمین را به ارث برده ایم و پرهیزکاران ما هستیم. و زمین، همه اش برای ماست، پس هریک از مسلمانان که زمینی را احیا کرد باید آن را آباد گرداند و زکاتش را به امام صلوات الله علیه از خاندان من بپردازد، و هرمقدار از آن را بخورد مال خود اوست و اگر آن را رها کرد یا خراب (و بی حاصل) نمود و مردی از مسلمانان پس از او آن را گرفت و آباد و احیایش نمود، او از کسی که آن را ترک کرده به آن سزاوارتر است. پس باید این شخص، زکات آن را به امام از اهل بیت من بپردازد، و هرچه بخورد مال خود اوست، تا آن گاه که حضرت قائم صلوات الله علیه از اهل بیت من با شمشیر ظهور فرماید و زمین را به دست بگیرد و دیگران

ص: 499


1- . الکافي ج 5 ص 279 ح 5.

را بازبدارد و آنان را از آن بیرون کند، همان گونه که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به دست گرفت و بازداشت کرد، مگر آن چه در دست شیعیان ما باشد، که آن چه در دست دارند با آنان معامله می کند و زمین را در دست شان رها می گرداند.

435- دلالی کردن در معامله و مزد دلال و مزد سمسار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَدُلُّ عَلَی اَلدُّورِ وَ اَلضِّیَاعِ وَ یَأْخُذُ عَلَیْهِ اَلْأَجْرَ قَالَ هَذِهِ أُجْرَةٌ لاَ بَأْسَ بِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن بشار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیده شد: مردی خانه و باغ را برای معامله، به خریداران نشان می دهد، و برای این کارش مزد دریافت می کند.

فرمود: این اجرت است، اشکالی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالُوا قَالاَ: لاَ بَأْسَ بِأَجْرِ اَلسِّمْسَارِ إِنَّمَا هُوَ یَشْتَرِی لِلنَّاسِ یَوْماً بَعْدَ یَوْمٍ بِشَیْءٍ مَعْلُومٍ وَ إِنَّمَا هُوَ مِثْلُ اَلْأَجِیرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ولاّد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه و راویان دیگر گویند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمودند: مزدی که سمسار می گیرد اشکالی ندارد؛ چون او هرروز با قیمتی مشخّص اجناس را برای مردم خریداری می کند، او فقط همانند یک اجیر است.

436- شریک شدن با کافر ذمی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ رِئَابٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: لاَ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ اَلْمُسْلِمِ أَنْ یُشَارِکَ اَلذِّمِّیَّ وَ لاَ یُبْضِعَهُ بِضَاعَةً وَ لاَ یُودِعَهُ وَدِیعَةً وَ لاَ یُصَافِیَهُ اَلْمَوَدَّةَ. (3)

ص: 500


1- . الکافي ج 5 ص 285 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 285 ح 5.
3- . الکافي ج 5 ص 286 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن رئاب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای مسلمانان جایز نیست که با کافر ذمّی شریک شود یا مالی را برای تجارت به او بدهد، یا چیزی را نزد او به امانت بگذارد، یا مودّت و دوستی واقعی با او داشته باشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ کَرِهَ مُشَارَکَةَ اَلْیَهُودِیِّ وَ اَلنَّصْرَانِیِّ وَ اَلْمَجُوسِیِّ إِلاّٰ أَنْ تَکُونَ تِجٰارَةً حٰاضِرَةً لاَ یَغِیبُ عَنْهَا اَلْمُسْلِمُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: از شریک شدن با یهودی، نصرانی و مجوسی خوشش نمی آمد؛ مگر در صورتی که تجارتی در حضور مسلمانان صورت بگیرد و آن مسلمان در محلّ معامله حاضر باشد.

ص: 501


1- . الکافي ج 5 ص 286 ح 2.

کتاب ازدواج و احکام آن

437- مهرورزی به زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مِنْ أَخْلاَقِ اَلْأَنْبِیَاءِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِمْ حُبُّ اَلنِّسَاءِ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از خلق و خوی پیامبران صلوات الله علیهم، دوست داشتن و مهرورزی به زنان است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا أَظُنُّ رَجُلاً یَزْدَادُ فِی اَلْإِیمَانِ خَیْراً إِلاَّ اِزْدَادَ حُبّاً لِلنِّسَاءِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: گمان نمی کنم ایمان مردی افزون شود، مگر آن که مهرورزی او به زنان فزونی یابد.

438- بهترین زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اَللَّهِ یَقُولُ کُنَّا عِنْدَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ: إِنَّ خَیْرَ نِسَائِکُمُ اَلْوَلُودُ اَلْوَدُودُ اَلْعَفِیفَةُ اَلْعَزِیزَةُ فِی أَهْلِهَا اَلذَّلِیلَةُ مَعَ بَعْلِهَا اَلْمُتَبَرِّجَةُ مَعَ زَوْجِهَا اَلْحَصَانُ عَلَی غَیْرِهِ اَلَّتِی تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطِیعُ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلاَ بِهَا بَذَلَتْ لَهُ مَا یُرِیدُ مِنْهَا وَ لَمْ تَبَذَّلْ کَتَبَذُّلِ اَلرَّجُلِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: از جابر بن عبد اللّه انصاری شنیدم که می گفت: روزی نزد حضرت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله نشسته بودیم که فرمود: به راستی بهترین زنان شما زنی است که بسیار بچه زا، مهربان و دوست داشتنی، پاکدامن باشد، در خاندانش عزیز و محترم، و نسبت به شوهرش فزونی باشد، خود را برای همسرش بیاراید، ولی نسبت به مردان دیگر کناره گیر و

ص: 502


1- . الکافي ج 5 ص 320 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 320 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 324 ح 1.

پاکدامن باشد؛ گفتار شوهرش را بشنود و از خواسته اش اطاعت کند، و هنگامی که با او تنها می شود هرچه از او می خواهد انجام دهد، ولی همانند مردان آرایش را رها نمی کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِی أَصْبَحُهُنَّ وَجْهاً وَ أَقَلُّهُنَّ مَهْراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: پرفضیلت ترین زنان امّت من زنانی هستند که چهرۀ آنها زیبا و مهریه آنها اندک است.

439- بدترین زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَ لاَ أُخْبِرُکُمْ بِشِرَارِ نِسَائِکُمْ اَلذَّلِیلَةُ فِی أَهْلِهَا اَلْعَزِیزَةُ مَعَ بَعْلِهَا اَلْعَقِیمُ اَلْحَقُودُ اَلَّتِی لاَ تَوَرَّعُ مِنْ قَبِیحٍ اَلْمُتَبَرِّجَةُ إِذَا غَابَ عَنْهَا بَعْلُهَا اَلْحَصَانُ مَعَهُ إِذَا حَضَرَ لاَ تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ لاَ تُطِیعُ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلاَ بِهَا بَعْلُهَا تَمَنَّعَتْ مِنْهُ کَمَا تَمَنَّعُ اَلصَّعْبَةُ عَنْ رُکُوبِهَا لاَ تَقْبَلُ مِنْهُ عُذْراً وَ لاَ تَغْفِرُ لَهُ ذَنْباً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر بن عبد اللّه روایت کرده که گفت: از امام صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: توجه کنید که شما را نسبت به بدترین زنان تان گزارش می دهم: زنی که در خاندانش خاکسار، و نسبت به شوهرش (پرجرأت و) عزّت مند باشد، و نازا و کینه توزی که از کار زشت خودداری نمی کند، در غیاب شوهرش خود را آرایش می کند و در معرض دید قرار می دهد و آن گاه که او بیاید در برابر او خود را کنار می کشد و پاکدامن می شود، گفتارش را نمی شنود و خواسته اش را برآورده نمی کند، و آن گاه که شوهرش با او خلوت می کند، همان گونه که مرکب وحشی از سوار شدن کسی بر پشتش خودداری می کند؛ این زن نیز از شوهرش جلوگیری می کند، هیچ عذر و بهانه ای را از شوهرش نمی پذیرد، و هیچ اشتباه و گناهی را از او نمی بخشد.

ص: 503


1- . الکافي ج 5 ص 324 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 325 ح 1.

440- تشویق به ازدواج کردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَزَوَّجُوا وَ زَوِّجُوا أَلاَ فَمِنْ حَظِّ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ إِنْفَاقُ قِیمَةِ أَیِّمَةٍ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیْتٍ یُعْمَرُ فِی اَلْإِسْلاَمِ بِالنِّکَاحِ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَبْغَضَ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیْتٍ یُخْرَبُ فِی اَلْإِسْلاَمِ بِالْفُرْقَةِ یَعْنِی اَلطَّلاَقَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمَا وَکَّدَ فِی اَلطَّلاَقِ وَ کَرَّرَ فِیهِ اَلْقَوْلَ مِنْ بُغْضِهِ اَلْفُرْقَةَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از صفوان بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: ازدواج کنید و برای فرزندان تان همسر بگیرید همان که از بهره مندی های مرد مسلمان شوهر دادن زنان و دختران بی شوهر است. در پیشگاه الهی چیزی دوست داشتنی تر از خانه ای نیست که براساس آیین اسلام با ازدواج آباد شود و در پیشگاه الهی چیزی مبغوض تر از خانه ای نیست که اهل مسلمان آن با جدایی و طلاق ویران گردد.

آن گاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی خدای عز و جلّ به جهت دشمنی با جدایی در مورد طلاق سخت گیری کرده و دستور تکرار درخواست طلاق را داده است.

441- کراهت ازدواج نکردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: رَکْعَتَانِ یُصَلِّیهِمَا اَلْمُتَزَوِّجُ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةً یُصَلِّیهَا أَعْزَبُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دو رکعت نمازی که شخص متأهل به جا می آورد، برتر از هفتاد رکعتی است که فرد بی همسر به جا می آورد.

ص: 504


1- . الکافي ج 5 ص 328 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 328 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ کُلَیْبِ بْنِ مُعَاوِیَةَ اَلْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِهِ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ فَلْیَتَّقِ اَللَّهَ فِی اَلنِّصْفِ اَلْآخَرِ أَوِ اَلْبَاقِی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از کلیب بن معاویه اسدی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: کسی که ازدواج کند نیمی از دینش را حفظ کرده است.

حضرتش در حدیث دیگر می افزاید: پس در مورد نصف دیگر یا بقیۀ دینش تقوای الهی پیشه کند.

442- ازدواج کردن باعث فزونی روزی می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ وَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ تَرَکَ اَلتَّزْوِیجَ مَخَافَةَ اَلْعَیْلَةِ فَقَدْ أَسَاءَ بِاللَّهِ اَلظَّنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ولید بن صبیح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس ازدواج را به جهت ترس از فقر ترک کند، در واقع به خدا بد گمان شده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَشَکَا إِلَیْهِ اَلْحَاجَةَ فَقَالَ تَزَوَّجْ فَتَزَوَّجَ فَوُسِّعَ عَلَیْهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: روزی مردی نزد پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله آمد و از تنگدستی شکایت کرد.

حضرت فرمود: ازدواج کن؛ او نیز ازدواج کرد و وضع زندگیش خوب شد.

443- انتخاب زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِنَّمَا اَلْمَرْأَةُ قِلاَدَةٌ فَانْظُرْ إِلَی مَا تَقَلَّدُهُ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ لَیْسَ

ص: 505


1- . الکافي ج 5 ص 328 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 330 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 330 ح 2.

لِلْمَرْأَةِ خَطَرٌ لاَ لِصَالِحَتِهِنَّ وَ لاَ لِطَالِحَتِهِنَّ أَمَّا صَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ خَطَرُهَا اَلذَّهَبَ وَ اَلْفِضَّةَ بَلْ هِیَ خَیْرٌ مِنَ اَلذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةِ وَ أَمَّا طَالِحَتُهُنَّ فَلَیْسَ اَلتُّرَابُ خَطَرَهَا بَلِ اَلتُّرَابُ خَیْرٌ مِنْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الله بن مسکان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: همانا زن، گردنبندی است؛ پس به کسی که می خواهی به گریبان خود بیاوزیزی به خوبی بنگر.

راوی گوید: هم چنین شنیدم که حضرتش می فرمود: زن، قیمت ندارد، نه صالح اش قیمت دارد و نه بدش؛ قیمت زنان صالح، قیمت طلا و نقره نیست، بلکه بهتر از طلا و نقره هستند؛ و دربارۀ زنان بد حتّی خاک را نمی توان به عنوان بهای آنها داد، بلکه خاک از زنان بد بهترست.

444- فضیلت ازدواج با زن دین دار و کراهت ازدواج به جهت ثروت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا تَزَوَّجَ اَلرَّجُلُ اَلْمَرْأَةَ لِجَمَالِهَا أَوْ مَالِهَا وُکِلَ إِلَی ذَلِکَ وَ إِذَا تَزَوَّجَهَا لِدِینِهَا رَزَقَهُ اَللَّهُ اَلْجَمَالَ وَ اَلْمَالَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن حکم روایت کرده که گفت: حصرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر مردی به جهت زیبایی یا دارایی زنی با او ازدواج کند به همان چیز سپرده می شود؛ و اگر زنی را به جهت دین داری اش بگیرد، خداوند زیبایی و ثروت را نیز نصیبش می کند.

445- استحباب شوهر دادن دختران بالغ و نگه داشتن آنان به وسیله ی ازدواج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عن بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَتْرُکْ شَیْئاً مِمَّا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ إِلاَّ عَلَّمَهُ نَبِیَّهُ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَکَانَ مِنْ تَعْلِیمِهِ إِیَّاهُ أَنَّهُ صَعِدَ اَلْمِنْبَرَ ذَاتَ یَوْمٍ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی عَنِ اَللَّطِیفِ اَلْخَبِیرِ فَقَالَ إِنَّ اَلْأَبْکَارَ بِمَنْزِلَةِ اَلثَّمَرِ عَلَی اَلشَّجَرِ إِذَا أَدْرَکَ ثَمَرُهُ فَلَمْ یُجْتَنَی أَفْسَدَتْهُ اَلشَّمْسُ وَ نَثَرَتْهُ اَلرِّیَاحُ وَ کَذَلِکَ اَلْأَبْکَارُ إِذَا أَدْرَکْنَ مَا یُدْرِکُ اَلنِّسَاءُ فَلَیْسَ لَهُنَّ دَوَاءٌ إِلاَّ اَلْبُعُولَةُ

ص: 506


1- . الکافي ج 5 ص 332 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 333 ح 3.

وَ إِلاَّ لَمْ یُؤْمَنْ عَلَیْهِنَّ اَلْفَسَادُ لِأَنَّهُنَّ بَشَرٌ قَالَ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَمَنْ نُزَوِّجُ فَقَالَ اَلْأَکْفَاءَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ مَنِ اَلْأَکْفَاءُ فَقَالَ اَلْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَکْفَاءُ بَعْضٍ اَلْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ أَکْفَاءُ بَعْضٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یکی از شیعیان از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: به راستی خدای عز و جلّ هیچ چیزی را که بدان نیاز باشد رها نکرده و آنها را به پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله آموخته است.

از چیزهایی که آن بزرگوار آموخته این است که روزی بر فراز منبر رفت و حمد و ثنای الهی به جای آورد آن گاه فرمود: ای مردم! جبرئیل از جانب پروردگار لطیف و آگاه نزد من آمد و عرض کرد: دوشیزگان همانند میوه بر درخت اند که اگر میوه اش رسید و چیده نشد، خورشید آن را خراب می کند و باد آن را بر زمین می افکند؛ دوشیزگان نیز همین گونه هستند، هنگامی که از مسائل زنان آگاه شدند، درمانی جز شوهر کردن ندارند، و گرنه از تباه و فساد در امان نیستند؛ چرا که اینان بشر هستند.

آن گاه مردی برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا! دختران خود را به چه کسی شوهر بدهیم؟

فرمود: به افراد هم شأن و همانند خودتان.

عرض کرد: ای رسول الله! منظور از هم شأن چه کسانی هستند؟

فرمود: مؤمنان، هریک کفو و هم شأن دیگری هستند؛ مؤمنان، هریک کفو و هم شأن دیگری هستند.

توضیح: مرحوم شیخ صدوق در کتاب علل الشرائع در آخرین باب از جلد دوم همین حدیث را با اندکی تفاوت مسنداً از حضرت امام رضا صلوات الله علیه روایت کرده است.

446- مرد مؤمن کفو و هم شأن زن مؤمن است

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ یُونُسَ قَالَ حَدَّثَنِی جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الْکُفْوُ أَنْ یَکُونَ عَفِیفاً وَ عِنْدَهُ یَسَارٌ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از یونس از جماعتی از شیعیان از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: هم شأن یعنی اینکه شخصی عفیف باشد و دستش باز باشد.

ص: 507


1- . الکافي ج 5 ص 337 ح 2.
2- . معانی الاخبار ص 239. بحارالانوار ج 100 ص 372 ح 4.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ زَوَّجَ اَلْمِقْدَادَ بْنَ أَسْوَدَ ضُبَاعَةَ بِنْتَ اَلزُّبَیْرِ بْنِ عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا زَوَّجَهَا اَلْمِقْدَادَ لِتَتَّضِعَ اَلْمَنَاکِحُ وَ لِیَتَأَسَّوْا بِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اَللّٰهِ أَتْقٰاکُمْ وَ کَانَ اَلزُّبَیْرُ أَخَا عَبْدِ اَللَّهِ وَ أَبِی طَالِبٍ لِأَبِیهِمَا وَ أُمِّهِمَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم از شخصی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله، مقداد بن اسود را با ضباعه، دختر زبیر بن عبد المطّلب تزویج کرده.

و آن گاه حضرت فرمود: تنها بدین سبب او را به ازدواج مقداد درآورد که ازدواج آسان شود و مسلمانان به رسول الله صلّی اللّه علیه و آله تأسّی کنند، و بدانند که گرامی ترین شما نزد خداوند، با تقواترین شماست. زبیر، برادر پدر و مادری عبد اللّه و ابی طالب صلوات الله علیهما بود.

3- الشیخ الطوسي، بإسناده الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: إِذَا جَاءَکُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ دِینَهُ وَ أَمَانَتَهُ یَخْطُبُ إِلَیْکُمْ فَزَوِّجُوهُ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کَبِیرٌ. (2)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر شخصی برای خواستگاری نزد شما آمد که از دین و امانت داری اش رضایت داشتید، دختر به او بدهید، و اگر این کار را نکنید، فتنه ای در زمین و فسادی بزرگ خواهد بود.

4- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عن عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ موسی بن جعفر صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ أَنَّ زَوْجَ بِنْتِی غُلَامٌ فِیهِ لِینٌ وَ أَبُوهُ لَا بَأْسَ بِهِ قَالَ إِذَا لَمْ تَکُنْ فَاحِشَةً فَزَوِّجْهُ. (3)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از علی به نقل از برادرش حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه روایت کرده که گفت: پرسیدم، آیا دخترم را به ازدواج جوانی در آورم که طبعی آرام دارد و پدرش هم مشکلی ندارد؟

ص: 508


1- . الکافي ج 5 ص 344 ح 2.
2- . امالی (للطوسي) ج 2 ص 133. بحارالانوار ج 100 ص 372 ح 3.
3- . قرب الاسناد ص 108. بحارالانوار ج 100 ص 372 ح 5.

حضرت فرمود: اگر در آن جوان چیز بدی نمی بینی، دخترت را به ازدواجش در آور.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلاَلٍ قَالَ: لَقِیَ هِشَامَ بْنَ اَلْحَکَمِ بَعْضُ اَلْخَوَارِجِ فَقَالَ یَا هِشَامُ مَا تَقُولُ فِی اَلْعَجَمِ یَجُوزُ أَنْ یَتَزَوَّجُوا فِی اَلْعَرَبِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَالْعَرَبُ یَتَزَوَّجُوا مِنْ قُرَیْشٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقُرَیْشٌ یَتَزَوَّجُ فِی بَنِی هَاشِمٍ قَالَ نَعَمْ قَالَ عَمَّنْ أَخَذْتَ هَذَا قَالَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَ تَتَکَافَأُ دِمَاؤُکُمْ وَ لاَ تَتَکَافَأُ فُرُوجُکُمْ قَالَ فَخَرَجَ اَلْخَارِجِیُّ حَتَّی أَتَی أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَقَالَ إِنِّی لَقِیتُ هِشَاماً فَسَأَلْتُهُ عَنْ کَذَا فَأَخْبَرَنِی بِکَذَا وَ کَذَا وَ ذَکَرَ أَنَّهُ سَمِعَهُ مِنْکَ قَالَ نَعَمْ قَدْ قُلْتُ ذَلِکَ فَقَالَ اَلْخَارِجِیُّ فَهَا أَنَا ذَا قَدْ جِئْتُکَ خَاطِباً فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّکَ لَکُفْوٌ فِی دَمِکَ وَ حَسَبِکَ فِی قَوْمِکَ وَ لَکِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ صَانَنَا عَنِ اَلصَّدَقَةِ وَ هِیَ أَوْسَاخُ أَیْدِی اَلنَّاسِ فَنَکْرَهُ أَنْ نُشْرِکَ فِیمَا فَضَّلَنَا اَللَّهُ بِهِ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اَللَّهُ لَهُ مِثْلَ مَا جَعَلَ اَللَّهُ لَنَا فَقَامَ اَلْخَارِجِیُّ وَ هُوَ یَقُولُ تَاللَّهِ مَا رَأَیْتُ رَجُلاً مِثْلَهُ قَطُّ رَدَّنِی وَ اَللَّهِ أَقْبَحَ رَدٍّ وَ مَا خَرَجَ مِنْ قَوْلِ صَاحِبِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن بلال گوید: روزی یکی از خوارج با هشام بن حکم ملاقات کرد و گفت: هشام! به نظر شما آیا یک فرد عجم می تواند با یک عرب ازدواج کند؟

گفت: آری.

گفت: پس فرد عرب نیز می تواند با یک قریشی ازدواج کند؟

گفت: آری.

گفت: پس فرد قریشی می تواند با یک هاشمی ازدواج کند؟

گفت: آری.

گفت: این حدیث را از چه کسی گرفته ای؟

گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که حضرتش می فرمود: آیا شما در امور قصاص و دیات برابرید، ولی در امور ناموسی برابر نیستید.

ص: 509


1- . الکافي ج 5 ص 345 ح 5.

راوی گوید: مرد خارجی از نزد هشام بیرون رفت، آن گاه خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شرف یاب شد و عرض کرد: من با هشام ملاقات کردم و از او چنین و چنان پرسیدم و چنین پاسخ داد که از شما شنیده است.

فرمود: آری، من چنین گفته ام.

مرد خارجی جسورانه گفت: پس من همینک دختری را از شما خواستگاری می کنم.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: تو در خون، و حسب و شرافت قبیلۀ خود هم شأن هستی، ولی خداوند متعال ما را از گرفتن صدقه - که چرک دستان مردم است - مصون کرده است. از این رو ما کراهت داریم که در مواردی که خداوند ما را برتری داده و برای کسی همچون ما قرار نداده است؛ کسی را شریک کنیم.

مرد خارجی برخاست در حالی که می گفت: به خدا سوگند! تاکنون کسی مرا چنین رد نکرده بود. به خدا سوگند به آن حضرت مرا به زشت ترین صورت رد کرد بی آن که سخن صحابۀ خود را پس بگیرد.

توضیح: مؤمن هم شأن و کفو مؤمن است. چنانکه در این احادیث و احادیث زیاد دیگری آمده است، حال مؤمن چه از سادات باشد و چه از غیر سادات، چنانکه نمونه ای از آن نقل گردید.

اما در حدیث اخیر که حضرت صلوات الله علیه درخواست مرد خارجی را رد فرمودند به دلیل بی ایمانی و خارج بودن وی از دایره اسلام و ایمان بوده زیرا مؤمن کفوی مؤمن است. و اما این که حضرت به ظاهر در رد به درخواست مرد خارجی مسئله ی حلیت و حرمت صدقه را بیان فرمودند. بخاطر اتقا و یا تقیه بوده چنانکه از این نوع پاسخ ها در فرمایشات حضرات معصومین صلوات الله علیهم زیاد است، و این مطلب بر اهل علم پوشیده نیست.

447- حکم ازدواج با ناصبیان و اهل شک

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَزَوَّجُوا فِی اَلشُّکَّاکِ وَ لاَ تُزَوِّجُوهُمْ فَإِنَّ اَلْمَرْأَةَ تَأْخُذُ مِنْ أَدَبِ زَوْجِهَا وَ یَقْهَرُهَا عَلَی دِینِهِ. (1)

ص: 510


1- . الکافي ج 5 ص 349 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره بن اعین روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: با زنان اهل شک ازدواج کنید، ولی به آنان زن مدهید؛ زیرا زن از اخلاق شوهرش پیروی می کند و شوهر او را به دین خود وامی دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ لاِمْرَأَتِی أُخْتاً عَارِفَةً عَلَی رَأْیِنَا وَ لَیْسَ عَلَی رَأْیِنَا بِالْبَصْرَةِ إِلاَّ قَلِیلٌ فَأُزَوِّجُهَا مِمَّنْ لاَ یَرَی رَأْیَهَا قَالَ لاَ وَ لاَ نِعْمَةَ وَ لاَ کَرَامَةَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «فَلاٰ تَرْجِعُوهُنَّ إِلَی اَلْکُفّٰارِ لاٰ هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَ لاٰ هُمْ یَحِلُّونَ لَهُنَّ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: زن من خواهری دارد که با ما هم عقیده (و شیعه، است)، ولی در بصره جز تعداد اندکی از شیعیان وجود ندارند؛ آیا او را به کسی شوهر بدهم که با او هم عقیده نیست؟

فرمود: نه، هیچ بهره و ارزشی ندارد؛ خداوند عز و جلّ می فرماید: {آنها (زنان مؤمن) را به کافران بازنگردانید؛ نه آنها برای کافران حلال اند، و نه کافران برای آنها حلال اند}. (سوره الممتحنة آیه 10)

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلنَّاصِبِ اَلَّذِی قَدْ عُرِفَ نَصْبُهُ وَ عَدَاوَتُهُ هَلْ نُزَوِّجُهُ اَلْمُؤْمِنَةَ وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی رَدِّهِ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ بِرَدِّهِ قَالَ لاَ یُزَوَّجِ اَلْمُؤْمِنُ اَلنَّاصِبَةَ وَ لاَ یَتَزَوَّجِ اَلنَّاصِبُ اَلْمُؤْمِنَةَ وَ لاَ یَتَزَوَّجِ اَلْمُسْتَضْعَفُ مُؤْمِنَةً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: شخصی ناصبی است که دشمنی او معلوم است، آیا می توانیم زن مؤمن (شیعه) را به فرد ناصبی معروف شوهر بدهیم، با آن که می توانیم او را طوری رد کنیم که او نفهمد.

فرمود: نباید مرد مؤمن با زن ناصبی ازدواج کند، و مرد ناصبی نیز نمی تواند با زن مؤمن ازدواج کند، و مردی که استضعاف فکری دارد و نیز نمی تواند با زن مؤمن ازدواج کند.

ص: 511


1- . الکافي ج 5 ص 349 ح 6.
2- . الکافي ج 5 ص 349 ح 8.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ إِنِّی أَخَافُ أَنْ لاَ یَحِلَّ لِی أَنْ أَتَزَوَّجَ یَعْنِی مِمَّنْ لَمْ یَکُنْ عَلَی أَمْرِهِ قَالَ وَ مَا یَمْنَعُکَ مِنَ اَلْبُلْهِ مِنَ اَلنِّسَاءِ وَ قَالَ هُنَّ اَلْمُسْتَضْعَفَاتُ اَللاَّتِی لاَ یَنْصِبْنَ وَ لاَ یَعْرِفْنَ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: خداوند امورتان را اصلاح فرماید! من از این بیم دارم که برای من ازدواج (با زنی که شیعه نیست) حلال نباشد!

حضرت فرمود: چرا با زنان مستضعف (که درک درست ندارند) ازدواج نمی کنی؟

و فرمود: این زنان، زنان مستضعفی هستند که ناصبی نیستند، ولی از عقاید شیعه نیز آگاه نیستند.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ نِکَاحِ اَلنَّاصِبِ فَقَالَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا یَحِلُّ قَالَ فُضَیْلٌ ثُمَّ سَأَلْتُهُ مَرَّةً أُخْرَی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی نِکَاحِهِمْ قَالَ وَ اَلْمَرْأَةُ عَارِفَةٌ قُلْتُ عَارِفَةٌ قَالَ إِنَّ اَلْعَارِفَةَ لاَ تُوضَعُ إِلاَّ عِنْدَ عَارِفٍ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ ازدواج با ناصبی پرسیدم. فرمود: نه، به خدا سوگند! حلال نیست.

فضیل گوید: دوباره پرسیدم و به حضرتش عرض کردم: قربانت شوم! در مورد ازدواج آنها با زن مؤمن چه می فرمایید؟

فرمود: آیا آن زن، معرفت دارد (شیعه است)؟

عرض کردم: (آری) معرفت دارد.

فرمود: زن با معرفت (شیعه) فقط می تواند نزد مرد با معرفت (شیعه) برود.

6- الشیخ الطوسي، بإسناده الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ الْمَرْأَةِ الْعَارِفَةِ هَلْ أُزَوِّجُهَا النَّاصِبَ قَالَ لَا لِأَنَّ النَّاصِبَ كَافِرٌ. (3)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از فضيل بن یسار روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه علیه در مورد زن اهل معرفت (شیعه) سوال کردم که آیا او را به ازدواج مرد ناصبی درآورم؟

ص: 512


1- . الکافي ج 5 ص 349 ح 10.
2- . الکافي ج 5 ص 350 ح 11.
3- . تهذيب الاحکام ج 7 ص 303 ح 21.

فرمود: خیر! زیرا ناصبی کافر است!

7- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: ذَكَرَ النُّصَّابَ فَقَالَ لَا تُنَاكِحْهُمْ وَ لَا تَأْكُلْ ذَبِيحَتَهُمْ وَ لَا تَسْكُنْ مَعَهُمْ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه ناصبی ها را یاد کردند و فرمود: با آنها ازدواج نکنید و ذبیحه آنها را نخورید و با آنها همخانه نشوید.

توضیح: از روایات فوق و غیره روشن است که مرد مؤمن یعنی شیعه ای که به ولایت اهل بیت صلوات الله علیهم قائل است نباید با زن ناصبی ازدواج کند و زن مؤمنه يعنی زنی که ولایت اهل بیت صلوات الله علیهم را داشته باشد، نباید با مرد ناصبی ازدواج نماید.

اما در مورد اینکه ناصبی به چه کسی گفته می شود در روایات جهات مختلفی از ناصبی گری تعریف شده است و غیر از نَصب جنگ و نَصب عداوت با اهل بیت صلوات الله علیهم، کسانی که ابوبکر و عمر لعنت الله علیهما را بر حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مقدم می دارند و اعتقاد به امامت و خلافت آن دو داشته باشند ناصبی محسوب می شوند.

و نیز کسی که در زبان ابراز و اعلان عداوت و دشمنی با اهل بیت صلوات الله علیهم نمی کند ولی با کسانی که ولایت و دوستی اهل بیت صلوات الله علیهم را دارند و شیعیان اهل بیت صلوات الله علیهم هستند دشمنی و عداوت می کند، ناصبی محسوب می شود و ازدواج زنان و مردان شیعه با مردان و زنان آنها منهی و غیر حلال می باشد.

در این میان برخی از اشخاص هستند که جزو مستضعفین هستند و به دلیل ضعف عقل و غیره، قدرت تشخیص ندارند و دشمنی و عداوت با اهل بیت صلوات الله علیهم و شیعیان آنها نمی ورزند ولی معرفت و شناخت لازم نسبت به اهل بیت صلوات الله علیهم را ندارند که در روایات فوق مشاهده می شود که اگر برای مرد شیعه و مؤمن، همسر مسلمان موافق و شیعه یافت نشود، اجازه دارد که با مستضعفین از زنان ازدواج نماید ولی زن مستضعف به ازداوج مرد ناصبی درآورده نمی شود.

ص: 513


1- . تهذيب الاحکام ج 7 ص 303 ح 22.

اما در روایت اول مشاهده می شود که یکی از علل عدم جواز ازدواج زن شیعه با مردان اهل شک این است که زن ادب زوج خود را می گیرد و مرد در دین و عقیده بر زن چیره می شود!

برخی از این مطلب این استفاده نابجا را کرده اند که اگر خوف غلبه دینی مرد ناصبی بر زن شیعه نباشد، ازدواج آنها صحیح و جائز است که این یک برداشت غلط است زیرا اولا اهل شک با ناصبی فرق دارد ثانیاً این همه ی دلیل ممنوع بودن ازدواج با ناصبی نیست و ثالثاً خبر امام قطعی است که زن ادب زوج را می گیرد و مرد در عقیده بر او غالب می شود و از حد خوف گذشته است و خبر امام نشان محقق شدن این مطلب می باشد.

448- به شرابخوار دختر ندهید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: شَارِبُ اَلْخَمْرِ لاَ یُزَوَّجُ إِذَا خَطَبَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از یارانش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرگاه شرابخواری به خواستگاری آمد، نباید به او زن داده شود.

449- حکم مرد زناکار و زن زناکار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اَلزّٰانِی لاٰ یَنْکِحُ إِلاّٰ زٰانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً» قَالَ هُمْ رِجَالٌ وَ نِسَاءٌ کَانُوا عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَشْهُورِینَ بِالزِّنَا فَنَهَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ أُولَئِکَ اَلرِّجَالِ وَ اَلنِّسَاءِ وَ اَلنَّاسُ اَلْیَوْمَ عَلَی تِلْکَ اَلْمَنْزِلَةِ مَنْ شَهَرَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ أَوْ أُقِیمَ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ فَلاَ تُزَوِّجُوهُ حَتَّی تُعْرَفَ تَوْبَتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد گفتار خداوند عز و جلّ که می فرماید: {مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی

ص: 514


1- . الکافي ج 5 ص 348 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 355 ح 3.

کند}. (سوره نور آیه 3) فرمود: آنان مردان و زنان زناکاری بودند که در زمان رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به زنا شهرت یافته بودند، خداوند متعال از ازدواج با آن مردان و زنان نهی نمود، و آن حکم امروزه نیز در مورد مردم جاری است، هرکه به نوعی در این باره مشهور گردید، یا بر او حدّ زنا اجرا شد با او ازدواج نکنید تا توبه اش معلوم گردد.

450- حکم ازدواج بعد از زنا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَ اِمْرَأَةً کَانَ یَفْجُرُ بِهَا فَقَالَ إِنْ آنَسَ مِنْهَا رُشْداً فَنَعَمْ وَ إِلاَّ فَلْیُرَاوِدَنَّهَا عَلَی اَلْحَرَامِ فَإِنْ تَابَعَتْهُ فَهِیَ عَلَیْهِ حَرَامٌ وَ إِنْ أَبَتْ فَلْیَتَزَوَّجْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمّار بن موسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کردم: مردی که با زنی زنا کرده است، آیا جایز است با او ازدواج کند؟

فرمود: اگر بفهمد که زن توبه کرده و به راه راست رفته است پس اشکالی ندارد. وگرنه او را به کار حرام دعوت کند، اگر جواب داد، پس بر مرد حرام است با او ازدواج کند و اگر امتناع نمود، پس با او ازدواج نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ اَلرَّجُلُ یَفْجُرُ بِالْمَرْأَةِ ثُمَّ یَبْدُو لَهُ فِی تَزْوِیجِهَا هَلْ یَحِلُّ لَهُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ إِذَا هُوَ اِجْتَنَبَهَا حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا بِاسْتِبْرَاءِ رَحِمِهَا مِنْ مَاءِ اَلْفُجُورِ فَلَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا وَ إِنَّمَا یَجُوزُ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا بَعْدَ أَنْ یَقِفَ عَلَی تَوْبَتِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن جریر گوید: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: مردی با زنی مرتکب زنا می شود، سپس اقدام به ازدواج با او می کند آیا چنین ازدواجی بر آن مرد حلال است؟

فرمود: آری، ازدواج با او در صورتی حلال است که آن زن از او دوری کند تا عدّه اش را به پایان رساند تا رحم آن زن از آب زنا پاک گردد، در این صورت می تواند با او ازدواج کند و در صورتی جایز است با آن ازدواج کند که یقین حاصل کند او توبه کرده است.

ص: 515


1- . الکافي ج 5 ص 355 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 356 ح 4.

451- حکم ازدواج با زن ذمی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ أَهْلَ اَلْکِتَابِ وَ جَمِیعَ مَنْ لَهُ ذِمَّةٌ إِذَا أَسْلَمَ أَحَدُ اَلزَّوْجَیْنِ فَهُمَا عَلَی نِکَاحِهِمَا وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ دَارِ اَلْإِسْلاَمِ إِلَی غَیْرِهَا وَ لاَ یَبِیتَ مَعَهَا وَ لَکِنَّهُ یَأْتِیهَا بِالنَّهَارِ فَأَمَّا اَلْمُشْرِکُونَ مِثْلُ مُشْرِکِی اَلْعَرَبِ وَ غَیْرِهِمْ فَهُمْ عَلَی نِکَاحِهِمْ إِلَی اِنْقِضَاءِ اَلْعِدَّةِ فَإِنْ أَسْلَمَتِ اَلْمَرْأَةُ ثُمَّ أَسْلَمَ اَلرَّجُلُ قَبْلَ اِنْقِضَاءِ عِدَّتِهَا فَهِیَ اِمْرَأَتُهُ وَ إِنْ لَمْ یُسْلِمْ إِلاَّ بَعْدَ اِنْقِضَاءِ اَلْعِدَّةِ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ لاَ سَبِیلَ لَهُ عَلَیْهَا وَ کَذَلِکَ جَمِیعُ مَنْ لاَ ذِمَّةَ لَهُ وَ لاَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ أَنْ یَتَزَوَّجَ یَهُودِیَّةً وَ لاَ نَصْرَانِیَّةً وَ هُوَ یَجِدُ مُسْلِمَةً حُرَّةً أَوْ أَمَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: اهل کتاب و همۀ کسانی که زیر سلطه اسلام قرار گرفته اند، هرگاه یکی از همسران مسلمان شد، پس بر عقد نکاح خودشان باقی می مانند و آن همسر حق ندارد همسر خود را از دار اسلام بیرون کند. و حق ندارد با او بخوابد، ولی روزها می تواند به دیدارش برود و با او معاشرت کند.

امّا مشرکان؛ مانند مشرکان عرب و دیگران بر همان نکاح عقد خود باقی می مانند. تا عدّه پایان یابد. در این صورت اگر زن مسلمان شد و مرد نیز پیش از پایان عدّه مسلمان شد، همسر او خواهد بود و اگر تا پایان عدّه مرد مسلمان نشد، زن از او جدا شده و مرد راهی برای دست یابی به او ندارد. و حکم همۀ افرادی که در زیر سلطه اسلام هستند، این گونه است. و برای مرد مسلمان جایز نیست با وجود زن مسلمان آزاد یا کنیز با زن یهودی و مسیحی ازدواج کند.

452- ازدواج شغار

اشاره: این ازدواج در زمان جاهلی معروف بود که عقد خواهر در برابر عقد خواهر یا عقد دختر در برابر عقد دختر دیگری بدون هیچ مهریه ای اجرا می شد.

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَوْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: نُهِیَ عَنْ نِکَاحِ اَلْمَرْأَتَیْنِ لَیْسَ لِوَاحِدَةٍ مِنْهُمَا

ص: 516


1- . الکافي ج 5 ص 358 ح 9.

صَدَاقٌ إِلاَّ بُضْعُ صَاحِبَتِهَا وَ قَالَ لاَ یَحِلُّ أَنْ یَنْکِحَ وَاحِدَةً مِنْهُمَا إِلاَّ بِصَدَاقٍ وَ نِکَاحِ اَلْمُسْلِمِینَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه یا حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرتش از عقد (مقابله به مثل) که مهریّه یکی از آنها بهره بردن از دیگری است، نهی فرمود.

و فرمود: چنین عقدی جایز نیست، مگر با مهریّه و بر اساس سنّت مسلمانان.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ جَلَبَ وَ لاَ جَنَبَ وَ لاَ شِغَارَ فِی اَلْإِسْلاَمِ وَ اَلشِّغَارُ أَنْ یُزَوِّجَ اَلرَّجُلُ اَلرَّجُلَ اِبْنَتَهُ أَوْ أُخْتَهُ وَ یَتَزَوَّجَ هُوَ اِبْنَةَ اَلْمُتَزَوِّجِ أَوْ أُخْتَهُ وَ لاَ یَکُونَ بَیْنَهُمَا مَهْرٌ غَیْرُ تَزْوِیجِ هَذَا مِنْ هَذَا وَ هَذَا مِنْ هَذَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود:

در اسلام نه جلب، و نه جنب و نه شغار وجود دارد که منظور از ازدواج شغار این است که مردی به مرد دیگری می گوید: دختر یا خواهرت را به من بده تا من دختر یا خواهرم را به تو بدهم و در حالی که هیچ مهریه ای در بین آنها نیست جز ازدواج این چنینی.

453- حکم نگاه به قصد ازدواج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ وَ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ کُلِّهِمْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ بِأَنْ یَنْظُرَ إِلَی وَجْهِهَا وَ مَعَاصِمِهَا إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا. (3)

ص: 517


1- . الکافي ج 5 ص 360 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 362 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 365 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم، حمّاد بن عثمان و حفص بن بختری روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در صورتی که انسان تصمیم به ازدواج دارد می تواند صورت و دست های عروس را ببیند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ یَنْظُرُ اَلرَّجُلُ إِلَی اَلْمَرْأَةِ یُرِیدُ تَزْوِیجَهَا فَیَنْظُرُ إِلَی شَعْرِهَا وَ مَحَاسِنِهَا قَالَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ إِذَا لَمْ یَکُنْ مُتَلَذِّذاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن فضل از پدرش از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم آیا انسان می تواند پیش از ازدواج به موی سر و زیبایی های زن نگاه کند؟

فرمود: اگر با شهوت و لذّت نباشد اشکالی ندارد.

454- وجوه ازدواج

1- عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: یَحِلُّ الْفَرْجُ بِثَلَاثٍ نِکَاحٍ بِمِیرَاثٍ وَ نِکَاحٍ بِلَا مِیرَاثٍ وَ نِکَاحِ مِلْکِ الْیَمِینِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آمیزش به سه چیز حلال می گردد: نکاح به وسیله میراث، نکاح بدون میراث و نکاح به وسیله ملک یمین.

455- چگونگی خطبه و صیغه عقد دائم

اشاره:عقد دائم يکی از اقسام سه گانه استحلال فروج است که بعد از معین شدن زوج و زوجه ای که شرایط لازم را داشته باشند و تعیین مقدار مهریه، توسط زوج یا وکیل او مورد درخواست و خواستگاری قرار می گیرد و توسط زوجه یا وَلیّ یا وکیل او تزویج صورت می گیرد و با قبول تزویج از جانب زوج، عقد نکاح برقرار می شود.

ص: 518


1- . الکافي ج 5 ص 365 ح 5.
2- . الکافي ج 5 ص 364 ح 1.

با توجه به روایات، عقد نکاح دائم به همراه آداب مستحب آن مشتمل بر سه قسمت می باشد:

1- خُطبه اي مشتمل بر حمد الهی و صلوات و برخی آیات و کلام های نیکوی دیگر به همراه خِطْبَة یعنی خواستگاری زوج یا وکیل او به همراه تعیین زوجه مورد نظر و مهریه پیشنهادی و درخواست تزویج از طرف مقابل.

2- جواب از طرف زوجه یا وکیل یا ولیّ او بعد از حمد و ثنای الهی و تزویج نمودن بر حسب مهریه ذکر شده که به آن ایجاب گفته می شود.

3- قبول تزویج از طرف زوج یا وکیل او که به آن اصطلاحاً «قبول» گفته می شود.

البته طبق روایتی که در شماره چهارم خواهد آمد، یک وکیل مشترک از جانب مرد و زن نیز می تواند صیغه عقد را به نحوه ی زیر جاری نماید:

«أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُ مَنْ حَضَرَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَنِّي قَدْ زَوَّجْتُ هَذِهِ الْجَارِيَةَ مِنْ هَذَا الْغُلَامِ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ النَّقْدُ مِنْ مَالِي»

البته به جای «الجارية» و «الغلام» می توان نام عروس و داماد را جایگزین کرد یا با الفاظ مفهوم، آنها را معین کرد و مقدار مهریه را نیز به مقدار توافق شده سابق اشاره کرد.

عبارت ثابت و مهم آن «قَدْ زَوَّجْتُ» می باشد.

1- مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد العظیم بن عبدالله روایت کرده که گفت: شنیدم حضرت امام علی النقی صلوات الله علیه این خطبه را (برای تزویج دائم) خواندند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الْعَالِمِ بِمَا هُوَ کَائِنٌ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَدِینَ لَهُ مِنْ خَلْقِهِ دَائِنٌ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مُؤَلِّفِ الْأَسْبَابِ بِمَا جَرَتْ بِهِ الْأَقْلَامُ وَ مَضَتْ بِهِ الْأَحْتَامُ مِنْ سَابِقِ عِلْمِهِ وَ مُقَدَّرِ حُکْمِهِ أَحْمَدُهُ عَلَی نِعَمِهِ وَ أَعُوذُ بِهِ مِنْ نِقَمِهِ وَ أَسْتَهْدِی اللَّهَ الْهُدَی وَ أَعُوذُ بِهِ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الرَّدَی مَنْ یَهْدِهِ اللَّهُ فَقَدِ اهْتَدَی وَ سَلَکَ الطَّرِیقَةَ الْمُثْلَی وَ غَنِمَ الْغَنِیمَةَ الْعُظْمَی وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَقَدْ حَارَ عَنِ الْهُدَی وَ هَوَی إِلَی الرَّدَی وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الْمُصْطَفَی وَ وَلِیُّهُ الْمُرْتَضَی وَ بَعِیثُهُ بِالْهُدَی أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ اخْتِلَافٍ مِنَ الْمِلَلِ وَ انْقِطَاعٍ مِنَ السُّبُلِ وَ دُرُوسٍ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ طُمُوسٍ مِنْ أَعْلَامِ الْهُدَی وَ الْبَیِّنَاتِ فَبَلَّغَ رِسَالَةَ رَبِّهِ وَ صَدَعَ بِأَمْرِهِ وَ أَدَّی الْحَقَّ الَّذِی عَلَیْهِ وَ تُوُفِّیَ فَقِیداً مَحْمُوداً ثُمَّ إِنَّ هَذِهِ

ص: 519

الْأُمُورَ کُلَّهَا بِیَدِ اللَّهِ تَجْرِی إِلَی أَسْبَابِهَا وَ مَقَادِیرِهَا فَأَمْرُ اللَّهِ یَجْرِی إِلَی قَدَرِهِ وَ قَدَرُهُ یَجْرِی إِلَی أَجَلِهِ وَ أَجَلُهُ یَجْرِی إِلَی کِتَابِهِ وَ لِکُلِّ أَجَلٍ کِتابٌ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ أَمَّا بَعْدُفَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ الصِّهْرَ مَأْلَفَةً لِلْقُلُوبِ وَ نِسْبَةَ الْمَنْسُوبِ أَوْشَجَ بِهِ الْأَرْحَامَ وَ جَعَلَهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمِینَ وَ قَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ- وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ قَالَ وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ».

توضیح: تا اینجا خطبه ماقبل خواستگاری تمام می شود و در ادامه، حضرت به بیان درخواست و پیشنهاد تزویج می پردازند:

«وَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ مِمَّنْ قَدْ عَرَفْتُمْ مَنْصِبَهُ فِی الْحَسَبِ وَ مَذْهَبَهُ فِی الْأَدَبِ وَ قَدْ رَغِبَ فِی مُشَارَکَتِکُمْ وَ أَحَبَّ مُصَاهَرَتَکُمْ وَ أَتَاکُمْ خَاطِباً فَتَاتَکُمْ فُلَانَةَ بِنْتَ فُلَانٍ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ کَذَا وَ کَذَا الْعَاجِلُ مِنْهُ کَذَا وَ الْآجِلُ مِنْهُ کَذَا فَشَفِّعُوا شَافِعَنَا وَ أَنْکِحُوا خَاطِبَنَا وَ رُدُّوا رَدّاً جَمِیلًا وَ قُولُوا قَوْلًا حَسَناً وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ وَ لِجَمِیعِ الْمُسْلِمِینَ».(1)

ترجمه قسمت خِطبَة يا همان درخواست تزویج:

«و همانا فلانی پسر فلانی (یعنی داماد و زوج) از کسانی است که جایگاه او را در حسب و مذهب او را در ادب می شناسید و به تحقیق که او در مشارکت با شما رغبت نموده است و مصاهره و دامادی شما را دوستدار شده است و به خواستگاری دختر شما فلانی دختر فلانی آمده است و فلان مقدار مهریه به او بخشیده است که فلان مقدار آن نقدی و فلان مقدار آن مدت دار می باشد، پس شفاعت شفاعت کننده ما را قبول کنید و خواستگار ما را تزویج نمائید و جواب جميل و زیبایی بدهید و گفتار نیکویی بگوئید و برای خودم و شما و همه مسلمین از اللَّه طلب مغفرت می کنم».

توضیح: به جای «فلان بن فلان» نام داماد و به جای «فلانة بن فلان» نام زوجه و به جای «کذا و کذا» مقدار مهریه گفته می شود.

ص: 520


1- . الكافي ج 5 ص 371 ح 6.

بعد از خطبه فوق و بیان درخواست و پیشنهاد تزویج که در پایان خطبه ذکر گردیده است، تزویج از جانب زوجه با عبارات وارده در حدیث دوم و سوم که خواهند آمد انجام می شود و با قبول و رضایت نهایی زوج عقد نکاح جاری می شود.

اشاره:نحوه جواب و تزویج از جانب زوجه یا وکیل یا ولیّ او، به همراه خُطبه مشتمل بر حمد و ثناء الهی در روایت زیر آمده است:

2-

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عباس بن موسی بغدادی به صورت مرفوع از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه روایت کرده که حضرت در جواب خطبه نکاح گفتند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ مُصْطَفِی الْحَمْدِ وَ مُسْتَخْلِصِهِ لِنَفْسِهِ مَجَّدَ بِهِ ذِکْرَهُ وَ أَسْنَی بِهِ أَمْرَهُ نَحْمَدُهُ غَیْرَ شَاکِّینَ فِیهِ نَرَی مَا نَعُدُّهُ رَجَاءَ نَجَاحِهِ وَ مِفْتَاحَ رَبَاحِهِ وَ نَتَنَاوَلُ بِهِ الْحَاجَاتِ مِنْ عِنْدِهِ وَ نَسْتَهْدِی اللَّهَ بِعِصَمِ الْهُدَی وَ وَثَائِقِ الْعُرَی وَ عَزَائِمِ التَّقْوَی وَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْعَمَی بَعْدَ الْهُدَی وَ الْعَمَلِ فِی مَضَلَّاتِ الْهَوَی وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ عَبْدٌ لَمْ یَعْبُدْ أَحَداً غَیْرَهُ اصْطَفَاهُ بِعِلْمِهِ وَ أَمِیناً عَلَی وَحْیِهِ وَ رَسُولًا إِلَی خَلْقِهِ فَصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ».

توضیح: خُطبه پایان یافت و در ادامه جواب و تزویج از جانب زوجه یا وکیل یا ولیّ او آغاز می شود:

«أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ سَمِعْنَا مَقَالَتَکُمْ وَ أَنْتُمُ الْأَحْیَاءُ الْأَقْرَبُونَ نَرْغَبُ فِی مُصَاهَرَتِکُمْ وَ نُسْعِفُکُمْ بِحَاجَتِکُمْ وَ نَضَنُّ بِإِخَائِکُمْ فَقَدْ شَفَّعْنَا شَافِعَکُمْ وَ أَنْکَحْنَا خَاطِبَکُمْ عَلَی أَنَّ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَا ذَکَرْتُمْ نَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَبْرَمَ الْأُمُورَ بِقُدْرَتِهِ أَنْ یَجْعَلَ عَاقِبَةَ مَجْلِسِنَا هَذَا إِلَی مَحَابِّهِ إِنَّهُ وَلِیُّ ذَلِکَ وَ الْقَادِرُ عَلَیْهِ».(1)

ترجمه قسمت جواب و تزویج:

«اما بعد! به تحقیق که گفتار شما را شنیدیم در حالیکه شما قبیله های نزدیک هستید و در زن دادن و نسبت پیدا کردن با شما از طریق تزویج رغبت و میل داریم و حاجت و درخواست شما را روا می کنیم و برادری با شما را نگه می داریم و محققا که شفاعت شافع شما را قبول کردیم و خواستگار شما را به نکاح و زوجیت درآوردیم با این شرط و حساب که آن مهریه ای که ذکر کردید برای او باشد.

ص: 521


1- . الكافي ج 5 ص 371 ح 5.

از الهی که با قدرتش امور را محکم نموده است درخواست می کنیم که عاقبت این مجلس ما را به سوی آنچه که دوست دارد قرار دهد که همانا او ولیّ آن و قادر بر آن است».

توضیح: خُطبه و جواب و تزویج فوق، بعد از اینکه زوج یا وکیل او خُطبه و درخواست تزویج خود را که در روایات قبل آمد انجام داد بیان می شود که اصطلاحاً به این جواب و تزویج ایجاب گفته می شود و بعد از قبول و رضایت زوج یا وکیل او عقد نکاح واقع می شود.

اشاره:در قسمت های قبل خطبه و درخواست تزویج یا همان «خِطْبَه» و جواب و تزویج یا همان «ایجاب» مشهور در حدیث دوم، به طور جداگانه ذکر گردید.

در روایت زیر، درخواست تزویج که توسط زوج یا وکیل او بیان می شود و جواب و تزویج يا همان ایجاب مشهور که توسط زوجه یا وکیل یا ولیّ او انجام می شود و قبول نهایی که توسط زوج یا وکیل او اعلام می شود، همه با هم ذکر شده است که می توان با جایگزین نمودن اسامی مورد نظر از آن برای تزویج و عقد دائم استفاده نمود:

3-

مرحوم شیخ طبرسی، با سند خویش از ریان بن شبیب روایت کرده که گفت: وقتی مأمون لعنت الله علیه اراده نمود که دخترش اُم فضل را به ازداوج حضرت امام محمد تقی جواد صلوات اللَّه علیه درآورد، این خبر به گوش عباسیان رسید و بر آنها سخت آمد، تا آنجا که گوید: سپس مأمون به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات اللَّه علیه رو کرد و گفت: ای اباجعفر، آیا شما خطبه را می خوانید؟

حضرت فرمودند: بله ای امیرالمومنین (که البته امیرالمؤمنین را از روی تقیه فرمودند)

مأمون به حضرت امام محمد تقی جواد صلوات اللَّه علیه گفت: فدایت شوم! برای خودت خطبه بخوان که من تو را برای خودم پسندیدم و دخترم اُم فضل را به ازدواج تو در می آورم هر چند بر خلاف خواسته و میل عده ای باشد!

حضرت صلوات الله علیه خطبه را اینگونه خواندند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ إِقْرَاراً بِنِعْمَتِهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِخْلَاصاً لِوَحْدَانِيَّتِهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ سَيِّدِ بَرِيَّتِهِ وَ الْأَصْفِيَاءِ مِنْ عِتْرَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ كَانَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَلَى الْأَنَامِ أَنْ أَغْنَاهُمْ بِالْحَلَالِ عَنِ الْحَرَامِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ»

ص: 522

(سپس درخواست و پیشنهاد تزویج را اینگونه بیان فرمودند):

«ثُمَّ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى يَخْطُبُ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ عَبْدِ اللَّهِ الْمَأْمُونِ وَ قَدْ بَذَلَ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مَهْرَ جَدَّتِهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ جِيَادًا فَهَلْ زَوَّجْتَهُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ بِهَا عَلَى هَذَا الصَّدَاقِ؟»

ترجمه بخش درخواست تزویج:

«سپس همانا محمد بن علی بن موسی صلوات اللَّه علیهما، اُم فضل دختر عبدالله مأمون را خواستگاری می کند و برای مهر، مهریه جده اش فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله را که پنج صد درهم نیکوی نقره می باشد به او بخشیده است، پس ای امیرالمؤمنین (یعنی مأمون)، آیا با این مهریه (دخترت) را به او تزویج می کنی؟»

پس مأمون گفت: (انجام تزویج یا همان ایجاب مشهور توسط ولیّ دختر):

«نَعَمْ قَدْ زَوَّجْتُكَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ أُمَّ الْفَضْلِ ابْنَتِي عَلَى الصَّدَاقِ الْمَذْكُورِ فَهَلْ قَبِلْتَ النِّكَاحَ»

ترجمه: بله، محققا که دخترم اُم فضل را با مهریه مذکور به ازدواج تو ای اباجعفر درآوردم، پس آیا شما نکاح را قبول نمودید؟

(قبول نهایی توسط زوج یا همان قبول مشهور):

پس حضرت امام محمد تقی جواد صلوات اللَّه علیه فرمود:

«قَدْ قَبِلْتُ ذَلِكَ وَ رَضِيتُ بِهِ»(1)

يعني: آن را قبول کردم و به آن راضی شدم.

توضیح: در روایت فوق، خُطبه و خِطْبَه (یعنی درخواست تزویج) توسط خود داماد بیان می شود و جواب و تزویج يا همان ایجاب توسط وَلیّ دختر انجام می پذیرد و بعد از قبول نهایی تزویج از جانب زوج یا همان قبول مشهور، عقد نکاح واقع می شود.

اشاره:به روایت زیر در مورد وقتی که عاقد از جانب زوج و زوجه وکالت داشته باشد و خودش به تنهایی صیغه عقد را جاری کند توجه فرمایید:

ص: 523


1- . الإحتجاج (للطبرسي) ص 443.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَاصِمِ بْنِ ضَمْرَةَ السَّلُولِيِّ فِي حَدِيثٍ عن امیرالمؤمنین صلوات الله علیه: ثُمَّ قَالَ لِلْمَرْأَةِ یَا هَذِهِ أَ لَكِ وَلِيٌّ فَقَالَتْ نَعَمْ هَؤُلَاءِ إِخْوَتِي فَقَالَ لِإِخْوَتِهَا أَمْرِي فِيكُمْ وَ فِي أُخْتِكُمْ جَائِزٌ قَالُوا نَعَمْ قَالَ أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُ مَنْ حَضَرَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَنِّي قَدْ زَوَّجْتُ هَذِهِ الْجَارِيَةَ مِنْ هَذَا الْغُلَامِ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ النَّقْدُ مِنْ مَالِي يَا قَنْبَرُ عَلَيَّ بِالدَّرَاهِمِ فَأَتَاهُ قَنْبَرُ بِهَا فَصَبَّهَا فِي يَدِ الْغُلَامِ فَقَالَ خُذْهَا فَصُبَّهَا فِي حَجْرِ امْرَأَتِكَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عاصم بن ضمره سلونی در حدیثی که حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه (قصد جاری نمودن صیغه عقد بین دو نفر داشتند)، به زن فرمود: آیا تو ولیّ داری؟

گفت: بلی، اینها برادران من هستند.

حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه به برادران آن زن گفت: آیا أمر من در مورد شما و خواهرتان جائز است؟(یعنی به من وکالت می دهید؟)

آنها گفتند: بلی.

حضرت فرمود:

«أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُ مَنْ حَضَرَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَنِّي قَدْ زَوَّجْتُ هَذِهِ الْجَارِيَةَ مِنْ هَذَا الْغُلَامِ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ النَّقْدُ مِنْ مَالِي»

ترجمه: خداوند و مسلمین حاضر را شاهد می گیرم که همانا من این دختر را به این پسر با مهریه چهارصد درهم تزویج کردم و پرداخت مهریه از مال خود من می باشد.

سپس به قنبر فرمود: ای قنبر چهارصد درهم را برایم بیاور، پس قنبر آن را آورد و حضرت امیرالمؤمنین صلوات اللَّه علیه آنها را بر دست آن پسر ریخت و فرمود: آنها را بردار و در دامان همسرت بریز.

توضیح: در روایت فوق به نحوی بسیار ساده، شخصی که هم از جانب مرد و هم از جانب زن وکالت گرفته است با این عبارات صیغه عقد را جاری می کند.

و از مجموع مطالب فوق روشن گردید که هر چند خواندن خطبه قبل از درخواست تزویج و قبل از تزویج واجب نشده است ولی اهل بیت صلوات الله علیهم خطبه های زیبایی برای قبل از درخواست و تزویج می خواندند که سزاوار است هنگام عقد نکاح از آن استفاده کنیم.

ص: 524


1- . الكافي ج 7ص 423 ح 6.

بعد از خطبه ی مشتمل بر حمد و ثناء و صلوات و ذکر برخی از آیات قرآن و سخنان زیبای دیگر، داماد یا وکیل او با معرفی داماد و تعیین دختر مورد نظر و بیان مقدار مهریه توافق شده، خواستگاری و پیشنهاد و قصد خود را برای ازدواج با آن زن بیان می کند که به آن اصطلاحاً خِطْبَه گفته می شود و در روایاتی که آورده شد آنها را مشاهده کردیم.

سپس آن زنِ مورد نظر یا وکیل یا وَلیّ او، آن درخواست را اجابت نموده و تزویج را انجام می دهد که طبق روایت دوم همین باب، خوب است که ابتدا خُطبه وارده در آن روایت خوانده شود و سپس جملات وارده در آن روایت يا روایت سوم همین باب و امثال آن که مشتمل بر اجابت و تزویج نمودن می باشد به قصد انشاء بیان گردد که به این قسمت اصطلاحاً «ایجاب» گفته می شود.

سپس این تزویج توسط زوج یا وکیل او مورد قبول و رضایت واقع می شود که نحوه آن از جمله در قسمت پایانی حدیث سوم آمده است و اصطلاحاً به آن «قبول» گفته می شود.

همچنین روشن است که شخص واحد می تواند از جانب زن و مرد وکالت بگیرد و بعد از استفاده از یکی از خطبه های وارده در روایات فوق، به نحو وارده در حدیث چهارم همین باب و امثال آن عقد نکاح را جاری گرداند.

همچنین از روایات فوق و غیره روشن است که می توان مقدار مهریه را قبل از خطبه توافق نمود و به سمع و آگاهی زوج و زوجه و شهود رسانید و در ایجاب و قبول عقد نکاح فقط به آن اشاره نمود.

البته ذکر عین آن نیز در ایجاب و قبول عقد نکاح یا در ایجاب و اشاره به آن در قبول در روایات آمده است.

456- سنت مهریه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: سَاقَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَی أَزْوَاجِهِ اِثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشّاً وَ اَلْأُوقِیَّةُ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً وَ اَلنَّشُّ نِصْفُ اَلْأُوقِیَّةِ عِشْرُونَ دِرْهَماً فَکَانَ ذَلِکَ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ قُلْتُ بِوَزْنِنَا قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن وهب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله که به هریک از خانم های خود، دوازده

ص: 525


1- . الکافي ج 5 ص 376 ح 2.

اوقیه و نیم طلا به رسم مهریّه قرارداد کرد. که یک اوقیه طلا با چهل درهم نقره برابر بود و نصف اوقیه با بیست درهم که در مجموع پانصد درهم می باشد.

گفتم: پانصد درهم نقره به وزن ما؟

فرمود: آری.

457- امروزه مهریه با رضایت طرفین است، خواه کمتر، یا بیشتر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمَهْرُ مَا تَرَاضَی عَلَیْهِ اَلنَّاسُ أَوِ اِثْنَتَا عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشٌّ أَوْ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مهریّه به مقداری است که مردم بر آن به توافق می رسند، یا دوازده و نیم اوقیه طلا و یا پانصد درهم نقره.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلصَّدَاقُ کُلُّ شَیْءٍ تَرَاضَی عَلَیْهِ اَلنَّاسُ قَلَّ أَوْ کَثُرَ فِی مُتْعَةٍ أَوْ تَزْوِیجٍ غَیْرِ مُتْعَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زرارة بن اعین روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مهریّه هرچیزی است که مردم بر آن توافق دارند، چه زیاد و چه کم، چه در ازدواج دائم و چه در ازدواج موقّت.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً عَلَی حُکْمِهَا قَالَ لاَ یُجَاوِزْ حُکْمُهَا مُهُورَ آلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم اِثْنَتَیْ عَشْرَةَ أُوقِیَّةً وَ نَشّاً وَ هُوَ وَزْنُ خَمْسِمِائَةِ دِرْهَمٍ مِنَ اَلْفِضَّةِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ تَزَوَّجَهَا عَلَی حُکْمِهِ وَ رَضِیَتْ بِذَلِکَ قَالَ فَقَالَ مَا حَکَمَ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ جَائِزٌ عَلَیْهَا قَلِیلاً کَانَ أَوْ کَثِیراً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَکَیْفَ لَمْ تُجِزْ حُکْمَهَا عَلَیْهِ وَ أَجَزْتَ حُکْمَهُ عَلَیْهَا قَالَ فَقَالَ لِأَنَّهُ حَکَّمَهَا فَلَمْ یَکُنْ لَهَا أَنْ تَجُوزَ مَا سَنَّ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تَزَوَّجَ عَلَیْهِ نِسَاءَهُ فَرَدَدْتُهَا إِلَی اَلسُّنَّةِ وَ

ص: 526


1- . الکافي ج 5 ص 378 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 378 ح 4.

لِأَنَّهَا هِیَ حَکَّمَتْهُ وَ جَعَلَتِ اَلْأَمْرَ إِلَیْهِ فِی اَلْمَهْرِ وَ رَضِیَتْ بِحُکْمِهِ فِی ذَلِکَ فَعَلَیْهَا أَنْ تَقْبَلَ حُکْمَهُ قَلِیلاً کَانَ أَوْ کَثِیراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن زراره از پدرش روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه گفتم: مردی با زنی ازدواج می کند و مبلغ مهریّه را به عهدۀ آن زن واگذار می کند، چه صورت دارد؟

فرمود: حکم آن زن نباید از مهریّه آل محمّد صلوات الله علیهم تجاوز کند، که دوازده و نیم اوقیّۀ طلا است که با پانصد درهم نقره برابر می شود.

گفتم: به نظر شما اگر مبلغ مهریّه به عهدۀ شوهر واگذار شود، و عروس رضایت بدهد، چه صورت دارد؟

فرمود: هر مهریه ای که شوهر معیّن کند، قبول آن بر زن لازم است، کم باشد یا زیاد.

گفتم: چگونه حکم زن بر شوهر را قبول ننمودید امّا حکم شوهر بر زن را اجازه فرمودید؟!

فرمود: زیرا (در حکمیّت زن) مرد زن را حکم قرار داده است. پس زن اجازه ندارد از آن چه که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله سنّت نهاد و به آن با همسرانش ازدواج نمود، تجاوز نماید. پس من او را به سنّت برگشت می دهم. هم چنین (در حکمیّت مرد) زن مرد را حکم قرار داده، اختیار مهریه را به او سپرده و به حکم او راضی شده است. پس بر زن لازم است حکم شوهر را قبول کند چه مهریه کم باشد، چه زیاد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ بِعَاجِلٍ وَ آجِلٍ قَالَ اَلْآجِلُ إِلَی مَوْتٍ أَوْ فُرْقَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ مردی که با مهریه نقد و مدّت دار ازدواج می کند فرمود: مدّت پرداخت مهر تا مرگ یا طلاق است.

الکافي ج 5 ص 381 ح 11.

ص: 527


1- .
2- . الکافي ج 5 ص 379 ح 1.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ اَللَّهَ یَغْفِرُ کُلَّ ذَنْبٍ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ إِلاَّ مَهْرَ اِمْرَأَةٍ وَ مَنِ اِغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ وَ مَنْ بَاعَ حُرّاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: به راستی که خداوند در روز قیامت هرگناهی را می بخشد مگر مهریّه زن؛ نپرداختن مزد کارگر و فروختن انسان مرد آزاده.

458- حکم ازدواج با مهریه و شیربها

الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْوَشَّاءِ عَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: لَوْ أَنَّ رَجُلاً تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً وَ جَعَلَ مَهْرَهَا عِشْرِینَ أَلْفاً وَ جَعَلَ لِأَبِیهَا عَشَرَةَ آلاَفٍ کَانَ اَلْمَهْرُ جَائِزاً وَ اَلَّذِی جَعَلَ لِأَبِیهَا فَاسِداً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از وشّاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: اگر کسی ازدواج کند و برای عروس بیست هزار درهم مهریّه و برای پدر عروس ده هزار درهم (شیربها) مقرّر کند، مهریّه عروس خانم، جایز و آنچه برای پدرش (به عنوان شیربها) مقرر کرده لغو و فاسد خواهد بود.

459- اختلاف زن و مرد در مهریه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً فَلَمْ یَدْخُلْ بِهَا فَادَّعَتْ أَنَّ صَدَاقَهَا مِائَةُ دِینَارٍ وَ ذَکَرَ اَلزَّوْجُ أَنَّ صَدَاقَهَا خَمْسُونَ دِینَاراً وَ لَیْسَ بَیْنَهُمَا بَیِّنَةٌ فَقَالَ اَلْقَوْلُ قَوْلُ اَلزَّوْجِ مَعَ یَمِینِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دربارۀ مردی که ازدواج می کند و پیش از عروسی، زن ادّعا می کند که مهریّه من صد دینار است، و

ص: 528


1- . الکافي ج 5 ص 382 ح 17.
2- . الکافي ج 5 ص 384 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 386 ح 3.

شوهر می گوید: مهریّه زن پنجاه دینار است. و هیچ شاهدی در میان آنها نیست، فرمود: ادّعای مقبول، ادّعای شوهر است با قید سوگند یاد کردن.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا دَخَلَ اَلرَّجُلُ بِامْرَأَتِهِ ثُمَّ اِدَّعَتِ اَلْمَهْرَ وَ قَالَ قَدْ أَعْطَیْتُکِ فَعَلَیْهِ اَلْبَیِّنَةُ وَ عَلَیْهِ اَلْیَمِینُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن زیاد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مرد با همسرش آمیزش نماید، سپس زن ادّعای مهریّه کند و مرد بگوید: قبلا مهریّه ات را دادم، در چنین موردی مرد باید شاهد بیاورد و زن باید سوگند یاد کند.

460- حکم ازدواج بدون اذن ولی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْجَارِیَةُ اَلْبِکْرُ اَلَّتِی لَهَا أَبٌ لاَ تَتَزَوَّجُ إِلاَّ بِإِذْنِ أَبِیهَا وَ قَالَ إِذَا کَانَتْ مَالِکَةً لِأَمْرِهَا تَزَوَّجَتْ مَتَی شَاءَتْ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو مریم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دختر باکره ای که پدر دارد جز با اجازۀ پدرش نمی تواند ازدواج کند.

هم چنین فرمود: اگر دختر باکره صاحب اختیار امرش باشد می تواند هر وقت خواست ازدواج کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ یَنْقُضُ اَلنِّکَاحَ إِلاَّ اَلْأَبُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره بن اعین روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: جز پدر دختر، کسی نمی تواند ازدواج را باطل کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی اَلْمَرْأَةِ اَلثَّیِّبِ تَخْطُبُ إِلَی نَفْسِهَا قَالَ هِیَ أَمْلَکُ بِنَفْسِهَا تُوَلِّی أَمْرَهَا مَنْ شَاءَتْ إِذَا کَانَ کُفْواً بَعْدَ أَنْ تَکُونَ قَدْ نَکَحَتْ رَجُلاً قَبْلَهُ. (4)

ص: 529


1- . الکافي ج 5 ص 386 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 391 ح 2.
3- . الکافي ج 5 ص 392 ح 8.
4- . الکافي ج 5 ص 392 ح 5.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ زن بیوه ای که به سوی خود می خواند، فرمود: او صاحب اختیار خود می باشد. اختیار خود را به هرکس که می خواهد می سپارد، در صورتی که هم شأنش(هم عقیده اش) باشد. البته در صورتی که پیش از آن با مرد دیگری ازدواج نموده باشد.

461- اختلاف پدر بزرگ و پدر در ازدواج دختر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا زَوَّجَ اَلْأَبُ وَ اَلْجَدُّ کَانَ اَلتَّزْوِیجُ لِلْأَوَّلِ فَإِنْ کَانَ جَمِیعاً فِی حَالٍ وَاحِدَةٍ فَالْجَدُّ أَوْلَی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم و محمّد بن حکیم روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر پدر، دختر خود را برای کسی عقد کند، و پدربزرگ همان دختر را برای دیگری عقد کند، آن عقدی رسمیّت دارد که زودتر انجام گرفته باشد. و اگر پدر و پدربزرگ هر دو در یک زمان صیغۀ عقد را جاری کنند، عقد پدربزرگ اولویّت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ اَلْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَلْجَدَّ إِذَا زَوَّجَ اِبْنَةَ اِبْنِهِ وَ کَانَ أَبُوهَا حَیّاً وَ کَانَ اَلْجَدُّ مَرْضِیّاً جَازَ قُلْنَا فَإِنْ هَوِیَ أَبُو اَلْجَارِیَةِ هَوًی وَ هَوِیَ اَلْجَدُّ هَوًی وَ هُمَا سَوَاءٌ فِی اَلْعَدْلِ وَ اَلرِّضَا قَالَ أَحَبُّ إِلَیَّ أَنْ تَرْضَی بِقَوْلِ اَلْجَدِّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضل بن عبد الملک روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر در حال زنده بودن پدر دختر، پدربزرگ نوۀ خود را شوهر بدهد، عقد ازدواج رسمی است با این شرط که پدربزرگ از نظر اجتماعی، شایسته و صالح باشد.

گفتیم: اگر پدر دختر، جوانی را در نظر بگیرد و پدربزرگ دختر، جوان دیگری را؛ درحالی که پدر و پدربزرگ از نظر عدالت و شایستگی یکسان باشند تکلیف دختر چه خواهد بود؟

فرمود: من دوست دارم دختر به پیشنهاد پدربزرگش رضا بدهد.

ص: 530


1- . الکافي ج 5 ص 395 ح 4.
2- . الکافي ج 5 ص 396 ح 5.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا زَوَّجَ اَلرَّجُلُ فَأَبَی ذَلِکَ وَالِدُهُ فَإِنَّ تَزْوِیجَ اَلْأَبِ جَائِزٌ وَ إِنْ کَرِهَ اَلْجَدُّ لَیْسَ هَذَا مِثْلَ اَلَّذِی یَفْعَلُهُ اَلْجَدُّ ثُمَّ یُرِیدُ اَلْأَبُ أَنْ یَرُدَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی عبّاس روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر مردی دخترش را عقد کند و پدرش مخالفت نماید در چنین حالتی عقد پدر جایز است، گرچه پدربزرگ راضی نباشد و این چنین نیست که پدربزرگ دختر را تزویج کند بعد پدر مخالفت نماید.

462- اختلاف پدر و پسر در گزینش همسر برای فرزند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَتَزَوَّجَ اِمْرَأَةً وَ إِنَّ أَبَوَیَّ أَرَادَا غَیْرَهَا قَالَ تَزَوَّجِ اَلَّتِی هَوِیتَ وَ دَعِ اَلَّتِی یَهْوَی أَبَوَاکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی یعفور روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: من علاقه دارم با زنی ازدواج کنم، و پدر و مادرم خانم دیگری را برایم در نظر گرفته اند، تکلیف من چیست؟

فرمود: با آن زنی که علاقه و تمایل داری ازدواج کن و از آن زنی که پدر و مادرت تمایل دارند، صرف نظر کن.

463- حکم دختر دوشیزه ای که نادوشیزه در می آید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ اَلْمَرْأَةَ عَلَی أَنَّهَا بِکْرٌ فَیَجِدُهَا ثَیِّباً أَ یَجُوزُ لَهُ أَنْ یُقِیمَ عَلَیْهَا قَالَ فَقَالَ قَدْ تُفْتَقُ اَلْبِکْرُ مِنَ اَلْمَرْکَبِ وَ مِنَ اَلنَّزْوَةِ. (3)

ص: 531


1- . الکافي ج 5 ص 396 ح 6.
2- . الکافي ج 5 ص 401 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 413 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن قاسم روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه دربارۀ مردی که با زنی ازدواج می کند به این گمان که دوشیزه است، ولی بعدا درمی یابد که دوشیزه نیست. آیا رواست که از او شکایت کند؟

فرمود: پردۀ بکارت گاهی در اثر سواری بر مرکب و یا پریدن زایل می شود.

464- حکم ازدواج با زنی که طلاق غیر شرعی داده شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ طَلَّقَ اِمْرَأَتَهُ ثَلاَثاً فَأَرَادَ رَجُلٌ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ یَدَعُهَا حَتَّی تَحِیضَ وَ تَطْهُرَ ثُمَّ یَأْتِیهِ وَ مَعَهُ رَجُلاَنِ شَاهِدَانِ فَیَقُولُ أَ طَلَّقْتَ فُلاَنَةَ فَإِذَا قَالَ نَعَمْ تَرَکَهَا ثَلاَثَةَ أَشْهُرٍ ثُمَّ خَطَبَهَا إِلَی نَفْسِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم مردی زنش را در یک مجلس سه طلاقه نمود و مرد دیگری می خواهد با آن زن ازدواج کند، چه باید بکند؟

فرمود: آن زن را واگذارد تا حائض شود، سپس پاک شود آن گاه در حالی که دو شاهد به همراه دارد نزد شوهر سابق برود و به او بگوید: آیا فلان زن را طلاق دادی؟ هنگامی که بگوید: آری، زن را تا سه ماه رها کند، سپس او را برای خود خواستگاری کند.

465- حکم محلل سه طلاقه

1- الشیخ العیاشي، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الطَّلَاقِ الَّذِی لَا تَحِلُّ لَهُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ قَالَ هُوَ الَّذِی یُطَلِّقُ ثُمَّ یُرَاجِعُ وَ الرَّجْعَةُ هُوَ الْجِمَاعُ ثُمَّ یُطَلِّقُ ثُمَّ یُرَاجِعُ ثُمَّ یُطَلِّقُ الثَّالِثَةَ فَلا تَحِلُّ لَهُ حَتَّی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ وَ إِلَّا فَهِیَ وَاحِدَةٌ. (2)

ص: 532


1- . الکافي ج 5 ص 424 ح 3.
2- . تفسیر عیاشی ج 1 ص 138 ح 372.بحارالانوار ج 101 ص 156 ح 71.

مرحوم شیخ عیاشی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: کدام طلاق است که پس از آن، زن تا با مردی غیر از شوهر (سابق) خود ازدواج (دائم) نکند، بر او حلال نمی شود؟

حضرت فرمود: آن طلاق، همان است که مرد، زن خود را طلاق دهد و سپس به او رجوع کند - رجوع به معنای جماع می باشد - سپس آن زن را طلاق دهد و سپس به او رجوع کند و سپس او را طلاق دهد (که در این صورت) تا آن زن با مردی غیر از آن مرد، ازدواج (دائم) نکند، بر او حلال نمی شود. اما اگر مرد، زن خود را به این شکل طلاق ندهد، یک طلاق محسوب می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ اَلصَّیْقَلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ اِمْرَأَتَهُ طَلاَقاً لاَ تَحِلُّ لَهُ حَتّٰی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ وَ تَزَوَّجَهَا رَجُلٌ مُتْعَةً أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَنْکِحَهَا قَالَ لاَ حَتَّی تَدْخُلَ فِی مِثْلِ مَا خَرَجَتْ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن صیقل روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که مرد، او را طلاق داده و جز با ازدواج (دائم) با مرد دیگری، بر او حلال نمی شود، اگر به صیغه موقّت مرد دیگری درآید، آیا بر شوهر سابق، حلال است که با آن زن ازدواج کند؟

حضرت فرمود: خیر، تا زمانی که آن زن به نکاح مردی دیگر، به مانند آن چه قبل از طلاق بر آن بوده (یعنی نکاح دائم) در نیاید، شوهر سابق او نمی تواند با او ازدواج کند.

466- حکم زنی به مردی حرام ابدی می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ وَ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُلاَعَنَةُ إِذَا لاَعَنَهَا زَوْجُهَا لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً وَ اَلَّذِی یَتَزَوَّجُ اَلْمَرْأَةَ فِی عِدَّتِهَا وَ هُوَ یَعْلَمُ لاَ تَحِلُّ لَهُ أَبَداً وَ اَلَّذِی یُطَلِّقُ اَلطَّلاَقَ اَلَّذِی لاَ تَحِلُّ لَهُ حَتّٰی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ وَ تَزَوَّجَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ لاَ تَحِلُّ لَهُ أَبَداً وَ اَلْمُحْرِمُ إِذَا تَزَوَّجَ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ حَرَامٌ عَلَیْهِ لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً. (2)

ص: 533


1- . الکافي ج 5 ص 425 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 426 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره بن اعین و داوود بن سرحان روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زنی که مورد تهمت واقع شود و شوهرش در مراسم «ملاعنه» او را لعنت کند، دیگر برای آن شوهر حلال نخواهد شد. و کسی که آگاهانه با زنی ازدواج کند که در عدّه طلاق باشد، آن زن برای او حلال نخواهد شد. و کسی که زن خود را سه نوبت طلاق بدهد و آن زن باید شوهر دیگری اختیار کند تا برای شوهر اول حلال شود، و این برنامه سه نوبت تکرار شود (و نه مرتبه او را طلاق بدهد)، دیگر بر او حلال نخواهد شد. و اگر حاجی با آگاهی از حرمت در حال احرام ازدواج کند، آن زن برای همیشه به او حلال نخواهد شد.

467- حکم نکاح یهود، نصارا، و مشرکانی که مرد و یا زنش مسلمان می شود و یا هر دو مسلمان می شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَسْلَمَتِ اِمْرَأَةٌ وَ زَوْجُهَا عَلَی غَیْرِ اَلْإِسْلاَمِ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ هَاجَرَ وَ تَرَکَ اِمْرَأَتَهُ فِی اَلْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَحِقَتْ بَعْدَ ذَلِکَ بِهِ أَ یُمْسِکُهَا بِالنِّکَاحِ اَلْأَوَّلِ أَوْ تَنْقَطِعُ عِصْمَتُهَا قَالَ بَلْ یُمْسِکُهَا وَ هِیَ اِمْرَأَتُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر زنی اسلام بیاورد و شوهرش نامسلمان باقی بماند، آن زن را از شوهرش جدا می کنند. و از حضرتش پرسیدم: شخصی مسلمان شد و از دیار مشرکان به دیار اسلام مهاجرت نمود و همسرش (که مسلمان نشده بود) را بین مشرکان واگذاشت. پس از مدّتی همسرش (نیز اسلام آورد) و نزد شوهرش آمد؛ آیا شوهر می تواند این زن را با همان ازدواج سابق نگه دارد یا حقوق زن قطع می شود؟

فرمود: زن را نگهدارد و همین زن، همسرش است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ مَجُوسِیٍّ أَوْ مُشْرِکٍ مِنْ غَیْرِ أَهْلِ اَلْکِتَابِ کَانَتْ تَحْتَهُ اِمْرَأَةٌ فَأَسْلَمَ أَوْ

ص: 534


1- . الکافي ج 5 ص 435 ح 2.

أَسْلَمَتْ قَالَ یُنْتَظَرُ بِذَلِکَ اِنْقِضَاءُ عِدَّتِهَا وَ إِنْ هُوَ أَسْلَمَ أَوْ أَسْلَمَتْ قَبْلَ أَنْ تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا فَهُمَا عَلَی نِکَاحِهِمَا اَلْأَوَّلِ وَ إِنْ هُوَ لَمْ یُسْلِمْ حَتَّی تَنْقَضِیَ اَلْعِدَّةُ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: اگر زن و شوهر مجوسی یا مشرک غیر از اهل کتاب باشند و یکی از آن دو اسلام بیاورد و دیگری اسلام نیاورد (تکلیف آنان چیست؟)

فرمود: باید منتظر بمانند تا عدّه آن زن به پایان برسد. اگر قبل از پایان عدّه، آن دیگری نیز اسلام بیاورد، هر دو بر ازدواج قبلی خود باقی خواهند بود، و اگر عدّۀ آن زن به پایان برسد و آن دیگری اسلام نیاورد، زن از شوهرش جدا خواهد شد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ قَالَ: اَلذِّمِّیُّ تَکُونُ لَهُ اَلْمَرْأَةُ اَلذِّمِّیَّةُ فَتُسْلِمُ اِمْرَأَتُهُ قَالَ هِیَ اِمْرَأَتُهُ یَکُونُ عِنْدَهَا بِالنَّهَارِ وَ لاَ یَکُونُ عِنْدَهَا بِاللَّیْلِ قَالَ فَإِنْ أَسْلَمَ اَلرَّجُلُ وَ لَمْ تُسْلِمِ اَلْمَرْأَةُ یَکُونُ اَلرَّجُلُ عِنْدَهَا بِاللَّیْلِ وَ اَلنَّهَارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس گوید: از حضرتش پرسیدم: فرد ذمّی زنش ذمی اش مسلمان می شود.

فرمود: او زن اوست که روز با اوست و شب با او نخواهد بود.

فرمود: هرگاه مرد مسلمان شود و زن اسلام نیاورد مرد شب و روز نزد زن خواهد بود.

468- حکم شیر دادن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: یَحْرُمُ مِنَ اَلرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ اَلْقَرَابَةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: تمام کسانی که در اثر خویشی و قرابت تحریم شده اند، با شیر خوردن نیز تحریم می شوند.

ص: 535


1- . الکافي ج 5 ص 435 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 437 ح 8.
3- . الکافي ج 5 ص 437 ح 1.

ص: 536

بخش های مربوط به ازدواج موقت

469- ازدواج موقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: جَاءَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ عُمَیْرٍ اَللَّیْثِیُّ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فَقَالَ لَهُ مَا تَقُولُ فِی مُتْعَةِ اَلنِّسَاءِ فَقَالَ أَحَلَّهَا اَللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَهِیَ حَلاَلٌ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ فَقَالَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ مِثْلُکَ یَقُولُ هَذَا وَ قَدْ حَرَّمَهَا عُمَرُ وَ نَهَی عَنْهَا فَقَالَ وَ إِنْ کَانَ فَعَلَ قَالَ إِنِّی أُعِیذُکَ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ أَنْ تُحِلَّ شَیْئاً حَرَّمَهُ عُمَرُ قَالَ فَقَالَ لَهُ فَأَنْتَ عَلَی قَوْلِ صَاحِبِکَ وَ أَنَا عَلَی قَوْلِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَهَلُمَّ أُلاَعِنْکَ أَنَّ اَلْقَوْلَ مَا قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَنَّ اَلْبَاطِلَ مَا قَالَ صَاحِبُکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: عبد اللّه بن عمیر لیثی به محضر مبارک حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه آمد و گفت: نظر شما در زمینۀ ازدواج موقّت چیست؟

فرمود: خداوند آن را در قرآن و هم چنین بر زبان پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله حلال کرده است. از این رو، ازدواج موقّت تا روز رستاخیز حلال است.

عبد اللّه بن عمیر گفت: ای ابو جعفر! شخصیّتی مانند شما چنین می گوید با آن که عمر آن را تحریم کرده و از ارتکاب آن نهی نموده است؟

فرمود: گرچه عمر هم تحریم کرده باشد.

عبد اللّه بن عمیر گفت: من تو را به خدا پناه می دهم که چیزی را که عمر حرام نموده است، حلال نمایی.

فرمود: تو بر گفته صاحبت باش و من بر گفتۀ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بیا تا با تو ملاعنه (و مباهله) کنم که حق، همان گفتۀ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله است و گفتۀ صاحبت باطل است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عن عَلِیٌّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ أَبُو حَنِیفَةَ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ اَلنُّعْمَانِ صَاحِبَ اَلطَّاقِ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا تَقُولُ فِی اَلْمُتْعَةِ أَ تَزْعُمُ أَنَّهَا حَلاَلٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ أَنْ تَأْمُرَ نِسَاءَکَ أَنْ یُسْتَمْتَعْنَ وَ یَکْتَسِبْنَ عَلَیْکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ لَیْسَ کُلُّ اَلصِّنَاعَاتِ یُرْغَبُ فِیهَا وَ إِنْ کَانَتْ حَلاَلاً وَ لِلنَّاسِ أَقْدَارٌ وَ مَرَاتِبُ یَرْفَعُونَ أَقْدَارَهُمْ وَ لَکِنْ مَا تَقُولُ یَا أَبَا حَنِیفَةَ فِی اَلنَّبِیذِ أَ تَزْعُمُ أَنَّهُ حَلاَلٌ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا یَمْنَعُکَ أَنْ تُقْعِدَ نِسَاءَکَ فِی اَلْحَوَانِیتِ

ص: 537


1- . الکافي ج 5 ص 449 ح 4.

نَبَّاذَاتٍ فَیَکْتَسِبْنَ عَلَیْکَ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ وَاحِدَةٌ بِوَاحِدَةٍ وَ سَهْمُکَ أَنْفَذُ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ إِنَّ اَلْآیَةَ اَلَّتِی فِی سَأَلَ سَائِلٌ تَنْطِقُ بِتَحْرِیمِ اَلْمُتْعَةِ وَ اَلرِّوَایَةَ عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَدْ جَاءَتْ بِنَسْخِهَا فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ یَا أَبَا حَنِیفَةَ إِنَّ سُورَةَ سَأَلَ سَائِلٌ مَکِّیَّةٌ وَ آیَةُ اَلْمُتْعَةِ مَدَنِیَّةٌ وَ رِوَایَتَکَ شَاذَّةٌ رَدِیَّةٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ وَ آیَةُ اَلْمِیرَاثِ أَیْضاً تَنْطِقُ بِنَسْخِ اَلْمُتْعَةِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ قَدْ ثَبَتَ اَلنِّکَاحُ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ مِنْ أَیْنَ قُلْتَ ذَاکَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَوْ أَنَّ رَجُلاً مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً مِنْ أَهْلِ اَلْکِتَابِ ثُمَّ تُوُفِّیَ عَنْهَا مَا تَقُولُ فِیهَا قَالَ لاَ تَرِثُ مِنْهُ قَالَ فَقَدْ ثَبَتَ اَلنِّکَاحُ بِغَیْرِ مِیرَاثٍ ثُمَّ اِفْتَرَقَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: ابو حنیفه از ابا جعفر مومن طاق پرسید: ای ابا جعفر! دربارۀ ازدواج موقّت چه می گویی؟ آیا گمان می کنی حلال است؟

مؤمن طاق گفت: آری.

گفت: پس چه چیزی مانعت می شود که به زنانت (کنیزان و دختران و... ) دستور دهی که ازدواج موقت کنند و برایت درآمد کسب کنند؟

مؤمن طاق گفت: هر کاری که مورد رغبت مردم نیست؛ گرچه حلال هم باشد. و مردم شأن و منزلتی دارند که می کوشند آن را بالاتر برند. امّا ای ابو حنیفه! درباره شراب چه می گویی؟ آیا گمان می کنی حلال است؟

ابو حنیفه گفت: آری.

مؤمن گفت: پس چه چیزی مانعت می شود که زنانت را در دکان های شراب فروشی بگماری تا برایت درآمدی کسب نمایند؟

گفت: تیری در مقابل تیری، ولی. تیر تو تیزتر بود.

سپس گفت: ای ابا جعفر! آیه ای که در سورۀ «سَأَلَ سٰائِلٌ» نازل شده که تصریح به حرام بودن ازدواج موقت دارد. همین طور روایتی از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله نیز آن را نسخ می کند.

مؤمن طاق گفت: ای ابو حنیفه! سوره «سَأَلَ سٰائِلٌ» مکّی است و آیه ازدواج موقّت مدنی است و روایتی که گفتی شاذّ است و رد می شود.

ابو حنیفه گفت: آیۀ ارث نیز تصریح به نسخ ازدواج موقّت دارد.

ص: 538


1- . الکافي ج 5 ص 450 ح 8.

مؤمن طاق گفت: ازدواج بدون ارث بردن نیز ثابت شده است.

گفت: این را از کجا می گویی؟

مؤمن گفت: اگر مرد مسلمانی با زنی از اهل کتاب ازدواج کند سپس مرد بمیرد، در این خصوص چه نظری داری؟

ابو حنیفه گفت: زن از او ارث نمی برد.

مؤمن طاق گفت: پس ازدواج بدون ارث بردن ثابت شد.

سپس ابو حنیفه و مؤمن طاق از همدیگر جدا شدند.

470- زنان موقت به منزله کنیز هستند و جزو زنان دائم محسوب نمی شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ مَا یَحِلُّ مِنَ اَلْمُتْعَةِ قَالَ(الصادق صلوات الله علیه) کَمْ شِئْتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: ازدواج با چند زن موقّت جائز است؟

فرمود: هر تعدادی که مایل باشی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ اَلْفَضْلِ اَلْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمُتْعَةِ فَقَالَ اِلْقَ عَبْدَ اَلْمَلِکِ بْنَ جُرَیْجٍ فَسَلْهُ عَنْهَا فَإِنَّ عِنْدَهُ مِنْهَا عِلْماً فَلَقِیتُهُ فَأَمْلَی عَلَیَّ مِنْهَا شَیْئاً کَثِیراً فِی اِسْتِحْلاَلِهَا فَکَانَ فِیمَا رَوَی لِیَ اِبْنُ جُرَیْجٍ قَالَ لَیْسَ فِیهَا وَقْتٌ وَ لاَ عَدَدٌ إِنَّمَا هِیَ بِمَنْزِلَةِ اَلْإِمَاءِ یَتَزَوَّجُ مِنْهُنَّ کَمْ شَاءَ وَ صَاحِبُ اَلْأَرْبَعِ نِسْوَةٍ یَتَزَوَّجُ مِنْهُنَّ مَا شَاءَ بِغَیْرِ وَلِیٍّ وَ لاَ شُهُودٍ فَإِذَا اِنْقَضَی اَلْأَجَلُ بَانَتْ مِنْهُ بِغَیْرِ طَلاَقٍ وَ یُعْطِیهَا اَلشَّیْءَ اَلْیَسِیرَ وَ عِدَّتُهَا حَیْضَتَانِ وَ إِنْ کَانَتْ لاَ تَحِیضُ فَخَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ یَوْماً فَأَتَیْتُ بِالْکِتَابِ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَعَرَضْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ صَدَقَ وَ أَقَرَّ بِهِ قَالَ اِبْنُ أُذَیْنَةَ وَ کَانَ زُرَارَةُ بْنُ أَعْیَنَ یَقُولُ هَذَا وَ یَحْلِفُ أَنَّهُ اَلْحَقُّ إِلاَّ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ إِنْ کَانَتْ تَحِیضُ فَحَیْضَةٌ وَ إِنْ کَانَتْ لاَ تَحِیضُ فَشَهْرٌ وَ نِصْفٌ. (2)

ص: 539


1- . الکافي ج 5 ص 451 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 451 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن فضل هاشمی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد ازدواج موقّت پرسیدم.

فرمود: به ملاقات عبد الملک بن جریج برو و در این خصوص از او بپرس؛ زیرا در این خصوص دانشی نزد اوست.

من نزد عبد الملک رفتم و او چیزهای زیادی در مورد حلال بودن ازدواج موقّت بر من املا نمود (و من نوشتم) که در میان احکامی که بر من روایت نمود چنین بود:

در ازدواج موقت، وقت و تعداد (فقط چهار زن) شرط نمی باشد. زنان موقّت به منزله کنیزان می باشند، به هر تعدادی که شخص بخواهد می تواند با آنان ازدواج کند.

کسی که چهار زن دائم دارد می تواند به هر تعدادی که بخواهد همسر موقّت اختیار کند. ازدواج موقّت نیاز به ولی و شاهد ندارد. هرگاه که مدّت معیّن شده به پایان رسید زن موقّت بدون طلاق از مرد جدا می شود و مرد پول اندکی به او می پردازد. عدّه همسر موقّت دو حیض است و اگر حائض نشود، چهل و پنج روز می باشد.

اسماعیل بن فضل گوید: پس من این نوشته را نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه آوردم و به ایشان عرضه نمودم.

حضرت فرمود: عبد الملک راست گفته است و حضرتش آن را تقریر فرمود.

471- شروط و صیغه عقد در ازدواج موقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَکُونُ مُتْعَةٌ إِلاَّ بِأَمْرَیْنِ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ أَجْرٍ مُسَمًّی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ازدواج موقّت، جز با دو امر مهم صورت نخواهد گرفت: مدّت معیّن و اجرت معیّن.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه کَیْفَ أَقُولُ لَهَا إِذَا خَلَوْتُ بِهَا قَالَ تَقُولُ أَتَزَوَّجُکِ مُتْعَةً عَلَی کِتَابِ اَللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاَ وَارِثَةً وَ لاَ مَوْرُوثَةً کَذَا وَ کَذَا یَوْماً وَ إِنْ شِئْتَ کَذَا وَ کَذَا سَنَةً بِکَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً وَ

ص: 540


1- . الکافي ج 5 ص 455 ح 1.

