دو دوتا، چهارتا! : احادیث و مثل های شمارشیِ فارسی

فهرست مطالب

دیباچه. 7

عددهای یگانه. 8

ای فرزند آدم. 8

زبان آدمی زاد. 9

منشأ خشم. 9

آنچه را می پسندی.. 9

ضمانت می کنم تهی دست نشود!. 10

چرا مرگ را دوست ندارم؟. 10

خزانه دار دیگری.. 10

هدیه کینه را می برد.. 11

زیباترین اخلاق.. 11

عددهای دوگانه. 11

خدایت را با چه چیزی شناختی؟. 11

دو نعمت پنهان.. 12

اگر دو گروه فاسد شوند!. 12

غم روزی که به آن نرسیده ام مرا می کشد!. 13

عجیب تر از همه. 13

ص: 5

دیباچه

امیرالمؤمنان(علیه السلام): الْعِلْمُ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ يُحَاطَ بِهِ فَخُذُوا مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ أَحْسَنَهُ؛ دانش بیش از آن است که بتوان به همه آن دست یافت پس از هر چیزی بهترین آن را برگیرد.(1)

سخنان گهربار و پندآموز پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) بیش از آن است که بتوان به تمامی ابعاد آن پرداخت. لکن در این نوشتار قطره ای از دریای بی کران احادیث اخلاقی که چند ویژگی را می شمارند و نیز احادیث چندکلمه ای و مثل های شمارشی فارسی را گردآوری کرده ایم. به امید آنکه مایه خیروبرکت گردد و چراغ راهی برای ره پویان راه دانش و هدایت باشد.

لازم به ذکر است که در بخش اول از کتاب «الخصال» شیخ صدوق (رحمه الله) و در بخش دوم از کتاب «حکمت های کوتاه» (موسسه امام هادی (علیه السلام) ) و در بخش سوم از کتاب «فوت کوزه گری» مصطفی رحماندوست بهره گرفتیم.

در پایان از همه دانشوران و اندیشمندان گرامی و تیزبین خواستاریم تا کاستی ها را بر ما ببخشایند و ما را از پیشنهادها و نقدهای سازنده بی بهره نفرمایند.

ryazdi1395@gmail.com

عید فطر/1399

ص: 11

عددهای یگانه

منشأ خشم

امام صادق (علیه السلام): قَالَ الْحَوَارِيُّونَ لِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ يَا مُعَلِّمَ الْخَيْرِ أَعْلِمْنَا أَيُّ الْأَشْيَاءِ أَشَدُّ فَقَالَ أَشَدُّ الْأَشْيَاءِ غَضَبُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالُوا فَبِمَ يُتَّقَى غَضَبُ اللَّهِ قَالَ بِأَنْ لَا تَغْضَبُوا قَالُوا وَ مَا بَدْءُ الْغَضَبِ قَالَ الْكِبْرُ وَ التَّجَبُّرُ وَ مَحْقَرَةُ النَّاسِ؛

حواریون به حضرت عیسی بن مریم (علیه السلام): عرض کردند: ای آموزگار نیکی، ما را آگاه نما که سخت ترین چیزها چیست؟ فرمود سخت ترین چیزها خشم خدا شکوهمند است. عرض کردند: چگونه می توان از خشم خدا در پناه ماند؟ فرمود به اینکه خشمگین نشوید. عرض کردند: منشأ خشم چیست؟ فرمود: تکبر؛ گردنکشی؛ کوچک شماری مردم.(1)

اگر خودخواه نبودم و اگر خود را کوچک می شماردم هرگز زبانه ی خشم را به روی دیگران نمی کشیدم.

چرا مرگ را دوست ندارم؟

امام صادق (علیه السلام): أَتَى النَّبِيَّ (صلی الله علیه و آله) رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ مَا لِي لَا أُحِبُّ الْمَوْتَ فَقَالَ لَهُ أَ لَكَ مَالٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَقَدَّمْتَهُ قَالَ لَا قَالَ فَمِنْ ثَمَّ لَا تُحِبُّ الْمَوْتَ؛ مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: چرا من مرگ را دوست ندارم؟

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا مالی داری؟ عرض کرد: آری. فرمود: آیا آن را از پیشاپیش به سرای آخرت فرستاده ای؟ عرض کرد: نه. فرمود: به همین سبب است که مرگ را دوست نداری.(2)

همه ی ثروت را ذخیره دنیای گذرا کردن نتیجه ای جز ترس و واهمه ندارد. چراکه چراغی را برای خود روشن نکرده است.

قبل از اینکه دستمان در دستان پر قدرت حضرت عزرائیل قرار گیرد، دستمان را در دست یتیمی بگذاریم و دست او را نوازش دهیم.

هدیه کینه را می برد.

امام صادق (علیه السلام): نِعْمَ الشَّيْ ءُ الْهَدِيَّةُ أَمَامَ الْحَاجَةِ وَ قَالَ تَهَادَوْا تَحَابُّوا فَإِنَّ الْهَدِيَّةَ تَذْهَبُ بِالضَّغَائِن ؛ هدیه پیش از ابراز نیاز نیکوست (پیش از آنکه طرف محتاج شود هدیه دهی) و فرمود به یکدیگر هدیه دهید تا دوستدار هم گردید؛ زیرا به راستی هدیه کینه ها را از میان می برد.(2)

هدیه قلب انسان را تسخیر می کند و آدمی را همیشه به یاد او زنده نگه می دارد؛ و کینه و کدورت را از آینه دل می زداید.

عددهای دوگانه

دو نعمت پنهان

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نِعْمَتَانِ مَكْفُورَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِيَة؛ دو نعمت {از دیده ها} پوشیده است: امنیت و تندرستی.(2)

آدمی زاد تا زمانی که تندرست است و آرامش دارد قدر این دو را نمی داند. همین که شبی را در تب سوزاند و یا ساعتی را بدون آرامش گذراند آن وقت ارزش این دو گنج پنهان را می داند.

غم روزی که به آن نرسیده ام مرا می کشد!

اجْعَلِ الدُّنْيَا دِرْهَمَيْنِ دِرْهَماً أَنْفَقْتَهُ عَلَى عِيَالِكَ وَ دِرْهَماً قَدَّمْتَهُ لِآخِرَتِكَ وَ الثَّالِثُ يَضُرُّ وَ لَا يَنْفَعُ فَلَا تُرِدْهُ اجْعَلِ الدُّنْيَا كَلِمَتَيْنِ كَلِمَةً فِي طَلَبِ الْحَلَالِ وَ كَلِمَةً لِلْآخِرَةِ وَ الثَّالِثَةُ تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ لَا تُرِدْهَا ثُمَّ قَالَ قَتَلَنِي هَمُّ يَوْمٍ لَا أُدْرِكُهُ؛ امام صادق (علیه السلام) از پدرش نقل مى كند كه فرمود: ابوذر غفاری (رحمه الله) در کنار كعبه ايستاد و گفت : دنيا را دو درهم قرار بده، درهمى كه آن را به خانواده ات خرج مى كنى و درهمى كه به آخرت خود پيش فرستى، درهم سوم زيان مى رساند و سودى ندارد، پس آن را مخواه. دنيا را دو كلمه قرار بده، كلمه اى در طلب حلال و كلمه اى براى آخرت، كلمه سوم زيان مى رساند و سودى ندارد، پس آن را مخواه، سپس گفت: غم روزى كه به آن نرسيده ام مرا مى كشد!(1)

انسان باید برای آینده خود برنامه ریزی داشته باشد لکن دلبسته بودن و حریص بودن قاتل جان آدمی زاد است. چرا باید حرص روزی را بخورم که هنوز معلوم نیست که آیا دیدگانم طلوع آفتاب روز بعد را خواهد دید یا خیر؟

زنی که دو بار شوهر کرده!

