ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

فاطمه زهرا علیها السلام

علامه امینی

مقدمه وپاورقی: محمد امینی نجفی

جدید ترین راهکار تبلیغ دین از طریق شبکه جهانی اینترنت

(شیوه ای مدرن ، نوین جذاب بی هزینه برای اطلاع رسانی و ارائه محتوای پاک و مفید)

پایگاه اطلاع رسانی: www.Allamehamini.ir

پست الکترونیک: Allamehaminy.com@gmail.com

«حق طبع برای پایگاه اطلاع رسانی علامه امینی محفوظ است»

ص: 4

تصویر

تمثال مبارک مرحوم علامه امینی

ص: 5

اللهم صل علی فاطمة و ابیها و بعلها و بنیها

وسر الستودع فیها بعدد ما احاط به علمک

ص: 6

آیه ی تطهیر و گفتار ائمه اطهار و حضرت زهرا .................. 61

آیه ی تطهیر و گفتار صحابه ................. 62

آیه ی تطهیر و گفتار رجال تفسیر و حدیث ............ 63

آیه ی دوم: آیه ی مباهله 65

آیه ی سوم: «فَتَلَقَی آدَمُ مِنْ رَبِهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ »............... 69

آیه ی چهارم:«وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَهُنَ» .. 77

آیه ی پنجم: [آیه ی مودت] ........... 83

آیه ی ششم: [آیه ی اطعام] ............. 105

آیه ی هفتم:«إِنَا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَمَاوَاتِ» ............ 113

بخش دوم: حضرت فاطمه علیها السلام از دیدگاه روایات 119

موضوع اول: حضرت زهرا علیها السلام یکی از علل آفرینش ............. 121

موضوع دوم: درج نام فاطمه علیها السلام بر ساق عرش و در بهشت .................. 127

موضوع سوم: تصویر حضرت زهرا علیها السلام در بهشت 131

موضوع چهارم: اقتدا و توسل به حضرت زهرا علیها السلام .................. 137

موضوع پنجم: جنگ و یا صلح با زهرا علیها السلام مانند جنگ و صلح با پیامبر و علی و حسنین علیهم السلام است .145

موضوع ششم: فاطمه علیها السلام سیده ی زنان عالم میباشد و دوستی و دشمنی با او مانند دوستی و دشمنی با پیامبرصلی الله علیه واله است . 151

موضوع هفتم: مقام رکنیت فاطمه علیها السلام نسبت به علی علیه السلام ........ 157

موضوع هشتم: مجاز بودن ورود و توقف فاطمه علیها السلام در مسجدالنبی در همه ی حالات ........ 163

ص: 8

موضوع نهم: محدثه بودن فاطمه علیها السلام ... 175

موضوع دهم: بشارت بهشت رفتن به شیعیان زهرا علیها السلام ........... 185

موضوع یازدهم: خلقت پیامبر6 و زهرا و ائمه : از یک نور واحد ............... 197

موضوع دوازدهم: همانندی ولایت پیامبر و زهرا و ائمه علیهم السلام . 213

موضوع سیزدهم: مقام زهرا علیها السلام در بهشت با مقام پیامبر و علی و حسنین: یکسان است ................. 237

موضوع چهاردهم: مقام تقدم و رکوب زهرا علیها السلام در ورود به بهشت ..... 241

موضوع پانزدهم: فضل صلوات فرستادن بر فاطمه علیها السلام .......... 247

چهل منقبت حضرت فاطمه ی زهرا علیها السلام (مناقب مشترکه) ......... 253

مناقب مشترکه ی چهل گانه حضرت زهرا ........... 254

جلوه ای از جلوات حیات معنوی ......... 297

ارتباط مستقیم علامه ی امینی با امیرالمؤمنین علیه السلام و شیعه شدن وزیر فرهنگ عراق ..... 298

ص: 9

ص: 10

بسم الله الرمحن الرحیم

*پیشگفتار

یکی از چراغ های هدایت و مدافعان حریم ولایت و از مرزداران تشیع علامه بزگوار آیت الله شیخ عبدالحسین امینی (ره) است.

که الحق و انصاف تمام لحظات عمر شریف خود را در راه اثبات ولایت مطلقه امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ائمه طاهرین علیهم السلام: صرف کرد، نام نورانی علامه امینی در کنار نام موالی مظلومش امیرالمؤمنین علیه السلام در دریای خروشان معارف غدیر می درخشد و الغدیر ایشان همچون آفتابی فروزان در تاریکی های دوران غیبت نورافشانی می کند.

ابعاد شخصیتی بی نظیر علامه امینی تا دنیا دنیاست نسل های آینده تاریخ بشریت را تحت تاثیر انوار تابان و پرقدرت خود قرار خواهد داد و این حقیقت زنده قلب های پاک انسان ها را در اقصی نقاط جهان از زلال معرفت خود سیراب خواهد کرد و اندیشه های متعالی آن سراج منیر همواره به عنوان یک درس نامه ملکوتی در تداوم تعالیم اولیا ء الهی برای همیشه مطرح خواهد بود. شخصیت والایی که اساطین فقهاء و علماء شیعه و سنی و چهره های درخشان حوزه های هنر و فرهیختگان دانشگاه ها، در تمجید و عظمت او وآثارش قلم فرسایی کرده و شعر سروده اند.

برهمین اساس به منظورارج نهادن به یک عمر تلاش های گسترده ی این نادره ی قرن و احساس مظلومیت و مهجوریت برای این مدافع خستگی ناپذیر و زنده نگاه داشتن تفکر

ص: 12

معرفتی والای علامه امینی؛ برجسته نمودن نقش بی بدیل آن بزرگوار در احیاء فرهنگ غدیر و امر خاندان رسالت صلی الله علیه واله و نیز فراگیرسازی اندیشه ها وآرمان های این ابر مرد تشیع، از طریق استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری و تبدیل نمودن این تفکرات ناب به جریانی سیال و پویا برای نسل حاضر و نسل های آینده «پایگاه جهانی اطلاع رسانی علامه امینی» تأسیس شد. به امید آن که از این طریق شاهد ایجاد شور و شعفی پویا درحوزه های علم، فرهنگ، و هنر متعهد باشیم.

ما برآنیم که به منظور شناساندن هر چه بیشتر و بهتر آثار و ابعاد شخصیتی منحصر به فرد مرحوم علامه امینی وتشویق محققان، عالمان، اندیشمندان، فرهیختگان و هنرمندان برای خلق آثار برجسته وگسترش فعالیت ها وخدمات علمی، هنری «پایگاه اطلاع رسانی علامه امینی» را که صورت غیر دولتی و غیر انتفاعی است هر چه بیشتر توسعه و گسترش دهیم. لذا از همه دوستان اهل بیت طاهرین علیهم السلام درخواست می شود با مراجعه و معرفی دیگران به این پایگاه و ارائه طرح ها و پیشنهادات ناب خود را در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام و زنده نگه داشتن نام علامه امینی و اندیشه های مقدسش شریک نمایند. از خداوند متعال مسئلت می نمائیم تا ما را در این امر خطیر و انسان ساز یاری و ثابت قدم فرماید.

*اهداف پایگاه:

1- معرفی افکار، و اندیشه ها و سیره علمی و عملی مرحوم علامه امینی به نسل های حاضر و آینده .

2- ترویج و نهادینه سازی اندیشه های مرحوم علامه امینی در میان نخبگان.

3- تنظیم و نشر و توزیع آثار علامه امینی .

ص: 13

4- ایجاد بانک اطلاعاتی مورد نیاز و اطلاعاتی رایانه ای در خصوص علامه امینی.

5- پژوهش در آثار علامه امینی به منظور استخراج و معرفی دیدگاه های ایشان در موضوعات مختلف.

6 - انتشار نشریات تخصصی در موضوعات مختلف امینی شناسی.

پایگاه اطلاع رسانی علامه امینی

تأسیس 1393

ص: 14

*مقدمه

در مدح و ثنایی که ما از افراد می کنیم دو ضعف عمده وجود دارد: یکی اینکه ما تنها بر مبنای ظاهر افراد قضاوت می کنیم، و دوم اینکه معمولا آنگاه که معرف را به صفتی از مکارم و فضایل معنوی متصف می نماییم نقص ما نسبت به آن فضیلت بیش از معرف است.

قضاوت های بشری پیوسته با اشتباه و لغزش توأم است. در قضاوت های انسان، مبنای احکام صادره ظاهر افراد است. هیچکس را از باطن افراد آگاهی نیست؛ تنها خداوند متعال است که از اسرار مطلع است و تنها اوست که علم ظاهر و باطن تمامی امور نزد او می باشد. همین عدم اطلاع ما از حقیقت افراد است که در بسیاری از موارد شناخت ما را با اشتباه مواجه می سازد. ما در زندگی روزمره ی خود نظرمان درباره ی افراد همواره در حال تغییر و تغیر است. ما که روزی فردی را صالح می پنداشتیم پس از چندی درمی یابیم که فردی بدطینت است. روزی می گفتیم فلان شخص فرد ریاکاری است و امروز درباره ی همان فرد می گوییم: او شخص بسیار زاهدی است. این تغییر نظرها و این دیدگاه های متعارض یکی از خصوصیت های اصلی قضاوت های ماست و دلیل عمده ی آن نیز علم ناقص و محدود ما می باشد.

از طرف دیگر قاعده ی منطقی همواره بر این بوده و هست که: «معرف باید از معرف اجلی و اوضح باشد». مادامی که ما در فضیلتی از معرف خود رتبه ای پایین تر داشته باشیم به قضاوتهای اشتباه مبادرت می نماییم. به عنوان مثال ما آنگاه که نسبت به زبانی (نظیر زبان عربی) آگاهی نداریم فکر می کنیم اگر کسی کلماتی را به عربی ایراد نماید عالم به این زبان است و لذا او را به عنوان فردی که مسلط بر زبان عربی است معرفی می نماییم؛ ولی پس از چندی که اطلاع ما از زبان و ادبیات عرب فزونی گرفت درمی یابیم که فرد مزبور در زبان عربی بسیار ناآگاه

ص: 16

است و چیز زیادی از این زبان نمی داند. علت اصلی اینکه ما در نخستین قضاوت خود اشتباه کرده ایم این است که دانش ما نسبت به زبان عربی - در زمان اولین قضاوت - از علم معرف کمتر بوده است.

با توجه به دو موضوعی که بیان شد علمای مذهبی در معرفی انبیاء و فرستادگان الهی معمولا قضاوت های شخصی خود را مطرح نمی کنند بلکه همیشه به نصوصی استناد می کنند که متعلق به ناحیه ی وحی می باشد.

مهم ترین منصب الهی مقام شامخ ولایت است. ولایتی که به معنی اولویت به انفس بوده و بر تمامی مخلوقات جاری و ساری است. چه کسی می تواند صاحب این مقام عظیم الهی را بدون نصوص الهی بشناسد؟ و کدام خردمندی آنگاه که نصوص الهی در معرفی وی صادر شد از طاعتش سربپیچد؟ ما آنگاه که از طریق آیات قرآنی و روایات پیامبران اکرم صلی الله علیه واله دریابیم که فرد خاصی صاحب مقام ولایت است مسئولیت عظیمی در قبال آن ولی الهی متوجه ما می گردد. صاحب مقام ولایت بودن مستلزم معصوم بودن از هر گناه و لغزش است و بر تمامی احاد بشر واجب است که تا حد توان در شناخت ولی پروردگار که این مقام عصمت را حائز است تلاش نمایند.

یکی از صاحبان مقام شامخ ولایت، سیده ی نساء عالمین حضرت فاطمه زهرا علیها السلام می باشد. بانویی که مناقبش چنان محیر العقول است که شناخت و ایمان به آن - اگر از طریق وحی نبود - هرگز قابل تصور و تصدیق نبود. اینکه نور آن وجود مقدس قبل از آفرینش حضرت آدم زینت بخش دائره امکان بوده است؛ اینکه جهان به طفیل وجود او و دیگر چهارده معصوم به دائره ی وجود قدم نهاده اند؛ اینکه نام او را پروردگار برگزیده و از اسم خود نام وی را مشتق نموده است؛ اینکه انبیاء به نام او متوسل بوده اند؛ اینکه حضرتش از تمامی مالئکه افضل و اشرف می باشد؛ اینکه ولایت او چون امانتی الهی به بشر عرضه گردیده است؛ اینکه توسل به او موجب استجابت دعا در بارگاه ملکوت می گردد؛ اینکه در تاریخ بشر او را جز علی کفو و همتایی پیدا نمی شود؛ اینکه او بانوی بانوان دو جهان می باشد؛ اینکه در زمان حیات او،

ص: 17

فرشتگان افتخار مصاحبت با وی را داشته اند؛ اینکه علم او »علم به ما کان و ما یکون« است؛ اینکه خداوند دوستی او را شرط ایمان و دشمنی با او را نشانه ی کفر می داند؛ اینکه محبت و مود ت نسبت به او و خاندانش تنها اجر عظیم رسالت است؛ اینکه جمع کثیری در روز قیامت به شفاعت او از دوزخ رهایی می یابند؛ اینکه حضرتش اولین میهمان بهشت است؛ اینکه رفیع ترین مقام جنت از آن او و خاندان اوست،... و عاقبت اینکه تنها اوست که بگونه ی مطلق «ولیة الله» جهان خلقت است؛ هگی مناقبی است که هر بشری را - در مقابل آن وجود مقدس - به حیرت و تحسین و خضوع وامی دارد. اثبات هر یک از این مناقب به تنهایی کافی است تا انسان در تعدیل و جرح تمامی بشر، مبنا را حب و یا بغض نسبت به چنین فردی قرار دهد. چنین است که حب و بغض نسبت به فاطمه سالم الله علیها سنگ محکی برای شناخت مؤمن از کافر می باشد. او محبوبه بارگاه کبریایی پروردگار احدیت است.

کتاب حاضر - که از تقریرات فرزانه ی عالم تحقیق و عاشق دلباخته ی خاندان عصمت و طهارت و مجتهد مکتب ولایت مرحوم علامه امینی می باشد - به اجمال درباره ی مناقب حضرت صدیقه طاهره علیها السلام بحث نموده است. در این کتاب مناقب فاطمه ی زهرا علیها السلام براساس آیات قرآنی و احادیث و روایات - مورد بررسی قرار گرفته و درباره ی هر منقبت توضیحات بسیار مفید توسط آن مرحوم ایراد گردیده است.

خوانندگان نباید گمان برند که مطالبی که درباره ی حضرت زهرا و ولایت او بیان گردیده است تنها یک موضوع مذهبی و شیعی است. مناقبی که در این کتاب به آنها اشاره شده است عمدتا با استناد و ارجاع به مصادر و منابع علمای اهل تسنن بیان گردیده و لذا باید اذعان داشت که این مناقب مورد تأیید کلیه ی فرق اسلامی بوده و متفق علیه تمامی مسلمانان می باشد.

تذکر این نکته نیز ضروری است که مطالبی را که ما در پاورقی ها بعنوان توثیق علمای عامه - با استناد به اقوال علمای رجال اهل تسنن - آورده ایم صرفا به منظور احتجاج با طرف مقابل است و به این معنا نیست که نظر ما درباره ی آنان قابل تطبیق با این اقوال مطروحه می باشد.

ص: 18

گزارش مختصری از حیات مرحوم علامه امینی

نسب مرحوم علامه شیخ عبدالحسین امینی نجفی تا جد چهارمش چنین است: عبدالحسین بن شیخ احمد بن شیخ نجفقلی بن شیخ عبدالله (سرمست) بن حاج محمد بن الله یار. نام این خاندان از لقب جد علامه (مرحوم شیخ نجفقلی)گرفته شده است چون لقب وی »امین الشرع« بوده و در روزگار خود از علماء و فضلای تبریز بشمار می رفته است.

را از قبرش بیرون آوردیم تا به نجف اشرف منتقل نماییم با نهایت تعجب و شگفتی دیدیم کوچکترین تغییری در جنازه ی این مرد بزرگوار بوجود نیامده است، و حتی مویی از محاسن شریفش نریخته است.

مرحوم امین الشرع پس از انتقال به نجف اشرف در جوار مولای متقیان امیرمؤمنان - در وادی السالم - بخاک سپرده شد.

از تالیفأت وی - که مرحوم شیخ آقا بزرگ در کتاب نقباء البشر و همچنین عمر رضا کحاله در معجم المؤلفین نیز به آن اشاره نموده اند - کتاب تعلیق او بر مکاسب شیخ مرتضی انصاری است. نوشته های دیگری چون تعلیق بر لمعه و رساله ای در فقه نیز از آثار علمی اوست. از جمله علمایی که به او اجازه ی روایت اعطا نموده اند آیات زیر می باشند:

1- مرحوم آیت الله سید میرزا علی شیرازی (متوفای 1355 هجری).

2- مرحوم آیت الله سید ابوالحسن موسوی اصفهانی (متوفای 1365 هجری).

3- مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین غروی اصفهانی (متوفای 1361 هجری).

4- مرحوم آیت الله سید حسین طباطبائی بروجردی (متوفای 1380 هجری مطابق با 1340 هجری شمسی).

5- مرحوم آیت الله شیخ میرزا علی ایروانی (متوفای 1354 هجری).

6- مرحوم آیت الله شیخ میرزا رضی بن محمد حسن زنوزی تبریزی (متوفای 1360 هجری).

7- مرحوم آیت الله شیخ میرزا احمد مجتهد تبریزی قراچه داغی.

8 - مرحوم آیت الله شیخ میرزا فتاح شهیدی (متوفای 1372 هجری).(1)

9 - مرحوم آیت الله شیخ میرزا خلیل آقا مجتهد بن میرزا حسن (متوفای 1368 هجری).

مرحوم شیخ احمد - مانند پدرش امین الشرع - در سن 83 سالگی در بیست و نهم ربیع االول سال 1370 هجری )مطابق با هفدهم دیماه 1329 هجری شمسی( در تهران وفات یافت و در شهر قم در »قبرستان نو« بخاک سپرده شد.

ص: 22

بازگشت به تبریز

علامه پس از سال ها تحصیل در نجف اشرف به تبریز بازگشت و مدتی را به تدریس و تحقیق پرداخت ولی دیری نپایید که جذبه دیار ملکوتی نجف اشرف دیگر بار او را به آن سامان کشانید.

1- اجازه روایت از مرحوم آیت الله سید ابوالحسن موسوی اصفهانی(متوفای 1365 هجری).

2- اجازه روایت از مرحوم آیت الله سید میرزا علی حسینی شیرازی(متوفای 1355 هجری).

3- اجازه روایت از مرحوم آیت الله شیخ میرزا علی اصغر ملکی تبریزی.

4- اجازه روایت از مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی طباطبائی (متوفای 1366 هجری).

5- اجازه روایت از مرحوم علامه شیخ علی بن ابراهیم قمی (متوفای 1373 هجری).

6- اجازه روایت از مرحوم علامه شیخ محمد علی غروی اردوبادی(متوفای 1380 هجری).

7- اجازه روایت از مرحوم علامه شیخ آقابزرگ (محمد محسن) تهرانی(متوفای 1389 هجری).

8- اجازه روایت از مرحوم علامه شیخ میرزا یحیی بن اسدالله خویی(متوفای 1364 هجری).

3- تصحیح کامل الزیاره

این کتاب اثر فقیه طائفه ی امامیه ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه (متوفای 367 هجری) است که در سال 1356 هجری با تصحیح مرحوم علامه در نجف اشرف بچاپ رسیده است.

4- أدب الزائر

این کتاب رساله ی موجزی است که در آن به آدابی که شایسته است زائر بقعه ی حضرت سید الشهداء علیه السلام آنها را رعایت کند اشاره شده است.

5- سیرتنا و سنتنا سیرة نبینا و سنته

این کتاب شرح گفتگوی مرحوم علامه درباره ی اقامه ی مجالس عزای حسینی و سجده برتربت امام حسین علیه السلام و... است که در شهر حلب انجام شده و توسط علامه گزارش گردیده است. این کتاب در سال 1362 هجری در نجف بچاپ رسیده است.

6- تعالیق بر رسائل شیخ انصاری (مخطوط)

7- تعالیق بر مکاسب شیخ انصاری (مخطوط)

8- المقاصد العلیة فی المطالب السنیه

این کتاب در تفسیر چهار آیه، که به تازگی به همت بنیاد محقق طباطبایی منتشر شده است:

آیه ی اول:«قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَأَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ »(1)

آیه ی دوم:«وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمَائِهِ سَیُجْزَوْنَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ »(2)

ص: 26

آیه ی سوم:«وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَی شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ (172)»(1)

آیه ی چهارم:«وَکُنْتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً *فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ *وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ *وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ *أُولَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ »(2)

9- ریاض الانس (مخطوط)

این کتاب در دو جلد است. جلد اول 700 صفحه و جلد دوم 1012 صفحه دارد و در آن گزیده های کتب تفسیری و حدیث و تاریخ و کالم بصورت کشکول نوشته شده است.

10- رجال آذربایجان (مخطوط)

در این کتاب که مانند دیگر کتب علامه به زبان عربی است شرح زندگانی 234 نفراز علماء و ادبای آذربایجان بترتیب حروف الفبا آمده است و با نام «ابراهیم بن ابی الفتح زنجانی» شروع می شود و با نام «عزالدین یوسف بن حسن تبریزی حالوی» خاتمه می یابد.

11 - ثمرات الاسفار (مخطوط)

این کتاب در دو جلد است و حاوی یادداشت های علامه امینی از کتب خطی هند و سوریه می باشد.

ص: 27

12 - العِتْرَةُ الطاهِرَةُ فِی الکِتابِ العَزیز [یا: الآیاتُ النّازِلَة فِی العِترَة الطّاهِرَة](مخطوط)

این کتاب حاوی آیاتی می باشد که درباره ی اهل بیت پیامبر نازل گردیده است. در این کتاب به نصوص علمای تفسیر و حدیث و کالم پیرامون این آیات اشاره شده است. این کتاب در بقیه ی مجلدات الغدیر - که تاکنون بچاپ نرسیده - تلفیق شده و در بحث مسند المناقب و مر سلها» مطرح گردیده است.

13 - الغَدیر فِی الکِتابِ و السُّنَّةِ و الأَدَب

این کتاب کارنامه حیات علامه و محصول تمامی تلاش های علمی اوست. این کتاب نشانگر میزان زحمات علامه و حاکی از مقدار دلباختگی او به خاندان عمصت و طهارت است.

«غدیر» ی کرد بی همت---ا، چ--نانچون بی--کران دریا

لبالب از رحی---ق ح-ق، جهان را زو مش---امی خوش

از ای----ن دریا دل آم--اده، «غ---دیری» ای---زدی باده

خوش آن رندی کزین مشرب کند شرب مدامی خوش (1)

علامه برای تألیف کتاب الغدیر، منابع مورد نیاز موجود در کتابخانه های عمومی و خصوصی نجف اشرف را بدقت بررسی نمود و سپس برای تکمیل تحقیقات خویش به ایران، هند، سوریه و ترکیه سفر کرد و مصادر مربوطه ی موجود در کتابخانه ها را با تلاشی تحسین برانگیز و در عین حال حیرت آور مطالعه و احیانا استنساخ نمود. حدود چهل سال است که از تاریخ تألیف این کتاب می گذرد و کسی نیست که در دنیای تحقیقات اسلامی با نام کتاب الغدیر بیگانه باشد. الغدیر در 20 جلد به زبان عربی - با نثری بسیار پخته و ادبی - نگارش یافته که تاکنون 11 جلد آن به حلیه طبع آراسته شده است. آیة الله سید محسن حکیم

ص: 28

و آیة الله سید حسین حمامی درباره ی این کتاب گفته اند: «لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ »(1)(2)آیاتی چون سید عبدالهادی شیرازی و شیخ محمدرضا آل یاسین و علامه اردوبادی گفته اند:« لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ (2)» (3)(4)

علامه خود می فرمود:

«من برای نوشتن الغدیر، 10 هزار کتاب را )که ممکن است هر کتاب در چندین مجلد باشد( از بای بسم الله تا تای تمت خوانده ام و به 100 هزار کتاب مراجعات مکرر داشته ام» .

مصادر و منابعی که در کتاب الغدیر مورد استناد قرار گرفته همگی از منابع علمای اهل سنت است و این بدین معنا نیست که کتب اهل سنت در نظر علامه امینی دارای اعتبار، و یا کتب علمای مذهب شیعه غیر قابل اعتماد است. یکی از قواعد اساسی منطقی در جدل، احتجاج از طریق ارائه ی مسلمات طرف مقابل است. مرحوم علامه با عنایت به همین قاعده ی منطقی،مطالب الغدیر را با استناد به اقوال و آراء اهل سنت استوار ساخته اند و خود می فرمایند: «مطالبی که ما در الغدیر گفته ایم مذهبی نیست بلکه اسلامی است»، یعنی مسائلی نیست که فقط مذهب شیعه بدان معتقد باشد بلکه مطالبی است که در میان جمیع مذاهب اسلامی متفق علیه است.

بعضی از افراد تصور باطلی از الغدیر دارند و می پندارند الغدیر باعث تفرقه و جدایی مذهب اسلامی از یکدیگر می گردد. کسانی که این تصور را دارند نه تنها الغدیر را مطالعه نکرده اند بلکه از تأثیر الغدیر در ممالک اسالمی بی اطلاع هستند. اولا هر کس که الغدیر را بخواند درمی یابد که مؤلف کتاب از حسن نیت کاملی برخوردار است و منظور وی از

ص: 29

تدوین این کتاب تنها اظهار حقایق تاریخ اسالم می باشد. ثانیا مطالب الغدیر چیزی نیست که نظرات شخصی مرحوم امینی باشد و کثرت منابعی که در الغدیر بدانها اشاره شده است شاهد این مدعاست. تقریبا می توان گفت جمله ای بدون دلیل و بدون مأخذ در الغدیر نوشته نشده است. لذا اگر کسی بخواهد ادعا کند که کتاب مورد بحث دارای تأثیر تفرقه ی کلمه می باشد، باید بپذیرد تمامی کتاب هایی که در الغدیر به آنها ارجاع شده است ریشه های اصلی این تأثیر است و ما می دانیم که مأخذ الغدیر عبارت است از امهات کتب اسلامی غیر شیعی از جمله صحاح سته. ثالثا پس از انتشار الغدیر، مقاالت متعددی در مجالت فرهنگی مصر و سوریه و عراق و سایر بالد اسلامی در تجلیل از این کتاب درج گردید و سیل نامه های تقدیر از سراسر ممالک اسلامی جاری شد. اکثر نویسندگان این نامه ها از علمای بزرگ اهل سنت هستند. از ملوک و وزرای کشورهای اسلامی گرفته تا ائمه ی جمعه و جماعات و اساتید دانشگاه ها برای الغدیر تقریظ نوشتند و به قدردانی از زحمات مؤلف آن پرداختند. از میان این نامه ها و این تقاریظ، نزدیک به 50 نمونه در مقدمه مجلدات الغدیر درج گردیده است. این نامه ها و این مقاالت همگی بیانگر این مطلب است که الغدیر کتابی است که کلیه ی فرق اسلامی بر مطالب مستند آن اتفاق نظر دارند.

مجاهد بزرگوار و دل آگاه ما که در آخرین سال های حیات خود - از فرط مطالعات بی وقفه و پیگیر - اسیر بستر بیماریگریده بود، در روز جمعه 28 ربیع الثانی1390 هجری قمری (مطابق با 12 تیرماه 1349 شمسی) در تهران دار فانی را وداع نمود. او قبل از آنکه به سفر ابدی خویش رود از لحظه ی انتقال خود به محضر دوست آگاه بود؛ از همین روی ابتدا با آبی که با تربت کربالی امام حسین علیه السلام مخلوط شده بود لبهایش را مرطوب نمود و از خواست تا برای او دعای عدیله را قرائت نماید. پس از اینکه دعای عدیله فرزند خویش(1) را خواند از فرزندش خواست تا از «مناجات خمس عشره ی» امام سجاد علیه السلام دعای «مناجات

« المتو سلین (2)و«مناجات المعتصمین»(3)برایش خوانده شود. علامه با صدایی محزون این

ص: 31

دعاها را پس از فرزندش تکرار می کرد و آرام آرام از دیده اشک فرومی ریخت. نزدیک اذان ظهر که شد با دست اشاره نمود که دیگر چیزی برایش خوانده نشود. آنگاه خود به تنهایی - زیر لب - مشغول راز و نیاز با خداوند خویش گشت و آخرین عباراتی که بر لب راند این جمالت بود: «اللّهُمَّ إِنَّ هذِهِ سَکَرَاتِ الْمَوْت قَدْ حَلَّتْ فَأَقْبِلْ إِلَیَّ بِوَجْهِکَ الْکَرِیم، وَ أَعِنِّی عَلَی نَفْسِی بِمَا تُعِینُ بِهِ الصَّالِحِینَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ ...»..

پس از پنجاه سال سعی و تلاش، دریای پرتالطم علم و ادب و تحقیق آرام گرفت و از فعالیت های شبانه روزی و بی وقفه ی خویش باز ایستاد. شمع فروزان وجود او خاموش گشت ولی تا ابد هماره بعنوان اسوه ای خستگی ناپذیر نامش بر صفحه ی تاریخ دین و دانش ماندگار خواهد بود.

جنازه ی شریف علامه پس از انتقال به نجف اشرف در کتابخانه ی عمومی امیرالمؤمنین - که در حقیقت بوستان معرفتی بود که اساس آن را خود آن مرحوم پی ریخته بود - بخاک سپرده شد. (رحمة الله علیه رحمه واسعه).

ص: 32

* سالشمار زندگانی علامه امینی

*چند نکته

1. علامه مجاهد فقید، شیخ عبد الحسین امینی )1320 -1390 قمری( مشهورتر از آن است که به معرفی نیاز داشته باشد. آن بزرگ مرد که جان بر سر آرمان علوی خود نهاد و جاودانه شد، ستونی استوار از کاخ بلند اندیشه ی شیعی است که یادگارهای ماندگار او، پس از گذشت چند دهه از ر حلتش هنوز باقی است.

2 . اصول کلی در مورد این سالشمار، همان مواردی است که در سالشمارهای دیگر به قلم نگارنده ی این سطور، بیان شده است. مانند:

- سالشمار محدث قمی، در کتاب محدث ربانی ج 1.

- سالشمار آیة الله مرعشی نجفی، در کتاب وارث پیامبران .

- سالشمار علامه محدث ارموی، در کتاب هدیه بهارستان.

- سالشمار شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب شیخ آقا بزرگ تهرانی.

بدین روی، نیازی به تکرار نیست. خوانندگان فرهیخته با رجوع به آن منابع، اصول کلی را خواهند یافت.

3. منابع اصلی این سالشمار، چنین است:

الف. الحجة المینی، نوشته سید محمد صادق بحرالعلوم .

ب. مع الکتاب و المؤلف، نوشته شیخ رضا امینی نجفی.

ج. ربع قرن مع العلامه المینی ، نوشته حاج حسین شاکری.

د. پایگاه اینترنتی مقاالت نور Noormags.com.

ه- . الغدیر، چاپ مرکز الغدیر قم ، مجلد صفر.

ص: 34

و. فهرست واره ی نسخه های کتابخانه ی امیرالمؤمنین7 ، به کوشش سید علی موجانی و علی بهرامیان.

روشن است که سال ها بر اساس تقویم قمری نوشته شده است و در صورتی که معادل شمسی یا میالدی آن معین بوده، معادل ها نیز قید شده است.

4. سالشمار علامه امینی، برای نخستین بار تهیه و نوشته می شود . بدین روی ، عاری از نقصان و کمبود و خطا نیست. به ویژه آنکه در فرصتی بسیار کوتاه تهیه شد، بدان امید که نخستین گام در این مسیر باشد؛ گامی کوتاه در راهی بلند، که نیاز به منابع بیشتر و زمان وسیع تر دارد.

5. مروری بر این سالشمار نشان می دهد که در مورد علامه امینی جای خالی چندین کار احساس می شود، به ویژه:

الف: تهیه ی زندگینامه ی جامع و تحلیلی از آن مرد بزرگ

ب. پایان نامه ها و پژوهش های موردی.

ج. مقاالت و رساله هایی در زمینه ی شیوه ی نگارش و پژوهش علامه، در آثار مختلف ایشان.

د. مطالعات تطبیقی میان آثار علامه امینی با آثار دیگر در موضوع های مشابه.

ه- . تهیه تولید آثار هنری در مورد آن بزرگ مرد، اعم از مکتوب و تصویری.

و. تدوین گزیده های مختلف و هدفمند از آثار ایشان - ویژه الغدیر- در سطوح مختلف و برای مخاطبان گوناگون و به زبان های مختلف.

6. هرچه این گام ها بیشتر و بهتر برداشته شود، ما با این شیوه و منش علمی - عملی علامه امینی بیشتر آشنا می شویم. و این کمترین انجام وظیفه ی ما در برابر چنان بزرگ مردی است، با آثاری که به نگاه جهانی پدید آورده است.

امید است متخصصان و صاحب نظران حوزه های مختلف علمی و هنری و ادبی، در این راه، گام های دیگر بردارند.

نگارنده ی سطور، در کمال خاکساری و شرمساری، این سطور لرزان را به پیشگاه بلند پژوهشیان پیشکش می دارد، بدان امید که با تذکر خطاها و تقاص کار، بر او منت نهند، و به نسخه های کامل تری از این سالشمار دست یابیم.

ص: 35

علو درجات امینی مجاهد و توفیق خوانندگان به تقرب به آستان بلند امام موعود حضرت

بقیة الله ارواحنا فداه را از خدای متعال خواهانم.

1320 تولد.

1340 فوت جد علامه امینی، مولی نجفقلی امین الشرع. (تولد: 1257)

1340 استنساخ کتاب سلیم بن قیس کوفی (ف 63). (1)

1345 وفات سید محمد باقر فیروزآبادی، استاد علامه امینی در نجف. 1346 وفات سید ابوتراب خوانساری، استاد علامه امینی در نجف. 1346 استنساخ کتابهای زیر:

- کتاب الحسین بن عثمان بن شریک (ف.60) - کتاب الزهد ، حسین بن سعید اهوازی (ف. 61)

-کتاب ابی سعید عباد العصفری (ف.60) .کتاب جعفر محمد الحضرمی (ف.61)

-کتاب خلاد السندی (ف. 12) .

-کتاب زید النرسی (ف. 62) .

-کتاب عبدالله بن یحیی الکاهلی (ف. 93) .

-کتاب عبدالملک بن حکیم (ف . 93) .

-کتاب عاصم بن حمید (ف .63) .

-کتاب مثنی بن ولید الحناط (ف. 65) .

-کتاب محمد بن المثنی الحضرمی (ف.66)

- مختصر اصل علاء بن رزین (ف.69)

- مسائل علی بن جعفر (ف .71)

ص: 36

-نوادر علی بن أسباط (ف.89)

- الأخبار المسلسلات، جعفر أحمد قمی (ف. 96)

-الأربعون حدیثا فی مناقب أمیر المؤمنین علیه السلام، ابن أبی الفوارس (ف. 100)

- اصل زید الزژاد(ف. 105)

- تزویج أمیرالمؤمنین علیه السلام ابنته من عمر بن الخطاب، شریف مرتضی (ف. 195)

- مقتضب الأثر، ابن عیاش جوهری (ف.188)

1347 استنساخ کتابهای زیر :

المزار، محمد بن المشهدی (ف .61)

المجالس، شیخ مفید (ف. 98)

نوادر الأثر أن علیا خیر البشر، جعفر بن احمد قمی (ف. 86)

الأنوار الباهرة فی انتصار العترة الطاهرة، ابن طاووس (ف. 110)

خصائص الأثمة، شریف رضی (ف. 129)

1350 دهم رمضان، اجازه روایی میرزا محمد علی اردوبادی به علامه امینی

1353 محرم، اجازه روایی آقا بزرگ تهرانی به علامه امینی.

1353 استنساخ صفات الشیعة شیخ صدوق (ف. 148)

1354 در گذشت میرزا علی ایروانی، استاد علامه امینی در نجف

1355 چاپ کتاب شهداء الفضیلة در نجف

1355 نخستین سفر حج

1355 درگذشت شیخ عبدالکریم حائری، شیخ اجازهی علامه امینی.

