بسم الله الرحمن الرحیم

ص:2

از این رو «دانشگاه علوم اسلامی رضوی»، هر صبح پنجشنبه را با عطر و بوی «اخلاق و معنویت» می گذراند و اساتید و دانشجویان، زانوی ادب، در محضر بزرگانی می زنند که خود، از رهیافتگان این وادی اند. حضرت آیة الله حسین مظاهری «دام ظله» که علاوه بر فقه و فلسفه، در عرفان و اخلاق نیز زبانزد حوزه ها و اسوۂ دانشوران علوم اسلامی هستند، بر دانشگاه منت نهاده و در طی هشت جلسه، مطالب گهرباری را در وادی «تقوا و متقی القا نمودند که واحد خدمات پژوهشی دفتر پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی، با اجازه از محضر استاد ارجمند، فرمایشات ایشان را با حفظ سبک «القای اخلاقی» و پس از اخراج فتی، با عنوان «آفتاب پرهیزکاری » در اختیار علاقه مندان و شیفتگان سیر و سلوک میگذارد

إنه ولی التوفیق

دفتر پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی

سیزدهم آبان 1376

ص:4

قرآن کریم، انسان متقی را به اندازهای بالا می برد و می فرماید:

(ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین )(1) «این نامه ای است، که در آن شک نیست و راهنمای پرهیزگاران است.» با این وجود در آیه دیگر می فرماید: (هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان ) (2) این کلام الهی دو معنی دارد:

معنی تشریفی: علت غایی از فرو فرستادن قرآن پرهیزگارانند.

معنی دوم، که مناسب تر می نماید، این است که: کاربرد قرآن وقتی است، که انسان متقی موجود باشد، ولی اگر گناه دل او را سیاه کرد و رذیله ای بر دل او حکمفرما شد روشن است، که قرآن نمی تواند کاربرد داشته باشد. حضرت امام حسین (علیه السلام) وقتی خواهرش زینب (علیها السلام) سؤال کرد:

«برادرم مگر خودت را معرفی نکردی؟» فرمود: چرا ولی ( استحوذ علیهم الشیطان فأنساهم ذکر الله) (3) «شیطان بر آنها مسلط شده، و یاد خدا را از دلشان برده است» قرآن مکرر به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خطاب می کند: ای پیغمبرا تو به آدم مرده و کر نمی توانی چیزی بفهمانی.

(إنک لا تسمع الموتی و لاتسمع الصم الدعاء)(4)

به جای اینکه قرآن برای او هدایت باشد، قرآن برای او ضلالت است. (و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین و لا یزید الظالمین إلا خساراً ) (5).»

ص:6

قرآن با آن همه جانبه اش؛ اما برای فاسق و کسی که صفت رذیله ای بر دل او باشد زیان آور و گمراه کننده است، و برداشت هایش از قرآن سوء و ظالمانه و فاسقانه است. و اگر برای تقدس کلمه تقوا و متقی چیزی نداشتیم، جز اینکه قرآن در دومین آیه از دومین سوره اش فرموده است: (هدی للمتقین ) بس بود، که بفهمیم کلمه تقوا و متقی بسیار فراوان تقدس دارند.

از آسمان اول، از آسمان دوم وسیعتر است ( عرضها السموات و الأرض ) این هم تشریفات بالایی برای متقی و برای فضیلت تقوا است.

ولی آن کرم کوچک در دل، او را بیچاره می کند. چنانکه یک روانشناس می گوید: «درخت کهن در مقابل بارانها، برفها، طوفانها، گرماها، می تواند مقاومت کند، اما اگر یک کرم کوچکی در تنه او بیفتد، طولی نمی کشد، درخت کهن به این بزرگی خشک می شود. این روانشناس می گوید: غصه برای انسان اینطور است، غصه برای انسان نظیر کرم در درخت است. انسان در مقابل هر طوفانی، هر مشکلی و هر گرهی، می تواند قد علم کند و عرض اندام کند؛ اما آنکه انسان را از پا در می آورد، غم و غصه است، هرچه قوی، هرچه عالم و هرچه شجاع باشد؛ اما غم و غصه یک کرم کوچک در تنه او و در دل اوست. هر اندازه انسان از نظر علمی، قدرت و امکانات بالا باشد، اما اگر دلهره و اضطراب خاطر، نگرانی از آینده، وسوسه، شک و شبهه داشته باشد، بقول قرآن این شک و شبهه دل او را پاره پاره میکند.

( لا یزال بنیانهم الذی بنوا ریبة فی قلوبهم إلا أن تقطع قلوبهم ) (1)

شک و شبهه، غم و غصه، پریشانی خاطر و نگرانی است که ( إلا أن تقطع قلوبهم ) دل را پاره پاره می کند. از این جهت ناامنی باطنی بلای بسیار بزرگی است. قرآن با تأکید وعده داده است، که آدم متقی غم و غصه ندارد، مشکل دارد، امکانات ندارد، ولی غم و غصه ندارد. آدم متقی دلهره، اضطراب خاطر و نگرانی ندارد. خدا وعده داده است، برای آدم متقی که شک و شبهه ندارد، وسوسه و تخیل نمی تواند، او را آزرده کند، یا او را از پای درآورد. من از همه مخصوصا از شما عزیزان روحانی و دانشجو تقاضا دارم، که این آیه شریفه همواره پیش نظرتان باشد:

( فأی الفریقین أحق بالأمن إن کنتم تعلمون ) (2) چه کسی مستحق این است، که امنیت دل داشته باشد؛ بعد قرآن آن را که مستحق امنیت است، تعیین می کند:

( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) (3).»

ص:10

«آن افراد مؤمنی که متقی هستند، آن افراد مؤمنی که ایمانشان آمیخته به ظلم نیست.»

یعنی مشوب به فسق و فجور نیست، اینها استحقاق امنیت را دارند، سپس قرآن بر این استحقاق، تأکید می کند: (أولئک لهم الأمن» یقینا اینها امنیت دارند. بعد جوابش را می گوید:

( و هم مهتدونه ) (برای اینکه دست عنایت خدا روی سرشان است وقتی کسی خدا را داشته باشد، چرا غم و غصه داشته باشد؟ وقتی انسان خدا بر دلش حکومت می کند، از چه کسی ترس و وحشت دارد؟ وقتی خدا بر دل کسی حکومت بکند، دیگر معلوم است، شک و شبهه، وسوسه و تخیل، سالبه به انتفای موضوع است و جا ندارد. جایی نیست، تا شیطان جن و انسی بتواند کار کند. ما طلبه ها اگر بخواهیم به جایی برسیم، نخستین ابزاری که برایمان لازم است، یک دل منهای غم و غصه، یک دل منهای اضطراب خاطر و نگرانی و دلهره است، وگرنه سر کتاب کفایه نشستن، یا وقت مطالعه جواهر، آن کرم غم و غصه، دلهره و اضطراب خاطر می آید و جان او را می مکد و جان او را می خورد. معلوم است، این آدم نمی تواند کفایه، رسائل و جواهر بفهمد، چه رسد که استنباط کند. برای ما این امنیت لازم است، اولین ابزار است. و قرآن می فرماید: اگر این امنیت را می خواهید باید متقی باشید.

عکس قضیه هم در قرآن زیاد روی آن پافشاری شده است؛ یعنی آدم فاسق، آدمی که گناه دل او را سیاه کرده باشد و رذالت بر دلش حکمفرما باشد زندگی او بسیار تاریک و وحشتناک است. گرچه در اتومبیلش یا در پارک و دریا در میان دوستانش باشد، اما زندگی او تاریک است.

( أو کظلمات فی بحر لجی یغشیة موج من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق بعض ) (1)

به گفته قرآن، آدم ناپرهیزگار بسان آنست، که در امواج دریایی توفانی گرفتار آمده، ود»

ص:11

در کام امواج فرو رفته باشد.

این دنیا با شخص گناهکار چنین رفتاری دارد، که او را خفه می کند.

خفه شدن دو معنی دارد:

1- این که از غم و غصه می میرد، یا خودکشی می کند. این معنای بسیار ساده آن است.

2- این که زنده باشد، اما روح شخص مرده باشد، به تعبیر قرآن وقتی چنین شد، دیگر از هر جنبندهای پست تر می شود. ( إن شر الدواب عند الله الصم البکم الذین لایعقلون ) (1) شخص ناپرهیزگار فکر دارد، تفکر ندارد، عقل دارد، تعقل ندارد، آن کسی که تقوا ندارد، گناه روی گناه دل او را سیاه کرده است، دل او مرده است و این مردن از آن مردن اول بسیار بدتر است. انسان به جایی می رسد، که جاذبه قرآن و پیغمبر (صلی الله علیه وآله ) و امام حسین (علیه السلام ) او را نمی گیرد؛ بلکه او در مقابل امام حسین (علیه السلام ) قد علم می کند، یا مسخره میکند. آیات فراوانی داریم، که اینها نه تنها به آن ایمان نمی آورند؛ بلکه مسخره هم میکنند. مصیبت اینجاست، که کسی نه تنها جاذبه قرآن او را نگیرد، بلکه قرآن را هم مسخره کند. جاذبه روحانیت او را نگیرد، بلکه روحانیت را هم مسخره کند. چادر نداشته باشد، پوشندگان چادر را هم مسخره کند، اینها مصیبت است، به آنجا برسد، که هر تقدسی، هر مقدسی که در مقابل چشمش است، او را بد بیند و او را مسخره کند، قرآن می گوید: موج او را می برد و در ژرفای تاریکی قرار می گیرد، بگونه ای که ( إذا أخرج یده لم یکد یریها ) (2) و خودباخته می شود، به اندازه ای از خودباختگی او را گم می کند، که دیگر خود را هم نمی بیند. بعد قرآن یک قاعده کلی به دست میدهد که ( و من لم یجعل الله له نوراً فما له من نور ) (3) آن که نور خدا و نور تقوا ندارد، معلوم است در ظلمت، بلکه در ظلمات است. پروردگار عالم درباره افرادی که از یاد خدا و از نماز دوری میگزینند و بی تقوا هستند، می فرماید: اینها حتما یک زندگی ناخوش دارند، علاوه بر اینکه، در آخرت وقتی پرده ها عقب می رود، می بینید کورند: ( و من أعرض عن ذکری فإن له معیشة ضنکا وفت

ص:12

نحشره یوم القیامة أعمی ) (1) می فرماید: آن کس که از یاد خدا اعراض کند؛ یعنی بی تقوا باشد، در این دنیا زندگی ناخوش دارد، پس معلوم می شود، که زندگی خوش به امکانات ظاهری نیست.

زن و بچه اش هم باید ناراحت باشند. آتش را بر می افروزد، خودش می سوزد، زن و بچه اش هم میسوزند.

( أو تحل قریبا من دارهم ) ما اگر درباره فسق و فجور و گناه جز این آیه شریفه نداشتیم، بس بود، که دست کم برای دنیامان که هست، فاسق نباشیم، گناه در زندگی ما نباشد. از گناه توبه کنیم و نگذاریم گناه در زندگی ما بیاید.

حالا این غم و غصه را به کجا ببرد؟

قرآن می گوید: این غم و غصه را خودت به دست خودت آوردی و چون خودت به دست خودت آوردی چاره ای نیست، جز اینکه کوبندگی آن برای خودت و برای اطرافیانت باشد.

( لایزال الذین کفروا تصیبهم بما صنعوا قارعة أو تحل قریبا من دارهم ) (1) این آمارهایی که داده می شود، التهابات، غم و غصه ها و خودکشی ها را در اروپا و آمریکا گزارش می کنند، از کجا سرچشمه گرفته است؟ قرآن می فرماید: زندگی توأم با شهوت جنسی از راه حرام، خوردن مال مردم، مخصوصا ظلم به دیگران، این زندگی نکبت بار است، این زندگی نیست، بلکه مردگی است، و الآن دنیای روز نمونه و گواه بزرگ آن است. دنیای امروز علم دارد؛ اما توأم با ظلم، دنیای روز علم رایانه (کامپیوتر) دارد؛ ولی با شهوت جنسی از راه نامشروع توأم است. دنیای روز امکانات دارد؛ اما با آهنگهای شهوت انگیز، با فیلمهای شهوت انگیز، با اختلاط بین زن و مرد توأم است. این زندگی و دانش و امکانات توأم با گناه برای آنها مردگی شده است و عجیب اینجاست، ما که قرآن با آیات نورانی داریم، چرا می خواهیم زنهایمان برای آمریکا عروسک بشوند؟ بدبختی اینجاست! چرا می خواهیم، برای حزب صهیونیست بلندگو و مبلغ شویم؟ گویا خودش درک کرده است، که زندگی توأم با گناه چه نکبتی است، که آن زندگی را می خواهد، به ما بدهد. و قرآن اتفاقا در این باره، بسیار آتشین سخن گفته و هشدار داده است.

ای افراد مؤمن مواظب باشید، با کافر سروکار نداشته باشید، یکدفعه اینها بر شما چیره نشوند، مشاور شما نشوند، در دستگاههای شما راه پیدا نکنند: ( لا یألونکم خبالاً ) اینها هیچ باک ندارند و فعالیت میکنند، تا شما را بدبخت کنند، اینها می خواهند شما در رنج باشید، آنچه خودشان دارند، می خواهند به شما بدهند. بعد می فرماید: (و ما تخفی سدورهم أکبر ) (1) ( بعضی اوقات به زبان هم می آورند؛ اما آنچه در دل دارند، بالاتر از اینهاست) چه چیزی در دل دارند؟ به جز اینکه علمشان مال خودشان و نکبتشان مال مسلمانها باشد، چه در دل دارند؟ ( و لن ترضی عنک الیهود ولا النصاری حتی تتبع ملتهم ) (2)

اسلام زدایی را از همه جا و از همه ممالک اسلامی خواستارند، و معلوم است، این تهاجم فرهنگی وضع نکبت باری برای مسلمانها جلو می آورد، که از قضیه بوسنی خطرناکتر است، قضیه بوسنی و هرزگوین شبیخون به جسم است، آنها بر ما تهاجم فرهنگی کرده اند، و موفق هم بوده اند، متأسفانه این جان و تقوا را می گیرد، وقتی تقوا را گرفت دیگر معلوم است، همه چیز گرفته شده است. آدمی که تقوا نداشته باشد، خوب می شود او را ربود، می برند او را چه بر دنی!

خلاصه حرف این است: واژه تقوا و متقی دو کلمه مقدسند و این دو کلمه مقدس هرچه ما بخواهیم به ما می دهد. اگر سیر و سلوک، آخرت، یا دنیای بی رنج بخواهیم، قرآن وعده داده است، به ما بدهد. قرآن وعده داده است ولو اینکه در رنج هم باشی ولو تحریم اقتصادی ترا در رنج بگذارد، اما یک زندگی منهای غم و غصه، یک زندگی منهای اضطراب و دلهره و نگرانی داشته باشی.

به عبارت دیگر: قرآن وعده داده است، اگر صلاح باشد، گره باز می شود، اگر صلاح.»

ص:16

باشد رنج از بین می رود و اگر صلاح نباشد، رنج تو، گره تو از بین رود، خدا یک حالتی به تو می دهد. که در آن حالت زندگی منهای غم و غصه، منهای دلهره، منهای اضطراب خاطر و نگرانی داشته باشی.

نداشته باشد. شما عزیزان اگر خدا را داشته باشید، سرانجام به آنجا می رسید، که اگر صلاح باشد رنج و غم و غصه شما رفع می شود و اگر صلاح نباشد، الهام برای شما پیدا می شود، که صبر کنید و آرام باشید. راستی حظ می کنی، وقتی این آیه را می بینی ( ما أصاب من مصیبة فی الأرض ولا فی أنفسکم إلا فی کتاب من قبل أن نبرأها إن ذلک علی الله یسیر لکی لا تأسوا علی ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتاکم ) واقعا یک دنیا وقار و آرامش قلبی است. همینطور آیه (ألا بذکر الله تطمئن القلوب ) (1)

میدانید که کلمه «ألا» برای تأکید و تنبیه است «بذکر الله» جار و مجرور است، که مقدم شده و برای تأکید است. اطمینان دل فقط و فقط مرهون تقوا و یاد خدا است، که یک حالتی پیدا کنیم، که خود را در محضر خدا ببینیم، عنایت خدا را جلب کنیم و بدین وسیله یک دنیا آرامش و وقار پیدا کنیم.

. آیه دیگری بیانگر این معنی است: (ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون ) (2)

آنهایی که متقی هستند، از گذشته غم و غصه ندارند، از آینده دلهره و ترس و خوف و اضطراب خاطر ندارند، و برای همه مخصوصا طلاب و دانشجویان علوم دینی، امنیت دل بسیار بایسته است. اگر کسی امنیت دل نداشته باشد، در این دنیا خود را می بازد و غرق می شود و خودباختگی پیدا میکند.

بقول امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) : «الدنیا بحر عمیق قد غرق فیها خلق کثیر» (3)

چه کنیم در این دنیای پر از موج، سالم از این دریا بگذریم و به ساحل برسیم؟ تقوای الهی پیشه کنیم. خدا را سوگند می دهم، به آن افرادی که تقوا در دل آنها رسوخ کرده است، به همه مخصوصا شما عزیزان تقوای الهی را با همه مراتبش عنایت بفرماید..»

ص:18

می گویند، که وقتی واجبی جلو بیاید، به طور ناخودآگاه، یک تلاطم درونی برای او پیدا بشود. موقع نماز یک تلاطم درونی برای او پیدا بشود، درباره گناه به طور ناخودآگاه بطور خودکار و اتوماتیک گناه نکند. به طور ناخودآگاه و خودکار، مستحبات در زندگیش باشد. مستحباتی نظیر سروکار با قرآن شریف، دعا و راز و نیاز با خدا، توسل به اهل بیت، خدمت به خلق خدا و مانند اینها. این تقوا از نظر فقیه است.

از نظر علمای علم اخلاق، متقی باید درخت رذالت را از دل بکند، و درخت فضیلت را به جای آن بنشاند. متقی به کسی می گویند، که حسود، خودخواه، جاه طلب و پول پرست نباشد. خودمحور و خودپرست نباشد. و به عبارت دیگر آلودگی و گناه دل نداشته باشد. یعنی فزون بر این که باید به ظواهر شرع پایبند باشد، باید دل او هم یک کلید داشته باشد. دل او نباید چراگاه شیاطین باشد، اگر صفت رذیله ای در دل او باشد، این دل چراگاه شیاطین است، چراگاه صفت رذیله است. متقی فزون بر این که چشم، زبان، گوش و همه اعضای او کلید دارد، دل او هم باید کلید داشته باشد، تا ۔ ان شاء الله - صاحب خانه، یعنی خدا بر دل او حکومت داشته باشد. اگر نمی شود درخت رذالت کنده شود، دست کم با آن مبارزه کند. دست کم شعله آتش آن را خاموش کرده باشد؛ یعنی اگر نتوانسته درخت رذالت حسد را بکند، اما باید مواظب باشد، این حسادت گل نکند، شعله ور نشود، کار نکند. اگر نتوانسته خودمحوری و جاه طلبی را ریشه کن کند و کار مشکلی است، دست کم باید بر این غریزه تسلط داشته باشد؛ نظیر تسلط بر نفس اماره. اگر نتوانسته هوی و هوس را ریشه کن کند، همین طور که تسلط بر نفس اماره دارد و تقید به ظواهر شرع دارد، دست کم بر هوی و هوس هم تسلط داشته باشد، نتواند هوی و هوس هستی او را به یغما ببرد. از این جهت از نظر علمای علم اخلاق متقی دو مرتبه دارد، که هر مرتبه او مراتب دارد.

زمان با خودسازیها، با حوصله و مو به مو جلو رفتن، به قول آن مرد بزرگ با سوزن چاه کندن، نفس را رام خود سازد.

می فرماید: (فأما من أوتی کتابه بیمینه فیقول هاؤم اقرؤوا کتابیه ) (1)

روز قیامت افرادی هستند که هرچه در دنیا کردند، هرچه از نظر افکار و نیات دارند، همه رازها از پرده برون می افتد و همه می بینند، آن هم با یک سرافرازی می گوید، بیایید، عمل مرا ببینید. بیایید، صفحه دل مرا ببینید. ولی آن افرادی که در دنیا نتوانستند، صفحه دلشان، گفتار، کردار و افکارشان را به دیگران بنمایانند، روز رستاخیز پرده ها پس می رود، چشمها تیزبین می شوند و هویت و صفحه دل او را می بینند. همه، اعمال او را می بینند، اعمالی که به قول خودش، یک ناراحتی عجیبی برایش دست می دهد! می گوید: ( ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرة ولا کبیرة إلا أحصاها ) (2) شخص بدکار می گوید: «این چه نامه عملی است و چه صفحه دلی که یک ذره فروگذار نکرده است.» او روز قیامت به اندازهای ناراحت می شود، که در روایات آمده است، انسان ناپرهیزگار عرق می کند، چه عرقی؟! رسوا می شود، چه رسوایی؟! با زبان حال و زبان قال می گوید: «ای کاش بین من و این اعمال من فاصله زیاد بود، ای کاش چنین روزی برای من پیش نیامده بود.»

( یوم یجد کل نفس ما عملت من خیر محضراً وما عملت من سوء تود لو أن بینة و بینها أمداً بعیدأو یحذر کم الله نفسه و الله رؤوف بالعباده ) (3)

خدا رأفت دارد، لذا هشدار می دهد، توجه به زنگ خطر الهی داشته باشید. آن زنگ خطر چیست؟ این که روز قیامت پرده ها کنار می رود. همه چیز آشکار می شود، همه اسرار و رازها پرده از رخ بر می گیرند. هویت و صفحه دل جلوه گر می شود. رفتار، گفتار، کردار و افکار حقیقت خود را می نمایاند. اگر خوب باشد، سرافراز و سبب سرافرازی است. اگر بد باشد، می گوید: «ای کاش بین من و این بدیها در این جهان بس جدایی و دوری می بود!» قرآن می فرماید: ای کاش ای کاش گفتن تو روز قیامت، بیهوده است. در این جهان باید».

ص:22

متقی شوی. اینجا گفتار، کردار، افکار و صفحه دلمان را، باید بتوانیم بنمایانیم؛ تا در روز قیامت که پرده ها کنار می رود و همه چیز آشکار می شود، مایه چشم روشنی ما باشد. گفتار، کردار و افکارمان برای ما چشم روشنی باشد. بتوانیم یک زبان قالی داشته باشیم: ( هاؤم اقرؤوا کتابیه ) (1). به این انسان می گویند متقی. به حق، این معنی، معنای خوبی است. و این معنی که از قرآن گرفته شده است، به ما می گوید: در زندگی این جهانی، که روزی پرده ها کنار می رود، باید مواظب باشیم، اگر فکری داریم، این فکر روزی رو می شود. اگر در خلوت - العیاذ بالله - کاری داریم، این کار روزی در میان همه و همه، دوست و دشمن رو می شود، و مخصوصا اگر صفت رذیله ای داریم.

این آیه شریفه به ما چه می گوید؟ این زنگهای خطر در قرآن به ما چه می گوید؟

و کل إنسان ألزمناه طائره فی عنقه ) (2) سرنوشت نامه هر کسی، در روز قیامت در گردن اوست. ( و تخرج له یوم القیامة کتابا یلقاه منشورأ ) (3).

