ص: 2

امام مهدی و سیره نبوی

جواد محدثی

به سفارش دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

ص: 3

«بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیمِ»

ص: 4

روایت عصر ظهور.......... 61

کتابنامه.........69

ص: 6

سلام بر موعود، پنجره روشنایی در عصر غیبت؛ سلام بر مهدی مبانیه، جلوه دوباره پیامبر خدا ؛ سلام بر قائم، ذخیره خدایی از خط اهل بیت؛ سلام بر روز ظهور، تجلی دوباره بعثت؛ سلام بر جامعه مهدوی، تکرار مدنیت اسلام؛ سلام بر انتظار، فرهنگ تمهیدی شیعه؛ سلام بر منتظران، پای بندان به بیعت نخستین؛ و... سلام بر یاران مهدی علیه، که در رکاب حضرت حجت اليه بار سنگین دولت کریمه را به دوش خواهند کشید.

ص: 7

ص: 8

او را به عنوان پیشوایی میشناسیم که وعده های همه انبیاء را تحقق خواهد بخشید و عزت اهل ایمان و یکتاپرستان را و ذلت و زبونی منافقان و ظالمان و مستکبران را رقم خواهد زد.

در وجود او، تجشم دوباره حضرت رسول صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه را می بینیم و او را همنام و هم سیره و هم شمایل پیامبر خدا میشناسیم و حکومت جهانی او را مکمل دعوت خاتم رسولان و تجلی اهداف متعالی قرآن مبین میدانیم.

هر روز، به امید نزدیک تر شدن به افق آن دوران نورانی، چشم از خواب میگشاییم و هر هفته، جمعه ها را در انتظار آمدن اوییم و چون غروب جمعه میرسد، حزنی سنگین بر دلها می نشیند، که این جمعه هم آمد و رفت و آن عزیز نیامد.

ای کرامت وجود؟ باد غربتی که می وزد به کوچه های بی تو، بوی مرگ میدهد. بوی خستگی، فسردگی. کوچه ها در انتظار یک نسیم روح بخش یک پیام آشنا و دلنواز سینه را گشوده اند کوچه های ما همیشه عاشق تو بوده اند.

ص: 10

آنکه در پی تو نیست، کیست؟ آنکه بی بهانه تو زنده است، در کجاست؟ (1)

ما در پی آنیم که عطر گل محمدی را از گل نرگس ببوییم و سیره نورانی پیامبر اعظم صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه در سیره و رفتار مهدی موعود (بر اساس آنچه در روایات آمده است)

این همسانی و همسویی و همگونی سیره نبوی و سيرة مهدوی، نشان بارز آن است که این امام، وارث و وصی همان پیامبر است و این وعده، از خاستگاه همان بعثت مقدس سرچشمه گرفته و خط انتظار و ظهور، تداوم خط بعثت محمدی است. و چرا چنین نباشد که آن رسول پاک فرمود:

القائم من ولدي، إسمه إسمی وکنیته کنیتی وشمائله شمائلی وستته ستتي، يقيم الناس على ملتي وشريعتي ويدعوهم إلى كتاب ربی؛ قائم از فرزندان من است. نام او نام من است، کنیه او كنيه من، شمایل او شمایل من و ستت و روش او همچون روش من است. مردم را بر دین و آیین من برپا می دارد و آنان را به کتاب پروردگارم (قرآن کریم) فرا می خواند. هر که او را اطاعت کند مرا اطاعت کرده و هر که او را نافرمانی کند مرا نافرمانی کرده است و

ص: 11

هر که در دوران غیبتش او را انکار کند، مرا انکار کرده است.(1)

و در کلامی از امیر المؤمنین عَلَيْهِ السَّلامُ چنین نقل شده است:

آلا، إنه أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ سنة رسول الله صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه؛ آگاه باشید که او در خلقت و شمایل، در اخلاق و رفتار و در زیبایی و جمال، از همه به پیامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه شبیه تر است.(2)

سخن از سیره رفتاری و حکومتی اولیای دین - از خاتم رسولان گرفته تا خاتم اوصیاء - تنها رفتار شناسی این انسانهای والا نیست، بلکه ارائه مدل جهان داری و شیوه حکومت و معیارها و پایه های نظامی است که حقوق انسانها را در همه ابعاد بشناسد و پاس دارد.

اگر مدعی آنیم که اسلام یک نظام جهانی و جاوید است و داعیه حکومت واحد جهانی بر مبنای عدالت و ارزشهای اخلاقی و حفظ کرامت انسانها را داریم و آیین متکی به وحی را پشتوانه آن میدانیم، چهارچوب و شاخصه های آن را در رفتار پیشوایانی از اهل بیت عصمت و طهارت میجوییم که از سوی خداوند برای همگان

ص: 12

حجت و اسوه معرفی شده اند و تبعیت از آنان تکلیفی اسلامی است.

اگر هدف بعثت انبیای الهی، قیام مردم به قسط است؛ و لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ (1)، این هدف در جامعه آرمانی عصر ظهور کامل تر فراهم می آید و احیای عدالت در جهان، حیات بخشیدن به انسانها و زندگی آنهاست، چنانکه امام کاظم عَلَيْهِ السَّلامُ در تفسیر آیه يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا، پیام آیه را فراتر از تجدید حیات زمین با بارندگی دانسته و آن را در سایه حاکمیت مردانی الهی برشمرده که دادگری را حیات می بخشند و زمین را از رهگذر احیای عدالت، زنده میدارند.

يَبعَثُ اللّه ُ رِجالاً فيُحيُونَ العَدلَ فتَحي الأرضُ لإحياءِ العَدلِ.(2)

و این آرزو و آرمان، تنها در عصر حکومت امام زمان ها به دست یافتنی است. زیرا آن حضرت با عزمی استوار و روحی محمدی و حکمتی علوی و شوری حسینی، مشیت خدا را در زمین جامه تحقق خواهد بخشید.

در نوشتاری که پیش رو دارید . بر اساس روایات اهل بیت ب - مواردی از سیره نورانی رسول اکرم او را

ص: 13

که در دستور فعالیتهای حضرت مهدی عامه قرار دارد و در سیره مهدوی نیز نقل شده است، بررسی میکنیم. باشد که گامی کوچک در مسیر تبیین موضوع مهدویت و ترسیم شمه ای از ابعاد وجودی حضرت مهدی نامه به شمار آید.

به امید آنکه با آشنا شدن نسبت به همسانی سیرة نبوی و سیره مهدوی، ما نیز آن گونه عمل کنیم و دیگران را به این سئت نورانی فراخوانیم و از ممهدين و زمینه سازان آن دولت کریمه باشیم. ان شاء الله.

قم - جواد محدثی

تابستان 1385

ص: 14

حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ بهترین نمونه های این همسانی و همسویی را می توان یافت و اگر جز این باشد، جای پرسش است. چرا که اولیای الهی، گام جای گام حضرت محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه می گذارند و کمال خویش را در هر چه بیشتر شبیه بودن به آن حضرت در خلق و خوی و منش و روش میدانند و به این افتخار میکنند.

با توجه به این نکته، جلوه های متعدد تشابه سيرة مهدوی و سیره محمدی را در روایات می بینیم. این شباهت در یک نگاه کلی در همه ابعاد وجودی و فضایل اخلاقی به گواهی پیامبر اعظم وجود دارد و آن حضرت، مهدی موعودعلينه را شبیه ترین افراد به خود معرفی کرده است:

أشبه التاسی بی خلقة و لقاء او شبیه ترین مردم به من است، در خلقت و اخلاق. (1)

در حدیث دیگری چنین آمده است:

التاسع منهم قائم اهل بیتی ومهدی امتی، آشبه الناس بی في شمائله و أقواله وأفعاله؛ نهمین فرزند از نسل امام حسین ، قائم خاندان من و مهدي امت من است. او شبیه ترین افراد است به من در شمایل و گفته ها و کردارش.

