ص: 2

ص: 3

ص: 4

1.تقویت عزم و اراده ..............................................32

2.تقویت نظم ......................................................32

٣. تقویت بردباری و صبر ........................................32

4.تقویت آشتی با خدا ..........................................32

کسب فیض از ماه رمضان برای همه ........................33

تذکر 2 نکته ........................................................34

گوشت برادر مرده خوردن ......................................37

از ویژگی های قرآن کریم از منظر علی علیه السلام

مقدمه ............................................................39

1.نورش جاویدان ...............................................40

اسلام آوردن شخص نصرانی.................................40

2.پرتو افشانی کردن ..........................................41

3.درک نکردن عمق آن .......................................41

4.گمراهی نداشتن ...........................................41

5.کهنه نشدن استدلال هایش..............................42

تأثیر قرآن کریم...................................................43

6.شفای بیماری های روحی................................43

7.حق بودن ......................................................45

دو سخن از غیر مسلمانان درباره قرآن ...................46

عبادت و بندگی خداوند

مقدمه...............................................................49

ص: 6

عبادت ...............................................................50

فوائد عبادت ........................................................51

1.پرهیز کاری .......................................................52

2.احیا در زنده شدن ..............................................52

3.آرامش و شجاعت ..............................................53

حقیقت بندگی در سه چیز .....................................53

ویژگی بندگان خدا ................................................55

1.تواضع داشتن ....................................................55

2.سجده کردن .....................................................56

3.به یاد قیامت و جهنم ..........................................56

4.اهل انفاق کردن .................................................57

5.به فکر خانواده بودن .............................................57

داستان بشر حافی ................................................58

لقمه حلال

مقدمه..................................................................61

دلایل پیروی نکردن از شیطان.....................................61

کسب های حرام در کلام شهید مطهری .....................62

لقمه حرام مانع قبول شدن واجبات و مستحبات............63

ریشه های حرام خواری ...........................................63

1.جهل .................................................................64

داستان.................................................................64

ص: 7

2.حرص ...................................................................65

داستان ثعلبه ...........................................................65

3.جاذبه حرام ...........................................................68

4.سوء ظن به خداوند ..................................................68

5.توجیه کردن حرام ...................................................68

فقر مجوز حرام خواری نیست!.....................................70

قوام دین به چهار امر ................................................70

عوامل روزی فراوان داشتن .........................................70

گام های شیطان ....................................................71

1.کفر و شرک .......................................................71

2.بدعت ..............................................................71

3.گناهان کبیره ......................................................72

4.صغائر ................................................................72

5.مشغول شدن به مستحبات .................................72

6.سبک شمردن عبادات .........................................72

انفاق

موارد برتری دنیا بر آخرت .......................................73

مبانی انفاق.........................................................75

1.ایمان به خدا و غیب ...........................................75

2.عقل ..............................................................76

3.عبادت ............................................................76

ص: 8

4.ایمان به معاد ....................................................................................77

5.دریافت پاداش از خداوند........................................................................78

خدمت رسانی ملا عباس تربتی ............................................................78

خدمت رسانی، سیره معصومین علیهم السلام........................................79

مصادیق انفاق و خدمت رسانی..............................................................80

1.انفاق فکری و فرهنگی .........................................................................80

داستان ............................................................................................80

2.انفاق اجتماعی ...............................................................................81

3.انفاق مالی ......................................................................................81

4.انفاق آبرویی....................................................................................83

کار راه اندازی امام کاظم علیه السلام .....................................................83

سفارش به خدمت رسانی....................................................................84

تذکر دو نکته ......................................................................................84

تشکر کردن اتفاق گیر نده .....................................................................86

تشکر کردن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از خدیجه کبری سلام الله علیها ........86

فرجام نیک

مقدمه .........................................................................................87

ذکر چند مثال ..................................................................................88

راه های عاقبت به خیری ....................................................................89

1.نعمت های خدا را در معصیت خرج نکردن .............................................89

2.مغرور به حلم خدا نشدن .................................................................90

ص: 9

٣. دوست داشتن مادحین اهل بیت علیهم السلام ...................................91

4. خدمت کردن به امام ........................................................................91

امام کاظم علیه السلام و خدمت رسانی ................................................92

5. محبت امیرمؤمنان علیه السلام .........................................................93

حارث همدانی و محبت امیر مؤمنان علیه السلام .....................................95

6.مواظبت بر اوقات نماز .......................................................................97

7.با ادب بودن .....................................................................................97

ادب حر عامل عاقبت به خیری ...............................................................98

8.خواندن سوره زلزال در نماز و دعای عدیله...............................................99

صبر و بردباری

مقدمه ............................................................................................101

توصیه به صبر ...................................................................................101

توصیه به تقوا ...................................................................................102

عوامل محشور شدن با چهار گروه ........................................................104

1.کمک کردن به مردم با اموال ..............................................................104

2.کمک کردن به مردم با آبرو .................................................................105

3.کمک کردن با سخن زیبا ...................................................................106

علائم جوان مردی .............................................................................106

مذمت کردن شوخی های نابه جا .........................................................107

دوری از منت و آزار در انفاق کردن .........................................................108

ص: 10

حرام خواری

مقدمه ..........................................................................................111

ورودی های قلب...............................................................................112

داستان..........................................................................................113

اثرات لقمه حلال...............................................................................113

مصادیق اکل مال به باطل ..................................................................114

توجه به حق الناس حتی در روز عاشورا ...............................................115

لباس غصبی عامل عذاب .................................................................115

بها دادن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به حق الناس ........................116

تذکر یک نکته .................................................................................116

در نظر گرفتن رضایت در تجارت.............................................................117

سفارش به رعایت انصاف ..................................................................117

مذمت کردن بی انصافی ....................................................................118

منع خودکشی در قرآن ......................................................................119

داستان .........................................................................................120

صله رحم

مقدمه ............................................................................................123

اثرات صله رحم .................................................................................124

مذمت کردن قطع صله رحم..................................................................124

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم

مقدمه ............................................................................................127

ص: 11

معرفی شخصیت پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم....................................128

احترام گذاشتن امام صادق به نام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم.......130

احترام گذاشتن به حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم..................130

پیامبر را به اسم صدا نکردن .................................................................131

دروغ بستن به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم........................................132

تذکر یک نکته ...................................................................................132

