ص:2

رساله حلال و حرام

سیّدمحمّد (سیّد قاسم) حسینی بهارانچی

ص:3

ص:4

تحلیل خمس برای پاک شدن نطفه شیعیان 61

آثار نطفه پاک و حلال 63

مستضعف در ولایت ا هل البیت )علیهمالسلام( 65

حلال وحرام خداوند هرگز تغییر نمی کند 66

در آخر الزمان حرامها حلال و حلالها حرام می شود 68

اضطرار به خوردن حرام 73

» فی حلا لها حساب و فی حرا مها عقاب « معنای 76

بی اعتباری دنیا 78

حلال بیّن و حرام بیّن و شبهات 79

حلال مخلوط به حرام 80

با مال خود بهشت را خریداری کرد 82

با نجات دادن بد هکار، در قبر نجات یافت 84

با مال حلال در بهشت خانه ای خریداری نمود 85

ضمانت بهشت با ردّ مال حرام 86

انفا ق از ما ل حرا م 89

» إ نّما یُحلّل الکلام و یُحرّم الکلام « معنای 92

مفلّس وورشکسته کیست ؟ 95

محاسبه حق الناس در قیامت 97

فرار بدهکاران در قیا مت 101

اشرافیگری و اسراف در مصرف ما ل 104

کوچک شمردن حرام وگناه 108

حرام و گنا ه قلب را سیا ه می کند 109

معا لجه گنا ه وحرام 112

آثار گناه وحرام 113

حلال خد ا را بر خود حرام نمود 120

ماه های حرام 124

حرام بودن صدقات بر بنی هاشم 127

زنها یی که ازدواج با آنان حرام است 131

محرمات احرام 134

حج با مال حلال وحج بامال حرام 139

حرامهای مو قّت و منسوخ 139

هجرت های حرام 142

ص:5

ارتبا طهای حرا م 145

به ظالم اعتماد نکنید 152

حفظ حرمتها و شعا ئر اسلامی 156

حرمت قرآن 159

احترام و تعظیم امیرالمؤمنین)علیهالسلام( 167

حرمت فا طمه زهرا )علیهاالسلام( 172

احترام به ائمه طاهرین )علیهمالسلام( 176

ا حترام به شهداء 179

احترام به شیعیان و دوستان امیرالمؤمنین )علیهالسلام( 184

احترام به پدر و مادر 187

مؤمن عادل کیست ؟ 189

احترام به مسجد 196

بهترین ها 200

بدترین ها 203

ص:6

ص:7

بهشت و جهنم فراموش می شود ، تا چه رسد کسی از جان و مال خود در راه خدا بگذرد، و با دشمنان دین مبارزه کند، و این وضع اکثر مردم زمان ما می باشد.

واینجانب- مع الاسف- هر چه فکر کردم ، حرامی را نیافتم که مردم مرتکب آن نشوند وآن را حلال ندانند، از این رو، احساس وظیفه نمودم که رساله ای درباره حلال و حرام بنویسم و سخنان معصومین(علیهم السلام) را در اختیار دوستان شان قرار بدهم ، به امید آن که - ان شاءالله - در برخی از مردم تاثیرگذار باشد ، چرا که آن بزرگواران فرموده اند: « و لو علم الناس محاسن کلامنا لاتبّعونا» یعنی اگر مردم کلام زیبا و نورانی ما را بدانند از ما پیروی خواهند نمود ، از سویی نوشتار نیز نوعی از امر به معروف و نهی از منکر است ، و اگر تاثیری در این نوشتار نباشد ، جز اتمام حجّت ، ما به وظیفه خود عمل کرده ایم ، ان شاء الله ،چنان که قرآن می فرماید: «وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَدِیداً قالُوا مَعْذِرَةً إِلی رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ»(1)

و یا می فرماید: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئِیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ»(2)

و این دو آیه مربوط به اصحاب سبت است و قصّه آنان در قرآن معروف است، و اکنون می گوییم: خدایا، دین ما را در آخرالزمان از فسادها و فتنه ها محافظت فرما، و لا تجعل الدنیا اکبر همّنا و لا تجعل مصیبتنا فی دیننا و اختم عاقبة أمرنا بالخیر إنّک أنت الرؤف الرحیم .

10ماه مبارک رمضان 1438 پانزده خرداد 1396

خادم اهل البیت علیهم السلام سیّد قاسم (سیّدمحمّد) حسینی بهارانچی

ص:8

ص:9

«وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلاَّ أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»(1)

ثمّ قال: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»(2)

و المعنی : یعدکم الشیطان الفقر، لأن لاتنفقوا أموالکم فی سبیل الله و الله یعدکم مغفرة منه و فضلاً و الله رؤوف بعباده و یرید آن یرحمکم و الشیطان عدّوکم و هو یرید أن یضلّکم ضلالاً بعیدا . وقال النبیّ صلی الله علیه وآله: العبادة سبعون جزأ افضلها طلب الحلال .

وقال الامام الرضا علیه السلام: (العبادة عشرة اجزاء تسعة منها فی طلب الحلال).

و صلّی الله علی «النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(3) و قال صلّی الله علیه و آله لهم :«لا أَجِدُ فِی ما أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلی طاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(4)

و علی آله و اهل بیته ألذین قال الله فیهم : «انّمایُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»(5)

و لعنة الله علی اعدائهم و مخالفیهم و منکری فضائلهم و مناقبهم إلی یوم الدین.

ص:10

مرحوم شیخ طوسی در کتاب نهایه در باب آداب تجارت گوید: سزاوار است انسان هنگام وارد شدن در بازار وتجارت، حلال و حرام تجارت را بشناسد، تا راه اکتساب ]حلال[ و تمیز بین عقود صحیح و غیر صحیح را بفهمد واز ربا و حرام های دیگر مصون بماند، و ندانسته مرتکب گناه و حرام نشود .

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمود :

کسی که بدون آگاهی از حلال و حرام وارد تجارت شود، سخت گرفتار ربا می شود، و بیرون آمدن از آن هیهات است. و نیز فرمود :

تاجر فاجر است، و فاجر در آتش است، جز کسی که حق بگیرد و حق بدهد. و همواره می فرمود : «معاشر التجّار الفقه ثمّ المتجر، الفقه ثمّ المتجر...» یعنی ای جماعت تجّار، اوّل حلال و حرام تجارت را یاد بگیرید و سپس مشغول تجارت بشوید، به خدا سوگند ربا در این امّت پوشیده تر از راه رفتن مورچه در شب تاریک بر روی سنگ صاف است .

از این رو عادت امیرالمومنین(علیه السلام) در کوفه این بود، که صبح هر روزی وارد بازارهای کوفه می شد، و یکایک بازارها را سر می زد، در حالی که تازیانه ای بر دوش داشت و در هر بازاری با صدای بلند می فرمود : «یا معشر التجّار اتّقواالله عزّوجلّ» و چون مردم صدای مبارک او را می شنیدند ، هر چه در دست داشتند زمین می گذاردند ، و گوش دل فرا می دادند و آن حضرت می فرمود: «از خدا طلب خیر و برکت کنید و با سهولت و آسان گرفتن بر مردم برکت را دریابید ، و با مشتریان خود انس بگیرید، و خود را به وسیله حلم و بردباری زینت دهید ، و از دروغ وظلم پرهیز کنید ، و با مظلومین و ستم دیده ها انصاف داشته باشید، و نزدیک به ربا نشوید ، و کیل و میزان را تمام بدهید، و به اموال مردم خسارت وارد نکنید، و کم فروشی ننمایید، و روی زمین فساد نکنید» و در همه بازارها گردش می کرد ] و مردم را نصیحت می نمود[ و سپس باز می گشت و مشغول قضاوت می شد .

واز امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود : کسی که از مسائل حلال و حرام دین آگاهی نداشته باشد و تجارت کند، در شبهات فرو می رود]و گرفتار حرام می شود[.

ص:11

سپس مرحوم شیخ طوسی گوید : سزاوار است انسان در تجارت و معاملات خود از پنج چیز پرهیز نماید: 1- فروشنده از متاع خود ستایش نکند، 2- مشتری از مالی که می خواهد بخرد مذمّت نکند، 3- فروشنده عیب متاع خود را کتمان نکند، 4- فروشنده و خریدار، از سوگند و قسم خوردن پرهیز نمایند، 5- فروشنده از ربای معاملی دوری نماید.

تا این که گوید: فروشنده و خریدار باید از غِشّ ]و خیانت[ اجتناب نمایند، و با هر کس معامله می کنند از او خیر خواهی نمایند، و اگر کسی به تاجر بگوید : فلان متاع را برای من خریداری کن تاجر نباید متاع خود را به او بفروشد، گرچه متاع او بهتر از متاع دیگران باشد ، جز آن که به مشتری اطلاع بدهد، و باید از فروختن لباس در جای تاریک که عیب لباس دیده نمی شود، پرهیز کند، و بین خریدارها فرقی نگذارد و قیمت را یکسان قرار بدهد، و برای او صبیّ و کبیر و ساکت و مماکس ]یعنی کسی که اصرار بر کم کردن قیمت دارد[ و اهل حیا و کسی که دقیق النظر در معامله است یکسان باشد ، و احدی را بر دیگری برتری ندهد ، و اگر به کسی بگوید: «از من خریداری کن، من به تو احسان خواهم نمود» از او سودی نگیرد، و نیز اگر مؤمن شیعه ای با او معامله کرد، بکوشد تا از او سودی نگیرد ، مگر در صورت اضطرار.

و سزاوار است که اگر مشتری درخواست اقاله دارد ، با او اقاله کند و معامله را فسخ نماید ، و کراهت دارد که بین طلوع فجر و طلوع آفتاب معامله کند، و زودتر از دیگران وارد بازار بشود، و چون وارد بازار می شود برای خود و اهل بازار از خداوند طلب خیر نماید، و به خدا پناه ببرد از شرّ بازار و اهل آن، و چون چیزی را خریداری می کند شهادتین و الله اکبر بگوید تا برکت آن چیز بیشتر گردد، و از خداوند در خرید و فروش خود برکت و خیر طلب کند، و از معامله و معاشرت با افراد پست و ذوی العاهات و ... پرهیز نماید، و سزاوار است که هنگام فروختن ، بیشتر بدهد، و هنگام خریدن ،کمتر بگیرد، و حرام است که آب را داخل شیر کند و بفروشد و ... و اگر تجارتی برای او سخت و دشوار آمد، نوع دیگری را انتخاب نماید... و جایز

ص:12

نیست که احدی وارد معامله برادر خود شود، و به فروشنده بگوید من به قیمت بیشتری می خرم ، و حرام است خوراک عمومی مردم را احتکار کند، و...(1).

ص:13

ص:14

وَ لا کَبِیرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً»(1)

و آیه «إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»(2) نادیده گرفته نمی شود، بلکه از آیات و روایات استفاده می شود که اعمال مردم در قیامت صورت تجسّمی پیدا می کند و مردم اعمال خوب و بد خود را به صورت های مختلفی می بینند، بنابراین نباید ما به خاطر وعده های رحمت ، از حرام ها و مظالم و گناهان دیگر گرچه به نظر کوچک می آید غافل شویم، چرا که کوچک شمردن گناه، گناه را بزرگ می کند و گنهکار از گناه خود پشیمان نمی شود و توبه نمی کند و گناه او بخشوده نخواهد شد، از این رو در روایات آمده که از گناهانی که کوچک شمرده می شود، بترسید چنان که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «اتّقوا المحقّرات من الذنوب فانّها لا تغفر قلت: و ما المحقّرات؟ قال: الرجل یذنب الذنب فیقول: طوبی لی لو لم یکن لی غیر ذلک»(3).

یعنی از گناهانی که کوچک شمرده می شود بترسید چرا که آن ها بخشوده نخواهد شد. زید شحّام گوید: گفتم: گناهانی که کوچک شمرده می شود کدام است؟ فرمود: این است که کسی گناهی را انجام می دهد و ]چون او را نهی می کنند[ می گوید خوشا به حال من اگر گناهم همین باشد.

و یا امام باقر(علیه السلام) می فرماید: «اتقّوا المحقرات من الذنوب فإنّ لها طالباً یقول أحدکم: أذنب و أستغفر، انّ الله عزّوجلّ یقول: «وَ نَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»(4)

و می فرماید: «إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ»(5)،(6).

یعنی از گناهانی که کوچک شمرده می شود بترسید، چرا که آن ها را طالبی است، و نباید یکی از شما بگوید: گناه می کنم و استغفار می نمایم، به خاطر این که خداوند می فرماید: ما آنچه مردم از پیش انجام

ص:15

داده اند و آثارشان را می نویسیم و هر چیزی را در امام مبین جمع آوری و احصا کرده ایم] و امام از همه اعمال مردم آگاه است [و در آیه دیگری خداوند می فرماید: اگر مثقال حبّه ی از خردلی از اعمال مردم در صخره ها و آسمان ها و زمین ها باشد خداوند آن را ]در قیامت[ حاضر خواهد نمود، چرا که او لطیف و خبیر است.

و در تفسیر عیّاشی ذیل آیه «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» آمده که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: از گوش نسبت به آنچه شنیده، و از چشم نسبت به آنچه دیده، و از دل نسبت به آنچه باور کرده سؤال خواهد نمود.

سپس از امام باقر(علیه السلام) نقل نموده که مردی به آن حضرت گفت : پدر و مادرم فدای شما باد، من داخل مستراح می شوم و صدای زن های آوازه خوان و آلات لهو را از خانه همسایه می شنوم و بسا نشستن خود را طولانی می کنم تا آن صدا ها را بشنوم. امام(علیه السلام) فرمود: «چنین مکن» آن مرد گفت: به خدا سوگند من در جلسه آنان شرکت نمی کنم، و تنها با گوش خود صدای آنان را می شنوم. و امام(علیه السلام) به او فرمود: مگر تو سخن خدا را نشنیده ای که می فرماید: «إنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ...» او گفت مثل این که من تاکنون این آیه را نشنیده ام و اکنون استغفار می کنم. امام(علیه السلام) فرمود: اکنون غسل ]توبه[ کن و هر چه می توانی نماز بخوان، چرا که تو، به گناه بزرگی مشغول بوده ای، و چه بد بود حال تو اگر با این حال می مردی...(1).

ص:16

ص:17

و آله و سلّم) فرمود : آنان اهل نماز و روزه و عبادت شبانه بوده اند ، و لکن چون مال حرامی بر آنان عرضه می شده با سرعت به طرف آن می رفته اند(1).

امام سجاد(علیه السلام) در رساله حقوق خود می فرماید: و اما حق شکم تو این است که آن را ظرف حرام قرار ندهی، چه کم باشد و چه زیاد، و از حلال نیز به اندازة نیاز و میانه روی اکتفا کنی و به مقدار تامین نیاز و تقویت بدن در آن غذا بریزی، نه به اندازه ای که سبب پستی و دنائت و از بین رفتن مروّت تو شود، و هنگامی که ندای گرسنگی و تشنگی او بلند می شود ، آن را کنترل کنی و به اندازة نیاز ]وتأمین نیروی بدن خود [به او پاسخ بدهی، چرا که سیری و پرخوری سبب تُخَمَه (سنگین شدن) و کسالت و محرومیّت از هر عمل خیر و نیکوکاری خواهد شد، و نیز از نوشابه ای که سبب سُکر و مستی می شود پرهیز کن چرا که آن انسان را به سخافت و پستی و جهالت می کشاند و مروّت و جوانمردی را از او سلب می کند(2).

مع الاسف بعضی از مردم تقوای دینی خود را منحصر به رعایت احتیاط در طهارت و نجاست نمود ه اند و به خاطر آن گرفتار احتیاط هایی هستند که همراه با انواع حرام های مالی و اسراف و ایذای به دیگران و هدر دادن وقت و محرومیّت از اعمال خیر و ضایع شدن عمر و از دست دادن موفقیّت های فراوان دیگر می شود در حالی که احتیاط در پاکی و نجسی مذموم و نکوهیده است و اثر خیری بر آن مترتب نیست و احتیاط ممدوح احتیاط در اموال و اعراض و حقوق دیگران است، از خداوند برای افرادی که گرفتار وسواس و احتیاط در پاکی و نجسی و امثال آن هستند، درخواست شفا و نجات می کنیم، البته وسواس اختصاص به پاکی و نجسی ندارد و ممکن است کسی در نیّت و نماز و وضو و غسل و قرائت و لباس و

ص:18

انتخاب لوازم زندگی و انتخاب خانه و مرکب سواری و امثال این ها نیز گرفتار وسواس باشد و در نتیجه مبتلای به انواع اسراف ها و آزارها و تضییع عمر خود شده باشد.

در کتاب کافی از عبدالله بن سنان نقل شده که گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: مردی مبتلای به وضو و نماز است ]یعنی وسواس در نیّت وضو و نماز و افعال و شرایط می باشد[ سپس گفتم: او مرد عاقلی است، امام(علیه السلام) فرمود: چگونه او عاقل است در حالی که از شیطان اطاعت می کند؟ گفتم: چگونه او مطیع شیطان است؟ فرمود: از او دربارة کارهایی که می کند سؤال کن و بگو: برای چه این کارها را می کنی؟ و او به تو خواهد گفت : این کارها از ناحیه شیطان است . ]و او مرا به این کارها وا می دارد[(1).

وچه خوب است که مؤمن در این زمان ها در شبهه های مالی و عرضی و حقوقی احتیاط کند تا گرفتار حرام و ربا و تضییع حقوق نشود، چرا که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : کسی که از شبهات پرهیز کند از حرام ها نجات پیدا می کند(2).

ص:19

مذمّت و نکوهش باید از حبّ دنیا برای دنیا باشد چنان که از دنیا نیز نباید مذمّت بشود چرا که دنیا وسیله به دست آوردن اهداف صحیح و رسیدن به درجات بهشت است ، از این رو اولیای خدا فرموده اند : «الدنیا مزرعة الآخرة» و یا «الدنیا متجر أولیاء الله» بلکه دنیا مدرسه تعلیم عبرت ها و پندها و آموزه های فراوان دیگر است، و آنچه سبب خطا و هلاکت است ، حبّ دنیا برای دنیا می باشد .

و در روایتی آمده که شخصی به امام حسن(علیه السلام) گفت : «من هلاک شدم. فرمود: برای چه؟ او گفت: به خاطر این که مال دنیا را دوست می دارم. فرمود : مال دنیا را برای چه می خواهی؟ او گفت: می خواهم صرف مخارج اهل و عیال و صله به خویشان و ... بنمایم امام(علیه السلام) فرمود: هراس مکن اگر این گونه باشد که می گویی این حبّ دنیا نیست و تو هلاک نشده ای. البته معلوم است که مؤمن زاهد، مقدّرات خود را به دست خدا می بیند و خداوند را کریم و رحیم و حکیم می داند از این رو به اندازة انجام وظیفه و هدفمند به دنبال کسب مال می رود ، و از به دست آمدن و به دست نیامدن مال ، شادی و اندوهی پیدا نمی کند ، همان گونه که خداوند می فرماید:

«لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ»(1)

تا چه رسد به اولیای خدا که آنچه خدا دوست می دارد را آنان دوست می دارند و فقر و غنا و بلا و عافیت برای آنان یکسان است، چنان که جبرئیل کلیدهای خزائن دنیا را برای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) آورد و گفت: «اگر می خواهی بگیر و چیزی از نبوّت و منزلت تو نزد خداوند کم نمی شود» و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : «أفلا أکون عبداً شکوراً» سپس فرمود: من می خواهم روزی گرسنه باشم و از خداوند طلب روزی بکنم و روزی سیر باشم و شاکر خداوند باشم . در حالی که آن حضرت می توانست به اذن خدا وند ریگ ها را برای خود تبدیل به طلا و نقره نماید و چنین کاری را نکرد.

یونس بن ظبیان و مفضّل بن عمر و ابی سلمه سرّاج و حسین بن ثویر گویند: ما نزد امام صادق(علیه السلام) بودیم که آن حضرت فرمود : خزائن زمین و کلیدها [وگنج های] آن نزد ماست و اگر من بخواهم می توانم با پای خود به زمین اشاره کنم و بگویم: آنچه از طلا در زیر تو نهفته است را خارج کن و زمین چنین خواهد کرد. سپس با پای خود خطّی روی زمین کشید، و ناگهان زمین باز شد، و آن حضرت با دست

ص:20

خود اشاره نمود و فرمود: خوب بنگرید. پس ما دیدیم که آن حضرت شمشی از طلا را به اندازة یک وجب از زمین بیرون آورد، و ما دیدیم شمش های طلای زیادی روی هم انباشته بود، و نور و زیبائی از آن ها مشاهده می شد، پس یکی از ما گفت: فدای شما شوم به شما چنین عطایی شده و شیعیانتان محتاج اند؟ پس امام(علیه السلام) فرمود: خداوند برای ما و شیعیان ما خیر دنیا و آخرت را جمع خواهد نمود ، او شیعیان ما را داخل بهشت خواهد کرد ، و دشمنان ما را به دوزخ خواهد فرستاد(1).

روایت شده که فضّه خاتون چون به خانه فاطمه(علیهاالسلام) آمد در آن خانه جز یک شمشیر و یک زره و یک سنگ آسیاب ندید در حالی که او دختر پادشاه هند بود، و نزد او اکسیری از کیمیا بود ، پس قطعه ای از مس را گرفت و آن را نرم کرد و به شکل شمش طلا درآورد و دارویی که داشت بر آن ریخت و آن را تبدیل به طلا نمود، و چون امیرالمؤمنین(علیه السلام) وارد خانه شد آن را مقابل آن حضرت گذارد، امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «أحسنتِ یا فضّة» و سپس فرمود : لکن اگر تو بدن خود را [در عبادت خدا] ذوب می کردی زیباتر و ارزشمندتر بود. پس فضّه گفت: ای مولای من آیا شما از این علم آگاهی دارید؟ امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: آری و سپس به فرزند خود امام حسین(علیه السلام) اشاره نمود و فرمود : این طفل نیز این علم را داراست. پس امام حسین(علیه السلام) نیز همان سخن پدر خود را به فضّه فرمود . و سپس امیرالمؤمنین(علیه السلام) به فضّه فرمود: ما بالاتر و بزرگتر از این را می دانیم و با دست مبارک خود به زمین اشاره نمود ، ناگهان فضّه دید رشته ای از طلا و گنج های زمین در حرکت است و امیرالمؤمنین(علیه السلام) به او فرمود : ای فضّه طلای خود را کنار آن ها قرار ده و چون فضّه طلای خود را در کنار آن ها قرار داد طلای او نیز با آن ها حرکت نمود(2).

ص:21

امیرالمومنین(علیه السلام) از روح بلندی که داشت نسبت به غصب خلافت که بزرگترین ظلمی بود که به او روا داشته بودند فرمود : و اما استبدادی که نسبت به مقام خلافت بر ما شد - گر چه ما از نظر نسب و اتصال به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) سزاوارتر به این مقام بودیم - ولکن این قضیه ای بود که گروهی آن را به خود اختصاص دادند و گروهی از آن گذشتند و حاکم خداوند است و محل احقاق حق قیامت است و ما در این ماجرا مانند کسی هستیم که همه چیز او را غارت کرده باشند(1).

ص:22

1- در کتب فقه و حدیث از عروة بن جُعد بارقی نقل شده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) یک دینار به او داد تا یک گوسفند برای آن حضرت خریداری کند و او با آن یک دینار در بازار آزاد دو گوسفند خریداری نمود و یکی از دو گوسفند را به یک دینار فروخت و با یک دینار و یک گوسفند نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) بازگشت و چون قصّه خود را به آن حضرت گزارش نمود رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) به او فرمود: «بارک الله فی صفقة یمینک» یعنی خدا به دست معامله گر تو برکت بدهد(1).

2- همین عمل را یکی از اصحاب امام صادق(علیه السلام) انجام داد و لکن چون همراه با خیانت و ایجاد بازار سیاه بود ، امام(علیه السلام) نپذیرفت و اصل سرمایه را گرفت و سود آن را که به اندازة سرمایه بود رد نمود. و این قصّه در کتاب کافی از ابی جعفر فزاری نقل شده که گوید: امام صادق(علیه السلام) به یکی از موالی و دوستان خود - به نام مصادف - یکهزار دینار داد و فرمود: عیالات من زیاد شده اند و تو با این مال متاعی خریداری کن و با تجّار به مصر سفر کن [تا سودی عائد شود و ما آن را خرج عیالات خود بکنیم] پس مصادف متاعی خریداری کرد و با تجّار دیگر به طرف مصر حرکت کردند و چون نزدیک شهر مصر شدند قافله ای را دیدند که از مصر خارج می شد و از آنان نسبت به وضعیّت متاع خود سؤال کردند - و چون متاع آنان مورد نیاز عامّه ی مردم بود - اهل قافله گفتند: «متاع شما در شهر مصر یافت نمی شود» پس مصادف با تجّار دیگر پیمان بستند و سوگند یاد نمودند که متاع خود را به دو برابر بفروشند و به همین گونه فروختند و به مدینه بازگشتند و مصادف نزد امام صادق(علیه السلام) آمد در حالی که دو کیسه با خود آورده بود و در هر کدام یکهزار دینار بود و به امام(علیه السلام) گفت: «فدای شما شوم این کیسه رأس المال شماست و این کیسه ی دیگر به همان اندازه سود آن است» امام(علیه السلام) فرمود: این سود زیادی است مگر تو با سرمایه چه کرده ای؟ و چون مصادف قصّه ی خود با تجّار دیگر را بیان نمود، امام(علیه السلام) فرمود: سبحان الله آیا سوگند یاد کرده اید که بر مسلمانان فشار بیاورید و اموال خود را به

ص:23

دو برابر به آنان بفروشید؟! و سپس یکی از دو کیسه را گرفت و فرمود: این رأس المال من است و ما را حاجتی به این سود و درآمد نیست و سپس به مصادف فرمود: ای مصادف مقابل شمشیر قرار گرفتن ، آسان تر از طلب روزی حلال است(1).

شارحین حدیث فوق گویند: کراهت امام(علیه السلام) مربوط به سوگند تجّار نیست گرچه سوگند در معامله کراهت دارد بلکه کراهت آن حضرت مربوط به اتفاق آنان است که همگی یک دینار را به دو دینار بفروشند [و بازار سیاه ایجاد نمایند] و به مسلمانان فشار بیاورند.

مولف گوید: کاری که مصادف انجام داده در بازارهای ما فراوان انجام می شود بلکه بالاتر از آن نیز انجام می شود چرا که خرید و فروش ها نوعا همراه با دروغ و خیانت و پوشاندن عیوب و سوگندهای دروغ و مارک های غیر واقعی و کم فروشی و رعایت نکردن احکام معامله و نپذیرفتن جنس معیوب و عدم توجّه به خیار فسخ مشتری و مالی را به چند برابر قیمت فروختن و تأخیر ثمن بدون عذر و معاملات ربوی و قرض های ربوی و خریدن مال سرقت شده و فروختن آن به دیگران با اطلاع از سرقتی بودن مال و دیرکرد گرفتن برای تأخیر در پرداخت و ... می باشد از این رو روایات زیادی از معصومین(علیهم السلام) نقل شده که فرموده اند : رعایت حلال و حرام بزرگترین عبادت است و از امیرالمؤمنین(علیه السلام) روایت شده که فرمود: خداوند در معراج به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «یا احمد إنّ العبادة عشرة أجزاءٍ تسعة منها طلب الحلال فإذا طیّبت مطعمک و مشربک فأنت فی حفظی و کنفی ...(2). یعنی

ص:24

عبادت ده جزء است ونه جزء آن در به دست آوردن حلال است ،واگرتو خوراک ونوشیدن خود را پاک قرار بدهی درحفظ وپناه من خواهی بود .

و از آن حضرت نیز نقل شده که فرمود: العبادة سبعون جزاً أفضلها طلب الحلال(1).

و فرمود: العبادة عشرة أجزاءٍ تسعة منها فی الصمت و العاشر کسب الید من الحلال(2).

درآمد های طیّب و خبیث

قال الله سبحانه: «یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»(3)

وقال سبحانه: «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(4)

و قال سبحانه: «یا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ»(5)

و قال سبحانه: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلاَّ أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»(6)

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه «وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ» می فرماید: هنگامی که مردم اسلام آوردند، درآمدهایی از ربا و اموال خبیثه وحرام نزد آنان بود، و این اموال خبیثه را صدقه دادند و خداوند آنان را نهی نمود و فرمود: صدقه باید از درآمد پاک و حلال باشد(7).

ص:25

امام صادق(علیه السلام) نیز در ذیل آیه «وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ» می فرماید : هنگامی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) دستور داد مردم زکات خرماهای خود را بدهند ، گروهی از مردم پست ترین خرمای خود را که به آنها «جعرور و معافاره» می گفتند - و هسته های بزرگ و گوشت کمی داشت - به جای خرمای جیّد و خوب به عنوان زکات آوردند و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از آنان نپذیرفت و آیه فوق نازل شد(1).

شخصی به امام حسین(علیه السلام) گفت: «مردی از بنی امیّه صدقة زیادی داد؟». امام(علیه السلام) فرمود: مَثَل او مَثَل کسی است که از حجّاج مالی را سرقت کند و آن را صدقه بدهد. سپس فرمود: صدقه باید از مالی باشد که با عرق جبین و صورت گردآلود به دست آمده باشد، مانند صدقات علی(علیه السلام) و صدقات کسانی که همانند او صدقه دادند(2).

امام سجاد(علیه السلام) در دعای خود در صحیفه سجادیه چندین مرتبه از خداوند رزق واسع و حلال و طیّب طلب می نماید و می فرماید: «أسألک أن تصلّی علی محمّد و آل محمّد و أن ترزقنی رزقاً حلالاً طیبّاً واسعاً، یکون لی غنیً عن خلقک، و یکون لک المنّ علیّ فیه خالصاً، و اجعلنی فیه لک من الشاکرین ...»(3)

یعنی ، خدایا درود خود را بر محمد و آل محمد بفرست، و مرا روزی حلال و پاک و فروان قسمت کن، تا از خلق تو بی نیاز باشم و آن تفضّلی از تو بر من خواهد بود و مرا از شاکرین قرار ده.

معاویه بن عمّار گوید : از امام صادق(علیه السلام) درخواست کردم که به من دعایی برای رزق تعلیم نماید و آن حضرت دعایی به من تعلیم نمود که از هر چیزی برای روزی مؤثّرتر بود ، و فرمود: بگو: «اللّهمّ

ص:26

ارزقنی من فضلک الواسع الحلال الطیّب، رزقاً واسعاً حلالاً طیبّاً بلاغاً للدنیا و الآخره صبّاً صبّاً [یعنی کثیراً کثیراً] هنیئاً مریئاً، من غیر کدٍّ و لا منٍّ من أحد خلقک إلّا سعةً من فضلک الواسع فإنّک قلت: «وَا سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ»(1)

فمن فضلک أسأل، و من عطیّتک أسأل، و من یدک الملاء أسأل»(2).

اسحاق بن عمّار گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خداوند عزّوجلّ مردم را خلق نمود و ارزاق آنان را نیز از حلال طیّب با آنان خلق کرد، و کسی که رزق خود را از حرام انتخاب کند به همان اندازه از رزق حلال او کم می شود» [و حساب قیامت برای او می ماند](3).

مؤلف گوید: ظاهر این است که تنها پیامبران و اوصیاء و عباد خلّص(علیهم السلام) رزق طیّب می خورده اند و دیگران هیهات است که به رزق حلال طیّب دست پیدا کنند، مخصوصاً در آخرالزمان که حلال آن به سختی پیدا می شود تا چه رسد به حلال طیّب ، و نهایت چیزی که در آخرالزمان می توان به دست آورد حلال ظاهری است که سبب عقوبت و عذاب آخرت نشود ، و این نیز مشروط به آن است که از شبهات و درآمدهای مشکوک پرهیز شود ، و اگر کسی از شبهات پرهیز نکند ، گرفتار حرام می شود و نمی فهمد، همان گونه که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «الأمور ثلاثه : حلال بیّن و حرام بیّن و شبهات بین ذلک فمن ترک الشبهات نجی من المحرمات و من أخذ بالشبهات ارتکب المحرّمات و هلک من حیث لا یعلم»(4).

مرحوم شیخ طوسی در کتاب امالی از عدّه ای از شیعیان نقل نموده که گویند : ما خدمت امام صادق(علیه السلام) بودیم و یکی از ما گفت: «اللّهمّ إنّی أسألک رزقاً طیّباً» و امام(علیه السلام) به او فرمود: هیهات هیهات ، رزق طیّب قوت پیامبران است، و تو از خدا بخواه که رزقی به تو بدهد که در قیامت به

ص:27

خاطر آن عذاب نشوی. سپس فرمود: هیهات که مردم به روزی طیّب دست پیدا کنند ، چرا که آن مخصوص پیامبران است ، از این رو خداوند می فرماید: «یا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً»(1).

ص:28

6- ابوبصیر گوید: شخصی به امام باقر(علیه السلام) گفت: من ضعیف العمل و قلیل الصیام هستم و لکن می کوشم و امیدوارم که جز حلال نخورم» امام باقر(علیه السلام) به او فرمود: چه اجتهادی بهتر از اجتهاد در حفظ شکم و عفّت می باشد(1)؟!