تُسَمِّی مِنَ اَلْأَجْرِ مَا تَرَاضَیْتُمَا عَلَیْهِ قَلِیلاً کَانَ أَمْ کَثِیراً فَإِذَا قَالَتْ نَعَمْ فَقَدْ رَضِیَتْ فَهِیَ اِمْرَأَتُکَ وَ أَنْتَ أَوْلَی اَلنَّاسِ بِهَا قُلْتُ فَإِنِّی أَسْتَحْیِی أَنْ أَذْکُرَ شَرْطَ اَلْأَیَّامِ قَالَ هُوَ أَضَرُّ عَلَیْکَ قُلْتُ وَ کَیْفَ قَالَ إِنَّکَ إِنْ لَمْ تَشْتَرِطْ کَانَ تَزْوِیجَ مُقَامٍ وَ لَزِمَتْکَ اَلنَّفَقَةُ فِی اَلْعِدَّةِ وَ کَانَتْ وَارِثَةً وَ لَمْ تَقْدِرْ عَلَی أَنْ تُطَلِّقَهَا إِلاَّ طَلاَقَ اَلسُّنَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن تغلب روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: موقعی که با یک زن تنها شدم و خواستم به صورت موقّت با او ازدواج کنم، چه بگویم؟

فرمود: می گویی: «من به صورت موقّت با تو ازدواج می کنم بنابر کتاب خدا و سنّت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نه ارث می بری و نه ارث می گذاری، به مدّت چند روز و اگر بخواهی چند سال در برابر چند درهم مهریّه، و مبلغ اجرت را، کم باشد یا زیاد باشد، بر همان میزانی که به آن توافق کرده اید بر زبان می آوری.

و چون خانم بگوید: آری رضایت دادم، آن زن همسر تو خواهد بود و تو به آن زن از همگان ترجیح داری.

گفتم: شرم دارم که از چند و چون مدّت سخنی بر زبان بیاورم.

فرمود: در آن صورت تو بیشتر ضرر خواهی کرد.

گفتم: چگونه؟

فرمود: اگر مدّت را نام نبری و مشخّص نکنی ازدواج شما دائمی خواهد شد و باید در تمام مدّت مخارج زندگی او را تأمین کنی و در صورت مرگ، حق ارث برقرار خواهد بود و نمی توانی او را طلاق دهی جز با طلاق سنّت و شرعی.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا اِشْتَرَطْتَ عَلَی اَلْمَرْأَةِ شُرُوطَ اَلْمُتْعَةِ فَرَضِیَتْ بِهِ وَ أَوْجَبَتِ اَلتَّزْوِیجَ فَارْدُدْ عَلَیْهَا شَرْطَکَ اَلْأَوَّلَ بَعْدَ اَلنِّکَاحِ فَإِنْ أَجَازَتْهُ فَقَدْ جَازَ وَ إِنْ لَمْ تُجِزْهُ فَلاَ یَجُوزُ عَلَیْهَا مَا کَانَ مِنَ اَلشَّرْطِ قَبْلَ اَلنِّکَاحِ.(2)

ص: 541


1- . الکافي ج 5 ص 455 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 456 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه شرایط ازدواج موقّت را برای زن شرط نمودی و مورد رضایت او قرار گرفت و تو صیغۀ ازدواج را جاری کردی، بعد از اجرای عقد، آن شرایط را بر او تکرار کن، پس اگر شرایط را پذیرفت، لازم الاجرا خواهد شد و اگر شرایط را نپذیرفت، شرایطی که پیش از ازدواج عنوان شد بر او لازم نمی شود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: لاَ بُدَّ مِنْ أَنْ تَقُولَ فِی هَذِهِ اَلشُّرُوطِ أَتَزَوَّجُکِ مُتْعَةً کَذَا وَ کَذَا یَوْماً بِکَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً نِکَاحاً غَیْرَ سِفَاحٍ عَلَی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَی أَنْ لاَ تَرِثِینِی وَ لاَ أَرِثَکِ وَ عَلَی أَنْ تَعْتَدِّی خَمْسَةً وَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ قَالَ بَعْضُهُمْ حَیْضَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر گوید: بایستی در بیان شرایط ازدواج موقّت بگویی: «با تو به صورت موقّت ازدواج می کنم به مدّت فلان روز و در برابر فلان مقدار درهم؛ ازدواجی غیر از زنا، بنابر کتاب خدا و سنّت پیامبرش صلّی اللّه علیه و آله و بنابر این که نه تو از من ارث ببری و نه من از تو. و این که چهل و پنج روز عدّه نگه داری».

5- الشیخ المفید، بإسناده عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: أَدْنَى مَا يَجْتَزِئُ مِنَ الْقَوْلِ أَنْ يَقُولَ أَتَزَوَّجُكِ مُتْعَةً عَلَى كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ صلی الله علیه و آله بِكَذَا وَ كَذَا إِلَى كَذَا. (2)

مرحوم شیخ مفید، با سند خویش از حسن بن علی بن یقطین روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: کمترین سخنی که کافی است این است که مرد بگوید: تو را به متعه بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبرش صلی الله علیه و آله با این مهر تا این مدت می گیرم.

472- کمترین حد مهریه در ازدواج موقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه کَمِ اَلْمَهْرُ یَعْنِی فِی اَلْمُتْعَةِ قَالَ مَا تَرَاضَیَا عَلَیْهِ إِلَی مَا شَاءَ مِنَ اَلْأَجَلِ. (3)

ص: 542


1- . الکافي ج 5 ص 455 ح 2.
2- . مستدرک الوسائل ج 14 ص 461 ح 17292.
3- . الکافي ج 5 ص 457 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مهریّه در ازدواج موقّت چه مقدار است؟

فرمود: هرچه که به آن توافق کنند، تا هرمدّتی که بخواهند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ مُتْعَةِ اَلنِّسَاءِ قَالَ حَلاَلٌ وَ إِنَّهُ یُجْزِئُ فِیهِ اَلدِّرْهَمُ فَمَا فَوْقَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: ازدواج موقّت چگونه است؟

فرمود: حلال است و در مورد مهریّه آن، یک درهم و یا بیشتر از آن کفایت می کند.

473- عده ی بانوان در ازدواج موقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: إِنْ کَانَتْ تَحِیضُ فَحَیْضَةٌ وَ إِنْ کَانَتْ لاَ تَحِیضُ فَشَهْرٌ وَ نِصْفٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در ازدواج موقّت اگر زن عادت ماهیانه دارد عدّه اش، یک عادت ماهیانه است و اگر عادت ماهیانه ندارد، یک ماه و نیم.

474- طولانی کردن مدت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: لاَ بَأْسَ بِأَنْ تَزِیدَکَ وَ تَزِیدَهَا إِذَا اِنْقَطَعَ اَلْأَجَلُ فِیمَا بَیْنَکُمَا تَقُولُ اِسْتَحْلَلْتُکِ بِأَجَلٍ آخَرَ بِرِضاً مِنْهَا وَ لاَ یَحِلُّ ذَلِکَ لِغَیْرِکَ حَتَّی تَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت فرمود: ایرادی ندارد که همسر موقّت، مدّت را برای تو افزایش دهد و تو هم مهریّه اش را بیشتر سازی. (به این صورت که) هنگامی که مدّت معیّن به پایان رسید با رضایت زن می گویی: «تو را به یک مدّت دیگر، حلال می کنم».

ص: 543


1- . الکافي ج 5 ص 457 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 458 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 458 ح 1.

و چنین کاری برای دیگران غیر از تو تا هنگامی که عدّه اش به پایان رسد جایز نیست.

475- تعیین مدت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ اَلرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ مُتْعَةً سَنَةً أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ قَالَ إِذَا کَانَ شَیْئاً مَعْلُوماً إِلَی أَجَلٍ مَعْلُومٍ قَالَ قُلْتُ وَ تَبِینُ بِغَیْرِ طَلاَقٍ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسماعیل روایت کرده که گفت: به حضرت امام رضا صلوات الله علیه گفتم: انسان می تواند برای مدّت یک سال، یا بیشتر و یا کمتر، زن موقّت بگیرد؟

فرمود: اگر ازدواج موقّت با اجرت معیّن و سرآمد مشخّص باشد، مانعی ندارد.

گفتم: بعد از پایان مدّت، بدون طلاق از هم جدا می شوند؟

فرمود: آری.

476- در صورت تخلف مهریه پرداخت نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه اَلرَّجُلُ یَتَزَوَّجُ اَلْمَرْأَةَ مُتْعَةً تَشْتَرِطُ لَهُ أَنْ تَأْتِیَهُ کُلَّ یَوْمٍ حَتَّی تُوَفِّیَهُ شَرْطَهُ أَوْ تَشْتَرِطُ أَیَّاماً مَعْلُومَةً تَأْتِیهِ فِیهَا فَتَغْدِرُ بِهِ فَلاَ تَأْتِیهِ عَلَی مَا شَرَطَهُ عَلَیْهَا فَهَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یُحَاسِبَهَا عَلَی مَا لَمْ تَأْتِهِ مِنَ اَلْأَیَّامِ فَیَحْبِسَ عَنْهَا مِنْ مَهْرِهَا بِحِسَابِ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ یَنْظُرُ مَا قَطَعَتْ مِنَ اَلشَّرْطِ فَیَحْبِسُ عَنْهَا مِنْ مَهْرِهَا بِمِقْدَارِ مَا لَمْ تَفِ لَهُ مَا خَلاَ أَیَّامَ اَلطَّمْثِ فَإِنَّهَا لَهَا فَلاَ یَکُونُ لَهُ إِلاَّ مَا أَحَلَّ لَهُ فَرْجَهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه گفتم: اگر کسی زن موقّت بگیرد، و زن برای مرد شرط بگذارد که هر روزه و یا روزهای مشخّصی نزد مرد برود تا مدّت ازدواج به سر برسد. ولی زن به مرد نیرنگ بزند و مطابق شرط مزبور در زمان مقرّر حاضر نشود، آیا شوهرش می تواند تخلّفات او را ثبت کند و بر اساس تخلّف از اجرت او کم بگذارد؟

ص: 544


1- . الکافي ج 5 ص 459 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 461 ح 4.

فرمود: آری. حساب روزهای تخلّف را نگه دارد و به همان مقدار، از مبلغ اجرت بکاهد، به جز روزهای قاعدگی؛ چرا که روزهای قاعدگی برای خود زن است و فقط روزهای طهارت و پاکی برای شوهر است.

477- زن در امور خودش قابل اعتماد است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَلْقَی اَلْمَرْأَةَ بِالْفَلاَةِ اَلَّتِی لَیْسَ فِیهَا أَحَدٌ فَأَقُولُ لَهَا هَلْ لَکِ زَوْجٌ فَتَقُولُ لاَ فَأَتَزَوَّجُهَا قَالَ نَعَمْ هِیَ اَلْمُصَدَّقَةُ عَلَی نَفْسِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از میسّر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: زنی را در بیابانی بی آب و علفی که کسی در آن نیست مشاهده می کنم و می پرسم: شوهر داری؟ او می گوید: شوهر ندارم. آیا می توانم با او ازدواج کنم؟

فرمود: آری. ادّعای او در مورد خودش تصدیق می شود.

478- ازدواج موقت با دختران باکره

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی اَلْحَلاَّلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ بَأْسَ بِأَنْ یَتَمَتَّعَ بِالْبِکْرِ مَا لَمْ یُفْضِ إِلَیْهَا مَخَافَةَ کَرَاهِیَةِ اَلْعَیْبِ عَلَی أَهْلِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زیاد بن ابی حلاّل روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: کامیابی موقّت، از دختران باکره مانعی ندارد، در صورتی که به بکارت آنها آسیبی نرساند و از بیم کراهت عیب و خرده گرفتن بر خانواده اش.

2- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْقَمَّاطِ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه جَارِيَةٌ بِكْرٌ بَيْنَ أَبَوَيْهَا تَدْعُونِي إِلَى نَفْسِهَا سِرّاً مِنْ أَبَوَيْهَا أَ فَأَفْعَلُ ذَلِكَ قَالَ نَعَمْ وَ اتَّقِ مَوْضِعَ الْفَرْجِ قَالَ قُلْتُ فَإِنْ رَضِيَتْ بِذَلِكَ قَالَ وَ إِنْ رَضِيَتْ بِذَلِكَ فَإِنَّهُ عَارٌ عَلَى الْأَبْكَارِ. (3)

ص: 545


1- . الکافي ج 5 ص 462 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 462 ح 2.
3- . تهذیب الاحکام ج 7 ص 254 ح 21.

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از ابی سعید قماط از یکی از راویان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: دختر باکره ای پیش پدر و مادرش هست او مرا به خویش در نهان بدون اینکه پدر و مادرش بفهمند دعوت می کند. آیا من این کار را بکنم؟

فرمود: آری، ولی از موضع فرج دختر پرهیز کن.

راوی گوید: گفتم: اگر دختر خودش به مباشرت جنسی در فرج نیز رضایت دهد؟

فرمود: (نه، جایز نیست) ولو دختر بدان رضایت دهد چرا که این کار بر باکره ها ننگ است.

3- الشیخ الطوسي، بإسناده عَنِ الحلَبَيِ قَالَ سَأَلتُهُ عَنِ التّمَتّعِ مِنَ البِكرِ إِذَا كَانَت بَينَ أَبَوَيهَا بِلَا إِذنِ أَبَوَيهَا قَالَ لَا بَأسَ مَا لَم يَفتَضّ مَا هُنَاكَ لِتَعِفّ بِذَلِكَ. (1)

مرحوم شیخ طوسی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت درباره متعه کردن دختر باکره ای که پیش پدر و مادرش است بدون اجازه پدر و مادر، پرسیدم.

حضرت فرمود: اگر مباشرت جنسی نکند، اشکالی ندارد تا دختر با این کار عفت خویش را نگهدارد.

479- حکم فرزند ازدواج موقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ إِنْ حَبِلَتْ قَالَ هُوَ وَلَدُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: اگر زن موقّت آبستن شود، به نظر شما چه صورت دارد؟

فرمود: این فرزند، فرزند مرد است.

480- کراهت همبستری در خانه ای که کودک است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: وَ اَلَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ رَجُلاً

ص: 546


1- . الاستبصار ج 3 ص 145 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 464 ح 1.

غَشِیَ اِمْرَأَتَهُ وَ فِی اَلْبَیْتِ صَبِیٌّ مُسْتَیْقِظٌ یَرَاهُمَا وَ یَسْمَعُ کَلاَمَهُمَا وَ نَفَسَهُمَا مَا أَفْلَحَ أَبَداً إِذَا کَانَ غُلاَماً کَانَ زَانِیاً أَوْ جَارِیَةً کَانَتْ زَانِیَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن حسین بن زید از پدرش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: به آن که جانم در دست اوست سوگند! اگر مردی با همسرش آمیزش کند و در آن خانه کودک بیداری باشد که آنان را ببیند و سخن و صدای نفس آنان را بشنود، هیچ گاه این کودک رستگار نخواهد شد؛ اگر پسر باشد یا دختر، زناکار خواهد شد.

481- دعا هنگام آمیزش و آنچه موجب مصونیت از مشارکت شیطان است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ إِذَا أَتَی أَهْلَهُ فَخَشِیَ أَنْ یُشَارِکَهُ اَلشَّیْطَانُ قَالَ یَقُولُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ یَتَعَوَّذُ بِاللَّهِ مِنَ اَلشَّیْطَانِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ کسی که با همسرش نزدیکی می کند و از مشارکت شیطان بیم دارد، فرمود:

می گوید: «بسم اللّه» و از شیطان به خداوند پناه می برد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِذَا جَامَعَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ: بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ اَللَّهُمَّ جَنِّبْنِی اَلشَّیْطَانَ وَ جَنِّبِ اَلشَّیْطَانَ مَا رَزَقْتَنِی، قَالَ فَإِنْ قَضَی اَللَّهُ بَیْنَهُمَا وَلَداً لاَ یَضُرُّهُ اَلشَّیْطَانُ بِشَیْءٍ أَبَداً. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: هرگاه یکی از شما آمیزش می کند بگوید: «بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ اَللَّهُمَّ جَنِّبْنِی اَلشَّیْطَانَ وَ جَنِّبِ اَلشَّیْطَانَ مَا رَزَقْتَنِی».

فرمود: پس اگر خداوند بین آن دو فرزندی مقرّر سازد، هرگز شیطان نمی تواند هیچ گونه ضرری به او وارد کند.

ص: 547


1- . الکافي ج 5 ص 500 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 502 ح 1.
3- . الکافي ج 5 ص 503 ح 3.

482- غیرت و حسادت زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ اَلْجَلاَّبِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَجْعَلِ اَلْغَیْرَةَ لِلنِّسَاءِ وَ إِنَّمَا تَغَارُ اَلْمُنْکِرَاتُ مِنْهُنَّ فَأَمَّا اَلْمُؤْمِنَاتُ فَلاَ إِنَّمَا جَعَلَ اَللَّهُ اَلْغَیْرَةَ لِلرِّجَالِ لِأَنَّهُ أَحَلَّ لِلرَّجُلِ أَرْبَعاً وَ مَا مَلَکَتْ یَمِینُهُ وَ لَمْ یَجْعَلْ لِلْمَرْأَةِ إِلاَّ زَوْجَهَا فَإِذَا أَرَادَتْ مَعَهُ غَیْرَهُ کَانَتْ عِنْدَ اَللَّهِ زَانِیَةً.

و في روایة أخری قال صلوات الله علیه: فَإِنْ بَغَتْ مَعَهُ غَیْرَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد جلاّب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه علیه فرمود: خداوند متعال غیرت را برای زنان قرار نداده است. تنها زنان غیر مؤمن غیرت و رشک می ورزند اما زنان مؤمن غیرت مندی نمی کنند. به راستی که خداوند غیرت را برای مردان قرار داده است؛ زیرا برای مردان چهار زن و هر تعداد کنیزی را که بخرند حلال نموده است، امّا برای زن فقط شوهرش را قرار داده است. پس اگر زن به اضافه شوهرش، مرد دیگری را بخواهد، نزد خداوند زناکار است.

و در روایت دیگری حضرت صلوات الله علیه فرمودند: هرگاه با وجود شوهرش، مرد دیگری را آرزو کرد در پیشگاه خداوند زناکار است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: غَیْرَةُ اَلنِّسَاءِ اَلْحَسَدُ وَ اَلْحَسَدُ هُوَ أَصْلُ اَلْکُفْرِ إِنَّ اَلنِّسَاءَ إِذَا غِرْنَ غَضِبْنَ وَ إِذَا غَضِبْنَ کَفَرْنَ إِلاَّ اَلْمُسْلِمَاتُ مِنْهُنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: غیرت زنان همان حسد است و حسد ریشۀ کفر است. هنگامی که زنان غیرت می ورزند، خشمگین می شوند و آن گاه که خشمگین شدند کفر می ورزند مگر زنان مسلمان (با ایمان).

483- حق شوهر بر همسر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: جَاءَتِ اِمْرَأَةٌ إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَا حَقُّ اَلزَّوْجِ عَلَی اَلْمَرْأَةِ فَقَالَ لَهَا

ص: 548


1- . الکافي ج 5 ص 505 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 505 ح 4.

أَنْ تُطِیعَهُ وَ لاَ تَعْصِیَهُ وَ لاَ تَصَدَّقَ مِنْ بَیْتِهِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ وَ لاَ تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِهِ وَ لاَ تَمْنَعَهُ نَفْسَهَا وَ إِنْ کَانَتْ عَلَی ظَهْرِ قَتَبٍ وَ لاَ تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهَا إِلاَّ بِإِذْنِهِ وَ إِنْ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ لَعَنَتْهَا مَلاَئِکَةُ اَلسَّمَاءِ وَ مَلاَئِکَةُ اَلْأَرْضِ وَ مَلاَئِکَةُ اَلْغَضَبِ وَ مَلاَئِکَةُ اَلرَّحْمَةِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ اَلنَّاسِ حَقّاً عَلَی اَلرَّجُلِ قَالَ وَالِدُهُ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ اَلنَّاسِ حَقّاً عَلَی اَلْمَرْأَةِ قَالَ زَوْجُهَا قَالَتْ فَمَا لِی عَلَیْهِ مِنَ اَلْحَقِّ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَیَّ قَالَ لاَ وَ لاَ مِنْ کُلِّ مِائَةٍ وَاحِدَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: زنی نزد رسول الله صلّی اللّه علیه و آله آمد و عرض کرد: ای رسول الله! حق شوهر بر همسرش چیست؟

فرمود: این که اطاعتش کند، از او نافرمانی ننماید، از اموال شوهرش صدقه ندهد مگر با اجازۀ شوهر، روزه مستحبی نگیرد مگر با اجازۀ شوهر و شوهرش را از خود منع نکند گرچه بر پشت کوهان شتر باشد و از خانه خارج نشود مگر با اجازۀ شوهر و اگر بدون اجازه اش از خانه خارج شود، فرشتگان آسمان و زمین و فرشتگان غضب و رحمت او را لعن می کنند تا هنگامی که به منزل بازگردد.

زن عرض کرد: ای رسول الله صلّی اللّه علیه و آله! چه کسی بزرگترین حق را بر مرد دارد؟

فرمود: پدرش.

عرض کرد: ای رسول الله! چه کسی بزرگترین حق را بر گردن زن دارد؟

فرمود: شوهرش.

عرض کرد: پس من چه حقّی بر شوهرم مانند حقّی که او بر من دارد، دارم؟

فرمود: نه، (حقوق تو مانند حقوق شوهرت نیست) و از هر صد (حقّی که او دارد، تو) یکی (از آنان را) هم نداری.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی عَمْرٍو اَلْجَلاَّبِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَیُّمَا اِمْرَأَةٍ بَاتَتْ وَ زَوْجُهَا عَلَیْهَا سَاخِطٌ فِی حَقٍّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا صَلاَةٌ حَتَّی یَرْضَی عَنْهَا وَ

ص: 549


1- . الکافي ج 5 ص 506 ح 1.

أَیُّمَا اِمْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ لِغَیْرِ زَوْجِهَا لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا صَلاَةٌ حَتَّی تَغْتَسِلَ مِنْ طِیبِهَا کَغُسْلِهَا مِنْ جَنَابَتِهَا.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن ابی عمرو جلاّب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر زنی بخوابد و شوهرش در مورد حقّی (از حقوق خود) بر او خشمگین باشد، هیچ نمازی از او قبول نمی شود تا این که شوهرش از او راضی گردد.

و هر زنی که برای غیر شوهرش عطر بزند هیچ نمازی از او قبول نخواهد شد تا هنگامی که خود را از این عطر بشوید همان طور که غسل جنابت می کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه قَالَ: جِهَادُ اَلْمَرْأَةِ حُسْنُ اَلتَّبَعُّلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن بکیر روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: جهاد زن، نیکو شوهرداری است.

484- حق زن نسبت به شوهرش

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمْرِو بْنِ جُبَیْرٍ اَلْعَزْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: جَاءَتِ اِمْرَأَةٌ إِلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَسَأَلَتْهُ عَنْ حَقِّ اَلزَّوْجِ عَلَی اَلْمَرْأَةِ فَخَبَّرَهَا ثُمَّ قَالَتْ فَمَا حَقُّهَا عَلَیْهِ قَالَ یَکْسُوهَا مِنَ اَلْعُرْیِ وَ یُطْعِمُهَا مِنَ اَلْجُوعِ وَ إِنْ أَذْنَبَتْ غَفَرَ لَهَا فَقَالَتْ فَلَیْسَ لَهَا عَلَیْهِ شَیْءٌ غَیْرُ هَذَا قَالَ لاَ قَالَتْ لاَ وَ اَللَّهِ لاَ تَزَوَّجْتُ أَبَداً ثُمَّ وَلَّتْ فَقَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اِرْجِعِی فَرَجَعَتْ فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «وَ أَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ ».(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمرو بن جبیر عزرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زنی خدمت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله آمد و در مورد حقوق مرد بر همسر سؤال نمود.

ص: 550


1- . الکافي ج 5 ص 507 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 507 ح 4.
3- . الکافي ج 5 ص 511 ح 2.

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در این خصوص به او آگاهی داد.

زن گفت: پس حق زن بر شوهرش چیست؟

فرمود: او را از عریانی بپوشاند، از گرسنگی سیر نماید و اگر گناهی از همسرش سر زد، از او درگذرد.

زن گفت: زن حقی غیر از این بر شوهر ندارد؟

فرمود: نه.

گفت: به خدا سوگند! هرگز ازدواج نخواهم کرد.

سپس برگشت. پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به او فرمود: بازگرد! او بازگشت.

فرمود: خداوند می فرماید: {و اگر عفّت بورزند برای آنان بهتر است}. (سوره نور آیه 60)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَوْصَانِی جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِالْمَرْأَةِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ لاَ یَنْبَغِی طَلاَقُهَا إِلاَّ مِنْ فَاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: جبرئیل امین، همواره مرا به رعایت همسر سفارش می نمود تا آن حد که تصوّر کردم که هرگز طلاق زن روا نخواهد بود، مگر آن که فحشای آشکار مرتکب شود.

485- حد اطاعت زن از شوهر

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عن الحسین بن زيد عن الصادق جعفر بن محمد عن أبيه عن آبائه عن أمير المؤمنين صلوات الله علیهم قال نهي رسول الله صلی الله علیه و آله: أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا فَإِنْ خَرَجَتْ لَعَنَهَا کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ تَمُرُّ عَلَیْهِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا وَ نَهَی أَنْ تَتَزَیَّنَ الْمَرْأَةُ لِغَیْرِ زَوْجِهَا فَإِنْ فَعَلَتْ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُحْرِقَهَا بِالنَّارِ وَ نَهَی أَنْ تَتَکَلَّمَ الْمَرْأَةُ عِنْدَ غَیْرِ زَوْجِهَا وَ

ص: 551


1- . الکافي ج 5 ص 512 ح 6.

غَیْرِ ذِی مَحْرَمٍ مِنْهَا أَکْثَرَ مِنْ خَمْسِ کَلِمَاتٍ مِمَّا لَا بُدَّ لَهَا مِنْهُ وَ نَهَی أَنْ تُحَدِّثَ الْمَرْأَةُ بِمَا تَخْلُو بِهِ مَعَ زَوْجِهَا. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حسین بن زید از حضرت امام جعفر صادق از پدر بزرگوارش از پدران بزرگوارش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمودند: رسول الله صلّی الله علیه و آله نهی فرمودند که زن بدون اجازه همسر از خانه خارج شود و اگر خارج شد، تمامی فرشتگان آسمان و همه إنس و جنی که بر او گذر کنند لعنتش می کنند تا به خانه باز گردد. و نیز فرمودند: زن نباید غیر از همسرش برای دیگری آرایش کند، و اگر چنین کرد، خداوند حق دارد او را به آتش دوزخ بسوزاند. و نیز نهی فرمودند که زن نزد نامحرم بیش از پنج کلمه حرف بزند، آن هم از روی ضرورت. و نیز نهی فرمودند که زن از آنچه در خلوت با شوهرش انجام دهد، صحبت کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَوْمَ اَلنَّحْرِ إِلَی ظَهْرِ اَلْمَدِینَةِ عَلَی جَمَلٍ عَارِی اَلْجِسْمِ فَمَرَّ بِالنِّسَاءِ فَوَقَفَ عَلَیْهِنَّ ثُمَّ قَالَ یَا مَعَاشِرَ اَلنِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ وَ أَطِعْنَ أَزْوَاجَکُنَّ فَإِنَّ أَکْثَرَکُنَّ فِی اَلنَّارِ فَلَمَّا سَمِعْنَ ذَلِکَ بَکَیْنَ ثُمَّ قَامَتْ إِلَیْهِ اِمْرَأَةٌ مِنْهُنَّ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلنَّارِ مَعَ اَلْکُفَّارِ وَ اَللَّهِ مَا نَحْنُ بِکُفَّارٍ فَنَکُونَ مِنْ أَهْلِ اَلنَّارِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّکُنَّ کَافِرَاتٌ بِحَقِّ أَزْوَاجِکُنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در روز عید قربان سوار بر شتر بی پا شد و به بیرون مدینه تشریف می برد در این اثنا گروهی از زنان را دید. حضرتش توقف کرد سپس فرمود: ای گروه زنان! صدقه دهید و از شوهران تان اطاعت کنید؛ چرا که بیشتر شما در آتش دوزخ هستید.

هنگامی که زنان این گفتار حضرتش شنیدند، گریستند. آن گاه زنی از آنان برخاست و گفت: ای رسول الله! آیا در آتش، همراه کافران؟! به خدا سوگند! ما کافر نیستیم تا در آتش باشیم!

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به او فرمود: به راستی که شما به حقوق شوهران خود کفر می ورزید.

ص: 552


1- . امالی (للصدوق) مجلس 66 ح 1. بحارالانوار ج 100 ص 243 ح 13.
2- . الکافي ج 5 ص 514 ح 3.

486- ترک فرمان بری از زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ أَطَاعَ اِمْرَأَتَهُ أَکَبَّهُ اَللَّهُ عَلَی وَجْهِهِ فِی اَلنَّارِ قِیلَ وَ مَا تِلْکَ اَلطَّاعَةُ قَالَ تَطْلُبُ مِنْهُ اَلذَّهَابَ إِلَی اَلْحَمَّامَاتِ وَ اَلْعُرُسَاتِ وَ اَلْعِیدَاتِ وَ اَلنِّیَاحَاتِ وَ اَلثِّیَابَ اَلرِّقَاقَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس از همسرش اطاعت کند، خداوند او را با صورت در آتش دوزخ می افکند. گفتند: آن اطاعت کدام است؟

فرمود: زن از شوهر بخواهد که به حمام ها، عروسی ها، جشن های عید و مراسم های عزاداری برود و هم چنین لباس های نازک بطلبد (و شوهر اطاعت نماید).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله طَاعَةُ اَلْمَرْأَةِ نَدَامَةٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: اطاعت از همسر باعث پشیمانی است.

487- حفظ شخصیت و پوشیدگی زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَیْسَ لِلنِّسَاءِ مِنْ سَرَوَاتِ اَلطَّرِیقِ شَیْءٌ وَ لَکِنَّهَا تَمْشِی فِی جَانِبِ اَلْحَائِطِ وَ اَلطَّرِیقِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ولید بن صبیح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: زنان حق عبور از وسط مسیر را ندارند، بلکه باید در پناه دیوار و حاشیۀ مسیر حرکت نمایند.

ص: 553


1- . الکافي ج 5 ص 517 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 517 ح 4.
3- . الکافي ج 5 ص 518 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَیُّ اِمْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ ثُمَّ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا فَهِیَ تُلْعَنُ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا مَتَی مَا رَجَعَتْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ولید بن صبیح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هر زنی که خود را معطّر و خوشبو سازد، سپس از خانه خارج شود، همواره مورد لعنت خواهد بود تا موقعی که به خانه بازگردد؛ هرگاه که بازگردد (زود بازگردد یا دیر).

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَنْکَشِفَ بَیْنَ یَدَیِ اَلْیَهُودِیَّةِ وَ اَلنَّصْرَانِیَّةِ فَإِنَّهُنَّ یَصِفْنَ ذَلِکَ لِأَزْوَاجِهِنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن بختری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای زن جایز نیست که نزد زن یهودی و نصرانی بدون حجاب باشد، زیرا آنان، زیبای او را برای شوهران خود توصیف می کنند.

488- مواردی از اعضای زن که نگاه حلال است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ أَنْ یَرَی مِنَ اَلْمَرْأَةِ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَحْرَماً قَالَ اَلْوَجْهُ وَ اَلْکَفَّانِ وَ اَلْقَدَمَانِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مروک بن عبید از یکی از راویان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: نگاه کردن به کدام اعضای بدن زن، بر مرد نامحرم حلال است؟

فرمود: صورت، کف دو دست و پاها (تا مچ یا همان قوزک).

ص: 554


1- . الکافي ج 5 ص 518 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 519 ح 5.
3- . الکافي ج 5 ص 521 ح 2.

2- علي بن إبراهیم القمي، بإسناده عن أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِهِ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها فَهِیَ الثِّیَابُ وَ الْکُحْلُ وَ الْخَاتَمُ وَ خِضَابُ الْکَفِّ وَ السِّوَارُ وَ الزِّینَةُ ثَلَاثٌ زِینَةٌ لِلنَّاسِ وَ زِینَةٌ لِلْمَحْرَمِ وَ زِینَةٌ لِلزَّوْجِ فَأَمَّا زِینَةُ النَّاسِ فَقَدْ ذَکَرْنَا وَ أَمَّا زِینَةُ الْمَحْرَمِ الْقِلَادَةُ فَمَا فَوْقَهَا وَ الدُّمْلُجُ وَ مَا دُونَهُ وَ الْخَلْخَالُ وَ مَا أَسْفَلَ مِنْهُ وَ أَمَّا زِینَةُ الزَّوْجِ فَالْجَسَدُ کُلُّهُ. (1)

مرحوم علی بن ابراهیم قمی، با سند خویش از ابو جارود از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه روایت کرده که آن حضرت در باره آیه: {و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست}. (سوره نور آیه 31) فرمود: منظور از زینت های ظاهر، لباس، سورمه، انگشتر، حنای دست و دست بند است. زینت بر سه قسم است: یکی زینتی که برای مردم است، دیگری برای محرم و سومی برای همسر است، اما زینت هایی که برای مردم است را بیان نمودیم و امّا زینت برای محرم، جای گردن بند و بالاتر از آن، جای النگو تا پایین تر از آن و جای خلخال تا پایین تر از آن است، و امّا زینت زن برای همسر، تمام بدن اوست.

489- نگاه زنان ذمّی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ حُرْمَةَ لِنِسَاءِ أَهْلِ اَلذِّمَّةِ أَنْ یُنْظَرَ إِلَی شُعُورِهِنَّ وَ أَیْدِیهِنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: زنان ذمّی حرمتی ندارند که به موها و دستانشان نگاه شود.

490- حکم نگاه به زنان بادیه نشین و روستائیان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبَّادِ بْنِ صُهَیْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ بَأْسَ بِالنَّظَرِ إِلَی رُءُوسِ أَهْلِ اَلتِّهَامَةِ وَ اَلْأَعْرَابِ وَ أَهْلِ اَلسَّوَادِ وَ اَلْعُلُوجِ لِأَنَّهُمْ إِذَا

ص: 555


1- . تفسیر قمی ج 2 ص 77. بحارالانوار ج 101 ص 33 ح 5.
2- . الکافي ج 5 ص 524 ح 1.

نُهُوا لاَ یَنْتَهُونَ قَالَ وَ اَلْمَجْنُونَةِ وَ اَلْمَغْلُوبَةِ عَلَی عَقْلِهَا وَ لاَ بَأْسَ بِالنَّظَرِ إِلَی شَعْرِهَا وَ جَسَدِهَا مَا لَمْ یَتَعَمَّدْ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبّاد بن صهیب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: نگاه کردن به موهای زنان «تهامه»، زنان بادیه نشین و زنان بی دینان مانعی ندارد، زیرا آنان در صورتی که نهی شوند، نمی پذیرند.

حضرتش فرمود: زن دیوانه و زن بی عقل و سفیه نیز همین حکم را دارند که نگاه کردن به موها و بدن آنان مانعی ندارد، در صورتی که تماشای عمدی نباشد.

491- دست دادن با زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ مُصَافَحَةِ اَلرَّجُلِ اَلْمَرْأَةَ قَالَ لاَ یَحِلُّ لِلرَّجُلِ أَنْ یُصَافِحَ اَلْمَرْأَةَ إِلاَّ اِمْرَأَةً یَحْرُمُ عَلَیْهِ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا أُخْتٌ أَوْ بِنْتٌ أَوْ عَمَّةٌ أَوْ خَالَةٌ أَوِ اِبْنَةُ أُخْتٍ أَوْ نَحْوُهَا فَأَمَّا اَلْمَرْأَةُ اَلَّتِی یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا فَلاَ یُصَافِحْهَا إِلاَّ مِنْ وَرَاءِ اَلثَّوْبِ وَ لاَ یَغْمِزْ کَفَّهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: دست دادن مرد و زن حلال است؟

فرمود: برای هیچ مردی روا نیست که با زنی دست بدهد، مگر آن زن محرمی که ازدواجش با او حرام باشد، (مانند:) خواهر، دختر، عمّه، خاله، خواهرزاده و امثال آنان. اما آن خانمی که (نامحرم) و ازدواجش با او حلال است، نباید با او دست دهد مگر از روی لباس به شرطی که دستش را نفشارد.

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عن الحسین بن زيد عن الصادق جعفر بن محمد عن أبيه عن آبائه عن أمير المؤمنين صلوات الله علیهم قال قَالَ رسول الله صلی الله علیه و آله: مَنْ صَافَحَ امْرَأَةً تَحْرُمُ عَلَیْهِ فَقَدْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَنِ الْتَزَمَ امْرَأَةً حَرَاماً قُرِنَ فِی سِلْسِلَةٍ مِنْ نَارٍ مَعَ الشَّیْطَانِ فَیُقْذَفَانِ فِی النَّارِ. (3)

ص: 556


1- . الکافي ج 5 ص 524 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 525 ح 1.
3- . امالی (للصدوق) مجلس 66 ح 1.

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حسین بن زید از حضرت امام جعفر صادق از پدر بزرگوارش از پدران بزرگوارش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که با زن نامحرم دست دهد به خشم خدا گرفتار شده، و کسی که به زن نامحرم بچسبد، با شیطان به یک زنجیر بسته شود و هر دو در آتش افکنده شوند.

492- چه زمانی حجاب بر دختران واجب می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَصْلُحُ لِلْجَارِیَةِ إِذَا حَاضَتْ إِلاَّ أَنْ تَخْتَمِرَ إِلاَّ أَنْ لاَ تَجِدَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: برای هیچ دختری که به سن حیض رسیده است، جایز نیست (که در انظار ظاهر شود) مگر این که روسری داشته باشد، جز این که روسری پیدا نکند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه عَنِ اَلْجَارِیَةِ اَلَّتِی لَمْ تُدْرِکْ مَتَی یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تُغَطِّیَ رَأْسَهَا مِمَّنْ لَیْسَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ مَحْرَمٌ وَ مَتَی یَجِبُ عَلَیْهَا أَنْ تُقَنِّعَ رَأْسَهَا لِلصَّلاَةِ قَالَ لاَ تُغَطِّی رَأْسَهَا حَتَّی تَحْرُمَ عَلَیْهَا اَلصَّلاَةُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجّاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: دختری که بالغ نباشد، از چه زمانی باید سر خود را از نامحرم بپوشاند؟ و از چه موقعی باید در هنگام نماز خواندن سر خود را بپوشاند؟

فرمود: لازم نیست که دختر نابالغ سر خود را بپوشاند، تا این که (حیض شود) و نماز خواندن بر او حرام گردد.

ص: 557


1- . الکافي ج 5 ص 532 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 533 ح 2.

493- مداوای زنان توسط مردان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ اَلثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْمَرْأَةِ اَلْمُسْلِمَةِ یُصِیبُهَا اَلْبَلاَءُ فِی جَسَدِهَا إِمَّا کَسْرٌ أَوْ جِرَاحٌ فِی مَکَانٍ لاَ یَصْلُحُ اَلنَّظَرُ إِلَیْهِ وَ یَکُونُ اَلرِّجَالُ أَرْفَقَ بِعِلاَجِهِ مِنَ اَلنِّسَاءِ أَ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهَا قَالَ إِذَا اُضْطُرَّتْ إِلَیْهِ فَیُعَالِجُهَا إِنْ شَاءَتْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه ثمالی روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: زن مسلمانی دچار بلایی مانند: شکستگی یا زخمی می شود. این شکستگی و زخم در جایی است که نگاه کردن نامحرم به آن جایز نیست و از طرفی مردان نسبت به زنان به مداوای آنان ماهرترند. آیا طبیب مرد می تواند به عضو صدمه دیده این زن بنگرد؟

فرمود: هرگاه اضطرار پیش آید، و آن زن تمایل داشته باشد طبیب مرد می تواند او را معالجه کند.

2- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عن عَلِیٌّ عَنْ أَخِیهِ موسی بن جعفر صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ لَهَا أَنْ یَحْجُمَهَا رَجُلٌ؟

قَالَ لَا.

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ یَکُونُ بِهَا الْجُرْحُ فِی فَخِذِهَا أَوْ عَضُدِهَا هَلْ یَصْلُحُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَنْظُرَ إِلَیْهِ وَ یُعَالِجَهُ قَالَ لَا.

وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ بِأَصْلِ فَخِذِهِ أَوْ أَلْیَتِهِ الْجُرْحُ هَلْ یَصْلُحُ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَنْظُرَ إِلَیْهِ أَوْ تُدَاوِیَهُ قَالَ إِذَا لَمْ یَکُنْ عَوْرَةً فَلَا بَأْسَ. (2)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از علی بن جعفر از برادرش حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: از آن حضرت درمورد زن سؤال کردم که آیا می تواند برای حجامت نزد مرد برود؟

فرمود: نه.

ص: 558


1- . الکافي ج 5 ص 534 ح 1.
2- . قرب الاسناد ص 101. بحارالانوار ج 101 ص 33 ح 8.

و از آن حضرت در مورد زنی سؤال کردم که روی ران یا بازویش زخم دارد؛ آیا شایسته است مرد به آن نگاه کند و معالجه اش نماید؟

فرمود: نه.

و از آن حضرت در مورد مردی سؤال کردم که بالای ران یا باسنش زخم است؛ آیا شایسته است زنی به آن نگاه و مداوایش کند؟

فرمود: اگر عورت نباشد اشکال ندارد.

توضیح: نگاه کردن و دست زدن مرد نامحرم بر زن نامحرم از برای معالجه در حال اضطرار رخصتی است که در حدیث اولی آمده است، و در غیر از حالت اضطرار معالجه زن نامحرم ولو دچار زخم و امثالهم شده باشد، توسط مرد نامحرم جایز نیست چنانکه در حدیث دومی بیان شده است.

494- حکم آمیزش در حال عادت ماهیانه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلْمَلِکِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا لِصَاحِبِ اَلْمَرْأَةِ اَلْحَائِضِ مِنْهَا فَقَالَ کُلُّ شَیْءٍ مَا عَدَا اَلْقُبُلَ بِعَیْنِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الملک بن عمرو روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: در عادت ماهیانه، شوهر تا چه حد می تواند از همسر خود کامیاب شود؟

فرمود: همه اندام، جز خود شرمگاه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُذَافِرٍ اَلصَّیْرَفِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: تَرَی هَؤُلاَءِ اَلْمُشَوَّهِینَ خَلْقُهُمْ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ هَؤُلاَءِ اَلَّذِینَ آبَاؤُهُمْ یَأْتُونَ نِسَاءَهُمْ فِی اَلطَّمْثِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عذافر صیرفی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آیا این مردمان بدقیافه را می بینی؟

گفتم: آری.

فرمود: اینان کسانی هستند که پدران شان در حال عادت با زنان خود مباشرت کرده اند.

ص: 559


1- . الکافي ج 5 ص 538 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 539 ح 5.

495- حکم نزدیکی از دبر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحَکَمِ قَالَ سَمِعْتُ صَفْوَانَ بْنَ یَحْیَی یَقُولُ: قُلْتُ لِلرِّضَا صلوات الله علیه إِنَّ رَجُلاً مِنْ مَوَالِیکَ أَمَرَنِی أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ مَسْأَلَةٍ هَابَکَ وَ اِسْتَحْیَا مِنْکَ أَنْ یَسْأَلَکَ قَالَ وَ مَا هِیَ قُلْتُ اَلرَّجُلُ یَأْتِی اِمْرَأَتَهُ فِی دُبُرِهَا قَالَ ذَلِکَ لَهُ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَأَنْتَ تَفْعَلُ قَالَ إِنَّا لاَ نَفْعَلُ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن حکم روایت کرده که گفت: شنیدم که صفوان بن یحیی می گفت: به حضرت امام رضا صلوات الله علیه عرض کردم: یکی از دوست داران شما به من سفارش کرده است که سؤال او را خدمت شما مطرح کنم، و خودش از شما شرم دارد که این مسأله را بپرسد.

فرمود: سؤال او چیست؟

گفتم: آیا انسان می تواند از دبر به زن خود نزدیکی کند؟

فرمود: می تواند.

گفتم: شما نیز چنین کاری می کنید؟

فرمود: ما چنین کاری را انجام نمی دهیم.

496- حکم استمناء و نزدیکی با حیوانات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَنْکِحُ بَهِیمَةً أَوْ یَدْلُکُ فَقَالَ کُلُّ مَا أَنْزَلَ بِهِ اَلرَّجُلُ مَاءَهُ فِی هَذَا وَ شِبْهِهِ فَهُوَ زِنًی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار بن موسی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مورد کسی که با حیوانات نزدیکی می کند و یا مرتکب استمنا می شود، فرمود: در تمام این مواردی که مرد، آب خود را در این مورد و شبیه آن بریزد، پس همان زنا است.

497- مرد زناکار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِیهِ صلوات الله علیهما قَالَ: لِلزَّانِی سِتُّ خِصَالٍ ثَلاَثٌ فِی اَلدُّنْیَا وَ ثَلاَثٌ فِی اَلْآخِرَةِ أَمَّا اَلَّتِی فِی اَلدُّنْیَا

ص: 560


1- . الکافي ج 5 ص 540 ح 2.
2- . الکافي ج 5 ص 540 ح 3.

فَیَذْهَبُ بِنُورِ اَلْوَجْهِ وَ یُورِثُ اَلْفَقْرَ وَ یُعَجِّلُ اَلْفَنَاءَ وَ أَمَّا اَلَّتِی فِی اَلْآخِرَةِ فَسَخَطُ اَلرَّبِّ وَ سُوءُ اَلْحِسَابِ وَ اَلْخُلُودُ فِی اَلنَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن میمون قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: برای مرد زناکار شش ویژگی است، سه ویژگی در دنیا و سه ویژگی در جهان آخرت.

سه ویژگی در دنیا عبارت از این است که زنا نور صورت او را می برد، فقر می آورد و مرگ را تعجیل می کند و اما سه ویژگی در جهان آخرت این که باعث غضب پروردگار، سوء محاسبه و برای همیشه در دوزخ بودن او می شود.

498- زن زکار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ أَبِی اَلْهِلاَلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: أَ لاَ أُخْبِرُکُمْ بِکِبْرِ اَلزِّنَا قَالُوا بَلَی قَالَ هِیَ اِمْرَأَةٌ تُوطِئُ فِرَاشَ زَوْجِهَا فَتَأْتِی بِوَلَدٍ مِنْ غَیْرِهِ فَتُلْزِمُهُ زَوْجَهَا فَتِلْکَ اَلَّتِی لاَ یُکَلِّمُهَا اَللَّهُ وَ لاَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ لاَ یُزَکِّیهَا وَ لَهَا عَذَابٌ أَلِیمٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن ابو هلال روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: آیا شما را از بزرگی عمل زنا آگاه نسازم؟!

عرض کردند: آری.

فرمود: آن، زنی است که بستر شوهرش را به دیگران می دهد و از آنان فرزندی می آورد. و آن فرزند را به شوهرش ملحق می کند. پس این زن، همانی است که خداوند در روز قیامت نه با او سخن می گوید، نه به او نگاه می کند، نه او را پاکیزه و طاهر می نماید و برای او عذابی دردناک است.

ص: 561


1- . الکافي ج 5 ص 541 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 543 ح 3.

499- حکم لواط

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: حُرْمَةُ اَلدُّبُرِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ اَلْفَرْجِ إِنَّ اَللَّهَ أَهْلَکَ أُمَّةً بِحُرْمَةِ اَلدُّبُرِ وَ لَمْ یُهْلِکْ أَحَداً بِحُرْمَةِ اَلْفَرْجِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: حرمت دبر مرد بزرگ تر از حرمت فرج زن است. خداوند امّتی را به خاطر حرمت دبر هلاک نمود، امّا هیچ کس را به سبب فرج هلاک نکرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ اَلْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ جَامَعَ غُلاَماً جَاءَ جُنُباً یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ لاَ یُنَقِّیهِ مَاءُ اَلدُّنْیَا وَ غَضِبَ اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ جَهَنَّمَ وَ سٰاءَتْ مَصِیراً ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَلذَّکَرَ لَیَرْکَبُ اَلذَّکَرَ فَیَهْتَزُّ اَلْعَرْشُ لِذَلِکَ وَ إِنَّ اَلرَّجُلَ لَیُؤْتَی فِی حَقَبِهِ فَیَحْبِسُهُ اَللَّهُ عَلَی جِسْرِ جَهَنَّمَ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ حِسَابِ اَلْخَلاَئِقِ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی جَهَنَّمَ فَیُعَذَّبُ بِطَبَقَاتِهَا طَبَقَةً طَبَقَةً حَتَّی یُرَدَّ إِلَی أَسْفَلِهَا وَ لاَ یَخْرُجُ مِنْهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بکر حضرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس با پسری نزدیکی کند روز قیامت در حال جنابت وارد محشر می شود؛ که آب دنیا او را پاک نخواهد کرد و خداوند بر او غضب می کند و لعن می فرستد و دوزخ را برایش مهیّا می سازد و عاقبت بدی را طی خواهد کرد.

سپس فرمود: به راستی آن گاه که مردی بر مرد دیگری سوار می شود، عرش الهی از این عمل به لرزه در می آید و خداوند مردی را در دبرش ادخال می شود بر پل جهنّم حبس می کند تا از حساب مخلوقات فارغ شود آن گاه به جهنّم دستور می دهد که او را بگیرد و جهنّم، همه طبقه هایش او را پایین می برد و عذاب می کند تا داخل پایین ترین طبقه جهنم شود و از آن خارج نخواهد شد.

ص: 562


1- . الکافي ج 5 ص 543 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 544 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: اَللِّوَاطُ مَا دُونَ اَلدُّبُرِ وَ اَلدُّبُرُ هُوَ اَلْکُفْرُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: لواط، همان آمیزش بدون ادخال در دبر است. و ادخال در دبر، به منزله کفر است.

500- همجنس بازی زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ: سَأَلَتْنِی اِمْرَأَةٌ أَنْ أَسْتَأْذِنَ لَهَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَأَذِنَ لَهَا فَدَخَلَتْ وَ مَعَهَا مَوْلاَةٌ لَهَا فَقَالَتْ یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «زَیْتُونَةٍ لاٰ شَرْقِیَّةٍ وَ لاٰ غَرْبِیَّةٍ» مَا عَنَی بِهَذَا فَقَالَ أَیَّتُهَا اَلْمَرْأَةُ إِنَّ اَللَّهَ لَمْ یَضْرِبِ اَلْأَمْثَالَ لِلشَّجَرِ إِنَّمَا ضَرَبَ اَلْأَمْثَالَ لِبَنِی آدَمَ سَلِی عَمَّا تُرِیدِینَ فَقَالَتْ أَخْبِرْنِی عَنِ اَللَّوَاتِی مَعَ اَللَّوَاتِی مَا حَدُّهُنَّ فِیهِ قَالَ حَدُّ اَلزِّنَا إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَةِ یُؤْتَی بِهِنَّ قَدْ أُلْبِسْنَ مُقَطَّعَاتٍ مِنْ نَارٍ وَ قُنِّعْنَ بِمَقَانِعَ مِنْ نَارٍ وَ سُرْوِلْنَ مِنَ اَلنَّارِ وَ أُدْخِلَ فِی أَجْوَافِهِنَّ إِلَی رُءُوسِهِنَّ أَعْمِدَةٌ مِنْ نَارٍ وَ قُذِفَ بِهِنَّ فِی اَلنَّارِ أَیَّتُهَا اَلْمَرْأَةُ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ عَمِلَ هَذَا اَلْعَمَلَ قَوْمُ لُوطٍ فَاسْتَغْنَی اَلرِّجَالُ بِالرِّجَالِ فَبَقِیَ اَلنِّسَاءُ بِغَیْرِ رِجَالٍ فَفَعَلْنَ کَمَا فَعَلَ رِجَالُهُنَّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن جریر روایت کرده که گفت: زنی از من درخواست کرد که برایش جهت ورود نزد حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه اجازه بگیرم.

حضرت اجازه داد. آن زن به همراه کنیزش وارد شد و عرض کرد: ای ابا عبد اللّه! خداوند می فرماید: {زیتونی که نه شرقی است و نه غربی}. (سوره نور آیه 35) منظور از این درخت زیتون چیست؟

فرمود: ای زن! خداوند برای درختان مثل ها را نزده است، بلکه برای آدمیان مثل زده است؛ از هرچه می خواهی بپرس.

زن عرض کرد: به من بگو حدّ زنان هم جنس باز چیست؟

ص: 563


1- . الکافي ج 5 ص 544 ح 3.
2- . الکافي ج 5 ص 551 ح 2.

فرمود: حد زنا؛ به راستی که هنگام روز قیامت آن ها را در حالی می آورند که تکه هایی از آتش پوشیده اند، مقنعه هایی از آتش دارند و شلوارهایی از آتش پوشیده اند و از شکم های شان تا سرهای شان عمودهایی از آتش داخل می شود و (سرانجام) آنان را در آتش می اندازند.

ای زن! به راستی که اولین کسانی که این فعل را انجام داد، قوم حضرت لوط علیه السّلام بود. آن گاه که مردان آنها به مردان کفایت نمودند، زنان بدون شوهر ماندند. از این رو مرتکب هم جنس بازی شدند، همان سان که مردان شان مرتکب شدند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ أَوْ أَبَا إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیهما عَنِ اَلْمَرْأَةِ تُسَاحِقُ اَلْمَرْأَةَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَجَلَسَ فَقَالَ مَلْعُونَةٌ اَلرَّاکِبَةُ وَ اَلْمَرْکُوبَةُ وَ مَلْعُونَةٌ حَتَّی تَخْرُجَ مِنْ أَثْوَابِهَا اَلرَّاکِبَةُ وَ اَلْمَرْکُوبَةُ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اَلْمَلاَئِکَةَ وَ أَوْلِیَاءَهُ یَلْعَنُونَهُمَا وَ أَنَا وَ مَنْ بَقِیَ فِی أَصْلاَبِ اَلرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ اَلنِّسَاءِ فَهُوَ وَ اَللَّهِ اَلزِّنَا اَلْأَکْبَرُ وَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا لَهُنَّ تَوْبَةٌ قَاتَلَ اَللَّهُ لاَقِیسَ بِنْتَ إِبْلِیسَ مَا ذَا جَاءَتْ بِهِ فَقَالَ اَلرَّجُلُ هَذَا مَا جَاءَ بِهِ أَهْلُ اَلْعِرَاقِ فَقَالَ وَ اَللَّهِ لَقَدْ کَانَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ اَلْعِرَاقُ وَ فِیهِنَّ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَعَنَ اَللَّهُ اَلْمُتَشَبِّهَاتِ بِالرِّجَالِ مِنَ اَلنِّسَاءِ وَ لَعَنَ اَللَّهُ اَلْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ اَلرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یعقوب بن جعفر روایت کرده که گفت: شخصی از حضرت امام جعفر صادق یا حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیهما درباره هم جنس بازی زنان سؤال کرد. حضرت که در آن هنگام تکیه داده بود، ناگاه نشست و فرمود: زنی که این عمل را انجام دهد و زنی که چنین عملی با او انجام می شود، ملعون هستند.

و ملعونند تا هنگامی که لباس های شان را که در آن موقع به تن داشتند، درآورند. چرا که خداوند متعال، فرشتگان و اولیای الهی آنها را لعن می کنند. هم چنین من و کسانی که در کمر مردان و رحم زنان باقی مانده اند آیندگان نیز آنها را لعن می کنیم.

به خدا سوگند! آن «زنای اکبر» است. به خدا سوگند! توبه ای برای چنین زنان نیست. خداوند «لاقیس» دختر «ابلیس» را بکشد؛ چه گناهی را به انسان ها به ارمغان آورد!

ص: 564


1- . الکافي ج 5 ص 552 ح 4.

در این هنگام آن شخص گفت: این، چیزی است که اهل عراق آن را آورده اند.

فرمود: به خدا سوگند! این عمل در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله پیش از آن که عراقی وجود داشته باشد نیز بود و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دربارۀ این زنان فرمود: خداوند مردانی را که خود را شبیه زنان و زنانی را که خود را شبیه مردان می نمایند لعنت کند.

501- عفت و پاکدامنی از حریم مردم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُفَضَّلٍ اَلْجُعْفِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ مِنْ أَنْ یُرَی بِالْمَکَانِ اَلْمُعْوِرِ فَیُدْخَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا وَ عَلَی صَالِحِی أَصْحَابِنَا یَا مُفَضَّلُ أَ تَدْرِی لِمَ قِیلَ مَنْ یَزْنِ یَوْماً یُزْنَ بِهِ قُلْتُ لاَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِنَّهَا کَانَتْ بَغِیٌّ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ یُکْثِرُ اَلاِخْتِلاَفَ إِلَیْهَا فَلَمَّا کَانَ فِی آخِرِ مَا أَتَاهَا أَجْرَی اَللَّهُ عَلَی لِسَانِهَا أَمَا إِنَّکَ سَتَرْجِعُ إِلَی أَهْلِکَ فَتَجِدُ مَعَهَا رَجُلاً قَالَ فَخَرَجَ وَ هُوَ خَبِیثُ اَلنَّفْسِ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ غَیْرَ اَلْحَالِ اَلَّتِی کَانَ یَدْخُلُ بِهَا قَبْلَ ذَلِکَ اَلْیَوْمِ وَ کَانَ یَدْخُلُ بِإِذْنٍ فَدَخَلَ یَوْمَئِذٍ بِغَیْرِ إِذْنٍ فَوَجَدَ عَلَی فِرَاشِهِ رَجُلاً فَارْتَفَعَا إِلَی مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی مُوسَی عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ یَا مُوسَی مَنْ یَزْنِ یَوْماً یُزْنَ بِهِ فَنَظَرَ إِلَیْهِمَا فَقَالَ عِفُّوا تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مفضّل جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چه زشت است برای مرد که در مکان بدنام مشاهده شود؛ زیرا این کار او، بر ما و یاران صالح شایستۀ ما حمل می شود.

ای مفضّل! آیا می دانی چرا گفته شده: هرکس روزی زنا کند، روزی با ناموس او زنا خواهد شد؟

عرض کردم: نه؛ قربانت گردم!

فرمود: در بنی اسرائیل زن بدکاره ای بود که مردی فراوان به نزد این زن می آمد. هنگامی که برای آخرین بار نزد زن بدکاره آمد، خداوند بر زبان این زن چنین جاری نمود: آگاه باش! تو به زودی نزد همسرت بازمی گردی و مردی را کنار او می بینی.

ص: 565


1- . الکافي ج 5 ص 553 ح 3.

آن مرد با حالتی پلیدانه خارج شد. و با رفتار دیگران که پیش از آن نداشت وارد منزلش شد که همواره با اجازه وارد خانه می شد، امّا امروز بدون اجازه وارد شد. و مردی را در بستر خود یافت.

آن دو به نزد حضرت موسی علیه السّلام شکایت بردند. حضرت جبرئیل علیه السّلام بر حضرت موسی علیه السّلام نازل شد و عرض کرد: ای موسی! هرکس روزی زنا کند، روزی با همسرش زنا خواهد شد.

پس حضرت موسی علیه السّلام به آن دو نگاهی کرد و فرمود: عفّت بورزید تا زنان تان عفّت بورزند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ اَلنَّاسِ تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به پدران تان نیکی کنید که پسران تان به شما نیکی خواهند نمود و از زنان مردم چشم پوشی کنید که از زنان شما چشم پوشی خواهد شد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَیْمُونٍ اَلْقَدَّاحِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَا مِنْ عِبَادَةٍ أَفْضَلَ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از میمون قدّاح روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هیچ عبادتی با فضیلت تر از عفّت شکم و شرمگاه نیست.

502- زنای اعضای بدن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهما قَالاَ: مَا مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ وَ هُوَ یُصِیبُ حَظّاً مِنَ اَلزِّنَی فَزِنَی اَلْعَیْنَیْنِ اَلنَّظَرُ وَ زِنَی اَلْفَمِ اَلْقُبْلَةُ وَ زِنَی اَلْیَدَیْنِ اَللَّمْسُ صَدَّقَ اَلْفَرْجُ ذَلِکَ أَمْ کَذَّبَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو جمیله روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمودند: هیچ کسی نیست مگر این که بهره ای از زنا می برد. پس زنای

ص: 566


1- . الکافي ج 5 ص 554 ح 5.
2- . الکافي ج 5 ص 554 ح 7.
3- . الکافي ج 5 ص 559 ح 11.

چشمان، نگاه، زنای لب، بوسه و زنای دست ها لمس کردن است، چه آلت تناسلی آن را تأیید کند چه نکند (یعنی افزون بر نگاه، بوسه و لمس خواه زنا بکند خواه زنا نکند زنای آن اعضا محقق شده است).

ص: 567

کتاب عقیقه فرزندان و امور مربوط به آنان

503- ارزش فرزند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلْوَلَدُ اَلصَّالِحُ رَیْحَانَةٌ مِنَ اَللَّهِ قَسَمَهَا بَیْنَ عِبَادِهِ وَ إِنَّ رَیْحَانَتَیَّ مِنَ اَلدُّنْیَا اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ صلوات الله علیهما سَمَّیْتُهُمَا بِاسْمِ سِبْطَیْنِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ شَبَّراً وَ شَبِیراً.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: فرزند صالح گلی از جانب خداوند است که آن را بین بندگانش تقسیم نموده است و همانا دو گل من از دنیا؛ حسن و حسین صلوات الله علیهما هستند. من آن دو را به نام دو سبط بنی اسرائیل: شبّر و شبیر نامگذاری نمودم.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَکْثِرُوا اَلْوَلَدَ أُکَاثِرْ بِکُمُ اَلْأُمَمَ غَداً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: فرزندان بسیاری داشته باشید که فردای رستاخیز به فزونی امّتم مباهات می کنم.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه أَنِّی اِجْتَنَبْتُ طَلَبَ اَلْوَلَدِ مُنْذُ خَمْسِ سِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَهْلِی کَرِهَتْ ذَلِکَ وَ قَالَتْ إِنَّهُ یَشْتَدُّ عَلَیَّ تَرْبِیَتُهُمْ لِقِلَّةِ اَلشَّیْءِ فَمَا تَرَی فَکَتَبَ صلوات الله علیه إِلَیَّ اُطْلُبِ اَلْوَلَدَ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَرْزُقُهُمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بکر بن صالح روایت کرده که گفت: در نامه ای به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه نوشتم: من از پنج سال پیش از خواستن فرزند خودداری می نمایم؛ چرا که همسرم از

ص: 568


1- . الکافي ج 6 ص 2 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 2 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 3 ح 7.

این کار ناراضی است و می گوید: به خاطر عدم توانایی مالی، تربیت و بزرگ کردن فرزندان برایم دشوار است؛ نظر شما چیست؟

حضرت صلوات الله علیه در پاسخ نوشت: فرزند بخواه که خداوند روزی آنان را می دهد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ اَلْوَلَدَ اَلصَّالِحَ رَیْحَانَةٌ مِنْ رَیَاحِینِ اَلْجَنَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: به راستی که فرزند صالح، گلی از گل های بهشتی است.

504- برتری دختران

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: نِعْمَ اَلْوَلَدُ اَلْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَکَاتٌ مُفَلِّیَاتٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: دختران چه فرزندان خوبی هستند! انسان های لطیفی (که آماده انجام امور پدر و مادر خود) بوده و انس گیرنده، بابرکت و نوازش دهنده هستند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی اَلْإِنَاثِ أَرْأَفُ مِنْهُ عَلَی اَلذُّکُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَی اِمْرَأَةٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حُرْمَةٌ إِلاَّ فَرَّحَهُ اَللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن جعفر جعفری روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: خداوند متعال به دختران مهربان تر است تا پسران. و هر مردی که زن محرمی را خوشحال کند خداوند در روز قیامت آن مرد را خوشحال خواهد نمود.

ص: 569


1- . الکافي ج 6 ص 3 ح 10.
2- . الکافي ج 6 ص 5 ح 5.
3- . الکافي ج 6 ص 6 ح 7.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ عَالَ ثَلاَثَ بَنَاتٍ أَوْ ثَلاَثَ أَخَوَاتٍ وَجَبَتْ لَهُ اَلْجَنَّةُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اِثْنَتَیْنِ فَقَالَ وَ اِثْنَتَیْنِ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ وَاحِدَةً فَقَالَ وَ وَاحِدَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن یزید روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس سرپرستی سه دختر، یا سه خواهر خود را داشته باشد بهشت برایش واجب می گردد.

گفته شد: ای رسول الله! دو دختر یا دو خواهر چطور؟

فرمود: و دو دختر یا دو خواهر.

گفته شد: ای رسول الله! یک دختر یا یک خواهر چطور؟

فرمود: و یک دختر یا یک خواهر.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدٍ اَلْوَاسِطِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ أَبِی إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ سَأَلَ رَبَّهُ أَنْ یَرْزُقَهُ اِبْنَةً تَبْکِیهِ وَ تَنْدُبُهُ بَعْدَ مَوْتِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد واسطی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پدرم حضرت ابراهیم علیه السّلام از پروردگارش خواست که دختری به او روزی کند تا پس از مرگش برایش گریه و ندبه کند.

505- نام ها و کنیه ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ رَجُلٍ قَدْ سَمَّاهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: أَصْدَقُ اَلْأَسْمَاءِ مَا سُمِّیَ بِالْعُبُودِیَّةِ وَ أَفْضَلُهَا أَسْمَاءُ اَلْأَنْبِیَاءِ. (3)

ص: 570


1- . الکافي ج 6 ص 6 ح 10.
2- . الکافي ج 6 ص 5 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 18 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی اسحاق ثعلبه بن میمون از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: راست ترین نام ها، نامی است که به بندگی خداوند نامیده شود و برترین نام ها، نام پیامبران الهی است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: سَمُّوا أَوْلاَدَکُمْ قَبْلَ أَنْ یُولَدُوا فَإِنْ لَمْ تَدْرُوا أَ ذَکَرٌ أَمْ أُنْثَی فَسَمُّوهُمْ بِالْأَسْمَاءِ اَلَّتِی تَکُونُ لِلذَّکَرِ وَ اَلْأُنْثَی فَإِنَّ أَسْقَاطَکُمْ إِذَا لَقُوکُمْ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ لَمْ تُسَمُّوهُمْ یَقُولُ اَلسِّقْطُ لِأَبِیهِ أَلاَّ سَمَّیْتَنِی وَ قَدْ سَمَّی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مُحَسِّناً قَبْلَ أَنْ یُولَدَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پدر بزرگوارم به من فرمود که جدّم حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: پیش از آن که فرزندان تان متولّد شوند برای شان اسم بگذارید. اگر ندانستید که پسر است یا دختر، برایش اسمی انتخاب کنید که مشترک برای پسران و دختران باشد؛ زیرا فرزندان سقط شدۀ شما در روز قیامت به هنگام دیدار، از شما شکایت می کنند و می گویند: چرا برای ما نام نگذاشتی؟!

همانا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله پیش از آن که حضرت محسن علیه السّلام متولّد شود برایش نام نهاد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: أَوَّلُ مَا یَبَرُّ اَلرَّجُلُ وَلَدَهُ أَنْ یُسَمِّیَهُ بِاسْمٍ حَسَنٍ فَلْیُحْسِنْ أَحَدُکُمُ اِسْمَ وَلَدِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن بکر روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: نخستین نیکی انسان به فرزندش نام زیبا و نیکویی است که به او می نهد. برای فرزندانتان نام نیکو انتخاب کنید.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَاصِمٍ اَلْکُوزِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: مَنْ وُلِدَ لَهُ أَرْبَعَةُ أَوْلاَدٍ لَمْ یُسَمِّ أَحَدَهُمْ بِاسْمِی فَقَدْ جَفَانِی. (3)

ص: 571


1- . الکافي ج 6 ص 18 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 18 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 19 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عاصم کوزی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس چهار فرزند داشته باشد، ولی هیچ کدام از آنان را به نام من نامگذاری ننماید، به راستی به من جفا کرده است.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْعَزْرَمِیِّ قَالَ: اِسْتَعْمَلَ مُعَاوِیَةُ مَرْوَانَ بْنَ اَلْحَکَمِ عَلَی اَلْمَدِینَةِ وَ أَمَرَهُ أَنْ یَفْرِضَ لِشَبَابِ قُرَیْشٍ فَفَرَضَ لَهُمْ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما فَأَتَیْتُهُ فَقَالَ مَا اِسْمُکَ فَقُلْتُ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ فَقَالَ مَا اِسْمُ أَخِیکَ فَقُلْتُ عَلِیٌّ قَالَ عَلِیٌّ وَ عَلِیٌّ مَا یُرِیدُ أَبُوکَ أَنْ یَدَعَ أَحَداً مِنْ وُلْدِهِ إِلاَّ سَمَّاهُ عَلِیّاً ثُمَّ فَرَضَ لِی فَرَجَعْتُ إِلَی أَبِی فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ وَیْلِی عَلَی اِبْنِ اَلزَّرْقَاءِ دَبَّاغَةِ اَلْأَدَمِ لَوْ وُلِدَ لِی مِائَةٌ لَأَحْبَبْتُ أَنْ لاَ أُسَمِّیَ أَحَداً مِنْهُمْ إِلاَّ عَلِیّاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن محمّد عزرمی روایت کرده که گفت: معاویه، مروان بن حکم را استاندار مدینه کرد و به او فرمان داد که برای جوانان قریش سهمیه ای قرار دهد.

حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه فرمود: من نزد مروان رفتم.

مروان گفت: نام تو چیست؟

گفتم: علی بن الحسین صلوات الله علیهما.

گفت: نام برادرت چیست؟

گفتم: علی.

مروان گفت: علی و علی؟! پدرت می خواهد تمام فرزندانش را علی بنامد؟!

آن گاه سهمیه مرا پرداخت. من نزد پدر بزرگوارم بازگشتم و ماجرا را برای آن حضرت بازگو کردم.

پدرم فرمود: وای بر فرزند زن چشم آبی دبّاغ پوست ها! اگر برای من صد فرزند متولّد شود، دوست دارم هیچ کدام را جز «علی» نام نگذارم!

506- کام گشایی نوازد، و اذان و اقامه خواندن در گوش هایش

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ: یُحَنَّکُ اَلْمَوْلُودُ بِمَاءِ اَلْفُرَاتِ وَ یُقَامُ فِی أُذُنِهِ.

ص: 572


1- . الکافي ج 6 ص 19 ح 7.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی: حَنِّکُوا أَوْلاَدَکُمْ بِمَاءِ اَلْفُرَاتِ وَ بِتُرْبَةِ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فَبِمَاءِ اَلسَّمَاءِ.

وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی: قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: حَنِّکُوا أَوْلاَدَکُمْ بِالتَّمْرِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه: نوزاد با آب فرات کام گشایی شده و در گوشش اقامه گفته می شود.

و در روایت دیگری: حضرت صلوات الله علیه فرمود: نوزادان خود را با آب فرات و تربت قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه کام بگشایید. اگر آب فرات نبود، با آب باران.

در روایت دیگری: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: نوزادان خود را با خرما کام گشایی کنید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ وُلِدَ لَهُ مَوْلُودٌ فَلْیُؤَذِّنْ فِی أُذُنِهِ اَلْیُمْنَی بِأَذَانِ اَلصَّلاَةِ وَ لْیُقِمْ فِی اَلْیُسْرَی فَإِنَّهَا عِصْمَةٌ مِنَ اَلشَّیْطَانِ اَلرَّجِیمِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس در گوش راست نوزادش اذان و در گوش چپ او اقامه بگوید، او را از شیطان رانده شده دور کرده است.

507- عقیقه و وجوب آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنِ اَلْعَبْدِ اَلصَّالِحِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْعَقِیقَةُ وَاجِبَةٌ إِذَا وُلِدَ لِلرَّجُلِ وَلَدٌ فَإِنْ أَحَبَّ أَنْ یُسَمِّیَهُ مِنْ یَوْمِهِ فَعَلَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: آن گاه که برای انسانی فرزندی متولد گردد، عقیقه واجب است، اگر دوست دارد از همان روز تولد برایش نام بگذارد، این کار را انجام دهد.

ص: 573


1- . الکافي ج 6 ص 24 ح 3- 4- 5.
2- . الکافي ج 6 ص 24 ح 6.
3- . الکافي ج 6 ص 24 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاذٍ اَلْفَرَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْغُلاَمُ رَهْنٌ بِسَابِعِهِ بِکَبْشٍ یُسَمَّی فِیهِ وَ یُعَقُّ عَنْهُ وَ قَالَ إِنَّ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها حَلَقَتْ اِبْنَیْهَا وَ تَصَدَّقَتْ بِوَزْنِ شَعْرِهِمَا فِضَّةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاذ فرّاء روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نوزاد پسر در گروی هفتمین روز تولدش با قربانی کردن یک قوچ است؛ در این روز نام گذاری می شود و برایش عقیقه می کشند.

و فرمود: حضرت فاطمه صلوات الله علیها موی سر دو نوزاد پسر خود را تراشید و در ازای وزن موی آنان، نقره صدقه داد.

508- تساوی عقیقه دختر و پسر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْعَقِیقَةِ فَقَالَ فِی اَلذَّکَرِ وَ اَلْأُنْثَی سَوَاءٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت (امام جعفر صادق صلوات الله علیه) پرسیدم: عقیقۀ دختر و پسر فرق دارد؟

فرمود: عقیقۀ دختر و پسر یکسان است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْعَقِیقَةِ فَقَالَ عَقِیقَةُ اَلْغُلاَمِ وَ اَلْجَارِیَةِ کَبْشٌ کَبْشٌ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن مسکان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: برای عقیقه چه نوع گوسفندی تهیه کنیم؟

فرمود: برای نوزاد پسر یک قوچ و برای نوزاد دختر نیز یک قوچ.

ص: 574


1- . الکافي ج 6 ص 25 ح 9.
2- . الکافي ج 6 ص 26 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 26 ح 3.

509- عدم وجوب عقیقه بر خانواده ی ناتوان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْعَقِیقَةِ عَلَی اَلْمُوسِرِ وَ اَلْمُعْسِرِ فَقَالَ لَیْسَ عَلَی مَنْ لاَ یَجِدُ شَیْءٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: عقیقۀ فرزند بر ثروتمند و فقیر لازم است؟

فرمود: بر کسی که دست رسی ندارد، واجب نیست.

510- برنامه های هفتمین روز تولد نوزاد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْعَقِیقَةِ عَنِ اَلْمَوْلُودِ کَیْفَ هِیَ قَالَ إِذَا أَتَی لِلْمَوْلُودِ سَبْعَةُ أَیَّامٍ یُسَمَّی بِالاِسْمِ اَلَّذِی سَمَّاهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ ثُمَّ یُحْلَقُ رَأْسُهُ وَ یُتَصَدَّقُ بِوَزْنِ شَعْرِهِ ذَهَباً أَوْ فِضَّةً وَ یُذْبَحُ عَنْهُ کَبْشٌ وَ إِنْ لَمْ یُوجَدْ کَبْشٌ أَجْزَأَهُ مَا یُجْزِئُ فِی اَلْأُضْحِیَّةِ وَ إِلاَّ فَحَمَلٌ أَعْظَمُ مَا یَکُونُ مِنْ حُمْلاَنِ اَلسَّنَةِ وَ یُعْطَی اَلْقَابِلَةَ رُبُعُهَا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ قَابِلَةٌ فَلِأُمِّهِ تُعْطِیهَا مَنْ شَاءَتْ وَ تُطْعِمُ مِنْهُ عَشَرَةً مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ فَإِنْ زَادُوا فَهُوَ أَفْضَلُ وَ تَأْکُلُ مِنْهُ وَ اَلْعَقِیقَةُ لاَزِمَةٌ إِنْ کَانَ غَنِیّاً أَوْ فَقِیراً إِذَا أَیْسَرَ وَ إِنْ لَمْ یَعُقَّ عَنْهُ حَتَّی ضَحَّی عَنْهُ فَقَدْ أَجْزَأَتْهُ اَلْأُضْحِیَّةُ وَ قَالَ إِنْ کَانَتِ اَلْقَابِلَةُ یَهُودِیَّةً لاَ تَأْکُلُ مِنْ ذَبِیحَةِ اَلْمُسْلِمِینَ أُعْطِیَتْ قِیمَةَ رُبُعِ اَلْکَبْشِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمّار بن موسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: عقیقۀ نوزاد چگونه است؟

فرمود: هرگاه هفتمین روز تولّد نوزاد فرارسید، به همان نامی که خداوند برایش انتخاب نموده است، نام گذاری می شود، سپس موی سرش تراشیده می شود و در معادل وزن آن طلا یا نقره صدقه داده می شود. عقیقه بایستی قوچ باشد و اگر قوچ یافت نشود، هرچه که در قربانی روز عید قربان کفایت می کند، همان کافی است، وگرنه بزرگترین برّه آن سال ذبح شود.

ص: 575


1- . الکافي ج 6 ص 26 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 28 ح 9.

یک چهارم عقیقه به قابله تقدیم شود و اگر نوزاد قابله نداشته باشد، سهمش از آن مادر نوزاد خواهد بود که به هرکس که بخواهد تقدیم می کند و از گوشت عقیقه به ده نفر مسلمان اطعام می شود و اگر بیشتر باشند فضیلت بیشتری دارد و از عقیقه می خورند و عقیقه ثروتمند و فقیر - در صورتی که فقیر بتواند عقیقه بدهد - لازم است. اگر برای نوزاد عقیقه نشود و در روز عید قربان از عوض او قربانی کنند، همان برای نوزاد کافی است.

و فرمود: در صورتی که قابله یهودی باشد، نباید از عقیقه مسلمانان بخورد؛ بلکه یک چهارم قیمت قوچ به او پرداخت می شود.

511- مادر نوزاد نباید از گوشت عقیقه میل کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ مُسْکَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَأْکُلُ اَلْمَرْأَةُ مِنْ عَقِیقَةِ وَلَدِهَا وَ لاَ بَأْسَ بِأَنْ تُعْطِیَهَا اَلْجَارَ اَلْمُحْتَاجَ مِنَ اَللَّحْمِ.

و في روایة أخری: قَالَ یَأْکُلُ مِنَ اَلْعَقِیقَةِ کُلُّ أَحَدٍ إِلاَّ اَلْأُمَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن مسکان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مادر نوزاد نباید از گوشت عقیقۀ فرزندش میل کند و اگر سهم گوشت خود را به همسایۀ مستمند بدهد، ایرادی ندارد.

و در روایت دیگری فرمود: جز مادر نوزاد هرکسی می تواند از گوشت عقیقه میل کند.

512- ختنه ی پسران

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اِخْتِنُوا أَوْلاَدَکُمْ لِسَبْعَةِ أَیَّامٍ فَإِنَّهُ أَطْهَرُ وَ أَسْرَعُ لِنَبَاتِ اَللَّحْمِ وَ إِنَّ اَلْأَرْضَ لَتَکْرَهُ بَوْلَ اَلْأَغْلَفِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: فرزندان خود را در هفتمین روز تولّدشان ختنه کنید؛ زیرا این برای آنان پاکیزه تر

ص: 576


1- . الکافي ج 6 ص 32 ح 1- 2.
2- . الکافي ج 6 ص 38 ح 1.

است و رویش گوشت را سرعت می بخشد و به راستی که زمین از ادرار شخص غلاف دار (ختنه نشده) ناخرسند است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَن عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ خِتَانِ اَلصَّبِیِّ لِسَبْعَةِ أَیَّامٍ مِنَ اَلسُّنَّةِ هُوَ أَوْ یُؤَخَّرُ وَ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ قَالَ لِسَبْعَةِ أَیَّامٍ مِنَ اَلسُّنَّةِ وَ إِنْ أُخِّرَ فَلاَ بَأْسَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: ختنۀ کودکان در روز هفتم ولادت، سنّت واجب است یا می تواند به تأخیر بیفتد؟ و کدام یک فضیلت بیشتری دارد؟

فرمود: ختنه در روز هفتم ولادت سنت شده است، و اگر تأخیر بیفتد مانعی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِذَا أَسْلَمَ اَلرَّجُلُ اِخْتَتَنَ وَ لَوْ بَلَغَ ثَمَانِینَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: آن گاه که فردی مسلمان شد بایستی ختنه گردد؛ گرچه هشتاد ساله باشد.

513- حق سرپرستی کودک با کیست؟

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا طَلَّقَ اَلرَّجُلُ اِمْرَأَتَهُ وَ هِیَ حُبْلَی أَنْفَقَ عَلَیْهَا حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا وَ إِذَا وَضَعَتْهُ أَعْطَاهَا أَجْرَهَا وَ لاَ یُضَارَّهَا إِلاَّ أَنْ یَجِدَ مَنْ هُوَ أَرْخَصُ أَجْراً مِنْهَا فَإِنْ هِیَ رَضِیَتْ بِذَلِکَ اَلْأَجْرِ فَهِیَ أَحَقُّ بِابْنِهَا حَتَّی تَفْطِمَهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که مرد زن باردار خود را طلاق دهد، باید نفقه اش را بپردازد تا این که زن

ص: 577


1- . الکافي ج 6 ص 36 ح 7.
2- . الکافي ج 6 ص 37 ح 10.
3- . الکافي ج 6 ص 45 ح 2.

زایمان کند و آن گاه که زن زایمان نمود، شوهرش باید اجرت شیر دادن زن را به او بپردازد و حق ندارد با جدا کردن زن از فرزندش به او ضرر برساند، مگر دایه ای را بیابد که کمتر از همسرش اجرت می گیرد. در این صورت اگر زن به همان قیمت کمتر راضی شود، او به شیر دادن فرزندش تا هنگام از شیر گرفتن سزاوارتر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ اَلْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: «وَ اَلْوٰالِدٰاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاٰدَهُنَّ» قَالَ مَا دَامَ اَلْوَلَدُ فِی اَلرَّضَاعِ فَهُوَ بَیْنَ اَلْأَبَوَیْنِ بِالسَّوِیَّةِ فَإِذَا فُطِمَ فَالْأَبُ أَحَقُّ بِهِ مِنَ اَلْأُمِّ فَإِذَا مَاتَ اَلْأَبُ فَالْأُمُّ أَحَقُّ بِهِ مِنَ اَلْعَصَبَةِ فَإِنْ وَجَدَ اَلْأَبُ مَنْ یُرْضِعُهُ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ قَالَتِ اَلْأُمُّ لاَ أُرْضِعُهُ إِلاَّ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ فَإِنَّ لَهُ أَنْ یَنْزِعَهُ مِنْهَا إِلاَّ أَنَّ ذَلِکَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَرْفَقُ بِهِ أَنْ یُتْرَکَ مَعَ أُمِّهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود بن حصین روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ این آیه که: خداوند متعال می فرماید: {و مادران باید فرزندان خود را شیر بدهند}. (سوره بقره آیه 233) فرمود: مادام که کودک دورۀ شیرخوارگی را می گذراند، نسبت کودک به پدر و مادر یکسان است. بعد از آن که کودک را از شیر بگیرند، پدر نسبت به کودک از مادر شایسته تر است و اگر پدر کودک بمیرد مادر کودک بر خویشان پدری کودک، حق تقدم دارد.

اگر پدر کودک دایه ای بیابد که چهار درهم اجرت بگیرد و مادر بگوید: من با کمتر از پنج درهم شیر نمی دهم، پدر می تواند فرزند خود را از مادرش جدا کند و به دایه بسپارد، ولی صلاح کودک آن است که در دامن مادر بماند و از شیر مادر بزرگ شود.

514- دوران ادب آموزی کودک

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَمْهِلْ صَبِیَّکَ حَتَّی یَأْتِیَ لَهُ سِتُّ سِنِینَ ثُمَّ ضُمَّهُ إِلَیْکَ سَبْعَ سِنِینَ فَأَدِّبْهُ بِأَدَبِکَ فَإِنْ قَبِلَ وَ صَلَحَ وَ إِلاَّ فَخَلِّ عَنْهُ. (2)

ص: 578


1- . الکافي ج 6 ص 45 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 46 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن یعقوب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کودک خود را تا شش سال رها کن، سپس هفت سال او را همراه خود کن و با ادب خود به او ادب بیاموز، اگر پذیرفت و صالح شد (که بهتر) وگرنه رهایش کن.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْغُلاَمُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَتَعَلَّمُ اَلْکِتَابَ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَتَعَلَّمُ اَلْحَلاَلَ وَ اَلْحَرَامَ سَبْعَ سِنِینَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یعقوب بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پسر باید هفت سال بازی کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد و هفت سال به آموزش حلال و حرام بپردازد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: بَادِرُوا أَوْلاَدَکُمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَکُمْ إِلَیْهِمُ اَلْمُرْجِئَةُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج و دیگران روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: فرزندانتان را در آغاز نوجوانی با حدیث (اهل بیت صلوات الله علیهم) تربیت کنید؛ پیش از آن که «مرجئه» در افکار فرزندان تان از شما پیشی گیرند.

توضیح: مرجئه یکی از جریان های عقیدتی جماعت عامه بوده و از جمله ی مخالفان اهل بیت طاهرین صلوات الله علیهم هستند.

515- حق فرزندان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ أَنَا مَغْمُومٌ مَکْرُوبٌ فَقَالَ لِی یَا سَکُونِیُّ مِمَّا غَمُّکَ قُلْتُ وُلِدَتْ لِی اِبْنَةٌ فَقَالَ یَا سَکُونِیُّ عَلَی اَلْأَرْضِ ثِقْلُهَا وَ عَلَی اَللَّهِ رِزْقُهَا تَعِیشُ فِی غَیْرِ أَجَلِکَ وَ تَأْکُلُ مِنْ غَیْرِ رِزْقِکَ فَسَرَّی وَ اَللَّهِ عَنِّی فَقَالَ لِی مَا سَمَّیْتَهَا قُلْتُ فَاطِمَةَ قَالَ آهِ آهِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی جَبْهَتِهِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَقُّ اَلْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ إِذَا کَانَ ذَکَراً أَنْ یَسْتَفْرِهَ أُمَّهُ وَ یَسْتَحْسِنَ اِسْمَهُ وَ یُعَلِّمَهُ

ص: 579


1- . الکافي ج 6 ص 47 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 47 ح 5.

کِتَابَ اَللَّهِ وَ یُطَهِّرَهُ وَ یُعَلِّمَهُ اَلسِّبَاحَةَ وَ إِذَا کَانَتْ أُنْثَی أَنْ یَسْتَفْرِهَ أُمَّهَا وَ یَسْتَحْسِنَ اِسْمَهَا وَ یُعَلِّمَهَا سُورَةَ اَلنُّورِ وَ لاَ یُعَلِّمَهَا سُورَةَ یُوسُفَ وَ لاَ یُنْزِلَهَا اَلْغُرَفَ وَ یُعَجِّلَ سَرَاحَهَا إِلَی بَیْتِ زَوْجِهَا أَمَّا إِذَا سَمَّیْتَهَا فَاطِمَةَ فَلاَ تَسُبَّهَا وَ لاَ تَلْعَنْهَا وَ لاَ تَضْرِبْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: روزی با اندوه خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شرف یاب شدم، فرمود: ای سکونی! چرا اندوهگین هستی؟

عرض کردم: دختری برایم متولّد شده است.

فرمود: ای سکونی! سنگینی دخترت بر زمین و روزی او به عهده خداوند است؛ او در غیر زندگی تو زندگی می کند و جز روزی تو بهره می برد.

سکونی گوید: به خدا سوگند! سخن حضرتش غم را از من زدود.

آن گاه فرمود: نام او را چه گذاشته ای؟

عرض کردم: فاطمه.

آن حضرت (به یاد مظلومیّت حضرت زهرا صلوات الله علیها افتاد و) فرمود: آه! آه.

سپس دست مبارک را بر پیشانی گذاشت و فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: حق فرزند پسر بر پدرش این گونه است که برای او، مادر زیرک و با شرافتی انتخاب کند، برایش نام زیبایی بگذارد، به او قرآن بیاموزد، او را ختنه کند و بر او شنا آموزش دهد.

و برای فرزند دختر، مادر زیرک برگزیند، برایش نام زیبایی انتخاب کند، به او سورۀ نور بیاموزد، سورۀ یوسف را نیاموزد و او را در طبقه فوقانی خانه جای ندهد و در فرستادن او به خانه شوهرش شتاب کند.

آن گاه که نام دخترت را فاطمه نهادی؛ به او دشنام نده، او را لعنت نکن و او را کتک نزن.

ص: 580


1- . الکافي ج 6 ص 48 ح 6.

کتاب طلاق و جدایی

516- کراهت طلاق دادن همسر سازگار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ اَلْبَیْتَ اَلَّذِی فِیهِ اَلْعُرْسُ وَ یُبْغِضُ اَلْبَیْتَ اَلَّذِی فِیهِ اَلطَّلاَقُ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَبْغَضَ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ اَلطَّلاَقِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خدیجه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند عز و جلّ خانه ای را که در آن عروسی است دوست می دارد و خانه ای را که در آن طلاق است دشمن می دارد و هیچ چیز نزد خداوند مبغوض تر از طلاق نیست.

517- طلاق دادن همسر ناسازگار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَطَّابِ بْنِ سَلَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ یَعْنِی أَبَا اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أَشْکُوَ إِلَیْهِ مَا أَلْقَی مِنِ اِمْرَأَتِی مِنْ سُوءِ خُلُقِهَا فَابْتَدَأَنِی فَقَالَ إِنَّ أَبِی کَانَ زَوَّجَنِی مَرَّةً اِمْرَأَةً سَیِّئَةَ اَلْخُلُقِ فَشَکَوْتُ ذَلِکَ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی مَا یَمْنَعُکَ مِنْ فِرَاقِهَا قَدْ جَعَلَ اَللَّهُ ذَلِکَ إِلَیْکَ فَقُلْتُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ نَفْسِی قَدْ فَرَّجْتَ عَنِّی. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خطّاب بن سلمه روایت کرده که گفت: روزی خدمت حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه شرف یاب شدم می خواستم از بداخلاقی همسرم به آن حضرت شکایت کنم.

آن حضرت صلوات الله علیه پیش از این که پرسش کنم فرمود: روزی پدرم زن بداخلاقی را به عقد من درآورد من از بداخلاقی او به پدرم شکایت نمودم.

فرمود: چه چیزی تو را از طلاق دادن همسرت بازمی داشت؟ به راستی که خداوند اختیار او را به دست تو سپرده است.

خطّاب گوید: پیش خودم گفتم: به راستی که مشکل مرا حل فرمودی.

ص: 581


1- . الکافي ج 6 ص 54 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 55 ح 3.

518- طلاقی که به غیر روش کتاب و سنت اجرا شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ شَیْءٍ خَالَفَ کِتَابَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رُدَّ إِلَی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اَلسُّنَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبداللّه بن سلیمان صیرفی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرحکمی که مخالف کتاب خدای عزوجل باشد به کتاب خدای عزوجل و سنّت (رسول الله صلّی اللّه علیه و آله) برگشت داده می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ طَلَّقَ لِغَیْرِ اَلسُّنَّةِ رُدَّ إِلَی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ رَغِمَ أَنْفُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرکه زن خود را بر خلاف مقرّرات سنّت طلاق دهد طلاق او به سنّت بازگردانده می شود، گرچه بینی او به خاک مالیده شود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُکَیْرٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ طَلاَقٍ لِغَیْرِ اَلْعِدَّةِ فَلَیْسَ بِطَلاَقٍ أَنْ یُطَلِّقَهَا وَ هِیَ حَائِضٌ أَوْ فِی دَمِ نِفَاسِهَا أَوْ بَعْدَ مَا یَغْشَاهَا قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ فَلَیْسَ طَلاَقُهَا بِطَلاَقٍ فَإِنْ طَلَّقَهَا لِلْعِدَّةِ أَکْثَرَ مِنْ وَاحِدَةٍ فَلَیْسَ اَلْفَضْلُ عَلَی اَلْوَاحِدَةِ بِطَلاَقٍ وَ إِنْ طَلَّقَهَا لِلْعِدَّةِ بِغَیْرِ شَاهِدَیْ عَدْلٍ فَلَیْسَ طَلاَقُهُ بِطَلاَقٍ وَ لاَ تَجُوزُ فِیهِ شَهَادَةُ اَلنِّسَاءِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بکیر و راوی دیگری روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هر طلاقی که از مقررات عدّه خارج باشد، طلاق رسمی نیست. پس اگر کسی زن خود را در روزهای عادت و یا خونریزی نفاس و زایمان طلاق بدهد، و یا در روزهای پاکی با او مباشرت کند و بعد او را طلاق بدهد، طلاق او لغو و بی اثر خواهد بود. هر طلاقی که در وقت مقرر صورت بگیرد، طلاق دهد، تنها یک طلاق گرفته، و شرعی است و اگر کسی زن خود را در وقت مقرر طلاق بدهد، اما دو مرد عادل را گواه نگیرد، طلاق او شرعی نیست. در مراسم طلاق، گواهی بانوان پذیرفته نخواهد بود.

ص: 582


1- . الکافي ج 6 ص 58 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 58 ح 4.
3- . الکافي ج 6 ص 61 ح 17.

519- طلاق فقط با تصمیم جدایی محقق می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْیَسَعِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ طَلاَقَ إِلاَّ عَلَی اَلسُّنَّةِ وَ لاَ طَلاَقَ عَلَی اَلسُّنَّةِ إِلاَّ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ لاَ طَلاَقَ عَلَی سُنَّةٍ وَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ إِلاَّ بِبَیِّنَةٍ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً طَلَّقَ عَلَی سُنَّةٍ وَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ لَمْ یُشْهِدْ لَمْ یَکُنْ طَلاَقُهُ طَلاَقاً وَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً طَلَّقَ عَلَی سُنَّةٍ وَ عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ أَشْهَدَ وَ لَمْ یَنْوِ اَلطَّلاَقَ لَمْ یَکُنْ طَلاَقُهُ طَلاَقاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یسع روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هیچ طلاقی رسمیت ندارد، مگر موقعی که در هنگام مقرر آن صورت بگیرد. هیچ طلاقی - گرچه در هنگام مقرر صورت گرفته شده باشد - رسمیت ندارد، مگر موقعی که قبل از مراسم طلاق، جماع و مباشرت صورت نگرفته باشد - رسمیت ندارد، مگر موقعی که دو شاهد عادل گواه آن باشند. یعنی اگر کسی خانم خود را در وقت مقرر و در حال طهارت و بی مباشرت طلاق دهد، ولی دو نفر شاهد عادل را گواه نگیرد، طلاق او بی اثر است و اگر کسی همۀ شرایط را رعایت کند، اما تصمیم جدایی و طلاق نداشته باشد، طلاق او لغو و بی اثر است.

520- تفسیر طلاق به روش سنت و عده و آنچه موجب طلاق می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: طَلاَقُ اَلسُّنَّةِ یُطَلِّقُهَا تَطْلِیقَةً یَعْنِی عَلَی طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ بِشَهَادَةِ شَاهِدَیْنِ ثُمَّ یَدَعُهَا حَتَّی تَمْضِیَ أَقْرَاؤُهَا فَإِذَا مَضَتْ أَقْرَاؤُهَا فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ هُوَ خَاطِبٌ مِنَ اَلْخُطَّابِ إِنْ شَاءَتْ نَکَحَتْهُ وَ إِنْ شَاءَتْ فَلاَ وَ إِنْ أَرَادَ أَنْ یُرَاجِعَهَا أَشْهَدَ عَلَی رَجْعَتِهَا قَبْلَ أَنْ تَمْضِیَ أَقْرَاؤُهَا فَتَکُونُ عِنْدَهُ عَلَی اَلتَّطْلِیقَةِ اَلْمَاضِیَةِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «اَلطَّلاٰقُ مَرَّتٰانِ فَإِمْسٰاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسٰانٍ» اَلتَّطْلِیقَةُ اَلثَّانِیَةُ اَلتَّسْرِیحُ بِإِحْسَانٍ.(2)

ص: 583


1- . الکافي ج 6 ص 62 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 64 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: سنّت طلاق آن است که انسان زن خود را یک نوبت طلاق بگوید، آن هم در موقعی که پاک باشد، با این شرط که در آن دورۀ پاکی مباشرت نکرده باشد، و با این قید که صیغۀ طلاق در برابر دو شاهد عادل جاری شود.