1355 در گذشت میرزا محمد حسین نائینی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1355 18 ربیع الأول، در گذشت میرزا علی شیرازی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1356 چاپ کامل الزیارات به تحقیق علامه امینی.

1358 جمادی الأولی، اجازهی روایی میرزا یحیی خویی به علامه امینی. (1)

ص: 37

1358 درگذشت میرزا ابوالحسن مشکینی، استاد علامه امینی در نجف.

1360 16 ذی القعده، در گذشت شیخ حسین توتونچی، استاد علامه امینی در تبریز.

1361 در گذشت شیخ محمد حسین اصفهانی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1362 چاپ کتاب أدب الزائر در نجف

1363 18 جمادی الاولی، درگذشت سید محمد مولانا، استاد علامه امینی در تبریز

1364 استنساخ کتابهای

- المناقب المائة، ابن شاذان (ف. 86)

- إیضاح دفائن النواصب، ابن شاذان (ف.111)

- الطرف، ابن طاووس (ف.168)

1364 نخستین چاپ الغدیر در نجف، در 9 جلد، که تا سال 1371 ادامه یافت.

1364 در گذشت شیخ یحیی خویی شیخ اجازهی علامه امینی.

1365 12 ذی القعده، نامهی پادشاه اردن، ملک عبدالله، در بارهی الغدیر.

1365 درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1365 ماه رمضان، سفر از نجف به کرمانشاه و خراسان.

1365 انتشار مقاله ی علی ضفاف الغدیر، نوشتهی محمود غنیم، در : الکتاب (چاپ قاهره)، ش7، جمادی الأولی 1365، ص127 - 129.

1366 انتشار یادداشت دربارهی الغدیر، در: الکتاب (چاپ قاهره)، ش 7، ربیع الآخر 1366، ص 804- 805

1366 14 ربیع الاول، درگذشت سید حسین طباطبایی قمی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1367 13 ربیع الآخر، مقاله محمد علی حیدری درباره ی الغدیر.

1367 ذی الحجه، مقاله عبدالفتاح عبد المقصود درباره ی الغدیر. 1367

19 ذی القعده، مقاله پولس سلامه درباره ی الغدیر.

1368 14 ذی الحجه، یادداشت سید عبدالحسین شرف الدین درباره ی الغدیر.

1369 11 ماه رمضان، یادداشت سید محمد صدر درباره ی الغدیر.

ص: 38

1369 11 شعبان، چاپ قصیده محمد عبد الغنی حسن مصری، در تقریظ الغدیر، در مجلهی مصری الرسالة، سال 18، شماره 882

1370 29 ربیع الاول، در گذشت پدرش میرزا احمد امینی، در تهران (تولد: 1287، تبریز).

1370 5 ربیع الأول، یادداشت محمد سعید دحدوح دربارهی الغدیر.

1370 19 محرم، نشر قصیدهی 85 بیتی سید محمد هاشمی در بارهی الغدیر در مجلهی البیان چاپ نجف، شمارهی 80، سال 4.(1)

1370 ششم جمادی الآخر، یادداشت سید حسین حمامی دربارهی الغدیر . 1370 هشتم شوال، یادداشت محمد نجیب زهر الدین عاملی، دربارهی الغدیر .

1370 دهم ماه رمضان، یادداشت سلمان عباس الدواح دربارهی الغدیر. 1371

24 ماه رمضان، یادداشت شیخ مرتضی آل یاسین دربارهی الغدیر.

1371 28 محرم، یادداشت سید حسین موسوی هندی دربارهی الغدیر ، 1371 شعبان، انتشار یادداشت عادل غضبان در مجلهی الکتاب، چاپ مصر، سال 7، ش 5 ص 607-608

1371 دوم ماه رمضان، تفریظ شیخ آقا بزرگ تهرانی بر الغدیر) (2)

1372 انتشار یادداشتی درباره ی الغدیر، در مجلهی الکتاب، چاپ مصر، ش 9، صفر 1372، ص 1134

1372 هفتم ربیع الاول، مقاله محمد عبدالغنی حسن دربارهی الغدیر با عنوان فی ظلال الغدیر.

1372 نخستین چاپ الغدیر در تهران، از سوی دار الکتاب الإسلامیة، در 11 جلد، که اضافاتی از علامه امینی دارد. این کتاب بر اساس همین چاپ، در سالهای 1387 و 1403 و 1396 بار دیگر منتشر شد.

1372 چهارم ربیع الآخر، مقاله محمد سعید دحدوح دربارهی الغدیر.

ص: 39

1372 24 ربیع الآخر، یادداشت سید صدرالدین صدر دربارهی الغدیر.

1373 25 ربیع الآخر، مقاله محمد سعید عرفی دربارهی الغدیر .

1373 18محرم، مقاله عبد الرحمن کیالی دربارهی الغدیر.

1373 آغاز انتشار صحیفة المکتبة، که سه شمارهی آن تا سال 1375 منتشر شد.

1373 اول جمادی الآخر، یادداشت سید محمد شیرازی دربارهی الغدیر

1373 15 ذی القعده، در گذشت شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، شیخ اجازهی علامه امینی.

1373 در گذشت شیخ علی زاهد قمی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1373 اول جمادی الاولی، نخستین مرحلهی تأسیس کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف مطابق با 1958 م.)

1375 دومین سفر حج

1375 15 شعبان، یادداشت سید علی فانی اصفهانی در باره الغدیر.

1375 15 شعبان، یادداشت سید محمد علی قاضی طباطبایی دربارهی الغدیر.

1375 13 ربیع الاول، یادداشت علاء الدین خروفه دربارهی الغدیر.

1375 20ربیع الأخر، یادداشت محمد تیسیر المخزومی الشامی دربارهی الغدیر .

1376 سفر به اصفهان و اقامت یک ماهه.

1376 انتشار کتاب یک ماه در اصفهان نوشته ی فرهنگ نخعی، گزارشی از سفر علامه امینی به اصفهان(1)

1376 دومین مرحلهی تأسیس کتابخانه ی امیرالمؤمنین علا در نجف.

1376 برپایی مجلس نکوداشت علامه امینی، توسط جمعیة الرابطة الأدبیة در نجف، با سخنرانی توفیق الفکیکی. (2)

1376 در گذشت سید مرتضی خسروشاهی، استاد علامه امینی در تبریز.

ص: 40

1378 انتشار مقالهی علامه امینی و احمد امین، نوشتهی مرتضی مدرسی چهاردهی، در : ارمغان (چاپ تهران )، دوره 27، ش 3 (خرداد 1337 شمسی)، ص 121-124.

1379 27ماه رمضان، یادداشت سید محمد جواد طباطبایی تبریزی دربارهی کتابخانه ی امیرالمؤمنین علیه السلام 1379

18 ذی الحجه، افتتاح رسمی کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف.

1380 25 محرم، یادداشت شیخ محمد رضا شبیبی دربارهی کتابخانه

1380 13 ذی القعده، یادداشت دکتر عبدالمجید حکیم دربارهی کتابخانه

1380 اول جمادی الآخر، یادداشت عبدالمجید الانصاری دربارهی کتابخانه.

1380 در گذشت میرزا محمد علی اردوبادی، شیخ اجازهی علامه امینی.

1380 سفر به هند و اقامت چهارماهه (24 شعبان تا 25 ذی الحجه)، و تألیف جلد اول ثمرات الأسفار .

1380 استنساخ کتابهای:

۔ المختصر من کتاب الموافقه لابن السمان، زمخشری (ف. 70)

- مفتاح النجا، بدخشی (ف. 78) - مناقب، ابن مغازلی (ف. 86)

- الإشارة إلی سیرة المصطفی، علاء الدین بن قلیچ مغلطای (ف. 106)

- ثمرات الأسفار إلی لأقطار، ج 1، (ف. 120)

1380 سوم شوال، ارسال گزارشی از سفر هند به آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی(1)

1381 29 ذی الحجه، یادداشت دکتر مصطفی جواد دربارهی کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام.

1381 استسناخ الصراط السوق، محمود بن محمد شیخانی (ف ، 147).

1381 یادداشت دکتر صلاح الدین منجد دربارهی کتابخانه

ص: 41

1381 29 ذی الحجه، یادداشت سالم الآلوسی دربارهی کتابخانه .

1383 انتشار بیلان ده ساله ی کتابخانه امیرالمؤمنین عللا با عنوان تلک عشرة کاملة .

1383 ارسال نامه از لندن به سید محمد هادی میلانی. (1)

1384 سفر به سوریه، اقامت چهار ماهه و تألیف جلد دوم ثمرات الأسفار .

1384 چاپ کتاب سیرتنا و سنتنا در نجف

1385 4 ربیع الأول، یادداشت عبدالله القلقیلی مفتی اردن، عبدالاحد محمد نمایندهی الأزهر، و محمد متمول رئیس دفتر شیخ الأزهر، دربارهی کتابخانه امیرالمؤمنین علی .

1385 4 ربیع الاول، یادداشت محمد أسد شهاب دربارهی کتابخانه .

1385 استنساخ روضة الفردوس، علی بن شهاب الدین همدانی. (ف. 135).

1387 نامه به حاج حسین شاکری دربارهی امور کتابخانه (2)

1387 یادداشت رودی کریز، دانشمند آلمانی، دربارهی کتابخانه

1387 انتشار یادداشتی دربارهی الغدیر، در: أجوبة المسائل الدینیة (چاپ کریلا) ش 12 (ذی الحجة 1387)، ص 353 - 360.

1387 23 جمادی الاولی، ارسال نامه به سید محمد هادی میلانی(3)

1388 سفر 25 روزه به ترکیه

1388 اول محرم، یادداشت شوقی ضیف، استاد مصری، دربارهی کتابخانه

1388 انتشار مقالهی دانشمندی فداکار عبدالحسین امینی، نوشتهی محمدرضا حکیمی، در : آرش، ش 19 اسفند 1347 شمسی)، ص 94- 96.

1388 چهارم ربیع الاول، ارسال نامه به سید محمدهادی میلانی.(4)

1389 در گذشت شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ اجازهی علامه امینی.

ص: 42

1389 18 رجب، یادداشت اخلاقی علامه امینی برای میرزا ابوالقاسم حکیم باشی. (1)

1390 28 ربیع الآخر، در گذشت علامه امینی در تهران، و دفن در محل کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلامدر نجف.

1390 قصیده سید محمد مهدی خرسان در رثای علامه امینی.

1390 انتشار یادداشت رحلت یک مجاهد بزرگ، در: مکتب اسلام (چاپ قم)، سال 11، ش 8 مرداد 1349 شمسی) ص 14- 16.

1390 انتشار مقاله ی نکاتی تازه، دربارهی مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام در مکتب اسلام سال 11، ش 10، (مهر 1349 شمسی) ص 60-62

1390 27 جمادی الاولی؛ سرودن قصیده «هذا أبی» توسط محمد هادی امینی، فرزند علامه. (2)

1390 شعبان، نشر قصیدهی عباس الصالحی در رثای امینی، در مجلهی العرفان، مجلد58، ج 6، ص 744.

1390 قصیده حسن طراد در رثای علامه امینی. (3)

1391 انتشار مقالهی صاحب الغدیر علامهی امینی، نوشتهی محمدرضا ادیب طوسی، در : یغما، ش 276 (شهریور 1350 شمسی) ص 359- 362.

1391 محرم، یادداشت حسین سبح رئیس مجمع اللغة العربیة فی دمشق، دکتر محمد احمد سلیمان رئیس مجمع اللغة العربیة فی القاهرة، و دکتر محمد هیثم خیاط، دربارهی کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام.

1392 انتشار یادمانه علامه امینی به کوشش دکتر سید جعفر شهیدی و محمدرضا حکیمی سال 1351 شمسی).

1392 تألیف الحجة الأمینی توسط سید محمد صادق بحرالعلوم.

1393 چاپ دوم شهداء الفضیلیه در قم.

ص: 43

1394 انتشار مقالهی الغدیر و وحدت اسلامی، نوشته ی مرتضی مطهری، در: نگین، ش 116(دی 1353 شمسی)، ص 18- 19 و 46.

1395 انتشار مقاله ی حماسهی الغدیر، نوشتهی محمدرضا حکیمی در نگین، ش122 تیر 1354 شمسی) ص 27- 38.

1395 چاپ تفسیر فاتحة الکتاب در تهران.

1396 انتشار شرح حال مبسوط علامه امینی به قلم مرحوم شیخ رضا امینی، فرزند علامه، در آغاز چاپ چهارم جلد اول الغدیر(1)

1396 آغاز نگارش یادداشت های سید عبدالعزیز طباطبایی دربارهی الغدیر با عنوان علی ضفاف الغدیر.

1396 انتشار مقالهی الغدیر دائرة المعارف سترگ، نوشته ی محمدرضا حکیمی، در: نگین، ش 135 مرداد 1355 شمسی) ص 19۔20

1397 نخستین انتشار کتاب حماسه ی غدیر نوشتهی محمدرضا حکیمی (سال 1356 شمسی).

1403 نشر فهرست موضوعی الغدیر، با عنوان علی ضفاف الغدیر، توسط سید فاضل میلانی از سوی دار المرتضی در مشهد.

1405 نشر کتاب أعلام الغدیر، به اشراف سید فاضل میلانی در بیروت، (چاپ بعدی در سال 1410 در قم) 1407 استنساخ المقاصد العلیة، توسط شیخ محمد رضا کریمی. 1408 18 ذی الحجه انتشار ویژه نامهی روزنامه ی رسالت دربارهی علامه امینی، شامل مصاحبه با محمد هادی امینی و حبیب چایچیان و گروهی دیگر.

1409 نشر فهرست کتاب الغدیر با عنوان المنیر، از سوی بنیاد بعثت در تهران.

1411 نشر سیری در الغدیر توسط محمد امینی نجفی، آخرین فرزند علامه.

1411 نخستین چاپ فاطمة الزهرا، اثر علامه امینی، توسط حبیب چایچیان حسان.

1417 نشر تحقیق شدهی کتاب فاطمة الزهراء، اثر علامه امینی، با تصحیح و تعلیق و مقدمات محمد امینی نجفی فرزند علامه.

ص: 44

1417 انتشار کتاب ربع قرن مع العلامة الأمینی، نوشته ی حاج حسین شاکری در قم

1417 انتشار مقاله ی ویژگی های الغدیر، نوشته ی غلامحسین زینلی، در : فرهنگ کوثر، ش 2 اردیبهشت 1376 شمسی)، ص 48 - 55

1418 انتشار مقالهی بر کرانه های کتاب الغدیر، نوشتهی غلامحسین زینلی، در: علوم حدیث، ش 7 (بهار 1377 شمسی)، ص 275 - 291.

1420 انتشار یادنامهی علامه امینی، ویژهی دومین اجلاس حوزه و تبلیغ در قم .

1420 مصاحبه با شیخ محمد آخوندی و مرتضی آخوندی در بارهی الغدیر، در: کتاب ماه دین، ش 34 (مرداد 1379 شمسی) ص 86-87

1421 چاپ جدید الغدیر، همراه با تعلیقات سید عبدالعزیز طباطبائی و سه جلد فهارس، از سوی مرکز الغدیر در قم.

1421 نشر رساله دراسة فی موسوعة الغدیر، نوشته ی کمال السید.(1)

1423 انتشار مقالهی فی رحاب مکتبة أمیر المؤمنین علیه السلام، نوشتهی علی جهاد حسانی، در : پژوهش و حوزه، ش 16 سال 1382 شمسی)، ص 165- 172- 146- 153.

1425 انتشار نامهی والد علامه امینی به میرزا محمد حسین سبحانی خیابانی، در: کلام اسلامی، ش 54 (تابستان 1384 شمسی)، ص 35 - 37.

1426 انتشار مقالهی در هوای وحدت (گزارشی از ترجمه ی فارسی الغدیر)، نوشته ی سید ابوالقاسم حسینی، در: خردنامه همشهری، ش 10 دی 1385 شمسی)، ص 38.

1427 انتشار مجموعهی یادی از علامه امینی (شامل چند سند مربوط به آن فقید)، در سفینه، ش 14 (بهار 1386)، ص 154 - 177.

1427 انتشار مجموعهی یادی از علامه امینی (شامل چند سند مربوط به آن فقید) در: سفینه، ش 14 (بهار 1386)، ص 154-177.

1427 انتشار مقاله قراءة فی موسوعة الغدیر، نوشتهی عدنان علی الحسینی، در: المنهاج، ش 42، ص221-224.

ص: 45

1432 انتشار مقاله ی روش شناسی نقد علامه امینی بر احادیث موضوعه، نوشتهی دکتر نهلا غروی نایینی، در: پژوهشهای قرآن و حدیث، سال 44 (سال 1390 شمسی)، ش1، ص 29-46.

1433 آغاز دوره ی جدید فعالیت کتابخانه، پس از سقوط صدام. 1434 انتشار کتاب المقاصد العلیة فی المطالب الستیة برای نخستین بار.

1434 انتشار کتاب امین شریعت (مجموعهی گفتارها دربارهی علامه امینی و المقاصد العلیة) توسط بنیاد محقق طباطبایی.

1436 18 ذیحجه افتتاح پایگاه جهانی اطلاع رسانی علامه امینی

1438 13 ذیحجه بزرگداشت علامه امینی در اصفهان

1438 15 ربیع الثانی چاپ مجدد کتاب فاطمه زهرا سلام الله علیها

* پیوست:

یکی از برگ های کارنامه ی پربار علامه امینی که کمتر دربارهی آن سخن رفته، استنساخ متون کهن حدیث و تاریخ شیعه و سنی است. مواردی از استنساخها که تاریخ آن معین بود، در سالشمار آمده است. اما چند مورد دیگر بدون تاریخ در فهرستوارهی نسخه های خطی اشاره شده که شامل این موارد است:

1. کتاب الغایات، جعفر بن أحمد قمی (ف. 11)

٢. کتاب درست بن أبی منصور (ف.92)

٣. کتاب سلام بن أبی عمرة (ف. 92)

٤. مصادقة الإخوان، شیخ صدوق (ف730)

5. الأربعون حدیثا، محی الدین حلبی (ف.101)

6.الأربعون حدیثا، حسین بن عبدالصمد عاملی (ف.101)

7. الأربعون عن الأربعین من الأربعین، شیخ منتجب الدین رازی (ف.101)

8. الأعمال المانعة من الجنة، جعفر بن أحمد قمی (ف. 107) 9. جامع الأحادیث، جعفر بن أحمد قمی (ف. 121)

بدالحسین طالعی

ص: 46

تصویر

دستخط شریف مرحوم علامه امینی (مربوط به بخش2/موضوع1)

کتاب فاطمه زهرا علیها السلام

ص: 48

تصویر

دستخط شریف مرحوم علامه امینی (مربوط به بخش2/موضوع3)

کتاب فاطمه زهرا علیها السلام

ص: 49

تصویر

دستخط شریف مرحوم علامه امینی (مربوط به بخش2/موضوع6)

کتاب فاطمه زهرا علیها السلام

ص: 50

* سخنی در آغاز

اعتقاد اکثر مردم بر این است و معمولا چنین می پندارند که مناقب و فضائل حضرت صدیقه ی زهرا علیها السلام فقط به این جهت می باشد که دختر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله بوده است، و حال آنکه چنین نیست؛ و این مطلب، موضوع بسیار مهم و گرانبهائی است که شایسته است دربارهی آن مفصلا بحث و گفتگو بعمل آید.

باید معتقد بود که حضرت فاطمه علیها السلام صاحب ولایت کبری است، یعنی همانطور که باید به ولایت رسول اکرم، امیر المؤمنین و حسنین علیهم السلام ایمان داشت، می بایست به ولایت حضرت صدیقه ی زهرا علیها السلام نیز به همانگونه اعتراف کرد و معتقد بود.

برای اثبات این موضوع، می توان مطالب را از دو نظر تحقیق و بررسی کرد و در دو بخش آنها را خلاصه نمود:

١- بخش اول: فاطمه علیها السلام از دیدگاه قرآن، و بررسی آیاتی که مربوط به آن حضرت است.

2- بخش دوم: فاطمه علیها السلام از دیدگاه روایات، و بررسی احادیثی که در مناقب و فضائل آن حضرت وارد شده است. مناقبی که همردیف مناقبی است که در شأن پیامبر اکرم و امیر المؤمنین علیه السلام و اولاد معصوم علیهم السلام اوست.

ص: 52

٢- دوم اینکه در این موضوع، از خود زنهای پیامبر اکرم کلام معتبر و صریحی وجود دارد که دلالت کند این آیه درباره ی کیست؟ آیا یکی از آنان ادعا کرده است که آیه ی تطهیر در شأن ما زنان پیامبر نازل شده است؟ و یا اینکه عکس این مطلب را اظهار نموده است؟

٣- سوم اینکه آیا علی علیه السلام و یا اولاد امیرالمؤمنین علیه السلام: با این آیه احتجاج و مناشده کرده اند؟ آیا ادعا کرده اند که این آیه در شأن ما اهل بیت است و شامل کسی غیر از ما نمی گردد؟ و آیا در مقام احتجاج از صحابه چه شنیده اند؟

٤- چهارم اینکه آیا از خود صحابه کلام معتبر و صریحی در این باره موجود است که آیه ی تطهیر درباره ی چه کسی نازل شده است؟

5- پنجم اینکه رجال تفسیر و حدیث در این مورد چه می گویند؟ آیا با نظر آن کسانی که می گویند آیه ی تطهیر (مانند دو آیه ی قبل و بعد آن مربوط به زوجات پیامبر است هم رأی و موافق هستند؟ یا اینکه می گویند نخیر، چون دربارهی شأن نزول این آیه، نص (و کلام معتبر و صریحی از پیامبر) وجود دارد، لذا باید تابع آن نص شد.

بنابر این آنچه درباره ی آیه ی تطهیر بیان می شود از این پنج طریق که گفته شد بیرون نیست.

خودش از رسول اکرم صلی الله علیه واله تقاضا می کند که من نیز به جمع شما داخل بشوم و تحت کساء)(1) نزد شما خاندان رسالت قرار گیرم؟ حضرت او را نهی کرد و فرمود: نه، تو داخل نشو (و أنت إلی خیر)(2) چون این آیه مخصوص است به ما پنج تن.(3)

نام جماعتی از صحابه که شأن نزول این آیه را در خصوص پنج تن نقل کرده اند و روایات

آنها متواتر است به این شرح می باشد:

١- سعدبن ابی وقاص (4)

2- انس بن مالک (5)

3- ابن عباس (6)

4- ابو سعید خدری(7)

5- عمر بن ابی سلمه(8)

6- واثلة بن اسقع (9)

ص: 56

7- عبدالله بن جعفر (1)

8 - ابو حمراء هلال(2)

9- أم سلمه

10- عایشه (3)

11- ابو هریره (4)

12- معقل بن یسار(5)

13- ابو الطفیل (6)

16- جابر بن عبدالله (7)

15- ابوبرزهی اشمی). (8)

16- مقداد بن اسود (9) (10).

روایاتی که صحابهی مذکور نقل کرده اند، در این موضوع هم رأی و هم سخن هستند که آیه ی شریفه ی تطهیر در خانه ی ام سلمه نازل شده، و فقط در شأن پنج تن بوده است و هیچیک از زنان پیامبر صلی الله علیه واله داخل این قضیه نیست، و این مطلب از مسلمات است. غیر از حضرات صحابه، تقریبا 300 نفر دیگر این روایت را نقل کرده اند که در اکثر آنها تصریح شده است که محل نزول آیه خانه ی «ام سلمه» بوده است. و ما مشخصات این 300 نفر را که در قرون مختلفه می زیسته اند بطور تفصیل در کتاب «الغدیر» شرح داده ایم. (11)

ص: 57

بعد از نزول آیه ی تطهیر از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله پرسیده شد که این آیه ی شریفه در شأن کیست؟ حضرت فرمود: «در شان من، علی، فاطمه، حسنین».(1)

پس با توجه به مطالب فوق، جای هیچگونه تردیدی نیست که حضرت صدیقه زهرا غالی نیز مشمول آیه تطهیر است و در کلمه «اهل البیت» او نیز مراد می باشد. گذشته از اینها، پیامبر اکرم صلی الله علیه واله، برای اثبات و روشن شدن حقیقت امر کار بسیار جالبی کرده است که 9 نفر از صحابه آن را نقل کرده اند، به این شرح که بعد از نزول این آیه، حضرت رسول صلی الله علیه واله، هر روز (تا زمان وفاتش تقریبا)، هنگام خروج از منزل که برای اقامه ی نماز صبح به مسجد تشریف می برد، قبل از نماز صبح به در خانه ی حضرت صدیقه لانه می آمد و می فرمود:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ الْبَیْت، «إِنَّمَا یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکمُ ْ تَطْهِیرًا»»..

ص: 58

سلام بر شما ای اهل البیت، بدرستی که خدا اراده فرموده است که هر ناپاکی را از شما خاندان نبوت دور گرداند و شما را پاک و منزه نماید».

راوی می گوید: من شش ماه در مدینه بودم و این جریان را هر روز مشاهده کردم.) (1)

در روایات دیگری راوی نقل می کند: من نه ماه در مدینه توقف کردم و هر روز ناظر این صحنه بودم. (2)

در روایت دیگری راوی اظهار می دارد: من 12 ماه در مدینه ساکن بودم و هر روز شاهد این روش پیامبر بودم و این جریان تا آخرین روز زندگانی رسول اکرم صلی الله علیه واله ادامه داشته است. پس با توجه به مطالب مذکور کاملا روشن است که آیه تطهیر مخصوص بوده است به خانه ی صدیقه سلام الله علیها و آن اشخاصی که در آنجا ساکن بوده اند. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله که به این روش، به این استمرار، به این استقرار و در این مدت متوالی، هر روز بر در خانه ی زهراعلی می آمد، منظورش این بوده است که اگر کسی سخنان آموزنده و تعیین کننده ی او را نشنیده است امروز بشنود، و اگر امروز نشد فردا، و اگر فردا نشد، روزهای دیگر . همه ی صحابه، چه آنانکه در مدینه حضور داشتند، و چه مسافرینی که وارد شهر می شدند، از این روش رسول اکرم صلی الله علیه واله آگاه شدند که آیه ی تطهیر فقط و فقط در شأن خاندان پیامبر پنج تن علیهم السلام) نازل شده است.

ص: 59

کاملا واضح است که اگر آیه ی شریفه تطهیر درباره ی زنان پیامبر صلی الله علیه واله بود، جناب عایشه آن را بر پیشانی جمل می نوشت و غوغائی بر پا می کرد، در صورتی که هیچیک از همسران رسول اکرم که هرگز چنین ادعایی نکرده اند که این آیه در شأن آنان بوده است.(1)

امیر المؤمنین علیه السلام در یوم الشوری برای اثبات گفتار خود به این آیه احتجاج و استنشاد نموده است که آیا آیه ی تطهیر در مورد ما نیست؟ و تمامی صحابه ای که در آنجا حضور داشتند ضمن قبول اظهارات آن حضرت عرض کردهاند: بلی، این آیه در شأن شماست؛ (1) و این مطلب از مسلمات است.

و نشانگر اینکه حضرت صدیقه سلام الله علیها معصومه است، (1) و عصمت از جمله شئون و مناصب ولایت است و ما، غیر «ولی» که معصوم باشد سراغ نداریم (2)از ابتدای خلقت، از آدم تا آخر، هر کسی که معصوم است «ولی» است، یا پیامبر است، یا امام است، و یا صدیق(3) می باشد که صدیقه سلام الله علیها نیز یکی از آنان است.

ص:64

ص: 66

و او وجود مقدسی است که میان چهار معصوم دیگر در آیه ی مباهله قرار گرفته است، دو معصوم (ابنائنا حسنین، و دو معصوم (انفسنا) پیامبر و علی، و یک معصومه ی ما بین آنان، که از نساء منحصر است به این وجود مقدس.(1) و با توجه به این مطلب که مباهله (ابتهال و نفرین کردن) با نصارای نجران یک کار عادی نیست، و با زن و مرد عادی نمی توان اقدام به مباهله کرد و طرف مقابل را مغلوب و رسوا نمود، لذا صلاحیت اقدام به چنین امر خطیری را افراد مقدس و شایسته ای دارا هستند که مورد نظر مرحمت حضرت حق تبارک و تعالی بوده باشند، و حضرت صدیقه سلام الله علیها نیز یکی از آن شخصیت هائی است که مشمول این آیه ی شریفه است و این از مسلمات است.

ص: 67

ص: 68

امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: از پیامبر اکرم معنای آیه ی شریفه ی «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ » را سؤال کردم؛ حضرت فرمود: هنگامی که خدای تعالی، آدم را در هند و حوا را در جده فرود آورد. (بر حضرت آدم مدتها گذشت که اشک غم بر چهره می ریخت تا اینکه خدای تعالی جبرئیل را بر او نازل کرد و فرمود: یا آدم، آیا من ترا به دست (قدرت) خود نیافریدم؟ آیا از روح خود بر تو ندیدم؟ و ملائک را به سجده کردن بر تو فرمان ندادم؟ و آیا حوا کنیز خودم را به تو تزویج نکردم؟ حضرت آدم عرض کرد: بلی، خطاب آمد: پس این گریه ی مداوم تو از چیست؟ عرض کرد: خدایا، چرا گریه نکنم، که از جوار رحمت تو رانده شده ام. خدای تعالی فرمود: اینک فراگیر این کلمات را که به وسیله ی آن، خدا توبه ی تو را قبول می کند و گناهت را می بخشد؛ بگو یا آدم: «پاک و منزهی تو؛ نیست خدائی جز تو؛ بد کردم و بخود ستم روا داشتم؛ پس به حق محمد و آل محمد، مرا بخش، بدرستی که این توئی بسیار بخشنده و مهربان هستی». (پیامبر اکرم در پایان سخن فرمود: این است آن کلماتی که خدای تعالی به حضرت آدم آموخته است».

ص: 70

روایت دیگری در همین موضوع جناب ابن عباس از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نقل می کند که آن حضرت فرمود:

«لَمَّا خَلَقَ الله تَعَالَی آدَمَ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ عَطَسَ، فَأَلْهَمَهُ الله «الْحَمْدُ لله رَبِّ الْعَالَمِینَ» فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ: یَرْحَمُکَ رَبُّکَ. فَلَمَّا أَسْجَدَ لَهُ الْمَلَائِکَةَ تَدَاخَلَهُ الْعُجْبُ، فَقَالَ: یَا رَبّ،ِ خَلَقْتَ خَلْقاً أَحَبَّ إِلَیْکَ مِنِّی؟! فَلَمْ یُجِبْ. ثُمَّ قَالَ الثَّانِیَةَ فَلَمْ یُجِبْ. ثُمَّ قَالَ الثَّالِثَةَ فَلَمْ یُجِبْ. ثُمَّ قَالَ الله عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ: نَعَمْ، وَ لَوْلَاهُمْ مَا خَلَقْتُکَ. فَقَالَ: یَا رَبِّ فَأَرِنِیهِمْ، فَأَوْحَی الله عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مَلَائِکَةِ الْحُجُبِ أَنِ ارْفَعُوا الْحُجُبَ، فَلَمَّا رُفِعَتْ، إِذاً آدَمُ بخمَسَةِ أَشْبَاحٍ قُدَّامَ الْعَرْشِ؛ فَقَالَ: یَا رَبِّ، مَنْ هَؤُلَاءِ؟ قَالَ: یَا آدَمُ هَذَا مُحَمَّدٌ نَبِیِّی، وَ هَذَا عَلِیٌّ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ ابْنُ عَمِّ نَبِیِّی وَ وَصِیُّهُ، وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ ابْنَةُ نَبِیِّی، وَ هَذَانِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ابْنَا عَلِیٍّ وَ وَلَدَا نَبِیِّی. ثُمَّ قَالَ: یَا آدَمُ هُمْ وُلْدُکَ، فَفَرِحَ بِذَلِکَ. فَلَمَّا اقْتَرَفَ الْخَطِیئَةَ، قَالَ: یَا رَبِّ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ لَمَّا غَفَرْتَ لِی، فَغَفَرَ الله لَهُ بِهَذَا، فَهَذَا الَّذِی قَالَ الله عَزَّ وَ جَلَّ «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ» فَلَمَّا هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ، صَاغَ خَاتَماً، فَنَقَشَ عَلَیْهِ «مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله وَ عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ» وَ یُکَنَّی آدَمُ بِأَبِی مُحَمَّدٍ».(1)

ص: 71

بعد از آنکه خدای تعالی آدم را آفرید، حضرت آدم عطسه کرد و با الهام خدائی «الحمدلله رب العالمین» گفت. خدای تعالی در جواب او فرمود: «یرحمک ریک» رحمت خدا بر تو باد.

خوشا آن بشری که جواب عطسه اش خطاب الهی باشد). هنگامی که فرشتگان بر حضرت آدم سجده کردند، عجب (و

خودپسندی) به او راه یافت و در حالی که به خود میبالید عرض کرد: پروردگارا، آیا مخلوقی که نزد تو محبوبتر از من باشد، آفریدهای؟ و این سؤال را سه بار تکرار کرد و هر سه بار بی جواب ماند.

سپس از جانب پروردگار خطاب آمد: بلی یا آدم، مخلوقاتی از تو محبوبتر دارم که اگر آنان نبودند ترا نیز نمی آفریدم. عرض کرد: پروردگارا آنان را به من نشان بده.

در آن هنگام خدای تعالی به فرشتگان حاجب درگاه الهی وحی شد: پرده ها را کنار بزنید. (پلی، آفریننده ی جهان در پشت پرده ی غیب موجوداتی دارد که سبب تربیت آدم و اولاد آدمند). چون حجابها برداشته شد، از پشت پردهی غیب، پنج شبح ظاهر شدند که در پیشگاه عرش ایستاده بودند. حضرت عرض کرد: پروردگارا اینان کیستند؟

خطاب آمد. این پیامبر من، این علی امیرالمؤمنین پسر عم او، این فاطمه دخترش و این دو، حسن و حسین پسران علی و فرزندان پیامبر من هستند. و پس از معرفی نامهای آنها، خدای تعالی فرمود: یا آدم، اینان مقام اول را دارا هستند و درجاتشان بسیار عالی و مرتبه ی تو تالی مقام والای اینان می باشد. و بعدها وقتی که حضرت آدم مرتکب و مبتلای آن ترک اولی شد،

ص: 72

عرض کرد: پروردگارا، از تو مسئلت دارم که به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین از خطای من در گذری. پس دعایش مستجاب شد و مشمول عفو و آمرزش خدای تعالی قرار گرفت و این است معنای آیه ی شریفه که خدا می فرماید: پس آدم کلماتی از پروردگارش فراگرفت که به وسیله ی آن کلمات توبهی او مورد قبول واقع گردید. ابن عباس، سپس روایت را چنین ادامه میدهد که پیامبر فرمود):

هنگامی که آدم بر زمین فرود آمد، انگشتری برای خود ساخت که نقش آن عبارت مبارک «محمد رسول الله و علی امیرالمؤمنین»

بود؛ و «ابومحمد» (پدر محمد) کنیه ی او شد.

حافظ ابن نجار (1) که یکی از بزرگان عامه (سنی) است به سند خودش از ابن عباس روایت می کند:

«سَأَلْتُ رَسُولَ الله صلی الله علیه و آله عَنِ الْکَلِمات الَّتی تَلَقّیها آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فتاب عَلَیه. قالَ: سَأَلَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیّ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَیْنِ إلا تُبْتَ عَلَیَّ، فَتابَ الله عَلَیه»(2)

ص: 73

از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله سؤال کردم: آن (کلماتی که حضرت آدم از پروردگار خود فرا گرفت و به وسیله ی آن توبهی او مورد قبول واقع شد، چیست؟ حضرت فرمود: آدم با این کلمات از خدا درخواست کرد که توبهی او را بپذیرد: «به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین، توبه ی مرا قبول فرما». پس خدای تبارک و تعالی توبه ی او را پذیرفت».

این روایت را سیوطی(1) در «درالمنثور»(2)، بدخشانی - از حافظ کبیر دار قطنی (3) تجار، و ابن مغازلی (4)در «مناقب» با ذکر سند نقل کرده اند.

ص: 74

و با توجه به مطالبی که گفته شد از این آیه هم استفاده می شود که وجود مقدس حضرت صدیقه علیها السلام سبب خلقت عالم و ولیةالله بوده است.