ص:29

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: در قلب من القا شده که اگر کسی نزدیک حرامی قرار بگیرد و برای خدا از آن دوری کند گناهان او بخشوده خواهد شد(1).

حمزة بن حمران گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: کسی که به هر سوالی پاسخ می دهد دیوانه است[چرا که از خطر پاسخ غیر صحیح نمی ترسد](2).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) به کمیل بن زیاد فرمود: «أخوک دینک فاحتط لدینک بما شئت» یعنی دین تو به منزله برادر توست پس به خاطر دین خود آنگونه که دوست می داری احتیاط کن(3).

امام حسین(علیه السلام) می فرماید: پدرم امیرالمومنین(علیه السلام) هنگام مرگ به من وصیّت نمود و فرمود: من تو را به نماز اوّل وقت، و پرداخت زکات، و سکوت در هنگام شبهه ، سفارش می کنم و از شتاب در عمل و سخن ، باز می دارم، و تو را به سکوت امر می کنم تا سالم بمانی(4).

زراره گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: حق خدا بر مردم چیست؟ فرمود: حق خدا بر مردم این است که آنچه می دانند را بگویند، و از گفتن چیزی که نمی دانند خودداری کنند، و اگر چنین کنند به خدا سوگند حق خدا را ادا کرده اند(5).

ص:30

جابر گوید: امام باقر(علیه السلام) اصحاب خود را وصیّت نمود و فرمود: هنگامی که چیزی بر شما مشتبه می شود توقّف کنید و به ما مراجعه نمایید تا ما برای شما شرح بدهیم آنگونه که برای ما شرح داده شده است، و اگر شما به این وصیّت عمل کنید و قبل از قیام قائم ما از دنیا بروید شهید خواهید بود ...(1).

امام باقر(علیه السلام) در تفسیرآیه «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً»(2)

فرمود: مقصود از این آیه علمای نصاری و عبّاد آنان و اهل شبهات و آراء باطل از اهل قبله و حروریّه و اهل بدعت هستند(3).

مؤلف گوید: حروریّه: خوارج اند، و اهل شبهات و آرای باطل از اهل قبله : صاحبان مسلک های باطل و بی مدرک می باشند.

ص:31

خدای خود حیا ننماید و رزق خود را از راه غیر حلال به دست آورد، رزق حلال او گرفته می شود و گرفتار حساب قیامت نیز خواهد شد(1).

و در دعاهای طواف از معصومین(علیهم السلام) نقل شده که فرمود: «اللّهمّ قنّعنی بما رزقتنی و بارک فیما آتیتنی»(2) یعنی خدایا مرا به روزی خود قانع کن و درآنچه به من داده ای برکت قرار ده.

امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: کسی که قلب خود را از غفلت و نفس خود را از شهوات و عقل خود را از جهل، دور نماید نام او در دفتر آگاهان ثبت می شود، و کسی که علم خود را از هوا، و دین خود را از بدعت و مال خود را از حرام مصون نماید، از جمله صالحین خواهد بود(3).

مرحوم صدوق در کتاب فقه الرضا(علیه السلام) ذیل عنوان «باب القناعه» از حضرت رضا(علیه السلام) نقل نمود که فرمود: کسی می خواهد بی نیازترین مردم باشد باید به وعده های خداوند اطمینان داشته باشد.

و فرمود: باید اطمینان او به وعده های خداوند بیش از اطمینان او به مردم باشد.

و فرمود: خداوند می فرماید: به آنچه من به تو دادم راضی باش تا بی نیازترین مردم باشی(4).

حضرت جواد(علیه السلام) می فرماید: الثقة بالله ثمن لکلّ غالٍ و سُلّم إلی کلّ عالٍ. یعنی اطمینان به وعده های الهی سرمایه ای است که به وسیله آن می توان هر چیز گرانبهایی را خریداری نمود، و نردبانی است که به وسیله آن می توان به هر محل بلندی دسترسی پیدا کرد(5).

ص:32

ص:33

به من مغرور شده اید؟ و بر من جرأت پیدا کرده اید، آیا خود را برای مردم دنیا معطّر و خوشبو می کنید؟ در حالی که باطن های شما مانند مردار متعفن است؟ شما مانند مرده های گندیده اید! ای عیسی به آنان بگو: ناخن های خود را از کسب حرام کوتاه کنید ... ای عیسی به ظالمان بنی اسرائیل بگو: تا وقتی حرام زیر قدم های شماست مرا نخوانید ... چرا که اجابت من لعنت به آنان است تا متفرق شوند(1).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: خداوند به عیسی فرمود: به بنی اسرائیل بگو: داخل خانه های من نشوید مگر با ابصار خاشعه و قلوب طاهره و دست های نقیة و به آنان بگو: من دعای احدی از آنان را اگر مظلمه ای به گردن او باشد، مستجاب نخواهم کرد(2).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: کسی که یک لقمه از حرام بخورد تا چهل شبانه روز نماز او قبول نمی شود، و تا چهل شبانه روز نیز دعای او مستجاب نمی گردد ، و هر گوشتی که از حرام پرورش پیدا کند آتش به آن سزاوارتر است، و از یک لقمه نیز گوشت در بدن انسان روئیده می شود(3).

و فرمود: کسی که مال حلالی را بخورد مَلَکی بالای سر او می ایستد و برای او استغفار می کند تا از غذای خود فارغ شود، و هنگامی که لقمه حرام در شکم کسی وارد می شود هر ملکی که در آسمان ها ودر زمین هست به او لعنت می کند، و تا وقتی آن لقمه در شکم او باقیست خداوند نظر رحمت به او نمی افکند، و کسی که یک لقمه حرام بخورد مورد غضب و خشم خدا خواهد بود و اگر توبه کند [و حرام را جبران نماید] خداوند توبه او را می پذیرد، و اگر بدون توبه بمیرد سزاوار آتش است(4).

ص:34

و فرمود: بیشتر چیزی که سبب دخول در آتش می شود، از ناحیه شکم و فرج است(1).

امام صادق(علیه السلام) فرمود: چیزی نزد خداوند بهتر از عفّت شکم و فرج نیست(2).

امام صادق(علیه السلام) از پدران خود از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل فرموده که فرمود: هنگامی که غذا چهار خصلت داشته باشد ، غذای حلال و کاملی خواهد بود: 1- از حلال باشد، 2- دست های زیادی به طرف آن دراز شود، 3- در ابتدای آن بسم الله گفته شود، 4- در پایان آن الحمدلله گفته شود(3).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: خداوند بهشت را بر بدنی که از حرام پرورش یافته باشد حرام نموده است(4).

و فرمود: عبادت با خوردن مال حرام مانند ساختمانی است که بر روی رمل «و یا روی آب» بنا شده باشد(5).

و فرمود: کسی که از راه حرام مالی را به دست بیاورد، حج و عمره وصله رحم او قبول نمی شود تا جایی که به واسطه حرام زناشویی او نیز حرام می شود(6).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) چند دانه از خرمای دقل را همراه آب خورد و دستی بر شکم خود زد و فرمود: هر کس آتش را در شکم خود داخل کند، خداوند او را از رحمت خود دور فرماید(7).

ص:35

امیرالمومنین(علیه السلام) می فرماید: اگر علاقه به مکارم اخلاق داری ، باید از حرام ها دوری کنی(1).

و فرمود: افضل مکارم و خصلت های خوب پرهیز از محرّمات است(2).

مفضّل بن عمر گوید: ما خدمت امام صادق(علیه السلام) بودیم و سخن از اعمال به میان آمد پس من گفتم: چه قدر عمل من ضعیف و ناچیز است؟! امام(علیه السلام) فرمود: چنین مگو و استغفار کن و سپس فرمود: عمل کم اگر همراه با تقوا باشد بهتر از عمل زیادی است که بدون تقوا باشد پس من گفتم: عمل زیاد بدون تقوا چگونه است؟ فرمود: آری مانند این است که کسی به مردم اطعام کند و به همسایگان خود ارفاق نماید و مردم در خانه او رفت و آمد کنند و لکن هنگامی که راهی از حرام برای او باز شود ، وارد حرام گردد و این معنای عمل بدون تقوا می باشد، و دیگری چنین کارهایی را نمی کند و لکن هنگامی که راهی از حرام برای او باز می شود داخل آن نمی گردد(3).

در کتاب خصال از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: خداوند تبارک و تعالی بر ذات خود سوگند یاد نموده که هیچ خائنی را در جوار رحمت خود راه ندهد. راوی گوید: گفتم: خائن کیست؟ فرمود: کسی است که درهمی و یا چیزی از امور دنیا را از مؤمن حبس و ذخیره نماید و به او ندهد. پس من گفتم: پناه به خدا می برم از غضب الهی(4).

ص:36

ص:37

از حضرت زین العابدین و فرزند او امام باقر(علیهماالسلام) نقل شده که فرموده اند: امیرالمومنین(علیه السلام) هنگام رحلت از دنیا وصیّت نمود و در بخشی از وصیّت خود فرمود: کسی که حرام خورده است در قیامت وارد بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمی شود. تا این که فرمود: و نیز کسی که سیر بوده و همسایه مؤمن او گرسنه بوده است در قیامت وارد بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمی شود(1).

مؤلف گوید: روایت فوق از دعائم الاسلام نقل شده و صاحب کتاب، وصیّت نامه امیرالمومنین(علیه السلام) را به طور کامل نقل نموده است و عبارت مورد نظر چنین است: «و لا یرد علی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلّم) من أکل مالاً حراماً، لا والله، لا والله، لا والله، و لا یشرب من حوضه، و لا تناله شفاعته، و لا و الله، و لا من أدمن شیئاً من هذه الاشربة المسکرة و ... »(2)

یعنی فردای قیامت کسی که مال حرامی را خورده باشد وارد بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمی شود، لا والله، لا والله، لا والله و از حوض او نیز سیراب نمی گردد، و به شفاعت او نیز نمی رسد، لا والله، و نیز کسی که عادت به خوردن نوشیدنی های مست کننده دارد در قیامت وارد بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمی شود [و از کوثر او نمی نوشد].

محمدبن فضیل گوید: حضرت رضا(علیه السلام) در تفسیر آیه «إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَرِیماً»(3)

فرمود: کسی که مومن باشد و از گناهانی که خداوند وعدة عذاب بر آن ها داده است پرهیز کند، خداوند از کارهای بد او می گذرد(4).

ص:38

ابوبصیر گوید: از امام صادق(علیه السلام) شنیدم که فرمود: خداوند عزّوجلّ به حضرت داوود(علیه السلام) وحی نمود: ای داوود، بندة مؤمن من اگر گناه بکند و از من حیا کند و سپس توبه نماید و از گناه خود بازگردد، من او را می آمرزم و آن گناه را از یاد حفظه می برم و به جای آن برای او حسنه می نویسم و باکی ندارم چرا که من أرحم الراحمین هستم(1).

مؤلف گوید: حرام ها فراوان است و خداوند به طور کلی فرموده «اگر شما از گناهان کبیره(2)

پرهیز نمایید ما گناهان غیر کبیره را بر شما می بخشیم.»

حضرت رضا(علیه السلام) می فرماید: روز قیامت خداوند عزّوجلّ اعمال بندة مومن خود را بر او عرضه می کند و چون او نخست در نامه عمل خود گناهان خویش را می بیند، رنگ او تغییر می کند و بدن او به لزره در می آید، تا این که کارهای نیک او بر او عرضه می شود، و شاد می گردد، و خداوند به ملائکه می فرماید: گناهان او را تبدیل به حسنات کنید و نشان مردم بدهید، و مردم می گویند: آیا این بندگان خدا یک گناه در دنیا نکرده بوده اند؟! سپس فرمود: این است معنای آیه «یبدّل الله سیّئاتهم حسنات»(3).

عبدالله بن سنان گوید: امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه «ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ»(4) فرمود: روز قیامت خداوند حساب شیعیان ما را به ما واگذار می کند پس آنچه از گناهان او مربوط به خداوند باشد ما از خداوند می خواهیم تا به خاطر ما از آنان بگذرد، و آنچه مربوط به ما باشد، ما از آنان می گذریم(5).

ص:39

و در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) آمده که فرمود: روز قیامت که می شود خداوند در حساب شیعیان ما مناقشه نمی کند و ما می گوییم: خدایا این ها شیعیان ما هستند و خداوند می فرماید: ما شما را شفیع آنان قرار دادیم و گناهکارانشان را بخشیدیم شما آنان را وارد بهشت کنید(1).

ص:40

بلکه همه عالم در محضر اوست و هیچ چیزی بر او پوشیده نیست ، و فکر گناه باید سبب شرمساری انسان شود و از آن پرهیز نماید ، تا چه رسد به انجام گناه و حرام رو بیاورد ، و چه خوب است که نیّت ها و آنچه در باطن می گذرد ، با مرضات الهی مطابق شود و این کار بسیار سخت و ریاضت بسیار بزرگی می باشد ، از این رو امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید : «تصفیه العمل أشدّ من العمل، و تخلیص النیّه عن الفساد أشد علی العالمین من طول الجهاد» یعنی پاک کردن عمل سخت تر از عمل است، وخالص کردن نیّت از فساد بر عمل کنندگان سخت تر از طولانی شدن جهاد است(1).

و به همین خاطر فرموده اند : « نیّة المؤمن خیر من عمله، و نیّة الکافر شرّ من عمله» بلکه فرموده اند: «ألا و إنّ النیّة هی العمل، و انّما الأعمال بالنیّات» یعنی نیت مؤمن بهتر از عمل اوست [چرا که ریا در آن راه ندارد] و نیت کافر نیز بدتر از عمل اوست، و در حقیقت عمل همان نیّت است ، و اعمال با نیّت ها ارزش گذاری می شود(2).

لقمان نیز به فرزند خود فرمود: «أخلص العمل فإنّ الناقد بصیر». یعنی عمل را خالص کن ، چرا که آن کسی که ارزش گذاری می کند بصیر و بیناست و از او چیزی پنهان نیست(3).

و خداوند می فرماید: «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی سَبِیلاً»(4) و شاکله به معنای نیّت است یعنی بگو : هر کسی بر اساس نیّت خود عمل می کند [و پاداش داده می شود] از این رو تنها خدا از اعمال مردم آگاه است و او می داند چه کسی راه بهتری را رفته است.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: به این خاطر اهل بهشت و دوزخ برای همیشه در بهشت و دوزخ می مانند که نیّت های اهل بهشت در دنیا این بوده که اگر در دنیا مخلّد باشند خدا را عبادت کنند، و نیّت های

ص:41

اهل دوزخ نیز این بوده که اگر در دنیا مخلّد باشند معصیت خدا را بکنند. سپس فرمود: «فبالنیّات خلّد هؤلاء و هؤلاء» و سپس آیه «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ» را تلاوت نمود و فرمود: شاکله به معنای نیّت است(1).

بنابراین سزاوار است انسان مواظب باطن و نیّت های خود باشد ، گرچه در این امّت برای نیّت گناه ، گناه نوشته نمی شود و لکن نیّت های گناه ، و بدخواهی سبب خبث سریره و خرابی باطن می شود و نیّت گناه انسان را به گناه نزدیک می کند .

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: کسی که قصد انجام کار خوبی را بکند ، و آن را انجام ندهد خداوند به خاطر نیّت خوب او یک حسنه برای او می نویسد ، و اگر آن کار خوب را انجام بدهد خداوند ده حسنه برای او می نویسد ، و اگر کسی قصد گناه بکند و آن گناه را انجام ندهد ، چیزی برای او نوشته نمی شود ، و اگر آن گناه را انجام بدهد هفت ساعت [و یا نه ساعت] به او مهلت داده می شود و ملک مربوط به حسنات به ملک مربوط به سیّئات می گوید: در نوشتن گناه او شتاب مکن شاید او کار خیری انجام بدهد و گناه او محو شود، چرا که خداوند می فرماید: «إنّ الحسنات یذهبن السیئات» و یا استغفار نماید و بگوید: «أستغفر الله الذی لا إله إلّا هو، عالم الغیب و الشهادة العزیز الحکیم، الغفور الرحیم، ذوالجلال و الاکرام و أتوب إلیه» و اگر این گونه استغفار کند چیزی بر او نوشته نمی شود، و اگر در آن هفت ساعت [و یا نه ساعت] عمل نیکی انجام ندهد ، و استغفار هم نکند ، ملک حسنات به ملک سیّئات می گوید: گناه این شقیّ محروم را بنویس(2).

ص:42

مؤلّف گوید: آنچه گذشت مربوط به حق الله است و درباره حق الناس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود: کسی که از مردم قرضی بگیرد و نیّت پرداخت آن را نداشته باشد سارق محسوب می شود(1).

و فرمود: کسی که با زنی ازدواج کند ، و مهری برای او تعیین نماید ، و نیّت او این باشد که مهر او را ندهد ، زانی محسوب می شود(2).

ص:43

سلیمان بن خالد گوید : امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه «وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً» فرمود : به خدا سوگند اگر اعمال آنان از قباطی [یعنی پارچه های سفید مصری] سفیدتر باشد ، خداوند از آنان نمی پذیرد ، چرا که اگر حرامی بر آنان عرضه می شده ، آن را رها نمی کرده اند(1).

مرحوم علّامه مجلسی پس از نقل روایت فوق می فرماید: حدیث فوق دلالت دارد که عبادات و طاعات انسان به واسطه گناهان حبط و نابود می شود ، و پاداشی نخواهد داشت .

سلیمان بن خالد نیز گوید: امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه فوق فرمود : اعمال مردم در هر روز پنجشنبه بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) عرضه می شود ... پس من به امام صادق(علیه السلام) گفتم: فدای شما شوم ، مقصود شما ، اعمال چه کسانی است؟ فرمود: مقصود : اعمال دشمنان ما و دشمنان شیعیان ما می باشد(2).

مؤلف گوید: حرامخواری، لشگر عمربن سعد - لعنة الله علیه - را آمادة کشتن فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نمود، و طلحه و زبیر نیز که مال های حرامی از عثمان گرفته بودند را، به نقض بیعت و جنگ با امیرالمؤمنین(علیه السلام) واداشت و سبب گمراهی و هلاکت آنان شد!!

مورّخین و سیره نویسان گویند : هنگامی که لشگر عمرسعد [لعنه الله] امام حسین(علیه السلام) را احاطه نمود ند و او را در میان حلقه ای قرار دادند ، آن حضرت بیرون آمد و آنان را نصیحت نمود و چون مردم گوش به سخن او ندادند فرمود : وای بر شما برای چه به سخن من گوش فرا نمی دهید؟ در حالی که من شما را به خیر و سعادت دعوت می کنم ، و هر کس از من اطاعت کند رستگار می شود و هر کس از من

ص:44

اطاعت نکند هلاک خواهد شد ، و همه شما از هالکین هستید و گوش به حرف من نخواهید داد، چرا که شکم های شما از حرام پر شده ، و بر قلب های شما مهر زده شده است(1).

فقها در کتاب غصب گویند : غصب سلطه و استیلای ظالمانه بر مال و یا حق مردم می باشد، و حرمت ظلم، و غصبِ مال مردم از قرآن و روایات و اجماع مسلمین و دلیل عقل ثابت و مسلّم است.

و در روایتی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود : کسی که یک وجب از زمین مردم را غصب کند خداوند آن را از هفت طبقه زمین در قیامت به گردن او طوق می کند ، مگر آن که توبه کند و آن را به صاحبش باز گرداند .

و در روایت دیگری آمده که فرمود : کسی که زمینی را بدون حق ، از کسی بگیرد ، خداوند او را تکلیف می کند تا خاک آن زمین را به دوش بگیرد و به محشر بیاورد .

و از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده که فرمود : اگر در ساختار خانه ای یک قطعة سنگ غصبی قرار بگیرد آن قطعه سنگ سبب خراب شدن آن خانه خواهد شد(2).

و از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود : هنگامی که لقمه حرام وارد شکم بنده ای می شود ، همه ملائکه آسمان ها و زمین او را لعنت می کنند ، و تا وقتی آن لقمه در شکم او باقیست

ص:45

خداوند نظر رحمت به او نمی کند ، و مورد خشم و غضب الهی می باشد ، و اگر با این حال بمیرد آتش سزاوار او خواهد بود ، و اگر توبه کند [و رضایت صاحب آن را فراهم کند] خداوند توبه او را می پذیرد(1).

و در روایتی آمده که یک لقمه حرام تا چهل روز مانع دعا و قبول عبادات می شود(2).

و از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که در خطبه خود فرمود : کسی که قدرت بر زنای با زن آزاد و یا کنیزی پیدا کند و از ترس خدای عزّوجلّ به طرف گناه و حرام نرود خداوند آتش دوزخ را بر او حرام خواهد نمود و از وحشت بزرگ قیامت ایمن خواهد شد و خداوند او را داخل بهشت خواهد نمود، و اگر [غافل شود و] به طرف گناه برود خداوند بهشت را بر او حرام می کند ، و اگر کسی مالی را از راه حرام به دست آورد ، خداوند صدقه و اعمال خیر او را نمی پذیرد ، و اگر بنده ای را در راه خدا آزاد کند ، و یا به حج و عمره برود ، از او پذیرفته نمی شود ، و به عدد ثواب های این اعمال برای او گناه می نویسند ، و اگر بمیرد و چیزی از مال حرام از او باقی بماند ، توشه او برای دخول در آتش خواهد بود ، و کسی که قدرت بر حرام پیدا کند و از ترس خداوند آن را رها نماید ، مشمول محبّت و رحمت خداوند می شود، و خداوند امر می کند تا او را به بهشت ببرند(3).

و فرمود : کسی که مال مؤمنی را بدون حق غصب کند ، خداوند همواره نظر رحمت خود را از او بر می گرداند ، و نسبت به اعمال خیر او خشم می کند ، و اعمال نیک او را در نامه اش نمی نویسد ، تا زمانی که توبه کند و مال مردم را به صاحبش برگرداند(4).

ص:46

مؤلف گوید: علامه مجلسی(رحمه الله) در کتاب شریف بحارالانوار(1)

روایات فراونی را دربارة خوردن مال حرام نقل نموده است ، طالبین می توانند مراجعه نمایند.

و از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود : خداوند را ملکی است که هر شب بر بالای بیت المقدس ندا می کند : هرکس مال حرامی را بخورد خداوند هیچ عمل مستحب و واجبی را از او نمی پذیرد .

و فرمود: عبادت، با خوردن مال حرام ، مانند ساختن خانه بر روی رمل [و یا روی آب] است(2).

ص:47

در ذیل روایت فوق به نقل عیّاشی آمده که امام صادق(علیه السلام) فرمود: شما اسراف و زیاده روی نکنید چرا که خداوند مسرفین را دوست نمی دارد. سپس فرمود: آیا تو فکر می کنی خداوند مالی را به امانت به دست کسی بدهد، و به او اجازه دهد که اسبی را به ده هزار درهم خریداری کند، در حالی که یک اسب بیست درهمی او را کفایت می کند؟ و یا کنیزی را به هزار دینار خریداری کند، در حالی که کنیز بیست دیناری او را کفایت می نماید؟ سپس فرمود: اسراف نکنید چرا که خداوند مسرفین را دوست نمی دارد.

ص:48

ابوبصیر گوید: امام صادق(علیه السلام) در تفسیر «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً» فرمود: مقصود این است که انسان هر چه دارد را در راه خدا بدهد و تهی دست بماند، و این تبذیر مال در راه حلال است(1).

علی بن جذاعه گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: از خدا بترس و نه اسراف کن و نه به خود سخت گیری کن ، بلکه میانه رو باش ، چرا که تبذیر نیز از اسراف است و خداوند می فرماید: «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً» سپس فرمود: خداوند کسی را به خاطر میانه روی و اقتصاد عذاب نمی کند(2).

عامر بن جذاعه گوید: مردی نزد امام صادق(علیه السلام) آمد و گفت: «قرضی به من بدهید تا هنگام توانایی به شما بازگردانم» امام(علیه السلام) به او فرمود: آیا تا وقتی که گندم خود را جمع کنی؟ او گفت: نه به خدا من گندمی ندارم . فرمود : آیا تا وقتی که از تجارت خود سودی ببری؟ او گفت: نه به خدا من تجارتی ندارم فرمود : آیا تا وقتی که مال خود را بفروشی؟ او گفت: نه به خدا من مالی ندارم که بفروشم . امام صادق(علیه السلام) فرمود : پس تو از کسانی هستی که خداوند در مال ما حقی برای تو قرار داده است و سپس دستور داد تا کیسه ای که دارای درهم بود آوردند و مشتی از آن درهم ها را به او داد و فرمود: از خدا بترس و اسراف مکن و به خود نیز سخت مگیر و میانه رو و مقتصد باش(3).

اسحاق بن عمّار گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: کمترین اسراف ریختن آب باقی مانده ته ظرف، و پوشیدن لباس آبرو برای کار، و پرتاب نمودن هسته خرما می باشد(4).

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: لقمان به فرزند خود فرمود : علامت مسرف سه چیز است 1- چیزی که شأن او نیست را می خَرَد، 2- لباسی که شأن او نیست را می پوشد، 3- غذایی که شأن او نیست را می خورد(5).

ص:49

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از سه چیز نهی نمود: 1- قیل و قال و گفتگوهای بیهوده 2- سؤال زیاد، 3- ضایع نمودن مال .

سپس علامه مجلسی(رحمه الله) گوید: گفته شده که ضایع نمودن مال به دو چیز است: 1- صرف کردن مال در معصیت خدا، و آن اساس تضییع مال است ، چه کم باشد و چه زیاد، و این همان اسرافی است که خداوند از آن مذمّت نموده است 2- دادن مال یتیم به دست یتیم، قبل از بلوغ و رشد او ، در حالی که خداوند می فرماید: «وَ ابْتَلُوا الْیَتامی حَتَّی إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُم»(1) و مقصود از رشد، عقل است(2).

ص:50

و فرمود: من رضی برزق الله لم یحزن علی ما فاته(1).

یعنی کسی که به رزق خداوند راضی باشد از این که چیزی از دست او برود [و یا به دست او نیاید] اندوهی پیدا نمی کند.

از امیرالمومنین(علیه السلام) سؤال شد: بهترین قناعت چیست؟ فرمود: قناعت کسی که به عطای خداوند راضی و قانع است(2).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) به جبرئیل فرمود : «ما تفسیر القناعه؟» یعنی قناعت چیست؟ جبرئیل گفت: این که قانع باشی به آنچه از دنیا به دست می آوری [یعنی] بر قلیل آن قانع و بر زیاد آن شاکر باشی(3).

ص:51

پس ما به آن حضرت گفتیم: یا رسول الله با این سخن ، ما هلاک خواهیم شد؟ فرمود: از اضافه غذا و اضافه خرما و آنچه می خورید و از لباس کهنه خود به فقیر بدهید، و آتش خشم خدا را خاموش کنید(1).

خداوند به داوود(علیه السلام) وحی نمود: تا به بنی اسرائیل بگوید: از راه حرام مال جمع نکنند، و اگر چنین کنند، من نمازشان را قبول نمی کنم ...(2).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هر مالی که زکات آن پرداخت شود گنج محسوب نمی شود گرچه زیر هفت طبقه زمین باشد و هر مالی که زکات آن داده نشود گنج محسوب می شود گرچه روی زمین باشد(3).

ص:52

او افتاد و فرمود : این مال شبهه ناک است و خداوند مرا از خوردن آن مصون قرار داد. یهود گفتند: ما آن را در دهان تو می گذاریم و چون لقمه ای از آن گرفتند، بر روی دست آنان سنگین شد و چون نتوانستند در دهان آن حضرت بگذارند گفتند : حقاً که این منزلت و شأن عظیمی است ...(1).

مرحوم علامه مجلسی گوید : حدیث فوق با عبارات مختلفی نقل شده است و مضمون آن ها یک معناست(2).

مؤلف گوید: تردیدی نیست که جمع مال و پرهیزنکردن از حرام به خاطر حبّ دنیا ، سبب حسرت خواهد شد ، بلکه اگر از راه حلال نیز جمع شده باشد و به خاطر حب دنیا صرف در راه خیر نشده باشد باز مایه حسرت خواهد بود ، چرا که آن مال صرف راه های خیر نمی شود ، و صاحب مال از دنیا می رود و خیری از مال خود نمی برد، و اگر از راه حرام باشد، اولا برکت ندارد و ثانیا حساب سخت قیامت برای صاحب آن باقی خواهد ماند و بدتر از همه این ها این است که مال را از راه حرام به دست آورده باشد و در راه حرام نیز صرف کند، از این رو در معنای آیه :«یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالاً لُبَداً»(3)

درتفسیر قمی آمده ، که «لُبَد» به معنای مجتمع است، و از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: مقصود از این آیه عمروبن عبدِودّ است هنگامی که علی بن ابی طالب(علیه السلام) - در جنگ خندق - اسلام را بر او عرضه نمود، و او در حال مردن گفت : چه شد مال های زیادی که من برای جلوگیری از اسلام خرج کردم؟ آری او مال زیادی را

ص:53

برای جلوگیری از اسلام و راه خدا صرف کرده بود و علی(علیه السلام) او را به قتل رسانید [و با حسرت از دنیا رفت و گرفتار عذاب شد](1).

تاکنون نیز دشمنان اسلام و گروه وهّابی در کشورهای زیادی مانند عربستان و قطر و کویت و ... اموال زیادی را برای از بین بردن شیعیان صرف کرده اند، و همانگونه که قرآن می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَسَیُنْفِقُونَها ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلی جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ»(2)

یعنی کافران اموال خود را برای بستن راه خدا خرج می کنند و در نهایت مغلوب می شوند و سبب حسرت آنان می شود و به طرف دوزخ خواهند رفت.

آنان بیت المال مسلمین را صرف مکتب فاسد وهّابی گری و از بین بردن شیعه می کنند و تاکنون به اهداف خود نرسیده و نخواهند رسید و جز حسرت چیزی به دست نخواهند آورد.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) درباره جمع مال وانفاق نکردن در راه خداوند می فرماید:

«فقد رأیت من کان قبلک ممّن جمع المال و حذر الإقلال و أمن العواقب، طول أمل و استبعاد أجل کیف نزل به الموت فأزعجه عن وطنه، وأخذه من مأمنه، محمولاً علی أعواد المنایا، یتعاطی به الرجال الرجال حملاً علی المناکب و إمساکاً بالأنامل ... یعنی تو قبل از خود کسانی را دیدی که ، اموالی را جمع کردند و از فقر هراس داشتند، و از عاقبت کار خود غافل بودند و آرزوهای طولانی داشتند و مرگ را از خود دور می دانستند، چگونه مرگ آمد و آنان را مانند درختی از ریشه کند، و از بستر امن خود جدا کرد و تو یکباره آنان را سوار بر چوبه مرگ دیدی، و مردم تابوتشان را بر روی دست ها و شانه ها بلند کرده بودند، و خانه هایشان مبدّل به قبرستان شد و آنچه از مال دنیا جمع کرده بودند سبب هلاکت آنان گردید، و اموالشان به وارث ها منتقل

ص:54

شد، و همسرانشان با دیگران ازدواج کردند، وآنان نه با مال خود به کارهای خیر موفّق شدند، و نه از خطاهای خود توبه کردند ...(1)

ص:55

ص:56

مرحوم سیّد مرتضی در کتاب رسائل خود گوید: از ابن عباس (وغیر او) نقل شده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمودة است: «ما أحبّ علیّاً إلّا رجل طاهر الولاده، و لا ابغضه رجل إلّا و شارک أباه الشیطان فی أمّه و هو ولدالزنا إلی یوم القیامه»(1).

7- آیا عبادات ولدالزنا با توصیفی که از او شده پذیرفته است؟ مرحوم سیّد مرتضی در پاسخ این سؤال می فرماید: آنچه از ولدالزنا دیده می شود ظاهر امر اوست و باطن او همان چیزی است که در روایات آمده است(2).

8- شیخ طوسی(رحمه الله) در کتاب نهایه گوید: ولدالزنا وارث کسی نمی شود ، جز فرزند و همسر خود، و کسی نیز از او ارث نمی برد، مگر فرزند و یا همسر او، و اگر بمیرد و فرزند و همسری نداشته باشد وارث او امام(علیه السلام) است، و پدر و مادر و خویشان دیگر از او ارث نمی برند(3).

ص:57

9- ولدالزنا پس از مرگ غسل و تکفین و نماز دارد و در مقابر مسلمانان دفن می گردد و این فتوای همه فقها می باشد(1).

10- روایت شده که «ولدالزنا شرّ الثلاثه» است یعنی بدتر از زانی و زانیه است(2).

ص:58

می خواهی مرا بکشی؟ سپس گفت: به خدا سوگند کسی با تو دشمنی نمی کند مگر آن که من نطفه خود را قبل از پدر او در رحم مادرش ریخته ام ، ومن در اموال وفرزندان دشمنان تو شریک هستم، چنان که خداوند می فرماید: «وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ» پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) به علی(علیه السلام) فرمود: او راست می گوید، چرا که از قریش کسی تو را دشمن نمی دارد مگر زنازاده، و از انصار کسی تو را دشمن نمی دارد مگر یهودی، و از عرب کسی تو را دشمن نمی دارد مگر زنازاده، و از سایر مردم کسی تو را دشمن نمی دارد مگر شقیّ، و از زن ها کسی تو را دشمن نمی دارد مگر سلقلقیّه و او زنی است که از عقب حیض می شود».

سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) سر مبارک به زیر آورد و باز سر خویش را بالا نمود و فرمود: ای جماعت انصار فرزندان خود را نسبت به محبّت علی(علیه السلام) بیازمائید، پس اگر به او اظهار محبّت کردند، از شما خواهند بود وگرنه از شما نخواهند بود.

جابر گوید: پس از این سخن، ما محبّت علی(علیه السلام) را بر فرزندان خود عرضه می نماییم و هر کدام او را دوست می دارند می دانیم که او فرزند ما می باشد، و هر کدام به او اظهار دشمنی می کنند، او را از خود دور می نماییم(1).

امام صادق(علیه السلام) فرمود : کسی که شیرینی محبّت ما را در قلب خود می یابد، باید به مادر خود فراوان دعا کند، چرا که او به همسرش خیانت نکرده است(2).

ص:59

مرحوم صدوق در کتاب علل روایات فراوانی در این معنا نقل نموده مراجعه شود.

مؤلف گوید: اگر در حالات دشمنان اهل البیت(علیهم السلام) و قاتلین آنان و شیعیانشان بررسی شود ظاهر می گردد ، که همه آنان از نطفه های حرام به وجود آمده اند و برخی از آنان با چند واسطه و چند مرتبه زنازاده و حرامزاده اند، بلکه همان گونه که در روایت خواهد آمد همه مخالفین شیعه - چون حق خمس آل محمّد(صلی الله علیه و آله و سلّم) را نمی پردازند - از نطفه حرام به وجود آمده اند و به همین علّت دشمن اهل البیت(علیهم السلام) و دشمن شیعیان آنان هستند، و ریختن خون آن ها را حلال می دانند و می گویند: «ما با کشتن شیعه به بهشت می رویم و ...»

در احوالات حجّاج بن یوسف ثقفی نقل شده که او بارها می گفت: ای کاش من در لشگر عمربن سعد می بودم و با فرزندان پیامبر(ص) و اصحاب امام حسین(علیه السلام) می جنگیدم. وچند نفر از علما وبزرگان برای نویسنده نقل کردندکه : یکی از علمای اهل سنّت که امام حرم و امام جمعه مدینه بوده به مرحوم آقای لواسانی نماینده مرحوم آیت الله بروجردی گفته بود : من تمام روایات مربوط به ولایت و محبّت علی بن ابی طالب(علیه السلام) را دیده ام و یقین دارم که احدی بدون ولایت و محبّت او اهل نجات نخواهد بود و من هر چه جستجو کردم محبّت او را در وجود خود نیافتم، از این رو روزه گرفتن برای من فاید ه ای ندارد، و من اهل دوزخ خواهم بود. مرحوم آقای لواسانی به او گفته بود: پس چگونه شما اهل نماز و امام حرم هستی؟ او گفته بود : این به خاطر معاش من است، و گرنه چیزی به من نمی دهند!

مرحوم صدوق در کتاب علل الشرایع گوید: علّت دشمنی با اهل البیت (علیهم السلام) خبث الولاده و ناپاکی و حرام بودن نطفه است و سپس روایاتی را در این باب ایراد نموده که به برخی از آن ها اشاره می شود :

1- ابوزبیر مکی گوید: جابر انصاری را دیدم که بر عصای خود تکیه نموده بود و در کوچه و بازار ومجالس انصارحرکت می کرد و می گفت: «علیّ خیر البشر فمن أبی فقد کفر» یعنی علی(علیه السلام)

ص:60

بهترین انسان ها است و منکر آن کافر می باشد. سپس می گفت: ای جماعت انصار فرزندان خود را با محبّت علی(علیه السلام) تربیت کنید و اگر محبّت او را نپذیرفتند ببینید مادر آنان چه کرده است(1).

2- ابراهیم قرشی گوید: ما نزد امّ سلمه همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) بودیم و او به ما گفت : من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) شنیدم که به علیّ (علیه السلام) [وفرزندان او] می فرمود: شما را دشمن نمی دارد مگر سه نفر : 1- ولدالزنا، 2- منافق، 3- فرزندی که مادر او در حال حیض باردار به او شده است(2).

سلمان فارسی گوید : ابلیس برخورد کرد به گروهی که از علی(علیه السلام) بدگویی می کردند، پس مقابل آنان ایستاد و سخنی نگفت تا این که به او گفتند : تو کیستی که مقابل ما ایستاده ای؟ ابلیس گفت: «من ابومَرَّه هستم» آنان گفتند: ای ابومَرَّه مگر سخن ما را نشنیدی؟ ابلیس گفت: زشت باد روی شما آیا از مولای خود علیّ بن ابی طالب بدگویی می کنید؟! گفتند تو از کجا دانستی که او مولای ما می باشد؟ ابلیس گفت: از سخن پیامبرتان که فرمود : «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه، وانصر من نصره، واخذل من خذله».گفتند : آیا تو از دوستان وشیعیان او هستی؟ ابلیس گفت: من از دوستان و شیعیان او نیستم و لکن او را دوست می دارم، و احدی او را دشمن نمی دارد مگر آن که من در مال او و فرزندان او شریک می باشم» پس به او گفتند: آیا درباره علی چیزی نمی گویی؟ ابلیس گفت: آری اکنون به سخن من گوش فرا دهید ای جماعت ناکثین و قاسطین و مارقین و بدانید که من در بین قبیله جانّ دوازده هزار سال خدا را عبادت کردم و چون خداوند گروه جانّ را هلاک نمود و من از تنهایی به خدا شکوه نمودم، خداوند مرا به آسمان دنیا برد و در آنجا نیز بین ملائکه دوازده هزار سال خدا را عبادت نمودم و

ص:61

در هنگامی که ما خدا را تسبیح و تقدیس می کردیم ناگهان نور تابانی به ما برخورد نمود و ملائکه در مقابل آن سجده کردند و گقتند: سبّوح قدّوس این نور ملک مقرب و یا پیامبر مرسلی است؟!

پس از ناحیه خداوند متعال ندا رسید : این نور ملک مقرّب و نبیّ مرسل نیست ، بلکه این نور طینت علیّ بن ابی طالب(علیه السلام) است(1)

ص:62

صحیح باشد، و مناکح آنان را نیز مباح می کنیم، تا فرزندان آنان پاک و حلال زاده باشند، و متاجر را نیز برای آنان مباح می کنیم تا اموال آنان پاک شود(1).

و درروایت فضیل نیزآمده که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: امیرالمؤمنین(علیه السلام) به فاطمه(علیهاالسلام) فرمود: سهم خود را از فییء برای شیعیان حلال کن تا اموال و فرزندان آنان از حرام پاک شود(2).

و در تفسیر منسوب به امام عسگری(علیه السلام) نقل شده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: یا رسول الله ... بعد از شما ملک و سلطنت و استبداد سختی خواهد بود و غاصبین خلافت مستولی بر خمس من نسبت به اسرا و غنائم می شوند و آن ها را می فروشند و برای خریدارها حلال نخواهد بود ، چرا که نصیب من بین آن هاست و من سهم خود را برای شیعیان مان حلال نمودم تا درآمدهای آنان حلال باشد، و فرزندانشان پاک باشند» پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هیچ صدقه ای بهتر از صدقه تو به شیعیانت نیست و من نیز مانند تو حق خویش را برای شیعیان مان حلال نمودم و لکن ، نه من و نه تو حق خویش را برای غیر شیعیان مان حلال نمی کنیم(3).

و در روایت ابوحمزه ثمالی از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «خدای متعال برای ما اهل البیت سه سهم از جمیع فیئ و درآمد را قرار داده است و می فرماید: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ» و اصحاب خمس و فیئ ما هستیم و ما حق خود را برهمه مردم جز شیعیان حرام کردیم» سپس فرمود: به خدا سوگند ای اباحمزه هر زمینی که فتح شود و هر

ص:63

مالی که خمس آن گرفته شود برای همه مردم حرام است خواه کنیز و غلام باشد و خواه مال دیگری باشد [جز برای شیعیان ما](1)

.

و در روایت ضریس کناسی آمده که امام صادق(علیه السلام) به او فرمود: آیا می دانی این مردم چگونه حرامزاده شده اند؟ ضریس گوید: گفتم : نمی دانم. فرمود: به خاطر خمس ما اهل البیت، که برای آنان حرام است، مگر شیعیان ما که برای آنان حلال می باشد، تا از حرام نخورند و فرزندان شان حلال زاده باشند(2).

سپس مرحوم شیخ انصاری می فرماید: روایات فوق ظاهر در خمس غیر مکاسب است.

مؤلف گوید: مخفی نماند که مکاسب نیز در ضمن روایات گذشته آمده بود، والله العالم.

ص:64

امام صادق(علیه السلام) از پدران خود از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل نموده که فرمود: هر کس ما اهل بیت را دوست می دارد، باید خدا را بر نخستین نعمت های او حمد و ستایش نماید. گفته شد: نخستین نعمت خداوند چیست؟ فرمود: طیب الولاده و پاکی نطفه، چرا که ما را دوست نمی دارد مگر مؤمن پاکی که از نطفه پاک به دنیا آمده باشد(1).

ابن عباس گوید: [رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:] ای مردم بدانید که خداوند تبارک و تعالی مخلوقی آفریده که از ذریّه آدم نیستند، و کار آنان لعنت به دشمنان امیرالمؤمنین(علیه السلام) است، گفته شد: آن مخلوق کیانند؟ فرمود: آنان قنابراند که در وقت سحر می گویند : اللّهمّ أبغض من أبغضه و أحبّ من أحبّه»(2).

ص:65

ص:66

3- زراره گوید: از امام باقر(علیه السلام) در معنای آیه «إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ»(1)

سؤال کردم و آن حضرت فرمود: مستضعف کسی است که نه کفر را می شناسد و نه ایمان را و نیز بچّه ها و کسانی که عقول آنان همانند بچّه ها می باشد مستضعف و مرفوع القلم هستند(2).

امام صادق(علیه السلام) نیز در تفسیر آیه فوق فرمود : مستضعفین کسانی هستند که فهم معنای ناصبی و اهل حق را ندارند تا گرایش به آن ها پیدا کنند، و این گروه با اعمال نیک خود و پرهیز از محرمات الهی به بهشت می روند ولکن به منازل و مقامات ابرار و نیکان نمی رسند(3).

و در سخن دیگری با فزع و اضطراب فرمود : آیا شما کسی را [در این زمان] مستضعف می دانید؟ به خدا سوگند ولایت ما به گوش سقّاها و دختران داخل حجله های مدینه رسیده است(4)!!

ص:67

های روی زمین وهمه اجنّه و همه مناطق عالم است ، بلکه پیامبر این آیین ، پیامبر همه پیامبران و همه امّت ها و همه انسان های روی زمین - از جن وانس- می باشد همان گونه که فرمود: «کنت نبیّاً و آدم بین الماء و الطین» و با عمل به این آیین ، انسان ها می توانند به اقصی مرتبه کمال خود برسند ، و این از بدیهیات اسلام است.

بنابراین اوّلاً - اسلام یک شریعت و مکتب کامل و عامّ برای همة انسان ها می باشد ، چنان که خداوند می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاس»(1)

و یا می فرماید: «قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً»(2)

و ثانیاً - اختصاص به یک زمان ندارد، چنان که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «حلال محمّدٍ(صلی الله علیه و آله و سلّم) حلال أبداً إلی یوم القیامه ، و حرامه حرام أبدا إلی یوم القیامه ، ولا یکون غیره ، و لا یجئ غیره»(3)

و ثالثاً - قوانین اسلام کامل است و برای هر رخداد بزرگ و کوچکی قانونی دارد و هیچ ماجرایی را بدون قانون نگذارده است ، چنان که امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

«إنّ الله تبارک و تعالی لم یدع شیئاً تحتاج إلیه الأمه إلّا أنزله فی کتابه ، و بیّنه لرسوله (صلی الله علیه و آله و سلّم) و جعل لکلّ شیءٍ حدّاً، و جعل علیه دلیلاً یدلّ علیه ، و جعل علی من تعدّی ذلک الحدّ حدّاً.»(4)

و قال النبیّ(صلی الله علیه و آله و سلّم) : «ایّها الناس إنّی لم أدع شیئاً یقرّبکم إلی الجنه و یباعدکم من النار إلّا و قد نبأتکم به ...» یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) [در حجة الوداع] فرمود: ای مردم من آنچه سبب نزدیک شدن شما به بهشت و دور شدن شما از آتش دوزخ بود را به شما خبر دادم.(5)

بنا بر این حلال وحرام خداوندتغییر پذیز نیست وتا قیامت ادامه خواهد داشت ، چنان که معصومین علیهم السلام فرموده اند: حلال محمد حلال الی یوم القیامة وحرامه حرام الی یوم القیامة.

ص:68

ص:69

سلمان عرض کرد: یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : سوگند به خدایی که جان من در دست اوست ، چنین خواهد شد . تا ایکه فرمود: ای سلمان در آن زمان منکر و گناه معروف و پسندیده می شود ، و کارنیک و پسندیده منکر و خلاف نامیده می شود ، و خائن امین دانسته می شود ، و امین خیانت می کند ، و دروغگو تصدیق می شود ، و راستگو تکذیب می گردد .

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : سوگند به خدایی که جان من در دست اوست آری. سپس فرمود : در آن زمان زن ها به امارت و ریاست می رسند ، و با آنان مشورت می شود و بچّه ها بالای منبرها می روند ، و دروغ را ظرافت و زکات را خسارت و خوردن بیت المال را درآمد می دانند ، و فرزند به پدر خود جفا می کند، و به دوست خود احسان می نماید، و ستارة دنباله دار طلوع می کند.

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جان من در دست اوست چنین خواهد شد ، و در آن زمان زن با مرد خود در تجارت شریک خواهد بود ، و باران کم می بارد ، و افراد مؤمن و شایسته از این وضعیّت غیض می خورند، و افراد گرفتار و بیچاره تحقیر می شوند، و بازارها به همدیگر نزدیک می شوند، و اهل بازار همواره از وضع کار خود شکوه می کنند : یکی می گوید: من چیزی نفروختم ، و دیگری می گوید : من سودی به دست نیاوردم ، و هر که را می بینی از خدا گلایه می کند .

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : سوگند به خدایی که جان من در دست اوست چنین خواهد شد، ای سلمان در آن زمان کسانی بر مردم حکومت می کنند که اگر مردم از آنان گلایه ای بکنند ، آنان را می کشند ، و اگر سکوت کنند اموالشان را تصاحب می کنند ، و آبرویشان را می برند و خونشان را می ریزند ، و قلوب آنان پر از وحشت می شود ، و همواره در ترس و هراس خواهند بود .

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : سوگند به خدایی که جان من در دست اوست آری چنین خواهد شد ، ای سلمان در آن زمان چیزهایی از مشرق و مغرب می آورند و اخلاق مردم را فاسد می کنند و در چنین زمانی وای بر ضعفای امّت من از مفاسد آنان ، و وای بر آنان که نه به صغیر رحم می کنند و نه حرمت بزرگتر را رعایت می نمایند ، و نه از خطای کسی می گذرند ، اخبارشان خیانت و جثّه هایشان جثّه آدم است و قلوب آنان قلوب شیاطین است .

ص:70

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جان من در دست اوست آری . سپس فرمود: ای سلمان در آن زمان [ازدواج انجام نمی شود و] مردها با مردها و زن ها با زن ها بسنده می کنند، و بر سر جوان نورس درگیر می شوند همانند این که بر سر کنیزان درگیر می شوند، و مردها خود را شبیه زن ها می کنند و زن ها خود را شبیه مردان می نمایند ، و زن ها بر بالای زین ها سوار می شوند [و رانندگی می کنند] لعنت خداوند بر آنان باد .

سلمان عرض کرد : چنین چیزی خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جان من در دست اوست آری . سپس فرمود : در آن زمان مساجد را مانند معبدهای یهود و نصارا زینت می کنند ، و قرآن ها را زیبا چاپ می نمایند ، و مناره های مساجد را بلند می کنند ، و صفوف نماز زیاد می شود و قلب ها با همدیگر دشمنی دارند ، و زبان ها مختلف و دوگانه است .

سلمان عرض کرد : آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: به خدایی که جان من در دست قدرت اوست آری. سپس فرمود : در آن زمان مردها خود را با طلا زینت می کنند ، و لباس حریر و دیباج می پوشند و از پوست ببر استفاده می کنند .

سلمان عرض کرد : آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جانم به دست اوست چنین خواهد شد. سپس فرمود : در آن زمان ربا آشکار می شود ، و مردم با غیبت و رشوه معامله می کنند، و دین کنار گذاشته می شود ، و دنیا مورد توجّه مردم خواهد بود .

سلمان عرض کرد : آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جانم در دست اوست آری . سپس فرمود : در آن زمان طلاق فراوان می شود ، و حدود الهی رعایت نمی شود ، و آنان هرگز نمی توانند به خداوند آسیبی برسانند!

سلمان عرض کرد : آیا چنین چیزی خواهد شد؟ فرمود: سوگند به خدایی که جانم به دست اوست چنین خواهد شد. سپس فرمود : ای سلمان در آن زمان زن های آوازه خوان، و آلات لهو آشکار می شود، و اشرار امّت من آن ها را به کار می گیرند [و بر مردم قدرت پیدا می کنند].

ص:71

سلمان عرض کرد : آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: سوگند به خدایی که جانم به دست اوست آری. سپس فرمود : در آن زمان اغنیا و ثروتمندان برای تفریح به حج می روند، و افراد متوسط برای تجارت و افراد فقیر برای خودنمایی به حج می روند، و در آن زمان گروهی قرآن را برای غیر خدا یاد می گیرند، و اولاد زنا فراوان می شود، و با قرآن غنا خوانی می کنند، و بر دنیا طلبی از همدیگر سبقت می گیرند.

سلمان عرض کرد : یا رسول الله آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: سوگند به خدایی که جان من به دست اوست آری. سپس فرمود: اینها در زمانی رخ می دهد که محارم و احکام الهی مورد هتک و بی احترامی قرار می گیرد و مردم از راه گناه کاسبی می کنند ، و اشرار بر اخیار سلطه پیدا می کنند ، و کذب و دروغ و لجاجت آشکار می شود ، و مردم به وسیله لباس به همدیگر مباهات می کنند، و باران در غیر فصل خود می بارد، و مردم به دنبال گردک[یعنی توپ] و آلات بازی و لهویات می روند و آن ها را نیکو می دانند، و امر به معروف و نهی ازمنکر را انکار می کنند، و آن را ناپسند می پندارند، تا جایی که مؤمن در آن زمان ذلیل تر از برده و کنیز است ، و بدگویی و ملامت در بین علما و قرّاء و عبّاد ظاهر می شود، و چنین مردمی در ملکوت آسمان ها پلید و نجس خوانده می شوند .

سلمان عرض کرد: آیا چنین خواهد شد؟ فرمود : به خدایی که جانم به دست اوست آری. سپس فرمود : ای سلمان در آن زمان «رُوَیْبِضَه» سخن می گوید، گفتم: یا رسول الله «رُوَیْبِضَه» چیست؟ فرمود: او کسی است که دربارة عامّه مردم سخن می گوید که تاکنون سخن نمی گفته است ، و پس از آن چیزی نخواهد گذشت که زمین لرزه ای پیدا می کند، و مردم هر منطقه ای گمان می کنند که این لرزش در ناحیه آنان بوده است ، و از آن مدتی می گذرد که جز خدا نمی داند ، و سپس زمین تکانی می خورد و طلا و نقره های خود را بیرون می ریزد . سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) اشاره به ستون ها نمود و فرمود : ودر آن زمان طلا و نقره برای کسی سودی ندارد ، و این است معنای آیه «فقد جاء اشراطها»(1).

ص:72

ص:73

ص:74

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) نیز می فرماید: رفع عن امّتی تسعه : الخطأ، و النسیان، و ما أکرهوا علیه ، و ما لا یعلمون، و ما لا یطیقون، و ما اضطرّوا إلیه، والحسد، والطیرة ، و التفکر فی الوسوسة فی الخلق ما لم ینطق بشفةٍ(1).

یعنی خداوند مؤاخذة نه چیز را از امّت من برداشته است: 1- خطا 2- فراموشی 3- کاری که بر آن اکراه و اجبار شده باشند، 4- کاری که حکم آن را ندانسته باشند، 5- کاری که طاقت آن را نداشته باشند، 6- کاری که مضطرّ و ناچار به انجام آن بوده باشند، 7- حسد [اگر آزاری به محسود نرسانده باشند]، 8- فال بد زدن به دیگری، 9- وسوسه و فکر باطل درباره خلقت [که اگر همه چیز را خداوند خلق نموده پس خدا را چه کسی خلق کرده است؟] به شرط آن که چیزی به زبان نیاورده باشد.

از این رو فقها می فرمایند: خوردن حرام برای مضطر جایز است، بلا خلاف فیه فی الجمله و بعضی ادعای اجماع کرده اند و همان گونه که گذشت کتاب و سنّت و اجماع شاهد بر این معناست.

و آیات در این مسئله گذشت، و امّا روایات در این معنا فراوان است که به برخی از آن ها گذشت وبه برخی دیگر اشاره می شود :

1- روایاتی که دلالت بر نفی عسر و حرج می کند، چرا که اگر مضطر از حرام نخورد کار بر او سخت می شود و یا جان خود را از دست می دهد.

2- ادلّه نفی ضرر و ضرار، مانند روایت معروف نبوی(صلی الله علیه و آله و سلّم) که فرمود: «لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام»(2)

3- حدیث رفع قلم از مضطرّ که در وسائل باب 6 از جهادالنفس نقل شده است.

4- قاعده «ما غلب الله علیه فهو أولی بالعذر» که در رسائل باب 3 از ابواب «قضاء الصلاة» و در وافی نیز باب صلاة المریض و الهرم نقل شده است.

ص:75

5- روایت مفضّل از امام صادق(علیه السلام) که درباره خوردن مضطرّ از شراب و مردار و گوشت خوک و خون و... فرمود : خداوند می دانسته که بدن های مردم نیاز دارد ، از این رو در حال اضطرار و ناچاری خوردن حرام را برای آنان مجاز نموده است(1)

...

6- مرسله صدوق که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «من اضطر إلی المیتة و الدم و لحم الخنزیر فلم یأکل شیئاً من ذلک حتّی یموت فهو کافر»(2).

یعنی کسی که ناچار و مضطرّ به خوردن مردار و خون و گوشت خوک باشد و از آن ها نخورد تا بمیرد کافر خواهد بود.

7- روایتی که از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده که فرمود : مضطرّ می تواند از هر حرامی بخورد تا اضطرار او برطرف شود. (مستدرک الوسائل باب 40- من ابواب الاطعمه المحرّمه ح4)

مؤلف گوید: برخی از موارد گذشته مخدوش به نظر می رسد، والله العالم .

مشهور بین فقها این است که فرقی بین محرّمات مورد اضطرار نیست، و لکن برخی خوردن شراب را هنگام اضطرارجایز ندانسته اند و اخبار زیادی دلیل بر عدم جواز خوردن آن است، و به نظر می رسد که اگر مورد اضطرار بیماری باشد خوردن شراب جایز نباشد چنان که در روایتی از امام صادق(علیه السلام) این گونه نقل شده است و لکن اگر مورد اضطرار خطر مرگ باشد به اندازه نجات از مرگ باید بخورد و اگر نخورد و بمیرد کافر مرده است. والله العالم.

مرحوم علامه مجلسی گوید: آیات [و روایات] دلالت می کند که هنگام ضرورت، خوردن و آشامیدن از حرام جایز است، اگر صاحب ضرورت عادی و باغی نباشد.

و از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: باغی کسی است که با امام خود می جنگد، و عادی قاطع طریق و راهزن است که بر این دو نفر خوردن مردار جایز نیست گرچه مضطر باشند، و معنای «غیر متجانف لإثم» این است که مایل به گناه و خوردن بیش از نیاز نباشد و برای لذّت نخورد. سپس گوید: آیا

ص:76

خوردن از حرام برای تداوی و درمان بیماری جایز است؟ برخی از فقها فرموده اند: مطلقاً جایز نیست، و بعضی تداوی با شراب و سایر مسکرات را جایز ندانسته اند، و بعضی تداوی با هر حرامی را جایز دانسته اند(1).

مؤلف گوید: با بودن وجه جمع بین روایات ، قول اخیر دور از احتیاط است. والله العالم.

ص:77

در تفسیر آیه«ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ»(1)

در تفسیر عیّاشی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که به ابوحنیفه فرمود : مقصود از «النعیم» به نظر تو چیست؟ ابوحنیفه گفت: «قوت از طعام و آب خنک» امام(علیه السلام) فرمود: اگر خداوند روز قیامت نسبت به این چیزها از تو سؤال کند ، حساب تو بسیار طولانی خواهد شد. ابوحنیفه گفت : فدای شما شوم پس مقصود از نعیم چیست؟ فرمود : ما اهل البیت آن نعیمی هستیم که خداوند بر بندگان خود انعام نموده است ، و به وسیله ما خانواده ، مردم الفت و برادری پیدا کردند، و خداوند آنان را برادر همدیگر قرار داد، بعد از آن که دشمن همدیگر بودند، و به وسیله ما آنان را به اسلام هدایت نمود، و این نعمتی است که قطع نخواهد شد، و خداوند از مردم نسبت به این نعمت سؤال خواهد نمود، بنا بر این مقصود از این نعمت ، اهل بیت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) و عترت او(علیهم السلام) هستند(2).

و در تفسیر قمی نیز این معنا از امام صادق(علیه السلام) نقل شده، چنان که در احتجاج از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز نقل شده است(3).

مرحوم صدوق در کتاب خصال با سند خود از اسحاق بن موسی از پدر خود از امیرالمؤمنین از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل نموده که فرمود : در قیامت به کسی مهلت داده نمی شود تا از چهار چیز از او سؤال شود : 1- از عمر او، که در چه راهی تباه کرده است؟ 2- از جوانی او، که در چه راهی

ص:78

کهنه نموده است؟ 3- از مال او، که از چه راهی به دست آورده و در چه راهی مصرف نموده است؟ 4- و از محبّت [و ولایت] ما خانواده(1).

ص:79

بکوشد ، به خواسته خود نمی رسد ، و کسی که کوشای در به دست آوردن آن نباشد دنیا به طرف او می آید و کسی که به آن نگاه عبرت داشته باشد ، او را بینا می کند ، و کسی که به آن نگاه طمع داشته باشد ، او را کور می کند(1).

مؤلّف گوید: گرچه از سخنان امام صادق(علیه السلام) استفاده شد که بهره مندی مؤمن از حلال دنیا بدون اسراف و تبذیر و... مورد سؤال واقع نمی شود، و خداوند نیز فرموده است: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ...»(2) و لکن در روایات دیگر ی آمده که به هر اندازه مؤمن از دنیا بهرة بیشتری برده باشد، باید عبادت بیشتری نیز انجام داده باشد.

و در روایتی آمده که فرموده اند : «المؤمن کثیر المعونة و قلیل المؤنؤ» از این رو سیرة اولیای خدا این بوده که از لذّت های دنیا کمتر استفاده می کرده اند ، تا بیشتر به لذّت های آخرت برسند ، گرچه آن لذّت ها برای آنان مباح بوده است ، لذا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) هنگامی که دید فاطمه(علیهاالسلام) با دست خود آسیاب می کند ، فرمود : به دنبال این سختی ها لذّت های آخرت خواهد بود ، و مرارة الدنیا حلاوة الآخرة و حلاوة الدنیا مرارة الآخرة.

نویسنده گوید: ما از خدای خود شرمنده ایم چراکه بهره های حلال دنیا را بردیم و تلخی عبادت او را تحمّل نکردیم، و لا حول ولا قوّة إلّا بالله العلیّ العظیم.

ص:80

رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلّم): حلال بیّن و حرام بیّن و شبهات بین ذلک، فمن ترک الشبهات نجا من المحرمات، و من أخذ بالشبهات ارتکب المحرّمات و هلک من حیث لا یعلم» ...(1).

وعمربن حنظله را مرحوم شهید اول(رحمه الله) در کتاب درایه توثیق نموده است، و روایت فوق معروف شده به مقبوله ی عمربن حنظله ، چرا که مضمون آن اجمالاً مورد قبول علما می باشد. مرحوم صدوق نیز روایت فوق را در کتاب من لا یحضره الفقیه ذکر نموده و در پایان آن آمده که امام صادق(علیه السلام) در صورت مشتبه بودن امر - به ابن حنظله می فرماید: «إذا کان کذلک فأرجه (یعنی توقّف) حتی تلقی إمامک فإنّ الوقوف عند الشبهات خیر من الإقتحام فی الهلکات» یعنی هنگامی که حکمی برای تو مشتبه شد و راهی برای به دست آوردن آن پیدا نکردی توقّف کن تا امام خود را ملاقات کنی و حکم خدا را از او دریافت نمایی.

مؤلف گوید: روایت فوق ظهور در شبهة حکمیّه دارد ، گرچه شبهه موضوعیّه نیز همین گونه است چرا که امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «من اتّجر بغیر فقهٍ فقد ارتطم فی الربّا» یعنی کسی که بدون اطلاع از احکام حلال و حرام ، تجارت کند ، در ورطه ربا گرفتار می شود و راهی برای خلاصی و نجات ندارد(2).

روایت فوق در احتجاج طبرسی ج2/107 – و عدة الداعی ابن فهد حلّی ص128- و عوالی اللئالی ج1/89- و بحار الانوار ج2/221- و ج101 ص262، و زیادی از کتب اهل سنّت نیز نقل شده است، و ظاهر این است که احتیاط به طور کلّی در شبهات حکمیّه و موضوعیّه لازم و طریق نجات است.

ص:81

خالد برقی در محاسن و مرحوم شیخ طوسی در تهذیب از کافی از امام صادق(علیه السلام) از امیرالمؤمنین(علیهمالسلام) نقل نموده اند و سند روایت بین آنان مورد قبول قرار گرفته است و متن روایت چنین است :

مرحوم کلینی از علی بن ابراهیم قمی از پدر خود از نوفلی از سکونی از امام صادق(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: مردی نزد امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمد و گفت : من مالی را به دست آورده ام و چشم خود را از حلال و حرام آن بسته ام و اکنون می خواهم توبه کنم و مقدار حلال و حرام آن را نمی دانم و حلال و حرام آن مخلوط شده و قابل تشخیص نیست ، چه باید بکنم؟ امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود : خمس مال خود را پرداخت کن تا بقیّه مال برای تو حلال شود ، چرا که خداوند - جلّ اسمه - با پرداخت خمس راضی می شود(1).

این روایت را فقها مخصوص به جایی می دانند که مقدار حرام و مالک آن معلوم نباشد، و اگر مالک و مقدار مال حرام معلوم باشد ، باید کل مقدار حرام به مالک پرداخت شود ، و اگر مالک را بشناسد و مقدار مال حرام را نداند ، باید با مالک مصالحه کند، و اگر تنها مقدار حرام را بداند، باید آن را از طرف مالک به فقیری صدقه بدهد گرچه بیش از مقدار خمس باشد(2).

مرحوم امام خمینی نیز در کتاب تحریرالوسیله مسأله را به همین کیفیّت بیان نموده است جز این که می فرماید: اگر مالک مقدار حرام در بین عدد محدودی باشد احتیاط واجب مصالحه است و اگر امکان مصالحه نباشد اقوی مراجعه به قرعه است، و اگر مالک مقدار حرام در بین عدد غیرمحصوری باشد از طرف او باید به فقیر صدقه داده شود، و احتیاط واجب این است که با اذن حاکم شرع باشد. سپس می فرماید: مصرف خمس مال مختلط به حرام مانند مصرف خمس مال های دیگر است(3).

ص:82

ص:83

بهشت باغ هایی و باغ هایی باشد و سپس این سوره نازل شد، و مقصود از «الأشقی» صاحب درخت و مقصود از «ألاتقی» ابوالدحداح است(1).

مؤلف گوید: مضمون قصّه فوق در کافی(2)و فقیه(3)

و بحار، نیز نقل شده است.

ص:84

ص:85

ص:86

أقول : و فی هذا یقول الشاعر:

من یشتری قبّة ثابتة فی ظلّ طوبی رفیعاتٍ مبانیها

دلّالها المصطفی و الله بایعها ممّن أراد و جبرئیل منادیها

ص:87

حتی لباسی که در تن او بود را به صاحبش ردّ کرد ، تا این که چیزی برای او نماند و من از رفقای خود مالی را جمع آوری کردم و لباس و نفقه ای برای او تهیّه نمودیم و چند ماهی از این قصّه نگذشت که آن جوان مریض شد و ما به عیادت او می رفتیم ، تا این که روزی من نزد او رفتم و او در حال جان دادن بود ، پس چشم خود را باز کرد و گفت: ای علی بن ابی حمزه ، به خدا سوگند امام تو به وعدة خویش وفا نمود و سپس از دنیا رفت و ما او را دفن کردیم و سپس من خدمت امام صادق(علیه السلام) رفتم و چون آن حضرت مرا دید فرمود : «به خدا سوگند ما به وعدة خود برای رفیق تو وفا کردیم» پس من گفتم : فدای شما شوم ، به خدا سوگند او نیز هنگام مرگ چنین گفت(1).