أَنَّ أُمَّ سَلَمَةَ قَالَتْ لَهُ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي الْمَرْأَةُ يَكُونُ لَهَا زَوْجَانِ فَيَمُوتَانِ فَيَدْخُلَانِ الْجَنَّةَ لِأَيِّهِمَا تَكُونُ فَقَالَ يَا أُمَّ سَلَمَةَ تَخَيَّرُ أَحْسَنَهُمَا خُلُقاً وَ خَيْرَهُمَا لِأَهْلِهِ يَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ ذَهَبَ بِخَيْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ؛

ام سلمه به پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: پدر و مادرم فداى تو باد، زنى كه دو بار شوهر كرده و آن ها از دنيا رفته اند و به بهشت داخل شده اند، اين زن با کدام یک از آن ها خواهد بود؟ فرمود: اى ام سلمه: هرکدام كه اخلاق نيكويى داشته باشد و با خانواده خود رفتار نيكويى

ص: 20

دوست داشتم تکه ای از گوشت دستم فدا سازم!

امام سجاد (علیه السلام): وَدِدْتُ أَنِّي افْتَدَيْتُ خَصْلَتَيْنِ فِي الشِّيعَةِ لَنَا بِبَعْضِ لَحْمِ سَاعِدِي النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الْكِتْمَانِ؛

دوست داشتم که تکه ای از گوشت دستم را برای دو خصلت شیعه فدا سازم{ تا شیعه این دو خصلت را وا رهد} سبک سری هنگام خشم، رازداری اندک.(2)

ای کاش هنگام خشم، افسار گستاخ آن را نگه داریم نگذاریم شعله ی بی رحم خشم جان و روح خود و اطرافیان را به خاکستر تبدیل کند؛ و چه زیبا است که دهانمان قفل و بند داشته باشد تا اسراری که دیگران نزد ما امانت گذاشته اند بازگو نکنیم. این را به یاد داشته باشیم که آب سرد و خشم باهم جمع نمی شوند. هرگاه آتش خشم زبانه کشید آن را با آب سرد خاموش کنید.

آنان از گوهر سرخ کمیاب ترند؟

امام باقر (علیه السلام): قَامَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام): رَجُلٌ بِالْبَصْرَةِ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَخْبِرْنَا عَنِ الْإِخْوَانِ قَالَ الْإِخْوَانُ صِنْفَانِ إِخْوَانُ الثِّقَةِ وَ إِخْوَانُ الْمُكَاشَرَةِ فَأَمَّا إِخْوَانُ الثِّقَةِ فَهُمُ الْكَفُّ وَ الْجَنَاحُ وَ الْأَهْلُ وَ الْمَالُ فَإِذَا كُنْتَ مِنْ أَخِيكَ عَلَى حَدِّ الثِّقَةِ فَابْذُلْ لَهُ مَالَكَ وَ بَدَنَكَ وَ صَافِ مَنْ صَافَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اكْتُمْ سِرَّهُ وَ عَيْبَهُ وَ أَظْهِرْ مِنْهُ الْحُسْنَ وَ اعْلَمْ أَيُّهَا السَّائِلُ أَنَّهُمْ أَقَلُّ مِنَ الْكِبْرِيتِ الْأَحْمَرِ وَ أَمَّا إِخْوَانُ الْمُكَاشَرَةِ فَإِنَّكَ تُصِيبُ مِنْهُمْ لَذَّتَكَ فَلَا تَقْطَعَنَّ ذَلِكَ مِنْهُمْ وَ لَا تَطْلُبَنَّ مَا وَرَاءَ ذَلِكَ مِنْ ضَمِيرِهِمْ وَ ابْذُلْ لَهُمْ مَا بَذَلُوا لَكَ مِنْ طَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حَلَاوَةِ اللِّسَانِ؛

مردى در بصره نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام): به پا خاست و گفت: يا امیرالمؤمنین ما را درباره برادران آگاهی ده. فرمود:

برادران دو گونه اند: برادران مورد اعتماد و برادران خنده رو، اما برادران مورد اعتماد، آنان به منزله دست وبال و خانواده و مال هستند، پس اگر از برادر خود اطمينان دارى، مال و جانت را درراه او بذل كن و هر كس با او دوست باشد دوستش بدار و هر كس با او دشمن باشد دشمنش بگير و راز و عيب او را بپوشان و نيكى هاى او را آشكار كن، ولى بدان اى پرسشگر، كه آنان از گوهر سرخ كمياب ترند؛

و اما برادران خنده رو، پس لذت دوستى با آن ها را داشته باش و آن را از آنان قطع مكن و بيش از اين از باطن آنان جويا مباش و هر چه آنان با تو خنده رويى و شیرین زبانی كنند تو هم با آنان چنين كن.(1)

ص: 22

دو گرسنه سیر نشدنی!

امام صادق (علیه السلام): مَنْهُومَانِ لَا يَشْبَعَانِ مَنْهُومُ عِلْمٍ وَ مَنْهُومُ مَالٍ ؛ دو گرسنه سير نمی شوند، گرسنه علم و گرسنه مال.(1)

هر آنچه دنبال این دو بدوی بازهم سیر نمی شوی و دوست داری بیشتر از قبل داشته باشی و بدانی. چراکه آدمی زاد تهی است و نیازمند.

دو چیز مردم را به نابودی کشاند؟

امام کاظم (علیه السلام): أَهْلَكَ النَّاسَ اثْنَانِ خَوْفُ الْفَقْرِ وَ طَلَبُ الْفَخْرِ؛ دو چیز مردم را به نابودی کشاند: ترس از تهی دستی؛ فخر جویی(2)

خود فقر آدمی را از پا نمی اندازد لکن ترس از فقر آدمی را هلاک و نابود می گرداند. خودبینی نیز عاملی است که سرانجام آن تباهی است.

آدمی زاد پیر شود و دو خصلتش جوان گردد

رسول خدا صلی الله علیه و آله: يَهْرَمُ ابْنُ آدَمَ وَ يَشِبُّ مِنْهُ اثْنَانِ الْحِرْصُ عَلَى الْمَالِ وَ الْحِرْصُ عَلَى الْعُمُرِ؛ آدمیزاد پیر شود و دو خصلتش جوان گردد: آزمندی بر دارایی؛ آزمندی بر عمر.(1)

محاسن سفید و کمر خم گردد ولی حرص طول عمر و ثروت در او کمر خم نمی کند و نمی شکند.