ص: 75

ص: 76

«سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ الله عَزَّوَجَلَّ: «وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَ تَمَّهُنَّ». ما هذِهِ الْکَلِماتُ؟ قالَ علیه السلام: هِیَ الْکَلِماتُ الَّتی تَلَقّیها آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَیْهِ، وَ هُوَ أ نَّه قالَ: «أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمّدٍ وَ عَلِیّ وَ فاطِمَةَ وَ الحْسَنِ وَ الحْسَیْنِ إلّا تُبْتَ عَلَیَّ»، فَتابَ الله عَلَیْهِ، إنّهُ هُوَ التَّوابُ الرَّحِیمُ، قُلْتُ لَهُ: یَابْنَ رَسُولِ الله فَما یَعْنی عَزَّ وَ جَلَّ بِقَوْلِهِ : «فَأَ تَمَّهُنَّ»، قالَ: یَعْنی أَ تمّهُنَّ إلَی القائِمِ إثنَا عشر إماماً، تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الحْسَینِ علیه السلام(1)

از حضرت صادق علیه السلام معنی آیه ی شریفه ی «وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ» را پرسیدم که مقصود خدای تعالی از این کلمات چیست؟ فرمود: این کلمات، همان کلماتی است که حضرت آدم، از خدای تعالی فرا گرفت و چنین عرض کرد: «پروردگارا به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین از تو درخواست مینمایم که توبه ی مرا بپذیری»؛ پس توبه اش مورد قبول واقع گردید، بدرستی که خدا، بسیار توبه پذیر و مهربان است.

مفضل بن عمر می گوید: سپس از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم مقصود خدای تعالی از «أَتَمَّهُنَّ» در این آیه چیست؟ فرمود: یعنی نام نه امام دیگر از اولاد حسین بن علی تا قائم آل محمد صلی الله علیه واله را به پنج تن ملحق نمود).

ص: 78

لذا کلماتی که حضرت ابراهیم به وسیله ی آنها آزموده شد، جامع تر، بالاتر، عالی تر، از کلماتی است که حضرت آدم فراگرفت. این کلمات همان است که حضرت امام هادی علیه السلام، در روایتی می فرماید: «نحن الکلمات»(1) یعنی ماییم آن کلماتی که خدا در قرآن به آن اشاره می فرماید. چهارده معصوم علیهم السلام را از این جهت «کلمه» نامیده اند که نامهای آنها در عرش نوشته شده است و همچنین به ملاحظه ی آن کلمه ای است که دو بار بر شانه ی آنان نقش بسته است؛ یکبار در رحم مادر، و بار دوم بعد از ولادت.

ص: 79

هنگامی که نطفه ی امام علی منعقد می شود . بعد از دمیده شدن روح - بر دوش او نوشته

می شود: «وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»(1).

وقتی که امام علی از مادر متولد می شود، آنگاه نیز بر شانه ی راستش آیه ی مذکور نقش می بندد. (2)

ص: 80

درباره ی همین کلمات است که حضرت ولی عصر علیه السلام در دعای رجبیه اش می فرماید:

لاَ فَرْقَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا إِلاَّ أَنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ خَلْقُکَ فَتْقُهَا وَ رَتْقُهَا بِیَدِکَ بَدْؤُهَا مِنْکَ وَ عَوْدُهَا إِلَیْکَ أَعْضَادٌ وَ أَشْهَادٌ وَ مُنَاةٌ وَ أَذْوَادٌ وَ حَفَظَةٌ وَ رُوَّادٌ (1)

هرگز امکان ندارد اشخاصی که در منطق وحی «کلمات الهی» نامیده شوند، و انبیاء به آنان متوسل شده باشند، ولی خودشان عاری از ولایت باشند. و حضرت صدیقه سلام الله علیها نیز داخل این کلمات و جزء این کلمات است؛ کلماتی که معرفت

ص:81

آنها را به حضرت آدم، به حضرت موسی و به حضرت عیسی آموخته اند، و همه ی انبیاء به آنان متوسل شدهاند؛ و باز تکرار می کنیم: هرگز معقول نیست که کسی «کلمة الله» باشد، و انبیاء به او توسل کنند، ولی مقام ولایت نداشته باشد. لذا این آیه هم از آیاتی است که می توان از آن در اثبات مقام ولایت حضرت صدیقه سلام الله علیها استفاده کرد.

ص: 82

درباره ی این آیه باید بطور تفصیل بحث و بررسی کرد تا روشن شود که آیا این آیهی شریفه در شأن کیست. و این مودت ارزنده مؤدت چه کسانی است و مقدار و اندازه ی آن چگونه است ؟ مودتی که هم سنگ، هم کفه، و هم وزن اجر رسالت محمدی است. به اجماع فریقین (شیعه و سنی) و جمیع مسلمین، این آیه در شأن اهل بیت عصمت و قداست نازل شده است یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین سلام الله علیهم.

ص: 84

احمد بن حنبل (1) در مناقب، حافظ ابن منذر،(2) حافظ ابن ابی حاتم(3)، حافظ طبرانی (4)

ص: 85

حافظ ابن مَرْدُویه(1) واحدی مفسر،(2) ثَعْلَبی مفسر،(3) حافظ ابونعیم،(4) بَغَوی مفسر(5) و فقیه ابن مَغازلی از ابن عباس روایت می کنند که می فرماید:

ص: 86

«لمّا نَزَلَتْ هذِهِ الایةُ، قِیل: یا رَسُو لالله مَنْ قَرابَتُکَ، هولاءِ الَّذِینَ وَجَبَتْ عَلَیْنا مَوَدَّتُهُم؟ فَقالَ: عَلِیٌ وَ فاطِمَةُ وَ ابْناهُما (1)

«بعد از نزول این آیه از پیامبر اکرم سؤال شد: خویشاوندان نزدیک تو که مودّت آنان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟ حضرت در جواب فرمود: علی، فاطمه، و دو فرزند آنان حسن و حسین

ص:87

محب الدین طبری (1) در ذخائر، زَمَخشری (2)در کشاف، حَمَوینی(3) در فرائد، نیسابوری (4)در تفسیرش، ابن طلح هی شافعی (5).

ص: 88

در مطالب السؤول، رازی (1)در تفسیرش، ابوالسعود (2)در تفسیرش، ابوحیان(3)

ص: 89

درتفسیرش، نَسَفی(1) در تفسیرش، حافظ هَیْثَمی (2)در مجمع، ابن صَباّغ مالکی (3) در فصول و حافظ کَنجْی(4) در کفایةالطالب و زَرْقانی (5)در شرح المواهب، ابن حجر

ص: 90

هَیْتَمی(1) در صواعق، سُیوُطی در احیاءالمیت )مطبوع در حاشیه ی اتحاف(، شِبلْنَجی در(2) نورالأبصار، و صَباّن(3) در اِسْعاف الرّاغبین روایت مذکور را نقل کرده اند.

ص: 91

قَسْطَ نّالی(1) در المواهب اللَّدُنّیَّه می فرماید:

«ألْزَمَ الله موَدَّةَ قُرْباهُ کافَّةَ وَ بَرِیَّتِهِ وَ فَرَضَ مَحَبَّةَ لُمجَْةِ أهْلِ بَیْتِهِ المُعَظَّمِ وَذُرِیَّتِهِ، فَقالَ تَعالی: «قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی »(2)

«خدای تعالی مودّت خویشان نزدیک پیامبر را بر همگان واجب کرده است و درباره ی وجوب محبت اهل بیت معظم حضرت رسول او ذریه ی اوست که خدا می فرماید: بگو ای پیامبر، در مقابل انجام رسالتم از شما مزدی نمی خواهم به جز مودّت

خویشان نزدیکم .»

در این موضوع روایت دیگری «ملاء» در سیره اش نقل کرده است که می فرماید:

«إنَّ رَسُولَالله قالَ: إنَّ الله جَعَلَ اَجْری عَلَیْکُمُ المْوَدَّةَ فی أهْلِ بَیْتی وَ إَنّی سائِلُکُمْ غَداً عَنْهُمْ»(3)

ص: 92

«رسول خدا فرمود: بدرستی که خدای تعالی مزد رسالتم را که بر عهده ی شماست مودّت خویشان نزدیکم قرار داده است، و من در روز قیامت نسبت به این مودّت از شما بازخواست خواهم کرد »، یعنی آنچه در روز قیامت همه در مقابل آن مسئول هستند، عبارت از ولایت چهارده معصوم : می باشد که از جمله ولایت حضرت صدیقه علیه السلام است.

روایت دیگری از جابر بن عبدالله نقل شده است که می فرماید:

«جَاءَ أَعْرَابِیٌّ إِلَی النَّبِی صلی الله علیه واله: وَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَعْرِضْ عَلَیَّ الْإِسْلَامَ. فَقَالَ: تَشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا الله وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه و رَسُولُهُ. قالَ: تَسْأَلنُی عَلَیْهِ أَجْرَاً؟ قالَ: لا، إِلا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، قالَ: قَرابَتی أوْ قَرابَتُکَ؟ قال قَرابَتی. قالَ: هاتِ، أُبایِعکَ، فَعَلی مَنْ لایُحِبُّکَ وَ لا یُحِبُّ قَرابَتَکَ لَعْنَةُ الله، فَقالَ النَبِیُّ صلی الله علیه واله آمین » (1)

«یک عرب بادیه نشین آمد حضور پیامبر اکرم و عرض کرد: یا محمد اسلام را به من عرضه بدار، فرمود: شهادت بده به یکتائی خدای تعالی و اینکه محمد بنده و فرستاده ی اوست. اعرابی عرض کرد: یا رسول الله در مقابل این رسالت که مرا هدایت فرمودید آیا از من مزدی هم می خواهید؟ پیامبر فرمود: نه، بجز مودّت خویشان نزدیک که اجر رسالت من است. اعرابی گفت: خویشان نزدیک خودم را دوست بدارم یا خویشان تو را یا رسول الله؟ پیامبر فرمود: خویشان نزدیک مرا. اعرابی عرض کرد: یا رسول الله اینک دستت را بدست من بده، تا برای دوستی تو و نزدیکانت با تو بیعت کنم، خدا لعنت کند کسی را که تو را

ص: 93

و خویشان تو را دوست ندارد. پیامبر اکرم به این دعای او آمین فرمود .» پس هر کس ایمان و اعتقاد به ولایت و مودّت حضرت صدیقه سلام الله علیها نداشته باشد نفرین شده است به زبان پیامبر صلی الله علیه واله.

در روایت دیگری طبری و ابن عساکر(1) وحاکم حسکانی(2) در شواهدالتنزیل به چند طریق از ابی امامه باهلی(3) نقل کرده اند که حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه واله فرمود:

«إِنَّ الله خَلَقَ الْأَنْبِیَاءَ مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی، وَ خَلَقَنِی وَ عَلِیّاً مِنْ شَجَرَةٍ

ص: 94

وَاحِدَةٍ، فَأَنَا أَصْلُهَا وَ عَلِیٌّ فَرْعُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ثِمَارُهَا، ا فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا نَجَا، وَ مَنْ زَاغَ عنها هَوًی، وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ الله عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ أَلْفَ عَامٍ، ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ، ثُمَّ لَمْ یُدْرِکْ مَحَبَّتَنَا، أَکَبَّهُ الله عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ. ثُمَّ تَلَا «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی». »(1)

«بدرستی که خدای تعالی نهال وجود پیامبران را متفاوت و متفرق آفرید، ولی درخت وجود من و علی را جداگانه، واحد، و منحصر بفرد خلق فرمود. (من خود استقلال دارم، کسی در اصالت وجود من شریک من نیست)؛ من اصل آن درختم، علی ساقه ی آن، فاطمه لقاح (مای هی باروری) آن، و حسن و حسین میوه های درخت وجود من هستند. هر کس شاخ های از شاخه های آن درخت را دستاویز خود کند نجات یافته است و هر کس از آن دور شود به گمراهی افتد؛ و اگر بنده ای از بندگان خدا سه هزار سال بین صفا و مروه خدا را عبادت کند ولی از ما پیروی ننماید(2) خدای تعالی او را به رو در آتش افکند. سپس پیامبر اکرم این آیه را تلاوت فرمود: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی». »

ص: 95

بنابراین، اگر بشری، بنده ی خدایی، موحدی، مسلمانی، مقدسی که به خدا و پیامبر او معتقد باشد، و خدا را عبادت کند نه اینکه بت پرستی نماید ؟؛ کجا عبادت کند؟ بین صفا و مروه نه در مکان گناه آلوده ای ؛ چه مدت عبادت کند؟ سه هزار سال، لیکن به ولایت پنج تن و در نتیجه به ولایت حضرت صدیقه سلام الله علیها ایمان نداشته باشد، عبادت او بحساب نخواهد آمد و مورد قبول واقع نخواهد شد و جای او در آتش دوزخ است. این مودّت، همان است که در آیه ی شریفه به نام «حسنه » عنوان شده است که خدا می فرماید:

«وَ مَن یَقْترَِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا .» (1)

«هر کس حسن های را بدست آورد، ما عاقب تبخیری را برای او می افزاییم. ».

که مراد از حسنه در اینجا مودّت است. چنانکه احمد بن حنبل و ابوحاتم (2)از ابن عباس روایت می کنند که مراد از «حسنه » در آیه ی مذکور مودّت آل محمد است.(3)

ص: 96

حافظ ابوالشیخ ابن حَیاّن(1) در کتاب الثواب از واحدی روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که آن حضرت فرمود:

«فِینَا فِی آلِ حم آیَةٌ لَا یَحْفَظُ مَوَدَّتَنَا إِلَّا کُلُّ مُؤْمِنٍ، ثُمَّ قَرَأَ: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی». » (2)

«در قرآن آیه ای است که (تنها) در شأن ما آل حم است، و مودّت ما را نگهداری نم یکند، مگر کسی که مؤمن است. (یعنی هر کس مودّت ما آ لمحمد را محافظت نکند مؤمن نیست، و از او سلب ایمان م یشود)؛ و سپس امیرالمؤمنین علیه السلام آیه ی: «قُل لَّا أَسَْلُک م عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فیِ الْقُرْبیَ » را قرائت فرمود .» در نتیجه هر کس به ولایت فاطمه سلام الله علیها ایمان نداشته باشد مؤمن به اعتقادات اسلامی نیست.

در آن روز که امیرالمؤمنین علیه السلام شهید شد، حسن بن علی علیهما السلام خطبه ای ایراد نمود و در آن خطبه فضایل امیرالمؤمنین را برشمرد، و از جمله فرمود:

«أَیُّهَا النَّاسُ، لَقَدْ فَارَقَکُمْ رَجُلٌ مَا سَبَقَهُ الْأَوَّلُونَ، وَ لَا یُدْرِکُهُ الْآخَرُونَ، لَقَدْ کَانَ رَسُولُ الله صلی الله علیه واله ُعْطِیهِ الرَّایَةَ فَیُقَاتِلُ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ یَسَارِهِ فَمَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ الله عَلَیْهِ، وَ لَقَدْ قَبَضَهُ الله فِی اللَّیْلَةِ الَّتی قُبِضَ فِیها وَصُیُّ مُوسی وَ عُرِجَ بِرُوحِهِ فِی اللَّیْلَةِ الَّتی عُرِجَ فِیها بِرُوحِ عِیسَی بن مَرْیَم... - إِلی أَن قالَ -(3) مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی

ص: 97

و مَنْ لَمْ یَعْرِفْنی فَأَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله - ثُمَّ تَلا هذِهِ الآیَةَ قَوْلَ یُوسُفَ «وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ»(1) ثُمَّ أَخَذَ فی کِتاِب اللهِ، ثُمَّ قالَ: أَنَا ابْنُ الْبَشِیرِ، أَنَا ابْنُ النَّذِیرِ، أَنَا ابْنُ النَّبِیّ، أَنَا ابْنُ الدّاعی إِلَی الله بِإِذْنِه، وَ أَنَا ابْنُ السِّراج المُنِیرِ، وَ أَنَا ابْنُ الَّذِی أرْسِلَ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ البَیْتَ الَّذِینَ أذْهَبَ اللهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ و طَهَّرَهُمْ تطْهِیراً، و أَنَا مِنْ أَهْلِ البَیْتِ الَّذِینَ افْتَرَضَ الله عزّوجلّ مَوَدّتهمْ و وِلایَتَهُمْ فَقالَ فِیما أَنْزَلَ عَلی محمّد صلی الله علیه واله «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی». »(2)

«ای مردم، امروز مردی را از دست داده اید که به تحقیق کسی از اولین و آخرین به مرتبه ی او نرسیده و از او پیشی نگرفته است. هم او بود که پیامبر اکرم پرچمش رابه دست او می داد، و در هنگام جنگ جبرئیل از طرف راست، و میکائیل از جانب چپ همرزم و همیار او بودند، و هرگز از میدان نبردی مراجعت نمی کرد مگراینکه خدا به دست او پیکار را پیروزمندانه پایان داده بود. خدا او را در همان شبی که وصی موسی جان سپرد و عیسی بن مریم به آسمان عروج کرد قبض روح فرمود... ای مردم هر کس مرا می شناسد که شناخته است، و اگر نمی شناسد اینک بداند من حسن فرزند محمدم، سپس این آیه را خواند:

«وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِی إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ »(3) آنگاه فرمود: منم فرزند پیامبری که بشارت دهنده به رحمت و ترساننده از عذاب

ص: 98

الهی بود. او مردم را به اذن خدا بسوی خدا دعوت می کرد. منم فرزند چراغ نورافشان، منم فرزند آن کسی که رحمت خدا در دو جهان است. منم از خاندانی که خدا پلیدیها را از آنان دور گردانیده و منزه و پاکشان گردانیده است. منم از آن خانواده ای که خدای تبارک و تعالی مودّت و ولایت آنان را بر همگان واجب فرموده است، و در شأن ما اهل بیت است که خدا بر پیامبرش این آیه رانازل فرموده است: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی » .».

روایت مذکور را حافظ بزَّار،(1)حافظ طبرانی در معجم، ابوالفرج(2) در مقاتل الطالبین، ابن ابی الحدید(3) در شرح نهج، هیثمی در مجمع، ابن صباغ در فصول، حافظ کَنجی در کفایه،

ص: 99

حافظ نَسائی(1) از هُبیَرِه،(2) ابن حَجَر در صواعق، صَفُوری(3) در نزُْهَة المجالس، و حَضْرَمی(4) در رَشْفَة الصادی ذکر کرده اند.

ص: 100

«این روایت را حاکم زَرَندْی(1) نیز نقل کرده است و چنین ادامه می دهد که حضرت حسن علیه السلام فرمود:

«وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِینَ کَانَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام یَنْزِلُ ِ فینا وَ یَصْعَدُ مِنْ عِنْدِنَا، وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ الَّذِینَ افْتَرَضَ الله مَوَدَّتَهُمْ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ و أَنْزَلَ الله فِیهِمْ: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا»(2) وَ اقْتِرَافُ الْحَسَنَةِ: مَوَدَّتُنَا. اهل البیت»(3)

«من از خاندانی هستم که جبرئیل بر ما نازل م یشد و سپس از نزد ما به آسمان صعود میکرد، من از خانواد های هستم که خدای تعالی مودّت آنان را بر هم هی مسلمانان واجب کرده است (یعنی هر کس ادعای مسلمانی کند، باید دارای مودّت اهل بیت پیامبر باشد و فردی از افراد مسلمین در این مورد استثناء نشده است)؛ و در شأن آنان است که خدا می فرماید: «بگو ای پیامبر، من برای انجام رسالتم مزدی از شما نم یخواهم، بجز مودّت خویشان نزدیکم ». ما همان خاندانیم که آیه ی «وَمَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا » در شأن ما نازل شده است، و کسب حسنه عبارت است از بدست آوردن مودّت ما اهل بیت .».

ص: 101

حضرت علی بن الحسین علیه السلام در سفرش به دمشق به آیه ی مودّت استدلال کرد و خطاب به یکی از شامیان چنین فرمود:

« ...أَ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ؟ فقَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فقَرَأْتَ آلَ حم؟ قَالَ: قَرَأْتُ الْقُرْآنَ وَ لَمْ أَقْرَأْ آلَ حم؟! قَالَ أما قَرَأْتَ «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»؟ قَالَ: وَ إِنَّکُمُ لأَنْتُمْ هُمْ؟ قَالَ نَعَمْ.» (1)

«آیا قرآن خواند ه ای؟ عرض کرد: بلی. حضرت فرمود: آل حم را خواند های؟ عرض کرد: چگونه م یشود قرآن را قرائت کرده باشم و آل حم را نخوانده باشم. حضرت فرمود: آیا آیه ی «بگو ای پیامبر من برای رسالتم پاداشی از شما نم یخواهم مگر مودّت نسبت به خویشان نزدیکم » را نخواند های؟ عرض کرد: براستی شما همان خانواده هستید؟ حضرت در جواب فرمود: بلی .».

روایت مذکور را ثعَْلبَی در تفسیرش، ابوحیان در تفسیرش، سیوطی در درّالمنثور، ابن حَجَر در صواعق، و زَرْقانی در شر حالمواهب ذکر کرد هاند.

طبری (2)در تفسیرش می نویسد که سعید بن جُبَیْر(3) و عَمْرو بن شعیب(4) گفت هاند: «مراد این آیه، نزدیکان رسول خداست ». همین مطلب را ابوحیان در تفسیر خود و سیوطی در درّالمنثور از سعید بن جبیر و عمرو بن شُعَیب و سُدّی(5) نقل کرده اند. (6)

ص:102

ص: 103

فخر رازی در تفسیرش می نویسد:

«وَ أَنَا أَقُولُ: آلُ مُحَمَّد صلی الله علیه واله، هُمُ الَّذِینَ یَؤولُ أَمْرُهُمْ إِلَیْهِ فَکُلُّ مَنْ کانَ أَمْرُهُمْ إلَیْهِ أَشَدَّ وَ أَکْمَلَ کانُوا هُمُ الْالَ، وَ لا شَکَّ اَنَّ فاطِمَة وَ عَلِیّاً وَ الحْسَنَ وَ الْحُسَیْنَ، کانَ التَّعَلُّقُ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ رَسُولِالله٦ أَشَدَّ التَّعَلُّقاتِ وَ هذا کَالمْعَلُومِ بِالنَّقْلِ المْتَواتِرِ وَجَبَ أَنْ یَکوُنُوا هُمُ الالَ».(1)

خلاصه ی کلام اینکه مسلماً علی، فاطمه و حسنین آل پیامبر صلی الله علیه واله می باشند و قطعاً حب فاطمه علیها السلام ضمیمه اجر نبوت و نشاندهنده ی ولایت اوست.

ص: 104

صَاعاً وَ اخْتَبَزَتْ خَمْسَةَ أَقْرَاصٍ عَلَی عَدَدِهِمْ فَوَضَعُوهَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ لِیُفْطِرُوا، فَوَقَفَ عَلَیْهِمْ سَائِلٌ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ، مِسْکِینٌ مِنْ مَسَاکِینِ الْمُسْلِمِینَ، أَطْعِمُونِی أَطْعَمَکُمُ الله مِنْ مَوَائِدِ الْجَنَّةِ. فَآثَرُوهُ وَ بَاتُوا لَمْ یَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ وَ أَصْبَحُوا صِیَاماً، فَلَمَّا أَمْسَوْا وَ وَضَعُوا الطَّعَامَ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَقَفَ عَلَیْهِمْ یَتِیمٌ، فَآثَرُوهُ، وَ وَقَفَ عَلَیْهِمْ أَسِیرٌ فِی الثَّالِثَةِ، فَفَعَلُوا مِثْلَ ذَلِکَ، فَلَمَّا أَصْبَحُوا أَخَذَ عَلِیٌّ - رَضِی الله عَنْهُ - بِیَدِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ أَقْبَلُوا إِلَی رَسُولِ الله صلی الله علیه واله فَلَمَّا أَبْصَرَهُمْ وَ هُمْ یَرْتَعِشُونَ کَالْفِرَاخِ مِنْ شِدَّةِ الْجُوعِ، قَالَ: مَا أَشَدَّ مَا یَسُوءُنِی مَا أَرَی بِکُمْ. وَ قَامَ، فَانْطَلَقَ مَعَهُمْ، فَرَأَی فَاطِمَةَ فِی مِحْرَابِهَا قَدْ الْتَصَقَ ظَهْرُهَا بِبَطْنِهَا، وَ غَارَتْ عَیْنَاهَا، فَسَاءَُ ذَلِکَ، فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ وَ قَالَ: خُذهَا یَا مُحَمَّدُ، هَنَّأَکَ الله فِی أَهْلِ بَیْتِکَ، فَأَقْرَأَهُ السُّورَة»(1)

«ابن عباس میفرماید: حسنین بیمار شدند، پیامبر با جمعی از مردم به عیادت آنان آمدند. بعضی از افراد پیشنهاد کردند: یا اباالحسن چه خوب است برای شفای فرزندانت نذری بنمایی، آنگاه علی و فاطمه و فضه که جاری هی آنان بود نذر کردند که اگر حسنین شفا یافتند سه روز روزه بگیرند. هنگامی که حسنین سلامتی خود را بازیافتند در خان هی علی چیزی برای افطار موجود نبود، لذا امیرالمؤمنین علیه السلام از شمعون یهودی خیبری سه صاع جو وام گرفت و فاطمه علیها السلام از یک صاع آن پنج قرص نان پخت و

ص: 106

در سفر ه ی افطار نهاد، هنگامی که آماده ی افطار شدند ندای سائلی برخاست: سلام بر شما ای خاندان محمد، مسکینی از مساکین مسلمین بر در خانه ی شما آمده است اطعام کنید، خدا از مائده های بهشتی شما را روزی فرماید. خاندان وحی نان افطار خود را ایثار کردند، و فضه نیز تبعیت از آنان نمود و همگی شب را بدون غذا صبح کردند و جز آب چیز دیگری به کامشان نرسید... فردای آن شب را نیز روزه گرفتند و چون شب فرارسید و نان افطارشان در سفره نهاده شد، یتیمی بر در خانه آمد و باز به همان ترتیب همگی غذای خود را به آن یتیم ایثار کردند. روز سوم اسیری از راه رسید و مطالبه ی اطعام کرد، بار سوم نیز آنچه در سفره بود قبل از افطار از طرف خاندان پیامبر ایثار شد. صبح روز چهارم علی علیه السلام دست حسنین را گرفت و به سوی رسول خدا روان گردید، پیامبر اکرم هنگامی که چشمش به حسنین افتاد که همانند مرغکان از شدت گرسنگی می لرزیدند، فرمود: چه سخت است برای من که شما را به این حال می بینم، رسول خدا فورا از جای برخاست و همراه آنان به خانه ی حضرت زهرا آمد و او را در محراب عبادتش مشاهده فرمود، (اما چه مشاهده ای) از شدت گرسنگی بطن مبارکش به پشت چسبیده و چشمهایش در گودی نشسته بود. از این منظره پیامبر اکرم بسیار افسرده خاطر گردید، در آن هنگام جبرئیل فرود آمد و چنین گفت: بگیر یا محمد، مبارک باد بر تو این خاندان تو، و سپس سوره ی «هل اتی » را قرائت نمود .».

روایتی که نقل شد مورد تأئید و تصدیق پیشوایان علمی حضرات سنی و شیعه و عموم مسلمین میباشد، و اینک نام دانشمندانی از اهل سنت که این روایت را (با الفاظ مختلف) نقل کرد هاند:

ص: 107

«ابوجعفر اِسْکافی متوفای 240 هجری،(1) حکیم تِرْمِذی متوفای بعد از 285 هجری،(2) محمد بن جریر متوفای 310 هجری، ابن عبد رَبهِّ متوفای 328 هجری،(3)حاکم ابوعبدالله نیسابوری متوفای 405 هجری،(4) حافظ ابن مردویه متوفای 416 هجری، ابواسحاق ثَعْلَبی مفسر کبیر متوفای 427 هجری، ابوالحسن واحدی مفسر کبیر متوفای 468 هجری، حافظ ابوعبدالله اندلسی

ص: 108

حُمَیدی متوفای 488 هجری،(1) ابوالقاسم زَمَخْشَری متوفای 538 هجری در «کَشّاف »، اخطب خوارزمی متوفای 567 هجری،(2) حافظ ابوموسی متوفای 581 هجری،(3) ابوعبدالله رازی متوفای 606 هجری، شَرخانی متوفای 643 هجری،(4) محمد بن طلحه ی شافعی متوفای 652 هجری، ابوالمظفر سِبْط ابن

ص: 109

جَوزی متوفای 654 هجری، (1) عزالدین عبدالحمید متوفای 655 هجری، حافظ ابوعبدالله کَنجی شافعی متوفای 658 هجری، قاضی ناصرالدین بَیْضاوی متوفای 685 هجری(2) حافظ محب الدین طبری متوفای 694 هجری، حافظ ابومحمد بن ابی جَمْرَ هی اَزدی اندلسی متوفای 699 هجری،(3)حافظ الدین

ص: 110

نسفی متوفای 701 یا 710 هجری شیخ الاسلام حَمُّوئی متوفای 722 هجری، نظام الدین قمی نیشابوری مفسر معروف متوفای قرن هشتم هجری، علاءالدین علی بن محمد خازن بغدادی متوفای 741 هجری،(1) قاضی عَضُدالدین ایجی متوفای 756 هجری(2) حافظ ابن حجر متوفای 852 هجری،(3) حافظ جلال الدین سیوطی متوفای 911 هجری، ابوالسّعود عمادی حنفی متوفای

ص: 111

982 هجری، شیخ اسماعیل برُُوسَوی متوفای 1137 هجری،(1) شَوْکانی متوفای 1173 هجری،(2) محمد سلیمان محفوظ از علمای قرن دوازدهم، و علاوه بر آنان جماعتی دیگر از علمای عامه این حدیث شریف را در ذیل آیه ی مذکور آورده اند.

ص: 112

السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنِ ادِّعَاءِ مَنْزِلَتِهَا وَ تَمَنِّی مَحَلِّهَا مِنْ عَظَمَةِ رَبِّهَا. فَلَمَّا أَسْکَنَ الله آدَمَ َ وَ زَوْجَتَهُ الْجَنَّةَ قَالَ لَهُمَا - کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ یَعْنِی شَجَرَةَ الْحِنْطَةِ «فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمِینَ» (1) فَنَظَرَا إِلَی مَنْزِلَةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمْ فَوَجَدَاهَا أَشْرَفَ مَنَازِلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، فَقَالا: یَا رَبَّنَا لِمَنْ هَذِهِ الْمَنْزِلَةُ؟ فَقَالَ الله جَلَّ جَلَالُهُ: ارْفَعَا رُءُوسَکُمَا إِلَی سَاقِ عَرْشِی، فَرَفَعَا رُءُوسَهُمَا فَوَجَدَا اسْمَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُمْ صلوات الله علیهم مَکْتُوبَةً عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ بِنُورٍ مِنْ نُورِ الْجَبَّارِ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالا: یَا رَبَّنَا مَا أَکْرَمَ أَهْلَ هَذِهِ الْمَنْزِلَةِ عَلَیْکَ! وَ مَا أَحَبَّهُمْ إِلَیْکَ! وَ مَا أَشْرَفَهُمْ لَدَیْکَ! فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: لَوْ لَا هُمْ مَا خَلَقْتُکُمَا، هَؤُلَاءِ خَزَنَةُ عِلْمِی وَ أُمَنَائِی عَلَی سِرِّی... - إلی أن قال الصادق علیه السلام - : فَلَمَّا أَرَادَ الله عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمَا جَاءَهُمَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لَهُمَا إِنَّکُمَا إِنَّمَا ظَلَمْتُمَا أَنْفُسَکُمَا بِتَمَنِّی مَنْزِلَةِ مَنْ فُضِّلَ عَلَیْکُمَا، فَجَزَاؤُکُمَا مَا قَدْ عُوقِبْتُمَا بِهِ مِنَ الْهُبُوطِ مِنْ جِوَارِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی أَرْضِهِ، فَسَلَا رَبَّکُمَا بِحَقِّ الْأَسْمَاءِ الَّتِی رَأَیْتُمُوهَا عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ حَتَّی یَتُوبَ عَلَیْکُمَا، فَقَالا: اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْأَکْرَمِینَ عَلَیْکَ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ الْأَئِمَّةِ إِلَّا تُبْتَ عَلَیْنَا وَ رَحِمْتَنَا. فَتَابَ الله عَلَیْهِمَا، إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ. فَلَمْ یَزَلْ أَنْبِیَاءُ الله بَعْدَ ذَلِکَ یَحْفَظُونَ هَذِهِ الْأَمَانَةَ وَ یُخْبِرُونَ بِهَا أَوْصِیَاءَهُمْ وَ الْمُخْلَصِینَ

ص: 114

مِنْ أُمَمِهِمْ... - إلی أن قالَ -: وَ ذَلِکَ قَوْلُ الله عَزَّ وَ جَلَّ «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا».»(1)

«خدای تعالی ارواح را دو هزار سال قبل از خلقت بدنها آفرید، و (از اولین و آخرین، از آدم ابوالبشر تا روز قیامت) ، شریفترین و برترین روحها را، ارواح محمد، علی، فاطمه و حسنین و ائمه ی نه گانه از نسل حسین بن علی (یعنی چهارده معصوم) قرار داد و آنان را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کرد، نور چهارده معصوم همه جا را فراگرفت و جهانگیر شد، آنگاه از جانب حق تبارک و تعالی به آسمان ها و زمین خطاب آمد که: اینانند دوستان و اولیاء من، و اینان هستند حجت های من بر همه ی مخلوقاتم.

(لذا حضرت صدیقه سلام الله علیها حجت و ولیة الله است به نص خود حضرت احدیت جلت عظمته). هیچیک از آفریدگانم نزد من محبوبتر از آنان نیست؛ بهشتم را برای دوستان آنان، و آتش دوزخم را برای مخالفین و اذیت کنندگان آنان آفریده ام؛ پس ولایتشان امانت من است در نزد مخلوقاتم. بجز این برگزیدگان

ص: 115

من،آیا کیست که بتواند این بار امانت را با تمام سنگینی اش بر دوش کشد و یا مدعی این مقام باشد؟ هنگامی که خدای عزّوجل آدم و همسرش حوا را در بهشت ساکن گردانید و آنان به مکان و منزلت چهارده معصوم صلوات الله علیهم نظر افکندند و مشاهده کردند که مقامات آنان اشرف منازل اهل بهشت است، عرض کردند: پروردگارا، این مقام والای چه کسانی است؟ خطاب آمد که سربلند کنید و به ساق عرش من نظر افکنید. آدم و حوا، هنگامی که سر به سوی عرش الهی بلند کردند و مشاهده کردند که نام محمد، علی، فاطمه، حسن، و حسین و ائمه ی بعد از آنان با خط نور از جانب خدای جبار بر ساق عرش نوشته شده است؛ عرض کردند: پروردگارا، این چه کرامتی است که به این چهارده تن داده ای، و این مقام و منزلتی است که به آنان عطا فرموده ای؟ خدایا، سبب چیست که این موجودات در نزد تو شریفترین و محبوبترین مخلوقاتند؟ خدای عز و جل فرمود: یا آدم اگر این چهارده تن نبودند، تو و همسرت را نمی آفریدم؛ اینان خزانه داران علم من و امینان اسرار من هستند .» )بنابراین حضرت صدیقه زهرا علیها السلام یکی از گنجوران دانش و امانت داران اسرار خدائی است(. در ادامه ی روایت شریفه پس از اینکه حضرت صادق علیه السلام )موضوع ارتکاب ترک اولای آدم و حوا را شرح می دهد چنین می فرماید: «هنگامی که خدای عزوجل اراده فرمود توبه ی آدم و حوا را قبول کند، جبرئیل نازل

ص: 116

شد و خطاب به آنان چنین گفت: شما بر نفس خود ستم روا داشتید، اینک از پروردگار خود بخواهید که به حق آن نامهایی که بر ساق عرش الهی مشاهده کردید توبه ی شما را قبول فرماید. آنگاه آدم و حوا چنین معروض داشتند: پروردگارا، از تو درخواست می کنیم به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین و ائمه : که نزد تو از همه گرامی ترند، توبه ی ما را بپذیری و ما را مشمول رحمت خود قرار دهی؛ و بعد از آنکه آدم و حوا این دعا را خواندند و این توسل بجای آوردند، خدای تعالی توبه ی آنان را قبول فرمود؛ بدرستی که اوست بسیار توبه پذیر و مهربان .».