مؤلف گوید: روایت فوق در زیادی از کتب فقه و حدیث نقل شده که به برخی از آن ها اشاره می شود: نهایة الاحکام، ج2، ص471، مجمع الفائده، ج8/69، الحدائق الناضرة، ج8/125، تهذیب الاحکام شیخ طوسی، ج6/331، وسائل الشیعه، ج17/199، بحارالانوار، ج47/383.

در کتاب کافی نیز از ابوبصیر نقل شده که گوید: من همسایه ای داشتم که در دستگاه طاغوت (یعنی منصور دوانیقی) کار می کرد و اموال فراوانی را جمع کرده بود، و بزم عیش برگذار می کرد و زن های آوازه خوان را گرد خود جمع می نمود و شراب می خورد و همواره مرا آزار می داد و من بارها او را از این کارها نهی می کردم و او به حرف من گوش نمی داد و چون روزی در این باره به او اصرار نمودم و گفتم : دست از این کارها بردار، او گفت: «ای ابابصیر من مبتلای به این کارها شده ام و تو گرفتار این گناهان نیستی، ای کاش وضع حال مرا به امام خود می گفتی تا بلکه به واسطه او من از این کارها دست بردارم»

ص:88

پس حرف او در قلب من اثر گذارد و چون خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم ووضع حال او را به آن حضرت گفتم و امام (علیه السلام) به من فرمود : «هنگامی که به کوفه بازگشتی او به دیدن تو خواهد آمد و تو به او بگو : جعفربن محمّد گفت : دست از این کارها بردار [و اموالی که جمع کرده ای را به صاحبانش بازگردان] و اگر چنین کنی من برای تو بهشت را ضمانت می کنم».

پس من به کوفه بازگشتم، و او نیز مانند مردم دیگر به دیدن من آمد، و من به او گفتم : بنشین و چون خلوت شد، به او گفتم : من سخن تو را به امام صادق(علیه السلام) عرضه داشتم و آن حضرت به من فرمود : او در بازگشت به دیدن تو خواهد آمد ، و تو به او بگو : جعفربن محمّد می گوید: دست از این کارها بردار، و من بهشت را برای تو ضمانت می کنم». ابوبصیر می گوید: چون او این سخنان را شنید گریان شد، و به من گفت: تو را به خدا سوگند ، آیا امام صادق(علیه السلام) چنین سخنی را فرمود؟! پس من برای او سوگند یاد کردم که آن حضرت چنین فرمود و او پذیرفت و رفت و پس از چند روزی مرا خواست و چون به درب خانه او رفتم فهمیدم که او همه اموال خود را ردّ کرده و حتی غذا و لباسی ندارد و به من گفت :

ای ابابصیر به خدا سوگند چیزی در منزل من نبود ه مگر آن که ردّ کرده ام و همین گونه که می بینی چیزی در اختیار من نیست» پس من نزد دوستان خود رفتم و لباس [و غذایی] برای او جمع آوری نمودم و چند روزی نگذشت که او باز مرا خواست وگفت: «من علیل و بیمار شده ام» پس من همواره به عیادت او می رفتم و او را معالجه می کردم تا این که لحظات مرگ او را فرا رسید و من نزد او نشسته بودم و او در حال جان دادن بود ، پس لحظه ای بیهوش شد و چون به هوش آمد گفت : «ای ابابصیر امام تو به وعدة خود عمل کرد. و سپس از دنیا رفت - رحمة الله علیه - پس من در سال بعد به حج رفتم و چون در مدینه خدمت امام (علیه السلام) رسیدم آن حضرت قبل از داخل شدن من به اطاق، فرمود : ای ابوبصیر ما به وعدة خود برای رفیق تو وفا کردیم(1).

ص:89

ص:90

شاید معامله ای بین او و صاحب دکّان بوده است، سپس گذشت تا به دکّان انار فروشی رسید و باز او را غافل نمود و دو دانه انار از او برداشت و پنهان کرد و من از کار اوتعجّب نمودم، و باز با خود گفتم: شاید معامله ای بین او و صاحب انار بوده است، سپس با خود گفتم: چه نیازی به پنهان کاری و دزدی کردن داشته؟! تا این که همراه او رفتم تا به مریضی برخورد نمود و آن دو قرص نان و دو انار را نزد او گذارد و گذشت و من همراه او رفتم تا به صحرایی رسید ، پس به او گفتم : ای بندة خدا من وصف تو را شنیده بودم و دوست داشتم تو را ملاقات کنم ، تا این که اکنون تو را ملاقات نمودم ، و لکن از تو چیزی را دیدم که قلب مرا مشغول نمود و من می خواهم علت آن را از تو سؤال کنم تا فکرم آسوده شود، پس او گفت: مگر از من چه دیدی؟ گفتم: تو از آن خبّاز دو قرص نان و سپس از صاحب انار دو عدد انار سرقت نمودی و این سبب شگفتی من شد؟! پس او به من گفت : قبل از هر چیز خود را معرّفی کن؟ گفتم : من از فرزندان آدم و از امّت محمد(صلی الله علیه و آله و سلّم) هستم. او گفت: کاملاً خود را معرفی کن؟ گفتم :

من از اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) هستم، او گفت: از کدام شهری؟گفتم: اهل مدینه هستم ، او گفت: آیا تو جعفربن محمّد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(صلوات الله علیهم)نیستی ؟ گفتم: آری. پس گفت: شرافت نسب برای تو سودی ندارد در حالی که نسبت به علم جد و پدر خود نادان هستی و عملی که قابل ستایش است را انکار می کنی؟ گفتم: آن چیزی که من به آن نادان و جاهل هستم چیست؟ او گفت: آن قرآن و کتاب خداست. گفتم: به کدام آیه از قرآن من جاهل هستم؟ گفت: به سخن خداوند که می فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلا یُجْزی إِلاَّ مِثْلَها»(1)

و من چون دو عدد نان و دو عدد انار سرقت نمودم چهار گناه انجام دادم و چون آن ها را صدقه دادم چهل حسنه به دست آوردم و اگر آن چهار گناه را از آن کم کنی برای من سی و شش حسنه باقی می ماند.

پس من به او گفتم: مادر به عزایت بنشیند! تو جاهل به کتاب خدا هستی ، مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»(2)

و تو با سرقت دو قرص نان و دو عدد انار ، چهار گناه انجام دادی، و

ص:91

چون آن ها را به غیر صاحبش دادی چهار گناه دیگر انجام دادی و هرگز حسنه ای انجام ندادی! پس نگاهی به من کرد. و من از او جدا شدم.

امام صادق علیه السلام سپس فرمود : [علمای اهل تسنّن] با این تأویل های زشت و قبیح، خود و دیگران را گمراه کردند و این تأویل نظیر تأویل معاویه[لعنه الله] است که چون عمّار یاسر - رحمه الله - در جنگ صفّین به دست لشگریان معاویه کشته شد و زیادی از طرفداران معاویه بیاد سخن رسول خدا(ص) افتادند که فرموده بود : «عمّار را گروه ستمگر و سرکش خواهند کشت» و به این خاطر به لرزه درآمدند و وحشت کردند، و عمروبن عاص نزد معاویه آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین مردم مضطرب شده اند معاویه - لعنه الله - گفت: برای چه؟ عمروبن عاص گفت: به خاطر کشته شدن عمّار و سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) که فرمود : عمّار را گروه ستمگرخواهند کشت ! پس معاویه - لعنه الله - گفت: «عمّار را ما نکشته ایم بلکه علی بن ابی طالب که او را مقابل شمشیرها و نیزه های ما قرار داده کشته است» و چون این سخن به گوش امیرالمؤمنین(علیه السلام) رسید فرمود: پس باید گفته شود : حضرت حمزه را در جنگ احد نیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) کشته است چرا که او حمزه را مقابل نیزه های مشرکین قرار داده است ! سپس امام صادق(علیه السلام) فرمود: چه نیکوست اعتقاد کسانی که به سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) که فرمود:« علوم الهیّه تنها نزد امامانی است که از تحریف اهل غلوّ و ادّعاهای اهل باطل و تأویل های جاهلان جلوگیری می کنند» توجه دارند(1).

ص:92

ص:93

1- آن که مراد از کلام در دو جمله، لفظ باشد که دلالت بر تحریم چیزی و یا تحلیل چیزی می کند و در این صورت برای تحریم و تحلیل لفظ لازم خواهد بود و با قصد ، انجام نمی گیرد گرچه با قرائن باشد.

2- مراد از کلام لفظ با معنای آن باشد نه لفظ تنها و در این صورت مفاد عبارت این است که مطلب واحد به اعتبار معنا حکم مختلفی پیدا می کند از جهت حلیّت و حرمت برای مثال کلمات ملکت بضعی إیّاک و یا سلطتک علیه و یا آجرتک نفسی موجب تحلیل بضع و حلال شدن زن نمی شود و لکن اگر بگوید: متّعتک نفسی و یا زوّجتک نفسی فی المدّة المعلومة و المهر المعلوم ، موجب حلیّت بضع و ازدواج حلال می شود و به این معنا روایاتی در کتاب مزارعه آمده است.

3- آن که مراد از کلام در دو جمله نفس وجود کلام و عدم وجود آن باشد و تحریم و تحلیل به اعتبار وجود کلام و عدم وجود آن باشد، و یا کلام در محلّی محلّل ودر محلی محرّم است و در محلّی محرّم و محلّل نیست، و در روایات مزارعه این معنا نیز دیده می شود.

4- این که مراد از کلام محلّل صرف مقاوله و گفتگو و مواعده باشد، و مقصود از کلام محرّم اجرای صیغه صحیح بیع و یا معاوضه دیگر باشد.

سپس گوید: معنای اول که اسباب تحریم و تحلیل در شرع مقدس با لفظ باشد قابل قبول نیست چرا که اولاً موجب تخصیص اکثر می شود و ثانیاً این معنا با مفاد حدیث یاد شده که این دو جمله در ذیل آن آمده سازگار نیست چرا که امام(علیه السلام) می فرماید: جمله اشتر لی ثوباً أربحک کذا و کذا به این خاطر صحیح نیست که مبیع معلوم نیست و آن شخص هنوز مالک ثوب نشده است نه به خاطر این که نطق و کلام تأثیری دارد و یا ندارد، کما این که معنای دوم هم صحیح نیست چرا که ما مطلب واحدی نداریم که با عبارت و مضمونی حلال شود و با عبارت و مضمونی حرام گردد بنابراین تنها معنای سوم صحیح است و آن این بود که مراد از تحلیل و تحریم کلام، در دو جمله، وجود و عدم وجود کلام باشد و وجود کلام محلّل باشد و عدم وجود آن محرّم باشد و بالعکس و یا به اعتبار محلّ ، محلّل و یا محرّم باشد یعنی اگر کلام در محلّ خود واقع شود محلّل باشد و اگر در غیر محلّ خود واقع شود محرّم باشد، و روایات مزارعه

ص:94

ظاهر در همین معناست بنابراین حاصل روایت فوق این است که سبب تحریم و تحلیل در معامله منحصر در کلام است وجوداً و عدماً(1).

مؤلف گوید: این سخن نیز با جواز بیع معاطاتی سازگار نیست والله العالم. و از جمله إنّما یحلّل الکلام و یحرّم الکلام چیزهای فراوان دیگری نیز استفاده می شود مانند این که شهادتین محلّل چیزهای فراوانی است و انکار آن و یا انکار یکی از ضروریات اسلام محرّم وسبب خروج از دین و ارتداد است و یا صیغه طلاق و ظهار محرّم است و صیغه ازدواج محلّل است و ...

و در این جا مناسب است که قصه حضرت جواد(علیه السلام) را با یحیی بن اکثم قاضی القضاة مأمون الرشید ملعون بیان کنیم تا معنا و مصداق «یحلّل الکلام ویحرّم الکلام» روشن شود .

در کتاب مناقب اهل البیت و کتاب ینابیع المودّة آمده که حضرت جواد(علیه السلام) در مجلس مأمون به یحیی بن اکثم فرمود: نظر تو دربارة زنی که اول روز برای مردی حرام است و چون خورشید بالا می آید حلال می شود، و چون ظهر می شود حرام می شود، و هنگام عصر حلال می شود، و هنگام مغرب حرام می شود و هنگام عشاء حلال می شود، و چون نصف شب می شود حرام می شود و چون صبح می شود حلال می شود، چیست؟ یحیی گفت نمی دانم. امام جواد(علیه السلام) فرمود: این کنیزی است که مرد نامحرمی به او نگاه کرده و نگاه او حرام بوده، سپس او را خریداری نموده و حلال شده، و چون ظهر شده او را آزاد نموده و بر او حرام شده، و هنگام عصر با او ازدواج نموده و حلال شده، و سپس با او ظهار کرده و بر او حرام شده، و چون کفّاره ظهار را داده حلال شده، و چون او را طلاق داده بر او حرام شده، و چون در طلاق خود رجوع نموده حلال شده است(2).

از امام باقر و امام صادق(علیهماالسلام) نقل شده که فرموده اند : «یا مبتغی العلم إنّ هذا اللسان مفتاح کلّ خیر و مفتاح کلّ شرٍّ فاختم علی فیک ... » یعنی ای طالب علم بدان که این زبان کلید هر خیر وکلید هر شرّی می باشد ، پس بر زبان خود مهر به زن [و هر سخنی را مگو](3).

ص:95

ص:96

و نیز از آن حضرت نقل شده که به مردم فرمود: صعلوک بین شما کیست؟ مردم گفتند: او کسی است که مالی ندارد. فرمود : صعلوک حقیقی کسی است که برای آخرت خود چیزی نفرستاده است(1).

روایت فوق از امام صادق(علیه السلام) نیز نقل شده است(2).

و عجیب این است که با توجّه به روایات مظالم و حق الناس ، اکثر ما مردم غافل هستیم چرا که نه از حق الناس و مظالم پرهیز می کنیم و نه برای آخرت خود چیزی را ذخیره می کنیم، تا در قیامت وسیله نجات ما باشد و نه از گناهان و معاصی بزرگ دوری می کنیم تا خداوند با پرهیز از کبائر ، از گناهان صغیره ما بگذرد و ما را ببخشد و کلّاً به فکر قیامت و وسیله نجات خود نیستیم در حالی که خداوند در قرآن فراوان این مسأله را به ما گوشزد نموده و می فرماید: «فمن یعمل مثقال ذرّةخیرا یره ومن یعمل مثقال ذرة شرا یره» ویا می فرماید : «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَ جاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»(3)

و وسیله به معنای عام هر عمل نیکو و خالصی است که انسان به وسیله آن تقرّب به خداوند پیدا می کند و به معنای خاصّ تقرّب به امام(علیه السلام) است و نیز وسیله، درجه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در بهشت است .

ابوسعید خدری گوید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) همواره می فرمود: هنگامی که از خداوند درخواست می کنید، برای من از او مقام وسیله را درخواست کنید ...(4).

ص:97

و آن حضرت نیز فرمود : امامان از فرزندان حسین(علیه السلام) وسیله هستند و هر کس از آنان اطاعت کند از خداوند اطاعت نموده و هر کس از آنان نافرمانی کند نافرمانی خدا را کرده است و آنان دستگیره محکم و وسیله نجات مؤمنین به درگاه خداوند هستند(1).

ص:98

گرفت و با حسنات و سیّئات حقوق را پرداخت خواهم کرد ، جز مظلمه ای که صاحب آن از ظالم بگذرد و من او را پاداش بدهم ، پس ای خلائق برخیزید و مظالم خود را از کسی که در دنیا به شما ظلم نموده بگیرید ، و من شاهد شما خواهم بود و شهادت من برای شما کافیست.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود : پس از شنیدن این سخنان ، طلبکارها بدهکاران خود را شناسایی می کنند و گلاویز آنان می شوند و هر صاحب حق و مظلمه ای ملازم ظالم خود می شود و این ملازمه به طول می انجامد و کار بر آنان سخت می گردد و از گرمی هوا غرق در عرق می شوند و اندوه آنان فراوان و صدای ناله و ضجّه آنان بالا می رود ، تا این که طلبکارها آرزو می کنند که از حق خود بگذرند و نجات پیدا کنند و خداوند که از سختی آنان آگاه است دستور می دهد که منادی از طرف او ندا کند :

ای اهل محشر گوش فرا دهید و سخن منادی خدای تبارک و تعالی را بشنوید همانا خداوند می فرماید : «من بسیار بخشنده ام ، اگر شما دوست می دارید که از بدهکاران خود بگذرید مانعی نیست وگرنه من حق شما را می گیرم» پس آنان به خاطر مشقّت و سختی قیامت خشنود می شوند و برخی از آنان از حق خود می گذرند ، تا نجات پیدا کنند و برخی می گویند : «خدایا حق ما بزرگ است و ما از حق خود نمی گذریم» پس منادی خداوند از ناحیه عرش می گوید : «رضوان خازن بهشت کجاست؟ و خداوند به او امر می کند تا قصری از بهشت فردوس را با تمام بناها و خدمه آن نشان اهل محشر بدهد و منادی خداوند ندا می کند : «ای اهل محشر سرهای خود را بالا کنید و این قصر را ببینید» و چون سرهای خود را بالا می کنند و آن قصر را می بینند همگی آرزوی آن را می کنند و منادی خداوند ندا می کند: «ای اهل محشر این قصر برای هر کسی است که از مؤمنی بگذرد» پس همه از حق خود می گذرند جز کمی از آنان، سپس خداوند می فرماید: امروز هیچ ظالمی راه به بهشت من پیدا نمی کند و به دوزخ نیز نمی رود اگر مظلمه ای از مسلمانی به عهدة او باشد تا این که از او حسابرسی بشود . سپس خطاب می شود : «أیّها الخلائق استعدّوا للحساب» یعنی ای مردم آمادة حساب شوید ، و آنان برای حساب به طرف عقبه قیامت می روند و همدیگر را تحت فشار قرار می دهند ، تا به عرصه قیامت می رسند و در آنجا نامه های مردم گشوده و موازین نصب شده

ص:99

است و پیامبران و شهدا یعنی أئمّه (علیهم السلام) حاضر شده اند و هر امامی شاهد بر مردم زمانی خواهد بود ، که به امر الهی بین آنان می زیسته و آنان را به راه خداوند دعوت می نموده است.

پس مردی از قریش به امام سجاد(علیه السلام) گفت : ای فرزند رسول خدا اگر مرد مؤمنی بر گردن مرد کافری مظلمه و حقّی داشته باشد از کافر چه چیزی را دریافت می کند در حالی که او اهل آتش است؟ امام سجّاد (علیه السلام) فرمود : از گناهان مؤمن به اندازه طلب او بر می دارند و به گردن کافر می اندازند و کافر عذاب بیشتری را باید تحمّل کند. مرد قرشی گفت : اگر مسلمانی بر مسلمان دیگری حقی داشته باشد ، چگونه دریافت می کند؟ فرمود : از حسنات آن مؤمن بدهکار می گیرند و در نامه عمل طلبکار قرار می دهند . مرد قرشی گفت : اگر ظالم حسناتی ندارد که به مظلوم بدهد چه خواهد شد؟ فرمود : اگر ظالم حسناتی نداشته باشد ، از گناهان مظلوم برمی دارند و به گناهان ظالم می افزایند(1).

ص:100

مؤلف گوید : در روایت دیگری آمده که اگر مظلوم گناهی نداشته باشد که به گردن ظالم بگذارند و ظالم نیز ثوابی نداشته باشد که به نامه عمل مظلوم منتقل شود - مانند انبیاء و اوصیاء و ائمه معصومین(علیهم السلام) - در این صورت گناه شیعیان و دوستان آنان را به نامه عمل ظالمان منتقل می کنند تا عدالت برقرار بشود.

و در روایتی آمده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به یکی از شیعیان خود فرمو د : یا عبدالله ، الحمدلله الذی جعل تمحیص ذنوب شیعتنا فی الدنیا بمحنهم لتسلم لهم طاعاتهم و یستحقّوا علیها ثوابها».

عبدالله بن یحیی گفت : یا امیرالمؤمنین! إنّا لا نجازی بذنوبنا إلّا فی الدنیا؟ قال: نعم أما سمعت قول رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم) : الدنیا سجن المومن، و جنّة الکافر؟ یطهّر الله شیعتنا من ذنوبهم فی الدنیا بما یبتلیهم [به] من المحن و بما یغفره لهم فإنّ الله تعالی یقول : «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ»(1)

حتّی إذا وردوا القیامه توفّرت علیهم طاعاتهم و عباداتهم. یعنی، آیا ما در دنیا فقط به خاطر گناهان مان مجازات می شویم؟ فرمود : آری مگر سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) را نشنیده ای که فرمود : دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است؟ آری شیعیان ما به واسطه بلاهای دنیا از گناهان خود پاک می شوند و زیادی از گناهانشان را نیز خداوند می بخشد ، چنان که می فرماید: «وَ ما أصابَکُمْ ... » و چون وارد قیامت می شوند طاعات و عباداتشان برای آنان سالم مانده است(2).

ص:101

و ضمن روایت مفصّلی از امام باقر(علیه السلام) - که در آخر کتاب علل الشرایع - نقل شده که آن حضرت به ابی اسحاق لیثی می فرماید : روز قیامت که می شود طینت ناصبی و طینت مؤمن به اصل خود باز می گردد و گناهان مؤمن به نامة ناصبی یعنی دشمن اهل البیت (علیهم السلام) منتقل می شود، و عبادات ناصبی و حسنات و اعمال خیر او نیز به نامه عمل مؤمن منتقل می شود ، و این ظلم نیست و عدل محض است و «لا یسأل عمّا یفعل و هم یسئلون» و این قضاوت حقی است ای ابراهیم لیثی و تو تردیدی در آن پیدا مکن ....

و در ذیل روایت قبل گذشت که امام باقر(علیه السلام) به ابراهیم لیثی فرمود : آیا دوست می داری که بیش از این برای تو بگویم؟ ابراهیم گوید : آری ای فرزند رسول خدا. فرمود : مقصود از آیه «فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»(1) تبدیل سیئات شیعیان ما به حسنات و تبدیل حسنات دشمنان ما به سیئات است .

مرحوم علی بن ابراهیم قمّی در تفسیر «لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ»(2)

می فرماید: مقصود از أوزار، گناهان است و آیه می فرماید : کسانی که حق امیرالمؤمنین(علیه السلام) را غصب نمودند ، گناهان همه شیعیان آن حضرت را به دوش خواهند گرفت(3).

ص:102

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمود : روز قیامت قابیل از برادر خود هابیل فرار می کند، و موسی(علیه السلام) از مادر خود فرار می کند و ابراهیم(علیه السلام) از پدر خود فرار می کند ، و لوط(علیه السلام) از همسر خود فرار می کند و نوح (علیه السلام ) از فرزند خود کنعان فرار می کند(1).

مرحوم صدوق گوید : موسی(علیه السلام) از ترس این که دربارة مادر خود کوتاهی کرده باشد از او فرار می کند ، و حضرت ابراهیم(علیه السلام) نیز از عموی خود آذر فرار می کند ، نه از پدر اصلی خود تارخ(2).

امام سجاد(علیه السلام) در دعای خود می فرماید : «الهی الأمان الأمان الأمان ، یوم یفرّ المرء من أخیه و أمّه وأبیه و صاحبته و بنیه لکلّ امری منهم یومئذٍ شأن یغنیه»(3).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز در مناجات خود می فرماید : «و أسألک الأمان یوم یفرّ المرء من أخیه و أمّه وأبیه و صاحبته و بنیه لکلّ امری منهم یومئذٍ شأن یغنیه»(4).

و در سخن دیگری می فرماید : روز قیامت خداوند مردم را در موقفی قرار می دهد که از سختی و وحشت و از صعوبت و شدّت بزرگی بلای قیامت ، از همدیگر فرار می کنند و همان گونه که خداوند می فرماید در آن روز مردم از برادر و مادر و پدر و همسر و فرزندان خود فرار می کند ...(5).

در تفسیر فرات کوفی ازرسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که در تفسیر آیه فوق فرمود : روزقیامت اهل ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام)ازهمدیگرفرارنمی کنند، چرا که دوست امیرالمؤمنین(علیه

ص:103

السلام) از دوست آن حضرت فرار نمی کند. و با او دشمن نخواهد بود و دشمن آن حضرت را نیز دوست نخواهد داشت(1).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) در تفسیر آیه فوق می فرماید : کسانی در قیامت از همدیگر فرار می کنند ،که در دنیا اهل ظلم و عدوان بوده اند و همدیگر را بر ظلم و عدوان کمک می کرده اند(2).

ودر روایتی آمده که از یکی از ائمّه (علیهم السلام) سؤال شد: برای چه مردم از همدیگر در قیامت فرار می کنند؟ و امام(علیه السلام)فرمود : فرار آنان از ترس این است که صاحب حق [و مظلومی] برسد و از خداوند درخواست حکم کند و بگوید : خدایا بین من و کسی که به من ظلم نموده حکم کن.

و در تفسیر تبیان آمده : «نفر من هؤلاء ، حذراً من مظلمةٍ تکون علیه»(3).

و در تفسیر جامع البیان طبری آمده که علت فرار، ترس از مطالبه افراد یاد شده است [چنان که امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود : کسانی در قیامت [ازخویشان خود] فرار می کنند ، که اهل ظلم و عدوان و تعاون بر اثم بوده اند]

و تعبیر طبری این است که می گوید : «حذراً من مطالبتهم ایّاه بما بینه و بینهم من التبعات و المظالم»(4).

صاحب مجمع البحرین در ذیل لغت «فَرَرَ» گوید : «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیه ...» یعنی انسان روز قیامت از نزدیک ترین خویشان خود فرار می کند ، چرا که مشغول به احوال خود می باشد ، و یا فرار او از ترس مطالبه آن دیونی است که از آنان به عهدة اوست ، و برادر به برادر خود می گوید : تو رعایت برادری با من را نکردی، وپدر و مادر او می گویند : تو در احسان به ما کوتاهی نمودی ، و همسر او می گوید : تو از

ص:104

حرام، مرا سیر کردی و حق من را ضایع نمودی ، و فرزندان او می گویند : تو ما را هدایت و ارشاد نکردی و معالم دین را به ما یاد ندادی(1).

ص:105

چیزی را حقیر و مبغوض می دارد ، او نیز آن چیز را مبغوض دانست، و چون دانست او چیزی را صغیر و کوچک می داند او نیز آن را صغیر و کوچک دانست، و اگر ما را عیبی نباشد جز این که آنچه را خداوند مبغوض می دارد ، ما آن را دوست می داریم، و آنچه را او کوچک می شمارد ما آن را بزرگ می شماریم، همین برای جدایی و ستیز ما با امر خداوند کافی خواهد بود.

سپس فرمود : رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) روی زمین می نشست و روی زمین غذا می خورد، و نشستن او مانند غلامان در مقابل مولای خود بود ، و با دست خود کفش خویش را پینه می زد، و لباس خویش را وصله می نمود ، او بر الاغی عاری سوار می شد و یک نفر را نیز با خود سوار می کرد، و اگر بر پردة اتاق او تصویری بود ، به همسر خود می فرمود:

«آن را از چشم من بپوشان ، چرا که من با نگاه به آن به یاد دنیا و زینت های آن می افتم» سپس فرمود : او قلب خود را از دنیا منصرف نموده بود ... تا این که فرمود : کسی که چیزی را مبغوض می دارد ، نگاه به آن را نیز دوست نمی دارد و حتی نمی خواهد نام آن را کسی نزد او ببرد ، به راستی در اخلاق و سیرة رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) چیزهایی وجود داشت که پستی دنیا و عیوب آن را به تو نشان می داد ، بسا او و عزیزانش در دنیا گرسنه می ماندند و از زخارف و زینت های دنیا دور بودند ، در حالی که مقام او نزد خداوند عظیم و بزرگ بود و به خدای خود نزدیکتر و مقرّب تر بود .

بنابراین، بیننده باید با عقل خود بیابد و با خود اندیشه کند که آیا خداوند پیامبر خود(صلی الله علیه و آله و سلّم) را با این وضعیّت گرامی داشته و یا به او توهین و تحقیر نموده است !؟ اگر بگوید به او اهانت کرده سوگند به خدای عظیم دروغ گفته [و افترا بسته] است، و اگر بگوید: او را گرامی داشته پس باید بداند که به دیگران - که دنیا را در اختیارشان قرار داده - اهانت نموده است، پس هر کسی باید به پیامبر خود تأسّی و اقتدا کند، و به دنبال او حرکت نماید، و در آنچه او وارد می شود وارد شود و گرنه ایمن از هلاکت نخواهد بود ، چرا که خداوند پیامبر خود (صلی الله علیه و آله و سلّم) را نشانه حق و یاد قیامت [و وعده های خود] و مبشّر به جنّت و بهشت ، و منذر به عقوبت و عذاب قیامت قرار داده است، و او از دنیا

ص:106

با شکم گرسنه خارج شد، و با سلامت دین قدم به آخرت گذارد، او برای دنیا سنگی را روی سنگی قرار نداد تا راه خود را طی کرد و به خدا پیوست و دعوت پروردگار خود را اجابت نمود ...(1).

ص:107

مؤلف گوید: روایات دربارة زهد در دنیا و پرهیز از تشریفات، فراوان است و به برخی از آن ها اشاره می شود.

در کتاب کافی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: هنگامی که خداوند به بندة خود ارادة خیر و خوبی می کند، او را در دنیا زاهد، و در دین خود دانا و فقیه و نسبت به عیوب خود بصیر و بینا قرار می دهد، و به هر کس چنین نعمت هایی داده شود، خیر دنیا و آخرت به او داده شده است.

و فرمود: احدی حق را ، بهتر از راه زهد در دنیا ، به دست نیاورده، و زهد خلاف آن چیزی است که دشمنان حق به دست آورده اند.

عبدالله بن قاسم گوید : گفتم : فدای شما شوم از چه راهی دشمنان حق به دنبال مطلوب خود رفتند؟ فرمود : از راه رغبت و میل به دنیا. سپس فرمود : آیا صبّار کریمی یافت نمی شود که دنیا را مطلوب خود قرار ندهد ؟ در حالی که دنیا چند روزی بیش نیست، سپس فرمود : آگاه باشید که بر شما حرام است طعم ایمان را بچشید، تا وقتی که زاهدانه در دنیا زندگی کنید. و فرمود : هنگامی که مؤمن از حبّ دنیا خالی می شود ، رشد پیدا می کند و شیرینی محبّت خدا را می چشد، در حالی که مؤمنین ، نزد اهل دنیا دیوانه نامیده می شوند و آنان دیوانه نیستند ، بلکه حبّ الله آنان را مشغول نموده است(1).

ص:108

ص:109

امام صادق(علیه السلام) می فرماید : رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) با اصحاب خود به سرزمین بدون درخت و گیاهی وارد شدند و آن حضرت به اصحاب خود فرمود : هیزم بیاورید. اصحاب گفتند: یا رسول الله ما در سرزمین بدون درخت و گیاهی هستیم و هیزمی در آن یافت نمی شود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : هر کسی به اندازه ای که می تواند بیاورد، پس اصحاب به جستجوی هیزم رفتند و هر کدام مقداری به دست آوردند و مقابل آن حضرت ریختند ، و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : اینگونه گناهان جمع می شود [و شما فکر می کنید که گناهی ندارید]. سپس فرمود: از گناهانی که ناچیز شمرده می شود پرهیز کنید ، چرا که هر عملی را طالبی هست و طالب عمل(و دریافت کننده آن) ، اعمال گذشتة مردم و آثار اعمال آنان را می نویسد ، و خداوند می فرماید: «وَ کُلَّ شَیْ ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ»(1)،(2).

یعنی، نزد امام معصوم اعمال شما احصا می شود ، و او بیان می کند .

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود : به خدا سوگند امام مبین من هستم و من حق و باطل را بیان می کنم ...(3).

ص:110

می پوشاند و چون صفحه قلب کلاً سیاه و تیره می شود ،صاحب آن هرگز به خیر و صلاح باز نمی گردد، چنان که خداوند می فرماید: «کَلاَّ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ»(1)،(2).

یعنی آنان [کم فروشان] هرگز به خیر و خوبی باز نمی گردند ، چرا که به واسطه اعمال زشت و گناهانشان، قلوب آنان زنگار پیدا کرده [همانند صفحه آئینه که اگر کدورت و سیاهی همة آن را فرا بگیرد چیزی در آن منعکس نمی شود].

ابوبصیر نیز گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامی که کسی گناه می کند، نقطه سیاهی بر قلب او زده می شود و اگر توبه کند آن نقطه سیاه برطرف می شود و اگر بر گناه خود بیفزاید [و توبه نکند] آن نقطه سیاه بیشتر می شود تا قلب او را فرا می گیرد، و پس از آن هرگز به رستگاری و فلاح نمی رسد(3).

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: پدرم همواره می فرمود: هیچ چیزی برای فاسد شدن قلب بدتر از گناه و حرام نیست، چرا که قلب با گناه درگیر می شود و [چون گناه ادامه پیدا می کند] درگیری شدیدتر می شود تا این که گناه و حرام بر قلب غالب میگردد و آن را زیرورو می کنند و قلب وارونه می شود [و پس از آن صاحب قلب به خوبی و رستگاری باز نمی رسد](4).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: هیچ بیماری ، سخت تر از بیماری قلوب (به خاطر گناهان) نیست ...(5).

ص:111

امام صادق(علیه السلام) فرمود: کسی که بدون عذر سه هفته نماز جمعه نخواند، خداوند بر قلب او مهر نفاق [و فساد] می زند(1).