عددهای سه گانه

سه کس از سه کس حق خود را نمی گیرد

امام صادق (علیه السلام): ثَلَاثا لَا يَنْتَصِفُونَ مِنْ ثَلَاثَةٍ شَرِيفٌ مِنْ وَضِيعٍ وَ حَلِيمٌ مِنْ سَفِيهٍ وَ بَرٌّ مِنْ فَاجِرٍ؛ سه كس از سه كس حق خود را دريافت نمی کنند.

شريف از پست و بردبار از کم خرد و نيكوكار از بدكار.(2)

هر آن کس قدر و منزلت خویش را شناخت. آن را به ناچیزترین چیز و ناکس ترین فرد نمی فروشد.

سه چیز که دشمنی خدا در آن ها است

امام صادق (علیه السلام): ثَلَاثٌ فِيهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَوْمٌ مِنْ غَيْرِ سَهَرٍ وَ ضَحِكٌ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ وَ أَكْلٌ عَلَى الشِّبَعِ؛

سه چيز است كه دشمنى خداوند عزوجل در آن ها است. خواب بدون شب زنده داری و خنده بدون جهت و خوردن در حال سيرى.(2)

دشمن رحم و مروت ندارد. دشمن هدفش نابودی دوست است. پس دوست بدن خویش باش و قهر خدا را نپسند.

اسراف کار سه نشانه دارد

امام علی (علیه السلام): لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَأْكُلُ مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَلْبَسُ مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَشْتَرِي مَا لَيْسَ لَه ؛

اسرافکار را سه نشانه باشد: آنچه را كه شايسته او نيست مى خورد و لباسى را كه شايسته او نيست مى پوشد و آنچه را كه شايسته او نيست مى خرد.(1)

در خوراك و پوشاك و خريدن كالا از حدّ خود تجاوز مى كند و بيشتر ازآنچه در شأن اوست خرج مى كند.

سه خصلت را از كلاغ بياموزيد

امام رضا (علیه السلام): تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ خِصَالًا ثَلَاثاً اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُكُورَهُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ؛ سه خصلت را از كلاغ بياموزيد: جفت شدن با ماده به صورت پنهانى و طلب روزى در صبح زود و احتياط كردن او.(1)

حیا و عفت، تلاش و همت، هوشیاری و هشیاری از رازهای ماندگاری و موفقیت است.

با ترسو و بخیل و حریص مشورت مکن

رسول خدا صلی الله علیه و آله:يَا عَلِيُّ لَا تُشَاوِرَنَّ جَبَاناً فَإِنَّهُ يُضَيِّقُ عَلَيْكَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرَنَّ الْبَخِيلَ فَإِنَّهُ يَقْصُرُ بِكَ عَنْ غَايَتِكَ وَ لَا تُشَاوِرَنَّ حَرِيصاً فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ شَرَهاً وَ اعْلَمْ يَا عَلِيُّ أَنَّ الْجُبْنَ وَ الْبُخْلَ وَ الْحِرْصَ غَرِيزَةٌ وَاحِدَةٌ يَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ؛

ای علی، با ترسو مشورت مکن که به راستی راه رهایی از مشکل را بر تو تنگ کند، با بخیل مشورت مکن که هرآینه تو را از دستیابی بر هدفت بازدارد و با آزمند مشورت مکن که بی گمان بدترین کارها را برای تو بیآراید. بدان که همانا ترس، بخل و آز از یک سرشتند که بدگمانی به خدا سرچشمه آن ها است.(3)

گاهی با یک مشورت مسیر زندگی آدمی تغیر می کند پس مراقب باشد جهت یاب زندگی ات را به دست چه کسی می سپاری؟

ص: 32

سخن چین قاتل سه نفر است

امام صادق (علیه السلام): السَّاعِي قَاتِلُ ثَلَاثَةٍ قَاتِلُ نَفْسِهِ وَ قَاتِلُ مَنْ يَسْعَى بِهِ وَ قَاتِلُ مَنْ يَسْعَى إِلَيْهِ؛ سخن چین قاتل سه نفر باشد: قاتل خويش و قاتل آنكه از او سخن چینی نموده و قاتل كسى كه نزد او{از دیگری} سخن چینی كرده است.(1)

سخن چین شمشیر چند پهلو است از هر طرف گرفته شود ضربه خواهد زد.

اگر سه چیز در فرزند آدم نبود!

امام صادق (علیه السلام): لَوْ لَا ثَلَاثٌ فِي ابْنِ آدَمَ مَا طَأْطَأَ رَأْسَهُ شَيْ ءٌ الْمَرَضُ وَ الْفَقْرُ وَ الْمَوْتُ كُلُّهُمْ فِيهِ وَ إِنَّهُ مَعَهُنَّ لَوَثَّاب ؛

اگر سه چيز در فرزند آدم نبود، هرگز چيزى سر او را خم نمى كرد: بيمارى و فقر و مرگ، همه این ها در او هست و درعین حال او همواره جست وخیز مى كند.(1)

چموش تر از انسان کجاست و کیست؟ می بیند ولی باز درس عبرت نمی گیرد.

هر چیزی نشانه ای دارد

قَالَ لُقْمَانُ (علیه السلام): لِابْنِهِ يَا بُنَيَّ لِكُلِّ شَيْ ءٍ عَلَامَةٌ يُعْرَفُ بِهَا وَ يُشْهَدُ عَلَيْهَا لِلْمُنَافِقِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يُخَالِفُ لِسَانُهُ قَلْبَهُ وَ قَلْبُهُ فِعْلَهُ وَ عَلَانِيَتُهُ سَرِيرَتَه وَ لِلْمُرَائِي ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَكْسَلُ إِذَا كَانَ وَحْدَهُ وَ يَنْشَطُ إِذَا كَانَ النَّاسُ عِنْدَهُ وَ يَتَعَرَّضُ فِي كُلِّ أَمْرٍ لِلْمَحْمَدَةِ وَ لِلْحَاسِدِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَغْتَابُ إِذَا غَابَ وَ يَتَمَلَّقُ إِذَا شَهِدَ وَ يَشْمَتُ بِالْمُصِيبَة وَ لِلْكَسْلَان ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَتَوَانَى حَتَّى يُفَرِّطَ وَ يُفَرِّطُ حَتَّى يُضَيِّعَ وَ يُضَيِّعُ حَتَّى يَأْثَم ؛ امام صادق (علیه السلام): فرمود که لقمان (علیه السلام) فرزندش را گفت: ای فرزند دلبندم، هر چیزی را نشانه ای است که به آن شناخته شود و بر آن گواه باشد.

منافق سه علامت دارد: زبانش با قلبش و قلبش با عملش و آشكارش با نهانش مخالف است

و رياكار سه علامت دارد: وقتى تنهاست كسالت به خرج مى دهد و وقتى با مردم است بانشاط عمل مى كند و در هر كارى ستايش مردم را مى جويد

و حسود سه علامت دارد: وقتى كسى غايب است غيبت او را مى كند و چون حاضر باشد به او تملّق مى كند و مصیبت زده را شماتت مى كند

و تنبل سه علامت دارد: سستى مى كند تا وظيفه اى را انجام ندهد، وظيفه اش را انجام نمى دهد تا آن ضايع گردد و ضايع نمى شود مگر این که گناهكار باشد.(1)

این نشانه ها را از خود دور کنید که نشانه ی خانه شیطان و بدبختی است.