در ادامه ی حدیث، حضرت صادق علیه السلام می فرماید:

«بعد از این جریان، فرستادگان الهی(در سایه ی ولایت چهارده معصوم علیهم السلام) نگهدارنده ی این امانت و معرف آن بوده اند، و به اوصیاء خود و مخلصین امت خویش نیز این موضوع را بیان می کردند... .».

در نتیجه حضرت صدیقه ی زهرا علیها السلام نیز ولیه ی انبیاء بوده است چنانکه پیامبر اعظم و علی و یازده امام دیگر علیهم السلام ولیّ آنان بوده اند، یعنی همه ی انبیا به خضوع و فروتنی در مقابل این چهارده وجود مقدس ایمان و اعتقاد داشته اند، چنانکه در بعضی از احادیث آمده است که از جمله ی اعمال حضرت موسی و حضرت عیسی در زمان نبوت آن دو پیامبر، ذکر صلوات بر محمد و آل محمد بوده است، و این خود نشان دهنده ی اعتراف

ص: 117

به ولایت چهارده معصوم می باشد... و سپس اضافه می نماید که این ولایت همان است که خدا می فرماید: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا».

از امام علیه السلام سؤال می کنند که منظور از صلوات چیست؟ حضرت م یفرماید: «صلوات اعتراف به ولایت محمد و آل محمد است .» (1) این بود هفت آی های که برای شناسایی مقام والای حضرت صدیقه سلا ما للهعلیها م یتوان از آنها استفاده کرد.

ص: 118

چنانکه گفته شد، اخبار و احادیث مردود اطمینان که از فریقین شیعه و سنی در منقبت حضرت صدیقه علیها السلام وارد شده است، به دو بخش تقسیم می شود:

بخش اول: احادیثی که در ذیل آیات شریفه نقل شده است و ما آنها را تحت عنوان «فاطمه علیها السلام از دیدگاه قرآن » مورد بحث قرار دادیم.

بخش دوم: سایر روایات که در شأن حضرت صدیقه ی علیها السلام وارد شده است و می توان آنها را تحت عنوان «فاطمه علیها السلام از دیدگاه روایات » بررسی و تشریح کرد. این احادیث دو دسته است: یک دسته اشتراکی است، یعنی روایاتی در منقبت حضرت رسول اکرم، امیرالمؤمنین و حسنین : می باشد که حضرت زهرا علیها السلام نیز در آن مناقب اشتراک دارد.

دست هی دوم احادیث اختصاصی است، یعنی روایاتی که مخصوص است به مدایح و فضایل حضرت صدیقه علیها السلام، و ما اخبار دسته ی اول را در پانزده موضوع رده بندی و مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.

ص: 120

نَحْنُ سَفِینُةُ النَّجاهِ، مَنْ تَعَلَّقَ بِها نَجی وَ مَنْ حادَ عَنْها هَلَکَ،(1) فَمَنْ کانَ لَهُ إِلَی الله حاجَةٌ، فَلْیَسْألْ بِنا أَهْلَ الْبَیْتِ».(2).

«رسول خدا فرمود: هنگامی که خدای تعالی حضرت آدم ابوالبشر را آفرید و از روح خود در او بدمید، آدم به جانب راست عرش نظر افکند، آنجا پنج شبح غرقه در نور به حال سجده و رکوع مشاهده کرد، عرض کرد: خدایا قبل از آفریدن من، کسی را از خاک خلق کرد های؟ خطاب آمد: نه، نیافرید هام. عرض کرد: پس این پنج شبح که آنها را در هیئت و صورت همانند خود م یبینم چه کسانی هستند؟

ص: 122

خدای تعالی فرمود: این پنج تن از نسل تو هستند، اگر آنها نبودند، ترا نمی آفریدم، نام های آنان را از اسامی خود مشتق کرده ام (و من خود آنان را نامگذاری کرده ام، اگر این پنج تن نبودند، نه بهشت و دوزخ را می آفریدم و نه عرش و کرسی را، نه آسمان و زمین را خلق می کردم و نه فرشتگان و انس و جن را.

منم محمود و این محمد است، منم عالی و این علی است، منم فاطر و این فاطمه است، منم احسان و این حسن است، و منم محسن و این حسین است. به عزتم سوگند، هر بشری اگر به مقدار ذره ی بسیار کوچکی کینه و دشمنی هر یک از آنان را در دل داشته باشد، او را در آتش دوزخ می افکنم... یا آدم، این پنج تن، برگزیدگان من هستند و نجات و هلاک هر کس وابسته به حب و بغضی است که نسبت به آنان دارد. یا آدم، هر وقت از من حاجتی می خواهی، به آنان توسل کن.

ابوهریره می گوید، پیامبر اکرم در ادامه ی سخن فرمود:

ما پنج تن کشتی نجاتیم، هر کس با ما باشد، نجات یابد، و هر کس که از ما رو گردان شود هلاک گردد. پس هر کس حاجتی از خدا می خواهد پس به وسیله ی ما اهل بیت از حضرت حق تبارک و تعالی مسئلت نماید».

این روایت را شیخ الاسلام حموینی در فرائد حافظ خوارزمی در مناقب و چند تن دیگر از دانشمندان اهل سنت نقل کرده اند. همچنین دانشمندان بزرگ شیعه این حدیث شریف

ص: 123

را روایت نموده اند(1) و با بررسی آن بطور خلاصه، می توان به شش مطلب و یا شش منقبت پی برد، که هر یک از پنج تن در آن مناقب و فضائل بطور یکنواخت و همردیف، مشترک هستند.

مطلب اول: خلقت پنج تن و انوار آنان قبل از آفرینش آدم بوده است و غیر از روایت مذکور احادیث بسیاری نیز از فریقین شیعه و سنی در این باره وارد شده است. از رسول اکرم و نسبت به مدت زمانی که پنج تن قبل از آدم بوجود آمده اند روایاتی منقول است که در برخی دو هزار سال و در بعضی به طور مختلف ذکر گردیده است که گمان می رود این ارقام تقریبی است نه قطعی (و یا اینکه به اعتبارات مختلف است).

مطلب دوم: پنج تن سبب و علت آفرینش بوده اند.

مطلب سوم: اسامی آنان از نام خدای تعالی مشتق شده است.

مطلب چهارم: جزای دشمنی و کینه توزی نسبت به آنان سوختن در آتش قهر الهی است.

مطلب پنجم: پنج تن برگزیدگان حضرت حق تبارک و تعالی هستند و هلاک و نجات هر بشری، وابسته به حب و بغضی است که نسبت به آنان دارد.

مطلب ششم: هنگام حاجت خواستن از خدای تعالی باید آنان را وسیله استجابت دعا قرار داد و به آنان متوسل شد.

با توجه به این شش مطلب که بیان شد اگر اشخاصی واجد این شش منقبت بوده باشند می توان معتقد بود و یقین کرد که آنان یک بشر عادی نیستند، افرادی که خدای تعالی از همان ابتدای خلقت به آدم ابوالبشر معرفی و نشان داده است که علت خلقت تو و اولاد تو اینان

ص: 124

هستند، اگر حاجتی داری باید به در خانه ی اینان بروی، اینان برگزیدگان من هستند، من خود اینان را نامگذاری کرده ام. بنا بر آنچه گفته شد، پنج تن در شش منقبت مذکور هیچ فرقی با یکدیگر ندارند و در این مورد هیچ تفاوتی میان پیامبر اکرم، علی و حسنین علیهم السلام با حضرت صدیقه سلام الله علیها وجود ندارد.

همه در این مناقب هم رتبه و یکنواخت و هم درجه هستند، اگر چه از جهات و اعتبارات دیگر ممکن است قائل به فضلیت و برتری برخی بر بعضی باشیم. مثلا پیامبر اکرم منصبی دارد که دیگران ندارند.

اگر در شأن پنج تن بجز این شش منقبت نبود، همردیف بودن آنان در این مناقب نشان می دهد که: هر یک از پنج تن، از همه ی پیامبران، از همه ی صدیقین، از آدم تا خاتم خلاصه از جمیع مخلوقات خدای تبارک و تعالی افضل و برترند. زیرا اگر آنها آفریده نمی شدند، این خوان رحمت، و این سفره ی خلقت گسترده نمی شد. هر کس که به عالم هستی پا نهاده است، یعنی هر بزرگی، هر شریفی، هر نبیی، هر وصیی، هر خلیفه ای، هر امامی، هر عالمی که به وجود آمده است، در حقیقت کنار سفرهای رحمت آنها نشسته و از وجودشان برخوردار گشته، و نان خور و پرورش یافته و عائله ی رحمت و برکت وجود پنج تن بوده است. از این جهت است که حضرت سجاد علیه السلام در یکی از ادعیه ی شریفه اش که ائمه را معرفی می کند می فرماید:

«نَحْنُ رَحْمَةُ مَنِ اسْتَرْحَمَکَ، وَ غَوْثُ مَنِ اسْتَغاثَ بِکَ».

ماییم رحمتی که مردم از تو میطلبند، ماییم غوث و پناه کسی که از تو پناه می جویده. آری آنان در پیشامدها پناه، و در طلب حوائج ملجا همه ی مردم هستند. انبیا ء - از آدم تا خاتم - در هنگام مشکلات و طلب حاجت به آنان متوسل شده اند و از آبرومندی آنان در نزد

ص: 125

خدا حاجت روا گشته اند. آنها محترمند، معظمند، معززند، علت خلقتند، برگزیدگان خدا هستند، و با توجه به اینکه پنج تن در مناقب گفته شده، هم درجه و هم ردیف هستند، حضرت صدیقه علی نیز در این مورد کوچکترین فرقی با پدر بزرگوارش نداشته است.

ص: 126

درباره ی «فاطمه خیرة الله» حدیث دیگری حافظ عاصمی(1) در کتاب زین الفتی(2) آورده است که پیامبر اکرم خطاب به امیرالمؤمنین فرمود:

«إِنَّ الله عزّوجلّ أَشْرَفَ عَلَی الدُّنْیَا فَاخْتَارَنِی مِنْهَا عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَانِیَةً فَاخْتَارَکَ عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ بَعْدی، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَالِثَةً فَاخْتَارَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ عَلَی رِجَالِ الْعَالَمِینَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتَارَ فَاطِمَةَ عَلَی نِسَاءِ الْعَالَمِین».(3)

خدای تبارک و تعالی به دنیا (یعنی جمیع بشر) نظری افکند و از همه ی مردان عالم مرا انتخاب کرد، آنگاه بار دوم نظر فرمود و از جمیع مردان جهان تو را برگزید، و بار سوم ائمه ای که از فرزندان تو هستند انتخاب فرمود، سپس بار چهارم از جمیع زن های عالم، فاطمه را برگزید».(4)

ص: 128

به طرق متعدد از حضرت صادق علیه السلام درباره ی این روایت سؤال شده است که آیا مراد از جمله ی «علی نساء العالمین» چیست؟ حضرت فرمود: یعنی فاطمه بانوی بانوان جهان از اولین و آخرین می باشد. راوی گوید که سؤال شد: آیا در زمان خودش؟ حضرت فرمود: بانوی بانوان در عصر خودش حضرت مریم بود، ولی فاطمه سیده ی زنان جهان، و مهین بانوی عالم است از اولین و آخرین.(1)

ص: 129

در نتیجه، حدیث مذکور به ما می آموزد که چهارده معصوم برگزیدگان خدا هستند و در این مقام، هم درجه و یکسان می باشند.

روایت دیگری از حضرت رسول اکرم نقل شده است که می فرماید:

«لَمَّا خَلَقَ الله تَعَالَی آدَمَ وَ عَطَسَ ً فَاسْتَوَی جَالِساً، وَ قالَتِ الْمَلائِکَةُ: یَرْحَمُکَ الله یا أبا مُحَمَّدٍ. فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَإذا هُوَ مَکْتُوبُ عَلِیٌ ساقِ الْعَرْشِ: لا إلهَ إلا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُاللهِ، عَلیٌ حِبُّ اللهِ، وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ صَفْوَةُ اللهِ، فاطِمَةُ خِیَرَة اللهِ». (1)

هنگامی که خدای تعالی آدم را آفرید، حضرت آدم عطسه کرد و نشست، فرشتگان به او گفتند: رحمت خدا بر تو باد ای «پدر محمد». هنگامی که حضرت آدم سر مبارکش را بلند کرد، این کلمات را مشاهده کرد که بر ساق عرش نوشته شده است: نیست خدایی جز خدای بی همتا، محمد پیامبر خداست، علی محبوب خداست، حسن و حسین و فاطمه برگزیدگان خدا هستند».

به این ترتیب به آدم آموخته شد که این پنج تن انتخاب شده از جانب خدا هستند، و فرشتگان نیز به هر سوی که مینگریستند، نام مبارک پنج تن را مشاهده می کردند. این هم منقبتی است که هر یک از پنج تن به طور یکسان در این رتبه مشترکند.

ص: 130

حسین است».

حدیث دیگری در همین موضوع شیخ عبدالرحمان صفوری در نزهة المجالس، و مولی محمد مبین در معارج النبوة، از حضرت صادق سلام الله علیه روایت می کنند که آن حضرت فرمود:

«کانَ آدَمُ وَ حَوَاءُ جالِسَیْنِ فَجائَهُما جِبْرَئِیلُ وَ أَتی بِهِما إِلی قَصْرٍ مِنْ ذَهَبٍ و فِیهِ سَرِیرٌ مِن یاقُوتٍ حَمْراء وَ عَلَی السَّرِیرِ قُبَّةٌ مِنْ نُور فِیها صُورَةٌ، عَلی رَأْسِها تاجٌ، وّ فی أُذُنِها قُرْطانِ مِنْ لُؤلُؤ، وَ فی عُنُقِها طَوْقٌ مِنْ نُورٍ، وَ تَعَجَّبَ آدَمَ مِنْ نُورِها حَتّی أنّ آدَمَ نَسِیَ حُسْنَ حَوّاء فَقالَ: ما هذِهِ الصُّورَةُ؟ قالَ [جِبْرَئِیلُ]: فاطِمَةْ، وَ التّاجُ أبُوها، وَ الطَّوْقُ زَوْجُها، وَ الْقُرْطانِ الْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ. فَرَفَعَ آدَمُ رَأْسَهُ إلَی الْقُبَّةِ فَوَجَدَ خَمْسَةَ أَسْماءٍ مَکْتُوبَةٍ مِنَ النُّور: أَنَا مَحْمَوَدٌ وَ هذا مْحَمَّدٌ، وَ أَنَا الأَعْلی وَ هذا عَلِیٌ، وَ أنَا الْفاطِرُ وَ هذِهِ فاطِمَةُ، وَ أَنَا الْمُحْسِنُ وَ هذَا الْحَسَنُ، وَ مِنِّی الإحْسانُ وَ هذَا الْحُسَیْنُ. فَقالَ جِبْرَئِیل: یا آدَمُ احْفَظْ هذِهِ الأسْماءَ فَانَّکَ تَحْتاجُ إلَیها، فَلَمّا هَبَطَ آدَمْ بَکی ثَلاثَمِائَةِ عامٍ ثُمَّ دَعا بِهذه الأَسْماءِ وَ قالَ: یا رَبِّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیّ وَ فاطِمَة وَالْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، یا مَحْمُودُ، یا أعْلی، یا مُحْسِنُ، یا فاطِرُ اغْفِرْ لی وَ تَقَبَّلْ تَوْبَتی، فَأوْحَی الله إلَیهِ یا آدَمُ لَوْسألتَنی فی جَمِیع ذُرِّیَّتِکَ لَغَفَرْتُ لَهُم».(1)

آدم و حوا در کنار هم نشسته بودند که جبرئیل به نزدشان آمد و آنان را همراه خود به داخل قصری از طلا برد، در آنجا تختی از یاقوت قرمز بود و بالای آن تخت قبه ای بود نورافشان، و در میان آن قبه چهره ای غرقه در نور، که تاجی بر سر نهاده و دو گوشوار از لؤلؤ در گوشش، و گردن بندی از نور بر گردنش

ص: 132

آویخته بود. هر دو از نورانیت حیرت انگیز آن تمثال در شگفت شدند به حدی که حضرت آدم زیبائی همسرش حوا را فراموش نمود (زیرا شاهد یک زیبائی بی سابقه و حسن بی نظیری بود)، لذا روی به جبرئیل کرد و پرسید این صورت کیست؟ جبرئیل گفت: این فاطمه است، و آن تاجش احمدنما، گردنبندش حیدر نما و دو گوشوارش نشانگر حسن و حسین اوست. آنگاه حضرت آدم سر خویش را به سوی قبه نور بلند کرد، و در آنجا این پنج اسم را با خط نور نوشته دید:

من محمودم و این محمد است، من اعلی هستم و این علی است، من فاطرم و این فاطمه است، من محسنم و این حسن است، و احسان از من است و این حسین است. پس از قرائت این نامها جبرئیل گفت:

یا آدم، این نامها را بخاطر بسپار که بعدها یقینا به آنها نیازمند می شوی، و آن اسماء مشکل گشای تو خواهند بود. بعد از آنکه حضرت آدم مرتکب آن ترک اولی شد و در نتیجه بر زمین فرود آمد، بعد از 300 سال اشک ریختن (بیاد آن نامهای مقدس افتاد و با آن اسماء مبارک دعائی ترتیب داد و به پیشگاه خدای متعال چنین معروض داشت: پروردگارا به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین، یا محمود، یا اعلی، و یا محسن، یافاطر از خطای من در گذر و توبه مرا قبول فرما.

در آن هنگام از جانب خدای تعالی خطاب آمد که با آدم اگر در آن حال دعا) در خواست می کردی که گناهان همه ی فرزندانت را بیامرزم هر آینه همه ی آنان را می بخشیدم».

ص: 133

آری برای خدای متعال هرگز سنگینی ندارد که از برکت این دعا جمیع گناهان ما را نیز ببخشد، لذا جا دارد که ما نیز بگوئیم:

«یا رَبِّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیّ وَ فاطِمَة وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، یا مَحْمُودُ، یا أعْلی، یا فاطِرُ، یا مُحْسِنُ، اغْفِرْ لَنا وَ تَقَبَّلْ تَوْبَتنا»

حدیث مفصل دیگری جناب سلمان نقل می کند که حضرت رسول اکرم فرمود:

«اِشْتَقَّ الله لَنا مِنْ أسْمائِهِ أَسْماءً، وَ الله مَحْمُودٌ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ، وَ الله الأعْلی وَ أخی عَلِیٌ، و الله فاطِرٌ وَ ابْنَتی فاطِمَةُ، وَ الله مُحْسِنٌ وَ ابْنایَ الْحَسَنُ وَ الحْسَینُ».(1)

خدای تعالی از اسامی خودش نامهای ما را مشتق فرموده است:

خدا محمود است و من محمدم، خدا اعلی است و نام برادرم علی است، خدا فاطر است و اسم دخترم فاطمه است، خدا محسن است و نام دو فرزندم حسن و حسین است».

روایت فوق را نطنزی(2) در الخصائص العلویه، و عده ای دیگر از دانشمندان بزرگ شیعه

ص: 134

و سنی نقل فرموده اند، و اگر بجز این روایت، حدیث دیگری در دست ما نباشد از همین خبر، مطالب مهمی را می توان استفاده کرد؛ و با توجه به این که بعد از سیصد سال اشک ریختن، - در هنگام درماندگی و احتیاج به این نامهای مقدس مشکل گشا و نجات بخش آدم ابوالبشر بوده اند، کاملا واضح است که تمام فرزندان آدم در سختی ها نیازمند آنان بوده و در طلب حاجت و رفع گرفتاریها با توسل به این اسماء مبار ک کامروا خواهند بود.(1)

ص: 135

ص: 136

روزی پیامبر اکرم با ما نماز صبح بجای آورد، و پس از فراغت از نماز روی مبارکش را به سوی ما گردانید: و فرمود: ای جماعت مسلمانان، هر کس که آفتاب را از دست بدهد، پس باید به ماه تمسک جوید، و در فقدان ماه دست به دامان زهره شود، و اگر زهره را نیابد به دو ستارهی فقدان پناه آورد. از پیامبر اکرم سؤال شد که یا رسول الله مقصود از آفتاب و ماه و زهره و فرقدان (دو ستاره نورافشان چیست؟ فرمود: من آفتابم، علی ماه، و فاطمه زهره است و دو ستاره حسنین هستند. آنان با کتاب خدا دو دستاویز بشرند و همواره بهم پیوسته اند و هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر به من ملحق شوند».

روایت فوق را ابو اسحاق ثعلبی در عرائس نقل کرده است.

نطنزی نیز در الخصائص العلویه این روایت را بدینگونه نقل می نماید که حضرت رسول فرمود:

«اطْلُبُوا الشَّمْسَ، فَإِذَا غَابَتْ فَاطْلُبُوا الْقَمَرَ، فَإِذَا غَابَ الْقَمَرفَاطْلُبُوا الزُّهَرَةُ، وَ إِذَا غَابَتْ الزُّهَرَةُ فَاطْلُبُوا الْفَرْقَدَیْنِ. قُلْنَا: یَا رَسُولَ الله: َ مَنِ الشَّمْسُ؟ قَالَ: أَنَا. و مَنِ الْقَمَر؟ قالَ: عَلِیٌ. فَمَنِ الزُّهَرَةُ؟ قالَ فاطمةُ. قُلْنا: فَمَنِ الْفَرْقَدانِ؟ قالَ: الحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ».(1)

« آفتاب را بیابید، و اگر آفتاب غروب کرد، ماه را طلب کنید. در صورتی که ماه از نظرها پنهان شد، زهره را بطلبید، و اگر زهره

ص: 138

ناپدید شد دو ستاره ی فرقدین را بجویید. سؤال شد یا رسول الله مقصود از شمس و قمر و زهره و فرقدین چه کسانی هستند؟ فرمود: من آفتابم، علی ماه، و فاطمه زهره است، و حسن و حسین دو ستاره فرقدان».

این روایت را صاحب «روضة الصفاء»(1) و «حبیب السیر»(2) با عبارات دیگر از جابر بن عبدالله نقل کرده اند که حضرت رسول فرمود:

«اهْتَدُوا بِالشَّمْسِ، فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَاهْتَدُوا بِالْقَمَرِ، وّ إِذَا غَابَ الْقَمَرُ فَاهْتَدُوا بِالزُّهَرَةِ، فَإِذَا غَابَتِ الزُّهَرَةُ فَاهْتَدُوا بِالْفَرْقَدَیْنِ. فَقِیل: یا رَسُولَالله مَنِ الشَّمْسُ؟ قالَ: أَنَا. مَنِ الْقَمَر؟ عَلِیٌ بنُ أبیطالب، مَنِ الزُّهْرَةُ؟ الزَّهْراءسلاماللهعلیها. وَ الْفَرْقَدانِ؟ هُمَا الْحَسَنانِ»(3)

روایت مورد بحث را جمعی از دانشمندان شیعه نیز از جابر

ص: 139

بن عبدالله نقل کرده اند.(1) شیخ صدوق رحمة الله علیه نیز در معانی الاخبار این حدیث را ذکر نموده است با این تفاوت که بجای کلمه ی «اهتدوا» کلمه ی «اقتدوا» آورده است.(2) در اکثر این روایات که از شیعه و سنی منقول است گفتار پیامبر با این جمله خاتمه می یابد: «کتاب خدا و عترت من بهم پیوسته است

ص: 140

و هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر به من ملحق شوند»(1) و خود این مطلب موضوع بسیار فوق العاده و مهمی است.(2)

ص: 141

از روایات مذکور کاملا روشن است که حضرت صدیقه سلام الله علیها در مراتب و مناقب گفته شده، هم ردیف رسول اکرم، امیر المؤمنین و حسنین علیهم السلام است و در مقام تمسک، اهتدا و اقتدا همانند آنان می باشد، و اگر در ولایت عصمت نظیر پیامبر اکرم، علی، و حسنین نبود، امر هدایت یافتن، و پیروی مردم از او و توسل هر بشری در مشکلات به او، کاری بیهوده و گزاف می بود. حضرت زهرا علیها السلام یکی از ذخائری است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از خود باقی گذاشته است و در این باره می فرماید:

ص: 142

«إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ الله وَ عِتْرَتِی». (1)

من در میان شما دو وزنه ی سنگین باقی می گذارم، کتاب خدا و خاندان من».

و حضرت صدیقه سلام الله علیها یک تن از عترت پیامبر، و زهره ای است که در مدار عصمت و ولایت، با شمس و قمر و فرقدین هم رتبه و هم درجه است، اگر چه نور شمس و قمر بر نور زهره غلبه دارد و با وجود خورشید و ماه نمی توان نور زهره را مشاهده کرد، و گویی پیامبر اکرم با تقدم و تأخر اسامی پنج تن در همه ی روایات و با ترتیب مشخص و معین می خواهد بیان فرماید که امیرالمؤمنین علیه السلام از زهرا علیها السلام افضل است، و مقام زهرا تالی و بلافاصله بعد از امیر المؤمنین است و اگر چنین نبود، شایسته بود که اول نام حضرت زهرا ذکر شود.

ترتیب اسماء پنج تن، در آسمانها، در عرش، در کرسی، در جنت و در سایر مواقف که نوشته شده و یا مورد خطاب خدایی بوده اند به همین سبک و نسق بوده است. رسول خدا در هر جا که سخن از پنج تن است، ابتدا نام خودش را ذکر می کند، بعد امیر المؤمنین و سپس حضرت صدیقه را، و در تمام اخبار و احادیث این ترتیب اسماء مراعات شده است، لذا معلوم می شود که مقام حضرت زهرا سلام الله علیها تالی و بلافاصله بعد از امیر المؤمنین است، اگر

ص: 143

چه پنج تن در مناقب و فضائل و مطالبی که گفته شد، هم ردیف، هم درجه و یکسانند، با وجود این مقام آنان در مراتب و مدراج دیگر ممکن است با هم اختلاف داشته باشد، ولی آنچه محققا از ترتیب اسامی آنها در کلام پیامبر می توان استفاده کرد، این است که رسول اکرم دارای عالی ترین مقام، و امیرالمؤمنین پس از پیامبر، و حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از او، حسنین پس از فاطمه، صاحب والاترین مقام در جهان آفرینش هستند.

و ما این مطلب را نیز ثابت خواهیم کرد که حضرت زهرا علیه السلام از یازده امام دیگر افضل تر و برتر میباشد، و اگر جز این یک منقبت، فضیلت دیگری در شأن او نبود، همین برای اثبات مقام ولایت آن حضرت کافی بود. پیامبر اکرم برای امت خود، نمونه ها و یادگاری های پاینده ای بعد از خودش بر جای نهاده است: یادگاری هایی که در هر زمان و مکان، در زمینه های علمی، عملی، تمسکی، اقتدایی، و اهتدایی و... جوابگوی جمیع نیازهای بشری باشند.

حضرت صدیقه سلام الله علیها در تمام شئون مذکور سهیم و مشترک است، به عبارت دیگر چنان که علی بن ابی طالب مقتدای ما، هادی ما، رهنمای ما، و ولی ماست، عینا حضرت زهرا سلام الله علیها نیز همانگونه است، نه تنها برای ما مسلمانان، بلکه برای جمیع بشر از اولین و آخرین.

ص: 144

المصابیح، جصاص در احکام القرآن، ابن کثیر(1) در البدایة و النهایه، محب الدین طبری در ذخائر العقبی، ابن اثیر(2) در اسد الغابه، ترمذی(3) در جامع صحیح، ابن عساکر در تاریخ شام، ابن ماجه(4) در سنن، این باغ در فصول، طبرانی در معجم، و جمعی دیگر از علمای شیعه و سنی نقل کرده اند.(5)

ص: 146

2- زید بن ارقم در روایت دیگری می گوید:

«کُنَّا مَعَ رَسُولِ الله وَ هُوَ فِی الْحُجْرَةِ، یُوحَی إِلَیْهِ وَ نَحْنُ نَنْتَظِرُهُ حَتَّی اشْتَدَّ الْحَرُّ فَجَاءَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، وَ مَعَهُ فَاطِمَةُ وَ الحَسَنٌ وَ الحُسَیْنٌ علیهم السلام فَقَعَدُوا فِی ظِلِّ حَائِطٍ یَنْتَظِرُونَ رَسُولُ الله فَلَمَّا خَرَجَ رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله رَآهُمْ فَأَتَاهُمْ، وَ وَقَفْنَا نَحْنُ مَکَانَنَا، ثُمَّ جَاءَ إِلَیْنَا وَ هُوَ یُظَلِّلُهُمْ بِثَوْبِهِ مُمْسِکاً بِطَرَفِ الثَّوْبِ وَ عَلِیٌّ مُمْسِکٌ بِطَرَفِهِ الْآخَرِ، وَ هُوَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ إِنِّی أُحِبُّهُمْ فَأَحِبَّهُمْ، اللَّهُمَّ إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ، فَقَالَ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ». (1)

روزی همراه پیامبر اکرم بودیم که وحی نازل شد، و ما منتظر اتمام وحی بودیم تا آن حضرت از اتاق خارج شود، هوا بشدت گرم شده بود، در آن هنگام علی بن ابیطالب و همراه او فاطمه، حسن و حسین سلام الله علیهم از راه رسیدند و در سایه ی دیواری بحال انتظار نشستند، تا نزول وحی به پایان رسد و حضرت رسول از حجره بیرون آید. وقتی که پیامبر اکرم از اطاق خارج گردید، نظر مبارکش بر علی و فاطمه و حسنین الی افتاد، حضرت به نزد آنان رفتند و ما در حالی که بجای خود ایستاده بودیم، دیدیم که حضرت رسول لباس (عبای خودش را بر بالای سر آنان سایبان کرد، با دست مبارکش از یکطرف عبا گرفته بود، و طرف دیگرش در دست علی بود که در زیر عبا جای داشت. آنگاه پیامبر چنین فرمود: خدایا، من اینان را دوست میدارم پس تو نیز دوستشان

ص: 147

بدار، بارالها، با هر کس که با اینان در صلح و صفا باشد، من در صلح و آشتی هستم و هر کس که با این چهار تن بجنگد من نیز با او در جنگ خواهم بود، و این کلمات را سه بار تکرار نمود».

3- روایت دیگری به این شرح از ابوبکر نقل شده است که می گوید:

«رَأَیتُ رَسولَالله خَیَّم خَیْمَةً وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَی قَوْسٍ عَرَبِیَّةٍ وَ فِی الْخَیْمَةِ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْن، فَقالَ: مَعْشَرَ الْمُسْلِمِین، أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَ أَهْلَ الْخَیْمَةِ، حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ، لَا یُحِبُّهُمْ إِلَّا سَعِیدُ الْجَدِّ طَیِّبُ الْمَوْلِدِ وَ لَا یُبْغِضُهُمْ إِلَّا شَقِیُّ الْجَدِّ رَدِی ءُ الْوِلَادَةِ.»(1)

روزی پیامبر اکرم را دیدم که خیمهای بر پا کرد و بر یک کمان عربی تکیه نمود. در آن خیمه، علی و فاطمه و حسن و حسین حضور داشتند. آن حضرت رو به حاضرین فرمود و گفت: ای مسلمانان بدانید، هر کسی که با اینان در صلح و صفا باشد من نیز با او در سلم و آشتی هستم؛ و هر کس با اینان به جنگ خیزد، من هم با او در جنگ خواهم بود؛ من دوستدار کسی هستم که اینان را دوست بدارد، دوست نمیداردشان مگر آن خوشبخت و سعادتمندی که از دامانی پاکیزه بوجود آمده است؛ و دشمن نمی داردشان مگر آن شخص بدبختی که از آلوده دامنی زاییده شده باشد».

این روایت را حافظ طبری نیز در ریاض النضره ذکر کرده است.

4- صبیح(2) می گوید:

«کُنْتُ بِبابِ النَّبِیّ صلی الله علیه و آله فَجاءَ عَلِیٌ وَ فاطِمَةُ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ، فَجَلَسُوا ناحِیَةً، فَخَرَجَ رَسُولُالله٦إِلَیْنا فَقالَ: إنکمْ عَلی خَیْرٍ، وَ عَلَیْه کِساءٌ خَیْبَرِی، فَجَلَّلَهُمْ بِهِ وَ قالَ: أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُم.»(3)

ص: 148

روزی در انتظار پیامبر اکرم بر در خانه ی آن حضرت بودم که علی، فاطمه حسن و حسین از راه رسیدند و در کناری نشستند. وقتی که رسول خدا از خانه خارج گردید خطاب به آنان فرمود: شما پیوسته در خیر هستید؛ و سپس عبای خیبری خودش را بر سر آنان سایبان کرد و فرمود: من، با هر کسی با شما بجنگد، در جنگ هستم، و با هر کسی که با شما در صلح و صفا باشد من نیز در سلم و آشتی می باشم.

روایت فوق را طبرانی در المعجم الاوسط، جصاص در احکام القرآن، هیثمی در مجمع، ابن اثیر در اسد الغابه، ابن حجر در اصابه و عده ای دیگر از دانشمندان نقل کرده اند.

5 - ابوهریره می گوید:

«نَظَرَ النَّبِیُ إلی عَلِیٌ وَ فاطِمَةُ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ، فَقالَ: أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُم»(1)

«پیامبر اکرم نظر به سوی علی، فاطمه، حسن و حسین افکند و سپس فرمود: من، با هر کسی که با شما بجنگد درستیزم؛ و با هر کسی که با شما در سلم و آشتی باشد من نیز در صلح و صفا هستم».

ص: 149

این حدیث شریف را حاکم در مستدرک، خطیب در تاریخ بغداد، امام حنابله در مسند، همی در مجمع، ابن عساکر در تاریخ دمشق، و طبرانی در معجم آورده اند. همچنین عده ای از دانشمندان شیعه آن را روایت نموده اند.(1)

روایاتی که تحت عنوان موضوع پنجم ذکر شد بسیار جای تامل، دقت و بررسی دارد، و باید توجه داشت: بشری که در حال غضبش، در هنگام انبساط و فرحش، در موقع رنج و گرفتاریش، در زمان سرور و نشاطش و خلاصه در جمیع اطوار و حالاتش صاحب اختیار، مطاع و مقتدای همه ی مردم باشد؛ و تمام افراد بشر موظف به خضوع و تسلیم در برابر او باشند؛ و محبت به او دوستی با پیامبر، و دشمنی با او خصومت با رسول خدا، و اطاعت از او اطاعت از پیامبر، و صلح با او، سلم و آشتی با رسول خدا باشد؛ تحقیقا اگر در صفات، هم ردیف پیامبر نباشد، هرگز این احکام دربارهی او جاری نمی شود، و به عبارت دیگر فردی که در ملکات انسانی، در فضائل و مکارم اخلاقی، در صفات نفسانی، و خلاصه در جمیع حالات و شئون بشری طوری باشد که هرگز کوچکترین خلافی از او سر نزند، و همه ی مردم به فرمان خدا و رسولش مأمور به اطاعت و خضوع و تسلیم در برابر او باشند، معقول نیست که در صفات هم ردیف و همتای پیامبر اکرم نباشد.

بلی، آن انسانی که هرگز کلمه ای، حرفی، حرکتی - در هیچ مورد - جز به فرمان و اجازهی خدا از او صادر نشود، و جز در راه محبت و رضای پروردگار قدمی برندارد، و پیوسته در گفتار و کردار و در تمام حالاتش، محدود و متعهد و مقید به امر خدا باشد تنها او شایسته است که پیامبر اکرم صلح با او را، سلم و آشتی با خودش بداند و جنگ با او را ستیز با خودش بحساب آورد؛ و کاملا روشن است که فاطمه ی زهرا سلام الله علیها صاحب آن نفس پاک انسانی، و آن همه صفات ربانی، یقینا باید در شئون ولایت هم ردیف و هم درجه و یکسان با پیامبر اکرم، علی و حسنین علیهم السلام باشد.

