عنوان قراردادی: زیارت جوادیه (زیارت چهارم امام رضا علیه السلام)
عنوان و نام پدیدآور: زیارت جوادیه (زیارت چهارم امام رضا علیه السلام)/ مهدی آقابابایی
مشخصات نشر: بیجا بینا
مشخصات ظاهری:28 ص.
وضعیت فهرست نویسی:فیپا
موضوع: امام جواد -- زیارتنامه ها
موضوع:زیارتنامه ها
زیارت جوادیه (زیارت چهارم امام رضا علیه السلام)
تهیه و تنظیم : مهدی آقابابایی
ص: 1
مقدمه .................... 3
زیارت تجلی تجدید عهد با امام .............. 4
روایتی زیبا دربارۀ زیارت ............... 4
اوقات خاص زیارت امام رضا 7 ... 6
« زیارت جوادیه » در تألیفات بزرگان .................. 8
1 : آقای میرداماد ( متوفی1040ق ) در کتاب « اربعۀ ایام » ..................... 8
2 : علامه مجلسی قدس سره ( متوفی 1111قمری ) در « بحارالانوار » ................. 8
3 : علامه عبدالله بحرانی قدس سره ( متوفی 1148ق ) در کتاب « عوالم العلوم » ..... 9
4 : فاضل بسطامی ( متوفی 1309ق ) در « تحفه رضویّه »..................... 9
5 : محدث نوری قدس سره ( متوفی1320ق ) در کتاب « مستدرک الوسائل » ....... 9
6 : ملا عبدالرحیم اصفهانی پاچناری ( متوفی 1300ق به بعد ) در کتاب« درۀالرضویه در شرح زیارت جوادیّه » 9
7 : محدث قمی قدس سره ( متوفی 1359قمری ) ............... 10
الف : در کتاب « تحفۀ طوسیّه » .. 10
ب : در کتاب « الفوائد الرضویّه » ...................... 10
ج : در کتاب « مفاتیح الجنان » ... 11
8 : دانشمند بزرگوار سید محمد جواد طبسی حائری ( معاصر ) در « المُنتخَبُ الحَسنی للادعیۀ و الزیارات » 11
9 : دانشمند بزرگوار سید مرتضی مجتهدی سیستانی (معاصر) در کتاب « صحیفه رضویّه » 12
شرح بعضی از فرازهای زیارت جوادیّه................... 13
متن زیارت جوادیّه ................ 20
منابع و مآخذ ...................... 27
ص: 2
«زیارت جوادیه»
بسم الله الرحمن الرحیم
زیارت یعنی : تمایل یافتن ، از سه رکن « زائر» ، « مزور» و « گرایش قلبی » تشکیل می شود گه اگر هر یک از این سه رکن نباشد ، زیارت مفهوم نخواهد داشت . اهمیت زیارت از آن جاست که عامل ارتباط و وابستگی انسان به اهل بیت علیهم السلام ، منشأ خیرات و برکات ، نزول فیض ، اجر و ثواب است .
و از معانی آن : اصلاح و تقویت خویشتن ، عزیمت به سوی کعبۀ مقصود جهت گرامیداشت او و شرکت در محفل(1) انس او .(2) ( الزیارۀ فی العرف : « قصد المزور اکراماً و تعظیماً له و استیناساً به » )
زیارت ، دیدار مشتاقانه ای با مقام خلافت کلیۀ الهیه و اسمای حُسنای خداوندی و مقام مشیّت پروردگاری می باشد .
و زیارت حضور آگاهانه ای است در محضر جلوه جمال حق و کمال مطلق .
زیارت ، ترنم شیوا و رسای عاشقانه زائر است برای کسب فیوضات سرمدی ، با واسطه فیض میان ربّ و مربوب ، خالق و مخلوق و آفریدگار و آفریده .
زیارت ، ارتباط معنوی و ملکوتی است با انسان کامل که سلطۀ قدرت او به اذن خدا ، تمام هستی و ما سوی الله را فرا گرفته است .
زیارت ، نشانه وفاداری صادقانه هر مأموم است به امام و رهبر خویش که سازندگی ابعاد وجودی و تأمین سعادت خود را در گرو رهنمود الهی او می بیند .
زیارت ، ابراز علاقه فطری و ذاتی هر انسان آزاد و مسئول و متعهّد است در برابر انسان کامل الهی که مظهر اسماء جمال و کمال خداوندی است .
ص: 3
در باب اهمیت زیارت ، عبارتی از امام رضا علیه السلام نقل شده است که : حضرت از زیارت به عنوان یک « تجدید عهد و پیمان با امامان » ذکر می کنند و می فرمایند که : هر امامی به گردن دوستداران و پیروانش حقی دارد و ادای آن حق ، همان زیارت است .
« إِنَّ لِکُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِی أعْنَاقِ شِیعَتِهِ وَ أوْلِیَائِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأدَاءِ زِیَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِی زِیَارَتِهِمْ تَصْدِیقاً بِمَا رَغِبُوا فِیهِ کَانُوا شُفَعَاءَهُ یَوْمَ الْقِیَامَة ؛ هر امامی در گردن دوستان و شیعیانش عهدی دارد و وفاء کامل به عهد و نیکو اداء کردنش به این است که ، اولیاء و دوستان ، قبور آن ها را زیارت کنند . چه آنکه هر کس ایشان را از روی رغبت و میل زیارت کند در روز قیامت ایشان شفعاء او خواهند بود . »(1)
از این جمله استفاده می شود که زیارت در متن جامعه است و در حاشیه نیست و زیارت یک تجدید عهد است .
زیارت از نزدیک یک فیض و یک موهبت الهی به زائر است و زیارت از راه دور نیز اثرات خود را در بردارد .