منظور از یاد خدا بودن

امام صادق (علیه السلام): مَا ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُ بِشَيْ ءٍ أَشَدَّ عَلَيْهِ مِنْ خِصَالٍ ثَلَاثٍ يُحْرَمُهَا قِيلَ وَ مَا هُنَّ قَالَ الْمُوَاسَاةُ فِي ذَاتِ يَدِهِ بِاللَّهِ وَ الْإِنْصَافُ مِنْ نَفْسِهِ وَ ذِكْرُ اللَّهِ كَثِيراً أَمَا إِنِّي لَا أَقُولُ لَكُمْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لَكِنَّ ذِكْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ لَهُ وَ ذِكْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَيْهِ؛ محروميت از سه چيز سخت ترین ابتلاى مؤمن است عرض شد: آن سه چيز چيست؟ فرمود:

درراه خدا با آنچه در دست دارد با ديگران همدردى كردن و درباره خويشتن انصاف دادن و زياد به یاد خداى بودن

مقصود از اين گفتار نه اين است كه شما ذکر سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر را زياد تكرار كنيد

بلكه مقصودم به ياد خدا بودن است در آنچه براى او حلال کرده و به یاد داشتن خدا در آنچه بر او حرام کرده است.(2)

یاد خدا تنها به زبان نیست. به عمل و رفتار ما نیز هست. چه بسا بر زبان ساده و سهل باشد ولی در عمل بر ما سخت آید.

ذکرگفتن آسان است و خرجی ندارد ولی کمک به دیگران، انفاق، گذشت، صله رحم، خوش رفتاری، مهمانی دادن... در عمل است.

ص: 36

نیکی با سه شرط

امام صادق (علیه السلام): رَأَيْتُ الْمَعْرُوفَ لَا يَصْلُحُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ تَصْغِيرِهِ وَ سَتْرِهِ وَ تَعْجِيلِهِ فَإِنَّكَ إِذَا صَغَّرْتَهُ عَظَّمْتَهُ عِنْدَ مَنْ تَصْنَعُهُ إِلَيْهِ وَ إِذَا سَتَرْتَهُ تَمَّمْتَهُ وَ إِذَا عَجَّلْتَهُ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ كَانَ غَيْرُ ذَلِكَ مَحَقْتَهُ وَ نَكَدْتَه ؛

به نظر من كار نيك شايستگى پيدا نكند مگر با سه شرط:

كوچك شمردن آن كار و پنهان داشتن آن و هر چه زودتر انجام دادنش

كه اگر كوچكش شمردى در نظر آنكه كار نيك را براى او انجام می دهی بزرگش خواهى كرد و اگر پنهانش داشتى تكميلش خواهى نمود و اگر هر چه زودتر انجام دادى گوارايش خواهى كرد و اگر جز اين باشد احسان خود را پايمال و{ بر کام او } ناگوارش كرده اى .(1)

تونیکی کن در دجله انداز

که ایزد در بیابانت دهد باز(2)

پاداش دنباله دار

امام صادق (علیه السلام): لَيْسَ يَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَةٌ أَجْرَاهَا فِي حَيَاتِهِ فَهِيَ تَجْرِي بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ صَدَقَةٌ مَوْقُوفَةٌ لَا تُورَثُ أَوْ سُنَّةُ هُدًى سَنَّهَا فَكَانَ يَعْمَلُ بِهَا وَ عَمِلَ مِنْ بَعْدِهِ غَيْرُهُ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ؛

پاداش هيچ عملى پس از مرگ به انسان نرسد مگر سه كار:

صدقه جاريه اى كه در زمان زندگى انجام داده كه پس از مرگش تا روز قيامت به عنوان صدقه وقف باقى مى ماند و كسى آن را به ارث نمى برد و ديگر رفتار هدايت بخشى كه از خود به يادگار گذاشته هم خود به آن عمل می کرده و هم ديگرى پس از وى، سوم فرزند شايسته اى كه برايش طلب مغفرت و آمرزش كند.(1)

اگر خواهان زنده بودن در سر دارید عمل نیکی، وقف ماندگاری و فرزند شایسته ای و کتاب مفیدی و... از خود به جا بگذارید.

تقصیر من بود!

امام باقر (علیه السلام): مَا مِنْ مُؤْمِنَيْنِ اهْتَجَرَا فَوْقَ ثَلَاثٍ إِلَّا وَ بَرِئْتُ مِنْهُمَا فِي الثَّالِثَةِ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ هَذَا حَالُ الظَّالِمِ فَمَا بَالُ الْمَظْلُومِ فَقَالَ (علیه السلام): مَا بَالُ الْمَظْلُومِ لَا يَصِيرُ إِلَى الظَّالِمِ فَيَقُولُ أَنَا الظَّالِمُ حَتَّى يَصْطَلِحَا؛

هر دو مؤمن كه از یکدیگر بيش از سه روز قهر كنند من از آن دو در روز سوم بيزاری جویم. عرض شد: يا ابن رسول اللَّه اين سزاى ستمكار است گناه مظلوم چيست كه از او بيزار شوى؟

فرمود: چرا مظلوم به نزد ظالم نمی رود تا او را گويد: تقصیر من بود تا اینکه باهم آشتى كنند.(1)

ستمگر اینجا مؤمن است؛ و به احترام دوستی و اتحاد و تواضع این کار را می کنیم و الا در مقابل ستمگر کافر سر تسلیم فرود نمی آوریم.

عددهای چهارگانه

چهار چیز گوش شنوا دارند

امام صادق (علیه السلام): أَرْبَعَةٌ أُوتُوا سَمْعَ الْخَلَائِقِ النَّبِيُّ ص وَ حُورُ الْعِينِ وَ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ فَمَا مِنْ عَبْدٍ يُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) وَ يُسَلِّمُ عَلَيْهِ إِلَّا بَلَغَهُ ذَلِكَ وَ سَمِعَهُ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ قَالَ اللَّهُمَّ زَوِّجْنِي مِنَ الْحُورِ الْعِينِ إِلَّا سَمِعْنَهُ وَ قُلْنَ يَا رَبَّنَا إِنَّ فُلَاناً قَدْ خَطَبَنَا إِلَيْكَ فَزَوِّجْنَا مِنْهُ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ يَقُولُ اللَّهُمَّ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ إِلَّا قَالَتِ الْجَنَّةُ اللَّهُمَّ أَسْكِنْهُ فِيَّ وَ مَا مِنْ أَحَدٍ يَسْتَجِيرُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ إِلَّا قَالَتِ النَّارُ يَا رَبِّ أَجِرْهُ مِنِّي؛ به چهار چيز گوش داده شده كه سخن همه آفریدگان را می شنوند:

پيامبر و حوريان بهشتى و بهشت و دوزخ.