ص: 16

گرچه شباهت مهدی علیه و پیامبر در شمایل و خلقت و سیمای ظاهری، جزو سيرة او نیست تا در تبیین همسانی سیره امام زمان با پیامبر اکرم، به آن هم استدلال شود؛ ليكن در بسیاری از کتب مربوط به آن حضرت، آنچه را در شمایل مهدی آوردهاند، اینست که او شباهت زیادی به سیمای نورانی حضرت محمد دارد و از این جهت نیز جالب توجه است. به یکی از این نقلها که سیمای او را بر اساس روایات معتبر شیعه و اهل سنت ترسیم کرده است توجه کنید:

چهره اش گندمگون، ابروانش هلالی و کشیده، چشمانش سیاه و درشت و جذاب، شانه اش پهن، دندانهایش براق و گشاده، بینی اش کشیده و زیبا، پیشانی اش بلند و تابنده، استخوان بندی اش استوار و صخره سان، دستان و انگشتانش درشت، گونه هایش کم گوشت و اندکی متمایل به زردی - که از بیداری شب عارض شده - بر گونه راستش خالی مشکین، عضلاتش پیچیده و محکم، موی سرش بر لاله گوش ریخته، اندامش متناسب و زیبا هیأتش خوش منظر و رباینده، رخشاره اش در هاله ای از شرم بزرگوارانه و غرق در شکوهمندی، قیافه اش از حشمت و شکوه رهبری سرشار، نگاهش دگرگون کننده، خروشش دریاسان و فریادش همه گیر است.(1)

ص: 17

و آیا جز این است که همه این ویژگیهای شکوه آفرین و جذاب و دلربا را در احادیث مربوط به شمایل حضرت محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه می بینیم. (1)

از همه اینها گذشته، آن حضرت در اخلاق و رفتار و شیوه زندگی و بعد عبادی و تواضع و حلم و بزرگواری، سخاوت و بخشندگی، جمال و آراستگی، خوش رویی و خوشخویی، تهجد و خلوت شب و دعا و زمزمه با معبود، جهاد و تلاش روزانه و اشک و نیایش شبانه، عطوفت در برابر ضعیفان و محرومان و شدت نسبت به دشمنان و ستمگران - طبق حدیث یاد شده پیامبر - شبیه ترین افراد به جد بزرگوار خویش است.

هر چند آن حضرت ظهور نکرده است تا شیوه رفتاری و حالات شخصی و سیره عملی او مشهود باشد؛ اما اگر خلق و خوی نبوی و مهدوی آینهای مکرر است که در هر کدام، دیگری را می توان مشاهده کرد، مطالعه سیره حضرت محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه آینه ای است که اخلاق حضرت حجت را نشان می دهد.

روایات و نقلها، أمير المؤمنین و حضرت زهرا عَلَيْهِ السَّلامُ را شبیه ترین افراد به پیامبر خدا معرفی میکند. همچنین

ص: 18

علی اکبر عَلَيْهِ السَّلامُ و حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ را. این نشانه آن است که شاخه های این شجرۂ نورانی و میوه های این بوستان با صفا، همه از یک ریشه مقدس سیراب می شوند و طعم و رنگ و بو و جلوه آنان نیز شبیه هم است.

اگر در سیره فردی پیامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه نوشته اند که به نظافت بدن و آراستگی سر و روی و عطر زدن و مسواک می پرداخت، همیشه تبسم بر چهره داشت، به دیگران سلام میداد، در مجلس هر جایی که جا بود می نشست، اغلب رو به قبله مینشست، تا گرسنه نمیشد دست به غذا نمی برد و پیش از آنکه سر شود دست از غذا میکشید، از بدگویی و بد زبانی دور بود، از مجادله و زورگویی پرهیز داشت، امین و با حیا و راستگو بود، به کودکان ملاطفت میکرد، نشست و برخاستش با نام خدا بود، متواضعانه بر هر مرکبی که فراهم بود سوار می شد و دیگری را هم سوار میکرد، در خانه به خدمتکار و همسرش کمک میکرد، از دیگران عیب جویی نمیکرد، حلیم و بردبار بود، جز برای خدا عصبانی نمیشد، شبها را بایاد خدا به عبادت می پرداخت و از نماز سیر نمیشد، و نمونه های فراوان دیگر که در سیرت شخصی و اخلاق فردی و معاشرت او نوشته اند؛ همه اینها را میتوان درباره حضرت مهدی عالی به هم متجلی دانست. چرا که رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه

ص: 19

فرمود: او در خلقت و اخلاق، در رفتار و گفتار، شبیه ترین مردم به من است.

از میان همه صفات، ساده زیستی حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ بیشتر مطرح شده و در روایات به آن تصریح گردیده است. اندکی درباره این صفت توضیح میدهیم.

از مهمترین ویژگی های حضرت پیامبر در زندگی فردی، دوری از تجمل و پرهیز از زرق و برق دنیا بود و چون در مقام رهبری امت بود، بیشتر به این نکته توجه داشت. ساده زیستی آن حضرت که جلوه ای از زهد او بود، در خانه، غذا، لباس، مرکب و ابعاد دیگر معیشت جلوه گر بود. پیامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه لباسی از جنس پنبه می پوشید، از جامه های بلندی که متکبران می پوشیدند پرهیز داشت. گاهی روی حصیر میخوابید، بی آنکه جز آن چیزی زیرش باشد. (1)به ابوذر غفاری می فرمود:

ای اباذر! من لباس خشن و سخت میپوشم، روی زمین می نشینم، انگشتانم را پس از غذا میلیسم، بر چهارپای بیزین سوار می شوم و کسی را در ردیف خود سوار میکنم، اینها از سنت های من است. هر کس از سنن من روی گردان شود از من نیست.(2)

ص: 20

آن حضرت، عبایی داشت که چون میخواست نافله بخواند، آن را تا میکرد و زیر خود می انداخت.(1) هرگز نسبت به جای خواب و رختخواب، عیب جویی و ایرادگیری نداشت. اگر بستر برایش می گستردند، بر آن میخوابید و اگر رختخوابی پهن نمیشد، روی زمین میخوابید؛ انْ فَرَشُوا لَهُ اضْطجَعَ و ان لَمْ یُفْرَشْ لَهُ اضْطجَعَ عَلَی الأرضِ.(2)

روزی یکی از اصحاب خدمت آن حضرت رسید، در حالی که وی بر روی حصیری خفته بود و حصير بر پهلوهای آن حضرت خط انداخته بود. گفت: یا رسول الله، کاش بستری گسترده بودید؟ حضرت فرمود:

دنیا را می خواهم چه کنم؟ مثل من و دنیا، مثل رهگذری است که در یک روز گرم، ساعتی از روز را زیر سایه درختی به استراحت پرداخته، سپس آنجا را واگذاشته و رفته است.(3)

آن حضرت روی زمین مینشست، روی زمین غذا میخورد، مثل بندگان می نشست و همچون آنان غذا میخورد و می دانست که بنده است.

ص: 21

كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه يَأْكُلُ أَكْلَ اَلْعَبْدِ وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ اَلْعَبْدِ وَ يَعْلَمُ أَنَّهُ عَبْدٌ .(1)

از این نمونه ها که گویای پارسایی و ساده زیستی آن حضرت است، در مورد لباس و غذا و مسکن و زندگی بی تكلف و دل نبستن به علایق مادی بسیار است که به این چند نمونه اکتفا میشود. درباره زندگی ساده و پارسایانه حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ نیز احادیثی متعدد نقل شده است.