در روز قیامت، صفحه دل و هویت انسان هویدا می شود. اگر - العیاذ بالله - گفتار، کردار و افکار ظالمانه باشد، از نظر قرآن در هویت ما اثر می گذارد . از نظر روایات به تناسب اعمال، افکار، گفتار، هویت انسانی صورت بندی می شود. کسی که از هویت انسانی بیرون شده باشد، روز قیامت به صورت سگی نمایان می شود.

( و نخرج له یوم القیامة کتابا یلقاه منشوراً * اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبأ ) (4) . خودت حساب سرنوشت را بکن. ببین آیا می شود، کسی که آدم نیست، بهشتی باشد؟ آیا می شود، کسی که به دست نامبارکش، در این دنیا، انسانیتش را به یک گرگ یا عقرب یا مار تبدیل کرده است، آیا چنین شخصی می تواند بهشتی باشد؟ بالاخره آیه شریفه بالا را این گونه تفسیر کردم، که «تجسم عمل به این معنا که هویت انسان به».

ص:23

واسطه اعمال، گفتار و کردارش صورت بندی می شود، از نظر شیعه بی اشکال است و از نظر قرآن هیچ اشکالی ندارد؛ پس روز قیامت صفات رذیله ما به ما صورت می دهد. روز قیامت حسادت، تکبر، خودپسندی، جاه طلبی و همه صفات رذیله ای که در ما هست، صورت بندی می شود و انسان را به همان صورت وارد صف محشر می کند. قرآن می فرماید: ( و یحذر کم الله نفسه و الله رؤوف بالعباده ) (1) .

این معنای سوم تقوا، به ما می گوید، افرادی هستند، که اگر صلاحشان باشد، اگر بخواهند، واقعیت، حقیقت و هویت افراد را می توانند ببینند. آن روایت مشهور را نباید فراموش کنیم، ممکن است چند مرتبه هم برای دیگران گفته باشیم، اما باید در نظر ما باشد، که راوی می گوید: در مطاف خدمت امام صادق ( علیه السلام ) بودم، طواف آقا تمام شده بود، نگاه به مطاف می کردند، من به آقا گفتم، آقا! چقدر حاجی فراوان است! آقا فرمودند: «ما أکثر الضجیج و أقل الحجیج» (2). نفهمیدم، چشم بصیرت به من دادند، فرمودند از درز انگشت ها نگاه کن، دیدم یک مشت حیوان، گاو، الاغ، سگ، پلنگ که در میانشان هم آدمهایی لبیک گویان هستند، فهمیدم «ما أکثر الضجیج و أقل الحجیج»؛ یعنی انسان باید در این دنیا کاری بکند، که هویت او در روز قیامت موجب چشم روشنی او باشد. و آن کسی که من مداری، خودمحوری و غرور علمی در او رسوخ کرده است، نمی تواند بگوید، من یک انسانم، او از دیدگاه ظاهری انسان است، روز قیامت هم که می آید، از نظر ظاهر انسان است؛ ولی آن گاه که حقایق، صفحۀ دل و هویت رو می شود، می بیند، که -العیاذ بالله - به صورت گرگ است، به صورت یک مورچه است. روایاتی که علامه مجلسی - رضوان الله تعالی علیه . در بحث معاد نقل می کند؛ چنانچه این روایات و روایاتی که در ذیل برخی آیات قرآن شریف، درباره تجسم عمل است، جمع کنید، یک جلد کتاب می شود. روز رستاخیز، باطن ما اگر انسان باشد، شکوفا می شود، رو می افتد، وارد صف محشر می شود، یک انسان کامل، پیش یک انسان کامل؛ یعنی زیر لوای پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) حضور می یابد، و».

ص:24

با آب کوثر سروکار دارد. (1) اگر هم - العیاذ بالله - در صفحه دل، غیر انسانیت باشد، آن هم رومی افتد، و به غیر از شرمندگی و بدبختی دیگر چیزی نیست. این معنای سوم کلمه تقوا و متقی است.

دانستنیها نمی تواند، برای انسان تقوا بیاورد. این دانستنیها باید مبدل به یافتنی ها بشود. فزون بر این که می دانیم، باید در دل رسوخ کند، این همان است، که در سوره حجرات، به آن تصریح شده، که گروهی آمدند، گفتند، ما ایمان داریم، آیه شریفه فرمود، که به آنها بگو زیر پرچم اسلامید، عقیده دارید، مسلمان هستید، ولی ایمان ندارید! ( قالت الأعراب ءامنا قل لم تؤمنوا و لکن قولوا أسلمنا و لما یدخل الإیمان فی قلوبکم ) (1) مؤمن نیستید، برای این که ایمان، در دل شما رسوخ نکرده است. یعنی دانستنیهای شما، یافتنی نشده است. و وقتی دانستنیهای شما بافتنی باشد، آن وقت می توانید بگویید، که ایمان دارید.

این آیه که شناساننده تقواست، می فرماید: ( الذین یؤمنون بالغیب ) (2) نه «یعلمون بالغیب» آن کسانی که به جهان غیب ایمان دارند، خیلی چیزها که برای دیگران پنهان است، برای آنها آشکار است. وقتی یک متقی به نماز می ایستد، به آنجا رسیده، که خدا را می بیند. پروردگار عالم که با زبانش با او حرف می زند، به راستی کلام خدا را می شنود. وقتی هم که اذکار را می گوید، و با خدا مکالمه میکند، نماز برایش مکالمه با خداست، گفت وگوی عبد و مولا است. مکالمه دانستنی نیست، بلکه مکالمه یافتنی است. با چشم دل خدا را می بیند، با گوش دل، کلام خدا را می شنود، با زبان دل، با خدا حرف می زند، با آنجا که خدا و عرش خداست، سخن می گوید. وقتی می رسد به ( إیاک نعبد و إیاک نستیعین ) به اندازه ای از این گفت و گو لذت می برد، که گاهی امام صادق ( علیه السلام ) هفتاد مرتبه می فرمود: ( إیاک نعبد و إیاک نستعینه ) (3) وقتی می رسد به «السلام علیک أیها النبی» با چشم دل پیغمبر را می بیند. سلام پیغمبر را می شنود، که به او سلام می کند. اهل دلی به من میگفت، که من تا از پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) جواب سلام نشنوم، جلو نمی روم.».

ص:26

نماز شب خواندن، چند تا حاجت از مردم برآوردن، و بالاخره یک مقدار رابطه با حضرت رضا ( علیه السلام ) پیدا کردن، یک وقت تخیل بکند؛ بگوید من آن هستم، که حضرت رضا ( علیه السلام ) را می بینم و دیدم، نه کار می خواهد. سلامت نفس می خواهد. مو به مو با حوصله جلو رفتن می خواهد، دو تا بال، یکی بال علم و دیگری بال عمل می خواهد. سعه صدر و امثال اینها می خواهد، که انسان بتواند، این جور ادعاها بکند، والا یقین داشته باشید، نود درصد این ادعاها دروغ است، اگر نگوییم دروغ است، دست کم باید بگوییم، صدی نودش تخیل است. تخیل عجیب کار می کند. بعضی اوقات می بینیم، که جوانی، برای خاطر یک مقدار جبهه رفتن، برای خاطر یک مقدار تقید به ظواهر شرع، یک تخیل عجیبی بر او حکمفرما می شود، و یک ادعاهای بی جایی می کند. اگر سوء ظن نداشته باشیم، یک تخیلهایی بر این حکمفرما می شود. این تخیلها کم کم برای خودش و هم برای دیگران موجب گمراهی می شود، و این یکی از مهارهای بزرگ شیطان است، از این جهت هم این جور بحثها را یا من نمی کنم، یا در مجالس خصوصی خیلی کم مطرح می کنم. لذا اگر الآن حرف کشف و شهود و امثال اینها جلو آوردم، خیال نکنید که هرکسی بتواند، هر مرغی بتواند این انجیر را بخورد، یا این ادعا را داشته باشد. شیطان عجیب است، یکی را از راه گناه می برد، یکی را هم از راه تخیل، اینجا برای عموم مجلس، یک مثال عوامانه ای بزنم، که توجه داشته باشیم، تخیل چه می کند. یک آدم ترسو، روی قبرستان یک دفعه می بیند، مرده از قبر بیرون آمد. راستی مرده را می بیند، یک دفعه مرده داد می زند، که وایستا ببینم، او فرار می کند و حرف مرده را می شنود. یک وقت هم توجه می کند، مرده او را گرفت، غش می کند. نه مرده ای از قبر بیرون آمده، نه مرده تعقیبش کرده، نه تابوت تعقیبش کرده، نه مرده ای را گرفته، اما این هم می بیند، هم میشنود، هم می فهمد، یعنی لمس می کند، لمس او تخیل است، شنیدن او تخیل است، دیدن او تخیل است. قوه تخیل روی چشم، گوش، اعضای او، حتی روی دل او اثر می گذارد. و او را به این صورت در می آورد. از این جهت نمی شود کسی ادعای کشف و شهود بکند، آن افرادی هم که کشفی هستند، شهودی هستند، بسیار کم می باشند:

هر که را اسرار حق آموختند

مهر کردند و زبانش دوختند

بلی آن چه مسلم است و می شود، از راه تقوا انسان به آن برسد، آن است که در نماز

ص:28

مکالمه داشته باشد، وقتی که می گوید: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین» در حرم حضرت رضا ( علیه السلام ) جواب سلام را از حضرت رضا ( علیه السلام ) بشنود، از همه ائمه طاهرین، از حضرت زهرا ( علیها السلام ) وقتی که می گوید: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته) جواب بشنود، از عالم وجود جواب بشنود. این عالم وجود شعور دارد. این عالم وجود زبان دارد. این عالم گوش دارد:

ما سمیعیم و بصیریم و هشیم

با شما نامحرمان ما خامشیم (1)

ما نامحرمیم والا آنها زبان دارند، آنها گوش دارند: ( و إن من شیء إلا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم ) (2) . شما نمی فهمید، وگرنه تمام موجودات عالم تسبیح گوی خدایند. انسان به آنجا می تواند برسد، که وقتی میگوید «الله أکبر» در و دیوار با او بگویند « الله أکبر». وقتی که می گوید «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»، عالم وجود به او بگوید ( السلام علیک و رحمة الله و برکاته).

انسان به جایی می تواند برسد، که آنچه برای عموم مردم پنهان است، برای او آشکار باشد؛ به این معنا که عالم وجود را فرض کند، ببیند، بفهمد، با شعور به او خطاب بکند. خطاب به ذوی العقول بگوید: «السلام علیکم» آنها هم بگویند «السلام علیک» به این، یک نماز مکالمه ای می گویند، و آنچه برای دیگران پنهان است، بر متقی آشکار است. زید بن حارثه، پای منبر پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) بود، پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) به چهره اش نگاه کردند، دیدند که متقی است. فرمودند: «کیف أصبحت» حالت چگونه است؟ گفت: «أصبح موقنا» پیغمبر فرمودند: «أصبحت موقنا» دانستنی ها برای تو بافتنی شده، علامتش چیست؟ دلیلش چیست؟ گفت: یا رسول الله بهشت و بهشتیان را می بینم، جهنم و جهنمیان را می بینم. اگر می خواهی بیشتر بقچه را باز کنم . (3)

« لب گزیدش مصطفی یعنی که بس»، انسان، مخصوصا یک طلبه، باید علاوه بر این2.

ص:29

که گوش و چشم و اعضا و جوارحی که بین ما و همه حیوانها مشترک است، فزون بر این بعد جسمانی، بعد روحانی او باید زنده باشد. باید چشم دل، گوش دل، فهم دل داشته باشد، به عبارت دیگر، باید انسان از آن مرتبه حیوانی به مرتبه انسانی برسد. دست کم اگر به مرتبه روحانی، به مرتبه ملکوتی، به مرتبه جبروتی نرسد، دست کم از مرتبه حیوانی باید بالاتر برود. اگر یک انسان، در مرتبه حیوانی بماند، قرآن به او می گوید: ( یأکلون کما تأکل الأنعام ) (1) این معنایش چیست؟ قرآن شریف، بالاتر از این میگوید: آن افرادی که نتوانستند، از مرتبه مادیت بالا بروند و در مرتبه مادیت ماندند، قرآن می فرماید: ( و لقد ذرأنا لجهنم کثیرا من الجن والإنس لهم قلوب لایفقهون بها و لهم اعین لایبصرون بها و لهم ءاذان لا یسمعون بها أولئک کالأنعام بل هم أضل أولئک هم الغافلون ) (2) .

آنهایی که از مراتب و منازلی، که برای انسان هست، غفلت دارند، در آن مرتبه مادیت مانده اند. قرآن می فرماید، آنها معمولا جهنمی هستند. اینها کیانند؟ آن کسانی که چشم دل ندارند. ولی چشم حیوانی دارند. آنها که گوش دل ندارند، گرچه گوش حیوانی دارند، آنها دل حقیقت بین ندارند. دل حیوانی که هست، برای مادیت خوب فهم و شعور دارد. بعد می فرماید، اینهایی که گوش و چشم و دل انسانی ندارند: ( أولئک کالأنعام بل هم أضل ) از حیوان پست ترند، به قول آن مرد بزرگ که فرموده بود: اگر قرآن نگفته بود ( بل هم أضل ) من دق میکردم.

آیا قرآن می خواهد دشنام بدهد؟ آیا تشبیه است؟ خیر یک معنی بالاتری است و معنایش این است، آن طلبه ای که راستی عالم است؛ ولی نتوانسته، با علمش چشم دل پیدا کند، گوش دل پیدا کند، نتوانسته از منازل مادیت به مرتبه انسانیت برود، این مثل یک الاغ است. که کتاب بارش است؛ اگر راستی چشم ملکوتی داشته باشد، می بیند که یک الاغی است، که بارش کتاب است. در روز قیامت که پرده ها عقب می رود، خودش می بیند، دیگران هم می بینند، که یک الاغ است؛ که بارش کتاب است. برای این که از مرتبه حیوانیت به مرتبه بالاتر، به مرتبه انسانیت نرفته است.

اما بالاتر از این: ( إن شر الدواب عند الله الصم البکم الذین لایعقلون ) (1) . پست تر از میکروب سرطان، پست تر از هر عقربی، پست تر از هر میکروب خورهای، آن کسی است که عقل دارد، ولی تعقل ندارد. فکر دارد، ولی تفکر ندارد. آن کسی که در عالم مادیت رسمی منغمر است، ولی در عالم ملکوت رسمی اعتباری ندارد، اسم و رسمی در عالم انسانیت ندارد. هم و غم او این دنیاست. دل او از محبت دنیا پرشده است. دل او از غرورهای علمی با این اصطلاحات علمی که سروکار دارد پرشده است. کم کم به آنجا رسیده است که: ( فمثله کمثل الکلب إن تحمل علیه یلهث أو تترکه یلهث ) (2) دیگر به آنجا رسیده است، که زنگ خطر بالاتر از این ( مثله کمثل الکلب ) آن آیه قبلش است، ( لو شئنا لرفعناه بها و لکنه أخلد إلی الأرض ). (3)

انغمار در عالم مادیت انسان را به آنجا می رساند، که در لجنزار دنیای آن به آن فرو می رود. یا در این لجنزار میخکوب می شود. دیگر نمی شود او را بالا برد. دیگر عنایت خاص خدا و اهل بیت ( علیهم السلام ) شامل حال او نمی شود. چرا؟ زیرا با صفات رذیله در زمین میخکوب شده است، و نمی تواند طیران کند. وقتی نمی شود طیران کند، دیگر عنایت خاص خدا، عنایت خاص اهل بیت ( علیهم السلام ) او را درنمی یابد؛ برای مثال اگر لامپ خراب».

ص:31

باشد، تقصیر کارخانه نیست، نمی تواند دیگر کارخانه به این لامپ سوخته نور بدهد. اگر بلندگو خراب باشد، دیگر برق نمی تواند در آن تأثیر بگذارد. من از این آیات شریفه نمی فهمم. که قرآن بخواهد دشنام بدهد، یا تشبیه بکند، این آیات شریفه می خواهد، یک واقعیت را به این صورت به ما بگوید؛ بگوید: اگر دل نباشد و گفتنی ها و دانستنی های ما یافتنی نشود، ما به آنجا می رسیم، که نتوانسته ایم از آن مرتبه مادیت و حیوانیت بالاتر برویم، وقتی نتوانسته باشیم، از مرتبه مادیت به جایگاه معنوی انسانیت عروج کنیم، دیگر معلوم است، به قول قرآن ( یأکلون کما تأکل الأنعام ) نگویید تشبیه است، بگویید واقعیت است، بگویید به راستی ( یأکلون کما تأکل الأنعام ) نگویید تشبیه است، بگویید آن طلبه ای که راستی وضعش به آنجا رسید، که در عالم مادیت منغمر است، هم و غمی جز این ندارد: ( أولئک کالأنعام بل هم أضل ) .

نگویید فحش است، نگویید تشبیه است. بگویید آن طلبه، آن اهل علم، آن روشنفکری که علیه روحانیت قد علم بکند، آن کسی که با علمش، جوانها را منحرف بکند، آن کسی که یک ساعت دانشجویان را از سلامت نفس منحرف بکند، با یک ساعت صحبت تقدسات اسلام را، تقدس چادر را، تقدس روحانیت را، گاهی تقدس ریش را تقدس نظام و ولایت فقیه را زیر سؤال ببرد، آیا اگر قرآن بگوید: ( مثله کمثل الکلب إن تحمل علیه یلهث أو تترکه یلهث ) آن وقت تعجب می کنید. اگر تشبیه نباشد و واقعیت علمش، او را به اینجا رسانده باشد، مثل یک سگ هار است، که اگر به او کار داشته باشند، او کار دارد، اگر علیه او صحبت کنند، او مقاله می نویسد، اگر هم به او کار نداشته باشند، و بی اعتنایی بکنند، او دست برنمی دارد. همه جا علیه روحانیت، نظام، رهبری و علیه تقدسات اسلام صحبت می کند. تعجب می کنید؟ تعجب نکنید. من خیال می کنم این آیات شریفه هیچکدام فحش نیست. می خواهد به ما، مخصوصا به ما طلبه ها بگوید، باید از این مرتبه حیوانیت یک مقدار بالاتر برویم. دست کم اگر چنین نباشد که: «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند» و به جز خدا نداند. اگر به آنجا، به عالم جبروت یا به عالم ملکوت نرسد، دست کم عالم انسانیت را دریابد.

ص:32

الکلب ) دیگر ( لو شئنا لرفعناه بها و لکنه أخلد إلی الأرض ) این دلی که از هر گلی لطیف تر است و با یک باد مختصری به آنجا می رسد، که حرفهای «مالایعنی» این دل را افسرده و آلوده می کند، این دل به قول قرآن امانت خدا و جای خداست. چرا ما به فکر این امانت خدا نباشیم، که از مرحله مادیت به مرحله انسانیت بالا برویم. به خواست پروردگار عالم و عنایت حضرت رضا ( علیه السلام ) در این باره سخن را به کمال خواهیم رساند.

ص:34

مردم آشکار است، به مثابه یک در میلونها است. برای متقی آن میلونها آشکار است. متقی خود را در محضر خدا می بیند، و نظیر آدم تشنه ای که تشنگی و خدا را در می یابد، همه جا را محضر خدا می بیند، می یابد. جلسه پیش در این باره سخنانی گفته شد.

صفت دوم پرهیزکاران: با داشتن نماز

گفتار کنونی، دارای اهمیت فراوانی است. اگر مهمتر از گفتار پیشین نباشد، دست کم، همسنگ آن ارزیابی می شود، و آن صفت دومی است، که برای متقی آورده شده است، که بپا داشتن نماز است: ( و یقیمون الصلوة و ... ) (1)

شخص پرهیزکار و متقی، علاوه بر این که نماز می خواند، نماز را زنده نگه می دارد، و در جامعه و خانه اش، نماز زنده است. متقی آن کسی است که وقتی مؤذن می گوید: «الله اکبر» بازارش تعطیل است، کارش تعطیل است. پرهیزکاران برای زنده نگاهداشتن نماز، برای دمیدن روح به نماز، به مسجد رو می آورند.

همه شما عزیزان می دانید که بعد از معرفت، نماز از اشرف عبادات است و در این باره روایت فراوان داریم.

از امام صادق ( علیه السلام ) پرسیدند: یابن رسول الله، افضل اعمال، بعد از معرفت چه عملی است؟ فرمودند: «بهتر از نماز و افضل از نماز سراغ ندارم». (2)

همین جا هم بعد از معرفت، ( یقیمون الصلوة ) آمده است، حتی بر یقین به معاد مقدم شده است، فهمیده می شود، که نماز اشرف و افضل از همه اعمال است. در قرآن کم پیدا می شود که بگوید: نماز بخوانید. همیشه می فرماید نماز را زنده کنید، و زنده نگاه بدارید و آن را بپا دارید؛ شاید سرش این باشد، که می فرماید، روی سخن من با مسلمان ها ست. معنی ندارد مسلمان نماز نخواند. لذا باید بگوییم، نماز را زنده نگاه دارید.

این که نماز در مذهب تشیع در اول فروع دین گذاشته شده است، دلیل آن است که3.

ص:36

در نزد شیعه، نزد اهل بیت ( علیهم السلام ) ، نماز اشرف و افضل اعمال است.

می فرماید: باید به سوی سعادت و عالم ملکوت پرواز کرد؛ اما این پرواز و عروج براق (1) می خواهد. براق این راه دو تا بال است: یکی کوشش، تلاش، استقامت، صبر در برابر مصائب و مشکلات، و بال دیگر نماز است.

هر کس تلاش و کوشش و صبر و استقامت و بردباری اش در مقابل مشکلات بیشتر باشد، براقش، سیرش، مهمتر و بیشتر است. چنانچه هر کسی هم به نماز اهمیت بدهد.

نمازش بهتر، براقش بهتر و سیرش بیشتر است.

یک معلم اخلاق کارش این است، که انسان را از گناه باز دارد، اگر شاگردی زیر نظر یک معلم اخلاق باشد، این معلم اخلاق، نمی گذارد او گناه بکند، گناه چه کوچک، چه بزرگ باشد. به او می فهماند، گناه هر چند کوچک؛ اما برای سقوط انسان بزرگ است. و مخالفت با خداست و در محضر خدا، مخالفت بزرگ است. این کار یک معلم اخلاق است. قرآن می فرماید: این کار دوم معلم اخلاق است که:

( إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله أکبره ) (2)

اگر متعلق آن ( دو استعینوا بالصبر و الصلوة ) نیامده بود، اما متعلق اینجا آمده است، و این که نماز، نمازگزار را از گناه کردن باز می دارد. در این آیه، نقش بی نظیر نماز یاد آوری شده است، که بالاترین و متعالی ترین شان را دارد.

دیگران تماس دارند، در معرض سقوطیم، در هر مقامی باشیم؛ حتی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) با آن مقامش در دل شب وقتی دعا می کند، دعای پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) این است که: (اللهم لأ تکلنی إلی نفسی طرفة عین أبدأ ) (1) : خدایا مرا یک آن به خودم وامگذار. همه در پرتگاه هستیم. قرآن می فرماید: اگر می خواهی دست عنایت حق روی سرت باشد، رابطه با خدا نماز است. اگر رابطه اینجا با کارخانه برق قطع شود، تاریک می شود، نمی توانم از این بلندگو استفاده بکنم.

ما نمی توانیم از این برق استفاده بکنیم. باید با کارخانه برق ارتباط برقرار باشد، انسان از پروردگار عالم جز با واسطه نمی تواند فیض بگیرد، و رابطه بین عبد و معبود، رابطه بین عبد و خدا، نماز است. قرآن می گوید: اگر می خواهید در بن بست ها سقوط نکنید نماز بخوانید.