مذمت کردن نسبت های دروغ .............................................................133

ویژگی های ده گانه رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم..........................134

1.رسول...........................................................................................134

2.نبی.............................................................................................135

3.امی.............................................................................................135

4.ذکر شدن ویژگی پیامبر در تورات و انجیل .............................................135

5.دعوت به معروف .............................................................................136

6.نهی از منکر ..................................................................................136

7.حلال کردن طیبات ...........................................................................136

8.حرام کردن خبائث...........................................................................136

9.برداشتن سختی ها .......................................................................137

10. برداشتن غل و زنجیر ....................................................................137

وظایف مردم نسبت به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم.............................138

تفسیر اولی الامر ..............................................................................139

ص: 12

شب قدر

مقدمه ..........................................................................................141

خواص مخفی بودن شب قدر .............................................................142

عزم و اراده .....................................................................................143

عزم ملوکانه عامل ترک عمل زشت ....................................................143

داستان های تقویت عزم و اراده .........................................................144

راه های تقویت عزم و اراده ................................................................146

1. دور اندیشی ...............................................................................146

2.صبر و تقوا....................................................................................147

3.کنترل عوامل گناه ..........................................................................147

4.دوری از گناه عامل سعادت مند شدن ................................................148

نشست و برخاست با افراد صاحب عزم ...............................................149

5.تلاش و کوشش ...........................................................................150

عید فطر

مقدمه ..........................................................................................153

عوامل محرومیت .............................................................................154

مراقبت از دستاوردهای ماه مبارک رمضان ............................................154

برکات عید سعید فطر .......................................................................155

توصیه به احیای شب قدر ..................................................................156

زیارت امام حسین علیه السلام در شب عید ........................................156

جایزه دادن توسط خداوند در روز عید فطر ..............................................157

عفو کردن گناهان دیگران در شب عید .................................................157

ص: 13

ص: 14

توفیقی شامل حالم شد که آنها را مکتوب کرده و به صورت کتابی که پیش روی شماست تقدیم مبلغان، اهل منبر و علاقه مندان به معارف اهل بیت علیهم السلام کنم. امید است خداوند در نشر معارف اسلامی و بیان حقایق همه ما را به لطف و کرمش یاری بفرماید.

از سروران ارجمند و عزیزانی که این اثر را مطالعه می نمایند تقاضا دارم چنانچه پیشنهاد و انتقاد سازنده ای دارند این جانب را قرین منت خویش قرار دهند.

در پایان از جناب استاد ارجمند دکتر رفیعی (زید عزه) که با راهنمایی های ارزشمندشان باعث شدند این کار به نحو شایسته ای انجام پذیرد. کمال تقدیر و تشکر را می نمایم و برای ایشان از درگاه خداوند متعال آرزوی سلامتی و توفیق روز افزون را مسئلت دارم.

ربنا تقبل منا إنک أنت السمیع العلیم

قم المقدسة»

جمادی الأول 1435

سید علی اکبر حسینی نیشابوری

ص: 16

آفریده است؛ ولی شتر سالم را ناقة الله می گوییم؛ به این دلیل است که این انتصاب ممکن است نشان از اهمیت بیشتر و نشانه بودن و برجستگی آن علامت باشد. شاید روزه هم در میان عبادات چنین جایگاهی دارد. بعضی ها گفته اند که خدا می گوید: سایر عبادات را فرشتگان جزا می دهند ولی روزه را خودم جزا می دهم.

روزه چند جور معنا شده است که به نظر من این معنا یک مقدار لطیف تر است، گفته اند: روزه تشبه به خالق است؛ خدا نمی خورد و نمی آشامد، خدا سلام محض است. روزه دار هم نمی خورد و نمی آشامد و یک قدرت حفظی برای خودش دارد. در اهمیت روزه همین بس که ما در روایات داریم: بهشت درهای محدودی دارد و قرآن این هشت درب را بیان کرده است. یکی از درهای بهشت، باب الصائمون است؛ یعنی دربی که مخصوص ورود روزه داران است.(1) ما گاهی در مناسبت ها اهمیتی به یک عملی می دهیم که ممکن است آن عمل در حالت عادی آن اهمیت را نداشته باشد، مثلا: اگر شب های عادی بیدار باشید یک ثوابی دارد اما شب قدر، «خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»(2) می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: در ماه رمضان نوم الصائم عبادة و نفسه

ص: 18

تسبیح»؛(1) خواب انسان روزه دار عبادت است و نفس انسان تسبیح محسوب می شود.

پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: چهار گروه دعایشان مستجاب است: 1- دعای کسی که حج عمره رفته است، 2- دعای پدر در حق فرزندش، 3- دعا و نفرینی که مظلوم علیه ظالم می کند، 4- دعای روزه دار هنگام افطار.(2)

روزه دار یک فرح و شادی به هنگام افطار دارد. خود روزه به عنوان یک عبادت است و لذا می بینیم نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه ما علیهم السلام گاهی سه ماه (رجب، شعبان و رمضان) را روزه می گرفتند و تأکید فراوان روی این داشتند که این روزه به عنوان یک عبادت مهم و تشبه به خالق حفظ شود و مردم به آن اهمیت بدهند.

لسانه خرج من ذنوبه کخروجه من الشهر فقال جابر یا رسول الله ما أحسن هذا الحدیث فقال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم یا جابر وما أشد هذه الشروط»(1) ای جابر! این ماه، ماه مهمی است، هر کس روزه بگیرد و شب ها برای عبادت بیدار باشد و شکم و زبانش را کنترل کند و قوای جنسی اش را از حرام کنترل کند همین طور که از ماه رمضان خارج می شود از گناه هم خارج می شود.

جابر از این حدیث بسیار خوشش آمد و به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم عرض کرد: ای رسول خدا! چه حدیث زیبایی! پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: حدیث زیبا است ولی شرط هایش مشکل است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «إذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و جلدک و شعرک فلا یکون یوم صومک مثل یوم فطرک»؛(2) وقتی روزه می گیرید گوشت و چشم، مو و پوست شما باید روزه باشد. ایامی که روزه هستید نباید مانند سایر ایام باشد.