در تفسیر آیه «أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ»(2) که در چند آیه آمده ابوبصیر از امام باقر(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) همواره اصحاب خود را دعوت به دیانت و خیر می نمود و هر که را خداوند نظر خیر به او داشت [و لایق بود] گوش به حرف آن حضرت می داد و سخن او را می فهمید، و هر که را لایق نمی دانست و اراده خیری به او نداشت [و از منافقین بود] قلب او را مهر می زد و او به سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) گوش فرا نمی داد و تعقّل نمی کرد و نمی فهمید، از این رو خداوند دربارة چنین افرادی فرمود:

«وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً»(3)

مرحوم علی بن ابراهیم قمی گوید: این آیه دربارة منافقین از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) نازل شده و آنان هر چه از آن حضرت می شنیدند ایمان به آن پیدا نمی کردند و سخن آن حضرت وارد قلب های آنان نمی شد و چون از نزد او خارج می شدند به مؤمنین می گفتند: او در این جلسه چه گفت؟ .

و در تفسیر مجمع البیان از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده که فرمود: ما خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) بودیم و وحی الهی را از آن حضرت می شنیدیم و من و برخی از دیگران آن را حفظ می کردیم و چون از نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) خارج می شدیم منافقین که در آن جلسه حاضر بودند می گفتند: او در این جلسه چه گفت؟ و آن ها کسانی بودند که خداوند بر قلب های آنان مهر [نفاق] زده بود و به دنبال هواهای نفسانی خود بودند(4).

از این آیات ظاهر می شود که نفاق و پیروی از هواهای نفسانی نیز قلب ها را فاسد و سیاه می کند و صاحبان این قلب ها حقایق را دریافت نمی کنند و نمی فهمند، چرا که قلوب آنان تاریک شده است و لکن

ص:112

مؤمنین وهدایت یافتگان ، با شنیدن آیات الهی بر هدایت و ایمانشان افزوده می شود و خداوند روح تقوا را به آنان عطا می فرماید و هر دو گروه را خداوند در سورة محمّد(ص) معرّفی نموده و می فرماید:

«وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّی إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ * وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ»(1) یعنی ای رسول من! برخی از این مردم [منافق و هواپرست] سخنان تو را می شنوند و چون از نزد تو خارج می شوند به مومنان و کسانی که دارای علم هستند می گویند: او اکنون چه گفت؟ و این ها کسانی هستند که خداوند بر قلب هایشان مهر زده و از هواهای نفسانی خود

پیروی می کنند و [لکن] کسانی که هدایت یافته اند ، با شنیدن سخنان تو، خداوند بر ایمان و هدایت شان می افزاید و به آنان روح تقوا عطا می کند.

مؤلف گوید: آیه فوق به ما یادآوری می کند که مؤمن اهل نفاق و هواپرستی نیست و این دو خصلت قلب ها را فاسد می کند و صاحبان این قلب ها چون بر قلوبشان مهر زده شده حقایق را نمی فهمند و درک نمی کنند، چنان که دوری از انوار قرآن و معصومین(علیهم السلام) نیز قلوب را تاریک می نماید، ولا حول و لا قوّة الّا بالله العلیّ العظیم.

ص:113

مؤلف گوید: افزون بر این، همیشه توبه امکان پذیر نیست، و توفیق برای توبه پیدا نمی شود، چرا که برخی از گناهان موجب سلب توفیق می شود و برخی را خداوند نمی آمرزد ، بنابراین انجام گناه و خوردن حرام به امید توبه ، عاقلانه نخواهد بود ، ازاین رو امام صادق(علیه السلام) می فرماید: کسی که گناهی برای او آماده می شود ، نباید آن گناه را انجام بدهد ، چرا که بسا بنده ای گناهی را انجام می دهد و چون خداوند او را می بیند می فرماید: به عزّت و جلالم سوگند هرگز تو را نخواهم آمرزید(1).

و از آن حضرت نیز نقل شده که فرمود : کسی که قصد عمل خیری را می کند ، باید در انجام آن عجله کند و آن را تأخیر نیندازد، چرا که بسا بنده ای عمل نیکی را انجام می دهد و خداوند تبارک و تعالی می فرماید : من تو را بخشیدم وبعد ازاین هرگز گناهی برای تو نمی نویسم» و کسی که قصد گناهی را می کند ، نباید دست به آن گناه بزند ، چرا که بسا بنده ای گناهی را انجام می دهد و چون خداوند سبحان او را می بیند می فرماید: به عزّت و جلالم سوگند هرگز بعد از این تو را نخواهم بخشید [هر چه می خواهی بکن](2).

از این رو ما باید از هر گناهی بترسیم شاید این گناه همان گناهی باشد که خداوند سوگند یاد نموده که پس از آن ، بندة خود را هرگز نبخشد! ازسویی باید به آثار گناه نیز توجّه کنیم و ازخداوند عصمت طلب نماییم تا گرفتار گناه نشویم، و لا حول و لا قوّة الّا بالله العلیّ العظیم.

ص:114

«وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ»(1)

یعنی هر مصیبتی به شما می رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده اید، و خداوند از بسیاری از آن ها می گذرد. سپس فرمود : آنچه را خدا می بخشد بیش از آنی است که مؤاخذه می کند(2).

2- امیرالمؤمنین(علیه السلام) همواره می فرمود : با اعمال زشتی که انجام داده ای ، دم از خرابی ها و نابسامانی های خود مزن ، چرا که با ظلم و خیانت و انجام گناه کسی آرامش شب نخواهد داشت(3).

3- امام صادق(علیه السلام) فرمود : به خدا پناه ببرید از انتقام ها و سطوات خداوند در شب و روز، ابواسامه گوید: گفتم : سطوات خداوند چیست؟ فرمود: انتقام اوست به خاطر گناهان و معاصی(4).

4- زراره گوید: امام باقر(علیه السلام) فرمود : همة گناهان سخت و خطرناک است، و سخت تر از همه آنها حرام ها و گناهانی است که به وسیله آن خون و گوشت بر بدن گنهکار روییده شده باشد، به خاطر این که اهل حرام و گناه ، یا مرحوم هستند و یا معذّب اند ، و در بهشت فقط افراد پاک وارد می شوند(5).

5- امام باقر(علیه السلام) فرمود : بسا بندة خدایی گناهی می کند و رزق او بسته می شود. [تا به خود بیاید و از گناه دوری کند و این خود لطفی است از خداوند ، چرا که خدا وند کسانی را که دوست نمی دارد بعد از گناه نعمت های خود را بر آنان می افزاید، تا غافل بمانند و کسانی را که دوست می دارد پس از گناه ، آنان را مبتلا می کند تا توبه کنند](6).

ص:115

6- محمدبن مسلم می گوید : امام باقر(علیه السلام) فرمود : بسا بندة خدا ، حاجت خود را از خداوند سؤال می کند و مانعی از اجابت او نیست جز این که گناهی را انجام می دهد و خدای تبارک و تعالی به ملکی که مأمور اجابت دعای اوست می فرماید : حاجت او را برآورده مکن و او را محروم نما ، چرا که او متعرض سخط من شد وخود را محروم نمود(1).

7- ابوحمزه ثمالی گوید: از امام باقر(علیه السلام) شنیدم که فرمود: باران درهیچ سالی کم نمی شود، جزبه خاطر آنکه مردم معصیت می کنند، و خداوند باران را به جای دیگری می فرستد، و مردم از بارانی که برای آنان مقدّر بوده محروم می شوند و باران به بیابان ها و دریاها و کوه ها ریخته می شود ، و خداوند حیوان جُعل[یعنی سوک سیاه] را نیز به خاطر بی آبی عذاب می کند چرا که راه بیرون رفتن از سرزمین اهل معصیت را برای او باز گذارده است ! سپس فرمود: «فاعتبروا یا أولی الابصار»(2)!!

8- امام صادق(علیه السلام) فرمود : بسا مؤمنی گناه می کند و از نماز شب محروم می شود. سپس فرمود: اثر گناه و عمل حرام در اهل گناه بیش از اثر کاردی است که در گوشت فرو می رود(3).

9- حضرت کاظم (علیه السلام) فرمود : خداوند بر خود حق و لازم نموده که در هیچ خانه ای معصیت نشود مگر آن که آن خانه خراب شود و آفتاب بر زمین آن بتابد تا پاک گردد(4).

ص:116

10- امام صادق(علیه السلام) می فرماید : بسا بنده ای برای یکی از گناهان خود یکصد سال در قیامت حبس می شود و در این مدت به همسران خود می نگرد که در بهشت متنعّم هستند(1).

11- امام صادق(علیه السلام) می فرماید: پدرم می فرمود : خداوند حکم حتم نموده که هیچ نعمتی را از بندة خود سلب نکند مگر آن که او گناهی انجام بدهد و مستحق سلب نعمت خداوند شود. [چنان که می فرمای :

«إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم»(2)،(3).

12- امام صادق(علیه السلام) درتفسیر آیه «فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَیْنَ أَسْفارِنا وَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُم ...»(4) فرمود: آنان مردمی بودند که شهرهایشان متصل به همدیگر بود و دارای نهرهای جاری و اموال آشکاری بودند و لکن نعمت های خداوند عزّوجلّ را کفران نمودند و خداوند نعمت های خود را از آنان گرفت، چرا که خداوند نعمت خود را از هیچ قومی نمی گیرد تا این که خود سبب سلب آن نعمت بشوند ، از این رو خداوند سیل را بر آنان وارد نمود و شهرها و خانه های آنان خراب شد ، و اموالشان از بین رفت، و خداوند به جای آن ها دو باغ به آنان داد که میوة ناچیزی داشت ، و این به خاطر گناهان و کفران نعمت آنان بود چنان که می فرماید :

«ذلِکَ جَزَیْناهُمْ بِما کَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِی إِلاَّ الْکَفُورَ»(5)،(6).

ص:117

13- امام صادق (علیه السلام) فرمود : خدای عزّوجلّ پیامبری از پیامبران خود را بر قومی مبعوث نمود و به آن پیامبر فرمود : به قوم خود بگو : «اهل هر شهری اگر نعمت های خدا بر آنان ارزانی شود و از اطاعت خدا به معصیت خدا روی آورند، خداوند نعمت های خود را از آنان می گیرد، و اهل هر شهر و هر خانواده ای اگر اهل معصیت بوده اند و گرفتار بلا و مصیبت شده اند، اگر دست از گناه و معصیت خود بردارند، ما نیز بلا و مصیبت را از آنان برطرف خواهیم نمود» سپس فرمود :

و به آنان بگو : رحمت من سابق بر غضب من می باشد، و شما از رحمت من ناامید نباشید، چرا که برای من بخشش و آمرزش سخت و بزرگ نیست ، و به آنان بگو : متعرّض سخط من نشوند، و به اولیای من توهین و استخفاف نکنند، چرا که مرا هنگام غضب انتقام هایی است که هیچ مخلوقی طاقت آن را ندارد(1).

14- حضرت رضا(علیه السلام) می فرماید: خداوند به یکی از پیامبران خود وحی نمود : هنگامی که تو از من اطاعت کنی من خشنود می شوم ، و چون خشنود شوم برکت به تو می دهم و برکت من نهایتی ندارد، و هنگامی که تو معصیت بکنی من غضب می کنم، و چون غضب کنم تو را لعنت می کنم، و لعنت من به طبقه هفتم عالم می رسد(2).

15- امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود : هیچ دردی برای قلوب مردم، سخت تر از گناه نیست، و هیچ ترسی سخت تر از ترس از مرگ نیست ، و برای [اصلاح] اعمال گذشته فکر کافیست، و برای موعظه و پند گرفتن مرگ کافیست(3).

ص:118

16- حضرت رضا(علیه السلام) فرمود: هر چه مردم گناهان جدیدی - که نمی کرده اند را - بکنند، خداوند نیز بلاهایی که نمی شناخته اند را برای آنان ایجاد می کند(1).

17- امام صادق(علیه السلام) فرمود : خدای عزّوجلّ می فرماید : هنگامی که اهل معرفت از من نافرمانی کنند، من کسانی را بر آنان مسلّط می کنم که مرا نمی شناسند(2).

18- حضرت کاظم(علیه السلام) فرمود : خداوند عزّوجلّ را در هر شب و روزی منادی هست که ندا می کند : ای بندگان خدا کمتر به طرف معصیت خدا بروید ، چرا که اگر چهارپایان علف خوار، و بچه های شیرخوار، و پیرمردان قد خمیده ، نبودند عذاب خداوند با شدّت بر شما فرود می آمد و شما را نابود می کرد(3).

19- رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : گناه بر غیر فاعل [نیز] شرّ است، چرا که غیر فاعل اگر مبتلای به غیبت شود گناه کرده است، و اگر به آن گناه راضی شود شریک عامل خواهد بود(4).

20- حضرت رضا(علیه السلام) فرمود : اگر والیان امور دروغ بگویند ، باران حبس می شود، و اگر سلطان ستم کند ، دولت او سست می شود، و اگر زکات داده نشود ، گوسفندان و حیوانات حلال گوشت می میرند(5).

21- امام صادق(علیه السلام) فرمود: گناهی که نعمت را تغییر می دهد تجاوز به حق دیگران است ، و گناهی که سبب پشیمانی می شود ، آدم کشی می باشد ، و گناهی که نقمت و نکبت و بلا می آورد ، ظلم است ، و

ص:119

گناهی که آبروی انسان را می برد ، شرابخواری است ، و گناهی که مانع رزق می شود ، زنا می باشد، و گناهی که عمر انسان را کوتاه می کند ، قطع رحم است ، و گناهی که مانع استجابت دعا می شود و عالم را بر انسان تاریک می کند ، عقوق والدین است(1).

22- امام سجاد(علیه السلام) می فرماید : گناهانی که مانع استجابت دعا می شود چند چیز است : 1- سوء نیّت، 2- خبث باطن و سریره، 3- نفاق با برادران دینی، 4- عدم اعتقاد به اجابت دعا، 5- تأخیر نمازهای واجب تا وقت آن ها بگذرد، 6- عدم تقرّب به خدا با احسان و صدقه، 7- ا زنا وفحش دادن(2).

23- امام سجاد(علیه السلام) نیز فرمود : گناهانی که از باران جلوگیری می کند چند چیز است: 1- ظلم حکّام در قضاوت، 2- شهادت دروغ ، 3- کتمان شهادت.(3)

24- رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : عقوبت سه گناه از دنیا شروع می شود : 1- عقوق والدین، 2- ظلم و تجاوز به حق مردم، 3- کفران احسان دیگران(4).

25- امام باقر(علیه السلام) فرمود : اثر چهار گناه سریع به صاحبش باز می گردد : 1- کسی که پاداش خوبی را به بدی بدهد، 2- کسی که تو، به او ظلم نکرده باشی ، و او به تو ظلم کند، 3- کسی که تو، به پیمان خود با او وفا کنی،و او به تو خیانت کند، 4- کسی که با خویشان خود صله کند و آنان با او قطع رحم نمایند(5).

ص:120

26- امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نامه خود [به برخی از شیعیان] نوشت : سه خصلت است که صاحب آن ها نمی میرد تا وبال آن ها را ببیند : 1- تجاوز به حق دیگران، 2- قطع رحم، 3- قسم دروغ.(1)

27- از امیرالمؤمنین(علیه السلام) سؤال شد: عقوبت چه گناهی سریع به انسان می رسد؟ فرمود: سه گناه : 1- ظلم به کسی که جز خدا ، یاوری ندارد، 2- نعمت ها را با گناه پاسخ دادن، 3- بزرگی و ظلم غنّی به فقیر.(2)

28- امام صادق (علیه السلام) فرمود : هر گاه چهار گناه آشکار شد چهار نکبت نیز آشکار می شود : 1- هر گاه زنا آشکار شود، زلزله نیز آشکار می شود، 2- هر گاه حکم جور آشکار شود ، باران حبس می شود، 3- هر گاه اهل شرک به ذمّه و قرارداد خود با مسلمین عمل نکنند، مغلوب خواهند شد، 4- هنگامی که زکات پرداخت نشود ، فقر و نیاز آشکار می شود.(3)

ص:121

و در تفسیر قمی از ابن سیّار از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که در تفسیر آیه فوق فرمود: عایشه وحفصه دختران عمر و ابوبکر اطلاع پیدا کردند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) با همسر خود ماریه قبطیّه مادر ابراهیم مقاربت نموده است [از این رو او را ملامت کردند] و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) [سوگند یاد نمود و] فرمود: «از این پس من با ماریه همبستر نخواهم شد» و خداوند به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)فرمود: سوگند خود را با کفّاره از دوش خویش بردار.

سپس مرحوم علی بن ابراهیم می فرماید: علت نزول این آیات این بود ه که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) هرگاه در اطاق یکی از همسران خود بود، همسر دیگر او ماریه قبطیّه در کنار آن حضرت خدمت می کرد، تا این که روزی در اطاق حفصه بود و حفصه برای کاری خارج شد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) با ماریه همبستر گردید و چون حفصه از این عمل اطلاع یافت خشم نمود و به آن حضرت گفت: یا رسول الله آیا این عمل را در روز [نوبت] من و در اطاق من و بر روی فراش من انجام دادید؟! و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) حیا نمود و سوگند یاد کرد و فرمود: «از این کار دم مزن ، همانا من تا ابد با ماریه همبستر نخواهم شد، و من سرّی را به تو می گویم واگر آن را فاش کنی لعنت خدا و ملائکه و همه مردم بر تو خواهد بود» حفصه گفت: آنرا فاش نخواهم نمود آن سرّ چیست؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «بعد از من ابوبکر و عمر خلافت را به دست خواهند گرفت» پس حفصه در همان روز گفتة آن حضرت را به عایشه خبر داد و عایشه به پدر خود ابوبکر خبر داد و ابوبکر به عمرگفت: «عایشه از قول حفصه خبری به من داد و من اطمینان پیدا نکردم و تو خود از حفصه سؤال کن» پس عمر نزد دختر خود حفصه آمد و گفت: این چیست که عایشه از قول تو به پدر خود گفته است؟ و حفصه انکار کرد و گفت: «من چیزی به او نگفته ام» عمر گفت: «اگر چیزی بوده مرا از آن باخبر کن تا ما کار خود را شروع کنیم» حفصه گفت: چنین خواهم کرد و سپس سخن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و

ص:122

سلّم) را به پدر خود بازگو نمود و آنان بنا گذاردند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) را مسموم نمایند، از این رو جبرئیل این سوره را بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نازل نمود ...

سپس مرحوم علی بن ابراهیم در تفسیر «وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِین»(1)

می فرماید: مقصود از «صالح المؤمنین» امیرالمؤمنین(علیه السلام) است و ملائکه یاور او خواهند بود(2).

از سویی در کتب اهل سنّت به صورت متواتر آمده که ابن عباس به عمر گفت: آن دو نفری که متظاهر بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) بوده اند و به او آزار می داده اند [و خداوند دربارة آنان می فرماید: «وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِین» کیانند؟ و عمر گفت: آن دو نفر عایشه و حفصه هستند(3).

ص:123

و در روایات فریقین نیز به طور اتفاق آمده که مقصود از صالح المؤمنین در آیه فوق علی بن ابیطالب(علیه السلام) می باشد.

محمدبن سلیمان کوفی در کتاب مناقب امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل نموده که عون بن عبیدالله از پدر خود از جدّ خود روایت کرده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در روز آخر عمر شریف خود بود که من قدم های او را بوسیدم و گفتم: یا رسول الله بعد از شما ولیّ [وامام] ما کیست؟ پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) سر مبارک خود را بالا نمود و فرمود: بعد از من خدا و وصیّ من صالح المؤمنین ولیّ و امام شما می باشند(1).

در امالی طوسی از زیدبن ارقم نقل شده که گوید: به خدا سوگند من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) شنیدم که دربارة حسین(علیه السلام) فرمود: «خدایا من این فرزند خود را نزد تو و صالح المؤمنین می سپارم» سپس زیدبن ارقم به مردمی که در جلسه یزید بودند - و سر امام حسین(علیه السلام) نزد اوبود و با چوب خود بر لب و دندان او می زد - گفت: شما چگونه امانت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) را حفظ کردید(2)؟!

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در آخر عمر خود به بنی هاشم و بنی عبدالمطلب فرمود: با علی دشمنی نکنید و از امر او تخلّف ننمایید که گمراه می شوید ... تا این که فرمود: یا علی مرا بخوابان و چون من او را خواباندم فرمود: ای بلال فرزندانم حسن و حسین را بیاور و چون بلال آنان را آورد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)حسن و حسین را روی سینه خود قرار داد

ص:124

و آنان را بوئید. امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید : من گمان کردم حسن و حسین سبب زحمت و اندوه آن حضرت شدند ، پس من رفتم تا آنان را برگیرم و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود : بگذار یا علی آنان مرا ببویند و از من توشه بگیرند و من نیز آنان را ببویم و از آنان توشه بگیرم ، چرا که آنان بعد از من سختی هایی را خواهند دید، وخدا لعنت کند کسانی را که سبب هراس آنان می شوند، سپس فرمود : خدایا من این دو فرزند خود را به تو و به صالح المؤمنین [یعنی علی بن ابیطالب] می سپارم(1).

ص:125

«الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»(1)

و مشهور از فقها می فرمایند: کسانی که برای ماه های حرام حرمتی قائل نیستند، جنگ ابتدایی با آنان در این ماه ها جایز است. و نیز جنگ با طائفه باغی و سرکش از مسلمانان که با طائفه غیر باغی از آنان به جنگ برخاسته اند و حاضر به اصلاح و میانجی گری دیگران نیستند و بر ظلم و قتال خود ادامه می دهند جایز می باشد، چرا که قرآن می فرماید:

«وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِی ءَ إِلی أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ»(2)

و نیز جنگ و قتال در حرم امن الهی حرام است جز آن که کفّار در حرم شروع به قتال کرده باشند که در این صورت نیز جنگ با آنان در حرم جایز خواهد بود چنان که قرآن می فرماید:

«وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّی یُقاتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِنْ قاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُم»(3)

از سویی شروع به قتال کفار باید پس از دعوت آنان به اسلام باشد و اگر قبول نکردند باید با آنان قتال شود و در قتال ابتدایی با کفار باید عدد مسلمانان مقاتل کمتر از نصف کفار نباشد ، چرا که اگر مسلمانان صابر باشند خداوند فرموده است : مسلمانان اگر یکصد نفر باشند با دویست نفر از کفار می توانند مقابله کنند و غالب شوند، و اگر هزار نفر باشند می توانند با دو هزار نفر از آنان مقابله کنند و غالب شوند، چرا که خداوند با صابران است و خداوند می فرماید:

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَی الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ * الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ»(4)

ص:126

و در روایت مسعدة بن صدقه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: خداوند عزّوجلّ برمؤمن واجب نموده که در مقابل ده نفر از دشمن ها مقابله کند و خداوند او را پیروز خواهد نمود ... و سپس به آنان تخفیف داده و می فرماید: اگر یکصد نفر باشند با دویست نفر مقابله خواهند نمود(1).

فقهای ما فرموده اند: کیفر جنایت در ماه های حرام بیش از ماه های دیگر است و مرحوم شیخ مفید درکتاب مقنعه می فرماید: اگر کسی در حرم جنایتی انجام بدهد، در حرم نیز از او قصاص می شود و اگر در غیر حرم جنایتی انجام بدهد و به حرم پناهنده شود او را نباید بکشند و لکن از طعام و آب او را منع می کنند و کسی با او سخن نمی گوید و معامله و مشورت نمی کند تا از حرم خارج شود و حد الهی بر او جاری گردد، و کسی که جنایتی انجام بدهد که عقوبت و مجازاتی دارد، و به یکی از حرم های ائمه(علیهم السلام) پناهنده شود مانند آن است که به حرم امن الهی پناهنده شده باشد، و اگر آن جنایت را در یکی از این حرم ها انجام داده باشد در همان حرم حد الهی بر او جاری می شود چرا که حرمت حرم را شکسته و حق آن را نشناخته است(2).

مرحوم شیخ مفید سپس می فرماید: کسی که در حرم امن الهی کشته شود دیه او بر قاتل یک دیه کامل و ثلث دیه است به خاطر این که حرمت حرم را شکسته است و نیز کسی که در ماه های حرام یعنی رجب و

ص:127

ذوالقعده و ذوالحجه و محرم کشته شود بر قاتل او یک دیه کامل و ثلث دیه است به خاطر حرمت ماه حرام(1).

مرحوم قاضی ابن برّاج در کتاب مهذّب گوید: کسی که می خواهد در مکه بنایی را برقرار کند نباید بنای خود را از کعبه بالاتر ببرد و نیز کسی حق ندارد حجاج را از سکونت در خانه های مکه منع نماید چرا که خداوند می فرماید: «سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْباد»(2)،(3).

و اما حرمت صید در حرم و حرمت قطع شجر حرم، در بحث محرّمات احرام خواهد آمد ان شاء الله.

و اما حدّ حرم از ناحیه مدینه، سه میل یعنی نه فرسخ است و از ناحیه یمن هفت میل است، و از ناحیه عراق هفت میل است، و از ناحیه جدّه ده میل است، و از ناحیه طائف به طرف عرفه یازده میل است(4).

ص:128

که برخی از روایات تصریح دارد که حرمت مربوط به زکات واجب است مانند صحیحه جعفربن ابراهیم هاشمی و روایت اسماعیل بن فضل هاشمی و روایت شحّام و ...

امّا صدقات مستحبی برای سادات جایز است و در منتهی و مدارک ادّعای اجماع بر جواز آن شده است و علامه در تذکره این را نظر مشهور دانسته است ، بنابراین اشکالی در جواز نیست چرا که اجماع و اخبار مستفضیه که اشاره شد دلالت بر آن دارد.

و لکن علامه در تذکره فرموده است : پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه(علیهم السلام) نباید از صدقات مستحبی استفاده کنند ، چرا که منافات با شرافت و منزلت آنان دارد، و صاحب مسالک نیز از او پیروی کرده است و لکن مشهور قائل به جواز هستند و عبارت معتبر این است که می فرماید : «و هل تحرم المندوبه علی النبّی(صلی الله علیه و آله و سلّم)؟ قال علماؤنا: لا تحرم و علی ذلک اکثر اهل العلم»(1).

مرحوم علامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوار گوید : یکی از چیزهایی که بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) [و فرزندان او] حرام بوده زکات واجب است ، چرا که زکات به صورت ترحّم ، و ذلّت گیرنده داده می شود و با مقام عالی و منصب والای آن حضرت [و عزّت فرزندان او] سازگارنیست و خداوند به جای آن برای آن حضرت فییء یعنی غنائم جنگی را که از روی عزّت و غلبه گرفته می شود قرار داده است، و خویشان و ذوی القربای آن حضرت نیز مانند او هستند از این رو فرمود : «إنّا أهل بیتٍ لا تحلّ لنا الصدقه».

ص:129

سپس مرحوم علامه گوید : صدقه مستحبی نیز بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) حرام بوده است(1).

مرحوم علامه نوری در کتاب مستدرک الوسائل «باب تحریم الزکاة الواجبه علی بنی هاشم» روایاتی را نقل نموده و ما به برخی از آن ها اکتفا می کنیم.

1- مرحوم صدوق در امالی و عیون از حضرت رضا(علیه السلام) نقل نموده که آن حضرت در مجلس مأمون دربارة فضائل عترت مقابل علمای عراق و خراسان چون قصه صدقه بر بنی هاشم به میان آمد فرمود :

«إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکِینِ وَ الْعامِلِینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّه»(2)

و سپس فرمود : رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)خود و اهل بیت خود را منزّه از گرفتن صدقات نمود بلکه فرمود : صدقات بر ما حرام است چرا که صدقات چرک اموال مردم است و برای محمّد و آل او(علیهم السلام) حرام است، به خاطر این که آنان از هر آلودگی پاک هستند و خداوند آنان را پاک نمود و برگزیده خود قرار داد و آنچه برای خود راضی شد برای آنان نیز راضی شد و آنچه برای خود مکروه داشت برای آنان نیز مکروه داشت(3).

ص:130

2- امام حسن(علیه السلام) می فرماید : من فرزند خردسالی بودم و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) دست مرا گرفته بود و چون من دانه های خرما را از روی زمین برداشتم و در دهان خود گذاردم رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از دهان من بیرون آورد و دور انداخت ، چرا که از خرمای زکات و صدقات بود و فرمود : «إنّا اهل البیت لا تحلّ لنا الصدقة» یعنی ما اهل بیتی هستیم که صدقه بر ما حلال نیست(1).

3-امام صادق(علیه السلام) فرمود: صدقه بر پیامبران گذشته و اولاد آنان حلال بوده است ، چنان که برادران یوسف گفتند: «وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا إِنَّ اللَّهَ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقِینَ» و لکن غنائم جنگی بر آنان حرام بوده، و صدقه بر ما حرام است چون اوساخ اموال مردم است و خداوند می فرماید:

«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(2)،(3).

4- امام صادق(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل نموده که فرمود: صدقه برای من و اهل بیت من حلال نیست، چرا که صدقه چرک اموال مردم است و زکات هایی که مردم می پردازند چرک اموال آنان می باشد(4).

ص:131

5- حضرت زینب(علیها السلام) نیز هنگامی که - در سفر اسارت - دید زنان اهل کوفه به فرزندان امام حسین(علیه السلام) نان و خرما می دهند، نان و خرماها را از دست بچه ها گرفت و به طرف اهل کوفه پرتاب کرد و فرمود: صدقه بر ما اهل بیت حرام است، و چون دید آنان به حال فرزندان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) گریه می کنند فرمود: مگر مردان شما در کربلا فرزندان پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) را به شهادت نرساندند ...(1)؟!

ص:132

مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیر «وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ» گوید: عادت اعراب قبل از اسلام این بوده که با زن پدرهای خود بعد از مرگ پدر ازدواج می کرده اند، و اگر چند فرزند می بودند بر سر زن پدر خود نزاع می کردند و خداوند این عمل را حرام نمود و آن را مبغوض و زشت و فاحشه نامید،

سپس خداوند می فرماید: ازدواج با مادران و دختران و خواهران و عمّه ها و خاله ها و دختران برادران و دختران خواهران و مادران و خواهران و دختران و خواهران رضاعی حرام است، و نیز ازدواج با عمّه ها و خاله ها حرام است، و لکن ازدواج با دختر عمّه و دختر خاله حلال است، و ازدواج با مادرزن حرام است و لکن ازدواج با دختر او حلال است به شرط آن که دختر دیگر او که همسر این مرد بوده از دنیا رفته باشد و یا او را طلاق داده باشد.

و امّا ازدواج با دختران همسر که از شوهر قبلی داشته است اگر این مرد با مادر آنان همبستر نشده باشد برای او حلال است و اگر با مادر آنان همبستر شده باشد ازدواج با آنان برای او حرام خواهد بود، خواه آنان را در دامن خود تربیت کرده باشد و یا تربیت نکرده باشد.

و خوارج فکر کرده اند که اگر آنان را در دامن خود تربیت نموده باشد، ازدواج با آن ها حرام است و گرنه حرام نخواهد بود [در حالی که قید«فی حجورکم» قید غالبی است و معیار، همبستر شدن با مادر آنان و همبستر نشدن با او می باشد، چرا که امام صادق(علیه السلام) فرمود: اگر آنان را در دامن خود تربیت نکرده باشد و با مادرشان همبستر شده باشد نیز ازدواج با آنان حرام است [و اگر آنان را در دامن خود تربیت کرده باشد و با مادرشان همبستر نشده باشد ازدواج با آنان برای او جایز خواهد بود]

سپس خداوند می فرماید: ازدواج با همسران فرزندان و ازدواج با زن هایی که دارای همسر هستند حرام است، و ازدواج با کنیز دیگری جایز است، و اگر مولایی کنیز خود را به غلام خود تزویج کند می تواند بین آن دو با یک حیض و یا دو حیض فاصله ایجاد کند و سپس با کنیز خود همبستر شود.

مرحوم علی بن ابراهیم سپس گوید: «کتاب الله علیکم» یعنی حجة الله علیکم فیما یقول، و معنای «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ» این است که ازدواج با زن های دیگر با قرارداد ازدواج و تعیین مهریه جایز است و به صورت غیر ازدواج، زنا و حرام خواهد بود،

ص:133

سپس گوید: امام صادق(علیه السلام) در تفسیر «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ إلی أجلٍ مسمّیً فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً» فرمود: این آیه دلیل جواز متعه و عقد موقّت می باشد(1).

امام باقر(علیه السلام) فرمود: از آیه «وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ» ظاهر می شود که امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) فرزندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)می باشند چرا که آن حضرت با همسران آنان نمی تواند ازدواج کند. [چنان که از آیه « وَ وَهَبْنا لَهُ - یعنی لإبراهیم - إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنا وَ نُوحاً هَدَیْنا مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ وَ أَیُّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسی وَ هارُونَ وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ * وَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیی وَ عِیسی وَ إِلْیاسَ کُلٌّ مِنَ الصَّالِحِینَ»(2)

نیز همین معنا استفاده می شود چرا که حضرت عیسی(علیه السلام) از ناحیه مادر به ابراهیم منتسب شده و ذریّه نامیده شده است. و از آیه «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ»(3)

نیز همین معنا استفاده می شود] از این رو امام باقر(علیه السلام) به ابوجارود فرمود: تو از مخالفین [که می گویند حسن وحسین فرزندان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) نیستند] سؤال کن آیا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) می توانسته با همسران حسن و حسین ازدواج کند؟ پس اگر بگویند: «آری» به خدا سوگند دروغ گفته اند و فاجر شده اند، و اگر بگویند: «نه» به خدا

ص:134

سوگند معلوم می شود به خاطر این است که حسن و حسین فرزندان صلبی رسول خدا صلی الله علیه و آله هستند(1).