آن گاه مهلت دهد تا زن سه نوبت از عادت ماهیانه پاک شود و چون این مهلت بگذرد، طلاق رسمیّت یافته و زن جدا شده است.

اگر شوهر بخواهد با او زندگی کند، مانند سایر خواستگاران باید به خواستگاری او برود؛ اگر خانم رضایت بدهد با او ازدواج می کند و اگر نخواهد جواب رد می دهد.

اگر شوهر در روزهای عدّه تصمیم بگیرد که از طلاق خود رجوع کند، قبل از گذشتن عدّه، باید گواه بگیرد و رجوع کند. در این صورت زن او یک طلاقه به شمار می آید.

راوی گوید: ابو بصیر گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: این همان گفتار خداوند متعال است که می فرماید: {طلاق دو مرتبه است؛ که بایستی به طور شایسته از همسر خود نگه داری کند و یا با نیکی او را رها کند}. (سوره بقره آیه 229) طلاق مرتبه دوم همان رها کردن او با نیکی است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: کُلُّ طَلاَقٍ لاَ یَکُونُ عَلَی اَلسُّنَّةِ أَوْ طَلاَقٍ عَلَی اَلْعِدَّةِ فَلَیْسَ بِشَیْءٍ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فَسِّرْ لِی طَلاَقَ اَلسُّنَّةِ وَ طَلاَقَ اَلْعِدَّةِ فَقَالَ أَمَّا طَلاَقُ اَلسُّنَّةِ فَإِذَا أَرَادَ اَلرَّجُلُ أَنْ یُطَلِّقَ اِمْرَأَتَهُ فَلْیَنْتَظِرْ بِهَا حَتَّی تَطْمَثَ وَ تَطْهُرَ فَإِذَا خَرَجَتْ مِنْ طَمْثِهَا طَلَّقَهَا تَطْلِیقَةً مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ شَاهِدَیْنِ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ یَدَعُهَا حَتَّی تَطْمَثَ طَمْثَتَیْنِ فَتَنْقَضِیَ عِدَّتُهَا بِثَلاَثِ حِیَضٍ وَ قَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ یَکُونُ خَاطِباً مِنَ اَلْخُطَّابِ إِنْ شَاءَتْ تَزَوَّجَتْهُ وَ إِنْ شَاءَتْ لَمْ تَتَزَوَّجْهُ وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُهَا وَ اَلسُّکْنَی مَا دَامَتْ فِی عِدَّتِهَا وَ هُمَا یَتَوَارَثَانِ حَتَّی تَنْقَضِیَ اَلْعِدَّةُ قَالَ وَ أَمَّا طَلاَقُ اَلْعِدَّةِ اَلَّذِی قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا اَلْعِدَّةَ» فَإِذَا أَرَادَ اَلرَّجُلُ مِنْکُمْ أَنْ یُطَلِّقَ اِمْرَأَتَهُ طَلاَقَ اَلْعِدَّةِ فَلْیَنْتَظِرْ بِهَا حَتَّی تَحِیضَ وَ تَخْرُجَ مِنْ حَیْضِهَا ثُمَّ یُطَلِّقُهَا تَطْلِیقَةً مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ شَاهِدَیْنِ عَدْلَیْنِ وَ یُرَاجِعُهَا مِنْ یَوْمِهِ ذَلِکَ إِنْ أَحَبَّ أَوْ بَعْدَ ذَلِکَ بِأَیَّامٍ أَوْ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ یَکُونُ مَعَهَا حَتَّی تَحِیضَ فَإِذَا حَاضَتْ وَ خَرَجَتْ مِنْ حَیْضِهَا

ص: 584

طَلَّقَهَا تَطْلِیقَةً أُخْرَی مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ یُرَاجِعُهَا أَیْضاً مَتَی شَاءَ قَبْلَ أَنْ تَحِیضَ وَ یُشْهِدُ عَلَی رَجْعَتِهَا وَ یُوَاقِعُهَا وَ تَکُونُ مَعَهُ إِلَی أَنْ تَحِیضَ اَلْحَیْضَةَ اَلثَّالِثَةَ فَإِذَا خَرَجَتْ مِنْ حَیْضَتِهَا اَلثَّالِثَةِ طَلَّقَهَا اَلتَّطْلِیقَةَ اَلثَّالِثَةَ بِغَیْرِ جِمَاعٍ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ لاَ تَحِلُّ لَهُ حَتّٰی تَنْکِحَ زَوْجاً غَیْرَهُ قِیلَ لَهُ فَإِنْ کَانَتْ مِمَّنْ لاَ تَحِیضُ فَقَالَ مِثْلُ هَذِهِ تُطَلَّقُ طَلاَقَ اَلسُّنَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرطلاقی که طبق سنت نباشد یا بر اساس عدّه نباشد، رسمیّت ندارد.

گفتم طلاق سنت و طلاق بر اساس عده را برای من تفسیر فرمایید!

فرمود: طلاق سنّت این گونه است که هرگاه مردی تصمیم گرفت زنش را طلاق دهد بایستی منتظر بماند تا زنش حائض شود آن گاه پاک گردد، وقتی از حیض پاک شد بدون آن که با او نزدیکی کند طلاق می دهد و بر این امر دو شاهد می گیرد، آن گاه او را رها می کند تا دوباره حائض شود که با سومین حیض عدۀ او پایان می یابد و از او جدا می گردد و او همانند یکی از خواستگاران می شود؛ که اگر خواست با او ازدواج می کند و مادامی که در عدّه است هزینه و مسکن او بر عهده مرد است و تا پایان عده از هم دیگر ارث می برند.

فرمود: و دربارۀ طلاق عدّه ای که خداوند می فرماید: {پس آنان را در وقت عدّه طلاق دهید و زمان آن بشمارید}. (سوره طلاق آیه 2) هرگاه مردی از شما بخواهد همسر خود را طلاق عدّه بدهد بایستی منتظر بماند تا حائض شود و دوران حیض تمام شود آن گاه بی آن که با او نزدیکی کند او را طلاق دهد و دو شاهد عادل برای او گواه بگیرد و اگر دوست داشت همین روز یا چند روز دیگر یا پیش از حائض شدنش به او رجوع کند و بر این رجوع شاهد بگیرد و با او نزدیکی کند و در کنار او باشد تا حائض گردد. وقتی حائض شد و از حیض پاک شد او را بی آن که با او نزدیکی کند دوباره طلاق دهد و بر این امر شاهد بگیرد، سپس هرگاه می خواست پیش از حائض شدن به او رجوع کند و بر این رجوع شاهد بگیرد و با او نزدیکی کند و تا حیض سوم با او باشد، وقتی از حیض سوم پاک شد برای بار سوم او را طلاق دهد بی آن که با او نزدیکی کند و باز شاهد بگیرد، وقتی چنین کرد در واقع از او جدا شده و دیگر نمی تواند با این زن ازدواج کند مگر این که همسر دیگری با او ازدواج کند.

ص: 585


1- . الکافي ج 6 ص 65 ح 2.

گفته شد: اگر زن از افرادی باشد که حائض نمی شوند (چه حکمی دارد؟)

فرمود: همچو زنی به طلاق سنّت طلاق داده می شود.

521- صیغه ای که طلاق دهنده اجرا می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ قَالَ لاِمْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ أَوْ بَائِنَةٌ أَوْ بَتَّةٌ أَوْ بَرِیئَةٌ أَوْ خَلِیَّةٌ قَالَ هَذَا کُلُّهُ لَیْسَ بِشَیْءٍ إِنَّمَا اَلطَّلاَقُ أَنْ یَقُولَ لَهَا فِی قُبُلِ اَلْعِدَّةِ بَعْدَ مَا تَطْهُرُ مِنْ مَحِیضِهَا قَبْلَ أَنْ یُجَامِعَهَا أَنْتِ طَالِقٌ أَوِ اِعْتَدِّی یُرِیدُ بِذَلِکَ اَلطَّلاَقَ وَ یُشْهِدُ عَلَی ذَلِکَ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسید: اگر کسی به همسر خود بگوید «بستر تو بر من حرام»، «تو از من جدائی»، «پیوند ما برید»، «تو آزادی» و «تو شوهر نداری»، آیا با این گونه تعبیرات، طلاق شرعی جاری می شود؟

فرمود: این تعبیرات بی اثر است. طلاق شرعی فقط با این عبارت جاری می شود که هنگام شروع عده بعد از پاک شدن و پیش از مباشرت بگوید: «أنت طالق»، یعنی تو از قید ازدواج رها باش. یا بگوید: «اعتدّی»، یعنی عدّه طلاق نگه دار، و منظورش طلاق شرعی باشد که لازمۀ آن نگهداشتن عدّه طلاق است، تنها صیغۀ طلاق کفایت نمی کند، بلکه باید دو مرد عادل را نیز بر گفتۀ خود گواه بگیرد.

522- سه طلاق در حکم یک طلاق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ طَلَّقَ اِمْرَأَتَهُ ثَلاَثاً فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ أَوْ أَکْثَرَ وَ هِیَ طَاهِرٌ قَالَ هِیَ وَاحِدَةٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما پرسیدم: اگر کسی همسر خود را در یک جلسه، یا دو جلسه سه نوبت طلاق بگوید، ولی هرسه طلاق در یک دورۀ طهارت واقع شود، چه صورت دارد؟

فرمود: سه طلاق، به یک طلاق برمی گردد.

ص: 586


1- . الکافي ج 6 ص 69 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 70 ح 1.

523- گواه گرفتن برای رجوع کردن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَلطَّلاَقَ لاَ یَکُونُ بِغَیْرِ شُهُودٍ وَ إِنَّ اَلرَّجْعَةَ بِغَیْرِ شُهُودٍ رَجْعَةٌ وَ لَکِنْ لَیُشْهِدُ بَعْدُ فَهُوَ أَفْضَلُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: طلاق بی شاهد، طلاق شرعی نیست، اما رجوع بی شاهد رجوع شرعی است، اگر رجوع کند و شاهد نگیرد، در روزهای بعد شاهد بگیرد، گرچه مباشرت کرده، شاهد گرفتن بهتر است.

524- رجوع فقط عملی است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ یُطَلِّقُ اِمْرَأَتَهُ: لَهُ أَنْ یُرَاجِعَ وَ قَالَ لاَ یُطَلِّقُ اَلتَّطْلِیقَةَ اَلْأُخْرَی حَتَّی یَمَسَّهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکسی همسر خود را طلاق دهد، حق رجوع دارد.

و فرمود: کسی که رجوع کند، حق ندارد همسر خود را مجدداً طلاق بدهد مگر موقعی که با او مباشرت کرده باشد.

525- زنانی که در هر حالت طلاق داده می شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: خَمْسٌ یُطَلِّقُهُنَّ اَلرَّجُلُ عَلَی کُلِّ حَالٍ اَلْحَامِلُ وَ اَلَّتِی لَمْ یَدْخُلْ بِهَا زَوْجُهَا وَ اَلْغَائِبُ عَنْهَا زَوْجُهَا وَ اَلَّتِی لَمْ تَحِضْ وَ اَلَّتِی قَدْ یَئِسَتْ مِنَ اَلْحَیْضِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: پنج دسته از زنان هستند که مرد آن ها در هرحالی می تواند طلاق بدهد:

ص: 587


1- . الکافي ج 6 ص 73 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 73 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 79 ح 1.

زن حامله، زنی که شوهرش با او نزدیکی نکرده، زنی که شوهرش غایب است، زنی که حیض نمی بیند، زنی که از حیض یائسه شده است.

526- طلاق غائب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْغَائِبُ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُطَلِّقَهَا تَرَکَهَا شَهْراً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مردی که در سفر است، وقتی که خواست زنش را طلاق بدهد باید به مدّت یک ماه صبر کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی حَمْزَةَ مَتَی یُطَلِّقُ اَلْغَائِبُ قَالَ حَدَّثَنِی إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ أَوْ رَوَی إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَوْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ إِذَا مَضَی لَهُ شَهْرٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن سماعه روایت کرده که گفت: از محمّد بن ابی حمزة پرسیدم که شخص غایب کی می تواند طلاق بدهد؟

محمّد بن ابی حمزه گوید: اسحاق بن عمّار برای ما نقل کرد یا اسحاق بن عمّار روایت کرده از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه یا حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه که فرمود: وقتی که یک ماه بر او بگذرد.

527- طلاق زن باردار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: طَلاَقُ اَلْحَامِلِ وَاحِدَةٌ وَ عِدَّتُهَا أَقْرَبُ اَلْأَجَلَیْنِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو الصباح کنانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: طلاق زن حامله یک بار است (یعنی تا وقتی که حامله است فقط می شود او را یک

ص: 588


1- . الکافي ج 6 ص 80 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 81 ح 8.
3- . الکافي ج 6 ص 81 ح 2.

بار طلاق داد) و عدّۀ او نزدیک ترین دو زمان است (زمان وضع حمل و یا این که سه ماه بگذرد هرکدام که زودتر اتفاق افتاد).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا طُلِّقَتِ اَلْمَرْأَةُ وَ هِیَ حَامِلٌ فَأَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ حَمْلَهَا وَ إِنْ وَضَعَتْ مِنْ سَاعَتِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی زن باردار را طلاق بدهد، با زایمان عدّه او به سر خواهد رسید، گرچه بعد از یک ساعت دیگر زایمان و یا سقط صورت بگیرد.

528- طلاق زنی که شوهرش با او نزدیکی نکرده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا طَلَّقَ اَلرَّجُلُ اِمْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَیْسَ عَلَیْهَا عِدَّةٌ تَزَوَّجُ مِنْ سَاعَتِهَا إِنْ شَاءَتْ وَ تُبِینُهَا تَطْلِیقَةٌ وَاحِدَةٌ وَ إِنْ کَانَ فَرَضَ لَهَا مَهْراً فَلَهَا نِصْفُ مَا فَرَضَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مردی، زنش را طلاق بدهد قبل از این که به او دخول کند، آن زن عدّه ندارد و اگر خواست می تواند در همان ساعت (بعد از طلاق) ازدواج کند و یک بار طلاق او را از شوهرش جدا می کند. و اگر مهریه ای برای آن زن معلوم شده باشد، نصف آن مقدار برای اوست.

529- طلاق زنی که به سن بلوغ نرسیده و زنی که از خون دیدن مأیوس شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: فِی اَلرَّجُلِ یُطَلِّقُ اَلصَّبِیَّةَ اَلَّتِی لَمْ تَبْلُغْ وَ لاَ تَحْمِلُ مِثْلُهَا وَ قَدْ کَانَ دَخَلَ بِهَا وَ اَلْمَرْأَةَ اَلَّتِی قَدْ یَئِسَتْ مِنَ اَلْمَحِیضِ وَ اِرْتَفَعَ حَیْضُهَا فَلاَ تَلِدُ مِثْلُهَا قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِمَا عِدَّةٌ وَ إِنْ دَخَلَ بِهِمَا. (3)

ص: 589


1- . الکافي ج 6 ص 82 ح 11.
2- . الکافي ج 6 ص 83 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 84 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن دراج از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما درباره مردی که دختری را که به سن بلوغ نرسیده و مثل چنین دختری هم حامله نمی شود طلاق می دهد درحالی که به او دخول (نزدیکی) هم کرده و هم چنین زنی را که از حیض دیدن مأیوس شد و مثل چنین زنی بچّه هم نمی زاید و حیضش هم مرتفع شده (در این موارد چه می فرمایید)؟

فرمود: آن دو زن عدّه ندارند (یعنی لازم نیست بعد از طلاق، عدّه نگه دارند) اگرچه با آن ها نزدیکی هم شده باشد.

530- حکم ازدواج زن مطلقه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُطَلَّقَةُ إِذَا رَأَتِ اَلدَّمَ مِنَ اَلْحَیْضَةِ اَلثَّالِثَةِ فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: زنی که طلاق داده شده همین که خون حیض بار سوم را دید از شوهر خود جدا می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ طَلَّقَ اِمْرَأَتَهُ قَالَ هُوَ أَحَقُّ بِرَجْعَتِهَا مَا لَمْ تَقَعْ فِی اَلدَّمِ مِنَ اَلْحَیْضَةِ اَلثَّالِثَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل جعفی روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: مردی زنش را طلاق داده است.

فرمود: آن مرد به رجوع به آن زن سزاوارتر است؛ مادامی که زن در خون حیض بار سوم واقع نشده است.

531- هزینه ی زن حامله ای که طلاق داده شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحَامِلُ أَجَلُهَا أَنْ تَضَعَ حَمْلَهَا وَ عَلَیْهِ نَفَقَتُهَا بِالْمَعْرُوفِ حَتَّی تَضَعَ حَمْلَهَا. (3)

ص: 590


1- . الکافي ج 6 ص 87 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 87 ح 4.
3- . الکافي ج 6 ص 103 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: زمان به سر آمدن عده زن حامله به این است که زایمان کند و بر مرد واجب است که هزینۀ او را به نیکی و در حدّ متعارف بپردازد تا وقت زایمان بپردازد.

532- حکم مهریه ی زنی که بدون آمیزش طلاق داده شده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا طَلَّقَ اَلرَّجُلُ اِمْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَقَدْ بَانَتْ مِنْهُ وَ تَتَزَوَّجُ إِنْ شَاءَتْ مِنْ سَاعَتِهَا وَ إِنْ کَانَ فَرَضَ لَهَا مَهْراً فَلَهَا نِصْفُ اَلْمَهْرِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فَرَضَ لَهَا مَهْراً فَلْیُمَتِّعْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی زن خود را قبل از آمیزش طلاق بدهد، بدون عدّه از هم جدا می شوند و زن می تواند در همان لحظه ازدواج کند. اگر شوهر، هنگام ازدواج، مهریّۀ زن را مشخص کرده باشد باید نیم آن را به زن بدهد و اگر چیزی مشخص نکرده باشد باید با تقدیم جهاز و متاع او را بدرقه نماید.

533- آنچه موجب پرداخت مهریه کامل می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا اِلْتَقَی اَلْخِتَانَانِ وَجَبَ اَلْمَهْرُ وَ اَلْعِدَّةُ وَ اَلْغُسْلُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن بختری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه که ختنه گاه مرد با ختنه گاه زن تماس یابد، مهریّۀ زن، عدّۀ طلاق و غسل جنابت واجب می شود.

534- حکم عده زن دور از شوهر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یُطَلِّقُ اِمْرَأَتَهُ وَ هُوَ غَائِبٌ عَنْهَا مِنْ أَیِّ یَوْمٍ تَعْتَدُّ فَقَالَ إِنْ أَقَامَتْ لَهَا بَیِّنَةَ عَدْلٍ أَنَّهَا طُلِّقَتْ

ص: 591


1- . الکافي ج 6 ص 106 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 109 ح 2.

فِی یَوْمٍ مَعْلُومٍ وَ تَیَقَّنَتْ فَلْتَعْتَدَّ مِنْ یَوْمَ طُلِّقَتْ وَ إِنْ لَمْ تَحْفَظْ فِی أَیِّ یَوْمٍ وَ فِی أَیِّ شَهْرٍ فَلْتَعْتَدَّ مِنْ یَوْمِ یَبْلُغُهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی که در سفر است همسرش را طلاق می دهد؛ زن از چه روزی عدّه نگه دارد؟

فرمود: اگر شاهد عادلی برای زن شهادت دهد که او در روز مشخّصی طلاق داده شده و زن یقین کند؛ باید از روزی که طلاق داده شده عدّه نگه دارد. و اگر نداند که در چه روز و چه ماهی طلاق داده شد، باید از همان روزی که خبر طلاق به او رسیده، عدّه نگه دارد.

535- عده زنی که شوهرش در سفر بیمیرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی اَلْغَائِبِ عَنْهَا زَوْجُهَا إِذَا تُوُفِّیَ قَالَ اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا تَعْتَدُّ مِنْ یَوْمِ یَأْتِیهَا اَلْخَبَرُ لِأَنَّهَا تُحِدُّ عَلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره و محمد بن مسلم و برید بن معاویه روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دربارۀ کسی که در حال سفر بمیرد، فرمود: همسر او باید از همان روزی که از مرگ شوهر باخبر می شود، عدّه نگه دارد؛ زیرا باید در سوگ شوهر، از زر و زیور پرهیز کند.

536- عده زن باردار در سوگ شوهر و هزینه او

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ (الإمام الصادق صلوات الله علیه) قَالَ: اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا اَلْحَامِلُ أَجَلُهَا آخِرُ اَلْأَجَلَیْنِ إِذَا کَانَتْ حُبْلَی فَتَمَّتْ لَهَا أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَ عَشْرٌ وَ لَمْ تَضَعْ فَإِنَّ عِدَّتَهَا إِلَی أَنْ تَضَعَ وَ إِنْ کَانَتْ تَضَعُ حَمْلَهَا قَبْلَ أَنْ یَتِمَّ لَهَا أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَ عَشْرٌ تَعْتَدُّ بَعْدَ مَا تَضَعُ تَمَامَ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ وَ عَشْرٍ وَ ذَلِکَ أَبْعَدُ اَلْأَجَلَیْنِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر زنی باردار باشد و شوهر او از دنیا برود، باید دورترین موعد را رعایت کند، اگر چهار ماه و ده

ص: 592


1- . الکافي ج 6 ص 110 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 112 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 113 ح 1.

روز بگذرد و زایمان نکرده باشد، عدّۀ او تا روز زایمان ادامه دارد، و اگر زایمان کند و هنوز چهار ماه و ده روز نگذشته باشد، بقیۀ چهار ماه و ده روز را باید با حال عزا عدّه نگه دارد که معنای دورترین موعد همین است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمَرْأَةُ اَلْحُبْلَی اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا یُنْفَقُ عَلَیْهَا مِنْ مَالِ وَلَدِهَا اَلَّذِی فِی بَطْنِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به زن بارداری که شوهرش می میرد، از اموال فرزندی که در شکمش دارد نفقه داده می شود.

537- چگونگی عده زن شوهر مرده در سوگ شوهر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا أَ تَخْرُجُ إِلَی بَیْتِ أَبِیهَا وَ أُمِّهَا مِنْ بَیْتِهَا إِنْ شَاءَتْ فَتَعْتَدُّ فَقَالَ إِنْ شَاءَتْ أَنْ تَعْتَدَّ فِی بَیْتِ زَوْجِهَا اِعْتَدَّتْ وَ إِنْ شَاءَتِ اِعْتَدَّتْ فِی أَهْلِهَا وَ لاَ تَکْتَحِلُ وَ لاَ تَلْبَسُ حُلِیّاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سلیمان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کردم: آیا زنی که شوهرش وفات نموده می تواند از خانه خود خارج شده و به خانۀ پدر و مادرش برود و در آن جا عدّه نگه دارد؟

فرمود: اگر بخواهد در خانه شوهرش عدّه نگه دارد، می تواند چنین کند. و اگر بخواهد می تواند نزد خانواده خود عدّه نگه دارد؛ چنین زنی نباید سرمه بکشد و نیز نباید از زیور آلات استفاده کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُ عَنِ اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا فَقَالَ لاَ تَکْتَحِلُ لِلزِّینَةِ وَ لاَ تَطَیَّبُ وَ لاَ تَلْبَسُ ثَوْباً مَصْبُوغاً وَ لاَ تَبِیتُ عَنْ بَیْتِهَا وَ تَقْضِی اَلْحُقُوقَ وَ تَمْتَشِطُ بِغِسْلَةٍ وَ تَحُجُّ وَ إِنْ کَانَتْ فِی عِدَّتِهَا. (3)

ص: 593


1- . الکافي ج 6 ص 115 ح 10.
2- . الکافي ج 6 ص 116 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 116 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی یعفور روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زنی که شوهرش مرده، چه تکلیفی دارد؟

فرمود: برای آرایش، به چشم خود سورمه نکشد، بوی خوش به کار نبرد، لباس های رنگارنگ نپوشد و شب ها در خارج منزل به سر نبرد. اما می تواند به دید و بازدیدهای حقوقی بپردازد و سر خود را با یک آب شانه کند و یا به قصد حج راهی خانۀ خدا گردد.

538- حکم مهریه و عده زنی که قبل از عروسی شوهرش فوت کرده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ وَ فَضْلٍ أَبِی اَلْعَبَّاسِ قَالاَ: قُلْنَا لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً ثُمَّ مَاتَ عَنْهَا وَ قَدْ فَرَضَ لَهَا اَلصَّدَاقَ فَقَالَ لَهَا نِصْفُ اَلصَّدَاقِ وَ تَرِثُهُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِنْ مَاتَتْ فَهِیَ کَذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره و فضل ابو عباس روایت کرده که گفتند: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردیم: نظر شما در مورد مردی که با زنی ازدواج نموده و مهریه ای برای همسرش قرار داده و از دنیا رفته است، چیست؟

فرمود: نصف مهریه از آن زن است و او از همه اموال شوهرش ارث می برد. و اگر زن بمیرد نیز همین حکم را دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اِمْرَأَةٍ هَلَکَ زَوْجُهَا وَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا قَالَ لَهَا اَلْمِیرَاثُ وَ عَلَیْهَا اَلْعِدَّةُ کَامِلَةً وَ إِنْ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَلَهَا نِصْفُهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَلاَ شَیْءَ لَهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: شوهر زنی بدون آن که با او نزدیکی کند از دنیا رفته است (چه باید کرد؟ )

فرمود: زن حق ارث دارد و باید عدّه کامل نگه دارد و اگر شوهر برای او مهریّه ای معیّن نموده بود زن استحقاق نصف آن را دارد و اگر مهریه ای معین نکرده بود، زن استحقاق چیزی را ندارد.

ص: 594


1- . الکافي ج 6 ص 119 ح 7.
2- . الکافي ج 6 ص 120 ح 11.

539- وکالت در طلاق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ اَلْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ جَعَلَ أَمْرَ اِمْرَأَتِهِ إِلَی رَجُلٍ فَقَالَ اِشْهَدُوا أَنِّی جَعَلْتُ أَمْرَ فُلاَنَةَ إِلَی فُلاَنٍ أَ یَجُوزُ ذَلِکَ لِلرَّجُلِ قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید اعرج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: شخصی اختیار طلاق همسرش را به شخص دیگری سپرده و گفته است: شاهد باشید که من اختیار طلاق فلان همسرم را به فلان شخص سپردم؛ آیا مرد چنین اختیاری دارد؟

فرمود: آری.

540- ایلاء و سوگند به آمیزش نکردن با همسر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ وَ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهما أَنَّهُمَا قَالاَ: إِذَا آلَی اَلرَّجُلُ أَنْ لاَ یَقْرَبَ اِمْرَأَتَهُ فَلَیْسَ لَهَا قَوْلٌ وَ لاَ حَقٌّ فِی اَلْأَرْبَعَةِ اَلْأَشْهُرِ وَ لاَ إِثْمَ عَلَیْهِ فِی کَفِّهِ عَنْهَا فِی اَلْأَرْبَعَةِ اَلْأَشْهُرِ فَإِنْ مَضَتِ اَلْأَرْبَعَةُ اَلْأَشْهُرِ قَبْلَ أَنْ یَمَسَّهَا فَسَکَتَتْ وَ رَضِیَتْ فَهُوَ فِی حِلٍّ وَ سَعَةٍ فَإِنْ رَفَعَتْ أَمْرَهَا قِیلَ لَهُ إِمَّا أَنْ تَفِیءَ فَتَمَسَّهَا وَ إِمَّا أَنْ تُطَلِّقَ وَ عَزْمُ اَلطَّلاَقِ أَنْ یُخَلِّیَ عَنْهَا فَإِذَا حَاضَتْ وَ طَهُرَتْ طَلَّقَهَا وَ هُوَ أَحَقُّ بِرَجْعَتِهَا مَا لَمْ تَمْضِ ثَلاَثَةُ قُرُوءٍ فَهَذَا اَلْإِیلاَءُ اَلَّذِی أَنْزَلَهُ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ وَ سُنَّةِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بکیر بن اعین و برید بن معاویه روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما فرمودند: اگر کسی سوگند یاد کند که با همسر خود به بستر نرود، زن او، ظرف چهار ماه، حق اعتراض ندارد، و شوهر، ظرف این چهار ماه متارکه، گناهی مرتکب نشده است. اگر چهار ماه بگذرد و شوهر با زن خود آشتی نکند و همبستر نشود، و زن او ساکت بماند و تحمل کند باز هم شوهر او در آزادی و گشایش خواهد بود، و اگر زن به شکایت برود، شوهر مکلّف می شود که یا به زندگی عادی بازگردد و یا آن زن را طلاق بدهد. تصمیم بر طلاق چنین است که زن را

ص: 595


1- . الکافي ج 6 ص 129 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 131 ح 4.

واگذارد تا عادت بشود و مجدّدا پاک شود، سپس طلاق بگوید، و با وجود این که طلاق با نظارت قاضی صورت گرفته، مادام که عدّۀ طلاق به سر نیامده باشد، شوهر او حق رجوع دارد. این همان ایلائی است که خداوند متعال در کتاب خود و سنت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بیان فرموده است.

541- حکم کسی که به همسرش گوید: بسترت بر من حرام است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ قَالَ لاِمْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ کَفَّارَةٌ وَ لاَ طَلاَقٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: اگر کسی به همسر خود بگوید: «بستر تو بر من حرام باد» (چه حکمی دارد؟)

فرمود: این سخن، نه کفاره دارد و نه صیغۀ طلاق است.

542- حکم طلاق به این جملات: «همسر من نیستی» «تو شوهر داری» و «پیوند ما گسست»

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَقُولُ لاِمْرَأَتِهِ أَنْتِ مِنِّی خَلِیَّةٌ أَوْ بَرِیئَةٌ أَوْ بَتَّةٌ أَوْ حَرَامٌ قَالَ لَیْسَ بِشَیْءٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: اگر کسی به همسر خود بگوید: «تو همسر من نیستی»، «تو شوهر نداری»، «پیوند ما گسست» و «تو بر من حرامی» (چه حکمی دارد؟).

فرمود: اثری ندارد.

543- حق اختیار در طلاق

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلْخِیَارِ فَقَالَ وَ مَا هُوَ وَ مَا ذَاکَ إِنَّمَا ذَاکَ شَیْءٌ کَانَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ. (3)

ص: 596


1- . الکافي ج 6 ص 135 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 135 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 136 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دربارۀ حق اختیار پرسیدم.

فرمود: حق اختیار چیست؟! و کدام است؟ این امر فقط از آن رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ جَعَلَ أَمْرَ اِمْرَأَتِهِ بِیَدِهَا قَالَ فَقَالَ وَلَّی اَلْأَمْرَ مَنْ لَیْسَ أَهْلَهُ وَ خَالَفَ اَلسُّنَّةَ وَ لَمْ یُجِزِ اَلنِّکَاحَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هارون بن مسلم از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: درباره کسی که اختیار همسرش را به دست او می سپارد، چه می فرمایید؟

فرمود: اختیار را به کسی سپرده است که شایستگی آن را ندارد و با سنّت مخالفت کرده و به حکم ازدواج عمل نکرده است.

544- حکم ظهار

اشاره: ظهار یعنی مردی به زنش بگوید: تو بسان مادر من هستی.

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ إِنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اِمْرَأَةً مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ أَتَتْ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَتْ یَا رَسُولُ إِنَّ فُلاَناً زَوْجِی قَدْ نَثَرْتُ لَهُ بَطْنِی وَ أَعَنْتُهُ عَلَی دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ فَلَمْ یَرَ مِنِّی مَکْرُوهاً وَ أَنَا أَشْکُوهُ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَیْکَ قَالَ مِمَّا تَشْتَکِینَهُ قَالَتْ لَهُ إِنَّهُ قَالَ لِیَ اَلْیَوْمَ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ کَظَهْرِ أُمِّی وَ قَدْ أَخْرَجَنِی مِنْ مَنْزِلِی فَانْظُرْ فِی أَمْرِی فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَلَیَّ کِتَاباً أَقْضِی بِهِ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ زَوْجِکِ وَ أَنَا أَکْرَهُ أَنْ أَکُونَ مِنَ اَلْمُتَکَلِّفِینَ فَجَعَلَتْ تَبْکِی وَ تَشْتَکِی مَا بِهَا إِلَی اَللَّهِ وَ إِلَی رَسُولِهِ وَ اِنْصَرَفَتْ فَسَمِعَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَاوَرَتَهَا لِرَسُولِهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فِی زَوْجِهَا وَ مَا شَکَتْ إِلَیْهِ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ قُرْآناً «بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ قَدْ سَمِعَ اَللّٰهُ قَوْلَ اَلَّتِی تُجٰادِلُکَ فِی زَوْجِهٰا وَ تَشْتَکِی إِلَی اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ یَسْمَعُ تَحٰاوُرَکُمٰا» یَعْنِی مُحَاوَرَتَهَا لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی زَوْجِهَا:

ص: 597


1- . الکافي ج 6 ص 137 ح 4.

«إِنَّ اَللّٰهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ. اَلَّذِینَ یُظٰاهِرُونَ مِنْکُمْ مِنْ نِسٰائِهِمْ مٰا هُنَّ أُمَّهٰاتِهِمْ إِنْ أُمَّهٰاتُهُمْ إِلاَّ اَللاّٰئِی وَلَدْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ مُنْکَراً مِنَ اَلْقَوْلِ وَ زُوراً وَ إِنَّ اَللّٰهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» فَبَعَثَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَی اَلْمَرْأَةِ فَأَتَتْهُ فَقَالَ لَهَا جِیئِینِی بِزَوْجِکِ فَأَتَتْهُ فَقَالَ لَهُ أَ قُلْتَ لاِمْرَأَتِکَ هَذِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ کَظَهْرِ أُمِّی قَالَ قَدْ قُلْتُ لَهَا ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَدْ أَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیکَ وَ فِی اِمْرَأَتِکَ قُرْآناً فَقَرَأَ عَلَیْهِ مَا أَنْزَلَ اَللَّهُ مِنْ قَوْلِهِ: «قَدْ سَمِعَ اَللّٰهُ قَوْلَ اَلَّتِی تُجٰادِلُکَ فِی زَوْجِهٰا» إِلَی قَوْلِهِ «إِنَّ اَللّٰهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» فَضُمَّ اِمْرَأَتَکَ إِلَیْکَ فَإِنَّکَ قَدْ قُلْتَ «مُنْکَراً مِنَ اَلْقَوْلِ وَ زُوراً» قَدْ عَفَا اَللَّهُ عَنْکَ وَ غَفَرَ لَکَ فَلاَ تَعُدْ فَانْصَرَفَ اَلرَّجُلُ وَ هُوَ نَادِمٌ عَلَی مَا قَالَ لاِمْرَأَتِهِ وَ کَرِهَ اَللَّهُ ذَلِکَ لِلْمُؤْمِنِینَ بَعْدُ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ اَلَّذِینَ یُظٰاهِرُونَ مِنْ نِسٰائِهِمْ ثُمَّ یَعُودُونَ لِمٰا قٰالُوا» یَعْنِی لِمَا قَالَ اَلرَّجُلُ اَلْأَوَّلُ لاِمْرَأَتِهِ أَنْتِ عَلَیَّ حَرَامٌ کَظَهْرِ أُمِّی قَالَ فَمَنْ قَالَهَا بَعْدَ مَا عَفَا اَللَّهُ وَ غَفَرَ لِلرَّجُلِ اَلْأَوَّلِ فَإِنَّ عَلَیْهِ «فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسّٰا» یَعْنِی مُجَامَعَتَهَا: «ذٰلِکُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اَللّٰهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ. فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ شَهْرَیْنِ مُتَتٰابِعَیْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسّٰا فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعٰامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً» فَجَعَلَ اَللَّهُ عُقُوبَةَ مَنْ ظَاهَرَ بَعْدَ اَلنَّهْیِ هَذَا وَ قَالَ «ذٰلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللّٰهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْکَ حُدُودُ اَللّٰهِ» فَجَعَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَذَا حَدَّ اَلظِّهَارِقَالَ حُمْرَانُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه وَ لاَ یَکُونُ ظِهَارٌ فِی یَمِینٍ وَ لاَ فِی إِضْرَارٍ وَ لاَ فِی غَضَبٍ وَ لاَ یَکُونُ ظِهَارٌ إِلاَّ عَلَی طُهْرٍ بِغَیْرِ جِمَاعٍ بِشَهَادَةِ شَاهِدَیْنِ مُسْلِمَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمران روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: زن مسلمانی نزد رسول الله صلّی اللّه علیه و آله آمده و عرض کرد: ای رسول الله! فلانی شوهر من است. من برای او فرزندان زیادی آوردم و او را بر دنیا و آخرتش یاری نمودم. پس هیچ چیز ناپسندی از من ندیده است و اکنون من از او به خداوند و شما شکایت می کنم.

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: از چه چیزی شکایت داری؟

ص: 598


1- . الکافي ج 6 ص 152 ح 1.

عرض کرد: شوهرم امروز به من گفته است: «تو برای من به سان کمر مادرم هستی» و مرا از خانه ام بیرون نموده است. پس بر مسأله من نظارت نما.

فرمود: خداوند برای من کتابی(حکمی) نفرستاده که با آن بین تو و شوهرت داوری کنم و من کراهت دارم که از کسانی باشم که خود را به زحمت افکنند.

زن می گریست و از آن چه که بر سرش آمده بود به خدا و پیامبرش شکایت می نمود و رفت.

خداوند سخن آن زن با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود را درباره شوهرش و شکایت او را شنید و در این مورد آیه نازل نمود که: {به نام خداوند بخشنده مهربان. خداوند سخن زنی را که دربارۀ شوهرش به تو مراجعه کرده و به خدا شکایت می کرد؛ شنید و خداوند شنوا و بیناست. کسانی از شما به زنان خود ظهار می کنند (و به سان مادر می انگارند) آنان مادرانشان نیستند؛ مادرانشان فقط کسانی هستند که آنها را به دنیا آورده اند، آنان سخن زشت و باطل می گویند و خداوند بخشنده و آمرزنده است}. (سوره مجادله آیه 1- 3)

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در پی زن فرستاد و زن آمد. رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به او فرمود: شوهرت را نزد من بیاور.

زن شوهرش را آورد. رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به مرد فرمود: آیا تو این سخن را به همسرت گفتی که «تو برای من به سان مادرم هستی»؟

مرد عرض کرد: آری چنین سخنی به او گفته ام.

فرمود: به راستی که خداوند درباره تو و همسرت آیه ای نازل نمود. آن گاه آیاتی را که خداوند بر ایشان نازل نموده از آیه: {قَدْ سَمِعَ} تا {إِنَّ اَللّٰهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ}. (سوره مجادله آیه 1- 3) برای مرد خواند و فرمود: همسرت را نزد خود نگه دار. زیرا تو سخن ناپسند و زورگویانه ای گفته ای. خداوند از تو درگذشت و تو را بخشید؛ پس دیگر چنین نکن.

مرد در حالی که از آن چه که به همسرش گفته بود، پشیمان شده بود، رفت. پس از آن زمان خداوند «ظهار» را برای مسلمانان مکروه و ناپسند داشت و آیه نازل نمود که و کسانی که با زنان شان ظهار می کنند سپس آن چه را که گفتند تکرار می کنند؛ یعنی آن چه را که نفر اول شخص مذکور در داستان) به همسرش گفت: «تو برای من به سان مادرم هستی».

ص: 599

پس هرکس این را بگوید - پس از آن که خداوند نفر اول را بخشید و آمرزید - بر اوست که پیش از این که با او همبستر شود برده ای را آزاد کند، «این دستوری است که به آن پند داده می شوید و خدا به آن چه انجام می دهید آگاه است. پس هرکه توان آزادی برده ندارد دو ماه پیاپی پیش از آمیزش روزه بگیرد و کسی که این را هم نتواند شصت بی نوا را اطعام کند».

پس خداوند پس از آن که نهی نمود، برای کسی که ظهار کند عقوبتی قرار داد و فرمود: «تا به خدا و پیامبرش ایمان بیاورید».

و این حدود خداوند است. پس خدا این حکم را حدّ ظهار قرار داد.

حمران گوید: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: و ظهاری در سوگند نیست و در مورد ضرر وارد کردن و در هنگام عصبانیت نیز جایز نیست. و ظهار فقط در دوران پاکیزگی زن که آمیزش صورت نگرفته باشد (و همراه) با شهادت دو شاهد مسلمان باشد امکان پذیر خواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ طَلاَقَ إِلاَّ مَا أُرِیدَ بِهِ اَلطَّلاَقُ وَ لاَ ظِهَارَ إِلاَّ مَا أُرِیدُ بِهِ اَلظِّهَارُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هیچ طلاقی اثر ندارد مگر آن که با نیّت طلاق و جدایی همراه باشد. هیچ ظهاری اثر ندارد مگر آن گاه که با نیت ظهار همراه باشد.

545- حکم لعان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَکُونُ اَلْمُلاَعَنَةُ وَ لاَ اَلْإِیلاَءُ إِلاَّ بَعْدَ اَلدُّخُولِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: لعان و ایلاء فقط بعد از آمیزش صورت می گیرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ اَلَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوٰاجَهُمْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ شُهَدٰاءُ إِلاّٰ أَنْفُسُهُمْ» قَالَ هُوَ اَلْقَاذِفُ اَلَّذِی

ص: 600


1- . الکافي ج 6 ص 153 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 162 ح 2.

یَقْذِفُ اِمْرَأَتَهُ فَإِذَا قَذَفَهَا ثُمَّ أَقَرَّ أَنَّهُ کَذَبَ عَلَیْهَا جُلِدَ اَلْحَدَّ وَ رُدَّتْ إِلَیْهِ اِمْرَأَتُهُ وَ إِنْ أَبَی إِلاَّ أَنْ یَمْضِیَ فَیَشْهَدُ عَلَیْهَا «أَرْبَعُ شَهٰادٰاتٍ بِاللّٰهِ إِنَّهُ لَمِنَ اَلصّٰادِقِینَ» وَ اَلْخَامِسَةُ یَلْعَنُ فِیهَا نَفْسَهُ «إِنْ کٰانَ مِنَ اَلْکٰاذِبِینَ» فَإِنْ أَرَادَتْ أَنْ تَدْفَعَ عَنْ نَفْسِهَا اَلْعَذَابَ وَ اَلْعَذَابُ هُوَ اَلرَّجْمُ شَهِدَتْ «أَرْبَعَ شَهٰادٰاتٍ بِاللّٰهِ إِنَّهُ لَمِنَ اَلْکٰاذِبِینَ `وَ اَلْخٰامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اَللّٰهِ عَلَیْهٰا إِنْ کٰانَ مِنَ اَلصّٰادِقِینَ» فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ رُجِمَتْ وَ إِنْ فَعَلَتْ دَرَأَتْ عَنْ نَفْسِهَا اَلْحَدَّ ثُمَّ لاَ تَحِلُّ لَهُ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ لَهَا وَلَدٌ فَمَاتَ قَالَ تَرِثُهُ أُمُّهُ وَ إِنْ مَاتَتْ أُمُّهُ وَرِثَهُ أَخْوَالُهُ وَ مَنْ قَالَ إِنَّهُ وَلَدُ زِنًی جُلِدَ اَلْحَدَّ قُلْتُ یُرَدُّ إِلَیْهِ اَلْوَلَدُ إِذَا أَقَرَّ بِهِ قَالَ لاَ وَ لاَ کَرَامَةَ وَ لاَ یَرِثُ اَلاِبْنَ وَ یَرِثُهُ اَلاِبْنُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره گفتار خدا که می فرماید: {و کسانی که همسران پاکدامن خود را متهم می نمایند و گواهانی جز خود ندارند}. (سوره نور آیه 4) پرسیدند.

فرمود: منظور کسی است که به همسرش تهمت زنا می زند. پس هرگاه به همسرش تهمت زنا بزند سپس اقرار کند که دروغ گفته است، باید به او حدّ زده شود و همسرش به او بازگردانده شود و اگر از اقرار کردن به دروغ گفتن خودداری کند تا این که بگذرد، پس این مرد علیه زن چهار با شهادت به خداوند می دهد که خودش راست گوست و در شهادت پنجم خود را لعن می کند، در صورتی که دروغ گو باشد.

پس اگر زن بخواهد عذاب که همان سنگسار است از خود دور کند، چهار بار به خداوند شهادت می دهد که شوهرش دروغ گوست و در مرتبه پنجم شهادت می دهد که خشم خداوند بر خودش باشد، در صورتی که شوهرش راست گو باشد.

اگر زن چنین نکند، سنگسار می شود و اگر این کار را انجام دهد و حدّ سنگسار را از خود برمی دارد و تا روز قیامت دیگر برای شوهرش حلال نخواهد بود.

عرض کردم: به نظر شما اگر بین زن و شوهر جدایی بیفتد و آنان فرزندی داشته باشند و او بمیرد (چه حکمی دارد؟)

ص: 601


1- . الکافي ج 6 ص 162 ح 3.

فرمود: مادرش از او ارث می برد و اگر مادرش مرده باشد، دایی هایش از او ارث می برند و هرکس بگوید که این فرزند، زنازاده است به او حد زده می شود.

عرض کردم: اگر مرد اقرار کند که این فرزند از آن خودش است فرزند به او داده خواهد شد؟

فرمود: نه، و اعتنایی نمی شود و او از فرزند ارث نخواهد برد، امّا فرزند از او ارث می برد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَکُونُ اَللِّعَانُ حَتَّی یَزْعُمَ أَنَّهُ قَدْ عَایَنَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: لعان صورت نمی گیرد تا این که مرد ادّعا کند که (خیانت همسرش) را با چشم خود دیده است.

546- حکم ارتداد شوهر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمُرْتَدِّ فَقَالَ مَنْ رَغِبَ عَنِ اَلْإِسْلاَمِ وَ کَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بَعْدَ إِسْلاَمِهِ فَلاَ تَوْبَةَ لَهُ وَ قَدْ وَجَبَ قَتْلُهُ وَ بَانَتْ مِنْهُ اِمْرَأَتُهُ وَ یُقْسَمُ مَا تَرَکَ عَلَی وُلْدِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مرتد پرسیدم.

فرمود: هرکس از دین اسلام روی گرداند و به احکام حضرت محمد صلی الله علیه و آله کافر شود، با آن که در دین اسلام پرورش یافته باشد، دیگر توبۀ او پذیرفته نمی شود، باید او را بکشند. همسرش از او جدا می شود، و میراث او را بر فرزندانش تقسیم می کنند.

547- حکم طلاق اهل ذمه و چگونگی عده آنها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ نَصْرَانِیَّةٍ کَانَتْ تَحْتَ نَصْرَانِیٍّ فَطَلَّقَهَا هَلْ عَلَیْهَا عِدَّةٌ مِثْلُ عِدَّةِ اَلْمُسْلِمَةِ فَقَالَ لاَ لِأَنَّ أَهْلَ

ص: 602


1- . الکافي ج 6 ص 167 ح 21.
2- . الکافي ج 6 ص 174 ح 2.

اَلْکِتَابِ مَمَالِیکُ لِلْإِمَامِ أَ لاَ تَرَی أَنَّهُمْ یُؤَدُّونَهُمُ اَلْجِزْیَةَ کَمَا یُؤَدِّی اَلْعَبْدُ اَلضَّرِیبَةَ إِلَی مَوْلاَهُ قَالَ وَ مَنْ أَسْلَمَ مِنْهُمْ فَهُوَ حُرٌّ تُطْرَحُ عَنْهُ اَلْجِزْیَةُ قُلْتُ فَمَا عِدَّتُهَا إِنْ أَرَادَ اَلْمُسْلِمُ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا قَالَ عِدَّتُهَا عِدَّةُ اَلْأَمَةِ حَیْضَتَانِ أَوْ خَمْسَةٌ وَ أَرْبَعُونَ یَوْماً قَبْلَ أَنْ تُسْلِمَ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنْ أَسْلَمَتْ بَعْدَ مَا طَلَّقَهَا فَقَالَ إِذَا أَسْلَمَتْ بَعْدَ مَا طَلَّقَهَا فَإِنَّ عِدَّتَهَا عِدَّةُ اَلْمُسْلِمَةِ قُلْتُ فَإِنْ مَاتَ عَنْهَا وَ هِیَ نَصْرَانِیَّةٌ وَ هُوَ نَصْرَانِیٌّ فَأَرَادَ رَجُلٌ مِنَ اَلْمُسْلِمِینَ أَنْ یَتَزَوَّجَهَا قَالَ لاَ یَتَزَوَّجُهَا اَلْمُسْلِمُ حَتَّی تَعْتَدَّ مِنَ اَلنَّصْرَانِیِّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً عِدَّةَ اَلْمُسْلِمَةِ اَلْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا قُلْتُ لَهُ کَیْفَ جُعِلَتْ عِدَّتُهَا إِذَا طُلِّقَتْ عِدَّةَ اَلْأَمَةِ وَ جُعِلَتْ عِدَّتُهَا إِذَا مَاتَ عَنْهَا زَوْجُهَا عِدَّةَ اَلْحُرَّةِ اَلْمُسْلِمَةِ وَ أَنْتَ تَذْکُرُ أَنَّهُمْ مَمَالِیکُ اَلْإِمَامِ فَقَالَ لَیْسَ عِدَّتُهَا فِی اَلطَّلاَقِ مِثْلَ عِدَّتِهَا إِذَا تُوُفِّیَ عَنْهَا زَوْجُهَا ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَلْأَمَةَ وَ اَلْحُرَّةَ کِلْتَیْهِمَا إِذَا مَاتَ عَنْهُمَا زَوْجُهُمَا سَوَاءٌ فِی اَلْعِدَّةِ إِلاَّ أَنَّ اَلْحُرَّةَ تُحِدُّ وَ اَلْأَمَةَ لاَ تُحِدُّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: زنی مسیحی که شوهر مسیحی اش او را طلاق می دهد، آیا بایستی مانند زنان مسلمان عدّه نگه دارد؟

فرمود: نه. زیرا اهل کتاب بردگان امام هستند. آیا نمی بینی که آنان به سان برده ای که به مولای خود جزیه می پردازد، به مسلمانان جزیه می پردازند؟

فرمود: هرکدام از آنان مسلمان شود، جزیه از او ساقط می گردد.

گفتم: اگر مرد مسلمانی بخواهد با آن زن ازدواج کند، عدّه اش چگونه است؟

فرمود: عدّه اش مانند عدّه کنیز است؛ دو بار حایض شدن و یا چهل و پنج روز است؛ پیش از آن که مسلمان شود.

گفتم: اگر پس از طلاق اسلام بیاورد چه حکمی دارد؟

فرمود: هرگاه پس از طلاق مسلمان شود، عدّه اش عدّه زن مسلمان است.

گفتم: اگر زن و شوهر مسیحی باشند و شوهر بمیرد. پس مرد مسلمانی بخواهد با آن زن ازدواج کند (چه حکمی دارد؟)

ص: 603


1- . الکافي ج 6 ص 174 ح 1.

فرمود: مرد مسلمان نمی تواند با او ازدواج کند تا این که زن برای شوهر مسیحی خود چهار ماه و ده روز - عدّه زن مسلمانی که شوهرش می میرد - عدّه نگه دارد.

گفتم: چگونه در صورتی که طلاق داده شود عدّه اش عدّه کنیز و در صورتی که شوهرش بمیرد عدّه اش عدّه زن آزاد مسلمان قرار داده شده است در حالی که شما بیان نمودید که آنان بردگان امام هستند؟

فرمود: عدّه طلاق او مانند عدّه وفاتش نیست.

سپس فرمود: هرگاه شوهر کنیز و زن آزاد بمیرد، در عدّه با هم یکسان اند جز این که زن آزاد «حداد» دارد و کنیز «حداد» ندارد.

توضیح: این حکم بر کافران اهل کتاب جاری است.

ص: 604

کتاب صید

548- حکم شکار سگ و پلنگ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ اَلْحَذَّاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَسْرَحُ کَلْبَهُ اَلْمُعَلَّمَ وَ یُسَمِّی إِذَا سَرَحَهُ فَقَالَ یَأْکُلُ مِمَّا أَمْسَکَ عَلَیْهِ فَإِذَا أَدْرَکَهُ قَبْلَ قَتْلِهِ ذَکَّاهُ وَ إِنْ وَجَدَ مَعَهُ کَلْباً غَیْرَ مُعَلَّمٍ فَلاَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَقُلْتُ فَالْفَهْدُ قَالَ إِذَا أَدْرَکْتَ ذَکَاتَهُ فَکُلْ وَ إِلاَّ فَلاَ قُلْتُ أَ لَیْسَ اَلْفَهْدُ بِمَنْزِلَةِ اَلْکَلْبِ فَقَالَ لِی لَیْسَ شَیْءٌ مُکَلَّبٌ إِلاَّ اَلْکَلْبُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیدۀ حذّاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر شکارچی سگ تعلیم دیده را به سوی شکار روان سازد و نام خدا را ببرد، کفایت می کند؟

فرمود: اگر شکار خود را سالم نگه داشته باشد، شکارچی می تواند از شکار آن تناول کند و اگر پیش از جان دادن شکار برسد، باید شکار را ذبح کند، و اگر شکارچی ببیند که یک سگ تعلیم ندیده در شکار حیوان با سگ او شریک شده است، نباید از شکار آن دو سگ تناول کند.

عرض کردم: صیدی که با پلنگ تربیت شده شکار شود، چه صورت دارد؟

فرمود: اگر به موقع رسیدی، صید پلنگ را ذبح کن و تناول کن وگرنه از آن تناول مکن.

عرض کردم: مگر پلنگ شکاری مانند سگ شکاری نیست؟

فرمود: جز سگ شکاری، هیچ حیوانی «گیرنده» نیست.

549- حکم شکار باز و شاهین و پرندگان شکاری دیگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: کَانَ أَبِی صلوات الله علیه یُفْتِی وَ کَانَ یَتَّقِی وَ نَحْنُ نَخَافُ فِی صَیْدِ اَلْبُزَاةِ وَ اَلصُّقُورِ وَ أَمَّا اَلْآنَ فَإِنَّا لاَ نَخَافُ وَ لاَ نُحِلُّ صَیْدَهَا إِلاَّ أَنْ تُدْرَکَ ذَکَاتُهُ فَإِنَّهُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «وَ مٰا عَلَّمْتُمْ مِنَ اَلْجَوٰارِحِ مُکَلِّبِینَ» فِی اَلْکِلاَبِ. (2)

ص: 605


1- . الکافي ج 6 ص 203 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 207 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پدرم حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در زمان خود صاحب فتوا بود، در آن موقع نسبت به شکار باز و شاهین تقیه می کردیم؛ ولی اینک بیمی در میان نیست و تقیه نخواهیم کرد، ازاین رو حیوانی که توسط باز و شاهین شکار می شود حلال نمی دانیم، مگر موقعی که نیمه جان بر سر شکار برسی و او را ذبح کنی. در کتاب حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمده است که خداوند متعال دربارۀ سگ های شکاری می فرماید: {و صید حیوانات شکاری و سگ های آموخته}. (سوره مائده آیه 4) منظور سگ ها هستند.

550- گوشت شکار به وسیله سلاح

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلصَّیْدِ یَضْرِبُهُ اَلرَّجُلُ بِالسَّیْفِ أَوْ یَطْعُنُهُ بِالرُّمْحِ أَوْ یَرْمِیهِ بِسَهْمٍ فَقَتَلَهُ وَ قَدْ سَمَّی حِینَ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَالَ کُلْ لاَ بَأْسَ بِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر انسان نام خدا را ببرد و با شمشیر و کارد بر تن شکار فرود آورد و یا نیزۀ خود را بر تن او فروبرد و یا تیر پیکان دار به سوی او پرتاب کند و شکار او کشته شود (کفایت می کند؟)

فرمود: در هرصورت گوشت شکار حلال است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ رَجُلٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: لاَ یُرْمَی اَلصَّیْدُ بِشَیْءٍ هُوَ أَکْبَرُ مِنْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن یحیی از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شکار نباید با وسیله ای بزرگ تر از خودش مورد هدف قرار گیرد.

551- حکم شکار با سنگ و گلولۀ گِلی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّهُ سُئِلَ عَمَّا قَتَلَ اَلْحَجَرُ وَ اَلْبُنْدُقُ أَ یُؤْکَلُ مِنْهُ قَالَ لاَ. (3)

ص: 606


1- . الکافي ج 6 ص 210 ح 6.
2- . الکافي ج 6 ص 211 ح 12.
3- . الکافي ج 6 ص 213 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: صیدی را که به وسیلۀ سنگ و گلوله گلی کشته می شود می توان خورد؟

فرمود: نه.

552- شکار به وسیله تله و دام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا أَخَذَتِ اَلْحِبَالَةُ فَقَطَعَتْ مِنْهُ شَیْئاً فَهُوَ مَیِّتٌ وَ مَا أَدْرَکْتَ مِنْ سَائِرِ جَسَدِهِ حَیّاً فَذَکِّهِ ثُمَّ کُلْ مِنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن ابو عبد اللّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر شکاری در تله بیفتد، هر عضوی از اعضای او که قطع شود، مردار است و سایر اعضای شکار که زنده دریابی در صورت ذبح و تذکیه می توانی آن را بخوری.

553- صید ماهی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ صَیْدِ اَلْمَجُوسِیِّ لِلسَّمَکِ حِینَ یَضْرِبُونَ بِالشَّبَکِ وَ لاَ یُسَمُّونَ وَ کَذَلِکَ اَلْیَهُودِیُّ فَقَالَ لاَ بَأْسَ إِنَّمَا صَیْدُ اَلْحِیتَانِ أَخْذُهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا صید مجوسیان و یهودیان حلال است که با تور دستی ماهی صید می کنند و نام خدا را نمی برند؟

فرمود: مانعی ندارد. صید ماهی فقط از آب گرفتن است.

554- ماهی حلال

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: أَقْرَأَنِی أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه شَیْئاً مِنْ کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه فَإِذَا فِیهِ أَنْهَاکُمْ عَنِ اَلْجِرِّیِّ وَ اَلزِّمِّیرِ وَ اَلْمَارْمَاهِی وَ

ص: 607


1- . الکافي ج 6 ص 214 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 217 ح 5.

اَلطَّافِی وَ اَلطِّحَالِ قَالَ قُلْتُ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ یَرْحَمُکَ اَللَّهُ إِنَّا نُؤْتَی بِالسَّمَکِ لَیْسَ لَهُ قِشْرٌ فَقَالَ کُلْ مَا لَهُ قِشْرٌ مِنَ اَلسَّمَکِ وَ مَا لَیْسَ لَهُ قِشْرٌ فَلاَ تَأْکُلْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه بخشی از کتاب علی صلوات الله علیه را در اختیار من نهاد. در آن نامه خواندم: من شما را از خوردن ماهی جرّی، ماهی خاردار، مارماهی، ماهی روآبی (مرده) طحال دام ها بازمی دارم.

به حضرتش گفتم: ای پسر رسول الله! خداوند شما را در رحمت خود جای دهد! صیادان ماهیانی می آورند که فلس و پولک ندارد. (آیا حلال اند؟)

فرمود: هر ماهی که فلس و پولک دارد، حلال است، تناول کن و هر ماهی که فلس ندارد تناول مکن.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ اَلْحِیتَانُ مَا یُؤْکَلُ مِنْهَا فَقَالَ مَا کَانَ لَهُ قِشْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی اَلْکَنْعَتِ فَقَالَ لاَ بَأْسَ بِأَکْلِهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ فَإِنَّهُ لَیْسَ لَهُ قِشْرٌ فَقَالَ لِی بَلَی وَ لَکِنَّهَا سَمَکَةٌ سَیِّئَةُ اَلْخُلُقِ تَحْتَکُّ بِکُلِّ شَیْءٍ وَ إِذَا نَظَرْتَ فِی أَصْلِ أُذُنِهَا وَجَدْتَ لَهَا قِشْراً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عثمان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: قربان تان گردم! خوردن چه نوع از ماهی ها حلال است.

فرمود: آن که فلس و پولک دارد.

گفتم: قربانت گردم! درباره ماهی «کنعت» چه می فرمایید؟

فرمود: خوردنش ایرادی ندارد.

گفتم: ماهی کنعت پولک ندارد.

فرمود: آری؛ امّا کنعت، ماهی تندخویی است که خود را با هرچیزی می تراشد و هرگاه به بیخ گوش آن بنگری، پولک آن را می یابی.

ص: 608


1- . الکافي ج 6 ص 219 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 219 ح 2.

555- حکم شکار پرندگان اهلی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِنَّ اَلطَّیْرَ إِذَا مَلَکَ جَنَاحَیْهِ فَهُوَ صَیْدٌ وَ هُوَ حَلاَلٌ لِمَنْ أَخَذَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: هرگاه پرنده توانایی پرواز را داشته باشد؛ صید محسوب می شود و برای کسی که آن را بگیرد حلال است.

556- حکم شکار پرستو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عن دَاوُدَ اَلرَّقِّیِّ أَوْ غَیْرِهِ قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ قُعُودٌ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِذْ مَرَّ رَجُلٌ بِیَدِهِ خُطَّافٌ مَذْبُوحٌ فَوَثَبَ إِلَیْهِ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه حَتَّی أَخَذَهُ مِنْ یَدِهِ ثُمَّ دَحَا بِهِ اَلْأَرْضَ فَقَالَ صلوات الله علیه أَ عَالِمُکُمْ أَمَرَکُمْ بِهَذَا أَمْ فَقِیهُکُمْ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ نَهَی عَنْ قَتْلِ اَلسِّتَّةِ مِنْهَا اَلْخُطَّافُ وَ قَالَ إِنَّ دَوَرَانَهُ فِی اَلسَّمَاءِ أَسَفاً لِمَا فُعِلَ بِأَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ تَسْبِیحَهُ قِرَاءَةُ «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ اَلْعٰالَمِینَ» أَ لاَ تَرَوْنَهُ یَقُولُ «وَ لاَ اَلضّٰالِّینَ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود رقّی یا شخص دیگری گوید: خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نشسته بودیم که ناگاه مردی عبور نمود که در دستش پرستوی ذبح شده ای بود. حضرت صلوات الله علیه به طرفش پرید و پرستو را از دستش گرفت و آن را به زمین افکند و فرمود: آیا عالم شما، شما را به چنین عملی دستور داده است؛ یا فقیه تان؟! پدرم از جدّم به من خبر داد که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از کشتن شش حیوان نهی نمود که یکی از آنان پرستو بود.

و فرمود: همانا پرواز پرستو در آسمان، تأسف برای مصایب اهل بیت محمّد صلوات الله علیهم است و تسبیح آن، قرائت سوره حمد است. مگر نمی بینید که می گوید: «و لا الضالّین»؟!

ص: 609


1- . الکافي ج 6 ص 223 ح 5.
2- . الکافي ج 6 ص 223 ح 1.

557- حکم شکار هدهد و وِرکاك

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: فِی کُلِّ جَنَاحِ هُدْهُدٍ مَکْتُوبٌ بِالسُّرْیَانِیَّةِ آلُ مُحَمَّدٍ خَیْرُ اَلْبَرِیَّةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن جعفر جعفری روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: در هرکدام از بال های هدهد به زبان سریانی نوشته شده است: آل محمّد صلوات الله علیهم بهترین مردم هستند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: نَهَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنْ قَتْلِ اَلْهُدْهُدِ وَ اَلصُّرَدِ وَ اَلصُّوَّامِ وَ اَلنَّحْلَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان جعفری روایت کرده که گفت: امام رضا صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از کشتن هدهد، ورکاک، پرندۀ صوّام و زنبور عسل نهی نمود.

توضیح: وِرکاك پرنده ای است که گنجشک را شکار می کند.

558- حکم شکار چکاوک

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ صلوات الله علیهم قَالَ: لاَ تَأْکُلُوا اَلْقُنْبُرَةَ وَ لاَ تَسُبُّوهَا وَ لاَ تُعْطُوهَا اَلصِّبْیَانَ یَلْعَبُونَ بِهَا فَإِنَّهَا کَثِیرَةُ اَلتَّسْبِیحِ لِلَّهِ تَعَالَی وَ تَسْبِیحُهَا لَعَنَ اَللَّهُ مُبْغِضِی آلِ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهم. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان جعفری از حضرت امام رضا صلوات الله علیه از پدر بزرگوارش از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمودند: گوشت چکاوک را نخورید و به آن ناسزا نگویید و آن را به کودکان ندهید تا با آن بازی کنند، زیرا که آن فراوان تسبیح خداوند تعالی گوید و تسبیحش چنین است: لعنت خداوند بر دشمنان آل محمّد صلوات الله علیهم.

ص: 610


1- . الکافي ج 6 ص 224 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 224 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 225 ح 1.

کتاب ذبح و تذکیه حیوانات

559- چگونگی تذکیه حیوان و حلال ساختن ذبح آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلذَّبِیحَةِ بِاللِّیطَةِ وَ بِالْمَرْوَةِ فَقَالَ لاَ ذَکَاةَ إِلاَّ بِحَدِیدَةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: در صورتی که گلوی دام را با تراشۀ نی و سنگ ببرند، چه صورت دارد؟

فرمود: حلال ساختن دام، جز با کارد تیز صورت نخواهد گرفت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلذَّبِیحَةِ بِالْعُودِ وَ اَلْحَجَرِ وَ اَلْقَصَبَةِ قَالَ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ صلوات الله علیه لاَ یَصْلُحُ اَلذَّبْحُ إِلاَّ بِالْحَدِیدَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره ذبح با چوب و سنگ و نی پرسیدم.

فرمود: حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیهما فرمود: ذبح جز با آهن جایز نیست.

560- تذکیه و حلال ساختن در حال اضطرار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمَرْوَةِ وَ اَلْقَصَبَةِ وَ اَلْعُودِ أَ یُذْبَحُ بِهِنَّ إِذَا لَمْ یَجِدُوا سِکِّیناً قَالَ إِذَا فَرَی اَلْأَوْدَاجَ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِکَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجّاج روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: در صورتی که انسان کارد آهنی نیابد، می تواند با سنگ تیز و تراشۀ نی و کارد چوبی سر دام را ببرد؟

فرمود: اگر با این وسایل رگ های گردن را بشکافد، مانعی ندارد.

ص: 611


1- . الکافي ج 6 ص 227 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 227 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 228 ح 2.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ لَمْ یَکُنْ بِحَضْرَتِهِ سِکِّینٌ أَ یَذْبَحُ بِقَصَبَةٍ فَقَالَ اِذْبَحْ بِالْقَصَبَةِ وَ بِالْحَجَرِ وَ بِالْعَظْمِ وَ بِالْعُودِ إِذَا لَمْ تُصِبِ اَلْحَدِیدَةَ إِذَا قَطَعَ اَلْحُلْقُومَ وَ خَرَجَ اَلدَّمُ فَلاَ بَأْسَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید شحّام روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر به همراه کسی کارد آهنی نباشد، می تواند با تراشۀ نی، گلوی دام را ببرد؟

فرمود: در صورتی که کارد آهنی نیابی، می توانی با تراشۀ نی، با سنگ تیز، با کارد استخوانی و کارد چوبی گلوی دام را بشکافی، با این شرط که حلقوم را ببرد و خون دام بیرون بریزد، مانعی ندارد.

561- چگونگی سر بریدن و گلو دریدن دام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: اَلنَّحْرُ فِی اَللَّبَّةِ وَ اَلذَّبْحُ فِی اَلْحَلْقِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نحر شتر، با فروبردن کارد در زیر حلقوم صورت می گیرد و ذبح سایر دام ها با بریدن حلقوم.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلذَّبْحِ فَقَالَ إِذَا ذَبَحْتَ فَأَرْسِلْ وَ لاَ تَکْتِفْ وَ لاَ تَقْلِبِ اَلسِّکِّینَ لِتُدْخِلَهَا مِنْ تَحْتِ اَلْحُلْقُومِ وَ تَقْطَعَهُ إِلَی فَوْقُ وَ اَلْإِرْسَالُ لِلطَّیْرِ خَاصَّةً فَإِنْ تَرَدَّی فِی جُبٍّ أَوْ وَهْدَةٍ مِنَ اَلْأَرْضِ فَلاَ تَأْکُلْهُ وَ لاَ تُطْعِمْهُ فَإِنَّکَ لاَ تَدْرِی اَلتَّرَدِّی قَتَلَهُ أَوِ اَلذَّبْحُ وَ إِنْ کَانَ شَیْءٌ مِنَ اَلْغَنَمِ فَأَمْسِکْ صُوفَهُ أَوْ شَعْرَهُ وَ لاَ تُمْسِکَنَّ یَداً وَ لاَ رِجْلاً وَ أَمَّا اَلْبَقَرُ فَاعْقِلْهَا وَ أَطْلِقِ اَلذَّنَبَ وَ أَمَّا اَلْبَعِیرُ فَشُدَّ أَخْفَافَهُ إِلَی آبَاطِهِ وَ أَطْلِقْ رِجْلَیْهِ وَ إِنْ أَفْلَتَکَ شَیْءٌ مِنَ اَلطَّیْرِ وَ أَنْتَ تُرِیدُ ذَبْحَهُ أَوْ نَدَّ عَلَیْکَ فَارْمِهِ بِسَهْمِکَ فَإِذَا هُوَ سَقَطَ فَذَکِّهِ بِمَنْزِلَةِ اَلصَّیْدِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمران بن اعین روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره ذبح کردن پرسیدم.

ص: 612


1- . الکافي ج 6 ص 228 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 228 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 229 ح 4.

فرمود: هنگامی که ذبح کردی، حیوان را رها کن و (دست های) آن را (در پشت شانه ها) نبند. و چاقو را برنگردان تا آن را از زیر حلقوم داخل کنی و به سوی بالای گردن ببری.

و رها کردن حیوان، فقط مخصوص پرندگان است. پس اگر حیوان در چاه یا گودالی افتاد گوشت آن را نخور و به دیگران نیز اطعام نکن؛ زیرا تو نمی دانی که افتادن باعث قتلش شده یا ذبح. و اگر مذبوح، گوسفندی باشد، پس پشم یا مویش را بگیر؛ ولی دست و پایش را نگیر.

اما گاو را ببند و دمش را رها کن.

اما شتر؛ پس کف پاهایش را در زیر بغل هایش ببند و پاهایش را رها کن.

و اگر پرنده ای از تو پنهان شد درحالی که قصد داری آن را ذبح کنی و یا سرکشی نمود، آن را با تیر خود بزن، پس هرگاه سقوط نمود، آن را مانند صید تذکیه کن.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلذَّبِیحَةِ فَقَالَ صلوات الله علیه اِسْتَقْبِلْ بِذَبِیحَتِکَ اَلْقِبْلَةَ وَ لاَ تَنْخَعْهَا حَتَّی تَمُوتَ وَ لاَ تَأْکُلْ مِنْ ذَبِیحَةٍ مَا لَمْ تُذْبَحْ مِنْ مَذْبَحِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دربارۀ شرایط سر بریدن دام پرسیدم؟

فرمود: روی دام را به سوی قبله کن و بعد از بریدن حلقوم، نخاع داخل گردن را قطع مکن تا موقعی که حیوان از حرکت بازبماند و مادام که از جایگاه ویژۀ گلوی دام را نبرند، از گوشت آن نخور.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَذْبَحِ اَلشَّاةَ عِنْدَ اَلشَّاةِ وَ لاَ اَلْجَزُورَ عِنْدَ اَلْجَزُورِ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: نباید گوسفند را در برابر گوسفند دیگر ذبح کرد و نباید شتر را در مقابل شتری دیگر که ناظر است کشت.

ص: 613


1- . الکافي ج 6 ص 229 ح 5.
2- . الکافي ج 6 ص 229 ح 7.

562- حیوانی که غیر از محل ذبحش ذبح می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ ضَرَبَ بِسَیْفِهِ جَزُوراً أَوْ شَاةً فِی غَیْرِ مَذْبَحِهَا وَ قَدْ سَمَّی حِینَ ضَرَبَ فَقَالَ لاَ یَصْلُحُ أَکْلُ ذَبِیحَةٍ لاَ تُذْبَحُ مِنْ مَذْبَحِهَا یَعْنِی إِذَا تَعَمَّدَ لِذَلِکَ وَ لَمْ تَکُنْ حَالُهُ حَالَ اِضْطِرَارٍ فَأَمَّا إِذَا اُضْطُرَّ إِلَیْهَا وَ اِسْتَصْعَبَتْ عَلَیْهِ مَا یُرِیدُ أَنْ یَذْبَحَ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ مردی که با شمشیرش به غیر محل ذبح شتر یا گوسفند ضربه می زند با این که هنگام ضربه زدن «بسم اللّه» گفته بود، فرمود: خوردن حیوان ذبح شده ای که از محل ذبح شدنش ذبح نشده است جایز نیست.

مرحوم کلینی و یا یکی از راویان حدیث گوید: یعنی هرگاه این کار را از روی عمد انجام دهد و در حال اضطرار نباشد؛ اما اگر ناچار باشد و ذبح کردن برایش دشوار شده باشد ایرادی ندارد.

563- فرصت برای حلال ساختن حیوان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه: إِذَا طَرَفَتِ اَلْعَیْنُ أَوْ رَکَضَتِ اَلرِّجْلُ أَوْ تَحَرَّکَ اَلذَّنَبُ وَ أَدْرَکْتَهُ فَذَکِّهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سلیمان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه آمده است: هرگاه چشم دام می چرخد، پای خود را به زمین می کوبد و دم می جنباند فرصت باقی است که دام را تذکیه و حلال سازی.

564- حکم ذبح به غیر قبله یا ترک «بسم الله» و حکم فرد جنب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ ذَبَحَ ذَبِیحَةً فَجَهِلَ أَنْ یُوَجِّهَهَا إِلَی اَلْقِبْلَةِ قَالَ کُلْ مِنْهَا فَقُلْتُ لَهُ فَإِنَّهُ لَمْ یُوَجِّهْهَا قَالَ فَلاَ

ص: 614


1- . الکافي ج 6 ص 231 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 232 ح 1.

تَأْکُلْ مِنْهَا وَ لاَ تَأْکُلْ مِنْ ذَبِیحَةٍ مَا لَمْ یُذْکَرِ اِسْمُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهَا وَ قَالَ صلوات الله علیه إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَذْبَحَ فَاسْتَقْبِلْ بِذَبِیحَتِکَ اَلْقِبْلَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: اگر کسی فراموش کند و بدن دام را به سوی قبله نکشاند (چه صورت دارد؟)

فرمود: می توانی از گوشت آن تناول کنی.

گفتم: اگر یادش باشد و با وجود آن بدن دام را به سوی قبله نکند (چه صورت دارد؟)

فرمود: از گوشت آن دام نخور. و نیز در صورتی که نام خدا را نبرند و دام را تذکیه نمایند، از گوشت آن دام مخور.

حضرتش صلوات الله علیه فرمود: اگر خواستی دام را ذبح کنی، روی دام را به سمت قبله کن.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ ذَبِیحَةٍ ذُبِحَتْ لِغَیْرِ اَلْقِبْلَةِ فَقَالَ کُلْ وَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ مَا لَمْ یَتَعَمَّدْهُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ ذَبَحَ وَ لَمْ یُسَمِّ فَقَالَ إِنْ کَانَ نَاسِیاً فَلْیُسَمِّ حِینَ یَذْکُرُ وَ یَقُولُ بِسْمِ اَللَّهِ عَلَی أَوَّلِهِ وَ عَلَی آخِرِهِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر دام را سر ببرند و روی او را به سوی قبله نکرده باشند (چه صورت دارد؟)

فرمود: از گوشت آن بخور مادامی که عمدی نباشد، مانعی ندارد.

پرسیدم: اگر قصابی نام خدا را نبرده و دامی را ذبح کرده چه صورت دارد؟

فرمود: در صورتی که فراموش کرده باشد، هر لحظه ای که خاطرش بیاید، باید نام خدا را ببرد و بگوید: «بسم اللّه علی أوّله و آخره».

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ بَأْسَ أَنْ یَذْبَحَ اَلرَّجُلُ وَ هُوَ جُنُبٌ. (3)

ص: 615


1- . الکافي ج 6 ص 233 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 233 ح 4.
3- . الکافي ج 6 ص 234 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ایرادی ندارد که انسان در حال جنابت حیوانی را ذبح کند.

565- حکم جنینی که از شکم حیوان ذبح شده بیرون می آید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا صلوات الله علیهما عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أُحِلَّتْ لَکُمْ بَهِیمَةُ اَلْأَنْعٰامِ» فَقَالَ اَلْجَنِینُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ إِذَا أَشْعَرَ وَ أَوْبَرَ فَذَکَاتُهُ ذَکَاةُ أُمِّهِ فَذَلِکَ اَلَّذِی عَنَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه و یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ گفتار خداوند که می فرماید: {چهارپایان برای شما حلال شده است}. (سوره مائده آیه 2) پرسیدم.

فرمود: جنینی که در شکم مادرش است هرگاه موی و پشم داشته باشد؛ تذکیه اش همان تذکیه مادرش خواهد بود. پس این، همان معنایی است که خداوند متعال منظور کرده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا ذَبَحْتَ اَلذَّبِیحَةَ فَوَجَدْتَ فِی بَطْنِهَا وَلَداً تَامّاً فَکُلْ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ تَامّاً فَلاَ تَأْکُلْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه حیوانی را ذبح نمودی و در شکمش فرزند کاملی یافتی؛ آن را بخور و اگر کامل نباشد، آن را نخور.

566- حکم دیگی که در آن خون ریخته شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ اَلْأَعْرَجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قِدْرٍ فِیهَا جَزُورٌ وَقَعَ فِیهَا مِقْدَارُ أُوقِیَّةٍ مِنْ دَمٍ أَ یُؤْکَلُ فَقَالَ صلوات الله علیهُ نَعَمْ لِأَنَّ اَلنَّارَ تَأْکُلُ اَلدَّمَ. (3)

ص: 616


1- . الکافي ج 6 ص 232 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 234 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 235 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید اعرج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: در یک دیگ، گوسفندی قرار دارد، به اندازه یک اوقیّه در آن خون ریخته می شود؛ آیا می توان گوسفند را خورد؟

حضرت صلوات الله علیه فرمود: آری، زیرا آتش خون را می خورد.

567- حکم خرید گوشت از بازار قصاب ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ ذَبِیحَةِ اَلْمُرْجِئِ وَ اَلْحَرُورِیِّ فَقَالَ کُلْ وَ قِرَّ وَ اِسْتَقِرَّ حَتَّی یَکُونَ مَا یَکُونُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره حیوانی که توسط شخص «مرجیء» و «حروری» ذبح شود پرسیدم.

فرمود: بخور و آن را تقریر کن و بر آن ثابت باش، تا این که باشد آن چه که خواهد بود.

توضیح: مرجئه گروهی از جماعت عمریه هستند و حروریه همان خوارج اند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفُضَیْلِ وَ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: أَنَّهُمْ سَأَلُوا أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیهُ عَنْ شِرَاءِ اَللَّحْمِ مِنَ اَلْأَسْوَاقِ وَ لاَ یُدْرَی مَا یَصْنَعُ اَلْقَصَّابُونَ قَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ کُلْ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فِی أَسْوَاقِ اَلْمُسْلِمِینَ وَ لاَ تَسْأَلْ عَنْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل، زراره و محمّد بن مسلم روایت کرده که گفتند: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدیم: ما گوشت را از بازار قصاب ها می خریم و نمی دانیم که آنان تا چه حد شرایط تذکیه را رعایت می کنند.

فرمود: اگر بازار مسلمانان باشد، بخورید و پرسش و تحقیق نکنید.

ص: 617


1- . الکافي ج 6 ص 236 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 237 ح 2.

568- حکم ذبح شده کودک، زن و نابینا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ ذَبِیحَةِ اَلصَّبِیِّ فَقَالَ إِذَا تَحَرَّکَ وَ کَانَ لَهُ خَمْسَةُ أَشْبَارٍ وَ أَطَاقَ اَلشَّفْرَةَ وَ عَنْ ذَبِیحَةِ اَلْمَرْأَةِ فَقَالَ إِنْ کُنَّ نِسَاءً لَیْسَ مَعَهُنَّ رَجُلٌ فَلْتَذْبَحْ أَعْقَلُهُنَّ وَ لْتَذْکُرِ اِسْمَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر کودکی دام را ذبح کند چه صورت دارد؟

فرمود: در صورتی که به حد جست و خیز رسیده باشد و قامت او به پنج وجب برسد و بتواند کارد را به کار اندازد، مانعی ندارد.

پرسیدم: اگر زن دام را سر ببرد، (چه صورت دارد؟)

فرمود: اگر چند تن خانم با هم باشند و مردی نباشد که برای آنان قصابی کند، عاقل تر از همۀ آن ها که آشنا به شرایط ذبح باشد نام خداوند متعال را ببرد و سر دام را ببرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ رَوَوْهُ عَنْهُمَا جَمِیعاً صلوات الله علیهما: أَنَّ ذَبِیحَةَ اَلْمَرْأَةِ إِذَا أَجَادَتِ اَلذَّبْحَ وَ سَمَّتْ فَلاَ بَأْسَ بِأَکْلِهِ وَ کَذَلِکَ اَلْأَعْمَی إِذَا سُدِّدَ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن اذینه از راویان متعدد روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمودند: خوردن حیوان ذبح شده توسط زن هرگاه که زن به خوبی ذبح کند و «بسم اللّه» بگوید؛ ایرادی ندارد. و همین طور است شخص نابینا؛ هرگاه که به درستی ذبح کند.

569- حکم قصابی اهل کتاب(یهودی، مسیحی وغیرهم).

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ ذَبِیحَةِ اَلذِّمِّیِّ فَقَالَ لاَ تَأْکُلْهُ إِنْ سَمَّی وَ إِنْ لَمْ یُسَمِّ. (3)

ص: 618


1- . الکافي ج 6 ص 237 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 238 ح 5.
3- . الکافي ج 6 ص 238 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید شحّام روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره قصابی کافر ذمی پرسیدند.

فرمود: از دام ذبح شده توسط کافر ذمی چه «بسم اللّه» گفته باشد چه نگفته باشد نخور.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عن إِسْمَاعِیلُ بْنُ جَابِرٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: لاَ تَأْکُلْ مِنْ ذَبَائِحِ اَلْیَهُودِ وَ اَلنَّصَارَی وَ لاَ تَأْکُلْ فِی آنِیَتِهِمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از ذبیحه یهودیان و مسیحیان نخور. از ظرف آنان نیز نخور.

ص: 619


1- . الکافي ج 6 ص 240 ح 11.

کتاب احکام خوراکی ها

570- علت های تحریم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَخْبِرْنِی جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ حَرَّمَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اَلْخَمْرَ وَ اَلْمَیْتَةَ وَ اَلدَّمَ وَ لَحْمَ اَلْخِنْزِیرِ فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی لَمْ یُحَرِّمْ ذَلِکَ عَلَی عِبَادِهِ وَ أَحَلَّ لَهُمْ سِوَاهُ رَغْبَةً مِنْهُ فِیمَا حَرَّمَ عَلَیْهِمْ وَ لاَ زُهْداً فِیمَا أَحَلَّ لَهُمْ وَ لَکِنَّهُ خَلَقَ اَلْخَلْقَ وَ عَلِمَ عَزَّ وَ جَلَّ مَا تَقُومُ بِهِ أَبْدَانُهُمْ وَ مَا یُصْلِحُهُمْ فَأَحَلَّهُ لَهُمْ وَ أَبَاحَهُ تَفَضُّلاً مِنْهُ عَلَیْهِمْ بِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمَصْلَحَتِهِمْ وَ عَلِمَ مَا یَضُرُّهُمْ فَنَهَاهُمْ عَنْهُ وَ حَرَّمَهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ أَبَاحَهُ لِلْمُضْطَرِّ وَ أَحَلَّهُ لَهُ فِی اَلْوَقْتِ اَلَّذِی لاَ یَقُومُ بَدَنُهُ إِلاَّ بِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَنَالَ مِنْهُ بِقَدْرِ اَلْبُلْغَةِ لاَ غَیْرِ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ أَمَّا اَلْمَیْتَةُ فَإِنَّهُ لاَ یُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلاَّ ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ ذَهَبَتْ قُوَّتُهُ وَ اِنْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لاَ یَمُوتُ آکِلُ اَلْمَیْتَةِ إِلاَّ فَجْأَةً وَ أَمَّا اَلدَّمُ فَإِنَّهُ یُورِثُ آکِلَهُ اَلْمَاءَ اَلْأَصْفَرَ وَ یُبْخِرُ اَلْفَمَ وَ یُنَتِّنُ اَلرِّیحَ وَ یُسِیءُ اَلْخُلُقَ وَ یُورِثُ اَلْکَلَبَ وَ اَلْقَسْوَةَ فِی اَلْقَلْبِ وَ قِلَّةَ اَلرَّأْفَةِ وَ اَلرَّحْمَةِ حَتَّی لاَ یُؤْمَنَ أَنْ یَقْتُلَ وَلَدَهُ وَ وَالِدَیْهِ وَ لاَ یُؤْمَنَ عَلَی حَمِیمِهِ وَ لاَ یُؤْمَنَ عَلَی مَنْ یَصْحَبُهُ وَ أَمَّا لَحْمُ اَلْخِنْزِیرِ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَسَخَ قَوْماً فِی صُوَرٍ شَتَّی شِبْهِ اَلْخِنْزِیرِ وَ اَلْقِرْدِ وَ اَلدُّبِّ وَ مَا کَانَ مِنَ اَلْمُسُوخِ ثُمَّ نَهَی عَنْ أَکْلِهِ لِلْمَثُلَةِ لِکَیْلاَ یَنْتَفِعَ اَلنَّاسُ بِهَا وَ لاَ یُسْتَخَفَّ بِعُقُوبَتِهَا وَ أَمَّا اَلْخَمْرُ فَإِنَّهُ حَرَّمَهَا لِفِعْلِهَا وَ لِفَسَادِهَا وَ قَالَ مُدْمِنُ اَلْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ تُورِثُهُ اَلاِرْتِعَاشَ وَ تَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ تَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ وَ تَحْمِلُهُ عَلَی أَنْ یَجْسُرَ عَلَی اَلْمَحَارِمِ مِنْ سَفْکِ اَلدِّمَاءِ وَ رُکُوبِ اَلزِّنَا فَلاَ یُؤْمَنُ إِذَا سَکِرَ أَنْ یَثِبَ عَلَی حَرَمِهِ وَ هُوَ لاَ یَعْقِلُ ذَلِکَ وَ اَلْخَمْرُ لاَ یَزْدَادُ شَارِبُهَا إِلاَّ کُلَّ سُوءٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مفضّل بن عمر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: قربانت شوم! بفرمایید چرا خداوند متعال، شراب، مردار، خون و گوشت خوک را حرام نمود؟

فرمود: خداوند سبحان بدین جهت آن موارد را بر بندگانش حرام و غیر آن موارد را حلال نمود که بندگانش به موارد حرام، بی رغبت و به موارد حلال رغبت داشته باشند؛ ولی او آفریدگان را آفرید و به نیازمندی های

ص: 620


1- . الکافي ج 6 ص 242 ح 1.

بدن آن ها و پایداری و صلاح آنان آگاهی داشت. از این رو خداوند از روی لطف و بخشش برای مصلحت آنان مواردی را برای آنان حلال و مباح کرد.

از طرفی از چیزهایی که به آنان ضرر می رساند نیز آگاهی داشت، از این رو آنان را از آن موارد نهی نمود و بر آنان حرام نمود. سپس آن موارد را برای کسی که ناچار و مضطر است حلال نمود و آن را در زمانی برای شخص مضطر حلال نمود که بدن شخص جز به وسیله آن پایداری نیابد. پس به او فرمان داد که به اندازه رفع گرسنگی - نه بیشتر - تناول کند.

سپس فرمود: در مورد مردار این که هرکسی به خوردن آن مداومت کند بدنش ناتوان و لاغر می گردد، توانایی خود را از دست می دهد، و نسلش قطع می شود و با مرگ ناگهانی می میرد.

و کسی که خون می خورد گرفتار بیماری آب زرد می شود. خون، دهان و بدن را بدبو می سازد، موجب بداخلاقی می شود، باعث تشنگی می شود، موجب سنگدلی و کمی عاطفه و مهربانی می شود؛ به گونه ای که اطمینانی نیست که چنین فردی فرزند، پدر و مادرش را به قتل برساند و بر جان خویشان و هم نشینانش احساس خطر می شود.

دربارۀ گوشت خوک این که خداوند گروهی را به شکل های گوناگون مسخ نمود؛ به شکل خوک، میمون و خرس و مسخ شده هایی که بودند. سپس از خوردن آن به جهت هم شکل بودن نهی نمود تا مردم به وسیله آن بهره نبرند و عقوبت و کیفر آن را سبک نشمارند.

و درباره شراب خداوند آن را برای انجام دادن و فسادش حرام نمود و فرمود: «کسی که دائم الخمر است به سان بت پرست است». شراب خواری موجب لرزش اندام می شود، نور دیده را می برد، جوانمردی را از بین می برد و او را وامی دارد که به محارم خود در خون ریزی، زنا؛ جسارت کند؛ او فردی است که اطمینانی نیست که ندانسته با محارم خود مرتکب زنا نشود و شراب خوار هر بدی را انجام می دهد.

571- حیوانات حرام گوشت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ ذِی نَابٍ مِنَ اَلسِّبَاعِ وَ مِخْلَبٍ مِنَ اَلطَّیْرِ حَرَامٌ. (1)

ص: 621


1- . الکافي ج 6 ص 244 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود بن فرقد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر درنده ای که نیش دارد و هر مرغی که چنگال دارد، حرام است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: کُلُّ ذِی نَابٍ مِنَ اَلسِّبَاعِ وَ مِخْلَبٍ مِنَ اَلطَّیْرِ حَرَامٌ وَ قَالَ صلوات الله علیه لاَ تَأْکُلْ مِنَ اَلسِّبَاعِ شَیْئاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هر درنده ای که نیش دارد و هر پرنده ای که چنگال دارد، حرام است.

و فرمود: گوشت هیچ کدام از درندگان را نخور!

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْغُرَابِ اَلْأَبْقَعِ وَ اَلْأَسْوَدِ أَ یَحِلُّ أَکْلُهُمَا فَقَالَ لاَ یَحِلُّ أَکْلُ شَیْءٍ مِنَ اَلْغِرْبَانِ زَاغٍ وَ لاَ غَیْرِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن جعفر صلوات الله علیه روایت کرده که گفت: از برادرم حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: خوردن گوشت کلاغ سیاه و سفید و کلاغ سیاه، حلال است؟

فرمود: خوردن هیچ نوع از کلاغ ها حلال نیست؛ نه زاغ، نه نوع دیگر.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: اَلطَّاوُسُ لاَ یَحِلُّ أَکْلُهُ وَ لاَ بَیْضُهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان جعفری روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: خوردن گوشت طاووس و هم چنین تخم آن حلال نیست.

ص: 622


1- . الکافي ج 6 ص 245 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 245 ح 8.
3- . الکافي ج 6 ص 245 ح 9.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ لُحُومِ اَلْخَیْلِ فَقَالَ لاَ تَأْکُلْ إِلاَّ أَنْ تُصِیبَکَ ضَرُورَةٌ وَ لُحُومِ اَلْحُمُرِ اَلْأَهْلِیَّةِ فَقَالَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه أَنَّهُ مَنَعَ أَکْلَهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن تغلب از یکی از راویان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره گوشت اسب پرسیدم.

فرمود: آن را نخور، مگر آن که ناگزیر باشی.

راوی گوید: از حضرتش درباره گوشت الاغ اهلی پرسیدم.

فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه آمده است که آن حضرت خوردن گوشت آن را منع نمود.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَسَنِ اَلْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: اَلْفِیلُ مَسْخٌ کَانَ مَلِکاً زَنَّاءً وَ اَلذِّئْبُ مَسْخٌ کَانَ أَعْرَابِیّاً دَیُّوثاً وَ اَلْأَرْنَبُ مَسْخٌ کَانَتِ اِمْرَأَةً تَخُونُ زَوْجَهَا وَ لاَ تَغْتَسِلُ مِنْ حَیْضِهَا وَ اَلْوَطْوَاطُ مَسْخٌ کَانَ یَسْرِقُ تُمُورَ اَلنَّاسِ وَ اَلْقِرَدَةُ وَ اَلْخَنَازِیرُ قَوْمٌ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ اِعْتَدَوْا فِی اَلسَّبْتِ وَ اَلْجِرِّیثُ وَ اَلضَّبُّ فِرْقَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَمْ یُؤْمِنُوا حَیْثُ نَزَلَتِ اَلْمَائِدَةُ عَلَی عِیسَی اِبْنِ مَرْیَمَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَتَاهُوا فَوَقَعَتْ فِرْقَةٌ فِی اَلْبَحْرِ وَ فِرْقَةٌ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْفَأْرَةُ فَهِیَ اَلْفُوَیْسِقَةُ وَ اَلْعَقْرَبُ کَانَ نَمَّاماً وَ اَلدُّبُّ وَ اَلزُّنْبُورُ کَانَتْ لَحَّاماً یَسْرِقُ فِی اَلْمِیزَانِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن حسن اشعری روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: فیل مسخ شده است. او پادشاهی بود که بسیار زنا می کرد.

گرگ نیز مسخ شده است. او عرب بادیه نشینی دیّوث بود.

خرگوش نیز مسخ شده است. او زنی بود که به شوهرش خیانت می ورزید و غسل حیض انجام نمی داد.

خفاش نیز مسخ شده است. او کسی بود که خرماهای مردم را می دزدید.

میمون و خوک گروهی از بنی اسرائیل بودند که در روز شنبه سرکشی و عداوت نمودند.

ص: 623


1- . الکافي ج 6 ص 246 ح 12.
2- . الکافي ج 6 ص 246 ح 14.

مار جرّیت و سوسمار، فرقه ای از بنی اسرائیل بودند که هنگامی که آن سفره آسمانی بر حضرت عیسی علیه السّلام نازل شد، ایمان نیاوردند. از این رو هلاک شدند. گروهی در دریا و گروهی دیگر در خشکی افتادند.

و موش همان موش است.

و عقرب شخصی سخن چین بود.

و خرس و زنبور، قصابی بود که در سنجش گوشت دزدی می کرد.

توضیح: آن عده از مسخ شدگان که اسم برده شدند در زمان قبل از اسلام بوده و چیزهای که مسخ شده بودند بعد از گذشت سه روز نابود می شدند. اما حرمت خوردن گوشت حیوانات امروزی که از آنان اسم برده شده به دلیل شباهت شان با مسخ شدگان است.

572- پرندگان حلال گوشت و حرام گوشت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمَأْکُولِ مِنَ اَلطَّیْرِ وَ اَلْوَحْشِ فَقَالَ حَرَّمَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کُلَّ ذِی مِخْلَبٍ مِنَ اَلطَّیْرِ وَ کُلَّ ذِی نَابٍ مِنَ اَلْوَحْشِ فَقُلْتُ إِنَّ اَلنَّاسَ یَقُولُونَ مِنَ اَلسَّبُعِ فَقَالَ لِی یَا سَمَاعَةُ اَلسَّبُعُ کُلُّهُ حَرَامٌ وَ إِنْ کَانَ سَبُعاً لاَ نَابَ لَهُ وَ إِنَّمَا قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ هَذَا تَفْصِیلاً وَ حَرَّمَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَسُولُهُ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْمُسُوخَ جَمِیعَهَا فَکُلِ اَلْآنَ مِنْ طَیْرِ اَلْبَرِّ مَا کَانَتْ لَهُ حَوْصَلَةٌ وَ مِنْ طَیْرِ اَلْمَاءِ مَا کَانَ لَهُ قَانِصَةٌ کَقَانِصَةِ اَلْحَمَامِ لاَ مَعِدَةٌ کَمَعِدَةِ اَلْإِنْسَانِ وَ کُلُّ مَا صَفَّ وَ هُوَ ذُو مِخْلَبٍ فَهُوَ حَرَامٌ وَ اَلصَّفِیفُ کَمَا یَطِیرُ اَلْبَازِی وَ اَلصَّقْرُ وَ اَلْحِدَأَةُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ کُلُّ مَا دَفَّ فَهُوَ حَلاَلٌ وَ اَلْحَوْصَلَةُ وَ اَلْقَانِصَةُ یُمْتَحَنُ بِهَا مِنَ اَلطَّیْرِ مَا لاَ یُعْرَفُ طَیَرَانُهُ وَ کُلُّ طَیْرٍ مَجْهُولٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا خوردن گوشت پرندگان و حیوانات وحشی جایز است؟

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله هر پرندۀ چنگال دار و هرحیوان وحشی نیش دار را حرام نمود.

عرض کردم: این مردم(جماعت عامه) می گویند: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله درندگانی نیش دار را حرام نمود.

ص: 624


1- . الکافي ج 6 ص 247 ح 1.