ابو بصير نقل میکند که از امام صادق عَلَيْهِ السَّلامُ شنیدم که فرمود:

چه عجله ای برای خروج و ظهور قائم دارید؟ به خدا سوگند، جامه او جز جامه زبر و خشن و غذای او جز نان جو نیست.(2)

از حضرت رضا عَلَيْهِ السَّلامُ درباره ساده زیستی حضرت قائم در لباس و غذا نقل شده است: وَمَا لِبَاسُ الْقَائِم عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ إِلاَّ الْغَلِيظُ، وَمَا طَعَامُهُ إِلاَّ الْجَشِبُ ؛ لباس قائم، جز جامه خشن و خوراک او جز غذای سخت و خشک نیست.(3)

ص: 22

به روایت یعقوب بن شعيب، امام صادق عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود:

آیا دوست داری پیراهنی را که حضرت قائم، هنگام ظهورش بر تن دارد به تو نشان دهم؟ گفتم: بسیار مایلم که آن را بینم. حضرت صندوقچه ای را طلبيد و آن را باز کرد و از داخل آن پیراهنی از جنس کلباس بیرون آورد و آن را باز کرد، در گوشه آستین چپ آن لکه خونی بود. امام فرمود: این پیراهن پیامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه است و در روزی که چهار دندان پیشین آن حضرت را در جنگ احد شکستند، آن را بر تن داشت و حضرت قائم در حالی که این پیراهن را بر تن دارد قیام می کند. (1)

زهد و ساده زیستی امیر مؤمنان مشهورتر از آن است که سیره حضرت مهدی در لباس، شبیه آن حضرت است که قیمت جامه اش گاهی چند درهم ناچیز بود. به فرموده امام صادق: أَنَّ قَائِمَنَا أَهْلَ إِذَا قَامَ لَبِسَ عَلِيٍّ وَ سَارَ بِسِيرَته؛ هرگاه قائم ما قیام کند، لباس علی را می پوشد و به شیوه و سيرة او عمل می کند.(2)

ص: 23

ساده زیستی در امامان شیعه - به ویژه وقتی در موقعیت حکومت و رهبری قرار میگیرند - یک سیره متداول است و اوج آن در آغاز قیام امام زمان برای بسط عدالت در جهان است و روش آن حضرت در ساده پوشی اقتدا به روش حضرت علی عَلَيْهِ السَّلامُ است و روش على عَلَيْهِ السَّلامُ هم روش پیامبر خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه است.

ص: 24

و اهداف رسالت را به نحو کامل و مستمر نتوانست تحقق بخشد. این چشم انداز روشن به نحو کامل و در گستره جهان به دست حضرت مهدی به صورت خواهد پذیرفت و این وعده حتمی خداوند است.

اینک به برخی از مشترکات سیره نبوی و مهدوی در بعد حکومتی و اجتماعی اشاره می شود:

تبلیغ و تحکیم دین خدا

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه پیام رسان پروردگار و مبلغ دین حق و تلاشگر برای اقامه مکتب وحی، و حاکم ساختن و ارزشهای توحیدی بود. خداوند هم او را برای همین هدف، مبعوث ساخته بود تا اسلام را دین غالب و حاکم سازد.

هُوَ الَّذي أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدىٰ وَدينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ... ، اوست خدایی که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد، تا این دین راستین را بر همه دین ها چیره و غالب سازد.(1)

دعوت و هدایت و جهاد و استقامت رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه در طول 23 سال، همه بر محور هدف یاد شده بود

ص: 26

و توانست علاوه بر پیام رسانی شایسته، با تشکیل حکومت بر پایه دین و شریعت الهی، جامعه را در مسیر رهنمودهای وحی به پیش برد.

امام زمان عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ نیز تداوم بخش همین برنامه است.

هم به گونه ای شایسته، معارف اسلام و دین خدا را به همه جا می رساند و هم دولت کریمه او بر پایه قرآن استوار میگردد. از حضرت باقرعَلَيْهِ السَّلامُ در تفسير آية :(الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ...) (1). که درباره کسانی است که اگر در روی زمین، خداوند قدرت و حکومتشان بخشد، نماز برپا می دارند و زکات را ادا میکنند و امر به معروف و نهی از منکر میکنند . می فرماید:

این آیه در شأن مهدی و یاران او نازل شده است. خداوند به وسیله آنان دین خود را آشکار می سازد و حاکم می گرداند، به گونه ای که اثری از ستم و بدعت دیده نمی شود؛ هذه الآية لآل محمد والمهدئ واصحابه يملكهم الله مشارق الأرض ومغاربها ويظهر الدین ویمی الله به وبأصحابه البدع والباطل كما امات الشفه الحق حتى لا يرى اثر الظلم.(2)

ص: 27

می دهد و به حق او دعوت میکند و قول می دهد که در میان مردم به سیره و روش پیامبر خدا رفتار کند، وَ دَعَاهُمْ إِلَى حَقِّهِ وَ أَنْ يَسِيرَ فِيهِمْ بِسِيرَةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ يَعْمَلَ فِيهِمْ بِعَمَلِهِ

این احیاگری نسبت به سنت حضرت رسول، نوعی همسانی و همسویی سیره مهدوی و سیره نبوی را می رساند و اینکه آن حضرت، محیی و مجدد همان شریعت است که پیامبر در راه آن میکوشید.(1)

که امت خویش را به علم و معرفت مسلح کند و با جهل بستیزد. او شرط آزادی برخی اسیران را در جنگها، آموختن سواد به بیسوادان قرار داد و هنگام حضور در مسجد مدینه، وقتی دو گروه را مشاهده کرد که یکی به عبادت مشغولند و دیگری به بحث علمی، به جمع اینان پیوست تا بر ارزش علم و جایگاه معرفت، تأکید ورزد. رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه ملاک ارزش انسان را دانش معرفی کرد وفرمود:

أَكْثَرُ النَّاسِ قِيمَةً أَكْثَرُهُمْ عِلْماً داناترین آنان است.(1)

با ارزش ترین مردم، دانش را میراثی ارزنده معرفی فرمود که از رسولان الهی بر جای می ماند.

العِلمُ ميراثي وميراثُ الأَنبِياءِ قَبلي؛ علم و دانش، میراث من و میراث پیامبران پیش از من است.(2)

دانشمندان نیز، در کلام حضرت رسول، به عنوان وارثان پیامبران معرفی شده اند:

إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ.(3)

ص: 30

سخنان پیامبر در زمینه ارزش علم، مقام علما و فضیلت دانش گستران بیش از آن است که در این مختصر بگنجد. تلاش او در آگاه سازی است و افزایش علم و معرف آنان نیز روشن است و به عنوان یک سیره روشن و افتخار آفرین مطرح است و امت او در طول قرون، عظیم ترین افتخارات علمی را آفریدند. مسلمانان در عرصه دانش، پیشتاز تمدن در جهان بودند و دنیای غرب، امروز مدیون علوم و دانشمندان اسلامی است.

این سیره نورانی در عصر حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ نیز با قوت هر چه تمام ادامه می یابد و به برکت دولت مهدوی، سطح آگاهی، معرفت و بصیرت مردم بسیار بالا می رود و رشد عقلی و کمالات علمی در اوج خود قرار میگیرد. چنانکه حضرت امیر عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود: خداوند پیامبران خویش را فرستاد، تا عقل های دفن شده مردم را برانگیزند.(1) امام زمان علیه نیز دانش و فهم بشری را به کمال

می رساند.

حضرت باقر العلوم عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود:

اِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ یَدَهُ عَلی رُؤُوسِ الْعِبادِ فَجَمَعَ بِهِ عُقُولَهُمْ وَ اَکْمَلَ بِهِ اَخْلاقَهُمْ؛ هرگاه قائم ما قیام کند، دست خود را بر سر بندگان می گذارد و بدین وسیله، خردهای آنان را متمرکز می سازد و اخلاق و عقل آنان را به کمال

ص: 31

می رساند.(1)

حضرت علی عَلَيْهِ السَّلامُ شور علمی دوران حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ را چنین ترسیم می فرماید:

گویا به شیعیان خود می نگرم که در مسجد کوفه خیمه ها برافراشته اند و به مردم قرآن می آموزند.(2)

امام صادق عَلَيْهِ السَّلامُ میفرماید:

علم و دانش بیست و هفت حرف است و همه آنچه پیامبران آورده اند، تنها دو حرف آن است و مردم تا کنون تنها با دو حرف آشنایند و چون قائم ما قیام کند، بیست و پنج حرف دیگر را آشکار می کند و آن را میان مردم گسترش می دهد و آن دو حرف را نیز ضمیمه ساخته و مجموع بیست و هفت حرف را میان مردم منتشر میکند.(3)

اینها جهتگیری علم گسترانه حکومت امام زمان عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ را می رساند که همان استمرار روش نبوی و سیره محمدی است.