رسول اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند :
« یَا أبَا الْحَسَنِ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قَبْرَکَ وَ قَبْرَ وُلْدِکَ بِقَاعاً مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ وَ عَرْصَةً مِنْ عَرَصَاتِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قُلُوبَ نُجَبَاءٍ مِنْ خَلْقِهِ وَ صَفْوَتِهِ مِنْ عِبَادِهِ تَحِنُّ
ص: 4
إِلَیْکُمْ وَ تَحْتَمِلُ الْمَذَلَّةَ وَ الْأذَی فِیکُمْ فَیَعْمُرُونَ قُبُورَکُمْ وَ یُکْثِرُونَ زِیَارَتَهَا تَقَرُّباً مِنْهُمْ إِلَی اللَّهِ وَ مَوَدَّةً مِنْهُمْ لِرَسُولِهِ اُولَئِکَ یَا عَلِیُّ الْمَخْصُوصُونَ بِشَفَاعَتِی وَ الْوَارِدُونَ حَوْضِی وَ هُمْ زُوَّارِی غَداً فِی الْجَنَّةِ یَا عَلِیُّ مَنْ عَمَرَ قُبُورَکُمْ وَ تَعَاهَدَهَا فَکَأنَّمَا أعَانَ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ عَلَی بِنَاءِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَنْ زَارَ قُبُورَکُمْ عَدَلُ ذَلِکَ لَهُ ثَوَابُ سَبْعِینَ حَجَّةً بَعْدَ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ وَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ حَتَّی یَرْجِعَ مِنْ زِیَارَتِکُمْ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ فَأَبْشِرْ وَ بَشِّرْ اُوْلِیَاءَکَ وَ مُحِبِّیکَ مِنَ النَّعِیمِ وَ قُرَّةِ الْعَیْنِ بِمَا لا عَیْنٌ رَأتْ وَ لا اُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ وَ لَکِنَّ حُثَالَةً مِنَ النَّاسِ یُعَیِّرُونَ زُوَّارَ قُبُورِکُمْ بِزِیَارَتِکُمْ کَمَا تُعَیَّرُ الزَّانِیَةُ بِزِنَاهَا اُولَئِکَ شِرَارُ اُمَّتِی لَا نَالَتْهُمْ شَفَاعَتِی وَ لا یَرِدُونَ حَوْضِی ؛ ای اباالحسن ! خداوند قبر تو و قبور فرزندانت را ، بقعه ای از بقاع بهشتی و قطعه ای از قطعات جنات قرار داده است . خداوند دل های نجیبان و برگزیدگان بندگانش را به طرف شما گرایش داده است ، آنها جهت تقرّب به خداوند و محبت به رسول خدا صلی الله علیه و آله ، در راه رسیدن به قبور شما هر ذلت و اذیتی را بر خود هموار می کنند و فراوان به زیارت قبور شما می آیند ، آنها از ویژه افرادی هستند که به شفاعت من راه یافته و به حوض من وارد می شوند . آنها در بهشت ، به زیارت من نائل خواهند شد .
یا علی ! کسانی که در آبادی قبور شما تلاش کنند و ملتزم به زیارت شما باشند ، همانند کسانی هستند که در ساختن بیت المقدّس مددکار حضرت سلیمان بن داوود علیه السلام باشند . آنان که قبور شما را زیارت کنند ، همانند کسانی هستند که
ص: 5
بعد از حَجّۀ الاسلام ، هفتاد حج به جا آورده باشند و به هنگام بازگشت از زیارت شما ، از گناهان پاک می شوند مانند روزی که از مادر متولد شده اند .
ای علی ! دوستان و دوستدارانت را بشارت بده به نعمت هایی که چشمی ندیده ، و گوشی نشنیده و بر قلب بشری خطور نکرده است و لکن افراد پست و فرومایه ای زائران قبور شما را نکوهش می کنند ، گویی به گناه ناشایستی دست یازیده اند ، آنها بدترین امت من هستند ، شفاعت من به آنها نمی رسد و بر حوض من وارد نمی شوند . »(1)
علامه مجلسی قدس سره می فرماید : « بدان که زیارت امام رضا علیه السلام در روزهای با فضیلت و اوقات با شرافت ، افضل است ؛ به ویژه روزهایی که به آن حضرت علیه السلام اختصاص دارد ، مانند روز ولادت ایشان که یازدهم ذی القعده و روز شهادت آن حضرت در آخر ماه صفر یا هفدهم آن ماه یا بیست و چهارم ماه رمضان و از ایام خاص آن حضرت ، روز اول یا ششم ماه رمضان است که با آن حضرت به عنوان ولیعهدی بیعت شد . »(2)
سید بن طاووس در اقبال الأعمال می گوید : « روایت شده که در روز ششم ماه رمضان به خاطر حقوقی که حضرت رضا علیه السلام بر گردن ما دارد، دو رکعت نماز و در هر رکعت یک سورۀ حمد و بیست و پنج مرتبه سورۀ توحید بخوانند ».(3) سید بن طاووس می نویسد : « در برخی نوشته های
ص: 6
عالمان عجم دیده ام که زیارت مولایمان در روز بیست و سوم ماه ذی القعده روز زیارتی مخصوص آن بزرگوار است و مستحب است در این روز ایشان را از دور یا نزدیک زیارت نمایند . »(1)
مرحوم شهید اول قدس سره می فرماید : « زیارت امام رضا علیه السلام در ماه رجب ، از برترین اعمال است »(2).
عالم بزرگوار مرحوم میرداماد قدس سره نیز در اعمال روز دحوالأرض ( بیست و پنجم ذی القعده )(3) ، زیارت امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام در این روز را ، از افضل اعمال مستحب و مؤکّدترین سنّت ها معرفی کرده ، و همچنین زیارت حضرت در روز اول ماه رجب بسیار مورد تأکید و به آن دعوت شده است .(4)
« زیارت جوادیّه » از جمله زیارت های مربوط به امام رئوف ، مولانا علی بن موسی الرضا علیهما السلام می باشد که توسط فرزند بزرگوارشان ، حضرت امام جواد علیه السلام انشاء شده و تنها زیارتی است که در برخی از فرازهای آن ، از متن « منظوم » استفاده شده و ناگفته نماند که این زیارت در میان زائران و مجاروان حضرتش رائج نمی باشد .