من از همه، مخصوصا خواهران تقاضا میکنم، به نماز اهمیت بدهید. العیاذ بالله یک جمله، یک نگاه آلوده، ممکن است یک دفعه به آبروریزی دو طائفه و از هم پاشیدن بنیان خانواده ها منجر شود. وقتی که مقداری ریشه یابی کنیم، که چرا آبرویی رفت؟ چرا بنیاد خانواده ای خراب شد؟ چرا این بدبختی پدید آمد؟ می بینیم که از چیزهای کوچک سرچشمه گرفته است؛ یعنی یک نگاه آلوده، کم کم به آنجا رسیده است، که نباید برسد.

اگر می خواهید، لطف و عنایت پروردگار عالم متوجه شما باشد، به گفته قرآن، نماز را زنده بدارید، نماز لااقل شما را از سقوط نجات می دهد.

فخر رازی در ذیل سوره والعصر یک روایت نقل می کند، این روایت را برای خانمها می خوانم، و امیدوارم این هدیه ای باشد، برای خانمها که ان شاء الله - از این به بعد(اگر اهمیت به نماز نمی دهند) در وقت نماز یک تلاطم درونی در آنها پیدا بشود. و از آنها تقاضا دارم، به شاگردهایشان در این امر مهم بسیار سفارش کنند.

فخر رازی می گوید: زنی دیوانه وار خدمت پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) آمد و گفت: «یا رسول الله ! با شما کار خصوصی دارم». پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و از میان اصحاب برخاستند و به گوشه ای6.

ص:39

رفتند، این خانم گفت که: «یا رسول الله ! زن شوهرداری بودم، زنا دادم، آبستن شدم، بچه به دنیا آمد، او را در خمره سرکه ای خفه کردم، بعد هم سرکه های نجس را به مردم فروختم».

معلوم است، گناه خیلی بزرگ است، اگر گناهکاری بدون توبه بمیرد، دست روی هر کدام از گناهان بگذاریم، باید به جهنم برود و سالها در جهنم باشد.

پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) یک جمله با این خانم دارند که این جمله هدیه به خانمها در جلسه - پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند که خانم می دانی چرا در این چاه افتادی؟ چرا به طور ناخود آگاه سقوط کردی؟

إنی ظننت أنک ترکت صلوة العصر (1) من خیال می کنم، تو نماز نمی خوانی. تو اهمیت به نماز نمیدهی. نماز عصر نمی خوانی، که در این چاه افتادی.

به تجربه برای ما ثابت شده است، آن زن و مردی که به نماز اهمیت ندهند، سقوط می کنند. به تجربه برای ما اثبات شده، طلبه ای که نماز شب در زندگی او نباشد، به جایی نمی رسد. ممکن است ملا شود، اما وجود این شخص، وجود نافعی نیست، یک علم نافع و پر برکتی نیست، این مطلب به تجربه ثابت شده است. طلبه ای که اهمیت به نماز جماعت ندهد، عاقبت به خیر نیست. به تجربه اثبات شده آن آدم، خانم یا آقایی که در نماز لایبالی باشد، یک زندگی ناخوش بر او حکم فرماست.

حالا علاوه بر این که قرآن می فرماید، روایات اهل بیت به طور استفاضه (2) ، بلکه به تواتر معنوی (3) می فرمایند، اگر یک زندگی روشن، و خوش می خواهید، باید به نماز اهمیت بدهید، آن هم به قول قرآن شریف، نه تنها نماز بخوانید، بلکه نماز را زنده نگاه دارید.7.

ص:40

آن اولی « صلوة العوام» و این دومی «صلوة الخواص و صلوة المتقین» است. این نماز متقین همان است که ظاهر قرآن است: ( إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر ).

نماز برای انسان صد در صد یک نیروی کنترل کننده است؛ یعنی یک معلم اخلاق صد در صد شاگردش زیر نظر اوست. هر انسانی که بخواهد سیر و سلوک کند و به سعادت برسد، باید یک نیروی کنترل کننده داشته باشد. و معلوم است هیچ کسی جز خدا، جز ایمان به خدا، جز رابطه با خدا نمی تواند، انسان را کنترل کند. اگر نیروی کنترل کننده برای خود و برای بچه هایتان می خواهید، نماز بخواهید، که منهای گناه باشد. یعنی نمازی که خدا آن نماز را قبول کند. فقط رفع تکلیف نباشد. به تجربه ثابت شده، که نماز یک نیروی کنترل کننده برای متقین است.

الشیاطین یحومون علی قلوب بنی آدم لنظروا إلی ملکوت السموات و الأرض». (1) اگر این دل چراگاه شیطان و باغ وحش نباشد و هر گوشه ای از آن را یک رذالتی و یک حیوان درندهای اشغال نکرده باشد، خدا بر این دل حکومت دارد. وقتی خدا بر این دل حاکم شد،. النظروا إلی ملکوت السموات و الأرض»

اگر به راستی نماز یک رابطه شد، آن نماز اهل دل است. یعنی از هنگامی که می گوید: الله اکبر» تا وقتی که می گوید: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»، چیزی یا کسی جز خدا در دل او نباشد؛ خود را در محضر چیزی یا کسی جز خدا نبیند. این نماز کارش این است، که به انسان قیومیت حق را می نمایاند.

چیزی که پیش اهل دل نه تنها از دنیا، بلکه از بهشت هم بالاتر است، انسان متقی آن را در همین دنیا می یابد؛ نظیر آدم تشنه ای که تشنگی را می یابد، شخص متقی رابطه حادث و قدیم را می یابد.

( إن الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر ) (1)

قرآن می گوید، نماز این فرایند و بازدهی را دارد. قسم سوم از نماز با دل کار دارد. خوشا به حال آن کسانی که نماز توانسته دل آنها را خاشع کند! اگر این خشوع برای کسی پیدا بشود، چقدر لذت دارد؛ این همان مقامی است که قرآن می گوید:

( فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین جزاء بما کانوا یعملون ) (2)

این آیه اطلاقش می گوید، من فقط مربوط به آخرت نیستم.

( تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفأ و طمعا و مما رزقنا هم ینفقون ) (3)

افرادی هستند که در دل شب برمی خیزند، پشت پا به رختخواب می زنند، رختخواب، خواب و خستگی برایشان پوچ است. وقتی به نماز می ایستند، گاهی صفت جلال خدا، گاهی صفت جمال خدا، بر دل آنها حکمفرما می شود. ( خوفا و طمعا ) هرچه دارند، برای خدا می خواهند. ( و مما رزقناهم ینفقون ) دیگر خودخور نیستند. بالاترین لذت این است، که بتوانند به یک بنده خدا خدمتی کنند. بعد قرآن می گوید:».

ص:44

( فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین جزاء بما کانوا یعملون )

جزای او، این است که چیزی را می یابد و درک می کند، که احدی نمی تواند درک کند؛ مگر کسی مثل خودش به او برسد، که او هم درک کند. و الا گفتنی نیست، تعلیم و تعلمی، نوشتنی و دانستنی نیست؛ بلکه یافتنی است. خوشا به حال آن کسانی که این یافتنیها را دارند؟

این کار دوم معلم اخلاق، یعنی نماز می باشد.

این ذکر کثیر چیست؟ هر کس چیزی گفته است؛ اما قدر متیقنش نماز است، یعنی مفسرین، علمای علم اخلاق، افرادی که از نظر فلسفی به قرآن نگاه کرده اند، همه می گویند نماز قدر متیقن این آیه شریفه است؛ یعنی مصداق و نمونه کامل این آیه شریفه، نماز است.

این آیه می فرماید: تا می توانی نماز بخوان، یعنی اگر کار دنیا داری نمازهای یومیه را اول وقت، با جماعت، با صفای دل بخوان و اگر می شود، نماز شب بخوان که آن هم برای طلبه باید باشد و اگر هم کار نداری، افضل همه اعمال نماز است.

پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) می فرماید: «الصلوة قربان کل تقی»، «من شاء استکثر ومن شاء استقل» (1)

نماز، چشم روشنی یک مسلمان است. رابطه اش، معراج است. «الصلوة معراج المؤمن» (2) اگرچه روایت نباشد، اما گرفته شده از روایات فراوان است. نماز معراج است و چه لذتی، چه نعمتی بالاتر از اینکه انسان با براق نماز به معراج برود.

قرآن می فرماید هر کسی که اگر با نماز به اندازه وسعش سروکار داشته باشد اولا ( إن الله و ملائکته یصلون علی النبی ) (3) وقتی که نمازش تمام می شود، خدا به او درود می فرستد. ملائکه به تبع خدا بر چنین نمازگزاری درود می فرستند، همین؟ نه، آن که الآن مورد بحث است: ( یخرجهم من الظلمات إلی النور ) (4) پروردگار عالم او را به واسطه نماز، به واسطه این سروکار داشتن با نماز، از ظلمتها به نور مطلق می کشاند.

ظلمت ها دارد. حجابهای بین او و بین خدا، باید یکی پس از دیگری پاره شود. اگر اینجا حجاب ها را نتواند پیدا کند، در روز قیامت آن حجابها رخ می نماید. کسی که در آنجا بین او و خدا حجاب باشد، حجاب او جهنم است. این ظلمتها یکی پس از دیگری باید از بین برود. ظلمت نفس اماره انسان را بدبخت میکند، ظلمت صفات رذیله ها نه، ظلمت یک صفت رذیله انسان را بدبخت می کند. خدا نکند یک کسی حسود باشد، این ظلمت از هر ظلمتی در دل شب، برای انسان مشکل تر و سخت تر است. ظلمت سوغات تمدن روز، یعنی افسردگی، غم و غصه، اضطراب خاطر، نگرانی، این ظلمت بسیار بزرگی است. قرآن می فرماید آدم نمازخوان را نماز به نور مطلق می رساند، ( یخرجهم من الظلمات إلی النور ) .

علی ( علیه السلام ) در آن وقتی که درد دلش با زهرا ( علیها السلام ) میگفت، که ای کاش نفسهایم با این آه و ناله هایم از بدنم بیرون می آمد، همان وقت ( و استعینوا بالصبر و الصلوة ) (1) نماز مرهم دل ریش او بود. معلوم می شود، که نماز خیلی کار می تواند بکند. اگر به یکی از شما غمی، غصهای هجوم آورد، که دیدید، می خواهد شما را شکست بدهد، فورا دو رکعت نماز بخوانید. در روایات زیاد دیده می شود، که سیره ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) و سیره پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) چنین بوده است، پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) وقتی در جنگ مغلوب میشد، می فرمود: «أمتی الصلوة» در وسط جبهه جنگ، خط مقدم جبهه پیاده می شدند و دو رکعت نماز می خواندند، پیروز می شدند.

اگر غمی، غصه ای به شما هجوم آورد، نماز بخوانید. دو رکعت نماز برای استعانت بخوانید تا شما را از ظلمت غم و غصه به نور اطمینان به سکینه و نور و وقار بکشاند ( ألا بذکر الله تطمئن القلوبه ) (2) شما عزیزان می دانید که ( ألا بذکر الله ) از نظر تأکید در قرآن کم نظیر است. این آیه خیلی کوتاه است، اما اولا با کلمه و ( ألا ) بعد هم ( بذکر الله ) که جار و مجرور است و مقدم شده است و دلالت بر حصر و تأکید دارد و می گوید که هیچ کسی، هیچ چیزی جز یاد خدا و جز نماز نمی تواند نور اطمینان، نور سکینه به انسان بدهد.

چهارمین چیزی که یک معلم اخلاق می تواند، به شاگردش بدهد، که از اول و دوم و سوم هم مهمتر است، آن سعه صدر و دریادل کردن شاگرد است. این کار خیلی مهم است، که انسان بتواند شرح صدر پیدا کند. در مقابل مشکلات دریادل باشد؛ مثل دریا که هر چیزی در آن می رود و همه چیز را هضم می کند و آن چیز را به رنگ خود در می آورد و خودش به رنگ او در نمی آید، شرح صدر به اندازهای مهم است، که وقتی به حضرت موسی خطاب شد: ( إذهبا إلی فرعون إنه طغی ) (3) نگفت امکانات، لشگر و تجهیزات به من بده، گفت: ( رب اشرح لی صدری ) و بعد هم می گوید: چرا ( رب اشرح لی صدری و یسر لی أمری ) ؟ برای این که اگر شرح صدر داشته باشم، دیگر اراده من قوی است».

ص:48

« ویفقهوا قولی » دیگر لکنت زبان ندارم، تفهیم و تفهمم بخوبی صورت می گیرد. تسلط بر اعصابم، تسلط بر خودم در حد عالی است، می توانم حرفم را بزنم.

شرح صدر که چیز مهمی است وسیله ریاست است. «آلة الریاسة سعة الصدر» معنی ندارد یک کسی، رئیس خانه اش باشد و سعه صدر نداشته باشد. این مرد اگر سعه صدر نداشته باشد اختلاف از همان روزهای اول شروع می شود.

یک کسی مدیر یک مدرسه باشد، اما سعه صدر نداشته باشد. یک کسی معلم باشد، اما سعه صدر نداشته باشد، یک کسی ریاست شهری یا مملکتی را داشته باشد، اما سعة صدر نداشته باشد، مثل کسی است که جنگ برود ولی اسلحه نداشته باشد. معلوم است شکست می خورد.

همه ما به فراخور حالمان، باید سعه صدر داشته باشیم؛ حتی در خانه، در تشکل خانواده، برای خانم و آقا سعه صدر لازم است. اگر در یک محدوده کوچکی معلم یا مدیر باشیم، یا یک ریاست مطلقه ای پیدا بکنیم، سعه صدر می خواهد. این سعه صدر از کجا پیدا می شود؟ قرآن می گوید، نماز می تواند این سعه صدر را به انسان بدهد: ( إن الإنسان خلق هلوعا، إذا مسه الشر جزوعا و إذا مسه الخیر منوعا إلا المصلین ) (1)

می فرماید، انسان معمولا سبک سر است؛ مثل اسپنج روی آتش، با یک ناراحتی دادش بلند می شود. با یک پست کوچکی خودش را فراموش می کند. این انسان اگر یک مشکلی برایش جلو بیاید، مثل آن دانه های اسپنج جزع و فزعش بلند می شود. اگر هم یک نعمتی نصیب او شود، معمولا خودش را گم میکند؛ حتی گم شدن به آنجا می رسد، که رفیقش را نمی شناسد؛ حتی با زن و بچه هایش هم تکبر دارد. یک پست خیلی کوچکی که پیدا بکند، دیگر اول کسی را که فراموش می کند خداست. یک استغنایی که پیدا کند، اول کسی را که فراموش کند خداست. طغیانگر می شود، که قرآن هم بارها متعرض این سخن شده است، بویژه این آیه شریفه می فرماید، انسان معمولا بدینسان است. چه کند این حالت از او گرفته بشود، ضد این حالت یعنی سعه صدر به او داده بشود؟ نماز بخواند.».

ص:49

« إلا المصلین» اگر آدم نمازخوان باشد، نماز دیگر نمی گذارد، وقتی یک نعمتی برایش آمد خودش را گم کند. اما آدم بی نماز است، که در نعمت خودش را گم میکند، آدم بینماز و بدنماز است، که در مشکلها خودش را می بازد.

بگذاری و سرانجام بر جهان مسلط شوی. بعد هم دو دفعه قرآن همین را برای پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) تکرار می کند. ( فإن مع العسر یسرا* إن مع العسر یسرأ ) پیغمبر نمی شود در این دنیا سختی نداشته باشد، مشکل نداشته باشد. بله شرح صدر اگر باشد، آن وقت زیر هر مشکلی، زیر هر نیشی نوش هست. آن وقت است که انسان لذت می برد. آن وقت است که انسان هم در دنیا و هم در آخرت پاداش میگیرد.

خلاصه حرف این شد، که نماز نقش والا و بالایی دارد. شما عزیزان به هر اندازه که می توانید، باید با نماز رابطه داشته باشید.

به او، دیگر معلوم است کیست!

نگوییم خوابمان می آید، یا خوابمان می برد. معنا ندارد، یک طلبه قبل از اذان صبح خوابش ببرد. اگر شما یک بلیط هواپیما داشتید، این بلیط هواپیما برای ساعت سه بعد از نصف شب باشد، آیا خوابتان می برد؟ شاید تا ساعت سه بعد از نصف شب اگر ساعت نگذاشته باشید، چندین مرحله بیدار شوید و بخوابید. ارزش نماز پیش ما اگر به اندازه یک بلیط هواپیما بود خوابمان نمی برد؛ نه، یک بلیط ماشین، یک بلیط قطار، دیگر خواب معنی ندارد. اگر خوابمان ببرد، برای این است، که در نماز شب لاابالی هستیم. اگر نماز اول اذان صبح نداشته باشیم، برای این است که خسته ایم، برای این است، که در نماز لاابالی هستیم. قرآن می گوید: وای به کسی که در نماز لاابالی باشد.

خدایا! به عزت و جلالت قسمت میدهم، صفات انسانیت، حالت تنبه، نورانیت دل، توفیق عبادت و بندگی و ترک معصیت، توفیق وظیفه شناسی و عمل کردن به وظیفه، توفیق تهذیب نفس، توفیق دستیابی به همه مراتب نماز، به همه ما عنایت فرما، خدایا! به عزت و جلالت، عاقبت امر همه ما ختم به خیر فرما. خدایا! به عزت و جلالت حوائج همه مسلمان ها، مخصوصا حاجات منظورین اهل مجلس ما برآورده فرما. خدایا! به حق زینب مظلومه - که نماز شبش در مسافرت به شام تعطیل نشد حتی در شام عاشورا! - خدایا! به این زینب قسمت میدهیم توفیق عبادت و بندگی و ترک معصیت، مخصوصا توفیق اهمیت دادن به نماز به همه ما عنایت فرما. به حق این زینب مظلومه، گرفتاری از همه مسلمانها رفع فرما. خدایا! به عزت و جلالت دردهای بی درمان ما، دردهای ظاهر و باطن ما، مریض های اسلام، مخصوصأ منظورین، شفای عاجل عنایت فرما. خدایا! به عزت و جلالت علمایی که از این دنیا رفتند، مخصوصا آیت الله العظمی گلپایگانی درجات آنها عالی است، عالی تر فرما. خدایا به عزت و جلالت، روح پرفتوح حضرت امام (ره) عالی است، متعالی فرما، و با نابودی کفر، مخصوصأ صهیونیسم و آمریکای جنایتکار، روح امام راحل را شاد فرما. خدایا! به عزت و جلالت، علمایی که به اسلام خدمت می کنند، مخصوصا مراجع عظام تقلید را محافظت فرما. خدایا! به عزت و جلالت انقلاب اسلامی ایران و مقام معظم رهبری حضرت آیة الله خامنه ای را در پناه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) حفظ بفرما .

ص:53

ص:54

هم فرمود: «... و املأ بی الأرض عدلا و قسطا ».. (1)

لذا شب قدری که در قرآن است، یکی از مصادیقش امشب است، و اگر امشب از شب قدر معهود بالاتر نباشد، قطعا کمتر نیست . (2)

آن شب یک دفعه شب قرآن صامت است، امشب دفعه دیگر شب نزول قرآن ناطق است.

پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) می فرماید: جبرئیل شب 15 شعبان بر من نازل شد، و گفت: با رسول، شب نزول رحمت، شب نزول برکت، از عرش تا به اینجا آمدم. همه ملائک یک حال آمادگی ویژه ای در آنها بود، و ملائکه را ندیدم مگر اینکه راکع یا ساجد بودند . (3)

بنابراین امشب، شبی بابرکت و پررحمت است. باید همه، این شب را قدر بدانیم. از رحمت پرفیض قطب عالم امکان و محور عالم وجود و واسطه بین غیب و شهود؛ یعنی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه ) استفاده کنیم. اگر مشمول رحمت و برکت حضرت واقع نشویم، قطعة تقصیر و کاهلی از ماست.

من این عید پربرکت و سعید را به همه شما عزیزان تبریک می گویم، و از طرف همه شما عزیزان این عید بابرکت را به ساحت مقدس حضرت ثامن الائمه، علی بن موسی الرضا ( علیه السلام ) تبریک می گویم. و از طرف شما عزیزان، از ساحت مقدس حضرت رضا ( علیه السلام ) می خواهم، که نظر لطفی به جلسه ما عنایت کنند، و ان شاء الله با عیدی و لطف حضرت رضا ( علیه السلام ) از جلسه بیرون برویم .

گفتار ما گرچه درباره اخلاق و تهذیب نفس بود، اما معلوم است، این جلسه باید در حالات قطب عالم امکان، حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه ) باشد. و امیدوارم در حالی که99

ص:56

جلسه، بحث علمی باشد، یک رنگ اخلاقی هم داشته باشد، تا هم تناسب هدف جلسه و هم تناسب زمان مراعات شده باشد.

آیه دیگر می فرماید: ( و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الأرض یرثها عبادی الصالحون ) (1)

در قرآن و در همه کتابهای آسمانی نوشته است، که صالحان یعنی شیعه جهانی خواهد شد. به دست این شیعه پرچم اسلام در سراسر کره زمین برافراشته خواهد شد.

در آیه دیگر می فرماید: ( و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الوارثین و نمکن لهم فی الأرض و نری فرعون و هامان و جنود هما منهم ما کانوا یحذرون ) (2)

اراده کردیم که بدست مستضعفان و ستمدیدگان تاریخ، بدست شیعه و به رهبری امام زمان (عجل الله تعالی فرجه پرچم اسلام بر روی کره زمین برافراشته شود.

«منکم» در آیه استخلاف را آن دو آیه معنی میکند. می فرماید: منظور از «منکم» مستضعفان تاریخ و مظلومان تاریخند. آن آیه دیگر مصداق «منکم» را معنی میکند، که افراد صالح و شایسته اند. و ما از نظر روایت ثقلین، افراد صالح را در میان مسلمانها جز شیعه سراغ نداریم، شیعه است، که گمراه نیست. شیعه است که به یک دستش قرآن، به دست دیگرش عترت است، از نظر مظلوم بودن در تاریخ هم شیعه است که از روزی که تشکیل شد؛ یعنی بعد از سقیفه بنی ساعده تا الآن شکنجه، ظلم، کتک، مصادره اموال و زندان دیده است. (3) از زمان سقیفه بنی ساعده تا الان هیچ فرقه ای از فرق اسلام مظلوم وة»

ص:58

مستضعف نبوده است. آن که در تاریخ مظلوم بوده است، برای هدفش، یعنی برای شیعه گری، فقط و فقط از نظر تاریخ سنی و شیعه، شیعه است.

( وعد الله الذین آمنوا منکم ) یعنی ای شیعه، این وعده خداست، که آن هدف های عالی انسانی تو جامه عمل بپوشد، که عبارت است از:

1- استخلاف در زمین، مستولی شدن تو بر روی زمین، حکومت تو بر زمین.

2- آن آمال و آرزوی عالی شیعه در جهان منتشر شود ( و لیمکنن لهم دینهم الذی آرتضی لهم ) .

٣- ( و لیبد لنهم من بعد خوفهم أمنأ ) استکبار جهانی را از بین بردن، همان که فردا، حکیمه خاتون می گوید: وقتی پارۂ ماه بدنیا آمد، به سجده افتاد، و انگشت مبارک را به عنوان یک رجل سیاسی - الهی بالا کرده بود، بعد از شهادت به وحدانیت و نبوت، و شهادت به امامت فرمود: «بی یملأ الله الأرض قسطا و عدلا بعد ما ملئت ظلم و جورا ».