ص: 32

در روایات متعددی آمده است که این آیه درباره حضرت قائم و اصحاب اوست. مرحوم طبرسی پس از نقل أيه و اقوالی که در آن است، می افزاید:

آنچه از اهل بیت عَلَيْهِم السَّلامُ روایت شده است، آن است که این آیه درباره مهدی آل محمد است. (1)

در ترسیم امنیت عصر حضور حضرت علی عَلَيْهِ السَّلامُ می فرماید:

آنگاه که قائم عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ قیام کند. کنیه ها از دل بندگان زدوده میشود و درندگان و چهار پایان با هم سازگار می شوند. امنیت تا حدی است که یک زن با همه زیب و زیور خویش از عراق تا شام می رود و از هیچ چیز نمی هراسد.؟ (2)

وقتی حکومت بر پایه عدل و قسط، و شيوه آن حق محوری باشد، تحقق امنیت در آن حتمی است. چون دین خدا حاکم است، نه خواسته ارباب زور و زر و سلطة خودکامگان عدالت گریز و حق ستیز. این امنیت، هم امنیت اجتماعی است، هم اقتصادی، هم قضایی، و همه شئون امنیت در سخنان پیامبر درباره آن دوران چنین آمده است:

ص: 34

خداوند، امر دین خود را به پایان می رساند به گونه ای که شخص سواره در شب از صنعا تا حضر الموت مسافرت میکند و جز خدا از کسی ترسی ندارد. حکومت مهدی سالانه به گونه ای است که دو زن، شبانه حرکت کرده مسافرت می کنند و از بی عدالتی و ستم هراسی ندارند.(1)

از این روست که مژده آمدن آن حضرت را نوید امن و امان دانسته اند و دوران حکومت او را عصر آشتی گرگ و میش نامیده اند. این به برکت امنیتی است که در سایه دولت عدالت محور آن حضرت پدید می آید و حقوق همگان محفوظ است و حرمتها رعایت می شود و بی جهت به مال و جان و زندگی کسی تعرض نمیشود و شهروندان از احساس امنیت برخوردارند.

امکانات مادی به صورت یکسان و رسیدن هر کس به حق خویش.

رفتار آن حضرت نیز بر پایه عدل بود. حتی در مجلس به همه یکسان نگاه میکرد و سهم و حق هر کس را از نگاه خویش ادا میکرد. دعوت فقیر و غنی و برده و آزاد و دور و نزدیک را بطور یکسان قبول میکرد و تبعیضی میان آنان قائل نمی شد. در تقسیم غنائم جنگی، برخوردی عادلانه داشت. این سخن از آن حضرت است که:

وَ اللهِ لا تَجِدونَ بَعدي أعدَلَ عَلَیکُم مِنّی.؛ به خدا سوگند، پس از من کسی را دادگرتر از من نسبت به خود نمی یابید.

در اوصاف آن حضرت در روایات مناقب نیز واژه أعدلهم (دادگرترین مردم) دیده می شود. رفتار عادلانه پیامبر، براساس فرمان خداوند بود که:

وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ، فرمان یافته ام که میان شما به عدالت رفتار کنم.(1) در آیه دیگر نیز فرمان به قسط دیده میشود: قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ. بگو پروردگارم مرا به قسط

ص: 36

فرمان داده است.(1)

قسط و عدل، هم توصیه پیامبر به مردم بود، هم توصیه خداوند به آن رسول پاک، هم شیوه عملی و رفتاری او در جامعه.

از بارزترین شاخصه های حکومت مهدوی نیز برپایی قسط و عدل است و نوید بر پایی دولتی بر پایه عدالت همه جانبه و قسط فراگیر، در صدها حديث آمده است. همین پیامبر دادگر درباره آن موعود عدالت گستر فرموده است:

لَو لَم يَبْقَ مِن الدُّنيا إلاّ يَومٌ واحدٌ لَطوّلَ اللّهُ ذلكَ اليومَ حتّى يَبعَثَ اللهُ فيهِ رجُلاً مِن وُلدي يُواطئُ اسمُهُ اسمِي يَملاأها عَدلاً و قِسْطاً كَما مُلِئتْ ظُلماً وَ جَوراً لو لم يبق من الدنيا إلا يوم واحد لطول الله ذلك اليوم حتى يبعث الله فيه رجلا من ولدی یواطیء إسمه إسمي، يملأها عدل وقسط كما ملئت ظلما وجورة: اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می کند تا آنکه مردی از فرزندان مرا برانگیزد که همنام من است، تا دنیا را پر از عدل و قسط سازد، آنگونه که از ظلم و جور پر شده باشد.(2)

این عدل و قسط، با ویژگی پر کردن جهان، شمول و فراگیری و گستردگی آن را در سطح جهان می رساند که

ص: 37

مکمل عدالت مصطفوی در عصر رسالت است.

در احادیث آمده که حضرت مهدی لانه گنجهای زیر زمین را استخراج می کند و اموال را میان مردم، به صورت یکسان تقسیم میکند. إِذَا قَامَ قَائِمُنَا فَإِنَّهُ يَقْسِمُ بِالسَّوِيَّةِ وَ يَعْدِلُ فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ

آنگاه که قائم ما قیام کند، بیت المال را یکسان تقسیم می کند و در میان بندگان خدای رحمان به عدالت رفتار می کند. چه نیکوکار باشند، چه بدکار. (1)

یعنی عدالت اقتصادی او در میان بشریت، چنان عام و فراگیر است که حتی خطا کاران هم از عدل او برخوردار می گردند. این همان مشی دین الهی است که از زبان رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه ترسیم شده و همگان را در برخورداری از مواهب طبیعی و ثروت های عمومی برابر دانسته و صاحب حق شمرده است. در دوران ظهور امام زمان، اصل مساوات و عدالت به کمال خود می رسد. به حدی مردم از مواهب برخوردار می شوند که دیگر شخص نیازمند زکات یافت نخواهد شد.(2)در یکی از احادیث نبوی که بشارت به آمدن

ص: 38

مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ می دهد، حضرت رسول از قسط و عدل و برخورداری مردم از مواهب سخن می گوید و از اینکه آن موعود، مال را به صورت صحاح و درست تقسیم میکند. مردی پرسید: مقصود از صحاح چیست؟ حضرت فرمود:

السّويّةُ بينَ النّاسِ، تقسیم برابر میان مردم.(1)

اینگونه است که توازن اقتصادی پدید می آید و رفاه و

بهزیستی در خانواده بزرگ بشری در سایه حکومت عدل مهدوی جلوه گر می شود.

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ،ای پیامبر! با کافران و منافقان بستیز و بر آنان سخت بگیر. (1)

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه پیوسته درگیر توطئه ها و کار شکنیهای منافقان بود و به فرمان الهی با آنان درگیر میشد. مقابله آن حضرت با اهل نفاق، پس از هجرت به مدینه و در صحنه های جنگ احد و غزوہ بنی المصطلق و جنگ تبوک و نبرد بنی قینقاع، جدی بود. حادثه مسجد ضرار و فرمان یافتن آن حضرت مبنی بر اینکه با این پایگاه منافقین - که به صورت مسجد ساخته بودند به مقابله و آن را تخریب کند، در قرآن کریم آمده است.(2)

این آفت خطرناک همواره در میان امت موحد بوده است و خواهد بود و هوشیاری مسلمانان را می طلبد تا از ورای چهره های ماسک زده، هویت منافقانه دشمنان دین را بشناسند و خود را از ضربه های نفاق، مصونیت بخشند. شیوه نفاق ستیزی حضرت رسول،(3) در عصر ظهور حضرت حجت هم ادامه می یابد و امام مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ که با سالوس بازان

ص: 40

منافق رو به رو می شود، آنان را افشا و رسوا نموده و همچون جدش رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه با آنان می ستیزد تا ریشه آنان را بخشکاند.