ص: 150

مَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ، فَأَمَّا ابْنَتِی فَاطِمَةُ فَهِیَ سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحْرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیْهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ، وَ یُنَادُونَهَا - بِمَا نَادَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ مَرْیَمَ - فَیَقُولُونَ: یَا فَاطِمَةُ، إِنَّ الله اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ. ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّی، وَ هِیَ نُورُ عَیْنِی، وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِی، یَسُوؤُنِی مَا سَاءَهَا، وَ یَسُرُّنِی مَا سَرَّهَا، وَ إِنَّهَا أَوَّلُ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی، فَأَحْسِنْ إِلَیْهَا بَعْدِی... - إلی أن قال: -(١) اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی مُحِبٌّ لِمَنْ أَحَبَّهُمْ، وَ مُبْغِضٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُمُ، وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ، وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ، وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُمْ، وَ وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ.»(٢)(1)

روزی پیامبر اکرم نشسته بودند و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام نیز حضور داشتند، دعای آن حضرت در میان آن جمع چنین بود:

بارالها، تو خوب می دانی که اینان خاندان من، و عزیز ترین مردم نزد من هستند، پس محبان و دوستانشان را دوست بدار و با دشمنانشان دشمنی فرما، و یارانشان را اعانت بنما، اینان را از جمیع ناپاکی ها پاک و مبرا بدار، از جمیع گناهان بر کنار و مصون و محفوظ نگاهدار، و از جانب خود به روح القدس تأییدشان فرما...

ص: 152

[روایات بسیار از ائمه ی اطهار سلام الله علیهم در موارد مختلف نقل شده است که می فرماید: معصومین روحی دارند غیر از روح عموم بشر، که هیچ انسانی در داشتن این روح - که در جمیع اخبار آن را روح القدس می نامند - با آنان هم ردیف نیست.

روح القدس همان روحی است که در سایه ی آن پیامبر اکرم صاحب ولایت است. این همان روح قدسی است که با داشتن آن علی ، حضرت امام حسن و امام حسین و امامان دیگر از اولاد حسین را بر همه ی مردم ولایت دارند. این همان روحی است که به تأیید پیامبر اکرم، حضرت صدیقه سلام الله علیها نیز دارنده آن است و با داشتن این روح، آن حضرت هم ولی الله می باشد.]

ابن عباس روایت را از قول پیامبر اکرم خاب چنین ادامه می دهد:

یا علی، تو بعد از من، جانشین من و امام و رهبر امت من هستی. تو پیشقدم و پیشرو اهل ایمان به سوی بهشتی؛ و گوئی اکنون در نظرم مجسم است و می بینم که دخترم فاطمه در روز قیامت سوار بر ناقه ای از نور است، در حالی که هفتاد هزار ملک از جانب راست، هفتاد هزار از طرف چپ او، هفتاد هزار از پیش روی و هفتاد هزار از پشت سر او همراهیش می کنند. او پیشگام زنهای مؤمن است که همراهش به سوی بهشت می روند.

... یا علی، تو پیشوای مردان مؤمن امت من میباشی، و دخترم فاطمه سالار زنان با ایمان امت من و رهبر آنان به سوی بهشت است، بدرستی که او بانوی بانوان جهان است. عرض شد: یا رسول الله، آیا بانوی بانوان در زمان خودش؟ پیامبر فرمود: سیدهی زنان در زمان خودش مریم بنت عمران بود، ولی دخترم فاطمه بانوی بانوان جهان و سرور زنان عالم از اولین و آخرین است.

ص: 153

این فاطمه است که آنگاه که در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار فرشته ی مقرب بر او سلام و درود می فرستند و به همانگونه که مریم را مخاطب قرار دادند - ندا می کنند: یا فاطمه، خدای تعالی تو را از میان جمیع زنان عالم انتخاب کرد، و تو را از همه ی آلودگیها پاک و منزه گردانید. آنگاه رسول اکرم رو به سوی علی کرد و فرمود: یا علی، بدرستی که فاطمه پارهی تن و جان من است؛ اوست نور چشم من و میوهی قلب من؛ آنچه زهرا را ناپسند آید، مرا نیز ناپسند است؛ و آنچه او را مسرور کند، مرا هم شاد و خرسند می نماید. او نخستین کسی است که از خاندانم به من خواهد پیوست. یا علی بعد از من، تا توانی به او نیکی کن... سپس پیامبر اکرم این چنین دعا نمودند: بارالها، من تو را گواه می گیرم، که دوست میدارم آن کسی را که اینان را دوست بدارد و دشمن میدارم شخصی را که با اینان دشمنی کند؛ هر فردی با اینان از در صلح و آشتی در آید، من هم با او در سلم و صفا خواهم بود؛ و هر کس که با این چهار تن در جنگ باشد من نیز با او در ستیزم؛ من دشمن کسانی هستم که با اینان دشمنی کند، و دوست کسانی هستم که آنان را دوست بدارد». بار دیگر تکرار می کنیم، با در نظر گرفتن روایت شریفهی مذکور، حضرت صدیقه سلام الله علیها بطور یقین صاحب ولایت کبری است زیرا هرگز معقول نیست که دشمنی و یا دوستی با او همانند عدوات و یا محبت نسبت به پیامبر باشد و آنچه فاطمه را غمگین و یا مسرور می گرداند، حضرت رسول را نیز محزون و یا شاد نماید، ولی او صاحب مقام ولایت نباشد. و اگر حضرت صدیقه سلام الله علیها در ولایت، در عصمت، و در جمیع حالاتش ردیف پدر و همسر و دو فرزندش نمی بود هرگز پیامبر اکرم مطالب مذکور را بیان نمی کرد. رسول خدا

ص: 154

که سخن بی حساب و گزاف و بیهوده نمی گوید، تمام گفتارش «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَْوَی * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی»(1) است، آنچه می گوید وحی الهی است، آنهم در مقامی که خدا را شاهد سخنان خود قرار می دهد.

گویی پیامبر اکرم از جانب خدا مامور به ابلاغ این مراتب و فضائل است، که خدا را در گفتار خویش گواه می گیرد، چنانکه در انجام نبوت و ابلاغ رسالتش، در مواقف متعدد شاهد قرار داده است؛ و از مردم نیز اقرار و اعتراف می خواهد، و می پرسد و خواستار جواب صریح آنان می باشد: «... هَلْ بَلَّغْتُ؟... بلی بَلَّغْتَ» سؤال می فرماید آیا رسالت خودم را انجام دادم؟ و سپس جواب می شنود: بلی ابلاغ کردی. همانگونه که در غدیر خم هنگام ابلاغ ولایت امیر المؤمنین علی خدا را شاهد می گیرد و از مردم اعتراف و اقرار می خواهد... اللهم اشهد... بارالها شاهد باش...(2) چنین بنظر می رسد که وجود مقدس پیامبر پیوسته خود را مسئول و مامور ابلاغ ولایت فاطمه علیه نیز می داند، و گوئی احساس می کند که همواره مورد سؤال و بازخواست حضرت حق تبارک و تعالی است که آیا ولایت زهرا 3 را ابلاغ کردی یا نه، لذا آن حضرت بطور مکرر، در گفتار خویش ضمن برشمردن فضائل فاطمه سلام الله علیها و تشریح شئون ولایتی او، بارها خدا را گواه می گیرد که بارالها شاهد باش: آیا ولایت زهرا علیها السلام را ابلاغ کردم ؟ آیا پیغام را رساندم؟ حق مطلب را بخوبی ادا کردم؟

نتیجه ی دیگری که می توان از روایت مذکور گرفت این است که حضرت رسول در قسمتی از سخنانش خطاب به علی چنین می فرماید:

«إِنَّهَا أَوَّلُ مَنْ یَلْحَقُنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِی(3)... فَأَحْسِنْ إِلَیْهَا...».

ص: 155

یعنی یا علی، اولین کسی که از خاندان من به من ملحق خواهد شد. دخترم فاطمه است، پس تا توانی به او نیکی بنما» و این ودیعه ی رسالت را نگهداری کن، لذا می بینیم قصد امیر المؤمنین ع همیشه و در تمام حالاتش بر آوردن خواهش پیامبر اکرم و در نتیجه تحصیل رضایت و آسایش خاطر زهرای اطهر است؛ البته نه تنها از این جهت که همسر والامقام او دختر گرامی رسول خدا است، بلکه بیشتر از این نظر که فاطمه سلام الله علیها ولیة الله است و علی خود را نسبت به او موظف و مسئول و متعهد می داند و متقابلا حضرت زهرا نیز نسبت به امیر المؤمنین که ولی الله است عین همین احساس وظیفه و مسئولیت را به حد اعلی دارا می باشد و این دو وجود مقدس، هر یک در حفظ و نگهداری و مراعات شخصیت آن دیگری کمال سعی و کوشش را به کار برده اند. لیکن اگر این مطلب به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد، روشن می شود که حالات دفاع و مجاهدت زهراسلام الله علیها در حفظ و صیانت امیرالمؤمنین علیه السلام بی نظیر و بسیار فوق العاده بوده است؛ و تحقیقا اگر پیامبر اکرم نگاهداری و دفاع از حریم ولایت امیرالمؤمنین را مؤکدا به زهرا سلام الله علیها سفارش می کرد - که سفارش فرموده است . ، هرگز رفتاری بهتر و برتر از روش فاطمه امکان پذیر نبود.

از خود گذشتگی، و فداکاری و ایثار او در مراقبت و نگهداری شئون ولی الله الاعظم امیرالمؤمنین بی نظیر بود. زهرا سلام الله علیها در این راه وجود خود را کاملا فراموش کرده بود و همواره همت والای او مصروف حفظ حرمت علی ، و پیوسته در فکر کمال مراقبت و حسن انجام تعهد اسلامی خود در برابر مقام منیع ولایت بود؛ و همین توجه بی نظیر و بصیرت و معرفت کامل فاطمه نسبت به شئون ولایت همسر عالی مقامش نشانگر مرتبه ی عالی ولی اللهی خود آن حضرت می باشد.

ص: 156

این حدیث را عده ای از علما به این شرح نقل کرده اند :

حافظ ابو نعیم در حلیة الأولیاء، حافظ ابن عساکر در تاریخ شام، حافظ محب الدین طبری در ریاض و ذخائر ، امام احمد بن حنبل (امام حنابله)، حافظ کنجی شافعی در کفایه، ابو المظفر سبط بن جوزی در تذکره، حافظ سیوطی در جامع کبیر و جمعی دیگر از دانشمندان و محققین.

در اینجا لازم است رکن بودن به علی را دقیقا بررسی کنیم که آیا مراد از این «رکنیت» چیست؟ و حقیقت این رتبه ی معنوی که مقام بسیار والا و بزرگی است چگونه می باشد. آنچه مسلم است این است که در این مقام، هر معنایی که در شان پیامبر اکرم تصور شود عینا بهمانگونه و بهمان ترتیب در شان حضرت صدیقه سلام الله علیها وارد است، و به عبارت دیگر، حضرت زهرا علی در مقام رکنیت مثل و همانند پیامبر اکرم، و در این منقبت همتا و شریک و برابر با رسول خدا می باشد.

یقینا مقصد از رکن علی بودن، این نیست که فاطمه علیها السلام اداره کننده ی امور خانواده و کدبانوی خانه و کاشانه ی علی، و گرداننده ی چرخ زندگانی و آسایش بخش او و خاندان اوست، زیرا که اینها از وظایف حتمی هر زن مسلمان است. مهم این است و رمز عظمت زهرای اطهر آنجاست که با وجود آیه ی «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلیَ النِّسَاءِ»(1) که موضع کلی مردان و زنان را نسبت به یکدیگر تعیین می نماید، پیامبر اکرم در یک مورد استثنائی، حضرت صدیقه را رکن علی می خواند، به همانگونه که خودش را. رسول خدا به هر معنی و مفاد، و به هر نحو و کیفیتی که رکن علی محسوب می شود، فاطمه سلام الله علیها نیز به همان ترتیب، به همان نسق، و به همان وضع، رکن مساوی و همتای دیگر در این منقبت است.

در اینجا می توان گفت که این رکن بودن به علی از مقام شامخ ولایت سرچشمه می گیرد، و از شئون ولایت است که هر یک از آن سه وجود مقدس، رکن دو نفر دیگر می باشد، و این موضوع امکان پذیر نیست مگر اینکه فاطمه سلام الله علیها نیز در مقام ولایت همتا و همانند و برابر با پیامبر اکرم و علی بوده باشد، یعنی چنان که رسول خدا رکن ولایت، اساس اسلام،

ص: 158

و اصل مودتی است که خدا آن را اجر نبوت قرار داده است، حضرت زهرا علیها السلام نیز در این شئون شریک، برابر، و همتای او است و به همین مناسبت است که پیامبر اکرم می فرماید:

«لَوْ لَمْ یُخْلَقْ عَلِیٌّ بن أبی طالب مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ.»(1)

«اگر خدا علی ابن ابی طالب را نمی آفرید فاطمه شبیه و نظیری در عالم نداشت».

در روایت دیگری آن حضرت خطاب به علی می فرماید:

«لَوْلاک یا علی لما کان لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْض.»(2)

«یا علی اگر تو نبودی، فاطمه را بر روی زمین همانند و نظیری نبود.»

مقصود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از کفو که در این روایات و احادیث دیگر در شان حضرت زهرا بکار برده است، چیست؟ آیا منظور آن حضرت، کفو در مال، همانندی در فقر و غنا، و یا همتایی در خلقت ظاهری است؟ بطور یقین نه؛ بلکه مقصود کفو و همانند در مقام ولایت وصفات و فضائل است. بلی، فاطمه علیها السلام در شئون ولایت همتای علی است، همانگونه که خود پیامبر اکرم چنین است. چنانکه رسول خدا رکن ایمان، رکن اسلام، رکن توحید، رکن منطق و بیان، و رکن حقیقت و شرف انسان است، و به همان معنی و مفهوم، حضرت زهرا و ائمهای اطهار نیز رکن و اساس و اصل و پایه و بنیادند.

ص: 159

در زیارت مبعث(1) علی علیه السلام را بعنوان رکن بودن چنین خطاب می کنیم:

«... وَ صَلِّ عَلَی عَبْدِکَ وَ أَمِینِکَ الْأَوْفَی... وَ رُکْنِ الْأَوْلِیَاءِ، وَ عِمَادِ الْأَصْفِیَاء...»(2)

علی که رکن و پایه و ستون و تکیه گاه جمیع اولیا و اصفیا می باشد، رکن و تکیه گاهش بفرمایش پیامبر حضرت صدیقه سلام الله علیها است.

در یکی از زیارات مطلقه نیز حضرت امیرالمومنین «سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ رُکْنِ الْأَوْلِیَاء» نامیده شده است(3)، و در زیارت وارث حضرت اباعبدالله الحسین چنین عرضه می داریم:

«أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْکَانِ الْمُؤْمِنِینَ»(4)

و در زیارت عید فطر و قربان(5) و همچنین در زیارت اربعین حضرت امام حسین علیه السلام(6)

« أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْکَانِ الْمُسْلِمِینَ، وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ»؛

ص: 160

و در زیارت جامعه ی کبیره:

«...وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانَ الْبِلَادِ وَ أَبْوَابَ الْإِیمَانِ.»(1)

آری چهارده معصوم: همگی ارکان توحید و ایمان و اسلام هستند، و هر یک از آنان رکن است برای سایر معصومین. حضرت صدیقه سلام الله علیها در این مقام - نظیر و همانند و همتای رسول اکرم - رکن است برای امیرالمؤمنین علیه السلام

حضرت صادق علیه السلام در این زمینه بیان روشن و واضحی فرمودهاند:

«لَوْ لَا أَنَّ الله تَعَالَی خَلَقَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَکُنْ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.»(2)

«اگر خدای عز و جل امیرالمؤمنین را نمیآفرید، - از اولین و آخرین - فاطمه را بر روی زمین نظیر و همتائی وجود نداشت».

علی و فاطمه هر دو صاحب ولایت، هر دو دارای مقام عصمت و طهارت و هر دو از ارکان توحید و ایمانند

ص: 161

امام ششم به عبارت دیگری میفرماید:

«لَوْ لَا أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تَزَوَّجَهَا لَمَا کَانَ لَهَا کُفْؤٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.»(1)

تشخیص «رکن بودن» و یا «کفو و همتا بودن» بشری با بشر دیگر، مطلبی است که فهم انسان از درک آن عاجز و ناتوان است، و تنها خدای تعالی «الله یَعْلَمُ ما خَلَق» که از ضمائر مخلوقات خویش آگاه است میداند و میتواند معین کند چه کسی کفو و نظیر و همانند کیست، و همتای هر موجودی در عالم کدامست.

لذا اختیار فاطمه علیها السلام برای همسری علی علیه السلام، یک انتخاب الهی است، خدای تعالی خود برای زهرا علیها السلام زوجی را که کفو و همتای اوست برمیگزیند و در این عقد آسمانی خود خطبه میخواند، و شهود این ازدواج مقدس، پیامبر اکرم صلی الله علیه واله جبرئیل و فرشتگان هستند؛ و باید اینچنین باشد، زیرا جز خدای خالق یکتا چه کسی میداند کفو و همانند زهرا علیها السلام کیست، زهرائی که همتا ندارد و هیچ بشری جز علی شبیه و نظیر او نیست، و در نتیجه همین جهل و نادانی و ناتوانی بشر در شناخت مقام شامخ زهرا علیها السلام است که میبینیم ابوبکر و عمر نیز خواستار ازدواج با فاطمه علیها السلام میشوند، و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در جواب آنان چنین میفرماید: فاطمه از آن خداست و من در این مورد هیچگونه اختیاری ندارم «اللهُ یَعْلَمُ ما خَلَق»، و تنها خدا که خالق زهراست میداند کفو و همسر و زوج شایستهی او کیست، و من و دخترم اگرچه صاحب مقام ولایتیم، ولی خدای تعالی بر من و او ولایت دارد و انتخاب و تعیین همسر فاطمه علیها السلام امری است خدایی.

ص: 162

«حضرت رسول به امیرالمؤمنین فرمود: موسی از پروردگار خویش درخواست کرد که مسجدش را برای هارون و ذریهی او پاک و مطهر گرداند و من نیز این مطلب را برای تو و فرزندانت از خدا خواستار شدم...».

ص: 164

٢- روایت دیگری به همین مضمون از امیرالمؤمنین نقل شده است که آن حضرت فرمود:

«أَخَذَ رَسُولُالله صلی الله علیه واله بِیَدی فَقالَ: إِنَّ مُوسی سَأَلَ رَبَّهُ أنْ یُطَهِّرَ مَسْجِده بِهارُونَ وَ إِنّی سَألْتُ رَبّی أَنْ یُطَهِّرَ مَسْجِدی بِکَ وَ بِذُرِّیَّتِک...»(1)

این روایت را حافظ بزار، حافظ هیثمی، حافظ سیوطی و حلبی(2) در السیره الحلبیه نقل کردهاند.

٣ - حافظ بیهقی(3) در سنن کبری از پیامبر اکرم چنین روایت میکند که آن حضرت فرمود:

«ألا إِنَّ مَسْجِدی حَرامٌ عَلی کُلِّ حائِض مِنَ النَّسِاء وَ کُلِّ جُنُب مِنَ الرِّجالِ، إلا لِرَسُولِالله وَ أَهْلِ بَیْتِهِ: عَلِیٍّ وَ فاطِمَةَ وَالْحَسَنِ وَالحُسَیْنِ». (4)

«آگاه باشید، بدرستی که ورود به مسجد من برای زنان حائض و مردان جنب حرام است مگر برای من و خانوادهام علی، فاطمه، حسن و حسین».

ص: 165

و این روایت را جمعی دیگر از علما نیزنقل کردهاند.

٤- بخاری در تاریخ کبیرش حدیثی از عایشه نقل میکند که پیامبر اکرم فرمود:

«لا أُحِلُّ الْمَسْجِدَ لِحائِضٍ وَ لا لِجُنُبٍ إلا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِمُحَمَّدٍ».(1)

«ورود به این مسجد به زنان حائض و مردان جنب حلال نیست مگر به محمد و آلمحمد».

٥ - در روایت دیگری که جامعتر از احادیث قبلی است حافظ بیهقی مینویسد که حضرت رسول فرمود:

«ألا لا یَحِلُّ هذَا الْمَسْجِدُ لِجُنُبٍ وَ لا لِحائِض إلا لِرَسُولِالله وَ عَلِیّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ، ألا قَدْ بَیَّنْتُ لَکُمُ الأسْماءَ أُنْ لاتَضِلُّوا». (2)

«ای مردم آگاه باشید که ورود به این مسجد برای اشخاص جنب و حائض حلال نیست مگر به رسول خدا و علی و فاطمه و حسن و حسین؛ آگاه باشید که من اکنون یک یک اسامی آنان را ذکر کردم، تا دچار اشتباه و گمراهی نشوید».

در اینجا نکتهی مهم این است که پیامبر اکرم صلی الله علیه واله با تعیین اسامی و مشخص نمودن افراد منظور، و گفتن نام پنج تن بطور وضوح، میخواهند برای همگان کاملاً روشن شود که در این مورد، مقصود از آلمحمد چه کسانی هستند تا همانند شان نزول آیهی تطهیر عدهای مغرضانه نگویند - چنانکه جمعی از علمای اهل سنت گفتهاند - مراد از آلمحمد زنان پیامبرند، و یا مقصود ازآل هر مردی، خانوادهی اوست که در خانهاش با هم زندگی میکنند؛ و با این منطق و استدلال نادرست بخواهند برای افرادی یک منقبت از خود بتراشند و فضائل مسلم آلمحمد را نادیده انگارند.

ص: 166

«قَدْ بَیَّنْتُ لَکُمُ الأسْماءَ أنْ لاتَضِلُّوا»؛

یعنی ای مردم خوب توجه کنید، فقط این اشخاص که من نام بردم مشمول این فضلیت هستند و در این مورد فریقین (شیعه و سنی) همرای و همعقیدهاند. (1)

یک دسته ازعلمای عامه ضمن اینکه تصدیق میکنند در حکم مسجد النبی فقط پنج تن:استثناء شدهاند، ولی میگویند: چون علی در ِخانهاش به مسجد پیامبر باز میشد، لذا در هر حالتی اجازهی عبور از آن مسجد را داشته است. جواب مسئله این است که اولاً «حق اجتیاز»، عبور از مسجد را جایز میداند، آن هم نه برای مسجدالنبی، و نه ساکن شدن و یا جنب شدن در آنجا را.

ثانیاً در خانهی عدهای از اصحاب پیامبر همانند خانهی علی به مسجد النبی باز میشد و اگر استدلال مذکور درست میبود بایستی به آنها هم حق اجتیاز (عبور) از مسجد داده میشد؛ درصورتی که میبینیم، پیامبر اکرم دستور فرمود تمام درهایی که به مسجد باز میشود باید مسدود گردد و ورود و خروج همهی افراد به خانهها، باید خارج از محوطهی مسجد انجام پذیرد، مگر علی و اولاد علی:. پس از ابلاغ این فرمان الهی غوغایی برپا شد و عدهای بخدمت رسول خدا آمدند و تقاضا میکردند راهی به سوی مسجد داشته باشند. حتی جناب عباس عموی پیامبر به آن حضرت عرض کرد: من حاضرم در خانهام را ببندم، ولی خواهش میکنم اجازه بدهید دریچهای به سوی مسجد داشته باشم؛ ولی رسول اکرم فرمود: اختیار بسته یا باز بودن در خانهها به سوی مسجد، به دست من نیست؛ و من از جانب خدا مأمور ابلاغ

ص: 167

این حکم هستم و هرگز اجازه نمیدهم که حتی یک دریچه به جانب مسجد باز باشد و این فضیلت مخصوص است به علی و خانوادهی او(1)

جمعی از دانشمندان اهل سنت که قائل به این خصوصیت هستند چنین اظهار نظر میکنند: علت اینکه علی و خانوادهی او مجازند از مسجد النبی در هر حالتی عبور، توقف و یاسکونت کنند و از سایر مردم استثناء شدهاند، این است که شرایط اجرای حکم در آنان موجود نیست؛ زیرا آنان پاک و مطهرند، نه جنب میشوند و نه حائض و نفساء و از این جهت است که فاطمه٣ را طاهرهی مطهره نامیدهاند، و این مطلب را از احادیثی که از پیامبر اکرم وارد شده استنباط کردهاند. [از جملهی این احادیث، روایات زیر است]:

١- قَرَمانی(2) در اخبارالدُّوَل از عایشه چنین روایت میکند:

«إِذا أَقْبَلَتْ فاطِمَةُ کانَتْ مِشْیَتُها مِشْیَةَ رَسُولِالله٦، وَ کانَتْ لا تَحِیضُ قَطُّ، لأنَّها خُلِقَتْ مِنْ تُفّاحةِِ الْجَنَّةِ، وَ لَقَدْ وَضَعَتِ الْحَسَنَ بَعْدَ العَصْرِ وَطَهُرَتْ مِنْ نِفاسِها فَاغْتَسَلَتْ وَ صَلَّتِ الْمَغْرِبّ، وَ لِذلِک سُمّیتِِ الزَّهْراءَ».

«راه رفتن فاطمه همانند مشی رسول خدا بود، او هیچگاه مثل زنان دیگر ناپاکی ماهانه نداشت، و این پاکیزگی از سیبی است بهشتی که مایهی خلقت زهرا بوده است...».

ص: 168

این همان سیب بهشتی است که خدای تعالی در شب معراج به حضرت محمد هدیه فرمود، و از آن نطفهی مطهر فاطمه منعقد گردید.(1)پیامبر اکرم همواره سینه و دست و چهرهی زهرا را میبوسید و میبوئید، و میفرمود: یا فاطمه هرگاه من مشتاق بهشت میشوم، از تو بوی بهشت را استشمام میکنم، و عطر سیب بهشتی از تو به مشامم میرسد.(2)

عایشه که خود این فرمایشات حضرت را شنیده است چنین استنباط و اجتهاد مینماید که مطهر بودن فاطمه٣ از ناپاکیهای ماهانهی زنانه، به سبب آن سیب بهشتی است که خمیر مایهی خلقت اوست، و از حق نمیتوان گذشت که اجتهاد آن مخدره دراینجا صحیح بوده است!

ص: 169

عایشه سخنش را چنین ادامه میدهد:

«... هنگامی که حسن بن علی از فاطمه تولد یافت، در همان ساعت زهرا از نِفاس پاک شد غسل کرد و نماز مغربش را بجا آورد، و بدین جهت است که او را زهرا نامیدهاند».

بلی، هرگز معقول نیست که همانند زنان دیگر، ناپاکی حیض و نفاس فاطمه علیها السلام را از عبادت باز دارد، او محبوبهی خداست، و باید همیشه در حال حضور بوده، و درگاه الهی، حتی یک ساعت از وجود زهرا نباید خالی باشد.

٢- امسَلَمه میفرماید:

«وَلَّدْتْ فَاطِمَةُ بِالْحَسَنِ فَلَمْ أَرَ لَهَا دَماً، فَقُلْتُ یَا رَسُولَ الله إِنِّی لَمْ أَرَ لَهَا دَماً فِی حَیْضٍ وَ لَا نِفَاسٍ، فَقَالَ٦ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ ابْنَتِی طَاهِرَةٌ مُطَهَّرَةٌ، لَا یُرَی لَهَا دَمٌ فِی طَمْثٍ وَ لَا وِلَادَةٍ.»(1)

«بعد از اینکه حسن از فاطمهسلاماللهعلیها متولد گردید، هیچ گونه آثار حیض و نفاس در او مشاهده نکردم، و موضوع را از پیامبر اکرم سوال نمودم، آن حضرت فرمود: مگر نمیدانی که دخترم فاطمه پاک و پاکیزه است، و ناپاکی حیض و نفاس از او دور است».

حدیث فوق را حافظ محبالدین طبری در ذخائر العقبی روایت کرده است.

٣- اَنَس بن مالک از مادرش(2) چنین نقل میکند.

«مَا رَأَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام دَماً فِی حَیْضٍ وَ لَا فِی نِفَاسٍ.»(3)

«فاطمه علیها السلام هرگز ناپاکی حیض و نفاس معمول زنانه را مشاهده ننمود».

ص: 170

٤- امیرالمؤمنین علیه السلام میفرماید:

«سُئِلَ رَسُولُ الله: مَا الْبَتُولُ؟ فَإِنَّا سَمِعْنَاکَ یَا رَسُولَ الله تَقُولُ إِنَّ مَرْیَمَ بَتُولٌ وَ فَاطِمَةَ بَتُولٌ فَقَال صلی الله علیه واله: الْبَتُولُ، الَّتِی لَمْ تَرَ حُمْرَةً قَطّ،ُ أَیْ لَمْ تَحِضْ، فَإِنَّ الْحَیْضَ مَکْرُوهٌ فِی بَنَاتِ الْأَنْبِیَاء».(1)

«از پیامبر اکرم سؤال شد معنای بتول چیست؟ ما از شما شنیدهایم که فرمودید مریم و فاطمه بتول بودهاند؟ رسول خدا در جواب فرمود: بتول آن زنی را میگویند که هرگز آثار حیض و نفاس معمول زنانه در او مشاهده نشود؛ همانا حالت حیض شدن در دختر پیامبران مکروه میباشد».

لغت بَتَل در زبان عرب معنی انقطاع را میدهد، و در وجه تسمیهی حضرت صدیقهسلاماللهعلیها به نام بتول علمای عامه احادیث مختلف یا مطالب گوناگونی نقل کردهاند، از جمله:

(١)- ابن اثیر(2) میگوید:

«سُمِّیَتْ فاطِمَة بِالبَتُولِ لِانْقِطاعِها عَنْ نِساءِ زَمانِها فَضْلاً وَ دِیناً وَ حَسَباً».(3)

ص: 171

«فاطمه را به سبب انقطاع از زنان دیگر بتول گفتهاند، مقام او در فضل و شرف و حسب و نسب و عوالم دینی از جملهی بانوان عالم جدا و متمایز است».

(٢)- ابن اَثیر وجه تسمیهی فاطمه٣ به بتول را چنین ذکر میکند:

«لانْقِطاعِها عَنِ الدُّنیا إلَی الله».(1)

«فاطمه، بتول نامیده شده است چون دل از دنیا گسسته و به خدا دلبسته است».

(٣)- عایشه میگوید پیامبر به من فرمودند:

«... یَا حُمَیْرَاءُ إِنَّ فَاطِمَةَ لَیْسَتْ کَنِسَاءِ الْآدَمِیِّینَ وَ لَا تَعْتَلُّ کَمَا یَعْتَلُّونَ».(2)

«... ای عایشه، بدرستی که فاطمه همانند سایر زنان نیست و هرگز آثار حیض و نفاس در او ظاهر نمیشود».

ص: 172

(٤) - ابوعبید هروی(1) در کتاب الغریبین مینویسد:

«سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ النَّظِیرِ».

«فاطمه را از این جهت بتول میگویند که منقطع النظیر است، بیمثل و مانند، و بیهمتاست».

٥- حضرت باقر علیه السلام میفرماید:

«إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرَةَ لِطَهَارَتِهَا مِنْ کُلِّ دَنَسٍ وَ طَهَارَتِهَا مِنْ کُلِّ رَفَثٍ وَ مَا رَأَتْ قَطُّ یَوْماً حُمْرَةً وَ لَا نِفَاساً.»(2)

«به این جهت فاطمه دختر پیامبر اکرم به طاهره موسوم شده است که خدا او را از جمیع ناپاکیها و آلودگیها پاک و منزه گردانیده است و حتی یک روز آثار حیض و نفاس در او دیده نشده است».

جمعی از دانشمندان از مطالب فوق چنین نتیجه گرفتهاند که همین پاک و منزه بودن فاطمه٣ علت مجاز بودن اوست در همه حالات (در نشستن و برخاستن، خوابیدن و سکونت کردن) در مسجد النبی.

جَصّاص فقیه بسیار معروفی که یکی از بزرگان علمای حنفی در قرن سوم است در کتاب احکام القرآن خودش مطالبی میگوید که مضمون و حاصل آن چنین است: مجاز

ص: 173

بودن پیامبر اکرم، علی ابن ابیطالب، فاطمه و حسنین در جمیع حالاتشان به ورود، نشستن، خوابیدن و سکونت داشتن در مسجد النبی به سبب آیهی تطهیر است که در شأن آنان نازل شده است، و در نتیجه نه تنها آغوش مسجد النبی بلکه تمام مساجد، همیشه و در هر حال، به روی آن موجودات مقدس باز است.(1)

پنج تن علیه السلام که از جمیع آلودگیها و ناپاکیها منزه و پاکیزهاند مساجد همانند خانههای آنهاست؛ و خدای تعالی وجود مقدسشان را در احکام مسجد استثناء کرده است و به پیامبرش دستور داده است که این موضوع را به اطلاع امتش برساند و اسامی یکیک آنان را اعلام نماید؛ و هرگز کسی به هیچ بهانهای نمیتواند در این مورد به جمع آنان ملحق گردد.

ص: 174

دانشمندان سنی نیز قائلند بر این که بعد از پیامبر اکرم بشری محدث باید وجود داشته باشد تا فرشتگان به او حدیث گویند، و از جانب خدای تعالی راههای حق و باطل را به او نشان دهند. علمای عامه می گویند، کسی را که- بعد از رسول خدا- هم صحبت فرشتگان است خود پیامبر اکرم معین فرموده است و آن شخص، عمر است! (1).

لیکن ما شیعیان معتقدیم که آن شخص محدث بعد از پیامبر وجود مقدس علی سلام الله علیه است. (2).

در اینجا چند روایت از کتب اهل سنت- که در آنها به کلمه ی محدث اشاره شده است- ذکر می کنیم:

بخاری در صحیحش در مناقب عمر بن خطاب می گوید:

«قالَ النَّبِیُ صلی الله علیه واله: لَقَدْ کَانَ فِیمَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ مِنْ بَنیإسرائیلَ رِجالٌ یُکَلَّمُونَ مِنْ غَیْرِ أنْ یَکُونُوا أَنْبیاءَ فَإنْ یَکُنْ (3) مِنْ اُمَّتی مِنْهُمْ أحَدٌ فَعُمَرُ».(4)

پیامبر اکرم فرمود: در دوران قبل از اسلام مردانی از بنی اسرائیل محدث بوده اند، بدون اینکه از انبیا باشند، و از امت من عمر محدث می باشد».

ص: 176

مسلم(1) در صحیحش در فضائل عمر تقریبا با همین مفهوم، از رسول خدا روایت میکند:

«قَدْ کانَ فِی الأمَم قَبْلَکُمْ مُحَدَّثُونَ، فَإنْ یَکُنْ فی أُمَّتی مِنْهُمْ إحَدٌ فَإنَّ عُمَرَ بْنَ الخَطّاب مِنْهُم».(2)

موضوع محدث بودن یک مسئلهی اسلامی است نه مذهبی، زیرا فریقین (شیعه و سنی) در این مطلب همرای و همسخن هستند، و طبق روایاتی که ذکر شد، و احادیث دیگر به وجود شخص محدث از طرف علما سنی نیز کاملاً تصریح شده است، ولی آنچه بسیار شایان توجه و دقت میباشد، این است که در پایان تمام این روایات، راویان سنی، نام عمر بن خطاب را ملحق و اضافه نمودهاند. تشخیص اینکه آیا عمر محدث بوده است یا علی، کار بسیار سهل و آسانی است، زیرا نمونهی گفتار هر یک از آنان که در تاریخ ضبط است روشنگر این مسئله میباشد.

کسی که در بستر احتضار پیامبر به رسول خدا میگوید:

«إِنَّ الرَّجُلَ لَیَهْجُرُ»(3)

«یعنی این مرد (مقصود پیامبر است) هذیان میگوید»، گفتارش بخوبی نشان میدهد که آیا استاد او فرشته است یا شیطان.