حضرت فرمود: ای سماعه! همه درندگان حرام اند؛ گرچه درنده ای نیش نداشته باشد و همانا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله همه محرّمات را به طور مفصل بیان نمود و خدا و پیامبرش همه مسخ شدگان را حرام نمودند.

بنابراین اکنون، از گوشت پرندگان خشکی چینه دان دار تناول کن. و پرندگان آبی که همانند کبوتر سنگدان دارند، نه معده ای به سان معده انسان و هر پرنده ای که با بال های گشوده پرواز کند و دارای چنگال باشد حرام گوشت است.

با بال های گشوده همانند پرواز باز شاهین و زغن و مانند این ها حرام است.

و هر پرنده ای که بال هایش را باز می کند و می بندد حلال گوشت است. چینه دان و سنگدان و هر پرنده ای که پروازش مشخص نیست و هر پرنده ای که ناشناخته و مجهول است به وسیله آن ها آزمایش و حلال یا حرام بودنش مشخص می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلْ مِنَ اَلطَّیْرِ مَا کَانَتْ لَهُ قَانِصَةٌ أَوْ صِیصِیَةٌ أَوْ حَوْصَلَةٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از گوشت پرندگانی که سنگدان یا خار پشت پا و یا چینه دان دارند بخور.

573- شناسایی تخم پرندگان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: کُلْ مِنَ اَلْبَیْضِ مَا لَمْ یَسْتَوِ رَأْسَاهُ وَ قَالَ مَا کَانَ مِنْ بَیْضِ طَیْرِ اَلْمَاءِ مِثْلَ بَیْضِ اَلدَّجَاجِ وَ عَلَی خِلْقَتِهِ أَحَدُ رَأْسَیْهِ مُفَرْطَحٌ وَ إِلاَّ فَلاَ تَأْکُلْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: از تخم پرندگان، تخمی را بخور که دو سرش یکسان نباشد.

و فرمود: تخم پرنده آبی که می توان آن را خورد مانند تخم مرغ و طبق خلقتش، یک سر آن پهن و عریض است وگرنه نباید بخوری.

ص: 625


1- . الکافي ج 6 ص 248 ح 5.
2- . الکافي ج 6 ص 249 ح 4.

574- حکم بره و بزغاله ای که شیر خوک خورده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهُ وَ أَنَا حَاضِرٌ عِنْدَهُ عَنْ جَدْیٍ یَرْضِعُ مِنْ خِنْزِیرَةٍ حَتَّی کَبِرَ وَ شَبَّ وَ اِشْتَدَّ عَظْمُهُ ثُمَّ إِنَّ رَجُلاً اِسْتَفْحَلَهُ فِی غَنَمِهِ فَأُخْرِجَ لَهُ نَسْلٌ فَقَالَ أَمَّا مَا عَرَفْتَ مِنْ نَسْلِهِ بِعَیْنِهِ فَلاَ تَقْرَبَنَّهُ وَ أَمَّا مَا لَمْ تَعْرِفْهُ فَکُلْهُ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ اَلْجُبُنِّ وَ لاَ تَسْأَلْ عَنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حنّان بن سدیر روایت کرده که گفت: من در حضور حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که از حضرتش پرسیدند: بزغاله ای از پستان خوک شیر خورده و بزرگ شده و استخوانش محکم گشته و آن گاه که آماده تلقیح شده، در یک رمۀ گوسفند وارد شده و نسلی از آن به وجود آمده است. بره های این بزغاله چه حکمی دارند؟

فرمود: اگر برّه های آن بزغاله مشخص و معلوم باشند، به آن ها نزدیک مشو(مخور)، و اگر نامشخص باشد، از گوشت بره های آن رمه تناول کن. موارد مشکوک مانند پنیر است (که گاهی با مایۀ نجس به عمل می آید). پرسش و تحقیق لازم نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه سُئِلَ عَنْ حَمَلٍ غُذِّیَ بِلَبَنِ خِنْزِیرَةٍ فَقَالَ قَیِّدُوهُ وَ اِعْلِفُوهُ اَلْکُسْبَ وَ اَلنَّوَی وَ اَلشَّعِیرَ وَ اَلْخُبْزَ إِنْ کَانَ اِسْتَغْنَی عَنِ اَللَّبَنِ فَإِنْ لَمْ یَکُنِ اِسْتَغْنَی عَنِ اَللَّبَنِ فَیُلْقَی عَلَی ضَرْعِ شَاةٍ سَبْعَةَ أَیَّامٍ ثُمَّ یُؤْکَلُ لَحْمُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درباره برّه ای که با شیر خوک تغذیه کرده پرسیده شد.

فرمود: در صورتی که برّه از شیر بازگرفته شده آن را در جایی نگه دارید و عصاره روغن، هسته خرما، جو و نان بخورانید؛ و اگر از شیر باز نگرفته شده هفت روز از پستان گوسفندی تغذیه کند، سپس می توان گوشت آن را خورد.

ص: 626


1- . الکافي ج 6 ص 249 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 250 ح 5.

575- حکم گوشت و تخم حیوانات نجاست خوار و حکم گوسفند شراب خوار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَأْکُلُوا لُحُومَ اَلْجَلاَّلاَتِ وَ هِیَ اَلَّتِی تَأْکُلُ اَلْعَذِرَةَ وَ إِنْ أَصَابَکَ مِنْ عَرَقِهَا فَاغْسِلْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: گوشت حیوانات نجاست خوار را نخورید و اگر عرق آن حیوان به بدن تو سرایت کرد، آن را بشوی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: اَلدَّجَاجَةُ اَلْجَلاَّلَةُ لاَ یُؤْکَلُ لَحْمُهَا حَتَّی تُقَیَّدَ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ وَ اَلْبَطَّةُ اَلْجَلاَّلَةُ خَمْسَةَ أَیَّامٍ وَ اَلشَّاةُ اَلْجَلاَّلَةُ عَشَرَةَ أَیَّامٍ وَ اَلْبَقَرَةُ اَلْجَلاَّلَةُ عِشْرِینَ یَوْماً وَ اَلنَّاقَةُ أَرْبَعِینَ یَوْماً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: گوشت مرغ نجاست خوار را نمی توان خورد تا این که به مدت سه روز عادتش شکسته شود. مدّت زمان شکستن عادت مرغابی نجاست خوار، پنج روز و گوسفند نجاست خوار، ده روز، گاو نجاست خوار بیست روز و شتر نجاست خوار چهل روز است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُوسَی بْنِ أُکَیْلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی شَاةٍ شَرِبَتْ بَوْلاً ثُمَّ ذُبِحَتْ قَالَ فَقَالَ یُغْسَلُ مَا فِی جَوْفِهَا ثُمَّ لاَ بَأْسَ بِهِ وَ کَذَلِکَ إِذَا اِعْتَلَفَتِ اَلْعَذِرَةَ وَ مَا لَمْ تَکُنْ جَلاَّلَةً وَ اَلْجَلاَّلَةُ اَلَّتِی یَکُونُ ذَلِکَ غِذَاءَهَا. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از موسی بن اکیل از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره گوسفندی که بول نوشید، سپس او را ذبح نمودند فرمود: درون شکمش شسته می شود سپس خوردن آن ایرادی ندارد. و همین طور است حکم گوسفندی که مدفوع بخورد به گونه ای که نجاست خوار محسوب نشود. و حیوان نجاست خوار، حیوانی است که از مدفوع تغذیه کند.

ص: 627


1- . الکافي ج 6 ص 250 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 251 ح 3.
3- . الکافي ج 6 ص 251 ح 5.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ اَلْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ أَکْلِ لُحُومِ اَلدَّجَاجِ فِی اَلدَّسَاکِرِ وَ هُمْ لاَ یَمْنَعُونَهَا مِنْ شَیْءٍ تَمُرُّ عَلَی اَلْعَذِرَةِ مُخَلًّی عَنْهَا وَ عَنْ أَکْلِ بَیْضِهِنَّ فَقَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن سعد اشعری روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: مرغان خانگی که در دهات رها و آزاد می چرخند و اگر مدفوع نجس بیابند، از آن تغذیه می کنند و صاحبان مرغ ها به فکر ممانعت و مراقبت نیستند، خوردن گوشت و تخم آن ها چه صورت دارد؟

فرمود: مانعی ندارد.

توضیح: آن عده از حیواناتی که خوردن مدفوع و نجاست باعث تغذیه آنان بشود، طبق حدیث دوم عمل شده و بعد از آن گوشت آنان قابل استفاده می گردد. اما اگر حیوانی نجاست را هر از گاهی بخورد، به حدیث سوم و چهارم عمل می شود. و هرگاه کسی بخواهد بدون در نظر داشت تزکیه حیوان نجاست خوار، آن را ذبح کرده و مایل به میل کردن آن باشد پس چنین کارش جایز نبوده و مؤمنین طبق حدیث اول نباید از گوشت آن حیوان استفاده کنند.

576- اعضایی از حیوانی که نمی توان خورد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تُؤْکَلُ مِنَ اَلشَّاةِ عَشَرَةُ أَشْیَاءَ اَلْفَرْثُ وَ اَلدَّمُ وَ اَلطِّحَالُ وَ اَلنُّخَاعُ وَ اَلْعِلْبَاءُ وَ اَلْغُدَدُ وَ اَلْقَضِیبُ وَ اَلْأُنْثَیَانِ وَ اَلْحَیَاءُ وَ اَلْمَرَارَةُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ده عضو گوسفند را نباید خورد: سرگین داخل شکنبه، خون، طحال، رگ نخاع، رگ گردن، غدّه ها، آلت نره، بیضه ها، آلت مادگی و کیسه صفرا.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْهُمْ صلوات الله علیهم قَالَ: لاَ یُؤْکَلُ مِمَّا یَکُونُ فِی اَلْإِبِلِ وَ اَلْبَقَرِ وَ اَلْغَنَمِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِمَّا لَحْمُهُ حَلاَلٌ اَلْفَرْجُ بِمَا فِیهِ ظَاهِرُهُ وَ بَاطِنُهُ وَ

ص: 628


1- . الکافي ج 6 ص 252 ح 8.
2- . الکافي ج 6 ص 254 ح 3.

اَلْقَضِیبُ وَ اَلْبَیْضَتَانِ وَ اَلْمَشِیمَةُ وَ هِیَ مَوْضِعُ اَلْوَلَدِ وَ اَلطِّحَالُ لِأَنَّهُ دَمٌ وَ اَلْغُدَدُ مَعَ اَلْعُرُوقِ وَ اَلْمُخُّ وَ اَلَّذِی یَکُونُ فِی اَلصُّلْبِ وَ اَلْمَرَارَةُ وَ اَلْحَدَقُ وَ اَلْخَرَزَةُ اَلَّتِی تَکُونُ فِی اَلدِّمَاغِ وَ اَلدَّمُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن مرّار روایت کرده که گفت: معصومین صلوات الله علیهم فرمودند: از شتر، گاو، گوسفند و حیوانات حلال گوشت دیگر این اعضا را نمی توان خورد:

آلت مادگی - بیرون و داخل آن - آلت نری و بیضه ها و پوستی که محل زندگی جنین است، طحال؛ زیرا که خون است، رگ ها و مغز استخوان و رگی در استخوان کمر است و کیسه صفرا و سیاهی چشم، «خرزه» که در میان مغز سر قرار دارد و خون.

577- اعضای مورد استفاده از میته

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ أَبِی یَسْأَلُهُ عَنِ اَللَّبَنِ مِنَ اَلْمَیْتَةِ وَ اَلْبَیْضَةِ مِنَ اَلْمَیْتَةِ وَ إِنْفَحَةِ اَلْمَیْتَةِ فَقَالَ کُلُّ هَذَا ذَکِیٌّ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَشَعْرُ اَلْخِنْزِیرِ یُعْمَلُ حَبْلاً وَ یُسْتَقَی بِهِ مِنَ اَلْبِئْرِ اَلَّتِی یُشْرَبُ مِنْهَا أَوْ یُتَوَضَّأُ مِنْهَا قَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ. وَ زَادَ فِیهِ عَلِیُّ بْنُ عُقْبَةَ وَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ قَالَ: وَ اَلشَّعْرُ وَ اَلصُّوفُ کُلُّهُ ذَکِیٌّ.

وَ فِی رِوَایَةِ صَفْوَانَ عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلشَّعْرُ وَ اَلصُّوفُ وَ اَلْوَبَرُ وَ اَلرِّیشُ وَ کُلُّ نَابِتٍ لاَ یَکُونُ مَیْتاً قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْبَیْضَةِ تُخْرَجُ مِنْ بَطْنِ اَلدَّجَاجَةِ اَلْمَیْتَةِ قَالَ تَأْکُلُهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن زراره روایت کرده که گفت: من در حضور حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم. پدرم پرسید: شیری که از پستان گاو مرده خارج شود، تخمی که از شکم مرغان مرده بیرون آید و پنیر مایه ای که از شکم بزغاله مرده خارج سازند (چه حکمی دارند؟)

فرمود: همۀ اینها پاک هستند.

گفتم: اگر از موی خوک ریسمان ببافند و با آن ریسمان آب بکشند و بنوشند و وضو بگیرند، چه صورت دارد؟

ص: 629


1- . الکافي ج 6 ص 254 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 258 ح 3.

فرمود: مانعی ندارد.

و در روایت صفوان از حسین بن زراره آمده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مو، پشم، کرک، پر و هر عضو دیگری که از بدن حیوان بروید، مردار نیست.

پرسیدم: تخمی که از شکم مرغ مرده خارج شود، چه حکمی دارد؟

فرمود: حلال است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَرِیزٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لِزُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ اَللَّبَنُ وَ اَللِّبَأُ وَ اَلْبَیْضَةُ وَ اَلشَّعْرُ وَ اَلصُّوفُ وَ اَلْقَرْنُ وَ اَلنَّابُ وَ اَلْحَافِرُ وَ کُلُّ شَیْءٍ یُفْصَلُ مِنَ اَلشَّاةِ وَ اَلدَّابَّةِ فَهُوَ ذَکِیٌّ وَ إِنْ أَخَذْتَهُ مِنْهَا بَعْدَ أَنْ تَمُوتَ فَاغْسِلْهُ وَ صَلِّ فِیهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حریز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به زراره و محمّد بن مسلم فرمود: شیر، فله، تخم مرغ، مو، پشم، شاخ، دندان نیش، سم، و هرچیزی مانند اینها که از بدن حیوانات حلال گوشت بریزد، پاک است، و اگر بعد از مرگ حیوان جدا شود، آن را بشوی و با آن نماز بخوان که پاک و حلال است.

578- حرام بودن گوشت چهارپایی که توسط انسان وطی شده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه سُئِلَ عَنِ اَلْبَهِیمَةِ اَلَّتِی تُنْکَحُ فَقَالَ حَرَامٌ لَحْمُهَا وَ کَذَلِکَ لَبَنُهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسمع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در مورد چهارپایی که توسط انسان وطی شده، سؤال کردند.

فرمود: گوشتش و هم چنین شیر آن ها حرام است.

ص: 630


1- . الکافي ج 6 ص 258 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 259 ح 1.

579- مخلوط شدن حیوان مردار با حیوان تذکیه شده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ کَانَتْ لَهُ غَنَمٌ وَ بَقَرٌ وَ کَانَ یُدْرِکُ اَلذَّکِیَّ مِنْهَا فَیَعْزِلُهُ وَ یَعْزِلُ اَلْمَیْتَةَ ثُمَّ إِنَّ اَلْمَیْتَةَ وَ اَلذَّکِیَّ اِخْتَلَطَا فَکَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ فَقَالَ یَبِیعُهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ اَلْمَیْتَةَ وَ یَأْکُلُ ثَمَنَهُ فَإِنَّهُ لاَ بَأْسَ بِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی گوسفند و گاوی داشت، او می دانست که کدام شان تذکیه شده است؛ پس تذکیه شده را کناری گذاشت و مردار را نیز به کناری نهاد، سپس مردار و تذکیه شده مخلوط شدند. (چه وظیفه ای دارد؟)

فرمود: آن را به کسی که مردار را حلال می داند بفروشد و از پول آن استفاده کند؛ زیرا ایرادی ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِذَا اِخْتَلَطَ اَلذَّکِیُّ وَ اَلْمَیْتَةُ بَاعَهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ اَلْمَیْتَةَ وَ یَأْکُلُ ثَمَنَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرگاه حیوان تذکیه شده و مردار مخلوط شدند، آن را به کسی که مردار را حلال می داند بفروشد و از پول آن استفاده کند.

580- حکم غذای اهل ذمه خوردنی ها و ظروف آن ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ آنِیَةِ أَهْلِ اَلذِّمَّةِ وَ اَلْمَجُوسِ فَقَالَ لاَ تَأْکُلُوا فِی آنِیَتِهِمْ وَ لاَ مِنْ طَعَامِهِمُ اَلَّذِی یَطْبُخُونَ وَ لاَ فِی آنِیَتِهِمُ اَلَّتِی یَشْرَبُونَ فِیهَا اَلْخَمْرَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: ظرفی که یهودی، یا نصرانی و مجوسی در آن غذا بخورد پاک است؟

فرمود: در ظرف آنان غذا مخورید، از پختنی آنان نخورید و از ظرفی که مشروب می خورند آب ننوشید.

ص: 631


1- . الکافي ج 6 ص 260 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 260 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 264 ح 5.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلْجَارُودِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ طَعٰامُ اَلَّذِینَ أُوتُوا اَلْکِتٰابَ حِلٌّ لَکُمْ وَ طَعٰامُکُمْ حِلٌّ لَهُمْ» فَقَالَ صلوات الله علیه اَلْحُبُوبُ وَ اَلْبُقُولُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو جارود روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره گفتار خداوند که می فرماید: {غذای اهل کتاب و نیز غذای شما برای آنان حلال است}. (سوره مائده آیه 5) فرمود: منظور حبوبات و سبزیجات است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: کُنْتُ نَصْرَانِیّاً فَأَسْلَمْتُ فَقُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ أَهْلَ بَیْتِی عَلَی دِینِ اَلنَّصْرَانِیَّةِ فَأَکُونُ مَعَهُمْ فِی بَیْتٍ وَاحِدٍ وَ آکُلُ مِنْ آنِیَتِهِمْ فَقَالَ لِی صلوات الله علیه أَ یَأْکُلُونَ لَحْمَ اَلْخِنْزِیرِ قُلْتُ لاَ قَالَ لاَ بَأْسَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زکریّا بن ابراهیم گوید: من نصرانی بودم و بعد اسلام آوردم. به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: خاندان من نصرانی هستند، آیا من می توانم با آنان در یک خانه زندگی کنم و از ظرف آنان غذا بخورم؟

آن حضرت به من فرمود: آیا خاندانت گوشت خوک می خورند؟

گفتم: نه.

فرمود: مانعی ندارد.

581- حکم خوردن خاک

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی یَحْیَی اَلْوَاسِطِیِّ عَنْ رَجُلٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: اَلطِّینُ حَرَامٌ کُلُّهُ کَلَحْمِ اَلْخِنْزِیرِ وَ مَنْ أَکَلَهُ ثُمَّ مَاتَ فِیهِ لَمْ أُصَلِّ عَلَیْهِ إِلاَّ طِینَ اَلْقَبْرِ(الإمام الحسین صلوات الله علیه) فَإِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ مَنْ أَکَلَهُ لِشَهْوَةٍ لَمْ یَکُنْ لَهُ فِیهِ شِفَاءٌ. (3)

ص: 632


1- . الکافي ج 6 ص 264 ح 6.
2- . الکافي ج 6 ص 264 ح 10.
3- . الکافي ج 6 ص 265 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی یحیی واسطی از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: همه انواع خاک همانند گوشت خوک حرام است و هرکسی خاک بخورد و بمیرد، من بر او نماز نخواهم خواند. جز خاک قبر حضرت امام حسین صلوات الله علیه زیرا در آن شفاء است و هرکس آن را از روی هوس بخورد، شفایی در آن نخواهد دید.

582- سفره ای که در آن شراب است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هَارُونَ بْنِ اَلْجَهْمِ قَالَ: کُنَّا مَعَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِالْحِیرَةِ حِینَ قَدِمَ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ اَلْمَنْصُورِ فَخَتَنَ بَعْضُ اَلْقُوَّادِ اِبْناً لَهُ وَ صَنَعَ طَعَاماً وَ دَعَا اَلنَّاسَ وَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِیمَنْ دُعِیَ فَبَیْنَا هُوَ عَلَی اَلْمَائِدَةِ یَأْکُلُ وَ مَعَهُ عِدَّةٌ عَلَی اَلْمَائِدَةِ فَاسْتَسْقَی رَجُلٌ مِنْهُمْ مَاءً فَأُتِیَ بِقَدَحٍ فِیهِ شَرَابٌ لَهُمْ فَلَمَّا أَنْ صَارَ اَلْقَدَحُ فِی یَدِ اَلرَّجُلِ قَامَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْمَائِدَةِ فَسُئِلَ عَنْ قِیَامِهِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا اَلْخَمْرُ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طَائِعاً عَلَی مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا اَلْخَمْرُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هارون بن جهم روایت کرده که گفت: ما همراه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در «حیره» بودیم، هنگامی که آن حضرت را نزد منصور دوانیقی احضار نمودند. مراسم ختنه سورانی پسر یکی از سرلشکرها بود که مردم را برای صرف غذا دعوت کرده بود. حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نیز جزو مدعوین بود. حضرت بر سفره غذا تناول می نمود و مدعوین نیز بر سر سفره بودند، یکی از آنان آب خواست. کاسه ای برایش آوردند که در آن شراب بود. هنگامی که کاسه در دست آن شخص قرار گرفت، حضرت صلوات الله علیه از سر سفره برخاست.

به حضرتش عرض کردند: چرا برخاستی؟

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: کسی که بر سفره ای بنشیند که بر آن شراب نوشیده می شود، ملعون است.

در روایت دیگری چنین آمده است: ملعون است، ملعون است کسی که با میل خود بر سفره ای بنشیند که بر آن شراب نوشیده می شود.

ص: 633


1- . الکافي ج 6 ص 268 ح 1.

583- پذیرش دعوت مسلمانان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ مِنَ اَلْحُقُوقِ اَلْوَاجِبَاتِ لِلْمُؤْمِنِ أَنْ تُجَابَ دَعْوَتُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش ازمعلّی بن خنیس روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از حقوق واجبات مؤمن این است که دعوتش پذیرفته شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أُوصِی اَلشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِی وَ اَلْغَائِبَ أَنْ یُجِیبَ دَعْوَةَ اَلْمُسْلِمِ وَ لَوْ عَلَی خَمْسَةِ أَمْیَالٍ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنَ اَلدِّینِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: به حاضر و غایب امّتم سفارش می کنم که دعوت مسلمان را قبول کند؛ گرچه دعوت به فاصله پنج میل باشد؛ زیرا این از آیین است.

584- «بسم الله» و «الحمد لله» گفتن به هنگام صرف غذا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا وُضِعَتِ اَلْمَائِدَةُ حَفَّتْهَا أَرْبَعَةُ آلاَفِ مَلَکٍ فَإِذَا قَالَ اَلْعَبْدُ بِسْمِ اَللَّهِ قَالَتِ اَلْمَلاَئِکَةُ بَارَکَ اَللَّهُ عَلَیْکُمْ فِی طَعَامِکُمْ ثُمَّ یَقُولُونَ لِلشَّیْطَانِ اُخْرُجْ یَا فَاسِقُ لاَ سُلْطَانَ لَکَ عَلَیْهِمْ فَإِذَا فَرَغُوا فَقَالُوا اَلْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَتِ اَلْمَلاَئِکَةُ قَوْمٌ أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَیْهِمْ فَأَدَّوْا شُکْرَ رَبِّهِمْ وَ إِذَا لَمْ یُسَمُّوا قَالَتِ اَلْمَلاَئِکَةُ لِلشَّیْطَانِ اُدْنُ یَا فَاسِقُ فَکُلْ مَعَهُمْ فَإِذَا رُفِعَتِ اَلْمَائِدَةُ وَ لَمْ یَذْکُرُوا اِسْمَ اَللَّهِ عَلَیْهَا قَالَتِ اَلْمَلاَئِکَةُ قَوْمٌ أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَیْهِمْ فَنَسُوا رَبَّهُمْ جَلَّ وَ عَزَّ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هنگامی که سفره برای صرف غذا گسترده می شود، چهار هزار فرشته آن را در برمی گیرند و هنگامی که بنده می گوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» فرشتگان

ص: 634


1- . الکافي ج 6 ص 274 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 274 ح 4.
3- . الکافي ج 6 ص 292 ح 1.

می گویند: «خداوند در غذایتان به شما برکت دهد». آن گاه به شیطان می گویند: «ای فاسق! بیرون شو تو بر آنان سلطه و تأثیر نداری».

هنگامی که آنان از غذا خوردن فارغ شوند و بگویند: «الحمد للّه» فرشتگان می گویند: «اینان قومی هستند که خداوند به آنان نعمت داد و شکر پروردگارشان را به جای آوردند».

و هرگاه در ابتدای غذا «بسم اللّه» نگویند، فرشتگان به شیطان می گویند: «ای فاسق! نزدیک شو و با آنان غذا بخور» و زمانی که سفره برداشته شود و نام خدا را بر آن نبرده باشند، فرشتگان می گویند: «اینان قومی هستند که خداوند به آنها نعمت داد؛ ولی اینها پروردگار متعال خود را فراموش کردند».

ص: 635

کتاب آشامیدنی ها

585- فضیلت و ارزش آب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیسَی بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ: اَلْمَاءُ سَیِّدُ اَلشَّرَابِ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عیسی بن عبدالله از پدرش از جدش روایت کرده که گفت: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: آب، آقای نوشیدنی ها در دنیا و آخرت است.

586- آب فراوان آشامیدن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ اَلْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ هُوَ یُوصِی رَجُلاً فَقَالَ لَهُ أَقْلِلْ مِنْ شُرْبِ اَلْمَاءِ فَإِنَّهُ یَمُدُّ کُلَّ دَاءٍ وَ اِجْتَنِبِ اَلدَّوَاءَ مَا اِحْتَمَلَ بَدَنُکَ اَلدَّاءَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن عمر حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در حالی که به شخصی توصیه می نمود، فرمود: کمتر آب بیاشام؛ زیرا آشامیدن فراوان آب مدّت بیماری را طولانی می کند و تا جایی که بدنت تحمّل بیماری را دارد از مصرف دارو خودداری کن.

587- فضیلت آب زمزم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: مَاءُ زَمْزَمَ خَیْرُ مَاءٍ عَلَی وَجْهِ اَلْأَرْضِ وَ شَرُّ مَاءٍ عَلَی وَجْهِ اَلْأَرْضِ مَاءُ بَرَهُوتَ اَلَّذِی بِحَضْرَمَوْتَ تَرِدُهُ هَامُ اَلْکُفَّارِ بِاللَّیْلِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: بهترین آب روی زمین، آب زمزم است و بدترین آب روی زمین، آب برهوت است که در «حضرموت» قرار دارد و شب هنگام سرهای کافران وارد آن می شوند تا از آن بنوشید.

ص: 636


1- . الکافي ج 6 ص 380 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 382 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 386 ح 3.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ اَلْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَاءُ زَمْزَمَ دَوَاءٌ مِمَّا شُرِبَ لَهُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن قدّاح روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: آب زمزم، دوای هر بیماری است که به خاطر شفای آن، آب زمزم را بیاشامند.

588- فضیلت آب فرات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَا إِخَالُ أَحَداً یُحَنَّکُ بِمَاءِ اَلْفُرَاتِ إِلاَّ أَحَبَّنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ قَالَ صلوات الله علیه مَا سُقِیَ أَهْلُ اَلْکُوفَةِ مَاءَ اَلْفُرَاتِ إِلاَّ لِأَمْرٍ مَا وَ قَالَ یُصَبُّ فِیهِ مِیزَابَانِ مِنَ اَلْجَنَّةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن ابی حمزه از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: گمان نمی کنم کام هرکسی از آب فرات برداشته شود جز آن که ما اهل بیت صلوات الله علیهم را دوست خواهد داشت.

هم چنین فرمود: اهل کوفه از آب فرات نمی نوشند؛ مگر به خاطر نفوذ ولایت ما در قلب های آنان.

و فرمود: آب دو ناودان بهشتی در آب فرات ریخته می شود.

589- آب هایی که از شُرب آنها نهی شده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: نَهَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنِ اَلاِسْتِشْفَاءِ بِالْحُمَّیَاتِ وَ هِیَ اَلْعُیُونُ اَلْحَارَّةُ اَلَّتِی تَکُونُ فِی اَلْجِبَالِ اَلَّتِی تُوجَدُ فِیهَا رَائِحَةُ اَلْکِبْرِیتِ وَ قِیلَ إِنَّهَا مِنْ فَیْحِ جَهَنَّمَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از استشفای با «حمّیات» که همان چشمه های آب

ص: 637


1- . الکافي ج 6 ص 387 ح 5.
2- . الکافي ج 6 ص 388 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 389 ح 1.

گرم کوه ها هستند و در آن بوی گوگرد استشمام می شود. نهی نمود. هم چنین گفته می شود: آن، از جوشش دوزخ است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا اَلتَّیْمِیِّ قَالَ: مَرَرْتُ بِالْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا وَ هُمَا فِی اَلْفُرَاتِ مُسْتَنْقِعَانِ فِی إِزَارَیْنِ فَقُلْتُ لَهُمَا یَا اِبْنَیْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْکُمَا أَفْسَدْتُمَا اَلْإِزَارَیْنِ فَقَالاَ لِی یَا أَبَا سَعِیدٍ فَسَادُنَا لِلْإِزَارَیْنِ أَحَبُّ إِلَیْنَا مِنْ فَسَادِ اَلدِّینِ إِنَّ لِلْمَاءِ أَهْلاً وَ سُکَّاناً کَسُکَّانِ اَلْأَرْضِ ثُمَّ قَالاَ إِلَی أَیْنَ تُرِیدُ فَقُلْتُ إِلَی هَذَا اَلْمَاءِ فَقَالاَ وَ مَا هَذَا اَلْمَاءُ فَقُلْتُ أُرِیدُ دَوَاءَهُ أَشْرَبُ مِنْ هَذَا اَلْمُرِّ لِعِلَّةٍ بِی أَرْجُو أَنْ یَخِفَّ لَهُ اَلْجَسَدُ وَ یُسْهِلَ اَلْبَطْنَ فَقَالاَ مَا نَحْسَبُ أَنَّ اَللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ فِی شَیْءٍ قَدْ لَعَنَهُ شِفَاءً قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ فَقَالاَ لِأَنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا آسَفَهُ قَوْمُ نُوحٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَتَحَ اَلسَّمٰاءِ بِمٰاءٍ مُنْهَمِرٍ وَ أَوْحَی إِلَی اَلْأَرْضِ فاسْتَعْصَتْ عَلَیْهِ عُیُونٌ مِنْهَا فَلَعَنَهَا وَ جَعَلَهَا مِلْحاً أُجَاجاً وَ فِی رِوَایَةِ حَمْدَانَ بْنِ سُلَیْمَانَ أَنَّهُمَا صلوات الله علیهما قَالاَ یَا أَبَا سَعِیدٍ تَأْتِی مَاءً یُنْکِرُ وَلاَیَتَنَا فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَضَ وَلاَیَتَنَا عَلَی اَلْمِیَاهِ فَمَا قَبِلَ وَلاَیَتَنَا عَذُبَ وَ طَابَ وَ مَا جَحَدَ وَلاَیَتَنَا جَعَلَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُرّاً أَوْ مِلْحاً أُجَاجاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو سعید عقیصا تیمی روایت کرده که گفت: حضرت امام حسن مجتبی صلوات الله علیه و حضرت سیدالشهداء امام حسین صلوات الله علیه را دیدم که إزار پوشیده بودند و در فرات مشغول آب تنی بودند.

به آنان عرض کردم: ای پسران رسول الله! خداوند بر شما درود فرستد! إزارها را تباه کردید!

به من فرمودند: ای ابو سعید! تباه کردن ازارها نزد ما محبوب تر است از تباه نمودن دین. به راستی که آب، اهالی و ساکنانی دارد مانند ساکنان زمین.

سپس فرمودند: به کجا می خواهی بروی؟

عرض کردم: به سوی این آب.

فرمودند: این آب چیست؟

ص: 638


1- . الکافي ج 6 ص 389 ح 3.

عرض کردم: من فایده دارویی این آب را می خواهم. به خاطر بیماری که دارم از این آب تلخ می نوشم. امیدوارم که به وسیله آن، بدنم سبک و شکمم روان شود.

فرمودند: گمان نمی کنیم خداوند در چیزی که آن را لعنت نموده است، شفا قرار داده باشد.

عرض کردم: چرا چنین است؟

فرمودند: زیرا هنگامی که قوم نوح، خداوند را به غضب آوردند، خداوند آسمان را به آبی ریزان گشود و به زمین وحی نمود، بعضی از چشمه های زمین خداوند را نافرمانی نمودند، آن گاه خداوند آنان را لعن نمود و آنها را شور گرداند.

در روایت حمدان بن سلیمان چنین است: آن دو حضرت صلوات الله علیهما فرمودند: ای ابو سعید! به سوی آبی می روی که ولایت ما را در هر روز، سه بار انکار می کند؟! خداوند متعال ولایت ما را بر آب ها عرضه نمود؛ پس هر آبی که ولایت ما را پذیرفت شیرین، گوارا و پاکیزه شد و هر آبی که ولایت ما را انکار کرد، خداوند آن را تلخ و شور گردانید.

590- شراب همیشه حرام بوده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ اَلْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: مَا بَعَثَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً قَطُّ إِلاَّ وَ فِی عِلْمِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ إِذَا أَکْمَلَ لَهُ دِینَهُ کَانَ فِیهِ تَحْرِیمُ اَلْخَمْرِ وَ لَمْ تَزَلِ اَلْخَمْرُ حَرَاماً إِنَّ اَلدِّینَ أَنَّمَا یُحَوَّلُ مِنْ خَصْلَةٍ إِلَی أُخْرَی فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ جُمْلَةً قُطِعَ بِهِمْ دُونَ اَلدِّینِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن عمر یمانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند هیچ گاه پیامبری را مبعوث ننمود، مگر آن که در علم خداوندی چنین بود که هنگامی دین را برای او کامل نمود، حرام بودن شراب در آن هنگام باشد و همیشه شراب حرام بوده است. به راستی که دین از یک حکم به حکم دیگر منتقل می شود و اگر (احکام) دین یکباره بیان می شد، مردم در مقابل دین درمانده می شدند.

ص: 639


1- . الکافي ج 6 ص 395 ح 1.

591- حکم شراب خوار و ماده مست کننده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلرَّبِیعِ اَلشَّامِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْخَمْرِ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِی رَحْمَةً لِلْعٰالَمِینَ وَ لِأَمْحَقَ اَلْمَعَازِفَ وَ اَلْمَزَامِیرَ وَ أُمُورَ اَلْجَاهِلِیَّةِ وَ اَلْأَوْثَانَ وَ قَالَ أَقْسَمَ رَبِّی أَنْ لاَ یَشْرَبَ عَبْدٌ لِی فِی اَلدُّنْیَا خَمْراً إِلاَّ سَقَیْتُهُ مِثْلَ مَا شَرِبَ مِنْهَا مِنَ اَلْحَمِیمِ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ مُعَذَّباً أَوْ مَغْفُوراً لَهُ وَ لاَ یَسْقِیهَا عَبْدٌ لِی صَبِیّاً صَغِیراً أَوْ مَمْلُوکاً إِلاَّ سَقَیْتُهُ مِثْلَ مَا سَقَاهُ مِنَ اَلْحَمِیمِ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ مُعَذَّباً بَعْدُ أَوْ مَغْفُوراً لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ربیع شامی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره شراب پرسیدند. حضرتش فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: به راستی که خداوند مرا رحمت برای جهانیان برانگیخت و به یقین آلات موسیقی، نی ها، امور دوران جاهلی و بت ها را نابود خواهم نمود.

هم چنین فرمود: پروردگارم سوگند یاد کرده است که هر مقداری که بنده من در دنیا شراب بنوشد، همان مقدار در روز قیامت او را از آب گرم و چرکین دوزخ می نوشانم، آن گاه به آتش دوزخ عذاب شود و یا مورد مغفرت قرار گیرد و هر مقدار از شراب را به کودک و یا برده ای بنوشاند در روز قیامت به همان مقدار از آب گرم و چرکین دوزخ به او می نوشانم، آن گاه عذاب شود، و یا آمرزیده شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: شَارِبُ اَلْخَمْرِ لاَ یُعَادُ إِذَا مَرِضَ وَ لاَ یُشْهَدُ لَهُ جَنَازَةٌ وَ لاَ تُزَکُّوهُ إِذَا شَهِدَ وَ لاَ تُزَوِّجُوهُ إِذَا خَطَبَ وَ لاَ تَأْتَمِنُوهُ عَلَی أَمَانَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرگاه شراب خوار بیمار شود نباید به عیادتش رفت و بر جنازه اش حاضر شد و هرگاه شهادت داد او را پاکیزه ندانید و هرگاه خواستگاری نمود به او همسر ندهید و او را بر امانت امین قرار ندهید.

ص: 640


1- . الکافي ج 6 ص 396 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 396 ح 4.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَجْلاَنَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً أَوْ سَقَاهُ صَبِیّاً لاَ یَعْقِلُ سَقَیْتُهُ مِنْ مَاءِ اَلْحَمِیمِ مُعَذَّباً أَوْ مَغْفُوراً لَهُ وَ مَنْ تَرَکَ اَلْمُسْکِرَ اِبْتِغَاءَ مَرْضَاتِی أَدْخَلْتُهُ اَلْجَنَّةَ وَ سَقَیْتُهُ مِنَ اَلرَّحِیقِ اَلْمَخْتُومِ وَ فَعَلْتُ بِهِ مِنَ اَلْکَرَامَةِ مَا أَفْعَلُ بِأَوْلِیَائِی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عجلان ابو صالح روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: خداوند متعال فرمود: هرکس ماده مستی آوری بیاشامد و یا آن را به کودکی که نمی فهمد بنوشاند، او را از آب گرم و چرکین دوزخ خواهم نوشاند؛ او را عذاب کنم یا ببخشایم و هرکس ماده مست کننده را به خاطر خشنودی من ترک کند، او را به بهشت وارد می نمایم و از «رحیق مختوم» سیراب می کنم و آن کرامتی که برای اولیای خود روا می دارم، با او انجام می دهم.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ مُعْتَصِرَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ شَارِبَهَا وَ حَامِلَهَا وَ اَلْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید پسر حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمودند: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله شراب، شراب ساز، سفارش دهنده، فروشنده و خریدار شراب مصرف کننده پول آن، شراب خوار، حمل کننده آن و کسی که شراب را برایش می آورند؛ همه را لعنت نمود.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ خَضِرٍ اَلصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ شَرِبَ اَلنَّبِیذَ عَلَی أَنَّهُ حَلاَلٌ خُلِّدَ فِی اَلنَّارِ وَ مَنْ شَرِبَهُ عَلَی أَنَّهُ حَرَامٌ عُذِّبَ فِی اَلنَّارِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از خضر صیرفی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس نبیذ بنوشد با این اعتقاد که حلال است، همواره در آتش دوزخ خواهد ماند و هرکس نبیذ بنوشد با این عقیده بنوشد که حرام است، در آتش، عذاب خواهد شد.

ص: 641


1- . الکافي ج 6 ص 397 ح 7.
2- . الکافي ج 6 ص 398 ح 10.
3- . الکافي ج 6 ص 398 ح 11.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: یَا یُونُسَ بْنَ ظَبْیَانَ أَبْلِغْ عَطِیَّةَ عَنِّی أَنَّهُ مَنْ شَرِبَ جُرْعَةً مِنْ خَمْرٍ لَعَنَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَلاَئِکَتُهُ وَ رُسُلُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ فَإِنْ شَرِبَهَا حَتَّی یَسْکَرَ مِنْهَا نُزِعَ رُوحُ اَلْإِیمَانِ مِنْ جَسَدِهِ وَ رَکِبَتْ فِیهِ رُوحٌ سَخِیفَةٌ خَبِیثَةٌ مَلْعُونَةٌ فَیَتْرُکُ اَلصَّلاَةَ فَإِذَا تَرَکَ اَلصَّلاَةَ عَیَّرَتْهُ اَلْمَلاَئِکَةُ وَ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَبْدِی کَفَرْتَ وَ عَیَّرَتْکَ اَلْمَلاَئِکَةُ سَوْأَةً لَکَ عَبْدِی ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه سَوْأَةً سَوْأَةً کَمَا تَکُونُ اَلسَّوْأَةَ وَ اَللَّهِ لَتَوْبِیخُ اَلْجَلِیلِ جَلَّ اِسْمُهُ سَاعَةً وَاحِدَةً أَشَدُّ مِنْ عَذَابِ أَلْفِ عَامٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَلْعُونِینَ أَیْنَمٰا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِیلاً ثُمَّ قَالَ یَا یُونُسُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ تَرَکَ أَمْرَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ أَخَذَ بَرّاً دَمَّرَتْهُ وَ إِنْ أَخَذَ بَحْراً غَرَّقَتْهُ یُغْضَبُ لِغَضَبِ اَلْجَلِیلِ عَزَّ اِسْمُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن ظبیان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ای یونس بن ظبیان! به عطیه از جانب من خبر ده که هرکس یک جرعه شراب بنوشد خداوند متعال، فرشتگان، پیامبران خدا و مؤمنان بر او لعن می فرستند. پس اگر به اندازه ای بنوشد که مست شود، روح ایمان از بدنش جدا می شود و روحی سخیف، و خبیث و ملعون در آن سوار می گردد. در این صورت نماز را ترک می کند که در این هنگام فرشتگان او را سرزنش می نمایند.

خداوند به او می فرماید: ای بنده من! کافر شدی و فرشتگان سرزنشت نمودند؛ رسوایی بر تو باد ای بنده من!

سپس حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسوایی! رسوایی! همان طور که رسوایی است؟ به خدا سوگند! سرزنش یک ساعت خداوند از هزار سال عذاب سخت تر است.

سپس حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آنان هرجا باشند، گرفته شوند و کشته شوند ملعون هستند.

سپس فرمود: ای یونس! ملعون است؛ ملعون است کسی که امر خداوند را ترک کند؛ اگر راه خشکی را در پیش گیرد خشکی او را هلاک می کند و اگر راه دریا را پیش گیرد، دریا غرقش می کند. به خاطر خشم خداوند، مورد غضب قرار می گیرد.

ص: 642


1- . الکافي ج 6 ص 399 ح 16.

592- شراب، اصل هر گناه و بدی است و نماز شراب خوار تا چهل روز قبول نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلشُّرْبُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ وَ مُدْمِنُ اَلْخَمْرِ کَعَابِدِ وَثَنٍ وَ إِنَّ اَلْخَمْرَ رَأْسُ کُلِّ إِثْمٍ وَ شَارِبَهَا مُکَذِّبٌ بِکِتَابِ اَللَّهِ تَعَالَی لَوْ صَدَّقَ کِتَابَ اَللَّهِ حَرَّمَ حَرَامَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو اسامه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شراب کلید هر بدی است. کسی که همواره شراب می خورد مانند بت پرست است و به راستی که شراب اصل هر گناهی است، شراب خوار تکذیب گر کتاب الله تعالی است؛ اگر کتاب الله را تصدیق می نمود؛ حرام آن را حرام می دانست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ اَلْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاَتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَإِنْ مَاتَ فِی اَلْأَرْبَعِینَ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً وَ إِنْ تَابَ تَابَ اَللَّهُ عَلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود بن حصین روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس ماده مست کننده ای بنوشد تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی شود و اگر در این چهل روز بمیرد به مرگ دوران جاهلیت مرده است و اگر توبه کند خداوند توبۀ او را می پذیرد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه إِنَّا رُوِّینَا عَنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ مَنْ شَرِبَ اَلْخَمْرَ لَمْ تُحْتَسَبْ لَهُ صَلاَتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً قَالَ فَقَالَ صَدَقُوا قُلْتُ وَ کَیْفَ لاَ تُحْتَسَبُ صَلاَتُهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً لاَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ وَ لاَ أَکْثَرَ فَقَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدَّرَ خَلْقَ اَلْإِنْسَانِ فَصَیَّرَهُ نُطْفَةً أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَیَّرَهَا عَلَقَةً أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ نَقَلَهَا فَصَیَّرَهَا مُضْغَةً أَرْبَعِینَ یَوْماً فَهُوَ إِذَا شَرِبَ اَلْخَمْرَ بَقِیَتْ فِی مُشَاشِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً عَلَی قَدْرِ اِنْتِقَالِ خِلْقَتِهِ قَالَ ثُمَّ قَالَ صلوات الله علیه وَ کَذَلِکَ جَمِیعُ غِذَائِهِ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ یَبْقَی فِی مُشَاشِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً. (3)

ص: 643


1- . الکافي ج 6 ص 403 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 400 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 402 ح 12.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن خالد روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه عرض کردم: به ما از رسول الله صلّی اللّه علیه و آله روایت شده است که فرمود: هرکس شراب بنوشد تا چهل روز نمازش محاسبه نخواهد شد.

فرمود: راست گفته اند.

عرض کردم: چگونه تا چهل بامداد نمازش محاسبه نخواهد شد؛ نه کمتر و نه بیشتر؟!

فرمود: به راستی که خداوند متعال برای آفرینش انسان زمانی مقرر فرمود؛ چهل روز آن را نطفه قرار داد، سپس آن را منتقل نموده و چهل روز علقه قرار داد، سپس آن را منتقل نمود و چهل روز مضغه قرار داد. بنابراین هنگامی که انسان شراب می نوشد تا چهل روز - به اندازه جابه جایی خلقتش - در سرشت و طبیعتش باقی می ماند.

سپس فرمود: و هم چنین است تمام غذای انسان؛ خوردن و آشامیدن او تا چهل روز در سرشتش باقی می ماند.

593- کسیکه همواره شراب می نوشد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَاذَوَیْهِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنْ شَارِبِ اَلْمُسْکِرِ قَالَ فَکَتَبَ صلوات الله علیه شَارِبُ اَلْخَمْرِ کَافِرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن داذویه روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه نامه نوشتم تا درباره کسی که ماده مستی آور می نوشد بپرسم.

حضرت صلوات الله علیه در پاسخ من نوشت: شراب خوار کافر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ نُعَیْمٍ اَلْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مُدْمِنُ اَلْمُسْکِرِ اَلَّذِی إِذَا وَجَدَهُ شَرِبَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از نعیم بصری روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دائم الخمر کسی است که هرگاه شراب بیابد، بنوشد.

ص: 644


1- . الکافي ج 6 ص 405 ح 9.
2- . الکافي ج 6 ص 405 ح 3.

594- تحریم شراب در قرآن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلَ اَلْمَهْدِیُّ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنِ اَلْخَمْرِ هَلْ هِیَ مُحَرَّمَةٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ اَلنَّاسَ إِنَّمَا یَعْرِفُونَ اَلنَّهْیَ عَنْهَا وَ لاَ یَعْرِفُونَ اَلتَّحْرِیمَ لَهَا فَقَالَ لَهُ أَبُو اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه بَلْ هِیَ مُحَرَّمَةٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ هِیَ مُحَرَّمَةٌ فِی کِتَابِ اَللَّهِ جَلَّ اِسْمُهُ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ فَقَالَ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلْ إِنَّمٰا حَرَّمَ رَبِّیَ اَلْفَوٰاحِشَ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ وَ اَلْإِثْمَ وَ اَلْبَغْیَ بِغَیْرِ اَلْحَقِّ» فَأَمَّا قَوْلُهُ «مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا» یَعْنِی اَلزِّنَا اَلْمُعْلَنَ وَ نَصْبَ اَلرَّایَاتِ اَلَّتِی کَانَتْ تَرْفَعُهَا اَلْفَوَاجِرُ لِلْفَوَاحِشِ فِی اَلْجَاهِلِیَّةِ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ مٰا بَطَنَ» یَعْنِی مَا نَکَحَ مِنَ اَلْآبَاءِ لِأَنَّ اَلنَّاسَ کَانُوا قَبْلَ أَنْ یُبْعَثَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ زَوْجَةٌ وَ مَاتَ عَنْهَا تَزَوَّجَهَا اِبْنُهُ مِنْ بَعْدِهِ إِذَا لَمْ تَکُنْ أُمَّهُ فَحَرَّمَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ وَ أَمَّا اَلْإِثْمُ فَإِنَّهَا اَلْخَمْرَةُ بِعَیْنِهَا وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْخَمْرِ وَ اَلْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمٰا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنٰافِعُ لِلنّٰاسِ» فَأَمَّا اَلْإِثْمُ فِی کِتَابِ اَللَّهِ فَهِیَ اَلْخَمْرَةُ وَ اَلْمَیْسِرُ «وَ إِثْمُهُمٰا أَکْبَرُ» کَمَا قَالَ اَللَّهُ تَعَالَی قَالَ فَقَالَ اَلْمَهْدِیُّ یَا عَلِیَّ بْنَ یَقْطِینٍ هَذِهِ وَ اَللَّهِ فَتْوَی هَاشِمِیَّةٌ قَالَ قُلْتُ لَهُ صَدَقْتَ وَ اَللَّهِ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی لَمْ یُخْرِجْ هَذَا اَلْعِلْمَ مِنْکُمْ أَهْلَ اَلْبَیْتِ قَالَ فَوَ اَللَّهِ مَا صَبَرَ اَلْمَهْدِیُّ أَنْ قَالَ لِی صَدَقْتَ یَا رَافِضِیُّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: مهدی عباسی از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسید: آیا شراب در قرآن تحریم شده است؟ زیرا مردم از نهی از شراب آگاهی دارند، اما تحریم آن را نمی دانند.

حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: بلکه در قرآن تحریم شده ای امیر مؤمنان!

گفت: در کجای قرآن تحریم شده است؟ ای ابا الحسن!

فرمود: آن جا که خداوند می فرماید: {بگو: پروردگار من فقط اعمال زشت ظاهری و پنهانی گناه و ستم به ناحق را حرام کرده است}. (سوره اعراف آیه 31)

ص: 645


1- . الکافي ج 6 ص 406 ح 1.

منظور از «گناه آشکار» زنای آشکار و برافراشتن پرچم هایی که زنان بدکاره برای انجام زنا در دوران جاهلی می افراشتند.

منظور خداوند «از گناه باطنی» یعنی ازدواج با همسر پدران است؛ زیرا مردم پیش از بعثت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله چنین بودند: هنگامی که مردی زنی داشت و می مرد، پس از او پسرش با آن زن ازدواج می کرد؛ هرگاه که آن زن، مادرش نبود. پس خداوند این ازدواج را تحریم نمود.

و منظور از «گناه» شراب است و به راستی که خداوند در جای دیگری می فرماید: {از تو دربارۀ شراب و قمار می پرسند بگو در آنها گناه بزرگی است و منافعی برای مردم دارند}. (سوره بقره آیه 216) منظور از «گناه» در قرآن همان شراب و قمار است و گناه آن بزرگ تر از منافع آن است؛ همان طور که خداوند فرموده است.

مهدی عباسی گفت: ای علی بن یقطین! به خدا سوگند این فتوای هاشمی است!

گفتم: به خدا سوگند راست گفتی ای امیر مؤمنان! سپاس خدایی را که این علم و دانش را از شما اهل بیت خارج ننمود.

علی بن یقطین گوید: به خدا سوگند! مهدی عبّاس بدون درنگ به من گفت: راست گفتی ای رافضی!

توضیح: اینکه حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه و علی بن یقطین به مهدی عباسی لعنت الله علیه امیرالمؤمنین می فرمودند بخاطر تقیه بوده وگرنه این لقب شریفه مخصوص شاهنشاه شاهان، اسد الله غالب، حیدر کرار، ضرغام دین، ید الله، سیف الله، غالب کل غالب حضرت علی بن ابی طالب صلوات الله علیهما است.

595- رسول الله صلی الله علیه و آله اندک و بسیار مواد مستی آور را تحریم فرمود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلرَّبِیعِ اَلشَّامِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمَ اَلْخَمْرَ بِعَیْنِهَا فَقَلِیلُهَا وَ کَثِیرُهَا حَرَامٌ کَمَا حَرَّمَ اَلْمَیْتَةَ وَ اَلدَّمَ وَ لَحْمَ اَلْخِنْزِیرِ وَ حَرَّمَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلشَّرَابَ مِنْ کُلِّ مُسْکِرٍ وَ مَا حَرَّمَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَدْ حَرَّمَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ربیع شامی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی که خداوند شراب را به طور کلّی حرام نمود، کم و زیاد آن حرام است، همان طور

ص: 646


1- . الکافي ج 6 ص 408 ح 2.

که مردار، خون و گوشت خوک را حرام نمود. و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله آشامیدنی از هر نوع مست کننده ای را حرام نمود و آن چه که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله حرام کند، به راستی که خداوند آن را حرام نموده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ وَ کُلُّ مُسْکِرٍ خَمْرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عطاء بن یسار روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هر شراب مست کننده ای حرام است و هر ماده مست کننده ای شراب است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ کُلَیْبٍ اَلْأَسَدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلنَّبِیذِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَطَبَ اَلنَّاسَ فَقَالَ فِی خُطْبَتِهِ أَیُّهَا اَلنَّاسُ أَلاَ إِنَّ کُلَّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ أَلاَ وَ مَا أَسْکَرَ کَثِیرُهُ فَقَلِیلُهُ حَرَامٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از کلیب اسدی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: شراب خرما و کشمش چه حکمی دارد؟

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در خطبۀ خود فرمود: ای مردم! آگاه باشید هر نوع شرابی حرام است و شرابی که یک جام آن مستی آورد، یک قطرۀ آن نیز حرام است.

596- شراب بخاطر نتیجه اش حرام است؛ پس هرچه که نتیجه اش مانند آن باشد حرام است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُحَرِّمِ اَلْخَمْرَ لاِسْمِهَا وَ لَکِنْ حَرَّمَهَا لِعَاقِبَتِهَا فَمَا فَعَلَ فِعْلَ اَلْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرٌ. (3)

ص: 647


1- . الکافي ج 6 ص 408 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 408 ح 6.
3- . الکافي ج 6 ص 412 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: به راستی که خداوند تبارک و تعالی شراب را به جهت نام آن حرام نکرده؛ بلکه به جهت عاقبت آن حرام نموده است. پس هرچه کار شراب کند، شراب است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْمَاضِی صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یُحَرِّمِ اَلْخَمْرَ لاِسْمِهَا وَ لَکِنَّهُ حَرَّمَهَا لِعَاقِبَتِهَا فَمَا کَانَ عَاقِبَتُهُ عَاقِبَةَ اَلْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن یقطین روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: خداوند شراب را به جهت نامش حرام ننمود؛ بلکه به جهت عاقبتش آن را حرام کرد. پس هرچه که عاقبتش، عاقبت شراب باشد، شراب است.

597- حکم کسی که به عنوان دارو از شراب و ماده حرام استفاده کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: دَخَلَتْ أُمُّ خَالِدٍ اَلْعَبْدِیَّةُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَتْ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ یَعْتَرِینِی قَرَاقِرُ فِی بَطْنِی [فَسَأَلَتْهُ عَنْ أَعْلاَلِ اَلنِّسَاءِ وَ قَالَتْ] وَ قَدْ وَصَفَ لِی أَطِبَّاءُ اَلْعِرَاقِ اَلنَّبِیذَ بِالسَّوِیقِ وَ قَدْ وَقَفْتُ وَ عَرَفْتُ کَرَاهَتَکَ لَهُ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ لَهَا وَ مَا یَمْنَعُکِ عَنْ شُرْبِهِ قَالَتْ قَدْ قَلَّدْتُکَ دِینِی فَأَلْقَی اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حِینَ أَلْقَاهُ فَأُخْبِرُهُ أَنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما أَمَرَنِی وَ نَهَانِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَلاَ تَسْمَعُ إِلَی هَذِهِ اَلْمَرْأَةِ وَ هَذِهِ اَلْمَسَائِلِ لاَ وَ اَللَّهِ لاَ آذَنُ لَکِ فِی قَطْرَةٍ مِنْهُ وَ لاَ تَذُوقِی مِنْهُ قَطْرَةً فَإِنَّمَا تَنْدَمِینَ إِذَا بَلَغَتْ نَفْسُکِ هَاهُنَا وَ أَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی حَنْجَرَتِهِ یَقُولُهَا ثَلاَثاً أَ فَهِمْتِ قَالَتْ نَعَمْ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا یَبُلُّ اَلْمِیلَ یُنَجِّسُ حُبّاً مِنْ مَاءٍ یَقُولُهَا ثَلاَثاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: روزی امّ خالد عبدیه خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شرف یاب شد، من نیز در حضور آن حضرت صلوات الله علیه بودم. امّ

ص: 648


1- . الکافي ج 6 ص 412 ح 2.
2- . الکافي ج 6 ص 413 ح 1.

خالد گفت: فدایت گردم! شکم پیچه مرا دربر می گیرد. و پزشکان عراق نبیذ را با قاووت برایم توصیه کرده اند. من می دانم و آگاهم که شما از آن کراهت دارید. پس دوست داشتم که دربارۀ آن از شما بپرسم.

حضرت فرمود: چه چیزی تو را از آشامیدن آن بازداشته است؟

گفت: من قلاده دین خود را از شما به گردنم آویختم. می خواهم خداوند را در روز ملاقات، ملاقات کنم و به او خبر دهم که حضرت جعفر بن محمّد صلوات الله علیهما به من امر و نهی نمود.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: ای ابا محمّد! آیا به سخن این زن گوش می کنی؟! نه، به خدا سوگند! در یک قطره از آن هم به تو اجازه نمی دهم و حتی یک قطره آن را نچش؛ زیرا هنگامی که جانت به این جا - و با دست مبارکش به حنجره خود اشاره نمود - رسید، پشیمان خواهی شد.

حضرت صلوات الله علیه این سخن را سه بار تکرار نمود و فرمود: آیا فهمیدی؟

امّ خالد گفت: آری.

سپس حضرت صلوات الله علیه سه مرتبه فرمود: نجاستی که میل سرمه را تر کند، یک کوزه آب را نجس می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ یُبْعَثُ لَهُ اَلدَّوَاءُ مِنْ رِیحِ اَلْبَوَاسِیرِ فَیَشْرَبُهُ بِقَدْرِ أُسْکُرُّجَةٍ مِنْ نَبِیذٍ صُلْبٍ لَیْسَ یُرِیدُ بِهِ اَللَّذَّةَ وَ إِنَّمَا یُرِیدُ بِهِ اَلدَّوَاءَ فَقَالَ لاَ وَ لاَ جُرْعَةً ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَجْعَلْ فِی شَیْءٍ مِمَّا حَرَّمَ شِفَاءً وَ لاَ دَوَاءً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن اذینه روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه نوشتم: برای بیماری، دارو فرستاده اند تا باد بواسیر او را علاج کنند. در این دارو به مقدار یک پیاله شراب کشمش وجود دارد. بیمار به فکر لذت نیست، فقط می خواهد درد خود را علاج کند. آیا استفادۀ از این شراب به عنوان دارو حلال است؟

فرمود: نه، و نه یک جرعۀ آن.

حضرتش فرمود: آن چه را خداوند متعال حرام کرده، نمی تواند داروی شفابخش باشد.

ص: 649


1- . الکافي ج 6 ص 413 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَالِکٍ اَلْمِسْمَعِیِّ عَنْ قَائِدِ بْنِ طَلْحَةَ: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلنَّبِیذِ یُجْعَلُ فِی اَلدَّوَاءِ فَقَالَ لاَ لَیْسَ یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَسْتَشْفِیَ بِالْحَرَامِ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مالک مسمعی روایت کرده که گفت: قائد بن طلحه از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره نبیذی که در دارو قرار گرفته است پرسید.

حضرت فرمود: برای هیچ کس شایسته و روا نیست که با حرام خود را درمان کند.

598- ظروف شراب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلرَّبِیعِ اَلشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: نَهَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنْ کُلِّ مُسْکِرٍ فَکُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ فَقُلْتُ لَهُ فَالظُّرُوفُ اَلَّتِی یُصْنَعُ فِیهَا مِنْهُ فَقَالَ نَهَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَنِ اَلدُّبَّاءِ وَ اَلمُزَفَّتِ وَ اَلْحَنْتَمِ وَ اَلنَّقِیرِ قُلْتُ وَ مَا ذَاکَ قَالَ اَلدُّبَّاءُ اَلْقَرْعُ وَ اَلمُزَفَّتُ اَلدِّنَانُ وَ اَلْحَنْتَمُ جِرَارٌ خُضْرٌ وَ اَلنَّقِیرُ خَشَبٌ کَانَتِ اَلْجَاهِلِیَّةُ یَنْقُرُونَهَا حَتَّی یَصِیرَ لَهَا أَجْوَافٌ یَنْبِذُونَ فِیهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ربیع شامی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از نوشیدن هر ماده مست کننده ای نهی می کرد. بنابراین هر ماده مستی آوری حرام است.

عرض کردم: ظروفی که در آن ماده مست کنند تهیه می شود چه حکمی دارد؟

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله استفاده از دبه کدو حلوایی، مزفّت، حنتم و نقیر را نهی نمود.

عرض کردم: این ها چه هستند؟

فرمود: دبّاء کدوی حلوایی است، مزفّت خم بزرگ است، حنتم سبوی سبز است و نقیر چوبی بود که در زمان جاهلیت آن را سوراخ می کردند و توی آن را خالی می کردند که در آن نبیذ تهیه کنند.

ص: 650


1- . الکافي ج 6 ص 414 ح 8.
2- . الکافي ج 6 ص 418 ح 3.

599- قطره ای از مواد مست کننده در ظرف غذا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ قَطْرَةِ خَمْرٍ أَوْ نَبِیذٍ مُسْکِرٍ قَطَرَتْ فِی قِدْرٍ فِیهَا لَحْمٌ کَثِیرٌ وَ مَرَقٌ کَثِیرٌ فَقَالَ صلوات الله علیه یُهَرَاقُ اَلْمَرَقُ أَوْ یُطْعِمُهُ لِأَهْلِ اَلذِّمَّةِ أَوِ اَلْکِلاَبِ وَ اَللَّحْمَ فَاغْسِلْهُ وَ کُلْهُ قُلْتُ فَإِنْ قَطَرَ فِیهَا اَلدَّمُ فَقَالَ اَلدَّمُ تَأْکُلُهُ اَلنَّارُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ قُلْتُ فَخَمْرٌ أَوْ نَبِیذٌ قَطَرَ فِی عَجِینٍ أَوْ دَمٌ قَالَ فَقَالَ فَسَدَ قُلْتُ أَبِیعُهُ مِنَ اَلْیَهُودِ وَ اَلنَّصَارَی وَ أُبَیِّنُ لَهُمْ فَإِنَّهُمْ یَسْتَحِلُّونَ شُرْبَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ اَلْفُقَّاعُ هُوَ بِتِلْکَ اَلْمَنْزِلَةِ إِذَا قَطَرَ فِی شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ قَالَ أَکْرَهُ أَنْ آکُلَهُ إِذَا قَطَرَ فِی شَیْءٍ مِنْ طَعَامِی.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زکریّا بن آدم روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره چکیدن قطره ای از شراب یا نبیذ مست کننده در دیگی که در آن گوشت و خورش فراوان است، سؤال کردم.

فرمود: خورش را باید یا دور بریزی و یا به اهل ذمّه و یا سگان خوراند؛ ولی گوشت را بشور و بخور.

عرض کردم: اگر در آن دیگ خون بچکد؟

فرمود: ان شاء اللّه آتش خون را از بین می برد.

عرض کردم: اگر شراب نبیذ یا خون در غذای مخلوطی بچکد؟ چه حکمی دارد؟

فرمود: فاسد می شود.

عرض کردم: می توانم آن را به یهودیان و مسیحیان بفروشم و بر ایشان توضیح دهم؟ زیرا آنان نوشیدن آن را حلال می دانند.

فرمود: آری.

عرض کردم: هنگامی که آب جو در یکی از این موارد بچکد، همین حکم را دارد؟

فرمود: هنگامی که در چیزی از غذاهای من آب جو بچکد، کراهت دارم آن غذا را میل کنم.

ص: 651


1- . الکافي ج 6 ص 422 ح 1.

600- آب جو

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْوَشَّاءِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ یَعْنِی اَلرِّضَا صلوات الله علیه أَسْأَلُهُ عَنِ اَلْفُقَّاعِ قَالَ فَکَتَبَ حَرَامٌ وَ هُوَ خَمْرٌ وَ مَنْ شَرِبَهُ کَانَ بِمَنْزِلَةِ شَارِبِ اَلْخَمْرِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ اَلْأَخِیرُ صلوات الله علیه لَوْ أَنَّ اَلدَّارَ دَارِی لَقَتَلْتُ بَائِعَهُ وَ لَجَلَدْتُ شَارِبَهُ وَ قَالَ أَبُو اَلْحَسَنِ اَلْأَخِیرُ صلوات الله علیه حَدُّهُ حَدُّ شَارِبِ اَلْخَمْرِ وَ قَالَ صلوات الله علیه هِیَ خُمَیْرَةٌ اِسْتَصْغَرَهَا اَلنَّاسُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از وشّاء روایت کرده که گفت: به حضرت امام رضا صلوات الله علیه نامه نوشتم تا در خصوص آب جو از ایشان سؤال کنم.

حضرت صلوات الله علیه در جواب نوشت: حرام است و آن همان شراب است و هرکس آن را بنوشد به منزله شراب خوار است.

حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: اگر حکومت در اختیار من بود، فروشنده آن را می کشتم و بر کسی که آن را می نوشد حد جاری می نمودم.

هم چنین فرمود: حد آن، حد شراب خوار است.

و فرمود: آن، شراب کوچکی است که مردم آن را کوچک شمرده اند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ اَلْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ وَ کُلُّ مُخَمَّرٍ حَرَامٌ وَ اَلْفُقَّاعُ حَرَامٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی وشاء روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: هر مادۀ مستی آوری حرام است، هر شراب حرام است و آب جو حرام است.

601- حکم آواز خوانی و غنا و موسیقی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْغِنَاءُ عُشُّ اَلنِّفَاقِ. (3)

ص: 652


1- . الکافي ج 6 ص 423 ح 9.
2- . الکافي ج 6 ص 424 ح 14.
3- . الکافي ج 6 ص 431 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو اسامه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: غنا لانۀ نفاق است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: اَلْغِنَاءُ مِمَّا وَعَدَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ اَلنَّارَ وَ تَلاَ هَذِهِ اَلْآیَةَ: «وَ مِنَ اَلنّٰاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ اَلْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اَللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَهٰا هُزُواً أُولٰئِکَ لَهُمْ عَذٰابٌ مُهِینٌ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: غنا و آوازه خوانی از گناهان کبیره است که خداوند متعال خواننده و شنوندۀ آن را وعدۀ دوزخ داده است. و حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه این آیه را تلاوت کرد: {برخی از مردم، خریدار سخن بیهوده اند تا دیگران را سرگرم کنند و ندانسته از راه خدا سرگشته سازند، و سخن خدا را به بازی بگیرد. برای آنان عذاب خوارکننده مهیا است}. (سوره لقمان آیه 6)

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَنْهَاکُمْ عَنِ اَلزَّفْنِ وَ اَلْمِزْمَارِ وَ عَنِ اَلْکُوبَاتِ وَ اَلْکَبَرَاتِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: من شما را از رقص، نی زدن، دایره زدن و طبل زدن نهی می کنم.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی إِنَّنِی أَدْخُلُ کَنِیفاً لِی وَ لِی جِیرَانٌ عِنْدَهُمْ جَوَارٍ یَتَغَنَّیْنَ وَ یَضْرِبْنَ بِالْعُودِ فَرُبَّمَا أَطَلْتُ اَلْجُلُوسَ اِسْتِمَاعاً مِنِّی لَهُنَّ فَقَالَ لاَ تَفْعَلْ فَقَالَ اَلرَّجُلُ وَ اَللَّهِ مَا آتِیهِنَّ إِنَّمَا هُوَ سَمَاعٌ أَسْمَعُهُ بِأُذُنِی فَقَالَ لِلَّهِ أَنْتَ أَ مَا سَمِعْتَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «إِنَّ اَلسَّمْعَ وَ اَلْبَصَرَ وَ اَلْفُؤٰادَ کُلُّ أُولٰئِکَ کٰانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» فَقَالَ بَلَی وَ اَللَّهِ لَکَأَنِّی لَمْ أَسْمَعْ بِهَذِهِ اَلْآیَةِ مِنْ کِتَابِ اَللَّهِ مِنْ أَعْجَمِیٍّ وَ لاَ عَرَبِیٍّ لاَ جَرَمَ أَنَّنِی لاَ أَعُودُ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ أَنِّی أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ فَقَالَ لَهُ قُمْ فَاغْتَسِلْ وَ سَلْ مَا بَدَا لَکَ فَإِنَّکَ کُنْتَ مُقِیماً عَلَی أَمْرٍ عَظِیمٍ مَا کَانَ أَسْوَأَ حَالَکَ لَوْ مِتَّ عَلَی

ص: 653


1- . الکافي ج 6 ص 431 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 432 ح 7.

ذَلِکَ اِحْمَدِ اَللَّهَ وَ سَلْهُ اَلتَّوْبَةَ مِنْ کُلِّ مَا یَکْرَهُ فَإِنَّهُ لاَ یَکْرَهُ إِلاَّ کُلَّ قَبِیحٍ وَ اَلْقَبِیحَ دَعْهُ لِأَهْلِهِ فَإِنَّ لِکُلٍّ أَهْلاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن زیاد روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که مردی گفت: پدر و مادرم به فدای شما! وقتی وارد مستراح خانه ام می شوم گاهی بیشتر در آن جا توقف می کنم تا صدای کنیزان آوازه خوان همسایه را که تار می زنند بشنوم.

فرمود: چنین نکن!

آن مرد گفت: به خدا سوگند! من نزد آنها نمی روم، فقط صدای شان را با گوشم می شنوم.

فرمود: تو را به خدا! مگر سخن خداوند متعال را نشنیده ای که می فرماید: {همانا گوش، چشم و دل همه مسئول هستند}. (سوره اسراء آیه 38)

گفت: آری به خدا سوگند! گویی این آیه از قرآن را از هیچ عجم و عربی نشنیده بودم؛ ان شاء اللّه دیگر چنین نخواهم کرد و من از خدا آمرزش می خواهم.

حضرت به او فرمود: برخیز غسل کن و هرچه می خواهی از خدا بخواه، چرا که تو به کار بزرگی مرتکب می شدی. چقدر حالت بد می شد اگر با این حال می مردی خدا را سپاس گوی و از هر کار ناپسندی توبه کن؛ چرا که او از هر کار زشت ناخرسند است و کار زشت را به اهلش واگذار، چرا که برای هر کاری اهلی است.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: بَیْتُ اَلْغِنَاءِ لاَ تُؤْمَنُ فِیهِ اَلْفَجِیعَةُ وَ لاَ تُجَابُ فِیهِ اَلدَّعْوَةُ وَ لاَ یَدْخُلُهُ اَلْمَلَکُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید شحّام روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خانۀ آواز و غنا، از فاجعۀ خوارکننده در امان نیست. دعا در آن مستجاب نمی شود و فرشته به آن وارد نمی گردد.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْمَدِینِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَنِ اَلْغِنَاءِ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ لاَ تَدْخُلُوا بُیُوتاً اَللَّهُ مُعْرِضٌ عَنْ أَهْلِهَا.(3)

ص: 654


1- . الکافي ج 6 ص 432 ح 10.
2- . الکافي ج 6 ص 433 ح 15.
3- . الکافي ج 6 ص 434 ح 18.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن محمد مدینی از یکی از راویان روایت کرده که گفت: در خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودم که در خصوص غنا سؤال شد.

فرمود: داخل خانه هایی که خداوند از آن روی گردان است نشوید.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اِسْتِمَاعُ اَلْغِنَاءِ وَ اَللَّهْوِ یُنْبِتُ اَلنِّفَاقَ فِی اَلْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ اَلْمَاءُ اَلزَّرْعَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عنبسه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: گوش دادن به غنا و آوازه خوانی و موسیقی در قلب نفاق را می رویاند آن سان که آب زراعت را می رویاند.

8- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَاسِرٍ اَلْخَادِمِ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ نَزَّهَ نَفْسَهُ عَنِ اَلْغِنَاءِ فَإِنَّ فِی اَلْجَنَّةِ شَجَرَةً یَأْمُرُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلرِّیَاحَ أَنْ تُحَرِّکَهَا فَیَسْمَعُ لَهَا صَوْتاً لَمْ یَسْمَعْ بِمِثْلِهِ وَ مَنْ لَمْ یَتَنَزَّهْ عَنْهُ لَمْ یَسْمَعْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یاسر خادم روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: هرکس خود را از غنا دور نگه دارد، به راستی که در بهشت درختی است که خداوند به بادها فرمان می دهد که آن را تکان دهند پس صدایی به گوش می رسد که مانند آن شنیده نشده است. و هرکس از غنا دوری نکند آن را نمی شنود.

9- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ اَلنَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اَللَّهَ وَ إِنْ کَانَ اَلنَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اَلشَّیْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ اَلشَّیْطَانَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی بن یقطین روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد تقی جواد صلوات الله علیه فرمود: هرکس به سخن گوینده ای گوش فرا دهد، او را عبادت کرده است. پس اگر گوینده از جانب خداوند سخن می گوید، به راستی که خداوند را عبادت کرده است و اگر از جانب شیطان سخن می گوید، به راستی که شیطان را عبادت نموده است.

ص: 655


1- . الکافي ج 6 ص 434 ح 23.
2- . الکافي ج 6 ص 434 ح 19.
3- . الکافي ج 6 ص 434 ح 24.

602- قمار با نرد و شطرنج

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلاَّدٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلنَّرْدُ وَ اَلشِّطْرَنْجُ وَ اَلْأَرْبَعَةَ عَشَرَ بِمَنْزِلَةٍ وَاحِدَةٍ وَ کُلُّ مَا قُومِرَ عَلَیْهِ فَهُوَ مَیْسِرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معمّر بن خلاّد روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: بازی با تخته نرد، شطرنج و سه پرک در یک حکم است، هر وسیله ای که با آن قمار شود، حرام است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زَیْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «فَاجْتَنِبُوا اَلرِّجْسَ مِنَ اَلْأَوْثٰانِ وَ اِجْتَنِبُوا قَوْلَ اَلزُّورِ» فَقَالَ اَلرِّجْسُ مِنَ اَلْأَوْثَانِ اَلشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ اَلزُّورِ اَلْغِنَاءُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زید شحّام روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره فرموده خداوند: {پس از بت های پلید و از سخنان باطل دوری کنید}. (سوره حج آیه 32) سؤال کردم.

فرمود: منظور از «بت های پلید» همان شطرنج است و منظور از «سخنان باطل» همان غنا است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: اَلشِّطْرَنْجُ وَ اَلنَّرْدُ هُمَا اَلْمَیْسِرُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: شطرنج و نرد همان قمار هستند.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ اَلْبَصْرِیِّینَ عَلَی أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْأَوَّلِ صلوات الله علیه فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَقْعُدُ مَعَ قَوْمٍ یَلْعَبُونَ بِالشِّطْرَنْجِ وَ لَسْتُ أَلْعَبُ بِهَا وَ لَکِنْ أَنْظُرُ فَقَالَ مَا لَکَ وَ لِمَجْلِسٍ لاَ یَنْظُرُ اَللَّهُ إِلَی أَهْلِهِ. (4)

ص: 656


1- . الکافي ج 6 ص 435 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 435 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 435 ح 3.
4- . الکافي ج 6 ص 437 ح 12.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عیسی روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه عرض کردم: فدایت شوم! با قماربازان می نشینم و به بازی شطرنج تماشا می کنم، ولی خودم بازی نمی کنم. آیا گناهی دارد؟

حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: تو را با مجلسی که خدا به آن نظر نمی افکند، چه کار است؟

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ اَلْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُطَّلِعُ فِی اَلشِّطْرَنْجِ کَالْمُطَّلِعِ فِی اَلنَّارِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان جعفری روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: نگاه کننده به شطرنج مانند نگاه کننده به آتش جهنم است.

ص: 657


1- . الکافي ج 6 ص 437 ح 16.

کتاب احکام پوشش و خودآرایی و جوانمردی

603- خودآرایی و آشکار کردن نعمت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ اَلْجَمَالَ وَ اَلتَّجَمُّلَ وَ یُبْغِضُ اَلْبُؤْسَ وَ اَلتَّبَاؤُسَ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی هاشم از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی که خداوند زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و تیره بختی و تظاهر به آن را دشمن می دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عن عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَی عَبْدِهِ بِنِعْمَةٍ فَظَهَرَتْ عَلَیْهِ سُمِّیَ حَبِیبَ اَللَّهِ مُحَدِّثاً بِنِعْمَةِ اَللَّهِ وَ إِذَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَی عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ فَلَمْ تَظْهَرْ عَلَیْهِ سُمِّیَ بَغِیضَ اَللَّهِ مُکَذِّباً بِنِعْمَةِ اَللَّهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن محمد به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله فرمود: هرگاه خداوند بر بنده اش نعمتی دهد و آن نعمت در او ظاهر شود، نامیده می شود: «دوست خدا، گوینده نعمت خداوند» و هرگاه خداوند بر بنده ای نعمتی دهد و آن نعمت در او ظاهر نشود، نامیده می شود: «دشمن خدا، تکذیب کننده نعمت خداوند».

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه لِعُبَیْدِ بْنِ زِیَادٍ إِظْهَارُ اَلنِّعْمَةِ أَحَبُّ إِلَی اَللَّهِ مِنْ صِیَانَتِهَا فَإِیَّاکَ أَنْ تَتَزَیَّنَ إِلاَّ فِی أَحْسَنِ زِیِّ قَوْمِکَ قَالَ فَمَا رُئِیَ عُبَیْدٌ إِلاَّ فِی أَحْسَنِ زِیِّ قَوْمِهِ حَتَّی مَاتَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از برید بن معاویه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به عبید بن زیاد فرمود: آشکار کردن نعمت نزد خداوند از نگهداری آن محبوب تر است. فقط با بهترین پوشش قوم خویش خود را بیارا.

برید گوید: پس از آن عبید جز در بهترین پوشش قوم خود دیده نشد تا این که وفات نمود.

ص: 658


1- . الکافي ج 6 ص 440 ح 14.
2- . الکافي ج 6 ص 438 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 440 ح 15.

604- لباس شهرت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أَیُّوبَ اَلْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُبْغِضُ شُهْرَةَ اَللِّبَاسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ایّوب خزّاز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: به راستی که خداوند تبارک و تعالی لباس شهرت را دشمن می دارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنِ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ لَبِسَ ثَوْباً یَشْهَرُهُ کَسَاهُ اَللَّهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ ثَوْباً مِنَ اَلنَّارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو سعید روایت کرده که گفت: حضرت امام حسین صلوات الله علیه فرمود: هرکس لباسی بپوشد که او را انگشت نما کند، خداوند در روز قیامت لباسی از آتش بر او می پوشاند.

توضیح: لباس شهرت آن لباسی است که در نزد عقلای اهل آن زمانه جایگاهی نداشته و مورد پسند آنان واقع نمی شود.

605- پوشیدن لباس سیاه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: يُكْرَهُ السَّوَادُ إِلَّا فِي ثَلَاثَةٍ الْخُفِّ وَ الْعِمَامَةِ وَ الْكِسَاءِ.

وَ رُوِيَ لَا تُصَلِّ فِي ثَوْبٍ أَسْوَدَ فَأَمَّا الْخُفُّ أَوِ الْكِسَاءُ أَوِ الْعِمَامَةُ فَلَا بَأْسَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: لباس سیاه مکروه است، مگر در سه چیز: کفش، عمامه و عباء.

و روایت شده است: در لباس سیاه نماز مگزار، اما خواندن نماز با کفش(مخصوص عربی که انگشتان پا بیرون است) یا کساء یا عمامه سیاه، اشکالی ندارد.

2- الشیخ الصدوق، قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صلوات الله علیه فِيمَا عَلَّمَ أَصْحَابَهُ لَا تَلْبَسُوا السَّوَادَ فَإِنَّهُ لِبَاسُ فِرْعَوْنَ. (4)

ص: 659


1- . الکافي ج 6 ص 444 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 445 ح 4.
3- . الكافي ج 3 ص 403 ح 29- 24. الكافي ج 6 ص 449 ح 1.
4- . الفقيه ج 1 ص 251 ح 767.

مرحوم شیخ صدوق، گوید: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در مجلسی که اصحاب خود را تعلیم می فرمودند، فرمودند: لباس سیاه مپوشید که آن لباس فرعون است.

606- پوشیدن لباس حریر و دیبا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَلْبَسُ اَلرَّجُلُ اَلْحَرِیرَ وَ اَلدِّیبَاجَ إِلاَّ فِی اَلْحَرْبِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مرد فقط در جنگ می تواند لباس حریر و دیبا بپوشد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَصْلُحُ (الرجل) لِبَاسُ اَلْحَرِیرِ وَ اَلدِّیبَاجِ فَأَمَّا بَیْعُهُمَا فَلاَ بَأْسَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: پوشیدن لباس حریر و دیبا (برای مرد) روا نیست، اما خرید و فروش آن مانعی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلنِّسَاءُ یَلْبَسْنَ اَلْحَرِیرَ وَ اَلدِّیبَاجَ إِلاَّ فِی اَلْإِحْرَامِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زنان می توانند لباس حریر و دیبا بپوشند مگر در مورد احرام.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَلْبَسَ اَلْحَرِیرَ اَلْمَحْضَ وَ هِیَ مُحْرِمَةٌ وَ أَمَّا فِی اَلْحَرِّ وَ اَلْبَرْدِ فَلاَ بَأْسَ. (4)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شایسته نیست که زنان در حال احرام لباس ابریشم خالص بپوشند؛ اما اگر در شدت گرما حریر نازک و یا در شدت سرما دیبای مخمل بپوشند، مانعی ندارد.

ص: 660


1- . الکافي ج 6 ص 453 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 454 ح 7.
3- . الکافي ج 6 ص 454 ح 8.
4- . الکافي ج 6 ص 455 ح 12.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ اَلْفَضْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلثَّوْبِ یَکُونُ فِیهِ اَلْحَرِیرُ فَقَالَ إِنْ کَانَ فِیهِ خِلْطٌ فَلاَ بَأْسَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن فضل روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: پوشیدن لباس ابریشم چه صورت دارد؟

فرمود: در صورتی که مخلوط باشد مانعی ندارد.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی دَاوُدَ یُوسُفَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه وَ عَلَیَّ قَبَاءُ خَزٍّ وَ بِطَانَتُهُ خَزٌّ وَ طَیْلَسَانُ خَزٍّ مُرْتَفِعٌ فَقُلْتُ إِنَّ عَلَیَّ ثَوْباً أَکْرَهُ لُبْسَهُ فَقَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ طَیْلَسَانِی هَذَا قَالَ وَ مَا بَالُ اَلطَّیْلَسَانِ قُلْتُ هُوَ خَزٌّ قَالَ وَ مَا بَالُ اَلْخَزِّ قُلْتُ سَدَاهُ إِبْرِیسَمٌ قَالَ وَ مَا بَالُ اَلْإِبْرِیسَمِ قَالَ لاَ یُکْرَهُ أَنْ یَکُونَ سَدَی اَلثَّوْبِ إِبْرِیسَماً وَ لاَ زِرُّهُ وَ لاَ عَلَمُهُ إِنَّمَا یُکْرَهُ اَلْمُصْمَتُ مِنَ اَلْإِبْرِیسَمِ لِلرِّجَالِ وَ لاَ یُکْرَهُ لِلنِّسَاءِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو داوود یوسف بن ابراهیم روایت کرده که گفت: خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شرف یاب شدم در حالی که قبایی از خز که آستر آن نیز از خز بود و طیلسان بلندی از همان جنس بر تنم بود.

عرض کردم: بر تن من لباسی است که از پوشیدن آن کراهت دارم.

فرمود: آن لباس چیست؟

عرض کردم: همین طیلسان.

فرمود: طیلسان چه اشکالی دارد؟

عرض کردم: جنس آن از خز است.

فرمود: اشکال خز چیست؟

عرض کردم: حاشیه آن از ابریشم است.

فرمود: ابریشم چه ایرادی دارد؟

ص: 661


1- . الکافي ج 6 ص 455 ح 14.
2- . الکافي ج 6 ص 451 ح 5.

سپس فرمود: مکروه نیست که حاشیه لباس و همین طور دکمۀ لباس و نقش آن از ابریشم باشد. فقط ابریشم خالص برای مردان مکروه است، اما برای زنان مکروه نیست.

607- حکم پوشیدن انگشتر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مِنَ اَلسُّنَّةِ لُبْسُ اَلْخَاتَمِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس بن ظبیان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انگشتر پوشیدن از سنّت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ خَاتَمُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ وَرِقٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انگشتر رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از نقره بود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَرَّاحٍ اَلْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَجْعَلْ فِی یَدِکَ خَاتَماً مِنْ ذَهَبٍ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جرّاح مدائنی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انگشتر طلا در انگشت مکن.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَخِی مُوسَی صلوات الله علیه عَنِ اَلْخَاتَمِ یُلْبَسُ فِی اَلْیَمِینِ فَقَالَ إِنْ شِئْتَ فِی اَلْیَمِینِ وَ إِنْ شِئْتَ فِی اَلْیَسَارِ. (4)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن جعفر صلوات الله علیه روایت کرده که گفت: از برادرم حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه دربارۀ انگشتری که در دست راست گذاشته می شود، پرسیدم.

فرمود: اگر خواستی به دست راست بپوش و اگر خواستی به دست چپ.

ص: 662


1- . الکافي ج 6 ص 468 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 468 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 469 ح 7.
4- . الکافي ج 6 ص 469 ح 9.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ اَلتَّنُوکِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَخَتَّمُوا بِالْعَقِیقِ فَإِنَّهُ مُبَارَکٌ وَ مَنْ تَخَتَّمَ بِالْعَقِیقِ یُوشِکُ أَنْ یُقْضَی لَهُ بِالْحُسْنَی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالرحمن بن زید بن اسلم تنوکی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: انگشتر عقیق بپوشید؛ زیرا مبارک است. هرکس انگشتر عقیق به دست کند نزدیک است که حاجت هایش به بهترین وجه برآورده گردد.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ کَانَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: تَخَتَّمُوا بِالْیَوَاقِیتِ فَإِنَّهَا تَنْفِی اَلْفَقْرَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن خالد روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه همواره می فرمود: انگشتر یاقوت به دست کنید؛ زیرا فقر و ناداری را می راند.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ صَاحِبِ اَلْأَنْزَالِ وَ کَانَ یَقُومُ بِبَعْضِ أُمُورِ اَلْمَاضِی صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ لِی یَوْماً وَ أَمْلَی عَلَیَّ مِنْ کِتَابٍ اَلتَّخَتُّمُ بِالزُّمُرُّدِ یُسْرٌ لاَ عُسْرَ فِیهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمّد بن ابی نصر که در بعضی از کارهای حضرت امام علی النقی هادی صلوات الله علیه وکیل بودند روایت کرده که گفت:

روزی حضرت امام هادی صلوات الله علیه از کتابی به من این گونه املا نمود و فرمود: انگشتر زمرّد به دست کردن آسانی و گشایشی است که در آن سختی و گرفتاری نیست.

8- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ تَخَتَّمَ بِالْفَیْرُوزَجِ لَمْ یَفْتَقِرْ کَفُّهُ. (4)

ص: 663


1- . الکافي ج 6 ص 470 ح 3.
2- . الکافي ج 6 ص 471 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 471 ح 3.
4- . الکافي ج 6 ص 472 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سهل بن زیاد به صورت مرفوع از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: هرکس انگشتر فیروزه به دست کند، دستش فقیر و خالی نمی ماند.

9- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: تَخَتَّمُوا بِالْجَزْعِ اَلْیَمَانِیِّ فَإِنَّهُ یَرُدُّ کَیْدَ مَرَدَةِ اَلشَّیَاطِینِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن حسین بن علی بن حسین از پدرش از جدش روایت کرده که گفت: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: انگشتر جزع یمانی به دست کنید؛ زیرا نیرنگ شیطان های سرکش را باز می گرداند.

10- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ یَرْفَعُهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: نِعْمَ اَلْفَصُّ اَلْبِلَّوْرُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن محمّد در حدیث مرفوع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: بلور، نگین خوبی است.

608- حکم زیور آلات

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلذَّهَبِ یُحَلَّی بِهِ اَلصِّبْیَانُ فَقَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما یُحَلِّی وُلْدَهُ وَ نِسَاءَهُ بِالذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: زینت طلا برای کودکان نابالغ رواست؟

فرمود: حضرت امام سجّاد صلوات الله علیه فرزندان و بانوان خود را با زیور طلا و نقره می آراست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ بِتَحْلِیَةِ اَلْمَصَاحِفِ وَ اَلسُّیُوفِ بِالذَّهَبِ وَ اَلْفِضَّةِ بَأْسٌ. (4)

ص: 664


1- . الکافي ج 6 ص 472 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 472 ح 2.
3- . الکافي ج 6 ص 475 ح 1.
4- . الکافي ج 6 ص 475 ح 7.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داود بن سرحان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زینت کردن قرآنها و شمشیرها با طلا و نقره، ایرادی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ سَرِیرٍ فِیهِ اَلذَّهَبُ أَ یَصْلُحُ إِمْسَاکُهُ فِی اَلْبَیْتِ فَقَالَ إِنْ کَانَ ذَهَباً فَلاَ وَ إِنْ کَانَ مَاءَ اَلذَّهَبِ فَلاَ بَأْسَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا تختی را که در آن طلا به کار رفته می توان در خانه نگهداری کرد؟

فرمود: اگر طلا باشد، نه و اگر آب طلا باشد، ایرادی ندارد.

609- حکم فرش ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ اَلْمُغِیرَةِ قَالَ سَمِعْتُ اَلرِّضَا عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: قَالَ قَائِلٌ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَجْلِسُ اَلرَّجُلُ عَلَی بِسَاطٍ فِیهِ تَمَاثِیلُ فَقَالَ اَلْأَعَاجِمُ تُعَظِّمُهُ وَ إِنَّا لَنَمْتَهِنُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن مغیره روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: فردی از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسید: آیا انسان می تواند بر روی فرشی بنشیند که عکس تماثیل(عکس آدمی و حیوانات جاندار) بر آن نقش بسته باشد؟

حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: عجم ها به این گونه نقش ها عظمت می نهند (و آن را مانند پرده می آویزند و یا بر دیوار می کوبند)، ما آن را خوار می کنیم (و زیر پا می اندازیم).

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ عَنِ اَلْفِرَاشِ اَلْحَرِیرِ وَ مِثْلِهِ مِنَ اَلدِّیبَاجِ وَ اَلْمُصَلَّی اَلْحَرِیرِ وَ مِثْلِهِ مِنَ اَلدِّیبَاجِ هَلْ یَصْلُحُ لِلرَّجُلِ اَلنَّوْمُ عَلَیْهِ وَ اَلتُّکَأَةُ وَ اَلصَّلاَةُ فَقَالَ یَفْرُشُهُ وَ یَقُومُ عَلَیْهِ وَ لاَ یَسْجُدُ عَلَیْهِ. (3)

ص: 665


1- . الکافي ج 6 ص 476 ح 10.
2- . الکافي ج 6 ص 477 ح 7.
3- . الکافي ج 6 ص 477 ح 8.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن جعفر صلوات الله علیه روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه دربارۀ زیرانداز و جانماز حریر و دیبا پرسیدم که آیا انسان می تواند روی آن بخوابد، تکیه دهد و نماز بخواند؟

فرمود: می تواند آن را پهن کند و بر روی آن بایستد، اما نباید روی آن سجده کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه: فِی التَّمَاثِیلِ فِی الْبِسَاطِ لَهَا عَیْنَانِ وَ أَنْتَ تُصَلِّی فَقَالَ إِنْ کَانَ لَهَا عَیْنٌ وَاحِدَةٌ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ لَهَا عَیْنَانِ فَلَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی عمیر از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره تصویری که روی فرش است و دو چشم دارد و تو هم روی آن نماز می خوانی، فرمود: اگر تصویر یک چشم داشت اشکال ندارد امّا اگر دو چشم داشت، نه! (یعنی روی آن نماز نخوان)

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَانِی فَقَالَ إِنَّا مَعْشَرَ الْمَلَائِکَةِ لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ وَ لَا إِنَاءٌ یُبَالُ فِیهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمرو بن خالد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: ما ملائکه به خانه ای که در آن سگ، تصویر پیکر(انسان و حیوانات جاندار) و ظرفی باشد که در آن ادرار می کنند، وارد نمی شویم.

توضیح: از این روایات و روایات دیگری معلوم می شود که نماز در فرش های که دارای نقش و نگار حیوانات جاندار است، جایز نیست مگر اینکه در زیر پا بوده و در محل سجده نباشند.

اما اگر از فرش های که دارای نقش و نگار حیوانات جاندار هستند اجتناب شود بهتر است چنانکه در روایت چهارم و بقیه روایات آمده که ملائکه از آمدن در خانه های که دارای تصاویر و تماثیل حیوانات جاندار هستند اجتناب می کنند.

ص: 666


1- . الکافی ج 3 ص 392 ح 22.
2- . الکافی ج 3 ص 393 ح 27.

610- حکم ریش و سِبیل

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی قَدْرِ اَللِّحْیَةِ قَالَ تَقْبِضُ بِیَدِکَ عَلَی اَللِّحْیَةِ وَ تَجُزُّ مَا فَضَلَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره اندازه محاسن فرمود: با دست خود محاسنت را بگیر و فزونی آن را بچین و کوتاه کن.

2- الشیخ الصدوق، قال: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم إِنَّ الْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ وَ وَفَّرُوا شَوَارِبَهُمْ وَ إِنَّا نَجُزُّ الشَّوَارِبَ وَ نُعْفِی اللِّحَی وَ هِیَ الْفِطْرَةُ. (2)

مرحوم شیخ صدوق، گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: به تحقيق كه گبران ريش را می چيدند و سبيل ها را بزرگ مى كردند و ما مسلمانان شارب ها را مى چينيم و ريش را دراز مى گذاريم و اين فطرت (اسلام يا از سنت هاى حضرت ابراهيم صلوات اللَّه عليه) است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ مِنَ اَلسُّنَّةِ أَنْ تَأْخُذَ مِنَ اَلشَّارِبِ حَتَّی یَبْلُغَ اَلْإِطَارَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: از سنت است که سبیل تا سرخی لب و محل رویش پایین سبیل کوتاه شود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ اَلشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهُ مَخْبَأً یَسْتَتِرُ بِهِ. (4)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هیچ کدام از شما سبیل خود را بلند نکند؛ زیرا شیطان آن را نهان گاه خود می سازد که با آن استتار می کند.

ص: 667


1- . الکافي ج 6 ص 487 ح 3.
2- . الفقیه ج 1 ص 76 ح 334.
3- . الکافي ج 6 ص 487 ح 6.
4- . الکافي ج 6 ص 487 ح 11.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دُرُسْتَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَرَّ بِالنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ رَجُلٌ طَوِیلُ اَللِّحْیَةِ فَقَالَ مَا کَانَ عَلَی هَذَا لَوْ هَیَّأَ مِنْ لِحْیَتِهِ فَبَلَغَ ذَلِکَ اَلرَّجُلَ فَهَیَّأَ لِحْیَتَهُ بَیْنَ اَللِّحْیَتَیْنِ ثُمَّ دَخَلَ عَلَی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَمَّا رَآهُ قَالَ هَکَذَا فَافْعَلُوا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از درست روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از کنار شخصی گذشت که محاسنش دراز و بلند بود، فرمود: چه می شد که اگر بر این مرد محاسن خود را نیکو و اصلاح می نمود؟

این خبر به آن شخص رسید. او محاسن خود را به اندازه متوسط اصلاح نمود، سپس خدمت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله شرف یاب شد، هنگامی که آن حضرت او را دید، فرمود: پس شما نیز چنین کنید.

611- چیدن ناخن ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ اَلْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَقْلِیمُ اَلْأَظْفَارِ یَمْنَعُ اَلدَّاءَ اَلْأَعْظَمَ وَ یُدِرُّ اَلرِّزْقَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن راشد روایت کرده که گفت: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: چیدن ناخن ها، از ابتلا به بیماری بزرگ مانع می شود و رزق و روزی را جاری می کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مِنَ اَلسُّنَّةِ تَقْلِیمُ اَلْأَظْفَارِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن عقبه از پدرش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: چیدن ناخن ها از سنّت است.