معنای آن آیه استخلاف ماییم. مصداقش ماییم. ماییم که استکبار جهانی را نابود می کنیم. فرمود: ماییم که بعد از آن که استکبار جهانی بر جهان مسلط شده باشد، پرچم اسلام و عدالت را بر روی کره زمین برمی افرازیم.

حکیمه خاتون می گوید: امام یازدهم، امام عسکری طلا فرمودند: نور دیده ام را بیاور. پاره ماه را سردست گرفتم و خدمت آقا بردم. سلام کرد، بعد از سلام فرمود: ( و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الوارثین و نمکن لهم فی الأرض و نری فرعون و هامان و جنود هما منهم ما کانوا یحذرون ) . آن مصداق مستضعف در قرآن ماییم. خدا خواسته است که بدست شیعه به رهبری من، پرچم اسلام روی کره زمین افراشته بشود. ما وارث زمین باشیم. حکومت زمین صد در صد مال ما

ص:59

باشد. فرعون زمان بخواهد یا نخواهد، آنچه نمی خواهد، به سرش خواهد آمد. ماییم که آنچه استکبار جهانی می ترسد، به سرش خواهیم آورد.

این آیات به ما می گوید، این شیعه به رهبری امام زمانش - استکبار جهانی بخواهد، یا نخواهد - جهانی خواهد شد. آن وعده ای که خدا مکرر در قرآنش داده است که اسلام جهانی می شود، ( هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کرة المشرکون )، بخواهند یا نخواهند ارادۂ حق است، و این ارادۂ حق عملی خواهد شد.

این آیاتی که خواندم، آیه استخلاف، آیه کتاب، آیه استضعاف، علاوه بر روایاتی که داریم، مصداقش شیعه است؛ و لو اینکه آن روایات را هم نداشتیم، شما فضلا به خوبی می توانستید، مصداق منحصر به فردش را شیعه قرار بدهید، و این آیات یکی پس از دیگری به ما وعده می دهد، وعده ای که تخلف پذیر نیست، و آن اینکه ما به رهبری حضرت ولی عصر پرچم اسلام را روی کره زمین افراشته میکنیم. ماییم که استکبار جهانی را با آن همه امکانات انسانی و نظامی نابود می کنیم. ما با استضعافمان، با نداشتن امکانات پیشرفته بر استکبار جهانی پیروز می شویم، زیرا خواست، خواست خداست، و خواست خدا تخلف ناپذیر است. این از نظر قرآن و آیات بود.

اسلامی، امنیت اسلامی را در سرتاسر جهان منتشر میکنی؛ پس ( یعبدوننی لا یشرکون بی شیئأ ) را باید عمل کنی، رابطه ات با خدا محکم باشد، فقط و فقط مرا عبادت کنی، اجتناب از گناه ملکه تو باشد، بتی در دل تو نباشد، و باید گناه و صفات رذیله یکی پس از دیگری که هر کدام بت است، به دست تو شکسته شود، باید رابطه تو با خدا صددرصد، قطع رابطه تو با شیطان انسی و جئی حتمی باشد، باید علاوه بر رابطه محکم با خدا، قطعا با شیطان قطع رابطه کنین

به عبارت دیگر، باید: 1- به واجبات اهمیت بدهی. 2- از گناه اجتناب داشته باشی. 3 اگر گناه پیش آمد فورا جبران و تدارک بکنی. شکستن بت، همان شکستن گناه به آب توبه است. 4- آمادگی کامل، انتظار فرج همراه با انجام سه امر مهم: ( یعدوننی لا یشرکون بی شیئأ ) سه چیز را تعیین می کند، که آیه شریفه فوق العاده اهمیت دارد، آیه استخلاف برای خاطر تنبه از صورت غیاب به صورت خطاب آمده، که این هم خود یک نحوه تأکیدی است، یک نحوه تنبهی است. می فرماید:

1. بپاداشتن نماز: ( و أقیموا الصلوة ) مصداق ( یعبدوننی ) است.

2: پرداخت زکات: ( و آتوا الزکوة).

٣. فرمانبرداری از پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) : ( و أطیعوا الرسول لعلکم ترحمون ) یعنی ای شیعه! خدا دوست دارد به تو رحم کند. یعنی ای شیعه! خدا دوست دارد به دست تو و به رهبری امام زمان تو پرچم اسلام روی کره زمین افراشته شود؛ اما اگر این ترحم را برای خود از خدا می خواهی ( أقیموا الصلؤة) باید در زندگی تو، در خانه تو، در بازار تو، در مدرسه تو نماز زنده باشد. در وقت نماز، یک تلاطم درونی در تو پیدا باشد، بعدش هم ( آتوا الزکؤة ) می دانید که این ( آتوا الزکوة) که مقابل ( أقیموا الصلوة ) است در قرآن به معنای آن زکاتی که شما در رساله عملیه می بینید، نیست؛ بلکه یک معنای عامی دارد، به معنای انفاق است؛ چنان که در اول سوره بقره صفات متقین را نقل می کند، و می فرماید: ( و مما رزقنا هم ینفقون ) (1) از آنچه دارد، باید دیگرگرا باشد. مالش، عملش، آبرو و.»

ص:61

قدرتش را و کار گرفتن از دیگران را باید برای خود و دیگران بخواهد؛ چنانکه قرآن می فرماید: ( و مما رزقناهم ینفقون ) . هرچه در قرآن ( آتوا الزکوة ) آمده به جز آیه ( خذ من أموالهم صدقه ) (1) مراد همین ( و مما رزقناهم ینفقون ) است.

یعنی ای شیعه! مسلمان آن است، که خودگرا نباشد، خودگرایی بت است؛ بالاترین بت ها در زندگی خودگرایی است، خودپسندی است، خودخواهی است. به عبارت دیگر صد درصد به فکر خود بودن یک تب و یک بیماری کشنده است. پس باید اول با نماز، خداگرا باشد. بعد هم با ( و مما رزقناهم ینفقون ) دیگر گرا و مردم گرا باشد. به این یک شیعه واقعی می گویند. یا به قول آیه استخلاف به او می گویند، که برای آمدن امام زمان عجل الله تعالی فرجه مهیاست، کسی است که لیاقت دارد، به دستش و به رهبری امام زمانش، پرچم اسلام را روی کره زمین افراشته کند، امنیت را به سرتاسر جهان برساند؛ همین حال تهیؤ که اول انقلاب برای همه بود، مخصوصا در قرارگاهها و در جبهه ها مشاهده می شد. وقتی شما می رفتید، در قرارگاهها می دیدید، که این بسیجی ها با دو حربه در مقابل همه امکانات استکبار جهانی ایستاده اند و پیش می روند: نخست، با نماز، یعنی با خداگرایی دوم، با دیگر گرایی و با ( مما رزقناهم ینفقون )، با مسابقه روی مین، با مسابقه در رفتن به خط مقدم جبهه، با مسابقه در این که با مال و جان ایثار کنند، مرخصی را این به او و او به این بدهد. یعنی وقتی موقع نمازش بود، آن نماز شبها، آن راز و نیاز ها با خدا، آن دعاها و مناجاتها را داشتند. وقتی هم که موقع رزم بود، آن دلاوریها را داشتند. وقتی هم که زمان مرخصی می شد آن گونه ایثار می کردند.

خط رهبری او؛ اگر در زمان ظهور حضرت ولی عصر (عجل اللہ تعالی فرجه است، همه اینها در خط رهبری او است، و اگر هم در زمان غیبت است، باز هم همه اینها در خط رهبری است. آیه بعد دارد: ( و أقیموا الصلوة و آتوا الزکوة و أطیعوا الرسول ) می دانید، این ( وأطیعوا الرسول ) غیر از ( وأطیعوا الله ) است. ( وأطیعوا الله ) را قبلا گفت. چون گفت: ( یعبدوننی لایشرکون بی شیئأ ) و بعد از آن گفت: ( و أقیموا الصلوة و آتوا الزکؤة ) آنگاه ( و أطیعوا الرسول ) را گفت. یعنی اطاعت از رهبر، یعنی همه چیز در خط رهبری باید باشد. به این میگویند: تهیؤ و انتظار فرج؛ و اگر شخص در این حالت بمیرد، در رکاب امام زمان عجل إله تعالی فرجه است، و سرانجام به عنوان رجعت زنده خواهد شد. اگر هم الآن زنده است، آن ثواب عظیم را می برد. او بسان کسی است، که در محضر پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) در خون خود غوطه ور است. (1) به قول امام صادق ( علیه السلام ) بسان کسی است، که در خیمه با امام زمان به سر می برد. (2) او در جبهه با امام زمان است. آن انتظار فرج با آن همه ثوابها را ذیل آیه استخلاف معنی می کند؛ چه کسی منتظر فرج است؟ آن کسی می تواند بگوید: به دست من و به رهبری امام زمان، علم اسلام روی زمین افراشته می شود، و عدالت اسلامی سرتاسر جهان را می گیرد که مصداق ( یعبدوننی لایشرکون بی شیئأ ) باشد، و مصداق ( و أقیموا الصلوة و آتوا الزکوة و أطیعوا الرسول ) باشد؛ آن وقت ( لعلکم ترحمون ) این است، که مورد رحمت امام زمان است، اگر مرگش رسید و مرد، این کسی است، که به یقین بر می گردد و در خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه» به دستش پرچم اسلام روی کره زمین برافراشته می شود.

آن کسی که در انتظار فرج باشد مسلم است، که رحمت خدا به او می رسد. زیرا این وعده خدا تخلف پذیر نیست. اگر مقدرش باشد، در حیات اولیه اش به آن می رسد، و اگر مقدرش نباشد، در حیات ثانویه، یعنی در رجعت به آن می رسد. (3) این هم مطلب دوم بود.د.

ص:63

حضرت مریم ( علیها السلام ) ، حضرت عیسی را به میان مردم آورد، مردم اعتراض کردند، این بچه از کجا آمده؟ این بچه کیست؟ حضرت مریم ( علیها السلام ) به بچه اشاره کرد. مثل همین تعجبی که بعضی عوام مردم می کنند. مردم همین شبهه را کردند و گفتند: «کیف نکلم من کان فی المهد صبیأ » (1) ما چگونه با این بچه صحبت کنیم، در حالی که در گهواره نوزادی است؟ وقتی آنها تعجب کردند، حضرت عیسی ( علیه السلام ) جواب داد: ( قال إنی عبد الله آتانی الکتاب و جعلنی نبیا و جعلنی مبارکة أین ما کنت و أوصانی بالصلؤة ما دمت حیا و برا بوالدتی و لم أکن جبارة شقیأ ) (2) گفت: من بنده خدا هستم، و علاوه بر این من الآن پیغمبرم، و علاوه بر این که پیغمبرم، الآن بر من کتاب نازل شده است ( آتانی الکتاب ) . بعد هم گفت: من یک وجود مبارکی هستم. به من توصیه شده نماز بخوانم، زکات بدهم. به من توصیه شده است، که به مادرم خوبی کنم. این آیه شریفه که در قرآن تکرار شده جواب تمام این شبهه ها را می دهد. به چه تقریر؟

به تقریر این که آبستن شدن حضرت نرجس ( علیها السلام ) ، بچه بدنیا آمدن و زندگی کردن او چند سال به طور مخفی و امامت او تا الآن، همه و همه خواست خداست. با جریان طبیعی نمی شود، قضیه حضرت عیسی ( علیه السلام ) را حل کرد. با جریان طبیعی هم نمی شود، قضیه حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه را حل کرد. قضیه حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه ) یک خرق عادت است، یک جریان غیر طبیعی است؛ همین طور که قرآن می فرماید: حضرت مریم ( علیها السلام ) آبستن شد بدون اینکه پدری در کار باشد، وضع حمل او ناگهانی شد، بچه به دنیا آمد، او پیامبر بود و کتاب داشت. همین طور هم قضیه حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه ) صد درصد مثل او است. همان طور که او گفت: ( إنی عبد الله آتانی الکتاب و جعلنی نبیأ ) او نیز فرمود: ( و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمة و.»

ص:65

نجعلهم الوارثین» بنابراین مانند ولادت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه ) در تاریخ بوده و قرآن کریم به آن تصریح دارد.

آمد. یعنی زندان متحرک حضرت یونس ( علیه السلام ) جلو آمد. بالاخره بعد الکتیا و التی حضرت یونس ( علیه السلام ) را در دریا انداختند، نهنگ او را بلعید. آنجا زندانی شد. هفت روز در آن زندان بود. بعد از زندان بیرون آمد. یک جمله در سوره «و الصافات» است، این جمله برای طلاب تکان دهنده است، که جواب شبهه را می دهد. می فرماید: ( فلولا أنه کان من المسبحین للبث فی بطنه إلی یوم یبعثون ) (1) اگر در شکم ماهی توبه نکرده بود، که در شکم ماهی توبه کرد، توبه اش آن ذکر یونسیه است، که در روایات هم می خوانیم، اگر کسی غمی دارد، اگر کسی مشکلی دارد، این ذکر یونسیه را زیاد بخواند، خدا غم او را برطرف می کند، و برای افرادی که سیر و سلوک می خواهند، استادها دستور می دهند اول این ذکر یونسیه را دست کم روزی هفتصد مرتبه بخوانند و بگویند: ( لا إله إلا أنت سبحانک إنی کنت من الظالمین ) (2) گفت ای خدا! مؤثری در جهان جز تو نیست. من می دانم کار بی جایی کردم، به خود ظلم کردم، بدون اجازه تو از شهر بیرون آمدم. در سوره « الصافات» می فرماید: اگر این استغفار را نکرده بود، تا روز قیامت در شکم ماهی باقی می ماند؛ یعنی تا روز قیامت در شکم ماهی زندانی می شد.

این آیه شریفه به ما می گوید، آن کسی که می تواند یک نفر را تا روز قیامت در شکم ماهی زنده نگاه بدارد، آن کس می تواند ولی خودش، ذخیره خودش، قطب عالم امکان را در کره زمین زنده نگاه دارد، تا وقتی که فرج و ظهور مقدر برسد.

علاوه بر این چواب کلامی که آیه می دهد، باز برای همه ما یک تنبه دارد. آن این است که ای شیعه! ای طلبه! بدان که ممکن است، به واسطه یک گناه، استحقاق زندان پیدا کنی. زندان گاهی شکم ماهی است، گاهی یک اتاق دربسته است، گاهی هم در دل شکنجه ها و مشکلها و گرفتاریها است. این بالاترین زندان است. این آیه به ما می گوید: ای شیعه، مواظب باش، تو یک فرد معمولی نیستی؛ بلکه تو از خواصی. ( وعد الله الذین».

ص:67

آمنوا منکم ) تو از خواصی، وقتی از خواص هستی، ممکن است، یک گناه را بر تو بگیرند، تو را در زندان مشکلها، زندان کنند، هرچه خدا خدا کنی، هرچه متوسل به حضرت رضا ( علیه السلام ) بشوی هرچه نماز بخوانی، از این زندان بیرون نروی. ( فلولا أنه کان من المسبحین للبث فی بطنه إلی یوم یبعثون )

کتاب دارد، فیعلم من الکتابه این تنوین «علم» تنوین نکرده است و «من» برای تبعیض است؛ یعنی آن کسی که بسیار کم از علم کتاب را داشت، به امام سجاد ( علیه السلام ) می فرماید: علم آصف بن برخیا، در مقابل علم قرآن، در مقابل علم ما، قطره ای از دریاست به او گفت: من آن تخت را به یک چشم برهم زدن می آورم. حضرت سلیمان ( علیه السلام ) اجازه داد. به یک چشم برهم زدن تخت به آن بزرگی از یمن به فلسطین آمد. آیا بلقیس هم روی آن بود یا نه؟ شاید بود. تخت با صاحبش پیش حضرت سلیمان آمد. حضرت سلیمان ( علیه السلام ) فرمود: ( الحمد لله رب العالمین ) که چنین یاران خواصی را خدا به من داده است. به هر حال این آیه و امثال این آیه جواب این اشکال را می دهد. شاید آن سیصد و سیزده نفری که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) دارد، از این گونه افراد باشند؛ و الا مسلم است، همه شما که اینجا نشسته اید یاوران امام زمانید. آن هشت سال جنگ تحمیلی به همه فهماند، که امام زمان « عجل الله تعالی فرجه» یاور زیاد دارد. آنکه مرجع تقلید بود و شاگرد امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) بود، آنقدر نفوذ کلمه داشت، پس خود امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) نفوذ کلمه اش چقدر است؟ معلوم است. پس در پاسخ اینکه سیصد و سیزده نفر چه کسانی هستند؟ باید گفت: معمولا باید نظیر آصف بن برخیا باشند. یعنی آقا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) بیاید، تکیه زند بر خانه خدا و بگوید: «أنا بقیة الله». آن سیصد و سیزده نفر بیایند و آقا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) به یکی از آنها بگوید، کاخ سیاه آمریکا را زیر و رو کن. با یک چشم برهم زدن آمریکا گرفته شود. کاخ کرملین زیر و رو شود. کاخ را با آن کس که در کاخ است بیاورد. کاخ انگلستان و آن کسانی که نمی گذارند و خار سر راه هستند، همه را نابود کند. همان کسی که ذره ای از علم قرآن را داشت، و توانست تخت را از یمن به فلسطین بیاورد، آنگونه افراد، در شش روز بدون اینکه جنگی رخ دهد، بدون اینکه موشکی پرتاب شود و بدون اینکه بی گناهی کشته شود، می توانند بر این کره زمین مسلط شوند.

من خیال می کنم، این آیات و نظیر این آیه که در قرآن هم زیاد است، به ما همین را می خواهد بگوید که: آمدن امام زمان (عجل الله تعالی فرجه یک خرق عادت است. معجزه است. امام زمان با علم قرآن می آید. علم قرآن چیست؟ شیخ مفید در کتاب «اختصاص» نقل می کند: ( و یرکب و یرقی الأسباب، أسباب السماوات السبع والأرضین السبع» امام زمان که می آید،

ص:69

علم به اندازهای بالا می رود، که شیعه نه فقط بر کره زمین مسلط می شود، که بر عالم وجود مسلط میشود.

قرآن می فرماید: ای مسلمان! ما عالم را برای تسخیر تو خلق کردیم. (ألم تروا أن الله سخرلکم ما فی السماوات وما فی الأرض ...) (1) این باید جامه عمل بپوشد. نمیشود که در قرآن تئوری و فرضیه فقط باشد. این ( ألم تروا أن الله سخر لکم ما فی السماوات و ما فی الأرض ... ) باید جامه عمل بپوشد. جامه عمل پوشیدنش چه وقت است؟ «و یرکب و یرقی الأسباب، أسباب السماوات السبع و الأرضین السبع» آقا امام زمان و شیعه سوار می شوند، نه فقط از منظومه شمسی به کهکشان ها، نه فقط از کهکشان ها به آسمان اول، به آسمان دوم بلکه به سوم، چهارم تا هفتم می روند. این وضع شیعه است. این وضع علم قرآن و علم امام زمان و آمدن امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) است. وقتی چنین باشد، تسلط بر استکبار جهانی نظیر تسلط یک لشکر مجهز بر یک خانه مورچه است. همین طور که تسلط یک لشکر مجهز بر یک خانه مورچه کار بسیار آسانی است، تسلط حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه ) و تسلط شیعه به رهبری امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) بر استکبار جهانی، از نظر قرآن یک چیز بسیار آسانی است.

اینها قرآن است، یعنی اینها دانستنی ها و باورهای ماست. خدا را قسمش میدهم به حق حضرت رضا ( علیه السلام ) این دانستنی ها برای ما یافتنی گردد. یافتنی به دو معنا، این که به راستی علم ما و دانستنی های ما به یافتنی مبدل گردد، مهمتر از این ان شاء الله - چشم همه ما به وجود مبارکش روشن شود و این دانستنی های قرآن به دست ما - ان شاء الله - جامه عمل بپوشد. ؟»

ص:70

پوشاک، ازدواج همیشه در مضیقه شدید بوده اند.

می دانید این اواخر کوشش کردند، شاید هم سابقه تاریخی داشته است، مارکس و همدستانش خواستند، این مشکل را حل کنند و در این باره از نظر فرهنگی و از نظر قدرت کوشش کردند. حتی استالین شش میلیون غیرنظامی را برای این هدف کشت. لنین چه مصیبت های بزرگی برای جامعه های اولی، برای شوروی به بار آورد. ولی دیدید شصت، هفتاد سال طول نکشید، چه از کار در آمد؟ که شاید بتوان گفت الآن شوروی سابق، ذلیل ترین و گداترین جامعه های دنیاست.

می توانیم حل کنیم. ادیان الهی برای حل کردن مشکلها و از جمله این دو مشکل اساسی آمده اند. . . .

دیگرگرا باشیم. نباید در بهره برداری از آنچه خدا به ما داده است، خودخور، خودگرا و خودپرست باشیم. و این جمله دو مما رزقناهم ینفقون) که در قرآن شریف فراوان تکرار شده است، بیانگر این نکته است. قرآن و اسلام می فرماید: نه تنها از نظر مال باید دیگرگرا باشی، نه تنها با دادن خمس و زکات دیگرگرا باشی، بلکه باید با علم، جاه و قدرتت هم دیگرگرا باشی. آنچه خدا به تو داده است، مال تو نیست، مال تو و دیگران است. آنچه پروردگار عالم به تو عنایت کرده است، تنها برای این نیست، که گلیم خود را از آب بیرون بکشی، اگر چنین باشی مسلمان نیستی. پیامبر اکرم می فرمایند: « من أصبح ولایهتم بأمور المسلمین فلیس بمسلم» (1)

پس مسلمان کیست؟ ( و مما رزقناهم ینفقون). سپس در آیات دیگری همین ( و مما رزقناهم ینفقون) را معنی می کند، که بعضی خیال نکنند، مختص به خمس و زکات است، یا مختص به طلاب و علمشان است. می فرماید: ( لینفق ذوسعة من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق مما اتاه الله ) (2)

باید هر کس به اندازه وسعش و قدرتش دیگرگرا باشد. آنکه می تواند، از نظر خمنن، سهم امام، سرپرستی فقراء ازدواج برای جوان ها، دخترها، پسرها، باید در خدمت مردم باشد. آن کسی که نمی تواند، جز اینکه اندک غذایش را در قسمت کند، یک قسمت برای خودش و یک قسمت برای دیگران، باید چنین کند: ( و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله ) (3)ان

ص:74

راستی اگر ما دست از همه چیز برداریم و تنها این آیه سرمشق ما باشد و نگوییم این آیه اخلاقی است و با غفلت و سرسری از این آیه نگذریم، قطعة قضیه اختلاف طبقاتی، مسأله فقر که ( کاد الفقر أن یکون کفرأ ) (1) مسأله بغرنج عزوبت، مسأله بغرنج مسکن و اموری از این دست، به یقین حل خواهد شد. اگر راستی این ازدواجهای غلط، این جهازیه های بی مزه، این ولیمه ها، این تالارهای تلخ به جای آنکه خرج یک ازدواج شود، خرج چندین ازدواج شود، مسأله عزوبت در همه جا حل می شود، رخت برمی بندد. اگر این قصرها، این زندگی های تجملی، به یک دستگاه مسکن مبدل شود، قطعا مشکل مسکن در همه شهرها حل می شود؛ اما وقتی که جمع شود، یک خانه شود، یک قصر شود، به قول امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) دیگران بی مسکن می مانند. (2) وقتی که جمع شود در یک تالار و چندین میلیون تومان برای یک ولیمه هزینه شود، یک ولیمه بی مزه، یک ولیمه تلخ، اینجاست که قضیه عزوبت و ازدواج یک قضیه بغرنجی می شود؛ و اما اگر افراط گری ها، تجمل گری ها، رخت بربندد و این آیه ای که الان درباره اش بحث میکنیم ( و مما رزقناهم ینفقون ) جامه عمل بپوشد، دیگر کجا اختلاف طبقاتی هست، دیگر کجا شما می توانید، احتیاج داشته باشید، که قضیه مکتب مارکس، آن مکتب سرتاپا غلط جلو بیاید و بخواهد استالین با بیش از بیست میلیون کشته این مکتب را جا بیندازد، بعد هم به قول قرآن شریف یک درخت بی ریشه ای بشود، یک باد این درخت بی ریشه را از بین ببرد :

( و مثل کلمة خبیثة کشجرة اجتثت من فوق الأرض ما لها من قرار ) (3)

متأسفانه دیگران که عمل نمی کنند بماند خود ما هم؛ یعنی ما مسلمانها نیز عمل .