ص: 7
1 : محقق نامدار سید محمدباقر بن محمدالحسینی استرآبادی معروف به میرداماد ( متوفی1040ق ) در کتاب « اربعۀ ایام »(1)
2 : علامه مجلسی قدس سره ( متوفی 1111 قمری ) در « بحارالانوار »
علامه مجلسی قدس سره در بحارالانوار درباره « زیارت جوادیّه » می نویسد :
« أقول وجدت فی بعض مؤلفات قدماء أصحابنا زیارة له علیه السلام و کانت النسخة قدیمة کان تاریخ کتابتها سنة ست و أربعین و سبعمائة فأوردتها کما وجدتها قَالَ زِیَارَةُ مَوْلَانَا وَ سَیِّدِنَا أبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ وَ أبْنَائِهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ کُلُّ الْأوْقَاتِ صَالِحَةٌ لِزِیَارَتِهِ وَ أَفْضَلُهَا فِی شَهْرِ رَجَبٍ رُوِیَ ذَلِکَ عَنْ وَلَدِهِ أبِی جَعْفَرٍ الْجَوَادِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ سَلَامُهُ »
در نسخه ای قدیمی که تاریخ تألیف آن ، سال 746 ه ق ذکر شده و از تألیفات اصحاب پیشین ما بوده ، زیارتی برای حضرت رضا علیه السلام دیدم که آن را همان گونه که یافته ام نقل می کنم . در آن جا آمده است : زیارت مولا و سرور ما ، حضرت رضا علیه السلام که بر او و پدران و فرزندانش درود و سلام باد ، در هر زمانی شایسته و نیکو است ، و بهترین زمان آن ، ماه رجب است . این زیارت از فرزندش حضرت جواد علیه السلام برای آن حضرت روایت شده است.(2)
و سپس عبارت « زیارت جوادیّه » را با نماز و دعای بعد از آن نقل می کند
ص: 8
که در ابتدای آن آمده : « السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ » تا اینکه در فراز پایانیِ دعای بعد از زیارت ، آمده است : « وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی طَیِّبِ الْمُرْسَلِینَ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ . »(1)
3 : علامه نامدار ملاعبدالله بحرانی قدس سره ( متوفی1148ق ) در کتاب « عوالم العلوم و المعارف »(2)
4 : فاضل بسطامی (متوفی 1309ق) در « تحفۀ الرضویه »(3)
از جمله زیارات ، « زیارت جوادیّه » است که در اکثر کتب مزار مضبوط است و علامه مجلسی قدس سره نیز در « بحارالانوار » نقل نموده اند .
5 : محدث نوری قدس سره ( متوفی 1320ق ) در کتاب « مستدرک الوسائل »(4)
6 : ملا عبدالرحیم اصفهانی پاچناری ( متوفی 1300ق به بعد ) در کتاب « درۀالرضویّه در شرح زیارت جوادیّه »(5)
این کتاب شرح و تفسیر کامل این زیارت می باشد که عالم جلیل القدر مرحوم ملاعبدالرحیم اصفهانی پاچناری در140سال پیش نوشته اند . چاپ
ص: 9
دوم این کتاب در سال 1396ش توسط بنیاد بین المللی دعا با تصحیح آقای ابوالفضل عرب زاده در 217 صفحه به زیور طبع آراسته گردیده است .
از دیگر شروح بر این زیارت کتاب « قبسات نورانیه ، فی شرح الزیارۀالجوادیه »(1)، اثر محقق بزرگوار ، آیت الله شیخ عبدالکریم عقیلی را می توان نام برد .
7 : محدث قمی قدس سره ( متوفی 1359قمری )
الف : در کتاب « تحفۀ طوسیّه »
مرحوم محدث قمی قدس سره ، « زیارت جوادیّه » را در کتاب « تحفۀ طوسیّه » خود که کتاب مختصری درباره حضرت امام رضا علیه السلام و زیارت آن حضرت می باشد ، ذکر نموده است .(2)
حجت الاسلام رسول جعفریان در کتابش می نویسد :
مرحوم محدث قمی قدس سره « زیارت جوادیّه » را در کتاب « تحفۀ طوسیّه » خود که مکرراً چاپ شده از رساله « اربعۀ ایام » مرحوم میرداماد قدس سره نقل کرده است .(3)
ب : در کتاب « الفوائد الرضویّه »
از جمله کتب او (میرداماد) رساله اربعۀ ایام است و در آن « زیارت جوادیه » معروف را برای حضرت امام رضا علیه السلام به اختلاف جزیی نقل کرده و فرموده که : این زیارت از مولای ما ، امام کل عاکف و باد ، ابی جعفرالثانی ، محمد بن علی الجواد علیه الصلاۀ و التسلیم مروی است .(4)
ص: 10
ج : در کتاب « مفاتیح الجنان »
مرحوم محدث قمی قدس سره در کتاب « مفاتیح الجنان » از علامۀ مجلسی قدس سره در « بحارالانوار » از برخی نوشته های قدمای اصحاب ، زیارتی برای حضرت امام رضا علیه السلام یاد نموده که معروف به « جوادیّه » است و در آخر آن زیارت است که : نماز زیارت به جا آر و تسبیح کن و آن را به آن حضرت هدیه نما . پس بگو :
« اللَّهُمَّ إِنِّی أسْأَلُکَ یَا اللَّهُ الدَّائِمُ... » و این دعا را تا به آخر نقل کرده : و فرموده است : پس هرگاه در مشهد مقدس آن زیارت را خواندی این دعا را ترک مکن .(1)
8 : دانشمند بزرگوار ، سید محمد جواد طبسی حائری (معاصر) در « المُنتَخَبُ الحَسنی للادعیۀِ و الزّیارات »
وی پس از کلام علامۀ مجلسی قدس سره در کتاب « بحارالانوار » به نقل از برخی نوشته های قدما دربارۀ « زیارت جوادیّه » آورده است که : در پایان این زیارت دو رکعت نماز بگذار و تسبیح خداوند کن و آن را به حضرت هدیه کن و پس از اتمام نماز این دعا را بخوان : « اللَّهُمَّ إِنِّی أسْأَلُکَ یَا اللَّهُ الدَّائِمُ... الی آخره » زائری که در روضۀ مقدسۀ رضویّه این زیارت را می خواند لازم است هرگز این دعای پس از زیارت را ترک نکند .(2)
ص: 11
9 : نویسندۀ دانشمند بزرگوار ، سید مرتضی مجتهدی سیستانی ( معاصر ) در کتاب « صحیفۀ رضویّه »
آقای مجتهدی ، « زیارت جوادیّه » را به عنوان زیارت چهارم حضرت امام رضا علیه السلام بیان نموده اند .(1)
10 : دانشمند بزرگوار ، سید محمد حسینی قزوینی در کتاب « حریم طوس » .(2)
و در کتب دیگری نیز از معاصرین این زیارت شریفه را نقل گردیده است :
1 : جامع زیارات المعصومین علیهم السلام (3) ؛
2 : موسوعۀ زیارۀ المعصومین علیهم السلام (4) ؛
3 : موسوعۀ الامام الجواد علیه السلام .(5)
ص: 12
قبل از متن زیارت جوادیه به شرح بعضی از فرازها به طور مختصر می پردازیم :
« السَّلَامُ عَلَی غَوْثِ اللَّهْفَانِ ؛ سلام بر فریاد رس دلسوختگان »
از القاب امام رئوف علیه السلام ، « غوث اللهفان » به معنای فریاد رس درماندگان ، دلسوختگان و مضطرّین می باشد .