امام صادق عَلَيْهِ السَّلام ُدر تفسير آية لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَليماً (1)می فرماید:

خداوند، امانت هایی از مؤمنان را در صلب کافران و منافقان دارد. قائم ما ظهور نمی کنند مگر آنکه آن امانتها از صلب آنان بیرون آید و آن مؤمنان متولد شوند. آنگاه حضرت، کافران و منافقان را از بین می برد.(2) آن حضرت در سخن دیگری می فرماید:

هنگامی که حضرت قائمعَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ قیام کند، نیازی ندارد که از شما یاری بطلبد. او نسبت به بسیاری از منافقان حد خدا را جاری می کند(3) در حدیثی طولانی از امام باقر عَلَيْهِ السَّلامُ چنین آمده است:

وقتی قائم قیام کند، به کوفه می آید و در آنجا هر منافق اهل شک را میکشد و قصرهای منافقان را ویران می سازد و جنگاورانشان را به هلاکت می رساند، تا آنکه خدای

ص: 41

متعال راضی شود.(1) دوران امام مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ دوران ذلت و خواری منافقان است.

اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِی دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ .(2)

در دعاهای دیگر نیز درخواست هلاکت کافران و منافقان به دست آن حضرت دیده میشود که همه نشانگر تداوم سیره نبوی در دولت مهدوی است، تا امتی یک دست و بیکینه و نفاق و مطیع خدا و عدالت خواه و پیرو قرآن فراهم آید و بشریت، طعم حیات طیبه را در سایه ایمان واقعی و زندگی روحانی بچشد.

پیروزی در سایه جهاد ستت خداوند، بر آن است که مسلمانان در سایه صبر و مقاومت و جهاد، به عترت و پیروزی برسند. از این رو فریضه جهاد در شرایع آسمانی قرار داده شده است.

جهاد، چه به صورت دفاعی و در مقابل متجاوزان و ظالمان و چه به صورت ابتدایی و برای زدودن موانع

ص: 42

هدایت بشر و از سر راه برداشتن طاغوتها و حکام طغیانگر، برای دستیابی مردم به ویژه مستضعفان بر حقوق . خویش است.

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه که پیامبر رحمت و مهرورزی نامیده شده است، اهل پیکار و جهاد هم بود و به فرمان خدا وارد خونین ترین معرکه های نبرد با ظالمان و کافران میشد، تا كلمة الله برتر شود و آیین نجات بخش خدا حاکم گردد و در سایه حکومت قرآن، مردم زندگی سعادتمندانه داشته باشند. قرآن کریم فرمان خدا را چنین آورده است:

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّ ، با آنان نبرد کنید تا دیگر فتنه ای نباشد و دین همه و همه دین برای خدا گردد.(1)

این آیه نشان میدهد که جهاد انبیا با دشمنان، نه آدم کشی و کشورگشایی؛ بلکه برای رفع فتنه از جهان و گسترش سایه دین الهی بر سر مردم بوده است و این جهاد نه خشونت، بلکه عین رحمت برای بشریت است. رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه که مظهر رحمت است و بعثت او برای تکمیل مکارم اخلاق است، در طول عمر بیش از هشتاد حرکت نظامی و جهاد و غزوه داشت و در مورد شمشیر جهادگران

ص: 43

که زمینه ساز برپایی قسط و عدالت در جامعه بشری است، می فرمود:

االْخَيْرُ كُلُّهُ فِي السَّيْفِ وَ تَحْتَ ظِلِّ السَّيْفِ وَ لَا يُقِيمُ النَّاسَ إِلَّا السَّيْفُ وَ السُّيُوفُ مَقَالِيدُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ .؛ تمام نیکی در شمشیر و زیر سایه شمشیر است و مردم را جز شمشیر، راست و استوار نمی کند و شمشیرها کلیدهای بهشت و دوزخ اند.(1)

از اینرو در صحنه های بدر و احد و احزاب و خیبر و نین، با شرک و کفر و طغیان جنگید و بساط ظالمانه مشرکان و منافقان را در هم ریخت و جامعه عدل اسلامی را بر ویرانه های آن نظام جاهلی پدید آورد.

خط جهاد و مبارزه تا رسیدن به فتح و پیروزی، سیره نبوی بود و با آنکه آن حضرت از قدرت اعجاز برخوردار بود و تکیه گاهش قدرت خدای قهار بود و می توانست با آن نیروی فوق بشری مخالفان را نابود کند، اما با تلاش و مجاهدتی عادی راهی پیش پای بشریت نهاد تا عزت و کرامت خویش را در سایه جهاد و شمشیر به دست آورند و حفظ کنند. این روش در امت او ماندگار شد و هرگاه پیروان او صحنه جهاد را ترک کردند، ذلیل شدند و هر جا که

ص: 44

قدرتمندانه مبارزه و جان نثاری کردند، به پیروزی رسیدند.

حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ وارث همین سنت است و حرکت اصلاحی او در دنیا بر مبنای جهاد و استقامت است و قیام جهانی او هر چند بر پایه بصیرت بخشیدن و آگاهی و شوق مردم و پذیرش جهانی و عدالت موعود است؛ ولی جدا از برنامه جهاد با گردنکشان و یاغیان نیست.

در روایات متعددی که سنتهای انبیای گذشته که در وجود حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ متجلی گشته است را بر می شمارد، شیوه او را همان شیوه رسول خدا میداند و آن عبارت است از قیام با شمشیر و قیام مسلحانه و جهاد در راه خدا. به این دو روایت توجه کنید:

وَأَمَّا سُنَّةٌ مِنْ مُحَمَّدٍ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه فَيَهْتَدِي بِهُدَاهُ وَيَسِيرُ بِسِيرَتِهِ». روشی که از حضرت محمد، در امام زمان است، آن است که به هدایت او راه می یابد و با روش او رفتار می کند.(1) .وَاأمّا سُنَّةٌ مِن مُحَمّدٍ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه فَالسَّیفُ وَ سُنَّةٌ مِن مُحَمّدٍ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه في السَّیفِ یَظهَرُ بِهِ؛ روشی که او از حضرت محمد دارد، شمشیر است که با شمشیر به پیروزی می رسد. (2)

در این گونه روایات، حضرت مهدی وارث صفات

ص: 45

و ویژگی هایی از پیامبران گذشته همچون آدم، موسی، عیسی، یوسف، نوح، ابراهیم و ایوب معرفی شده که از هر یک از آنان سنتی در وجود اوست. او از حضرت محمد شمشیر را دارد: وَاأمّا مِن محمّدٍ فَالخُروج بِا لسَّیفِ . (1)

همانگونه که حضرت رسول، در سایه جهاد با شمشیر، دشمنان خدا و عدالت را از سر راه توحید برداشت؛ امام مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ نیز در سایه همین جهاد - که کلید بهشت و رمز عزت است . به غلبه و حاکمیت دست خواهد یافت. البته با نصرت و امداد الهی که شامل جبهه حق می شود. امام باقر** می فرماید در قائم آل محمد، پنج شباهت به پنج نفر از پیامبران وجود دارد، اما شباهت او به پیامبر، جهاد مسلحانه است.

وَاأمّا شَبههُ مِن جَدّهِ المصطفی صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه فَخُروجُهُ بِا سَّیفِ وَقتلُهُ أعداءَاأللّهُ وَ أعداءَ رَسُولِه والجَبّارینَ وَالطَّواغیتِ وَاإنَّهُ یُنصَر باسَّیفِ وَالرُّعب ...؛ شباهت او به جدش محمد مصطفی صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه قیام با شمشیر (جهاد مسلحانه) است و کشتن دشمنان خدا و دشمنان رسول خدا و جباران و طاغوتها، و اینکه به وسیله شمشیر و رعب و هراس (که در دل دشمنان می افتد) یاری می شود.

ص: 46

بدیهی است آن حضرت، شمشير انتقام گیرنده الهی است که بر سر جباران و ظالمان فرود می آید و اگر سخن از سلاح به میان می آید، بر علیه آنان است که سدی در مقابل حرکت آزادی بخش و عدالت گستر مهدوی هستند، نه کشتار مردم عادی.