ص: 668


1- . الکافي ج 6 ص 488 ح 12.
2- . الکافي ج 6 ص 490 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 490 ح 5.

612- مسواک زدن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مِنْ أَخْلاَقِ اَلْأَنْبِیَاءِ صلوات الله علیهم اَلسِّوَاکُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مسواک زدن از شیوۀ پیامبران صلوات الله علیهم است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مِهْزَمٍ اَلْأَسَدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: فِی اَلسِّوَاکِ عَشَرَةُ خِصَالٍ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ مَفْرَحَةٌ لِلْمَلاَئِکَةِ وَ هُوَ مِنَ اَلسُّنَّةِ وَ یَشُدُّ اَللِّثَةَ وَ یَجْلُو اَلْبَصَرَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مهزم اسدی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: مسواک زدن ده ویژگی دارد: تمیزکننده دهان است، باعث خشنودی پروردگار است، شادی بخش فرشتگان است، از سنّت است، لثه را محکم می کند، چشم را جلا می دهد، بلغم را از بین می برد و خرابی دندان (یا زرد شدن آن) را از بین می برد.

613- حمام کردن و دوش گرفتن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ اَلْجَبَلِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ: نِعْمَ اَلْبَیْتُ اَلْحَمَّامُ یُذَکِّرُ اَلنَّارَ وَ یَذْهَبُ بِالدَّرَنِ وَ قَالَ عُمَرُ بِئْسَ اَلْبَیْتُ اَلْحَمَّامُ یُبْدِی اَلْعَوْرَةَ وَ یَهْتِکُ اَلسِّتْرَ قَالَ وَ نَسَبَ اَلنَّاسُ قَوْلَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه إِلَی عُمَرَ وَ قَوْلَ عُمَرَ إِلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن اسلم جبلی بصورت مرفوع روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: حمام چه خانه خوبی است! آتش دوزخ را یادآور می شود و چرک را از بین می برد.

عمر لعنت الله علیه گفت: حمام چه خانه زشتی است! عورت را آشکار می کند و پوشش را می درد.

ص: 669


1- . الکافي ج 6 ص 495 ح 1.
2- . الکافي ج 6 ص 495 ح 5.
3- . الکافي ج 6 ص 496 ح 1.

آن گاه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اما مردم کلام حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را به عمر لعنت الله علیه نسبت دادند و سخن عمر لعنت الله علیه را به حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ اَلْجَعْفَرِیِّ قَالَ: مَرِضْتُ حَتَّی ذَهَبَ لَحْمِی فَدَخَلْتُ عَلَی اَلرِّضَا صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ أَ یَسُرُّکَ أَنْ یَعُودَ إِلَیْکَ لَحْمُکَ قُلْتُ بَلَی قَالَ اِلْزَمِ اَلْحَمَّامَ غِبّاً فَإِنَّهُ یَعُودُ إِلَیْکَ لَحْمُکَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُدْمِنَهُ فَإِنَّ إِدْمَانَهُ یُورِثُ اَلسِّلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان جعفری روایت کرده که گفت: من بر اثر بیماری بسیار لاغر شدم، روزی خدمت حضرت امام رضا صلوات الله علیه رسیدم، به من فرمود: دوست داری که مانند سابق فربه شوی؟

گفتم: آری.

فرمود: یک روز در میان حمام کن تا گوشت بدنت را بازگردد؛ مبادا هر روزه حمام کنی که مایۀ لاغری است.

614- نوره کشیدن و موهای زاید بدن را زدودن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: اَلنُّورَةُ نُشْرَةٌ وَ طَهُورٌ لِلْجَسَدِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: نوره، موجب زدودن غم و اندوه و طهارت و پاکیزگی بدن است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اَلْحَمِیدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه یَقُولُ: أَلْقُوا عَنْکُمُ اَلشَّعْرَ فَإِنَّهُ یُحَسِّنُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن عبد الحمید روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: موهای زاید (بدن) را بزدایید؛ چرا که باعث زیبایی می شود.

ص: 670


1- . الکافي ج 6 ص 497 ح 4.
2- . الکافي ج 6 ص 506 ح 7.
3- . الکافي ج 6 ص 505 ح 5.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: أُحِبُّ لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَطَّلِیَ فِی کُلِّ خَمْسَةَ عَشَرَ یَوْماً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: دوست دارم مؤمن در هر پانزده روز یک بار نوره بکشد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ کٰانَ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلاَ یَتْرُکْ عَانَتَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لاَ یَحِلُّ لاِمْرَأَةٍ تُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ أَنْ تَدَعَ ذَلِکَ مِنْهَا فَوْقَ عِشْرِینَ یَوْماً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، نباید زدودن موی عانه اش (موی شرمگاهش) را بیشتر از چهل روز ترک کند و برای زنی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد حلال نیست که این کار را بیشتر از بیست روز ترک کند.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ اَلشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهُ مَخْبَأً لِیَسْتَتِرَ بِهِ.(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هیچ کدام از شما موی زیر بغل خود را بلند نکند؛ زیرا شیطان آن را نهان گاه خود برمی گزیند تا خود را با آن پنهان کند.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کُنَّا بِالْمَدِینَةِ فَلاَحَانِی زُرَارَةُ فِی نَتْفِ اَلْإِبْطِ وَ حَلْقِهِ فَقُلْتُ حَلْقُهُ أَفْضَلُ وَ قَالَ زُرَارَةُ نَتْفُهُ أَفْضَلُ فَاسْتَأْذَنَّا عَلَی أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَأَذِنَ لَنَا وَ هُوَ فِی اَلْحَمَّامِ یَطَّلِی قَدِ اِطَّلَی إِبْطَیْهِ فَقُلْتُ لِزُرَارَةَ یَکْفِیکَ قَالَ لاَ لَعَلَّهُ فَعَلَ هَذَا لِمَا لاَ یَجُوزُ لِی أَنْ أَفْعَلَهُ فَقَالَ فِیمَ أَنْتُمْ فَقُلْتُ لاَحَانِی زُرَارَةُ فِی نَتْفِ اَلْإِبْطِ وَ

ص: 671


1- . الکافي ج 6 ص 506 ح 8.
2- . الکافي ج 6 ص 506 ح 11.
3- . الکافي ج 6 ص 507 ح 1.

حَلْقِهِ فَقُلْتُ حَلْقُهُ أَفْضَلُ وَ قَالَ نَتْفُهُ أَفْضَلُ فَقَالَ أَصَبْتَ اَلسُّنَّةَ وَ أَخْطَأَهَا زُرَارَةُ حَلْقُهُ أَفْضَلُ مِنْ نَتْفِهِ وَ طَلْیُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ ثُمَّ قَالَ لَنَا اِطَّلِیَا فَقُلْنَا فَعَلْنَا ذَلِکَ مُنْذُ ثَلاَثٍ فَقَالَ أَعِیدَا فَإِنَّ اَلاِطِّلاَءَ طَهُورٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن ابی یعفور روایت کرده که گفت: ما در مدینه بودیم. زراره درباره کندن موی زیر بغل و تراشیدن آن با من منازعه نمود. من گفتم: تراشیدن آن افضل است و زراره گفت: کندن آن افضل است. پس از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه اجازه ورود خواستیم. حضرت صلوات الله علیه به ما اجازه داد در حالی که در حمام نوره می کشید و زیر بغل خود را نوره کشیده بود.

به زراره گفتم: همین تو را کافی است؟

گفت: نه؛ شاید حضرت این کار را به علتی انجام داده است که برای من جایز نباشد انجامش دهم.

حضرت فرمود: شما درباره چه چیزی بحث می کنید؟

عرض کردم: زراره با من درباره کندن موی زیر بغل و تراشیدن آن با من منازعه نمود. من گفتم: تراشیدن آن افضل است و زراره گوید: کندن آن افضل است.

فرمود: تو سنّت را دریافتی و زراره در مورد آن اشتباه نمود. تراشیدن آن از کندن آن افضل است و نوره کشیدن آن از تراشیدن آن افضل است.

سپس به ما فرمود: نوره بکشید.

عرض کردیم: ما سه روز پیش این کار را انجام دادیم.

فرمود: دوباره انجام دهید؛ زیرا نوره کشیدن، طهارت و پاکیزگی است.

615- خانه وسیع و خانه تنگ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعِیدٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ: أَنَّ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه سُئِلَ عَنْ فَضْلِ عَیْشِ اَلدُّنْیَا قَالَ سَعَةُ اَلْمَنْزِلِ وَ کَثْرَةُ اَلْمُحِبِّینَ. (2)

ص: 672


1- . الکافي ج 6 ص 508 ح 5.
2- . الکافي ج 6 ص 526 ح 5.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعید از راویان متعددی روایت کرده که گفتند: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره خوبی زندگی دنیایی سؤال شد.

فرمود: وسیع بودن منزل و زیاد بودن دوستداران است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی اَلْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: مِنْ شَقَاءِ اَلْعَیْشِ ضِیقُ اَلْمَنْزِلِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابی مغیره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: خانۀ تنگ و محقر زندگی را سخت و دشوار می سازد.

616- نهی از تزیین خانه با عکس ها و تمثال ها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ یَنْهَی عَنْ تَزْوِیقِ اَلْبُیُوتِ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَقُلْتُ مَا تَزْوِیقُ اَلْبُیُوتِ فَقَالَ تَصَاوِیرُ اَلتَّمَاثِیلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: جبرئیل علیه السّلام نزدم آمد و گفت: ای محمّد! به راستی که پروردگارت به تو سلام می رساند و از تزیین خانه ها نهی می کند.

ابو بصیر گوید: عرض کردم: تزیین خانه ها چیست؟

فرمود: تزیین با عکس ها و تمثال هاست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْوِسَادَةِ وَ اَلْبِسَاطِ یَکُونُ فِیهِ اَلتَّمَاثِیلُ فَقَالَ لاَ بَأْسَ بِهِ یَکُونُ فِی اَلْبَیْتِ قُلْتُ اَلتَّمَاثِیلُ فَقَالَ کُلُّ شَیْءٍ یُوطَأُ فَلاَ بَأْسَ بِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر بر روی فرش و پتو تمثال های (آدمی و حیوانات جاندار) منقّش باشد، چه حکمی دارد؟

ص: 673


1- . الکافي ج 6 ص 526 ح 6.
2- . الکافي ج 6 ص 526 ح 1.
3- . الکافي ج 6 ص 527 ح 6.

فرمود: مانعی ندارد که در خانه مورد استفاده قرار بگیرد.

من گفتم: نقش صورت آن اشکالی ندارد؟

فرمود: هر نقشی که در زیر پا قرار بگیرد اشکالی ندارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلدَّارِ وَ اَلْحُجْرَةِ فِیهَا اَلتَّمَاثِیلُ أَ یُصَلَّی فِیهَا فَقَالَ لاَ تُصَلِّ فِیهَا وَ فِیهَا شَیْءٌ یَسْتَقْبِلُکَ إِلاَّ أَنْ لاَ تَجِدَ بُدّاً فَتَقْطَعَ رُءُوسَهَا وَ إِلاَّ فَلاَ تُصَلِّ فِیهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن جعفر صلوات الله علیه روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: آیا در خانه و اتاقی که عکس صورت در آن است، می شود نماز خواند؟

فرمود: نماز نخوان در حالی که در آن اتاق و خانه عکس صورتی رو به رویت باشد مگر آن که چاره ای نیابی؛ پس سر آن عکس را قطع و خراب کن و صورت آن را به هم بزن. وگرنه در آن نماز نخوان.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ اَلْمُنْذِرِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: ثَلاَثَةٌ مُعَذَّبُونَ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ رَجُلٌ کَذَبَ فِی رُؤْیَاهُ یُکَلَّفُ أَنْ یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ بَیْنَهُمَا وَ رَجُلٌ صَوَّرَ تَمَاثِیلَ یُکَلَّفُ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن منذر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سه نفر در روز قیامت معذّب اند: شخصی که خواب دروغین تعریف می کند تکلیف می شود که دو تار موی را به هم گره بزند، اما او نمی تواند آنها را گره بزند. شخصی که عکس هایی را تصویر کرده است تکلیف می شود که در آن عکس ها روح بدمد و او نمی تواند روح بدمد.

ص: 674


1- . الکافي ج 6 ص 527 ح 9.
2- . الکافي ج 6 ص 528 ح 10.

کتاب وصیت

617- وصیت حقی است بر عهده ی همه مسلمانان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ لَمْ یُحْسِنْ وَصِیَّتَهُ عِنْدَ اَلْمَوْتِ کَانَ نَقْصاً فِی مُرُوءَتِهِ وَ عَقْلِهِ قِیلَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ کَیْفَ یُوصِی اَلْمَیِّتُ قَالَ إِذَا حَضَرَتْهُ وَفَاتُهُ وَ اِجْتَمَعَ اَلنَّاسُ إِلَیْهِ قَالَ: اَللّٰهُمَّ فٰاطِرَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ عٰالِمَ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ اَلرَّحْمَنَ اَلرَّحِیمَ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ فِی دَارِ اَلدُّنْیَا أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَحْدَکَ لاَ شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّ اَلْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلنَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلْحِسَابَ حَقٌّ وَ اَلْقَدَرَ وَ اَلْمِیزَانَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلدِّینَ کَمَا وَصَفْتَ وَ أَنَّ اَلْإِسْلاَمَ کَمَا شَرَعْتَ وَ أَنَّ اَلْقَوْلَ کَمَا حَدَّثْتَ وَ أَنَّ اَلْقُرْآنَ کَمَا أَنْزَلْتَ وَ أَنَّکَ أَنْتَ اَللَّهُ اَلْحَقُّ اَلْمُبِینُ جَزَی اَللَّهُ مُحَمَّداً صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَیْرَ اَلْجَزَاءِ وَ حَیَّا اَللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِالسَّلاَمِ اَللَّهُمَّ یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یَا صَاحِبِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ یَا وَلِیَّ نِعْمَتِی إِلَهِی وَ إِلَهَ آبَائِی لاَ تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً فَإِنَّکَ إِنْ تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَقْرُبْ مِنَ اَلشَّرِّ وَ أَبْعُدْ مِنَ اَلْخَیْرِ فَآنِسْ فِی اَلْقَبْرِ وَحْشَتِی وَ اِجْعَلْ لِی عَهْداً یَوْمَ أَلْقَاکَ مَنْشُوراً ثُمَّ یُوصِی بِحَاجَتِهِ وَ تَصْدِیقُ هَذِهِ اَلْوَصِیَّةِ فِی اَلْقُرْآنِ فِی اَلسُّورَةِ اَلَّتِی یَذْکُرُ فِیهَا مَرْیَمَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ «لاٰ یَمْلِکُونَ اَلشَّفٰاعَةَ إِلاّٰ مَنِ اِتَّخَذَ عِنْدَ اَلرَّحْمٰنِ عَهْداً» فَهَذَا عَهْدُ اَلْمَیِّتِ وَ اَلْوَصِیَّةُ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ یَحْفَظَ هَذِهِ اَلْوَصِیَّةَ وَ یُعَلِّمَهَا وَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه عَلَّمَنِیهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَلَّمَنِیهَا جَبْرَئِیلُ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن جعفر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: کسی که به هنگام مرگ وصیت خوب و کاملی نکند، در جوانمردی و عقلش نقص و کاستی است.

عرض کردند: ای رسول الله! انسان محتضر چگونه وصیت کند؟

ص: 675


1- . الکافي ج 7 ص 2 ح 1.

فرمود: هنگامی که زمان مرگش فرا رسید و مردم کنارش جمع شدند بگوید: «اَللّٰهُمَّ فٰاطِرَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ عٰالِمَ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ اَلرَّحْمَنَ اَلرَّحِیمَ اَللَّهُمَّ إِنِّی أَعْهَدُ إِلَیْکَ فِی دَارِ اَلدُّنْیَا أَنِّی أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ وَحْدَکَ لاَ شَرِیکَ لَکَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ وَ أَنَّ اَلْجَنَّةَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلنَّارَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلْحِسَابَ حَقٌّ وَ اَلْقَدَرَ وَ اَلْمِیزَانَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلدِّینَ کَمَا وَصَفْتَ وَ أَنَّ اَلْإِسْلاَمَ کَمَا شَرَعْتَ وَ أَنَّ اَلْقَوْلَ کَمَا حَدَّثْتَ وَ أَنَّ اَلْقُرْآنَ کَمَا أَنْزَلْتَ وَ أَنَّکَ أَنْتَ اَللَّهُ اَلْحَقُّ اَلْمُبِینُ جَزَی اَللَّهُ مُحَمَّداً صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَیْرَ اَلْجَزَاءِ وَ حَیَّا اَللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ بِالسَّلاَمِ اَللَّهُمَّ یَا عُدَّتِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یَا صَاحِبِی عِنْدَ شِدَّتِی وَ یَا وَلِیَّ نِعْمَتِی إِلَهِی وَ إِلَهَ آبَائِی لاَ تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً فَإِنَّکَ إِنْ تَکِلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَقْرُبْ مِنَ اَلشَّرِّ وَ أَبْعُدْ مِنَ اَلْخَیْرِ فَآنِسْ فِی اَلْقَبْرِ وَحْشَتِی وَ اِجْعَلْ لِی عَهْداً یَوْمَ أَلْقَاکَ مَنْشُوراً».

سپس به نیازهای خود وصیت کند.

این وصیت در قرآن کریم در سوره مریم تصدیق شده است، آن جا که خداوند عزّ و جل می فرماید: «و شفاعت نمی یابند مگر کسانی که نزد خداوند رحمان عهد و پیمانی بسته اند».

پس این عهد و پیمان میّت است و بر عهدۀ هر مسلمانی است که این وصیت را به خاطر بسپارد و به دیگران نیز بیاموزد.

و حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله این وصیت را به من تعلیم و آموزش داد، و رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: جبرئیل علیه السّلام این وصیت را به من تعلیم و آموزش داد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْوَصِیَّةِ فَقَالَ هِیَ حَقٌّ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ وصیت پرسیدم.

فرمود: وصیت حقی بر عهدۀ همۀ مسلمانان است.

ص: 676


1- . الکافي ج 7 ص 3 ح 4.

618- گواهی بر وصیت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا شَهٰادَةُ بَیْنِکُمْ إِذٰا حَضَرَ أَحَدَکُمُ اَلْمَوْتُ حِینَ اَلْوَصِیَّةِ اِثْنٰانِ ذَوٰا عَدْلٍ مِنْکُمْ أَوْ آخَرٰانِ مِنْ غَیْرِکُمْ» قَالَ اَللَّذَانِ مِنْکُمْ مُسْلِمَانِ وَ اَللَّذَانِ مِنْ غَیْرِکُمْ مِنْ أَهْلِ اَلْکِتَابِ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا مِنْ أَهْلِ اَلْکِتَابِ فَمِنَ اَلْمَجُوسِ لِأَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ سَنَّ فِی اَلْمَجُوسِ سُنَّةَ أَهْلِ اَلْکِتَابِ فِی اَلْجِزْیَةِ وَ ذَلِکَ إِذَا مَاتَ اَلرَّجُلُ فِی أَرْضِ غُرْبَةٍ فَلَمْ یَجِدْ مُسْلِمَیْنِ أَشْهَدَ رَجُلَیْنِ مِنْ أَهْلِ اَلْکِتَابِ یُحْبَسَانِ بَعْدَ اَلصَّلاَةِ فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ عَزَّ وَ جَلَّ «لاٰ نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کٰانَ ذٰا قُرْبیٰ وَ لاٰ نَکْتُمُ شَهٰادَةَ اَللّٰهِ إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلْآثِمِینَ» قَالَ وَ ذَلِکَ إِذَا اِرْتَابَ وَلِیُّ اَلْمَیِّتِ فِی شَهَادَتِهِمَا فَإِنْ عَثَرَ عَلَی أَنَّهُمَا شَهِدَا بِالْبَاطِلِ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَنْقُضَ شَهَادَتَهُمَا حَتَّی یَجِیءَ بِشَاهِدَیْنِ فَیَقُومَانِ مَقَامَ اَلشَّاهِدَیْنِ اَلْأَوَّلَیْنِ «فَیُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ لَشَهٰادَتُنٰا أَحَقُّ مِنْ شَهٰادَتِهِمٰا وَ مَا اِعْتَدَیْنٰا إِنّٰا إِذاً لَمِنَ اَلظّٰالِمِینَ» فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ نَقَضَ شَهَادَةَ اَلْأَوَّلَیْنِ وَ جَازَتْ شَهَادَةُ اَلْآخَرَیْنِ یَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «ذٰلِکَ أَدْنیٰ أَنْ یَأْتُوا بِالشَّهٰادَةِ عَلیٰ وَجْهِهٰا أَوْ یَخٰافُوا أَنْ تُرَدَّ أَیْمٰانٌ بَعْدَ أَیْمٰانِهِمْ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یحیی بن محمّد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دربارۀ این آیه پرسیدم که می فرماید: {ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال احتضار، برای وصیت گواهی دو عادل از خودتان بطلبید، و یا گواهی دو تن از غیر خودتان}. (سوره مائده آیه 106)

فرمود: دو عادل از خودتان یعنی دو تن مسلمان عادل؛ و «دو تن از غیر خودتان» یعنی دو تن از اهل کتاب؛ و در صورتی که از اهل کتاب کسی را نیابند، دو تن از مجوسیان که ادعای کتاب دارند، زیرا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دربارۀ مجوسیان سنت اهل کتاب را اجرا کرد و از آنان جزیه گرفت.

این هم در موقعی است که انسان در بلاد غربت به حال احتضار بیفتد و دو تن مسلمان عادل نیابد، باید دو تن از اهل کتاب به گواهی حاضر شوند به این صورت که بعد از نماز عصر به مسجد احضار شوند و به خداوند عزّ و جل سوگند بخورند که «ما با گواهی خود دنیای کم ارزش را نمی خریم، گرچه به سود خویشاوند خود گواهی داده ایم؛ ما گواهی خدا را کتمان نمی کنیم، وگرنه از گنهکاران خواهیم بود».

ص: 677


1- . الکافي ج 7 ص 4 ح 6.

فرمود: و اگر روشن شود که آن دو به ناحق گواهی داده اند و به ناحق سوگند خورده اند، کسی حق ندارد گواهی آن دو تن را نقض کند، مگر موقعی که دو تن شاهد از میان وارثان برخیزند و در جای آن دو تن نامسلمان قرار گیرند و به حق گواهی دهند، و قسم یاد کنند که «گواهی ما از گواهی آنان به حقیقت نزدیک تر است، و ما به حق کسی تجاوز نکرده ایم، وگرنه از ستم کارانیم».

اگر بتوانند این گواهی را بگذرانند، گواهی آن دو تن نامسلمان نقض می شود و گواهی وارثان لازم الاجرا خواهد بود.

خداوند عزّ و جل می فرماید: {با این مقررات از سوگند دروغ بپرهیزند و گواهی خود را به صدق و حقیقت ادا کنند؛ و لا اقل بترسند که بعد از سوگندشان، سوگند دیگری به منکران شان تکلیف شود}. (سوره مائده آیه 108)

619- وصیت به نفع وارثان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یُفَضِّلُ بَعْضَ وُلْدِهِ عَلَی بَعْضٍ قَالَ نَعَمْ وَ نِسَاءَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: انسان می تواند به هنگام وصیت کردن بعضی از فرزندانش را بر فرزندان دیگرش برتری دهد؟

فرمود: آری؛ همسرانش را نیز می تواند بر یکدیگر برتری دهد.

620- آنچه انسان میتواند وصیت کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ شُعَیْبِ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَمُوتُ مَا لَهُ مِنْ مَالِهِ فَقَالَ لَهُ ثُلُثُ مَالِهِ وَ لِلْمَرْأَةِ أَیْضاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از شعیب بن یعقوب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر کسی وصیت کند و بمیرد، اموال او تا چه حد به مصرف وصیت می رسد؟

ص: 678


1- . الکافي ج 7 ص 10 ح 6.
2- . الکافي ج 7 ص 11 ح 3.

فرمود: یک سوم اموال او به خودش تعلق دارد. بانوان نیز همین حق را دارند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ کَانَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ: لَأَنْ أُوصِیَ بِخُمُسِ مَالِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُوصِیَ بِالرُّبُعِ وَ لَأَنْ أُوصِیَ بِالرُّبُعِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُوصِیَ بِالثُّلُثِ وَ مَنْ أَوْصَی بِالثُّلُثِ فَلَمْ یَتَّرِکْ فَقَدْ بَالَغَ قَالَ وَ قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ تُوُفِّیَ وَ أَوْصَی بِمَالِهِ کُلِّهِ أَوْ أَکْثَرِهِ فَقَالَ إِنَّ اَلْوَصِیَّةَ تُرَدُّ إِلَی اَلْمَعْرُوفِ غَیْرِ اَلْمُنْکَرِ فَمَنْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ أَتَی فِی وَصِیَّتِهِ اَلْمُنْکَرَ وَ اَلْحَیْفَ فَإِنَّهَا تُرَدُّ إِلَی اَلْمَعْرُوفِ وَ یُتْرَکُ لِأَهْلِ اَلْمِیرَاثِ مِیرَاثُهُمْ وَ قَالَ مَنْ أَوْصَی بِثُلُثِ مَالِهِ فَلَمْ یَتَّرِکْ وَ قَدْ بَلَغَ اَلْمَدَی ثُمَّ قَالَ لَأَنْ أُوصِیَ بِخُمُسِ مَالِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُوصِیَ بِالرُّبُعِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه همواره می فرمود: اگر به یک پنجم اموال خود وصیت کنم، برای من محبوب تر از این است که به یک چهارم آن وصیت کنم، و اگر به یک چهارم وصیت کنم، برای من محبوب تر از این است که به یک سوم وصیت کنم. و کسی که به یک سوم وصیت کند، هیچ مقدار از آن اندازه ای را که اجازه دارد وصیت کند فرو گذار نکرده است و به راستی که به نهایت آن رسیده است.

حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هم چنین حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در مورد کسی که از دنیا رفت و به همه اموالش یا بخش اعظم آن وصیت نمود، قضاوت نمود و فرمود: به راستی که وصیت به کارهای نیک و معروف باز می گردد؛ نه منکرات. پس هرکس که به خودش ستم کند و در وصیتش منکر و ناعدالتی بیاورد، پس وصیت به معروف (یک سوم) باز می گردد و میراث ورثه برای آنان به جای گذاشته می شود.

و فرمود: هرکس به یک سوم اموالش وصیت کند، چیزی به جای نگذاشته است و به غایت آن رسیده است.

آن گاه فرمود: اگر به یک پنجم اموال خود وصیت کنم، نزد من محبوب تر از آن است که به یک چهارم وصیت کنم.

ص: 679


1- . الکافي ج 7 ص 11 ح 4.

621- حکم کسی که وصیت می کند و در وصیت تجدید نظر می نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لِلْمُوصِی أَنْ یَرْجِعَ فِی وَصِیَّتِهِ إِنْ کَانَ فِی صِحَّةٍ أَوْ مَرَضٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید بن زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: وصیت کننده می تواند وصیت خود را لغو کند و یا در آن تجدید نظر کند، خواه در حال صحّت وصیت کند یا در حال بیماری.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُرَیْدٍ اَلْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لِصَاحِبِ اَلْوَصِیَّةِ أَنْ یَرْجِعَ فِیهَا وَ یُحْدِثَ فِی وَصِیَّتِهِ مَا دَامَ حَیّاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از برید عجلی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: وصیت کننده تا زمانی که زنده است می تواند از وصیت خود برگردد یا وصیت خود را تغییر دهد.

622- اجرای وصیت بر طبق مفاد آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِمَالِهِ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ فَقَالَ أَعْطِهِ لِمَنْ أَوْصَی بِهِ لَهُ وَ إِنْ کَانَ یَهُودِیّاً أَوْ نَصْرَانِیّاً إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ: «فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مٰا سَمِعَهُ فَإِنَّمٰا إِثْمُهُ عَلَی اَلَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ».(3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی وصیت کرده که اموال او را در راه خدا به مصرف برسانند، تکلیف چیست؟

فرمود: برای هرکسی که وصیت کرده، باید اموال او را به همان شخص تسلیم کنی، هر چند یهودی و یا نصرانی باشد؛ چرا که خداوند عزّ و جل می گوید: {هرکس وصیت را بشنود و قبول کند، سپس آن را تغییر دهد، گناه و مسئولیت آن بر عهدۀ همان کسانی است که وصیت را تغییر داده اند}. (سوره بقره آیه 181)

ص: 680


1- . الکافي ج 7 ص 12 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 12 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 14 ح 1.

623- وصیت به حج نمودن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ: فِی رَجُلٍ مَاتَ وَ أَوْصَی أَنْ یُحَجَّ عَنْهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ صَرُورَةً یُحَجُّ عَنْهُ مِنْ وَسَطِ اَلْمَالِ وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ صَرُورَةٍ فَمِنَ اَلثُّلُثِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمار روایت کرده که گفت: (حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه) درباره مردی که وصیت کند که از جانب او نائبی برای حج اعزام کنند، فرمود: اگر به حج نرفته باشد، هزینۀ حج از همه میراث او تأمین می شود و اگر حج واجب را ادا کرده باشد، هزینۀ این حج نیابتی از یک سوم میراث او تأمین خواهد شد.

توضیح: این حدیث و امثالش که اسامی نورانی معصومین صلوات الله علیهم در آنان ذکر نشده، در اصطلاح حدیث به آنان احادیث مضمر می گویند. و معاویه بن عمار صحابه و راوی حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه است.

624- اگر وصی در وصیت ناعدالتی دید می تواند آن را تغییر دهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوقَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: «فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مٰا سَمِعَهُ فَإِنَّمٰا إِثْمُهُ عَلَی اَلَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ» قَالَ نَسَخَتْهَا اَلْآیَةُ اَلَّتِی بَعْدَهَا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ «فَمَنْ خٰافَ مِنْ مُوصٍ جَنَفاً أَوْ إِثْماً فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلاٰ إِثْمَ عَلَیْهِ» قَالَ یَعْنِی اَلْمُوصَی إِلَیْهِ إِنْ خَافَ جَنَفاً مِنَ اَلْمُوصِی فِیمَا أَوْصَی بِهِ إِلَیْهِ مِمَّا لاَ یَرْضَی اَللَّهُ بِهِ مِنْ خِلاَفِ اَلْحَقِّ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ أَیْ عَلَی اَلْمُوصَی إِلَیْهِ أَنْ یُبَدِّلَهُ إِلَی اَلْحَقِّ وَ إِلَی مَا یَرْضَی اَللَّهُ بِهِ مِنْ سَبِیلِ اَلْخَیْرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن سوقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: خداوند عزّ و جل می فرماید: {هرکس وصیت را استماع کند سپس آن را تغییر دهد، مسئولیت آن بر عهدۀ همان کسانی است که وصیت را تغییر داده اند}. (سوره بقره آیه 181)

ص: 681


1- . الکافي ج 7 ص 18 ح 7.
2- . الکافي ج 7 ص 21 ح 2.

حضرت فرمود: آیه ای که پس از این آیه آمده آن را منسوخ کرده است که می فرماید: {هرکس بیم داشته باشد که وصیت گزار به ناحق وصیت کرده و یا حقی را ناحق کرده است و با تشخیص خود میان صاحبان حق صلح و آشتی برقرار کند، مسئولیتی بر عهدۀ او نیست}. (سوره بقره آیه 182)

یعنی وصی اگر بیم آن داشته باشد که وصیت کننده در آن چه که از تمام ثلث به او وصیت نموده، از حق منحرف شده و آن چه که به او وصیت کرده بر خلاف حق و مورد رضایت الهی نباشد، پس گناهی بر او یعنی بر وصی نیست که آن را به حق و به آن چه که مورد رضایت الهی است تغییر داده و در راه خیر، قرار دهد.

625- وصی نمی تواند وصیت حق را تغییر دهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ أَوْصَی بِحَجَّةٍ فَجَعَلَهَا وَصِیُّهُ فِی نَسَمَةٍ فَقَالَ یَغْرَمُهَا وَصِیُّهُ وَ یَجْعَلُهَا فِی حَجَّةٍ کَمَا أَوْصَی بِهِ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ: «فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مٰا سَمِعَهُ فَإِنَّمٰا إِثْمُهُ عَلَی اَلَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو سعید روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: مردی وصیت نمود که برای او حج انجام دهند. اما وصی آن را در راه آزاد کردن برده قرار داد.

فرمود: وصی، ضامن است و باید آن مبلغ را در راه انجام حج قرار دهد؛ زیرا خداوند می فرماید: {پس هرکه پس از شنیدن وصیّت آن را دگرگون سازد گناهش بر کسانی است که آن را تغییر می دهند}. (سوره بقره آیه 181)

626- در اجرای وصیت اول کفن، بعد بدهی و آنگاه وصیت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَوَّلُ شَیْءٍ یُبْدَأُ بِهِ مِنَ اَلْمَالِ اَلْکَفَنُ ثُمَّ اَلدَّیْنُ ثُمَّ اَلْوَصِیَّةُ ثُمَّ اَلْمِیرَاثُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: نخستین مورد و صرف اموال میت، کفن، سپس بدهی، سپس وصیت و آن گاه میراث است.

ص: 682


1- . الکافي ج 7 ص 22 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 23 ح 3.

627- حکم وصیت کسی که بالغ نشده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذْ أَتَی عَلَی اَلْغُلاَمِ عَشْرُ سِنِینَ فَإِنَّهُ یَجُوزُ لَهُ فِی مَالِهِ مَا أَعْتَقَ وَ تَصَدَّقَ وَ أَوْصَی عَلَی حَدٍّ مَعْرُوفٍ وَ حَقٍّ فَهُوَ جَائِزٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرگاه پسر نابالغ ده ساله شود، حق دارد که بردۀ خود را آزاد کند و یا در راه خدا صدقه دهد و یا در راه خیر و در حد حقوق شرعی وصیت کند در این سه مورد تصرفات او لازم الاجراست.

628- بالغی که وصیتش جایز نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا قِیلَ لَهُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَ أَوْصَی بِوَصِیَّةٍ ثُمَّ قَتَلَ نَفْسَهُ مِنْ سَاعَتِهِ تَنْفُذُ وَصِیَّتُهُ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ أَوْصَی قَبْلَ أَنْ یُحْدِثَ حَدَثاً فِی نَفْسِهِ مِنْ جِرَاحَةٍ أَوْ فِعْلٍ لَعَلَّهُ یَمُوتُ أُجِیزَتْ وَصِیَّتُهُ فِی اَلثُّلُثِ وَ إِنْ کَانَ أَوْصَی بِوَصِیَّةٍ بَعْدَ مَا أَحْدَثَ فِی نَفْسِهِ مِنْ جِرَاحَةٍ أَوْ فِعْلٍ لَعَلَّهُ یَمُوتُ لَمْ تُجَزْ وَصِیَّتُهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ولاّد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هر کس از روی عمد خودکشی نماید برای همیشه در آتش دوزخ خواهد بود.

کسی از حاضران پرسید: به نظر شما اگر کسی وصیت نامۀ خود را تنظیم کند و در همان ساعت خودکشی کند، آیا وصیت او باید اجرا شود؟

فرمود: اگر کسی نخست وصیت کند سپس دست به خودکشی زند؛ جراحتی بر تن خود برساند و یا سمی تناول کند، وصیت او در حد ثلث اجرا خواهد شد؛ ولی اگر نخست دست به خودکشی زده باشد؛ یعنی جراحتی بر تن خود وارد کند و یا سمی تناول کند، و بعد وصیت کند، وصیت او اجرا نخواهد شد.

ص: 683


1- . الکافي ج 7 ص 28 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 45 ح 1.

629- چگونگی تقسیم وصیت به نزدیکان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه رَجُلٌ کَانَ لَهُ اِبْنَانِ فَمَاتَ أَحَدُهُمَا وَ لَهُ وُلْدٌ ذُکُورٌ وَ إِنَاثٌ فَأَوْصَی لَهُمْ جَدُّهُمْ بِسَهْمِ أَبِیهِمْ فَهَذَا اَلسَّهْمُ اَلذَّکَرُ وَ اَلْأُنْثَی فِیهِ سَوَاءٌ أَمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ اَلْأُنْثَیَیْنِ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه یُنْفِذُونَ وَصِیَّةَ جَدِّهِمْ کَمَا أَمَرَ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ قَالَ وَ کَتَبْتُ إِلَیْهِ رَجُلٌ لَهُ وُلْدٌ ذُکُورٌ وَ إِنَاثٌ فَأَقَرَّ لَهُمْ بِضَیْعَةٍ أَنَّهَا لِوُلْدِهِ وَ لَمْ یَذْکُرْ أَنَّهَا بَیْنَهُمْ عَلَی سِهَامِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فَرَائِضِهِ اَلذَّکَرُ وَ اَلْأُنْثَی فِیهِ سَوَاءٌ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه یُنْفِذُونَ فِیهَا وَصِیَّةَ أَبِیهِمْ عَلَی مَا سَمَّی فَإِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی شَیْئاً رَدُّوهَا إِلَی کِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سهل بن زیاد روایت کرده که گفت: به حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه نوشتم: مردی دو پسر دارد و یکی از آنان که پسران و دخترانی دارد وفات می کند. پدربزرگ، سهم پدر این بچه ها را برای آنان وصیت می کند؛ آیا پسر و دختر در این سهم یکسان اند؟ یا پسر دو برابر سهم دختر دارد؟

حضرت صلوات الله علیه توقیع فرمود: وصیت پدربزرگشان را همان طور که دستور داده بود به جای آورند؛ ان شاء اللّه!

هم چنین برای آن حضرت نوشتم: مردی فرزندان پسر و دختری دارد و اعتراف کرده است که زمینی کشاورزی از آن فرزندان باشد. اما بیان نکرده است که آن زمین بین فرزندان طبق سهام و فرایض خداوند تقسیم شود؛ آیا پسر و دختر سهم یکسانی از آن زمین دارند؟

حضرت صلوات الله علیه توقیع فرمود: وصیت پدرشان را طبق همان وصیتی که نمود به جای آورند. پس اگر مواردی را به روشنی بیان نکرد، وصیت را به قرآن و سنت نبوی صلّی اللّه علیه و آله برگردانید؛ ان شاء اللّه!

630- حکم صدقه ها و خیرهای پس از مرگ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَا یَلْحَقُ اَلرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ فَقَالَ سُنَّةٌ سَنَّهَا یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ فَیَکُونُ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ

ص: 684


1- . الکافي ج 7 ص 45 ح 1.

غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ وَ اَلصَّدَقَةُ اَلْجَارِیَةُ تَجْرِی مِنْ بَعْدِهِ وَ اَلْوَلَدُ اَلصَّالِحُ یَدْعُو لِوَالِدَیْهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا وَ یَحُجُّ وَ یَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ یُعْتِقُ وَ یَصُومُ وَ یُصَلِّی عَنْهُمَا فَقُلْتُ أُشْرِکُهُمَا فِی حَجِّی قَالَ نَعَمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن عمار روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: کدام اجر و پاداشی است که بعد از مرگ هم به انسان واصل می شود؟

فرمود: روش نیکی را پایه گذاری کند که در میان مردم متداول شود و چون مردم به آن روش کار کنند، اجر و پاداش آن به بنیان گذار آن روش می رسد، بی آن که اجر و پاداش دیگران کاهش یابد؛ و خیرات بادوامی که بعد از مرگ انسان مورد استفاده و بهره یابی مردم واقع شود؛ و فرزند صالح و شایسته ای که بعد از مرگ والدین بر آنان دعا کند و به نیابت آنان حج بگزارد، صدقه دهد، بنده آزاد کند، روزه بگیرد و نماز بخواند.

عرض کردم: می توانم پدر و مادرم را در ثواب حج خود شرکت بدهم؟

فرمود: آری.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سِتَّةٌ تَلْحَقُ اَلْمُؤْمِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ صَدَقَةٌ یُجْرِیهَا وَ سُنَّةٌ یُؤْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابی کهمس روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شش چیز پس از مرگ انسان به او می رسد: فرزندی که برایش آمرزش بخواهد، مصحفی (قرآن و کتب حدیثی) که از خود به جای می گذارد، نهالی که آن را می کارد، چاهی که آن را حفر می کند، عمل خیری که آن را جاری می سازد و سنتی که پس از مرگش به آن عمل می شود.

631- حکم کسی که بدون وصیت می میرد و وارث صغیر دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ مَاتَ وَ تَرَکَ أَوْلاَداً صِغَاراً وَ تَرَکَ مَمَالِیکَ لَهُ غِلْمَانٌ وَ جَوَارِی وَ لَمْ یُوصِ فَمَا تَرَی فِیمَنْ یَشْتَرِی مِنْهُمُ اَلْجَارِیَةَ یَتَّخِذُهَا أُمَّ وَلَدٍ وَ مَا تَرَی فِی بَیْعِهِمْ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ لَهُمْ

ص: 685


1- . الکافي ج 7 ص 57 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 57 ح 5.

وَلِیٌّ یَقُومُ بِأَمْرِهِمْ بَاعَ عَلَیْهِمْ وَ نَظَرَ لَهُمْ کَانَ مَأْجُوراً فِیهِمْ قُلْتُ فَمَا تَرَی فِیمَنْ یَشْتَرِی مِنْهُمُ اَلْجَارِیَةَ فَیَتَّخِذُهَا أُمَّ وَلَدٍ قَالَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ إِذَا أَنْفَذَ ذَلِکَ اَلْقَیِّمُ لَهُمُ اَلنَّاظِرُ فِیمَا یُصْلِحُهُمْ وَ لَیْسَ لَهُمْ أَنْ یَرْجِعُوا فِیمَا صَنَعَ اَلْقَیِّمُ لَهُمُ اَلنَّاظِرُ فِیمَا یُصْلِحُهُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن رئاب روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه سؤال کردم: یکی از خویشان من از دنیا رفت و فرزندان کوچکی به جای گذاشت. او غلامان و کنیزانی نیز به جای نهاد اما وصیت نکرد. بنابراین نظر شما دربارۀ کسی که کنیزی از آنان می خرد و او را جهت فرزنددار شدن قرار می دهد چیست؟ هم چنین نظر شما درباره فروشی که آن کودکان انجام می دهند چیست؟

فرمود: اگر آنان سرپرستی دارند که امور آن ها را انجام می دهد، برای آنان بفروشد و حق آنان را در نظر بگیرد، پاداش خواهد برد.

گفتم: نظر شما درباره کسی که از آن فرزندان کنیز می خرد و از او فرزنددار می شود چیست؟

فرمود: این معامله ایرادی ندارد به شرط آن که سرپرست آنان که مصالح آنها را در نظر گرفته این معامله را امضا کند و در این صورت حق رجوع از معامله نیز ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ لَهُ بَنُونَ وَ بَنَاتٌ صِغَارٌ وَ کِبَارٌ مِنْ غَیْرِ وَصِیَّةٍ وَ لَهُ خَدَمٌ وَ مَمَالِیکُ وَ عُقَدٌ کَیْفَ یَصْنَعُ اَلْوَرَثَةُ بِقِسْمَةِ ذَلِکَ اَلْمِیرَاثِ قَالَ إِنْ قَامَ رَجُلٌ ثِقَةٌ قَاسَمَهُمْ ذَلِکَ کُلَّهُ فَلاَ بَأْسَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی بدون وصیت از دنیا رفت. او پسران و دختران کوچک و بزرگی و خدمت کاران و بردگانی دارد. ورثه چگونه میراث را تقسیم کنند؟

فرمود: اگر شخص مورد اعتمادی به پاخاست و همه میراث را بین ورثه تقسیم نمود، مانعی ندارد.

ص: 686


1- . الکافي ج 7 ص 67 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 67 ح 3.

632- حکم سرپرستی ایتام و حدود بلوغ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ اَلرِّضَا صلوات الله علیه عَنْ وَصِیِّ أَیْتَامٍ تُدْرِکُ أَیْتَامُهُ فَیَعْرِضُ عَلَیْهِمْ أَنْ یَأْخُذُوا اَلَّذِی لَهُمْ فَیَأْبَوْنَ عَلَیْهِ کَیْفَ یَصْنَعُ قَالَ صلوات الله علیه یَرُدُّهُ عَلَیْهِمْ وَ یُکْرِهُهُمْ عَلَی ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن اسماعیل از پدرش روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: اگر ایتام به حد بلوغ و رشد برسند و وصی و سرپرست به آنان تکلیف کند که بیایید و اموال خود را تحویل بگیرید، ولی آنان خودداری کنند، تکلیف وصی چه خواهد بود؟

فرمود: باید با جبر و اکراه اموال شان را به آنان رد کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اِنْقِطَاعُ یُتْمِ اَلْیَتِیمِ بِالاِحْتِلاَمِ وَ هُوَ أَشُدُّهُ وَ إِنِ اِحْتَلَمَ وَ لَمْ یُؤْنَسْ مِنْهُ رُشْدٌ وَ کَانَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً فَلْیُمْسِکْ عَنْهُ وَلِیُّهُ مَالَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: پایان یافتن یتیمی یتیم، احتلام اوست که همان رشد اوست و اگر محتلم شود، اما رشدی از او مشاهده نشد بلکه سفیه و ناتوان بود، پس سرپرستش باید اموال او را برایش نگهدارد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا بَلَغَ اَلْغُلاَمُ ثَلاَثَ عَشْرَةَ سَنَةً کُتِبَتْ لَهُ اَلْحَسَنَةُ وَ کُتِبَتْ عَلَیْهِ اَلسَّیِّئَةُ وَ عُوقِبَ وَ إِذَا بَلَغَتِ اَلْجَارِیَةُ تِسْعَ سِنِینَ فَکَذَلِکَ وَ ذَلِکَ أَنَّهَا تَحِیضُ لِتِسْعِ سِنِینَ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه پسر به سن سیزده سالگی برسد، کارهای نیک و بد او ثبت می شود و مسئولیت دارد و هرگاه دختر به سن نه سالگی برسد، به همین صورت کارهای نیک و بد او ثبت می شود و مسئولیت دارد. مسئولیت به خاطر این است که دختر در سن نه سالگی حائض می شود.

ص: 687


1- . الکافي ج 7 ص 68 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 68 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 68 ح 6.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ ثَلاَثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ دَخَلَ فِی اَلْأَرْبَعَ عَشْرَةَ وَجَبَ عَلَیْهِ مَا وَجَبَ عَلَی اَلْمُحْتَلِمِینَ اِحْتَلَمَ أَوْ لَمْ یَحْتَلِمْ کُتِبَتْ عَلَیْهِ اَلسَّیِّئَاتُ وَ کُتِبَتْ لَهُ اَلْحَسَنَاتُ وَ جَازَ لَهُ کُلُّ شَیْءٍ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ ضَعِیفاً أَوْ سَفِیهاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که رشد پسر بچه به سیزده سالگی رسید و داخل چهارده سالگی شد، تکالیفی که بر محتلم شدگان واجب است بر او نیز واجب می گردد؛ چه محتلم بشود چه نشود.

گناهان، و حسنات و نیکی ها برایش نگاشته می شود و هر چیزی برای او جایز می گردد جز این که ناتوان و یا سفیه باشد.

ص: 688


1- . الکافي ج 7 ص 69 ح 7.

کتاب میراث

633- صورت های سهم های ارث واجب

1- الشیخ الکلیني، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الْفَرَائِضَ عَلَی أَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ وَ جَعَلَ مَخَارِجَهَا مِنْ سِتَّةِ أَسْهُمٍ فَبَدَأَ بِالْوَلَدِ وَ الْوَالِدَیْنِ الَّذِینَ هُمُ الْأَقْرَبُونَ وَ بِأَنْفُسِهِمْ یَتَقَرَّبُونَ لَا بِغَیْرِهِمْ وَ لَا یَسْقُطُونَ مِنَ الْمِیرَاثِ أَبَداً وَ لَا یَرِثُ مَعَهُمْ أَحَدٌ غَیْرُهُمْ إِلَّا الزَّوْجُ وَ الزَّوْجَةُ فَإِنْ حَضَرَ کُلُّهُمْ قُسِمَ الْمَالُ بَیْنَهُمْ عَلَی مَا سَمَّی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ حَضَرَ بَعْضُهُمْ فَکَذَلِکَ وَ إِنْ لَمْ یَحْضُرْ مِنْهُمْ إِلَّا وَاحِدٌ فَالْمَالُ کُلُّهُ لَهُ وَ لَا یَرِثُ مَعَهُ أَحَدٌ غَیْرُهُ إِذَا کَانَ غَیْرُهُ لَا یَتَقَرَّبُ بِنَفْسِهِ وَ إِنَّمَا یَتَقَرَّبُ بِغَیْرِهِ إِلَّا مَا خَصَّ اللَّهُ بِهِ مِنْ طَرِیقِ الْإِجْمَاعِ أَنَّ وَلَدَ الْوَلَدِ یَقُومُونَ مَقَامَ الْوَلَدِ وَ کَذَلِکَ وَلَدُ الْإِخْوَةِ إِذَا لَمْ یَکُنْ وَلَدُ الصُّلْبِ وَ لَا إِخْوَةٌ وَ هَذَا مِنْ أَمْرِ الْوَلَدِ مُجْمَعٌ عَلَیْهِ وَ لَا أَعْلَمُ بَیْنَ الْأُمَّةِ فِی ذَلِکَ اخْتِلَافاً فَهَؤُلَاءِ أَحَدُ الْأَصْنَافِ الْأَرْبَعَةِ وَ أَمَّا الصِّنْفُ الثَّانِی فَهُوَ الزَّوْجُ وَ الزَّوْجَةُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثَنَّی بِذِکْرِهِمَا بَعْدَ ذِکْرِ الْوَلَدِ وَ الْوَالِدَیْنِ فَلَهُمُ السَّهْمُ الْمُسَمَّی لَهُمْ وَ یَرِثُونَ مَعَ کُلِّ أَحَدٍ وَ لَا یَسْقُطُونَ مِنَ الْمِیرَاثِ أَبَداً وَ أَمَّا الصِّنْفُ الثَّالِثُ فَهُمُ الْکَلَالَةُ وَ هُمُ الْإِخْوَةُ وَ الْأَخَوَاتُ إِذَا لَمْ یَکُنْ وَلَدٌ وَ لَا الْوَالِدَانِ لِأَنَّهُمْ لَا یَتَقَرَّبُونَ بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِنَّمَا یَتَقَرَّبُونَ بِالْوَالِدَیْنِ فَمَنْ تَقَرَّبَ بِنَفْسِهِ کَانَ أَوْلَی بِالْمِیرَاثِ مِمَّنْ تَقَرَّبَ بِغَیْرِهِ وَ إِنْ کَانَ لِلْمَیِّتِ وَلَدٌ وَ وَالِدَانِ أَوْ وَاحِدٌ مِنْهُمْ لَمْ تَکُنِ الْإِخْوَةُ وَ الْأَخَوَاتُ کَلَالَةً لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَکَ وَ هُوَ یَرِثُها یَعْنِی الْأَخَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَها وَلَدٌ» وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الْمِیرَاثَ بِشَرْطٍ وَ قَدْ یَسْقُطُونَ فِی مَوَاضِعَ وَ لَا یَرِثُونَ شَیْئاً وَ لَیْسُوا بِمَنْزِلَةِ الْوَلَدِ وَ الْوَالِدَیْنِ الَّذِینَ لَا یَسْقُطُونَ عَنِ الْمِیرَاثِ أَبَداً فَإِذَا لَمْ یَحْضُرْ وَلَدٌ وَ لَا وَالِدَانِ فَلِلْکَلَالَةِ سِهَامُهُمُ الْمُسَمَّاةُ لَهُمْ لَا یَرِثُ مَعَهُمْ أَحَدٌ غَیْرُهُمْ إِذَا لَمْ یَکُنْ وَلَدٌ إِلَّا مَنْ کَانَ فِی مِثْلِ مَعْنَاهُمْ وَ أَمَّا الصِّنْفُ الرَّابِعُ فَهُمْ أُولُو الْأَرْحَامِ الَّذِینَ هُمْ أَبْعَدُ مِنَ الْکَلَالَةِ فَإِذَا لَمْ یَحْضُرْ وَلَدٌ وَ لَا وَالِدَانِ وَ لَا کَلَالَةٌ فَالْمِیرَاثُ لِأُولِی الْأَرْحَامِ مِنْهُمْ الْأَقْرَبِ مِنْهُمْ فَالْأَقْرَبِ یَأْخُذُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ نَصِیبَ مَنْ یَتَقَرَّبُ بِقَرَابَتِهِ وَ لَا یَرِثُ أُولُو الْأَرْحَامِ مَعَ الْوَلَدِ وَ لَا مَعَ الْوَالِدَیْنِ وَ لَا مَعَ الْکَلَالَةِ شَیْئاً وَ إِنَّمَا یَرِثُ أُولُو الْأَرْحَامِ بِالرَّحِمِ فَأَقْرَبُهُمْ إِلَی الْمَیِّتِ أَحَقُّهُمْ

ص: 689

بِالْمِیرَاثِ وَ إِذَا اسْتَوَوْا فِی الْبُطُونِ فَلِقَرَابَةِ الْأُمِّ الثُّلُثُ وَ لِقَرَابَةِ الْأَبِ الثُّلُثَانِ وَ إِذَا کَانَ أَحَدُ الْفَرِیقَیْنِ أَبْعَدَ فَالْمِیرَاثُ لِلْأَقْرَبِ عَلَی مَا نَحْنُ ذَاکِرُوهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: به راستی که خداوند متعال سهم های ارث را بر چهار گروه قرار داد و خروجی های آن ها را بر شش سهم.

پس نخست از فرزند و والدین آغاز نمود که آنان، نزدیک ترین شخص به مین هستند و به واسطه خودشان با میت، خویش دارند، نه به واسطه کسی دیگر و هیچگاه از ارث ساقط نمی شوند. همچنین جز زن و شوهر فرد دیگری همراه آنان حق ارث ندارد. پس اگر همهٔ آنان حاضر باشند، میراث طبق سهمیه بندی خداوند متعال بین آنان تقسیم می گردد و اگر فقط برخی از آنان باشند نیز طبق سهمیه بندی خداوند متعال تقسیم می شود و اگر فقط یکی از آنان باشد، همه ارث از آن او خواهد بود.

و همراه او کسانی که با واسطه با میت خویشاوندی دارند، ارث نمی برند؛ جز تخصیصی که خداوند متعال از طریق اجماع زده است که فرزندان به جای پدرشان قرار می گیرند و همین طور فرزندان برادر در صورتی که میت فرزند صلبی و همچنین برادری نداشته باشد.

و این مسأله فرزند اجماعی است و در بین مسلمانان اختلافی در این خصوص در نیافته ام.

پس این یکی از گروه های چهارگانه است.

و اما گروه دوم که زن و شوهر است. پس به راستی که خداوند متعال نام آنها را در مرتبه دوم و بعد از نام فرزند و والدین آورده است. پس آنها سهم تعیین شده خود را دارند و همراه همه ورثه ارث می برند و هیچگاه از ارث ساقط نمی گردند.

و اما گروه سوم که کلاله هستند؛ کلاله، برادران و خواهرانی که فرزند و والدین نباشد، آنان ورثه محسوب می شوند؛ زیرا آنان به واسطه خودشان با میت خویشاوندی ندارند، بلکه به واسطه والدین خویشی دارند. بنابراین هرکس به واسطه خودش با میت خویشاوندی داشته باشد، از کسی که به واسطه دیگری خویشی داشته باشد نسبت به ارث سزاوارتر می باشد.

و چنانچه میت فرزند و پدر و مادر و یا یکی از آنان را دارا باشد، برادران و خواهران کلاله محسوب نمی شوند؛ زیرا خداوند متعال فرموده است؛ {بگو خداوند حکم کلاله را برای شما بیان می کند: اگر مردی بیمیرد و

ص: 690


1- . الکافي ج 7 ص 70- 71 ح 1.

فرزندی نداشته باشد و یک خواهر داشته باشد، خواهرش نصف ترکه را به ارث می برد}. (سوره نساء آیه 176) همچنین در صورتی که خواهر بدون فرزند باشد و بیمیرد برادرش نیز چنین ارثی نمی برد و همانا خداوند حق ارث را با یک شرط به آنان داده است.

و گاهی کلاله در برخی مواضع از ارث ساقط می شوند و هیچ ارثی نمی برند، آنان به منزله فرزند و والدین نیستند که هیچ وقت از ارث ساقط نمی گردند.

پس هرگاه فرزند و پدر و مادری نباشد، کلاله سهم های تعیین شده خود را می گیرند. هرگاه میت فرزندی نداشته باشد، همراه کلاله فرد دیگری ارث نخواهد برد؛ جز کسانی که به منزله کلاله هستند(اجداد پدری و مادری).

اما گروه چهارم که بستگان هستند و از کلاله به میت دورترند. پس هرگاه فرزند، پدر و مادر، و کلاله ای نبود، میراث از آن بستگان است که به ترتیب درجه خویشاوندی که با میت دارند ارث می برند. هر کدام از آنان سهم واسطه ای را که توسط او با میت خویشاوند است می گیرد. و بستگان همراه فرزند و والدین و کلاله ارثی نمی برند. و همانا که بستگان به ترتیب درجه خویشاوندی با میت ارث می برند. بنابراین کسی که به میت نزدیک تر است، به ارث نیز سزاوار است و هنگامی که همه درجه خویشاوندی یکسانی با میت داشته باشند، یک سوم ترکه از آن بستگان مادری خواهد بود و دو سوم از آن بستگان پدری و هنگامی که یکی از دو گروه بستگان مادری و بستگان پدری دورتر باشند، میراث از آن بستگانی است که نزدیک ترند؛ بنابر روشی که ان شاء الله ذکر خواهیم کرد.

634- صاحبان سهام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَزِیدَ اَلْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اِبْنُکَ أَوْلَی بِکَ مِنِ اِبْنِ اِبْنِکَ وَ اِبْنُ اِبْنِکَ أَوْلَی بِکَ مِنْ أَخِیکَ قَالَ وَ أَخُوکَ لِأَبِیکَ وَ أُمِّکَ أَوْلَی بِکَ مِنْ أَخِیکَ لِأَبِیکَ قَالَ وَ أَخُوکَ لِأَبِیکَ أَوْلَی بِکَ مِنْ أَخِیکَ لِأُمِّکَ قَالَ وَ اِبْنُ أَخِیکَ لِأَبِیکَ وَ أُمِّکَ أَوْلَی بِکَ مِنِ اِبْنِ أَخِیکَ لِأَبِیکَ قَالَ وَ اِبْنُ أَخِیکَ مِنْ أَبِیکَ أَوْلَی بِکَ مِنْ عَمِّکَ قَالَ وَ عَمُّکَ أَخُو أَبِیکَ مِنْ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ أَوْلَی بِکَ مِنْ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ مِنْ أَبِیهِ قَالَ وَ عَمُّکَ أَخُو أَبِیکَ لِأَبِیهِ أَوْلَی بِکَ مِنْ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ لِأُمِّهِ قَالَ وَ اِبْنُ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ مِنْ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ أَوْلَی بِکَ

ص: 691

مِنِ اِبْنِ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ لِأَبِیهِ قَالَ وَ اِبْنُ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ مِنْ أَبِیهِ أَوْلَی بِکَ مِنِ اِبْنِ عَمِّکَ أَخِی أَبِیکَ لِأُمِّهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یزید کناسی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: پسرت از پسر پسرت به تو سزاوارتر است. و پسر پسرت از برادرت به تو سزاوارتر است. و برادر پدر و مادری از برادر پدری ات به تو سزاوارتر است. و برادر پدری ات از برادر مادری ات به تو سزاوارتر است. و عموی تو که برادر پدر و مادری پدر توست از عموی تو که برادر پدری پدر توست به تو سزاوارتر است. و پسر عموی تو که برادر پدر و مادری پدر توست، از پسر عموی تو که برادر مادری پدر توست به تو سزاوارتر است.

635- در کنار پدر و مادر و فرزند جز زن و شوهر ارث نمی برند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَرِثُ مَعَ اَلْأُمِّ وَ لاَ مَعَ اَلْأَبِ وَ لاَ مَعَ اَلاِبْنِ وَ لاَ مَعَ اَلاِبْنَةِ إِلاَّ اَلزَّوْجُ وَ اَلزَّوْجَةُ وَ إِنَّ اَلزَّوْجَ لاَ یُنْقَصُ مِنَ اَلنِّصْفِ شَیْئاً إِذَا لَمْ یَکُنْ وَلَدٌ وَ لاَ تُنْقَصُ اَلزَّوْجَةُ مِنَ اَلرُّبُعِ شَیْئاً إِذَا لَمْ یَکُنْ وَلَدٌ فَإِذَا کَانَ مَعَهُمَا وَلَدٌ فَلِلزَّوْجِ اَلرُّبُعُ وَ لِلْمَرْأَةِ اَلثُّمُنُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه علیه فرمود: در کنار مادر، پدر، فرزندان، چه دختر و چه پسر، هیچ وارث دیگری جز زن و شوهر سهم ندارد. در صورتی که فرزندی نباشد، سهم شوهر از نصف تنزل نمی کند و سهم زن نیز از یک چهارم پایین تر نمی آید و در صورتی که فرزندان در کنار آنان قرار بگیرند، شوهر یک چهارم ارث می برد و زن یک هشتم.

636- چرا پسر دو سهم دارد و دختر یک سهم؟

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلنَّخَعِیِّ قَالَ سَأَلَ اَلْفَهْفَکِیُّ أَبَا مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه: مَا بَالُ اَلْمَرْأَةِ اَلْمِسْکِینَةِ اَلضَّعِیفَةِ تَأْخُذُ سَهْماً وَاحِداً وَ یَأْخُذُ اَلرَّجُلُ سَهْمَیْنِ فَقَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه إِنَّ اَلْمَرْأَةَ لَیْسَ عَلَیْهَا جِهَادٌ وَ لاَ نَفَقَةٌ وَ لاَ عَلَیْهَا مَعْقُلَةٌ إِنَّمَا ذَلِکَ عَلَی اَلرِّجَالِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی قَدْ کَانَ قِیلَ لِی إِنَّ اِبْنَ أَبِی اَلْعَوْجَاءِ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ

ص: 692


1- . الکافي ج 7 ص 76 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 82 ح 1.

صلوات الله علیه عَنْ هَذِهِ اَلْمَسْأَلَةِ فَأَجَابَهُ بِهَذَا اَلْجَوَابِ فَأَقْبَلَ أَبُو مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه عَلَیَّ فَقَالَ نَعَمْ هَذِهِ اَلْمَسْأَلَةُ مَسْأَلَةُ اِبْنِ أَبِی اَلْعَوْجَاءِ وَ اَلْجَوَابُ مِنَّا وَاحِدٌ إِذَا کَانَ مَعْنَی اَلْمَسْأَلَةِ وَاحِداً جَرَی لآِخِرِنَا مَا جَرَی لِأَوَّلِنَا وَ أَوَّلُنَا وَ آخِرُنَا فِی اَلْعِلْمِ سَوَاءٌ وَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَضْلُهُمَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن محمد نخعی روایت کرده که گفت: فهفکی از حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه پرسید: چرا زن بی نوای ناتوان یک سهم می گیرد و مرد دو سهم؟!

فرمود: زیرا جهاد و نفقه ای بر عهده زن نیست و هم چنین دیه قتل خطایی (که از مردان خویشاوند قاتل می گیرند) بر عهده اش نیست.

اسحاق گوید: من با خودم گفتم: به من گفته شده بود که ابن ابی العوجا این مسأله را از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیده بود و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه همین جواب را به او داده بود.

پس حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه به من رو نمود و فرمود: آری، این مسأله، مسأله ابن ابی العوجا است و هرگاه مسأله یکسان باشد جواب ما نیز یکسان است. همان حکمی در خصوص آخرین ما جاری می شود که در خصوص نخستین ما جاری گشته است و نخستین و آخرین ما در علم و دانش یکسان اند، اما حضرت رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه افضل ماست.

637- حکم ارث اختصاصی فرزند بزرگ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا مَاتَ اَلرَّجُلُ فَسَیْفُهُ وَ خَاتَمُهُ وَ مُصْحَفُهُ وَ کُتُبُهُ وَ رَحْلُهُ وَ رَاحِلَتُهُ وَ کِسْوَتُهُ لِأَکْبَرِ وُلْدِهِ فَإِنْ کَانَ اَلْأَکْبَرُ اِبْنَةً فَلِلْأَکْبَرِ مِنَ اَلذُّکُورِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ربعی بن عبد اللّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مردی بمیرد، شمشیر، انگشتر، قرآن، کتاب ها، اساس زندگی، مرکب سواری

ص: 693


1- . الکافي ج 7 ص 85 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 86 ح 4.

و لباس های او به بزرگ ترین فرزند او خواهد رسید، و اگر بزرگ ترین فرزند او دختر باشد به بزرگ ترین پسر او تعلق خواهد گرفت.

638- میراث فرزندان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه مَنْ وَرِثَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ فَاطِمَةُ صلوات الله علیها وَ وَرِثَتْهُ مَتَاعَ اَلْبَیْتِ وَ اَلْخُرْثِیَّ وَ کُلَّ مَا کَانَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمزة بن حمران روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: چه کسانی از رسول الله صلّی اللّه علیه و آله ارث بردند؟

فرمود: حضرت فاطمه صلوات الله علیها، ایشان اثاث خانه رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و همه دارایی آن حضرت را به ارث برد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ خِدَاشٍ اَلْمِنْقَرِیِّ: أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ تَرَکَ اِبْنَتَهُ وَ أَخَاهُ قَالَ اَلْمَالُ لِلاِبْنَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن خداش منقری روایت کرده که از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره مردی که از دنیا رفته بود و دختر و برادری از خود به جای گذاشته بود پرسید.

فرمود: ترکه از آن دختر است.

639- میراث نوادگان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْأَوَّلِ صلوات الله علیه قَالَ: بَنَاتُ اَلاِبْنَةِ یَقُمْنَ مَقَامَ اَلْبِنْتِ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْمَیِّتِ بَنَاتٌ وَ لاَ وَارِثٌ غَیْرُهُنَّ وَ بَنَاتُ اَلاِبْنِ یَقُمْنَ مَقَامَ اَلاِبْنِ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْمَیِّتِ بَنَاتٌ أَوْلاَدٌ وَ لاَ وَارِثٌ غَیْرُهُنَّ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سعد بن ابی خلف روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: دختران دختر به جای دختر می نشینند و میراث مادر خود را می برند، در صورتی که

ص: 694


1- . الکافي ج 7 ص 86 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 87 ح 4.
3- . الکافي ج 7 ص 88 ح 1.

برای میّت دختر دیگری نباشد و نه وارث دیگری از پسران؛ دختران پسر به جای پسر می نشینند و میراث پدر را می برند، در صورتی که برای میّت دختر دیگری نباشد و نه وارث دیگری از پسران.

640- میراث پدر و مادر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ مَاتَ وَ تَرَکَ أَبَوَیْهِ قَالَ لِلْأَبِ سَهْمَانِ وَ لِلْأُمِّ سَهْمٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره کسی که از دنیا رفته و تنها پدر و مادرش را به جا گذاشته، فرمود: برای پدر دو سهم و برای مادر یک سهم منظور می شود.

641- میراث فرزندان در کنار پدر و مادر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: أَقْرَأَنِی أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه صَحِیفَةَ کِتَابِ اَلْفَرَائِضِ اَلَّتِی هِیَ إِمْلاَءُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ خَطُّ عَلِیٍّ صلوات الله علیه بِیَدِهِ فَوَجَدْتُ فِیهَا رَجُلٌ تَرَکَ اِبْنَتَهُ وَ أُمَّهُ لِلاِبْنَةِ اَلنِّصْفُ ثَلاَثَةُ أَسْهُمٍ وَ لِلْأُمِّ اَلسُّدُسُ سَهْمٌ یُقْسَمُ اَلْمَالُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَسْهُمٍ فَمَا أَصَابَ ثَلاَثَةَ أَسْهُمٍ فَلِلاِبْنَةِ وَ مَا أَصَابَ سَهْماً فَهُوَ لِلْأُمِّ قَالَ وَ قَرَأْتُ فِیهَا رَجُلٌ تَرَکَ اِبْنَتَهُ وَ أَبَاهُ فَلِلاِبْنَةِ اَلنِّصْفُ ثَلاَثَةُ أَسْهُمٍ وَ لِلْأَبِ اَلسُّدُسُ سَهْمٌ یُقْسَمُ اَلْمَالُ عَلَی أَرْبَعَةِ أَسْهُمٍ فَمَا أَصَابَ ثَلاَثَةَ أَسْهُمٍ فَلِلاِبْنَةِ وَ مَا أَصَابَ سَهْماً فَلِلْأُمِّ قَالَ مُحَمَّدٌ وَ وَجَدْتُ فِیهَا رَجُلٌ تَرَکَ أَبَوَیْهِ وَ اِبْنَتَهُ فَلِلاِبْنَةِ اَلنِّصْفُ ثَلاَثَةُ أَسْهُمٍ وَ لِلْأَبَوَیْنِ لِکُلِّ وٰاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ [لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا سَهْمٌ] یُقْسَمُ اَلْمَالُ عَلَی خَمْسَةِ أَسْهُمٍ فَمَا أَصَابَ ثَلاَثَةً فَلِلاِبْنَةِ وَ مَا أَصَابَ سَهْمَیْنِ فَلِلْأَبَوَیْنِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه کتابی میراثی در اختیارم نهاد که علي صلوات الله علیه به خط خود و به املای رسول الله صلّی اللّه علیه و آله نوشته بود. در آن کتاب خواندم:

ص: 695


1- . الکافي ج 7 ص 91 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 93 ح 1.

کسی که بمیرد و بازماندگان او یک دختر و یک مادر باشند، نیم میراث از آن دختر است که سه سهم خواهد بود و یک ششم میراث از آن مادر است که یک سهم خواهد بود؛ از این رو تمام میراث را به چهار قسمت می کنند و قرعه می کشند: سه قسمت را به دختر می دهند و یک قسمت را به مادر.

محمد بن مسلم گوید: در آن کتاب خواندم: کسی که بمیرد و بازماندگان او یک دختر در کنار پدرش باشد، نیم میراث از آن دخترش خواهد بود که سه سهم خواهد بود و یک ششم از آن پدرش که یک سهم خواهد بود؛ ازاین رو تمام اموال را به چهار قسمت می کنند و قرعه می کشند: سه قسمت را به دختر می دهند و یک قسمت را به پدر.

محمد گوید: در آن نوشته خواندم: کسی که بمیرد و وارثان او را پدر، مادر و تنها دخترش تشکیل بدهند، نیم میراث از آن دختر است که سه سهم خواهد بود، و برای هر یک از پدر و مادرش یک ششم منظور می کنند و یک سهم خواهد بود؛ ازاین رو تمام میراث را به پنج قسمت تقسیم می کنند و قرعه می کشند: سه قسمت را به دختر می دهند و یک قسمت را به پدر و یک قسمت را به مادر.

642- میراث فرزندان در کنار همسر و پدر و مادر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی اِمْرَأَةٍ مَاتَتْ وَ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أَبَوَیْهَا وَ اِبْنَتَهَا قَالَ لِلزَّوْجِ اَلرُّبُعُ ثَلاَثَةُ أَسْهُمٍ مِنِ اِثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ لِلْأَبَوَیْنِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ سَهْمَانِ مِنِ اِثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً وَ بَقِیَ خَمْسَةُ أَسْهُمٍ فَهِیَ لِلاِبْنَةِ لِأَنَّهُ لَوْ کَانَ ذَکَراً لَمْ یَکُنْ لَهُ أَکْثَرُ مِنْ خَمْسَةِ أَسْهُمٍ مِنِ اِثْنَیْ عَشَرَ سَهْماً لِأَنَّ اَلْأَبَوَیْنِ لاَ یُنْقَصَانِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنَ اَلسُّدُسِ شَیْئاً وَ أَنَّ اَلزَّوْجَ لاَ یُنْقَصُ مِنَ اَلرُّبُعِ شَیْئاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره زنی که بمیرد و وارثان او به شوهر، پدر، مادر و تنها دخترش منحصر باشند، فرمود: برای شوهر او یک چهارم، معادل سه سهم از دوازده سهم، برای هر یک از پدر و مادرش یک ششم، که معادل دو سهم از دوازده سهم است خواهد بود؛ و باقی مانده، معادل پنج سهم از دوازده سهم ویژۀ تنها دختر اوست، چرا که اگر به جای این دختر یک پسر بود، باز هم بیش از پنج سهم از دوازده سهم حقی نداشت؛ زیرا پدر و

ص: 696


1- . الکافي ج 7 ص 96 ح 2.

مادر از ضریب دوم خود (یک ششم) پایین تر نمی آیند، و شوهر از ضریب خود (یک چهارم) تنزل نخواهد کرد.

643- میراث پدر و مادر با شوهر و زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ اَلْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی زَوْجٍ وَ أَبَوَیْنِ قَالَ لِلزَّوْجِ اَلنِّصْفُ وَ لِلْأُمِّ اَلثُّلُثُ وَ لِلْأَبِ مَا بَقِیَ وَ قَالَ فِی اِمْرَأَةٍ مَعَ أَبَوَیْنِ قَالَ لِلْمَرْأَةِ اَلرُّبُعُ وَ لِلْأُمِّ اَلثُّلُثُ وَ مَا بَقِیَ فَلِلْأَبِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل جعفی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه دربارۀ زنی که بمیرد و شوهر و پدر و مادرش وارثان او باشند فرمود: برای شوهر نصف میراث و برای مادر یک سوم میراث منظور می شود و آن چه باقی بماند به پدر اختصاص دارد.

و دربارۀ کسی که بمیرد و زن و پدر و مادرش وارثان او باشند فرمود: برای زن یک چهارم و برای مادر یک سوم منظور می شود و آن چه باقی بماند ویژۀ پدر خواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَقْرَأَهُ صَحِیفَةَ اَلْفَرَائِضِ اَلَّتِی أَمْلاَهَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ خَطَّ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ بِیَدِهِ فَقَرَأْتُ فِیهَا اِمْرَأَةٌ تَرَکَتْ زَوْجَهَا وَ أَبَوَیْهَا فَلِلزَّوْجِ اَلنِّصْفُ ثَلاَثَةُ أَسْهُمٍ وَ لِلْأُمِّ سَهْمَانِ اَلثُّلُثُ تَامّاً وَ لِلْأَبِ اَلسُّدُسُ سَهْمٌ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه کتاب ارثی را که به خط علی صلوات الله علیه و املای رسول الله صلّی اللّه علیه و آله بود در اختیار من نهاد. در آن کتاب چنین خواندم:

اگر زنی بمیرد و شوهر و پدر و مادر او زنده باشند، برای شوهرش یک نیمهٔ میراث، معادل سه سهم از شش سهم، برای مادرش یک سوم میراث، معادل دو سهم از شش سهم، منظور می شود و بقیۀ میراث، که یک سهم از شش سهم است، نصیب پدر خواهد بود.

ص: 697


1- . الکافي ج 7 ص 98 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 98 ح 3.

644- حکم کلاله

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا تَرَکَ اَلرَّجُلُ أَبَاهُ أَوْ أُمَّهُ أَوِ اِبْنَهُ أَوِ اِبْنَتَهُ إِذَا تَرَکَ وَاحِداً مِنْ هَؤُلاَءِ اَلْأَرْبَعَةِ فَلَیْسَ هُمُ اَلَّذِینَ عَنَی اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «قُلِ اَللّٰهُ یُفْتِیکُمْ فِی اَلْکَلاٰلَةِ».(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی بمیرد و پدر یا مادر یا پسر و یا دختر خود را برجای بگذارد، ارث آنان با این نیست که خداوند می فرماید: {بگو: خداوند حکم کلاله را بیان می کند}. (سوره نساء آیه 176)

645- زنی که جز شوهرش بازمانده ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فَدَعَا بِالْجَامِعَةِ فَنَظَرْنَا فِیهَا فَإِذَا فِیهَا اِمْرَأَةٌ هَلَکَتْ وَ تَرَکَتْ زَوْجَهَا لاَ وَارِثَ لَهَا غَیْرُهُ لَهُ اَلْمَالُ کُلُّهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: ما خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه بودیم. حضرت دستور فرمود که کتاب جامعه را بیاورند. ما به آن نگاه کردیم. در آن کتاب چنین آمده بود:

اگر زنی بمیرد و بازمانده او شوهرش باشد و وارث دیگری نداشته باشد، همه اموال از آن شوهر خواهد بود.

توضیح: کتاب الجامعة یکی از کتبی است که به املای حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله و با دست مبارک حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نوشته شده است. و در آن کتاب شریف تمام احکام حلال و حرام تا به روز قیامت نوشته شده است. و اکنون آن کتاب و کتب دیگر حضرات معصومین صلوات الله علیهم در نزد حضرت صاحب الزّمان صلوات الله علیه موجودند.

ص: 698


1- . الکافي ج 7 ص 99 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 125 ح 2.

646- شوهری که جز زنش بازمانده ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ تُوُفِّیَ وَ تَرَکَ اِمْرَأَتَهُ فَقَالَ لِلْمَرْأَةِ اَلرُّبُعُ وَ مَا بَقِیَ فَلِلْإِمَامِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که مرده و تنها وارث او همسرش باشد، فرمود: یک چهارم میراث از آن همسرش خواهد بود و بقیه برای امام معصوم صلوات الله علیه است.

647- زنان چیزی از زمین و مزرعه ارث نمی برند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: أَنَّ اَلْمَرْأَةَ لاَ تَرِثُ مِمَّا تَرَکَ زَوْجُهَا مِنَ اَلْقُرَی وَ اَلدُّورِ وَ اَلسِّلاَحِ وَ اَلدَّوَابِّ شَیْئاً وَ تَرِثُ مِنَ اَلْمَالِ وَ اَلْفُرُشِ وَ اَلثِّیَابِ وَ مَتَاعِ اَلْبَیْتِ مِمَّا تَرَکَ وَ یُقَوَّمُ اَلنِّقْضُ وَ اَلْأَبْوَابُ وَ اَلْجُذُوعُ وَ اَلْقَصَبُ فَتُعْطَی حَقَّهَا مِنْهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: زنان از میراث شوهران شان به باغ و آبادی و خانه و اسلحۀ شخصی و مرکب سواری او ارث نمی برند، فقط از نقدینه، فرش، لباس و اثاث خانه ارث می برند. از باغ و آبادی و خانه فقط از اعیانی آن از قبیل درها، تیرها و سایبان ها ارث می برند، که باید به قیمت برسانند و حق همسران را ادا نمایند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ [أَ] و مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ تَرِثُ اَلنِّسَاءُ مِنْ عَقَارِ اَلدُّورِ شَیْئاً وَ لَکِنْ یُقَوَّمُ اَلْبِنَاءُ وَ اَلطُّوبُ وَ تُعْطَی ثُمُنَهَا أَوْ رُبُعَهَا قَالَ وَ إِنَّمَا ذَاکَ لِئَلاَّ یَتَزَوَّجْنَ اَلنِّسَاءُ فَیُفْسِدْنَ عَلَی أَهْلِ اَلْمَوَارِیثِ مَوَارِیثَهُمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره یا محمّد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زن از خانه ها هیچ ارثی نمی برد، اما ساختمان و آجرها را قیمت گذاری می کنند و یک هشتم یا یک چهارمش را به او می دهند.

و فرمود: این حکم بدین جهت است که زنان ازدواج نکنند و با این کار؛ حق میراث ورثه را ضایع کنند.

ص: 699


1- . الکافي ج 7 ص 126 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 127 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 129 ح 6.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَزِیدَ اَلصَّائِغِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلنِّسَاءِ هَلْ یَرِثْنَ اَلْأَرْضَ فَقَالَ لاَ وَ لَکِنْ یَرِثْنَ قِیمَةَ اَلْبِنَاءِ قَالَ قُلْتُ فَإِنَّ اَلنَّاسَ لاَ یَرْضَوْنَ بِذَا فَقَالَ إِذَا وُلِّینَا فَلَمْ یَرْضَوْا ضَرَبْنَاهُمْ بِالسَّوْطِ فَإِنْ لَمْ یَسْتَقِیمُوا ضَرَبْنَاهُمْ بِالسَّیْفِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یزید صائغ روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: آیا زنان زمین را ارث می برند؟

فرمود: نه؛ اما قیمت ساختمان را ارث می برند.

گفتم: مردم (جماعت مخالفین) به این حکم راضی نمی شوند.

فرمود: هنگامی که ما بر مردم حکومت کنیم و مردم به این حکم راضی نباشند، آن ها را با تازیانه می زنیم. پس اگر نپذیرفتند آن ها را با شمشیر می زنیم.

648- میراث پیروان ادیان دیگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ اَلنَّصْرَانِیُّ یَمُوتُ وَ لَهُ اِبْنٌ مُسْلِمٌ أَ یَرِثُهُ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَزِدْهُ بِالْإِسْلاَمِ إِلاَّ عِزّاً فَنَحْنُ نَرِثُهُمْ وَ لاَ یَرِثُونَّا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن اعین روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: قربانت گردم! مردی مسیحی از دنیا می رود و پسری مسلمان دارد. آیا پسرش از او ارث می برد؟

فرمود: آری، به راستی که خداوند عزّ و جل به وسیله اسلام فقط بر عزت او افزوده است. بنا براین ما از آنان ارث می بریم، اما آنان از ما ارث نمی برند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: اَلْمُسْلِمُ یَرِثُ اِمْرَأَتَهُ اَلذِّمِّیَّةَ وَ لاَ تَرِثُهُ. (3)

ص: 700


1- . الکافي ج 7 ص 129 ح 8.
2- . الکافي ج 7 ص 143 ح 4.
3- . الکافي ج 7 ص 143 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ولاّد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که فرمود: مرد مسلمان از همسر ذمّی خود ارث می برد، اما همسرش از او ارث نمی برد.

649- حکم میراث مرتد از اسلام

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ یَمُوتُ مُرْتَدّاً عَنِ اَلْإِسْلاَمِ وَ لَهُ أَوْلاَدٌ فَقَالَ مَالُهُ لِوُلْدِهِ اَلْمُسْلِمِینَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن عثمان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که به حال ارتداد از اسلام از دنیا می رود و فرزندانی دارد، فرمود: اموالش برای فرزندان مسلمان اوست.

650- حکم میراث خنثی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ اَلْمَوْلُودُ یُولَدُ لَهُ مَا لِلرِّجَالِ وَ لَهُ مَا لِلنِّسَاءِ قَالَ یُوَرَّثُ مِنْ حَیْثُ سَبَقَ بَوْلُهُ فَإِنْ خَرَجَ مِنْهُمَا سَوَاءً فَمِنْ حَیْثُ یَنْبَعِثُ فَإِنْ کَانَا سَوَاءً وُرِّثَ مِیرَاثَ اَلرِّجَالِ وَ اَلنِّسَاءِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: اگر کودکی متولد شود که هم آلت مردی دارد و هم آلت زنانه، (چگونه میراث می برد؟)

فرمود: میراث خنثی براساس مجرای ادرار او مشخص می شود؛ اگر گاهی از هر دو آلت ادرار کند، آن مجرایی سند واقع می شود که جریان ادرار از آن سبقت بگیرد و اگر جریان ادرار از هر دو آلت با هم شروع شود، ارث مردان و زنان را می گیرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: فِی مَوْلُودٍ لَهُ مَا لِلذُّکُورِ وَ مَا لِلْأُنْثَی قَالَ یُوَرَّثُ مِنَ اَلْمَوْضِعِ اَلَّذِی یَبُولُ إِنْ بَالَ مِنَ اَلذَّکَرِ وُرِّثَ مِیرَاثَ اَلذَّکَرِ وَ إِنْ بَالَ مِنْ مَوْضِعِ اَلْأُنْثَی وُرِّثَ مِیرَاثَ اَلْأُنْثَی وَ عَنْ مَوْلُودٍ لَیْسَ لَهُ

ص: 701


1- . الکافي ج 7 ص 152 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 157 ح 3.

مَا لِلرِّجَالِ وَ لاَ لَهُ مَا لِلنِّسَاءِ إِلاَّ ثَقْبٌ یَخْرُجُ مِنْهُ اَلْبَوْلُ عَلَی أَیِّ مِیرَاثٍ یُوَرَّثُ قَالَ إِنْ کَانَ إِذَا بَالَ نَحَّی بِبَوْلِهِ وُرِّثَ مِیرَاثَ اَلذَّکَرِ وَ إِنْ کَانَ لاَ یُنَحِّی بِبَوْلِهِ وُرِّثَ مِیرَاثَ اَلْأُنْثَی. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: نوزادی هم آلت مردی دارد و هم آلت زنانه!

فرمود: ارث او بنابر موضعی است که ادرار می کند: اگر از آلت مردی ادرار می کند، ارث مردان را می برد و اگر از آلت زنانه ادرار می کند، ارث زنان را می گیرد.

هم چنین از نوزادی که نه آلت مردانه دارد و نه آلت زنانه و تنها یک سوراخ دارد که ادرار از آن بیرون می آید پرسیدند: چه میراثی دارد؟

فرمود: اگر در زمان ادرار نمودن فواره می زند، میراث مردان را دارد و اگر فواره نمی زند، میراث زنان را دارد.

ص: 702


1- . الکافي ج 7 ص 157 ح 4.

کتاب احکام حدود

651- اجرای حد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «یُحْیِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا» قَالَ لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اَللَّهُ رِجَالاً فَیُحْیُونَ اَلْعَدْلَ فَتُحْیَا اَلْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ اَلْعَدْلِ وَ لَإِقَامَةُ اَلْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی اَلْأَرْضِ مِنَ اَلْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجاج روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره گفتار خدا که می فرماید: {زمین را پس از مرگش زنده می کند}. (سوره الروم آیه 19) فرمود: زمین را با باران زنده نمی کند، بلکه مردانی را بر می انگیزاند که عدل را احیا می کنند. پس به خاطر احیای عدل، زمین احیا می شود و به یقین اقامه حد الهی در زمین از باران چهل صبحگاه مفیدتر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَلِیِّ بْنِ [اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ] رِبَاطٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِسَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ: إِنَّ اَللَّهَ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ حَدّاً وَ جَعَلَ عَلَی کُلِّ مَنْ تَعَدَّی حَدّاً مِنْ حُدُودِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَدّاً وَ جَعَلَ مَا دُونَ اَلْأَرْبَعَةِ اَلشُّهَدَاءِ مَسْتُوراً عَلَی اَلْمُسْلِمِینَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسن بن علی بن رباط روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به سعد بن عباده فرمود: به راستی که خداوند برای هر چیزی، حدی قرار داد. و برای هرکه از یکی از حدود الهی تجاوز کند حدی قرار داد و برای مسلمانان حدّی را که به کمتر از چهار شاهد نیاز دارد پوشیده و مستور قرار داد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمْرِو بْنِ قَیْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: یَا عَمْرَو بْنَ قَیْسٍ أَ شَعَرْتَ أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْسَلَ رَسُولاً وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً وَ أَنْزَلَ فِی اَلْکِتَابِ کُلَّ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ جَعَلَ لَهُ دَلِیلاً یَدُلُّ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ حَدّاً وَ لِمَنْ جَاوَزَ اَلْحَدَّ حَدّاً قَالَ قُلْتُ أَرْسَلَ رَسُولاً وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً وَ أَنْزَلَ فِی اَلْکِتَابِ کُلَّ مَا یُحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ جَعَلَ عَلَیْهِ دَلِیلاً وَ

ص: 703


1- . الکافي ج 7 ص 174 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 174 ح 4.

جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ حَدّاً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ کَیْفَ جَعَلَ لِمَنْ جَاوَزَ اَلْحَدَّ حَدّاً قَالَ قَالَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَدَّ فِی اَلْأَمْوَالِ أَنْ لاَ تُؤْخَذَ إِلاَّ مِنْ حِلِّهَا فَمَنْ أَخَذَهَا مِنْ غَیْرِ حِلِّهَا قُطِعَتْ یَدُهُ حَدّاً لِمُجَاوَزَةِ اَلْحَدِّ وَ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَدَّ أَنْ لاَ یُنْکَحَ اَلنِّکَاحُ إِلاَّ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ فَعَلَ غَیْرَ ذَلِکَ إِنْ کَانَ عَزَباً حُدَّ وَ إِنْ کَانَ مُحْصَناً رُجِمَ لِمُجَاوَزَتِهِ اَلْحَدَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمرو بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: ای عمرو بن قیس! آیا می دانی که خداوند عزّ و جل پیامبری فرستاد و کتابی بر او نازل نمود و در آن کتاب، هرچه را که مورد نیاز است نازل کرد و دلیلی که بر آن دلالت کند، برای آن قرار داد و برای هر چیزی، حد و مرزی قرار داد و برای هرکس که از آن مرز تجاوز کند، حدی قرار داد؟

عرض کردم: خداوند پیامبری فرستاد، کتابی بر او نازل نمود و موارد نیاز را در آن کتاب نازل نمود و برای آن دلیلی قرار داد و برای هر چیزی حد و مرزی قرار داد؟

فرمود: آری.

عرض کردم: چگونه برای کسی که از آن حد و مرز تجاوز کند، حدی قرار داد؟

فرمود: به راستی که خداوند درباره اموال این مرز را قرار داد که فقط از راه حلال به دست آید. پس هرکس آن را از راه غیر حلال به دست آورد، دستش قطع می شود؛ که حدی است به جهت تجاوز از آن مرز. و به راستی که خداوند این مرز را قرار داد که فقط از راه حلال نکاح صورت می گیرد و هرکس از غیر راه حلال نکاح کند، اگر همسر نداشته باشد، حد می خورد و اگر همسر داشته باشد، سنگسار می شود، به جهت تجاوز از آن مرز.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: إِنَّ أَصْحَابَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالُوا لِسَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ أَ رَأَیْتَ لَوْ وَجَدْتَ عَلَی بَطْنِ اِمْرَأَتِکَ رَجُلاً مَا کُنْتَ صَانِعاً بِهِ قَالَ کُنْتُ أَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ قَالَ فَخَرَجَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ مَا ذَا یَا سَعْدُ قَالَ سَعْدٌ قَالُوا لَوْ وَجَدْتَ عَلَی بَطْنِ اِمْرَأَتِکَ رَجُلاً مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِهِ فَقُلْتُ أَضْرِبُهُ بِالسَّیْفِ فَقَالَ یَا سَعْدُ وَ کَیْفَ بِالْأَرْبَعَةِ اَلشُّهُودِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ بَعْدَ رَأْیِ عَیْنِی

ص: 704


1- . الکافي ج 7 ص 175 ح 7.

وَ عِلْمِ اَللَّهِ أَنَّهُ قَدْ فَعَلَ قَالَ إِی وَ اَللَّهِ بَعْدَ رَأْیِ عَیْنِکَ وَ عِلْمِ اَللَّهِ أَنَّهُ قَدْ فَعَلَ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ حَدّاً وَ جَعَلَ لِمَنْ تَعَدَّی ذَلِکَ اَلْحَدَّ حَدّاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داوود بن فرقد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: اصحاب رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به سعد بن عباده گفتند: اگر ببینی که مردی با همسرت زنا می کند چه خواهی کرد؟

سعد گفت: او را با شمشیر به دو نیم می کنم.

در این اثنا رسول الله صلّی اللّه علیه و آله از خانه بیرون آمد و به سعد فرمود: ای سعد! این چه سخنی است؟

سعد گفت که این ها گفتند: اگر ببینی که مردی با همسرت زنا می کند چه خواهی کرد، و من گفتم: او را با شمشیر خود دوپاره خواهم کرد.

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: پس تکلیف چهار شاهد چه می شود؟

سعد عرض کرد: ای رسول الله! بعد از آن که با چشم خود ببینم و خداوند، شاهد کردار او باشد (به چهار شاهد نیاز است!)

رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: آری به خدا، با آن که با چشم خود ببینی و خداوند، گواه کردار او باشد، باید چهار شاهد پیدا کنی؛ چرا که خداوند عزّ و جل برای هر چیزی حدی قرار داده و برای هر متجاوز از آن حد، کیفری معین نموده است.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه أَنَّهُ کَانَ یَضْرِبُ بِالسَّوْطِ وَ بِنِصْفِ اَلسَّوْطِ وَ بِبَعْضِهِ فِی اَلْحُدُودِ وَ کَانَ إِذَا أُتِیَ بِغُلاَمٍ وَ جَارِیَةٍ لَمْ یُدْرِکَا لاَ یُبْطِلُ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ کَانَ یَضْرِبُ قَالَ کَانَ یَأْخُذُ اَلسَّوْطَ بِیَدِهِ مِنْ وَسَطِهِ أَوْ مِنْ ثُلُثِهِ ثُمَّ یَضْرِبُ بِهِ عَلَی قَدْرِ أَسْنَانِهِمْ وَ لاَ یُبْطِلُ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (2)

ص: 705


1- . الکافي ج 7 ص 176 ح 12.
2- . الکافي ج 7 ص 176 ح 13.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه چنین آمده است: آن حضرت در اجرای حدود، با یک تازیانه و نصف آن و قسمتی از آن ضربه می زد و هرگاه پسر یا دختری را نزد ایشان می آوردند که بالغ نشده بودند، هیچ حدی از حدود الهی را باطل نمی کرد.

عرض شد: چگونه به آن ها تازیانه می زد؟

فرمود: با دست خود، تازیانه را از وسط یا دو سوم آن می گرفت، سپس با آن به اندازه سنّ و سال شان به آن ها ضربه می زد و هیچ حدی از حدود الهی را باطل نمی کرد.

652- اقامه و اجرای حدود از اختیارات خاصه ائمه معصومین صلوات الله علیهم است و کسی که حد الهی بر گردن دارد نمی تواند حدود الهی را اجرا نماید

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه مَنْ يُقِيمُ الْحُدُودَ السُّلْطَانُ أَوِ الْقَاضِي فَقَالَ إِقَامَةُ الْحُدُودِ إِلَى مَنْ إِلَيْهِ الْحُكْمُ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از حفص بن غیاث روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه سؤال کردم چه کسی حدود را اجرا می کند، سلطان یا قاضی؟

حضرت صلوات الله علیه فرمود: اقامه حدود در دست کسی است که حکومت برای او است.

توضیح: اصل حکومت از الله تبارک و تعالی است و حضرات معصومین صلوات الله علیهم خلیفة الله و حجتة الله هستند و غیر از آن بزرگواران هیچ کسی حق حکومت را ندارند. لذا اینجا حضرت صلوات الله علیه به همین موضوع اشاره فرمودند که اقامه و اجرای حدود فقط از اختیارات معصومین صلوات الله علیهم است چنانکه در احادیث بعدی تصریح بیشتری خواهد شد ان شاء الله.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ الرِّضَا صلوات الله علیه قال: إِنَّ الْإِمَامَةَ هِیَ مَنْزِلَةُ الْأَنْبِیَاءِ وَ إِرْثُ الْأَوْصِیَاءِ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ مَقَامُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ مِیرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ صلوات الله علیهما إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ صَلَاحُ الدُّنْیَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِی وَ فَرْعُهُ السَّامِی بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصِّیَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ

ص: 706


1- . الفقيه ج 4 ص 71 ح 5135.

وَ تَوْفِیرُ الْفَیْ ءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْکَامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ وَ الْأَطْرَافِ الْإِمَامُ یُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ یُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ وَ یُقِیمُ حُدُودَ اللَّهِ وَ یَذُبُّ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ یَدْعُو إِلَی سَبِیلِ رَبِّهِ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ الْحُجَّةِ الْبَالِغَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالعزیز بن مسلم از حضرت امام رضا صلوات الله علیه روایت کرده که حضرت فرمودند: به راستی امامت مقام پیغمبران و میراث اوصیاء است، به راستی امامت خلافت الله و خلافت رسول الله صلی الله علیه و آله و مقام حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و میراث حضرت امام حسن و حضرت امام حسین صلوات الله علیهما است.