هيچ بنده اى به پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله) صلوات و سلام نمى فرستد مگر اينكه به او مى رسد و او آن را مى شنود و كسى نيست كه بگويد: خدايا مرا با حور العين تزويج كن، مگر اينكه آن ها مى شنوند و مى گويند: پروردگارا فلانى از ما خواستگارى كرد ما را به ازدواج او درآور و كسى نيست كه بگويد: خدايا مرا به بهشت وارد كن، مگر اينكه بهشت مى گويد: خدايا او را در من ساكن گردان؛ و كسى نيست كه از آتش دوزخ به خدا پناه ببرد مگر اينكه آتش بگويد: پروردگارا او را از من دور ساز و پناه بده.(1) یکی از دعای های پس از نماز این دعا است «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أجِرنِی مِنَ النَّارِ وَ أدخِلنِی الجَنَّهَ وَ زَوِّجنِی مِنَ الحُورِالعِینِ».(2)

حالا که خدا حورالعین را آفرید پس چرا درخواست نکنیم؟! که خدایا یک چند تایی هم به ما بده. از کرم و لطف خدا که کم نمی شود پس خدای مهربان به همه بنی بشری که این دعا را می خوانند بی نهایت عطا کن. ممنونم خدا.

ص: 42

چهار چیز در چهار چیز پنهان است

امام علی (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَخْفَى أَرْبَعَةً فِي أَرْبَعَةٍ أَخْفَى رِضَاهُ فِي طَاعَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَيْئاً مِنْ طَاعَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ رِضَاهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى سَخَطَهُ فِي مَعْصِيَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَيْئاً مِنْ مَعْصِيَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ سَخَطُهُ مَعْصِيَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى إِجَابَتَهُ فِي دَعْوَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَ شَيْئاً مِنْ دُعَائِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى وَلِيَّهُ فِي عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِيدِ اللَّهِ فَرُبَّمَا يَكُونُ وَلِيَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ؛ خداوند چهار چيز را در چهار چيز پنهان كرده است:

خوشنودى خودش را در اطاعتش پنهان كرده، پس چيزى از اطاعت او را كوچك مشمار، چه بسا كه با رضايت او همراه شود و تو ندانى

و خشم خود را در نافرمانى خود پنهان كرده، پس چيزى از نافرمانى او را كوچك مشمار، چه بسا گناهى سبب خشم او شود و تو ندانى

و اجابت خود را در دعا كردنش پنهان كرده، پس چيزى از دعا كردن او را كوچك مشمار، چه بسا با اجابتش همراه شود و تو ندانى

و ولىّ خود را در ميان بندگانش پنهان كرده، پس هيچ بنده اى از بندگان خدا را كوچك مشمار، چه بسا او ولىّ خدا باشد و تو ندانى.(1)

به ظاهر افراد و اعمال نگاه نکنیم. چه بسا کاهی باشد ولی در درونش رشته کوه ای سربه فلک باشد.

غم روزی مخور!

خداوند متعال به حضرت موسی فرمود: يَا مُوسَى احْفَظْ وَصِيَّتِي لَكَ بِأَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ أَوَّلُهُنَّ مَا دُمْتَ لَا تَرَى ذُنُوبَكَ تُغْفَرُ فَلَا تَشْتَغِلْ بِعُيُوبِ غَيْرِكَ وَ الثَّانِيَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى كُنُوزِي قَدْ نَفِدَتْ فَلَا تَغْتَمَّ بِسَبَبِ رِزْقِكَ وَ الثَّالِثَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى زَوَالَ مُلْكِي فَلَا تَرْجُ أَحَداً غَيْرِي وَ الرَّابِعَةُ مَا دُمْتَ لَا تَرَى الشَّيْطَانَ مَيِّتاً فَلَا تَأْمَنْ مَكْرَهُ؛

اى موسى! سفارش مرا به چهار چيز درباره خود حفظ كن:

اول اينكه مادامی که گناهان خود را آمرزيده نديدى به عيب جويى از ديگران مشغول مباش،

دوم اينكه مادامی که خزانه هاى مرا پایان یافته نديدى غم روزى مخور،

سوم اينكه مادامی که پادشاهى مرا زوال يافته نديدى { نابودشده}به كسى جز من اميدوار مباش،

چهارم اينكه مادامی که شيطان را مرده نيافتى از مكر او ايمن مباش.(2)

باخدا باش و پادشاهی کن. تا زمانی که خدا هست رزق و روزی و امید و زندگانی... هست.

ص: 44

با چهار خصلت از طبابت بی نیاز می شوی.

امیرالمومنان (علیه السلام): به فرزندش امام حسن (علیه السلام): فرمود: يَا بُنَيَّ أَ لَا أُعَلِّمُكَ أَرْبَعَ خِصَالٍ تَسْتَغْنِي بِهَا عَنِ الطِّبِّ فَقَالَ بَلَى يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ لَا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِيهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلَاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذَا اسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّب ؛

فرزندم، آيا به تو نياموزم چهار خصلتى را كه با آن از طبابت بى نياز شوى؟ عرض كرد: آرى يا امیرالمؤمنین، فرمود:

بر سر غذا منشين مگر اينكه گرسنه باشى

و از سر غذا برنخيز مگر اينكه اشتهاى آن را داشته باشى (سير نخورى)

و غذا را خوب بجوى

و هرگاه كه خواستى بخوابى به مستراح برو. اگر اين ها را به کاربردی از طبّ بى نياز خواهى شد.(1)

به راستی اگر همگان به این دستور کاربری و جامع عمل می کردند. آیا امروزه نیازی به پزشک فراوان بود؟

چهار چيز كه اندکش زياد است

امام صادق (علیه السلام) أَرْبَعَةٌ الْقَلِيلُ مِنْهَا كَثِيرٌ النَّارُ الْقَلِيلُ مِنْهَا كَثِيرٌ وَ النَّوْمُ الْقَلِيلُ مِنْهُ كَثِيرٌ وَ الْمَرَضُ الْقَلِيلُ مِنْهُ كَثِيرٌ وَ الْعَدَاوَةُ الْقَلِيلُ مِنْهَا كَثِيرٌ؛ چهار چيز است كه اندکش زياد است:

آتش كه اندکش زياد است و خواب كه اندکش زياد است و بيمارى كه اندکش زياد است و دشمنى كه اندکش زياد است.(1)

هیچ گاه در زندگانی فریب این اندک ها را نخوری که برای همیشه خورده می شوی.

به چهار کس نزدیک مشو

امام باقر (علیه السلام): لَا تُقَارِنْ وَ لَا تُؤَاخِ أَرْبَعَةً الْأَحْمَقَ وَ الْبَخِيلَ وَ الْجَبَانَ وَ الْكَذَّابَ أَمَّا الْأَحْمَقُ فَإِنَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّكَ وَ أَمَّا الْبَخِيلُ فَإِنَّهُ يَأْخُذُ مِنْكَ وَ لَا يُعْطِيكَ وَ أَمَّا الْجَبَانُ فَإِنَّهُ يَهْرُبُ عَنْكَ وَ عَنْ وَالِدَيْهِ وَ أَمَّا الْكَذَّابُ فَإِنَّهُ يَصْدُقُ وَ لَا يُصَدَّقُ؛ به چهار كس نزديك مشو و با آنان برادرى مكن:

احمق و بخيل و ترسو و دروغ گو.