ص: 177

ص: 178

کلینی رحمة الله علیه در کتاب کافی مسئله را چنین عنوان میکند که فرق میان رسول و نبی و محدث چیست، و سپس روایاتی را که روشنگر و مشخص کنندهی این سه منصب الهی است ذکر مینماید. حضرت امام باقر علیه السلام در ذیل این آیه چنین میفرماید: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَ لَا نَبیِ ٍّ»(1) و لا مُحَدَثٍ».(2) رسول کسی است که فرشتهی واسطهی نزول وحی الهی با او سخن میگوید، و او ملک را میبیند و میشناسد و با فرشته گفتگو میکند. و این رتبه بسیار عالی است. محدث کسی است که هنگام گفتگو با فرشتگان آنها را نمیبیند، و در این مورد روایات بسیار از حضرت باقر و حضرت صادق سلاماللهعلیهما نقل شده است که چند حدیث برای نمونه ذکر میشود:

«إنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ مُحَدَّثُونَ»، (3)

«بدرستی که اوصیاء محمد همگی محدث بوده اند».

ص: 179

«الْأَئِمَّةُ عُلَمَاءُ صَادِقُون،َ مُفَهَّمُونَ، مُحَدَّثُون»،(1)

«ائمه همگی دانشمند، راستگو، دارای فهم بسیار خداداد، و محدث میباشند».

«الْمُحَدَّثُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی شَیْئاً»،(2)

«محدث آن کسی است که صدای فرشته را میشنود، ولی چیزی را نمیبیند».

ص: 180

«کانَ عَلِیٌ علیه السلام مُحَدَّثاً»، (1)

«علی علیه السلام مُحدث بوده است».

از حضرت صادق سؤال میشود، مقصود از محدث چیست؟ آن حضرت فرمود:

«یَأْتِیهِ مَلَکٌ فَیَنْکُتُ فِی قَلْبِهِ کَیْتَ وَ کَیْتَ».(2)

«محدث کسی است که فرشته بر او نازل میشود و نکات وحی را بر قلب او عرضه میدارد (بدون اینکه ملک را مشاهده کند)».

روایاتی که ذکر شد از جمله احادیث مسلم و قطعی است که از ائمه اطهار: وارد شده است و مقصود ما از نقل آنها، اثبات این مطلب است که روشن شود در این منصب، در این منقبت، حضرت صدیقه سلام الله علیها با علی و اولاد معصومین او شریک است و او نیز محدثه بوده، چنان که امامان دوازدهگانه محدث بودهاند.

حضرت صادق علیها السلام میفرماید:

«فاطِمَة بِنْتُ صلی الله علیه واله کانَتْ محدثه وَ لَمْ تَکُنْ نَبِیَّةً، إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ علیها السلام مُحَدَّثَةً، لِأَنَّ الْمَلَائِکَةَ کَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِیهَا - کَمَا تُنَادِی مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ - : یَا فَاطِمَةُ «إنَّ اللَّهُ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ»، یَا فَاطِمَةُ «اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ»(3) فَتُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهَا، فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ لَیْلَةٍ: أَ لَیْسَتِ الْمُفَضَّلَةُ عَلَی نِسَاءِ

ص: 181

الْعَالَمِینَ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ؟ فَقَالُوا: لا، إِنَّ مَرْیَمَ کَانَتْ سَیِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّ الله عَزَّوَجَلَّ جَعَلَکِ سَیِّدَةَ نِسَاءِ عَالَمِکِ وَ عَالَمِهَا وَ سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِین».(1)

«فاطمه دختر رسول خدا محدثه بود نه پیامبر. فاطمه را از این جهت محدثه نامیدهاند که فرشتگان از آسمان بر او نازل میشدند و با او - همانگونه که با مریم بنت عمران گفتگو داشتند - این چنین سخن میگفتند: یا فاطمه بدرستی که خدای تعالی ترا پاک و منزه گردانید و از تمام زنان عالم ترا برگزید.

(حضرت صادق به سخن چنین ادامه میدهند): شبی حضرت صدیقه سلاماللهعلیها به فرشتگانِ همصحبتِ خویش فرمود: آیا آن زن که از جمیع زنان عالم برتر است مریم بنت عمران نیست؟ جواب دادند: نه، زیرا مریم فقط سیدهی زنان عالم در زمان خودش بود، ولی خدای تعالی تو را - هم در زمان مریم، و هم در بین زنان دیگر از اولین و آخرین، در تمام زمانها - بانوی بانوان جهان قرار داده است».

این روایت را عدهای از دانشمندان نقل کردهاند. در برخی از احادیث تصریح شده است به اینکه: جبرئیل همصحبت حضرت صدیقه سلام الله علیها بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحاً حاکی از این است که بعد از رحلت پیامبر اکرم از خداوند متعال برای تسلی خاطر حضرت زهرا٣، فرشتگان را همصحبت و مأنوس او گردانید، و در این مورد حضرت صادق میفرماید:

ص: 182

«... إنَّ فاطِمَةَ مَکَثَتْ بَعْدَ رسُولِ الله٦خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً وَ قَدْ کَانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِیدٌ عَلَی أَبِیهَا، وَ کَانَ جَبْرَئِیلُ یَأْتِیهَا فَیُحْسِنُ عَزَاهَا عَلَی أَبِیهَا، وَ یُطَیِّبُ نَفْسَهَا وَ یُخْبِرُهَا عَنْ أَبِیهَا وَ مَکَانِهِ وَ یُخْبِرُهَا بِمَا یَکُونُ بَعْدَهَا فِی ذُرِّیَّتِهَا، وَ کَانَ عَلِیٌّ یَکْتُبُ ذَلِکَ، فَهَذَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ.»(1)

«فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم بیش از ٧٥ روز زنده نماند، و غم جانسوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پی در پی به حضورش میآمد و او را در عزای پدر سلامت باد میگفت، و تسلیبخش خاطر غمین زهرا بود؛ و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن میگفت، و گاه از حوادثی که بعد از رحلت او بر ذریهاش وارد میگردید خبر میداد؛ و امیرالمؤمنین٧ نیز آنچه جبرئیل املاء میکرد همه را به رشتهی تحریر در میآورد، و مجموعهی این سخنان است که به مصحف فاطمه موسوم گردید».

روایت دیگری در کتاب کافی، از حضرت صادق علیه السلام به این شرح نقل شده است:

«إِنَّ الله تبارک وَ تَعَالَی لَمَّا قَبَضَ نَبِیَّهُ صلی الله علیه واله دَخَلَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام مِنْ وَفَاتِهِ مِنَ الْحُزْنِ مَا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا الله عَزَّ وَ جَلَّ، فَأَرْسَلَ الله إِلَیْهَا مَلَکاً یُسَلِّی غَمَّهَا وَ یُحَدِّثُهَا؛ فأخبرت بذَلِکَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، فَقَالَ لَها: إِذَا أَحْسَسْتِ بِذَلِکِ وَ سَمِعْتِ الصَّوْتَ، قُولِی لِی، فَأَعْلَمَتْهُ فَجَعَلَ یَکْتُبُ کُلَّ مَا سَمِعَتْ حَتَّی أَثْبَتَ مِنْ ذَلِکَ مُصْحَفاً، قَالَ: ثُمَّ قَالَ: أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنَ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامِ، وَ لَکِنْ فِیهِ عِلْمُ مَا یَکُونُ».(2)

ص: 183

«هنگامی که خدای تعالی پیامبرش را قبض روح فرمود، از غمهای گرانباری که قلب زهرا را در مصیبت پدرش فراگرفت، جز خدای عز و جل کسی آگاه نبود. به این جهت حق تعالی فرشته ای را مونس زهرا سلام الله علیها فرمود که تسلی بخش غمهای او و هم صحبت او در تنهائی او باشد. فاطمه سلام الله علیها این مطلب را به علی علیه السلام بازگو نمود؛ و حضرت فرمود هرگاه احساس کردی که فرشته به حضورت آمد، و صدای او را شنیدی مرا خبردار کن. از املاء جبرئیل و فرشتگان دیگر که امیرالمؤمنین کاتب آنها بود، مصحف فاطمه فراهم آمد، که علی درباره ی آنها فرمود: در این مصحف مسائل شرعی از حلال و حرام مطرح نیست بلکه دانشی است از آنچه که (واقع شده و یا) بوقوع خواهد پیوست».

محدثه بودن فاطمه سلام الله علیها از مسلمات است، بطوریکه در زیارت آن حضرت نیز وارد شده است:

« السَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ ، السَّلامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ »(1)

در نتیجه، حضرت صدیقه سلام الله علیها در مقام محدثه بودن (هم صحبت فرشتگان بودن) با امیرالمؤمنین و یازده معصوم دیگر علیهم السلام شریک می باشد، و احراز این مقام جز برای آن کس که «ولی» است امکان پذیر نیست، و چون فاطمه سلام الله علیها ولیةالله است، در سایه ی مقام ولایتش، فرشتگان با او سخن می گویند. پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین، مقام ولایت را توام با محدث بودن، بیان کرده اند، هر نبی بعد از خودش یک ولی را جانشین قرار داده است، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز امیرالمومنین، فاطمه، و حسن و حسین و اولاد معصومین علیهم السلام او را اولیاء پس از خویش قرار داده است، و دارا بودن این مرتبه ی والای محدث بودن در امت رسول خدا جز برای این سیزده معصوم برای هیچ یک از افراد امت معقول نیست، و تمام حرکات، اطوار، گفتار و کردار حضرت صدیقه سلام الله علیها نمایانگر مقام محدثه بودن آن حضرت است.

ص: 184

فَتَقُولُ إِلَهِی وَ سَیِّدِی ذُرِّیَّتِی وَ شِیعَتِی وَ شِیعَهَ ذُرِّیَّتِی وَ مُحِبِّیَّ وَ مُحِبِّی ذُرِّیَّتِی فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَیْنَ ذُرِّیَّهُ فَاطِمَهَ وَ شِیعَتُهَا وَ مُحِبُّوهَا وَ مُحِبُّو ذُرِّیَّتِهَا فَیُقْبِلُونَ وَ قَدْ أَحَاطَ بِهِمْ مَلَائِکَهُ الرَّحْمَهِ فَتَقْدُمُهُمْ فَاطِمَهُ علیها السلام حَتَّی تُدْخِلَهُمُ الْجَنَّهَ.(1)

جابر بن عبدالله از رسول خدا روایت می کند که فرمود:

«هنگامی که روز قیامت فرارسد، دخترم فاطمه سوار بر ناقه ای از ناقه های بهشتی وارد عرصه محشر می شود، که مهار آن ناقه از مروارید درخشان و چهارپای آن از زمرد سبز، دنباله اش از مشک بهشتی، چشمانش از یاقوت سرخ، و بر فراز آن، قبه ای (خیمه ای) از نور، که بیرون آن از درونش و درون آن از بیرونش نمایان است. فضای داخل آن قبه، انوار عفو الهی و خارج آن خیمه، پرتو رحمت خدایی است. و بر فرازش تاجی از نور که دارای هفتاد پایه است از در و یاقوت که همانند ستارگان درخشان در افق آسمان نورافشانند. از جانب راست آن مرکب هفتاد هزار ملک، و از طرف چپ آن هفتاد هزار فرشته است- و جبرئیل در حالی که مهار ناقه را گرفته است- با صدای بلندی ندا می کند: نگاه خود را فراسوی خویش گیرید، و نظرها به پایین افکنید، این فاطمه دختر محمد است که عبور می کند. در آن هنگام، حتی انبیا و صدیقین و شهدا همگی از ادب، دیده فرومی گیرند؛ تا اینکه فاطمه عبور می کند و در مقابل عرش پروردگارش قرار می گیرد، آنگاه از جانب خدا جل جلاله ندا می شود: ای محبوبه ی من، و ای دختر حبیب من، بخواه از من آنچه می خواهی؛ تا عطایت کنم و شفاعت کن هر که را مایلی تا قبول فرمایم.

ص: 186

در جواب عرضه می دارد: ای خدای من، و ای مولای من، دریاب ذریه ی مرا، شیعیان مرا، پیروان مرا، و دوستان ذریه ی مرا. بار دیگر از جانب حق خطاب می رسد: کجا هستند ذریه فاطمه و پیروان او؟ کجایند دوستدارانش، و دوستداران ذریه ی او؟ در آن هنگام جماعتی به پیش می آیند و فرشتگان رحمت آنان را از هر سوی در میان می گیرند. و فاطمه علیهاالسلام در حالی که پیشگام آنهاست همگی را همراه خود به بهشت وارد می فرماید».

حضرت صدیقه سلام الله علیها در روز قیامت سوار بر مرکبهای متفاوت به تناسب مواقف متعدد است؛ و اینکه در احادیث وارده، مرکبهای آن حضرت، متفاوت ذکر شده است، و به نظر بعضی ها نوع مرکب مورد اختلاف بوده است صحیح نیست. زیرا هر مرکبی که بیان شده است با مشخصات معین در موقف معین بوده و همه اش درست جای اختلاف نیست؛ و علت اختلاف در مشخصات مرکب، از این جهت است که هنگامی که فاطمه علیها السلام به سوی عرش الهی سیر می کند مرکب خاصی دارد، وقتیکه از مقابل عرش به جانب بهشت روان است یک مرکب مخصوص دیگر؛ و همچنین هنگام ورود به بهشت و جولان و طیران در فضای رحمت الهی- همانند جعفر طیار- دارای مرکبهای خاص و گوناگون می باشد. در روایتی که ذکر شد، و مشخصات یکی از مرکبهای آن حضرت بیان گردید و گفته شد که جبرئیل مهار ناقه ی بهشتی زهرا سلام الله علیها را در روز محشر می گیرد. می توان گفت که جبرئیل،نماینده ی خاص خدای لامکان، در هر مکان و موقفی است و در برخی از آیات و روایات که جمله ی «خدا آمد» بکار رفته است، دانشمندان همه را حمل بر آمدن جبرئیل نماینده ی حق تبارک و تعالی نموده اند؛ لذا هنگام ورود فاطمه علیهاالسلام به عرصه ی محشر، آن یکتا کنیز برگزیده ی خدا و بانوی بانوان عالم از اولین و آخرین، همین شایسته ی اوست که مهار مرکبش را جبریل امین بگیرد و با افتخار ندا کند:

«غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم»(1)

ص: 187

در یک روایت دیگر از رسول اکرم صلی الله علیه واله چنین نقل شده است که فرمود:

«...یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا أَهْلَ الْقِیَامَهِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ فَهَذِهِ فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله تَمُرُّ عَلَی الصِّرَاطِ فَتَمُرُّ فَاطِمَهُ علیها السلام وَ شِیعَتُهَا عَلَی الصِّرَاطِ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ...»(1)

ص: 188

روز قیامت منادی از میان عرش الهی ندا می کند: ای اهل محشر چشمان خود فرو گیرید، این فاطمه دختر محمد است که از صراط عبور می کند، آنگاه فاطمه با شیعیانش بسرعت برق از صراط می گذرند»

در حدیث دیگری از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله منقول است که فرمود:

«...ثُمَّ یَقُولُ جَبْرَئِیلُ یَا فَاطِمَهُ سَلِی حَاجَتَکِ فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ شِیعَتِی فَیَقُولُ اللَّهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ شِیعَهُ وُلْدِی فَیَقُولُ اللَّهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ شِیعَهُ شِیعَتِی فَیَقُولُ اللَّهُ انْطَلِقِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِکِ فَهُوَ مَعَکِ فِی الْجَنَّهِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَدُّ الْخَلَائِقُ أَنَّهُمْ کَانُوا فَاطِمِیِّینَ فَتَسِیرِینَ وَ مَعَکِ شِیعَتُکِ وَ شِیعَهُ وُلْدِکِ وَ شِیعَهُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ آمِنَهً رَوْعَاتُهُمْ ...»(1)

پس آنگاه جبرئیل عرض می کند: ای فاطمه، هر چه میخواهی از خدای خویش طلب کن. فاطمه عرض می کند: خدایا، شیعیان مرا دریاب. خطاب میرسد: همه ی شیعیان تو را آمرزیدم. عرضه می دارد: پروردگارا، شیعه ی فرزندانم را نیز نجات بده. ندا می آید: همه ی آنان را بخشیدم؛ یا فاطمه، اینک در میان اهل محشر برو و هر کسی که به تو پناهنده شود، همراه تو به بهشت وارد خواهد شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه واله سپس به سخنان چنین ادامه داد: در آن هنگام همه ی مردم آرزو می کنند که ای کاش ما نیز

ص: 189

فاطمی بودیم. یا فاطمه، در چنین روزی است که شیعیان تو، پیروان اولاد تو، و شیعیان امیرالمؤمنین در پی تو به سلامت وارد بهشت می شوند».

جناب جابر در یک حدیث مفصل از حضرت باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود:

«...وَ اللَّهِ یَا جَابِرُ إِنَّهَا ذَلِکَ الْیَوْمَ لَتَلْتَقِطُ شِیعَتَهَا وَ مُحِبِّیهَا کَمَا یَلْتَقِطُ الطَّیْرُ الْحَبَّ الْجَیِّدَ مِنَ الْحَبِّ الرَّدِی ءِ فَإِذَا صَارَ شِیعَتُهَا مَعَهَا عِنْدَ بَابِ الْجَنَّهِ یُلْقِی اللَّهُ فِی قُلُوبِهِمْ أَنْ یَلْتَفِتُوا فَإِذَا الْتَفَتُوا یَقُولُ اللَّهُ یَا أَحِبَّائِی مَا الْتِفَاتُکُمْ وَ قَدْ شَفَّعْتُ فِیکُمْ فَاطِمَهَ بِنْتَ حَبِیبِی فَیَقُولُونَ یَا رَبِّ أَحْبَبْنَا أَنْ یُعْرَفَ قَدْرُنَا فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَیَقُولُ اللَّهُ یَا أَحِبَّائِی ارْجِعُوا وَ انْظُرُوا مَنْ أَحَبَّکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَهَ انْظُرُوا مَنْ أَطْعَمَکُمُ لِحُبِّ فَاطِمَهَ انْظُرُوا مَنْ کَسَاکُمْ لِحُبِّ فَاطِمَهَ انْظُرُوا مَنْ سَقَاکُمْ شَرْبَهً فِی حُبِّ فَاطِمَهَ انْظُرُوا مَنْ رَدَّ عَنْکُمْ غَیْبَهً فِی حُبِّ فَاطِمَهَ فَخُذُوا بِیَدِهِ وَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّهَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وَ اللَّهِ لَا یَبْقَی فِی النَّاسِ إِلَّا شَاکٌّ أَوْ کَافِرٌ أَوْ مُنَافِقٌ ...»(1)

به خدا قسم یا جابر، این است همان روزی که مادرم زهرا شیعیان خود را از میان اهل محشر جدا می کند چنان مرغی که دانه های خوب را از بد جدا می سازد. و چون همراه فاطمه شیعیانش به در بهشت می رسند، خدا در قلب آنان چنین القاء می فرماید که به پشت سر خویش نگاه کنند؛ آنگاه که به عقب سر خود نظر افکنند،

ص: 190

از جانب خدای تعالی خطاب می شود: سبب چیست که شما به پشت سرتان نگاه می کنید؟ من که شفاعت فاطمه دخترم حبیبم محمد را دربارهی شما پذیرفتم. عرض می کنند: پروردگارا دوست میداریم قدر و منزلت ما شیعیان فاطمه در چنین روزی شناخته شود. پس، از جانب خدای تعالی خطاب میشود: ای دوستان من برگردید، برگردید (به صحنه ی محشر)، نظر افکنید (در میان آن جماعت و هر کس را که برای دوستی فاطمه شما را دوست داشته است هر کس را که به خاطر زهرا به شما دوستداران فاطمه اطعام کرده؛ نیکی نموده، و با جرعه ی آبی سیرابتان کرده، و یا از غیبت افراد دربارهی شما مانع شده است: دست او را بگیرید و به بهشت واردش کنید، سپس حضرت ابوجعفر (امام باقر) علیه السلام اضافه فرمود: به خدا سوگند از برکت محبت جدهام زهرا کسی بر جای نمی ماند جز آن کسی که نسبت به مقام والای آل محمد تردید داشته و یا کافر ویا منافق باشد).

تَدْخُلُ فَاطِمَهُ ابْنَتِی الْجَنَّهَ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا.... (2)و ذلک قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی لا یَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ»(1)...

ص: 191

« وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ(1) هِیَ وَ اللَّهِ فَاطِمَهُ وَ ذُرِّیَّتُهَا وَ شِیعَتُهَا(2)

آری، فاطمه و ذریه و شیعیان او در پناه رحمت خدا، از وحشت روز محشر در امن و امان هستند و از اینجا معلوم می شود که حضرت زهرا دارای شیعه ی مخصوص به خود و صاحب استقلال شخصیت می باشد.

عاصمی در کتاب ترین الفتی - در بخش «اشتراط الساعة - از سلمان چنین روایت می کند که پیامبر اکرم فرمود:

«یا سَلْمانُ وَ الَّذی بَعَثَنَی بالنُّبُوَّةِ لآخُذَنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ بِحُجْزَةِ جِبْرِئیلَ، وَ عَلِیٌ آخِذَ بِحُجْزَتی، وَ فاطِمَةُ آخِذَةٌ بِحُجْزَتِهِ، وَ الحسن آخِذٌ بِحُجْزَةِ فاطِمَةَ، والحسین آخِذٌ بِحُجْزَةِ الحسن، وَ شِیعَتُهم آخِذَةٌ بِحُجْزَتِهم. فَأَیْنَ تَرَی اللهَ ذاهِباً بِرَسولِ الله؟ وَ أیْنَ تَری رَسُولِ الله ذاهِباً بِأَخِیهِ؟ وَ أَیْنَ تری أَخا رَسُولِ الله ذاهِباً بِزَوْجَتِهِ؟ و أیْنَ تَری فاطمَةَ ذاهِبَةً بِوُلْدِها؟ وَ أَیْنَ تَری وُلْدَ رَسُولِ الله 6 ذاهِب بِشِیعَتِهمْ؟ إلی الْجَنَّةِ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ یا سَلْمانُ، إِلی الْجَنَّةِ وَ رَبِّ الکَعْبَةِ یا سَلْمانُ، إلی الْجَنَّةِ وَ رَبِّ

ص: 192

الکَعْبَة یا سَلْمانُ، عَهْدٌ عَهِدَ بِهِ جِبْرِئیلُ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعالَمِینَ.(1)

برای سلمان، قسم به وجود مقدسی که مرا به پیامبری مبعوث فرموده است، در روز قیامت، من دامان جبرئیل (نماینده ی خدای عزوجل را می گیرم، و علی دامان مرا، و فاطمه دامان علی را، و حسن دامان فاطمه را، و حسین دامان حسن را، و شیعیانشان دست به دامان آنها هستند. یا سلمان، آیا گمان می کنی، خدای تعالی پیامبرش را (پناهندهی خود را کجا میبرد؟ و پیامبر، برادرش علی را؟ و علی همسرش زهرا را؟ و فاطمه دو فرزندش را؟ و آنها شیعیانشان را کجا خواهند برد؟ سپس پیامبر اکرم سه بار تکرار فرمودند: ای سلمان قسم به خدای کعبه به سوی بهشت می برند؛ و این پیمانی است که جبرئیل از جانب پروردگار جهانیان وعده داده است .

اعتراف و ایقان به ولایت حضرت صدیقه سلام الله علیها، و اظهار تشیع و دوستی نسبت به او، در زیارت مخصوص آن حضرت نیز با این جملات بیان شده است: «خدایا شاهد باش که من از شیعیان زهرا و از دوستان اویم و معتقد به ولایت آن حضرت هستم».

با توجه به اینکه حضرت فاطمه صدیقه سلام الله علیها در والاترین مناقب و برترین مقامات با پدر و همسر و فرزندانش مشترک است و با در نظر گرفتن مطالبی که نسبت به مراتب عالی آن حضرت در روز قیامت بیان شد، و بشارتهائی که دربارهی شیعیانش از پیامبر اکرم نقل شده است، هرگز معقول نیست که صاحب این مقامات عالیه ولیةالله نباشد.

مطالبی را که بیان شد، از اخباری که در علت نامگذاری حضرت صدیقه سلام الله علیها به اسامی «فاطمه» و «بتول» وارد شده است می توان استفاده کرد. فاطمه اسمی است که از اسماء حق تبارک و تعالی مشتق گردیده، و بر عرش و جنت چنین نوشته شده است: «أنَا الفْاطِرُ وَ

ص: 193

هذِهِ فاطِمَةُ»

در کتاب ذخائر العقبی می خوانیم:

«قالَ رَسُول الله صلی الله علیه واله لِفاطِمَةَ: یا فاطِمَةُ تَدْرِینَ لِمَ سُمِّیتِ فاطِمَة؟ قالَ عَلِیٌّ: یا رَسُو ل اللهِ لِمَ سُمِّیَتْ فاطِمَة؟ قالَ: إِنَّ الله عَزَّوَجَلَّ قَدْ فَطَمَها وَ ذُرِّیَّتَها عَنِ النّار یَوْمَ القِیامَةِ»(1)

پیامبر اکرم به فاطمه فرمود: آیا می دانی چرا اسم ترا فاطمه نهاده اند؟ علی عرض کرد: یا رسول الله خودتان بفرمایید سبب این تسمیه چیست. پیامبر اکرم فرمود: سبب این است که خدای تعالی فاطمه و شیعیان او را از آتش روز قیامت منقطع و دور نگهداشته است ».

روایت مذکور را محب الدین طبری در ذخائر العقبی از ابن عساکر نقل کرده است و اضافه می کند که این حدیث را امام علی بن موسی الرضا ع نیز در مسند خود ذکر کرده است. محب الدین طبری می گوید حضرت رضا در کتاب مسندش چنین می فرماید:

«إِنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه واله قالَ:«إنّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فَط---َمَ ابْنَتِی فاطِمَ---ة وَ وُلدَه---ا وَ مَنْ أَحَبًّهُمْ مِنَ النّارِ فَلِذلِکَ سُمّیَتْ فاطِمَة»(2)

پیامبر اکرم فرمود: بدرستی که خدای تبارک و تعالی دخترم فاطمه و فرزندانش را و هر کسی را که آنان را دوست بدارد از

آتش منقطع و دور گردانیده است و از این جهت است که او را

ص: 194

فاطمه نامیده اند».

علاوه بر دانشمندانی که نامشان برده شد، جمعی دیگر از علما ء نیز این روایت را در کتابهای خود آورده اند، از جمله عبیدی مالکی(1) در عمادة التحقیق این مطلب را ذکر کرده است.(2) قسطلانی که یکی از دانشمندان بزرگ عامه است در مواهب اللدنیه چنین نقل می کند:

«رَوَی النَّسائیُ وَ الْخَطیبُ مَرْفُوعاً: [إِنَّما سُمِّیَتْ فاطِمَة لِأَنَّ الله فَطَمَها و مُحِبِّیها عَنْ النّارِ].(3) وَ [سُمِّیَتْ بَتُولا لانْقِطاعِها عَنْ نِساءِ زَمانِها فَضْلاً وَ دِینا وَ حَسَباً. وَ قِیلَ لانْقِطاعِها عَنِ الدُّنْیا إلَی الله تَبارَکَ وَ تَعالی] قالَهُ ابْنُ الأَثیر»(4)

نسائی و خطیب بغدادی از پیامبر روایت کرده اند که فرمود:

[فاطمه به این دلیل فاطمه نامیده شده که خدای تبارک و تعالی او و دوستانش را از آتش منقطع و دور گردانیده است؛ و ابن اثیر می گوید: [او را بتول نامیده اند، زیرا از نظر تدین و فضیلت و اصالت از تمام زنان عصر خویش جدا و ممتاز بوده است؟ همچنین گفته شده که تسمیه ی او به بتول به این دلیل است: که

ص: 195

فاطمه دل از دنیا گسسته و به خدای خویش پیوسته است » هر یک از نامهای حضرت فاطمه سلام الله علیها رمزی و سری دارد که در اخبار وارد است، چرا فاطمه اش نامیده اند؟ چرا او را بتول گفته اند، و چرا اسمش را عذراء نهاده اند؟

چنانکه گفته شد «فاطمه» و «بتول» در حقیقت هر دو یک معنی دارند که به فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه وال حاکی از این است که حضرت فاطمه و فرزندش و شیعیان او در روز قیامت از آتش منقطع و دورند. خدا ما را نیز از شیعیان فاطمه سلام الله علیها قرار بدهد، انشاء الله.

ص: 196

نَعَم إِنَّ خَدِیجَهَ عَلَیْهَا السلام لَمَّا تَزَوَّجَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم هَجَرَتْهَا نِسْوَهُ مَکَّهَ فَکُنَّ لَا یَدْخُلْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یُسَلِّمْنَ عَلَیْهَا وَ لَا یَتْرُکْنَ امْرَأَهً تَدْخُلُ عَلَیْهَا فَاسْتَوْحَشَتْ خَدِیجَهُ لِذَلِکَ وَ کَانَ جَزَعُهَا وَ غَمُّهَا حَذَراً عَلَیهِ. فَلَمَّا حَمَلَتْ بِفَاطِمَهَ کَانَت فَاطِمَهُ علیها السلام تُحَدِّثُهَا مِن بَطْنِهَا وَ تُصَبِّرُهَا وَ کَانَتْ تَکْتُمُ ذَلِکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم فَدَخَلَ رَسُولُ اللهِ یَوْماً فَسَمِعَ خَدِیجَهَ تُحَدِّثُ فَاطِمَهَ علیها السلام فَقَالَ لَهَا یَا خَدِیجَهُ مَنْ تُحَدِّثِینَ قَالَتِ الْجَنِینُ الَّذِی فِی بَطْنِی یُحَدِّثُنِی وَ یُؤْنِسُنِی. قَالَ یَا خَدِیجَهُ هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی أَنَّهَا أُنْثَی وَ أَنَّهَا النَّسْلَهُ الطَّاهِرَهُ الْمَیْمُونَهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَیَجْعَلُ نَسْلِی مِنْهَا وَ سَیَجْعَلُ مِنْ نَسْلِهَا أَئِمَّهً وَ یَجْعَلُهُمْ خُلَفَاءَهُ فِی أَرْضِهِ بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِهِ فَلَمْ تَزَلْ خَدِیجَهُ علیها السلام عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ حَضَرَتْ وِلادَتُهَا فَوَجَّهَتْ إِلَی نِسَاءِ قُرَیْشٍ وَ بَنِی هَاشِمٍ أَنْ تَعَالَیْنَ لِتَلِینَ مِنِّی مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ فَأَرْسَلْنَ إِلَیْهَا أَنْتَ عَصَیْتِنَا وَ لَمْ تَقْبَلِی قَوْلَنَا وَ تَزَوَّجْتِ مُحَمَّداً یَتِیمَ أَبِی طَالِبٍ فَقِیراً لا مَالَ لَهُ فَلَسْنَا نَجِی ءُ وَ لا نَلِی مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً. فَاغْتَمَّتْ خَدِیجَهُ علیها السلام لِذَلِکَ فَبَیْنَا هِیَ کَذَلِکَ إِذْ دَخَلَ عَلَیْهَا أَرْبَعُ نِسْوَهٍ سُمْرٍ طِوَالٍ کَأَنَّهُنَّ مِنْ نِسَاءِ بَنِی هَاشِمٍ فَفَزِعَتْ مِنْهُنَّ لَمَّا رَأَتْهُنَّ فَقَالَتْ إِحْدَاهُنَّ لا تَحْزَنِی یَا خَدِیجَهُ فَإِنَّا رُسُلُ رَبِّکِ إِلَیْکِ وَ نَحْنُ أَخَوَاتُکِ أَنَا سَارَهُ وَ هَذِهِ آسِیَهُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ وَ هِیَ رَفِیقَتُکِ فِی الْجَنَّهِ وَ هَذِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ هَذِهِ کُلْثُمُ أُخْتُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ بَعَثَنَا اللَّهُ إِلَیْکِ لِنَلِیَ مِنْکِ مَا تَلِی النِّسَاءُ مِنَ النِّسَاءِ. فَجَلَسَتْ وَاحِدَهٌ عَنْ یَمِینِهَا وَ أُخْرَی عَنْ یَسَارِهَا وَ الثَّالِثَهُ بَیْنَ یَدَیْهَا وَ الرَّابِعَهُ مِنْ خَلْفِهَا فَوَضَعَتْ فَاطِمَهَ علیها السلام طَاهِرَهً مُطَهَّرَهً فَلَمَّا سَقَطَتْ إِلَی الْأَرْضِ أَشْرَقَ مِنْهَا النُّورُ حَتَّی دَخَلَ بُیُوتَاتِ مَکَّهَ وَ لَمْ یَبْقَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لا غَرْبِهَا مَوْضِعٌ إِلا أَشْرَقَ فِیهِ ذَلِکَ النُّورُ وَ دَخَلَ

ص: 198

«عَشْرٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ کُلُّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ مَعَهَا طَسْتٌ مِنَ الْجَنَّهِ وَ إِبْرِیقٌ مِنَ الْجَنَّهِ وَ فِی الْإِبْرِیقِ مَاءٌ مِنَ الْکَوْثَرِ فَتَنَاوَلَتْهَا الْمَرْأَهُ الَّتِی کَانَتْ بَیْنَ یَدَیْهَا فَغَسَلَتْهَا بِمَاءِ الْکَوْثَرِ وَ أَخْرَجَتْ خِرْقَتَیْنِ بَیْضَاوَیْنِ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَطْیَبَ رِیحاً مِنَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَلَفَّتْهَا بِوَاحِدَهٍ وَ قَنَّعَتْهَا بِالثَّانِیَهِ ثُمَّ اسْتَنْطَقَتْهَا فَنَطَقَتْ فَاطِمَهُ علیها السلام بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیَاءِ وَ وُلْدِی سَادَهُ الْأَسْبَاطِ ثُمَّ سَلَّمَتْ عَلَیْهِنَّ وَ سَمَّتْ کُلَّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ بِاسْمِهَا وَ أَقْبَلْنَ یَضْحَکْنَ إِلَیْهَا وَ تَبَاشَرَتِ الْحُورُ الْعِینُ وَ بَشَّرَ أَهْلُ السَّمَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِوِلادَهِ فَاطِمَهَ علیها السلام وَ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ نُورٌ زَاهِرٌ لَمْ تَرَهُ الْمَلائِکَهُ قَبْلَ ذَلِکَ وَ قَالَتِ النِّسْوَهُ خُذِیهَا یَا خَدِیجَهُ طَاهِرَهً مُطَهَّرَهً زَکِیَّهً مَیْمُونَهً بُورِکَ فِیهَا وَ فِی نَسْلِهَا فَتَنَاوَلَتْهَا فَرِحَهً مُسْتَبْشِرَهً وَ أَلْقَمَتْهَا ثَدْیَهَا فَدَرَّ عَلَیْهَا...»(1)

بعد از آنکه خدیجه با پیامبر اکرم ازدواج کرد، زنهای مکه از او دوری جسته و دیگر به خانهی او نمی آمدند و در هنگام ملاقات با خدیجه از سلام کردن به او خودداری می کردند و از ورود زنان به خانهی او جلوگیری می نمودند، به این جهت قلب خدیجه را غم و وحشت فرا گرفت، (البته نه از ترس جان خودش بلکه) برای خطری که جان پیامبر را تهدید می کرد. هنگامی که خدیجه به فاطمه علیها السلام باردار شد، حضرت فاطمه در بطن او مونس و هم صحبت مادر بود و با او سخن می گفت و خدیجه را به صبر و بردباری دعوت می کرد. جناب خدیجه این

.

ص: 199

موضوع را از پیامبر اکرم مخفی می داشت، تا اینکه یک روز غفلتا رسول خدا وارد خانه شد و سخن گفتن فاطمه را با خدیجه بشنید، از خدیجه سؤال فرمود: با چه کسی سخن می گفتی؟ عرض کرد: این کودکی که در بطن من است، هم صحبت من و مونس تنهائی من است. پیامبر اکرم فرمود: ای خدیجه، اینک جبرئیل به من خبر میدهد که این کودک، دختر من است. بدرستی که اوست اصل و ریشهی نسب مبارک و پاکیزهی من، که خدای تبارک و تعالی سلسلهی اولاد مرا از او قرار داده است، و از نسل اوست ائمهی طاهرین و خلفای روی زمین، بعد از انقضاء دوران وحی من.