ص:135

اید روزه بر شما واجب شد همان گونه که بر امّت های پیشین واجب شد تا شاید [با رعایت شرائط صحّت و قبولی] برای شما روح تقوا حاصل شود.

مرحوم شیخ الطائفه معروف به شیخ طوسی(رضوان الله تعالی علیه) در کتاب مبسوط گوید: حاجی بدون لبّیک و یا اشعار شتر و یا تقلید گوسفند [به قصد احرام] محرم نمی شود و چون احرام خود را با یکی از این سه چیز بست22 چیزبر او حرام می شود:

1- پوشیدن لباس دوخته، 2- همبستر شدن با زن ها و لذّت بردن از آنان [گرچه همسران او باشند] 3- اجرای عقد نکاح برای خود و یا دیگران، و اگر برای خود و دیگری عقد نکاهی انجام بدهد باطل خواهد بود، ونیز حرام است که شاهد اجرای عقد دیگران بشود و لکن با شاهد شدن او آن عقد باطل نمی شود، چرا که صحّت عقد نکاح نیاز به شاهد ندارد و حضور شهود هنگام عقد مستحب است، و لکن با شهادت او نکاح ثابت نمی شود و بر محرم کراهت دارد که در حال احرام برای ازدواج خواستگاری کند، و اگر کسی در حال احرام با همسر خود همبستر شود حجّ او باطل می شود اگر قبل از وقوف به عرفات و مشعر باشد، و اگر کسی در حال احرام با زنی ازدواج کند باید از او جدا شود، و اگر علم به حرمت بوده، آن زن برای او حرمت ابدی پیدا می کند، و اگر عالم نبوده عقد او باطل است و لکن بعد از احرام می تواند با او ازدواج کند، 4- استعمال انواع بوهای خوش مانند عطرها و مشک و عنبر و زعفران و عود که برای محرم حرام است و اما خلوق کعبه مانعی ندارد و اما استعمال و بوئیدن گل های خوشبو مکروه است، 5- صید حیوانات وحشی زمینی و خوردن از آن ها بر محرم حرام است و اگر صیدی را ذبح کند حکم مردار خواهد داشت، 6- لباس احرام باید دارای شرائط نمازگزار باشد و هر لباسی که نماز در آن صحیح باشد احرام با آن نیز صحیح است، و سزاوار است که در لباس پاک و نظیف محرم شود و با همان لباس طواف کند گرچه بعد از احرام کثیف شده باشد، 7- جماع و همبستر شدن با زن ها برای محرم حرام است [چنان که گذشت]، 8- فسق یعنی دروغ و جدال بر محرم حرام است و مقصود از جدال سوگند با نام خداوند است مانند این که بگوید: «لاو الله، وبلی والله»، 9- کشتن حیوانات بدن مانند شپش و کک و ... بر محرم حرام است و نباید آن ها را از بدن خود دور کند، 10- زینت به طلا و غیرآن حتی اگر انگشتر را برای

ص:136

زینت در دست کند جایز نیست و اگر به خاطر ثواب و عمل به سنّت باشد مانعی ندارد، 11- مردها نباید چکمه ای که روی پا را می پوشاند بپوشند آری می توانند نعلین عربی که روی پاها را نمی پوشاند بپوشند، 12- برای زن ها شلوار و لباس دوخته مانعی ندارد، 13- زن ها باید صورت های خود را به اندازه ای که برای وضو می شویند بازبگذارند، و اگر صورت های خود را بپوشند باید یک گوسفند کفّاره بدهند، 14- نگاه در آئینه در حال احرام بر مرد و زن حرام است، 15- محرم نباید حجامت کند مگر هنگام ضرورت، 16- محرم اگر مرد باشد نباید در حال احرام سر خود را بپوشاند، 17- محرم نباید[در حال حرکت] برای خود سایبان قرار بدهد، 18- محرم نباید بدن خود را خون بیندازد، 19- محرم نباید موی سر و یا بدن خود را ازاله کند، 20- اگر محرم در حال احرام بمیرد او را غسل می دهند و کفن به او می پوشانند و لکن کافور را به او نزدیک نمی کنند، 21- محرم نباید سلاح همراه خود بردارد مگر در حال ضرورت، و لکن می تواند غلام و یا خادم خود را تأدیب کند و نباید بیش از ده تازیانه به آنان بزند، 22- محرم همان گونه که گذشت اگر مرد باشد نباید لباس دوخته بپوشد و لکن کمربند و همیان مانعی ندارد گرچه دوخته باشد(1)...

ص:137

ص:138

مؤلف گوید: محرّمات احرام در کتب مناسک حج به طور منظّم تری بیان شده است و هدف ما بیان نظر شیخ الطائفه(رحمه الله) بود.

ص:139

ص:140

ابوبصیر گوید: از امام صادق(علیه السلام) دربارة آیه فوق سؤال کردم و آن حضرت فرمود: امیرالمؤمنین(علیه السلام) [فقط] به این آیه عمل نمود و سپس خداوند آن را با آیه «أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقات...» نسخ نمود(1).

از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز نقل شده که فرمود: در کتاب خداوند آیه ای هست که احدی قبل از من به آن عمل نکرده و بعد از من نیز به آن عمل نخواهد نمود و آن آیة نجوی می باشد، و من یک دینار داشتم و آن را به ده درهم فروختم و با هر درهم از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) یک سؤال کردم، و سپس خداوند آن آیه را به وسیله آیه «أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ»(2)

نسخ نمود(3).

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: « برای من هفتاد منقبت و فضیلت است که احدی با من در آن ها شریک نمی باشد» راوی گوید: گفتم: یا امیرالمؤمنین(علیه السلام) مرا از آن ها آگاه کن؟ فرمود: إنّ اوّل منقبة ... و سپس آن هفتاد منقبت را بیان کرد تا این که فرمود: منقبت بیست و چهارم این است که خداوند در آیه نجوی به مردم فرمود:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً ...» و من دیناری داشتم و آن را به ده درهم فروختم و با هر درهم یک سؤال از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) کردم ...(4).

ص:141

مؤلف گوید: حرام های موقّت بسیار نادر و کمیاب است و آنچه هست ضمن آیات منسوخه مانند آیات فوق می باشد و در این کتاب مجال بیان آن آیات نیست البتّه علمای پیشین کتاب هایی به نام «آیات المنسوخه» و یا «الناسخ و المنسوخ» نوشته اند،

برای نمونه در تفسیر آیه «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلی نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ»(1)

-یعنی ، در شبهای روزه، همخوابگی با زنانتان بر شما حلال گردید، آنان برای شما لباسی هستند و شما برای آنان لباسی هستید. خدا می دانست که شما با خودتان ناراستی می کردید، پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت. پس اکنون [در شبهای ماه رمضان می توانید] با آنان همخوابگی کنید. و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته طلب کنید. و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب] بر شما نمودار شود؛ سپس روزه را تا [فرا رسیدن] شب به اتمام رسانید. و در حالی که در مساجد معتکف هستید [با زنان] درنیامیزید. این است حدود احکام الهی؛ [زنهار به قصد گناه] بدان نزدیک نشوید. اینگونه خدواند آیات خود را برای مردم بیان می کند، باشد که پروا پیشه کنند-

آمده که همبسترشدن مرد با همسر خود ، در شب های ماه رمضان حرام بوده است .

ودر مجمع البیان نقل شده که عمر به رسول خدا صلی الله علیه وآله گفت: «یا رسول الله من معذرت می خواهم که در شب ماه رمضان با همسر خود همبستر شدم.» و پس از او گروه دیگری نیز به این عمل اعتراف نمودند و سپس آیه فوق نازل شد(2).

ص:142

ص:143

از این رو رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید: لا تنقطع الهجرة حتّی تنقطع التوبة و لا تنقطع التوبه حتّی تطلع الشمس من مغربها» یعنی القیامة(1).

و در آیات این بخش اشارة به ثواب مهاجرت نیز شده است و خداوند می فرماید:

«وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّه»(2)

و نیز می فرماید:

«وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ»(3)

و نیز می فرماید:

«وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»(4)

مرحوم مقدس اردبیلی گوید: ظاهر این است که هر کس به خاطر تحصیل رضای خدا از جایی به جای دیگری مهاجرت کند ، مهاجر فی سبیل الله محسوب می شود، و برخی از روایات به این معنا دلالت دارد و این هجرت مخصوص به جهاد و هجرت از بلاد شرک نیست بلکه شامل سفر برای طلب علم نیز می شود بلکه این سفر افضل از مهاجرت معروف است، و نیز سفر برای زیارت ائمه(علیهم السلام) بلکه برای صله رحم و زیارت برادران دینی نیز هجرت إلی الله است(5).

از این رو خداوند به کسانی که ترک هجرت می کنند، می فرماید:

ص:144

«یا عِبادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِی واسِعَةٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ»(1)

و ازرسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود: «من فرّ بدینه من أرضٍ إلی أرضٍ و إن کان شبراً من الأرض، استوجبت له الجنّه و کان رفیق ابراهیم(علیه السلام)»(2) یعنی کسی که به خاطر دین خود از محلی به محل دیگری فرار کند ولو به اندازة یک وجب باشد من بهشت را برای او واجب می کنم و در بهشت رفیق حضرت ابراهیم (علیه السلام) و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلّم) خواهد بود.

مؤلف گوید: خوب است در اینجا سخنی از استحباب مرابطه نیز به میان بیاید.

مرحوم مقدس اردبیلی در کتاب مجمع الفائده گوید: «یستحبّ المرابطه بنفسه و بفرسه و غلامه و إن کان الإمام غائباً» سپس گوید: حدّ مرابطه سه روز تا چهل روز است و اگر بیشتر شود ثواب جهاد دارد و این استحباب ادامه دارد تا خداوند امام زمان(علیه السلام) را ظاهر کند ...

سپس گوید: مرابطه این است که انسان برای حفظ و امنیت مسلمانان، از مرزهای کشور اسلامی مراقبت کند، و اصل لغت مرابطه از «رباط الخیل» است، چرا که هر قومی از مسلمانان اسب های خود را برای جنگ کنار همدیگر قرار می داده اند، از این رو اقامت بر سر مرزها را رباط و مرابطه گفته اند ، گرچه اسبی در آن نباشد و فضیلت مرابطه فراوان و مورد اتفاق است، چنان که سلمان (رضی الله عنه) گوید: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) شنیدم که فرمود: رباط یک شبانه روز بهتر از یک ماه روزه و عبادت شبانه است واگر مرابط در این راه بمیرد ثواب اعمالی که انجام می داده برای او ادامه دارد، و رزق او نیز جاری است و از فتنه های قبر در امان می ماند(3).

ص:145

سپس گوید: مرابطه در زمان غیبت مستحبّ است. و در زمان ظهور آکد است(1).

ص:146

مفسرین گویند: اگر یک نفر در مجلسی دروغی بگوید و اهل مجلس بخندند خداوند بر آنان غضب خواهد نمود، وحضرت رضا(علیه السلام) می فرماید: «إذا سمعت الرجل یجحد الحقّ و یکذّب به و یقع فی أهله، فقم عنه و لا تقاعده»(1)

یعنی هنگامی که شنیدی کسی حق و آئین الهی را انکار و تکذیب می کند و به اهل آن توهین می نماید، از کنار او برخیز و با او ننشین.

جز این که نشستن با آنان برای جلوگیری از کفر و استهزای آنان باشد و حضور مسلمانان مانع از سخنان کفرآمیز و استهزای آنان بشود و یا مسلمان بخواهد با کفرشان مقابله کند و آنان را با استدلال صحیح محکوم نماید و این نهی ازمنکر بزرگی خواهد بود، بلکه جهاد در راه خداوند محسوب می شود، و هر مسلمانی باید خود را برای آن مسلح نموده باشد.

خداونددر آیه68 سوره انعام می فرماید: «وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْری مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» یعنی اگر فراموش کردی و شیطان تو را غافل نمود و با آنان نشستی، هنگامی که به خود آمدی و یادآور شدی، ازآنان دور شو و با آنان ننشین» البته این خطاب از باب «إیاک أعنی فاسمعی یا جاره» است یعنی در ظاهر خطاب خداوند به پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) است و لکن در باطن خطاب به امّت اوست.

محمدبن فضیل گوید حضرت رضا(علیه السلام) در تفسیر آیه «وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقِینَ وَ الْکافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً»(2)

فرمود: اگر از کسی شنیدی که دین خدا را تکذیب و انکار می کند، و به اهل آن توهین می نماید، از نزد او برخیز و با او ننشین(3).

ص:147

امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: خداوند ایمان را بر اعضای بدن انسان تقسیم کرده است، و بر گوش او واجب نموده که از حرام پرهیز کند و به آن چیزی که خدا حرام نموده گوش ندهد، چنان که می فرماید: «وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ ...» و سپس محل نسیان و فراموشی را استثنا نمود ه و می فرماید : «وَ إِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْری مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِین» و نیز می فرماید: «فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ»(1)

و نیز می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»(2) و می فرماید: «وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ»(3) و می فرماید: «وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً»(4) سپس فرمود: و این ایمانی است که خداوند بر گوش واجب نموده است و گوش نباید به چیزی که بر او حلال نیست توجّه کند(5).

عامرشعبی گوید: عمربن خطاب نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) آمد و با او صحیفه ای بود و در آن به عربی از تورات چیزهایی را نوشته بود و چون بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) خواند آن حضرت غضب نمود - به حدّی که غضب در صورت او ظاهر شد، و عمر گفت: «پناه به خدا می برم از غضب او و غضب رسول او(صلی الله علیه و آله و سلّم) سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) بالای منبر رفت و فرمود: ای مردم از یهود چیزی سؤال نکنید، آنان هرگز شما را هدایت نمی کنند، در حالی که خود را گمراه کردند، و بسا آنان باطلی را به شما می گویند، و شما آن را تصدیق می کنید، و یا حقی را

ص:148

می گویند و شما آن را تکذیب می کنید. سپس فرمود: اگر موسی(علیه السلام) الآن بین شما می بود چاره ای جز پیروی از من نداشت(1).

مرحوم علی بن ابراهیم با سند خود از لقمان نقل نمود ه که به فرزند خود فرمود : ای فرزند عزیزم، با دقت به مجالس بنگر، و اگر دیدی اهل آن ها به یاد خدا [و اهل تقوا] هستند با آنان بنشین تا اگر عالم باشی، علم تو برای تو نافع باشد، و اگر جاهل باشی، از علم آنان استفاده کنی و شاید خداوند سایه رحمت خود را بر آنان بیفکند و شامل حال تو نیز بشود، و اگر در آن مجالس مردمی را دیدی که یاد خدا نیستند، با آنان ننشین چرا که اگر عالم باشی علم تو برای تو سودی ندارد و اگر جاهل باشی آنان بر جهل تو می افزایند و شاید خداوند بر آنان عقوبتی بفرستد وشامل حال تو نیز بشود(2).

امام جواد(علیه السلام) فرمود : «إیّاک و مصاحبة الشریر فإنّه کالسیف المسلول یحسن منظره و یقبح آثاره[أثره]. یعنی از همنشینی با انسان شرور پرهیز کن چرا که مَثَل او مَثَل شمشیر زهرآلود است که ظاهر آن زیباست و آثار آن قبیح و خطرناک است(3).

حاصل این که هم نشینی با افراد فاسد و دور از خدا ، انسان را به فساد و گناه و انحراف می کشد چنان که فرزند نوح با هم نشینی با افراد فاسد از ایمان به خدا و اعتقاد به نبوّت پدر خود محروم شد و چون حضرت نوح هنگام غرق شدن او گفت : خدایا این فرزند از خانوادة من است [و تو وعده دادی که اهل مرا از عذاب نجات بدهی] خداوند فرمود: «إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِح»(4)

و علت جدا شدن فرزند

ص:149

از پدر این بود که فرزند نوح از پدر اطاعت نکرد و به دنبال دشمنان او رفت و از آنان اطاعت نمود و به این خاطر خداوند به نوح(علیه السلام) فرمود: «إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ» و اهلیّت او را از پدر سلب نمود و این مسأله ی بسیار مهمی است، و ما نیز اگر از امامان خود پیروی نکنیم اهلیّت و ارتباط ما از آنان قطع خواهد شد، و لا حول و لا قوة إلّا بالله العلیّ العظیم.

از این رو خداوند می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(1)

و شرط ایمان و تقوا را ارتباط تنگاتنگ با ائمه(علیهم السلام) قرار داده است، و در زیارت جامعه نیز امام هادی(علیه السلام) می فرماید: مقابل قبر هر امامی بگویید: «فمعکم معکم لا مع غیرکم ... و برئت إلی الله عزّوجلّ من اعدائکم و من الجبت و الطاغوت و الشیاطین و حزبهم الظالمین لکم الجاحدین لحقّکم و المارقین من ولایتکم ...»

بنابراین ارتباط با دشمنان - به معنای اظهار محبّت و دوستی با آنان - و اعتماد به وعده هایشان بلکه ارتباط با مخالفین و اهل شرک و بدعت و اهل گناه و فسق ،امضای کفر و شرک و انحراف از اهل البیت(علیهم السلام) خواهد بود و ارتباط ما با آنان قطع خواهد شد، از این رو اهل البیت(علیهم السلام) فرموده اند: «رفتن در دستگاه ظلمه و طاغوت ها و ارتباط دوستی با آنان - در غیر موارد تقیّه و ضرورت - ارتباط شما را با اولیای دین و خاندان نبوت قطع می کند» و ما باید تنها با اولیای خدا ارتباط داشته باشیم و از دشمنانشان بیزار باشیم لذا امام صادق(علیه السلام) به شخصی که خدمت آن حضرت می آمد و با طاغوت زمان نیز رفت و آمد داشت فرمود: یا اینجا بیا و یا آنجا برو و دوگانه مباش» .

آری منحرف شدند کسانی که با بودن امیرالمؤمنین(علیه السلام) اطراف معاویه رفتند و با بودن ائمه(علیهم السلام) - به خاطر دنیا - اطراف دشمنانشان رفتند و در نهایت در لشگر بنی امیّه و بنی مروان و بنی عباس سر در آوردند و به جنگ با امامان خود برخاستند، امروز نیز ما باید ولایت فقها و جانشینان امام زمان(علیه السلام) را بپذیریم و از آنان پیروی کنیم و از دشمنان اسلام هر که باشد بیزار باشیم و با آنان

ص:150

ارتباط دوستی برقرار نکنیم و گرنه ولایت ما از خداوند قطع خواهد شد و خداوند به ما کمک نخواهد نمود و مغلوب خواهیم شد و ... أعاذنا الله من مضلّات الفتن.

مؤلف گوید: در این زمان ها مؤمن با تقوا - برای حفظ دین خود- باید از چیزهای فراوانی پرهیز نماید، چرا که دام های شیاطین فراوان است بلکه باید - طبق آنچه در روایات آخرالزمان آمده - مانند آهو از این کوه به آن کوه و از این درّه به آن درّه فرار کند، تا گرفتار انحراف و گناه و صیّادان ودزدان دین نشود، چرا که در روایتی آمده که در آخرالزمان شخصی اّول روز ایمان دارد و آخر آن ایمان ندارد، و یا اول شب ایمان دارد و چون صبح می شود ایمان ندارد(1)

و در روایتی آمده که در آخرالزمان چیزهایی از مغرب زمین می آید و دین و اعتقاد مسلمانان را دگرگون می کند، و در روایتی آمده که عافیت وسلامت دین ده جزء است و نه جزء آن در کناره گیری از مردم است و یک جزء دیگر آن در صمت و خاموشی می باشد(2).

و در روایت دیگری آمده که در آخرالزمان حفظ زبان و نشستن در خانه، حصن خوبی است برای حفظ دین مؤمن(3).

و در روایت دیگری آمده که هنگام خروج از خانه وضو بگیر [تا در حال عبادت باشی] چرا که معلوم نیست به خانه ی خود بازگردی.

و در روایت دیگری آمده که مؤمن در آن زمان غریب است و کسی رعایت حرمت او را نمی کند، و همواره دل او از دیدن معاصی و گناهان ذوب می شود، چرا که قدرت جلوگیری از آن ها را ندارد(4).

ص:151

امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: گروهی از مردم راغب و طالب دنیا هستند، و باکی ندارند که آنچه به دست می آورند از راه حلال باشد و یا از راه حرام، و علامت مؤمن در آن زمان این است که با دقّت می نگرد [چه چیزی را خداوند بر او واجب نموده؟و] چه حقّی به گردن اوست؟ تا به وظیفه خود عمل کند، و نیز می نگرد تا مخالف حق را بشناسد و از او بیزاری بجوید، گرچه خویش و نزدیک او باشد ...(1).

مؤلف گوید: برخی ازخطرهای آخرالزمان مانند انحراف جوانان از دین و ترک واجبات و انجام محرّمات، به خاطر عدم توجّه پدر و مادرها به تربیت فرزندان خود می باشد ، چرا که آنان فرزندان خود را از کودکی به نماز و حجاب و آداب دینی تربیت نمی کنند، بلکه آنان را به دست خود وارد به گناه و کارهای خلاف دین می نمایند، از این رو رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: وای بر فرزندان آخرالزمان، از پدرانشان. گفته شد: یا رسول الله، پدران مشرک و کافر آنان را می فرمایید؟ فرمود: پدران مؤمن آنان را می گویم، که واجبات دین را به آنان یاد نمی دهند و اگر فرزندانشان بخواهند به مراکز دینی مراجعه کنند، از آنان جلوگیری می نمایند و تنها می خواهند از آنان بهرة دنیایی داشته باشند، سپس فرمود: من از چنین پدر و مادرهایی بیزارم، و آنان نیز از من بیزار می باشند(2).

ص:152

ص:153

«ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدینَ عَلی أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُونَ»(1)

ترجمه: مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند در حالی که بر کفر خویش گواهند! آنها اعمالشان نابود و بی ارزش شده؛ و در آتش دوزخ، جاودانه خواهند بود.

استفاده می شود که مسلمانان نباید اجازه بدهند ، کفّار و مشرکین حتی مساجد آنان را بنا کنند، وگرنه اعمال نیک آنان باطل و نابود می شود، و در دوزخ مخلّد و جاودان خواهند بود.

از سویی از آیات و روایات فراوانی استفاده می شود که شرط ایمان هر مؤمنی بیزاری از کفار و مشرکین و ستمکاران است و مسلمانان باید دشمن ظالم و حامی و پشتیبان مظلوم و ستمدیده باشند، و هر چه می توانند خود را در مقابل دشمنان اسلام تجهیز و مسلّح نمایند ، تا دشمن از آنان هراس کند و طمعی به آنان نداشته باشد، بلکه اگر خطری از دشمن احساس نمودند، باید آماده نبرد با آنان باشند،

چرا که کید کافران ضعیف و مانند تار عنکبوت می باشد و اگر مسلمانان به خدای خود اعتماد کنند خداوند به آنان کمک خواهد نمود و پیروز خواهند بود، گرچه عدد آنان کم باشد، چرا که پیروزی از ناحیه خداوند است، و آیات در این بخش فراوان است به برخی از آن ها اشاره می شود.

خداوند در سوره انفال می فرماید:

«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ ءٍ فی سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ»(2)

یعنی، برای مقابله با آن ها [ یعنی دشمنان]، هر چه در توان دارید از نیرو و از اسبهای ورزیده آماده سازید، تا به وسیله آن، دشمن خدا و دشمن شناخته شده خویش را بترسانید! و دشمنان دیگری غیر از اینها، که شما آنها را به علت نفاقشان نمی شناسید و خدا آنها را می شناسدبه ترسانید . و هر چه در راه خدا و تقویت اسلام انفاق کنید، بی کم و کاست به شما بازگردانده می شود، و به شما ستم نخواهد شد.

ص:154

و از برخی از آیات استفاده می شود که، به خدا و قیامت ایمان ندارند کسانی که با دشمنان خدا و رسول او ارتباط دوستی برقرار می کنند، گرچه دشمنان خدا و رسول او، پدران و فرزندان و برادران و قوم و قبیله آنان باشند.

و اما کسانی که با دشمنان خدا و رسول او ارتباط دوستی برقرار نمی کنند، دارای ایمان محکم و راسخی هستند، و خداوند از آنان خشنود و راضی خواهد بود، و مورد تأیید خداوند هستند، و در بهشت مخلّد و جاوید می باشند، و آنان حزب الله هستند، و حزب الله رستگار و پیروز هستند چنان که خداوند در سوره مجادله به پیامیر خود (صلی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید:

«لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فی قُلُوبِهِمُ الْإیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(1)

یعنی، هیچ قومی را نمی یابی که ایمان به خدا و روز رستاخیز داشته باشند وبا دشمنان خدا و پیامبرش دوستی کنند، هر چند پدران یا پسران یا برادران یا خویشاوندانشان باشند؛ آنان کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه دل هایشان نوشته و با روحی از ناحیه خودش آنها را تأیید فرموده، و آنها را در باغ های بهشتی وارد می کند که نهرها از پای درختانش جاری است، وجاودانه در آن می مانند؛ وخدا از آنها خشنود است، و آنان نیز از او خشنودند؛ آنها «حزب اللّه»اند؛ و بدانیدکه «حزب اللّه» پیروز و رستگارند.

اساساً اهل ایمان، با کفّار سازش ناپذیر اند، و با آنان دشمنی سختی دارند، همان گونه که با هم کیشان خود از مؤمنان دیگر اهل رحمت می باشند، و این اقتضای ایمان آنان است و جز این نمی توانند باشند، همان گونه که منافقین در باطن با هم کیشان خود ارتباط دوستی و محبّت دارند چنان که خداوند دربارة منافقین می فرماید:

ص:155

«هُمُ الَّذینَ یَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلی مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّی یَنْفَضُّوا وَ لِلَّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَفْقَهُونَ * یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ»(1)

یعنی، آنها کسانی هستند که می گویند: «به افرادی که نزد پیامبر خدا هستند انفاق نکنید تا پراکنده شوند.» غافل از این که خزاین آسمانها و زمین از آنِ خداست، ولی منافقان نمی فهمند. آنها می گویند: «اگر به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می کنند!» در حالی که عزّت مخصوص خدا و پیامبر او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی دانند.

و دربارة مؤمنین می فرماید:

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً»(2)

یعنی، محمد فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته تو آنها را در حال رکوع و سجود می بینی در حالی که همواره فضل و رضای خدا را می طلبند؛ و نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات است و توصیف آنان در انجیل، همانند زراعتی است که جوانه اش را خارج ساخته، و سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و به قدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وا می دارد؛ این برای آن است که کافران را به خشم آورد! و کسانی از آنها که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اندرا ، خداوند وعده آمرزش و پاداش عظیمی داده است.

ص:156

روایات در این بخش فراوان است و زیباترین آن ها سخن امیرالمؤمنین(علیه السلام) است که در ضمن وصیّت نامه خود - پس از ضربت ابن ملجم ملعون - به فرزندان خود امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام)و خانواده و همه کسانی که این وصیّت نامه به دست آنان می رسد فرمود:

« ... کونا للظالم خصماً و للمظلوم عونا و ... »

یعنی، شما باید دشمن ظالم و یاور ستمدیده باشید ...

و چه باید کرد که امروز در کشور جمهوری اسلامی گروهی به این موضوع توجّه نکرده اند و خواهان ارتباط با دشمنان اسلام و مسلمین هستند و می گویند: «ما باید با همه کشورها تعامل داشته باشیم

و شعار مرگ بر طاغوت ها و ستمگران و مستکبرین مانند آمریکا و اسرائیل و امثال آنان باید ترک شود» با آن که می دانند یکی از فروع دین بلکه به نظر نویسنده از اصول دین ما، تولّی و تبرّی می باشد و آیات قرآن و سخنان معصومین (علیهم السلام) صریح در این معناست، چنانکه گذشت ،أعاذنا الله من مضلّات الفتن.

ص:157

بعضی گفته اند: تعظیم حرمات و شعائر دینی، به معنای این است که انسان مؤمن باید اعتقاد حکمت دربارة آن ها داشته باشد، و بداند که آن ها حق و مطابق حکمت می باشد و به همین خاطر این تعظیم به قلوب نسبت داده شده است و باچنین اعتقادی انسان شدیداً خود را از هتک حرمت دور می نماید و هرگز واجبی را ترک و یا حرامی را مرتکب نمی شود(1).

و در جای دیگر گوید: کلمه «ذلک» در دو آیه بالا و جاهای دیگر قرآن ابتدای کلام است و تقدیر آن «الأمر ذلک» است و برخی از مفسرین گفته اند: بهتر این است که بگوییم: این جمله به معنای خلاصه سخن و فصل خطاب است، مانند آیه «هذا وَ إِنَّ لِلطَّاغِینَ لَشَرَّ مَآب» یعنی نهایت سخن این است که افراد طغیانگر در قیامت بازگشت بسیار بدی خواهند داشت(2).

مرحوم فیض در تفسیر صافی ذیل آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّه»(3) گوید: شعائر جمع شعیرة است و آن ها علامت ها و چیزهایی است که خداوند آن ها را شعار دین خود قرار داده است، مانند برخی از اعمال حج ، و مقصود از «لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّه» این است که حرمت های دین خدا را سبک نشمارید و به آن ها بی احترامی نکنید(4).

ص:158

مرحوم آیت الله خوئی در تفسیر «البیان» ذیل آیه «وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ» گوید: زیارت قبر پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) و قبور اولیاءالهی و احترام به آن ها تعظیم شعائرالله است و روایات زیادی نیز دلالت بر استحباب زیارت قبور آنان دارد(1).

مرحوم آیت الله طباطبایی در تفسیر المیزان گوید: شعائر در این آیات به معنای علامات و نشانه های دین است و شامل جمیع احکام و حدود الهی می شود و مقیّد به صفا و مروه نیست بنابراین هر چیزی که از نشانه های دین الهی و آیات و علامات آن باشد، تعظیم آن لازم و نشانه تقوای قلب است سپس گوید:

آری برای هیچ صاحب عقلی پوشیده نیست که احترام به شعائر الهی و نشانه های حق [مانند احترام به اولیای خداوند، در زمان حیاتشان و زیارت قبور آنان و توسّل به آن ها پس از رحلت آنان از دنیا از شعائر است ولکن] به معنای پرستش آنان نیست [بلکه به معنای وساطت و شفاعت آنان از بنده ، نزد خداوند است] و هرگز به معنای استقلال آنان در نفع و یا ضرر و یا موت و یا حیات نیست و گر نه از شعائر بودن خارج می شود و داخل در الوهیّت و شرک به خدای عظیم خواهد بود، والعیاذ بالله تعالی(2).

مؤلف گوید: این سخنان پاسخ به تهمت های وهابیّت به شیعیان است که می گویند: «زیارت قبور پیامبران و ائمه(علیهم السلام) و توسل به آنان برای قضای حوائج ، شرک و حرام و بدعت است».

ص:159

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه «وَ مَنْ یُعَظِّمْ حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ» می فرماید: مقصود از «حرمات» سه حرمت است، که تعظیم آن ها واجب می باشد، و کسی که یکی از این حرمت ها را قطع کند، مشرک به خدا خواهد شد:

1- شکستن حرمت خدا وند نسبت به کعبه و خانه خدا.

2- تعطیل کتاب خدا - یعنی قرآن- و عمل کردن به غیر آن.

3- منع کردن از آنچه خداوند - نسبت به محبت و اطاعت از ما - بر مردم واجب نموده است(1).

ص:160

برخی از شارحین نهج البلاغه گویند: شفاعت قرآن نطق آیات قرآن است، به مطابقت عمل عامل با آیات قرآن.

مرحوم کلینی در کتاب کافی ذیل عنوان «کتاب فضل القرآن» روایات فراوان و مفصّلی را نقل نموده و ما بخشی از آن ها را برای تبرّک و اعتبار و توجّه به قرآن نقل می کنیم به امید ارتباط بیشتر ما با قرآن.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) [به اصحاب خود] فرمود: ای مردم امروز شما در صلح و امنیّت هستید، و لکن سفری در پیش دارید، که به منزلة مرکب شماست و شما بر پشت آن سوارید، و او شما را به سرعت به مقصد می رساند، چرا که شما می بینید، شب و روز، و خورشید و ماه، هر تازه ای را کهنه، و هر دوری را نزدیک ، و هر موعودی را برای شما آماده می کنند، پس برای این سفر طولانی، توشه خود را آماده کنید.