ص:75

نمی کنیم و اگر با سرمشق گرفتن از آیه ( و مما رزقناهم ینفقونه و لینفق ذو سعة من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله به جلو برویم، قطعا یک دختر بی شوهر، یک مرد بی زن در شیعه و در ایران پیدا نخواهد شد. خیال هم نکنید که یک تئوری است، خیال نکنید ضامن اجرایی ندارد. ..

... این که در روایات می خوانیم، وقتی حضرت ولی عصر (روحی و ارواح العازمین تراب مقدمه الفداء» بیاید، فقر از جامعه برداشته می شود، معنایش همین است؛ یعنی وقتی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه ) بیاید، قرآن سرمشق جامعه بشریت می شود، وقتی قرآن سرمشق جامعه بشریت شد، قضیه عزوبت حل می شود، قضیه مسکن حل می شود، قضیه خوراک و پوشاک اولیه، زندگی اولیه، زندگی رفاهی برای همه و همه درست می شود و بالاخره قرآن روح تازه ای در جوامع بشری می دمد.

با این عینک به ده سال تاریخ اسلام بنگرید، ببینید چطور پیغمبر اکرم در آن شعاعی که داشت، قضیه اختلاف طبقاتی را برداشت. پیغمبر اکرم تا از نظر امکانات خیلی در مضیقه بود، از نظر تحریم اقتصادی، در طول بیست و سه سال مخصوصا آن ده سال در مدینه، تحریم اقتصادی داشت.

ولی مهمتر از این آن است، که هفتاد و چهار جنگ در آن سالها برای پیغمبر پیش آمد. مردم این جنگها را اداره کردند؛ اما همین مردم هرچه داشتند، مثل هم بودند. از نظر مسکن قضیه حل شد، از نظر خوراک مسأله حل بود، از نظر پوشاک مسأله جل شد، از نظر عزوبت و ازدواج مسأله حل شد.

اگر آن ده سال را انسان مطالعه کند، به خوبی می بیند، که قرآن ضامن اجراء دارد. ضامن اجرای قرآن، آن پلیس درونی است. اگر آن روح ایمان در انسان دمیده شود، معلوم است که آن روح بهترین ضمانت اجرایی را دارد. این ایرادی که به ما میکنند، که بله اسلام خیلی بالاست، اما ضمانت اجراء ندارد، یا نمی فهمند یا نمی خواهند بفهمند.

اگر شما از اول تا آخر قرآن، یک مطالعه دقیق داشته باشید، می بینید که ضمانت اجرای قرآن فقط ایمان است. البته نه ایمان اعتقادی، ایمان قلبی، ایمانی که از تقوا پیدا

ص:76

شود. اگر ایمانی که از تقوا پیدا شود، در دل رسوخ کند، برای اسلام ضمانت اجرایی می شود.

اسلام در حالی که قانون دارد، در حالی که پلیش دارد، در حالی که ضمانت اجرایی خارجی دارد، اما به اینها اعتنا ندارد، آنچه به آن اعتنا دارد این است:

( بسم الله الرحمن الرحیم الم ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین الذین یؤمنون بالغیب ) (1) همان که درباره اش صحبت کردم. این ( الذین یؤمنون بالغیب ) ، اولین صفت برای متقین است. این ضمانت اجرای اسلام است.

که چقدر سخت بود، ناامنی دل، از آن ناامنی سخت تر است. قرآن می فرماید: من این ناامنی ها را حل می کنم، و می گوید: ( فأی الفریقین أحق بالأمن إن کنتم تعلمون ) : « چه کسی استحقاق این را دارد. که امنیت دل داشته باشد؟ » بعد می فرماید، این مال کسانی است که: ( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم أولئک لهم الأمن و هم مهتدون ) (1) استحقاق امنیت، استحقاق زندگی منهای غم و غصه، دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی، مال آن کسی است، که ایمانی داشته باشد، که از تقوا پیدا شده است.

خلق خدا پیدا بشود، نه در عقل بلکه در دل رسوخ میکند؛ یعنی ایمان قلبی که مربوط به عاطفه است، مربوط به احساسات است، که در دل رسوخ میکند.

اگر بخواهم این جمله را برای عموم مردم معنی کنم، باید بگویم، یعنی وقتی که دل باور کند. همین جمله ای که حضرت امام (ره) در رسانه های گروهی بارها فرموده اند: دل باور کند، که در محضر خداست، دل باور کند، یک مدبری بر این عالم حکم فرماست، که این مدبر حکیم است، این مدبر عالم، قادر، جواد و رؤوف است. وقتی دل باور کند قیومیت حق را، باور کند، که خدا از من به من نزدیکتر است، از من به من رؤوف تر است، از من به من جوادتر است، از من به من مدبرتر است، از من به من حکیمتر است؛ این ایمان قلبی و ایمان دل است. خداوند می فرماید: ( أن الله یحول بین المرء و قلبه ) (1) ، این آیه را باور کند، وقتی اینها را باور کرد، دل روشن می شود و در دل نور خدا می آید، ظلمت نگرانی، ظلمت تخیلها و وسوسه ها، ظلمت صفات رذیله، ظلمت نفس اماره و بالاخره ظلمت شیطان درون و برون، همه و همه برای خاطر این است، که نور در دل نیست. وقتی نور در دل بیاید، یعنی ایمانی که از راه تقوا است بیاید، دیگر مسلم است، این دل صد درصد اطمینان دارد. ایمان به آنجا می رسد، که وقتی ابن زیاد به زینب مظلومه می گوید: « دیدی خدا چه بر سر تو آورد؟ » زینب اینجا حرف می زند. با یک حال بی اعتنایی هم با مجلس و هم به آنکه در مجلس بود، برخورد کرد. وقتی که موقع حرف زدن شد، بلند شد ایستاد و سخن گفت. چه جمله های رسایی و برای ما چه سرمشق بزرگی است گفت: « ثکلتک أمک یابن مرجانة » مرده شورت ببرد. که نمی فهمی و از این جهت این حرف را میزنی، که نمی توانی تصور بکنی، که پروردگار عالم، یک قسم الطاف جلیه دارد، یک قسم الطاف خفیه دارد. بعد فرمود: « ما رأیت إلا جمیلا » (2) من از کربلا و از کشتن ابی عبدالله الحسین ( علیه السلام ) ، از شهادت برادرم، برادرانم جز خوبی از خدا چیزی ندیدم. الطاف خفیه خدا را، چه کسی می تواند تصورکند؟ لطف خفی خدا را کی می تواند درک9.

ص:79

کند؟

صبح عاشورا است، امام حسین ( علیه السلام ) یک خطبه دارد. در اول آن خطبه می فرماید:

« أللهم أنت ثقتی فی کل کرب » (1) ، این جمله « أللهم أنت ثقتی فی کل کرب » را بگذارید کنار قول امام جواد ( علیه السلام ) که می فرماید: «الثقة بالله ثمن لکل عال» (2) . اگر انسان، راستی ایمان عاطفی در دلش رسوخ کرد، این دیگر پناهش خداست و کسی که پناهش خداست، از کی بترسد؟ آدمی که تنهاست، آدمی که پناه ندارد، می ترسد؛ اما آن کسی که راستی پناه دارد و پناه را با چشم می بیند، آن کسی است، که براستی می گوید: « و من یتوکل علی الله فهو حسبه » (3) و این را هضم کرده است، نه تنها به زبان می گوید، دل او می گوید. دل باور کرده است. خبر مرگ مصطفی را به حضرت امام دادند، حضرت امام فرمودند: ( إنا لله وإنا إلیه راجعون ) (4) مرگ مصطفی یکی از الطاف خفیه خداست. این جملات نباید فراموش بشود. ما از حضرت زینب ( علیها السلام ) ، از حضرت امام (ره) و امثال این دو توقع چنین حرفها داریم. شما وقتی در تاریخ بیندیشید، حتی در این جنگ چندساله، در جنگ تحمیلی می بینید که افرادی که ایمان عاطفی بر دلشان حکم فرما بود، راستی می توانستند اینجور حرفها بزنند، یا عمل کنند، راستی زنی را در تاریخ، در این جنگ تحمیلی پیدا کردیم، که توانست شهید خودش را غسل دهد. از اینها سرسری نمی شود گذشت. برای ما، برای دشمن که یک دیوانگی کرد، باورکردنی نبود و اگر ندیده بودیم، می گفتیم تاریخ غلط است، تاریخ دروغ است..»

ص:80

می شود و در حد و مرز عصمت می شود. قرآن می فرماید: من یک زندگی کنترل شده، یک زندگی که دست عنایت خدا در همه جا، مخصوصا در بن بست ها روی سر تو باشد به تو میدهم، که دیگر ضمانت اجرا هم داشته باشد. وعده خداست. اگر غیر مسلمان باشد، باید به او بگوییم تجربه کن، و اما برای مسلمان دیگر این حرف غلط است. وعده مؤکد قرآن است، می گوید: این مسأله بغرنجی که سوغات تمدن است، این مسأله ای که خطر برای همه است، باید حل شود. آنهم فقط و فقط از این راه که (ألا بذکر الله تطمئن القلوب) (1) همه شما می دانید، کلمة «ألا» دلالت بر تأکید دارد. تقدم جار و مجرور دلالت بر تأکید دارد. این آیه مؤکدا می فرماید: هیچ چیزی نمی تواند، این مشکل اجتماعی را رفع کند، هیچ کس نمی تواند، این مسأله زندگی توأم با غم و غصه و نگرانی را رفع کند. فقط و فقط ( ألا بذکر الله تطمئن القلوب ). به یاد خدا بودن، خود را در محضر خدا دیدن، خدا در دل انسان بودن و قلب انسان عرش خدا بودن، مسأله حل می شود، خوب هم حل می شود، بلکه یک دنیا نشاط می شود. اگر خوانده ای که نماز شب نشاط می دهد، تجربه هم کرده ای که نشاط میدهد، نشاط از اینجا سرچشمه می گیرد. نور خدا ولو خیلی ضعیف، نوری که از نماز شب پیدا می شود، ایمان به خدا ولو خیلی کم رنگ، به همان اندازه کم رنگ کار میکند و نشاط می دهد. به همان اندازه غم و غصه را می برد.

آنها که به مواد مخدر رو می آورند، جز به بدبختی به جایی نمی رسند. آنها که به مسکرات رو می آورند، جز به لجن زدن کشورشان و بدبخت شدن خودشان و دیگران به جایی نمی رسند. آنها که رو می آورند به قرص های روانی، قرص های خواب آور؛ نمی توانند کار بکنند و جز از بین بردن روح و یک افسردگی دائم و نابود کردن جسم و از درون پوساندن آن اثری ندارد. قرآن می فرماید: ( ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون ) (2) . در این آیه هم می بینید، که کلمه «ألا» آمده و دال بر تأکید است. کلمه «إن» هم بعد از «ألا» آمده که دلالت بر تأکید است. جمله بعد هم، جمله اسمیه است، دلالت بر تأکید دارد. این آیه هم با این تأکید خاص به خود می فرماید: اگر کسی دوست خدا شد، دوست.»

ص:82

خدا نه از نظر عقلی، نه از نظر یک نماز خواندن و رفع تکلیف، دوست خدا، بلکه اگر محبت خدا در دلش جایگزین شد و محبت خدا در دلش رسوخ کرد، قرآن وعده داده است، که این دل دیگر غم و غصه ندارد، از گذشته هیچ غم و غصه ندارد و از آینده هم هیچ نگرانی ندارد. نه غم و غصه از گذشته می خورد، نه از آینده نگرانی دارد. ( ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ) از آینده، ( و لا هم یحزنون ) از گذشته؛ یعنی زندگی منهای نگرانی، وسوسه ها، تخیلها و امیدواریهای بیجا و زندگی منهای غم و غصه، وعده خداست. اینها ضمانت اجرایی را در خودش دارد. و می گوید: این دو مسأله را رابطه با خدا، با شنیدن حرف قرآن، با سرمشق گرفتن از قرآن، با الهام گرفتن از پیامبر و اهل بیت ( علیهم السلام ) ، به خوبی حل می شود.

چه بسیار افرادی را سراغ داریم که اینها گریه ها و اشکها دارند، اما در همان گریه ها نشاط است، در همان خوف، نشاط است. بعدش هم که از عبادتشان بیرون می آیند، از عالم وحدت منتقل به عالم کثرت می شوند. دیگر یک پارچه نشاط است. همه تان مسلم میدانید، پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) ، سر تا پا نشاط بودند. این دعایی که در آخر دعای ابوحمزه ثمالی است، که مرحوم ثقة الاسلام کلینی (ره) در کافی نقل می کند و می فرماید: ودایع انبیاست؛ یعنی نظیر عصای حضرت موسی ( علیه السلام ) که الان پیش امام زمان عجل اله تعالی فرجه است، نظیر انگشتری دارد که الآن نزد امام زمان است، این دعا هم از ودایع انبیا است، از نوح ( علیه السلام ) به ابراهیم ( علیه السلام ) و از ابراهیم ( علیه السلام ) به موسی ( علیه السلام ) و از موسی ( علیه السلام ) به عیسی ( علیه السلام ) و از عیسی ( علیه السلام ) به پیامبر خاتم ( صلی الله علیه و آله ) و از رسول خاتم به اهل بیت ( علیهم السلام ) رسیده، که الآن دعایی منقول از امام سجاد ( علیه السلام ) و در کافی شریف آمده است. در آخر ابوحمزه ثمالی آمده است: ( اللهم إنی أسألک إیمانا تباشر به قلبی و یقینا صادقا حتی أعلم أنه لن یصیبنی إلا ماکتبت لی و رضنی من العیش بما قسمت لی یا أرحم الراحمین ) (1) ؛ یعنی خدایا ایمان میخواهم، اما نه ایمان عقلی که کاربرد نداشته باشد، ایمان قلبی که از آن ایمان برایم یقین پیدا شود، نه یقینی که کاربرد ندارد. «یقینا صادقة» یقین قلبی که کاربرد داشته باشد. وقتی که این ایمان راان

ص:83

پیدا کردم، دیگر غم و غصه پوچ است. دیگر نگرانی و دلهره سالبه به انتفاء موضوع است، چرا؟ برای این که می دانم، یک مدبر حکیم عالم قادر جواد رؤوفی بر این جهان حکم فرماست، و آنچه هست بجاست.

مقدری که به گل نکهت و به گل جان داد

به هر که آنچه سزاوار بود ایزدش آن داد

( و رضنی من العیش بما قسمت لی ) انسان این را درک کند، که آنچه هست مقدر است؛ اگر بدی است دست خود ماست، اگر شر است، از ما سرچشمه می گیرد. جز خیر برای تقدیر ما چیزی نیست. وقتی انسان این را هضم بکند، می فهمد، که اگر به نظر ما شر است، از الطاف خفیه خداست. اگر هم از نظر ما خوب است از الطاف جلیه خداست؛ یعنی آیا می شود، از این لامپ غیر از نور چیز دیگری سرچشمه بگیرد؟ آیا می شود، از وجود حقه حقیقیه الهی جز لطف سرچشمه بگیرد؟ اگر تلخ است، ما نمی فهمیم، و اگر شیرین است، ما بچه ایم که پیش ما لطف حق شیرین می باشد. .

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد (1)

وقتی خدا بر دل انسان حکومت پیدا کرد، و انسان راستی عقیده مند باشد، عقیده قلبی خدا را اظهار می کند. راستی می تواند، از نظر دل نه از نظر شعر بگوید: من آنچه را او می پسندد، همان را لطف می دانم. وقتی این حالت پیدا بشود، معلوم است دیگر غم و غصه نیست. پس اگر غم و غصه هست، برای خاطر این است که دین ما ناقص است، ایمان کاملی نداریم. ( قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا و لکن قولوا أسلمنا ) (2) اعراب گفتند: ما مؤمن هستیم. بگو نه! مؤمن نیستید. لکن بگویید: مسلمان هستیم! ما شیعه هستیم و اهل بیت را دوست داریم. از نظر عقلی این مسلم است؛ اما از نظر ایمان 90٪ بلکه بیشتر لنگیم. اگر اختلاف طبقاتی است، از اینجا پیدا می شود، که مؤمن نیستیم؛ والا اگر مؤمن بودیم، نور خدا در دل ما رسوخ کرده بود، الهام داشتیم، دیگر احتیاج به استدلال نداشتیم و به راستی همه چیز را لطف حق می دانستیم. همان طور که گفتم، یک مرتبه دیگر تکرار14

ص:84

می کنم: اگر انسان به نحو برهان لم این جملاتی را که گفتم، راستی هضم کرده باشد که «مدبر حکیمی بر این جهان حکمفرماست»، آیا کسی می تواند، منکر این قضیه بشود؟ این مدبر حکیم «عالم است، قادر است»، می تواند یک مسلمان منکر این بشود؟ این مدبر حکیم، علاوه بر اینکه حکیم است «عادل، قادر، جواد و رؤوف است و ...» پس از این مقدمه به برهان لمی نتیجه بگیر. مترلینگ جمله ای دارد، نمی دانم این جمله آیا از دلش برخاسته یا از عقلش؟ اما هرچه هست جمله ای عالی است، می گوید: «اگر پشه ای در این عالم یک بال بیشتر زند یا یک بال از ماشین خلقت کم کند، این عالم مضمحل خواهد شد.»

حکم فرماست؛ اما دل باور نکرده است؛ لذا قرآن می گوید: آیا می خواهی، یک زندگی بدون غم و غصه و دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی داشته باشی؟ به قول قرآن اگر یک زندگی توأم با امنیت دل می خواهی، باید مستحقش باشی ( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) به به! چه جمله رسایی! راستی قرآن فقط این نیست، که در براهینش برای شیخ الرئیس و صدرالمتألهین معجزه باشد، فقط این نیست که از نظر فصاحت و بلاغتش برای یک عرب فصیح و بلیغ معجزه باشد، فقط این نیست که برای طلبه ها معجزه باشد، نه، وقتی که انسان این آیات را ببیند، می بیند که قرآن چه معجزه عمومی رسایی است. با یک جمله ( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) یک مشکلی را حل کرده است، که دنیا نتوانسته حل کند، و دنیا اظهار عجز هم می کند. همه شما میدانید که وقتی مراجعه کنید، به این دکترها که تخصص دارند، می گویند غم و غصه، دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی، مسأله وسوسه فکری، حتی مسأله وسوسه عملی، وسوسه آمال و آرزو و تخیل را نمی توانیم جواب دهیم. پروفسورش هم می گوید نمی شود. دانشگاهها می گویند، نمی شود. قرآن می گوید: ( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) این، دوایش است، آن هم با این تأکید می گوید، نسخه میدهم، نسخه ای که ضمانت اجرایش را هم تضمین می کند. ( فأی الفریقین أحق بالأمن إن کنتم تعلمون الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) این اصل عنوانش. بعد یک مهر پایش می زند ( أولئک لهم الأمن ) دو مرتبه یک مهر دیگر هم پایش می زند ( و هم مهتدون ) شاید هم معنای ( و هم مهتدون ) این باشد که نه فقط خیال کنی یک دل منهای غم و غصه و دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی پیدا میکنی، بلکه جای دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی، جای غم و غصه، نشاط می نشیند، کدام نشاط؟ نشاطی که از نور خدا سرچشمه می گیرد. نشاطی نیست که انسان از یک زن با جمال یا از یک منظره زیبا می برد. نشاطی است که از نور خداست. ( وجوه یومئذ ناضرة إلی ربها ناظرة ) (1) صورت های بانشاط، شاداب، نورانی که به جانب آقایشان ناظرند. نشاط اصلی این است، خیال نکنید، این آیه مختص به آخرت است، نه در دنیا هم آنهایی که ولی23

ص:86

خدا هستند، آنهایی که مصداق وألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون) هستند، این جورند. صد در صد بهجت و نشاط دارند. این نشاط از کجا سرچشمه گرفته است؟ ( وجوه یومئذ ناضرة إلی ربها ناظرة ) برای اینکه خدا بر دلشان حکومت کرده است و می بینند. اگر یادتان باشد در بحثهای قبلی، والذین یؤمنون بالغیب) میگفتم که خدا را می یابند. نظیر آدم تشنه که تشنگی را می یابد. این از دیدن بالاتر است، نظیر آدم تشنه که تشنگی را می یابد و این مربوط به قیامت تنها نیست، الآن هم چنین است. مصداق والذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلمه بشو! ببین می بینی خدا را یا نه؟

عزیزانم یک نعمت بالایی دارید و می ترسم از این نعمت درست استفاده نکنید؛ در پناه حضرت ثامن الائمه علی بن موسی الرضا ( علیه السلام ) هستید و می توانید با توسل، با رفتن به حرم، با رابطه با حضرت رضا ( علیه السلام ) این ایمان را پیدا کنید. در مدرسه باید ایمان استدلالی را پیدا کنید و در حرم مطهر حضرت رضا ( علیه السلام ) ایمان قلبی را. اگر در مدرسه ایمان استدلالی را پیدا نکنی، مقصری و از امکانات مدرسه نمی توانی استفاده کنی، اگر در حرم مطهر حضرت رضا ( علیه السلام ) ، آن ایمان قلبی را پیدا نکنی مقصری؛ برای اینکه به وظایف شیعه گری عمل نکردی. بیایید از خدا بخواهیم که به پیدا کردن ایمان قلبی و ایمان عقلی موفق شویم، و برسیم به آنجا که مصداق ( ألا بذکر الله تطمئن القلوب ) بشویم، برسیم به جایی که مصداق ( ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون ) بشویم، برسیم به آنجا که مصداق ( الذین آمنوا و لم یلبسوا إیمانهم بظلم ) بشویم. البته دعا می خواهد، توسل می خواهد، رابطه می خواهد، رنج باید کشید. تقاضا دارم از همه شما نماز را اول وقت بخوانید، تقاضا دارم از همه شما، نماز شب بخوانید و بعد از نماز شب از خدا مقام محمود بخواهید. تقاضا دارم از همه شما، تا اندازه ای که قدرت دارید، به خلق خدا خدمت بکنید، تا دست امام زمان (عجل الله تعالی فرجها روی سرتان بیاید. یک بزرگی از یک بزرگ دیگری برای من میگفت: که دیدم به خط امام زمان برای مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی - آن آیة الله العظمایی که قبل از استاد بزرگوار ما حضرت آیة الله بروجردی بود. به خط مبارک برای ایشان نوشته بود: «أرحص نفسک و اجعل مجلسک فی الدهلیز و اقض حوائج الناس نحن ننصرک » یعنی سید خودت را برای مردم ارزان بفروش و در اختیار مردم باش، خودت را

ص:87

نگیر، خدمت به خلق خدا کن. « و اجعل مجلسک فی الدهلیز » تا می توانی در میان مردم باش و در منظرشان باش. « و اقض حوائج الناس » تا می توانی به اندازه وسعت، گره از کار مردم بگشا. « نحن ننصرک » دست عنایت ما روی سر تو می باشد، تو را یاری می نماییم. الآن من به همه تان می گویم: از همین الان باید شروع کنید، تا جوانید باید اینها ملکه بشود. « أرحص نفسک » تکبرها، من ها کنار برود تا می شود، برای رفع حوائج مردم میان مردم باشیم، و تا می توانیم گره از کار مردم بگشاییم، ولو اگر هیچ هم نتوانستیم با دعا، با راز و نیاز با خدا، با این که بخواهیم برای مردم آنچه برای خود می خواهیم و نخواهیم برای مردم آنچه برای خود نمی خواهیم. این جمله ای است که شاید پنجاه روایت، ثقة الاسلام کلینی در کافی در معنای آن آورده است: « أن تحب لغیرک ما تحب لنفسک و أن تکره لغیرک ماتکره لنفسک » (1) دست کم اگر نمی توانیم خدمت بکنیم، می توانیم که غیبت نکنیم، بدبین به مردم نباشیم، و به اندازه وسع کمک کنیم، تا دست ولایت روی سرمان باشد. . »

ص:88

در ادامه می فرماید: متقی آن است، که آنچه برای دیگران پنهان است، برای او آشکار است. ( الذین یؤمنون بالغیب) اگر خدا برای دیگران پنهان است، برای او آشکار است. ( و یقیمون الصلوة ) علاوه بر اینکه نماز می خواند، نماز را هم در خانه و هم در اجتماع زنده نگاه می دارد. ( مما رزقناهم ینفقون ) خودگرا نیست. به اندازه وسعش دیگرگرا است. از نظر امکانات مالی و علمی، از نظر قلم، قدم و آبرو خدمت می کند.