به راستی امامت زمام دین، نظام مسلمین، صلاح دنیا و عزت مؤمنین است. امامت ریشه پاک اسلام و شاخه با برکت آن است. کامل شدن نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و جمع آوری غنائم و صدقات و اجرای حدود و احکام و نگهداری مرزها و اطراف کشور، به وسیله امام انجام می شود. امام است که حلال خدا را حلال و حرام او را حرام می کند و حدود الهی را برپا داشته و از دین خدا دفاع می کند و با بیان حکمت آمیز و اندرزهای نیکو و دلیل های رسا، [مردم را] به سوی پروردگار خویش دعوت می کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ رَفَعَهُ إِلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه قَالَ: أَتَاهُ رَجُلٌ بِالْکُوفَةِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ مِمَّنْ أَنْتَ قَالَ مِنْ مُزَیْنَةَ قَالَ أَ تَقْرَأُ مِنَ اَلْقُرْآنِ شَیْئاً قَالَ بَلَی قَالَ فَاقْرَأْ فَقَرَأَ فَأَجَادَ فَقَالَ أَ بِکَ جِنَّةٌ قَالَ لاَ قَالَ فَاذْهَبْ حَتَّی نَسْأَلَ عَنْکَ فَذَهَبَ اَلرَّجُلُ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ بَعْدُ فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ أَ لَکَ زَوْجَةٌ قَالَ بَلَی قَالَ فَمُقِیمَةٌ مَعَکَ فِی اَلْبَلَدِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَمَرَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَذَهَبَ وَ قَالَ حَتَّی نَسْأَلَ عَنْکَ فَبَعَثَ إِلَی قَوْمِهِ فَسَأَلَ عَنْ خَبَرِهِ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صَحِیحُ اَلْعَقْلِ فَرَجَعَ إِلَیْهِ اَلثَّالِثَةَ فَقَالَ لَهُ مِثْلَ مَقَالَتِهِ فَقَالَ لَهُ اِذْهَبْ حَتَّی نَسْأَلَ عَنْکَ فَرَجَعَ إِلَیْهِ اَلرَّابِعَةَ فَلَمَّا أَقَرَّ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه لِقَنْبَرٍ اِحْتَفِظْ بِهِ ثُمَّ غَضِبَ ثُمَّ قَالَ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ مِنْکُمْ أَنْ یَأْتِیَ بَعْضَ هَذِهِ اَلْفَوَاحِشِ فَیَفْضَحَ نَفْسَهُ عَلَی رُءُوسِ اَلْمَلَإِ أَ فَلاَ تَابَ فِی بَیْتِهِ فَوَ اَللَّهِ لَتَوْبَتُهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَللَّهِ أَفْضَلُ مِنْ إِقَامَتِی عَلَیْهِ اَلْحَدَّ ثُمَّ أَخْرَجَهُ وَ نَادَی فِی اَلنَّاسِ یَا مَعْشَرَ اَلْمُسْلِمِینَ اُخْرُجُوا لِیُقَامَ عَلَی هَذَا اَلرَّجُلِ اَلْحَدُّ وَ لاَ

ص: 707


1- . الکافي ج 1 ص 200 ح 1.

یَعْرِفَنَّ أَحَدُکُمْ صَاحِبَهُ فَأَخْرَجَهُ إِلَی اَلْجَبَّانِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْظِرْنِی أُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ وَضَعَهُ فِی حُفْرَتِهِ وَ اِسْتَقْبَلَ اَلنَّاسَ بِوَجْهِهِ فَقَالَ یَا مَعَاشِرَ اَلْمُسْلِمِینَ إِنَّ هَذَا حَقٌّ مِنْ حُقُوقِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ کَانَ لِلَّهِ فِی عُنُقِهِ حَقٌّ فَلْیَنْصَرِفْ وَ لاَ یُقِیمُ حُدُودَ اَللَّهِ مَنْ فِی عُنُقِهِ لِلَّهِ حَدٌّ فَانْصَرَفَ اَلنَّاسُ وَ بَقِیَ هُوَ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ صلوات الله علیهم فَأَخَذَ حَجَراً فَکَبَّرَ ثَلاَثَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ رَمَاهُ بِثَلاَثَةِ أَحْجَارٍ فِی کُلِّ حَجَرٍ ثَلاَثَ تَکْبِیرَاتٍ ثُمَّ رَمَاهُ اَلْحَسَنُ صلوات الله علیه مِثْلَ مَا رَمَاهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه ثُمَّ رَمَاهُ اَلْحُسَیْنُ صلوات الله علیه فَمَاتَ اَلرَّجُلُ فَأَخْرَجَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَأَمَرَ فَحُفِرَ لَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ دَفَنَهُ فَقِیلَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَ لاَ تُغَسِّلُهُ فَقَالَ قَدِ اِغْتَسَلَ بِمَا هُوَ طَاهِرٌ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ لَقَدْ صَبَرَ عَلَی أَمْرٍ عَظِیمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن محمد بن خالد به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: در کوفه مردی به خدمت حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمد و گفت: ای امیرالمؤمنین! من زنا کرده ام مرا تطهیر نما.

فرمود: از چه قبیله ای هستی؟

گفت: از قبیله مزینه.

فرمود: آیا می توانی مقداری از قرآن بخوانی؟

گفت: آری.

فرمود: پس بخوان.

پس آن شخص قرآن خواند و خوب قرائت می کرد.

پس حضرت فرمود: آیا دیوانه ای؟

گفت: نه.

فرمود: برو تا در مورد تو پرس وجو کنیم.

آن مرد رفت، آن گاه بعد از مدتی بازگشت و گفت: ای امیرالمؤمنین! من مرتکب زنا شده ام تطهیرم نما.

فرمود: آیا همسر داری؟

ص: 708


1- . الکافي ج 7 ص 187 ح 3.

گفت: آری.

فرمود: با تو در همین شهر ساکن است.

گفت: آری.

پس حضرت به او امر نمود که برود و فرمود تا درباره تو تحقیق کنیم.

آن گاه حضرت شخصی را به سوی قبیله آن مرد روان نمود و درباره آن مرد تحقیق کرد. اهل قبیله اش گفتند: ای امیرالمؤمنین! او عقلش سالم است.

آن مرد برای سومین مرتبه بازگشت و سخن خود را تکرار کرد.

حضرت به او فرمود: برو تا درباره تو تحقیق کنیم.

آن مرد برای چهارمین مرتبه بازگشت. هنگامی که اعتراف نمود، حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به قنبر فرمود: او را نگه دار.

آن گاه خشمگین شد و فرمود: چه قدر برای یکی از شما زشت و قبیح است که مرتکب برخی از گناهان گردد و خود را در پیشگاه مردم رسوا سازد! چرا در خانه اش توبه نمی کند؟! به خدا سوگند! توبه کردن او در بین خود و خدای خود، از اجرای حد توسط من بر او برتر است.

سپس او را به بیرون شهر برد و بین مردم اعلام کرد: ای مسلمانان! بیرون آیید تا بر این شخص حد اجرا گردد. و (طوری خود را بپوشانید که) هیچ کدام تان رفیق خود را نشناسد.

پس آن مرد را به صحرا برد. آن مرد گفت: ای امیرالمؤمنین! به من مهلت ده دو رکعت نماز بخوانم.

سپس حضرت او را در گودال قرار داد و مردم در مقابل صورت آن مرد ایستادند.

پس حضرت فرمود: ای مسلمانان! این حقی از حقوق خداوند متعال است. بنابراین هرکس حق الهی برگردن دارد، بازگردد و کسی که حدی الهی برگردن دارد نمی تواند حدود الهی را به پا دارد.

پس همه مردم بازگشتند، ایشان با حضرت امام حسن و حضرت امام حسین صلوات الله علیهم ماندند. آن گاه حضرت سنگی برداشت و سه بار تکبیر گفت، سپس سه سنگ به سوی او انداخت و برای هر سنگی سه بار تکبیر گفت. سپس حضرت امام حسن مجتبی صلوات الله علیه همان طور که حضرت به سوی او سنگ انداخت به سویش سنگ انداخت. سپس حضرت امام حسین صلوات الله علیه او را با سنگ زد. در این

ص: 709

هنگام آن مرد از دنیا رفت. پس حضرت او را از گودال بیرون آورد و دستور داد برای او قبری کندند و بر او نماز خواند و دفنش نمود.

به حضرت عرض کردند: ای امیرالمؤمنین! چرا غسلش ندادید؟

فرمود: به راستی که با آبی پاکیزه تا روز قیامت غسل داده شد؛ زیرا امر بزرگی (سنگسار) را تحمل نمود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عن عمران بن مثیم أو صالح بن میثم عن أبیه عن أمیر المؤمنین صلوات الله علیه في حدیث قال: یَا أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَهِدَ إِلَی نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَهْداً عَهِدَهُ مُحَمَّدٌ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَیَّ بِأَنَّهُ لاَ یُقِیمُ اَلْحَدَّ مَنْ لِلَّهِ عَلَیْهِ حَدٌّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمران بن میثم یا صالح بن میثم از پدرش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در حدیثی روایت کرده که حضرت فرمودند:

ای مردم! به راستی که خداوند تبارک و تعالی با پیامبر خود عهدی بست. حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله آن پیمان را با من قرار داد که کسی که حد الهی برگردن دارد، به اقامه حد نپردازد.

توضیح: این حدیث طولانی است، بنده فقط محل مورد نظر را از آن نقل کرده ام.

ان شاء الله متن کامل این حدیث شریف در باب «چگونگی اجرای سنگ سار» خواهد آمد.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی صلوات الله علیه عَنْ حُرُوبِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ کَانَ السَّائِلُ مِنْ مُحِبِّینَا فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه بَعَثَ اللَّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله بِخَمْسَةِ أَسْیَافٍ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا شَاهِرَةٌ - إلی أن - قال: وَ سَیْفٌ مِنْهَا مَکْفُوفٌ وَ سَیْفٌ مِنْهَا مَغْمُودٌ سَلُّهُ إِلَی غَیْرِنَا وَ حُکْمُهُ إِلَیْنَا - إلی أن - قال: وَأَمَّا السَّیْفُ الْمَغْمُودُ فَالسَّیْفُ الَّذِی یَقُومُ بِهِ الْقِصَاصُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ» فَسَلُّهُ إِلَی أَوْلِیَاءِ الْمَقْتُولِ وَ حُکْمُهُ إِلَیْنَا فَهَذِهِ السُّیُوفُ الَّتِی بَعَثَ اللَّهُ بِهَا مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله فَمَنْ جَحَدَهَا أَوْ جَحَدَ وَاحِداً مِنْهَا أَوْ شَیْئاً مِنْ سِیَرِهَا وَ أَحْکَامِهَا فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله. (2)

ص: 710


1- . الکافي ج 7 ص 185 ح 1.
2- . الکافي ج 5 ص 10- 12 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حفص بن غیاث روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مردی از پدر بزرگوارم صلوات الله علیه در مورد جنگ های حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه پرسید.

حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه به او فرمود: خداوند حضرت محمد صلی الله علیه و آله را با پنج شمشیر فرستاد که سه شمشیر، شاهره یعنی عریان و بیرون از غلاف هستند - تا آن که - فرمودند: یک شمشیر مکفوف است و شمشیر دیگر در غلاف اوست و فردی دیگر آن را می کِشد، ولی باید به دستور ما زده شود - تا آن که - فرمودند: و اما آن شمشیری که در غلاف است (شمشیر پنجم)، همان شمشیری است که قصاص با آن جاری می شود. خداوند می فرماید: {در ازای جان، جان گرفته می شود و در ازای چشم، چشم را قصاص می کنند}. (سوره مائده آیه 45) بیرون کشیدن این شمشیر یا در غلاف کردن آن حق اولیای شخصی است که کشته شده و حکم آن در دست ما است (با حکم ما قصاص انجام می شود).

این شمشیر هایی است خداوند، حضرت محمد صلی الله علیه و آله را با آنها برانگیخت؛ پس هرکس اینها را انکار کند، یا یکی از آنها، یا بخشی از مأموریت یا احکام آنها را انکار نماید، نسبت به آنچه خداوند بر حضرت محمّد صلی الله علیه و آله فرستاده کافر شده است.

6- قال أمیر المؤمنین صلوات الله علیه في حدیث: فَكُلُّ عَمَلٍ مِنْ أَعْمَالِ الْخَيْرِ يَجْرِي عَلَى غَيْرِ أَيْدِي الْأَوْصِيَاءِ وَ عُهُودِهِمْ وَ حُدُودِهِمْ وَ شَرَائِعِهِمْ وَ سُنَنِهِمْ وَ مَعَالِمِ دِينِهِمْ مَرْدُودٌ غَيْرُ مَقْبُولٍ وَ أَهْلُهُ بِمَحَلِّ كُفْرٍ وَ إِنْ شَمِلَهُمْ صِفَةُ الْإِيمَانِ. (1)

حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در حدیثی فرمودند: و هر عمل خیری مانند عهد و حدود و شرایع و سنن و معالم دین از دستی غیر از دست اوصیاء انجام شود، همه و همه مردود و غیرمقبول است و اهل آن کافرند، هرچند مشمول صفت ایمان باشند.

7- الشیخ إبي حنیفه النعمان بن محمد التمیمي، بإسناده عَنْ عَلِيٍّ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: لَا يَصْلُحُ الْحُكْمُ وَ لَا الْحُدُودُ وَ لَا الْجُمُعَةُ إِلَّا بِإِمَامٍ عَدْلٍ. (2)

ص: 711


1- . الإحتجاج (للطبرسي) ج 1 ص 248 ح 137. وسائل الشیعه ج 27 ص 194 ح 33575.
2- . دعائم الإسلام ج 1 ص 182. مستدرک الوسائل ج 6 ص 13 ح 6306.

مرحوم ابوحنیفه شیخ محمد بن نعمان تمیمی، با سند خویش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه روایت کرده که فرمودند: صدور حكم و اجرای حدود و اقامه نماز جمعه، جز به وسیله امام عادل صحیح نیست.

نکته: از آنجاییکه با احادیث ائمه معصومین صلوات الله علیهم ثابت کردیم که اقامه و اجرای حدود الهی از اختیارات خاصه حضرات معصومین صلوات الله علیهم است.

اما اگر کسانی این شبهه را مطرح کرده و بگویند وقتی امام غایب است تکلیف حدود الهی چه می شود؟ اگر حدود الهی که شارع مقدس بر جانی و قاتل واجب کرده با غیبت امام ساقط شوند که مسلما نسخ شریعت است و باطل و چنانچه حد همچنان واجب باشد، در این صورت با توجه به غیبت امام چه کسی باید آن را اقامه و اجرا کند؟

می گوییم: در زمان غیبت امام، حدود بر عهده مستحقان آن مثل جانی، شارب خمر و امثالهم باقی است و چنانچه حضرت بقیة الله صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور کرد و مستحقین حدود زنده بودند که امام صلوات الله علیه با بیّنه و اقرار مستحق، حدّ و حدود الهی را جاری می فرماید، و اما اگر شخص مثلا جانی مرده باشد، گناه عدم اجرای حدود الهی بر عهده کسانی است که موجب خوف امام شده و ایشان را مجبور به غیبت کرده اند و این نسخ اقامه حدود نیست. چرا که اقامه حدود زمانی واجب است که امام صلوات الله علیه بتواند آن را اجرا کرده، مانعی هم وجود نداشته باشد.

به این حدیث شریف نیز توجه نمایید:

الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اِمْرَأَةٍ تَزَوَّجَتْ رَجُلاً وَ لَهَا زَوْجٌ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ اَلَّذِی هِیَ فِیهِ تَصِلُ إِلَیْهِ وَ یَصِلُ إِلَیْهَا فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِی اَلْمُحْصَنِ اَلرَّجْمَ قَالَ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ غَائِباً عَنْهَا أَوْ کَانَ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ لاَ یَصِلُ إِلَیْهَا وَ لاَ تَصِلُ إِلَیْهِ فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِیَةِ غَیْرِ اَلْمُحْصَنَةِ وَ لاَ لِعَانَ بَیْنَهُمَا وَ لاَ تَفْرِیقَ قُلْتُ مَنْ یَرْجُمُهُمَا أَوْ یَضْرِبُهُمَا اَلْحَدَّ وَ زَوْجُهَا لاَ یُقَدِّمُهَا إِلَی اَلْإِمَامِ وَ لاَ یُرِیدُ ذَلِکَ مِنْهَا فَقَالَ إِنَّ اَلْحَدَّ لاَ یَزَالُ لِلَّهِ فِی بَدَنِهَا حَتَّی یَقُومَ بِهِ مَنْ قَامَ أَوْ تَلْقَی اَللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهَا غَضْبَانُ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ جَاهِلَةً بِمَا صَنَعَتْ قَالَ فَقَالَ أَ لَیْسَ هِیَ فِی دَارِ اَلْهِجْرَةِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَمَا مِنِ اِمْرَأَةٍ اَلْیَوْمَ مِنْ نِسَاءِ اَلْمُسْلِمِینَ إِلاَّ وَ هِیَ تَعْلَمُ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ

ص: 712

اَلْمُسْلِمَةَ

لاَ یَحِلُّ لَهَا أَنْ تَتَزَوَّجَ زَوْجَیْنِ قَالَ وَ لَوْ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ إِذَا فَجَرَتْ قَالَتْ لَمْ أَدْرِ أَوْ جَهِلْتُ أَنَّ اَلَّذِی فَعَلْتُ حَرَامٌ وَ لَمْ یُقَمْ عَلَیْهَا اَلْحَدُّ إِذاً لَتَعَطَّلَتِ اَلْحُدُودُ. (1)

مرحوم

شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره زن شوهرداری که با مرد دیگر ازدواج نمود پرسیدم.

فرمود:

چنان چه شوهر اولش با او در همان شهری که زن اقامت داشت، ساکن بود و هر دو به هم دسترسی داشتند، حد زناکار محصن بر عهده زن می آید که سنگسار است.

فرمود:

و اگر شوهر اولش غایب بود یا در همان شهر محل اقامت زن ساکن بود، اما به هم دسترسی نداشتند، حد زناکار غیر محصنه بر او لازم می شود و نه لازم است با هم لعان کنند و نه از یک دیگر جدا می شوند.

گفتم:

چه کسی زن و شوهر دوم را سنگسار کند یا حد بزند در حالی که شوهر اول زن را نزد امام معصوم صلوات الله علیه نمی برد و از زن مطالبه ای ندارد؟!

فرمود:

به راستی همواره حد الهی برعهده زن خواهد بود تا زمانی که قیام کننده ای (امام معصوم) آن را اقامه کند یا این که خداوند را در حالی که بر او غضبناک است ملاقات نماید.

گفتم:

اگر از کاری که کرده است ناآگاه بود چه؟

فرمود:

مگر او در کشور اسلامی زندگی نمی کند؟

گفتم:

آری.

فرمود:

بنابراین امروزه هر زن مسلمانی می داند که برایش جایز نیست که با دو شوهر ازدواج کند.

فرمود:

و اگر هنگامی که زن مرتکب زنا شد بگوید: نمی دانستم یا جاهل بودم که کاری که انجام دادم حرام است و بر او حد جاری نگردد، بنابراین حدود الهی تعطیل خواهد شد.

653- سنگ سار و تازیانه و محکومان به آن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلرَّجْمُ حَدُّ اَللَّهِ اَلْأَکْبَرُ وَ اَلْجَلْدُ حَدُّ اَللَّهِ اَلْأَصْغَرُ فَإِذَا زَنَی اَلرَّجُلُ اَلْمُحْصَنُ یُرْجَمُ وَ لَمْ یُجْلَدْ. (2)

ص: 713


1- . الکافي ج 7 ص 192 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 176 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سنگسار، حد بزرگ الهی است و تازیانه زدن حد کوچک الهی. پس هرگاه مرد همسردار زنا کند، سنگسار می شود و تازیانه نمی خورد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْحُرُّ وَ اَلْحُرَّةُ إِذَا زَنَیَا جُلِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ فَأَمَّا اَلْمُحْصَنُ وَ اَلْمُحْصَنَةُ فَعَلَیْهِمَا اَلرَّجْمُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مرد و زن آزاد مرتکب زنا شوند، هرکدام صد ضربه تازیانه می خورند. اما مرد همسردار و زن شوهردار، باید سنگسار گردند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فِی اَلشَّیْخِ وَ اَلشَّیْخَةِ أَنْ یُجْلَدَا مِائَةً وَ قَضَی لِلْمُحْصَنِ اَلرَّجْمَ وَ قَضَی فِی اَلْبِکْرِ وَ اَلْبِکْرَةِ إِذَا زَنَیَا جَلْدَ مِائَةٍ وَ نَفْیَ سَنَةٍ فِی غَیْرِ مِصْرِهِمَا وَ هُمَا اَللَّذَانِ قَدْ أُمْلِکَا وَ لَمْ یَدْخُلاَ بِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درباره پیرمرد و پیرزنی که زنا کرده بودند چنین داوری فرمود که هر کدام را صد ضربه بزنند و در مورد مرد همسردار حکم به سنگسار کردنش داد و در مورد مرد مجرد و زن باکره ای که هرگاه مرتکب زنا شده اند قضاوت فرمود که صد ضربه می خورند و یک سال در شهری دیگر تبعید می شوند. البته منظور از این دو مرد و زنی هستند که همسر و شوهر دارند، اما نزدیکی نکرده اند.

ص: 714


1- . الکافي ج 7 ص 177 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 177 ح 7.

654- حکم زنای همسردار و غیر همسردار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامٍ وَ حَفْصِ بْنِ اَلْبَخْتَرِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ اَلْمُتْعَةَ أَ تُحْصِنُهُ قَالَ لاَ إِنَّمَا ذَاکَ عَلَی اَلشَّیْءِ اَلدَّائِمِ عِنْدَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام و حفص بن بختری از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که ازدواج موقت می کند؛ آیا با وجود همسر موقت او مرد همسرداری است؟

فرمود: نه؛ احصان و همسردار بودن تنها با همسر دائم حاصل می گردد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَخْبِرْنِی عَنِ اَلْغَائِبِ عَنْ أَهْلِهِ یَزْنِی هَلْ یُرْجَمُ إِذَا کَانَتْ لَهُ زَوْجَةٌ وَ هُوَ غَائِبٌ عَنْهَا قَالَ لاَ یُرْجَمُ اَلْغَائِبُ عَنْ أَهْلِهِ وَ لاَ اَلْمُمْلَکُ اَلَّذِی لَمْ یَبْنِ بِأَهْلِهِ وَ لاَ صَاحِبُ اَلْمُتْعَةِ قُلْتُ فَفِی أَیِّ حَدِّ سَفَرِهِ لاَ یَکُونُ مُحْصَناً قَالَ إِذَا قَصَّرَ وَ أَفْطَرَ فَلَیْسَ بِمُحْصَنٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمرو بن یزید روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: بفرمایید مرد غایب دارای همسر که زنا کند آیا سنگسار می گردد؟

فرمود: مردی که از خانواده اش غایب است، مردی که همسر دارد اما با او زفاف نکرده و مردی که همسر موقت دارد، سنگسار نمی شوند.

عرض کردم: پس در کدام از حد و مرز سفرش همسردار محسوب نمی شود؟

فرمود: هرگاه که نمازش را شکسته بخواند و روزه اش را بخورد.

655- حکم زنای کودکان با افراد بالغ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی آخِرِ مَا لَقِیتُهُ عَنْ غُلاَمٍ لَمْ یَبْلُغِ اَلْحُلُمَ وَقَعَ عَلَی اِمْرَأَةٍ أَوْ فَجَرَ بِامْرَأَةٍ أَیُّ شَیْءٍ یُصْنَعُ بِهِمَا قَالَ یُضْرَبُ

ص: 715


1- . الکافي ج 7 ص 187 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 179 ح 13.

اَلْغُلاَمُ دُونَ اَلْحَدِّ وَ یُقَامُ عَلَی اَلْمَرْأَةِ اَلْحَدُّ قُلْتُ جَارِیَةٌ لَمْ تَبْلُغْ وُجِدَتْ مَعَ رَجُلٍ یَفْجُرُ بِهَا قَالَ تُضْرَبُ اَلْجَارِیَةُ دُونَ اَلْحَدِّ وَ یُقَامُ عَلَی اَلرَّجُلِ اَلْحَدُّ اَلْکَامِلُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن بکیر روایت کرده که گفت: در آخرین مرتبه ای که حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه را دیدم از آن حضرت پرسیدم: پسری که به سن بلوغ نرسیده است با زنی زنا می کند با آن دو چه باید کرد؟

فرمود: پسر را کمتر از حد تازیانه می زنند، اما بر زن حد کامل اجرا می شود.

عرض کردم: دختر بچه ای را با مردی می یابند که با او زنا می کند.

فرمود: دختر بچه را کمتر از حد کامل تازیانه می زنند و بر مرد حد کامل جاری می گردد.

656- آنچه موجب حد تازیانه می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: حَدُّ اَلْجَلْدِ فِی اَلزِّنَی أَنْ یُوجَدَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ اَلرَّجُلاَنِ یُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ اَلْمَرْأَتَانِ تُوجَدَانِ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: حد تازیانه زدن در مسأله زنا این است که مرد و زن را در زیر یک لحاف بیابند. هم چنین است دو مردی که در زیر یک لحاف پیدا می کنند و دو زنی که در زیر یک لحاف می یابند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا وُجِدَ اَلرَّجُلُ وَ اَلْمَرْأَةُ فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ وَ قَامَتْ عَلَیْهِمَا بِذَلِکَ بَیِّنَةٌ وَ لَمْ یُطَّلَعْ مِنْهُمَا عَلَی مَا سِوَی ذَلِکَ جُلِدَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ. (3)

ص: 716


1- . الکافي ج 7 ص 180 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 181 ح 3.
3- . الکافي ج 7 ص 181 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن ابی عبد اللّه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه می فرمود: هرگاه مرد و زنی را در زیر یک لحاف بیابند و شاهدی بر این کار اقامه شود و جز از این از آن چیزی دیده نشود، هر کدام صد ضربه تازیانه می خورند.

657- چگونگی اجرای حد زنا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: یُضْرَبُ اَلرَّجُلُ اَلْحَدَّ قَائِماً وَ اَلْمَرْأَةُ قَاعِدَةً وَ یُضْرَبُ کُلُّ عُضْوٍ وَ یُتْرَکُ اَلرَّأْسُ وَ اَلْمَذَاکِیرُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در اجرای حدود، مردها را برپا کنند و زنان را بنشانند و تازیانه بزنند؛ تازیانه را باید بر همۀ تن جز قسمت سر و عورت بزنند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه عَنِ اَلزَّانِی کَیْفَ یُجْلَدُ قَالَ أَشَدَّ اَلْجَلْدِ قُلْتُ فَمِنْ فَوْقِ ثِیَابِهِ قَالَ بَلْ یُخْلَعُ ثِیَابُهُ قُلْتُ فَالْمُفْتَرِی قَالَ یُضْرَبُ بَیْنَ اَلضَّرْبَیْنِ یُضْرَبُ جَسَدُهُ کُلُّهُ فَوْقَ ثِیَابِهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: چگونه بر زناکار تازیانه می زنند؟

فرمود: شدیدترین ضربه ها.

گفتم: از روی لباس هایش؟

فرمود: نه، بلکه لباس هایش را بیرون می آورند.

گفتم: کسی که تهمت زنا می زند چه طور؟

فرمود: ضربه ای بین ضربه نرم و شدید می زنند. از روی لباس هایش بر تمام بدنش می زنند.

ص: 717


1- . الکافي ج 7 ص 183 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 183 ح 2.

658- آنچه موجب سنگ سار می گردد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: لاَ یُرْجَمُ اَلرَّجُلُ وَ اَلْمَرْأَةُ حَتَّی یَشْهَدَ عَلَیْهِمَا أَرْبَعَةُ شُهَدَاءَ عَلَی اَلْجِمَاعِ وَ اَلْإِیلاَجِ وَ اَلْإِدْخَالِ کَالْمِیلِ فِی اَلْمُکْحُلَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مرد و زن سنگسار نمی شوند تا این که چهار شاهد بر آنان گواهی دهند که عمل زنا و دخول و خروج مانند میل در سرمه دان بوده است.

659- چگونگی اجرای سنگ سار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: تُدْفَنُ اَلْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا إِذَا أَرَادُوا أَنْ یَرْجُمُوهَا وَ یَرْمِی اَلْإِمَامُ ثُمَّ اَلنَّاسُ بَعْدُ بِأَحْجَارٍ صِغَارٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که می خواهند زنی را سنگسار کنند، او را تا کمر در گودالی دفن می کنند و امام به سوی او سنگ می اندازد. سپس مردم بعد از امام با سنگ های کوچک سنگ می اندازند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ صَفْوَانَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا أَقَرَّ اَلزَّانِی اَلْمُحْصَنُ کَانَ أَوَّلَ مَنْ یَرْجُمُهُ اَلْإِمَامُ ثُمَّ اَلنَّاسُ فَإِذَا قَامَتْ عَلَیْهِ اَلْبَیِّنَةُ کَانَ أَوَّلَ مَنْ یَرْجُمُهُ اَلْبَیِّنَةُ ثُمَّ اَلْإِمَامُ ثُمَّ اَلنَّاسُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از صفوان از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مرد همسردار زناکار، به ارتکاب زنا اقرار کند، اولین کسی که به او سنگ می زند، امام سپس مردم اند. پس هرگاه شهود علیه مرد زناکار گواهی دهند، اولین کسی که به او سنگ می زند، شهود هستند؛ سپس امام و پس از آن، مردم.

ص: 718


1- . الکافي ج 7 ص 184 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 184 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 184 ح 3.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تُدْفَنُ اَلْمَرْأَةُ إِلَی وَسَطِهَا ثُمَّ یَرْمِی اَلْإِمَامُ وَ یَرْمِی اَلنَّاسُ بِأَحْجَارٍ صِغَارٍ وَ لاَ یُدْفَنُ اَلرَّجُلُ إِذَا رُجِمَ إِلاَّ إِلَی حَقْوَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زن را تا کمر در گودالی دفن می کنند، سپس امام به سوی او سنگ می اندازد و (پس از آن) مردم؛ با سنگ های کوچک و هنگامی که مردی سنگسار می گردد، فقط تا پهلوهایش در گودالی دفن می شود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه أَخْبِرْنِی عَنِ اَلْمُحْصَنِ إِذَا هُوَ هَرَبَ مِنَ اَلْحَفِیرَةِ هَلْ یُرَدُّ حَتَّی یُقَامَ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ فَقَالَ یُرَدُّ وَ لاَ یُرَدُّ فَقُلْتُ وَ کَیْفَ ذَلِکَ فَقَالَ إِذَا کَانَ هُوَ اَلْمُقِرَّ عَلَی نَفْسِهِ ثُمَّ هَرَبَ مِنَ اَلْحَفِیرَةِ بَعْدَ مَا یُصِیبُهُ شَیْءٌ مِنَ اَلْحِجَارَةِ لَمْ یُرَدَّ وَ إِنْ کَانَ إِنَّمَا قَامَتْ عَلَیْهِ اَلْبَیِّنَةُ وَ هُوَ یَجْحَدُ ثُمَّ هَرَبَ رُدَّ وَ هُوَ صَاغِرٌ حَتَّی یُقَامَ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَاعِزَ بْنَ مَالِکٍ أَقَرَّ عِنْدَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِالزِّنَی فَأَمَرَ بِهِ أَنْ یُرْجَمَ فَهَرَبَ مِنَ اَلْحَفِیرَةِ فَرَمَاهُ اَلزُّبَیْرُ بْنُ اَلْعَوَّامِ بِسَاقِ بَعِیرٍ فَعَقَلَهُ فَسَقَطَ فَلَحِقَهُ اَلنَّاسُ فَقَتَلُوهُ ثُمَّ أَخْبَرُوا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِذَلِکَ فَقَالَ لَهُمْ فَهَلاَّ تَرَکْتُمُوهُ إِذَا هَرَبَ یَذْهَبُ فَإِنَّمَا هُوَ اَلَّذِی أَقَرَّ عَلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ لَهُمْ أَمَا لَوْ کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه حَاضِراً مَعَکُمْ لَمَا ضَلَلْتُمْ قَالَ وَ وَدَاهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ بَیْتِ مَالِ اَلْمُسْلِمِینَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حسین بن خالد روایت کرده که گفت: به حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه عرض کردم: به من خبر دهید هنگامی که مرد همسردار از گودال فرار نمود، آیا او را برمی گردانند تا بر او حد جاری گردد؟

فرمود: گاهی برگردانده می شود و گاهی برگردانده نمی شود.

عرض کردم: و آن چگونه است؟

ص: 719


1- . الکافي ج 7 ص 184 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 185 ح 5.

فرمود: هنگامی که مرد خودش بر ارتکاب گناه اعتراف کرده باشد، آن گاه بعد از این که تعدادی سنگ به او اصابت کرد از گودال فرار کند، برگردانده نخواهد شد. و چنان چه شهود علیه او گواهی داده باشند، در حالی که او انکار می کرد، سپس از گودال فرار نمود، به حالتی تحقیرآمیز برگردانده می شود تا حد بر او جاری گردد.

این حکم به این علت است که ماعز بن مالک نزد رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به انجام زنا اقرار نمود. رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دستور داد که سنگسارش کنند. پس ماعز از گودال فرار کرد. در این هنگام زبیر بن عوام ساق شتری به سوی او پرتاب نمود و او را بر زمین افکند. پس مردم رسیدند و او را کشتند. سپس رسول الله صلّی اللّه علیه و آله را از ماجرا مطلع کردند.

فرمود: پس چرا هنگامی که فرار کرد او را وانگذاشتید که برود؟! زیرا او خودش علیه خودش اقرار کرده بود.

هم چنین به آنان فرمود: آگاه باشید! اگر علی صلوات الله علیه با شما حاضر بود، گمراه نمی شدید.

حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله دیه ماعز بن مالک را از بیت المال مسلمانان پرداخت نمود.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِمْرَانَ بْنِ مِیثَمٍ أَوْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَتَتِ اِمْرَأَةٌ مُجِحٌّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی طَهَّرَکَ اَللَّهُ فَإِنَّ عَذَابَ اَلدُّنْیَا أَیْسَرُ مِنْ عَذَابِ اَلْآخِرَةِ اَلَّذِی لاَ یَنْقَطِعُ فَقَالَ لَهَا مِمَّا أُطَهِّرُکِ فَقَالَتْ إِنِّی زَنَیْتُ فَقَالَ لَهَا أَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ أَمْ غَیْرُ ذَلِکِ فَقَالَتْ بَلْ ذَاتُ بَعْلٍ فَقَالَ لَهَا أَ فَحَاضِراً کَانَ بَعْلُکِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَمْ غَائِباً کَانَ عَنْکِ فَقَالَتْ بَلْ حَاضِراً فَقَالَ لَهَا اِنْطَلِقِی فَضَعِی مَا فِی بَطْنِکِ ثُمَّ اِئْتِنِی أُطَهِّرْکِ فَلَمَّا وَلَّتْ عَنْهُ اَلْمَرْأَةُ فَصَارَتْ حَیْثُ لاَ تَسْمَعُ کَلاَمَهُ قَالَ اَللَّهُمَّ إِنَّهَا شَهَادَةٌ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ أَتَتْهُ فَقَالَتْ قَدْ وَضَعْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ فَتَجَاهَلَ عَلَیْهَا فَقَالَ أُطَهِّرُکِ یَا أَمَةَ اَللَّهِ مِمَّا ذَا فَقَالَتْ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ وَ کَانَ زَوْجُکِ حَاضِراً أَمْ غَائِباً قَالَتْ بَلْ حَاضِراً قَالَ فَانْطَلِقِی وَ أَرْضِعِیهِ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ کَمَا أَمَرَکِ اَللَّهُ قَالَ فَانْصَرَفَتِ اَلْمَرْأَةُ فَلَمَّا صَارَتْ مِنْ حَیْثُ لاَ تَسْمَعُ کَلاَمَهُ قَالَ اَللَّهُمَّ إِنَّهُمَا شَهَادَتَانِ قَالَ فَلَمَّا مَضَی حَوْلاَنِ أَتَتِ اَلْمَرْأَةُ فَقَالَتْ قَدْ أَرْضَعْتُهُ حَوْلَیْنِ فَطَهِّرْنِی یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَتَجَاهَلَ عَلَیْهَا وَ قَالَ أُطَهِّرُکِ مِمَّا ذَا فَقَالَتْ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی قَالَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ فَقَالَتْ نَعَمْ قَالَ وَ بَعْلُکِ غَائِبٌ عَنْکِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَوْ حَاضِرٌ قَالَتْ بَلْ حَاضِرٌ قَالَ فَانْطَلِقِی

ص: 720

فَاکْفُلِیهِ حَتَّی یَعْقِلَ أَنْ یَأْکُلَ وَ یَشْرَبَ وَ لاَ یَتَرَدَّی مِنْ سَطْحٍ وَ لاَ یَتَهَوَّرَ فِی بِئْرٍ قَالَ فَانْصَرَفَتْ وَ هِیَ تَبْکِی فَلَمَّا وَلَّتْ فَصَارَتْ حَیْثُ لاَ تَسْمَعُ کَلاَمَهُ قَالَ اَللَّهُمَّ إِنَّهَا ثَلاَثُ شَهَادَاتٍ قَالَ فَاسْتَقْبَلَهَا عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ اَلْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ لَهَا مَا یُبْکِیکِ یَا أَمَةَ اَللَّهِ وَ قَدْ رَأَیْتُکِ تَخْتَلِفِینَ إِلَی عَلِیٍّ تَسْأَلِینَهُ أَنْ یُطَهِّرَکِ فَقَالَتْ إِنِّی أَتَیْتُ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَسَأَلْتُهُ أَنْ یُطَهِّرَنِی فَقَالَ اُکْفُلِی وَلَدَکِ حَتَّی یَعْقِلَ أَنْ یَأْکُلَ وَ یَشْرَبَ وَ لاَ یَتَرَدَّی مِنْ سَطْحٍ وَ لاَ یَتَهَوَّرَ فِی بِئْرٍ وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ یَأْتِیَ عَلَیَّ اَلْمَوْتُ وَ لَمْ یُطَهِّرْنِی فَقَالَ لَهَا عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ اِرْجِعِی إِلَیْهِ فَأَنَا أَکْفُلُهُ فَرَجَعَتْ فَأَخْبَرَتْ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه بِقَوْلِ عَمْرٍو فَقَالَ لَهَا أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ هُوَ مُتَجَاهِلٌ عَلَیْهَا وَ لِمَ یَکْفُلُ عَمْرٌو وَلَدَکِ فَقَالَتْ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنِّی زَنَیْتُ فَطَهِّرْنِی فَقَالَ وَ ذَاتُ بَعْلٍ أَنْتِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ أَ فَغَائِباً کَانَ بَعْلُکِ إِذْ فَعَلْتِ مَا فَعَلْتِ أَمْ حَاضِراً فَقَالَتْ بَلْ حَاضِراً قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی اَلسَّمَاءِ وَ قَالَ اَللَّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ ثَبَتَ لَکَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ وَ إِنَّکَ قَدْ قُلْتَ لِنَبِیِّکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِیمَا أَخْبَرْتَهُ بِهِ مِنْ دِینِکَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ عَطَّلَ حَدّاً مِنْ حُدُودِی فَقَدْ عَانَدَنِی وَ طَلَبَ بِذَلِکَ مُضَادَّتِی اَللَّهُمَّ فَإِنِّی غَیْرُ مُعَطِّلٍ حُدُودَکَ وَ لاَ طَالِبٍ مُضَادَّتَکَ وَ لاَ مُضَیِّعٍ لِأَحْکَامِکَ بَلْ مُطِیعٌ لَکَ وَ مُتَّبِعٌ سُنَّةَ نَبِیِّکَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَنَظَرَ إِلَیْهِ عَمْرُو بْنُ حُرَیْثٍ وَ کَأَنَّمَا اَلرُّمَّانُ یُفْقَأُ فِی وَجْهِهِ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ عَمْرٌو قَالَ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِنَّنِی إِنَّمَا أَرَدْتُ أَکْفُلُهُ إِذْ ظَنَنْتُ أَنَّکَ تُحِبُّ ذَلِکَ فَأَمَّا إِذَا کَرِهْتَهُ فَإِنِّی لَسْتُ أَفْعَلُ فَقَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَ بَعْدَ أَرْبَعِ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ لَتَکْفُلَنَّهُ وَ أَنْتَ صَاغِرٌ فَصَعِدَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه اَلْمِنْبَرَ فَقَالَ یَا قَنْبَرُ نَادِ فِی اَلنَّاسِ اَلصَّلاَةَ جَامِعَةً فَنَادَی قَنْبَرٌ فِی اَلنَّاسِ فَاجْتَمَعُوا حَتَّی غَصَّ اَلْمَسْجِدُ بِأَهْلِهِ وَ قَامَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ فَحَمِدَ اَللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ إِمَامَکُمْ خَارِجٌ بِهَذِهِ اَلْمَرْأَةِ إِلَی هَذَا اَلظَّهْرِ لِیُقِیمَ عَلَیْهَا اَلْحَدَّ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ فَعَزَمَ عَلَیْکُمْ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ لَمَّا خَرَجْتُمْ وَ أَنْتُمْ مُتَنَکِّرُونَ وَ مَعَکُمْ أَحْجَارُکُمْ لاَ یَتَعَرَّفُ أَحَدٌ مِنْکُمْ إِلَی أَحَدٍ حَتَّی تَنْصَرِفُوا إِلَی مَنَازِلِکُمْ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ قَالَ ثُمَّ نَزَلَ فَلَمَّا أَصْبَحَ اَلنَّاسُ بُکْرَةً خَرَجَ بِالْمَرْأَةِ وَ خَرَجَ اَلنَّاسُ مُتَنَکِّرِینَ مُتَلَثِّمِینَ بِعَمَائِمِهِمْ وَ بِأَرْدِیَتِهِمْ وَ اَلْحِجَارَةُ فِی أَرْدِیَتِهِمْ وَ فِی أَکْمَامِهِمْ حَتَّی اِنْتَهَی بِهَا وَ اَلنَّاسُ مَعَهُ إِلَی اَلظَّهْرِ بِالْکُوفَةِ فَأَمَرَ أَنْ یُحْفَرَ لَهَا حَفِیرَةٌ ثُمَّ دَفَنَهَا فِیهَا ثُمَّ رَکِبَ بَغْلَتَهُ وَ أَثْبَتَ رِجْلَیْهِ فِی غَرْزِ اَلرِّکَابِ ثُمَّ وَضَعَ إِصْبَعَیْهِ

ص: 721

اَلسَّبَّابَتَیْنِ فِی أُذُنَیْهِ ثُمَّ نَادَی بِأَعْلَی صَوْتِهِ یَا أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَهِدَ إِلَی نَبِیِّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَهْداً عَهِدَهُ مُحَمَّدٌ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَیَّ بِأَنَّهُ لاَ یُقِیمُ اَلْحَدَّ مَنْ لِلَّهِ عَلَیْهِ حَدٌّ فَمَنْ کَانَ عَلَیْهِ حَدٌّ مِثْلُ مَا عَلَیْهَا فَلاَ یُقِیمُ عَلَیْهَا اَلْحَدَّ قَالَ فَانْصَرَفَ اَلنَّاسُ یَوْمَئِذٍ کُلُّهُمْ مَا خَلاَ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَ اَلْحَسَنَ وَ اَلْحُسَیْنَ صلوات الله علیهما فَأَقَامَ هَؤُلاَءِ اَلثَّلاَثَةُ عَلَیْهَا اَلْحَدَّ یَوْمَئِذٍ وَ مَا مَعَهُمْ غَیْرُهُمْ قَالَ وَ اِنْصَرَفَ فِیمَنِ اِنْصَرَفَ یَوْمَئِذٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمران بن میثم یا صالح بن میثم از پدرش (میثم) روایت کرده که گفت: زنی آبستن خدمتحضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمد و گفت: ای امیرالمؤمنین! من زنا داده ام مرا تطهیر کن؛ خداوند تطهیرت نماید! زیرا عذاب دنیا از عذاب آخرت که هیچ گاه تمام نمی شود آسان تر است.

حضرت به او فرمود: از چه چیزی تو را تطهیر کنم؟

گفت: من زنا داده ام.

فرمود: آیا شوهر داری یا بدون شوهری؟

گفت: بلکه شوهر دارم.

فرمود: هنگامی که آن عمل را مرتکب شدی، شوهرت حاضر بود یا (در مسافرت) غایب؟

گفت: بلکه حاضر بود.

فرمود: برو و فرزندت را زایمان کن سپس بیا تا تطهیرت کنم.

پس هنگامی که زن از نزد حضرت رفت و به جایی رسید که صدای حضرت را نمی شنید حضرت فرمود: خداوندا! این یک شهادت.

پس زمانی نگذشت که زن آمد و گفت: من وضع حمل کرده ام مرا تطهیر نما.

اما حضرت انگار که او را نمی شناسد فرمود: ای کنیز خدا! از چه چیزی تو را تطهیر کنم؟

گفت: من زنا داده ام؛ پس تطهیرم نما.

فرمود: آیا در هنگامی که مرتکب آن عمل شدی شوهر داشتی؟

ص: 722


1- . الکافي ج 7 ص 185 ح 1.

گفت: آری.

فرمود: شوهرت حاضر بود یا غایب؟

گفت: بلکه حاضر بود.

فرمود: برو و همان طور که خداوند به تو دستور داده است فرزندت را دو سال کامل شیر بده.

زن رفت. هنگامی که زن به جایی رسید که صدای حضرت را نمی شنید، حضرت فرمود: خدایا! این دو شهادت.

آن گاه که دو سال گذشت، زن آمد و گفت: من دو سال فرزندم را شیر دادم؛ پس مرا تطهیر کن، ای امیرالمؤمنین!

اما حضرت به حالتی که انگار او را نمی شناسد فرمود: از چه چیزی تو را تطهیر کنم؟

گفت: من زنا داده ام؛ پس تطهیرم نما.

فرمود: هنگام انجام آن عمل شوهر داشتی؟

گفت: آری.

فرمود: شوهرت در هنگام ارتکاب آن عمل غایب بود یا حاضر؟

گفت: بلکه حاضر بود.

فرمود: برو و فرزندت را سرپرستی کن تا خوردن و آشامیدن را یاد بگیرد و از بام نیفتد و در چاه سقوط نکند.

پس زن با گریه رفت. هنگامی که او رفت و به جایی رسید که صدای حضرت را نمی شنید، حضرت فرمود: خداوندا! این سه شهادت.

در این هنگام عمرو بن حریث به زن برخورد نمود و به او گفت: ای کنیز خدا! چرا گریه می کنی؟ و من تو را دیده ام که خدمت حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می آیی و می روی و از ایشان می خواهی که تطهیرت کند.

زن گفت: من نزد حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه رفتم و از ایشان خواستم مرا تطهیر نماید. اما ایشان فرمود: سرپرستی فرزندت را به عهده گیر تا خوردن و آشامیدن را یاد بگیرد و از بامی سقوط نکند و در چاهی نیفتد. من می ترسم که مرگ به سراغم بیاید در حالی که حضرت مرا تطهیر نکرده باشد.

عمرو بن حریث به زن گفت: نزد آن حضرت بازگرد؛ من سرپرستی کودکت را به عهده می گیرم.

ص: 723

زن بازگشت و سخن عمرو را برای حضرت باز گفت.

حضرت با حالتی که انگار زن را نمی شناسد به او فرمود: چرا عمرو سرپرستی کودکت را به عهده گرفت؟

گفت: ای امیرالمؤمنین! من زنا داده ام؛ پس مرا تطهیر نما.

فرمود: هنگامی که مرتکب آن عمل شدی شوهر داشتی؟

گفت: آری.

فرمود: هنگامی که آن عمل را انجام دادی، شوهرت غایب بود یا حاضر؟

گفت: بلکه حاضر بود.

در این هنگام حضرت سر مبارک را به آسمان نمود و فرمود: خدایا! به راستی که برای تو چهار شهادت علیه این زن ثابت شد. به راستی که در آن مسائل از دین خود که به پیامبر خود خبر دادی، به ایشان فرمودی: «ای محمّد! هرکس یکی از حدود مرا تأخیر بیندازد، به راستی که با من دشمنی نموده و با این کار، در پی مخالفت با من بوده است». خدایا! پس من حدود تو را به تأخیر نمی اندازم. و در پی مخالفت با تو نیستم و احکام تو را ضایع نخواهم کرد؛ بلکه مطیع تو و تابع سنّت پیامبرت هستم.

عمرو بن حریث به حضرت نگاهی کرد و (از ناراحتی چهره مبارکش سرخ شده بود) مانند این که اناری در صورت مبارکش ترکیده است. هنگامی که عمرو این صحنه را دید عرض کرد: ای امیر مؤمنان! من فقط می خواستم سرپرستی کودک را به عهده گیرم. زیرا گمان کردم شما از این کار خشنود می شوید. اما هنگامی که شما از آن ناراحتید، من چنین کاری نخواهم کرد.

حضرت فرمود: آیا پس از این چهار شهادت الهی؟! باید سرپرستی کودک را بپذیری در حالی که تحقیر خواهی شد.

آن گاه حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بر فراز منبر رفت و فرمود: ای قنبر! در بین مردم ندا کن تا جمع شوند.

قنبر بین مردم ندا داد و مردم گرد آمدند به حدی که مسجد از جمعیت پر شد. حضرت برخاست و حمد و ثنای الهی به جای آورد. سپس فرمود:

ص: 724

مردم! به راستی که امام شما این زن را به پشت کوفه می آورد تا ان شاء اللّه بر او حد جاری نماید. هنگامی که بیرون آیید امیرالمؤمنین به سوی شما خواهد آمد و شما به صورت ناشناخته بیرون آیید و همراه تان سنگ هایی باشد و هیچ کدام دیگری را نشناسد تا زمانی که به خانه های تان باز گردید؛ ان شاء اللّه.

سپس از منبر فرود آمد. هنگامی که مردم صبح گاهان برخاستند، حضرت آن زن را بیرون آورد و مردم در حالی که یک دیگر را نمی شناختند و با عمامه و عبا خود را پوشانده بودند و سنگ هایی در عبا و آستین خود داشتند، بیرون آمدند تا این که به آن زن رسیدند. مردم همراه آن حضرت در پشت کوفه بودند. حضرت دستور داد که گودالی برای زن حفر کنند. سپس زن را در آن قرار داد و (تا کمر او را) دفن کرد. سپس بر اسب خود سوار شد و پای مبارک را در رکاب محکم کرد. آن گاه انگشت های سبابه خود را در گوش اسب خود قرار داد، سپس با بلندترین صدای خود فریاد زد:

ای مردم! به راستی که خداوند تبارک و تعالی با پیامبر خود عهدی بست. حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله آن پیمان را با من قرار داد که کسی که حد الهی برگردن دارد، به اقامه حد نپردازد. از این رو هر کس حدی مانند حد این زن برگردن دارد، به اقامه حد این زن نپردازد.

میثم گوید: در آن روز همه مردم برگشتند جز حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، حضرت امام حسن صلوات الله علیه و حضرت امام حسین صلوات الله علیه. پس همین سه نفر در آن روز حد آن زن را اجرا کردند و شخص دیگری با آنان نبود.

میثم گوید: از کسانی که در آن روز برگشتند، محمد بن امیر المؤمنین صلوات الله علیه بود.

660- حکم تجاوز مرد به زن

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُرَیْدٍ اَلْعِجْلِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ اِغْتَصَبَ اِمْرَأَةً فَرْجَهَا قَالَ یُقْتَلُ مُحْصَناً کَانَ أَوْ غَیْرَ مُحْصَنٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از برید عجلی روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدند: مردی به زنی تجاوز می کند. (چه حکمی دارد؟)

فرمود: چه همسردار باشد و چه مجرّد کشته می شود.

ص: 725


1- . الکافي ج 7 ص 189 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کَابَرَ اَلرَّجُلُ اَلْمَرْأَةَ عَلَی نَفْسِهَا ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ مَاتَ مِنْهَا أَوْ عَاشَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مردی به زنی تجاوز نماید، یک ضربه شمشیر به او می زنند، چه بمیرد و چه زنده بماند.

661- حکم زنای با محارم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أَیُّوبَ قَالَ سَمِعْتُ بُکَیْرَ بْنَ أَعْیَنَ یَرْوِی عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: مَنْ زَنَی بِذَاتِ مَحْرَمٍ حَتَّی یُوَاقِعَهَا ضُرِبَ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ أَخَذَتْ مِنْهُ مَا أَخَذَتْ وَ إِنْ کَانَتْ تَابَعَتْهُ ضُرِبَتْ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ أَخَذَتْ مِنْهَا مَا أَخَذَتْ قِیلَ لَهُ فَمَنْ یَضْرِبُهُمَا وَ لَیْسَ لَهُمَا خَصْمٌ قَالَ ذَاکَ عَلَی اَلْإِمَامِ إِذَا رُفِعَا إِلَیْهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ایّوب روایت کرده که گفت: از بکیر بن اعین شنیدم که از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما روایت می کرد که آن حضرت فرمود: هرکس با محرم خویش زنا کند به گونه ای که با او آمیزش نماید، یک ضربه شمشیر به او می زنند؛ هر زخمی که به او برساند و اگر زن با او همکاری کرده باشد، یک ضربه شمشیر نیز به زن می زنند؛ هر زخمی که به او برساند.

عرض کردند: چه کسی به آن ها ضربه وارد کند در حالی که آن ها طرف دعوی ندارند؟!

فرمود: اجرای این حکم با امام (معصوم صلوات الله علیه) است؛ هرگاه آن ها را نزد او برده باشند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَیْنَ یُضْرَبُ اَلَّذِی یَأْتِی ذَاتَ مَحْرَمٍ بِالسَّیْفِ أَیْنَ هَذِهِ اَلضَّرْبَةُ قَالَ یُضْرَبُ عُنُقُهُ أَوْ قَالَ تُضْرَبُ رَقَبَتُهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: به کجای بدن کسی که با محرم خویش زنا می کند ضربه وارد می شود؟

فرمود: گردنش را می زنند.

ص: 726


1- . الکافي ج 7 ص 189 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 190 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 190 ح 2.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَی أُخْتِهِ قَالَ یُضْرَبُ ضَرْبَةً بِالسَّیْفِ قُلْتُ فَإِنَّهُ یُخَلَّصُ قَالَ یُحْبَسُ أَبَداً حَتَّی یَمُوتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن عبدالله بن مهران از یکی از راویان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردی با خواهر خود زنا می کند.

فرمود: یک ضربه شمشیر به او می زنند.

عرض کردم: اگر پس از این ضربه زنده بماند چه حکمی دارد؟

فرمود: برای همیشه زندانی می شود تا بمیرد.

662- کشتن زناکار و مرتکبان گناهان کبیره در سومین مرتبه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: اَلزَّانِی إِذَا زَنَی جُلِدَ ثَلاَثاً وَ یُقْتَلُ فِی اَلرَّابِعَةِ یَعْنِی إِذَا جُلِدَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه زناکار زنا نمود تا سه بار حد می خورد و در مرتبه چهارم کشته می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْمَاضِی صلوات الله علیه قَالَ: أَصْحَابُ اَلْکَبَائِرِ کُلِّهَا إِذَا أُقِیمَ عَلَیْهِمُ اَلْحَدُّ مَرَّتَیْنِ قُتِلُوا فِی اَلثَّالِثَةِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: هرگاه برای مرتکبان گناهان کبیره دو مرتبه حد اجرا شد، در مرتبه سوم کشته می شوند.

663- حکم زنای مرد و زن دیوانه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: فِی اِمْرَأَةٍ مَجْنُونَةٍ زَنَتْ فَحَبِلَتْ قَالَ هِیَ مِثْلُ اَلسَّائِبَةِ لاَ تَمْلِکُ أَمْرَهَا وَ لَیْسَ عَلَیْهَا رَجْمٌ وَ لاَ جَلْدٌ وَ لاَ نَفْیٌ وَ قَالَ فِی اِمْرَأَةٍ أَقَرَّتْ عَلَی نَفْسِهَا أَنَّهُ اِسْتَکْرَهَهَا

ص: 727


1- . الکافي ج 7 ص 190 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 191 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 191 ح 2.

رَجُلٌ عَلَی نَفْسِهَا قَالَ هِیَ مِثْلُ اَلسَّائِبَةِ لاَ تَمْلِکُ نَفْسَهَا فَلَوْ شَاءَ قَتَلَهَا فَلَیْسَ عَلَیْهَا جَلْدٌ وَ لاَ نَفْیٌ وَ لاَ رَجْمٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درباره زن دیوانه ای که زنا نمود و آبستن شد فرمود: این زن مانند زن بی سرپرست است، او اختیار خود را ندارد. نه سنگسار می شود، نه تازیانه می خورد و نه تبعید می گردد.

آن حضرت درباره زنی که اعتراف نمود مردی او را مجبور به انجام زنا کرد فرمود: این زن مانند زن بی سرپرست است. او اختیار خود را ندارد؛ زیرا اگر آن مرد می خواست، او را می کشت. بنابراین نه بر او تازیانه می زنند نه تبعید می گردد و نه سنگسار می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِذَا زَنَی اَلْمَجْنُونُ أَوِ اَلْمَعْتُوهُ جُلِدَ اَلْحَدَّ وَ إِنْ کَانَ مُحْصَناً رُجِمَ قُلْتُ وَ مَا اَلْفَرْقُ بَیْنَ اَلْمَجْنُونِ وَ اَلْمَجْنُونَةِ وَ اَلْمَعْتُوهِ وَ اَلْمَعْتُوهَةِ قَالَ اَلْمَرْأَةُ إِنَّمَا تُؤْتَی وَ اَلرَّجُلُ یَأْتِی وَ إِنَّمَا یَزْنِی إِذَا عَقَلَ کَیْفَ یَأْتِی اَللَّذَّةَ وَ إِنَّ اَلْمَرْأَةَ إِنَّمَا تُسْتَکْرَهُ وَ یُفْعَلُ بِهَا وَ هِیَ لاَ تَعْقِلُ مَا یُفْعَلُ بِهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابان بن تغلب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مرد دیوانه یا کم عقل مرتکب زنا گردد، حد تازیانه می خورد. و اگر همسردار باشد، سنگسار می شود.

عرض کردم: فرق بین مرد و زن دیوانه و کم عقل چیست؟

فرمود: همانا با زن زنا صورت می گیرد، اما مرد مرتکب زنا می گردد و مرد هنگامی که بداند چگونه به لذّت شهوت رانی بپردازد، مرتکب زنا می شود؛ ولی زن مجبور می شود و مورد بهره برداری قرار می گیرد و او خودش نمی داند چه کاری با او صورت می گیرد.

ص: 728


1- . الکافي ج 7 ص 191 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 192 ح 3.

664- حکم حد زن شوهرداری که ازدواج می کند یا در دوران عده ازدواج می کند و حکم مردی که با زن شوهردار ازدواج می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اِمْرَأَةٍ تَزَوَّجَتْ رَجُلاً وَ لَهَا زَوْجٌ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ اَلَّذِی هِیَ فِیهِ تَصِلُ إِلَیْهِ وَ یَصِلُ إِلَیْهَا فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِی اَلْمُحْصَنِ اَلرَّجْمَ قَالَ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ غَائِباً عَنْهَا أَوْ کَانَ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ لاَ یَصِلُ إِلَیْهَا وَ لاَ تَصِلُ إِلَیْهِ فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِیَةِ غَیْرِ اَلْمُحْصَنَةِ وَ لاَ لِعَانَ بَیْنَهُمَا وَ لاَ تَفْرِیقَ قُلْتُ مَنْ یَرْجُمُهُمَا أَوْ یَضْرِبُهُمَا اَلْحَدَّ وَ زَوْجُهَا لاَ یُقَدِّمُهَا إِلَی اَلْإِمَامِ وَ لاَ یُرِیدُ ذَلِکَ مِنْهَا فَقَالَ إِنَّ اَلْحَدَّ لاَ یَزَالُ لِلَّهِ فِی بَدَنِهَا حَتَّی یَقُومَ بِهِ مَنْ قَامَ أَوْ تَلْقَی اَللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهَا غَضْبَانُ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ جَاهِلَةً بِمَا صَنَعَتْ قَالَ فَقَالَ أَ لَیْسَ هِیَ فِی دَارِ اَلْهِجْرَةِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَمَا مِنِ اِمْرَأَةٍ اَلْیَوْمَ مِنْ نِسَاءِ اَلْمُسْلِمِینَ إِلاَّ وَ هِیَ تَعْلَمُ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ اَلْمُسْلِمَةَ لاَ یَحِلُّ لَهَا أَنْ تَتَزَوَّجَ زَوْجَیْنِ قَالَ وَ لَوْ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ إِذَا فَجَرَتْ قَالَتْ لَمْ أَدْرِ أَوْ جَهِلْتُ أَنَّ اَلَّذِی فَعَلْتُ حَرَامٌ وَ لَمْ یُقَمْ عَلَیْهَا اَلْحَدُّ إِذاً لَتَعَطَّلَتِ اَلْحُدُودُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره زن شوهرداری که با مرد دیگر ازدواج نمود پرسیدم.

فرمود: چنان چه شوهر اولش با او در همان شهری که زن اقامت داشت، ساکن بود و هر دو به هم دسترسی داشتند، حد زناکار محصن بر عهده زن می آید که سنگسار است.

فرمود: و اگر شوهر اولش غایب بود یا در همان شهر محل اقامت زن ساکن بود، اما به هم دسترسی نداشتند، حد زناکار غیر محصنه بر او لازم می شود و نه لازم است با هم لعان کنند و نه از یک دیگر جدا می شوند.

گفتم: چه کسی زن و شوهر دوم را سنگسار کند یا حد بزند در حالی که شوهر اول زن را نزد امام معصوم صلوات الله علیه نمی برد و از زن مطالبه ای ندارد؟!

فرمود: به راستی همواره حد الهی برعهده زن خواهد بود تا زمانی که قیام کننده ای (امام معصوم) آن را اقامه کند یا این که خداوند را در حالی که بر او غضبناک است ملاقات نماید.

ص: 729


1- . الکافي ج 7 ص 192 ح 1.

گفتم: اگر از کاری که کرده است ناآگاه بود چه؟

فرمود: مگر او در کشور اسلامی زندگی نمی کند؟

گفتم: آری.

فرمود: بنابراین امروزه هر زن مسلمانی می داند که برایش جایز نیست که با دو شوهر ازدواج کند.

فرمود: و اگر هنگامی که زن مرتکب زنا شد بگوید: نمی دانستم یا جاهل بودم که کاری که انجام دادم حرام است و بر او حد جاری نگردد، بنابراین حدود الهی تعطیل خواهد شد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَزِیدَ اَلْکُنَاسِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اِمْرَأَةٍ تَزَوَّجَتْ فِی عِدَّتِهَا قَالَ إِنْ کَانَتْ تَزَوَّجَتْ فِی عِدَّةِ طَلاَقٍ لِزَوْجِهَا عَلَیْهَا اَلرَّجْعَةُ فَإِنَّ عَلَیْهَا اَلرَّجْمَ وَ إِنْ کَانَتْ تَزَوَّجَتْ فِی عِدَّةٍ لَیْسَ لِزَوْجِهَا عَلَیْهَا اَلرَّجْعَةُ فَإِنَّ عَلَیْهَا حَدَّ اَلزَّانِی غَیْرِ اَلْمُحْصَنِ وَ إِنْ کَانَتْ تَزَوَّجَتْ فِی عِدَّةٍ مِنْ بَعْدِ مَوْتِ زَوْجِهَا مِنْ قَبْلِ اِنْقِضَاءِ اَلْأَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ وَ اَلْعَشَرَةِ أَیَّامٍ فَلاَ رَجْمَ عَلَیْهَا وَ عَلَیْهَا ضَرْبُ مِائَةِ جَلْدَةٍ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَ ذَلِکَ مِنْهَا بِجَهَالَةٍ قَالَ فَقَالَ مَا مِنِ اِمْرَأَةٍ اَلْیَوْمَ مِنْ نِسَاءِ اَلْمُسْلِمِینَ إِلاَّ وَ هِیَ تَعْلَمُ أَنَّ عَلَیْهَا عِدَّةً فِی طَلاَقٍ أَوْ مَوْتٍ وَ لَقَدْ کُنَّ نِسَاءُ اَلْجَاهِلِیَّةِ یَعْرِفْنَ ذَلِکَ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ تَعْلَمُ أَنَّ عَلَیْهَا عِدَّةً وَ لاَ تَدْرِی کَمْ هِیَ قَالَ فَقَالَ إِذَا عَلِمَتْ أَنَّ عَلَیْهَا اَلْعِدَّةَ لَزِمَتْهَا اَلْحُجَّةُ فَتَسْأَلُ حَتَّی تَعْلَمَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یزید کناسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره زنی که در دوران عده اش ازدواج کرده بود پرسیدم.

فرمود: اگر در عده طلاق رجعی ازدواج کرده است، باید سنگسار گردد و اگر در عده طلاق بائن ازدواج کرده است، حد زناکار بدون همسر بر او جاری می شود و اگر در عده وفات و پیش از پایان چهار ماه و ده روز، ازدواج کرده باشد، سنگسار نمی شود و صد ضربه تازیانه به او می زنند.

عرض کردم: اگر از روی ناآگاهی دست به چنین کاری زده باشد، چه حکمی دارد؟

فرمود: امروزه هر زن مسلمان می داند که در طلاق و وفات باید عده نگه دارد و زنان دوران جاهلی نیز از این حکم آگاه بودند.

عرض کردم: اگر زن بداند که باید عده نگه دارد، اما نمی داند که عده اش چند روز است، چه؟

ص: 730


1- . الکافي ج 7 ص 192 ح 2.

فرمود: هرگاه بداند که باید عده نگه دارد، حجت بر او تمام است. بنابراین باید از دیگران بپرسد تا بداند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اِمْرَأَةٍ تَزَوَّجَهَا رَجُلٌ فَوَجَدَ لَهَا زَوْجاً قَالَ عَلَیْهِ اَلْجَلْدُ وَ عَلَیْهَا اَلرَّجْمُ لِأَنَّهُ قَدْ تَقَدَّمَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ تَقَدَّمَتْ هِیَ بِعِلْمٍ وَ کَفَّارَتُهُ إِنْ لَمْ یُتَقَدَّمْ إِلَی اَلْإِمَامِ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِخَمْسَةِ أَصْوُعِ دَقِیقٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: مردی با زنی ازدواج کرد و بعد متوجه شد که زن شوهر داشته است.

فرمود: مرد تازیانه می خورد و زن سنگسار می گردد، زیرا مرد با عدم آگاهی و زن با آگاهی اقدام به ازدواج کرده است و اگر مرد را (برای اجرای حکم) نزد امام معصوم صلوات الله علیه نبردند، کفاره اش این است که پنج صاع آرد صدقه دهد.

665- حکم زنی که از روی اجبار و اکراه او را به زنا وادار کنند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: أُتِیَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه بِامْرَأَةٍ مَعَ رَجُلٍ قَدْ فَجَرَ بِهَا فَقَالَتِ اِسْتَکْرَهَنِی وَ اَللَّهِ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ فَدَرَأَ عَنْهَا اَلْحَدَّ وَ لَوْ سُئِلَ هَؤُلاَءِ عَنْ ذَلِکَ لَقَالُوا لاَ تُصَدَّقُ وَ قَدْ فَعَلَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مرد و زن زناکاری را به خدمت حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آوردند زن گفت: ای امیرالمؤمنین! به خدا سوگند که من با جبر و اکراه به این کار تن دادم.

حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حد را از آن زن برداشت.

اگر همین مسئله را از فقهای جماعت مخالفین بپرسند، خواهند گفت که ادّعای زن قابل تصدیق نیست و باید حد الهی را بر او جاری کنند، با آن که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه حد الهی را از او ساقط کرد.

ص: 731


1- . الکافي ج 7 ص 193 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 196 ح 1.

666- حد لواط و سحق و همجنس بازی زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ أَتَی رَجُلاً قَالَ إِنْ کَانَ مُحْصَناً فَعَلَیْهِ اَلْقَتْلُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ مُحْصَناً فَعَلَیْهِ اَلْجَلْدُ قَالَ فَقُلْتُ فَمَا عَلَی اَلْمُوطَإِ قَالَ عَلَیْهِ اَلْقَتْلُ عَلَی کُلِّ حَالٍ مُحْصَناً کَانَ أَوْ غَیْرَ مُحْصَنٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عثمان روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: مردی با مردی نزدیکی نمود. (چه حکمی دارد؟)

فرمود: اگر همسردار است باید کشته شود و اگر همسردار نباشد باید تازیانه بخورد.

گفتم: لواط دهنده چه حکمی دارد؟

فرمود: در هر حال چه همسردار باشد و چه غیر همسردار باید کشته بشود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَکْرٍ اَلْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أُتِیَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه بِرَجُلٍ وَ اِمْرَأَةٍ قَدْ لاَطَ زَوْجُهَا بِابْنِهَا مِنْ غَیْرِهِ وَ ثَقَبَهُ وَ شَهِدَ عَلَیْهِ بِذَلِکَ اَلشُّهُودُ فَأَمَرَ بِهِ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فَضُرِبَ بِالسَّیْفِ حَتَّی قُتِلَ وَ ضُرِبَ اَلْغُلاَمُ دُونَ اَلْحَدِّ وَ قَالَ أَمَا لَوْ کُنْتَ مُدْرِکاً لَقَتَلْتُکَ لِإِمْکَانِکَ إِیَّاهُ مِنْ نَفْسِکَ بِثَقْبِکَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بکر حضرمی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: مرد و زنی را خدمت حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آوردند که شوهر زن با پسر زن که از شوهر دیگری بود لواط نموده بود و شهود به آن گواهی داده بودند. پس حضرت دستور فرمود که او را با شمشیر بزنند تا بمیرد. اما پسر را مقداری کمتر از حد تازیانه زد و فرمود: اگر بالغ بودی تو را به جهت این که اجازه داده بودی که این مرد با تو لواط کند می کشتم.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه إِذَا أُخِذَ اَلرَّجُلُ مَعَ غُلاَمٍ فِی لِحَافٍ مُجَرَّدَیْنِ ضُرِبَ اَلرَّجُلُ وَ أُدِّبَ اَلْغُلاَمُ وَ إِنْ کَانَ ثَقَبَ وَ کَانَ مُحْصَناً رُجِمَ. (3)

ص: 732


1- . الکافي ج 7 ص 198 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 199 ح 4.
3- . الکافي ج 7 ص 200 ح 12.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه چنین آمده است: هرگاه مردی را با پسری در زیر لحافی دستگیر کنند و هر دو عریان باشند، مرد را تازیانه می زنند و پسر را تأدیب می کنند و اگر مرد همسردار دخول کرده باشد سنگسار می گردد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلسَّحَّاقَةُ تُجْلَدُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه علیه فرمود: زن سحق کننده، تازیانه می خورد.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَیْسَ لاِمْرَأَتَیْنِ أَنْ تَبِیتَا فِی لِحَافٍ وَاحِدٍ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ بَیْنَهُمَا حَاجِزٌ فَإِنْ فَعَلَتَا نُهِیَتَا عَنْ ذَلِکَ فَإِنْ وُجِدَتَا مَعَ اَلنَّهْیِ جُلِدَتْ کُلُّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا حَدّاً حَدّاً فَإِنْ وُجِدَتَا أَیْضاً فِی لِحَافٍ جُلِدَتَا فَإِنْ وُجِدَتَا اَلثَّالِثَةَ قُتِلَتَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خدیجه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: دو زن حق ندارند در زیر یک لحاف شب را به سر ببرند، مگر این که مانعی بین آن ها باشد. پس اگر چنین کنند، باید آن ها را از این کار باز دارند. پس اگر با وجود نهی، در زیر یک لحاف دیده شدند هرکدام به مقدار حد، تازیانه می خورند. پس اگر باز هم در زیر یک لحاف دیده شدند، تازیانه می خورند. پس اگر برای سومین مرتبه دیده شدند، کشته می شوند.

667- حد کسی که با حیوانات نزدیکی می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یَأْتِی اَلْبَهِیمَةَ قَالَ یُحَدُّ دُونَ اَلْحَدِّ وَ یُغْرَمُ قِیمَةَ اَلْبَهِیمَةِ لِصَاحِبِهَا لِأَنَّهُ أَفْسَدَهَا عَلَیْهِ وَ تُذْبَحُ وَ تُحْرَقُ وَ تُدْفَنُ إِنْ کَانَتْ مِمَّا یُؤْکَلُ لَحْمُهُ وَ إِنْ کَانَتْ مِمَّا یُرْکَبُ ظَهْرُهُ أُغْرِمَ قِیمَتَهَا وَ جُلِدَ دُونَ اَلْحَدِّ وَ

ص: 733


1- . الکافي ج 7 ص 202 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 202 ح 4.

أَخْرَجَهَا مِنَ اَلْمَدِینَةِ اَلَّتِی فَعَلَ بِهَا فِیهَا إِلَی بِلاَدٍ أُخْرَی حَیْثُ لاَ تُعْرَفُ فَیَبِیعُهَا فِیهَا کَیْلاَ یُعَیَّرَ بِهَا.

و في روایة أخری قَالَ صلوات الله علیه: وَ ضُرِبَ هُوَ خَمْسَةً وَ عِشْرِینَ سَوْطاً رُبُعَ حَدِّ اَلزَّانِی.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سدیر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که با حیوانی نزدیکی می کند فرمود: حدی کمتر از حد کامل بر او جاری می شود و اگر حیوان حلال گوشت باشد قیمت آن را به صاحبش بدهکار می شود؛ زیرا حیوانش را تباه کرده است و حیوان را ذبح می کنند و می سوزانند و دفنش می نمایند و اگر حیوان سواری باشد قیمت آن را بدهکار می شود و حدی کمتر از حد کامل می خورد و صاحب حیوان آن را از شهری که مورد تجاوز قرار گرفته است به شهرهای دیگر می برد، به گونه ای که حیوان شناسایی نشود و آن حیوان را در آن شهر را می فروشد تا بر صاحب حیوان به خاطر حیوان عیب وعار نگیرند.

و در روایت دیگری حضرت صلوات الله علیه فرمود: و گناه کار بیست و پنج ضربه تازیانه می خورد که یک چهارم حد زناکار است.

668- حد تهمت و بهتان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أَنَّ اَلْفِرْیَةَ ثَلاَثَةٌ یَعْنِی ثَلاَثَ وُجُوهٍ إِذْ رَمَی اَلرَّجُلُ اَلرَّجُلَ بِالزِّنَی وَ إِذَا قَالَ إِنَّ أُمَّهُ زَانِیَةٌ وَ إِذَا دُعِیَ لِغَیْرِ أَبِیهِ فَذَلِکَ فِیهِ حَدٌّ ثَمَانُونَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در قضاوت حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه سه نوع تهمت حد الهی را ایجاب می کند: (اول) در صورتی که رویاروی کسی را به زنا متهم کنند، (دوم) مادر کسی را در غیاب متهم به زنا کند و به فرزندش بگویند: مادرش زناکار است، (سوم) فرزند کسی را به دیگران نسبت بدهند که دراین صورت حد جاری می شود هشتاد ضربه تازیانه.

ص: 734


1- . الکافي ج 7 ص 204 ح 1- 3.
2- . الکافي ج 7 ص 205 ح 1.

669- حکم مردی که به گروهی تهمت می زند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اِفْتَرَی عَلَی قَوْمٍ جَمَاعَةً قَالَ إِنْ أَتَوْا بِهِ مُجْتَمِعِینَ ضُرِبَ حَدّاً وَاحِداً وَ إِنْ أَتَوْا بِهِ مُتَفَرِّقِینَ ضُرِبَ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ حَدّاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن دراج روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر انسان جماعتی را دسته جمعی متهم کند (چه حکمی دارد؟)

فرمود: اگر دسته جمعی به شکایت بیایند، فقط یک حد در حضور آنان بر او جاری می شود و اگر تک تک به شکایت بیایند، با شکایت هر نفر یک حد تازیانه خواهد خورد.

670- حکم مردی که به زن و فرزندش تهمت زنا می زند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا قَذَفَ اَلرَّجُلُ اِمْرَأَتَهُ ثُمَّ أَکْذَبَ نَفْسَهُ جُلِدَ اَلْحَدَّ وَ کَانَتِ اِمْرَأَتَهُ وَ إِنْ لَمْ یُکْذِبْ عَلَی نَفْسِهِ تَلاَعَنَا وَ یُفَرَّقُ بَیْنَهُمَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مردی به همسرش تهمت زنا بزند، سپس خود را تکذیب کند، حد تازیانه ای می خورد و زن، همسرش خواهد بود و اگر خود را تکذیب نکند، با یکدیگر ملاعنه می کنند و بین آن ها جدایی می اندازند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ قَذَفَ اِبْنَهُ بِالزِّنَی قَالَ لَوْ قَتَلَهُ مَا قُتِلَ بِهِ وَ إِنْ قَذَفَهُ لَمْ یُجْلَدْ لَهُ قُلْتُ فَإِنْ قَذَفَ أَبُوهُ أُمَّهُ فَقَالَ إِنْ قَذَفَهَا وَ اِنْتَفَی مِنْ وَلَدِهَا تَلاَعَنَا وَ لَمْ یُلْزَمْ ذَلِکَ اَلْوَلَدَ اَلَّذِی اِنْتَفَی مِنْهُ وَ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا وَ لَمْ تَحِلَّ لَهُ أَبَداً قَالَ وَ إِنْ کَانَ قَالَ لاِبْنِهِ وَ أُمُّهُ حَیَّةٌ یَا اِبْنَ اَلزَّانِیَةِ وَ لَمْ یَنْتَفِ مِنْ وَلَدِهَا جُلِدَ اَلْحَدَّ لَهَا وَ لَمْ یُفَرَّقْ بَیْنَهُمَا قَالَ وَ إِنْ کَانَ قَالَ لاِبْنِهِ یَا اِبْنَ اَلزَّانِیَةِ وَ أُمُّهُ مَیِّتَةٌ وَ لَمْ یَکُنْ لَهَا مَنْ یَأْخُذُ بِحَقِّهَا مِنْهُ إِلاَّ وَلَدُهَا مِنْهُ فَإِنَّهُ لاَ یُقَامُ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ لِأَنَّ حَقَّ اَلْحَدِّ قَدْ صَارَ لِوَلَدِهِ مِنْهَا وَ إِنْ کَانَ

ص: 735


1- . الکافي ج 7 ص 209 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 211 ح 4.

لَهَا وَلَدٌ مِنْ غَیْرِهِ فَهُوَ وَلِیُّهَا یُجْلَدُ لَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهَا وَلَدٌ مِنْ غَیْرِهِ وَ کَانَ لَهَا قَرَابَةٌ یَقُومُونَ بِأَخْذِ اَلْحَدِّ جُلِدَ لَهُمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: مردی به فرزند خود تهمت می زند (چه حکمی دارد؟)

فرمود: اگر پدر فرزند خود را بکشد، قصاص نخواهد شد و اگر تهمت بزند تازیانه نخواهد خورد.

عرض کردم: اگر پدر فرزند خود را زنازاده بخواند چه صورت دارد؟

فرمود: اگر کسی همسر خود را زناکار بخواند و فرزند او را فرزند خود نداند، باید با همسر خود مراسم لعنت را اجرا کند؛ با اجرای این مراسم لعنت ثابت نمی شود که فرزند او زنازاده باشد، اما میان پدر و مادر او متارکه و جدایی برقرار می شود و دیگر برای هم حلال نخواهند بود.

فرمود: و اگر پدر به فرزندش بگوید: «فرزند زن بدکاره!» و مادر آن پسر زنده باشد و مراسم لعنت انجام نگرفته باشد، پدر باید به جهت تهمت به مادر آن پسر هشتاد تازیانه بخورد و با این تهمت و اجرای حد، شوهر و همسر نسبت به هم حلال خواهند بود.

و اگر پدر به فرزندش بگوید: «ای پسر زن بدکاره» و مادرش مرده باشد و جز همین فرزند وارث دیگری نباشد که حق آن زن را مطالبه کند، پدر تازیانه نخواهد خورد؛ چرا که حق مطالبه به فرزند می رسد و فرزند نمی تواند علیه پدر شکایت کند. اما اگر آن زن فرزند دیگری داشته باشد که از نسل این پدر نباشد، آن پسر می تواند شکایت کند و حق مادرش را مطالبه نماید و هشتاد تازیانه بر ناپدریش بنوازد؛ و یا اگر آن زن خویشان دیگری داشته باشد که حق ارث و شکایت داشته باشند، می توانند حق آن زن را مطالبه کنند و بر شوهرش اجرای حد نمایند.

671- چگونگی اجرای حد تهمت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْمُفْتَرِی یُضْرَبُ بَیْنَ اَلضَّرْبَیْنِ یُضْرَبُ جَسَدُهُ کُلُّهُ فَوْقَ ثِیَابِهِ. (2)

ص: 736


1- . الکافي ج 7 ص 212 ح 13.
2- . الکافي ج 7 ص 213 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: مرد تهمت زننده را ضربه ای بین ضربه سخت و نرم می زنند و همه ضربه ها از روی لباس هایش بر تمام بدنش زده می شود.

672- حد شرابخوار و هر ماده مست کننده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ شَرِبَ حُسْوَةَ خَمْرٍ قَالَ یُجْلَدُ ثَمَانِینَ جَلْدَةً قَلِیلُهَا وَ کَثِیرُهَا حَرَامٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که جرعه ای شراب نوشیده است پرسیدم.

فرمود: هشتاد ضربه می خورد؛ اندک و فراوان شراب حرام است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه یَجْلِدُ اَلْحُرَّ وَ اَلْعَبْدَ وَ اَلْیَهُودِیَّ وَ اَلنَّصْرَانِیَّ فِی اَلْخَمْرِ ثَمَانِینَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: علی صلوات الله علیه آزاد، برده، یهودی و مسیحی را در خصوص آشامیدن شراب هشتاد ضربه می زد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ مُسْکِرٍ مِنَ اَلْأَشْرِبَةِ یَجِبُ فِیهِ کَمَا یَجِبُ فِی اَلْخَمْرِ مِنَ اَلْحَدِّ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای هر آشامیدنی مست کننده ای همان حدی واجب می شود که در خصوص شراب واجب می گردد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ(المعصوم صلوات الله علیه): حَدُّ اَلْیَهُودِیِّ وَ اَلنَّصْرَانِیِّ وَ اَلْمَمْلُوکِ فِی اَلْخَمْرِ وَ اَلْفِرْیَةِ سَوَاءٌ وَ إِنَّمَا صُولِحَ أَهْلُ اَلذِّمَّةِ أَنْ

ص: 737


1- . الکافي ج 7 ص 214 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 216 ح 12.
3- . الکافي ج 7 ص 216 ح 13.

یَشْرَبُوهَا فِی بُیُوتِهِمْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلسَّکْرَانِ وَ اَلزَّانِی قَالَ یُجْلَدَانِ بِالسِّیَاطِ مُجَرَّدَیْنِ بَیْنَ اَلْکَتِفَیْنِ فَأَمَّا اَلْحَدُّ فِی اَلْقَذْفِ فَیُجْلَدُ عَلَی ثِیَابِهِ ضَرْباً بَیْنَ اَلضَّرْبَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام معصوم صلوات الله علیه فرمود: حد یهودی، مسیحی و برده در خصوص شراب و تهمت زدن یکسان است و همانا با اهل ذمه مصالحه شده است که شراب را در خانه هایشان بنوشند.

ابو بصیر گوید: هم چنین از آن حضرت درباره حد مرد مست و زناکار پرسیدم.

فرمود: در حالی که عریان هستند با تازیانه به بین کتف های شان می نوازند، اما حد تهمت زننده را از روی لباس های شخصی او می زنند؛ ضربه ای بین ضربه شدید و ضربه آرام.

673- زمان اجرای حد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی دَاوُدَ اَلْمُسْتَرِقِّ قَالَ حَدَّثَنِی بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ: مَرَرْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه بِالْمَدِینَةِ فِی یَوْمٍ بَارِدٍ وَ إِذَا رَجُلٌ یُضْرَبُ بِالسَّوْطِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه سُبْحَانَ اَللَّهِ فِی مِثْلِ هَذَا اَلْوَقْتِ یُضْرَبُ قُلْتُ لَهُ وَ لِلضَّرْبِ حَدٌّ قَالَ نَعَمْ إِذَا کَانَ فِی اَلْبَرْدِ ضُرِبَ فِی حَرِّ اَلنَّهَارِ وَ إِذَا کَانَ فِی اَلْحَرِّ ضُرِبَ فِی بَرْدِ اَلنَّهَارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو داوود مسترق روایت کرده که گفت: یکی از یاران ما برای من گفت: در روزی سرد همراه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مدینه عبور می کردیم. ناگاه مردی را تازیانه می زدند. حضرت فرمود: سبحان اللّه! در چنین وقتی او را تازیانه می زنند؟

عرض کردم: آیا تازیانه زدن وقت معینی دارد؟

فرمود: آری؛ هنگامی که فصل سرما باشد، در گرمای روز تازیانه می زنند و هنگامی که فصل گرما باشد، در خنکی روز تازیانه می زنند.

ص: 738


1- . الکافي ج 7 ص 216 ح 14.
2- . الکافي ج 7 ص 217 ح 1.

674- شرابخوار در سومین بار کشته می شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی شَارِبِ اَلْخَمْرِ إِذَا شَرِبَ ضُرِبَ فَإِنْ عَادَ ضُرِبَ فَإِنْ عَادَ قُتِلَ فِی اَلثَّالِثَةِ قَالَ جَمِیلٌ وَ رَوَی بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ یُقْتَلُ فِی اَلرَّابِعَةِ قَالَ اِبْنُ أَبِی عُمَیْرٍ کَانَ اَلْمَعْنَی أَنْ یُقْتَلَ فِی اَلثَّالِثَةِ وَ مَنْ کَانَ إِنَّمَا یُؤْتَی بِهِ یُقْتَلُ فِی اَلرَّابِعَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن درّاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره شراب خوار فرمود: هرگاه شراب بنوشد تازیانه بخورد. اگر تکرار کرد، تازیانه می خورد. پس اگر باز هم تکرار کرد، در سومین مرتبه کشته می شود.

جمیل گوید: و بعضی از اصحاب ما روایت نموده اند که در چهارمین مرتبه کشته می شود.

ابن ابی عمیر گوید: معنای آن چنین است که در سومین مرتبه کشته می شود و هرکس که در چهارمین مرتبه او را بیاورند، کشته می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلْمَاضِی صلوات الله علیه قَالَ: أَصْحَابُ اَلْکَبَائِرِ کُلِّهَا إِذَا أُقِیمَ عَلَیْهِمُ اَلْحُدُودُ مَرَّتَیْنِ قُتِلُوا فِی اَلثَّالِثَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: مرتکبان تمامی انواع گناه کبیره، هرگاه دوبار بر آن ها حد جاری شد، در سومین مرتبه کشته می شوند.

675- میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه فِی کَمْ یُقْطَعُ اَلسَّارِقُ فَقَالَ فِی رُبُعِ دِینَارٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ فِی دِرْهَمَیْنِ فَقَالَ فِی رُبُعِ دِینَارٍ بَلَغَ اَلدِّینَارُ مَا بَلَغَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ أَ رَأَیْتَ مَنْ سَرَقَ أَقَلَّ مِنْ رُبُعِ دِینَارٍ هَلْ یَقَعُ عَلَیْهِ حِینَ سَرَقَ اِسْمُ اَلسَّارِقِ وَ هَلْ هُوَ عِنْدَ اَللَّهِ سَارِقٌ فِی تِلْکَ اَلْحَالِ فَقَالَ کُلُّ مَنْ سَرَقَ مِنْ مُسْلِمٍ شَیْئاً قَدْ حَوَاهُ وَ

ص: 739


1- . الکافي ج 7 ص 218 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 219 ح 6.

أَحْرَزَهُ فَهُوَ یَقَعُ عَلَیْهِ اِسْمُ اَلسَّارِقِ وَ هُوَ عِنْدَ اَللَّهِ سَارِقٌ وَ لَکِنْ لاَ یُقْطَعُ إِلاَّ فِی رُبُعِ دِینَارٍ أَوْ أَکْثَرَ وَ لَوْ قُطِعَتْ أَیْدِی اَلسُّرَّاقِ فِیمَا هُوَ أَقَلُّ مِنْ رُبُعِ دِینَارٍ لَأَلْفَیْتَ عَامَّةَ اَلنَّاسِ مُقَطَّعِینَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: در چه میزان مال مسروقه دست سارق بریده خواهد شد؟

فرمود: با یک چهارم دینار طلا.

عرض کردم: یعنی با دو درهم نقره؟

فرمود: قیمت دینار به هر مبلغی برسد، اندازه حد همان یک چهارم دینار است.

عرض کردم: اگر کسی کم تر از یک چهارم دینار دزدیده باشد، از نظر خداوند عنوان دزد بر او صدق می کند یا نه؟

فرمود: هرکس مال مسلمانی را بدزدد که صاحبش آن مال را در اختیار داشته و نهان کرده باشد، به نام دزد خوانده می شود و از نظر خداوند نیز سارق شناخته می شود؛ ولی بریدن دست دزد بستگی دارد به این که مال مسروقه یک چهارم دینار و یا بیشتر قیمت داشته باشد؛ اگر قرار می شد که دست هر دزدی بریده شود، بیشتر مردم بی دست و پا بودند.

676- چگونگی اجرای حد سرقت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ قَالَ(المعصوم صلوات الله علیه): إِذَا أُخِذَ اَلسَّارِقُ قُطِعَتْ یَدُهُ مِنْ وَسَطِ اَلْکَفِّ فَإِنْ عَادَ قُطِعَتْ رِجْلُهُ مِنْ وَسَطِ اَلْقَدَمِ فَإِنْ عَادَ اُسْتُودِعَ اَلسِّجْنَ فَإِنْ سَرَقَ فِی اَلسِّجْنِ قُتِلَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام صلوات الله علیه فرمود: اگر دزد را دستگیر کنند، کف دست (چهار انگشت دست راست) او را قطع می کنند؛ و اگر مجددا به جرم سرقت دستگیر شود، پای چپ او از وسط قدم قطع می شود. اگر باز هم دستگیر شود، برای همیشه به زندان می افتد و اگر در زندان نیز دزدی کند، کشته می شود.

ص: 740


1- . الکافي ج 7 ص 221 ح 6.
2- . الکافي ج 7 ص ح 223 ح 8.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ سَرَقَ سَرِقَةً فَکَابَرَ عَنْهَا فَضُرِبَ فَجَاءَ بِهَا بِعَیْنِهَا هَلْ یَجِبُ عَلَیْهِ اَلْقَطْعُ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لَوِ اِعْتَرَفَ وَ لَمْ یَجِئْ بِالسَّرِقَةِ لَمْ تُقْطَعْ یَدُهُ لِأَنَّهُ اِعْتَرَفَ عَلَی اَلْعَذَابِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر کسی سرقت کند، ولی منکر شود، هنگامی که او را مضروب سازند مال دزدی را آشکار کند و تحویل بدهد، آیا باید دست او را ببرند؟

فرمود: آری. اما اگر اعتراف کند و مال دزدی را آشکار نکند، نباید دست او را ببرند؛ چرا که اعتراف دزد بر اثر شکنجه صورت گرفته است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: فِی اَلسَّارِقِ إِذَا أُخِذَ وَ قَدْ أَخَذَ اَلْمَتَاعَ وَ هُوَ فِی اَلْبَیْتِ لَمْ یَخْرُجْ بَعْدُ فَقَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ اَلْقَطْعُ حَتَّی یَخْرُجَ بِهِ مِنَ اَلدَّارِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درباره دزدی که با وسایل و اثاث دزدیده شده در خانه دستگیر شود که پس از برداشتن اثاث، بیرون نرفته است، فرمود: واجب نیست دست او قطع شود تا این که همراه اثاث از خانه خارج گردد.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ سَرَقَ فَلَمْ یُقْدَرْ عَلَیْهِ ثُمَّ سَرَقَ مَرَّةً أُخْرَی فَلَمْ یُقْدَرْ عَلَیْهِ وَ سَرَقَ مَرَّةً أُخْرَی فَأُخِذَ فَجَاءَتِ اَلْبَیِّنَةُ فَشَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ اَلْأُولَی وَ اَلسَّرِقَةِ اَلْأَخِیرَةِ فَقَالَ تُقْطَعُ یَدُهُ بِالسَّرِقَةِ اَلْأُولَی وَ لاَ تُقْطَعُ رِجْلُهُ بِالسَّرِقَةِ اَلْأَخِیرَةِ فَقِیلَ کَیْفَ ذَاکَ فَقَالَ لِأَنَّ اَلشُّهُودَ شَهِدُوا جَمِیعاً فِی مَقَامٍ وَاحِدٍ بِالسَّرِقَةِ اَلْأُولَی وَ اَلْأَخِیرَةِ قَبْلَ أَنْ یُقْطَعَ بِالسَّرِقَةِ اَلْأُولَی وَ لَوْ أَنَّ اَلشُّهُودَ شَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ اَلْأُولَی ثُمَّ أَمْسَکُوا حَتَّی یُقْطَعَ ثُمَّ شَهِدُوا عَلَیْهِ بِالسَّرِقَةِ اَلْأَخِیرَةِ قُطِعَتْ رِجْلُهُ اَلْیُسْرَی. (3)

ص: 741


1- . الکافي ج 7 ص 223 ح 9.
2- . الکافي ج 7 ص 224 ح 11.
3- . الکافي ج 7 ص 224 ح 12.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از بکیر بن اعین روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که سرقت کند، ولی او را به چنگ نیاورند، نوبت دوم سرقت کند و بازهم از چنگ مردم بگریزد و نوبت سوم که سرقت کند او را به چنگ آورند و دو گواه عادل گواهی بدهند که در نوبت اول و نوبت آخر دیده اند که این مرد سرقت کرده است، فرمود: فقط دست راست او را باید ببرند، نمی توانند پای چپ او را به جرم سرقت دوم ببرند.

پرسیدند: چرا نمی توانند پای او را ببرند؟

فرمود: زیرا گواهان، پیش از بریدن دست سارق، در یک جلسه و یک جایگاه به هر دو سرقت گواهی داده اند؛ اگر این دو شاهد تنها به سرقت اول گواهی بدهند و از سرقت بعدی دم فرو بندند تا دست سارق را ببرند، سپس در جایگاه شهادت قرار بگیرند و از نو گواهی بدهند که یک نوبت دیگر او را در حین ارتکاب سرقت دیده اند، باید پای چپ او را نیز ببرند.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ هِلاَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ اَلسَّارِقِ لِمَ تُقْطَعُ یَدُهُ اَلْیُمْنَی وَ رِجْلُهُ اَلْیُسْرَی وَ لاَ تُقْطَعُ یَدُهُ اَلْیُمْنَی وَ رِجْلُهُ اَلْیُمْنَی فَقَالَ صلوات الله علیه مَا أَحْسَنَ مَا سَأَلْتَ إِذَا قُطِعَتْ یَدُهُ اَلْیُمْنَی وَ رِجْلُهُ اَلْیُمْنَی سَقَطَ عَلَی جَانِبِهِ اَلْأَیْسَرِ وَ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی اَلْقِیَامِ فَإِذَا قُطِعَتْ یَدُهُ اَلْیُمْنَی وَ رِجْلُهُ اَلْیُسْرَی اِعْتَدَلَ وَ اِسْتَوَی قَائِماً قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ کَیْفَ یَقُومُ وَ قَدْ قُطِعَتْ رِجْلُهُ قَالَ إِنَّ اَلْقَطْعَ لَیْسَ مِنْ حَیْثُ رَأَیْتَ یُقْطَعُ إِنَّمَا یُقْطَعُ اَلرِّجْلُ مِنَ اَلْکَعْبِ وَ یُتْرَکُ مِنْ قَدَمِهِ مَا یَقُومُ عَلَیْهِ یُصَلِّی وَ یَعْبُدُ اَللَّهَ قُلْتُ لَهُ مِنْ أَیْنَ تُقْطَعُ اَلْیَدُ قَالَ تُقْطَعُ اَلْأَرْبَعُ أَصَابِعَ وَ تُتْرَکُ اَلْإِبْهَامُ یَعْتَمِدُ عَلَیْهَا فِی اَلصَّلاَةِ وَ یَغْسِلُ بِهَا وَجْهَهُ لِلصَّلاَةِ قُلْتُ فَهَذَا اَلْقَطْعَ مَنْ أَوَّلُ مَنْ قَطَعَ قَالَ قَدْ کَانَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ حَسَّنَ ذَلِکَ لِمُعَاوِیَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن عبد اللّه بن هلال روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: به من بفرمایید چرا دست راست و پای چپ دزد قطع می شود؛ اما دست راست و پای راستش قطع نمی شود؟

ص: 742


1- . الکافي ج 7 ص 225 ح 17.

فرمود: چه پرسش خوبی پرسیدی! هرگاه دست راست و پای راست دزد قطع شود، بر سمت چپ بدن خود سقوط می کند و توانایی ایستادن را ندارد. پس هنگامی که دست راست و پای چپش قطع شود بدنش اعتدال خواهد داشت و می تواند صاف بایستد.