در این هنگام مقدادبن اسود برخاست و گفت: یا رسول الله دار هُدنه و صلح چیست؟ فرمود: مقصود من خانه دنیاست که دار بلاغ [و اتمام حجّت] و دار جدایی و انقطاع است، پس به هوش باشید و چون فتنه های کور، مانند شب تیره شما را متحیّر نمود، بر شما باد به قرآن، چرا که قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعت او پذیرفته می شود، و شکایت کننده ای است که شکایت او رد نمی شود، و کسی که قرآن را جلودار و راهنمای خود قرار بدهد، قرآن او را به بهشت می برد، و کسی که قرآن را پشت سر خود قرار بدهد، قرآن او را به دوزخ سوق می دهد، و قرآن دلیل و راهنمای خوبی است، و کتابی است که در آن تفصیل و بیان و راه رسیدن به حق آماده شده است و حق و باطل را از همدیگر جدا می کند، و سخن بیهوده ای در آن نیست، و او را ظاهری و باطنی است، ظاهر آن حکم الهی است، و باطن آن دانش

ص:161

[دیگری] است، ظاهر آن شیرین و مسرّت بخش است، و باطن آن عمیق و دارای اسرار است، او دارای نجوم و نشانه هایی است و نشانه های آن دارای اسرار و نشانه های دیگری است، و عجائب آن تمام نمی شود، و غرائب آن کهنه نمی گردد، او دارای چراغ های هدایت، و منار حکمت، و دلیل و راهنمای معرفت است ، برای کسی که راه معرفت را شناخته باشد ...(1).

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: من نخستین کسی هستم که در قیامت بر خدای جبّار وارد می شوم، و سپس کتاب خدا و اهل بیت من وارد می شوند، و پس از آن امّت من وارد می شوند، و من از آنان سؤال خواهم نمود که با کتاب خدا و اهل بیت من چه کردید(2)؟

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: این قرآن منار هدایت و چراغ روشن [حق] است، پس باید قاری قرآن چشم باز کند، و نظر خویش را برای بهره برداری از آن بگشاید، چرا که تفکّر، مایه حیات قلب بصیر است، و همان گونه که انسان در تاریکی با نور حرکت می کند، انسانی که به دنبال حقیقت است نیز باید با چراغ تفکّر، حقیقت را بیابد(3).

مؤلف گوید: عظمت قرآن به قدری است که خداوند برای آن سوگند یاد نموده و آن را عظیم شمرده و می فرماید

ص:162

«فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ * وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ * إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ * فِی کِتابٍ مَکْنُونٍ * لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ * تَنْزِیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ»(1)

یعنی « سوگند به جایگاه ستارگان (در جوّ وسیع) و به زمان غروب و سقوط آنها، و به اوقات نزول اجزای قرآن، و البته اگر بدانید این سوگندی است بزرگ (زیرا او اولا از ادلّه توحید و قدرت حق در تکوین است و ثانیا از ادلّه حکمت و رحمت او در تشریع است)، و به یقین این قرآن صاحب کرامت (و ستوده و نفیس، و گرامی در نزد فرستنده آن ، و پذیرندگانش) میباشد، ودر نوشته ای مستور (و لوحی محفوظ از تغییر و تبدیل) نگاشته شده است، وآن (لوح نوشته) را لمس نکنند، جز فرشتگان پاکیزه شده (از کدورت تجسّم و معاصی)، و خطوط این قرآن را لمس نکنند ، جز پاکان از حدث، و معارف آن را ندانند، جز پاکیزگان از رذایل اخلاقی، و حقایق عرفانی آن را درک ننمایند، جز پاکان از تعلّق دل به غیر معبود، وآن فرستاده ی پروردگار جهانیان است (به لوح، و از آن به جبرئیل و از وی به قلب پیامبر، و از آنجا به متن جامعه).

امیرالمؤمنین(علیه السلام)پس از آن که قرآن را جمع آوری کرد، و عمر گفت: آن را به ما بده . فرمود: «قرآنی که نزد من است را جز پاکان و اوصیای از فرزندان من نباید لمس کنند، و با آن تماس بگیرند» عمر گفت: آیا وقت معیّنی برای اظهار قرآن شما هست؟ فرمود: آری، هنگامی که قائم از فرزندان من قیام کند، او این قرآن را ظاهر خواهد نمود و مردم را بر عمل به آن وادار خواهد کرد، و به واسطه قرآن سنّت ها جاری و برقرار می شود(2).

ص:163

امام کاظم(علیه السلام) می فرماید: جز افراد با وضو و یا غسل ،کسی نباید با قرآن تماس پیدا کند، چرا که خداوند می فرماید: «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»(1)

امام باقر(علیه السلام) در تفسیر آیه «الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِین»(2)

می فرماید: مقصود از عضین قریش هستند. و مرحوم طبرسی گوید: «الَّذِینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِین» یعنی فرّقوه و جعلوه أعضاء(3).

و در تفسیر آیه «وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً»(4)

حضرت رضا(علیه السلام) فرمود: مردم مأمور شدند که در نماز قرآن بخوانند، تا قرآن مهجور و ضایع نشود و محفوظ و مدروس باشد، و علت این که نماز با سورة حمد شروع می شود این است که در سورة حمد جمیع خیر و حکمت جمع شده است ...(5).

حرمت و تعظیم پیا مبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلّم)

حرمت وتعظیم پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) در چند چیز است:

1- باید مردم او را پیامبر و فرستادة خدا بدانند، و احترام به او را احترام به خداوند، و اطاعت از او را اطاعت از خداوند بدانند، و اگر او دستوری و حکمی را ایراد نمود، از حکم او تخلّف نکنند و گرنه به او ایمان نیاورده اند، و اگر امر جامع و مصلحت عامّه ای رخ دهد، باید آمادة دستور او باشند، و بدون اجازه از گرد او متفرق نشوند، چنان که خداوند می فرماید:

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا کانُوا مَعَهُ عَلی أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّی یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولئِکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ

ص:164

اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(1)

یعنی«جز این نیست که مؤمنان (واقعی) کسانی هستند که به خدا و فرستاده او ایمان آورده اند و چون در کار مهم اجتماعی (مانند امر مشورتی، جنگ، جمعه و عید) با او باشند از نزد او نر وند تا از او اجازه بگیرند، و کسانی که از تو اجازه می خواهند آنهایند که به خدا و فرستاده او ایمان دارند، پس اگر برای برخی از کارهایشان از تو اجازه طلبند به هر کس از آنها که بخواهی اجازه ده و برای آنها از خدا طلب آمرزش کن، که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»

و می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»(2)

یعنی«و ما هیچ رسولی را نفرستادیم مگر آنکه - به اذن خدا - از وی اطاعت شود. و اگر آنان هنگامی که به خویشتن ستم کردند نزد تو می آمدند، واز خداوند آمرزش می خواستند و رسول خدا نیز برای آنها طلب آمرزش می کرد بی تردید خدا را بسیار توبه پذیر و مهربان می یافتند.»

و می فرماید: «فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً»(3)

یعنی « چنین نیست (که آنها ایمان داشته باشند)، سوگند به پروردگارت که آنان ایمان نمی آورند تا آنگاه که تو را در آنچه میان خود اختلاف دارند داور سازند، سپس در نفس خویش هیچ تنگی و ناراحتی نسبت به آنچه تو حکم داده ای نیابند و کاملا تسلیم تو گردند.» همانگونه که میفرماید :

«فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ»(4)

یعنی« کسانی که از فرمان او سرمی پیچند باید بر حذر باشند از این که گرفتاریی (در دنیا) یا عذابی دردناک (در آخرت) به آنها برسد.»

2- هرگز بر خدا و رسول او - در حکم و قضاوت - پیشی نگیرند، چنان که خداوند می فرماید:

ص:165

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(1)

یعنی «ای کسانی که ایمان آورده اید، بر خدا و فرستاده او، تقدّم نجویید و پیش از آنان رأی ندهید و حکم نکنید ، و از خدا پروا کنید، که خدا شنوا و داناست.»

3- صدای خود را بر صدای پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) بالا نبرند، و با درشتی با او سخن نگویند، چرا که با این عمل عبادت آنان حبط و بی ارزش می شود، چنان که خداوند می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ»(2)

یعنی «ای کسانی که ایمان آورده اید، (به خاطر رعایت ادب و مقام پیامبر) صدای خود را (هنگام صحبت) بلندتر از صدای پیامبر نکنید، و با او بلند سخن نگویید ، همانند آنکه با یکدیگر بلند سخن می گویید، مبادا عمل هایتان حبط و تباه گردد و خود ندانید.» (زیرا ایذاء پیامبرپاداش اعمال را تباه میکند).

بلکه باید صداهای خود را مقابل رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) پایین بیاورید تا خداوند روح تقوا به شما بدهد و برای شما آمرزش و پاداش بزرگی باشد. چنان که خداوند می فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوی لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ»(3)

یعنی « کسانی که صداهای خود را نزد رسول خدا پایین می آورند کسانی اند که خداوند دل هایشان را برای پرهیزکاری آزموده (و آماده ساخته) است و آنان را آمرزش و پاداشی بزرگ است.»

4- چون به درب خانه پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) می رسند با فریاد او را صدا نزنند و ادب را رعایت کنند تا او از خانه خارج شود و سخن خود را با او مطرح نمایند، چنان که خداوند می فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ * وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّی تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(4)

ص:166

یعنی « کسانی که تو را از پشت اتاق هایت صدا می زنند بیشتر آنها نمی فهمند (که حرمت تو را نگاه نمی دارند). و اگر آنها صبر می کردند تا به سوی آنها بیرون آیی حتما برای آنها بهتر بود و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»

5- با سخنان و کارهای خود پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) را به خشم نیاورند، چرا که خشم او خشم خداوند است و خشم خداوند موجب عذاب و عقاب شدید خواهد بود چنان که خداوند می فرماید:

«ذلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ مَنْ یُشاقِقِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ»(1)

یعنی «این (کیفر) به خاطر آن است که آنها با خدا و رسول او ستیزه و دشمنی نمودند، و هر کس با خدا و رسولش ستیزه و دشمنی کند (باید بداند که) خداوند سخت کیفر است».

6- انتظار نداشته باشند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از آنان اطاعت کند، چرا که اطاعت آن حضرت از آنان نظام دیانت و وحی و حقوق مسلمانان را برهم می زند و خداوند می فرماید:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ»(2)

یعنی « بدانید که رسول خدا در میان شماست (پس شما باید گوش به فرمان او باشید و)، اگر او در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند مسلّما در سختی و هلاکت می افتید، و لکن خدا ایمان را محبوب شما نمود و آن را در دل هایتان بیاراست، و کفر و نافرمانی و گناه را در نظرتان مبغوض کرد (تا از هلاکت نجات یابید) چنین کسانی ره یافته اند.»

7- بر پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) به خاطر ایمانشان منّت نگذارند، چرا که خداوند بر آنان منّت دارد ، که پیامبری بر ایشان فرستاده و آنان را دعوت به ایمان نموده و توفیق قبول ایمان به آنان داده است، همان گونه که می فرماید:

ص:167

«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ»(1)

یعنی « به یقین خداوند بر مؤمنان منّت نهاد آن گاه که در میان آنها فرستاده ای از خودشان (نه از فرشته و نه از جن) برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و پاکشان گرداند و کتاب (آسمانی) و احکام شریعت و معارف دین را به آنها بیا موزد، و حقا آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.»همانگونه که می فرماید:

«یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَیَّ إِسْلامَکُمْ بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَداکُمْ لِلْإِیمانِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ»(2)

یعنی «آنها بر تو منّت می نهند که اسلام آورده اند، بگو: اسلامتان را بر من منّت ننهید، بلکه اگر (در ادعای اسلام) راستگویید، این خداست که بر شما منّت دارد ، واوست که شما را به ایمان راه نمایی نموده است.»

ص:168

مرد یهودی گفت: این نیز مقصود من نبود» امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: از چیز مستور و پوشیده سؤال مکن» مرد یهودی گفت: یا باید پاسخ مرا بدهی و یا تو وصیّ این پیامبر نیستی. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: حال که اصرار می کنی به تو می گویم:

هنگامی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از مقام قرب الهی بازگشت و حجابها برای او کنار رفته بود، قبل از آن که به محل جبرئیل برسد، ملکی به او خطاب کرد: «یا احمد!» و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: لبّیک. پس آن ملک گفت: خدای متعال تو را سلام می فرستد و می فرماید: سلام ما را به سیّد ولیّ برسان. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: سیّد ولیّ کیست؟ پس آن ملک گفت: سیّد ولیّ علی بن ابیطالب است. مرد یهودی گفت: به خدا سوگند راست گفتی، من این را در کتاب پدرم (داود علیه السلام) یافته ام(1).

ص:169

مؤلف گوید: آیا حرمتی بالاتر از این هست که خداوند در معراج به پیامبر خود (صلی الله علیه و آله و سلّم) بفرماید: «سلام ما را به سیّد ولیّ برسان؟» و این به خاطر این است که امیرالمؤمنین(علیه السلام) نفس پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) است و هر دو از یک شجره هستند، و عجیب تر این است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) چون از معراج بازگشت و خواست سرگذشت خود را - در معراج - برای امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیان کند، امیرالمؤمنین(علیه السلام) شروع کرد و کل آنچه در معراج بین خداوند و پیامبر او(صلی الله علیه و آله و سلّم) گذشته بود را بیان نمود، و معلوم شد که خداوند همه پرده ها وفاصله ها را از مقابل چشم امیرالمؤمنین(علیه السلام) برداشته بوده و او نیز در کنار رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) حضور داشته است، از این رو در قصّه جنگ با مشرکین یمن چون خالدبن ولید و بریدة، امیرالمؤمنین(علیه السلام) را متهم نمودند که او کنیزی را از غنائم بیش از حق خود برداشته است، رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) خشمگین شد و فرمود: «از علی بدگویی نکنید، او از من است و من از او هستم، و او بعد از من ولیّ شما خواهد بود». و این قصّه را اهل سنّت نیز با عبارات مختلفی نقل کرده اند(1).

ص:170

و نیز فرمود: «علیّ منّی کنفسی، طاعته طاعتی، و معصیته معصیتی» و فرمود: «حرب علیٍّ حرب الله، و سلم علیّ سلم الله» و فرمود: ولیّ علیٍّ ولیّ الله، و عدّو علیٍّ عدّو الله» و فرمود: «علیّ حجة الله، و خلیفته علی عباده» و فرمود: «حبّ علیّ ایمان، و بغضه کفر» و فرمود: «حزب علیّ حزب الله، و حزب اعدائه حزب الشیطان» و فرمود: «علیّ مع الحقّ و الحقّ معه، لا یفترقان حتّی یردا علیّ الحوض» و فرمود: «علیّ قسیم الجنّة النار» و فرمود: «من فارق علیّاً فقد فارقنی، و من فارقنی فقد فارق الله عزّوجلّ» و فرمود: «شیعة علیّ هم الفائزون یوم القیامة» و فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه» و فرمود: «علیّ منّی کهارون من موسی» و فرمود: «علیّ منّی و أنا منه»(1).

و در پایان خطبه شعبانیه فرمود: «یا علیّ من قتلک فقد قتلنی، و من أبغضک فقد أبغضنی، و من سبّک فقد سبّنی، لأنّک منّی کنفسی، و روحک من روحی، و طینتک من طینتی، إنّ الله تبارک و تعالی خلقنی و إیّاک، و اصطفانی و إیّاک، فاختارنی للنبوّة، واختارک للإمامة، فمن أنکر إمامتک فقد أنکر نبوّتی، یا علیّ أنت وصییّ، و أبو ولدی، وزوج إبنتی، و خلیفتی علی أمّتی فی حیاتی و بعد مماتی، أمرک أمری، و نهیک

ص:171

نهیی، أقسم بالذی بعثنی بالنبوة و جعلنی خیر البریّة، إنّک لحجّة الله علی خلقه، و أمینه علی سرّه، و خلیفته علی عباده(1).

سلیم بن قیس هلالی گوید: من بودم که شخصی نزد امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمد و گفت: بالاترین فضیلت و منقبت شما چیست؟ امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: آیا از آیاتی که خداوند در کتاب خود نازل نموده می خواهی؟ او گفت: آری. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: خداوند می فرماید: «أَ فَمَنْ کانَ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْه»(2)

و شاهد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) من هستم.

و نیز می فرماید: «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ»(3)

و سپس آیات دیگری که دربارة او نازل شده بود را بیان نمود. سلیم بن قیس سپس گوید: آن مرد گفت: بالاترین فضیلت و منقبت شما نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) چیست؟ امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: او در غدیرخم مرا به جای خود منصوب نمود و ولایت مرا از ناحیة خداوند اعلان کرد و فرمود: «أنت منّی بمنزلة هارون من موسی» ...

سپس امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: شبی مرا، تب فرا گرفت و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)تا به صبح نزد من می آمد، و از حال من سؤال می کرد، و چون صبح شد نماز صبح را با اصحاب خود خواند و دست به دعا بلند کرد و فرمود: «خدایا علی را شفا بده، چرا که من از بیماری او تا به صبح نخوابیدم» و پس از دعای آن حضرت یکباره من شفا یافتم، و سپس در حالی که اصحاب می شنیدند به من فرمود:

«من به تو بشارت می دهم که هر چه از خدا خواستم به من عطا نمود و هر چه برای خود خواستم برای تو نیز خواستم، و من از او خواستم که تو را برادر من قرار بدهد، و او پذیرفت، واز او خواستم که تو را ولیّ هر مؤمن و مؤمنه ای قرار بدهد، و او پذیرفت» پس یکی از آن دو نفر(یعنی ابوبکر وعمر) به رفیق خود گفت: «مقصود او از این درخواست ها چیست؟ به خدا سوگند یک صاع از خرمای کهنه بهتر از

ص:172

خواستة اوست، ای کاش از خدا می خواست که ملکی را بفرستد و دشمنان او را از بین ببرد، و یا گنجی بر او نازل کند و نیاز اصحاب او را برطرف نماید...!!»(1).

ص:173

و نیز فرمود: «امّا دخترم فاطمه، سیّدة زنان عالم است از اوّلین و آخرین ، و او پارة تن من، نور چشم من، میوة دل من، روح کالبد من ، و حورای انسیّه است، و چون در محراب عبادت در پیشگاه پروردگار خود می ایستد ، نور او برای ملائکه آسمان می تابد ، همانگونه که نور ستاره ها برای اهل زمین می تابد ، و خداوند عزّوجلّ به ملائکه می فرماید: «به کنیز من که آقای زن های خلق من است بنگرید، که چگونه بدن او از خوف من می لرزد، و با قلب خود توجّه به من دارد ، ومرا عبادت می کند؟و من شما را شاهد می گیرم که شیعیان او را از عذاب دوزخ ایمن خواهم نمود»

سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هنگامی که من او را می بینم بیاد آزارهایی می افتم که بعد از من بر او وارد می شود، مثل این که می بینم او در خانه خود گرفتار آن ذلّت ها می شود، و حرمت او را هتک می کنند، و حق او را غصب می نمایند، و او را از ارث محروم می کنند ، و پهلوی او را می شکنند، و فرزند او را سقط می کنند، و او صدا می زند: «وا محمّداه» و کسی جواب او را نمی دهد، و استغاثه می کند، و کسی به فریاد او نمی رسد، و او بعد از من همواره محزون و مصیبت زده و گریان است، گاهی به یاد انقطاع وحی می افتد، و گاهی به یاد جدایی از من، و چون شب فرا می رسد، از فراق من و نشنیدن تهجّد و صوت قرآن من، وحشت می کند، چرا که او خود را با بودن من عزیز می دیده و در آن حال، ذلیل می بیند، و در این هنگام خداوند متعال ملائکه را مونس او قرار می دهد، و آنان همانند مریم دختر عمران به او می گویند:

«یا فاطمة إنّ الله اصطفاکِ وطهّرکِ و اصطفاکِ علی نساء العالمین، یا فاطمه اقنتی لربّکِ و اسجدی و ارکعی مع الراکعین» و سپس بیماری او شروع می شود، وخداوند عزّوجلّ مریم دختر عمران را نزد او می فرستد تا مونس و پرستار او باشد، و در این هنگام می گوید:

خدایا من از زندگانی دنیا و اهل آن سیر شدم، پس تو مرا به پدرم ملحق کن، و خداوند او را به من ملحق می کند، و او نخستین کسی است - از اهل بیت من- که به من ملحق می شود، و با حال اندوه و مصیبت زده نزد من می آید، و در این حال من می گویم : «خدایا لعنت کن ظالمین او را، و عذاب کن

ص:174

کسانی را که حق او را غصب کردند، و ذلیل کن کسانی را که او را ذلیل نمودند، و در آتش خود مخلّد کن کسی را که به پهلوی او زد، تا او فرزند خود را سقط نمود» و ملائکه آمین می گویند...(1).

امام صادق(علیه السلام) فرمود: برای فاطمه(علیهاالسلام) نزد خداوند عزّوجلّ نُه اسم است : فاطمه، صدیقه، مبارکة، طاهرة،زکیّه ، راضیة، مرضیّة، محدَّثه، زهراء. سپس فرمود:

آیا می دانی تفسیر فاطمه چیست؟ او به این خاطر فاطمه نامیده شد، که از هر شرّی جدا می باشد، و اگر امیرالمؤمنین(علیه السلام) با او ازدواج نمی کرد، تا قیامت روی زمین- از آدم تا آخر دنیا- برای او همتایی نبود.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: روز قیامت دخترم فاطمه(علیهاالسلام) بر ناقه ی بهشتی سوار می شود که [بسیار زیباست و] بر سر او تاجی از نور خواهد بود .... و در سمت راست او هفتاد هزار ملک، و در سمت چپ او هفتاد هزار ملک و پشت سر او هفتاد هزار ملک قرار دارند، و جبرئیل افسر ناقة او را می گیرد، و با صدای بلند می گوید: ای مردم چشمان خود را پایین بیندازید تا فاطمه عبور کند، پس هر پیامبر مرسل و هر صدّیق و شهیدی چشم خود را پایین می اندازد، و فاطمه(علیهاالسلام) عبور می کند تا محاذی عرش الهی قرار می گیرد و سپس از ناقه خود پایین می آید و می گوید:

ص:175

«الهی و سیّدی احکم بینی و بین من ظلمنی، اللّهمّ احکم بینی و بین من قتل وُلدی» یعنی «خدایا حکم کن بین من و بین کسانی که به من ظلم کردند، خدایا حکم کن بین من و بین کسانی که فرزندان مرا کشتند».

پس از ناحیه خداوند ندا می رسد: «ای حبیبة من، و ای دختر حبیب من، هر چه می خواهی از من بخواه تا به تو عطا شود، و برای هر کس می خواهی شفاعت کن تا پذیرفته شود، به عزّت و جلالم سوگند، امروز هیچ ظالمی نمی تواند از حکم من خارج شود» پس فاطمه(علیهاالسلام) می گوید: الهی و سیّدی ذریّتی و شیعتی و شیعة ذریّتی و محبّی و محبّ ذریّتی» یعنی خدایا به فریاد ذریّه و شیعیانم و شیعیان ذریّه ام و دوستانم و دوستان ذریّه ام برس. پس از ناحیه خداوند ندا می رسد: کجایند ذریّه فاطمه و شیعیان و دوستان او و دوستان ذریّه او؟ پس آنان می آیند در حالی که ملائکه آن ها را احاطه کرده اند، و فاطمه(علیهاالسلام) از جلو حرکت می کند و آنان را داخل بهشت می نماید(1).

مؤلف گوید: این بخشی ازحرمت ومقام و منزلت فاطمه(علیهاالسلام) نزد خدا و رسول او می باشد، و ما فضائل این بانوی نمونه عالم را در کتاب «أسوة النساء» ودر کتاب «بانوان نمونه« بیان نمودیم مراجعه شود.

ص:176

ص:177

و فرمود: من مات علی حبّ آل محمّد مات شهیداً، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد مات مغفوراٌ له، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد مات تائباً، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد مات مؤمناً مستکمل الایمان، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد بشرّه ملک الموت بالجنّه، ثمّ منکر و نکیر، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد یزفّ إلی الجنه کما تزفّ العروس إلی بیت زوجها، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد فتح له فی قبره بابان إلی الجنه، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد جعل الله قبره مزار ملائکة الرحمة، ألا و من مات علی حبّ آل محمّد مات علی السنة و الجماعة، ألا و من مات علی بغض آل محمد جاء یوم القیامة مکتوب بین عینیه: آیس من رحمة الله، ألا و من مات علی بغض آل محمّد مات کافراً، ألا و من مات علی بغض آل محمّد لم یشمّ رائحة الجنة(1).

یعنی کسی که با محبت و دوستی آل محمد بمیرد شهید مرده است، آگاه باشید کسی که با محبت و دوستی آل محمد بمیرد آمرزیده مرده است، آگاه باشید کسی که با محبت و دوستی آل محمد بمیرد تائب مرده است، آگاه باشید کسی که با محبت و دوستی آل محمد بمیرد با کمال ایمان مرده است، آگاه باشید

ص:178

کسی که با محبت و دوستی آل محمد بمیرد ملک الموت به او بشارت بهشت می دهند و سپس منکر و نکیر نیز به او بشارت بهشت می دهند، آگاه باشید کسی که با محبت آل محمد بمیرد همانند عروسی که به خانه همسرش برده می شود ، او را به بهشت می برند، آگاه باشید کسی که با محبّت و دوستی آل محمد بمیرد خداوند قبر او را مزار ملائکه رحمت خود قرار می دهد، آگاه باشید کسی که با دوستی و محبت آل محمد بمیرد بر سنّت [پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم)] و جماعت مرده است، سپس فرمود:

آگاه باشید کسی که با دشمنی آل محمد بمیرد، چون روز قیامت حاضر می شود، بین دو چشم او نوشته شده : او از رحمت خداوند مأیوس و محروم است، آگاه باشید کسی که با دشمنی آل محمد بمیرد کافر مرده است، آگاه باشید کسی که با دشمنی آل محمد بمیرد بوی بهشت را نمی شنود.

مؤلف گوید : روایت فوق در کتب شیعه واهل سنّت فراوان نقل شده است ، مانند کتاب عمده ابن طریق(1)

وکتاب سعدالسعود سیّد بن طاووس رحمه الله(2)

و ...

مرحوم سیدبن طاووس پس از نقل روایت فوق گوید: شما بنگرید به این روایات و وصایای رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نسبت به خویشان خود و ببینید این امت با آنان چه کردند؟ [و مزد رسالت پیامبر خود(صلی الله علیه و آله و سلّم) را چگونه ادا نمودند؟] آیا آنان به دست همین امت گرفتار قتل و آوارگی و تبعید و ... نشدند؟ وآیا مردم علوم آنان را نادیده نگرفتند؟ و روایاتشان را کنار نگذاشتند؟ و از اطاعت و پیروی آنان سرپیچی نکردند؟ و عقاید و معارف آنان را کنار نزدند(3)؟!!

مؤلف گوید: حقیقت آن است که ما در دعای ندبه می خوانیم: «و لمّا قضی نحبه و قتله أشقی الآخرین یتبع أشقی الأوّلین، لم یمتثل أمر رسول الله(ص) فی الهادین بعد الهادین، و الأمّة مصرّة علی مقته، مجتمعة

ص:179

علی قطیعة رحمه، و إقصاء ولده إلّا القلیل ممّن وفی لرعایة الحق فیهم فقتل من قتل و سبی من سبی و أقصی من أقصی و جری القضاء لهم بما یرجی له حسن المثوبه ...(1).

ص:180

فضلی بزرگ است. وجز این نیست که آن (کس که مردم را از دشمن می ترساند) شیطان است که دوستان خود را (با شایعات) می ترساند، پس شما از آنها مترسید و از من بترسید اگر مؤمنید.»

و نیز می فرماید: «لا یَسْتَوِی الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی الْقاعِدِینَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنی وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً * دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»(1)

یعنی«بازنشستگان مؤمنان از جهاد (مستحبّ یا واجب کفایی) که ضرر جسمی و عذر دیگری ندارند هرگز با جهادگران در راه خدا - با مال ها و جان هایشان - یکسان نیستند و خداوند جهادکنندگان با مال و جان را بر بازنشستگان به رتبه ای (بلند) برتری بخشیده، و خداوند هر یک را وعده پاداش نیک (بر ایمان و عملش) داده، و جهادگران را بر بازنشستگان به پاداشی بزرگ مزیّت عطا کرده است.و به رتبه هایی از جانب خود و آمرزش و رحمتی،برتری داده، و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است.»

مؤلف گوید : تردیدی نیست که همة معصومین(علیهم السلام) به شهادت رسیده اند، بلکه آنان افضل از شهدای دیگرند و پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نیز از شهدا میباشد .

در کتاب کافی(2)

و بصائرالدرجات(3)

و نورالثقلین(4)

آمده که امیرالمؤمنین(علیه السلام) به ابوبکر فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) با شهادت از دنیا رحلت نمود و او زنده است و به خدا سوگند او نزد تو خواهد آمد، وتو بدان که شیطان نمی تواند به شکل او متمثّل شود. سپس امیرالمؤمنین(علیه السلام) دست ابوبکر را گرفت و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) را به او نشان داد، و رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) به ابوبکر فرمود: «ای ابوبکر به علی و یازده فرزند او ایمان بیاور، چرا که آنان - جز در مسأله نبوّت - همانند من هستند، و تو باید، توبه بکنی و به درگاه خداوند از این کاری که کرده ای استغفار

ص:181

نمایی، چرا که تو حقّی نسبت به آن نداری» و ابوبکر می خواست که خلافت را تحویل امیرالمؤمنین(علیه السلام ) بدهد و لکن عمر گفت: تو را سحر کرده اند، و او را منصرف نمود(1).

مرحوم فیض از تفسیر قمی نقل می نماید: که آیة آل عمران دربارة همه شهدای بدر و احد نازل شد، و شامل هر کس که در راه خدا کشته شود نیز می شود، خواه کشته شدن او با جهاد اصغر باشد و خواه با جهاد اکبر یعنی ریاضت و مخالفت با هوای نفس.

و در تفسیر «وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ» از امام باقر(علیه السلام) نقل نموده که فرمود: به خدا سوگند آنان شیعیان ما می باشند، هنگامی که در بهشت با کرامت الهی مواجه می شوند و به یقین می رسند که بر حق و دین الهی بوده اند(2).

و در تفسیر عیاشی از جابر از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: شخصی نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) آمد و گفت: من علاقه زیادی به جهاد دارم؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: پس تو در راه خدا جهاد کن، اگر کشته شوی زنده خواهی بود و نزد خداوند روزی می خوری، و

ص:182

اگر در این راه بمیری، پاداش تو بر خدا خواهد بود، و اگر زنده بازگردی، از گناهان خود پاک شده ای، و این معنای آیه «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً» می باشد(1).

ابوبصیر گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: فدای شما شوم آیا کسی که ولایت شما را منکر می شود، منکر شما خواهد بود؟ فرمود: ای ابا محمد کسی که منکر ولایت تو نسبت به ما بشود مانند این است که منکر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) شده باشد. تا این که فرمود: ای ابا محمد کسی که با ولایت ما بمیرد شهید مرده است. گفتم: گرچه در بستر خود مرده باشد؟ فرمود: آری به خدا سوگند او شهید مرده و نزد خداوند روزی می خورد، گرچه در بستر خود مرده باشد(2).

و در مجمع البیان آمده که بعضی از مفسّرین گفته اند: آیه «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً» تا «لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ» دربارة شهدای بدر نازل شده که چهارده نفر بوده اند، هشت نفر از انصار و شش نفر از مهاجرین» و بعضی گفته اند: دربارة شهدای احد نازل شده که هفتاد نفر بوده اند، چهار نفر از مهاجرین مانند حمزة بن عبدالمطلب و مُصعب بن عمیر و عثمان بن شماس و عبدالله بن جحش و بقیه از انصار. و لکن امام باقر(علیه السلام) و زیادی از مفسرین گویند: آیه شامل شهدای بدر و احد نیز می شود(3).

مرحوم علی بن ابراهیم قمی گوید: جملات «مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ...» مربوط به مجروحین احد است(4).

ص:183

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: بالای هر نیکی، نیکی هست تا این که انسان مؤمن در راه خداوند کشته شود، و چون کسی در راه خداوند کشته شود، بالاتر از آن چیزی نیست، و بالای هر عقوقی، عقوقی است تا وقتی که انسان یکی از پدر و مادر خود را بکشد که بالاتر از آن عقوقی نیست(1).

و فرمود: من امّت خود را به پنج چیز سفارش می کنم : بالسمع و الطاعة، و الهجرة، و الجهاد، و الجماعة. یعنی من امّت خود را به شنیدن کلام حق و اطاعت [از خدا و رسول و اوصیای او] و هجرت برای خدا، و جهاد در راه خدا و شرکت در جماعت مسلمین، وصیّت و سفارش می نمایم(2).

مؤلف گوید: امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نهج البلاغه فضائل شهدا و جهاد در راه خداوند را بیان نموده مراجعه شود(3).

ص:184

ص:185

و از آن حضرت نیز نقل شده که فرمود : اجلال و احترام به مؤمن پیرمرد، اجلال به خداوند عزّوجلّ است، و هر کس مؤمنی را گرامی بدارد، خدا را گرامی داشته است [و خداوند همیشه او را گرامی خواهد داشت] و کسی که به پیرمرد مؤمنی بی احترامی کند، نمی میرد تا خداوند کسی را بفرستد و به او بی احترامی کند(1).