عزیزان من! یک بحثی تحت عنوان روزه داریم؛ یعنی، روزه دار آدابی را باید رعایت کند که این آداب در احکام نیست. علی علیه السلام فرمودند:

الصیام اجتناب المحارم»؛(3) روزه واقعی پرهیز از محرمات است. علمای ما بحث می کنند که روزه یک وقت عام، یک وقت خاص و یک وقت اخص است؛ آن کسی که نمی خورد و نمی آشامد روزه عام است اما روزه خاص روزه ای است که دیگر زبان و چشم و گوشش هم روزه است و روزه

ص: 20

اخص فکرش هم روزه است؛ بنابراین در حال روزه نباید فکر شما در معصیت وارد شود.

امام سجاد علیه السلام دعایی دارد، وقتی وارد ماه رمضان می شد می خواندند:« و أعنا علی صیامه بکف الجوارح عن معاصیک، و استعمالها یرضیک»(1)؛ خدایا کمک کن تا با نگه داشتن اعضای مان از گناه، روزه بگیریم و این ها را جایی استفاده کنیم که تو راضی هستی.

عزیزان من! توجه داشته باشید که روزه دار باید مدیریت داشته باشد؟ این طور نباشد که اگر خانم است بددهانی کند و اگر آقا است تندی کند. در مجموع بتواند یک نوع خود کنترلی داشته باشد که این شرط اصلی روزه است.

توبه ذکر خاصی ندارد؛ چند مرتبه «استغفر الله ربی و أتوب إلیه »؛ گفته شود کفایت می کند اما مهم ترین کار در توبه چند چیز است: 1- ترک گناه 2- پشیمانی، 3- جبران؛ انسان نسبت به گذشته پشیمان باشد و واقعا از این که کارهای بد کرده ناراحت باشد و در آینده هم گناه را ترک کند. امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر گناهی در خفا کردی ثواب در خفا بکن و اگر گناهی را آشکار کردی ثواب را هم آشکار کن.(1) تکرار گناه و شکستن توبه، نباید باعث یأس شود البته باید تمسخر نشود؛ کسی که می گوید: خدایا! من توبه می کنم و باز گناه را تکرار می کند یک نوع تمسخر است ولی حتی با این فرض هم خداوند گفته است صد بار اگر توبه شکستی باز آی. انسان بداند که خداوند تبارک و تعالی توبه را قرار داده است برای این که به هر صورتی بنده را به طرف خود بکشاند تا رها نشود.

الغنی والفقیر»؛(1) یکی از فلسفه های روزه این است که غنی و فقیر یکی شوند. در حالت غیر از ماه رمضان ممکن است یک آدم فقیر یک غذای ساده بخورد و یک کسی هم ممکن است یک غذای گران بخورد، اما ماه رمضان این طور نیست بلکه هر دو مساوی می شوند. پس غنی احساس می کند با همه ثروت و امکاناتی که دارد مانند فقیر نباید چیزی بخورد و به خودش می آید و همین روزه باعث می شود، حالت انفاق و احسان به او دست بدهد. در واقع روزه یک حالت مانع شدن از بخل است. این که قرآن می فرماید: «وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(2) آنهایی که بخل نفس شان را کنترل می کنند رستگار هستند. روزه بخل را از انسان می گیرد.

همدردی کند.(1) روزه موجب می شود انسان حالت همدردی با دیگران داشته باشد. لذا افطاری و آزاد کردن زندانی ها در ماه رمضان زیاد می شود.

أرحامکم و لو بسلام»،(1) صله رحم به جا آورید ولو با سلام کردن. در شب های ماه رمضان منزل هم بروید، مشکلات یکدیگر را بررسی کنید، زمینه خیررسانی و احسان را به یکدیگر فراهم کنید. اینها چیزهایی است که می تواند از بطن این عبادت بیرون بیاید.

به نظر می رسد برای این که روزه، تأثیر اجتماعی را داشته باشد با این فرض که همه مردم روزه نمی گیرند ولی چون به امساک تأکید شده است؛ یعنی حتی آن هایی هم که روزه نیستند همین که در خیابان نخورند و نیاشامند، از این ماه بهره می برند. اگر یک همت جمعی با هم و کنار هم بیاید که در واقع همه احساس کنند که این ماهی که حتی خوابش هم عبادت است یک لباسی به نام لباس صائم تنشان است طبیعتا به این درجه و جایگاه می رسند.

نکته چهارم: ماه رمضان بهار قرآن است، مطالبی را در مورد قرآن بیان می کنم: در قرآن یک جا سخن از قرائت است و می گوید:«فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»(2) به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم هم می فرماید:«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ»(3)، اما چهار بار

ص: 25

در قرآن سخن از تدبر است. دو جای آن با کلمه «أفلا یتدبرون»(1) آمده؛ یعنی چرا تدبر نمیکنید؟ و دو جا هم، با تدبر کنید آورده شده است.

آیه رسید:«هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ »(1) این همان جهنمی است که به شما وعده داده شد، آن قدر گریه کرد که دیگر نتوانست ادامه آیه را بخواند.(2)

٢. تکریم: کسی که می خواهد در قرآن تدبر کند باید تکریم هم بکند و بداند تدبر در قرآن یک نوع تعظیم در قرآن است.

٣. تأنی و تأمل؛ تدبر در قرآن با تأمل حاصل می شود؛ یعنی وقتی ما به این آیه می رسیم:«غیر المغضوب علیهم؛ یعنی ما را از کسانی که به آنها غضب کردی و گمراه هستند قرار نده! باید فکر کنیم خدا به چه کسانی غضب کرده است؟ به کسانی که مردم را آزار می دهند، کسانی که حرام می خورند و کسانی که اتخاذ روش دینی می کنند غضب کرده است؛ باید برویم اینها را پیدا کنیم.

4. خدا در قرآن می فرماید: این کتاب را جز پاکیزگان مس نمی کنند. برای تدبر در قرآن، دو طهارت لازم است: یکی طهارت ظاهری که وضو است و دیگری طهارت باطنی؛ دلی که از حسد و کینه خالی شود، قرآن را بهتر می فهمد.

ص: 28

روزه گرفت و هم چنین حضرت نوح علیه السلام در کشتی وقتی که اضطرار بر او وارد شد روزه گرفت و با روزه از خدا خواست که او را از این حالمت بیرون کند. وقتی که حضرت مریم علیهماالسلام تولد فرزندش اتفاق افتاد و قرار بود حجمه ها بر علیه او شروع شود، روزه گرفت و با حالت روزه بر مردم وارد شد. حدیثی در این باره داریم که: «إنما فرض الله صیام شهر رمضان علی الانبیاء دون الأمم»؛(1) خداوند روزه را اول بر انبیا واجب کرد نه بر مردم و بعد از آن بر امت ها هم واجب شد و اختصاص داده شد.