گفتم: قربانت گردم! چگونه می تواند بایستد در حالی که پایش قطع شده است؟!

فرمود: به راستی که قطع کردن واقعی از آن جایی که تو دیدی قطع می شود؛ قطع نمی گردد. همانا پا از کعب پا (قوزک یا استخوان برآمده جلوی پا) قطع می شود و مقداری از پایش را به اندازه ای که روی آن بایستد و نماز بخواند و عبادت الهی را به جای آورد وامی گذارند.

گفتم: دست از چه جایی قطع می شود؟

فرمود: چهار انگشت را قطع می کنند و انگشت ابهام را وامی گذارند تا در نماز به آن تکیه کند و برای نماز با آن صورت خود را بشوید.

گفتم: پس چه کسی اولین بار این گونه کرد؟

فرمود: عثمان بن عفان این گونه قطع کردن را برای معاویه نیکو دانسته بود.

677- حکم حد کیسه بر و رباینده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: لاَ أَقْطَعُ فِی اَلدَّغَارَةِ اَلْمُعْلَنَةِ وَ هِیَ اَلْخُلْسَةُ وَ لَکِنْ أُعَزِّرُهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیهما شنیدم که می فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی به آشکار چنگ بزند و چیزی برباید، من دست او را نمی برم، بلکه او را تأدیب و تعزیر می کنم.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مِسْمَعٍ أَبِی سَیَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه أُتِیَ بِطَرَّارٍ قَدْ طَرَّ مِنْ رَجُلٍ مِنْ رُدْنِهِ دَرَاهِمَ قَالَ إِنْ کَانَ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ اَلْأَعْلَی لَمْ نَقْطَعْهُ وَ إِنْ کَانَ طَرَّ مِنْ قَمِیصِهِ اَلْأَسْفَلِ قَطَعْنَاهُ. (2)

ص: 743


1- . الکافي ج 7 ص 225 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 226 ح 8.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسمع ابو سیّار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: جیب بری را نزد حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آوردند که از درز آستین مردی تعدادی درهم ربوده بود.

حضرت فرمود: اگر از پیراهن بالایی ربوده باشد، دستش را قطع نمی کنیم و اگر از پیراهن زیرین ربوده باشد، دستش را قطع می کنیم.

678- دزدی کارگر و مهمان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یَسْتَأْجِرُ أَجِیراً فَیَسْرِقُ مِنْ بَیْتِهِ هَلْ تُقْطَعُ یَدُهُ قَالَ هَذَا مُؤْتَمَنٌ لَیْسَ بِسَارِقٍ هَذَا خَائِنٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر انسان کسی را استخدام کند تا در خانۀ او خدمتی انجام دهد و مستخدم از وسائل خانه چیزی به سرقت ببرد، آیا دست او را قطع می کنند؟

فرمود: اجیر و مستخدمی که وارد منزل می شود به عنوان امین وارد می شود و اگر چیزی بردارد و نهان کند دزد نخواهد بود، بلکه خیانت کار به شمار می آید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: اَلضَّیْفُ إِذَا سَرَقَ لَمْ یُقْطَعْ وَ إِنْ أَضَافَ اَلضَّیْفُ ضَیْفاً فَسَرَقَ قُطِعَ ضَیْفُ اَلضَّیْفِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مهمان دزدی کند دستش قطع نمی شود و اگر مهمان، مهمانی دیگر را دعوت کند و مهمان مهمان دزدی کند دست مهمان مهمان قطع می گردد.

ص: 744


1- . الکافي ج 7 ص 227 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 228 ح 4.

679- مواردی که دست دزد قطع نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَضَی اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِیمَنْ سَرَقَ اَلثِّمَارَ فِی کُمِّهِ فَمَا أَکَلَ مِنْهُ فَلاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ مَا حَمَلَ فَیُعَزَّرُ وَ یُغَرَّمُ قِیمَتَهُ مَرَّتَیْنِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در دو مورد درباره کسی که میوه ها را در آستینش پنهان نموده و دزدیده بود داوری فرمود که آن مقدار میوه ای که خورده است حکمی ندارد؛ اما به خاطر آن مقدار میوه که با خود برده است تعزیر می گردد و قیمت آن را باید بپردازد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: کُلُّ مَدْخَلٍ یُدْخَلُ فِیهِ بِغَیْرِ إِذْنِ صَاحِبِهِ فَسَرَقَ مِنْهُ اَلسَّارِقُ فَلاَ قَطْعَ عَلَیْهِ یَعْنِی اَلْحَمَّامَاتِ وَ اَلْخَانَاتِ وَ اَلْأَرْحِیَةَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: هر مکانی که مردم بدون اجازه گرفتن از صاحبش وارد آن گردند؛ یعنی گرمابه ها، کاروان سراها و آسیاب ها (اگر) سارق به آن مکان دست برد بزند، دستش قطع نمی شود.

680- در سال قحطی دست دزد قطع نمی شود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زِیَادٍ اَلْقَنْدِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُقْطَعُ اَلسَّارِقُ فِی سَنَةِ اَلْمَحْلِ فِی کُلِّ شَیْءٍ یُؤْکَلُ مِثْلِ اَلْخُبْزِ وَ اَللَّحْمِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِکَ.(3)

ص: 745


1- . الکافي ج 7 ص 230 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 231 ح 5.
3- . الکافي ج 7 ص 231 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زیاد قندی از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در سال قحطی و گرسنگی، دست سارق درباره سرقت انواع مواد غذایی مانند نان و گوشت و امثال آن، قطع نمی گردد.

681- حد کودکانی که مرتکب سرقت می شوند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلصَّبِیِّ یَسْرِقُ قَالَ یُعْفَی عَنْهُ مَرَّةً وَ مَرَّتَیْنِ وَ یُعَزَّرُ فِی اَلثَّالِثَةِ فَإِنْ عَادَ قُطِعَتْ أَطْرَافُ أَصَابِعِهِ فَإِنْ عَادَ قُطِعَ أَسْفَلُ مِنْ ذَلِکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کودکی که مرتکب دزدی می شود پرسیدم.

فرمود: دفعه اول و دوم از او چشم پوشی می شود و در سومین بار، تعریزش می کنند. پس اگر دوباره دست به سرقت زد، سر انگشت های او را می برند. اگر بازهم دزدی نمود، پایین تر از سر انگشت هایش را قطع می کنند.

682- مجازات فتنه انگیزان مسلح

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَوْرَةَ بْنِ کُلَیْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ یَخْرُجُ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ اَلْمَسْجِدَ أَوْ یُرِیدُ اَلْحَاجَةَ فَیَلْقَاهُ رَجُلٌ أَوْ یَسْتَقْفِیهِ فَیَضْرِبُهُ وَ یَأْخُذُ ثَوْبَهُ قَالَ أَیَّ شَیْءٍ یَقُولُ فِیهِ مَنْ قِبَلَکُمْ قُلْتُ یَقُولُونَ هَذِهِ دَغَارَةٌ مُعْلَنَةٌ وَ إِنَّمَا اَلْمُحَارِبُ فِی قُرًی مُشْرِکِیَّةٍ فَقَالَ أَیُّهُمَا أَعْظَمُ حُرْمَةً دَارُ اَلْإِسْلاَمِ أَوْ دَارُ اَلشِّرْکِ قَالَ فَقُلْتُ دَارُ اَلْإِسْلاَمِ فَقَالَ هَؤُلاَءِ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلْآیَةِ «إِنَّمٰا جَزٰاءُ اَلَّذِینَ یُحٰارِبُونَ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ» إِلَی آخِرِ اَلْآیَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سورة بن کلیب روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: انسان با نیت رفتن به مسجد یا کار دیگری از خانه خود خارج می شود، ناگاه یکی از

ص: 746


1- . الکافي ج 7 ص 232 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 245 ح 2.

روبه رو یا پشت سر حمله می کند و با زور و کتک، لباس او را می رباید و می رود. (به این گونه افراد چه حکمی وجود دارد؟)

فرمود: افرادی که نزد شما هستند در این باره چه می گویند؟

گفتم: آنان می گویند: این دست برد، در حکم اختلاس آشکار است؛ و همانا محارب، کسی است که در آبادی های مشرک نشین به آشوب و فتنه انگیزی می پردازد.

فرمود: سرزمین مشرک نشین حرمت بیشتری دارد یا سرزمین اسلام؟

گفتم: سرزمین اسلام.

فرمود: این افراد، از مصادیق این آیه اند: {آنان که با خدا و رسولش به جنگ و ستیز برخیزند و در زمین، فتنه برمی انگیزانند - تا آخر آیه}. (سوره مائده آیه 33)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُبَیْدِ اَللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ اَلْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّمٰا جَزٰاءُ اَلَّذِینَ یُحٰارِبُونَ اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی اَلْأَرْضِ فَسٰاداً أَنْ یُقَتَّلُوا» اَلْآیَةَ فَمَا اَلَّذِی إِذَا فَعَلَهُ اِسْتَوْجَبَ وَاحِدَةً مِنْ هَذِهِ اَلْأَرْبَعِ فَقَالَ إِذَا حَارَبَ اَللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَی فِی اَلْأَرْضِ فَسَاداً فَقَتَلَ قُتِلَ بِهِ وَ إِنْ قَتَلَ وَ أَخَذَ اَلْمَالَ قُتِلَ وَ صُلِبَ وَ إِنْ أَخَذَ اَلْمَالَ وَ لَمْ یَقْتُلْ قُطِعَتْ یَدُهُ وَ رِجْلُهُ مِنْ خِلاَفٍ وَ إِنْ شَهَرَ اَلسَّیْفَ فَحَارَبَ اَللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ سَعَی فِی اَلْأَرْضِ فَسَاداً وَ لَمْ یَقْتُلْ وَ لَمْ یَأْخُذِ اَلْمَالَ یُنْفَی مِنَ اَلْأَرْضِ قُلْتُ کَیْفَ یُنْفَی وَ مَا حَدُّ نَفْیِهِ قَالَ یُنْفَی مِنَ اَلْمِصْرِ اَلَّذِی فَعَلَ فِیهِ مَا فَعَلَ إِلَی مِصْرٍ غَیْرِهِ وَ یُکْتَبُ إِلَی أَهْلِ ذَلِکَ اَلْمِصْرِ أَنَّهُ مَنْفِیٌّ فَلاَ تُجَالِسُوهُ وَ لاَ تُبَایِعُوهُ وَ لاَ تُنَاکِحُوهُ وَ لاَ تُؤَاکِلُوهُ وَ لاَ تُشَارِبُوهُ فَیُفْعَلُ ذَلِکَ بِهِ سَنَةً فَإِنْ خَرَجَ مِنْ ذَلِکَ اَلْمِصْرِ إِلَی غَیْرِهِ کُتِبَ إِلَیْهِمْ بِمِثْلِ ذَلِکَ حَتَّی تَتِمَّ اَلسَّنَةُ قُلْتُ فَإِنْ تَوَجَّهَ إِلَی أَرْضِ اَلشِّرْکِ لِیَدْخُلَهَا قَالَ إِنْ تَوَجَّهَ إِلَی أَرْضِ اَلشِّرْکِ لِیَدْخُلَهَا قُوتِلَ أَهْلُهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید اللّه بن اسحاق مدائنی روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه درباره آیه محاربه پرسیدند که کدام عمل است که هرگاه انسان آن را انجام دهد، یکی از این احکام چهارگانه بر او لازم می گردد؟

ص: 747


1- . الکافي ج 7 ص 246 ح 8.

فرمود: هرگاه با خدا و رسولش به جنگ برخیزد و در زمین، فتنه و فساد برپا کند. و اگر مرتکب قتل شود، در ازای آن کشته خواهد شد و اگر کسی را به قتل برساند و مال نیز سرقت کند، کشته شده و به دار آویخته می گردد و اگر مال را بدزدد ولی دست به آدمکشی نزند، دست و پایش در جهت مخالف یک دیگر قطع می شود و اگر شمشیر بکشد و با خدا و پیامبرش به نبرد بپردازد و برای ایجاد فتنه و فساد در زمین تلاش کند، اما کسی را نکشد و مالی را به سرقت نبرد، از سرزمین خود تبعید می شود.

پرسیدم: چگونه تبعید می شود و حد و مرز تبعید تا چه اندازه است؟

فرمود: از شهری که مرتکب آن عمل شده، به شهر دیگری تبعید می شود و به اهالی آن شهر می نویسند: «او تبعیدی است؛ با او معاشرت نکنید، خرید و فروش ننمایید، ازدواج نکنید و با او غذا نخورید و نوشیدنی نیاشامید».

پس تا یک سال به همین روش با او رفتار می کنند. اگر از آن شهر به شهر دیگری رفت، برای اهالی آن شهر نیز همانند نامه قبلی را می نگارند؛ تا زمانی که یک سال به پایان برسد.

پرسیدم: اگر بخواهد به سرزمین شرک برود چه حکمی دارد؟

فرمود: اگر بخواهد به سرزمین شرک برود، مسلمانان باید با مردم آن به نبرد بپردازند.

683- حکم کسی که از روی ناآگاهی به حرمت، زنا، سرقت و شرابخواری می نماید

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه رَجُلٌ دَعَوْنَاهُ إِلَی جُمْلَةِ مَا نَحْنُ عَلَیْهِ مِنْ جُمْلَةِ اَلْإِسْلاَمِ فَأَقَرَّ بِهِ ثُمَّ شَرِبَ اَلْخَمْرَ وَ زَنَی وَ أَکَلَ اَلرِّبَا وَ لَمْ یَتَبَیَّنْ لَهُ شَیْءٌ مِنَ اَلْحَلاَلِ وَ اَلْحَرَامِ أُقِیمَ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ إِذَا جَهِلَهُ قَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ تَقُومَ عَلَیْهِ بَیِّنَةٌ أَنَّهُ قَدْ کَانَ أَقَرَّ بِتَحْرِیمِهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: مردی را به اسلام دعوت نمودیم او نیز مسلمان شد. پس از آن شراب نوشید و مرتکب زنا شد و به رباخواری پرداخت؛ در حالی که کسی حلال و حرام را برای او مشخص نکرده است. آیا هنگامی که از حرام بودن آن آگاهی نداشته، باید حد بخورد؟

فرمود: نه، مگر مدرکی علیه او باشد که به حرام بودنش اعتراف کرده بود.

ص: 748


1- . الکافي ج 7 ص 248 ح 1.

684- حکم کسی که چند حد بر او واجب شده که یکی از آنها کشته شدن است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی اَلرَّجُلِ یُؤْخَذُ وَ عَلَیْهِ حُدُودٌ أَحَدُهَا اَلْقَتْلُ فَقَالَ کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه یُقِیمُ عَلَیْهِ اَلْحُدُودَ ثُمَّ یَقْتُلُهُ وَ لاَ یُخَالَفُ عَلِیٌّ صلوات الله علیه. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که دستگیر شود، در حالی که چند حد بر گردنش بوده و یکی از آن ها، حد آدمکشی است فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه همواره بر چنین افرادی همه حدود الهی را جاری می نمود، سپس او را می کشت و هیچ کس با داوری علی صلوات الله علیه مخالفت نمی کرد.

685- حکم کسی که باید حد بخورد اما پیش از اجرای حد توبه می کند

الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ وَ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ جَمِیعاً عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: فِی رَجُلٍ سَرَقَ أَوْ شَرِبَ اَلْخَمْرَ أَوْ زَنَی فَلَمْ یُعْلَمْ بِذَلِکَ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْخَذْ حَتَّی تَابَ وَ صَلَحَ فَقَالَ إِذَا صَلَحَ وَ عُرِفَ مِنْهُ أَمْرٌ جَمِیلٌ لَمْ یُقَمْ عَلَیْهِ اَلْحَدُّ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عُمَیْرٍ قُلْتُ فَإِنْ کَانَ أَمْراً قَرِیباً لَمْ یُقَمْ قَالَ لَوْ کَانَ خَمْسَةَ أَشْهُرٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْهُ وَ قَدْ ظَهَرَ أَمْرٌ جَمِیلٌ لَمْ یُقَمْ عَلَیْهِ اَلْحُدُودُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن حدید و ابن ابی عمیر از جمیل بن دراج از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کسی که مرتکب دزدی، شرابخواری و زنا شده، اما کسی متوجه آن نشده و دستگیر هم نشده است تا این که توبه نمود و اصلاح شد، فرمود: اگر اصلاح گشته و نیکی و خوبی از او مشاهده شد، حد نخواهد خورد.

محمد بن ابی عمیر گوید: به جمیل گفتم: اگر بین انجام گناه و توبه کردنش فاصله اندکی باشد، حد اجرا نخواهد شد؟

جمیل گفت: اگر پنج ماه یا کمتر از آن بوده و عمل نیکویی از او مشاهده شده باشد، آن حدها بر او جاری نمی شود.

ص: 749


1- . الکافي ج 7 ص 250 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 250 ح 1.

686- گذشت از حدود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ أَخَذَ سَارِقاً فَعَفَا عَنْهُ فَذَاکَ لَهُ فَإِنْ رُفِعَ إِلَی اَلْإِمَامِ قَطَعَهُ فَإِنْ قَالَ اَلَّذِی سُرِقَ مِنْهُ أَنَا أَهَبُ لَهُ لَمْ یَدَعْهُ اَلْإِمَامُ حَتَّی یَقْطَعَهُ إِذَا رُفِعَ إِلَیْهِ وَ إِنَّمَا اَلْهِبَةُ قَبْلَ أَنْ یُرْفَعَ إِلَی اَلْإِمَامِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ اَلْحٰافِظُونَ لِحُدُودِ اَللّٰهِ» فَإِذَا اِنْتَهَی اَلْحَدُّ إِلَی اَلْإِمَامِ فَلَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَتْرُکَهُ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعة بن مهران روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس دزدی را دستگیر کند، اما از حق خود چشم پوشی نموده و او را عفو کند، حق چنین کاری را دارد. اما اگر او را نزد امام ببرد، او دست دزد را قطع می کند. پس اگر هنگامی که دزد را نزد امام برده است صاحب مال بگوید: «من مال خود را به او بخشیدم»، امام دزد را آزاد نمی کند؛ مگر بعد از آن که دست او را بریده باشد. همانا بخشش و عفو در صورتی اثر دارد که دزد را نزد امام نبرده باشد و این، فرموده خداوند است: {و آنان که حدود الهی را پاسداری می کنند}. (سوره توبه آیه 112) بنابراین بعد از آن که حد الهی را به امام عرضه کنند، هیچ کس حق ندارد از آن چشم پوشی نماید.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ ضُرَیْسٍ اَلْکُنَاسِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُعْفَی عَنِ اَلْحُدُودِ اَلَّتِی لِلَّهِ دُونَ اَلْإِمَامِ فَأَمَّا مَا کَانَ مِنْ حَقِّ اَلنَّاسِ فِی حَدٍّ فَلاَ بَأْسَ أَنْ یُعْفَی عَنْهُ دُونَ اَلْإِمَامِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ضریس کناسی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: نباید پیش از رسیدن نزد امام، از حدود الهی(حق الله) صرف نظر کرد؛ اما حدی که از حقوق مردم است، ایرادی ندارد که پیش از رسیدن به حضور امام از آن صرف نظر کرد.

687- در حد شفاعت کسی پذیرفته نیست

الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: لاَ یَشْفَعَنَّ أَحَدٌ فِی حَدٍّ إِذَا بَلَغَ اَلْإِمَامَ فَإِنَّهُ یَمْلِکُهُ وَ اِشْفَعْ فِیمَا لَمْ

ص: 750


1- . الکافي ج 7 ص 251 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 252 ح 4.

یَبْلُغِ اَلْإِمَامَ إِذَا رَأَیْتَ اَلنَّدَمَ وَ اِشْفَعْ عِنْدَ اَلْإِمَامِ فِی غَیْرِ اَلْحَدِّ مَعَ اَلرُّجُوعِ مِنَ اَلْمَشْفُوعِ لَهُ وَ لاَ تَشْفَعْ فِی حَقِّ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ وَ لاَ غَیْرِهِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: درباره حدّ مجرمی که نزد امام برده شده، هیچ کس نباید شفاعت کند؛ زیرا حکم آن در اختیار امام است و در مورد کسی که هنوز او را نزد امام نبرده اند، اگر دیدی که پشیمان شده است نزد امام شفاعت کن، در صورتی که مجرم توبه کرده، در موارد غیر از اجرای حد، شفاعت کن و درباره هیچ مرد مسلمان و دیگری شفاعت نکن جز با اجازه خودش.

688- عدم کفالت در حد

الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ کَفَالَةَ فِی حَدٍّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: در حد کفالت نیست.

689- حد مرتد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهما: فِی اَلْمُرْتَدِّ یُسْتَتَابُ فَإِنْ تَابَ وَ إِلاَّ قُتِلَ وَ اَلْمَرْأَةِ إِذَا اِرْتَدَّتْ عَنِ اَلْإِسْلاَمِ اُسْتُتِیبَتْ فَإِنْ تَابَتْ وَ رَجَعَتْ وَ إِلاَّ خُلِّدَتْ فِی اَلسِّجْنِ وَ ضُیِّقَ عَلَیْهَا فِی حَبْسِهَا. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن محبوب چند تن از اصحاب ما روایت کرده که گفتند: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مرتد فرمودند: از او می خواهند که توبه کند؛ پس اگر توبه نمود، رهایش می کنند. در غیر این صورت، او را می کشند. و اگر زنی مرتد شود، او را به توبه وادار می کنند؛ اگر توبه نمود و به اسلام بازگشت، رهایش می کنند، وگرنه او را برای همیشه زندانی می نمایند و در زندان، او را در تنگنا و سختی قرار می دهند.

ص: 751


1- . الکافي ج 7 ص 254 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 255 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 256 ح 3.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اِمْرَأَةٍ تَزَوَّجَتْ رَجُلاً وَ لَهَا زَوْجٌ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ اَلَّذِی هِیَ فِیهِ تَصِلُ إِلَیْهِ وَ یَصِلُ إِلَیْهَا فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِی اَلْمُحْصَنِ اَلرَّجْمَ قَالَ وَ إِنْ کَانَ زَوْجُهَا اَلْأَوَّلُ غَائِباً عَنْهَا أَوْ کَانَ مُقِیماً مَعَهَا فِی اَلْمِصْرِ لاَ یَصِلُ إِلَیْهَا وَ لاَ تَصِلُ إِلَیْهِ فَإِنَّ عَلَیْهَا مَا عَلَی اَلزَّانِیَةِ غَیْرِ اَلْمُحْصَنَةِ وَ لاَ لِعَانَ بَیْنَهُمَا وَ لاَ تَفْرِیقَ قُلْتُ مَنْ یَرْجُمُهُمَا أَوْ یَضْرِبُهُمَا اَلْحَدَّ وَ زَوْجُهَا لاَ یُقَدِّمُهَا إِلَی اَلْإِمَامِ وَ لاَ یُرِیدُ ذَلِکَ مِنْهَا فَقَالَ إِنَّ اَلْحَدَّ لاَ یَزَالُ لِلَّهِ فِی بَدَنِهَا حَتَّی یَقُومَ بِهِ مَنْ قَامَ أَوْ تَلْقَی اَللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهَا غَضْبَانُ قُلْتُ فَإِنْ کَانَتْ جَاهِلَةً بِمَا صَنَعَتْ قَالَ فَقَالَ أَ لَیْسَ هِیَ فِی دَارِ اَلْهِجْرَةِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَمَا مِنِ اِمْرَأَةٍ اَلْیَوْمَ مِنْ نِسَاءِ اَلْمُسْلِمِینَ إِلاَّ وَ هِیَ تَعْلَمُ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ اَلْمُسْلِمَةَ لاَ یَحِلُّ لَهَا أَنْ تَتَزَوَّجَ زَوْجَیْنِ قَالَ وَ لَوْ أَنَّ اَلْمَرْأَةَ إِذَا فَجَرَتْ قَالَتْ لَمْ أَدْرِ أَوْ جَهِلْتُ أَنَّ اَلَّذِی فَعَلْتُ حَرَامٌ وَ لَمْ یُقَمْ عَلَیْهَا اَلْحَدُّ إِذاً لَتَعَطَّلَتِ اَلْحُدُودُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره زن شوهرداری که با مرد دیگر ازدواج نمود پرسیدم.

فرمود: چنان چه شوهر اولش با او در همان شهری که زن اقامت داشت، ساکن بود و هر دو به هم دسترسی داشتند، حد زناکار محصن بر عهده زن می آید که سنگسار است.

فرمود: و اگر شوهر اولش غایب بود یا در همان شهر محل اقامت زن ساکن بود، اما به هم دسترسی نداشتند، حد زناکار غیر محصنه بر او لازم می شود و نه لازم است با هم لعان کنند و نه از یک دیگر جدا می شوند.

گفتم: چه کسی زن و شوهر دوم را سنگسار کند یا حد بزند در حالی که شوهر اول زن را نزد امام معصوم صلوات الله علیه نمی برد و از زن مطالبه ای ندارد؟!

فرمود: به راستی همواره حد الهی برعهده زن خواهد بود تا زمانی که قیام کننده ای (امام معصوم) آن را اقامه کند یا این که خداوند را در حالی که بر او غضبناک است ملاقات نماید.

گفتم: اگر از کاری که کرده است ناآگاه بود چه؟

فرمود: مگر او در کشور اسلامی زندگی نمی کند؟

ص: 752


1- . الکافي ج 7 ص 192 ح 1.

گفتم: آری.

فرمود: بنابراین امروزه هر زن مسلمانی می داند که برایش جایز نیست که با دو شوهر ازدواج کند.

فرمود: و اگر هنگامی که زن مرتکب زنا شد بگوید: نمی دانستم یا جاهل بودم که کاری که انجام دادم حرام است و بر او حد جاری نگردد، بنابراین حدود الهی تعطیل خواهد شد.

ص: 753

کتاب دیات و خون بها

690- حکم کشتن انسان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه مَا مَعْنَی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «مِنْ أَجْلِ ذٰلِکَ کَتَبْنٰا عَلیٰ بَنِی إِسْرٰائِیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسٰادٍ فِی اَلْأَرْضِ فَکَأَنَّمٰا قَتَلَ اَلنّٰاسَ جَمِیعاً» قَالَ قُلْتُ وَ کَیْفَ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ اَلنَّاسَ جَمِیعاً فَإِنَّمَا قَتَلَ وَاحِداً فَقَالَ یُوضَعُ فِی مَوْضِعٍ مِنْ جَهَنَّمَ إِلَیْهِ یَنْتَهِی شِدَّةُ عَذَابِ أَهْلِهَا لَوْ قَتَلَ اَلنَّاسَ جَمِیعاً إِنَّمَا کَانَ یَدْخُلُ ذَلِکَ اَلْمَکَانَ قُلْتُ فَإِنَّهُ قَتَلَ آخَرَ قَالَ یُضَاعَفُ عَلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمران روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: معنای فرمایش خداوند متعال که می فرماید: {به همین جهت بر بنی اسرائیل مقرر داشتیم که اگر کسی، انسانی را بدون کشتن کسی یا فتنه و فسادی در روی زمین بکشد، گویی همه انسان ها را کشته است}. (سوره مائده آیه 32) چیست؟ چگونه به منزله کشتن همه مردم است؟ زیرا که او تنها یک نفر را کشته است.

فرمود: او در جایی از دوزخ قرار می گیرد که آخرین درجه عذاب دوزخیان به آن جا منتهی می شود؛ اگر همه مردم را بکشد، فقط به این مکان وارد می شود.

عرض کردم: او شخص دیگری را نیز می کشد؛ (در این صورت چه حکمی دارد؟)

فرمود: عذابش افزوده می شود.

691- کسی که مؤمنی را به جهت ایمانش بکشد توبه او پذیرفته نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ وَ اِبْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: سُئِلَ عَنِ اَلْمُؤْمِنِ یَقْتُلُ اَلْمُؤْمِنَ مُتَعَمِّداً أَ لَهُ تَوْبَةٌ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَتَلَهُ لِإِیمَانِهِ فَلاَ تَوْبَةَ لَهُ وَ إِنْ کَانَ قَتَلَهُ لِغَضَبٍ أَوْ لِسَبَبِ شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ اَلدُّنْیَا فَإِنَّ تَوْبَتَهُ أَنْ یُقَادَ مِنْهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عُلِمَ بِهِ اِنْطَلَقَ إِلَی أَوْلِیَاءِ اَلْمَقْتُولِ فَأَقَرَّ عِنْدَهُمْ بِقَتْلِ صَاحِبِهِمْ فَإِنْ عَفَوْا عَنْهُ فَلَمْ یَقْتُلُوهُ

ص: 754


1- . الکافي ج 7 ص 271 ح 1.

أَعْطَاهُمُ اَلدِّیَةَ وَ أَعْتَقَ نَسَمَةً وَ صَامَ شَهْرَیْنِ مُتَتٰابِعَیْنِ وَ أَطْعَمَ سِتِّینَ مِسْکِیناً تَوْبَةً إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن سنان و ابن بکیر روایت کرده که گفتند: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: مرد باایمانی، مؤمنی را از روی عمد می کشد؛ آیا توبه اش پذیرفته است؟

فرمود: اگر مقام ایمانی مقتول باعث شده باشد که او را به قتل برساند، توبه ای نخواهد داشت؛ ولی اگر بر اثر خشم، یا به جهت برخی از امور دنیوی او را بکشد، توبه قاتل، آن است که تن به قصاص بدهد و اگر خانواده مقتول، از قاتل بی اطلاع باشند، خود نزد اولیای مقتول برود و اقرار کند که من خویشاوند شما را کشته ام. پس اگر آنان عفو کنند و از قصاص جانش درگذرند، خون بهای مقتول را بپردازد و به منظور توبه به درگاه خدای عز و جل، یک برده مؤمن را در راه خدا آزاد کند، دو ماه پیاپی روزه بگیرد و شصت مسکین را غذا بدهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیسَی اَلضَّرِیرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ قَتَلَ رَجُلاً مُتَعَمِّداً مَا تَوْبَتُهُ قَالَ یُمَکِّنُ مِنْ نَفْسِهِ قُلْتُ یَخَافُ أَنْ یَقْتُلُوهُ قَالَ فَلْیُعْطِهِمُ اَلدِّیَةَ قُلْتُ یَخَافُ أَنْ یَعْلَمُوا بِذَلِکَ قَالَ فَلْیَنْظُرْ إِلَی اَلدِّیَةِ فَلْیَجْعَلْهَا صُرَراً ثُمَّ لْیَنْظُرْ مَوَاقِیتَ اَلصَّلَوَاتِ فَلْیُلْقِهَا فِی دَارِهِمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عیسی ضریر روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: مردی، انسانی را از روی عمد کشته است؛ توبه اش چگونه است؟

فرمود: باید خودش را تحویل دهد.

عرض کردم: بیم دارد که او را بکشند.

فرمود: بنابراین باید دیه را به آن ها بپردازد.

عرض کردم: می ترسد که با این کار، آن ها متوجه شوند.

ص: 755


1- . الکافي ج 7 ص 276 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 276 ح 4.

فرمود: پس باید دیه را محاسبه کرده، آن گاه آن ها را در کیسه هایی قرار دهد و منتظر اوقات نماز باشد، سپس آن ها را در خانه آنان بیندازد.

692- انواع قتل

1- الشیخ الکلیني، قال: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ قَالَ وُجُوهُ الْقَتْلِ الْعَمْدِ عَلَی ثَلَاثَةِ ضُرُوبٍ فَمِنْهُ مَا یَجِبُ فِیهِ الْقَوَدُ أَوِ الدِّیَةُ وَ مِنْهُ مَا یَجِبُ فِیهِ الدِّیَةُ وَ لَا یَجِبُ فِیهِ الْقَوَدُ وَ الْکَفَّارَةُ وَ مِنْهُ مَا یَجِبُ فِیهِ النَّارُ فَأَمَّا مَا یَجِبُ فِیهِ النَّارُ فَرَجُلٌ یَقْصِدُ لِرَجُلٍ مُؤْمِنٍ مِنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ فَیَقْتُلُهُ عَلَی دِینِهِ مُتَعَمِّداً فَقَدْ وَجَبَتْ فِیهِ النَّارُ حَتْماً وَ لَیْسَ لَهُ إِلَی التَّوْبَةِ سَبِیلٌ وَ مَثَلُ ذَلِکَ مَثَلُ مَنْ قَتَلَ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْ حُجَّةً مِنْ حُجَجِ اللَّهِ عَلَی دِینِهِ أَوْ مَا یَقْرُبُ مِنْ هَذِهِ الْمَنَازِلِ فَلَیْسَ لَهُ تَوْبَةٌ لِأَنَّهُ لَا یَکُونُ ذَلِکَ الْقَاتِلُ مِثْلَ الْمَقْتُولِ فَیُقَادَ بِهِ فَیَکُونَ ذَلِکَ عِدْلَهُ لِأَنَّهُ لَا یَقْتُلُ نَبِیٌّ نَبِیّاً وَ لَا إِمَامٌ إِمَاماً وَ لَا رَجُلٌ مُؤْمِنٌ عَالِمٌ رَجُلًا مُؤْمِناً عَالِماً عَلَی دِینِهِ فَیُقَادَ نَبِیٌّ بِنَبِیٍّ وَ لَا إِمَامٌ بِإِمَامٍ وَ لَا عَالِمٌ بِعَالِمٍ إِذَا کَانَ ذَلِکَ عَلَی تَعَمُّدٍ مِنْهُ فَمِنْ هُنَا لَیْسَ لَهُ إِلَی التَّوْبَةِ سَبِیلٌ فَأَمَّا مَا یَجِبُ فِیهِ الْقَوَدُ أَوِ الدِّیَةُ فَرَجُلٌ یَقْصِدُ رَجُلًا عَلَی غَیْرِ دِینٍ وَ لَکِنَّهُ لِسَبَبٍ مِنْ أَسْبَابِ الدُّنْیَا لِغَضَبٍ أَوْ حَسَدٍ فَیَقْتُلُهُ فَتَوْبَتُهُ أَنْ یُمَکِّنَ مِنْ نَفْسِهِ فَیُقَادَ بِهِ أَوْ یَقْبَلَ الْأَوْلِیَاءُ الدِّیَةَ وَ یَتُوبَ بَعْدَ ذَلِکَ وَ یَنْدَمَ وَ أَمَّا مَا یَجِبُ فِیهِ الدِّیَةُ وَ لَا یَجِبُ فِیهِ الْقَوَدُ فَرَجُلٌ مَازَحَ رَجُلًا فَوَکَزَهُ أَوْ رَکَلَهُ أَوْ رَمَاهُ بِشَیْ ءٍ لَا عَلَی جِهَةِ الْغَضَبِ فَأَتَی عَلَی نَفْسِهِ فَیَجِبُ فِیهِ الدِّیَةُ إِذَا عُلِمَ أَنَّ ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ مِنْهُ عَلَی تَعَمُّدٍ قُبِلَتْ مِنْهُ الدِّیَةُ ثُمَّ عَلَیْهِ الْکَفَّارَةُ بَعْدَ ذَلِکَ صَوْمُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ أَوْ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامُ سِتِّینَ مِسْکِیناً وَ التَّوْبَةُ بِالنَّدَامَةِ وَ الِاسْتِغْفَارِ مَا دَامَ حَیّاً وَ الْغَرِیمَةُ عَلَی أَنْ لَا یَعُودَ وَ أَمَّا قَتْلُ الْخَطَإِ فَعَلَی ثَلَاثَةِ ضُرُوبٍ مِنْهُ مَا تَجِبُ فِیهِ الْکَفَّارَةُ وَ الدِّیَةُ وَ مِنْهُ مَا تَجِبُ فِیهِ الْکَفَّارَةُ وَ لَا تَجِبُ فِیهِ الدِّیَةُ وَ مِنْهُ مَا تَجِبُ فِیهِ الدِّیَةُ قَبْلُ وَ الْکَفَّارَةُ بَعْدُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ لَیْسَ فِیهِ دِیَةٌ وَ إِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ مِیثاقٌ فَدِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ» وَ تَفْسِیرُ ذَلِکَ إِذَا کَانَ رَجُلٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ نَازِلًا

ص: 756

بَیْنَ قَوْمٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ فَوَقَعَتْ بَیْنَهُمْ حَرْبٌ فَقُتِلَ ذَلِکَ الْمُؤْمِنُ فَلَا دِیَةَ لَهُ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَیُّمَا مُؤْمِنٍ نَزَلَ فِی دَارِ الْحَرْبِ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ.

فَإِنْ کَانَ الْمُؤْمِنُ نَازِلًا بَیْنَ قَوْمٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ أَهْلِ الْحَرْبِ وَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ الرَّسُولِ أَوِ الْإِمَامِ مِیثَاقٌ أَوْ عَهْدٌ إِلَی مُدَّةٍ فَقَتَلَ ذَلِکَ الْمُؤْمِنَ رَجُلٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَقَدْ وَجَبَتْ عَلَیْهِ الدِّیَةُ وَ الْکَفَّارَةُ وَ أَمَّا قَتْلُ الْخَطَإِ الَّذِی تَجِبُ فِیهِ الْکَفَّارَةُ وَ الدِّیَةُ فَرَجُلٌ أَرَادَ سَبُعاً أَوْ غَیْرَهُ فَأَخْطَأَ فَأَصَابَ رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَقَدْ وَجَبَتْ عَلَیْهِ الْکَفَّارَةُ وَ الدِّیَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن ابراهیم روایت کرده که گفت: قتل عمد سه نوع است:

قتلی که موجب دیه یا قصاص گردد، قتلی که تنها موجب دیه شود؛ نه قصاص و کفاره و قتلی که موجب آتش دوزخ می شود.

اما قتلی که موجب آتش دوزخ می شود: مردی است، مؤمنی از اولیای خدا را هدف می گیرد و از روی عمد او را به خاطر دینش می کشد؛ پس آتش دوزخ برای او لازم می گردد و خداوند توبه اش را به هیچ وجه نمی پذیرد. این، مانند داستان کسی است که یکی از پیامبران یا یکی از حجت های خداوند و یا فردی دارای درجاتی، نزدیک به چنین درجاتی را به خاطر دینش کشته است که توبه اش قبول نمی شود؛ زیرا این قاتل، هم شأن مقتول نیست که او را قصاص کنند تا برابری حاصل شود؛ زیرا هیچ پیامبری، پیامبری را، هیچ امامی، امامی را و هیچ مؤمن عالمی، مؤمن عالمی را به خاطر دینش نمی کشد؛ تا پیامبر، در ازای پیامبر و امام، در ازای امام و عالم، در ازای عالم قصاص شود. به همین علت، هرگاه این نوع قتل از روی عمد باشد، خداوند توبه قاتل را نمی پذیرد.

اما قتلی که موجب قصاص یا دیه می شود: مردی است که دیگری را نه به خاطر دین، بلکه به جهت امور دنیوی مانند خشم یا حسودی هدف می گیرد و می کشد. در چنین موردی، دیه اش این است که خود را معرفی کند. پس او را یا قصاص می کنند؛ یا اینکه اولیای دم، به گرفتن دیه رضایت دهند. پس از آن می تواند توبه کند.

اما قتلی که موجب دیه می شود و قصاص ندارد: مردی است که به شوخی، نه از روی خشم، به دیگری مشتی می زند یا چیزی به طرفش می اندازد و یا با پا، به اسم او می زند و او از اسب می افتد، پس قاتل، خود را

ص: 757


1- . الکافي ج 7 ص 227 ح 1.

معرفی می کند. در این صورت اگر علم حاصل شود که از روی عمد مرتکب قتل نشده است، باید دیه بپردازد و آن را از او می پذیرند. پس از آن کفاره می پردازد که آن، روزه گرفتن دو ماه پیاپی، یا آزاد کردن برده، و یا اطعام شصت فقیر است. و توبه اش، پشیمان شدن و آمرزش طلبیدن، تا زمان زنده بودن و اراده مرتکب نشدن دوباره آن است.

و اما قتل خطایی نیز سه نوع است:

قتلی که موجب کفاره و دیه می شود.

قتلی که فقط موجب کفاره می شود و دیه در آن واجب نیست.

و قتلی که موجب دیه و پس از آن کفاره می شود. و آن، فرموده خداوند متعال است که می فرماید: {و هیچ مؤمنی حق ندارد مؤمنی را بکشد، مگر این که از روی خطا و اشتباه از او سر زند و کسی که مؤمنی را از روی خطا بکشد باید یک بردهٔ مؤمن را آزاد کند و خون بهایی به کسان او بپردازد، مگر این که آنها خون بها را ببخشند و اگر کشته شده از گروهی دشمنان شما باشد و قاتل مؤمن باشد، پس باید یک بردهٔ مؤمن آزاد کند و پرداخت دیه لازم نیست و اگر کشته شده از گروهی هم پیمان شما باشد باید دیه او را به کسان او بپردازد و یک بردهٔ مؤمن را آزاد کند و کسی که دسترسی به برده ندارد دو ماه پی درپی روزه بگیرد که این توبه ای برای خداوند است}. (سوره نساء آیه 92)

تفسیر این آیه، چنین است: اگر مؤمنی در میان مشرکان اقامت کند و بین مشرکان و مسلمانان نبردی درگیرد و آن مؤمن به قتل رسد، دیه ای ندارد؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده است: هر مؤمنی که بین مشرکان اقامت نماید، ذمه از او برداشته می شود.

و اگر مؤمنی میان مشرکان و ستیزه جویان اقامت کند و بین آنان و پیامبر یا امام تا زمانی مشخص، عهد و پیمانی باشد و یکی از مؤمنان او را بکشد، در حالی که مسلمانان می دانسته اند مقتول، مؤمن بوده است، دیه و کفاره به عهده قاتل می آید.

اما قتل خطایی که موجب کفاره و دیه می شود: شخصی می خواست حیوانی درنده یا چیزی دیگری را هدف قرار دهد، اما اشتباه می کند و به مسلمانی اصابت می کند. در این صورت فقط کفاره و دیه واجب است که بدهد.

ص: 758

693- خون بهای مقتول در قتل عمد و خطایی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْعَلاَءِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: فِی قَتْلِ اَلْخَطَإِ مِائَةٌ مِنَ اَلْإِبِلِ أَوْ أَلْفٌ مِنَ اَلْغَنَمِ أَوْ عَشَرَةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ أَوْ أَلْفُ دِینَارٍ فَإِنْ کَانَ اَلْإِبِلُ فَخَمْسٌ وَ عِشْرُونَ اِبْنَةَ مَخَاضٍ وَ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ اِبْنَةَ لَبُونٍ وَ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ حِقَّةً وَ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ جَذَعَةً وَ اَلدِّیَةُ اَلْمُغَلَّظَةُ فِی اَلْخَطَإِ اَلَّذِی یُشْبِهُ اَلْعَمْدَ اَلَّذِی یَضْرِبُ بِالْحَجَرِ أَوْ بِالْعَصَا اَلضَّرْبَةَ وَ اَلضَّرْبَتَیْنِ لاَ یُرِیدُ قَتْلَهُ فَهِیَ أَثْلاَثٌ ثَلاَثٌ وَ ثَلاَثُونَ حِقَّةً وَ ثَلاَثٌ وَ ثَلاَثُونَ جَذَعَةً وَ أَرْبَعٌ وَ ثَلاَثُونَ ثَنِیَّةً کُلُّهَا خَلِفَةٌ طَرُوقَةُ اَلْفَحْلِ وَ إِنْ کَانَ مِنَ اَلْغَنَمِ فَأَلْفُ کَبْشٍ وَ اَلْعَمْدُ هُوَ اَلْقَوَدُ أَوْ رِضَا وَلِیِّ اَلْمَقْتُولِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علاء بن فضیل روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در قتل خطایی، دیه، صد شتر یا هزار گوسفند یا ده هزار درهم و یا هزار دینار است. پس اگر شتر باشد، بیست و پنج ماده شتر یک ساله، بیست و پنج ماده شتر دوساله، بیست و پنج شتر چهارساله و بیست و پنج شتر پنج ساله است.

و دیه سنگین در خطای شبه عمد که با سنگ یا عصا، یک یا دو ضربه می زند در حالی که قصد کشتن ندارد، بر سه گروه سنی است: سی و سه شتر چهارساله، سی و سه شتر پنج ساله و سی و چهار شتر شش ساله؛ که همگی آنان آبستن بوده و توانایی نزدیکی با شتر نر را داشته باشند و اگر از گوسفند باشد، هزار گوسفند نر خواهد بود. و حکم قتل عمد، قصاص یا رضایت اولیای دم است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ: فِی اَلدِّیَةِ قَالَ أَلْفُ دِینَارٍ أَوْ عَشَرَةُ آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ یُؤْخَذُ مِنْ أَصْحَابِ اَلْحُلَلِ اَلْحُلَلُ وَ یُؤْخَذُ مِنْ أَصْحَابِ اَلْإِبِلِ اَلْإِبِلُ وَ مِنْ أَصْحَابِ اَلْغَنَمِ اَلْغَنَمُ وَ مِنْ أَصْحَابِ اَلْبَقَرِ اَلْبَقَرُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن دراج روایت کرده که گفت: امام صلوات الله علیه در مورد دیه فرمود: دیه، هزار دینار یا ده هزار درهم است. از صاحبان حله، حله می گیرند؛ از شترداران، شتر؛ از گوسفندداران، گوسفند و از گاوداران، گاو برمی دارند.

ص: 759


1- . الکافي ج 7 ص 282 ح 7.
2- . الکافي ج 7 ص 281 ح 4.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی وَلاَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه یَقُولُ: تُسْتَأْدَی دِیَةُ اَلْخَطَإِ فِی ثَلاَثِ سِنِینَ وَ تُسْتَأْدَی دِیَةُ اَلْعَمْدِ فِی سَنَةٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ولاد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می فرمود: در قتل خطایی، دیه را ظرف سه سال باید ادا کنند و در قتل عمدی، ظرف یک سال.

694- حکم گروهی که در یک قتل شرکت می کنند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا قَتَلَ اَلرَّجُلاَنِ وَ اَلثَّلاَثَةُ رَجُلاً فَإِنْ أَرَادَ أَوْلِیَاؤُهُ قَتْلَهُمْ تَرَادُّوا فَضْلَ اَلدِّیَاتِ وَ إِلاَّ أَخَذُوا دِیَةَ صَاحِبِهِمْ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن مسکان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که دو یا سه نفر شخصی را بکشند؛ اگر اولیای دم بخواهند همه قاتلان را قصاص کنند، اضافه دیه آنان را باید بپردازند. وگرنه، دیه مقتول را دریافت می کنند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَشَرَةٌ قَتَلُوا رَجُلاً فَقَالَ إِنْ شَاءَ أَوْلِیَاؤُهُ قَتَلُوهُمْ جَمِیعاً وَ غَرِمُوا تِسْعَ دِیَاتٍ وَ إِنْ شَاءُوا تَخَیَّرُوا رَجُلاً فَقَتَلُوهُ وَ أَدَّی اَلتِّسْعَةُ اَلْبَاقُونَ إِلَی أَهْلِ اَلْمَقْتُولِ اَلْأَخِیرِ عُشْرَ اَلدِّیَةِ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ قَالَ ثُمَّ إِنَّ اَلْوَالِیَ بَعْدُ یَلِی أَدَبَهُمْ وَ حَبْسَهُمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه گفتم: اگر ده نفر با یاری همدیگر مردی را به قتل برسانند، (تکلیف چه خواهد بود؟)

ص: 760


1- . الکافي ج 7 ص 283 ح 10.
2- . الکافي ج 7 ص 283 ح 3.
3- . الکافي ج 7 ص 238 ح 4.

فرمود: اگر صاحبان خون بخواهند، می توانند هرده نفر را بکشند و معادل خون بهای نه نفر را به وارثان آن ده نفر بپردازند تا میان خود تقسیم کنند. و اگر بخواهند، حق دارند که یک نفر را انتخاب کرده، بکشند و آن نه نفر دیگر، هرکدام، یک دهم خون بها را به خانواده فرد قصاص شده بپردازند.

فرمود: سپس حاکم آنان را تأدیب نموده و به زندان می افکند.

695- حکم کسی که به کشتن انسان امر می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ أَمَرَ رَجُلاً بِقَتْلِ رَجُلٍ فَقَتَلَهُ فَقَالَ یُقْتَلُ بِهِ اَلَّذِی قَتَلَهُ وَ یُحْبَسُ اَلْآمِرُ بِقَتْلِهِ فِی اَلسِّجْنِ حَتَّی یَمُوتَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره مردی که به دیگری دستور داده بود شخصی را بکشد و او نیز آن شخص را کشته بود فرمود: قاتل قصاص می شود و آن کسی که فرمان قتل را صادر کرده، باید در زندان بماند تا زمانی که بمیرد.

696- حکم کسی که در قتل به قاتل کمک می کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ ثَلاَثَةَ نَفَرٍ رُفِعُوا إِلَی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه وَاحِدٌ مِنْهُمْ أَمْسَکَ رَجُلاً وَ أَقْبَلَ آخَرُ فَقَتَلَهُ وَ اَلْآخَرُ یَرَاهُمْ فَقَضَی فِی اَلرُّؤْیَةِ أَنْ تُسْمَلَ عَیْنَاهُ وَ فِی اَلَّذِی أَمْسَکَ أَنْ یُسْجَنَ حَتَّی یَمُوتَ کَمَا أَمْسَکَهُ وَ قَضَی فِی اَلَّذِی قَتَلَ أَنْ یُقْتَلَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سه نفر را نزد حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بردند که یکی از آنان، شخصی را گرفته و دیگری او را کشته بود و سومی، آنان را نگاه می کرد.

حضرت درباره شخصی که منظره قتل را می نگریست، حکم نمود که چشمش را کور کنند و درباره شخصی که مقتول را نگه داشته بود، حکم فرمود که زندانی شود تا بمیرد؛ همان طور که مقتول را نگه داشته بود (تا بمیرد) و درباره قاتل حکم فرمود که کشته شود.

ص: 761


1- . الکافي ج 7 ص 285 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 288 ح 4.

697- مقتولی که دیه ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَیُّمَا رَجُلٍ قَتَلَهُ اَلْحَدُّ فِی اَلْقِصَاصِ فَلاَ دِیَةَ لَهُ وَ قَالَ أَیُّمَا رَجُلٍ عَدَا عَلَی رَجُلٍ لِیَضْرِبَهُ فَدَفَعَهُ عَنْ نَفْسِهِ فَجَرَحَهُ أَوْ قَتَلَهُ فَلاَ شَیْءَ عَلَیْهِ وَ قَالَ أَیُّمَا رَجُلٍ اِطَّلَعَ عَلَی قَوْمٍ فِی دَارِهِمْ لِیَنْظُرَ إِلَی عَوْرَاتِهِمْ فَرَمَوْهُ فَفَقَئُوا عَیْنَیْهِ أَوْ جَرَحُوهُ فَلاَ دِیَةَ لَهُ وَ قَالَ مَنْ بَدَأَ فَاعْتَدَی فَاعْتُدِیَ عَلَیْهِ فَلاَ قَوَدَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکسی که به هنگام اجرای حد بمیرد دیه ای ندارد.

و فرمود: هر مردی که با مرد دیگری ستیزه کند تا او را بزند و طرف مقابل او را از خود دور کند و با این کار باعث زخمی شدن یا مرگ او شود چیزی بر عهده اش نیست.

و فرمود: هر مردی که به خانه گروهی سرک بکشد تا به ناموس آنان نگاه کند، و آنان چیزی به طرف او پرتاب کنند و چشمانش را کور کنند، یا او را زخمی کنند، دیه ای ندارد.

و فرمود: هرکس آغازگر ستیزه ای باشد و به دیگران تجاوز نماید آن گاه به خودش تجاوز شود حق قصاص ندارد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: فِی رَجُلٍ أَرَادَ اِمْرَأَةً عَلَی نَفْسِهَا حَرَاماً فَرَمَتْهُ بِحَجَرٍ فَأَصَابَ مِنْهُ مَقْتَلاً قَالَ لَیْسَ عَلَیْهَا شَیْءٌ فِیمَا بَیْنَهَا وَ بَیْنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ قُدِّمَتْ إِلَی إِمَامٍ عَادِلٍ أَهْدَرَ دَمَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که دربارۀ مردی که به قصد تجاوز به خانمی حمله کند و آن خانم سنگی به سوی آن مرد پرتاب کند و سنگ به گونه ای به او بخورد که او را بکشد فرمود: از نظر حکم خدا بر این خانم ایرادی نیست و اگر شکایت را به نزد امام عادل ببرند خون مقتول را هدر خواهد ساخت.

ص: 762


1- . الکافي ج 7 ص 290 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 291 ح 2.

698- حکم قاتلی که می خواهد توبه کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عِیسَی اَلضَّعِیفِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه رَجُلٌ قَتَلَ رَجُلاً مُتَعَمِّداً مَا تَوْبَتُهُ قَالَ یُمَکِّنُ مِنْ نَفْسِهِ قُلْتُ یَخَافُ أَنْ یَقْتُلُوهُ قَالَ فَلْیُعْطِهِمُ اَلدِّیَةَ قُلْتُ یَخَافُ أَنْ یَعْلَمُوا بِذَلِکَ قَالَ فَلْیَنْظُرْ إِلَی اَلدِّیَةِ فَلْیَجْعَلْهَا صُرَراً ثُمَّ لْیَنْظُرْ مَوَاقِیتَ اَلصَّلاَةِ فَلْیُلْقِهَا فِی دَارِهِمْ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عیسی ضعیف روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: مردی، دیگری را از روی عمد می کشد، توبه اش چگونه است؟

فرمود: خود را تحویل دهد.

گفتم: می ترسد که او را بکشند.

فرمود: به اولیای دم دیه بپردازد.

گفتم: بیم دارد که او را بشناسند.

فرمود: دیه را محاسبه کند و آن را در چند کیسه قرار دهد و منتظر اوقات نماز بماند و آن وقت آن ها را در خانه اولیای دم بیندازد.

699- کشتن دزد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یُقَاتِلُ عَنْ مَالِهِ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ شَهِیدٍ فَقُلْنَا لَهُ أَ فَیُقَاتِلُ أَفْضَلُ فَقَالَ إِنْ لَمْ تُقَاتِلْ فَلاَ بَأْسَ أَمَّا أَنَا فَلَوْ کُنْتُ لَتَرَکْتُهُ وَ لَمْ أُقَاتِلْ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد کسی که برای حفاظت از اموالش به مبارزه با سارق می پردازد پرسیدم.

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس به خاطر اموالش کشته شود، همانند شهید خواهد بود.

ص: 763


1- . الکافي ج 7 ص 295 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 296 ح 2.

پرسیدیم: اگر مبارزه کند بهتر است؟

فرمود: اگر مبارزه نکنی، ایرادی ندارد، اما اگر من باشم دزد را رها می کنم و با او نمی جنگم.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ وَ غَیْرِهِ: أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ اَلْأَکْرَادِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ لاَ تُنَبِّهُوهُمْ إِلاَّ بِحَدِّ اَلسَّیْفِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن ابی عبد اللّه و دیگران روایت کرده که گفتند: به حضرت امام (حسن عسکری صلوات الله علیه) نامه ای نوشته و درباره کردها (دزدها) از ایشان پرسیدند.

حضرت صلوات الله علیه در جواب نوشتند: آنان را تنها با نوک شمشیر تنبیه(زخمی) کنید.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَنَسٍ أَوْ هَیْثَمِ بْنِ اَلْبَرَاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ اَللِّصُّ یَدْخُلُ عَلَیَّ فِی بَیْتِی یُرِیدُ نَفْسِی وَ مَالِی فَقَالَ فَاقْتُلْهُ فَأُشْهِدُ اَللَّهَ وَ مَنْ سَمِعَ أَنَّ دَمَهُ فِی عُنُقِی قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ فَأَیْنَ عَلاَمَةُ هَذَا اَلْأَمْرِ فَقَالَ أَ تَرَی بِالصُّبْحِ مِنْ خَفَاءٍ قَالَ قُلْتُ لاَ قَالَ فَإِنَّ أَمْرَنَا إِذَا کَانَ کَانَ أَبْیَنَ مِنْ فَلَقِ اَلصُّبْحِ قَالَ ثُمَّ قَالَ مُزَاوَلَةُ جَبَلٍ بِظُفُرٍ أَهْوَنُ مِنْ مُزَاوَلَةِ مُلْکٍ لَمْ یَنْقَضِ أَکْلُهُ فَاتَّقُوا اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لاَ تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ لِلظَّلَمَةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از انس و یا هیثم بن براء روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه گفتم: دزدی داخل خانه ام می شود و قصد جان و مال مرا دارد (چه کنم؟)

فرمود: او را بکش و خداوند و هرکس که می شنود شاهد می گیرم که خون او به گردن من است.

پرسیدم: خداوند امور شما را اصلاح کند! نشانه این فرمایش شما چیست؟

فرمود: آیا صبح را تاریک می بینی؟

گفتم: نه.

فرمود: امر ما هرگاه که باشد، از سپیده دم صبح روشن تر است.

سپس فرمود: کندن کوه با ناخن از برانداختن حکومتی که هنوز دوران آن به پایان نرسیده آسان تر است. پس تقوای خداوند تبارک و تعالی پیشه کنید و خود را به خاطر ستمکاران به کشتن ندهید.

ص: 764


1- . الکافي ج 7 ص 297 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 297 ح 5.

توضیح: مکلف مخیر است به هر کدام از این احادیث عمل نماید. مگر اینکه دزد قصد جان و ناموسش را داشته باشد که در آن صورت امانش ندهد.

700- حکم دیه و قصاص زن و مرد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: فِی رَجُلٍ یَقْتُلُ اَلْمَرْأَةَ مُتَعَمِّداً فَأَرَادَ أَهْلُ اَلْمَرْأَةِ أَنْ یَقْتُلُوهُ قَالَ ذَلِکَ لَهُمْ إِذَا أَدَّوْا إِلَی أَهْلِهِ نِصْفَ اَلدِّیَةِ وَ إِنْ قَبِلُوا اَلدِّیَةَ فَلَهُمْ نِصْفُ دِیَةِ اَلرَّجُلِ وَ إِنْ قَتَلَتِ اَلْمَرْأَةُ اَلرَّجُلَ قُتِلَتْ بِهِ وَ لَیْسَ لَهُمْ إِلاَّ نَفْسُهَا وَ قَالَ جِرَاحَاتُ اَلرِّجَالِ وَ اَلنِّسَاءِ سَوَاءٌ سِنُّ اَلْمَرْأَةِ بِسِنِّ اَلرَّجُلِ وَ مُوضِحَةُ اَلْمَرْأَةِ بِمُوضِحَةِ اَلرَّجُلِ وَ إِصْبَعُ اَلْمَرْأَةِ بِإِصْبَعِ اَلرَّجُلِ حَتَّی تَبْلُغَ اَلْجِرَاحَةُ ثُلُثَ اَلدِّیَةِ فَإِذَا بَلَغَتْ ثُلُثَ اَلدِّیَةِ أُضْعِفَتْ دِیَةُ اَلرَّجُلِ عَلَی دِیَةِ اَلْمَرْأَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که زنی را از روی عمد کشته است و اولیای زن می خواهند او را قصاص کنند فرمود: هنگامی که نصف دیه مرد را به او بپردازند، اجازه این کار را دارند و اگر بخواهند دیه بگیرند نصف دیه مرد را می گیرند و اگر زنی مردی را بکشد قصاص می شود و اولیای مرد به جز گرفتن جان زن، صاحب چیز دیگری نیستند.

و فرمود: دیه جراحت مردان و زنان یکسان است؛ دندان زن در مقابل دندان مرد، شکستگی سر زن در مقابل شکستگی سر مرد، انگشت زن در مقابل انگشت مرد؛ تا جایی که دیه جراحت به اندازه یک سوم دیه کامل برسد، بنابراین هنگامی که به یک سوم دیه برسد، دیه مرد دو برابر دیه زن می شود.

701- حکم کشتن و مجروح کردن ذمی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ: فِی رَجُلٍ مُسْلِمٍ قَتَلَ رَجُلاً مِنْ أَهْلِ اَلذِّمَّةِ فَقَالَ هَذَا حَدِیثٌ شَدِیدٌ لاَ یَحْتَمِلُهُ اَلنَّاسُ وَ لَکِنْ یُعْطِی اَلذِّمِّیُّ دِیَةَ اَلْمُسْلِمِ ثُمَّ یُقْتَلُ بِهِ اَلْمُسْلِمُ. (2)

ص: 765


1- . الکافي ج 7 ص 298 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 309 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مرد مسلمانی که مردی ذمی را کشته بود فرمود: این ماجرایی ناگوار است که مردم طاقت آن را ندارند. اما اولیای دم دیه مسلمان را می پردازند سپس او را قصاص می کنند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ اَلْفَضْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ دِمَاءِ اَلْمَجُوسِ وَ اَلْیَهُودِ وَ اَلنَّصَارَی هَلْ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی مَنْ قَتَلَهُمْ شَیْءٌ إِذَا غَشُّوا اَلْمُسْلِمِینَ وَ أَظْهَرُوا اَلْعَدَاوَةَ لَهُمْ قَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ مُتَعَوِّداً لِقَتْلِهِمْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْمُسْلِمِ هَلْ یُقْتَلُ بِأَهْلِ اَلذِّمَّةِ وَ أَهْلِ اَلْکِتَابِ إِذَا قَتَلَهُمْ قَالَ لاَ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ مُعْتَاداً لِذَلِکَ لاَ یَدَعُ قَتْلَهُمْ فَیُقْتَلُ وَ هُوَ صَاغِرٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن فضل روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره خون مجوسیان، یهودیان و مسیحیان پرسیدم و گفتم: هرگاه بر مسلمانان خیانت نموده و آشکارا با آنان دشمنی کنند آیا بر آنان و کسی که آن ها را کشته حکمی وجود دارد؟

فرمود: نه، مگر این که به کشتن آنان عادت نماید.

و پرسیدم: آیا مسلمان با کشتن اهل ذمه و اهل کتاب قصاص می شود؟

فرمود: نه، مگر این که به این کار عادت کند به حدی که از کشتن آنان دست برندارد؛ در این صورت به حالت تحقیرآمیزی کشته می شود.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُقَادُ مُسْلِمٌ بِذِمِّیٍّ فِی اَلْقَتْلِ وَ لاَ فِی اَلْجِرَاحَاتِ وَ لَکِنْ یُؤْخَذُ مِنَ اَلْمُسْلِمِ جِنَایَتُهُ لِلذِّمِّیِّ عَلَی قَدْرِ دِیَةِ اَلذِّمِّیِّ ثَمَانِمِائَةِ دِرْهَمٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مسلمان به خاطر کشتن ذمی قصاص نمی شود و مجروح کردن نیز همین حکم را دارد، اما از مسلمان دیه جنایتش را به نسبت دیه ذمی که هشتصد درهم است می گیرند و به ذمی می دهند.

ص: 766


1- . الکافي ج 7 ص 309 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 310 ح 9.

702- دیه کامل و نصف دیه

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ: أَنَّهُ عَرَضَ عَلَی أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه کِتَابَ اَلدِّیَاتِ وَ کَانَ فِیهِ فِی ذَهَابِ اَلسَّمْعِ کُلِّهِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ اَلصَّوْتِ کُلِّهِ مِنَ اَلْغَنَنِ وَ اَلْبَحَحِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ شَلَلِ اَلْیَدَیْنِ کِلْتَیْهِمَا [وَ] اَلشَّلَلِ کُلِّهِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ شَلَلِ اَلرِّجْلَیْنِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ اَلشَّفَتَیْنِ إِذَا اُسْتُؤْصِلَتَا أَلْفُ دِینَارٍ وَ اَلظَّهْرِ إِذَا حَدِبَ أَلْفُ دِینَارٍ وَ اَلذَّکَرِ إِذَا اُسْتُؤْصِلَ أَلْفُ دِینَارٍ وَ اَلْبَیْضَتَیْنِ أَلْفُ دِینَارٍ وَ فِی صُدْغِ اَلرَّجُلِ إِذَا أُصِیبَ فَلَمْ یَسْتَطِعْ أَنْ یَلْتَفِتَ إِلاَّ مَا اِنْحَرَفَ اَلرَّجُلُ نِصْفُ اَلدِّیَةِ خَمْسُمِائَةِ دِینَارٍ فَمَا کَانَ دُونَ ذَلِکَ فَبِحِسَابِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس روایت کرده که گفت: کتابی که دربارۀ خون بها بود به محضر حضرت امام رضا صلوات الله علیه بردم و به ایشان نشان دادم. در آن کتاب چنین نوشته بود:

از بین رفتن تمام شنوایی هزار دینار دیه دارد، از بین رفتن تمام قدرت تکلم - چه تکلم از بینی و چه خشونت صدا یعنی عدم قدرت به این دو نوع تکلم - هزار دینار دارد. شلی هر دو دست تمام انواع آن هزار دینار دارد. شلی هردو پا هزار دینار دارد.

لب ها در صورتی که به پوست آویزان شوند هزار دینار دارند. کمر در صورتی که قوز شود هزار دینار دارد. آلت مردانگی در صورتی که به پوست آویزان شود هزار دینار دارد. بیضه ها هزار دینار دارند.

گیج گاه در صورتی که آسیب ببیند و به طور کامل حواسش از بین برود، هزار دینار دارد، مگر این که مقداری از حواسش از دست داده باشد که در این صورت نصف دیه پانصد دینار دارد.

و آن چه که کمتر از عضو کامل باشد به نسبت دیه همان عضو محاسبه می شود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: فِی اَلرَّجُلِ یُکْسَرُ ظَهْرُهُ قَالَ فِیهِ اَلدِّیَةُ کَامِلَةً وَ فِی اَلْعَیْنَیْنِ اَلدِّیَةُ وَ فِی إِحْدَاهُمَا نِصْفُ اَلدِّیَةِ وَ فِی اَلْأُذُنَیْنِ اَلدِّیَةُ وَ فِی إِحْدَاهُمَا نِصْفُ اَلدِّیَةِ وَ فِی اَلذَّکَرِ إِذَا قُطِعَتِ اَلْحَشَفَةُ وَ مَا فَوْقُ اَلدِّیَةُ وَ فِی اَلْأَنْفِ إِذَا قُطِعَ اَلْمَارِنُ اَلدِّیَةُ وَ فِی اَلشَّفَتَیْنِ اَلدِّیَةُ. (2)

ص: 767


1- . الکافي ج 7 ص 311 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 311 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که کمرش شکسته شده بود فرمود: کمر دیه کامل دارد، چشم ها دیه کامل دارند و یک چشم نصف دیه دارد، گوش ها دیه کامل دارند و یک گوش نصف دیه دارد، آلت مردانگی در صورتی که حشفه و بیشتر از آن بریده شود دیه کامل دارد، بینی در صورتی که سر آن یا نرمه آن بریده شود دیه کامل دارد و لب ها دیه کامل دارند.

703- خون بهای جنین رحم

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عن أَبُو عَمْرٍو الْمُتَطَبِّبُ عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قال: قال أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: جَعَلَ دِیَةَ اَلْجَنِینِ مِائَةَ دِینَارٍ وَ جَعَلَ مَنِیَّ اَلرَّجُلِ إِلَی أَنْ یَکُونَ جَنِیناً خَمْسَةَ أَجْزَاءٍ فَإِذَا کَانَ جَنِیناً قَبْلَ أَنْ تَلِجَهُ اَلرُّوحُ مِائَةَ دِینَارٍ وَ ذَلِکَ أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ اَلْإِنْسٰانَ مِنْ سُلاٰلَةٍ وَ هِیَ اَلنُّطْفَةُ فَهَذَا جُزْءٌ ثُمَّ عَلَقَةً فَهُوَ جُزْءَانِ' ثُمَّ مُضْغَةً فَهُوَ ثَلاَثَةُ أَجْزَاءٍ ثُمَّ عَظْماً فَهُوَ أَرْبَعَةُ أَجْزَاءٍ ثُمَّ یُکْسَی لَحْماً فَحِینَئِذٍ تَمَّ جَنِیناً فَکَمَلَتْ لَهُ خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ مِائَةُ دِینَارٍ وَ اَلْمِائَةُ دِینَارٍ خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ فَجَعَلَ لِلنُّطْفَةِ خُمُسَ اَلْمِائَةِ عِشْرِینَ دِینَاراً وَ لِلْعَلَقَةِ خُمُسَیِ اَلْمِائَةِ أَرْبَعِینَ دِینَاراً وَ لِلْمُضْغَةِ ثَلاَثَةَ أَخْمَاسِ اَلْمِائَةِ سِتِّینَ دِینَاراً وَ لِلْعَظْمِ أَرْبَعَةَ أَخْمَاسِ اَلْمِائَةِ ثَمَانِینَ دِینَاراً فَإِذَا کُسِیَ اَللَّحْمَ کَانَتْ لَهُ مِائَةُ دِینَارٍ کَامِلَةً فَإِذَا نَشَأَ فِیهِ خَلْقٌ آخَرُ وَ هُوَ اَلرُّوحُ فَهُوَ حِینَئِذٍ نَفْسٌ فِیهِ أَلْفُ دِینَارٍ دِیَةٌ کَامِلَةٌ إِنْ کَانَ ذَکَراً وَ إِنْ کَانَ أُنْثَی فَخَمْسُمِائَةِ دِینَارٍ وَ إِنْ قُتِلَتِ اِمْرَأَةٌ وَ هِیَ حُبْلَی فَتَمَّ فَلَمْ یَسْقُطْ وَلَدُهَا وَ لَمْ یُعْلَمْ أَ ذَکَرٌ هُوَ أَمْ أُنْثَی وَ لَمْ یُعْلَمْ أَ بَعْدَهَا مَاتَ أَوْ قَبْلَهَا فَدِیَتُهُ نِصْفَانِ نِصْفُ دِیَةِ اَلذَّکَرِ وَ نِصْفُ دِیَةِ اَلْأُنْثَی وَ دِیَةُ اَلْمَرْأَةِ کَامِلَةٌ بَعْدَ ذَلِکَ وَ ذَلِکَ سِتَّةُ أَجْزَاءٍ مِنَ اَلْجَنِینِ وَ أَفْتَی صلوات الله علیه فِی مَنِیِّ اَلرَّجُلِ یُفْرِغُ مِنْ عِرْسِهِ فَیَعْزِلُ عَنْهَا اَلْمَاءَ وَ لَمْ یُرِدْ ذَلِکَ نِصْفَ خُمُسِ اَلْمِائَةِ عَشَرَةَ دَنَانِیرَ وَ إِذَا أَفْرَغَ فِیهَا عِشْرِینَ دِینَاراً وَ قَضَی فِی دِیَةِ جِرَاحِ اَلْجَنِینِ مِنْ حِسَابِ اَلْمِائَةِ عَلَی مَا یَکُونُ مِنْ جِرَاحِ اَلذَّکَرِ وَ اَلْأُنْثَی اَلرَّجُلِ وَ اَلْمَرْأَةِ کَامِلَةً وَ جَعَلَ لَهُ فِی قِصَاصِ جِرَاحَتِهِ وَ مَعْقُلَتِهِ عَلَی قَدْرِ دِیَتِهِ وَ هِیَ مِائَةُ دِینَارٍ.(1)

ص: 768


1- . الکافي ج 7 ص 342 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عمرو مطبب روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: دیه جنین صد دینار است و منی مرد، تا زمانی که تبدیل به جنین شود، پنج جزء است: هنگامی که جنینی باشد پیش از دخول روح، دیه آن صد دینار است. علتش این است که خداوند متعال انسان را از سلاله آفرید که همان نطفه است. ازاین رو، این یک جزء است. سپس علقه است. پس این، دو جزء است. سپس مضغه است. پس این، سه جزء است. سپس استخوان است. پس این، چهار جزء است. سپس به آن، گوشت می پوشاند. پس در این هنگام جنینی کامل شده که پنج جزء دارد با صد دینار و صد دینار پنج جزء است.

پس برای نطفه یک پنجم صد را قرار داد که بیست دینار است و برای علقه دو پنجم صد که چهل دینار است، برای مضغه سه پنجم صد که شصت دینار است و برای استخوان، چهار پنجم صد که هشتاد دینار است، قرار داد.

پس اگر گوشت، بر آن استخوان پوشیده شده باشد، صد دینار کامل دارد. پس اگر خلقتی دیگر در آن ایجاد شده باشد که همان روح است، در این هنگام یک «جان» محسوب می شود که اگر پسر باشد، هزار دینار کامل دیه دارد و اگر دختر باشد پانصد دینار دارد.

و اگر زنی باردار که جنینش کامل است کشته شود، اما جنین را سقط نکند و معلوم نشود که جنین، پسر است یا دختر؛ هم چنین معلوم نشود که پیش از مادرش مرده یا بعد از او، دیه اش دو نصف است: نصف دیه پسر و نصف دیه دختر. و بعد از آن، دیه زن، کامل محاسبه می شود و این، شش جزء از جنین است.

هم چنین حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در خصوص منی مردی که در شب عروسی از همسرش بازمی دارد و منی را از زن دور می ریزد، اما خودش چنین نمی خواسته، این گونه حکم نمود که دیه آن نصف یک پنجم صد یعنی ده دینار است. و هرگاه در رحم جای گیرد، بیست دینار دیه دارد.

هم چنین آن حضرت درباره جراحت های جنینی با محاسبه صد داوری نمود که دیه جراحت مرد و زن باشد؛ در صورتی که جنین کامل باشد و برای قصاص جراحت جنین و دیه آن را بر مقدار دیه او که صد دینار است، قرار داد.

ص: 769

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنْ ضَرَبَ رَجُلٌ بَطْنَ اِمْرَأَةٍ حُبْلَی فَأَلْقَتْ مَا فِی بَطْنِهَا مَیِّتاً فَإِنَّ عَلَیْهِ غُرَّةَ عَبْدٍ أَوْ أَمَةٍ یَدْفَعُهَا إِلَیْهَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر مردی به شکم زنی باردار ضربه ای بزند و زن، جنین خود را مرده سقط کند، قیمت یک برده یا کنیز بر عهده مرد است که به زن بپردازد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: فِی اِمْرَأَةٍ شَرِبَتْ دَوَاءً وَ هِیَ حَامِلٌ لِتَطْرَحَ وَلَدَهَا فَأَلْقَتْ وَلَدَهَا فَقَالَ إِنْ کَانَ عَظْماً قَدْ نَبَتَ عَلَیْهِ اَللَّحْمُ وَ شُقَّ لَهُ اَلسَّمْعُ وَ اَلْبَصَرُ فَإِنَّ عَلَیْهَا دِیَتَهُ تُسَلِّمُهَا إِلَی أَبِیهِ قَالَ وَ إِنْ کَانَ جَنِیناً عَلَقَةً أَوْ مُضْغَةً فَإِنَّ عَلَیْهَا أَرْبَعِینَ دِینَاراً أَوْ غُرَّةً تُسَلِّمُهَا إِلَی أَبِیهِ قُلْتُ فَهِیَ لاَ تَرِثُ مِنْ وَلَدِهَا مِنْ دِیَتِهِ قَالَ لاَ لِأَنَّهَا قَتَلَتْهُ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره زنی که بدون آگاهی شوهرش دارویی نوشیده و جنین خود را سقط نموده، فرمود: اگر استخوان جنین محکم شده و بر استخوانش گوشت روییده و چشم و گوش او مشخص شده، زن باید یک دیه کامل به شوهرش بپردازد و اگر جنین به صورت خون بسته و یا گوشت جویده سقط شده باشد، زن باید یک برده یا یک کنیز به شوهرش تسلیم کند و یا چهل دینار به عنوان قیمت برده و کنیز به پدرش بپردازد.

گفتم: مگر خود زن سهمی ندارد؟

فرمود: نه؛ زیرا او کودک را کشته است.

ص: 770


1- . الکافي ج 7 ص 344 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 344 ح 6.

کتاب شهادت و گواهی

704- دعوت به گواهی و شهادت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ صلوات الله علیه: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ لاٰ یَأْبَ اَلشُّهَدٰاءُ إِذٰا مٰا دُعُوا» فَقَالَ إِذَا دَعَاکَ اَلرَّجُلُ لِتَشْهَدَ لَهُ عَلَی دَیْنٍ أَوْ حَقٍّ لَمْ یَنْبَغِ لَکَ أَنْ تَقَاعَسَ عَنْهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن فضیل روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه درباره فرموده خداوند: {و هنگامی که شهود فراخوانده شوند، نباید خودداری کنند}. (سوره بقره آیه 282) فرمود: آن گاه که شخصی تو را فراخواند که برای بدهی او یا حقی شهادت دهی، روا نیست که آن را به تأخیر بیندازی.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَرَّاحٍ اَلْمَدَائِنِیِّ قال: قَالَ (الإمام الصادق صلوات الله علیه) إِذَا دُعِیتَ إِلَی اَلشَّهَادَةِ فَأَجِبْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جرّاح مدائنی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه تو را برای گواهی دادن دعوت نمایند، اجابت کن.

705- کتمان شهادت و گواهی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ کَتَمَ شَهَادَةً أَوْ شَهِدَ بِهَا لِیُهْدِرَ لَهَا بِهَا دَمَ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ أَوْ لِیَزْوِیَ مَالَ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ أَتَی یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ لِوَجْهِهِ ظُلْمَةٌ مَدَّ اَلْبَصَرِ وَ فِی وَجْهِهِ کُدُوحٌ تَعْرِفُهُ اَلْخَلاَئِقُ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ وَ مَنْ شَهِدَ شَهَادَةَ حَقٍّ لِیُحْیِیَ بِهَا حَقَّ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ أَتَی یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ وَ لِوَجْهِهِ نُورٌ مَدَّ اَلْبَصَرِ تَعْرِفُهُ اَلْخَلاَئِقُ بِاسْمِهِ وَ نَسَبِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه أَ لاَ تَرَی أَنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ «وَ أَقِیمُوا اَلشَّهٰادَةَ لِلّٰهِ ».(3)

ص: 771


1- . الکافي ج 7 ص 380 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 380 ح 5.
3- . الکافي ج 7 ص 380 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جابر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: هرکس شهادتی را کتمان کند یا شهادتی دهد تا خون مرد مسلمانی را هدر سازد و یا اموال مرد مسلمانی را به چنگ آورد، روز قیامت در حالی او را می آورند که صورتش را تا فاصله دید چشم تاریکی فراگرفته است و زخمی در چهره اوست که مردم او را به اسم و نسب اش می شناسند.

و هرکس به حقی شهادت دهد تا حق مرد مسلمانی را احیا کند، او را در روز قیامت در حالی می آورند که صورتش را تا فاصله دید چشم نوری فراگرفته است و مردم او را به اسم و نسب اش می شناسند.

سپس حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: مگر ندیده ای که خداوند متعال می فرماید: {و شهادت را برای خداوند برپا دارید}. (سوره طلاق آیه 2)

706- حکم کسی که گواهی را می شنود ولی گواهی نمی دهد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا سَمِعَ اَلرَّجُلُ اَلشَّهَادَةَ وَ لَمْ یُشْهَدْ عَلَیْهَا فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ سَکَتَ وَ قَالَ إِذَا أُشْهِدَ لَمْ یَکُنْ لَهُ إِلاَّ أَنْ یَشْهَدَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی گواهی را شنید، ولی به عنوان گواه نبود، اختیار دارد که گواهی دهد یا سکوت کند.

و فرمود: اگر به عنوان گواه بوده باشد، حق ندارد کتمان کند و یا سکوت نماید؛ بلکه باید گواهی دهد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا سَمِعَ اَلرَّجُلُ اَلشَّهَادَةَ وَ لَمْ یُشْهَدْ عَلَیْهَا فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ شَهِدَ وَ إِنْ شَاءَ سَکَتَ إِلاَّ إِذَا عَلِمَ مِنَ اَلظَّالِمِ فَلْیَشْهَدْ وَ لاَ یَحِلُّ لَهُ إِلاَّ أَنْ یَشْهَدَ. (2)

ص: 772


1- . الکافي ج 7 ص 381 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 381 ح 3.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی گواهی را شنید، ولی به عنوان گواه نبود، اختیار دارد که گواهی دهد یا سکوت کند؛ مگر آن که ظالم را بشناسد.

پس باید گواهی دهد و برایش روا نخواهد بود که سکوت اختیار نماید.

707- شهادت و گواهی دروغین

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ یَنْقَضِی کَلاَمُ شَاهِدِ اَلزُّورِ مِنْ بَیْنِ یَدَیِ اَلْحَاکِمِ حَتَّی یَتَبَوَّأَ مَقْعَدَهُ مِنَ اَلنَّارِ وَ کَذَلِکَ مَنْ کَتَمَ اَلشَّهَادَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: سخن شاهد دروغگو در مقابل حاکم به پایان نمی رسد، تا این که جایگاهش از آتش آماده می گردد. و کسی که شهادت را کتمان می کند همین حکم را دارد.

708- حکم بازگشت از شهادت و گواهی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: فِی اَلشُّهُودِ إِذَا شَهِدُوا عَلَی رَجُلٍ ثُمَّ رَجَعُوا عَنْ شَهَادَتِهِمْ وَ قَدْ قُضِیَ عَلَی اَلرَّجُلِ ضُمِّنُوا مَا شَهِدُوا بِهِ وَ غُرِّمُوا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ قُضِیَ طُرِحَتْ شَهَادَتُهُمْ وَ لَمْ یُغَرَّمِ اَلشُّهُودُ شَیْئاً. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن دراج از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره شاهدانی که به ضرر مردی شهادت دهند سپس از شهادت خود برگردند، در حالی که حکم بر آن مرد صادر شده است فرمود: ضامن شهادت خود هستند و باید تاوان دهند و اگر حکم صادر نشده باشد، شهادت آنان ابطال می شود و چیزی مدیون نمی گردند.

ص: 773


1- . الکافي ج 7 ص 383 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 383 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ نُعَیْمٍ اَلْأَزْدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ أَرْبَعَةٍ شَهِدُوا عَلَی رَجُلٍ بِالزِّنَی فَلَمَّا قُتِلَ رَجَعَ أَحَدُهُمْ عَنْ شَهَادَتِهِ قَالَ فَقَالَ یُقْتَلُ اَلرَّابِعُ وَ یُؤَدِّی اَلثَّلاَثَةُ إِلَی أَهْلِهِ ثَلاَثَةَ أَرْبَاعِ اَلدِّیَةِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابراهیم بن نعیم ازدی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: چهار نفر علیه مردی شهادت به زنا دادند. هنگامی که متهم کشته شد، یکی از شاهدان از شهادتش بازگشت.

فرمود: شاهد چهارم کشته می شود و سه شاهد دیگر، سه چهارم دیه را به خانواده او می پردازند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه فِی رَجُلٍ شَهِدَ عَلَیْهِ رَجُلاَنِ بِأَنَّهُ سَرَقَ فَقَطَعَ یَدَهُ حَتَّی إِذَا کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ جَاءَ اَلشَّاهِدَانِ بِرَجُلٍ آخَرَ فَقَالاَ هَذَا اَلسَّارِقُ وَ لَیْسَ اَلَّذِی قَطَعْتَ یَدَهُ إِنَّمَا شَبَّهْنَا ذَلِکَ بِهَذَا فَقَضَی عَلَیْهِمَا أَنْ غَرَّمَهُمَا نِصْفَ اَلدِّیَةِ وَ لَمْ یُجِزْ شَهَادَتَهُمَا عَلَی اَلْآخَرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن قیس روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درباره مردی که دو نفر علیه او شهادت دادند که دزد است. این گونه داوری فرمود که دست او را قطع کرد. سپس آن دو شاهد مرد دیگری را آورده و گفتند: دزد، این مرد است و آن مردی که دستش را قطع نمودی، دزد نیست. همانا ما اشتباه کردیم.

حضرت صلوات الله علیه بر آن دو چنین حکم نمود که آن ها نصف دیه را بپردازند و شهادت شان درباره ماجراهای دیگر پذیرفته نشود.

709- یک گواه عادل و یک سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: کَانَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه یُجِیزُ فِی اَلدَّیْنِ شَهَادَةَ رَجُلٍ وَ یَمِینَ اَلْمُدَّعِی. (3)

ص: 774


1- . الکافي ج 7 ص 384 ح 5.
2- . الکافي ج 7 ص 384 ح 8.
3- . الکافي ج 7 ص 385 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عثمان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: همواره علی صلوات الله علیه درباره بدهی، شهادت یک مرد را به همراه سوگند مدعی می پذیرفت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ حَدَّثَنِی أَبِی صلوات الله علیه أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَضَی بِشَاهِدٍ وَ یَمِینٍ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حمّاد بن عیسی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: پدرم صلوات الله علیه به من خبر داد که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله با یک شاهد و سوگند قضاوت می فرمودند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: دَخَلَ اَلْحَکَمُ بْنُ عُتَیْبَةَ وَ سَلَمَةُ بْنُ کُهَیْلٍ عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَسَأَلاَهُ عَنْ شَاهِدٍ وَ یَمِینٍ فَقَالَ قَضَی بِهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَضَی بِهِ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عِنْدَکُمْ بِالْکُوفَةِ فَقَالاَ هَذَا خِلاَفُ اَلْقُرْآنِ فَقَالَ وَ أَیْنَ وَجَدْتُمُوهُ خِلاَفَ اَلْقُرْآنِ فَقَالاَ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ: «وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ » فَقَالَ لَهُمَا أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه فَقَوْلُهُ «وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ» هُوَ أَنْ لاَ تَقْبَلُوا شَهَادَةَ وَاحِدٍ وَ یَمِیناً ثُمَّ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً صلوات الله علیه کَانَ قَاعِداً فِی مَسْجِدِ اَلْکُوفَةِ فَمَرَّ بِهِ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ قُفْلٍ اَلتَّمِیمِیُّ وَ مَعَهُ دِرْعُ طَلْحَةَ فَقَالَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه هَذِهِ دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ قُفْلٍ فَاجْعَلْ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ قَاضِیَکَ اَلَّذِی رَضِیتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ فَجَعَلَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ شُرَیْحاً فَقَالَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه هَذِهِ دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقَالَ لَهُ شُرَیْحٌ هَاتِ عَلَی مَا تَقُولُ بَیِّنَةً فَأَتَاهُ بِالْحَسَنِ صلوات الله علیه فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقَالَ شُرَیْحٌ هَذَا شَاهِدٌ وَاحِدٌ فَلاَ أَقْضِی بِشَهَادَةِ شَاهِدٍ حَتَّی یَکُونَ مَعَهُ آخَرُ فَدَعَا قَنْبَراً فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقَالَ شُرَیْحٌ هَذَا مَمْلُوکٌ وَ لاَ أَقْضِی بِشَهَادَةِ مَمْلُوکٍ قَالَ فَغَضِبَ عَلِیٌّ صلوات الله علیه فَقَالَ خُذُوهَا فَإِنَّ هَذَا قَضَی بِجَوْرٍ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَتَحَوَّلَ شُرَیْحٌ ثُمَّ قَالَ لاَ أَقْضِی بَیْنَ

ص: 775


1- . الکافي ج 7 ص 385 ح 2.

اِثْنَیْنِ حَتَّی تُخْبِرَنِی مِنْ أَیْنَ قَضَیْتُ بِجَوْرٍ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ لَهُ وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ إِنِّی لَمَّا أَخْبَرْتُکَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقُلْتَ هَاتِ عَلَی مَا تَقُولُ بَیِّنَةً وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حَیْثُمَا وُجِدَ غُلُولٌ أُخِذَ بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ فَقُلْتُ رَجُلٌ لَمْ یَسْمَعِ اَلْحَدِیثَ فَهَذِهِ وَاحِدَةٌ ثُمَّ أَتَیْتُکَ بِالْحَسَنِ صلوات الله علیه فَشَهِدَ فَقُلْتَ هَذَا وَاحِدٌ وَ لاَ أَقْضِی بِشَهَادَةِ وَاحِدٍ حَتَّی یَکُونَ مَعَهُ آخَرُ وَ قَدْ قَضَی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِشَهَادَةِ وَاحِدٍ وَ یَمِینٍ فَهَذِهِ ثِنْتَانِ ثُمَّ أَتَیْتُکَ بِقَنْبَرٍ فَشَهِدَ أَنَّهَا دِرْعُ طَلْحَةَ أُخِذَتْ غُلُولاً یَوْمَ اَلْبَصْرَةِ فَقُلْتَ هَذَا مَمْلُوکٌ وَ لاَ أَقْضِی بِشَهَادَةِ مَمْلُوکٍ وَ مَا بَأْسٌ بِشَهَادَةِ اَلْمَمْلُوکِ إِذَا کَانَ عَدْلاً ثُمَّ قَالَ وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ إِمَامُ اَلْمُسْلِمِینَ یُؤْمَنُ مِنْ أُمُورِهِمْ عَلَی مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمان بن حجاج روایت کرده که گفت: حکم بن عتیبه و سلمة بن کهیل به خدمت حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شرف یاب شدند و درباره یک شاهد با سوگند صاحب حق از آن حضرت پرسیدند.

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله به آن مورد حکم نمود. هم چنین علی صلوات الله علیه نزد شما، در کوفه، طبق آن حکم فرمود.

گفتند: این، خلاف قرآن است.

فرمود: و چگونه آن را خلاف قرآن یافتید؟

گفتند: خداوند می فرماید: {و دو نفر عادل از خودتان گواه بگیرید}. (سوره طلاق آیه 2)

حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه به آن ها فرمود: فرمایش خداوند: «و دو نفر عادل از خودتان گواه بگیرید» معنایش این است که شهادت یک نفر را با سوگند نپذیرید؟!

سپس فرمود: علی صلوات الله علیه در مسجد کوفه نشسته بود. عبد اللّه بن قفل تمیمی از کنار آن حضرت عبور کرد، در حالی که زره طلحه همراهش بود.

علی صلوات الله علیه فرمود: این، زره طلحه است که در روز بصره، به صورت پنهانی دزدیده شده است.

عبد اللّه گفت: بنابراین قاضی خود را که برای قضاوت بین مسلمانان پذیرفته ای، بین خود و من قاضی قرار ده.

ص: 776


1- . الکافي ج 7 ص 385 ح 5.

علی صلوات الله علیه شریح را قاضی خود و عبد اللّه قرار داد، آن گاه فرمود: این زره طلحه است که در روز بصره، به صورت پنهانی دزدیده شده است.

شریح گفت: برای ادعای خود دلیل و شاهدی بیاور.

علی صلوات الله علیه حضرت امام حسن صلوات الله علیه را نزد شریح آورد و حضرت امام حسن صلوات الله علیه شهادت داد که آن زره، زره طلحه است که در روز بصره، مخفیانه دزدیده شده است.

شریح گفت: این، یک شاهد است. بنابراین من به شهادت یک شاهد حکم نمی کنم، تا این که شاهدی دیگر نیز همراه او باشد.

علی صلوات الله علیه قنبر را فراخواند. قنبر شهادت داد که آن، زره طلحه بوده، در روز بصره پنهانی دزدیده شده است.

شریح گفت: این، برده است و من با شهادت برده حکم نمی کنم.

در این هنگام علی صلوات الله علیه خشمگین شد و فرمود: او را بگیرید! زیرا او سه مرتبه ظالمانه داوری کرده است.

شریح دگرگون شد سپس گفت: من بین هیچ دو نفری قضاوت نخواهم کرد، تا این که به من خبر دهی که چگونه سه مرتبه ستمگرانه داوری کرده ام.

علی صلوات الله علیه به او فرمود: وای بر تو! هنگامی که من به تو خبر دادم که آن، زره طلحه بوده و در جنگ بصره، به صورت پنهانی دزدیده شده است، تو گفتی: «برای ادعای خود دلیل و شاهدی بیاور»؛ در حالی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرموده است: «هرجا غنیمتی که مخفیانه دزدیده شده است پیدا شد، بدون دلیل و شاهد برداشته می شود».

من گفتم: «او (شریح) مردی است که حدیث را نشنیده است». پس این، یک مرتبه.

سپس حسن صلوات الله علیه را نزد تو آوردم و شهادت داد. اما تو گفتی: «این، یک نفر است و من با شهادت یک نفر حکم نمی کنم، تا این که شاهد دیگری نیز همراهش باشد»؛ در حالی که رسول الله صلّی اللّه علیه و آله با شهادت یک شاهد و یک سوگند حکم نمود. پس این، دو مرتبه.

ص: 777

سپس قنبر را پیش تو آوردم و او شهادت داد که آن، زره طلحه بوده، در روز بصره به صورت پنهانی دزدیده شده است. اما تو گفتی: «این، برده است و من با شهادت برده حکم نمی کنم»؛ در حالی که هرگاه برده، عادل باشد، شهادتش ایرادی ندارد.

سپس فرمود: وای بر تو! امام مسلمانان، درباره امور آنان، بر مسائل بزرگ تر از این مسأله مورد اعتماد و اطمینان است.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَجَازَ شَهَادَةَ اَلنِّسَاءِ مَعَ یَمِینِ اَلطَّالِبِ فِی اَلدَّیْنِ یَحْلِفُ بِاللَّهِ إِنَّ حَقَّهُ لَحَقٌّ.(1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله در خصوص مسأله بدهی، شهادت زنان را با سوگند طلبکار جایز می دانست. طلبکار باید به خدا سوگند یاد کند که حق او، حق است.

710- حکم شهادت و گواهی زنان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ قُلْتُ لَهُ تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلنِّسَاءِ فِی نِکَاحٍ أَوْ طَلاَقٍ أَوْ فِی رَجْمٍ قَالَ تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلنِّسَاءِ فِیمَا لاَ یَسْتَطِیعُ اَلرِّجَالُ أَنْ یَنْظُرُوا إِلَیْهِ وَ لَیْسَ مَعَهُنَّ رَجُلٌ وَ تَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ فِی اَلنِّکَاحِ إِذَا کَانَ مَعَهُنَّ رَجُلٌ وَ تَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ فِی حَدِّ اَلزِّنَی إِذَا کَانَ ثَلاَثَةُ رِجَالٍ وَ اِمْرَأَتَانِ وَ لاَ تَجُوزُ شَهَادَةُ رَجُلَیْنِ وَ أَرْبَعِ نِسْوَةٍ فِی اَلزِّنَی وَ اَلرَّجْمِ وَ لاَ تَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ فِی اَلطَّلاَقِ وَ لاَ فِی اَلدَّمِ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن فضیل روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم و به ایشان عرض کردم: شهادت زنان درباره ازدواج یا طلاق و یا سنگسار کردن جایز است؟

فرمود: شهادت زنان درباره اموری که مردان اجازه مشاهده آن را ندارند جایز است. و هیچ مردی نیز همراه آنان نخواهد بود. و شهادت زنان در مورد ازدواج، هنگامی که یک مرد همراه شان باشد، جایز است. و

ص: 778


1- . الکافي ج 7 ص 386 ح 7.
2- . الکافي ج 7 ص 391 ح 5.

شهادت آنان در مورد حد زناکاری، هرگاه که سه مرد و دو زن باشند، جایز است. اما شهادت دو مرد و چهار زن در خصوص زنا و سنگسار کردن، جایز نیست. و شهادت زنان درباره طلاق و قتل جایز نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلنِّسَاءِ فِی رُؤْیَةِ اَلْهِلاَلِ وَ لاَ تَجُوزُ فِی اَلرَّجْمِ شَهَادَةُ رَجُلَیْنِ وَ أَرْبَعِ نِسْوَةٍ وَ تَجُوزُ فِی ذَلِکَ ثَلاَثَةُ رِجَالٍ وَ اِمْرَأَتَانِ وَ قَالَ تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلنِّسَاءِ وَحْدَهُنَّ بِلاَ رِجَالٍ فِی کُلِّ مَا لاَ یَجُوزُ لِلرِّجَالِ اَلنَّظَرُ إِلَیْهِ وَ تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلْقَابِلَةِ وَحْدَهَا فِی اَلْمَنْفُوسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: شهادت زنان درباره رؤیت هلال جایز نیست و در خصوص سنگسار کردن، شهادت دو مرد و چهار زن جایز نیست. اما درباره این مسأله، شهادت سه مرد و دو زن جایز است.

و فرمود: شهادت زنان که فقط آنان باشند، در همه اموری که برای مردان نگاه به آن جایز نیست، جایز است. و شهادت زن قابله، به تنهایی، در خصوص زنی که در حال نفاس است، جایز است.

711- شهادت زن و شوهر به نفع یکدیگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلرَّجُلِ لاِمْرَأَتِهِ وَ اَلْمَرْأَةِ لِزَوْجِهَا إِذَا کَانَ مَعَهَا غَیْرُهَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شهادت مرد به نفع همسرش و شهادت زن به نفع شوهرش، هنگامی که همراه زن، زنی دیگر نیز باشد، جایز است.