مؤلف گوید: مقصود از مؤمن در روایات فوق شیعه می باشد، و به اهل خلاف مؤمن گفته نمی شود، بنابراین روایات فوق مربوط به شیعیان امیرالمؤمنین و امامان بعد از او می باشد.

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: من با پدرم وارد مسجد شدیم و چون به [محل روضه] - بین قبر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم)و منبر آن حضرت - رسیدیم گروهی از شیعیان در آنجا بودند و پدرم به آنان سلام کرد و سپس فرمود: به خدا سوگند من بوی شما و ارواح [پاک] شما را دوست می دارم،و شما باید با ورع و تقوا و کوشش و اجتهاد خود در عبادت به من کمک کنید، و بدانید که ولایت ما جز با ورع و اجتهاد و کوشش در عبادت به دست نمی آید، و هر کس به امامی اقتدا می کند، باید مانند او عمل کند، سپس فرمود: شما شیعیان خدایید، و شما انصارالله هستید، و شما سابقون اوّل وسابقون آخر هستید، و شما سابقون [به ایمان] در دنیا و سابقون به بهشت در آخرت می باشید، و ما با ضمانت خدا و رسول او(صلی الله علیه وآله) برای شما بهشت را ضمانت کرده ایم، و به خدا سوگند کسی بیش از شما به درجات بهشت نرسیده است، پس برای رسیدن به درجات عالیه بهشت از همدیگر سبقت بگیرید.

تا این که فرمود: شمایید پاکان و طیّبین، و زنان شما طیّبات اند ، و هر زن مؤمنه ای از شما در بهشت (حورای عیناء) - یعنی حوریة زیبا و چشم درشت - می باشد، و هر مرد مؤمنی از شما صدّیق خواهد بود، و امیرالمؤمنین(علیه السلام) به قنبر فرمود: شاد و خرّم و مسرور باش، چرا که به خدا سوگند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) از دنیا رحلت نمود، و بر امّت خود خشم داشت، مگر بر شیعیان، تا این که فرمود:

ص:186

آگاه باش که هر چیزی را عزّتی است، و عزّت اسلام به شیعه است، و هر چیزی را دعامه و عماد و اساسی است، و اساس اسلام شیعه است، و آگاه باش که هر چیزی را محل بلندی است و محل بلند اسلام شیعه است، و آگاه باش که برای هر چیزی شرف و منزلتی است، و شرف اسلام شیعه است، و آگاه باش که هر چیزی را سیّد و آقایی است، و سیّد مجالس، مجالس شیعه است، و آگاه باش که برای هر چیزی امامی است، و امام و پیشوای زمین ها، زمینی است که شیعه در آن ساکن است، سپس فرمود:

به خدا سوگند اگر شما نبودید، هرگز گیاهی از زمین نمی رویید، و به خدا سوگند اگر شما روی زمین نمی بودید خداوند نعمت های خود را به مخالفین شما نمی داد، و آنان از طیّبات بهره ای نمی بردند، چرا که آنان در دنیا و آخرت نصیبی ندارند، و هر ناصبی گرچه در عبادت کوشا باشد، منسوب به آیه «عامِلَةٌ ناصِبَة تَصْلی ناراً حامِیَة» می باشد و عمل او «هَباءً مَنْثُوراً» خواهد بود ...(1).

مؤلف گوید: روایات مربوط به فضائل شیعه فراوان است و مرحوم صدوق آن ها را در کتاب «فضائل الشیعه» جمع آوری نموده ، وما دراینجا به همین اندازه بسنده می کنیم .

ص:187

ص:188

یعنی « خدا را بپرستید و چیزی را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و رفیق نزدیک (و همکار، هم مجلس و همسفر و غیره) و در راه مانده و برده و مملوکتان ، نیکی کنید، همانا خداوند متکبّر و فخرفروش را دوست ندارد.»

خداوند حق پدر و مادر را بعد از حق خود ذکر کرده است ، و در چند جای دیگر قرآن نیز امر به احسان به پدر و مادر نموده است مانند آیه:

«قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»(1)

یعنی «بگو: بیایید تا من آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده برای شما بخوانم، و آن این که چیزی را شریک او قرار مدهید، و به پدر و مادرتا ن نیکی کنید، و فرزندانتان را از بیم فقر نکشید- ما شما و آنها را روزی می دهیم- و به کارهای زشت نزدیک نشوید چه آشکار آنها و چه پنهان آنها (مانند گناهان عملی و اعتقادی، یا گناهان آشکار در نظر مردم و پوشیده از آنها)، و نفسی را که خدا محترم شمرده و کشتنش را حرام کرده جز به حق (نظیر قصاص یا حدود یا دفاع و غیره) نکشید. این هاست که خدا شما را بدان سفارش کرده، تا شاید بیندیشید.»

و آیه «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ»(2)

یعنی « ما انسان را سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، (خاصه مادر) زیرا مادرش (بار وجود) او را به سختی حمل کرده و به سختی فرو نهاده و (دوران) بارداری و (شیرخواری تا) از شیر گرفتن او سی ماه است (که مجموع کمترین مدت زمان حمل شش ماه، و بیشترین مدت زمان شیر دادن

ص:189

دو سال است، یا بیشترین زمان حمل یک سال، و کمترین زمان شیر دادن هجده ماه وآن انشان) آن گاه که به کمال نیروی (جسمی و عقلی) خود و به چهل سالگی رسید گفت: پروردگارا، مرا الهام کن و توفیق ده تا نعمتی را که بر من و بر پدر و مادرم ارزانی داشته ای (نعمت ظاهری مادی و نعمت معنوی عقل و ایمان) سپاس گزارم و عمل صالحی که تو از آن خشنود شوی را به جا آورم، و فرزندانم را برای من صالح گردان، ومن به سوی تو بازخواهم گشت و بی تردید من از تسلیم شدگانم.»

مؤلف گوید : این آیه درباره انسان مؤمن صالح است.

و در روایات و کتب زیارات نیز آمده که معصومین(علیهم السلام) فرموده اند: به پدر و مادر خود دعا کنید و بگویید: اللّهمّ اغفرلی و لوالدیّ و ارحمهما کما ربّیانی صغیراً و اجزهما عنّی خیراّ، اللّهمّ اجزهما بالإحسان إحساناً و بالسیئات غفراناً، اللّهمّ أدخلهما الجنّة برحمتک، و حرّم وجوهما عن عذابک، و برّد علیهما مضاجعهما، و افسح لهما فی قبریهما، و عرّفنیهما فی مستقرّ من رحمتک و جوار حبیبک محمّد صلّی الله علیه و آله».(1)

یعنی خدایا مرا و پدر و مادرم را بیامرز و همانگونه که آنان در کودکی به من رحم کردند تو نیز به آنان ترحّم به فرما و پاداش بهتر و بیشتری از طرف من به آنان عطا کن، خدایا تو احسان شان را به احسان پاداش بده و از بدی هایشان بگذر، و با رحمت خود آنان را داخل بهشت کن، و صورتشان را بر عذاب خود حرام بفرما، و قبرشان را خنک و وسیع گردان، و مرا با آنان در مستقرّ رحمت خود، و در جوار حضرت محمد(صلی الله علیه السلام و آله و سلّم) در بهشت جای بده.

ص:190

1- هجران و قهر کردن با مؤمن و دوری کردن از او و نرفتن به منزل او با این که آن مؤمن به منزل برادر خود می آید.

2- کمک نکردن به مؤمن و نیاز او را برآورده نکردن با تمکن و قدرت بر آن.

3- ترساندن مؤمن.

4- سخن چینی [و غیبت] از مؤمن.

5- فاش کردن اسرار مؤمن.

6- مجالست با اهل معصیت.

7- قطع رحم کردن با مؤمن.

8- خلف وعده کردن با مؤمن.

9- کوشش نکردن درانجام حاجت مؤمن.

10- شماتت کردن به مؤمن.

11- اطاعت از اهل معصیت.

12- دشنام به مؤمن.

13- بدگمانی به مؤمن.

14- غیبت کردن و تهمت زدن به مؤمن.

15- جستجوی از لغزش ها و عیوب باطنی مؤمنین.

16- آزار به مؤمنین و تحقیر و استهزاء و سخریّه ی به آنان.

17- سستی در رعایت حقوق پدر و مادر.

18- مکر و خیانت به مؤمن و خیرخواهی نکردن از او.

19- دورویی و دو زبانی با مؤمنین.

20- ریاکاری.

21- عجب و خودپسندی.

ص:191

22- دروغگویی [بدون مصلحت اهمّ].

23- ظلم و آزار به دیگران.

24- تکبّر و فخر به دیگران [یعنی مؤمنین].

25- بدخلقی با خانواده و دیگران.

26- حبّ دنیا [و ترک آخرت].

27- حبّ ریاست به خاطر دنیا.

28- طمع به مال مردم.

29- احتکار خوراک مردم.

30- اعمال تعصّب به خاطر خویشان و آشنایان.

31- خشم و غضب بیجا با مؤمنین

32- تدلیس یعنی جنسی را آراسته کردن و خلاف واقع نشان دادن.

33- ترک امربه معروف و نهی ازمنکر با اجتماع شرائط.(1)

ص:192

مؤلف گوید: ما روایات مربوط به خصلت هایی که گذشت را محوّل به کتب حدیث و اخلاق نمودیم ودر کتاب شریف کافی اکثر آنها نقل شده است .

اکنون می گوییم: خلاف عدالت منحصر به این ها نیست بلکه هر خلاف شرعی منافات با عدالت دارد وفقها نیز منکر آن نیستند ،جز این که فقها حسن ظاهر را کاشف از عدالت دانسته و فرموده اند: لازم نیست امام جماعت مثلا خود را عادل بداند، بلکه اگر مأمومین او را عادل بدانند - به خاطر این که خلافی از او مشاهده نکرده اند- کفایت می کند. آری برخی از فقها مانند مرحوم شیخ اعظم انصاری در کتاب مکاسب می گوید: امام جماعت باید خود را عادل بداند و گرنه نمی تواند امامت جماعت را به عهده بگیرد. ولا حول و لا قوة الّا بالله العلیّ العظیم.

در پایان به این نکته باید توجّه شود ، که مؤمن عادل با تقوا ، همان شیعه راستین است، و شاید روایات فراوانی که دربارة حرمت شیعه و مؤمن گذشت مقصود فقط خلّص آنان نباشد، و شامل مؤمنین غیر خلّص نیز بشود چنانکه این معنا از برخی از آن روایات استفاده می شود، والله العالم.

اکنون به آیات و روایات این بخش به طور اختصار می پردازیم:

خداوند در اوّل سورة مؤمنون می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ * إِلاَّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ * فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ * وَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ * أُولئِکَ هُمُ الْوارِثُونَ * الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیها خالِدُونَ»(1)

یعنی «حقّا که گروندگان (به اصول عقاید اسلام) رستگار شدند (گویی به تمام پاداش اعمالشان در آخرت نایل گشتند). آنان که در نمازشان (به دل و به اندام ها) فروتنند. و آنان که از هر کار بیهوده و زشتی رویگردانند. و آنان که زکات را پرداخت می کننده (و به تزکیه نفس عاملند) و آنان که نگهدارنده نیروی شهوت خویش اند. مگر با همسران ویا کنیزان ملکی خود، که آنان (در اعمال شهوت در این موارد) مورد سرزنش نیستند. پس هر که جز این (دو مورد) را طلب کند (و التذاذ جنسی به هر نوع و با هر کس انجام

ص:193

دهد) متجاوز (از حدود اسلام)است. و آنان که امانت ها (خلقی یا خالقی) و پیمان های خود (پیمان هایی که خدا با آنان بسته یا خود با خود یا خود با مردم بسته اند) را رعایت میکنند، و آنان که بر نمازهایشان محافظت می نمایند و آنان میراث برانند. که بهشت برین را به ارث می برند ودر آنجا جاویدانند.»

و در سوره فرقان می فرماید: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً *وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً * وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها کانَ غَراماً * إِنَّها ساءَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً * وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً * وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً * یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً * إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً * وَ مَنْ تابَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ مَتاباً * وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً * وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً *وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً * أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّةً وَ سَلاماً * خالِدِینَ فِیها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً»(1)

یعنی « بندگان (واقعی خدای) رحمان کسانی اند که بر روی زمین با آرامش و فروتنی راه می روند، و چون نادانان آنها را (به گفتار ناروا) طرف خطاب قرار دهند آنها سلام (یعنی سخنی مسالمت آمیز و دور از خشونت) گویند. و آنان که شب را در برابر پروردگارشان در حال سجده وقیام به روز می آورند. و آنان که می گویند: پروردگارا، عذاب جهنم را از ما بازگردان، که حقّا عذاب آن (برای اهلش) ملازم و پیوسته است. و به یقین جهنم بد اقامتگاهی است. و آنان که چون انفاق نمایند نه اسراف و تجاوز از حد کنند، و نه سختگیری نموده و پایین تر از حد روند، و (انفاقشان) میان این دو روش، حد وسط و عادلانه است. و آنان که معبود دیگری را با خداوند نمی پرستند ، و نفسی را که خدا محترم و مصون داشته، جز به حق (مانند قصاص و حدود و غیره) نمی کشند، و زنا نمی کنند، و کسی که چنین کند به کیفری (سخت) برخورد نماید. (و به لحاظ تقارن گناهان اعتقادی و عملی وی) عذاب او در روز قیامت دو برابر شود و در

ص:194

آن عذاب همیشه به خواری بماند. مگر کسانی که (از آنچه در آن بودند) توبه کنند و ایمان آورند و عمل شایسته نمایند، پس آنهایند که خداوند گناهانشان را تبدیل به نیکی ها می کند (وتوفیق می دهد که در آینده به جای آن گناهان عمل های نیکی انجام به دهند)وخداوند گناهانشان را محو و به جایش حسنات می نویسدو همواره خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است. و هر که توبه کند و عمل شایسته انجام دهد ، او به نحوی نیکو و رضایت بخش به سوی خدا باز می گردد .وآنان که به دروغ گواهی نمی دهند و در مجالس دروغ و غنا و فحش و غیره حضور نمی یابند، و چون به لغو و بیهوده ای عبور کنند بی اعتنا و بزرگوارانه می گذرند. و آنان که چون به نشانه های پروردگارشان (از وحی و قرآن و موعظه) تذکر داده شوند در مقابل آن (همانند) کران و کوران نمی افتند (بلکه با شنوایی قلبی و دید باطنی به آن می نگرند). و آنان که می گویند: پروردگارا، برای ما از همسران و فرزندانمان روشنی دیدگان (ونسل های صالح و پاک و متّقی) عطا کن و ما را بر پرهیزکاران (در مسابقه به سوی ایمان یا رهبری در اصول و فروع و معارف) پیشوا گردان.آنهایند کسانی که در مقابل صبرشان غرفه ها و درجات برتر (بهشت) را پاداش می گیرند، و در آنجا با تحیّت و سلامی (از سوی خدا و فرشتگان) رو به رو می گردند. در حالی که در آنجا جاودانه خواهند بودو آنجا نیکو اقامتگاهی است.»

کامل تمّار گوید: امام باقر(علیه السلام) در تفسیر «قد افلح المومنون» به من فرمود: آیا می دانی آن ها کیانند؟ گفتم: شما بهتر می دانید، فرمود: «قد افلح المؤمنون المسلّمون» یعنی مومنانی که اهل تسلیم هستند رستگار شدند. سپس فرمود: این گروه از مؤمنین همان نجبا و نخبگانند، بنابراین مؤمن غریب است، وخوشا به حال این غریب ها(1).

ص:195

یحیی بن زکریای انصاری گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس دوست می دارد که ایمان او کامل باشد ، باید اعتقاد او این باشد که: حق در همة چیزها فرمودة آل محمد(صلوات الله علیهم اجمعین) است چه پنهان نموده باشند و یا آشکار کرده باشند و چه به من رسیده باشد و یا نرسیده باشد(1).

مؤلف گوید: از روایات استفاده می شود که کمال ایمان تسلیم است و اگر مؤمن اهل تسلیم نباشد مشرک خواهد بود و شرک او شرک افعالی می باشد نه شرک در ذات.

عبدالله کاهلی گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اگر مردم خدای وحده لا شریک له را عبادت کنند و نماز بخوانند، و زکات بدهند، و حج بروند، و روزه بگیرند، و لکن نسبت به کاری که خدا و یا رسول او انجام داده است بگویند: برای چه به گونة دیگری انجام ندادند؟ و یا در باطن خود چنین فکری را بکنند، مشرک خواهند بود» سپس این آیه را تلاوت نمود:

«فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً»(2)

یعنی « چنین نیست (که آنها ایمان داشته باشند)، سوگند به پروردگارت که آنها ایمان نمی آورند تا آن گاه که تو را در آنچه میان خود اختلاف دارند داور سازند،و سپس در نفس خویش هیچ تنگی و ناراحتی نسبت به آنچه تو حکم داده ای نیابند .

زیدشحّام گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: مردی بین ما هست به نام کلیب که هر چه ازشما برای او نقل شود گوید : من تسلیم فرموده های امام خود هستم . از این رو ما اورا کلیب تسلیم نامیده ایم ، پس امام صادق(علیه السلام) برای او طلب رحمت کرد و فرمود: آیا شما می دانید تسلیم چیست؟ پس ما سکوت کردیم و آن حضرت فرمود: به خدا سوگند تسلیم همان اخبات است که خداوند می فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَخْبَتُوا إِلی رَبِّهِمْ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»(3)

ص:196

یعنی «به یقین کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند و با اطمینان به پروردگارشان دل سپردند، آنها اهل بهشت اند و در آنجا جاودانند.»

ودر کتاب کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود : من عامل الناس فلم یظلمهم وحدثهم فلم یکذبهم ووعدهم فلم یخلفهم کان ممن حرمت غیبته وکملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته . (کافی ج 2/ 239)

یعنی ،هرکس با مردم معاشرت کند وبه آنان ظلم نکند وبا آنان سخن بگوید ودروغ نگوید وبا آنان وعده کند وخلف وعده ننماید ،چنین کسی غیبتش حرام ومروتش کامل وعدالتش ظاهر وبرادری با او واجب خواهد بود .

مؤلف گوید: مهم ترین خصلت مؤمن تسلیم اوست وبحث تسلیم همانگونه که گذشت ذیل آیه «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(1)

و آیه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»(2) از زبان معصومین(علیهم السلام) ازکتب حدیث و تفسیر بیان شد و ما از خداوند توفیق چنین خصلتی را خواهانیم، و لا حول و لا قوة الّا بالله العلی العظیم

ص:197

خداوند حرمت مساجد را در قرآن بیان نموده و آن ها را به خود نسبت داده و می فرماید: مساحد خدا را آباد نمی کنند مگر کسانی که به خدا وقیامت ایمان آورده،واهل نماز وزکات باشند وجز از خدا نترسند چنان که می فرماید :

«ما کانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدِینَ عَلی أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُونَ * إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسی أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» (توبه/18)

یعنی «مشرکان را نسزد و نرسد که مساجد خدا را آباد سازند، در حالی که بر ضد خدایشان به کفر گواهند (چرا که کفر و شرک منافی توحید است). آنان همه عمل ها (ی خیر) شان هدر و تباه است و در آتش دوزخ جاودانند. وتنها مساجد خدا را کسانی آباد می که به خدا و روز واپسین ایمان آورده و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند و جز از خدا نترسند، امید است آنان از هدایت یافتگان باشند.»

و می فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَ سَعی فِی خَرابِها أُولئِکَ ما کانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفِینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ»(1)

یعنی« کیست ظالم تر از کسی که از مساجد خدا جلوگیری کند ونگذارد نام او در آنها برده شود و در ویرانی آنها تلاش نماید؟ آنها را نرسد و سزاوار نباشد که در آن وارد شوند جز با ترس ، و برای آنها در دنیا خواری و در آخرت عذابی بزرگ خواهد بود.»

و می فرماید: «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»(2)

یعنی «به راستی مساجد از آن خداست پس احدی را با خداوند (به عنوان پرستش) مخوانید.»

ابوبصیر گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: علت امر به تعظیم مساجد چیست؟ فرمود: به این علت امر به تعظیم مساجد شده که مساجد خانه های خداوند است در روی زمین(3).

ص:198

کلیب صیداوی گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: در تورات نوشته شده که خداوند می فرماید: خانه های من روی زمین مساجد است، پس خوشا به حال کسی که در خانه خود وضو بگیرد، و سپس مرا در خانة من زیارت کند، و بر صاحب خانه حق است که زائر خود را اکرام کند.

و نیز فرمود: بر شما باد به رفتن به مساجد، چرا که مساجد خانه های خداوند است روی زمین، و کسی که با طهارت وارد مساجد شود، خداوند او را از گناهانش پاک خواهد نمود، و او از زوّار خداوند نوشته می شود، پس شما فراوان در مساجد نماز بخوانید، و دعا کنید، و در همه جای مساجد نماز بخوانید، چرا که هر کجای از آن ها در قیامت برای نمازگزار شهادت می دهد(1).

امام سجاد(علیه السلام) به فرزند خود زید می فرماید: ای فرزندم: بدان که کعبه خانه خداست و کسی که قصد حج خانه خدا را می کند، خدا را قصد کرده است، و مساجد نیز خانه های خداوند است، و کسی که به طرف مساجد می رود به طرف خدا رفته و خدا را قصد کرده است، و نمازگزار تا وقتی که در نماز است مقابل پروردگار خود ایستاده است(2).

مؤلف گوید: مساجد از نظر فضیلت و ثواب نماز، مختلف اند و از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) روایت شده که فرمود: نماز در مسجد من هر رکعت آن معادل هزار رکعت نماز است که در غیر آن خوانده شود.

ص:199

شهید اوّل در کتاب بیان گوید: ثواب نماز در مسجدالحرام به اندازة یکصد هزار نماز است و در مسجدالنبی(صلی الله علیه و آله و سلّم) به اندازه ده هزار نماز است، و در مسجد اقصی و مسجد کوفه به اندازة هزار نماز است، و در مسجد جامع به اندازة یکصد نماز است، و در مسجد قبیله به اندازة بیست و پنج نماز است، و در مسجد بازار به اندازة دوازده نماز است، و در منزل به اندازة یک نماز است و نافله در منزل افضل است(1).

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: کسی که نماز واجب خود را در مسجدالحرام بخواند، خداوند هر نمازی که از اوّل تکلیف تا آن وقت خوانده و هر نمازی که تا آخر عمر خواهد خواند را از او قبول می کند(2).

ابوعبیده گوید: امام صادق(علیه السلام) دربارة ساختن مسجد فرمود: «کسی مسجدی را بنا کند خداوند در بهشت خانه ای برای او بنا خواهد کرد» ابوعبیده گوید: امام صادق(علیه السلام) در راه مکه دید که من سنگ هایی را مرتب کرده ام و مسجدی ساخته ام، پس من به آن حضرت گفتم: فدای شما شوم امیدوارم این همان مسجدی باشد که شما فرمودید؟ فرمود: آری این همان است(3).

و در آداب دخول و خروج از مسجد از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که فرمود: هنگام دخول مسجد باید با پای راست داخل مسجد شود و بگوید: «بسم الله و علی الله توکّلت و لا حول و لا قوة إلّا بالله» و با پای چپ خارج شود و بگوید: «بسم الله أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» سپس فرمود: یا علی کسی که این گونه داخل مسجد شود و این دعایی که من خواندم را بخواند خداوند نماز او را قبول

ص:200

می کند، و برای هر رکعتی از نماز او یکصد رکعت می نویسد، و گناهان او را می بخشد، و با هر قدمی که برداشته درجه ی او را بالا می برد و یکصد حسنه برای او می نویسد.

و فرمود: هنگامی که مؤمن با پای راست خود داخل مسجد می شود، ملائکه می گویند: خدا تو را بیامرزد، و هنگامی با پای چپ خارج می شود می گویند: خدا تو را حفظ کند، و حوائج تو را برآورده نماید، و پاداش تو را بهشت قرار بدهد.(1)

حضرت زهرا(علیهاالسلام) می فرماید: پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) هنگام دخول مسجد می فرمود: «بسم الله اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد واغفرلی ذنوبی، وافتح لی ابواب رحمتک» و چون خارج می شد می فرمود: «بسم الله، اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد، و اغفرلی ذنوبی وافتح لی أبواب فضلک»(2).

ص:201

سپس فرمود: پدرم از پدر خود از جدّ خود(علیهم السلام) برای من نقل نمود که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:

1- عابدترین مردم کسی است که واجبات خود را انجام بدهد. [چرا که ممکن است با انجام مستحبات گرفتار ریا بشود ویا واجبات خود را ترک کند .]

2- و سخیّ ترین مردم کسی است که زکات مال خود را بپردازد.

3- و زاهدترین مردم کسی است که از حرام پرهیز کند.

4- و باتقواترین مردم کسی است که حق بگوید ، خواه به نفع او باشد و خواه به زیان او.

5- و عادل ترین مردم کسی است که آنچه برای خود می خواهد برای مردم نیز بخواهد و آنچه برای خود نمی خواهد برای مرد نیز نخواهد.

6- و زیرک ترین مردم کسی است که بیش از مردم دیگر به یاد مرگ باشد.

7- و مغبوط ترین مردم [یعنی کسی که بیش از دیگران مردم حسرت او را می خورند] کسی است که زیر خاک پنهان شده و از عذاب الهی ایمن گردیده و امیدوار به پاداش خداوند است.

8- و غافل ترین مردم کسی است که ازتغییر احوال دنیا پند نگرفته باشد.

9- و بزرگ ترین منزلت در دنیا برای کسی است که برای دنیا اهمیّت و منزلتی قائل نباشد.

10- و داناترین مردم کسی است که دانش مردم را بر دانش خود بیفزاید. [و از دانش دیگران بهره مند شود]

11- و شجاع ترین مردم کسی است که بر هوا و هوس خود غالب باشد.

12- و پرقیمت ترین مردم کسی است که علم و دانش بیشتری داشته باشد.

13- و کم قیمت ترین مردم کسی است که دانش و علم او کمتر از دیگران باشد.

14- و کم لذّت ترین مردم انسان حسود است .

15- و کم راحت ترین مردم انسان بخیل است.

16- و بخیل ترین مردم کسی است که نسبت به آنچه خداوند - عزّوجلّ - در مال او واجب نموده بخیل باشد وحق خدا را نپردازد.

ص:202

17- و نزدیک ترین و سزاوارترین مردم به حق کسی است که داناتر به حق باشد.

18- و بی حرمت ترین مردم فاسق است. [چرا که او حرمت های خدا را هتک می کند و لذا غیبت کردن از او ولو در غیر فسق او باشد جایز است]

19- و بی وفاترین مردم مملوک[ملوک] است.

20- و بی دوست ترین مردم، پادشاه [ظالم] است.

21- و فقیرترین مردم انسان اهل طمع است.

22- و بی نیازترین مردم کسی است که اسیر حرص نباشد.

23- و باایمان ترین مردم کسی است که خُلق او نیکوتر باشد.

24- و گرامی ترین مردم [نزد خداوند] باتقواترین آنان است.

25- و با منزلت ترین مردم کسی است که از کارهای بیهوده دوری می کند.

26- و باورع ترین مردم کسی است که از مراء و جدال و کشمکش دوری می کند، گرچه حق با او باشد.

27- و بی مروّت ترین مردم کسی است که اهل دروغ باشد.

28- و شقّی ترین مردم پادشاهان هستند.

29- و مبغوض ترین مردم متکبّر است.

30- و کوشاترین مردم کسی است که از گناهان پرهیز می کند.

31- و حکیم ترین مردم کسی است که از جهّال و نادان ها فرار می کند.

32- و با سعادت ترین مردم کسی است که با افراد کریم و بزرگوار رفت و آمد می کند.

33- و عاقل ترین مردم کسی است که بیشتر با مردم مدارا می کند.

34- و سزاوارترین مردم به تهمت کسی است که با اهل تهمت مجالست می کند.

35- و سرکش ترین [و ظالم ترین] مردم کسی است که غیر قاتل خود را بکشد [یعنی کسی که قصد قتل او را ندارد را بکشد] و یا کسی را بزند که قصد زدن او را ندارد.

36- و سزاوارترین مردم به عفو و گذشت کسانی هستند که قدرت بر عقوبت و انتقام دارند.

ص:203

37- و سزاوارترین مردم به گناه کسی است که در حضور، سفاهت دارد و در غیاب غیبت می کند.

38- و ذلیل ترین مردم کسی است که به مردم اهانت می کند.

39- و بردبارترین مردم کسی است که بیشتر خشم خود را فرو می برد.

40- و شایسته ترین مردم خیرخواه ترین مردم است .

41- و بهترین مردم کسی اسست که مردم بیشتر از او بهره مند می شوند.(1)

ص:204

3- حضرت عیسی(علیه السلام) فرمود: شقیّ ترین مردم کسی است که بین مردم معروف به علم و دانش باشد و از نظر عمل به علم خود مجهول و ناپیدا باشد [و به علم خود عمل نکند](1).

4- امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: شقی ترین مردم کسی است که دین خود را برای دنیای دیگری بفروشد(2).

5- و فرمود: (اشقاکم أحرصکم) یعنی ، شقی ترین شما حریص ترین شما به دنیا می باشد.(3)

6- رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: «اشقی الأشقیاء من اجتمع علیه فقر الدنیا و عذاب الآخرة» یعنی شقی ترین مردم کسی است که در دنیا فقیر و در آخرت معذّب باشد.(4)

7- امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «أشقی الناس من غلبه هواه» یعنی شقی ترین مردم کسی است که هوا و هوس او را زمین بزند، و مالک دنیای او شود، و آخرت او را تباه کند.(5)

8- و فرمود: «من أعظم الشقاوة القساوة» یعنی یکی از بزرگترین شقاوت ها قساوت قلب است.(6)

9- رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: شقی ترین مردم سه نفر هستند: 1- پی کنندة ناقه صالح، 2 –قابیل که برادر خود هابیل را کشت، و هر خونی که ریخته می شود او در آن شریک خواهد شد، 3- قاتل علی(علیه السلام).(7)

ص:205

10- قرآن می فرماید: «زیانبارترین مردم در عمل، کسانی هستند که اعمال نیک آنان در دنیا نابود می شود [و از آنان پذیرفته نمی گردد] و گمان می کنند که اهل کارهای نیک هستند، و آنان کسانی می باشند که به آیات و لقای پروردگار خود کافر شده اند، از این رو اعمالشان حبط و نابود می شود.(1)

11- امیرالمؤمنین(علیه السلام)می فرماید: بزرگترین حسرت در قیامت حسرت کسی است که اموالی را از غیر راه حلال به دست آورده و از دنیا رفته و وارث او [که اطلاعی از حرام وحلال آن ها نداشته] آن اموال را در راه خدا صرف نموده با شد و داخل بهشت شود و صاحب مال به دوزخ به رود. (2)

رسول خدا صلی الله علیه وآله به امیر المؤمنین علیه السلام فرمود :

12- یاعلی من خاف الناس لسانه فهو من اهل النار.

یعنی یا علی هر کس مردم از زبان او بترسند اهل آتش خواهد بود .

13- یا علی شرّ الناس من اکرمه الناس اتقاء شرّه .

یعنی یا علی بد ترین مردم کسی است که مردم از ترس به او اکرام می کنند .

14- یاعلی شرالناس من باع آخرته بدنیاه وشرّ من ذلک من باع آخرته بدنیا غیره.

یعنی یا علی بد ترین مردم کسی است که آخرت خود را به دنیا بفروشد ، وبدتر از او کسی است که آخرت خود را بخاطر دنیای دیگری بفروشد .

15- یاعلی من لم یقبل العذر من متنصّل صادقا کان او کاذبا لم ینل شفاعتی.

یعنی یاعلی کسی که عذر، عذر خواه را-گر چه کاذب باشد- نپذیرد به شفاعت من نمی رسد .

16- یاعلی من لم ینتفع بدینه ولا دنیاه فلا خیر لک فی مجالسته ، ومن لم یوجب لک فلا توجب له ولا کرامة . یعنی یا علی

17- یا علی لا تمزح فیذهب بهاؤک ولا تکذب فیذهب نورک.

18- یا علی لکل ذنب توبة الا سوء الخلق فان صاحبه کلما خرج من ذنب دخل فی ذنب.

19- یا علی من استولی علیه الضجر رحلت عنه الراحة. .(سرائر ج/2/615)

20-یا علی شرّ الناس من اتّهم الله فی قضائه.(بحار الانوارج/ 74 /54)

در پایان خدا را شاکرم که توفیق این نوشتار را به این بندة ناچیز خود عطا نمود، و برای دوستانی که در تنظیم این کتاب به من کمک کردند از خداوند طلب توفیق و رستگاری می نمایم، و برای مؤلفین کتب حدیث و

ص:206

تفسیر و غیره نیز، از خداوند درخواست رحمت و مغفرت می کنم، و امیدوارم که دوستان اهل البیت(علیهم السلام) از آن بهره مند شوند، و اگر احیاناً به عیبی برخورد کردند و یا نقدی داشتند دوستانه مرا آگاه کنند تا در چاپ و نوشتار بعدی مورد توجّه واقع شود، ان شاء الله .

تمّت بعون الله وفضله وکرمه و له الحمد أوّلاً وآخراّ و صلی الله علی محمّد و آله و لعنة الله علی أعدائهم أجمعین الی یوم الدین .