می کردند کاش ماه رمضان یک سال بود.

ما در تاریخ کسانی را داشتیم که تمام عمر را روزه بودند و حتی از خداوند در خواست داشتند، که وقتی روزه هستند از دنیا بروند، مثلا: جعفر بن ابیطالب در جنگ موته وقتی که به شهادت رسید روزه دار بود. روزه چهره شیطان را سیاه می کند و دست شیطان را می بندد، خداوند می فرماید: همه عبادات انسان برای خود اوست به غیر از روزه که برای من است.(1)

سؤال این است که اثرات روزه چیست؟ مثالی بزنم: مانورهایی که ارتش و سپاه می گذارند، در واقع یک جنگ فرضی است که شکل می دهند و افراد را داخل بیابان می برند و غذا هم به آنها نمی دهند، چرا؟ برای این که این اشخاص، برای میدان جنگ آماده شود.

ص: 31

می کند یک شارژ باطری قوی ای به خودش گذاشته است: توفیق عبادت توبه، ترک گناه، معرفت و قرآن خواندن پیدا می کند. ماه رمضان یک کارواش کاملی است که پلیدیها و زشتی ها را از بین می برد.

برعکس کسانی که دوست دارند همیشه خادم باشند، مردم آنها را دوست دارند و اگر اتفاقی برای این افراد بیفتد همه کمک می کنند.

می گوید من دریا رفتم. کسی که هم نیمه حرفه ای است می گوید: من به اندازه چند متر شنا کردم، و آن کسی هم که خیلی مسلط است تا وسط دریا می رود، همه آنها با هم فرق دارند، ولی همه خوشحال هستند که در این آب وارد شدند. من هم به روزه داران می گویم: با هر میزانی که روزه بگیرید همه وارد این رحمت الهی شده اید. بعضی از جوان ها هستند که بعد از سحر و خواندن نماز صبح تا ظهر می خوابند و بعد تا افطار استراحت می کنند، شاید بگویند: این روزه ما فایده ای ندارد، نه این طور نیست. در روایت آمده است که: «نومکم فیه عبادة» (1) خواب شما هم

ص: 35

عبادت است. این قدر خدا مهربان است که حتی نفس هم بکشید می گوید نفستان تسبیح است و خوابتان هم عبادت است.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم به جابر فرمودند: اگر کسی این کارها را انجام بدهد روز عید فطر مانند کسی است که از مادر متولد شده است. جابر پرسید: یا رسول الله! چه کاری؟ «یا جابر هذا شهر رمضان من صام نهاره و قام وردا من لیله و عف بطنه و فرجه و کف لسانه خرج من ذنوبه کخروجه من الشهر»؛(1) این ماه رمضان است هر کسی روزش را روزه بگیرد و قسمتی از شب را بپا خیزد، شکمش را نگاه دارد و حرام نخورد، قوای جنسی و زبانش را کنترل کند، از گناه خارج می شود، مثل روزی که از مادر متولد شده است.

ص: 36

در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام فرمودند: «إذا صمت فلیصم سمعک و بصرک»(1) وقتی روزه می گیرید چشم و گوش و موی شما هم روزه بگیرد. خانم بزرگواری که بیرون از خانه می روی، روزه مو، این است که موی شما را نامحرم نبیند. روزه پوست، این است که پوست شما آرایش کرده در مقابل چشم نامحرم قرار نگیرد. روزه چشم، این است که صحنه ها و فیلم های مبتذل نبینید. روزه گوش، این است که موسیقی حرام گوش ندهی. با ابزار حرام نمی شود انسان رشد کند.

خوردن گوشت مردم بوده است. برو و بگو اگر روزه دار بوده اند. استفراغ کنند. آن مرد برگشت و فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را رسانید، دختران استفراغ کردند، از دهان هر یک تکه گوشتی خارج شد. آن گاه خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برگشت و جریان را بیان کرد، حضرت فرمودند: سوگند به حق آن کسی که جانم در دست او است، اگر در شکم آنها باقی می ماند، آتش جهنم آنان را فرا می گرفت.(1)

آن کس که لوای غیبت افراشته است

او از تن مردگان غذا ساخته است

غیبت، دروغ، تهمت و ... ثواب روزه را کم می کند.

ص: 38

کنید. مادر گفت: این دین را به من عرضه کن تا من هم مسلمان شوم.(1) با رفتار فرزند مسلمان، مادر مسیحی اش نیز مسلمان شد. پیام قرآن بود که این جوان را مسلمان کرد.

زنا کار را شلاق می داند، و می گوید دست سارق را قطع کنید. گفتم: مثل این می ماند که شما در کل کشور به قوه قضائیه و فقط به دادگاه کیفری بروید یا مثلا: به اداره پلیس بروید فقط از بخش جریمه ها بازدید کنید و بعد بگویی: این چه قوه قضائیه و پلیسی است که این قدر جریمه می کند. به این شخص باید گفت: این کشور علاوه بر قوه قضائیه و دادگاه وزارت ارشاد هم دارد، اداره پلیس هم دارد. تو در قرآن فقط این آیه را دیدی:«وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمَا»(1) قرآن می گوید:«خُذِ الْعَفْوَ »(2) و قرآن 114 مرتبه «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد. این ها را نمی بینند. در آیات باید بازدارندگی باشد. این قرآن ناجی است و هرگز گمراه نمی کند.

«یس والقرآن الحکیم إنک لمن المرسلین»؛(1) پیامبر! تو پیامبر هستی چون قرآن حکیم داری.«والقرآن الحکیم» استدلال بر نبوت است؛ مردم باید این ها را بدانند. قرآن در زندگی ما باید کارآمد باشد و پیاده شود.

مرحوم شهید دستغیب در کتاب داستان های شگفت می گوید: در شیراز بیماری آنفولانزا آمد که بسیار تلفات داشت. شخصی به نام سید عبدالله حمیری می گوید: نزد امام جماعت مسجد وکیل در شیراز رفتم و گفتم: ما پول و دارو نداریم و نگرانم که فرزندانم به این بیماری مبتلا شوند. ایشان فرمودند: دستت را روی این شقیقه ها بگذار و چند مرتبه این آیه را بخوان:

«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا»(1) تجربیات اشخاص با هم متفاوت هستند.