حضرت فاطمه تا هنگام ولادتش با خدیجه سخن می گفت، و مونس و هم صحبت مادر بود، وقتی که میلادش نزدیک شد، خدیجه (همانگونه که بین سایر زنان مرسوم است) به زنان قریش و بنی هاشم پیغام داد که زمان وضع حمل من نزدیک است، به نزد من آیید، و مرا در ولادت نوزادم یاری و مساعدت نمائید. ولی آنان چنین پاسخ دادند: ای خدیجه، چون تو در امر ازدواجت گفتار ما را قبول نکردی، و از سخنان ما سرپیچی نمودی، و محمد یتیم آل ابی طالب را که فقیری تهیدست است به همسری برگزیدی ما نیز به نزد تو هرگز نمی آییم و در هنگام زادن، یار و پرستارت نخواهیم بود. حضرت خدیجه از جواب رد آنان سخت غمگین و آزرده شد. در آن بین، ناگهان چهار زن، همانند زنان بنی هاشم، به خانهی جناب خدیجه وارد شدند، در حالیکه خدیجه از دیدار آنان هراسان شده بود، یکی از آن چهار زن به او گفت: ای خدیجه غم مخور پروردگار

ص: 200

تو ما را برای یاری تو فرستاده است. ما خواهران و یاوران تو هستیم، من «ساره» هستم، این «آسیه دختر مزاحم» رفیق بهشتی تو است، این «مریم دختر عمران» است، و این «کلثم (1)خواهر موسی بن عمران» است، خدا ما را برای کمک تو فرستاده است، تا در این حالت که هر زنی معمولا به کمک زنان دیگر نیازمند است) یار و پرستار تو باشیم. یک نفر از آن چهار زن در سمت راست خدیجه، دومی در طرف چپ او، سومی در پیش رویش و چهارمی در پشت سر او (به ترتیبی که برای تولد نوزاد مرسوم است) نشستند.

فاطمه علیها السلام پاک و پاکیزه تولد یافت؛ و چون آن مولود مقدس بر زمین فرود آمد، نوری از طلعت او ساطع شد که پرتو آن در تمام خانه های مکه وارد گردید، و در شرق و غرب زمین محلی نماند که از آن نور بی بهره باشد. در آن هنگام ده نفر حورالعین، که در دست هر یک ابریقی بهشتی، پر از آب کوثر و یک طشت بهشتی بود وارد شدند و به خدمت آن بانویی که در پیش روی حضرت خدیجه نشسته بود تقدیم کردند، و آن بانو، حضرت فاطمه را نه با آبهای دنیا بلکه با آب کوثر شست و شو نمود، و سپس در میان پارچه ای که از شیر سپید تر، و از مشک و عنبر خوشبوتر بود بپیچید و از همان پارچه، مقنعه ای برای سر مبارک او ترتیب داد؛ آنگاه حضرت فاطمه علیها السلام چنین به سخن آغاز فرمود:

ص: 201

شهادت می دهم که خدائی جز الله نیست. و اینکه پدرم فرستاده ی خدا و سید و سالار پیامبران است، و اینکه همسرم سید اوصیاء، و فرزندانم سید و سالار نوادگان رسول خدا هستند (این کلمات، نخستین سخن حضرت صدیقه سلام الله علیها بعد از تولد اوست). و سپس فاطمه به هر یک از آن چهار زن با ذکر نامش سلام فرمود، و آنان شاد و خندان به سلام او پاسخ گفتند. حوران بهشتی که در آنجا حضور داشتند ولادت حضرت زهرا را به یکدیگر مبارکباد گفتند، و دامنه ی این شور و سرور به آسمانها کشیده شد، و اهالی آسمان هر یک در بشارت و تهنیت بر دیگران پیشی می گرفت، نور بسیار درخشانی در میلاد حضرت فاطمه در آسمانها حادث شد. (نوری که قبل از آن هرگز فرشتگان نظیر آن را مشاهده نکرده بودند، نوری که بشارت دهنده ی این مطلب بود: که عالم از طلعت این نوزاد چراغان است و جهان از پرتو رحمت نور باران). آن چهار بانو نوزاد را به خدمت خدیجه آوردند و گفتند: ای خدیجه بگیر فرزند خود را؛ که پاکیزه و مطهر و مبارک است و برکات بی پایان الهی در وجود او و نسل اوست. حضرت خدیجه - با کمال سرور و شادمانی - نوزاد را در آغوش گرفت و برای نوشیدن شیر بر سینه اش نهاد...).

آنچه گفته شد، صفات و خصوصیات بشری است که ولی الله باشد، و این کیفیت ولادت، مخصوص اولیاء خداست، و این شئون منحصر است به کسانی که دارای مقام ولایتند و اولی به نفس دیگران می باشند. خلق شدن از نوری که پیامبر اکرم و علی سلام الله علیه از آن نور آفریده شده اند، و به سبب همان نور نیز بر جمیع فرشتگان و جبرئیل بر تری یافته اند.

ص: 202

پیامبر اکرم خود این مطلب را تصریح می فرماید و هنگامی که از او پرسیده شد: «یا رسول الله تو افضلی یا جبرئیل ؟ فرمود: من.

ابن عباس (پسر عموی پیامبر) سؤال کرد: چرا یا رسول الله ؟ در جواب فرمود: خدای تعالی مرا آفریده است «مِنْ نُورٍ مَخْزُونٍ مَکْنُونٍ فی عِلْمِ الله » از نوری که جز خدا کسی از کیفیت آن آگاه نیست. خدای تعالی کلامی فرمود که از آن نوری حاصل شد، و سپس کلام دیگری فرمود که از آن نیز نور دیگری حادث گشت، آنگاه آن دو نور بهم پیوستند، از نور اول ارواح ما و از نور دوم پیکرهای ما بوجود آمدند».(1)

پیامبر اکرم و امام علیه السلام در اثر همان نور است که در رحم مادر-بعد از انعقاد نطفه آنان و دمیده شدن روحشان - از همه جا باخبر هستند، بر همه جا احاطه دارند، و همه چیز را می دانند.

حضرت صدیقه ی زهرا سلام الله علیها نیز عین چنین است، و مراتب مذکور از خصوصیات نبوت و امامت نیست بلکه از شئون ولایت و اولی به نفس بودن بر جمیع بشر است، و از برکات همان مقام است که حضرت صدیقه زهرا سلام الله علیها در هنگام ولادتش، بمحض اینکه بر زمین فرود می آید از همه چیز آگاه است، دیگر تمام و کمالش به بزرگی و کوچکی سن او وابسته نیست، همانگونه که در ولادت پیامبر اکرم بر شانه ی مبارکش کلمات «وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقًا وَعَدْلًا»(2) نقش می بندد، حضرت زهرا نیز در نخستین لحظات میلادش، از نبوت پدر خود خبر می دهد و به یکتایی خدا و رسالت محمد شهادت می دهد؛ علم او در روز ولادتش با دانش او در هنگام شهادتش هیچ فرقی ندارد؛ از همه چیز آگاه است به اوضاع جهان بیناست، از تمام قضایا خبردار است. اسامی فرشتگان، نامهای حور العین و اهل جنت، اسم دشمنانش، و اسامی تمامی انبیاء را می داند؛ از اولین و آخرین، چیزی بر او

ص: 203

پوشیده نیست؛ او در بطن مادر و در روز ولادتش دارای همان علم خدادادی بوده است که پدرش و امیر المؤمنین واجد آن بوده اند؛ در نتیجه جای هیچگونه اشکال نیست اگر در میلادش شهادت به رسالت محمد می دهد چنانکه علی بن ابی طالب نیز در هنگام ولادتش این شهادت را می دهد(1) و قرآن تلاوت می فرماید. (2)تمام اینها از شئون ولایت سرچشمه می گیرد، و در اثر آن نور مبارکی است که مایه ی آفرینش او بوده است، نوری که «مخزون مکنون فی علم الله» است، و جز خدا کسی از کیفیت آن آگاه نیست. نوری که مانند آئینهای تمام نما، همه ی عوالم ملکوت در آن منعکس است.

نوری که در برابر لوح محفوظ و لوح محو و اثباتی - که ملک حامل اوست، و در مقابل اسرافیل و دیگر فرشتگان، و روبروی جمیع عوالم خلقت - از ابتدا تا انتها قرار گرفته است و با احاطه ی علمی همه چیز را بی کم و کاست در بردارد. نوری که پیامبر اکرم درباره اش می فرماید: آنگاه که خدای تعالی آن نور را آفرید، به سه بخش تقسیمش فرمود، و از آن سه قسمت: من و علی و فاطمه بوجود آمدیم.

ص: 204

عمار می گوید:

«...شَهِدْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ قَدْ وَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ٣ فَلَمَّا أَبْصَرَتْ بِهِ نَادَتْ ادْنُ لِأُحَدِّثَکَ بِمَا کَانَ وَ بِمَا هُوَ کَائِنٌ وَ بِمَا لَمْ یَکُنْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حِینَ تَقُومُ السَّاعَةُ قَالَ عَمَّارٌ فَرَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَرْجِعُ الْقَهْقَرَی فَرَجَعْتُ بِرُجُوعِهِ إِذْ دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه واله فَقَالَ لَهُ ادْنُ یَا أَبَا الْحَسَنِ فَدَنَا فَلَمَّا اطْمَأَنَّ بِهِ الْمَجْلِسُ قَالَ لَهُ: یا عَلِیُّ تُحَدِّثُنِی أَمْ أُحَدِّثُکَ؟

قَالَ امیرالمُؤمنین علیه السلام: الْحَدِیثُ مِنْکَ أَحْسَنُ یَا رَسُولَ الله. فَقَالَ: کَأَنِّی بِکَ وَ قَدْ دَخَلْتَ عَلَی فَاطِمَةَ وَ قَالَتْ لَکَ کَیْتَ وَ کَیْتَ فَرَجَعْتَ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِنَا؟ فَقَالَ علیه السلام أَ وَ لَا تَعْلَمُ فَسَجَدَ عَلِیٌّ شُکْراً لله تَعَالَی.

قَالَ عَمَّارٌ فَخَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ خَرَجْتُ بِخُرُوجِهِ فَوَلَجَ عَلَی فَاطِمَةَ علیها السلام وَ وَلَجْتُ مَعَهُ. فَقَالَتْ کَأَنَّکَ رَجَعْتَ إِلَی أَبِی صلی الله علیه واله فَأَخْبَرْتَهُ بِمَا قُلْتُهُ لَکَ؟ قَالَ کَانَ کَذَلِکِ یَا فَاطِمَةُ فَقَالَتْ اعْلَمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَنَّ الله تَعَالَی خَلَقَ نُورِی وَ کَانَ یُسَبِّحُ الله جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ فَأَضَاءَتْ، فَلَمَّا دَخَلَ أَبِی الْجَنَّةَ أَوْحَی الله إِلَیْهِ إِلْهَاماً أَنِ اقْتَطِفِ الثَّمَرَةَ مِنْ تِلْکَ الشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِی لَهَوَاتِکَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِی الله سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِی صلی الله علیه واله ثُمَّ أَوْدَعَنِی خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ فَوَضَعَتْنِی، وَ أَنَا مِنْ ذَلِکَ النُّورِ ؛أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ؛ یَا أَبَا الْحَسَنِ، الْمُؤْمِنُ یَنْظُرُ بِنُورِ الله». (1)

ص: 205

امیر المؤمنین علیه السلام را دیدم که به منزل صدیقه زهرا علیها السلام وارد شد، هنگامی که فاطمه علیها السلام آن حضرت را مشاهده نمود، عرض کرد: به نزدیک من آی، تا از آنچه در گذشته بوقوع پیوسته است، و از آنچه تا روز قیامت واقع خواهد شد، و از آنچه هرگز واقع شدنی نیست، با تو سخن گویم. سپس عمار چنین به سخن ادامه می دهد: دیدم امیر المؤمنین علیه السلام بدون اینکه پاسخی به زهرا بگوید، به عقب برگشت، من نیز با او به عقب برگشتم. (این سکوت علی در برابر زهرا، و بازگشتن او، بدون اینکه پاسخی بگوید، نشانگر عظمت موضوع، و نمودار مقام رفیع زهرا، و برای معرفت و آشنایی با شئون والای آن حضرت است، و گرنه چهارده معصوم علیهم السلام نسبت به مقامات یکدیگر آگاهی کامل دارند).

امیرالمؤمنین از نزد حضرت زهرا به حضور پیامبر اکرم شتافت و بمحض ورود او، رسول خدا فرمود: یا ابا الحسن، نزدیکتر بیا و چون علی جلوس نمود، پیامبر اکرم به او فرمود: یا علی، من داستان را بازگو کنم، یا که تو خود می گویی؟ امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: اگر شما لب به سخن بگشایید، نیکوتر و زیباتر است. پیامبر اکرم فرمود: گوئی من همراه تو بودم که بر حضرت صدیقه زهراسلام الله علیها وارد شدی، و او چنین و چنان گفت، و تو از آنجا (به نزد من) بازگشتی (و مطلب را با من در میان گذاشتی). علی علیه السلام عرض کرد: بلی یا رسول الله، و سپس افزود: آیا نور فاطمه از نور ماست؟ پیامبر اکرم فرمود: مگر این موضوع را

ص: 206

نمیدانی؟ آنگاه علی سجده ی شکر بجای آورد. (طرز سوال و جواب، نشان میدهد که این پرسش و پاسخ فقط برای تفهیم موضوع به دیگران است «آیا نور فاطمه از نور ماست؟ - آری، مگر تو خود نمی دانی؟» در اینجا ندانستن مطرح نیست، و علی نمی گوید نه نمیدانم، بلکه همانطوریکه گفته شد این گفت و شنود برای تشریح موضوع، جهت آگاهی دیگران است و بس). عمار می گوید: امیرالمؤمنین از حضور پیامبر اکرم به سوی فاطمه روان شد و من نیز همراه او وارد خانه ی زهرا شدم. حضرت فاطمه عرض کرد: یا امیرالمؤمنین، از اینجا به حضور پدرم برگشتی و آنچه را که من به تو گفته بودم به آن حضرت بازگو نمودی. علی فرمود: بلی، اینچنین بود یا فاطمه حضرت زهرا عرض کرد: یا اباالحسن، هنگامی که خدای تعالی، نور وجود مرا آفرید، این نور پیوسته خدا را تسبیح و ستایش می کرد، سپس پروردگار آن را به درختی از درختهای بهشتی امانت داد، و این نور همواره پرتوافکن و روشنائی بخش بود، تا اینکه پدرم به بهشت وارد گردید، و از جانب خدا به او الهام شد، که از میوه آن درخت برگیرد و آن را میل نماید، در آن هنگام، نور مرا خدای سبحان به صلب پدرم، و بعدا به رحم خدیجة بنت خویلد منتقل فرمود، تا اینکه از او متولد شدم، من از همان نورم، و از آنچه در گذشته واقع شده است و یا در آینده واقع خواهد شد، و از آنچه هرگز واقع شدنی نیست باخبرم، یا ابا الحسن، مؤمن با نور خدائی نظاره می کند.

ص: 207

این حدیث که به کیفیت خلقت ائمه اطهار و حضرت صدیقه زهرا سلام الله علیها اشاره نموده است، نشان می دهد که نور چهارده معصوم علیهم السلام نور واحد است، و دانش خداداد آنان نیز از همین نور سرچشمه می گیرد، نوری که نزد خدای تبارک و تعالی مخزون و مکنون است و جز او کسی از کیفیت آن آگاه نیست، و علم اولین و آخرین در آن نور منعکس است.

روایت دیگری نیز از حضرت رسول اکرم در این زمینه نقل شده است که می فرماید:

««لَمَّا خَلَقَ الله الْجَنَّةَ، خَلَقَهَا مِنْ نُورِ وَجهِهِ ثُمَّ أَخَذَ مِنْ ذَلِکَ النُّور،ِ فَقَذَفَهُ فَأَصَابَنِی ثُلُثُ النُّور،ِ وَ أَصَابَ فَاطِمَةَ ثُلُثُ النُّورِ، وَ أَصَابَ عَلِیّاً وَ أَهْلَ بیَتِهِ ثُلُثُ النُّورِ، فَمَنْ أَصَابَهُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ، اهْتَدَی إِلَی وَلَایَةِ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَنْ لَمْ یُصِبْهُ مِنْ ذَلِکَ النُّور،ِ ضَلَّ عَنْ وَلَایَةِ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه واله.»(1)

آنگاه که خدای متعال بهشت را از نور جمالش آفرید، آن نور را باز پس گرفت و ثلث آن را بر وجود من افکند، ثلث دیگرش را بر فاطمه، و ثلث آخرین را بر علی و اولاد علی. بر هر کس پرتوی از آن نور افکنده شود به ولایت آل محمد راه یابد، و هر کس از آن نور بی بهره ماند، دور از ولایت آل محمد به گمراهی و تباهی افتد).

بر هر یک از شیعیان نیز شعاعی از این نور تابیده است که درباره ی آنان، فرموده اند:

ص: 208

«شِیعَتُنا... خُلِقُوا مِنْ فَضْلِ طِینَتِنَا» (1)

«شیعیان ما از ته مانده ی خمیرمایه ی خلقت ما آفریده شده اند .»

ص: 209

ص: 210

پیامبر اکرم در توصیف نور مذکور، آن را با تعبیرات مختلف: «نور وجه الله»، «نور عظمة الله»، «نور الجلال»، و «نور الجمال»، و «نور الکمال» نامیده است و سپس چنین به سخن ادامه می دهد: «نور مخزون مکنون فی علم الله» «نوری است پوشیده و پنهان در علم خدائی».

همانطور که بیان شد این نور به سه قسمت مساوی تقسیم شده است که از یک قسمت آن محمد بن عبدالله، از یک ثلثش فاطمه، و از یک سوم دیگرش علی و اولاد علی آفریده شده اند، همانند میوه ای که بطور مساوی بین سه نفر تقسیم شود، بهرهی هر یک از سه نفر بدون کم و زیاد با دیگران برابر بوده است.

آنچه پیامبر اکرم، به اقتضای خلقتش از آن نور مبارک - در شئون آفرینش، در عالم اظله، در عالم الست، در عالم ارواح، در عالم جنین، در این جهان، در قبر، در برزخ، در حشر، و در جنت - دارد، عینا حضرت صدیقه ی زهرا سلام الله علیها و امیر المؤمنین و اولاد معصومش علیهم السلام دارا می باشند. در تمام عوالمی که آنها سیر کرده اند همه یک نسق، و به یک وضع، و به یک ردیف بوده است. بعنوان مثال: اگر در هنگام ولادت پیامبر اکرم، از نور او جمیع خانه های مکه و تمام عوالم بالا و پائین روشن می شود، و فرشتگان ولادت او را بشارت میدهند، (1)به اقتضای آفرینش از همان نور مقدسی که بیان شد - در میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها نیز این چنین است.(2) آن نور خدائی، سر چشمه ی علم و تقوی، زهد و صفا، رحمت و عظمت، و سیر در عوالم معنوی است.

ص: 211

اینکه در روایات مختلف، خلقت چهارده معصوم علیهم السلام، دو هزار سال، ده هزار سال، شانزده هزار سال، و یا بیست هزار سال قبل از آفرینش بشر نقل شده است(1) هدف اصلی این مطلب بوده است که همه بدانند این چهارده تن قبل از خلقت فرشتگان و آدمیان آفریده شده اند، نه اینکه تعداد دقیق سنوات مذکور اراده شده باشد. آنان نور واحدند، که به هم ردیف و یکنواخت - تمام عوالم معنوی را با هم سیر کرده اند، و همین یک منقبت و اخبار یاد شده در این موضوع، ایجاب می کند که حضرت صدیقه زهرا سلام الله علیها همانند پیامبر اکرم و علی و اولاد معصومش، صاحب ولایت کبری بوده باشد.

ص: 212

هم درجه بودن با پیامبر اکرم مطلبی است که جا دارد بطور تفضیل درباره ی آن بحث و

بررسی بعمل آید تا کاملا موضوع بر همگان روشن گردد.

آیا چگونه امکان دارد کسی در روز قیامت با رسول خدا صلی الله علیه واله هم درجه باشد؟ مگر بشری می تواند به درجه رفیع و بی نظیر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نائل شود؟ آیا چطور ممکن است که انسانی به درجه ی والای امیر المؤمنین دسترسی پیدا کند؟ در این کلام حضرت رسول یک سر مگو، و یک راز نگفتنی نهفته است و آن عبارت از این است که آن حضرت می خواهد بگوید: هر کس مرا و عترت مرا دوست بدارد به درجه ی مؤمنین به ولایت نائل شده است، و با من در ردیف موالیان و در صف معتقدین به ولایت قرار دارد، اگرچه در این صف و در این درجه، هر فردی دارای رتبه ی متفاوت و مخصوص به خود می باشد، چنان که موحدان و افراد با ایمان را در روز قیامت درجات متفاوت بیشماری است، مؤمنین به ولایت را نیز به تعداد افرادشان درجاتی است ولی در عین حال همه ی آنان، در صف موحدین، در صف معتقدین، و در درجه ی مؤمنین به ولایت با محمد بن عبد الله هم صف، هم ردیف، هم دین، و هم در جه اند، و یا به عبارت دیگر، ممکن است عده ای به درجه ی شهادت نائل آیند ولی رتبه و مقام معنوی هر یک با دیگری متفاوت بوده، و تنها در مرتبه ی شهادت همه - با نسبتهای مختلف به مشترک باشند و با حفظ مراتب و مقامات مخصوص به خود، یکدیگر هم صف و هم ردیف.

ص: 214

باید توجه داشت که درجات معنوی به تعداد افراد بشر متفاوت است، مثلاً جمیع موحدین اگر چه به «درجة التوحید » نائل شده و با یکدیگر در این موضوع نزدیک و ه مدرجه اند، لیکن خود این درجه، انبیاء دارد، اوصیاء دارد، علماء دارد، شهدا دارد، مخلصون دارد، که هر یک را مقام و مرتب هی بسیار متفاوت و مخصوص به خود است، و تنها در موحد بودن با هم مشترکند، و عیناً همین گونه است «درجة الولایه » و «درجة المحبّه .».

روایت مورد بحث را عد های از علماء سنی در کتابهای خود نقل کرده اند که از جمل هی آنان: عبدالله بن احمد بن حنبل در مسند احمد، ترمذی در جامع صحیح که یکی از صحاح ششگانه است ، خطیب بغدادی در تاریخش، ابن عساکر در تاریخش، جَزَری(1) در اَسْنَی المطالب، ابن اثیر در اُسدالغابه، ابوالمظفر در تذکره، مح بالدین طبری در «ریاض » و «ذخائر ،» ابن حَجَر عَسقَلانی در «تهذیب » و ابن حَجَر هَیْتَمی در «صَواعق .».

ابن حَجر هَیتمی در تشریح حدیث مذکور می فرماید:

«لَیْسَ الْمُرادُ بِالْمَعِیَّةَ هُنَا الْمَعِیَّةَ مِنْ حَیْثُ الْمَقامِ، بَلْ مِنْ جِهَةِ رَفْعِ ا جْحلِابِ... 2(.».(2)

این دانشمند سنّی بسیار نیکو مطلب را درک نموده است که می گوید در اینجا که پیامبراکرم می فرماید: هر کس مرا و علی و زهرا و دو فرزندم حسن و حسین را دوست بدارد با من در روز قیامت هم درجه است مبادا چنین به نظر آید که مقصود هم مقام بودن با رسول خداست، بلکه مراد این است که چون هر مسلمان با ایمانی به علی و اولاد علی محبت داشته باشد، خدای تعالی او را به جوار رحمتش نزدیک می فرماید، و در مرکز لطف و احسانش قرار می دهد، و پرده ها برداشته می شود، در این مقام رفعِ حجاب، و بی پرده در محضر حق تبارک و تعالی قرار گرفتن، با پیامبر هم صف و همراه است.

ص: 215

ابن حَجَر آنگاه به سخن چنین ادامه می دهد:

«... نَظ ما فی قوله تعالی: «وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا»(1)(2)

«چنانکه خدای تعالی می فرماید: مسلمانان مؤمن، با انبیاء و صدیقین و شهدا و صالحین که خدا نعمتهای خویش را به آنان عطا فرموده است همگام و همراهند، و چه رفیقان نیکویی؛ » و کاملاً روشن است که در این آیه یکسان بودن مقامات مطرح نیست؛ بلکه مراد برابر بودن همه ی اهل ایمان است در معرض فیض، و در جلوه گاه رحمت، و بی پرده در محضر لطف و مرحمت خدا قرار گرفتن. وگرنه هر یک از انبیاء، صدیقین، شهدا، علماء، صالحین، ابرار، اخیار، و مخلصین را مقامی خاص و جداگانه، و درجه و مرتبه ای مخصوص به خود می باشد. پنج تن آل عبا : را نیز مرتبه و مقامی است بی نظیر و مخصوص به خودشان که هر پنج تن بطور یکسان در آن مشترکند، و هرگز کسی را به آن مقام والا راه نیست.

روایات دیگری در این مورد علمای سنیّ و شیعه نقل کرد هاند که برخی از آنها ذکر م یشود:

حضرت رسول اکرم می فرماید:

«مَنْ أَحَبَّهولاء هؤُلاءِ [یَعْنِی الحْسَنَ وَ الحُسَیْنَ وَ فاطِمَةَ وَ عَلِیّا] فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُمْ فَقَدْ أَبْغَضَنِی»..(3)

«هر کس اینان یعنی حسن و حسین و فاطمه و علی را دوست بدارد، مرا دوست داشته است، و کسی که با اینان دشمنی کند، با من خصومت کرده است .»

ص: 216

و درباره ی حضرت صدیقه زهرا علیه السلام می فرماید:

«... مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی، وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَی الله ،(1)

«و ذلِکَ قَوْلُهُ تَعالی (إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الله وَ رَسُولَهُ لَعَنهَُمُ الله فیِ الدُّنْیَا وَ الاَْخِرَةِ ...)(2)(3)

هر کس فاطمه را بیازارد مرا آزرده است، و هر کس مرا اذیت کند گویی خدا را آزرده است، چنانکه خدای تعالی می فرماید: «همانا آن کسانی که خدا و رسول او را بیازارند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده و از رحمت خود دور فرموده است)»؛ که با توجه به فرمایش پیامبر اکرم آزار حضرت صدیقه سلام الله علیها برابر است با ایذاء نسبت به خدا و رسول او.

ص: 217

روایاتی که نقل شد و احادیثی که از قول پیامبر اکرم در این موضوع بیان می شود، همگی عبارات کتب عامه است که شیعه و سنی در صحت آنها متفق القول هستند:

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی، مَنْ أغْضَبَها أغْضَبَنی»،

فاطمه پارهی تن من است، هر کس او را خشمگین کند، مرا به خشم آورده است».

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی، یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا، وَ یُغْضِبُنی ما أغْضَبَها»،

فاطمه پارهی تن من است، آنچه فاطمه را بیازارد، مرا نیز آزرده می سازد، و آنچه فاطمه را به خشم آورد مرا هم غضبناک می کند».

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی،یَقْبِضُنِی مَا یَقْبِضُهَا، وَ یَبْسُطُنِی مَا یَبْسُطُهَا»،

فاطمه پارهی تن من است، آنچه او را دلگیر کند مرا گرفته خاطر می سازد، و آنچه او را مسرور گرداند، مرا شاد می نماید».

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی، یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا، وَ یُنْصِبُنی(1) ما أنْصَبَها»،

فاطمه پارهی تن من است، آنچه او را آزرده کند مرا می آزارد، و آنچه او را به زحمت اندازد مرا دچار مشقت می نماید».

علمای فریقین روایات بسیار دیگری از پیامبر اکرم با مفهومی تقریبا همانند احادیث مذکور ولی با عبارات مختلف - نقل کرده اند که چند نمونه از آنها را در اینجا یاد آور می شویم

«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِن، یَسْعَفُنی(2) ما یَسْعَفُها

ص: 218

«فَاطِمَةُ شِجْنَةٌ (1) مِنِّی، یَبْسُطُنِی مَا یَبْسُطُهَا، وَ یَقْبِضُنِی مَا یَقْبِضُهَا»،

«فاطِمَةُ مُضْغَةٌ مِنی، مَنِ آذاها فَقَدْ آذانی»،

«فاطِمَةُ مُضْغَةٌ مِنی، یَقْبِضُنِی مَا قَبَضَها، یَبْسُطُنِی مَا بْسَطَها»،

«فاطِمَةُ مُضْغَةٌ مِنی، یَسُرُّنی ما یَسُرُّها».

هدف و منظور ما از نقل این احادیث شریف در منقبت حضرت صدیقه زهرا سلام الله علیها این است که بر همگان ثابت شود موضوع محبت و یاری آن حضرت، و یا بغض و دشمنی و اذیت او، عینا همانند محبت و دوستی با پیامبر اکرم و یا عدوات و عناد نسبت به مقام نبوت است؛ و اعتقاد داشتن به این مطلب، هرگز منحصر به یک مذهب خاص نیست، بلکه این موضوع کاملا اسلامی و کلی است، و بدون تردید از معتقدات تمام مسلمین جهان است.

ما در اینجا نام عده ای از دانشمندان ستی که روایت «فاطمة بضعه منی..» را [با اختلاف الفاظی که بیان شد در طول سیزده قرن در کتابهای خویش ثبت کرده اند نقل می کنیم:

ابن ابی ملیکه متوفای 117 هجری(2) ابن دینار مکی متوفای 125 هجری،(3) لیث بن سعد

ص: 219

مصری متوفای 175 هجری،(1) ابومحمد بن عیینه متوفای 198 هجری،(2) ابوالنضر بغدادی متوفای 205 هجری،(3) احمد بن یونس یربوعی متوفای 227 هجری،(4) حافظ ابوالولید طیالسی متوفای 227 هجری،(5) ابوالمعمر هذلی متوفای 236 هجری،(6) قتیبه بن سعید ثقفی متوفای

ص: 220

240 هجری،(1) عیسی بن حماد مصری متوفای 248 هجری، (2) احمد امام حَنابِله متوفای 241 هجری، حافظ عبدالله بخاری صاحب صحیح معروف متوفای 256 هجری، مسلم در صحیحش که یکی از صحاح سته است متوفای 261 هجری، حافظ ابوعبدالله ابن ماجه (متوفای 273 هجری) در سننش که یکی از صحاح سته است ، حافظ ابوداود سجستانی (متوفای 275 هجری)(3) در سننش که یکی از صحاح سته است ، حافظ ابوعیسی ترمذی (متوفای 279 هجری) در صحیحش که یکی از صحاح سته است ، حکیم ابوعبدالله تِرْمذی متوفای 285 هجری، حافظ ابوعبدالرحمن نسَائی (متوفای 303 هجری) که صاحب یکی از صحاح ششگانه است، ابوالفَرَج اصفهانی متوفای 356 هجری، حاکم ابوعبدالله نیشابوری.

ص: 221

متوفای 405 هجری، حافظ ابونعیم اصفهانی متوفای 430 هجری، حافظ ابوبکر بیهقی متوفای 458 هجری، ابوزکریا خطیب تبریزی متوفای 502 هجری، حافظ ابومحمد بغوی متوفای 510 هجری، قاضی ابوالفضل قاضی عیاض متوفای 544 هجری،(1)اخطب خوارزمی متوفای 568 هجری، حافظ ابوالقاسم ابن عساکر متوفای 571 هجری، ابوالقاسم سهیلی متوفای 581 هجری،(2) ابن ابی الحدید معتزلی متوفای 586 هجری، ابوالفرج ابن جوزی متوفای 597 هجری،(3) ابن اثیر متوفای 630 هجری، ابوسالم ابن طلحه ی شافعی متوفای 652 هجری، سبط ابن جوزی حنفی متوفای 654 هجری، حافظ کنجی شافعی متوفای 658 هجری، حافظ محب الدین طبری متوفای 694 هجری، حافظ ازدی اندلسی متوفای 699 هجری، حافظ ذهبی.

ص: 222

شافعی متوفای 748 هجری،(1) قاضی ایجی معروف متوفای 756 هجری، جما لالدین زرندی متوفای بعد از 750 هجری،ابوالسعادات یافعی متوفای 768 هجری،(2) زین الدین عراقی متوفای 806 هجری(3) حافظ نورالدین هیثمی متوفای 807 هجری، حافظ ابن حجر عسقلانی متوفای 852 هجری، حافظ جلال الدین سیوطی متوفای 911 هجری، حافظ ابوالعباس قَسْطَ نّالی متوفای 923 هجری، حافظ قاضی دیار بکری متوفای 966 هجری، (4) ابن حجر هیتمی متوفای.

ص: 223

974 هجری، زی نالدین مناوی متوفای 1031 هجری، و عده ی(1) کثیری از علمای عامه در قرن 10 و 11 و 12 و 13 و 14 تا به امروز. (2) چون این مطلب مورد بحث در نزد علمای عامه نیز بسیار حائز اهمیت است و با این روایات شریفه که ذکر شد بطور صریح استدلال و ثابت کرده اند که هر کس نسبت به حضرت زهرا محبت نداشته، و یا به نحوی از انحاء او را آزرده باشد کافر است، لذا ما این موضوع را عمیقا مورد بررسی قرار می دهیم.

ص: 224

گاهی مطلب را معتقدین به یک مذهب عنوان می کنند، و گاهی موضوعی صد در صد عمومی و اسلامی است و با توجه به مدارک و اسنادی که از دانشمندان فریقین (شیعه و سنی) نقل شده کاملا ثابت می شود که این مطلب اسلامی است که هر کس حضرت صدیقه زهراسلام الله علیها را آزار اذیت نماید و آن حضرت از او دل آزرده و ناخشنود باشد کافر است. روایتی است فوق العاده مهم و حیرت انگیز از پیامبر اکرم که از آن حضرت فرمود:

«إِنَّ الله تَعَالَی یَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ، وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا».

«همانا، خداوند تبارک و تعالی غضب می کند هنگامی که فاطمه بخشم آید، و راضی میشود آنگاه که او راضی و خشنود گردد».

و در روایت دیگر خطاب به فاطمه علیها السلام فرمود:

«إِنَّ الله یَغْضَبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضَی لِرِضَاکِ»

یا فاطمه، خدا با غضب تو غضب می کند و با رضای تو راضی می گردد». این دو روایت عجیب را عده ی زیادی از دانشمندان عامه نقل کرده اند که از جمله ی آنانند:

ابو موسی ابن مثنی متوفای 252 هجری(1) ابن ابی عاصم متوفای 287 هجری، (2) ابویعلی

ص: 225

موصلی متوفای 307 هجری،(1)حافظ ابوالقاسم طبرانی متوفای 360 هجری، حافظ ابوعبدالله حاکم نیسابوری متوفای 405 هجری،حافظ ابوسعد خرکوشی متوفای 407 هجری،(2) حافظ ابونعیم اصفهانی متوفای 430 هجری، حافظ ابوالقاسم ابن عساکر متوفای 571 هجری، ابوالمظفر سبط ابن جوزی متوفای 654 هجری، حافظ ابوالعباس طبری متوفای 694 هجری، حافظ ابن حَجَر عَسْقَلانی متوفای 852 هجری، حافظ شهاب الدین ابن حَجَر هَیْتَمی متوفای 974 هجری، حافظ ابوعبدالله زَرْقانی مالکی متوفای 1122 هجری، ابوالعِرْفان صَباّن متوفای 1206 هجری، بدخشانی صاحب مِفْتاح النجاه متوفای قرن 13 و عده ای دیگر...(3).

با توجه به اینکه هر بشر حالات مختلفی دارد، و در هر ساعت دستخوش تحولات گوناگون است، معقول نیست که بشری در تمام لحظات زندگانی، با وجود آن همه دگرگونیها،

ص: 226

همیشه و همه جا مورد توجه خدا بوده، و رضایتش رضای خدا، غضبش خشم خدا، مسرتش خشنودی خدا، محبتش حب خدا، و دشمنی با او دشمنی با خدا باشد، و بر هر کسی به چشم حقارت نگاه کند خدا نیز با نظر حقارت بر او بنگرد، مگر اینکه صاحب مقام ولایت مطلقه بوده باشد؛ و به اعتبار همان مقام که عینا پیامبر اکرم و امیر المؤمنین نیز دارا هستند، تنها این موضوع امکان پذیر می باشد.

و با عدم توجه به شئون ولایت است که حضرات عامه می گویند پیامبر اکرم نیز همانند سایر مردم دشنام و ناسزا می گوید خشمناک می شود... و بالاخره سخن را تا بجایی می رسانند که در بستر مرگ خطاب به آن حضرت می گویند:

«إَنَّ الرَّجُلَ لَیَهْجُرُ...»(1)

این مرد هذیان می گوید.........