صفت چهارم این است، که آنچه بر پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) نازل شده قبول دارد، بلکه آنچه را پیامبران هم آورده اند، قبول دارد. این جمله، جمله رسایی است و از همه جملاتی که قبلا گفته شده، حتی از ( الذین یؤمنون بالغیب) مهمتر است. این جمله یک مسأله فوق العاده مهمی را دربردارد، که برای همه، مخصوصا برای ما طلبه ها و مخصوصا برای جمهوری اسلامی قابل اهمیت است، و آن تسلیم و رضاست. از نظر علمای علم اخلاق بسیار مشکل است. لذا از فضایلی که انسان نمی تواند، به این زودی ها بدست بیاورد، فضیلت تسلیم و رضاست. قرآن به اندازه ای روی این کلمه اصرار دارد، که می فرماید اگر کسی مقام تسلیم و رضا را پیدا کند، بهشت برای او کوچک است و دم مرگ یا در دنیا به او خطاب می شود: ( یا أیتها النفس المطمئنة ارجعی إلی ربک راضیة مرضیة فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی ) (1) . آیه ای را هم که قبل از من خواندند، همین مقام را برای متقی گوشزد می کند. البته با جمع بین همه آیاتی که می گوید، متقی کسی است، که این صفت را داشته باشد، مقام تسلیم و رضا اهمیت خاصی دارد: ( إن المتقین فی جنات و نهر* فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر ) (2) .

آدمی که خدا از او راضی و او از خدا راضی است، او مقام تسلیم و رضا را داراست، او پیش خداست و بهشت معمولی، عدن و رضوان الله برای او کوچک است. اگر در بهشت است، در بهشتی که منسوب به خداست، پیش پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) ، ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) و».

ص:91

حضرت زهرا ( علیها السلام ) است. ( فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی )، و به قول قرآن شریف، عروة الوثقای بزرگی است. برای نجات از بلیات دنیوی و نجات از عذاب الهی در آخرت دستگیره ای است. ( و من یسلم وجهه إلی الله وهو محسن فقد استمسک بالعروة الوثقی ) (1) .

آن کسی که مقام تسلیم دارد، برای این که در دنیا و آخرت سقوط نکند، دستگیره خوبی بدست آورده است. از آن طرف قضیه هم قرآن می فرماید، اصلا کسی که این مقام تسلیم و رضا را نداشته باشد، یک آدم سفیهی است. ممکن است عقل معاش داشته باشد. ممکن است عقل تعلیم و تعلم داشته باشد، اما عقل شرعی، آن عقلی که انسان را در دنیا و آخرت نجات می دهد، ندارد. قرآن می فرماید: ( و من یرغب عن ملة إبراهیم إلا من سفة نفسه ) آن که تابع ابراهیم ( علیه السلام ) نیست، سفیه است. بعد می فرماید: ( إذ قال له ربه أسلم قال أسلمت لرب العالمین ) (2) .

ابراهیم آن بود، که صددرصد تسلیم بود، صددرصد مقام تسلیم و رضا داشت، که یکی از مصادیقش را قرآن نقل می کند، که وقتی به او وحی شد، که اسماعیلت را سر ببر، به پسرش گفت: ( یا بنی إنی أری فی المنام أبی أذبحک فانظر ماذا ترئ قال یا أبت افعل ما تؤمر ستجدنی إن شاء الله من الصابرین ) (3) .

که در روایات می خوانیم، به حضرت هاجر خبر دادند، او هم گفت: «در مقابل امر خدا و در مقابل کرده پیامبر خدا تسلیم هستم». در آن سرزمین وحی به واسطه همین سه نفر، یعنی ابراهیم، اسماعیل، هاجر، این دو مرد و یک زن، این پدر و پسر و مادر، آن وقتی که به او گفتند همین پسر را سر ببر، مادر گفت: «آری»، پسر گفت: «آری»، پدر هم نگفت».

ص:92

آری، بلکه شروع کرد به امتثال امر، این بود روش ابراهیم. قرآن می فرماید: کسی که روش ابراهیمی را نداشته باشد، سفیه است، کسی که مقام تسلیم و رضا نداشته باشد، عاقل نیست. این شخص از نظر شرعی و خدا، از نظر قرآن و پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) و ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) یک آدم سفیهی است.

نظیر این دو آیه که خواندم، در قرآن زیاد است، که به مقام تسلیم و رضا سفارش شده است و از آن کسی که این مقام تسلیم و رضا را نداشته باشد شدید انتقاد شده است.

انسان جلو بیاید، که قطع رابطه با خدا در آن دخالت نداشته باشد. از طرف حق تعالی باشد، نه از طرف گناه انسان یا انسانها، از طرف حق باشد، نه از طرف لاابالی گری این و آن و تنبلی این و آن، از طرف حق باشد نه از طرف بی فکری و بی عقلی این و آن. اگر گناه و مخالفت از راه بی عقلی، بی تجربگی، بی مشورتی، و تنبلی حاصل شد، اینهاست، که قرآن می گوید: ( فبما کسبت أید یکم ) خودت برای خودت آوردی حالا جبران کن. جبرانش هم این است، که اگر تنبلی، فعال شو، اگر بی عقلی، با عقل شو، اگر در کارهایت مشورت نداری، مشورت کن، اگر گناه میکنی، دست از گناه بردار، یعنی توبه کن، سپس مصیبت رفع می گردد. قطعا مصیبت رفع می شود. ولی گاهی چنین نیست، انسان گناه نکرده، اما بلایی برای او جلو آمده، یا این که در راه از بین بردن باطل و اثبات کردن حق، مصیبتی برای او جلو می آید. اینجا مراد ماست و مقام تسلیم و رضا اینجا است. این همان است، که وقتی ابن زیاد در آن مجلس کذایی به امام سجاد ( علیه السلام ) گفت، که خدا با شما چه کرد؟ یا این که یزید همین آیه ای را که خواندم گفت که: « و ما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم » امام سجاد ( علیه السلام ) فرمودند: این آیه مربوط به ما نیست، آن آیه مربوط به ماست که تو نخواندی، ( ما أصاب من مصیبة فی الأرض ولا فی أنفسکم إلا فی کتاب من قبل أن نبرأها إن ذلک علی الله یسیر ) (1) اگر پدرم کشته شد، اگر بلای به آن بزرگی در کربلا برای ما پیش آمد، از طرف خداست، نه از طرف ما. دست ما این بلا را نیاورد، دست خدا آورد. ما به واسطه گناهمان، به واسطه بی عقلیمان، این مصیبت را برای خود نیاوردیم، خدا این مصیبت را برای ما آورد و ما این مصیبت را به جان خریدیم، برای اینکه حقی را اثبات کنیم و باطلی را از بین ببریما این جمله امام سجاد ( علیه السلام ) خوب تفکیکی است، بین مصایبی که بدست انسان بر سر انسان می آید و یا از طرف خدا می آید. بالاخره اگر بلای عمومی یا خصوصی، مصیبت و مشکل و گره کوری در زندگی از طرف خود انسان باشد، این مورد بحث ما نیست. اصلا علمای علم اخلاق به این مورد کاری ندارند. بحث از مقام تسلیم و رضا در اینجا یک عرض غلطی است، اینجا جای مقام».

ص:94

تسلیم و رضا نیست، جای توبه است، جای جبران است، جای انابه است، جای توسل است که شاید به واسطه توبه، به واسطه بازگشت، به واسطه ایجاد رابطه با خدا، آن بلا و مصیبت، رفع شود.

پس اگر خود انسان هیچ دخالت در آن مصیبت نداشته باشد، نظیر مرگ جوانش، نظیر زلزله ها، سیل ها که معمولا آن هم بر می گردد، به خود انسانها، در اینجاها مقام تسلیم و رضا مطرح است و این مقام تسلیم و رضا هم اولا یک لمی دارد که از مراتب علم است؛ بعدش مقول به تشکیک است و مراتب فراوانی دارد، که هرکس به حسب منازلی که انسان ها طی می کنند، در یک مرتبه ای قرار میگیرد. یعنی راستی آن مرتبه بالایش آن می شود، که یک انسان برسد، اینجا که وقتی ابن زیاد دید، که زینب مظلوم وارد جلسه شد و با یک بی اعتنایی روی زمین نشست، که صحنه را نبیند و اطرافش را زنها گرفتند، آن نانجیب فهمید و می خواست داغی به دل زینب بگذارد، گفت: دیدی خدا با شما چه کرد؟ زینب بلند شد. با یک شهامت، در ضمن سخنش فرمود: «ثکلتک أمک یابن مرجانة » (1) مرده شویت ببرد ای بی عقل، مرده شویت ببرد ای نفهم، نمی فهمی.

«ما رأیت إلا جمیلا» (2) (در کربلا، در این اسارت غیر خوبی از خدا چیزی ندیدم؛ هرچه بود نیکو بود ). به این میگویند تسلیم و رضا. هرچه بود، تسلیم صددرصد، رضای صددرصد از اهل بیت ( علیهم السلام ) بود و زینب مظلومه هم معلوم است، که برداشت کرده بود از آن کسی که در خطبه مگه اش می گوید: «رضا الله رضانا أهل البیت.» (3)

این مرتبه آخر تسلیم و رضاست و بالاخره هرکسی به اندازه عقلش، به اندازه علمش، باید این مقام تسلیم و رضا را داشته باشد، که اگر در مقام تسلیم و رضا نباشد، بسیاری از مواقع منجر به کفر می شود؛ ولو اینکه کفر فقهی نباشد، البته کفر اخلاقی2.

ص:95

هست، که به صورت گله هایی از خدا، بعضی اوقات در ضمن دعا، یا در جاهای دیگر یک نارسایی هایی، یک گله هایی از پروردگار عالم هست، که خوب این کفر است، ولی اگر کفر فقهی نباشد، کفر اخلاقی هست. باید انسان براستی این کلمه را هضم کند، نه اینکه صرفأ بداند. همه ما که اینجا نشسته ایم می دانیم، اما باید بیابیم، که خدا از ما به ما نزدیکتر است. بیابیم نه که بدانیم، خدا از ما به ما رؤوفتر است. بیابد که خدا از ما به ما عالمتر و رؤوفتر است، کرم وجودش بیشتر است. وقتی چنین باشد، دیگر نتیجه بدیهی می شود؛ مثل شکل اول که نتیجه بدیهی است؛ و آن اینکه آنچه از طرف پروردگار عالم باشد لطف خفی از طرف خداست. ..

پرسیدند، چه خبر است؟ فرمود خدا امروز به ما عیدی داده است؛ اما دیگران توجه ندارند. ولی امام می گوید: «از الطاف خفی» است و او می گوید: «عیدی است.» درک این گونه مطالب، برای ما مشکل است، اما اگر باور کنیم، که در دستگاه ربوبی به غیر لطف چیزی نیست، دیگر باور میکنیم، که آنچه هست، از الطاف خداست و نتیجه اش مقام تسلیم و رضا است، که پیداشدنش مشکل است، سببش هم این است، که اصلا دانستنی های ما باید بافتنی بشود، و یافتن، کار مشکلی است. صد و بیست و چهار هزار پیامبر آمدند، برای اینکه دانستنی ها را یافتنی کنند. مردم دانستنی دارند، اما اینها می گویند، که دانستنی به تنهایی فایده ای ندارد، کاربرد ندارد. آن که کاربرد دارد، ( الذین یؤمنون بالغیب ) است.

همه می دانیم خدا هست، همه می دانیم، در محضر خدا هستیم. این فایده ای ندارد. باید دریابیم، که در محضر خداییم؛ نظیر آدم تشنه که تشنگی را در می یابد، در می یابیم که در محضر او هستیم، او از ما به ما مهربانتر، عالمتر، کریمتر، جوادتر و قدرتمندتر است، از اینها به مقام تسلیم و رضا میرسیم.

قسم دوم از قسم اول خیلی مشکل تر است، که تسلیم و رضا در تشریع است؛ یعنی انسان علاوه بر این که می داند اینها از طرف پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله )آمده است و اینها را خدا گفته و در قرآن آمده، بداند که «ما جاء به النبی حق»، آنچه در قرآن است درست است؛ یعنی بیاید که آنچه در قرآن است، درست است، که این آیه می فرماید: و الذین یؤمنون بما أنزل الیکه نه «یعلمون بما أنزل ألیک» همه حرفها از اینجا سرچشمه می گیرد، که «یعلمون بما أنزل الیک» کاربرد ندارد، آنچه قرآن می خواهد، آن است که یک متقی بایدویؤمنون بما أنزل الیکه باشد، باور کند که آنچه در قرآن است درست است، یعنی باور کند، این که پروردگار عالم مدبری توانا برای این جهان است، و این مدبر در این جهان، یک دانا و عالمی است، که میداند بنده هایش از نظر قانون چه می خواهند، مرد چه قانونی لازم دارد، زن چه قانونی لازم دارد و همه تا روز قیامت چه دستوری لازم دارند، این را انسان باور کند. وقتی باور کرد، دیگر خواه ناخواه، در مقابل قانون متواضع می شود، این مقام تسلیم و رضا در مقابل قانون و تواضع در مقابل دستور خداست. این تواضع در مقابل

ص:97

دستور را یک در هزار هم نداریم. نه در نماز و نه در چیزهایی دیگر. در همین سوره بقره قرآن میگوید، که در نماز این حالت را ندارید. ( و استعینوا بالصبر و الصلوة و إنها الکبیرة إلا علی الخاشعین ) (1) . نماز سنگین است، مگر برای کسی که در برابر قانون متواضع و تسلیم و راضی باشد، که او دیگر نماز برایش سنگین نیست، او دیگر نماز برایش لذت بخش است. البته می دانید، که این تسلیم و رضا در مقابل قانون مقول به تشکیک است. در بعضی شدید است و در بعضی ضعیف و ... همه، مخصوصا در جمهوری اسلامی و مخصوصا برای ما طلبه ها، آنچه قابل توجه است، همین است که ما باید در مقابل قانون، در مقابل دستور الهی همیشه متواضع باشیم؛ یعنی مقام تسلیم و رضا داشته باشیم؛ یعنی باور کنیم آنچه در قرآن است، صددرصد مصلحت انسان است. اگر یک کلمه کم یا زیاد بود، قرآن معجزه نبود. .

قانون، نماز خواندن، روزه گرفتن، خمس دادن و زکات دادن، جهاد کردن برای ایشان سنگین است. طلاق به دست مرد برای خانم سنگین است. حجاب برای خانم سنگین است. ارث به طور غیر تساوی برای خانم سنگین است. تا آخر قوانینی که در قرآن است و می بینیم، که بعضی از وقت ها، مردها، خانم ها روی این قانون سنگینی حس می کنند، ولو این که به زبان نمی آورند، در حالیکه می دانند؛ به این معنی که قبول دارند، اعتقاد دارند که قرآن میگوید چادر، قرآن میگوید حجاب، و میگوید وقتی یک خانم نمونه است، که صددرصد حجاب داشته باشد، ولی حجاب و چادر، برایش سنگین است. اعتقاد دارد؛ اما برایش سنگین است. این قسم اول و معمولا کم و بیش این سنگینی را، ما در مقابل قانون داریم. در همین جلسه ای که انصافا جلسه مقدسی است، باید بگویم جلسه نخبه، یک درصد هم پیدا نشود که در مقابل قانون، مقام تسلیم و رضا داشته باشد. در حالیکه مقام تسلیم و رضا در تشریع، مهمتر از مقام تسلیم و رضا در تکوین است.

اگر انسان به آنجا نتواند برسد، که وقتی به او می گویند، پسرت را سر ببر، با کمال راحتی قبول کند، وقتی به اسماعیل می گوید، می خواهم سرت را ببرم (چون مأمورم) با کمال راحتی. قبول کند، وقتی به مادر می گویند، پسرت را می خواهد سر ببرد، شیطان احساساتش را تحریک می کند؛ اما تحریک احساسات نمی تواند روی خانم اثر بگذارد. با کمال راحتی قبول میکند و می گوید، خدا فرموده است، درست است. رسیدن به آن مقام از تسلیم برای ما خیلی مشکل است. اما به این اندازه که آنچه را از قرآن می دانیم برایمان سبک باشند، راحت بپذیریم، برایمان سنگین نباشد. معمولا نماز شب خواندن برای شما عزیزان سنگین است؛ اما شما اگر یک جلسه بانشاطی باشد، یک جلسه عیش و نوش اسلامی باشد. حاضرید سه ساعت، چهار ساعت در آن جلسه بگویید و بخندید. اگر یک امام جماعتی یک مقدار نمازش را طول بدهد، اعتراض می کنید. در حالیکه این نماز ظهر و عصر با همه نوافلش نیم ساعت بیشتر طول نمیکشد. اما نماز برایمان سنگین است: گاهی می خواهد بنشیند، گاهی می خواهد بخوابد، گاهی عذر می آورد، می خواهد تکیه بدهد؛ اما همین آقا و همین خانم در وسط کوچه اگر به حرفهای عمومی بیهوده برخورد کرد، حاضر است، یک ساعت روی پا بایستد، حرف بزند و در مابقی هم همین طور. دیگر

ص:99

خودتان باید مثال هایش را پیدا کنید، تسلیم و رضا در مقابل قانون نداریم.

خانم! قرآن می فرماید دختر شایسته، زن شایسته این است. دنیای روز، همه ساله دختر شایسته، زن شایسته به نظر خودش درست می کند. جایزه نوبل و امثال جایزه نوبل هم به این دختر شایسته، به این زن شایسته می دهد. اما شما می دانید که آن دختر شایسته، زن شایسته در غرب، در دنیای علم، در دنیای روز کیست؟ رذل ترین زن ها را به نام دختر شایسته و زن شایسته تحویل جامعه میدهند و به جامعه معرفی میکنند. قرآن هم دختر شایسته دارد، می فرماید: ( فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ الله ) (1)

زن شایسته آن است که دو تا صفت دارد:

١- تواضع در مقابل قانون

2- عفت، چه در خلوت، چه در جلوت. عفت صددرصد. به این چنین زنی قرآن میگوید «زن شایسته). با القای خصوصیت زن بودن، این آیه مرد را هم شامل است؛ یعنی همانطوری که شما در قرآن از کلمه «الرجل» القای خصوصیت می کنید، اینجا هم همینطور است، آنطور که «المؤمنون» و «الصالحین» زنها را هم در بر می گیرد. خوب «الصالحات» و ... مردها را هم شامل می شود (2) .

پس مرد شایسته از نظر قرآن آن است که دو ویژگی مهم داشته باشد.

١- تواضع در مقابل قانون

٢- رعایت عفت کامل چه در خلوت، چه در جلوت

گروه دوم: منافقان هستند، این گروه که یک حال نفاقی هم در آنها خوابیده است برایشان پذیرش حق سنگین است و در صدد توجیه و تأویل بر می آید. و در توجیه گری می افتد. گاهی قرآن را، گاهی روایت را توجیه می کند. گاهی قرآن و روایت را تأویلی.

ص:100

میکند. و گاهی هم روحانیت و فقها را زیر سؤال می برند؛ برای اینکه آن سنگینی که روی مغز منافق هست، یک کمی سبک بشود و آن روشنایی و سوسوی وجدان را خاموش کند. و در زمان ما متأسفانه، مخصوصا افرادی که از غرب برگشته اند و اهل سخن یا قلم (1) هم شده اند، این حالت در آنها پیدا شده و در آنها هست. متأسفانه در اهل علم هم گاهی این حالت در سخنرانی هایشان، در گفتارهایشان پیدا می شود. اینطور اشخاص می دانند، قرآن چه گفته است، اما چون مقام تسلیم و رضا در مقابلش ندارند، پذیرفتن حق برایشان سنگین است و در توجیه گری می افتند. این همان جمله ای است، که امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) در ذیل خطبه یکصد و پنجاه و شش نهج البلاغه یک جمله ای دارد، که در روایات دیگر ما نیز آمده است، امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) می فرماید، که پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند: می آیند مردمانی که « فیستحلون الخمر بالنبیذ و السحت بالهدیة و الربا بالبیع» (2) ؛ یعنی مردمی می آیند، که خمر را حلال میکنند و میگویند: «نبیذ است.» شحت و رشوه را حلال میکنند و میگویند هدیه است.» و ربا را حلال میکنند و میگویند «بیع و شراء» است. می دانید این معنایش چیست؟ یعنی کلاه گذاشتن سر قانون. کلاه گذاشتن دو، سه قسم است. یک قسم، که یک کاسب متقلب حقه باز کلاه می گذارد، سر خانمی یا آقایی و گولش میزند. مثل بعضی از کاسب های نااهل که شهر و بازار را میگندانند. یک کلاه دیگر هم داریم، اینکه بعضی اوقات، به واسطه حرفهای زرق و برق دار، احساسات بعضی را تحریک می کنند، با احساسات سر مردم کلاه می گذارند، این هم فراوان است. اما کلاه سوم، بعضی اوقات معمولا به دست اهل علم، یا معمم یا غیر معمم درست می شود، یعنی توجیه گری ها در مقابل قانون و این گناهش خیلی بزرگ است و معنایش تقلب در قانون است. گاهی تقلب در بیع و شراء است و گاهی تقلب در قانون است و گناه این به اندازهای بزرگ است، که قرآن می فرماید: یک ملتی بودند، به نام «اصحاب سبت»، یهودیهای متقلب حقه باز، که از روز اول مزاحم اجتماع بودند، از اول مزاحم پیغمبرشان بودند، که چه صدمه هایی به حضرت موسی ( علیه السلام ) زدند. اینها روز شنبه، روز جمعه شان بود. چنانکه برای یهودی ها الآن56

ص:101

هم روز شنبه، مثل روز جمعه ماست. خوب باید تعطیل بکنند، از قرآن فهمیده می شود، اینها روز شنبه را باید تعطیل می کردند، حالا در اسلام وجوب ندارد، گرچه در مرز و حد وجوب است، اما وجوب ندارد. ولی از قرآن فهمیده می شود، برای آنها وجوب داشت و اینها کارشان ماهیگیری بود، برعکس روز شنبه ماهیها ظاهر می شدند . حالا با قضیه طبیعی بود، یا بلا و امتحانی بود از طرف خدا، نمی دانیم - بالاخره روز شنبه ماهی ها می آمدند، اینها یک نگاه های حسرت آمیزی به ماهی ها می کردند، نه می توانستند بگیرند، نه می توانستند رها کنند. چه کنند؟ تقلب در قانون کردند. یعنی یک حوضچه هایی کنار دریا کندند و آب را به این حوضچه ها وصل کردند و پنجره هایی نصب کرده بودند. این ماهی ها که روز شنبه روی آب آمده بودند، وارد این حوضچه ها می شدند، وقتی می خواستند بروند، نمی توانستند بیرون بروند، راه برگشتن نداشتند. روز یکشنبه که میشد، می آمدند و ماهی های میان حوضچه ها را می گرفتند. قرآن این قضیه را، در سورهای بقره، اعراف (1) و مائده، تکرار می کند و خیلی مفصل قضیه را بیان میکند. در آیه دیگری می فرماید: ( و جعل منهم القردة و الخنازیر ) (2) : اینها به صورت میمون و خوک درآمدند.