یَزید بن سَلیط می گوید : « ما گروهی از شیعیان در راه مکه امام صادق علیه السلام را ملاقات کرده و از جانشین آن حضرت سئوال نمودیم . حضرت علیه السلام فرمود : و این آقا ( حضرت کاظم علیه السلام ) سرور و آقای فرزندان من می باشد و در وجود او تمام صفات کمالیه مانند : علم ، حُکم ، فهم ، حکمت ، سخاوت ، اخلاق نیک و شناخت اموری از دین که مورد نیاز مردم است و او دری از درهای خداوند می باشد و در او فضیلتی است که از همۀ این ها مهم تر می باشد .
یَزید بن سَلیط گوید : به امام صادق علیه السلام عرض کردم : پدر و مادرم فدایت باد ! آن فضیلتی که از همه این ها مهم تر است ، چیست ؟
آن حضرت فرمود :
« یُخْرِجُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ غَوْثَ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ غِیَاثَهَا وَ عَلَمَهَا وَ نُورَهَا وَ فَضْلَهَا وَ حِکْمَتَهَا خَیْرُ مَوْلُودٍ وَ خَیْرُ نَاشِئٍ یَحْقُنُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الدِّمَاءَ وَ یُصْلِحُ بِهِ ذَاتَ الْبَیْن ؛ خداوند متعال از صلب موسی بن جعفر علیهما السلام فرزندی (حضرت رضا علیه السلام را ) بیرون می آورد که او پناهگاه و فریاد رس این امت است و وجودش علم ، نور ، فهم ، حکمت و بهترین مولود و نوزاد می باشد . خداوند به وسیلۀ او خون ها را حفظ و بین گروه ها صلح برقرار می سازد و نابسامانی ها را سامان می بخشد و پراکندگی ها را بر طرف می کند . سخن
ص: 13
او حکمت و سکوتش دانش است و مردم را به صراط دین هدایت می فرماید . »(1)
*****
« السَّلَامُ عَلَی شُهُورِ الْحَوْلِ وَ عَدَدِ السَّاعَاتِ ؛ سلام بر ماه های سال و عدد ساعت ها »
خداوند در قرآن می فرماید : « إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ مِنْها أرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فیهِنَّ أنْفُسَکُمْ ... ؛ عدد ماه ها نزد خدا در کتاب الهی از روزی که آسمان ها و زمین را آفریده ، دوازده ماه است که چهار ماه از آنها حرام است ، این است دین ثابت و پابرجا ، پس در این چهار ماه به خود ستم نکنید...» .(2)
از امام باقر علیه السلام دربارۀ معنای کلام خداوند که می فرماید : « إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً ... » سئوال نمودند . حضرت فرمودند : منظور از سال ، جدم پیامبر صلی الله علیه و آله است و ماه های آن دوزاده تاست که عبارتند از : امیرالمؤمنین ، امام حسن ، امام حسین ، امام علی بن الحسین ، خود من ( یعنی امام باقر ) ، و بعد از من پسرم جعفر ، و پسر او موسی ، و پسر او علی ، و پسر او محمد و پسر او علی و پسر او حسن و پسر او مهدی علیهم السلام که دوازده امامند و حجت های خدا در خلق او و امینانش بر وحی و علم هستند . چهار ماه که خدا آنها را ماه های حرام و محترم شمرد و دین محکم الهی هستند ؛ چهار امامند که نام آنها علی است : علی امیرالمؤمنین ،
ص: 14
پدرم علی بن الحسین ، علی بن موسی ، و علی بن محمد علیهم السلام ، اقرار به این امامان ، دین محکم است به امامت همۀ آنها معتقد باشید تا هدایت یابید . ».(1)
*****
« مَا کَانَ اللَّهُ لِیُوَلِّی إِمَاماً عَلَی أُمَّةٍ حَتَّی یُعَرِّفَهُ بِلُغَاتِهِمْ ؛ خداوند امام را به عنوان عهده دار امور امت قرار نمی دهد تا آن که او را به لغات آنان آشنا گرداند ».
امام عالم به جمیع ذرات وجود و همۀ لغات دنیا می باشد . لذا فرموده اند : ما عالم به جمیع اشیاء هستیم .
عَمْرو بْن هَدّاب (که مردی ناصبی و مخالف خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام بود ) به امام رضا علیه السلام عرض کرد : محمّد بن فضل هاشمی از شما چیزهایی نقل می کند که انسان نمی تواند آن را بپذیرد .