همانگونه که اوضاع برای پیامبر خدا به راحتی و بی دردسر فراهم نشد، برای حضرت قائم نیز چنین است. گویا چنین نکته ای در ذهن یکی از اصحاب امام باقر وجود داشته که از آن حضرت می پرسد: میگویند هرگاه مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ قيام کند، کارها خود به خود برای او درست می شود و حتی به اندازه یک حجامت هم خونی ریخته نمی شود. حضرت در پاسخ می فرماید:

كَلاَّ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوِ اسْتَقَامَتْ لِأَحَدٍ عَفْواً لاَسْتَقَامَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه حِينَ أُدْمِيَتْ رَبَاعِيَتُهُ وَ شُجَّ فِي وَجْهِهِ كَلاَّ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ حَتَّى نَمْسَحَ نَحْنُ وَ أَنْتُمُ الْعَرَقَ وَ الْعَلَقَ ثُمَّ مَسَحَ جَبْهَتَهُ

نه چنین نیست، سوگند به آنکه جانم در دست اوست. اگر قرار بود کار برای کسی خود به خود درست شود، برای رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه درست میشد، آنگاه که دندانش شکست و صورت و پیشانی اش شکافت. نه، قسم به آنکه جانم در دست اوست، کار درست نخواهد شد تا اینکه ما و شما در عرق و خون غرق

ص: 47

شویم. (کنایه از جهاد و تلاش سخت و طاقت فرسا است)(1)

یعنی پیروزی و غلبه، در سایه مجاهدتی سخت و جهادی خونین است و آن همه صحنه های درگیری در مناطق مختلف حجاز و شام و عراق و فلسطین و... که در روایات آمده است، گویای همین مطلب است.(2) امام زمان نیز، فاتح جهان به روی حکمت و حکومت قرآن خواهد بود، با همان شیوه و سنت نبوی، یعنی پیروزی در سایه جهاد.

اساس دعوت نبوی نیز، رفع ظلم از بشر بود. قرآن کریم از آن حضرت به عنوان پیامبری یاد میکند که مردم را به خوبیها فرا می خواند و از بدیها باز می دارد و بار سنگین را از دوش ستمدیدگان بر می دارد و غل و زنجیرهای اسارت را از دست و پای مستضعفان میگشاید:

وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ»(1)

این هدف، جز بوسيله ستیز با جباران ستمگر دست یافتنی نیست. در سخنان دیگر آن حضرت، گفتن سخن حق در برابر حاکم ستمگر، برترین جهاد به شمار آمده است و ستمگران و یاوران آنان اهل آتش دوزخ محسوب شده اند و نیز فرموده است:

هرکس ظالمی را یاری کند، خداوند او را بروی مسلط می سازد.(2)

و این کلام نورانی که:اَحْسَنُ الْعَدْلِ نُصْرَةُ الْمَظْلومِ؛ بهترین عدالت، یاری مظلوم است. (3)

ص: 49

در کلام دیگری به حمایت از مظلوم و ایستادن در

مقابل ظلم ظالم تشویق می نماید.

إذا رَاَيتَ مَظلُوما فَاَعِنهُ عَلَى الظّالِمِ (1)

سیاست ظلم ستیزی در مقیاسی بزرگ تر و جهانی، رسالت حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ است و در طول تاریخ، همه ستمدیدگان چشم به راه آمدن مصلحی هستند که انسانها را از شر ستمگران رها سازد. امام رضا عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود:

يیطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ کلِّ جَوْرٍ وَ یقَدِّسُهَا مِنْ کلِّ ظُلْمٍ خداوند به وسيله او زمین را از هر جور و ستمی پاک و پیراسته می سازد.(2) ای قبله قسط و كعبه عدل وی محور دین و روح قرآن بازآ که جهان پر زآشوب گیرد زحکومت تو سامان تا ریشه فتنه ها بخشکد تا عمر ستم رسد به پایان (3) نویدی که اولیای دین داده اند و که با ظهور او همه گیتی پر از عدالت خواهد شد، همانگونه که از ستم لبریز گشته است؛ (4) جز از راه ظلم ستیزی در سطح جهان میسّر

ص: 50

نخواهد شد؟

ظلم ستیزی امام زمان عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ هم در عرصه محکمه ها و قضاوتهاست که با گماردن قضات عادل جلوی احکام ظالمانه را میگیرد، و هم در روابط اجتماعی مردم با یکدیگر است. او ستمگران را به کیفر می رساند و در سطح جهان با حکومتهای ظالمانه میجنگد و آنان را شکست می دهد. امام علی عَلَيْهِ السَّلامُ در کلامی روش ظلم ستیزانه حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ در ابعاد مختلف را این گونه ترسیم می نماید:

لَيَنْزِعَنَّ عَنْكُمْ قُضَاةَ السَّوْءِ وَ لَيَقْبِضَنَّ عَنْكُمُ الْمُرَاضِينَ وَ لَيَعْزِلَنَّ عَنْكُمْ أُمَرَاءَ الْجَوْرِ وَ لَيُطَهِّرَنَّ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ غَاشٍّ ٍ

امام مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ قاضیان زشت کار را بر کنار می کند، دست سازش کاران را از سر شما کوتاه می سازد، حکمرانان ستم پیشه را عزل میکند و زمین را از هر نادرست خیانتکار پاک می سازد. (1)

و ریشه شرک را بسوزاند.

همه پیامبران، از جمله خاتم انبیاء صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه چون با افکار غلط رایج زمان خویش در افتادند و مشرکان موجودیت خویش را در سایه دعوت جدید در خطر دیدند؛ درگیریها و مقابله ها به وجود می آمد. مهم ترین تحول جامعه در سایه بعثت، اصلاح اعتقادات از شرک به توحید و از کفر به ایمان و از ضلالت به هدایت بود و حیات جامعه در گرو رویکرد به باورهای ناب و بی انحراف، شکل می گرفت. امیرالمؤمنین عَلَيْهِ السَّلامُ در ترسیم اوضاع جاهلیت، به انحطاط فکری و اعتقادی مردم اشاره میکند و می فرماید:

وَ أَنْتُمْ مَعْشَرَ الْعَرَبِ عَلَى شَرِّ دِينٍ وَ فِي شَرِّ دَارٍ مُنِيخُونَ بَيْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَيَّاتٍ صُمٍّ تَشْرَبُونَ الْكَدِرَ وَ تَأْكُلُونَ الْجَشِبَ وَ تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَكُمْ الْأَصْنَامُ فِيكُمْ مَنْصُوبَةٌ

خداوند، محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه را به عنوان بیم دهنده جهانیان و امین وحی فرستاد، در حالی که شما جمع عرب، بدترین آیین و بدترین محیط زندگی را داشتید.. خونهای خود را می ریختید، قطع رحم می کردید، بت ها در میان شما بر پا بود و با گناهان همبسته بودید. (1)

رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه تحوّلی در افکار و عقاید پدید آورد و نگاه مردم را به هستی، جامعه، انسان و دین عوض کرد.

ص: 52

آنچه حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ انجام خواهد داد، در راستای همین روش و در تکمیل برنامه های رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه خواهد بود، به خصوص که با گذشت زمان، چهره راستین اسلام ناب، دستخوش تغییرات و تحریفات میشود و بدعتها به جای سنتها حاکم می شود و اصول اصلی دین از یادها می رود و تفسیر واقعی قرآن پنهان می ماند، به گونه ای که وقتی آن حضرت ظهور میکند، خیلیها می پندارند دین جدید یا کتاب تازه و مرام نو آورده است و اساس فکری خیلی ها به هم می خورد. می توان گفت که جان تازه ای در پیکر دین دمیده میشود و اسلام دوباره آغاز میگردد.

امام باقر عَلَيْهِ السَّلامُ از جمله صفات مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ را چنین بر می شمارد .

یَهدِمُ مَا کَانَ قَبلَهُ کَمَا هَدَمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه أَمرَ الجَاهِلِیَّهِ وَ یَستَأنِفُ الإِسلَامَ جَدِیداً

او (امام مهدی) آنچه را پیش از او بوده درهم می ریزد، همان گونه که رسول خداکار جاهلیت را درهم ریخت، اسلام را دوباره پدیدار می نماید.

همین مضمون از امام صادق عَلَيْهِ السَّلامُ نقل شده است:

اذا قام القائم جاء بأمر جديد كما دعا رسول الله صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه في

ص: 53

بُدُوِّ الْإِسْلَامِ إِلَى أَمْرٍ جَدِیدٍ؛ قائم آنگاه که قيام کند، امر تازه ای می آورد، همانگونه که رسول خدا در آغاز اسلام، امر جدید و مرام تازه ای آورد.(1)

در واقع این نوآوری پرده برداری از چهره غبار گرفته اسلام محمدی است، نه آنکه دین تازه و قرآن جدیدی بیاورد. در دعاهایی که در مورد حضرت ولی عصر عاريهعَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ آمده است این نکته فراوان دیده میشود. از جمله در دعایی که با اللهم صل على وليك المحيې شتتك... آغاز می شود، از خداوند چنین می خواهیم:

خدایا، با وجود حضرت مهدی، آنچه را از دین تو محو شده، تجدید کن و آنچه از احکام قرآنت تغییر یافته، زنده گردان و آنچه را از حکم تو عوض شده است، آشکار ساز، تا آنکه دین تو به دستان آن عزیز، طراوت و تازگی و شادابی یابد و هیچ شک و شبهه و باطلی در آن وجود نداشته باشد و خالص و پیراسته از هر بدعت گردد.(2)

تحریف زدایی از دین و اصلاح باورها، از جمله کارهای عمده امام زمان خواهد بود، چنانکه سیره حضرت رسول چنین بود و در این راه، با مشقتها و معارضه هایی هم

ص: 54

مواجه خواهد شد. امام صادق عَلَيْهِ السَّلامُ در این مورد می فرماید:

آنگاه که قائم ما قیام کند، از جاهلان آخرالزمان برخوردی بدتر خواهد دید از آنچه که جاهلان عصر جاهلیت با پیامبر خدا داشتند. چرا که پیامبر اکرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه وقتی در میان مردم مبعوث شد که بت های تراشیده شده از سنگ و چوب را می پرستیدند اما قائم ما وقتی ظهور می کند که همه آن جاهلان، قرآن را بر ضد او تأويل می کنند و با استناد به قرآن به مخالفت با او می پردازند.(1)

همانگونه که حضرت رسول، آن تشتت فکری جاهلیت را به وحدت رساند و همه بر محور دین خدا گرد آمدند و امتی مود پدید آمد؛ حضرت مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ نیز با تبیین درست اسلام، همه تفرقهها و تشتتهای فکری و اعتقادی و صف آراییهای فرقه ای و مسلکی را از بن می برد، و حتی شیعه را نیز با گرایشهای گوناگونی که دارند، متحد و منسجم می سازد. امام علی عَلَيْهِ السَّلامُ در حدیثی از اختلافات فکری شیعه در آینده خبر می دهد و خیر را در آن دوره از آخر الزمان میداند و به مالک بن حمزه که از خیر بودن آن اوضاع متعجب می شود، می فرماید:

عِنْدَ ذَلِكَ يَقُومُ قَائِمُنَا ..... ثُمَّ يَجْمَعُهُمُ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ؛ آنگاه

ص: 55

است که قائم ما قیام می کند و همه را بر یک فکر و مرام واحد، گرد می آورد.(1)

همیشه اختلافات فکری، نتیجه دور ماندن امت از حجت معصوم است. وقتی عصر ظهور و حضور فراهم شود و از زبان آن حجت الهی، خطوط اصلی دین ترسیم گردد، جامعه به وحدت فکری می رسد و اختلافات برچیده می شود، همانگونه که در عصر رسالت، مسلمانان دین را از زبان رسول خدا می آموختند و متحد بودند و هر اختلافی پیش آمد، پس از رحلت او و کنار گذاشتن حجت الهی بود.

این صفت در سیره پیامبر و یاران او نیز بود. به تعبیر قرآن کریم:

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ ، محمد صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه فرستاده خداست و کسانی که با اویند، بر کافران سخت و شدیدند، ولی در میان خود مهربان اند.(1)

پیامبر اعظم صَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه با آنکه مظهر رحمت واسعه الهی بود، و مهربانی، حلم، لطف، احسان، عفو، نرمش، مدارا، گذشت و بزرگواری از صفات برجسته و از عوامل موفقیت او در دعوت به اسلام بود؛ از سوی دیگر از شجاعت، قاطعیت، صلابت، پیکار شدید با مشرکان و منافقان، سخت گیری نسبت به معاندان و توطئه گران، قهر و شدت عمل در مقابل خائنان برخوردار بود و در طول 23 سال تلاش پیامبرانه، صحنه های فراوانی از مهر و قهر آن حضرت به ثبت رسیده است.

خلف صالح او حضرت بقية الله نیز که وارث مکارم عترت پاک است، همین گونه رفتار خواهد نمود. در روایات، از آن امام موعود با عنوان رحيمة بالمساكين و الرحمة

ص: 57

الواسعة ياد شده است. همچنین او شديداًعلى العمّال است، نه تنها نسبت به دشمن، بلکه بر کارگزارانِ حکومتی خویش هم سخت گیری و نظارت دقیق و حسابرسی خواهد داشت. هم ظالمان و کمک کنندگان به ظلم و زنا کاران محصنه را از دم تیغ میگذراند، هم وجودش مایه آسودگی خاطر و دلخوشی اهل ایمان و صالحان است. هم یاورانش به فرمان او سلاح بر دوش همه جا را زیر پا میگذارند و از جباران و ستمگران انتقام می گیرند، هم عدالت او و یارانش به عمق همه خانه ها خواهد رسید، آنگونه که سرما و گرما به خانه ها وارد می شود.(1)

احسان و عدل و لطف او چنان همه گیر و فراوان خواهد بود که مردگان آرزو میکنند کاش دوباره زنده شوند و از نعمت و رفاه و وسعت آن دوران بهره مند گردند. از سوی دیگر دشمنان خدا خوار می گردند، ظالمان درهم کوبیده میشوند، خانه های کفر و نفاق ویران می شود، سران گمراهی و بدعت و سردمداران باطل و فسق و جور، ریشه کن می گردند و زمین از لوث وجود مفسدان پاک میشود و اثری از آنان باقی نمی ماند. اینها همه مضمون روایات و دعاهایی است که درباره اوست.(2)

ص: 58

درشتی و نرمی به هم در به است (1)

چو رگ زن که فضاد و مرهم په است

از اصول تربیتی، همین بهره گیری به موقع از بیم و امید و قهر و نوازش و جذب و دفع است. جامعه در سایه مهر به جا و قهر به موقع، سامان می یابد و نیکان انگیزه تلاش و خدمت می یابند و بدان زمینه فساد را از دست میدهند.

به امید روزی که آن مهر سپهر امامت از افق انتظار برآید و دستی به مهر و قهر گشاید، مؤمنان را بنوازد و مستکبران را ریشه کن سازد.

ای مهدی، ای سلاله پاکان

ای آفتاب نیمه شعبان

ای مظهر عدالت موعود

معنای دین، تجسم قرآن

میراث دار خط شهادت

خونخواه کربلا و شهیدان

حق، در قیام قسط تو قائم

باطل زشوكت تو هراسان

ص: 59

مستضعفان به مهر تو دلگرم

مستکبران زمهر تو ترسان

بازآ که در حکومت عدلت

فرمانروا شوند ضعیفان

آشفته ساز، قدرت قيصر

ویرانه، کاخ خسرو و خاقان

دستی به انتقام برآور

و دستی اگر زمهر برافشان

بازآ که این جهان پر آشوب

گیرد به دستهای تو سامان

بازآ که هیچ فتنه نماند

بازآ که تا رها شود انسان

تا چشمه های اشک بخشکد

از چشم و چهره های يتيمان

تا غنچه های خنده بروید

بر ساحل لبان اسیران (1)

ص: 60

شبند و شیران روز، دلهایی استوار و فولادین دارند و با آن امام - بین رکن و مقام - بیعت میکنند.

هر که اطاعت او کند، نجات یافته و رستگار می شود و هر که تخلف و دشمنی کند نابود میگردد.

پرچمداران و لواء بر دوشان آن حضرت، صبح ظهور در مکه حضورش می رسند. گویی که بر باد و ابر سوار شده خود را به امام رسانده اند.

کارگزاران دولت وی، بر کافران سختگیر و شدیدند و در راه خدا با دشمنان تا آنجا مبارزه میکنند که پروردگار خشنود گردد.