712- گواهی خویشاوندان

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَوْ قَالَ سَأَلَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا: عَنِ اَلرَّجُلِ یَشْهَدُ لِأَبِیهِ أَوِ اَلْأَبِ یَشْهَدُ لاِبْنِهِ أَوِ اَلْأَخِ لِأَخِیهِ قَالَ لاَ بَأْسَ بِذَلِکَ إِذَا کَانَ خَیِّراً جَازَتْ شَهَادَتُهُ لِأَبِیهِ وَ اَلْأَبِ لاِبْنِهِ وَ اَلْأَخِ لِأَخِیهِ. (3)

ص: 779


1- . الکافي ج 7 ص 391 ح 8.
2- . الکافي ج 7 ص 392 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 393 ح 4.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمار بن مروان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم - یا گوید: یکی از یاران پرسید-: آیا فرزند می تواند برای پدر، پدر می تواند برای فرزند و برادر می تواند به نفع برادر شهادت دهد؟

فرمود: مانعی ندارد، اگر فرزند نیکوکار و مطمئن باشد، گواهی او به نفع پدر گواهی پدر به نفع فرزند و گواهی برادر به نفع برادر پذیرفته است.

713- شهادت و گواهی شریک، اجیر و وصی

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ ثَلاَثَةِ شُرَکَاءَ شَهِدَ اِثْنَانِ عَلَی وَاحِدٍ قَالَ لاَ یَجُوزُ شَهَادَتُهُمَا. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن ابو عبد للّه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: اگر دو تن از شرکا علیه شریک سوم خود گواهی دهند (چه صورت دارد؟)

فرمود: گواهی آنان جایز نیست.

2- الشیخ الکلیني، قال: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی قَالَ کَتَبَ مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحَسَنِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ صلوات الله علیه: هَلْ تُقْبَلُ شَهَادَةُ اَلْوَصِیِّ لِلْمَیِّتِ بِدَیْنٍ لَهُ عَلَی رَجُلٍ مَعَ شَاهِدٍ آخَرَ عَدْلٍ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه إِذَا شَهِدَ مَعَهُ آخَرُ عَدْلٌ فَعَلَی اَلْمُدَّعِی یَمِینٌ وَ کَتَبَ أَ یَجُوزُ لِلْوَصِیِّ أَنْ یَشْهَدَ لِوَارِثِ اَلْمَیِّتِ صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ بِحَقٍّ لَهُ عَلَی اَلْمَیِّتِ أَوْ عَلَی غَیْرِهِ وَ هُوَ اَلْقَابِضُ لِلْوَارِثِ اَلصَّغِیرِ وَ لَیْسَ لِلْکَبِیرِ بِقَابِضٍ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه نَعَمْ یَنْبَغِی لِلْوَصِیِّ أَنْ یَشْهَدَ بِالْحَقِّ وَ لاَ یَکْتُمَ اَلشَّهَادَةَ وَ کَتَبَ أَ وَ تُقْبَلُ شَهَادَةُ اَلْوَصِیِّ عَلَی اَلْمَیِّتِ مَعَ شَاهِدٍ آخَرَ عَدْلٍ فَوَقَّعَ صلوات الله علیه نَعَمْ مِنْ بَعْدِ یَمِینٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، گوید: محمد بن یحیی گوید: محمد بن حسن به حضرت امام حسن عسکری صلوات الله علیه نوشت: آیا وصی می تواند با یک شاهد دیگر گواهی دهد که این میت از فلانی طلب کار است؟

حضرت صلوات الله علیه در پاسخ نوشت: هرگاه گواه دیگری نیز گواهی کرده باشد، صاحب حق باید سوگند یاد کند.

ص: 780


1- . الکافي ج 7 ص 394 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 394 ح 3.

وی نوشت: آیا وصی می تواند به نفع وارثان بزرگسال و خردسال آن میّت گواهی دهد که از آن میّت یا دیگران طلبکارند؛ در حالی که اگر طلب را وصول کند، فقط سهم نابالغان در تصرف او قرار خواهد گرفت؟

حضرت صلوات الله علیه نوشت: آری، وصی باید گواهی به حق دهد و گواهی خود را کتمان نکند؛ گرچه پذیرفته نشود.

او نوشت: اگر وصی با یک عادل دیگر علیه آن میّت گواهی دهد، پذیرفته خواهد شد؟

حضرت صلوات الله علیه نوشت: آری، بعد از سوگند صاحب حق.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْعَلاَءِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه لاَ یُجِیزُ شَهَادَةَ اَلْأَجِیرِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علاء بن سیابه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: همواره حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه گواهی اجیر را (درباره اربابش) جایز نمی دانست.

714- گواهان مردود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَمَّا یُرَدُّ مِنَ اَلشُّهُودِ فَقَالَ اَلظَّنِینُ وَ اَلْمُتَّهَمُ وَ اَلْخَصْمُ قَالَ قُلْتُ اَلْفَاسِقُ وَ اَلْخَائِنُ قَالَ کُلُّ هَذَا یَدْخُلُ فِی اَلظَّنِینِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: گواهی چه افرادی پذیرفته نمی شود؟

فرمود: گواهی افراد مظنون و مشکوک، بدنام و گواهی دشمنان، قابل قبول نخواهد بود.

گفتم: گواهی فاسق و خائن چطور؟

فرمود: گواهی فاسقان و خائنان در حکم گواهی مظنون و مشکوک است.

ص: 781


1- . الکافي ج 7 ص 394 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 395 ح 3.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَرَّاحٍ اَلْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: لاَ أَقْبَلُ شَهَادَةَ اَلْفَاسِقِ إِلاَّ عَلَی نَفْسِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جرّاح مدائنی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: من گواهی فاسق را قابل قبول نمی دانم، مگر این که علیه خودش اعتراف کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه یَقُولُ: لَوْ أَنَّ أَرْبَعَةً شَهِدُوا عِنْدِی عَلَی رَجُلٍ بِالزِّنَی وَ فِیهِمْ وَلَدُ اَلزِّنَی لَحَدَدْتُهُمْ جَمِیعاً لِأَنَّهُ لاَ تَجُوزُ شَهَادَتُهُ وَ لاَ یَؤُمُّ اَلنَّاسَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبید الله بن زراره از پدرش روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: اگر چهار نفر نزد من گواهی دهند که مردی زنا کرده است و یکی از آنان زنازاده باشد، بر همه آنان حد تهمت جاری می کنم و هرکدام را حد جاری می کنم؛ چرا که شهادت زنازاده پذیرفته نیست و او نمی تواند امام جماعت بشود.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْعَلاَءِ بْنِ سَیَابَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُصَلَّی خَلْفَ مَنْ یَبْتَغِی عَلَی اَلْأَذَانِ وَ اَلصَّلاَةِ اَلْأَجْرَ وَ لاَ تُقْبَلُ شَهَادَتُهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علاء بن سیابه روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: کسی که برای اذان گفتن و اقامه نماز جماعت اجرت می طلبد نباید به امامت او نماز

خوانده شود و گواهی او پذیرفته نیست.

715- گواهی ملت های دیگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: تَجُوزُ شَهَادَةُ اَلْمُسْلِمِینَ عَلَی جَمِیعِ أَهْلِ اَلْمِلَلِ وَ لاَ تَجُوزُ شَهَادَةُ أَهْلِ اَلذِّمَّةِ عَلَی اَلْمُسْلِمِینَ. (4)

ص: 782


1- . الکافي ج 7 ص 395 ح 5.
2- . الکافي ج 7 ص 396 ح 8.
3- . الکافي ج 7 ص 396 ح 11.
4- . الکافي ج 7 ص 398 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: گواهی مسلمانان علیه همه ملت ها پذیرفته است، اما گواهی اهل ذمّه علیه مسلمانان پذیرفته نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ شَهَادَةِ أَهْلِ اَلْمِلَّةِ قَالَ فَقَالَ لاَ تَجُوزُ إِلاَّ عَلَی أَهْلِ مِلَّتِهِمْ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ غَیْرَهُمْ جَازَتْ شَهَادَتُهُمْ عَلَی اَلْوَصِیَّةِ لِأَنَّهُ لاَ یَصْلُحُ ذَهَابُ حَقِّ أَحَدٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره گواهی اهل ادیان دیگر پرسیدم.

فرمود: گواهی آنان فقط بر اهل دین خودشان جایز است. پس اگر شاهدی غیر از آنان نباشد، گواهی آن ها بر وصیت جایز است؛ زیرا از دست رفتن حق کسی روا نیست.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: اَلْیَهُودُ وَ اَلنَّصَارَی إِذَا شَهِدُوا ثُمَّ أَسْلَمُوا جَازَتْ شَهَادَتُهُمْ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: هرگاه یهودیان و مسیحیان در موردی گواهی بدهند، سپس مسلمان گردند، شهادت شان جایز است.

ص: 783


1- . الکافي ج 7 ص 398 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 398 ح 3.

کتاب قضاوت و احکام

716- حکومت مخصوص امام معصوم صلوات الله علیه است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اِتَّقُوا اَلْحُکُومَةَ فَإِنَّ اَلْحُکُومَةَ إِنَّمَا هِیَ لِلْإِمَامِ اَلْعَالِمِ بِالْقَضَاءِ اَلْعَادِلِ فِی اَلْمُسْلِمِینَ لِنَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از حکومت بپرهیزید! زیرا حکومت تنها برای امام آگاه از قضاوت و عادل بین مسلمانان است؛ حکومت برای پیامبر یا وصی او است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه لِشُرَیْحٍ: یَا شُرَیْحُ قَدْ جَلَسْتَ مَجْلِساً لاَ یَجْلِسُهُ إِلاَّ نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ أَوْ شَقِیٌّ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به شریح فرمود: ای شریح! تو در جایگاهی نشسته ای که در آن، فقط پیامبر یا وصی او و یا شخص بدبخت و شقی می نشیند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لَمَّا وَلَّی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ شُرَیْحاً اَلْقَضَاءَ اِشْتَرَطَ عَلَیْهِ أَنْ لاَ یُنْفِذَ اَلْقَضَاءَ حَتَّی یَعْرِضَهُ عَلَیْهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هنگامی که حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه قضاوت را به شریح سپرد، با او شرط نمود که در صورتی حکم را تنفیذ کند که به آن حضرت عرضه کرده باشد.

ص: 784


1- . الکافي ج 7 ص 406 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 406 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 406 ح 3.

4- الشیخ إبي حنیفه النعمان بن محمد التمیمي، بإسناده عَنْ عَلِيٍّ صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: لَا يَصْلُحُ الْحُكْمُ وَ لَا الْحُدُودُ وَ لَا الْجُمُعَةُ إِلَّا بِإِمَامٍ عَدْلٍ. (1)

مرحوم ابوحنیفه شیخ محمد بن نعمان تمیمی، با سند خویش از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه روایت کرده که فرمودند: صدور حكم و اجرای حدود و اقامه نماز جمعه، جز به وسیله امام عادل صحیح نیست.

717- اصناف قضاوت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْقُضَاةُ أَرْبَعَةٌ ثَلاَثَةٌ فِی اَلنَّارِ وَ وَاحِدٌ فِی اَلْجَنَّةِ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِالْحَقِّ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِالْحَقِّ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلْجَنَّةِ وَ قَالَ صلوات الله علیه اَلْحُکْمُ حُکْمَانِ حُکْمُ اَللَّهِ وَ حُکْمُ اَلْجَاهِلِیَّةِ فَمَنْ أَخْطَأَ حُکْمَ اَللَّهِ حَکَمَ بِحُکْمِ اَلْجَاهِلِیَّةِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد محمد بن خالد از پدرش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: قضات، چهار دسته اند؛ سه دسته در آتش و یک دسته در بهشت: کسی که قضاوت ستمگرانه می کند، در حالی که آگاهی دارد. او در آتش دوزخ است. کسی که قضاوت ستمگرانه می کند، در حالی که آگاهی ندارد. او نیز در آتش است. کسی که قضاوت حق می کند، در حالی که آگاهی ندارد. او نیز در آتش است و کسی که قضاوت حق می کند، در حالی که آگاهی دارد. او در بهشت است.

هم چنین آن حضرت فرمود: حکم، دو نوع است: حکم خدا و حکم جاهلیت. پس هر کس در مورد حکم خدا راه خطا رود به حکم جاهلیت حکم کرده است.

718- قضاوت بر خلاف آنچه خداوند متعال نازل کرده است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَنْ حَکَمَ فِی دِرْهَمَیْنِ بِغَیْرِ مَا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَهُوَ کَافِرٌ بِاللَّهِ اَلْعَظِیمِ. (3)

ص: 785


1- . دعائم الإسلام ج 1 ص 182. مستدرک الوسائل ج 6 ص 13 ح 6306.
2- . الکافي ج 7 ص 407 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 408 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرکس درباره دو درهم برخلاف آن چه خدا نازل کرده قضاوت کند، به خداوند بزرگ کافر شده است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ حَکَمَ فِی دِرْهَمَیْنِ بِحُکْمِ جَوْرٍ ثُمَّ جَبَرَ عَلَیْهِ کَانَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ اَلْآیَةِ: «وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ فَأُولٰئِکَ هُمُ اَلْکٰافِرُونَ» فَقُلْتُ وَ کَیْفَ یَجْبُرُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَکُونُ لَهُ سَوْطٌ وَ سِجْنٌ فَیَحْکُمُ عَلَیْهِ فَإِذَا رَضِیَ بِحُکُومَتِهِ وَ إِلاَّ ضَرَبَهُ بِسَوْطِهِ وَ حَبَسَهُ فِی سِجْنِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبدالله بن مسکان به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: معصوم صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس در خصوص دو درهم حکم ستمگرانه نماید، سپس بر محکوم زور بگوید جزو افراد این آیه است: {و هرکس به آن چه که خداوند نازل کرده حکم نکند، پس آنان، همان کافرانند}. (سوره مائده آیه 44)

(راوی گوید:) عرض کردم: چگونه به محکوم زور می گوید؟

فرمود: قاضی، تازیانه و زندانی داشته باشد و بر محکوم حکم کند. پس هرگاه محکوم، به حکم او راضی شد، (چه بهتر) وگرنه او را با تازیانه اش بزند و در زندان خود، زندانی کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: أَیُّ قَاضٍ قَضَی بَیْنَ اِثْنَیْنِ فَأَخْطَأَ سَقَطَ أَبْعَدَ مِنَ اَلسَّمَاءِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از معاویة بن وهب روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هر قاضی که بین دو نفر قضاوت نماید و در حکم اشتباه کند، (گویی) از فراتر از آسمان سقوط کرده است.

719- کسی که فتوا می دهد، ضامن آن فتوا خواهد بود

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَلرَّحْمَنِ بْنِ اَلْحَجَّاجِ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَاعِداً فِی حَلْقَةِ رَبِیعَةِ اَلرَّأْیِ فَجَاءَ أَعْرَابِیٌّ فَسَأَلَ رَبِیعَةَ اَلرَّأْیِ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَأَجَابَهُ فَلَمَّا

ص: 786


1- . الکافي ج 7 ص 408 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 408 ح 4.

سَکَتَ قَالَ لَهُ اَلْأَعْرَابِیُّ أَ هُوَ فِی عُنُقِکَ فَسَکَتَ عَنْهُ رَبِیعَةُ وَ لَمْ یَرُدَّ عَلَیْهِ شَیْئاً فَأَعَادَ عَلَیْهِ اَلْمَسْأَلَةَ فَأَجَابَهُ بِمِثْلِ ذَلِکَ فَقَالَ لَهُ اَلْأَعْرَابِیُّ أَ هُوَ فِی عُنُقِکَ فَسَکَتَ رَبِیعَةُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه هُوَ فِی عُنُقِهِ قَالَ أَوْ لَمْ یَقُلْ وَ کُلُّ مُفْتٍ ضَامِنٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد الرحمن بن حجاج روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه در مجلس ربیعة الرأی، قاضی مدینه حاضر بود. عربی بادیه نشین آمد و پرسشی مطرح کرد. ربیعه به او پاسخ داد.

آن مرد عرب گفت: آیا مسئولیت این فتوا را بر عهده خواهی گرفت؟

ربیعه پاسخی نداد. مرد عرب مجددا پرسش خود را تکرار کرد. ربیعه نیز همان فتوای قبلی را تکرار نمود.

مرد عرب پرسید: مسئولیت این فتوا بر گردن توست؟

ربیعه بازهم ساکت ماند.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به آن مرد فرمود: مسئولیت این فتوا بر گردن اوست؛ خواه اعتراف کند یا اعتراف نکند و کسی که فتوا می دهد، ضامن آن فتوا خواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ صلوات الله علیه مَنْ أَفْتَی اَلنَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لاٰ هُدیً مِنَ اَللَّهِ لَعَنَتْهُ مَلاَئِکَةُ اَلرَّحْمَةِ وَ مَلاَئِکَةُ اَلْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هرکس بدون علم و دانش و هدایتی از جانب خدا فتوا بدهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب بر او نفرین می کنند و هرخطایی که با فتوای او صورت بگیرد، وزر و وبال آن دامن او را خواهد گرفت.

720- حقوق قاضی و حکم رشوه گرفتن در قضاوت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ قَاضٍ بَیْنَ قَرْیَتَیْنِ یَأْخُذُ مِنَ اَلسُّلْطَانِ عَلَی اَلْقَضَاءِ اَلرِّزْقَ فَقَالَ ذَلِکَ اَلسُّحْتُ. (3)

ص: 787


1- . الکافي ج 7 ص 409 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 409 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 409 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدند: یکی قاضی که برای دو آبادی منصوب است برای قضاوت، حقی از حاکم دریافت کند (چه صورت دارد؟)

فرمود: این سحت است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلرِّشَا فِی اَلْحُکْمِ هُوَ اَلْکُفْرُ بِاللَّهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سماعه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رشوه گرفتن برای صدور حکم، همان کفر به خداوند است.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَزِیدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنِ اَلسُّحْتِ فَقَالَ هُوَ اَلرِّشَا فِی اَلْحُکْمِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یزید بن فرقد روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره سحت پرسیدم.

فرمود: آن، رشوه در حکم است.

721- کسی که در حکم ستم کند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: یَدُ اَللَّهِ فَوْقَ رَأْسِ اَلْحَاکِمِ تُرَفْرِفُ بِالرَّحْمَةِ فَإِذَا حَافَ وَکَلَهُ اَللَّهُ إِلَی نَفْسِهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: دست خداوند روی سر حاکم است و بال های رحمت بالای سر او قرار گرفته است. پس هنگامی که او در حکم ستم کند، خداوند او را به خودش واگذار می نماید.

ص: 788


1- . الکافي ج 7 ص 409 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 409 ح 3.
3- . الکافي ج 7 ص 410 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی حَمْزَةَ اَلثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ قَاضٍ کَانَ یَقْضِی بِالْحَقِّ فِیهِمْ فَلَمَّا حَضَرَهُ اَلْمَوْتُ قَالَ لاِمْرَأَتِهِ إِذَا أَنَا مِتُّ فَاغْسِلِینِی وَ کَفِّنِینِی وَ ضَعِینِی عَلَی سَرِیرِی وَ غَطِّی وَجْهِی فَإِنَّکِ لاَ تَرَیْنَ سُوءاً فَلَمَّا مَاتَ فَعَلَتْ ذَلِکَ ثُمَّ مَکَثَتْ بِذَلِکَ حِیناً ثُمَّ إِنَّهَا کَشَفَتْ عَنْ وَجْهِهِ لِتَنْظُرَ إِلَیْهِ فَإِذَا هِیَ بِدُودَةٍ تَقْرِضُ مَنْخِرَهُ فَفَزِعَتْ مِنْ ذَلِکَ فَلَمَّا کَانَ اَللَّیْلُ أَتَاهَا فِی مَنَامِهَا فَقَالَ لَهَا أَفْزَعَکِ مَا رَأَیْتِ قَالَتْ أَجَلْ لَقَدْ فَزِعْتُ فَقَالَ لَهَا أَمَا لَئِنْ کُنْتِ فَزِعْتِ مَا کَانَ اَلَّذِی رَأَیْتِ إِلاَّ فِی أَخِیکِ فُلاَنٍ أَتَانِی وَ مَعَهُ خَصْمٌ لَهُ فَلَمَّا جَلَسَا إِلَیَّ قُلْتُ اَللَّهُمَّ اِجْعَلِ اَلْحَقَّ لَهُ وَ وَجِّهِ اَلْقَضَاءَ عَلَی صَاحِبِهِ فَلَمَّا اِخْتَصَمَا إِلَیَّ کَانَ اَلْحَقُّ لَهُ وَ رَأَیْتُ ذَلِکَ بَیِّناً فِی اَلْقَضَاءِ فَوَجَّهْتُ اَلْقَضَاءَ لَهُ عَلَی صَاحِبِهِ فَأَصَابَنِی مَا رَأَیْتِ لِمَوْضِعِ هَوَایَ کَانَ مَعَ مُوَافَقَةِ اَلْحَقِّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو حمزه ثمالی روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در بنی اسراییل یک قاضی بود که در میان آنان به حق قضاوت می کرد، هنگامی که مرگش فرارسید به همسر خود گفت: آنگاه که من از دنیا رفتم، مرا غسل ده، کفن کن و روی تخت قرار ده و صورتم را بپوشان تا چیز ناپسند و زشتی مشاهده نکنی.

هنگامی که قاضی از دنیا رفت، زن به دستور او عمل کرد. سپس مدتی به همان صورت درنگ کرد. آن گاه صورتش را بازکرد تا او را ببیند. در این هنگام متوجه شد که کرمی سوراخ بینی او را می برید. زن ترسید. آن گاه که شب فرا رسید، شوهرش به خوابش آمد و به او گفت: آیا چیزی که مشاهده کردی تو را ترساند؟

گفت: آری، ترسیدم.

شوهرش گفت: آگاه باش! اگر از، آن چه که مشاهده کردی ترسیدی، فقط به خاطر برادرت، فلانی بود. او نزد من آمد، در حالی که دشمنش همراهش بود. هنگامی که نزد من نشستند، با خودم گفتم: خدایا! حق را به نفع او و حکم را به ضرر دشمنش قرار ده.

هنگامی که شکایت خود را نزد من بازگو کردند، حق با برادرت بود که آن را به طور آشکار در قضاوت دریافتم. اما به ضرر دشمن او حکم نمودم. پس به آن چه که دیدی دچار شدم. به خاطر هوای نفسم که همراه موافقت حق بود.

ص: 789


1- . الکافي ج 7 ص 410 ح 2.

722- نباید نزد قاضیان ستمگر نشست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: مَرَّ بِی أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیهما وَ أَنَا جَالِسٌ عِنْدَ قَاضٍ بِالْمَدِینَةِ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ مِنَ اَلْغَدِ فَقَالَ لِی مَا مَجْلِسٌ رَأَیْتُکَ فِیهِ أَمْسِ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ هَذَا اَلْقَاضِیَ لِی مُکْرِمٌ فَرُبَّمَا جَلَسْتُ إِلَیْهِ فَقَالَ لِی وَ مَا یُؤْمِنُکَ أَنْ تَنْزِلَ اَللَّعْنَةُ فَتَعُمَّ مَنْ فِی اَلْمَجْلِسِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: من در مدینه نزد یک قاضی نشسته بودم که حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه و حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از کنار من گذشت. فردای آن روز به خدمت آن حضرت شرف یاب شدم، حضرت به من فرمود: آن مجلسی که دیروز تو را در آن دیدم، چه بود؟

عرض کردم: قربانت گردم! این قاضی، مرا گرامی می دارد. من نیز گاهی نزد او می نشینم.

حضرت به من فرمود: چه چیزی تو را اطمینان می دهد که لعنت الهی نازل گردد و همه حاضران در آن مجلس را فراگیرد؟!

723- نهی از دادخواهی به قاضیان ستمگر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَیُّمَا مُؤْمِنٍ قَدَّمَ مُؤْمِناً فِی خُصُومَةٍ إِلَی قَاضٍ أَوْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَقَضَی عَلَیْهِ بِغَیْرِ حُکْمِ اَللَّهِ فَقَدْ شَرِکَهُ فِی اَلْإِثْمِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هر مؤمنی از دست برادر دینی خود به قاضی و یا حاکم ستمگر شکایت کند و آنان بر خلاف حکم خدا قضاوت کنند، در گناه قاضی و حاکم، شریک و سهیم خواهد بود.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: أَیُّمَا رَجُلٍ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَخٍ لَهُ مُمَارَاةٌ فِی حَقٍّ فَدَعَاهُ إِلَی رَجُلٍ مِنْ إِخْوَانِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ فَأَبَی إِلاَّ أَنْ یُرَافِعَهُ إِلَی هَؤُلاَءِ کَانَ بِمَنْزِلَةِ اَلَّذِینَ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی اَلَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ

ص: 790


1- . الکافي ج 7 ص 410 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 411 ح 1.

آمَنُوا بِمٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مٰا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحٰاکَمُوا إِلَی اَلطّٰاغُوتِ وَ قَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ» اَلْآیَةَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس با برادر دینی خود نزاع کند و او را دعوت نماید تا به داوری قضات برادران ایمانی خودش رضایت دهد، ولی برادرش به چنین قضاوتی رضایت ندهد، مگر آن که به حکام جور شکایت نماید، به منزله کسانی است که خداوند می فرماید: {آیا به کسانی نمی نگری که پندارند به آن چه بر تو و پیامبران پیشین نازل کردیم ایمان دارند و می خواهند از طاغوت دادخواهی نمایند، با آن که دستور دارند که به طاغوت کافر شوند - تا آخر آیه}. (سوره نساء آیه 60)

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ: «وَ لاٰ تَأْکُلُوا أَمْوٰالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبٰاطِلِ وَ تُدْلُوا بِهٰا إِلَی اَلْحُکّٰامِ» فَقَالَ یَا أَبَا بَصِیرٍ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ عَلِمَ أَنَّ فِی اَلْأُمَّةِ حُکَّاماً یَجُورُونَ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَعْنِ حُکَّامَ أَهْلِ اَلْعَدْلِ وَ لَکِنَّهُ عَنَی حُکَّامَ أَهْلِ اَلْجَوْرِ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّهُ لَوْ کَانَ لَکَ عَلَی رَجُلٍ حَقٌّ فَدَعَوْتَهُ إِلَی حُکَّامِ أَهْلِ اَلْعَدْلِ فَأَبَی عَلَیْکَ إِلاَّ أَنْ یُرَافِعَکَ إِلَی حُکَّامِ أَهْلِ اَلْجَوْرِ لِیَقْضُوا لَهُ لَکَانَ مِمَّنْ حَاکَمَ إِلَی اَلطَّاغُوتِ وَ هُوَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی اَلَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مٰا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحٰاکَمُوا إِلَی اَلطّٰاغُوتِ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: در خدمت حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه این آیه قرآن را تلاوت کردم: {و اموال یک دیگر را به ناحق مخورید، که بخشی را به قاضیان بسپارید}. (سوره بقره آیه 188)

فرمود: ای ابا بصیر! خداوند می دانست که در میان امت گروهی از راه جور و ستم به داوری و قضاوت می پردازند. هان که منظور خداوند قاضیان عادل نیست، بلکه مقصود قاضیان ستمگر است.

ای ابا محمد! اگر بر عهده کسی حقی داشته باشی و او را به قضاوت قاضیان عادل بخوانی و او نپذیرد، جز آن که تو را به قضاوت اهل ستم بکشاند تا به سود او قضاوت نمایند، چنان است که از طاغوت سرکش

ص: 791


1- . الکافي ج 7 ص 411 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 411 ح 3.

دادخواهی کرده باشد. و این است کلام خدا که می فرماید: {آیا به کسانی نمی نگری که می پندارند به آن چه بر تو و پیامبران پیشین نازل شده ایمان دارند و می خواهند از طاغوت دادخواهی کنند، با آن که دستور دارند که به طاغوت کافر شوند}. (سوره نساء آیه 60)

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: إِیَّاکُمْ أَنْ یُحَاکِمَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً إِلَی أَهْلِ اَلْجَوْرِ وَ لَکِنِ اُنْظُرُوا إِلَی رَجُلٍ مِنْکُمْ یَعْلَمُ شَیْئاً مِنْ قَضَائِنَا فَاجْعَلُوهُ بَیْنَکُمْ فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ قَاضِیاً فَتَحَاکَمُوا إِلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خدیجه روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: بپرهیزید از این که برخی از شما، از برخی دیگر، به نزد اهل ستم به محاکمه بروید. اما یکی از خودتان را در نظر بگیرید که چیزی از احکام ما را بداند و او را میان خود، قاضی قرار دهید؛ زیرا من او را قاضی قرار داده ام. پس نزد او برای محاکمه بروید.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عُمَرَ بْنِ حَنْظَلَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِنَا یَکُونُ بَیْنَهُمَا مُنَازَعَةٌ فِی دَیْنٍ أَوْ مِیرَاثٍ فَتَحَاکَمَا إِلَی اَلسُّلْطَانِ أَوْ إِلَی اَلْقُضَاةِ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ فَقَالَ مَنْ تَحَاکَمَ إِلَی اَلطَّاغُوتِ فَحَکَمَ لَهُ فَإِنَّمَا یَأْخُذُ سُحْتاً وَ إِنْ کَانَ حَقُّهُ ثَابِتاً لِأَنَّهُ أَخَذَ بِحُکْمِ اَلطَّاغُوتِ وَ قَدْ أَمَرَ اَللَّهُ أَنْ یُکْفَرَ بِهِ قُلْتُ کَیْفَ یَصْنَعَانِ قَالَ اُنْظُرُوا إِلَی مَنْ کَانَ مِنْکُمْ قَدْ رَوَی حَدِیثَنَا وَ نَظَرَ فِی حَلاَلِنَا وَ حَرَامِنَا وَ عَرَفَ أَحْکَامَنَا فَارْضَوْا بِهِ حَکَماً فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ حَاکِماً فَإِذَا حَکَمَ بِحُکْمِنَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا بِحُکْمِ اَللَّهِ قَدِ اِسْتَخَفَّ وَ عَلَیْنَا رَدَّ وَ اَلرَّادُّ عَلَیْنَا اَلرَّادُّ عَلَی اَللَّهِ وَ هُوَ عَلَی حَدِّ اَلشِّرْکِ بِاللَّهِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عمر بن حنظله روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه پرسیدم: بین دو نفر از یاران ما منازعه ای درباره بدهی یا میراث است. آنان نزد قاضیان محاکمه نمودند؛ آیا جایز است؟

ص: 792


1- . الکافي ج 7 ص 412 ح 4.
2- . الکافي ج 7 ص 412 ح 5.

فرمود: هرکس برای محاکمه نزد طاغوت برود و به نفعش حکم گردد، همانا از روی ظلم و ستم آن را گرفته است؛ گرچه حق او اثبات شده باشد؛ زیرا او، آن را با حکم طاغوت به دست آورده است، در حالی که خداوند فرمان داده که به آن کافر شوند.

عرض کردم: چگونه مسأله را حل کنند؟

فرمود: مردی از خودتان را در نظر بگیرید که حدیث ما را روایت کند و در حلال و حرام ما بنگرد و از احکام ما آگاه باشد. پس او را به حکمیت بپذیرید؛ زیرا من او را بر شما قاضی نمودم. پس هرگاه طبق حکم ما داوری نماید و یکی از دو طرف دعوی حکم را از او نپذیرد، همانا حکم خدا را سبک شمرده و بر ما رد نموده است و ردکننده بر ما، ردکننده بر خداوند است و این، در حد و اندازه شرک به خداوند است.

724- آداب قضاوت

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِیّاً صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ لِشُرَیْحٍ اُنْظُرْ إِلَی أَهْلِ اَلْمَعْکِ وَ اَلْمَطْلِ وَ دَفْعِ حُقُوقِ اَلنَّاسِ مِنْ أَهْلِ اَلْمَقْدُرَةِ وَ اَلْیَسَارِ مِمَّنْ یُدْلِی بِأَمْوَالِ اَلْمُسْلِمِینَ إِلَی اَلْحُکَّامِ فَخُذْ لِلنَّاسِ بِحُقُوقِهِمْ مِنْهُمْ وَ بِعْ فِیهَا اَلْعَقَارَ وَ اَلدِّیَارَ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ مَطْلُ اَلْمُسْلِمِ اَلْمُوسِرِ ظُلْمٌ لِلْمُسْلِمِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَقَارٌ وَ لاَ دَارٌ وَ لاَ مَالٌ فَلاَ سَبِیلَ عَلَیْهِ وَ اِعْلَمْ أَنَّهُ لاَ یَحْمِلُ اَلنَّاسَ عَلَی اَلْحَقِّ إِلاَّ مَنْ وَرَّعَهُمْ عَنِ اَلْبَاطِلِ ثُمَّ وَاسِ بَیْنَ اَلْمُسْلِمِینَ بِوَجْهِکَ وَ مَنْطِقِکَ وَ مَجْلِسِکَ حَتَّی لاَ یَطْمَعَ قَرِیبُکَ فِی حَیْفِکَ وَ لاَ یَیْأَسَ عَدُوُّکَ مِنْ عَدْلِکَ وَ رُدَّ اَلْیَمِینَ عَلَی اَلْمُدَّعِی مَعَ بَیِّنَةٍ فَإِنَّ ذَلِکَ أَجْلَی لِلْعَمَی وَ أَثْبَتُ فِی اَلْقَضَاءِ وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلْمُسْلِمِینَ عُدُولٌ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ إِلاَّ مَجْلُوداً فِی حَدٍّ لَمْ یَتُبْ مِنْهُ أَوْ مَعْرُوفٌ بِشَهَادَةِ زُورٍ أَوْ ظَنِینٌ وَ إِیَّاکَ وَ اَلتَّضَجُّرَ وَ اَلتَّأَذِّیَ فِی مَجْلِسِ اَلْقَضَاءِ اَلَّذِی أَوْجَبَ اَللَّهُ فِیهِ اَلْأَجْرَ وَ یُحْسِنُ فِیهِ اَلذُّخْرَ لِمَنْ قَضَی بِالْحَقِّ وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلصُّلْحَ جَائِزٌ بَیْنَ اَلْمُسْلِمِینَ إِلاَّ صُلْحاً حَرَّمَ حَلاَلاً أَوْ أَحَلَّ حَرَاماً وَ اِجْعَلْ لِمَنِ اِدَّعَی شُهُوداً غُیَّباً أَمَداً بَیْنَهُمَا فَإِنْ أَحْضَرَهُمْ أَخَذْتَ لَهُ بِحَقِّهِ وَ إِنْ لَمْ یُحْضِرْهُمْ أَوْجَبْتَ عَلَیْهِ اَلْقَضِیَّةَ فَإِیَّاکَ أَنْ تُنَفِّذَ فِیهِ قَضِیَّةً فِی قِصَاصٍ أَوْ حَدٍّ مِنْ حُدُودِ اَللَّهِ أَوْ حَقٍّ مِنْ حُقُوقِ اَلْمُسْلِمِینَ حَتَّی تَعْرِضَ ذَلِکَ عَلَیَّ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ لاَ تَقْعُدَنَّ فِی مَجْلِسِ اَلْقَضَاءِ حَتَّی تَطْعَمَ. (1)

ص: 793


1- . الکافي ج 7 ص 412 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلمة بن کهیل روایت کرده که گفت: از حضرت مولا علی صلوات الله علیه شنیدم که به شریح می فرمود: اهل درنگ و امروز و فردا کردن را بنگر و حقوق مردم را از توانگران و گشاده روزیان، که دارایی مسلمانان را به حکام می پردازند، بستان. پس حقوق مردم را از آنان بازستان و به خاطر ستاندن حق مردم، زمین و خانه های آنان را بفروش؛ زیرا از رسول الله صلّی اللّه علیه و آله شنیدم که می فرمود: امروز و فردا کردن مسلمانی که توانایی مالی دارد، ظلم به مسلمان صاحب حق است و هرکس که نه زمینی دارد و نه خانه ای و نه اموالی، سلطه ای بر او نیست.

و بدان! هیچ کس مردم را به سوی حق نمی برد، جز کسی که آنان را از باطل باز می دارد.

آن گاه با چهره، سخن گفتن و جایگاه نشستن خود، میان مسلمانان مساوات برقرار کن تا کسی که نزدیک توست، به ستم تو طمع نکند و کسی که از تو دور است، از عدل تو ناامید نشود و سوگند را همراه دلیل و شاهد، به مدعی برگردان؛ زیرا این کار، برای فرد ناآگاه، روشن گر و در قضاوت استوارتر است.

و بدان که برخی از مسلمانان، نسبت به برخی دیگر، عادل هستند؛ جز کسی که به خاطر حدی که از آن توبه نکرده، تازیانه خورده است، یا کسی که به شهادت دروغین دادن معروف باشد و یا کسی که مظنون است.

بپرهیز از این که در مجلس قضاوتی که خداوند در آن پاداش قرار داده و نیکی را برای کسی که به حق داوری کند ذخیره کرده، بی قراری کنی و خود را آزار دهی.

و بدان که صلح، بین مسلمانان جایز است؛ جز صلحی که حلالی را حرام کند یا حرامی را حلال کند. و برای کسی که ادعا می کند شاهدانی دارد که غایب هستند، وقت معینی بین مدعی و منکر قرار ده. پس اگر شهود خود را حاضر نمود، حق او ستانده می شود و اگر آنان را حاضر نکرد، حکم بر او لازم می گردد.

پس بپرهیز که در امر قضاوت، در خصوص قصاص یا حدی از حدود خدا و یا حقی از حقوق مسلمانان، حکمی را نافذ گردانی، تا این که آن را بر من عرضه کنی؛ ان شاء اللّه. و به هیچ وجه در جایگاه قضاوت ننشین، تا این که غذا بخوری.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه لِشُرَیْحٍ لاَ تُسَارَّ أَحَداً فِی مَجْلِسِکَ وَ إِنْ غَضِبْتَ فَقُمْ فَلاَ تَقْضِیَنَّ فَأَنْتَ غَضْبَانُ قَالَ

ص: 794

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِ لِسَانُ اَلْقَاضِی وَرَاءَ قَلْبِهِ فَإِنْ کَانَ لَهُ قَالَ وَ إِنْ کَانَ عَلَیْهِ أَمْسَکَ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از احمد بن ابی عبدالله به صورت مرفوع روایت کرده که گفت: راوی گوید: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به شریح فرمود: در مجلس قضاوت خود با هیچ کس راز نگو و اگر خشمگین شدی برخیز و هرگز با حال خشم داوری نکن.

راوی گوید: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: زبان قاضی پشت قلب اوست. پس اگر قلبش در اختیار او باشد، حکم کند. و اگر قلبش علیه او باشد از قضاوت خودداری کند.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَمَّنْ سَمِعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا کَانَ اَلْحَاکِمُ یَقُولُ لِمَنْ عَنْ یَمِینِهِ وَ لِمَنْ عَنْ یَسَارِهِ مَا تَرَی مَا تَقُولُ فَعَلَی ذَلِکَ لَعْنَةُ اَللّٰهِ وَ اَلْمَلاٰئِکَةِ وَ اَلنّٰاسِ أَجْمَعِینَ أَلاَّ یَقُومُ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ تُجْلِسُهُمْ مَکَانَهُ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از داود بن یزید از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه قاضی به افرادی که در دو طرف راست و چپ او نشسته اند بگوید: نظرت چیست؟ چه می گویی؟ پس بر او، لعنت خداوند و فرشتگان و مردم، همگی باد! مگر این که از جایگاه خود برخیزد و آن افراد را به جای خود قرار دهد.

725- قضاوت با شاهد و سوگند

1- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ صُهَیْبِ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ صلوات الله علیهم: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَضَی بِالْیَمِینِ مَعَ الشَّاهِدِ الْوَاحِدِ وَ أَنَّ عَلِیّاً صلوات الله علیه قَضَی بِهِ بِالْعِرَاقِ. (3)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از صهیب بن عباد از پدرش از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه روایت کرده که فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله با یک شاهد همراه با قسم حکم داد و علی صلوات الله علیه هم در عراق بدان حکم داد.

ص: 795


1- . الکافي ج 7 ص 413 ح 5.
2- . الکافي ج 7 ص 414 ح 6.
3- . أمالی (للصدوق) ص 363. بحارالانوار ج 101 ص 227 ح 1.

2- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عن أحمد بن محمد بن أبي نصر الْبَزَنْطِیِّ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا صلوات الله علیه یَقُولُ: قَالَ أَبُو حَنِیفَةَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه تَجْتَزِءُونَ بِشَاهِدٍ وَاحِدٍ وَ یَمِینٍ قَالَ نَعَمْ قَضَی بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَضَی بِهِ عَلِیٌّ صلوات الله علیه بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ بِشَاهِدٍ وَ یَمِینٍ فَعَجِبَ أَبُو حَنِیفَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَعْجَبُ مِنْ هَذَا أَنَّکُمْ تَقْضُونَ بِشَاهِدٍ وَاحِدٍ فِی مِائَةِ شَاهِدٍ وَ تَجْتَزِءُونَ بِشَهَادَاتِهِمْ بِقَوْلِهِ فَقَالَ لَهُ لَا نَفْعَلُ فَقَالَ بَلَی تَبْعَثُونَ رَجُلًا وَاحِداً فَیَسْأَلُ عَنْ مِائَةِ شَاهِدٍ فَتُجِیزُونَ شَهَادَاتِهِمْ بِقَوْلِهِ وَ إِنَّمَا هُوَ رَجُلٌ وَاحِدٌ فَقَالَ أَبُو حَنِیفَةَ أَیْشٍ فَرْقٌ مَا بَیْنَ ظِلَالِ الْمُحْرِمِ وَ الْخِبَاءِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه إِنَّ السُّنَّةَ لَا تُقَاسُ. (1)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: ابو حنیفه به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفت: چگونه با سوگند همراه با یک شاهد حکم می دهید؟

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و آله بدان حکم کرد و حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم نزد شما به یک شاهد و سوگند حکم داد. ابوحنیفه تعجب کرد!

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: شگفت آورتر این است که شما با شهادت یکی، حکم به شهادت صد نفر می دهید و شهادت آن صد نفر را مُجزی می دانید؟

ابوحنیفه گفت: این کار را نمی کنیم.

حضرت فرمود: بلی می کنید. صد نفر شهادت می دهند، شما یک نفر را می فرستید و آن یک نفر درباره آنان تحقیق می کند. سپس شهادت آنان را به گفته این یک نفر، مُجزی می دانید.

ابو حنیفه گفت: چه تفاوتی میان سایبان محرم و چادر وجود دارد؟

حضرت فرمود: به راستی که سنت قیاس نمی شود.

ص: 796


1- . قرب الإسناد ص 158. بحارالانوار ج 101 ص 227 ح 4.

726- دلیل و شاهد بر عهده مدعی و سوگند به عهده منکر است

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلٍ وَ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلْبَیِّنَةُ عَلَی مَنِ اِدَّعَی وَ اَلْیَمِینُ عَلَی مَنِ اُدُّعِیَ عَلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل و هشام روایت کرده که گفتند: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: دلیل و شاهد به عهده مدعی و سوگند به عهده منکر است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّ اَللَّهَ حَکَمَ فِی دِمَائِکُمْ بِغَیْرِ مَا حَکَمَ بِهِ فِی أَمْوَالِکُمْ حَکَمَ فِی أَمْوَالِکُمْ أَنَّ اَلْبَیِّنَةَ عَلَی اَلْمُدَّعِی وَ اَلْیَمِینَ عَلَی اَلْمُدَّعَی عَلَیْهِ وَ حَکَمَ فِی دِمَائِکُمْ أَنَّ اَلْبَیِّنَةَ عَلَی مَنِ اُدُّعِیَ عَلَیْهِ وَ اَلْیَمِینَ عَلَی مَنِ اِدَّعَی لِکَیْلاَ یَبْطُلَ دَمُ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خداوند در مورد خون های شما، به غیر آن چه که درباره اموال تان حکم نموده، حکم فرموده است. درباره اموال تان حکم نموده که دلیل و گواه به عهده مدعی و سوگند به عهده منکر است. اما درباره خون های شما حکم نموده که دلیل و گواه به عهده منکر و سوگند به عهده مدعی است، تا خون مرد مسلمانی به هدر نرود.

727- باز گرداندن سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما: فِی اَلرَّجُلِ یَدَّعِی وَ لاَ بَیِّنَةَ لَهُ قَالَ یَسْتَحْلِفُهُ فَإِنْ رَدَّ اَلْیَمِینَ عَلَی صَاحِبِ اَلْحَقِّ فَلَمْ یَحْلِفْ فَلاَ حَقَّ لَهُ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره شخص مدعی که دو شاهد عادل نداشته باشد

ص: 797


1- . الکافي ج 7 ص 415 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 415 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 416 ح 1.

فرمود: او را سوگند می دهند. پس اگر سوگند را به صاحب حق برگرداند و خودش سوگند یاد نکند، حقی نخواهد داشت.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ: اِسْتِخْرَاجُ اَلْحُقُوقِ بِأَرْبَعَةِ وُجُوهٍ بِشَهَادَةِ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ اِمْرَأَتَانِ فَإِنْ لَمْ تَکُنِ اِمْرَأَتَانِ فَرَجُلٌ وَ یَمِینُ اَلْمُدَّعِی فَإِنْ لَمْ یَکُنْ شَاهِدٌ فَالْیَمِینُ عَلَی اَلْمُدَّعَی عَلَیْهِ فَإِنْ لَمْ یَحْلِفْ [وَ] رَدَّ اَلْیَمِینَ عَلَی اَلْمُدَّعِی فَهُوَ وَاجِبٌ عَلَیْهِ أَنْ یَحْلِفَ وَ یَأْخُذَ حَقَّهُ فَإِنْ أَبَی أَنْ یَحْلِفَ فَلاَ شَیْءَ لَهُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از راویان روایت کرده که گفت: (معصوم صلوات الله علیه) فرمود: به دست آوردن حقوق از چهار طریق حاصل می شود: با شهادت دو مرد عادل. اگر دو مرد عادل نبود، یک مرد و دو زن. اگر دو زن نبود، یک مرد به همراه سوگند مدعی. اگر هیچ شاهدی نبود، سوگند به عهده منکر است. اگر منکر سوگند نخورد و آن را به مدعی برگرداند، بر مدعی واجب است که سوگند یاد نموده و حق خود را بگیرد. پس اگر از سوگند یاد کردن خودداری کرد، حقی نخواهد داشت.

728- کسی که دلیل و شاهدی دارد سوگندی به عهده او نیست

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنِ اَلرَّجُلِ یُقِیمُ اَلْبَیِّنَةَ عَلَی حَقِّهِ هَلْ عَلَیْهِ أَنْ یُسْتَحْلَفَ قَالَ لاَ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: مردی برای حق خود دلیل و شاهدی اقامه می کند؛ آیا باید از او سوگند بخواهند؟

فرمود: نه.

729- کسی که به سوگند یاد کردن راضی باشد و برای او سوگند یاد شود دیگر ادعایی ندارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اِبْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا رَضِیَ صَاحِبُ اَلْحَقِّ بِیَمِینِ اَلْمُنْکِرِ لِحَقِّهِ فَاسْتَحْلَفَهُ فَحَلَفَ أَنْ لاَ حَقَّ لَهُ قِبَلَهُ ذَهَبَتِ اَلْیَمِینُ بِحَقِّ اَلْمُدَّعِی فَلاَ دَعْوَی لَهُ قُلْتُ لَهُ وَ إِنْ کَانَتْ عَلَیْهِ بَیِّنَةٌ عَادِلَةٌ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ أَقَامَ بَعْدَ مَا

ص: 798


1- . الکافي ج 7 ص 416 ح 3.
2- . الکافي ج 7 ص 417 ح 1.

اِسْتَحْلَفَهُ بِاللَّهِ خَمْسِینَ قَسَامَةً مَا کَانَ لَهُ وَ کَانَتِ اَلْیَمِینُ قَدْ أَبْطَلَتْ کُلَّ مَا اِدَّعَاهُ قَبْلَهُ مِمَّا قَدِ اِسْتَحْلَفَهُ عَلَیْهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابن ابی یعفور روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه مدعی رضایت دهد که منکر او سوگند یاد کند و منکر سوگند یاد کند که مدعی هیچ گونه حقی بر گردن من ندارد، این سوگند حق مدعی را سلب می کند و دیگر حق ندارد دعوای خود را مطرح کند.

گفتم: گرچه برای اثبات حق خود دو شاهد عادل داشته باشد؟

فرمود: آری، اگر بعد از سوگند منکر پنجاه نفر شاهد بیاورد، بازهم حق ندارد که ادعای خود را مطرح کند. سوگند منکر، هرگونه ادعایی را که برای آن سوگند یاد کرده است سلب خواهد کرد.

کتاب سوگندها، نذرها و کفاره ها

730- کراهت سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أَیُّوبَ اَلْخَزَّازِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ تَحْلِفُوا بِاللَّهِ صَادِقِینَ وَ لاَ کَاذِبِینَ فَإِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «وَ لاٰ تَجْعَلُوا اَللّٰهَ عُرْضَةً لِأَیْمٰانِکُمْ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ایوب خزّاز گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمود:

به خدا سوگند یاد نکنید، چه راست و چه دروغ؛ چراکه خداوند متعال می فرماید: {و نام خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید}. (سوره بقره آیه 224)

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا اُدُّعِیَ عَلَیْکَ مَالٌ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَیْکَ فَأَرَادَ أَنْ یُحَلِّفَکَ فَإِنْ بَلَغَ مِقْدَارَ ثَلاَثِینَ دِرْهَماً فَأَعْطِهِ وَ لاَ تَحْلِفْ وَ إِنْ کَانَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَاحْلِفْ وَ لاَ تُعْطِهِ. (3)

ص: 799


1- . الکافي ج 7 ص 417 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 434 ح 1.
3- . الکافي ج 7 ص 435 ح 6.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن حکم از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه علیه تو ادعای اموالی شد و مدعی در واقع حقی بر تو ندارد و می خواهد تو را سوگند دهد، پس اگر آن اموال به اندازه سی درهم برسد، آن را به او بده و قسم نخور و اگر بیشتر از سی درهم باشد، سوگند یاد کن و آن را به او نده.

731- سوگند دروغ

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یَعْقُوبَ اَلْأَحْمَرِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: مَنْ حَلَفَ عَلَی یَمِینٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَاذِبٌ فَقَدْ بَارَزَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یعقوب احمر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که بر صحت ادعای خود سوگند یاد می کند و می داند که ادعای او دروغ است، رودررو با خداوند عز و جل به جنگ برخاسته است.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ اَلْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ صلوات الله علیه: أَنَّ اَلْیَمِینَ اَلْکَاذِبَةَ وَ قَطِیعَةَ اَلرَّحِمِ تَذَرَانِ اَلدِّیَارَ بَلاَقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تُنْغِلُ اَلرَّحِمَ یَعْنِی اِنْقِطَاعَ اَلنَّسْلِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو عبیده حذّاء روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: در کتاب علی صلوات الله علیه چنین آمده است: سوگند دروغ و قطع پیوند خویشاوندی، سرزمین ها را برای اهالی آن، خشک و بی آب و علف می کند و نسل را نابود می سازد.

732- سوگند فقط به نام خدا

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی أَیُّوبَ اَلْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ حَلَفَ بِاللَّهِ فَلْیَصْدُقْ وَ مَنْ لَمْ یَصْدُقْ فَلَیْسَ مِنَ اَللَّهِ وَ مَنْ حُلِفَ لَهُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَرْضَ وَ مَنْ لَمْ یَرْضَ فَلَیْسَ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (3)

ص: 800


1- . الکافي ج 7 ص 435 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 436 ح 9.
3- . الکافي ج 7 ص 438 ح 2.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو ایوب خزّاز روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کسی که به نام خدا سوگند یاد می کند، باید راست بگوید. کسی که سوگند یاد کند و راستگو نباشد، از ولایت خداوند بیرون است. برای هرکس سوگند الهی یاد کنند، باید بپذیرد و هرکس به سوگند الهی راضی نگردد، از ولایت خدا بیرون است.

733- انواع سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلْأَیْمَانُ ثَلاَثٌ یَمِینٌ لَیْسَ فِیهَا کَفَّارَةٌ وَ یَمِینٌ فِیهَا کَفَّارَةٌ وَ یَمِینٌ غَمُوسٌ تُوجِبُ اَلنَّارَ فَالْیَمِینُ اَلَّتِی لَیْسَ فِیهَا کَفَّارَةٌ اَلرَّجُلُ یَحْلِفُ بِاللَّهِ عَلَی بَابِ بِرٍّ أَنْ لاَ یَفْعَلَهُ فَکَفَّارَتُهُ أَنْ یَفْعَلَهُ وَ اَلْیَمِینُ اَلَّتِی تَجِبُ فِیهَا اَلْکَفَّارَةُ اَلرَّجُلُ یَحْلِفُ عَلَی بَابِ مَعْصِیَةٍ أَنْ لاَ یَفْعَلَهُ فَیَفْعَلُهُ فَتَجِبُ عَلَیْهِ اَلْکَفَّارَةُ وَ اَلْیَمِینُ اَلْغَمُوسُ اَلَّتِی تُوجِبُ اَلنَّارَ اَلرَّجُلُ یَحْلِفُ عَلَی حَقِّ اِمْرِئٍ مُسْلِمٍ عَلَی حَبْسِ مَالِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از علی بن حدید از یکی از اصحاب ما روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سوگندها سه نوع اند: سوگندی که کفاره ندارد، سوگندی که کفاره دارد و سوگند دروغی که موجب آتش دوزخ است.

اما سوگندی که کفاره ندارد: شخص سوگند یاد می کند که عمل خوبی را انجام ندهد. کفاره اش این است که آن را انجام دهد. و سوگندی که موجب کفاره می شود: شخص قسم می خورد که عمل معصیتی را انجام ندهد؛ اما انجامش می دهد. پس کفاره بر او لازم می گردد. و سوگند دروغی که موجب آتش دوزخ است: شخص بر حق مرد مسلمانی سوگند یاد می کند تا آن را به دست آورد.

ص: 801


1- . الکافي ج 7 ص 438 ح 1.

734- سوگندها و نذرهای بی اثر

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لاَ یَمِینَ لِوَلَدٍ مَعَ وَالِدِهِ وَ لاَ لِمَمْلُوکٍ مَعَ مَوْلاَهُ وَ لاَ لِلْمَرْأَةِ مَعَ زَوْجِهَا وَ لاَ نَذْرَ فِی مَعْصِیَةٍ وَ لاَ یَمِینَ فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرمود: با وجود پدر، فرزند سوگندی ندارد. با وجود مولا، برده سوگندی ندارد. با وجود شوهر، زن سوگندی ندارد و هیچ نذری در مورد معصیت و هیچ سوگندی درباره قطع رحم، صحیح نیست.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: لاَ یَجُوزُ یَمِینٌ فِی تَحْلِیلِ حَرَامٍ وَ لاَ تَحْرِیمِ حَلاَلٍ وَ لاَ قَطِیعَةِ رَحِمٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنید که می فرمود: در خصوص حلال کردن حرام، حرام کردن حلال و قطع رحم کردن، سوگند جایز نیست.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ اَلْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ حَلَفَ فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاَ نَذْرَ فِی مَعْصِیَةٍ وَ لاَ یَمِینَ فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَحْلَفَهُ اَلسُّلْطَانُ بِالطَّلاَقِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَحَلَفَ قَالَ لاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یَخَافُ عَلَی مَالِهِ مِنَ اَلسُّلْطَانِ فَیَحْلِفُ لِیَنْجُوَ بِهِ مِنْهُ قَالَ لاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ وَ سَأَلْتُهُ هَلْ یَحْلِفُ اَلرَّجُلُ عَلَی مَالِ أَخِیهِ کَمَا عَلَی مَالِهِ قَالَ نَعَمْ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن سعد اشعری روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: اگر انسان سوگند یاد کند که با برخی از خویشان خود قطع رابطه نماید (چه صورت دارد؟)

ص: 802


1- . الکافي ج 7 ص 440 ح 6.
2- . الکافي ج 7 ص 439 ح 2. الکافي ج 7 ص 439 ح 2.
3- . الکافي ج 7 ص 440 ح 4.

فرمود: رسول الله صلّی اللّه علیه و آله فرموده: هیچ نذری برای نافرمانی خدا منعقد نمی شود. و هیچ سوگندی برای قطع رابطه با خویشان، تعهد نمی آورد.

پرسیدم: اگر حاکم کسی را مجبور کند که برای طلاق و نظیر آن سوگند یاد کند و او سوگند یاد کند، (چه صورت دارد؟ )

فرمود: برای او گناهی ندارد.

پرسیدم: اگر انسان از حاکم بترسد که اموالش را مصادره کند، ازاین رو به نداشتن مالی سوگند یاد کند تا خود را نجات دهد، چه صورت دارد؟

فرمود: برای او گناهی ندارد.

پرسیدم: انسان می تواند برای حفظ اموال دیگران نیز سوگند یاد کند؟

فرمود: آری.

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی رَجُلٍ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَیْهِ نَذْراً وَ لَمْ یُسَمِّهِ قَالَ إِنْ سَمَّی فَهُوَ اَلَّذِی سَمَّی وَ إِنْ لَمْ یُسَمِّ فَلَیْسَ عَلَیْهِ شَیْءٌ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که برای خدا، نذری به عهده خود قرار داد و آن را اسم نبرد، فرمود: اگر اسم برده باشد، همان نذری است که اسم برده است و اگر اسم نبرده باشد، چیزی به عهده او نیست.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ قَالَ وَ اَللَّهِ لَقَدْ قَالَ لِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما: إِنَّ اَللَّهَ عَلَّمَ نَبِیَّهُ اَلتَّنْزِیلَ وَ اَلتَّأْوِیلَ فَعَلَّمَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ عَلِیّاً صلوات الله علیه قَالَ وَ عَلَّمَنَا وَ اَللَّهِ ثُمَّ قَالَ مَا صَنَعْتُمْ مِنْ شَیْءٍ أَوْ حَلَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ یَمِینٍ فِی تَقِیَّةٍ فَأَنْتُمْ مِنْهُ فِی سَعَةٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح روایت کرده که گفت: به خدا سوگند که حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه به من فرمود: خداوند عز و جل ظاهر و باطن قرآن را به پیامبرش آموخت و رسول

ص: 803


1- . الکافي ج 7 ص 441 ح 10.
2- . الکافي ج 7 ص 442 ح 15.

الله صلّی اللّه علیه و آله آن را به حضرت امیرالمؤمنین علی صلوات الله علیه آموخت و ما نیز ظاهر و باطن قرآن را آموخته ایم.

سپس فرمود: هر عملی که به خاطر تقیه انجام دهید و یا هرسوگندی که یاد کنید، درباره به آن آزادی کامل دارید.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: لاَ یَمِینَ فِی غَضَبٍ وَ لاَ فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ وَ لاَ فِی جَبْرٍ وَ لاَ فِی إِکْرَاهٍ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اَللَّهُ فَمَا فَرْقٌ بَیْنَ اَلْإِکْرَاهِ وَ اَلْجَبْرِ قَالَ اَلْجَبْرُ مِنَ اَلسُّلْطَانِ وَ یَکُونُ اَلْإِکْرَاهُ مِنَ اَلزَّوْجَةِ وَ اَلْأُمِّ وَ اَلْأَبِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ بِشَیْءٍ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از عبد اللّه بن سنان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: سوگندی در حال خشم و درباره قطع رحم و در حال اجبار و در حال اکراه، صحیح نیست.

عرض کردم: خداوند کارهای شما را اصلاح کند! فرق بین اجبار و اکراه چیست؟

فرمود: اجبار از سوی پادشاه و اکراه از سوی همسر، مادر و پدر است و با وجود آن، سوگند و نذری منعقد نمی شود.

735- سوگند بیهوده

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لاٰ یُؤٰاخِذُکُمُ اَللّٰهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمٰانِکُمْ» قَالَ اَللَّغْوُ قَوْلُ اَلرَّجُلِ لاَ وَ اَللَّهِ وَ بَلَی وَ اَللَّهِ وَ لاَ یَعْقِدُ عَلَی شَیْءٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که درباره گفتار خداوند که می فرماید: {خداوند شما را درباره سوگندهای بیهوده خود بازخواست نخواهد کرد}. (سوره بقره آیه 225) فرمود: منظور از سوگند بیهوده، سخن انسان است که می گوید: «نه، به خدا سوگند!» و «آری، به خدا سوگند!»، اما بر چیزی عقدی جاری نمی سازد.

ص: 804


1- . الکافي ج 7 ص 442 ح 16.
2- . الکافي ج 7 ص 443 ح 1.

736- نیت در سوگند

1- الشیخ عبد الله بن جعفر الحمیري، بإسناده عَنِ مسعدة بن صَدَقَةَ قَالَ: سُئِلَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ صلوات الله علیهما عَمَّا قَدْ یَجُوزُ وَ عَمَّا لَا یَجُوزُ مِنَ النِّیَّةِ عَلَی الْإِضْمَارِ فِی الْیَمِینِ فَقَالَ إِنَّ النِّیَّاتِ قَدْ تَجُوزُ فِی مَوْضِعٍ وَ لَا تَجُوزُ فِی آخَرَ فَأَمَّا مَا تَجُوزُ فِیهِ فَإِذَا کَانَ مَظْلُوماً فَمَا حَلَفَ بِهِ وَ نَوَی الْیَمِینَ فَعَلَی نِیَّتِهِ وَ أَمَّا إِذَا کَانَ ظَالِماً فَالْیَمِینُ عَلَی نِیَّةِ الْمَظْلُومِ ثُمَّ قَالَ وَ لَوْ کَانَتِ النِّیَّاتُ مِنْ أَهْلِ الْفِسْقِ یُؤْخَذُ بِهَا أَهْلُهَا إِذاً لَأُخِذَ کُلُّ مَنْ نَوَی الزِّنَا بِالزِّنَا وَ کُلُّ مَنْ نَوَی السَّرِقَةَ بِالسَّرِقَةِ وَ کُلُّ مَنْ نَوَی الْقَتْلَ بِالْقَتْلِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَدْلٌ کَرِیمٌ حَکِیمٌ لَیْسَ الْجَوْرُ مِنْ شَأْنِهِ وَ لَکِنَّهُ یُثِیبُ عَلَی نِیَّاتِ الْخَیْرِ أَهْلَهَا وَ إِضْمَارِهِمْ عَلَیْهَا وَ لَا یُؤَاخِذُ أَهْلَ الْفُسُوقِ حَتَّی یَفْعَلُوا. (1)

مرحوم شیخ عبدالله بن جعفر حمیری، با سند خویش از مسعدة بن صدقه روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره نیّتی که جایز است و نیّتی که جایز نیست - در مورد نیت سوگند - سؤال شد. حضرت فرمود: نیت ها در موردی جایز است و در موردی جایز نیست، اما موردی که نیت در آن جایز است، پس آن زمان است که شخص مظلوم باشد، پس هر سوگندی بخورد و نیت سوگند بدان بکند، بر همان نیّتش خواهد بود؛ ولی اگر ظالم باشد، پس سوگند بر پایه نیت مظلوم است. سپس حضرت صلوات الله علیه فرمود: اگر نیّات گنهکاران موجب شود که صاحبان آن بدان مواخذه شوند، هرکس که نیّت زنا می کرد باید به زنا مواخذه شود و هرکس که نیت دزدی می کرد به دلیل دزدی گرفته شود و هرکس که نیت قتل می کرد به دلیل قتل گرفته شود، ولی خداوند عادل و کریم است و ستم در شأن او نیست و او بر اساس نیت های خیر و در دل گرفتن خیر، به اهل آن پاداش می دهد و فاسقان را تا انجام ندهند، مواخذه نمی کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ اَلْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ حَلَفَ وَ ضَمِیرُهُ عَلَی غَیْرِ مَا حَلَفَ قَالَ اَلْیَمِینُ عَلَی اَلضَّمِیرِ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسماعیل بن سعد اشعری روایت کرده که گفت: از حضرت امام رضا صلوات الله علیه پرسیدم: اگر انسان سوگندی یاد کند، اما زبانش با دلش یکی نباشد، (چه صورت دارد؟)

فرمود: سوگند براساس نیت قلبی است.

ص: 805


1- . قرب الاسناد ص 6. بحارالانوار ج 101 ص 287 ح 22.
2- . الکافي ج 7 ص 444 ح 2.

737- سوگند فقط بر اساس علم و اطلاع

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یَحْلِفُ اَلرَّجُلُ إِلاَّ عَلَی عِلْمِهِ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از هشام بن سالم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: انسان فقط باید براساس علم و آگاهی خود سوگند یاد کند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُسْتَحْلَفُ اَلرَّجُلُ إِلاَّ عَلَی عِلْمِهِ وَ لاَ یَقَعُ اَلْیَمِینُ إِلاَّ عَلَی اَلْعِلْمِ اُسْتُحْلِفَ أَوْ لَمْ یُسْتَحْلَفْ.(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از یونس از یکی از یارانش روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: از کسی، طلب سوگند نمی کنند، مگر براساس علم و آگاهی او. و سوگند واقع نمی شود، مگر در خصوص علم و آگاهی؛ چه از او سوگند بخواهند و چه سوگند نخواهند.

738- سوگندهایی که کفاره در پی دارد

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: کُلُّ یَمِینٍ حَلَفَ عَلَیْهَا أَنْ لاَ یَفْعَلَهَا مِمَّا لَهُ فِیهِ مَنْفَعَةٌ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ فَلاَ کَفَّارَةَ عَلَیْهِ وَ إِنَّمَا اَلْکَفَّارَةُ فِی أَنْ یَحْلِفَ اَلرَّجُلُ وَ اَللَّهِ لاَ أَزْنِی وَ اَللَّهِ لاَ أَشْرَبُ اَلْخَمْرَ وَ اَللَّهِ لاَ أَسْرِقُ وَ اَللَّهِ لاَ أَخُونُ وَ أَشْبَاهِ هَذَا وَ لاَ أَعْصِی ثُمَّ فَعَلَ فَعَلَیْهِ اَلْکَفَّارَةُ فِیهِ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمود: هر سوگندی که منفعت دنیایی و آخرتی داشته باشد و انسان سوگند یاد کند که آن را انجام ندهد کفاره ندارد کفاره در موردی است که انسان سوگند یاد کند که «به خدا قسم! مرتکب زنا نخواهم شد»، «به خدا قسم! شراب نخواهم نوشید»، «به خدا قسم! دزدی نخواهم کرد»، «به خدا قسم! خیانت نخواهم نمود» و مانند این ها، و «معصیت نخواهم کرد»، سپس آن را انجام دهد، کفاره به عهده اوست.

ص: 806


1- . الکافي ج 7 ص 445 ح 1.
2- . الکافي ج 7 ص 445 ح 4.
3- . الکافي ج 7 ص 447 ح 8.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَمَّا یُکَفَّرُ مِنَ اَلْأَیْمَانِ فَقَالَ مَا کَانَ عَلَیْکَ أَنْ تَفْعَلَهُ فَحَلَفْتَ أَنْ لاَ تَفْعَلَهُ ثُمَّ فَعَلْتَهُ فَلَیْسَ عَلَیْکَ شَیْءٌ وَ مَا لَمْ یَکُنْ عَلَیْکَ وَاجِباً أَنْ تَفْعَلَهُ فَحَلَفْتَ أَنْ لاَ تَفْعَلَهُ ثُمَّ فَعَلْتَهُ فَعَلَیْکَ اَلْکَفَّارَةُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه پرسیدم: کدام سوگندها کفاره دارند؟

فرمود: آن کاری که انجام آن بر تو لازم بود و تو سوگند یاد کردی که آن را انجام ندهی، اما آن را انجام دهی، کفاره ندارد و آن کاری که انجام آن بر تو واجب نباشد و تو سوگند یاد کردی که آن را انجام ندهی، اما آن را انجام دهی، باید کفاره بپردازی.

739- درخواست سوگند از اهل کتاب

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُحْلَفُ اَلْیَهُودِیُّ وَ لاَ اَلنَّصْرَانِیُّ وَ لاَ اَلْمَجُوسِیُّ بِغَیْرِ اَللَّهِ إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ: «فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِمٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سلیمان بن خالد روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: یهودی، نصرانی و مجوسی را جز به نام خدا نمی توانند سوگند دهند. خداوند عز و جل می فرماید: {در میان یهود و نصارا به حکم آن چه خداوند نازل فرموده داوری کن}. (سوره مائده آیه 52)

740- کفاره سوگند

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه: فِی کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ یُطْعِمُ عَشَرَةَ مَسَاکِینَ لِکُلِّ مِسْکِینٍ مُدٌّ مِنْ حِنْطَةٍ أَوْ مُدٌّ مِنْ دَقِیقٍ وَ حَفْنَةٌ أَوْ کِسْوَتُهُمْ لِکُلِّ إِنْسَانٍ ثَوْبَانِ أَوْ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ بِالْخِیَارِ أَیَّ اَلثَّلاَثَةِ صَنَعَ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی وَاحِدَةٍ مِنَ اَلثَّلاَثَةِ فَالصِّیَامُ عَلَیْهِ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ. (3)

ص: 807


1- . الکافي ج 7 ص 447 ح 9.
2- . الکافي ج 7 ص 451 ح 4.
3- . الکافي ج 7 ص 451 ح 1.

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از حلبی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره کفاره سوگند فرمود: باید ده نفر مسکین و بی نوا را خوراک دهد؛ برای هرمسکینی یک مدّ گندم یا یک مدّ آرد و یا ده نفر مسکین و بی نوا را لباس بپوشاند؛ برای هرمسکینی دو قواره ازار و ردا. و یا یک برده آزاد کند. هریک از این سه کفاره انتخاب شود، کفایت می کند و اگر نتواند هیچ کدام از این سه نوع کفاره را بپردازد، باید سه روز روزه بگیرد.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ فِی قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ ثَلاٰثَةِ أَیّٰامٍ» مَا حَدُّ مَنْ لَمْ یَجِدْ وَ إِنَّ اَلرَّجُلَ یَسْأَلُ فِی کَفِّهِ وَ هُوَ یَجِدُ فَقَالَ إِذَا لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ فَضْلٌ عَنْ قُوتِ عِیَالِهِ فَهُوَ مِمَّنْ لاَ یَجِدُ. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: از حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه پرسیدم: خداوند درباره کفاره سوگند می فرماید: {پس هرکس هیچ کدام از این ها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد}. (سوره مائده آیه 91) حد این نیافتن و نداشتن چیست؟ برخی هستند که گدایی می کنند، اما می توانند ده مسکین را اطعام کنند.

فرمود: در صورتی که از خوراک خانواده اش بیشتر نداشته باشد، می تواند روزه بگیرد.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: فِی کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاکِینَ «مِنْ أَوْسَطِ مٰا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ» وَ اَلْوَسَطُ اَلْخَلُّ وَ اَلزَّیْتُ وَ أَرْفَعُهُ اَلْخُبْزُ وَ اَللَّحْمُ وَ اَلصَّدَقَةُ مُدٌّ مُدٌّ مِنْ حِنْطَةٍ لِکُلِّ مِسْکِینٍ وَ اَلْکِسْوَةُ ثَوْبَانِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَعَلَیْهِ اَلصِّیَامُ یَقُولُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ ثَلاٰثَةِ أَیّٰامٍ».(2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو جمیله روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: کفاره سوگند، آزادی برده، یا اطعام ده فقیر در حد وسط غذایی که به خانواده خود می خورانید و یا پوشاندن آن هاست حد وسط، سرکه و روغن زیتون و بالاترین درجه آن، نان و گوشت است. صدقه، یک

ص: 808


1- . الکافي ج 7 ص 452 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 452 ح 5.

مدّ گندم برای هرفقیر و پوشاندن، دو لباس است. پس هرکس نتوانست، روزه به عهده او خواهد بود. خداوند عزّ و جل می فرماید: {پس هرکس هیچ کدام از این ها را نیابد، سه روز روزه بگیرد}. (سوره مائده آیه 91)

4- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنِ اَلسَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ قَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه: إِنْ لَمْ یَجِدْ فِی اَلْکَفَّارَةِ إِلاَّ اَلرَّجُلَ وَ اَلرَّجُلَیْنِ فَلْیُکَرِّرْ عَلَیْهِمْ حَتَّی یَسْتَکْمِلَ اَلْعَشَرَةَ یُعْطِیهِمُ اَلْیَوْمَ ثُمَّ یُعْطِیهِمْ غَداً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از سکونی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمود: اگر در کفاره فقط یک یا دو مرد فقیر یافت، پس باید اطعام را بر آن ها تکرار کند، تا این که ده اطعام، کامل گردد. به این صورت که امروز به آن ها غذا می دهد، سپس فردا نیز به آنان غذا می دهد.

5- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: لاَ یُجْزِئُ إِطْعَامُ اَلصَّغِیرِ فِی کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ وَ لَکِنْ صَغِیرَیْنِ بِکَبِیرٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از غیاث بن ابراهیم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: در مورد کفاره سوگند، اطعام به بچه خردسال کفایت نمی کند، اما دو بچه خردسال در عوض یک بزرگسال کفایت می کند.

6- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی خَالِدٍ اَلْقَمَّاطِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه یَقُولُ: مَنْ کَانَ لَهُ مَا یُطْعِمُ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَصُومَ یُطْعِمُ عَشَرَةَ مَسَاکِینَ مُدّاً مُدّاً فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ ثَلاٰثَةِ أَیّٰامٍ. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو خالد قمّاط روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه شنیدم که می فرمود: هرکس که توانایی اطعام دارد، حق ندارد روزه بگیرد؛ ده فقیر را هرکدام یک مد اطعام می کند. پس هرکس نتوانست، سه روز، روزه بگیرد.

7- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شَیْءٍ مِنْ کَفَّارَةِ اَلْیَمِینِ فَقَالَ یَصُومُ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ قُلْتُ إِنَّهُ ضَعُفَ عَنِ اَلصَّوْمِ وَ عَجَزَ قَالَ یَتَصَدَّقُ عَلَی

ص: 809


1- . الکافي ج 7 ص 453 ح 10.
2- . الکافي ج 7 ص 454 ح 12.
3- . الکافي ج 7 ص 454 ح 13.

عَشَرَةِ مَسَاکِینَ قُلْتُ إِنَّهُ عَجَزَ عَنْ ذَلِکَ قَالَ فَلْیَسْتَغْفِرِ اَللَّهَ وَ لاَ یَعُدْ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ اَلْکَفَّارَةِ وَ أَقْصَاهُ وَ أَدْنَاهُ فَلْیَسْتَغْفِرْ رَبَّهُ وَ یُظْهِرُ تَوْبَةً وَ نَدَامَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از زراره روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه در مورد بخشی از کفاره پرسیدم.

فرمود: سه روز، روزه می گیرد.

گفتم: او از روزه گرفتن عاجز و ناتوان است.

فرمود: به ده فقیر صدقه دهد.

گفتم: از این کار نیز عاجز است.

فرمود: پس باید از خداوند طلب آمرزش کند و دیگر این کار را تکرار نکند؛ زیرا که با فضیلت ترین کفاره و بالاترین و پایین ترین درجه آن است. که باید از پروردگارش آمرزش بطلبد و توبه و پشیمانی خود را آشکار سازد.

741- نذرها

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِذَا قَالَ اَلرَّجُلُ عَلَیَّ اَلْمَشْیُ إِلَی بَیْتِ اَللَّهِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ بِحَجَّةٍ أَوْ عَلَیَّ هَدْیُ کَذَا وَ کَذَا فَلَیْسَ بِشَیْءٍ حَتَّی یَقُولَ لِلَّهِ عَلَیَّ اَلْمَشْیُ إِلَی بَیْتِهِ أَوْ یَقُولَ لِلَّهِ عَلَیَّ أَنْ أُحْرِمَ بِحَجَّةٍ أَوْ یَقُولَ لِلَّهِ عَلَیَّ هَدْیُ کَذَا وَ کَذَا إِنْ لَمْ أَفْعَلْ کَذَا وَ کَذَا. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از منصور بن حازم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اگر کسی در حال احرام باشد و بگوید: بر عهده من است؛ که تا خانه خدا پیاده بروم یا چند قربانی تقدیم کنم، این تعهد بی اثر است، مگر که بگوید: اگر فلان کار را انجام ندهم، برای خدا تعهد می کنم که تا خانه کعبه پیاده بروم؛ یا احرام حج بپوشم، یا چند قربانی تقدیم کنم.

ص: 810


1- . الکافي ج 7 ص 453 ح 11.
2- . الکافي ج 7 ص 454 ح 1.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی اَلصَّبَّاحِ اَلْکِنَانِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه عَنْ رَجُلٍ قَالَ عَلَیَّ نَذْرٌ قَالَ لَیْسَ اَلنَّذْرُ بِشَیْءٍ حَتَّی یُسَمِّیَ شَیْئاً لِلَّهِ صِیَاماً أَوْ صَدَقَةً أَوْ هَدْیاً أَوْ حَجّاً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو صباح کنانی روایت کرده که گفت: از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه درباره مردی که می گوید: نذری به عهده ام باشد پرسیدم.

فرمود: نذر، محقق نمی شود، تا این که چیزی را برای خداوند نام ببرد؛ روزه ای، یا صدقه ای، یا هدیه به کعبه ای، و یا انجام حجی.

3- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی اَلْحَسَنِ مُوسَی صلوات الله علیه أَنَّهُ قَالَ: کُلُّ مَنْ عَجَزَ عَنْ نَذْرٍ نَذَرَهُ فَکَفَّارَتُهُ کَفَّارَةُ یَمِینٍ. (2)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از جمیل بن صالح روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه فرمود: هرکس نتواند نذری را که نموده انجام دهد، پس کفاره آن کفاره سوگند است.

742- چند روایت نکته دار

1- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: مَنْ عَجَزَ عَنِ اَلْکَفَّارَةِ اَلَّتِی تَجِبُ عَلَیْهِ صَوْمٍ أَوْ عِتْقٍ أَوْ صَدَقَةٍ فِی یَمِینٍ أَوْ نَذْرٍ أَوْ قَتْلٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ مِمَّا یَجِبُ عَلَی صَاحِبِهِ فِیهِ اَلْکَفَّارَةُ فَالاِسْتِغْفَارُ لَهُ کَفَّارَةٌ مَا خَلاَ یَمِینَ اَلظِّهَارِ فَإِنَّهُ إِذَا لَمْ یَجِدْ مَا یُکَفِّرُ حَرُمَ عَلَیْهِ أَنْ یُجَامِعَهَا وَ فُرِّقَ بَیْنَهُمَا إِلاَّ أَنْ تَرْضَی اَلْمَرْأَةُ أَنْ تَکُونَ مَعَهُ وَ لاَ یُجَامِعَهَا. (3)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از ابو بصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرکس از کفاره ای که بر او واجب شده است مانند روزه گرفتن یا برده آزاد کردن یا صدقه دادن، درباره سوگند، یا نذری یا قتلی یا غیر این ها که بر صاحب خود کفاره لازم می کند عاجز و ناتوان شود کفاره او جز در سوگند ظهار استغفار خواهد بود. پس هرگاه چیزی نیافت که کفاره دهد، آمیزش با همسرش بر او

ص: 811


1- . الکافي ج 7 ص 454 ح 2.
2- . الکافي ج 7 ص 457 ح 17.
3- . الکافي ج 7 ص 461 ح 5.

حرام می گردد و بین آن ها جدایی می اندازند مگر این که همسرش راضی شود که با او باشد، در حالی که با او آمیزش نکند.

2- الشیخ الکلیني، بإسناده عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: اَلظِّهَارُ إِذَا عَجَزَ صَاحِبُهُ عَنِ اَلْکَفَّارَةِ فَلْیَسْتَغْفِرْ رَبَّهُ وَ یَنْوِی أَنْ لاَ یَعُودَ قَبْلَ أَنْ یُوَاقِعَ ثُمَّ لْیُوَاقِعْ وَ قَدْ أَجْزَأَ ذَلِکَ عَنْهُ مِنَ اَلْکَفَّارَةِ فَإِذَا وَجَدَ اَلسَّبِیلَ إِلَی مَا یُکَفِّرُ یَوْماً مِنَ اَلْأَیَّامِ فَلْیُکَفِّرْ وَ إِنْ تَصَدَّقَ وَ أَطْعَمَ نَفْسَهُ وَ عِیَالَهُ فَإِنَّهُ یُجْزِئُهُ إِذَا کَانَ مُحْتَاجاً وَ إِنْ لَمْ یَجِدْ ذَلِکَ فَلْیَسْتَغْفِرْ رَبَّهُ وَ یَنْوِی أَنْ لاَ یَعُودَ فَحَسْبُهُ ذَلِکَ وَ اَللَّهِ کَفَّارَةً. (1)

مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از اسحاق بن عمار روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: هرگاه شخص ظهارکننده از پرداخت کفاره عاجز گردد، پس باید پیش از آمیزش از پروردگارش آمرزش بخواهد و نیت کند که دیگر مرتکب ظهار نشود، سپس آمیزش کند. و همین، برای او از کفاره کافی خواهد بود پس هرگاه در روزی از روزها چاره ای پیدا کرد که کفاره دهد، باید کفاره دهد. و اگر صدقه دهد و به خود و خانواده اش اطعام کند، برایش کافی است؛ هنگامی که نیازمند باشد. و هرگاه چنین چیزی نیافت، از پروردگار خود بخواهد که او را بیامرزد و نیت کند که دیگر تکرار نکند. پس به خدا سوگند! همین عمل، از جهت کفاره برای او کافی است.

توضیح: وجه جمع بین این دو روایت در مسئله کفاره ظهار این خواهد بود که زمانی که مرد از پرداخت کفاره ناتوان بود و اگر همسرش بخواهد که در کنارش بماند و همچنین راضی به آمیزش باشد پس در چنین حال آن مرد توبه و استغفار کرده، حق آمیزش با همسرش را خواهد داشت البته با توجه به بقیه مفاد حدیث دوم.

743- تسلیم احادیث و روایات ائمه معصومین صلوات الله علیهم باشیم

1- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ صلوات الله علیه قَالَ: یَهْلِکُ أَصْحَابُ الْکَلَامِ، وَ یَنْجُو الْمُسَلِّمُونَ، إِنَّ الْمُسَلِّمِینَ هُمُ النُّجَبَاءُ. (2)

ص: 812


1- . الکافي ج 7 ص 461 ح 6.
2- . مختصر بصائر الدرجات ص 222 ح 5. بحارالانوار ج 2 ص 132 ح 22

مرحوم سعد بن عبدالله قمی، با سند خویش از حسین بن مختار قلانسی روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: اصحاب کلام هلاک می شوند و تسلیم شوندگان نجات می یابند، به راستی که تسلیم شوندگان همان بزرگان والاتبارند.

2- الشیخ محمد بن الحسن الصفار، بإسناده عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَبَّ أَصْحَابِی إِلَیَّ أَوْرَعُهُمْ وَ أَفْقَهُهُمْ وَ أَکْتَمُهُمْ لِحَدِیثِنَا وَ إِنَّ أَسْوَأَهُمْ عِنْدِی حَالًا وَ أَمْقَتَهُمْ إِلَیَّ الَّذِی إِذَا سَمِعَ الْحَدِیثَ یُنْسَبُ إِلَیْنَا وَ یُرْوَی عَنَّا فَلَمْ یَعْقِلْهُ وَ لَمْ یَقْبَلْهُ قَلْبُهُ اشْمَأَزَّ مِنْهُ وَ جَحَدَهُ وَ کَفَّرَ بِمَنْ دَانَ بِهِ وَ هُوَ لَا یَدْرِی لَعَلَّ الْحَدِیثَ مِنْ عِنْدِنَا خَرَجَ وَ إِلَیْنَا أُسْنِدَ فَیَکُونُ بِذَلِکَ خَارِجاً مِنْ وَلَایَتِنَا. (1)

مرحوم شیخ محمد بن حسن صفار، با سند خویش از ابو عبیده حذاء روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه علیه شنیدم که می فرمود: آری به خدا قسم همانا بهترین اصحاب من، باورع ترین و فقیه ترین و پوشاننده ترین ایشان بر حدیث ماست، همانا بدحال ترین من در نزد من و هلاک شده ترین آنان برای من کسی است که زمانی حدیثی را بشنود که به ما نسبت داده می شود و از ما روایت می گردد و آن را نمی فهمد و قبول نمی کند از آن نفرت کند و بدش بیاید و آن را انکار کند و کافر شود به آن که اعتقاد داشته است، در حالی که او نمی داند شاید این حدیث از طرف ما بیرون آمده است و به ما سند داده شده است، پس همین باعث می شود که از ولایت ما خارج شود.

3- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ صلوات الله علیه: إِنِّی تَرَکْتُ مَوَالِیَکَ مُخْتَلِفِینَ یَبْرَأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ، فَقَالَ: وَ مَا أَنْتَ وَ ذَاکَ، إِنَّمَا کَلَّفَ اللهُ النَّاسَ ثَلَاثاً: مَعْرِفَةَ الْأَئِمَّةِ صلوات الله علیهم، وَ التَّسْلِیمَ لَهُمْ فِیمَا وَرَدَ عَلَیْهِمْ، وَ الرَّدَّ إِلَیْهِمْ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ. (2)

مرحوم سعد بن عبدالله قمی، با سند خویش از سَدیر صیرفی روایت کرده که گفت: به حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه عرض کردم: من دوستان شما را در حالی ترک گفتم (و به سوی شما آمدم) که اختلاف داشتند و از یک دیگر بیزاری می جستند.

ص: 813


1- . بصائر الدرجات ص 557 ح 2. بحارالانوار ج 2 ص 186 ح 12.
2- . مختصر بصائر الدرجات ص 227 ح 18. بحارالانوار ج 2 ص 202 ح 74.

حضرت فرمود: تو را با وضع آن ها چه کار؟ همانا مردم سه تکلیف دارند: شناختن ائمّه صلوات الله علیهم و تسلیم بودن در برابر آن ها و ارجاع اختلافات خود به ایشان.

4- الشیخ محمد بن الحسن الصفار، بإسناده عَنْ سُفْیَانَ بْنِ السِّمْطِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَأْتِینَا مِنْ قِبَلِکَ فَیُخْبِرُنَا عَنْکَ بِالْعَظِیمِ مِنَ الْأَمْرِ فَیَضِیقُ بِذَلِکَ صُدُورُنَا حَتَّی نُکَذِّبَهُ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه أَ لَیْسَ عَنِّی یُحَدِّثُکُمْ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَیَقُولُ لِلَّیْلِ إِنَّهُ نَهَارٌ وَ لِلنَّهَارِ إِنَّهُ لَیْلٌ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ لَا قَالَ فَقَالَ رُدَّهُ إِلَیْنَا فَإِنَّکَ إِنْ کَذَّبْتَ فَإِنَّمَا تُکَذِّبُنَا. (1)

مرحوم شیخ محمد بن حسن صفار، با سند خویش از سفیان بن سمط روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه گفتم: فدایت شوم مردی از طرف شما به نزد ما می آید و از شما به ما امر بزرگی را خبر می دهد، سینه های ما از این خبر تنگ می شود تا جایی که آن خبر را تکذیب می کنیم، حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: آیا مگر از سوی من به شما حدیث نمی گوید؟ گفتم: بلی، فرمود: آیا به شب می گوید روز است و به روز می گوید شب است؟ گفتم: نه، فرمود: پس آن حدیث را به ما برگردانید، تو اگر آن را تکذیب کنی همانا که ما را تکذیب کرده اید.

5- الشیخ محمد بن الحسن الصفار، بإسناده عَنْ عَلِیٍّ بن سوید السَّائِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ صلوات الله علیه أَنَّهُ کَتَبَ إِلَیْهِ فِی رِسَالَةٍ وَ لَا تَقُلْ لِمَا بَلَغَکَ عَنَّا أَوْ نُسِبَ إِلَیْنَا هَذَا بَاطِلٌ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْرِفُ خِلَافَهُ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی لِمَ قُلْنَا وَ عَلَی أَیِّ وَجْهٍ وَ صِفَةٍ. (2)

مرحوم شیخ محمد بن حسن صفار، با سند خویش از علی بن سوید سائی روایت کرده که گفت: حضرت امام موسی کاظم صلوات الله علیه به او نامه ای نوشت: و بر چیزی که از ما به تو رسیده است و به ما نسبت داده شده است نگو: این باطل است، اگر چه خلاف آن را بدانی، تو نمی دانی برای چه ما آن را گفته ایم و برای چه جهت و صفتی گفته ایم!

ص: 814


1- . بصائر الدرجات ص 557 ح 3. بحارالانوار ج 2 ص 187 ح 14.
2- . بصائر الدرجات ص 557 ح 2. بحارالانوار ج 2 ص 186 ح 11.

6- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا صلوات الله علیهما قَالَ: لَا تُکَذِّبُوا بِحَدِیثٍ آتَاکُمْ مُرْجِئِیٌّ وَ لَا قَدَرِیٌّ وَ لَا خَارِجِیٌّ نَسَبَهُ إِلَیْنَا فَإِنَّکُمْ لَا تَدْرُونَ لَعَلَّهُ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَقِّ فَتُکَذِّبُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوْقَ عَرْشِهِ. (1)

مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از ابوبصیر روایت کرده که گفت: حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه یا حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: تکذیب نکنید حدیثی را که مرجئی و یا قدری و یا خارجی آورده است و به ما نسبت می دهد، شما نمی دانید شاید آن حدیث چیزی از حق باشد پس شما(اگر آن را حدیث را رد کنید) خدا را بر بالای عرش او تکذیب کرده اید.

7- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ صلوات الله علیه قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِنَّ عِنْدَنَا رَجُلًا یُسَمَّی کُلَیْباً لَا یَخْرُجُ عَنْکُمْ حَدِیثٌ وَ لَا شَیْ ءٌ إِلَّا قَالَ: أَنَا أُسَلِّمُ، فَسَمَّیْنَاهُ: کُلَیْبٌ یُسَلِّمُ. قَالَ: فَتَرَحَّمَ عَلَیْهِ وَ قَالَ: أَ تَدْرُونَ مَا التَّسْلِیمُ؟ فَسَکَتْنَا، فَقَالَ: هُوَ وَ اللهِ الْإِخْبَاتُ، قَوْلُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ: «اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلی رَبِّهِمْ».(2)

مرحوم سعد بن عبدالله قمی، با سند خویش از زید شَحّام روایت کرده که گفت: به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه عرض کردم: نزد ما مردی است که نامش کُلَیب است، او هر حدیثی که از شما می رسد، می گوید من تسلیمم، از این رو ما او را کلُیب تسلیم نامیده ایم.

حضرت به او رحمت فرستاد و سپس فرمود: می دانید تسلیم چیست؟ - ما سکوت کردیم - (خود حضرت) فرمود: به خدا قسم تسلیم، فروتنی است خداوند می فرماید: {کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و در برابر پروردگارشان فروتنی و خشوع کردند}. (سوره هود آیه 23)

8- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ: مَا عَلَی أَحَدِکُمْ إِذَا بَلَغَهُ عَنَّا حَدِیثٌ لَمْ یُعْطَ مَعْرِفَتَهُ أَنْ یَقُولَ: الْقَوْلُ قَوْلُهُمْ، فَیَکُونَ قَدْ آمَنَ بِسِرِّنَا وَ عَلَانِیَتِنَا. (3)

ص: 815


1- . علل الشرائع ص 395 ح 13. بحارالانوار ج 2 ص 187 ح 16.
2- . مختصر بصائر الدرجات ص 230 ح 25. بحارالانوار ج 2 ص 203 ح 80.
3- . مختصر بصائر الدرجات ص 233 ح 31. تفسیر البرهان ج 5 ص 863 ح 21.

مرحوم سعد بن عبد الله قمی، با سند خویش از اسماعیل بن مهران از یکی از راویان روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: برای یکی از شما چه اشکالی دارد هنگامی که حدیثی از ما به او رسید و در مورد آن شناختی نداشت بگوید: کلام (من در این مورد) کلام اهل بیت صلوات الله علیهم است، پس به نهان و آشکار ما ایمان آورده است.

9- الشیخ المفید، بإسناده عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: إِنَّا لَنَتَکَلَّمُ بِالْکَلِمَةِ لَهَا سَبْعُونَ وَجْهاً لَنَا مِنْ کُلِّهَا الْمَخْرَجُ. (1)

مرحوم شیخ مفید، با سند خویش از محمد بن مسلم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: من بر هفتاد صورت سخن می گویم، برای من از همه آنها راه خروج است.

10- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عن مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ، قَالَ: أَقْرَأَنِی دَاوُدُ بْنُ فَرْقَدٍ کِتَابَهُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ صلوات الله علیه أَعْرِفُهُ بِخَطِّهِ، یَسْأَلُهُ عَنِ الْعِلْمِ الْمَنْقُولِ إِلَیْنَا عَنْ آبَائِکَ صلوات الله علیهم وَ أَحَادِیثُ قَدِ اخْتَلَفُوا عَلَیْنَا فِیهَا، فَکَیْفَ الْعَمَلُ بِهَا عَلَی اخْتِلَافِهَا؟ وَ الرَّدُّ إِلَیْکَ وَ قَدِ اخْتَلَفُوا فِیهِ؟ فَکَتَبَ إِلَیْهِ - وَ قَرَأْتُهُ: مَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ قَوْلُنَا فَالْزَمُوهُ، وَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا بِهِ فَرُدُّوهُ إِلَیْنَا. (2)

مرحوم سعد بن عبد الله قمی، با سند خویش از محمّد بن عیسی بن عُبید روایت کرده که گفت: داود بن فرقد نامه ای که به حضرت امام هادی صلوات الله علیه نوشته بود و جواب آن حضرت به خطّ خویش را برایم خواند. پرسیده بود: دربارۀ علومی که از آبا و اجداد [بزرگوار] شما صلوات الله علیهم به اختلاف به ما می رسد چه کنیم که چون با اختلاف نقل شده، به شما برگردانیم؟ نوشتۀ حضرت امام هادی صلوات الله علیه در پاسخ که من آن را خواندم این بود: آنچه را می دانید سخن ما است، به آن عمل کنید، و آنچه را نمی دانید به ما برگردانید (و رد نکنید).

11- فِی الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه إِذَا سَمِعْتُمْ مِنْ حَدِیثِنَا مَا لَا تَعْرِفُونَ فَرُدُّوهُ إِلَیْنَا وَ قِفُوا عِنْدَهُ وَ سَلِّمُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْحَقُّ وَ لَا تَکُونُوا مَذَایِیعَ عَجْلَی. (3)

ص: 816


1- . الإختصاص (للمفید) ص 300. بحارالانوار ج 2 ص 198 ح 53.
2- . مختصر بصائر الدرجات ص 229 ح 23. بحارالانوار ج 2 ص 241 ح 33.
3- . بحارالانوار ج 2 ص 189 ح 20.

در چهارصد حدیث که از حضرت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه روایت شده است آمده است فرمود: زمانی که شنیدید از احادیث ما چیزی را که نمی فهمید آن را به ما برگردانید و واگذارید، و در کنار آن توقف کنید، و تسلیم شوید تا حق برای شما آشکار و بیان شود، و با شتاب آن را ضایع و علنی نکنید.

12- الشیخ سعد بن عبد الله القمي، بإسناده عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللهِ صلوات الله علیه أَنَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ فَقُلْنَا: مَا لَنَا وَ لِلنَّاسِ، بِکُمْ وَ اللهِ نَأْتَمُّ، وَ عَنْکُمْ نَأْخُذُ، وَ لَکُمْ وَ اللهِ نُسَلِّمُ، وَ مَنْ وَلَّیْتُمْ وَ اللهِ تَوَلَّیْنَا، وَ مَنْ بَرِئْتُمْ مِنْهُ بَرِئْنَا مِنْهُ، وَ مَنْ کَفَفْتُمْ عَنْهُ کَفَفْنَا عَنْهُ.

فَرَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللهِ صلوات الله علیه یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ: وَ اللهِ هَذَا هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ. (1)

مرحوم سعد بن عبد الله قمی، با سند خویش از فضیل بن یسار روایت کرده که گفت: من و محمّد بن مسلم بر حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه وارد شده و گفتیم: ما را به مردم چه کار، به خدا قسم ما از شما (اهل بیت صلوات الله علیهم) پیروی می کنیم و از شما (مسائل دین خود را) می گیریم، و به خدا قسم تسلیم و فرمانبردار شماییم، و هر کس شما را دوست بدارد به خدا قسم او را دوست داریم و هر کس از شما برائت جوید از او برائت جوییم، و هر کس از شما دست کشد از او دست می کشیم.

حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه دست مبارک خویش را به آسمان بالا برده و فرمود: به خدا قسم این همان حقّ آشکار است.

این کتاب در روز جمعه به تاریخ 28 ماه صفر سال 1442 هجری قمری که برابر است با 25 ماه مهر (میزان) سال 1399 هجری شمسی به پایان رسید الحمد لله.

و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین

ص: 941


1- . مختصر بصائر الدرجات ص 232 ح 29. تفسیر البرهان ج 5 ص 863 ح 19.

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109