آیت الله مجتهدی رحمة الله علیه می فرمودند: وقتی مشکل برایم پیش می آید هزار صلوات نذر نرجس خاتون (مادر امام زمان) می کنم، مشکلم حل می شود. ممکن است این تجربه برای ایشان مفید باشد. ولی بنده این کار را بکنم مشکلم حل نشود. باورها و مصادیق فرق می کند.«شفاء ورحمة للمؤمنین» ، منظور دردهای جسمی نیست. ممکن است شما هفت بار سوره حمد را بر مریض بخوانید، تب اش پایین بیاید و بهبود پیدا کند ولی منظور از این شفا، بیماری های درونی است؛ چون حضرت علی علیه السلام در جای دیگر می فرماید: منظور از بیماری، حرص و نفاق است.

واقعا اگر کسی به قرآن مراجعه کند و آدم بدگمانی باشد باید بدگمانی اش خوب شود. وقتی به آیات نگاه می کند که در همه جا سخن از خوش گمانی دارد. اگر کسی واقعا در زندگی اش لقمه حرام می خورد و وقتی قرآن را باز کند و ببیند که قرآن می فرماید: روز قیامت لقمه حرام در

ص: 44

شکم شما آتش می شود و به صورت آتش مجسم می شوید و این آتش بسر چهره شما گداخته می شود. دیگر لقمه حرام نمی خورد. اگر کسی در زندگی اش اهل سخن چینی است ببیند وقتی قرآن کریم می فرماید: «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»(1) وای بر آدم هایی که عیب جو هستند، دیگر سخن چینی نمی کند.

فرمودند: قرآن می فرماید:«إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا»(1)خدا از کسانی که ایمان دارند دفاع می کند و خدا از ایشان با شهادت و مظلومیتش دفاع کرد. شهید مطهری خانه وقتی اندیشه های قرآنی اش را مطرح کرد و شروع به تفسیر قرآن کرد هیچ مجله ای حاضر به چاپ نبود اما الان می بینیم که کتاب های تفسیر قرآن شهید مطهری بارها چاپ شده است. کسی که فقط قرآن را بخواند، بدون این که تفسیرش را بداند، مثل کسی است که به استخر برود ولی فقط دستش را به آب بزند. پس بدون تفسیر نمی توان بهره ای از قرآن برد. اگر کلاس های اخلاق دانشگاه و کلاس های اخلاق حوزه به این سمت و سو برود، مردم با قرآن انس پیدا می کنند و از آن بهره مند می شوند.

شهید مطهری می گوید: من یک شعر یا متن را چند بار که می خوانم خسته می شوم، اما هر چه قرآن را می خوانم خسته نمی شوم.

ما سوره حمد را در روز چندین بار می خوانیم اما هر بار که می خوانیم برای ما تازگی دارد؛ طراوت قرآن یک معجزه است.

اقبال لاهوری می گوید:

هر وقت می خواهم خدا با من حرف بزند قرآن می خوانم.

ص: 47

ص: 48

خود پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: من در بین شما دو چیز می گذارم: یکی قرآن و دیگری عترت. طبعا قرآن کافی نیست باید احادیث و کلمات رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه معصومین علیهم السلام هم در کنار آن باشد. چون بسیاری از جزئیات در قرآن نیامده است ولی به هر حال این کتاب، کتاب اخلاق است و قرآن خودش را این طور معرفی کرده است:«لِمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»(1) من موعظه ای از طرف خدا و شفای دردهای درونی شما هستم و هم چنین هدایت و رحمتم.

ما چگونه باید با این کتاب آشنا شویم؟! همه افراد می توانند پای سفره قرآن بنشینند و قرآن برای همه انسان ها نازل شده است. در قرآن بعضی از موارد خطاب به اشخاص است، مثلا:«یا یحیی»(2) یا «یا ایها المزمل»(3) که خطاب به رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم است. بحث ما درباره آیاتی است که اول آن «یا ایها» است و مستقیم با خود مردم و مسلمین است.

1.چه کسی را عبادت کنیم؟ کسی که ما را خلق کرده و ما را هدایت کرده است.

2.خدایی که شما را آفریده بپرستید. عزیزان من! عبادت مخصوص خداست.

این که ما خدا را عبادت می کنیم در آیه بعد آمده است:«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»(1) خدایی که این زمین را برای شما فرش قرار داد و آسمان را قرار داد تا حافظ شما باشد و از آسمان برای شما باران فرستاد و زمین را برای شما روزی قرار داده است.

بعضی ها در صدر اسلام و آغاز دعوت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می گفتند: ما قبول داریم خدا خالق ما است ولی قبول نداریم او رب ما باشد. لذا اگر از آنها سؤال می کردید چه کسی شما را آفریده؟ می گفتند: خدا. چه کسی شما را تربیت کرده است؟ می گفتند: بت. بت ها را خالق نمی دانستند بلکه به عنوان مربی می دانستند. این آیه می خواهد بگوید: خالق و رب شما، هر دو خداوند است.

3. عبادت خدا چه فایده ای دارد یا عبادت برای چیست؟

اولین فایده عبادت این است که پرهیزکار می شوید. در آیه 21 سوره بقره می فرماید: اگر خدا را عبادت کنید پرهیزکار می شوید؛ یعنی عبادت و بندگی خدا موجب می شود غرایز در شما خاموش شود و سالم و سازنده شوید، مانند یک جویی که به چشمه وصل می شود به خدا وصل می شوید.

حضرت علیه السلام یک شب جای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خوابید(1) و این حرکت عبادت خدا شد. قرآن می فرماید:«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ»(2) در ظاهر خوابیدن است اما در واقع کار بسیار مهمی کرده است.

چرا این کار عبادت شد؟ چون برای رضای خدا بود. کسی برای خدا کار انجام دهد حکم عبادت را دارد.

بالاترین تجسم عبادت، نماز است. نماز و روزه نمود عبادت است. دلیل این که از کلمه «لعلکم» استفاده کرده است به معنی امید است که شما این کار را انجام دهید. شاید شما مشمول واقع شوید.

و حریص هستند به خاطر ضعف اعتقاد به مالکیت خدا است.