حضرت رضا علیه السلام فرمود : چه حرف هایی است که عقل شما قبول نمی کند ؟
عمرو جواب داد : شما به هر چه خدا نازل نموده عالم هستی و تمام زبان ها و لغات را می دانی .
حضرت فرمود : درست گفته ، من حاضرم هر چه می خواهی بپرس .
عمرو گفت : ما شما را پیش از هر چیز در مورد زبان ها و لغات آزمایش می کنیم ، این شخص رومی ، آن دیگری هندی و این شخص ترک زبان است . قبلاً آنها را آورده ام شما با آنها به زبانشان صحبت کنید :
فرمود : هر چه مایلند به زبان خود بپرسند تا جواب بدهم . هر کدام سؤالی به زبان خود نمودند . حضرت رضا علیه السلام به زبان خودشان جواب آنها را داده ، به طوری که در شگفت شدند و تعجب کردند و اعتراف نمودند که آن جناب به زبان آنها از خودشان گویاتر و واردتر است .
ص: 15
سپس رو به جانب عمرو بن هَدّاب کرد و فرمود : اگر من به تو خبر دهم که در همین روزها مبتلا به خون خویشاوندی خواهی شد سخن مرا تصدیق خواهی کرد ؟
جواب داد : نه ؛ زیرا غیب را جز خدا کسی نمی داند .
فرمود : مگر خداوند : « ع-الِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ ؛ خدا دانای غیب است و هیچ کس را بر غیب خود آگاه نمی کند ، مگر پیامبرانی را که [ برای آگاه شدن از غیب ] برگزیده است »(1)
، پیغمبر صلی الله علیه و آله مورد پسند خداوند است و ما ورثۀ او هستیم . او همان پیغمبری است که خداوند بر رازهای نهانش آگاه نموده ما نیز آنچه پیش از این بوده و آنچه تا روز قیامت خواهد شد می دانیم . آنچه به تو گفتم از مبتلا شدن به خون خویشاوند تا سه روز دیگر واقع می شود .
اگر تا سه روز نشد من دروغگو و بهتان زنم ، چنانچه انجام شد بدان تو مخالف خدا و پیغمبر هستی . اینک دلیل دیگری ، تو از چشم نابینا خواهی شد که کوه و بیابان را نخواهی دید ، این جریان نیز چند روز دیگر واقع می شود .
پیش آمد دیگری نیز هست ، قسم به دروغ خواهی خورد بر اثر آن قسمِ دروغ ، مبتلا به مرض برص می شوی .
محمّد بن فضل گفت : به خدا سوگند ! آنچه حضرت رضا علیه السلام فرموده بود واقع شد . به او می گفتند : حالا بگو حضرت رضا علیه السلام راست گفت یا دروغ ؟
جواب می داد : من همان وقت می دانستم راست می گوید ولی نمی توانستم قبول کنم .(2)
*****
ص: 16
« السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الرَّءُوفِ الَّذِی هَیَّجَ أَحْزَانَ یَوْمِ الطُّفُوفِ ؛ سلام بر امام رئوفی که به هیجان در آورد غصه ها و خاطرات غم انگیز صحنۀ کربلا را »
امام رضا علیه السلام شخصاً اقدام به آماده سازی مجلس عزا می نمودند . هنگامی که دعبل خواست اشعاری در مصائب سیدالشهداء علیه السلام در محضر ثامن الائمه علیه السلام قرائت کند ، خود حضرت برخاستند و پرده ای نصب کردند ، که در یک طرف آن دوستان و محبین و در طرف دیگر خانواده و منسوبین آن حضرت قرار گیرند و در مصائب جدشان امام حسین علیه السلام گریه کنند .(1)
وقتی دعبل شروع به خواندن نمودند ، زنان بر صورت های خویش لطمه زدند و صدای شیون آنان از پشت پرده بلند شد و امام رضا علیه السلام آن قدر گریستند که دو مرتبه از هوش رفتند .(2)
لذا در پایان عزاداری به دعبل صله ای عطا نمودند همانطور که به کسانی مانند حسن بن جهم ، ابونواس و دیگران که در محضر حضرت ، مرثیه سرایی می کردند صله و پاداش می دادند و آنان را تشویق به مرثیه سرایی می نمودند . و در روایتی آمده که حضرت به دعبل فرمودند : ای دعبل ! برای امام حسین علیه السلام مرثیه بگو، تا جان در تن داری تو ، یاور و ستایشگر مایی ، پس تا می توانی در یاری ما کوتاهی مکن .(3)و به حسن بن جهم فرمودند : « هیچ مؤمنی در مدح ما شعری نمی سراید ، مگر آنکه خداوند برای او شهری در بهشت بنا کند که هفت مرتبه از تمام دنیا بزرگ تر باشد و در آن شهر تمام ملائکه مقرب و انبیای مرسل به دیدار او می آیند . »(4)
ص: 17
امام رضا علیه السلام جز بکائین بودند ماه محرم که می شد لباس عزا بر تن می نمودند ، محزون و اندوهناک بودند ، و می فرمودند : این روزهای محرم، روزهای حزن و اندوهی است که بر ما اهل بیت علیهم السلام وارد شده است.(1) و می فرمودند : روش همیشگی پدرم امام کاظم علیه السلام این بود که هرگاه محرم می رسید پیوسته ، اندوهناک بود و خنده بر چهره نداشت تا دهم محرم سپری شود . روز عاشورا روز گریه ، حزن و مصیبت آن حضرت بود و می فرمود : این روز، روزی است که حسین علیه السلام به شهادت رسیده است .(2) و این قدر خود حضرت در مصائب جد مظلومشان گریستند تا جایی که پلک چشمشان زخم گردید و در این زمینه می فرمایند : روز حسین علیه السلام چشم های ما را از کثرت گریه و اشک زخم کرده و اشک های ما را جاری ساخته و عزیز ما را در کربلا ذلیل نموده ، و تا روز قیامت اندوه و گرفتاری برای ما باقی گذاشته است ، پس بر مثل حسین علیه السلام گریه کنندگان گریه کنند ، چون گریه بر او گناهان بزرگ را می ریزد .»(3)
و در روایتی وارد شده که فرمودند : آن کس که مصائب ما را به یادآورد و بر مصائب ما بگرید ، در قیامت با ما و در درجۀ ما خواهد بود و کسی که مصیب ما را به یاد دیگران بیندازد و خود بگرید و دیگران را بگریاند ، روزی که چشم ها گریان است چشم او گریان نخواهد بود و کسی که در مجلسی بنشیند که امر ما در آن احیاء می گردد ، روزی که دل ها می میرد ، قلب او نمی میرد .»(4)
ص: 18
و هر وقت چشم حضرت به تربت مطهر جدشان می افتاد ، می بوئیدند و می گریستند . در پایان به دو فراز ، از مطالب نورانی حضرت درباره عزاداری که به ریان بن شبیب که در روز اول محرم بر حضرت وارد شدند ، اکتفاء می نماییم :
ای پسر شبیب ! اگر دوست داری پاک و بدون گناه به ملاقات خداوند بروی ، به زیارت امام حسین علیه السلام برو .