یاران وی، اگر در زمین گمنام باشند، در آسمان شناخته شده اند. توامندانی پاک و پارسا و مهذب و شیردلند و استوار، نستوه تر از چکادها، اگر بخواهند کوهها را از جای برکنند، می توانند!

آنان خدا را به شایسته ترین وجه، موحدانه عبادت میکنند. شبهایشان با چشمانی اشکبار است و دلهایشان براساس محبت و نصیحت، و متحدند و یکپارچه سیصد و سیزده نفر اصحاب ویژه اویند که بر گفتن و اجرای حق و حاکمیت اسلام بر می خیزند و در رکاب مهدی عَجّلَ اللهُ تَعالي فَرَجَهُ الشّريفَ جهاد می کنند .

وقتی امام می آید؛ بیماران خوب میشوند، ضعیفان

ص: 62

قدرت می یابند، دلها استوار می گردد، و هر کس خود را به توان سیصد نفر می بیند.

آن روز ستمدیدگان جهان نفس راحت میکشند،

شمشیر ایمان را بر گردن کفر می بینند و عزت و سربلندی را از آن خدا و مؤمنان.

آن روز، روز خلاص و نجات است. روز فتح بزرگ و پیروزی نهایی، روز حکومت صالحان و مستضعفان، روز استخراج گنج ها، روز فتح دیار شرک و سقوط پایگاه کفر.

و... مهدی یارانه می آید؛ رایت اسلام در دست، زبور داوود در بر، مشعل هدایت در پیش، تابوت سکینه همراه عصای موسی در کف.

او پرچم پیامبر را می گشاید، و سپاه ژعب از هر طرف به یاریش می آید.

آن چهره های نورانی که با او بیعت میکنند، بیعت و پیمانشان بر این اساس است که:

دزدی و زنا نکنند. مسلمانی را دشنام ندهند. حاجی محرمی را نشکند و حریمی را نشکنند. بی جهت و ناروا، کسی را نزنند و وارد خانه ها نشوند. زر و سیم، و جو و گندم نیندوزند. مال يتيم نخورند. ندانسته شهادت ندهند. شراب ننوشند. مسجدی را ویران نسازند. با ابرایشم و طلا خود را نیارایند و لباس خشن بپوشند. راهزنی نکنند. راهها را

ص: 63

ناامن نسازند. امر به معروف و نهی از منکر کنند. چهره بر خاک و سر بر بالین زمین بگذارند. در راه خدا به شایسته ترین صورت جهاد کنند. این بیعت نامه آنان با امامشان است.

در دولت مهدوی، خدا تأیید کننده اوست. زمین برای او در نور دیده میشود، گنجینه های نهان برایش آشکار میگردد، و قدرت و سلطه اش شرق و غرب را فرا می گیرد.

وقتی ظهور نماید؛ آثار محمدصَلَّي اللَّهُ عَلَيهِ وَ آلِه را تبیین میکند و با سلاح، دشمنان خدا و دین خدا را به هلاکت میرساند. پهنه زمین را همانگونه که از ستم پر شده، از عدل و داد مملؤ مینماید. فرشتگان خدایی یاور اویند. جبرئیل و میکائیل و اسرافيل، به جانبداری او وارد عمل می شوند و ملائکه خدمتگزار اویند.

هنگام ظهور، بر حجر الأسود تکیه میزند و دنیا را به دولت خویش دعوت میکند. از جمله سخنانش این است که میگوید:

من، باز مانده ای از آدم و ذخیره ای از نوح و برگزیده ای از ابراهیم و انتخاب شده ای از محمدم. |

آنگاه مردم را به کتاب خدا و سنت رسول و ولایت فرا میخواند و از هر مسلمانی برای دفع باطل و احقاق حق یاری میطلبد. اولین آیه ای که بر زبان می آورد این است:

ص: 64

بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ (1) و می گوید:

من بقية الله ام و حجت خدا و خلیفه او بر شما.

پس از اجابت مردم مکه، به یثرب می رود. دامنه دعوتش از حجاز به شام کشیده میشود و انقلابش در دمشق میشکفد. روز به روز بر پیروانش افزوده میگردد. چین و قسطنطنیه و روم را فتح میکند.

هنگام ظهور فرخنده اش، پس از آن غیبت طولانی که چشمی او را نمیدید؛ چشمی نمی ماند که او را نبیند. هر کس هر کجا که باشد، صدای او را می شنود و خود او را به سیره نبوی عمل میکند، زندگیش همچون

على عَلَيْهِ السَّلامُ است.

اسلام را بر کافران عرضه می کنند. اگر پذیرفتند، به نماز و زکات مامور می شوند، و گرنه کشته میشوند.

بیعت با او، بیعت با خداست و دست خدا بالاترین دست هاست.

وقتی حکومت او بر پا شود، گرفتاری ها را بر طرف می کند، و پریشانیهای دراز مدت پیروان را سامان می بخشد.

ص: 65

خوشا به حال کسی که آن دوره را ببیند.

در عصر او مؤمنان شادند و حق، حاکم، خوف و هراس از دل شیعیان برداشته می شود و خدا آن ترس را در دل دشمنان جایگزین میکند.

نامش پر آوازه و فرمانش نافذ و آشکار میگردد. اسلام رونق می گیرد. حق - بعد از آن افول طولانی - درخشان میشود. ظلمتها کنار می رود. شهرها ایمن می شود. بندگان هدایت می یابند. ارکان باطل ویران می شود. سرهای گران می شکند. حیله ها به نیرنگ بازان برمی گردد. فاسقان حد می خورند. فرعونها و طاغوتها هلاک می شوند. پرچمهای مخالفان سرنگون می گردد. نیزهها شکسته می شود. نیروهای دشمنان از هم می پاشند. منبرها و تریبون های دروغ و خیانت به آتش کشیده میشود. بتهای قدیم و جدید خرد و شکسته میشود. قلعه ها و دژها باز گشوده میشود. و کاخهای به ناروا افراشته شده ویران می گردد.

وقتی ظهور میکند و به حق فرا می خواند؛ عدهای رو در رویش می ایستند و در این میان، شمشیر است که قاضی است. مخالفانش برخی مستکبرانند، برخی جاهلان و بی خردان، و برخی هم عالم نمایان هوا پرست هر که مطيعش گردد، عزیز است و هر که با او درافتد

ص: 66

ذلیل میشود و خونش هدر است.

به بیت المقدس رفته، ذخایر انبیاء را بیرون می آورد. به مصر می رود و زمین را با عدل، منور می سازد. وقتی قیام کند، فروغش کره خاک را درخشان می کند.

میزان عدالت را میان مردم می نهد و دیگر کسی به کسی ستم نمیکند....

اینهاست جلوه روزگار و سیمای جامعه و وضع مردم، وقتی که آن فرزند رسول و وارث پیامبر و احیاگر سنت و شریعت ظهور کند و جهان را به زیور قسط و عدل بیاراید.

اَللّ-هُمَّ اكْشِفْ هذِهِ الْغُمَّةَ عَنْ هذِهِ الاُْمَّةِ بِحُضُورِهِ، وَعَجِّلْ لَنا ظُهُورَهُ، اِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعيداً وَنَراهُ قَريباً، بِرَحْمَتِ-كَ ي-ا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ. (1)

ص: 67

ص: 68

11. الغيبة، نعمانی، کتابفروشی صدوق، تهران.

12. کافی، محمد بن يعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

13. كمال الدین و تمام النعمه، صدوق، انتشارات اسلامی، قم.

14. مجمع البيان، طبرسی، کتابخانه مرعشی، قم

15. المحاسن، احمد بن خالد برقی، دارالکتب الاسلامیه، قم.

16. المحجة، سيد هاشم بحرانی، مؤسسة الوفاء، بیروت

17. المحجة البيضاء، فیض کاشانی، انتشارات اسلامی، قم

18. معاني الأخبار، شیخ صدوق، انتشارات اسلامی، قم.

19. مفاتيح الجنان، محدث قمی، انتشارات اسوه.

20. منتخب الأثر، لطف الله صافی گلپایگانی، مکتبة الداوری، قم.

21. میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دارالحدیث، قم.

22. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، داراحياء التراث العربی.

ص: 70