2- «و لا یدبر العبد نفسه تدبیرا »: بنده خودش را مدبر نداند؛ یعنی بگوید من برنامه ریزی می کنم ولی برنامه ریز واقعی خدا است. امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: من خدا را با فسخ عزائم شناختم؛ یعنی هنگامی که آدم همه تصمیم ها را می گیرد ولی یک مرتبه حادثه ای پیش می آید که همه چیز به هم می ریزد. اگر این طور شد: «هانت علیه المصائب الدنیا»؛(1) مصائب دنیا بر او آسان می شود. وقتی امام حسین علیه السلام علی اصغرش شهید شد گفت: «الهی هونی الأمر»؛ خدایا این مصیبت آسان است؛ چون تو داری می بینی. اگر انسان خودش را مدبر ندانست، خدا و خالق را مدبر اصلی دانست مصیبت بر او آسان می شود.

3- «و جملة اشتغاله فیما أمره الله تعالی به ونهاه عنه»:(2) در تمام کارهایش خدا را در نظر بگیرد ما در زندگی فعالیت هایی داریم؛ کارهایی که انجام می دهیم دقت کنیم مورد امر خدا باشد و مورد نهی خدا نباشد.

نکته ای که باید در این جا عرض کنم این است که قرآن خودش را تفسیر می کند: «ینطق بعضه ببعض»؛(3) یعنی بعضی از قرآن گویای

ص: 54

قسمت دیگر است. این طور نیست که خدای تبارک و تعالی همه مطالب مربوط به یک بحث را در یک آیه آورده باشد. گاهی ممکن است شما قصه حضرت موسی علیه السلام را که بخواهید، ببینید باید کل قرآن را بگردید و آیات آن را استخراج کنید و هم چنین راجع به نماز و روزه و عمل صالح.

راجع به عبادت در مجموعه قرآن آیاتی داریم که در سوره فرقان خدا می فرماید: آن کسی که بنده واقعی ما است بندگی در زندگی اش چه آثاری دارد. می گوید: اگر ما گفتیم مردم پروردگارتان را بندگی کنید حالا می دانید بندگان خدا چه کسانی هستند؟

وقتی در جنگ خندق مقابل عمرو بن عبدود بود چنین حالتی داشت؛ چون او آدم متکبری بود و تکبر ورزیدن در مقابل متکبر عبادت است. البته آن تکبر نیست در واقع احساس تکبر است.

علی علیه السلام فرمود: هر چیزی زکاتی دارد، زکات خرد شما تحمل افراد جاهل و نادان است.(1)

جهنم را از ما دور کن! یکی از صفات بندگان خدا این است که مرتب می گویند: خدایا! جهنم را از ما دور کن و لذا در دعای جوشن بسیار می گوییم: «خلصنا من النار یا رب»(1) یا در نماز شب «هذا مقام العائذ بک من النار» یا در قنوت«رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»(2) که چه اشکالی دارد انسان از آتش جهنم به خدا پناه ببرد. ایک وقتی نزد امام صادق علیه السلام غذایی آوردند که داغ بود ایشان شروع به اشک ریختن کرد و فرمود: به یاد داغی جهنم افتادم.

أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا»(1) پنجمین ویژگی بندگان خدا این است که به فکر فرزند و خانواده شان هستند. دعا می کنند و می گویند: خدایا! خانواده های ما را نور چشم ما قرار بده و از پیشوای متقیان قرار بده؛ یعنی این دوازده ویژگی که در قرآن آمده هم جنبه نماز و عبادت دارد هم جنبه مسئولیت در برابر خانواده داشتن را دارد. آخر این آیه می فرماید:«أُولَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا»(2) اگر کسی بنده ما بود ما به آنها بهشت می دهیم.

بحث امروز ما در مورد آیه 21 سوره بقره بود، پیام این آیه این بود که مردم عبد خدا باشید اگر این گونه باشیم آزاد هستیم، آرام و شجاع هستیم. اگر عبد خدا باشیم در زندگی مان عزیز هستیم و رشد می کنیم. چه طور عبد خدا باشیم؟ در قرآن می فرماید: تواضع داشته باشیم، مردم را تحویل بگیریم و ... این مجموعه اگر رعایت شد ما عبد خدا می شویم.

است؟ گفت: فلانی. پرسیدند: عبد است یا آزاد؟ فکر کرد منظورش این است که برده است یا ارباب؟ گفت: آزاد و ارباب است. آقا فرمودند: اگر عبد می بود این کارها را نمی کرد! امام معنای دیگری را ارائه کرد که وقتی به بشر گفت. او یک تکانی خورد و دنبال امام کاظم علیه السلام دوید و عوض شد.(1)

ص: 59

ص: 60

فرمان می دهد:«یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ»(1) 1- بدی به مردم، 2- کارهای زشت و ارتباطات زشت و نگاه به نامحرم، 3- نسبت به خدا بدهید که نمی دانید، مثلا: حلال خدا را حرام کنید و حرام خدا را حلال کنید.

عزیزان من! لقمه حلال و پاکیزه و پرهیز از حرام یکی از کلیدی ترین مباحث قرآنی و تربیتی است. خدا در قرآن بیش از پانزده بار این بحث را خطاب قرار داده است. روایات فراوانی هم در این رابطه داریم که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: من از دو چیز بعد از خودم برای امتم نگران هستم: «إن أخوف ما أخاف علی أمتی من بعدی هذه المکاسب الحرام والشهوة الخفیة»:(2) بیشترین چیزی که من از امتم می ترسم این دو چیز است: 1- کسب های حرام، 2- شهوت مخفی.

حرمت یک لقمه دو نوع است: 1- حرمت ذاتی، 2- حرمت عرضی.

بعضی از چیزها ذاتا حرام است؛ یعنی اگر کسی این کار را انجام دهد آن لقمه حرام است.

2. خرید و فروش بت در اسلام حرام است یا خرید و فروش کتب ضاله؛ چون انحراف ایجاد می کند.

٣. آنچه که باعث منحرف شدن جوانان می شود، مثلا مواد مخدر و کارهای لغوی مثل موسیقی، سحر و ...

4. مردی که انگشتر طلا دست می کند.

بخش دوم حرام عرضی است؛ یعنی آن چیزی که فی نفسه و به خودی خود حرام نیست، مثلا: خرید نان و گوشت حرام نیست بلکه کم فروشی حرام است یا ربا و یا رشوه در معامله حرام است.