فاطمه سلام الله علیها وجود مقدسی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه واله یک عمر او را به تمام امتش معرفی کرده، و مقامات معنویش را بیان فرموده است.

چنانکه گفته شد کاملا روشن و مبرهن است آن بشری که محبتش محبت خدا، اطاعتش اطاعت خدا، رضایتش رضایت خدا، مخالفتش مخالفت خدا، سخطش سخط خدا، غضبش غضب خداست، لازمه اش این است که باید صاحب مقام شامخ ولایت مطلقه باشد، و در نتیجه، هر کس به صاحب ولایت ایمان نیاورد و محبتش را در دل نداشته باشد کافر است، و این مطلبی است که علمای عامه نیز به آن ایمان و اعتقاد دارند که در اینجا نقل بعضی از عبارات آنان مفید و ضروری است

ابو القاسم سهیلی متوفای سال 581 هجری در کتاب الروض الانف در جلد دوم صفحه 196 می فرماید:

ص: 227

«إنَّ أبا لُبابَةَ رِفاعَةَ بْنَ عَبْدِالمُنْذِرِ (1)رَبَطَ نَفْسَهُ فی تَوْبَةٍ، وَ إِنَّ فاطِمَةَ

أَرادَتْ حَلَّهُ حِینَ نَزَلَتْ تَوْبَتُهُ. فَقالَ أبولُبابَةَ: قَدْ أَقْسَمْتُ أنْ لا یَحِلَّنی إِلارَسُو ل الله صلی الله علیه واله ، فَقالَ رَسُو ل الله صلی الله علیه واله: إنَّ فاطِمَةَ مُضْغَةٌ مِنّی، فَصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ عَلی فاطِمَةَ، فَهذا حَدِیثٌ یَدُلُّ عَلی أنَّ مَنْ سَبَّها فَقَدْ کَفَرَ،وَ مَنْ صَلّی عَلَیها فَقَدْ صَلّی عَلی أَبِیها

هنگامی که رفاقه از گناهی که مرتکب شده بود توبه کرد، خودش را به چوب توبه محکم بیست و سوگند خورد هرگز آن بند را نگشاید مگر اینکه محمد بن عبدالله به دست خود آنرا باز فرماید، و این را نشان قبول شدن توبه ی خود قرار داده بود، تا اینکه آیه ی قبول شدن توبهی او از جانب پروردگار نازل شد(2) و در آن هنگام حضرت فاطمه اراده فرمود آن بندها را بگشاید، ولی ابولبابه گفت: کسی جز پیامبر اکرم نباید مرا از بند رها نماید، زیرا من به این امر سوگند یاد کرده ام، و چون این سخن به گوش پیامبر اکرم رسید، حضرت فرمود: همانا، فاطمه پارهی تن من است

ص: 228

درود خدا بر پیامبر و فاطمه (سپس راوی حدیث چنین نتیجه می گیرد که این حدیث دلالت دارد بر اینکه هر کس فاطمه را دشنام دهد کافر می شود، و هر کس بر او صلوات فرستد، برابر است با صلوات بر پدرش رسول خدا».

در کیفیت صلوات و سلام بر او و زیارتش اخباری از پیامبر اکرم نقل شده است که همه نشانگر این است که حضرت زهرا علیها السلام همانند رسول خدا - در این مطلب کاملا استقلال داشته و صلوات و زیاراتی مخصوص به خود دارد. این روایت را ابن حجر نیز در شرح کتاب جامع صغیر نقل کرده است، و جالبتر اینکه زین الدین مناوی - صاحب کتاب کنوز الدقائق - ضمن بیان این حدیث می گوید:

«ابوالقاسم سهیلی با حدیث شریف [فاطمة بضعة وتی..] استدلال می کند که هر کس فاطمه را دشنام دهد کافر است (چون این عمل مشعر بر بغض او نسبت به آن حضرت است و خدا چنین کسی را دشمن می دارد و هر کسی را که خدا دشمن بدارد یقینا کافر است)، سهیلی از همین حدیث نتیجه می گیرد که: فاطمه ع از شیخین [یعنی ابوبکر و عمر نیز افضل است».

(1)

ص: 229

شریف سمهودی (1) که یکی از بزرگان عامه است در ادامه ی تشریح این حدیث می فرماید:

«وَ مَعْلُومٌ أَنَّ أَولادَها بَضْعَةً مِنْها فَیَکُونُونَ بِواسِطَتِها بَضْعَةٌ مِنْهُ، وَ مِنْ ثَمَّ لَمّا رَأَتْ اُمُّالْفَضْلِ(2) ف فِی النَّوْم أَنَّ بَضْعَةً مِنْهُ وُضِعَتْ فی حِجْرِها، أَوَّلَها رَسُولُ الله صلی الله علیه واله بِأَنْ تَلِدَ فاطِمَةُ غُلاماً فَیُوضَعُ فی حِجْرِها، فَکُلُّ مِنْ یُشاهَدُ الآنَ مِنْ ذُرِّیَّتِها، بَضْعَةٌ مِنْ تِلْکَ الْبَضْعَةِ، وَ إِن تَعَدَّدَتِ الْوَسائِطُ، وَ مَنْ تَأمَّل ذلِکَ انْبَعَثَ مِنْ قَلْبِهِ داعِی الإجْلالِ لَهُمْ، وَ تْجْنَّبَ بُغْضَهُم عَلی أیّ حالٍ کانُوا عَلَیْه» (3)

و کاملا روشن است که نه تنها فاطمه پارهی تن پیامبر است بلکه اولاد او چون بضعهی فاطمه اند، آنان نیز به واسطه ی زهرا پارهی تن پیامبر محسوب می شوند. از همین روست که وقتی ام الفضل در خواب دید که پاره ای از تن پیامبر در دامان وی افتاده است رسول خدا خواب وی را اینطور تعبیر نمودند که فاطمه فرزندی خواهد آورد که در دامان ام الفضل قرار خواهد

ص: 230

گرفت.(1) اکنون نیز در هر کجا ذریه ی حضرت زهرا مشاهده شود، پارهی تن رسول خداست، اگر چه شمار واسطه ها بسیار زیاد شده است؛ لذا هر کس این موضوع را بدقت بررسی کند، در قلب خویش نسبت به آل محمد احساس محبت می نماید، و

از دشمنی نسبت به آنان در هر حال دوری می جوید».

ابن حجر می گوید:

«وَ فِیهِ تَحْرِیمُ أَذی مَنْ یَتَأَذَّی الْمُصْطَفی بِتَأَذِّیهِ، فَکُلُّ مَنْ وَقَعَ مِنْهُ فی حَقِ فاطِمَةَ شیءٌ فَتَأَذَّتْ بِهِ، فَالنَّبِیُّ یَتَأَذّی بِهِ بِشَهادَةِ هذَا الْخَبَرِ، وَ لا شَیْءٌ أَعْظَمُ مِنْ إِدْخالِ الأذی عَلَیْها مِنْ قِبَلِ وُلْدِها، وَ لِهذا عُرِفَ بِالْإسْتِقْراءِ مُعالَجَةُ مَنْ تَعاطی ذلِکَ بِالْعُقُوبَةِ فِی الدُّنْیا و لَعَذابُ الآخِرَة أَشَدُّ»(2)

«آزار و اذیت فاطمه حرام است، زیرا هر چیزی که او را آزرده خاطر کند، پیامبر را دل آزرده می نماید، و آنچه رسول خدا را بیازارد، در حقیقت خدا را اذیت کرده است... (ابن حجر در پایان سخن چنین نتیجه می گیرد): آنچه تاریخ گذشته به ما گوشزد می کند این است که جزای آن کس که زهرا را بیازارد، گرفتاری

در دنیاست، و البته عذاب او در آخرت شدیدتر خواهد بود».

ص: 231

ناسزا گفتن به حضرت صدیقه سلام الله علیها برابر است با دشنام به پیامبر اکرم و امیر المؤمنین و در نتیجه مساوی است با دشنام به حق تبارک و تعالی، چنان که رسول خدا درباره ی علی می فرماید:

«لَا تَسُبُّوا عَلِیّا، مَنْ سَبَّ عَلِیّاً فَقَدْ سَبَّنِی، وَ مَنْ سَبَّنِی فَقَدْ سَبَّ الله.» ((1)

ص: 232

به علی دشنام ندهید، هر کس به او دشنام دهد در حقیقت مرا ناسزا گفته است؛ و هر کس به من دشنام دهد، همانا به خدا بدزبانی کرده است».(1)

ص: 233

«لَا تُبْغِضُوا عَلِیّا، مَنْ أَغْضَبَ عَلِیّاً فَقَدْ أَغْضَبَنی، وَ مَنْ أَغْضَبَنی فَقَدْ أَغْضَبَ اللهَ»(1)

«(با علی دشمنی نکنید)؛ که هر کس او را به خشم آورد همانا مراغضبناک کرده است و هر کس مرا خشمگین کند در حقیقت خدا را به خشم آورده است». «وَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی، وَ مَنْ أَحَبَّنِی فَقَدْ أَحَبَّ الله.(2) (3)

ص: 234

هر کس علی را دوست داشته باشد، در حقیقت به من مهر ورزیده است؛ و هر کس محبت مرا در دل داشته باشد، همانا

خدا را دوست داشته است».(1)

این فرمایشات پیامبر اکرم در منقبت حضرت زهرا سلام الله علیها، عینا با همین مضامین در کتب معتبر شیعه و سنی نقل شده است که نشان می دهد آن حضرت در جمیع احکام و شئون ولایت با رسول خدا و امیر المؤمنین شریک است، لذا علماء چنین فتوی می دهند که هر کس به پیامبر اکرم، یا امیر المؤمنین، یا فاطمه ی زهرا دشنام دهد واجب القتل می شود، و دانشمندان

عامه می فرمایند: هم کافر است و هم واجب القتل.

ص: 235

پروردگارا، به حق محمد و آل محمد، ما را از نظر لطف فاطمه ی زهرا سلام الله علیها دور مکن، و پرتو ولایت او را در قلب ما جایگزین فرما، و با اعتقاد به این مقام ولایت عمر ما را بپایان برسان.

ص: 236

حدیث دیگری امیر المومنین علیه السلام مرفوعا از پیامبر اکرم صلی الله علیه واله نقل کرده اند که رسول اکرم فرمود:

«فِی الْجَنَّةِ دَرَجَةً تُدْعَی «الْوَسِیلَةَ». فَإذا سَألْتُمُ الله فَسَلُوهَا لِیَ الوَسِیلَة، قَالُوا: یا رَسُولَ الله، مَنْ یَسْکُنُ مَعَکَ فیها؟ قَالَ: عَلِیٌ و فَاطِمَةُ وَ بَعْلُهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ».(1)

در بهشت درجه ای است به نام «الوسیله»، هرگاه بخواهید در هنگام دعا چیزی برای من از خدا بطلبید، مقام «وسیله» را مسئلت نمایید گفتند: یا رسول الله چه کسانی در این درجهی مخصوص با شما همنشین هستند؟ فرمود: علی، فاطمه، حسن و حسین».. این حدیث از دانشمندان عامه نیز در کتب خود ذکر نموده اند، از جمله سیوطی در کتاب جامع الکبیر از حافظ ابن مردویه نقل کرده است. ما شیعیان نیز در زیارت پیامبر اکرم که چنین عرض می کنیم:

«اللَّهُمَّ أَعْطِهِ الدَّرَجَةَ الرَّفِیعَةَ، وَ آتِهِ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ » (2)

چنانکه گفته شد درجة الوسیله - که والاترین درجات بهشتی است - مخصوص و منحصر است به پنج تن، و هر گز بشری را به آن رتبه ی اعلی راه نیست. درجة الوسیله برتر از درجات جمیع انبیا ء، اوصیاء، اولیا ء، و علماء و مخلصین است.(3)

ص: 238

امیر المؤمنین چنین روایت می کند که پیامبر اکرم فرمود:

«أَنَا وَ فاطِمَةُ وَ عَلِیٌ وَالْحَسَنْ وَ الْحُسَیْنُ فی مَکانٍ واحِدٍ یَوْمَ الْقِیامَةِ».

روز قیامت من و فاطمه و علی و حسن و حسین دارای مقام و منزلت واحدی هستیم».

آری اینان در تمام عوالم خلقت مقام و منزلتشان یکی است. در عالم نور، در عالم ذر، در عالم اظله، در محشر، در عوالم سفلی و علوی، ملکی و ملکوتی، در غیب و شهود، خلاصه در تمام مسیر آفرینش، از آغاز تا پایان، همه جا با هم، هم ردیف و هم شان و هم مقامند. بعضی از علمای عامه (سنی) که حدیث مذکور را نقل کرده اند عبارتند از : احمد بن حنبل در مسند، حافظ محب الدین طبری در الریاض النضره.

روایت دیگری که حضرات عامه نیز نسبت به آن اهمیت بسیار قائل شده اند عبارت از این است:

روزی رسول اکرم وارد خانه علی شد، و امیر المؤمنین را در حال استراحت مشاهده کرد؛ و خطاب به حضرت زهرا چنین فرمود:

«إِنِّی وَ إِیَّاکَ وَ هَذَیْنِ [یَعْنِی الحْسَنَیْنِ] وَ هَذَا الراقد [أَوِ النّائِمَ] یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی مَکَانٍ وَاحِد». (1)

همانای من و تو (یا زهرا) و حسن و حسین، و این شخص که در اینجا آرمیده است (علی)، روز قیامت همه در یک جا خواهیم بود».

ص: 239

راویان این حدیث عبارتند از : احمد ابن حنبل در مسند، حافظ ابن عساکر، محب الدین طبری، حاکم حسکانی...

حاکم نیسابوری اسناد این روایت را بررسی و آن را تایید نموده است.(1) ما نیز مدارک این حدیث شریف را کاملا رسیدگی کردیم؛ تردیدی در صحت آن نیست، و مسلما از فرمایشات پیامبر اکرم صلی الله علیه واله می باشد.

عبدالله بن قیس از رسول خدا صلی الله علیه والهنقل می کند که فرمود:

أنا و علی و فاطمة والحسن والحسین و القیامی فی قبة تحت

العش».(2)

جایگاه من و علی و فاطمه و حسن و حسین روز قیامت در قبه ای است که زیر عرش قرار دارد».

از این روایت چنین معلوم می شود که والاترین مقامات که «وسیله» نام دارد، در پایتخت عظمت حضرت حق تبارک و تعالی است؛ و هرگز کسی را به آنجا راه نیست. آری، پایتخت عالم فقط جایگاه پنج تن است، آنجا که نشانگر عظمت و جلال و جلوه گاه نور جمال و جلال کبریایی است.

چنانکه گفته شد، این انوار پنج گانه، در جمیع منازل خلقت در تمام شئون ولایت همه جا همراه و همگام و همتایند؛ در ابتدا و انتها، در عالم اظله، در عالم ذر، در عالم ارواح و اشباح، در دنیا و برزخ، در حشر و نشر، خلاصه تا روز قیامت، از یکدیگر جدا نبوده، در کنار هم در جمیع مراحل و در تمام ملکات و فضائل بطور یکسان سهیمند.

ص: 240

أنْتَ عَلَی العَضْباءِ؟ قالَ: لا، أَنَا عَلَی الْبُراقِ، یَخُصُّنِیَ الله بِهِ مِنْ بَیْنِ الأنْبِیاءِ، و فاطِمَةُ أبْنَتی عَلَی الْعَضْباءِ...»

خدای تعالی ناقه حضرت صالح را در روز رستاخیز بر می انگیزد، پس حضرت صالح و ایمان آورندگان به او از شیر آن شتر می نوشند و سیراب می شوند؛ لیکن مرا حوضی است به پهنای عدن تا عمان، که تعداد جامهای آن به شمار ستارگان آسمانی است، و انبیاء (از من) طلب سقایت می نمایند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در ادامهی سخن چنین می فرماید: خدای تعالی در روز حشر، صالح را سوار بر ناقه اش بر می انگیزد. معاذ از پیامبر اکرم پرسید یا رسول الله آیا شما نیز سوار بر شتر قضباء به محشر وارد می شوید؟ آن حضرت در جواب فرمود: نه، مرکب اختصاصی من براق است، که خدای تعالی مرا در میان انبیا ء به این مرکب مخصوص گردانیده است، و عضباء مرکب مخصوص دخترم فاطمه است».

روایتی را که ذکر شد حافظ ابن عساکر در تاریخش آورده و علمای شیعه نیز آن را نقل نموده اند.

ضباء نام شتری است که هر وقت علی علیه السلام از جانب پیامبر اکرم برای تبلیغ اسلام ماموریت داشت بر آن سوار می شد، چنانکه جهت قرائت سورهی برائت (توبه) در برابر کفار نیز علی بر این مرکب مخصوص سوار بود.

ص: 242

کثیر بن مژه حضرمی(1) روایت می کند که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمود:

«حَوْضی أَشْرَبُ مِنْهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَنَا وَ مَنْ آمَنَ بی وَ مَنِ أسْتَسْقانی مِنَ الأنْبِیاء. وَ تُبْعَثُ ناقَةُ ثَمُودَ لِصالِحٍ، فَیَحْتَلِبُها فَیَشْرَبُ مِنْ لَبَنِها هُوَ وَالَّذِینَ آمنوا مَعَهُ مِنْ قَوْمِهِ ثُمَّ یَرْکَبُها مِنْ عِنْدِ قَبْرِه، حَتی تَوافی بِهِ الْمَحْشَرَ،... فَقال مُعاذٌ: إذَنْ تَرْکَبُ الْعَضْباءَ یا رَسُولَالله؟ قالَ: لا، تَرْکَبُها ابْنَتی، وَ أَنَا عَلَی البُراقِ، کخْتَصَصْتُ بِهِ مِنْ دُونِ الأَنْبِیاءِ...». (2)

در روز قیامت مرا حوضی است که من و هر کس که به من ایمان آورده است از آن سیراب می شویم، و از پیامبران نیز آنکه بخواهد سیراب می گردد، در آن روز ناقهی ثمود برای صالح برانگیخته می شود، صالح و آنان که از قومش به او ایمان آورده اند از شیر آن شتر می نوشند، سپس صالح در کنار قبرش بر آن ناقه سوار می شود و به صحنه ی محشر می آید. معاذ عرض کرد: یا رسول الله آیا در آن هنگام شما هم بر شتر عضباء سوار می شوید؟ فرمود: نه، عضباء مرکب دخترم فاطمه است، و مرکب من براق است که در میان انبیاء به آن اختصاص یافته ام».

ص: 243

ابوهریره می گوید: شنیدم از پیامبر اکرم که فرمود:

«تُبْعَثُ الأنْبِیاء یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلَی الدَّوابِّ وَ یُبْعَثُ صالِحٌ عَلی ناقَتِهِ، وَ أُبْعَثُ عَلَی الْبُراِق، وَ تُبْعَثُ فاطِمَةُ أمامی عَلَی الْعَضْباءِ، وَ یُبْعَثُ ابْنا فاطِمَةَ - الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ عَلِیٌ ناقَتَیْنِ، وَ عَلِیُّ بْنُ أبیطالِب عَلی ناقَتی»(1)

در روز قیامت انبیا سوار بر مرکبها هستند، و صالح سوار بر ناقه اش مبعوث می شود، و من نیز بر براق و فاطمه در پیشاپیش من بر عضباء و دو فرزند فاطمه، حسن و حسین بر دو ناقهی دیگر، و علی بن ابی طالب بر ناقه ی مخصوص من، همگی سواره مبعوث می شویم»

مرکب انبیاء . چنانکه از روایات استفاده می شود . از مرکبهای عمومی بهشتی است نه اختصاصی؛ و با توجه به روایت قبلی، که پیامبر می فرماید «در روز قیامت سواره مبعوث شدن بهمراه انبیاء، مخصوص امیر المؤمنین و فاطمه و حسنین سلام الله علیهم می باشد. در تمام مواقف، آنجا که از مسیر پنج تن سخن رفته است، ردیف و ترتیب حرکت چنین است: فاطمه از همه جلوتر، و رسول خدا پشت سر فاطمه، و امیر المؤمنین بعد از پیامبر اکرم، حسنین پشت سر آنان هستند، حتی ورود پنج تن علیهم السلام به بهشت نیز به همین ترتیب است.

دانشمندانی که این روایت ابوهریره را نقل کرده اند عبارتند از: محب الدین طبری در ذخائر العقبی، حاکم در مستدرک - که صحت آن را بررسی و تأیید کرده است . ابن عساکر در تاریخش، و خطیب در تاریخش. سیوطی ضمن نقل این حدیث از ابو الشیخ و حاکم و خطیب و

----------

.

-

-

ا۔

ص: 244

ابن عساکر چنین نتیجه می گیرد که این روایت آن احادیثی را که از طریق شیعه درباره ی پیشگام بودن فاطمه در هنگام سیر پنج تن نقل شده است، تأیید می کند.

حافظ شیوطی با ذکر اسناد و مدارک در کتاب جمع الجوامع آورده است که حضرت رسول فرمود:

«أَوَّلُ شَخْصٍ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ فَاطِمَة بِنْتُ مُحَمَّدٍ »(1)

اول کسی که به بهشت وارد میشود فاطمه دختر محمد است».

و در حدیث دیگر:

«أَنَّ أَوَّلَ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ: أَنَا وَ أَنْتَ وَ فَاطِمَةُ وَ الحسن وَ الحسین..»(2)

ما پنج تن قبل از همه کس په بهشت وارد می شویم.»..

از این دسته اخبار، و احادیث دیگری که در این موضوع از پیامبر اکرم وارد است، معلوم می شود که فاطمه علی دارای مرکبهایی است مخصوص به خود، که گاهی از نور، گاهی از یاقوت، و گاهی از زمرد است، و یکی از مرکبهای آن حضرت نیز عضباء است. فاطمه

ص: 245

سلام الله علیها هنگام سیر در مواقف متعدد، مرکبهای مختلفی دارد؛ موقع ورود به محشر، هنگام داخل شدن به بهشت، وقت سیر در جنت، و مراحل دیگر در موقفی سوار بر مرکب مخصوص می باشد، و اینکه در احادیث مرکبهای آن حضرت را متنوع ذکر کرده اند، به سبب همین تعدد مواقف و منازل است. این منقبت فاطمه سلام الله علیها - که در میان جمیع زنان، از اولین و آخرین، تنها بانویی است که سوار بر مرکب محشور می شود، و با توجه به اینکه در این فضیلت با پیامبر اکرم صلی الله علیه واله بطور همسان اشتراک دارد - ، خود برهان روشن و قاطعی است که آن حضرت دارای مقام شامخ ولایت بوده، و از شئون همین رتبه ی والاست که جمیع زنان در محشر پیاده اند، و او که «ولیةالله» است، سوار بر مرکب مخصوص به خود می باشد.

ص: 246

ص: 248

صلواتی که شامل علی، فاطمه و حسنین علیهم السلام : نباشد، مقطوع و بریده و مورد قبول خدا و رسولش نمی باشد. لذا حضرت صدیقه ی زهرا هم ردیف و برابر افرادی است که جمیع مسلمین با ایمان جهان - از شیعه و سنی - هر شبانه روز در تشهد نمازهای پنجگانه بر او درود می فرستند؛ و او در این مقام، همتای محمد بن عبدالله صلی الله علیه واله ، و علی و حسنین علیهم السلام است؛ و همین لزوم صلوات بر فاطمه علیها السلام در هنگام اقامه ی نماز یک منقبت و فضیلت ساده نیست، بلکه نشانگر مرتبه ی اعلی و منصب والای آن حضرت است که این چنین در جنب صاحبان رسالت و امامت قرار گرفته است. بدون تردید باید فاطمه خود ولیة الله و دارای مقام ولایت بوده باشد، تا هم ردیف و همتای اولیاء خدا، مورد خضوع و مشمول صلوات و درود جمیع مؤمنین جهان در هر زمان و مکان باشد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه واله می فرماید:

«مَنْ صَلَّی عَلَیْکِ یَا فَاطِمَةُ غَفَرَ الله لَهُ وَ أَلحقَهُ بِی حَیْثُ کُنْتَ مِنَ الْجَنَّة»(1)

یا فاطمه هر کس بر تو صلوات فرستد، خدای تعالی از او در گذرد، و او را در بهشت به من ملحق گرداند».

چنانکه در موضوع های قبلی مشروحا بیان شد، مقصود از تعبیرات «هم در جه شدن با رسول الله» یا «ملحق شدن به پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در بهشت»، و یا «همسایه بودن با آن حضرت که در روایات مکرر بکار رفته است، جمع شدن مؤمنین در مرتبه ی «درجة الایمان» است که جامع تمام آن کسانی است که با عقائد درست، و با ایمان به آنچه از رسول خدا به ما رسیده است، از جهان رفته اند. در آن درجه همه ی مؤمنین یکسانند و در کنار هم می باشند؛ ولی جای هیچگونه تردیدی نیست که مراتب و درجات دیگر که شمار آنها برابر تعداد بشر و بسیار متفاوت است، کاملا ملحوظ بوده، و مقام هر کس مخصوص به خود او می باشد.

ص: 249

در روایتی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله یکی از فضائل حضرت فاطمه را چنین بیان می فرماید:

«... أَتَانِی الرُّوحُ؛ قَالَ: إنَّ فاطمة إِذَا قُبِضَتْ وَ دُفِنَتْ یَسْأَلُهَا الْمَلَکَانِ فِی قَبْرِهَا مَنْ رَبُّکِ؟ فَتَقُولُ اللَّهُ رَبِّی فَیَقُولَانِ مَنْ نَبِیُّکِ؟ فَتَقُولُ: أَبِی. فَیَقُولَانِ فَمَنْ وَلِیُّکِ؟ فَتَقُولُ: هَذَا الْقَائِمُ عَلَی شَفِیرِ قَبْرِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ؛ أَلَا وَ أَزِیدُکُمْ مِنْ فَضْلِهَا؟! إِنَّ الله قَدْ وَکَّلَ بِهَا رَعِیلًا مِنَ الْمَلَائِکَةِ یَحْفَظُونَهَا مِنْ بَیْنِ یَدَیْهَا وَ مِنْ خَلْفِهَا وَ عَنْ یَمِینِهَا وَ عَنْ شِمَالِهَا وَ هُمْ مَعَهَا فِی حَیَاتِهَا، وَ عِنْدَ قَبْرِهَا عندَ مَوْتِهَا یُکْثِرُونَ الصَّلَاةَ عَلَیْهَا وَ عَلَی أَبِیهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِیهَا.

فَمَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا زَارَنِی فِی حَیَاتِی، وَ مَنْ زَارَ فَاطِمَةَ فَکَأَنَّمَا زَارَنِی، وَ مَنْ زَارَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ فَکَأَنَّمَا زَارَ فَاطِمَةَ، وَ مَنْ زَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَکَأَنَّمَا زَارَ عَلِیّاً وَ مَنْ زَارَ ذُرِّیَّتَهُمَا فَکَأَنَّمَا زَارَهُمَا...»(1)

... جبرئیل (روح) به نزد من آمد و گفت: هنگامی که فاطمه قبض روح میشود و دفن می گردد، دو ملک در قبر از او سؤال می کنند: پروردگار تو کیست؟ می فرماید: الله پروردگار من است. سپس می پرسند پیامبرت کیست؟ در پاسخ می فرماید: پدرم. آنگاه سؤال می کنند ولی تو کیست؟ در جواب می گوید: علی بن ابی طالب، همین کسی که در کنار قبرم ایستاده است.

سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه واله می فرماید: آیا باز هم فضائل دیگر زهرا را بیان کنم؟ (شاید پیامبر اکرم میخواهد به این وسیله

ص: 250

تذکر دهد که: در این عالم، فاطمه تنها کسی است که پدرش «رسول الله» و همسرش «ولی الله» است. پیامبر اکرم در ادامه ی سخن خویش می فرماید): همانا خدای تعالی یک دسته از فرشتگان را برای محافظت فاطمه گماشته است، تا از چهار طرف نگهبان او باشند؛ و این ملائکه در حال حیات، و هنگام مرگ او، و کنار قبرش پیوسته در خدمت او هستند، و کارشان صلوات فرستادن بر فاطمه و پدرش و همسر و فرزندان اوست. (یعنی در منطق ملائک و لسان فرشتگان صلوات بر پیامبر اکرم و علی و حسنین همواره باید با صلوات بر فاطمه علیها السلام توأم باشد، و در این منقبت نیز آن حضرت برابر و هم ردیف آن چهار وجود مقدس دیگر می باشد. سپس پیامبر اکرم چنین به سخن ادامه میدهد): هر کس مرا بعد از وفاتم زیارت کند، مثل این است که مرا در حال حیات زیارت کرده است؛ و کسی که فاطمه را زیارت کند، گویی مرا زیارت نموده است؛ و هر کس علی را زیارت نماید مثل زیارت کردن حسنین است؛ و آن کسی که زیارت کند ذریه

آنان را، همانند زیارت خود آنان است... لذا زیارت حضرت عبدالعظیم را در شهر ری، با زیارت حسین بن علی در کربلا همانند دانسته اند، (1)و این مطلب را (که صلوات بر اهل بیت پیامبر برابر با صلوات بر پیامبر است)

ص: 251

علمای عامه هم عنوان کرده اند، مخصوصا موضوع صلوات بر فاطمه سلام الله علیها را، چنانکه سهیلی در کتاب الروض الانف در ذیل مطلبی می نویسد:

«وَ مَنْ صُلّی عَلَیْها فَقَدْ صَلّی عَلی أبِیها»(1)

هر کس بر فاطمه صلوات فرستد، در حقیقت بر پدر او صلوات فرستاده است».

از حدیثی که نقل شد نیز ولیة الله بودن حضرت زهرا سلام الله علیها استنباط می شود.

ص: 252

اکنون با قلبی سرشار از خلوص، و امیدوار - همانگونه که خداوند یکتا به پیامبرانش راه نجات را نشان داده است و به آنها طریق دعای خداپسند را آموخته است . ما نیز به درگاه «الله» روی نیاز می آوریم، و وجود مقدس آبرومند زهرا را شفیع و راهگشا و واسطه ی فیض خدائی قرار می دهیم و عرضه می داریم: «یا فاطِمَةُ أغیثینی، یا فاطِمَةُ أغیثینی»

چنانکه به صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و ائمه اطهار علیهم السلام : و زیارت آنان - بعنوان یک فرمان الهی و امر اسلامی - دستور داده شده است، عینا به صلوات بر فاطمه علیها السلام و زیارتش تصریح و تأکید گردیده است.

ص: 289

این چهل منقبت حضرت فاطمه علیها السلام خلاصه ی پانزده موضوع این کتاب است، که با آیات قرآن و روایات معتبر مربوطه و با ذکر اسناد بسیار مدارک اطمینان بخش، آنها را قبلا بطور تفصیل بیان کرده بودیم.

اگر بخواهیم با قلبی حقیقت جو، منصفانه قضاوت نماییم، یقینا در می یابیم که بسیاری از این چهل منقبت از شئون مخصوص صاحبان ولایت، و لازم و ملزوم یکدیگرند. مناقبی که مبنای آنها آیات انکارناپذیر کلام الله و گفتار معصومین دل آگاه علیهم السلام است. بشری که خداوند یکتا او را به اقتضای حکمتش از ابتدای خلقت جهان تا برچیده شدن بساط آن، در کنار سفرهی رحمت خویش نشانده، و او را در مراحل مختلف و مواقف بسیار سیر داده است. منزلت والای این بانوی بانوان و خاتون دو جهان، در عالم اظله اش، در عالم میثاقش، در عالم خلقتش، در عالم علوی و سفلی اش، در عالم رحم مادرش، در ولادت و روز قیامت ومحشرش، در ورود به جنتش، همه و همه، حاکی از مقام اعلای «ولیة اللهی» اوست.

هرگز معقول نیست که موجودی دارای مقام ولایت کبری نباشد ولی علت آفرینش بوده و اعتقاد به قدر و مرتبه ی خداداد او از شرایط ایمان بشمار آید و وجود مقدسش با پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در مناقب چهل گانهی مذکور بطور همسان شریک و سهیم باشد.

اما قسمت دوم مناقب زهرا سلام الله علیها احادیثی است که مربوط و مخصوص است به زندگی آن حضرت؛ دربارهی مکارم اخلاقش، زهدش، عبادتش، ایثارش، پرورش فرزندانش، شوهرداریش، نگاهداری از پدرش، و کمالات و فضایل بی شمار دیگرش، که در کتب شیعه و سنی مسطور است، که در اینجا مورد بحث و بررسی ما نیست.

ص: 296

خداوند تعالی بحق محمد و آل محمد صلی الله علیه واله ما را در سایه ی ولات حضرت صدیقه زهرا علیها السلام محور ناید، و دستان را از دامان ولایت این خاتون در دو جهان کوتاه نفرماید و از مؤمنین به رسول اکرم صلی الله علیه واله و اولاد معصومش علیهم السلام قرار دید........

احمد لله رب العالمین

ص: 297

ص: 298

تصویر

این نامه وقتی به دست وزیر می رسد که مشغول خوردن غذا بود وقتی نامه را ملاحظه می کند فورا سراغ فرزندش می رود می بیند که شفا پیدا کرده است یعنی همان وقتی که وزیر به بالین فرزندش حاضر می شود او شفا پیدا می کند آنگاه مخفیانه شیعه می شود.

آقای وزیر سپس نامه ی دیگری به علامه ی امینی می نویسد که مضمون آن چنین است:

جناب آقای امینی علی بن ابیطالب خلیفه ی بلافصل پیغمبر فرزند مرا شفا داد و من شیعه شدم اما موقعیت من طوری است که نمی توانم اظهار کنم.

علامه ی امینی بار دیگر نامه ای به این مضمون برای او می فرستد:

جناب آقای وزیر علی بن ابیطالب خلیفه ی بلافصل پیغمبر این مشکل تو را نیز حل کرد، می توانی به همه اعلام کنی و السلام.

وزیر با ملاحظه ی این نامه تشیع خودش و این امیر المؤمنین علیه السلام فرزندش را شفا داد را به همه اعلام می کند لذا خانواده ی او و طایفه و عشیره ی او و بسیاری از دوستان و آشنایان او بواسطه ی او و معجزهی امیر المؤمنین علیه السلام شیعه می شوند.

آری برای امینی بی نهایت بزرگ، با آن کار بی نهایت بزرگش، که برای احیا، غدیر

و حقانیت امیر المؤمنین علیه السلام کرد و با آن عشق آتشین به مولایش که از سراسر وجودش شراره می کشید این گونه کرامت ها بسیار سهل و آسان است.

علامه مجاهد و مصلح بزرگ حضرت آیت الله شیخ عبدالحسین امینی، باید در این

ص: 301

راستا الگوی ما و همه ی علما و بزرگان و شخصیت های علمی و دینی مسلمین جهان باشد، در حیات طیبه ی او غور کنند و دریابند که امینی چه ها که نکرد برای زنده نگه داشتن غدیر و برای امیرالمؤمنین و در مقابل امام علی و چه ها که نکرد برای مرحوم علامه ی امینی، همین بس که امیر المؤمنین تاج بزرگ افتخاری بنام «الغدیر» بر سر مرحوم علامه ی امینی نهاد که انوار مقدسه ی آن تا قیامت زمین و زمان را روشن و ملکوت آسمانها را متلی کرد و پیروان غدیر و شیفتگان امیرالمؤمنین در سراسر اقطار عالم در حسرت اتصال به قطره ای از اقیانوس جلال و جمال و کمالات او بسر می برند زیرا که او اکنون ولی از اولیاء خداست که « لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ »(1)«لَهُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَفِی الْآخِرَةِ لَا تَبْدِیلَ لِکَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ »(2)بر همین اساس ما معتقدیم که تبلیغ و ترویج و احیاء علامه ی امینی و کتاب مستطاب الغدیر، تبلیغ و ترویج و احیا، غدیر خم و اصل تشیع و حقانیت امیر المؤمنین علیه السلام است و انکار علامه ی امینی و توهین به او، انکار و توهین به غدیر خم و امیر المؤمنین علیه السلام است.

ص: 302

تصویر

ص: 303