شاید رؤسای ایشان، آنهایی که توجیه گر بودند، به صورت خوک درآمدند. آنها هم که مقلد بودند، به صورت میمون درآمدند. (به تناسب بین میمون و آنها، و تناسب بین خوک و آنها، بنا به قاعده تجسم عمل (3) ). اینها البته از نظر سوره اعراف منقسم بودند، به سه قسم:

١- ماهیگیران

٢- بی تفاوتها که حدود هفتاد هزار نفر را تشکیل می دادند.

3- یک قسمت هم آنهایی که نه تنها که ماهی نمی گرفتند، امر به معروف و نهی ازد.

ص:102

منکر هم می کردند، می گفتند: نکنید، این تقلب در قانون است. این توجیه گری ماست. قرآن می فرماید: اینها را نجات دادیم. یعنی افرادی که نهی از منکر می کردند، نجات پیدا کردند، اما آنهایی که این گونه ماهی می گرفتند و آن بی تفاوت ها که ساکت مانده بودند، همه شان به صورت میمون درآمدند، به صورت خنزیر درآمدند. چرا؟ به جهت تقلب در قانون؛ یعنی خلاصه کسی که مقام تسلیم و رضا در مقابل قانون ندارد؛ می خواهد سوسوی وجدان را خاموش کند، با توجیه گری می آید، در قانون تقلب می کند، کلاه سر قانون می گذارد. می خواهد ربا بخورد، نمی تواند؛ لذا با یک وضع عجیبی صد هزار تومان قرض الحسنه با یک شاخه نبات را به صد و ده هزار تومان می فروشد (1) . این توجیه کلاه گذاشتن سر شرع است. این جمله قرآن وفأذنوا بحرب من الله و رسولهه تسلیم و راضی نبودن ایشان را در مقابل دستور خدا بیانگر است. این صورت دوم، چنانکه گفتم از صورت اول بدتر می باشد. در صورت اول، گرچه برایش سنگین است، اما خفه شده و ساکت است، یا حتی نماز نمی خواند، گرچه برایش سنگین است. اما در صورت دوم نماز نمی خواند و می گوید: خدا را چه احتیاج به نماز من؟ اینجاست که کارش مشکل می شود. مثلا جمهوری اسلامی و انقلاب را قبول ندارد. یک دفعه خفه شده است، یک دفعه توجیه می کند. این توجیه گری متأسفانه در میان ما زیاد شده است، در مردان، زنان، باسوادان، بی سوادان، روحانیت و در غیر روحانیت وجود دارد.

گناه علنی و گناه اجتماعی. خانم از تو تقاضا دارم گناه علنی نکن. مشکل است. پروردگار عالم تو را در زندان غم و غصه، در زندان گرفتاری، گرفتار می کند. این زن های بی حجاب، این زنهای بدحجاب، من سراغ دارم، من خیال نمیکنم، یک نفرشان یک زندگی رفاهی داشته باشد. گناه علنی مشکل است. لذا در روایات هم زیاد اصرار شده، به اینکه گناه نکن، اگر میکنی در خفا بکن، گناه علنی نکن. برای این که گناه علنی پاپیچ دیگران هم می شود. بدحجابی و بی حجابی، دهن کجی به نظام، به خانواده های معظم شهدا و دهن کجی به فتح خرمشهر و پیروزی های رزمندگان اسلام خیلی مصیبت دارد؛ لذا تقاضای اول من این است، که گناه نکنید. اگر (العیاذ بالله) گناه می کنید، گناه علنی نکنید. ما طلبه ها اگر خدای نکرده غیبت می کنیم، در جامعه نباشد، در مجلس نباشد. ابقت گناه غیبت را در اجتماع نبریم.

اگر (العیاذ بالله) گناه علنی کردی، مواظب باش در سرازیری گناه واقع نشوی، و در سرازیری گناه واقع شدن، مثل کسی است، که سوار یک ماشین است و در یک جاده ای که دارای سرازیری است، ترمز ماشین ببرد. آدمی که در سرازیری گناه واقع بشود، این حالت را پیدا میکند.

استاد بزرگوار ما علامه طباطبایی - رضوان الله تعالی علیه- در المیزان می فرماید که برادران یوسف چون در سرازیری گناه واقع شدند، بیست و چهار گناه در قضیه یوسف کردند، و حتی کارشان به آنجا رسید، که نسبت ضلالت به پیغمبر خدا دادند. نسبت سرقت به پیغمبر خدا دادند. بالاخره نسبت خرافت و خرفت بودن به پیغمبر خدا دادند. تصمیم داشتند، پیغمبر خدا را بکشند، که نکشتند و در میان چاهش انداختند.

انسان گاهی یکبار دروغ می گوید، سپس مجبور می شود، دروغ دوم را بگوید، دروغ سوم را بگوید و ... تا به آخر که غرق می شود. زن یک دفعه چادر را کنار می گذارد، کم کم جوراب و شلوار را کنار می گذارد. کم کم فوکول پیدا می شود و کم کم کار به آنجا می رسد که مانند زمان طاغوت می شود. شیطان از کم شروع می کند و به کم قانع نیست. از همه تان تقاضا دارم، مخصوصا از شما طلبه ها، از شما فضلا این که در سرازیری گناه واقع نشوید. تذکر دیگر من به شما این است، که اگر گناه میکنید، آن هم گناه علنی، اما اگر در سرازیری

ص:104

گناه واقع شدید، تقاضا دارم، توجیه گری نکنید، که این خیلی خطر دارد. انسان گناه کند و گناهش را توجیه بکند؛ این دیگر موفق به توبه نمی شود. آنکه راستی وقتی گناه میکند خودش را مقصر بداند، آن خانمی که بدحجاب است، بی حجاب است اما خود را مقصر میداند این قابلیت دارد که توبه کند و رستگار بشود؛ اما آن که فوکول می گذارد، با توجیه گریهایش این فوکول را یک ارزش حساب میکند. چادر را یک ضدارزش حساب می کند، و با توجیه گریهایش، این ضدارزش، ارزش می شود. این خانم است، که رستگار نخواهد شد ( فلن تفلح أبدأ ).

گرچه این جمله چون مختص به طلبه ها نیست، شاید خیلی عالی نباشد، ولی این جمله را به همه بگویم، مخصوصا به اهل علم:

مؤسس حوزه علمیه قم، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم یزدی - رضوان الله تعالی علیه. آن مردی که به قول حضرت امام خمینی - أعلی الله مقامه ، این انقلاب از برکات اوست؛ فرموده بود که به طلبه نگویید «غیبت نکن»، برای این که اول تفسیق و بعد غیبت می کند و اگر هم گفتید، اصرار نکنید، برای این که اول تکفیر میکند و بعد غیبت می کند. این جمله از این مرد بزرگ برای ما سرمشق بزرگی است. اگر غیبت کردی، بدان گناهش بزرگ است، دیگر خواهش دارم تفسیقش نکن، خواهش دارم، تکفیرش نکن. خواهش دارم، توجیه گری در غیبت نکن .

اگر -العیاذ بالله ربا خوردی، بدان که گناه بزرگی کردهای؛ اما توجیه نکن. دیگر به اینجا نرسد، که بگویی نمی شود، نظام بدون ربا سرپا باشد. این دیگر خطر دارد.

به فرشتگان خطاب شد، به آدم سجده کنید، اگر شیطان سجده نکرده بود، و توجیه گری هم نکرده بود، دیگر کارش به اینجا نمی رسید، که هفت، هشت، ده جابه پروردگار عالم تشر برود. یعنی کار انسان به اینجا می رسد، همه سجده کردند ( فسجد الملائکة کلهم أجمعون ) (1) یعنی جبرییل، میکاییل، عزراییل، اسرافیل، حمله عرش همه و همه به این انسان سجده کردند، اما این شیطان همینطور صاف ایستاد. چقدر بی حیایی می خواهد؟! مثل زنهای بدحجاب در جمهوری اسلامی. چقدر بی حیایی می خواهد؟! بعد پروردگار عالم گفت: چرا سجده نکردی؟ توجیه کرد، آن هم چه توجیه غلطی؟ گفت: من بهتر از اویم! زیرا که من از آتشم، آدم از خاک است! آدمی وقتی که بخواهد توجیه گری کند، به تمام معنی خرفت می شود. شیطان عالم بود، ملا بود؛ اما همین شیطان ملا، اینجا خرفت شد. پروردگار عالم گفت: به روح این سجده کن نه به جسمش، ( فإذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین ) (2) . پروردگار عالم گفت: چرا سجده نکردی؟ گفت: این جسمش از خاک بود، من از آتشم. من از او اشرف هستم. این یک توجیه خرفت و احمق مآبانه است. نود و نه درصد توجیه هایی که مخصوصأ غربی ها، یعنی در واقع غرب زده ها، مخصوصا از فرنگ برگشته ها و روشنفکرنماها، میکنند از این قبیل است. خرفت بازی است، مغالطه است. البته بعضی هایش احساسات را تحریک می کند، مخصوصا احساسات خانم هایی را که رانده درگاه خدا باشند. و کار شیطان برای خاطر این توجیهش به جای بدی رسید. این قصه های قرآن به ما چه می گوید؟ می گوید: آقا، خانم! گناه نکن، اما اگر گناه کردی توجیه نکن! در مقابل قانون خدا، تسلیم و راضی باش؛ اما حالا اگر تسلیم و رضا نداری و برایت سنگین است، بگذار به همان سنگینی بماند، دیگر توجیه نکن.

گروه سوم: آنان که ضد تسلیم و رضا هستند، که دیگر مربوط به جلسه ما هم نیست. آن است که صاف بگوید، قبول ندارم. چنانکه متأسفانه از غرب زده ها، از روشنفکر مآب ها».

ص:106

زیاد دیده می شود. که با کمال آسانی و راحتی می گویند که: اینها را آخوندها در آورده اند؟ اصلا این ها در اسلام نیست! حالا این از کجا سرچشمه گرفته؟ چون مقام تسلیم و رضا ندارد، اول برایش سنگین است، بعد توجیه کرده، دیده نمی شود خرفت بازی کند، دیگر معلوم است که اصلا زیر حساب زده و حق را انکار کرده است. قرآن میگوید که عاقبت کار این گونه می شود: ( ثم کان عاقبة الذین أساؤا السوءای أن کذبوا بآیات الله ) (1) اول قانون برایش سنگین است، بعد توجیه میکند، بعد منکر می شود. جلسه به طول انجامید از همه تان عذرخواهی می کنم، اما امیدوارم که برای من و شما بحث خوبی باشد و تقاضا دارم اگر بحث خوبی بود، مقداری درباره آن فکر کنید و تقاضا دارم، شما همه تان مقام بالایی دارید، در جوار امام رضا امروز از آقا یک عیدی بخواهید و آن اینکه دست کم مرتبه اول تسلیم و رضا را به همه ما عنایت کند، ان شاء الله.».

ص:107

ص:108

دارند، و روز قیامت، به نفع یا ضرر ما شهادت می دهند، این از بحثهای ابتکاری قرآن کریم است، گرچه ما نتوانیم آن را درک نماییم، اما دلالت قرآن بر آن خیلی واضح و انکارناپذیر است.

در روز قیامت افرادی هستند که سوگند می خورند، که این پرونده دروغ است. قرآن می فرماید: « همینطور که برای شما به دروغ سوگند می خورند، برای اثبات حرفشان برای ما هم قسم دروغ می خورند و می گویند، ما بهشتی هستیم نه جهنمی.» در روز قیامت بعضی افراد می گویند خدایا قسم به حق خودت، ما بهشتی هستیم نه جهنمی! قرآن می فرماید: ببین انسان به کجا می رسد و دروغگویی که در دل او رسوخ کرده است در باطن او هویدا می شود و چه رسوایی ها به بار می آورد. در حقیقت یکی از گواهان که در روز قیامت له، یا علیه ما، شهادت می دهد، خداست. و به این که در محضر خدا هستیم، باید یقین داشته باشیم، نه بدانیم. همه می دانیم ولی کاربرد ندارد. آن که قرآن برای متقی صفت می آورد، این است، که آن دانستن در دل او رسوخ کرده است، آن دانستن که مربوط به عقل است، مربوط به قلب شده است. اول می فرماید: ( یؤمنون بالغیب ) بعد هم می فرماید: ( و بالأخرة هم یوقنون ) (1) آن ایمان و یقین یک معنا دارد و هر دو هم مربوط به دل است، ایمان و یقین آن است که انسان بواسطة ریاضتهای دینی، به واسطه غبادت و رسیدن به مقام عبودیت، به غیب ایمان پیدا کند و به قیامت یقین پیدا کند، یقین پیدا کند که ... در محضر خداست. یقین پیدا کند که خدا علیه یا له او شهادت می دهد.

رسول الله ( صلی الله علیه و آله ) هستی و همه جا محضر اوست، در محضر ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) عالم هستی و همه جا محضر آنهاست! آنان بر گفتار و کردار شما، بر نحوه فعل شما، بر وجهه گفتار و کردار شما، یعنی بر افکار شمانظارت کامل دارند و در روز قیامت له یا علیه شما شهادت می دهند..

( و کذلک جعلناکم أمة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس فیکون الرسول علیکم شهیدا ) (1)

این آیه شریفه دو معنا دارد؛ معنای ظاهریش این است، که ای مسلمان تو باید برای جامعه بشریت الگو و سرمشق باشی، چنانکه پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و برای شما سرمشق است.

( لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة ) (2)

و یک معنای باطنی، که امام صادق ( علیه السلام ) برای این آیه شریفه فرمودند، می فرماید: مراد از آیه این است که ما در روز قیامت ناظر بر اعمال، و پرونده ها هستیم، و له یا علیه شما شهادت می دهیم، چنانچه پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و ناظر و شاهد بر پرونده ها و اعمال ما است، ما هم برای همه شهادت می دهیم.

این آیه شریفه به ما می گوید، در این دنیا ما ناظرانی مثل پیغمبر، و مثل جضرت ولی عصر داریم. ما ناظری مثل حضرت رضا ( علیه السلام ) داریم. این آیه شریفه می فرماید این جلسه، الان نه فقط ظاهرش، بلکه واقعش در محضر حضرت رضا ( علیه السلام ) است. برای این که حضرت رضا ( علیه السلام ) اگر بخواهند له یا علیه ما در این جلسه شهادت بدهند، باید بدانند من برای چه می گویم؟ آیا برای خدا میگویم یا نه؟ شما برای چه اینجا آمدید؟ آیا خلوص دارید یا نه؟ وجهه و باطن عمل و افکار ما را هم حضرت رضا باید بدانند. لذا دل ما در محضر حضرت رضاست. جلسه ما در محضر حضرت رضاست، و در روز قیامت شهادت می دهند.د.

ص:112

گفتارت باش! مواظب کردارت باش! مواظب شنیدنیهایت باش! چرا؟ برای این که در روز قیامت از گوش، چشم، زبان، بلکه از دل سؤال می شود و آنها جواب میدهند؛ یعنی این آیه شریفه، علاوه بر اعضاء و جوارح دل را هم آورده، که معنایش این جور می شود، هویت انسان در روز قیامت علیه او شهادت می دهد. از چشم می پرسند چه کردی؟ می گوید: نگاههای آلوده داشتم از گوش می پرسند چه کردی؟ می گوید: صداهای آلوده شنیدم. صداهایی که گناه بود، استماع کردم. به زبان می گویند: چه کردی؟ می گوید: غیبت کردم، تهمت زدم، شایعه پراکندم، دروغ گفتم. بعد از دل می پرسند، چه کردی؟ از هویت می پرسند: چه کردی؟ در سوره یس این مطلب آمده است، متأسفانه بعضی اوقات این انسان با این همه شاهد و ناظر همه چیز را منکر می شود. اما وقتی همه چیز را منکر شد، دیگر زبانش را مهر می کنیم، برای آنکه سخن بیهوده نگوید، زبانش را از کار می اندازیم، که دیگر در مقابل خدا زبان درازی نکند. وقتی که زبانش مهر شد. اعضاء و جوارحش علیه او شهادت می دهند.

( الیوم نختم علی أفواههم و تکلمنا أیدیهم و تشهد أرجلهم بما کانوا یکسبون ) (1)

این شخصی که زبانش مهر شد، همین طور که آن آیه دلالت داشت، اگر این انسان خیره سر، لجوج و متعصب و یک دنده بشود، به عبارت دیگر اگر فاسق شود، فسق در دل او رسوخ میکند، نه در مقابل حق و حقیقت، بلکه در مقابل پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) و ایستادگی می کند، در مقابل ملائکه ایستادگی می کند، و اتفاقا روایات فراوانی هم علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه در این باره آورده است، که اگر انسان بدبخت و گمراه بشود، کارش به جاهای باریکی می رسد. همینطور که می بینید، بعضی انسانها، دانسته به بیراهه می روند: ( و أضله الله علی علم ) (2)

بعضی از انسانها، فهمیده پا روی حق و واقع می گذارند. گاهی برای کوبیدن7.

ص:115

شخصیت دیگران فهم و شعورش را نادیده می انگارد. اینجا ظاهر و آنجا باطن است، اینجا عرض و آنجا واقع است. همه واقعیات آشکار می شود: همه چشمها تیز بین و واقع بین می شود، همه حقایق و واقعیتها ظهور می یابد: ( فکشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید ) (1) .

در آن هنگامه افراد لجوج، منکر حق و حقیقت می شوند. واقع را می بینند. منکر همه چیز می شوند.

حتی در مقابل پیغمبراکرم ( صلی الله علیه و آله ) و ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) عرض اندام می کند. و در مقابل اعضاء و جوارحش هم به آنها می گوید: «چرا علیه من شهادت می دهید؟» که آنها می گویند: ( أنطقنا الله الذی أنطق کل شیء ) (2) و از این قبیل آیات، که در سوره یس هم تکرار شده است، فهمیده می شود، که اصلا منکر همه چیز است. دیگر گنگ می شود. با این شهادتها و نظارتها به جهنم کشیده می شود.ت.

ص:116

نقل می کند، که حضرت عیسی ( علیه السلام ) به پروردگار عرض میکند: ( و کنت علیهم شهیدا مادمت فیهم ) (1)

تا آن زمانی که من در میان امتم هستم، ناظر و شاهد هستم و در روز قیامت هم آنچه تحمل کرده ام، شهادت می دهم. ملائک مقرب خدا، نظیر جبرئیل و عزرائیل که بر اعمال ما حتی بر دل ما ناظرند، در روز قیامت شهادت می دهند.

ناظر سوم: از قرآن کریم استفاده کردیم، که در شبانه روز دو تا ملک پرونده ما را تنظیم می کنند، یکی پرونده ثوابها و دیگری پرونده گناه را تنظیم می کند و اینها هم نظارت دارند و در دنیا و آخرت شهادت می دهند.

ناظر چهارم: به آیاتی استدلال شد، که همه اعضا و جوارح ما، شاهد بر اعمال ما هستند و این مورد چهارم مهم تر از موارد بالا است. اگر انسان یک مقداری توجه داشته باشد، خود را از زندان غفلت بیرون ببرد و این که قرآن شریف می گوید: چشم و گوش و زبان بلکه پوست بدن و گوشت و استخوان، بلکه هویت ما در روز قیامت له ما یا علیه ما شهادت می دهد، چه وقت می تواند شهادت بدهد؟ وقتی که در دنیا بر اعمال ما شاهد باشد. این گونه مطالب یا باید از قرآن گرفته شود، یا از افرادی که عالم شهود دارند. بهترین راه دریافت این مطالب، قرآن و روایات اهل بیت ( علیهم السلام ) است.

می کند، اگر ناظر نباشد معنا ندارد، که در روز قیامت شهادت بدهد. اگر شعور نداشته باشد، معنا ندارد، در آنجا شهادت بدهد. شهادت فرع تحمل است، فرع آگاهی است و تا آگاه نباشد، نمی تواند شهادت بدهد. موارد زیر از قرآن شریف استفاده می شود:

1) اعضا و جوارح ما، زمین و زمان، در و دیوار، فرش و رختخواب، میز و صندلی و هرچه اطراف ماست، بر گفتار و کردار ما ناظر است، و در روز قیامت له یا علیه ما شهادت می دهند.

قرآن در سوره زلزال می فرماید: ( إذا زلزلت الارض زلزالها* و أخرجت الأرض أثقالها* و قال الإنسان ما لها یومئذ تحدث أخبارها بأن ربک أوحی لها ) (1)

با آن زلزله عجیب، عالم قیامت به پا می شود. وقتی عالم قیامت به پا شد، زمین علیه ما شهادت می دهد. آنچه در دنیا برداشت کرده است، آنجا شهادت می دهد. این کسی که علیه او شهادت داده می شود، با تحسر و حیرانی با زمین حرف می زند؛ می گوید: چه خبر است؟ چرا چنین میکنی؟ می گوید: به امر خدا می گویم. ( بأن ربک أوحی لها) خدا فرموده است، این شهادت را بده، تحمل شهادت را بکن. .

در روایات هم درباره شهادت زمان، مکان، و چیزهایی که اطراف ماست، تصریحاتی شده است (2) . علاوه بر این که اینها شعور دارند، علم دارند، بلکه بر اعمال ما ناظرند و شهادت می دهند؛ خیلی از شما و یا همه شما می دانید، آنچه باید توجه داشته باشیم، در این دنیا غوغایی است. ما کوریم، ما کریم، ما نفهمیم و الا دنیا شعور دارد، در و دیوار فهم دارد. در و دیوار بینایی دارد ولو این که ما نحوه شنوایی، بینایی، نحوه شعور و برداشت آن را نفهمیم، اما قرآن به ما می گوید: «و إن من شیء الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم ) (3) چیزی نیست، در این عالم که شعور نداشته باشد و تسبیح خدا نکند، تو.»