اولین دلیل استفاده کردن مردم از حرام جهل است؛ واقعا بعضی ها نمی دانند این حلال است یا حرام است؛ یعنی حرام مصرف می کند و اطلاع از حرمت ندارند.

داستان

صفوان یکی از اصحاب امام کاظم علیه السلام بود. ایشان چند شتر داشت و شترها را برای حج به هارون الرشید کرایه می داد. یک سال امام کاظم علیه السلام ایشان را بازخواست کرد که چرا این کار را می کنی؟ گفت: من این کار را برای مکه و حج انجام می دهم. آقا فرمودند: تو دلت می خواهد هارون سالم برگردد و پولت را بدهد؟ عرض کرد: بله. فرمودند: همین کمک به ظلم است و این حرام است.(1) قرآن می فرماید: «ویل للمطففین»: وای بر کم فروشان.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «الناقصین لخمسک یا محمد»؛ پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: مطففین کسانی هستند که در خمسشان نقص ایجاد می کنند. باز در روایات آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند: سه گروه دزد هستند: ١- مانع زکات. 2- کسی که مهر زنش را بر خود حلال بداند، 3- کسی که قرض بگیرد و قصد عدم پرداخت آن را داشته باشد.(2)

ص: 64

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آن دو درهم را گرفته و برای نماز ظهر به سوی مسجد روانه شدند. در میان راه سعد را دید و به او فرمودند: ای سعد! آیا می توانی خوب تجارت کنی؟

اسعد گفت: یا رسول الله! به خدا سوگند، امروز صبح چیزی نداشتم که با آن تجارت کنم. حضرت آن دو در هم را به او داد و فرمودند: با آن تجارت کن و از این طریق رزق و روزی خداوند را به دست آور. سعد آن دو درهم را گرفت و همراه حضرت رفت و نماز ظهر و عصر را با ایشان خواند. پس از نماز حضرت به او فرمودند: برخیز و در پی روزی برو که من خیلی برایت غمگین بودم.

سعد رفت و آن دو درهم را سرمایه خود قرار داد و شروع به تجارت کرد. به این طریق که جنسی را به دو درهم مسی خرید و به چهار درهم می فروخت. بدین ترتیب دنیا به سعد روی آورد و کالا و مال التجاره اش زیاد شد. او جلوی مسجد، محلی برای خود درست کرده بود و در آنجا می نشست و اموال تجارتی از هر سو برایش می آمد. هر گاه که بلال برای نماز اذان می گفت و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بیرون می آمدند، می دیدند که سعد مشغول امور دنیاست و هنوز وضو نگرفته و آن گونه که روزهای پیش از تجارتش برای نماز آماده می شد هنوز مهیا نشده است. تا این که یک روز حضرت به او فرمودند: ای سعد! کار دنیا تو را از نماز بازداشته است؟

سعد گفت: چه کنم؟ آیا می شود مالم را ضایع کنم و از بین ببرم؟ سپس با اشاره به اشخاصی که در اطرافش بودند ادامه داد: این مردی است

ص: 66

که به او جنس فروخته ام و می خواهم پول آن را از او بگیرم و این دیگری مردی است که جنسی از او خریده ام و می خواهم پولش را تحویل بدهم.

حضرت امام باقر علیه السلام می فرمایند: این بار، اندوهی سخت تر از اندوه فقیر بودن سعد به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دست داد. جبرئیل بر حضرت نازل شد و گفت: یا محمد! خدا از اندوه تو درباره سعد آگاه است. حال بفرما که کدام حالت او به نظرت بهتر است؟ حالت اول یا حالت کنونی اش؟! آری. حب دنیا و ثروت آن فتنه است و انسان را از کار آخرت باز می دارد. به سعد بگو آن دو در همی را که به او داده ای باز پس دهد تا وضعش مثل سابق شود. حضرت صلی الله علیه و آله وسلم بیرون آمدند و وقتی سعد را دیدند به او فرمودند: ای سعد! آیا نمی خواهی آن دو در همی را که به تو داده ایم پس دهی؟

سعد گفت: آری، به جای دو درهم، دویست درهم به شما پس می دهم!

حضرت فرمودند: به غیر از همان دو در هم چیز دیگری از تو نمی خواهم.

سعد دو درهم را به حضرت داد. امام باقر علیه السلام می فرمایند: با پس گرفتن این دو درهم دنیا به سعد پشت کرد. به طوری که هر چه جمع کرده بود از دستش رفت و وضعش به همان حالتی که اول داشت

برگشت.(1)

ص: 67

خانه چیست، فرزند در مورد نان آوردن پدر باید نگران باشد یا خیر؟

درباره بخش اول سؤال ما وظیفه تفحص نداریم. من خدمت یکی از علما رفتم و گفتم: شخصی ما را دعوت می کند و ما دعوت او را می پذیریم ولی من می دانم او اهل خمس نیست ولی چون آشنا است برای یک نهار مهمان ایشان می شویم. ایشان فرمودند: آیا یقین دارید که این نهار از در آمد سال قبل است یا احتمال می دهید؟! اگر این نهاری که تهیه کرده است از حقوق این ماهش باشد به آن خمس تعلق نمی گیرد! گفتم: نه به این یقین ندارم. فرمودند: اشکال ندارد ولی اگر دغدغه دارید صدقه ای بدهید.

درباره بخش دوم سؤال نمی توانیم مطلق صحبت کنیم؛ چون این سؤال ها فراوان است. این طور موارد اولا: باید به پدر و مادر تذکر داده شود و ثانیا: به حداقل ها اکتفا کرد و زیاده روی نکرد. تا آنجایی که یقین داریم که این پول را از راه حرام به دست آورده است اگر می توانیم با پول دیگری زندگی کنیم این کار را بکنیم؛ چون بعضی از خانم ها و جوان ها درآمدهای خودشان را دارند اگر غیر از این باشد بر اهل خانه تکلیفی نیست.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «کاد الفقر أن یکون کفرا»:(1) فقر می تواند زمینه ساز کفر شود. ممکن است طرف را به بی دینی بکشاند. در حدیث داریم اگر نان نبود مردم نماز نمی خواندند و روزه نمی گرفتند. ولذا از نان در بعضی

ص: 69

از روایات به عنوان تقوا تعبیر شده است، مال، یکی از کمک ها بر تقوا و دینداری است که البته همین مال هم می تواند انسان را به زمین بزند.