احمق مى خواهد به تو سود برساند ولى به تو زيان مى رساند و بخيل از تو مى گيرد و به تو نمى دهد و ترسو (به هنگامی که به وجود او نياز باشد) از تو و پدر و مادرش مى گريزد و دروغ گو راست هم بگويد سخنش پذيرفته نمى شود.(2)

گاهی اوقات فرار کردن واجب است. چراکه اگر بمانی به دین و دنیا خویش لطمه می زنی. پس فرار را برقرار ترجیح بده.

خوابیدن چهار گونه است

كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام): بِالْكُوفَةِ فِي الْجَامِعِ إِذْ قَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَسَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ فَكَانَ فِيمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنِ النَّوْمِ عَلَى كَمْ وَجْهٍ هُوَ فَقَالَ النَّوْمُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ الْأَنْبِيَاءُ (علیهم السلام) تَنَامُ عَلَى أَقْفِيَتِهِمْ مُسْتَلْقِينَ وَ أَعْيُنُهُمْ لَا تَنَامُ مُتَوَقِّعَةً لِوَحْيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُؤْمِنُ يَنَامُ عَلَى يَمِينِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ الْمُلُوكُ وَ أَبْنَاؤُهَا تَنَامُ عَلَى شَمَائِلِهَا لِيَسْتَمْرِءُوا مَا يَأْكُلُونَ وَ إِبْلِيسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ كُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذُو عَاهَةٍ يَنَامُ عَلَى وَجْهِهِ مُنْبَطِحاً؛ ؛

على بن ابی طالب (علیه السلام) در مسجد كوفه بود كه مردى از اهل شام به پا خاست و از او مسئله هایی پرسيد، در ميان سؤال هاى او يكى هم اين بود كه گفت: به من خبر بده كه خوابيدن چند نوع است؟ فرمود: خوابيدن بر چهار وجه است:

پيامبران بر پشت مى خوابيدند و چشمانشان نمى خوابيد و در انتظار وحى خدا بودند و مؤمن كه بر پهلوى راست و روبه قبله مى خوابد و پادشاهان و فرزندان آن ها كه بر پهلوى چپ مى خوابند تا آنچه خورده اند هضم شود و شيطان و برادرانش و هر ديوانه و بیماری به روى {دَمَر} مى خوابند.(2) انتخاب با خودمان است که اهل کدام دسته باشیم.

ص: 48

عددهای پنج گانه و بیشتر

نشان دوست خوب

امام صادق (علیه السلام): الصَّدَاقَةُ مَحْدُودَةٌ فَمَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ تِلْكَ الْحُدُودُ فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى كَمَالِ الصَّدَاقَةِ وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْ ءٌ مِنْ تِلْكَ الْحُدُودِ فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى شَيْ ءٍ مِنَ الصَّدَاقَةِ أَوَّلُهَا أَنْ يَكُونَ سَرِيرَتُهُ وَ عَلَانِيَتُهُ لَكَ وَاحِدَةً وَ الثَّانِيَةُ أَنْ يَرَى زَيْنَكَ زَيْنَهُ وَ شَيْنَكَ شَيْنَهُ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا يُغَيِّرَهُ مَالٌ وَ لَا وِلَايَةٌ وَ الرَّابِعَةُ أَنْ لَا يَمْنَعَكَ شَيْئاً مِمَّا تَصِلُ إِلَيْهِ مَقْدُرَتُهُ وَ الْخَامِسَةُ أَنْ لَا يُسْلِمَكَ عِنْدَ النَّكَبَاتِ؛

دوستى حدودى دارد و اين حدود در هر كس نباشد، او را دوست كامل مشمار و در هر كس نباشد او را به دوستى نسبت مده:

اول اينكه آشكار و نهانش با تو يكى باشد، دوم اينكه آراستگى تو را آراستگى خود و عيب تو را عيب خود بداند، سوم اينكه مال و مقام، حال او را تغيير ندهد و چهارم اينكه آنچه در توان دارد از تو مضايقه نكند و پنجم اينكه تو را به هنگام سختی ها رها نكند.(2)

دوستان واقعی این گونه هستند و باقی دوستان سراب هستند که خودنمائی می کنند ولی سیراب نمی کنند.

ص: 51

شيطان گفت: من در پنج دسته قدرت فریبکاری ندارم

امام صادق (علیه السلام): قَالَ إِبْلِيسُ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِي فِيهِنَّ حِيلَةٌ وَ سَائِرُ النَّاسِ فِي قَبْضَتِي مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ عَنْ نِيَّةٍ صَادِقَةٍ وَ اتَّكَلَ عَلَيْهِ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ وَ مَنْ كَثُرَ تَسْبِيحُهُ فِي لَيْلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ مَنْ رَضِيَ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ بِمَا يَرْضَاهُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ لَمْ يَجْزَعْ عَلَى الْمُصِيبَةِ حِينَ تُصِيبُهُ وَ مَنْ رَضِيَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ وَ لَمْ يَهْتَمَّ لِرِزْقِهِ؛

شيطان گفت: من در پنج دسته قدرت فریبکاری ندارم، ولى ديگران در چنگال من هستند:

كسى كه با صدق نيت پناهنده به خدا شود و در همه كارهايش به خدا توكل كند و كسى كه در شبانه روزش فراوان تسبيح خدا را گويد و كسى كه براى برادر مؤمنش آنچه را پسندد كه براى خود مى پسندد و كسى كه بهنگام مصيبت بى تابى نكند و كسى كه خشنود باشد به آنچه خداوند براى او قسمت فرموده و ديگر غم روزى خويش نخورد.(1)

با این امور راه شیطان را بسته اید و شیطان را دسته بسته و سرگردان می کنید. پس در این امور کوشا باش تا سعادتمند شوی.

پنج ویژگی خروس سفید

امام رضا (علیه السلام): فِي الدِّيكِ الْأَبْيَضِ خَمْسُ خِصَالٍ مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِيَاءِ ع مَعْرِفَتُهُ بِأَوْقَاتِ الصَّلَاةِ وَ الْغَيْرَةُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ كَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ؛ در خروس سفيد پنج خصلت از خصلت هاى پيامبران است:

آگاهى او از اوقات نماز و غيرت و سخاوت و شجاعت و بسيار جماع كردن(1)

شایسته است مرد در خانواده این گونه باشد.

سفره غذا دوازده خصوصیت دارد

امام حسن مجتبی (علیه السلام): فِي الْمَائِدَةِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَعْرِفَهَا أَرْبَعٌ مِنْهَا فَرْضٌ وَ أَرْبَعٌ مِنْهَا سُنَّةٌ وَ أَرْبَعٌ مِنْهَا تَأْدِيبٌ فَأَمَّا الْفَرْضُ فَالْمَعْرِفَةُ وَ الرِّضَا وَ التَّسْمِيَةُ وَ الشُّكْرُ وَ أَمَّا السُّنَّةُ فَالْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ الْجُلُوسُ عَلَى الْجَانِبِ الْأَيْسَرِ وَ الْأَكْلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ لَعْقُ الْأَصَابِعِ وَ أَمَّا التَّأْدِيبُ فَالْأَكْلُ مِمَّا يَلِيكَ وَ تَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ وَ الْمَضْغُ الشَّدِيدُ وَ قِلَّةُ النَّظَرِ فِي وُجُوهِ النَّاسِ؛

در سفره دوازده خصوصیت است كه بر هر فرد مسلمان لازم است كه آن ها را بشناسد شناسائى چهار خصوصیت واجب است و چهار خصوصیت مستحب و چهار ديگر از ادب.