ای پسر شبیب ! اگر دوست داری در درجات عالی بهشت همراه ما باشی در اندوه ما اندوهگین و در خوشحالی ما خوشحال باش و بر تو باد به ولایت ما ؛ زیرا هر کس سنگی را دوست داشته باشد خداوند در روز قیامت او را با آن سنگ محشوور می نماید .(1) لذا می بینیم که امام رضا علیه السلام مردم را تشویق به عزاداری ، مرثیه سرایی و زیارت آن حضرت نموده اند و واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین علیه السلامرا به گوش همه رساندند و خود به هیجان در آوردند غصه ها و خاطرات غم انگیز صحنۀ کربلا را و آن را احیاء نمودند .
خداوند ، به همۀ ما توفیق عزاداری خالصانه و زیارت با معرفت ائمه معصومین علیهم السلام را در دنیا و در آخرت شفاعتشان را نصیب و روزیمان بگرداند . آمین
مهدی آقابابایی
حوزه علمیّه اصفهان
25رجب المرجب 1441ه.ق
اول فروردین ماه 1399ش
شهادت حضرت موسی بن جعفر علیهم السلام
ص: 19
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم (1)
« السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ (2)،
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا عَمُودَ الدِّی-نِ، (3)
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَةِ اللَّهِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ(4) إِبرَاهِیمَ خَلیلِ اللَّهِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَی کَلیمِ اللَّهِ ، السَّلَامُ (5)عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عیسَی رُوحِ اللَّهِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ رَسُولِ (6)اللَّهِ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (7)السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ،(8) السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ سَیِّدِ الْعَابِدِینَ ، السَّلَامُ(9) عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ بَاقِرِ عِلْمِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ(10)
ص: 20
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ الْبَرِّ التَّقِیِّ (1) السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْعَالِمِ الْحَفیِّ ، السَّلَامُ (2) عَلَیْکَ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ الشَّهِیدُ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْوَصِیُّ الْبَرُّ التَّقیُّ،(3) أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ (4) وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ ، وَ عَبَدْتَ اللَّهَ حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ ، السَّلَامُ (5) عَلَیْکَ مِنْ إِمَامٍ عَصِیبٍ وَ إِمَامٍ نَجِیبٍ وَ بَعِیدٍ قَرِیبٍ وَ(6) مَسْمُومٍ غَرِیبٍ ، السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَالِمُ النَّبِیهُ وَ الْقَدْرُ الْوَجِیهُ ،(7) النَّازِحُ عَنْ تُرْبَةِ جَدِّهِ وَ أبِیهِ ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ أَمَرَ أَوْلَادَهُ وَ عِیَالَهُ(8) بِالنِّیَاحَةِ عَلَیْهِ قَبْلَ وُصُولِ الْقَتْلِ إِلَیْهِ ، السَّلَامُ عَلَی دِیَارِکُمُ الْمُوحِشَاتِ(9) کَمَا اسْتَوْحَشَتْ مِنْکُمْ مِنی وَ عَرَفَاتٌ ، السَّلَامُ عَلَی سَادَاتِ الْعَبِیدِ(10) وَ عُدَّةِ الْوَعِیدِ وَ الْبِئْرِ الْمُعَطَّلَةِ وَ الْقَصِْر الْمَشِیدِ ،(11)
ص: 21
السَّلَامُ عَلَی غَوْثِ اللَّهْفَانِ وَ مَنْ صَارَتْ بِهِ أَرْضُ خُرَاسَانَ خُرَاسَانَ،(1) السَّلَامُ عَلَی قَلیلِ الزَّائِرینَ وَ قُرَّةِ عَیْنِ فَاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ،(2) السَّلَامُ عَلَی الْبَهْجَةِ الرَّضَوِیَّةِ وَ الْأَخْلَاقِ الرَّضِیَّةِ وَ الْغُصُونِ الْمُتَفَرِّعَةِ(3) عَنِ الشَّجَرَةِ الْأَحْمَدِیَّةِ ، السَّلَامُ عَلَی مَنِ انْتَهَی إِلَیْهِ رِئَاسَةُ الْمُلْکِ(4) الْأَعْظَمِ وَ عِلْمُ کُلِّ شَیْ ءٍ لِتَمَامِ الْأَمْرِالْمُحْکَمِ ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ أَسْمَاؤُهُمْ(5) وَسِیلَةُ السَّائِلِینَ وَ هَیَاکِلُهُمْ أَمَانُ الْمَخْلُوقِینَ وَ حُجَجُهُمْ إِبْطَالُ شُبَهِ (6) الْمُلْحِدینَ ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ کُسِرَتْ لَهُ وِسَادَةُ وَالِدِهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ(7) حَتَّی خَصَمَ أَهْلَ الْکُتُبِ وَ ثَبَّتَ قَوَاعِدَ الدِّینِ ، السَّلَامُ عَلَی عَلَمِ (8) الْأَعْلَامِ وَ مَنْ کُسِرَ قُلُوبُ شِیعَتِهِ بِغُرْبَتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ ، السَّلَامُ(9) عَلَی السِّرَاجِ الْوَهَّاجِ وَ الْبَحْرِ الْعَجَّاجِ الَّذِی صَارَتْ تُرْبَتُهُ مَهْبِطَ الْأَمْلَاکِ(10) وَ الْمِعْرَاجِ ، السَّلَامُ عَلَی أُمَرَاءِ الْإِسْلَامِ وَ مُلُوکِ الْأَدْیَانِ وَ طَاهِرِی الْوِلَادَةِ(11)
ص: 22
وَ مَنْ أطْلَعَهُمُ اللَّهُ عَلَی عِلْمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ وَ جَعَلَهُمْ أهْلَ السَّعَادَةَ، السَّلامُ (1) عَلَی کُهُوفِ الْکَائِناتِ وَ ظِلِّهَا وَ ابْتَهَجَتْ بِهِ مَنِ مَعَالِمُ طُوسَ حَیْثُ حَلَّ بِرَبْعِهَا(2)
یَا قَبْرَ طُوسَ سَقَاکَ اللَّهُ رَحْمَتَهُ (3)
مَا ذَا ضَمِنْتَ مِنَ الْخَیْرَاتِ یَا طُوسُ(4)
طَابَتْ بِقَاعُکَ فِی الدُّنْیَا وَ طَابَ بِهَا(5)
شَخْصٌ ثَوَی بِسَنَاآبادَ مَرْمُوسٌ(6)
شَخْصٌ عَزِیزٌ عَلَی الْإِسَْلامِ مَصْرَعُهُ (7)
فِی رَحْمَةِ اللَّهِ مَغْمُورٌ وَ مَغْمُوسٌ(8)
یَا قَبرَهُ أَنْتَ قَبْرٌ قَدْ تَضََّنَهُ(9)
حِلْمٌ وَ عِلْمٌ وَ تَطْهِیرٌ وَ تَقْدِیسٌ (10)
فَخْراً بِأَنَّکَ مَغْبُوطٌ بِجُثَّتِهِ (11)
وَ بِالْمَلَائِکَةِ الْأَطْهَارِ مَحْرُوسٌ (12)
ص: 23
فِی کُلِّ عَصْرٍ لَنَا مِنْکُمْ إِمَامُ هُدًی (1)
فَرَبْعُهُ آهِلٌ مِنْکُمْ وَ مَأْنُوسٌ (2)
أَمْسَتْ نُجُومُ سَمَاءِ الدِّینِ آفِلَةً(3)
وَ ظَلَّ أُسْدُ الشَّری قَدْ ضَمَّهَا الْخِیسُ (4)
غَابَتْ ثَمَانِیَةٌ مِنْکمْ وَ أَرْبَعَةٌ(5)
تُرْجَی مَطَالِعُهَا مَا حَنَّتِ الْعِیسُ(6)
حَتَّی مَتَی یَزْهَرُ الْحَقُّ الْمُنِیرُ بِکُمْ(7)
فَالْحَقُّ فِی غَیْرِکُمْ دَاجٍ وَ مَطْمُوسٌ (8)
السَّلَامُ عَلَی مُفْتَخَرِ الْأَبْرَارِ وَ نَائِی الْمَزَارِ وَ شَرْطِ دُخُولِ الْجَنَّةِ أَوِ(9) النَّارِ ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ لَمْ یَقْطَعِ اللَّهُ عَنْهُمْ صَلَوَاتِهِ فِی آناءِ السَّاعَاتِ(10) وَ بِهِمْ سَکَنَتِ السَّوَاکِنُ وَ تَحَرَّکَتِ الْمُتَحَرِّکَاتُ ، السَّلَامُ عَلَی(11)
ص: 24
مَنْ جَعَلَ اللَّهُ إِمَامَتَهُمْ مُمَیِّزَةً بَیْنَ الْفَرِیقَیْنِ کَمَا تَعَبَّدَ بِوَلَایَتِهِمْ(1) أهْلَ الْخَافِقَیْنِ ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ أَحْیَا اللَّهُ بِهِ دَارِسَ حُکْمِ النَّبِیِّینَ(2) وَ تَعَبَّدَهُمْ بِوَلَایَتِهِ لِتَمَامِ کَلِمَةِ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ، السَّلَامُ عَلَی شُهُورِ(3) الْحَوْلِ وَ عَدَدِ السَّاعَ-اتِ وَ حُرُوفِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فِی الرُّقُومِ الْمُسَطَّرَاتِ، (4) السَّلَامُ عَلَی إِقْبَالِ الدُّنْیَا وَ سُعُودِهَا ؛ وَ مَنْ سُئِلُوا عَنْ کَلِمَةِ التَّوْحِیدِ (5)فَقَالُوا: نَحْنُ وَ اللَّهِ مِنْ شُرُوطِهَا ، السَّلَامُ عَلَی مَنْ یُعَلَّلُ(6) وُجُودُ کُلِّ مَخْلُوقٍ بِلَوْلَاهُمْ [بِوِلائِهِم] وَ مَنْ خَطَبَتْ لَهُمُ الْخُطَبَاءُ (7)
بِسَبْعَةِ آبَاءٍ هُمْ مَا هُمْ (8) هُمْ أَفْضَلُ مَنْ یَشْرَبُ صَوْبَ الْغَمَامِ(9).(10) السَّلَامُ عَلَی عَلِیِّ مَجْدِهِمْ وَ بِنَائِهِمْ وَ مَنْ أنْشِدَ فِی فَخْرِهِمْ وَ عَلَائِهِمْ(11)
ص: 25
بِوُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَیْهِمْ وَ طَهَارَةِ ثِیَابِهِمْ ، السَّلَامُ عَلَی قَمَرِ الْأَقْمَارِ(1) الْمُتَکَلِّمِ مَعَ کُلِّ لُغَةٍ بِلِسَانِهِمْ الْقَائِلِ لِشِیعَتِهِ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُوَلِّی إِمَاماً(2) عَلَی أُمَّةٍ حَتَّی یُعَرِّفَهُ بِلُغَاتِهِمْ ، السَّلَامُ عَلَی فَرْحَةِ الْقُلُوبِ وَ فَرَجِ(3) الْمَکْرُوبِ وَ شَرِیفِ الْأشْرَافِ وَ مَفْخَرِ عَبْدِ مَنَافٍ یَا لَیْتَنِی مِنَ (4) الطَّائِفِینَ بِعَرْصَتِهِ وَ حَضْرَتِهِ مُسْتَشْهِداً لِبَهْجَةِ مُؤَانَسَتِهِ :(5) أطُوفُ بِبَابِکُمْ فِی کُلِّ حِینٍ(6) کَأنَّ بِبَابِکُمْ جُعِلَ الطَّوَافُ(7) السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الرَّءُوفِ الَّذِی هَیَّجَ أَحْزَانَ یَوْمِ الطُّفُوفِ بِاللَّهِ أُقْسِمُ(8) وَ بِآبَائِکَ الْأَطْهَارِ وَ بِأَبْنَائِکَ الْمُنْتَجَبِینَ الْأَبْرَارِ لَوْ لَا بُعْدُ الشُّقَّةِ حَیْثُ(9) شَطَّتْ بِکُمُ الدَّارُ لَقَضَیْتُ بَعْضَ وَاجِبِکُمْ بِتَکْرَارِ الْمَزَارِ وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا(10) حُمَاةَ الدِّینِ وَ أَوْلَادَ النَّبِیِّینَ وَ سَادَةَ الْمَخْلُوقِینَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ.»(11)
ص: 26
قرآن کریم
اربعۀ ایام ، الحسینی استرآبادی ، محمد بن محمدباقر معروف به میرداماد ، محقق : رضا استادی ، مجموعه میراث اسلامی ایران .
بحار الأنوار ، مجلسی ، محمد باقر بن محمد تقی ، ناشر : دارإحیاء التراث العربی ، بیروت ، چاپ دوم ، 1403 ق .
تحفۀالرضویه ، فاضل بسطامی ، نوروز علی بن محمدباقر ، چاپ سنگی بی جا ، کارخانه میرزا علی اکبر ، 1288ق.
تحفۀ طوسیّه ، قمی ، شیخ عباس ، نشر : فؤاد ، چاپ اول ، 176صحفه ، جیبی ، 1377ش . ( مشهد ، 1336ق ، تهران 1357ق )
تهذیب الأحکام ، طوسی ، محمد بن الحسن، محقق / مصحح : خرسان، حسن الموسوی ، ناشر : دار الکتب الإسلامیه ، تهران ، چاپ چهارم ، 1407 ق .
جامع زیارات المعصومین علیهم السلام ، پیام امام هادی علیه السلام ، ناشر : پیام امام هادی علیه السلام ، قم ، چاپ دوم، 1390ش.
خورشید مهربانی ، آقابابایی، مهدی ، انتشارات عطر عترت ، چاپ اول ، 1391ش.
در حریم طوس ، حسینی قزوینی ، سید محمد ، انتشارات : مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر 4 ، چاپ دوم ، رمضان 1416ق .
درۀ الرضویه در شرح زیارت جوادیه ، اصفهانی ، ملاعبدالرحیم ، مصحح ابوالفضل عرب زاده ، ناشر : عزیزی ، چاپ دوم ، 1396ش .
صحیفۀ رضویّه ، مجتهدی سیستانی ، مرتضی ، مترجم : ظریف ، محمد ، نشر : الماس ، چاپ اول ، زمستان 1387ش .
ص: 27
عوالم العلوم و المعارف ، بحرانی اصفهانی ، عبد الله بن نور الله ، محقق : موحد ابطحی اصفهانی ، محمد باقر ، ناشر : مؤسسة الإمام المهدی4 ، قم ، چاپ اول ، 1413 ق.
فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله حاج سید حسن فقیه امامی قدس سره ، حسینی اشکوری ، سید صادق ، نشر : مجمع ذخائر اسلامی، چاپ اول ، 1389ش.
الکافی ، کلینی رازی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح : غفاری علی اکبر و آخوندی ، محمد ، ناشر : دارالکتب الإسلامیه، تهران ، 1407 ق.
لسان العرب ، ابن منظور ، محمد بن مکرم، ناشر: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع- دار صادر ، بیروت ، چاپ سوم 1414 ق .
مجمع البحرین ، طریحی ، فخر الدین بن محمد، محقق / مصحح: حسینی اشکوری، احمد، ناشر : مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375 ش.
مستدرک الوسائل ، نوری ، حسین بن محمدتقی ، محقق / مصحح : مؤسسة آل البیت: ، ناشر : مؤسسة آل البیت: ، قم ، چاپ اول ، 1408 ق .
مفاتیح الجنان ، قمی ، شیخ عباس، مترجم: موسوی دامغانی ، ناشر : فیض کاشانی ، چاپ بیست و هفتم ، 1385ش.
المنتخب الحَسنی للادعیه و الزیارات ، طبسی حائری ، سیدمحمد جواد، مشهد 1375.
موسوعۀ الامام الجواد علیه السلام ، لجنه العلمیّه فی مؤسسه ولی العصر للدراسات الاسلامیه ، باشراف سماحۀ آیت الله ابی القاسم الخزعلی ، الطبعه الاولی ، 1419ق .
موسوعۀ زیارۀ المعصومین علیهم السلام ، پیام امام هادی علیه السلام ، ناشر: پیام امام هادی علیه السلام ، قم ، چاپ پنجم ، 1386ش.
میراث اسلامی ایران ، جعفریان ، رسول ، انتشارات کتابخانه عمومی آیت الله العظمی مرعشی نجفی ، 1374ش .
ص: 28