ص:119

نمی فهمی، تو گوش شنوا نداری. حضرت داود، که گوش شنوا داشت می شنید. از نظر قرآن او وقتی زیور می خواند، در و دیوار با او هم صدا می شدند. گیاهان و درختان و کوه ها و آبها با او هم صدا می شدند. ( یا جبال أوبی معه و الطیر ) (1) این امر، امر تکوینی است. یعنی وقتی که حضرت داود زبور می خواند، پرنده ها، کوهها، در و دیوار، که اطراف او بودند، با او زبور می خواندند. افرادی هستند، که وقتی میگویند: ( لا إله إلا الله ) و جهان با آنها می گوید: ( لا إله إلا الله ) و به قول قرآن: ( قد علم کل صلوته و تسبیحه ) (2) اینها نماز دارند. نمازشان چه جوری است؟ نمی دانم. اینها تسبیح دارند. نحوه تسبیحشان چیست؟ نمی دانم. اما قرآن می گوید، نماز دارند، تسبیح دارند. با آن که دل دارد و مرد خداست، هم صدا می شوند و به او کمک می کنند. او قرآن می خواند، همه با او قرآن می خوانند. وقتی که همه با او قرآن خواندند، بر قرآن خواندن او نظارت دارند، در روز قیامت پرده ها عقب می رود. در روز قیامت نفهمی ها از بین می رود: ( و کشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید ) (3) چشم همه افراد تیزبین و حقیقت بین و روشن می شود. آن وقت صدای زمین را که نمی شنیدند، می شنوند. می بینند، زمین علیه آنها شهادت می دهد. با زمین حرف می زنند: چرا چنین میکنی؟ می گوید: خدا می گوید بگو، می گویم. چنانچه در و دیوار با آنها حرف می زند. ما از قرآن به خوبی استفاده می کنیم، در روز قیامت نه فقط ما محشور می شویم، بلکه این جهان محشور می شود. وقتی این جهان محشور شد، آن اطراف ما، در و دیوارش که به نظر ما شعور نداشتند، می فهمیم که چه شعوری دارند.

ما سمیعیم و بصیریم و هشیم

با شما نامحرمان ما خامشیم (4)

اگر محرم راز بشوی، چشم بینا و گوش شنوا پیدا میکنی، همین جا تسبیح پرندگان را میشنوی، همین جا می فهمی و می بینی در ودیوار، کوه و صحرا، دریا، همه و همه از گفتار، کردار، پندار ما، برداشتی دارند. این هم یک ناظر در این دنیاست، که ما و لو در یک اتاق6.

ص:120

تنها باشیم، تنها نیستیم. معنا ندارد، انسان تنها باشد. علاوه بر این که خدا هست، علاوه بر این که ائمه طاهرین ( علیهم السلام ) هستند، ما در محضر آنها هستیم. علاوه بر اعضا و جوارح ما که شعور دارند و ما نمی فهمیم، در و دیوار اتاق، زمین اتاق، فرش اتاق شعور دارند. ما تنها نیستیم. خیال می کنیم این آب و این لیوان شعور ندارند. ما خیال می کنیم، این میز و صندلی چیزی نمی فهمد، اما قرآن می گوید: توجه داشته باش. ( ان من شیء إلا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم ) (1) ( یا جبال أوبی معه و الطیر ) این که بعضی از آقایان مفسرین گفته اند این تسبیح تکوینی است، درست نیست. اگر ( یسبح لله مافی السماوات و ما فی الأرض ) (2) را تسبیح تکوینی بگیریم، اما نظیر ( یا جبال أوبی معه و الطیر ) ، نظیر ( قد علم کل صلؤته و تسبیحه ) را نمی شود تسبیح تکوینی گرفت. باید از قرآن استفاده کنیم و بگوییم شعور و برداشت دارد. برداشت ملائکه را می فهمیم؛ اما برداشت زمین را نمی فهمیم. برداشت خدا را نمی فهمیم، برداشت اعضا و جوارح خودمان را نمی فهمیم؛ ولی بالاخره علم دینی ما، یا علم مادی ما هر چه ترقی کند، یک قطره از دریاست.

در روایات می خوانیم قضیه حضرت خضر ( علیه السلام ) و حضرت موسی ( علیه السلام ) ، وقتی تمام شد، یک مرغکی آمد، دو قطره آب برداشت، یک قطره در مقابل حضرت خضر و یک قطره در مقابل حضرت موسی ( علیه السلام ) انداخت. حضرت خضر به حضرت موسی گفت: میدانی این چه میگوید؟ این میگوید: علم شما در مقابل علم خدا قطره ای در مقابل دریاست، در روایات معتبرهای امام سجاد ( علیه السلام ) می فرماید:علم حضرت موسی ( علیه السلام ) ، علم حضرت خضر ( علیه السلام ) در مقابل علم ما، قطرهای از دریاست (3) . علم هر چه ترقی کند چه علم معنوی، و چه علم مادی دو حرفش بیشتر نمایان نمی شود، تا این که حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه بیاید. وقتی او آمد حروف دیگر نمایان می شود. مسلم روزی خواهد آمد. امیدواریم، در همین نسل باشد، روزی خواهد آمد، که مردم همه و همه بفهمند. دنیا شعور دارد. روزی1.

ص:121

خواهد آمد، که همه و همه بفهمند، اعضا و جوارح ما شعور دارند و بر گفتار و کردار ما نظارت دارند. و آن روز، روز ظهور علم و روز ظهور حاکمیت شیعه است. و علی کل حال بفهمیم یا نفهمیم، تعبد در مقابل قرآن به ما می گوید، این جلسه ما، الآن، در و دیوارش، برقش، این میکروفن مقابل من، میز و صندلی، همه و همه بر اعمال ما ناظرند. چیزی که من نمی فهمم و فهمیدنش فوق العاده مشکل است، این است که نه تنها بر ظاهر، بلکه بر باطن نظارت دارند. چرا؟ برای این که چه وقت زمین علیه ما شهادت می دهد؟ وقتی که به نحوه عمل، به وجهه عمل توجه داشته باشد. وجهه عمل یعنی چه؟ یعنی آیا من برای خدا میگویم یا نه؟ شما که اینجا نشستید، آیا برای خدا نشسته اید یا خیر؟ اگر صندلی شما، زمین، در و دیوار در روز قیامت بخواهد، له ما شهادت بدهد، باید وجهه عمل را بداند. باید حقیقت عمل را درک بکند و این دیگر از خود آن اصل مطلب مشکل تر است. ولی علی کل حال این معانی تصریح قرآن است و ما باید به قرآن تعبد پیدا کنیم.

قیامت اعمال ما مجسم می شود. ( یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضراً وما عملت من سوء تود لو أن بینها و بینه أمداً بعیدا و یحذرکم الله نفسه و الله رؤوف بالعباد ) (1) یعنی خدا رأفت دارد. خدا مهربان است. زنگ خطر می زند. ( و یحذرکم الله نفسه ) زنگ خطر خدا چیه؟ این که توجه داشته باش، آنچه میکنی، در روز قیامت خودش را می یابی: ( تجد کل نفس ماعملت من خیر محضرأ ) اعمال خوبش به صورتهای خوب اطرافش را می گیرند و شعارهای بهشتی برایش می دهند، اعمال بدش، هم به تناسب صورت بندی شده، درندگی هایش، به صورت سگ، رقص ها و فیلم ها و ابتذال هایش به صورت میمون، تکبرها و خودبینی ها به صورت پلنگ و گرگ اطرافش را می گیرند.

قرآن می فرماید: وقتی که این اعمال به این صورت اطرافش را گرفت، به قدری خجالت میکشد، که اصلا جهنم را فراموش می کند. می گوید: ای کاش بین من و این اعمال من فاصله بود؛ یعنی ولو اینکه جهنمی باشم، ای کاش بین من و اعمال من خیلی فاصله بود، این رسوایی است. نظیر این آیه در قرآن زیاد است. این آیه می فرماید، که اعمال به تناسب صورت بندی می شود و در روز قیامت با ماست. الآن هم هست، در قبر، در عالم برزخ و در روز قیامت با ماست. اگر بهشتی باشیم، در بهشت با ماست. اگر جهنمی باشیم، در جهنم با ماست و از ما جدا نمی شود. اصلا معنا ندارد، چیزی موجود بشود، سپس نابود بشود و روایات در این باره فراوان است. کسی خدمت رسول گرامی آمد و گفت، یا رسول الله من نمی توانم، همیشه خدمت شما باشم. یک نصیحتی به من بکن، تا سرمشق زندگیم باشد. پیغمبر فرمودند: بدان هر چه بکنی، در قبر با توست. اگر خوب باشد، با توست، اگر بد باشد، با توست و مواظب باش در قبر رفیق خوب پیدا کنی. گفت: یا رسول الله اجازه بده شاعری بیاید و این فرمایش شما را به شعر بیاورد. حتان آمد و فرمایش پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) او را به نظم درآورد، که مرحوم محدث قمی در منازل الآخرة.»

ص:123

اشعارش را نقل می کند (1) .

یکی از بزرگان را خواب دیدند. به او گفتند، وضعت چگونه است؟ گفت: وضعم خوب است؛ باغ دارم، قصر دارم، اما یک عقرب هم دارم، مرتب به انگشت پای من نیش می زند. گفت: در بچگی یک چاقو دزدیدم، چاقو را زیر خاک کردم. فلان جاست. و یادم رفت، این حق الناس را بدهم. این حق الناس برای من یک عقرب شده. باید این عقرب را با توبه میکشتم. یادم رفته، نکشتم. می گوید: از خواب بیدار شدم، رفتم آنجا، چاقو را از زیر خاک پیدا کردم، بالاخره به صاحبش رد کردم. او را در عالم خواب دیدم که برای من دعا کرد و گفت که مرا نجات دادی. عقرب را کشتی.

یکی از علمای بزرگ را در خواب دیدند، گفت که حالم خوب است، وضعم خوب است، اما یک عقرب دارم. آن هم گفته بود، شصت پای من را نیش می زند. اینها را نمی فهمم یعنی چه. چرا شصت پا؟ برای خاطر این که یک نیش به یک مسلمان زدم، دلش را آزرده کردم، باید توبه میکردم، نکردم. باید این را راضی می کردم، نکردم. یک عقرب شده و این عقرب را باید با آب توبه میکشتم، اما نکشتم و نظیرش در روایات ما فراوان دیده می شود. در قرآن شریف فراوان دیده میشود. از نظر شهودی ها، زیاد از این چیزها دیده اند و زیاد از این چیزها نقل کرده اند.

کشکول یک قضیه ای نقل می کند، که آن را ظاهرا مرحوم محدث قمی در منازل الآخرة نقل می کند (1) . مرادم این جمله شیخ بهایی است، که بعد از این که قضیه را نقل می کند، می فرماید: این تجسم عمل از نظر اسلام، و از نظر شیعه ضروری است؛ یعنی آیات و روایات زیادی داریم، که قابل تأویل نیست. یک ضرورتی در اسلام شده است، که به آن تجسم عمل می گوییم. یعنی عزیزان من گفتار و کردار ما به قول قرآن به اندازه ذره ای و لو به اندازه یک اتم باشد، حتی افکار ماو لو یک فکر خیلی کوچک، نابودشدنی نیست. چیزی که ما موجود می کنیم با ماست. اگر چشم بصیرت داشته باشیم، می بینیم، که با ماست. الآن با ماست و اگر هم چشم بصیرت نداشته باشیم، یک روز می بینیم. درکجا؟ در قبر! این که در روایات می خوانیم. مخصوصا از فضلای جلسه تقاضا دارم این روایات را سبک نشمارید، قبر ما را صدا می کند. نگویید: روایت قدسی است. ضعیف السند است. روایت تأیید دارد. قبر ما را صدا میکند. مرتب صدا میکند. ای صاحب من، خانه ای تاریک هستم. فکری کن، خانه ای بی مونس هستم، فکری کن. و بالاخره خانه ای تنها هستم فکری کن. آن که مرادم است، این است. ندای قبر این است: ای صاحب من خانه ای هستم، پر از مار و عقرب. تریاقی بفرست اینها را بکشد. یعنی چه؟ این مار و عقرب دنیایی که نیست (2). مار و عقرب که در قبر نیست. در همه قبرها نیست. یعنی آن گفتار ما، آن کردار ما اینها در قبر مار و عقرب است.

این سخن های چو مار و کژدمت

مار و کژدم گشت و می گیرد دمت (3)

این سخن های نیش دار ما، این کردار نیش دار ما، اینها مار و عقرب می شوند. غیبت ها، تهمت ها، ظلم ها، این ها سگ درنده می شوند. این سگ درنده با ماست. اگر هم نماز شب باشد، و نماز اول وقت، مخصوصا خدمت به خلق خدا، اینها یک مونس خوبی است. چه مونس خوبی. بعضی اوقات، انسان در عالم برزخ به اندازه ای در رفاه است، که به قولنی

ص:125

قرآن وقتی وارد صف محشر می شود، می گوید که عالم برزخ چقدر کم بود. یک لحظه، شاید میلیاردها سال عالم برزخش بوده، اما به قول قرآن شریف می گوید: ( إن لبثتم إلا قلیلا ) (1) چقدر کم بود؛ اما برای بعضی هم این عالم قبر، یک دقیقه او، یک میلیون سال است. چیزی که در آخر به عنوان شاهد باید عرض کنم، این است که ما یک چیز مهمتر از قرآن استفاده میکنیم و آن این است، که بهشت الآن هست، ( أعدت للمتقین ) (2) مهیاست. اما نعمتهای بهشت را ما باید تهیه کنیم. که همان اعمال، گفتار، کردار و افکار ماست. جهنم موعود الآن هست، « أعدت للکافرین » (3) . این ( أعدت للکافرین ) یعنی هست. جهنم خلق شده. الآن هست؛ اما آتش جهنم را ما تهیه می کنیم. اگر مار و عقرب در جهنم هست، اگر حمیم در جهنم است، اگر زقوم در جهنم هست ما تهیه می کنیم (4) .

چند آیه در قرآن هست، که به جهنمیها خطاب می شود، ( ذلک بما قدمت أیدیکم و أن الله لیس بظلام للعبید ) (5) این جواب آن اشکال هم هست . این که کسی هفتاد سال در این دنیا بدی کند چرا باید یک عمر با آن عذاب های دردناک بسازد؟ قرآن مجید میگوید: ( أن الله لیس بظلام للعبید ) خودت تهیه کردی، ( ذلک بما قدمت أیدیکم ) .

بهشتش هم همین است. بهشتش را هم قرآن می گوید که وقتی بهشتی ها وارد بهشت می شوند و آن ملائکه به عنوان تبریک و تهنیت به ایشان می گویند: ( کلوا و اشربوا هنیئا بما أسلفتم ) (6) این ها را خودت تهیه کردی. آن حور و قصور و آن باغهای آنچنانی را خود تهیه کردی. اگر بهشت عدن است، نعمت هایش را خودت تهیه کردی، اگر هم رضوان الله است خودت تهیه کردی. وقتی چنین باشد، پس این اعمال ما نه فقط در روز قیامت علیه.»

ص:126

ما شهادت تکوینی می دهد بلکه اصلا عالم آخرت همان اعمال ماست.

آنچه میکاری همه روزه بنوش

آنچه میبافی همه روزه بپوش

« الدنیا مزرعة الآخرة » (1) دنیا مزرعه آخرت است.

الغافلونه ) (1)

می گوید: من پشت سر پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و سوار بر اسب بودم. این آیه شریفه خوانده شد، پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و فرمودند: ای معاذ! امت من، چه رسد انسانهای غیر مسلمان همه و همه روز قیامت محشور می شوند. یک دسته به صورت سگ، یک دسته به صورت میمون، یک دسته به صورت الاغ، یک دسته به صورت پلنگ، در میانشان انسان هایی هم هست. روایتی که مرحوم طبرسی نقل می کند خیلی مفصل است (1) . سپس توضیح می دهد که چه کسی به صورت سگ، چه کسی به صورت پلنگ، گرگ یا میمون وارد صف محشر می شوند. الآن هم این هست. آنهایی که کشف و شهود داشته باشند، می بینند. همان روایت مشهور را هم علامه مجلسی نقل می کند که در مکه خدمت امام صادق ( علیه السلام ) بودم، طوافم تمام شده بود. امام صادق ( علیه السلام ) هم طوافشان تمام شده بود. رفتم خدمت امام صادق ( علیه السلام ) نشستم، و به امام صادق ( علیه السلام ) گفتم: یابن رسول الله، امسال چقدر حاجی فراوان است. مطاف پر بود، حضرت فرمودند: « ما اکثر الضجیج و اقل الحجیج » (2) فرمودند: سر و صدا زیاد است. اما حاجی کم. می گوید: نفهمیدم، به من چشم کشف و شهود دادند. فرمودند: نگاه کن. می گوید: از میان انگشتان حضرت نگاه کردم، دیدم که یک مشت گاو، الاغ، سگ، میمون و در میانشان هم انسان هایی هستند.

یعنی غیبت های ما، تهمت های ما، حق الناس های ما، ظلم های ما، نیش های ما، روی هویت ما اثر می گذارد. و ما را به صورت یک سگ در می آورد. آن خانمی که در حجاب لاابالی است، آن خانمی که حال ابتذالی دارد، این ابتذال و بی عفتی اش، این بی حجابی اش، این مرتب نگاه کردن مردم به او، با این وضع نکبت بار توی کوچه آمدن، روی هویت ذات او اثر می گذارد، این را به صورت یک میمون در می آورد. همین طور که الآن عروسک آمریکاست، در روز قیامت هم میمون است و به صورت میمون در محشر وارد می شود.

ای دریده پوستین یوسفان

گرگ برخیزی از این خواب گران..

ص:130

( ونحشرهم یوم القیامة علی وجوههم عمیاً و بکما و صما مأویهم جهنم ) (1)

یعنی این آدم های لجوج، این آدمهایی که دانسته روی واقع پا می گذارند، این آدم هایی که کارشان این است، که حق و حقیقت و مردان خوب را پایمال کنند؛ اینها در روز قیامت وارونه به صف محشر می آیند. ( ونحشرهم یوم القیامة علی وجوههم ) پاها به بالا، سر روی زمین، این جوری می آیند، هم کورند، هم کرند، هم گنگ. در دنیا کور بودند، آنجا کورند. ( و من کان فی هذه أعمی فهو فی الآخرة أعمی و أضل سبیلا ) (2) آنجا کورتر است. اینجا گنگ بوده، آنجا گنگ است، گنگ چی؟ گنگی که باید واقع را بگوید، باید امر به معروف کند، نهی از منکر کند، ساکت می ماند، کر بوده است. کر چی؟ این که باید حقایق را بشنود، نشنیده است، آدم لجوج، وارونه به صف محشر می آید. قرآن می گوید: معلوم است، جایش کجاست. ( مأویهم جهنم ) (3)

آیه دراین باره زیاد است، از نظر قرآن و روایت یک امر مسلمی است و اینکه انسان با این وضع وارد صف محشر شود، به قول قرآن کارش خیلی خراب است.

بنابراین، این بالاترین شهود برای ماست. قرآن هم همین را می گوید. می فرماید: بالاترین شهود برای تو همین است، که هویت تو علیه تو شهادت می دهد.

( و کل انسان ألزمناه طائرة فی عنقه ) (4) بعد می فرماید: « کفی بنفسک الیوم علیک حسیبأ » یعنی در روز قیامت، هر کسی شانس او به گردنش است. بعد هم خطاب می شود: هویت تو، شاهد تو است. ( کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا ) (5) برای رسیدگی به حساب و کتاب تو هویتی که در تو نمایان است، بس است و اگر ما برای نظارت بر اعمال، برای شهادت بر اعمال، جز این هم چیزی نداشتیم بس بود، که برای ما یک نیروی کنترل کننده بشود و گفتار و کردار ما کلید داشته باشد..»

ص:131

ص:132

دوم: نماز ویژگان درگاه حق (نماز متقیان) . . . . . 41

سوم: نماز بندگان فروتن (خاشعان) . . . . . 42

٣- رابطه حادث با قدیم: «قومیت حضرت حق»؛ . . . . . 43

4- نماز؛ معلم اخلاق در آوردگاه عمل . . . . . 45

نور در مقابل تیرگی . . . . . 46

5- نماز؛ گشایشگر تنگناها و سختی ها . . . . . 47

6- دنیا بسان دریا . . . . . 50

7- پستی آفرینی کم شمردن نماز . . . . . 51

8- نماز شب؛ راه رسیدن به مقام محمود . . . . . 52

گفتار چهارم: مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه)، حقیقتی قرانی . . . . . 55

١- اهمیت شب ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه» . . . . . 55

٢- منظور آیة استخلاف؛ شیعیان اثناعشری . . . . . 57

٣- دو شرط فرج آمادگی و انتظار: . . . . . 60

4- رهروی راه رهبری، وظیفه ای همگانی . . . . . 62

5- شبهات درباره مهدویت . . . . . 64

5-1 آشکار نشدن نشانه های بارداری . . . . . 64

5-2 عمر حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه ) . . . . . 66

5-3 نحوه ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه ) . . . . . 68

گفتار پنجم: اسلام گشایشگر سختیهای جامعه انسانی . . . . . 71

1- دو مشکل بزرگ جامعه بشری . . . . . 71

1-1 اختلاف طبقاتی . . . . . 71

1-2 اضطراب خاطر . . . . . 72

2- اسلام و حل مشکل طبقاتی . . . . . 73

3- اسلام گشایشگر پریشانی و نگرانی . . . . . 77

4- اقسام ایمان: . . . . . 78

ص:134

4-1 ایمان از راه برهان . . . . . 78

4-2 ایمان از راه تقوا . . . . . 78

5- داستان پند آمیز ابوایوب انصاری . . . . . 81

6- وعده های خدا به مؤمنان . . . . . 81

7- برهان لم بر وجود مدبری حکیم . . . . . 85

گفتار ششم: پرهیزگاری و مقام تسلیم و رضا از دیدگاه قرآن . . . . . 89

١- مقام تسلیم و رضا در قرآن . . . . . 90

2- اقسام تسلیم و رضا . . . . . 93

3- اقسام لطف . . . . . 96

4- عدم تسلیم؛ انکار عملی احکام الهی . . . . . 98

5- در سرازیری گناه . . . . . 103

توجیه گری کار شیطان و شیطان صفتان . . . . . 105

گفتار هفتم: گواهان و شاهدان بر افکار و کردار، در قرآن (1) . . . . . 109

١- مهمترین شاهد: خداوند . . . . . 110

2- معصومان: . . . . . 111

3- فرشتگان . . . . . 113

4- اعضا و جوارح . . . . . 114

گفتار هشتم: گواهان و شاهدان بر افکار و کردار، در قرآن (2) . . . . . 117

١- قرآن و گواهی جهان و اعضای انسان . . . . . 118

2- قرآن و گواهی کردار آدمی . . . . . 122

٣- تجسم اعمال . . . . . 124

4- حبط اعمال . . . . . 127

5- غفلت انسان . . . . . 128

6- تحول در هویت انسانی . . . . . 128

ص:135