اما واجب معرفت است (كه نعمت دهنده را بشناسد) و راضى بودن به نعمتى كه عطا فرموده است و به نام خدا شروع كردن و سپاسگزارى نمودن

و اما مستحب پيش از خوراك دست شستن و به ران چپ نشستن و با سه انگشت غذا خوردن و انگشتان را ليسيدن است.

و اما ادب سفره، خوردن ازآنچه در جلو تو است (و بجاى ديگر سفره دست درازی نكردن) و لقمه را كوچك برداشتن و لقمه را کاملاً جويدن و به چهره ديگران كمتر نگاه كردن .(1)

سفره زیبا تنها به غذای خوشمزه آن نیست. بلکه این آداب سفره هستند که به سفره زینت می دهند. زیبایی باطن سفره به آداب آن است.

ص: 54

دو کلمه

رسول خدا صلی الله علیه و آله: سَافِرُوا تَصِحُّوا؛ مسافرت کنید تا تندرستی یابید.(1)

درمان بسیاری از بیماری های روحی و روانی مسافرت است. هر چند کوتاه باشد.

امام صادق (علیه السلام): الِاسْتِقْصَاءُ فُرْقَة؛ همه چیز را واکاویدن مایه جدایی است.(2)

به جزئیات پرداختن و در جستجوی آن بودن سرنوشتی جز دوری و جدائی ندارد. خصوصاً در خانواده و دوستان صمیمی. چرا دیر کردی؟ چرا تلفن را جواب ندادی؟

امام علی (علیه السلام): أَعِنْ تُعَن ؛ کمک کن تا کمکت کنند.(3)

اگر یاری دادی یاری می شوی. اگر دستی گرفتی دستت را می گیرند.

امام علی (علیه السلام): الْإِكْثَارُ إِضْجَار؛ پرگویی آزاردهنده است.(4)

آدم پر حرف به ناچار چیز هایی را به زبان جاری می کند که مایه رنجش و اذیت دیگران است.

امام علی (علیه السلام): الْبَشَاشَةُ إِحْسَان ؛ خوش رویی کار نیک است.(5)

از بهترین کارهای نیکِ بدون هزینه و سرمایه خوش رویی است.

ص: 55

سه کلمه

رسول خدا صلی الله علیه و آله:البَطالهُ تُقسی القَلبَ؛ بیکاری سنگدلی می آورد.(1)

بیکاری مایه بسیاری از مشکلات و آسیب هاست.

رسول خدا صلی الله علیه و آله:الْكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقَةٌ؛ سخن نیک صدقه است.(2)

سخن نیک پاداش صدقه دارد.

امام علی (علیه السلام): أَحْسِنْ يُحْسَنْ إِلَيْك ؛ خوبی کن تا با تو خوبی کنند.(3)

امام علی (علیه السلام): الِاقْتِصَادُ يُنْمِي الْقَلِيلَ؛ میانه روی (و به جا هزینه کردن) کم را زیاد می کند.(4)

امام علی (علیه السلام): الْبَخِيلُ خَازِنٌ لِوَرَثَتِه ؛ بخیل انباردار وارثان خویش است.(5)

امام علی (علیه السلام): الْبِطْنَةُ تَحْجُبُ الْفِطْنَة؛ پرخوری مانع فهم و زیرکی می شود.(6)

امام علی (علیه السلام): تَفَأَّلْ بِالْخَيْرِ تَنْجَح ؛ فال نیک بزن تا کامیاب شوی.(7)

ص: 57

چهار کلمه

رسول خدا صلی الله علیه و آله: زُرْ غِبّاً تَزْدَدْ حُبّاً؛ یک روز در میان به دیدنی برو تا بر محبت بیفزایی.(1)

شایسته است در دیدوبازدید حدومرز را مشخص کرد. فاصله بین دو دیدار را رعایت کرد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله: أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ؛ برترین عبادت انتظار فرج است.(2)

از مصادیق آشکار فرج، فرج حضرت بقیه الله (علیه السلام) است. لکن انتظار گشایش و فَرَج در زندگی نیز عبادت است. همیشه باید به خداوند کریم امید داشت که دری از رحمت الهی به روی ما بگشاید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله: حُسْنُ الْخُلُقِ نِصْفُ الدِّين ؛ خوش خویی نیمی از دین است.(3)

اخلاق خوش داشتن یعنی نصف پیمانه دین شما پر است.

امام علی (علیه السلام): الْإِخْوَانُ جَلَاءُ الْهُمُومِ وَ الْأَحْزَان ؛ برادران زداینده غم و غصه ها هستند.(4)

از بهترین راه ها برای برطرف کردن افسردگی و اندوه به دیدار برادران رفتن است.

ص: 59

پنج کلمه و بیشتر

امام صادق (علیه السلام): مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ؛ کسی که بداخلاق است خود را عذاب می دهد.(1)

امام علی (علیه السلام): إِعَادَةُ التَّقْرِيعِ أَشَدُّ مِنْ مَضَضِ الضَّرْب ؛ سرزنش مجدد از کتک خوردن دردناک تر است.(2)

سرزنش کردن شعله دشمنی و لجبازی را برمی افروزد.

امام علی (علیه السلام): الْأَلْسُنُ تُتَرْجِمُ عَمَّا تَجُنُّهُ الضَّمَائِر؛ زبان ها بیانگر چیزهایی است که در دل ها پنهان است.(3)

هر آنچه انسان در ذهن و باطن خود دارد به زبان جاری می شود؛ و بیشتر در مورد آن بحث و گفتگو می کند.

امام علی (علیه السلام): الْبِشْرُ ابْتِدَاءُ صَنِيعَةٍ بِغَيْرِ مَئُونَة؛ خوش رویی سرآغاز نیکوکاری بی خرج است.(4)

احسان و نیکی بی هزینه، رایگان، مفت، مجانی، را چرا خرج نکنیم؟

ص: 63

مثل های شمارشیِ فارسی

اول بگذار مشتم، بعداً بگذار پشتم.

نیکو است اول دستمزد کارگر پرداخت شود. سپس به او مسئولیت بدهیم. این طوری کارگر با دلگرمی بیشتر کار را به نحو احسن به سرانجام می رساند.

امام صادق (علیه السلام): می فرماید: «أَعْطِهِمْ أُجُورَهُمْ قَبْلَ أَنْ يَجِفَ عَرَقُهُم ؛ پیش از آن که عرق آنان (کارگر) خشک شود، مزدشان را بپرداز».(1)

چاه مکن بهر کسی اول خودت، دوم کسی. (با هر دست بدهی، با همان دست پس می گیری)

در زمان حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) مردی زندگی می کرد که بسیار حیله گر و سیاه دل بود. هر وقت كه می دید مسلمانان پیشرفت می كنند و كفار به پیغمبر ایمان می آورند خیلی رنج می كشید. عاقبت نقشه كشید كه پیغمبر را به خانه اش دعوت كند و به آن حضرت ویارانش آسیب برساند.

به این منظور چاهی در خانه اش كند و آن را پر از خنجر و نیزه كرد آن وقت رفت نزد پیغمبر و گفت: یا رسول الله! اگر ممكن است یک شب به خانه من تشریف فرما بشوید. حضرت قبول كردند. شب میهمانی كه شد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) با حضرت علی (علیه السلام) ویاران دیگرش رفتند خانه آن شخص. آن شخص كه روی چاه بالش و تشك انداخته بود بسیار تعارف كرد كه پیغمبر روی آن بنشیند. پیغمبر بسم الله گفت و نشست.

آن شخص دید حضرت در چاه فرونرفت خیلی ناراحت شد و تعجب كرد. بعد گفت حالا كه حضرت در چاه فرونرفت در خانه زهری دارم آن را در غذا می ریزم كه پیغمبر ویارانش باهم بمیرند. زهر را در غذا ریخت آورد جلو میهمانان، اما پیغمبر فرمود: صبر كنید و دعایی خواند و فرمود: بسم الله بگویید و مشغول شوید همه از آن غذا خوردند.

ص: 69

عروسی با قرض وقوله، صبح پاتختی اش مثل شب اول قبر می ماند.

تا آنجایی که ممکن است نباید قرض کرد. و اگر به ناچار قرض کردیم شایسته است به اندازه نیاز و رفع مشکل قرض کرد و اگر برای خودنمائی و فخرفروشی قرض کردی دچار بدبختی و فقر و بی اعتباری می شوی.

خشت اول چون نهد معمار کج

تا ثریا می رود دیوار کج

چون گذارد خشت اول بر زمین معمار کج

گر رساند بر فلک، باشد همان دیوار کج(1)

تربیت فرزند در آینده او و بزرگ سالی او نقش بسزایی دارد. اگر از همان دوران کودکی از تربیت سالم و صحیح برخوردار باشد در بزرگ سالی نیز همان گونه خواهد بود نیز اگر در آغاز کار اساس و پایه ی کار خوب و استوار بنا نشود. همین طور انحراف و کجی تا آخر ادامه خواهد داشت.

یکی یک دانه یا خُل می شود یا دُردانه (دیوانه).

این مثل از آسیب های تک فرزندی است. چراکه والدین تمام سعی شان در تأمین خواسته ها و نیازهای فرزند به کار می برند و درنتیجه سرنوشت تک فرزند به پانوشت تبدیل می شود.

دودو تا، چهارتا!

حاصل ضرب های جدول ضرب غیرقابل تغییر و قطعی است. زمانی که بخواهند از امر قطعی و آشکار و روشنی صحبت کنند و تأکید کنند که این امر قابل تغییر نیست از این مثل استفاده می کنند.

چهارچشمی نگاه می کند.

کنایه از اینکه طرف تمام حواسش را جمع کرده؛ و مراقب است؛ و نیز از شنیدن یا دیدن چیزی بسیار شگفت زده شده است.

توی هفت آسمان یک ستاره هم ندارد.

وقتی بخواهند فقر و تنهایی کسی را بگویند از این مثل استفاده می کنند. آسمان به این وسعت حتی یک ستاره هم چشمک به این فرد نمی زد. البته ناگفته پیداست که تمام ستارگان به آدمی زاده چشمک می زنند تنها این آدم است که باید همت و امید داشته باشد تا به آن دست یابد.

هَشتش گِرو نُه اش است!

برخی افراد همیشه بدهکار هستند؛ یعنی باید 9 را ودیعه نزد طلبکار بگذارند تا بتوانند 8 را به دست آورند. کنایه از اینکه چیزی برای خودش ندارد و اوضاع اقتصادی مناسبی ندارد.

چون که صد آمد، نود هم پیش ماست.

نام احمد، نام جمله انبیاست

چون که صد آمد، نود هم پیش ماست.(2)

وقتی که داشتن نعمت بزرگ، خودبه خود نعمت های دیگری را هم به همراه داشته باشد. یا پیش آمدن ماجرایی خوشایند، ماجراهای خوشایند دیگری را نیز به همراه داشته باشد، این مثل مصداق پیدا می کند(3)

صد رحمت به شمر!

به کسی که بسیار بی ایمان و سنگدل است. گفته می شود.

صد رحمت به کفن دزد اولی

می گویند مردی از راه دزدیدن کفن مرده ها روزگار می گذراند؛ ازقضای روزگار، او در بستر بیماری افتاد و روبه مرگ بود. در این هنگام، پسرش را صدا کرد و گفت: «من گناهان بسیاری کرده ام؛ اما توکاری بکن که مردم به جای لعن و نفرین، بر من رحمت بفرستند»

پس از مرگ پدر، پسر نیز، کار پدر را ادامه داد و به کفن دزدی مشغول شد؛ اما او علاوه بر کفن، دارایی و مال مردم یا دندان طلای مرده ها را هم می دزدید. وقتی مردم از کار پسر باخبر شدند، گفتند: «صد رحمت به کفن دزد اولی...»

هنگامی که بخواهیم دو نفر آدم بد را با یکدیگر مقایسه کنیم و بدتر بودن یکی از آن ها را نشان بدهیم و یا هنگامی که با از بین رفتن آدمی ستمکار و بد، منتظر باشیم آدم بهتری جایش را بگیرد؛ اما کسی بدتر از او جانشین شود، می گویی: «صد رحمت به ...».(2)

کتاب نامه

ابن بابویه، محمد بن على، الخصال ، جامعه مدرسين ، قم ، 1362 ش .

ابن بابویه، محمد بن على ، الأمالي (شیخ صدوق)، کتابچى ، تهران ، 1376 ه.ش.

ابن شعبه حرانى، حسن بن على ، تحف العقول ، جامعه مدرسین، قم، 1404. ه.ق.

برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن ، دار الكتب الإسلامية، قم ، 1371 ه.ق.

تمیمی آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، مصحح: درایتی، مصطفی، دفتر تبلیغات، قم، 1366. ش.

حلوانى، حسين بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، مدرسة الإمام المهدي، قم ، 1408. ه.ق.

طبرسى، حسن بن فضل ، مكارم الأخلاق ، الشریف الرضی، قم، 1412. ه.ق.

طبرسى، على بن حسن، مشكاة الأنوار في غرر الأخبار ، المكتبة الحيدرية، نجف ، 1385. ه.ق.

علی بن حسام الدین المتقی الهندی، کنزالعمال، موسسه الرساله، بیروت، بی تا.

كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407. ه.ق.

ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ (ليثي)، دارالحدیث، قم، 1376. ش.

مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، دار إحياء التراث العربي، بیروت، 1403. ه.ق.

مصطفی، رحماندوست، فوت کوزه گری، انتشارات مدرسه، تهران، 1389 ش.

موسسه امام هادی (علیه السلام)، حکمت های کوتاه (قصارالحکم)، انتشارات پیام امام هادی (علیه السلام)، قم، 1395.

ص: 80