وسع علیه فی رزقه وقت مساء لته»؛(1) راستگو باشد، منصف باشد و به والدینش اهمیت بدهد؛ صله رحم داشته باشد رزقش زیاد می شود و اجلش به تأخیر می افتد و موقع جان دادن هم مؤمن از دنیا می رود.

قیامت روزی است سه چیز که در این دنیا به درد می خورد آن جا به درد نمی خورد: 1- تجارت و بیع؛ وقتی کسی ورشکسته شود می گوید: می روم کاسبی می کنم یا می روم کار می کنم جیبم پر پول می شود اما در قیامت تجارتی نیست. 2- دوستی؛ در این دنیا اگر کسی به زندان افتاد دوستانش کمک می کنند و او را از زندان بیرون می آورند. 3- شفاعت؛ یعنی کسی بیاید واسطه شود؛ البته این آیه نفی نمی کند آیاتی که برای شفاعت است. این آیه می خواهد بگوید شفاعت برای کسی است که نماز خوانده، روزه گرفته و کارهایش را انجام داده اما یک نواقصی هم دارد، مثل این که بگوییم در دبیرستان با دانشگاه نمره به کسی نمی دهند و کسی را قبول نمی کنند ولی کسی که یازده و نیم است تبصره به آن تعلق می گیرد.

در رابطه با این آیه شریفه می خواهم در سه محور بحث کنیم:

محور اول: بحث مبانی انفاق و خدمت رسانی است. خدمت رسانی عبادت بسیار بزرگی است و در بعضی از روایات داریم که: چیزی به اندازه خدمت رسانی خدا را شاد نمی کند و خدا به آن عبادت نمی شود.(1) آن هم اقسامی دارد. در این جا انفاق به معنی کمک است. انفاق چهار قسم است: 1- واجب، 2- مستحب: واجب مثل زکات و مستحب مثل صدقه و قرض. 3- انفاق مادی، 4- معنوی؛ یک وقت شما به کسی آموزش می دهید، یک وقتی کسی را هدایت می کنید تا به گناه کشیده نشود این

ص: 74

انفاق معنوی است. علی علیه السلام فرمودند: «زکاة العلم نشره»:(1) زکات علم نشر آن است. یک وقت هم به کسی پول می دهید که این انفاق مادی می شود.

بی من بات شبعان و أخوة المسلم طاو»؛(1) ایمان به من نیاورده است کسی که سیر بخوابد. کسی که اعتقاد و باور به خدا دارد انفاق می کند.

شیطان یک مصائدی دارد، یکی از مصائد شیطان مانع شدن از کمک به دیگران است. امام صادق علیه السلام در ادامه حدیث فرمودند: «ما یعبد الله بمثل نقل الأقدام إلی بر الإخوان»(1) خدا به هیچ چیزی به اندازه این که آدم قدم بردارد و به مردم کمک کند عبادت نشده است؛ یعنی بالاترین عبادت عبارت از خدمت به دیگران است.

کردند؟ گفتند:«إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا»(1) چون ما به یاد معاد و قیامت هستیم.

تشییع جنازه و ...

اصلا فرهنگ قرض تقریبا خیلی جاها تعطیل شده است و توجیه نشده که چرا ما قرض بدهیم. در صورتی که ما توجه نداریم قرض دادن یک نوع هزینه کردن برای دین است. مگر شما عمره و حج واجب نمی روید؟ مگر دهه محرم برای امام حسین علیه السلام روضه نمی گیرید؟ چرا آن را حساب نمی کنید؟

مرحوم ملاعباس تربتی یک سفری به کربلا رفت و حدود هشت ماه این سفر طول کشید وقتی برگشت در این مدت فقرا دیگر محروم شدند. نوشته اند یک خانم فقیری به استقبال او آمد، تا ملاعباس وارد کوچه شسد گفت: دین، اسلام، قرآن، نور و رحمت آمد. گفت: شما که رفتید ما نور و ایمان و برکت از زندگی مان رفت. از بس ایشان نسبت به دیگران ویژگی خبررسانی را داشت.(1)

جمله:«یا أیها الذین آمنوا أنفقوا» أمر به انفاق است. گرچه بعضی از مفسرین نوشته اند:«انفقوا» امر است و امر وجوب را می رساند، ولی مرحوم طبرسی در مجمع البیان می گوید: این انفاق عام است واجب و مستحب، مادی و معنوی را شامل می شود.

یک مقدار بیشتر همدیگر را دریابیم. ماه رمضان است بعضی از خانواده ها نیازمند هستند و برای بعضی ها روزه گرفتن با این مواد غذایی اندک ممکن است بسیار سخت باشد.

- می رفت فرمودند: قرآن را میان مردم یمن گسترش بده و یک جمله ای فرمود که: معلمین را تکریم کن و بعد فرمودند: معاذ! مردم را نترسان و به آنها سخت نگیر و نفرت از دین ایجاد نکن.(1)

عزیزانی که توان دارید روحانی، معلم، کسانی که آگاهی دارید خیلی مهم است ما بتوانیم مردم را با دین آشنا کنیم و دین را محبوب کنیم. یک کسی مثل علامه امینی قلمش را در خدمت اسلام گذاشت. مرحوم حاج شیخ عباس قمی وقت و قلمش را در خدمت اسلام گذاشت. مرحوم شهید مطهری هم همین طور و ...

دیگری اطعام مخصوصا در ماه مبارک رمضان است. پیامبر صلی لله علیه و آله وسلم فرمودند: افطاری بدهد ولو یک دانه خرما. چقدر خوب است در فامیل ها این سفره های افطاری بیفتد و فقرای فامیل هم دعوت شوند یا این که خانواده هایی هستند که متمکن هستند، چه اشکال دارد چندین غذا تهیه کنند و در خانه های فقرا بدهند یا اول ماه رمضان برای سلامتی خود و خانواده ایشان و در رأس همه برای سلامتی امام زمان (عج) یک گوسفند ذبح کنند و به همسایه ها بدهند.

اگر در هر محله ای دو سه تا قربانی شود تمام شهر تحت پوشش قربانی قرار می گیرد و فرهنگ می شود. قربانی کردن خیلی برای چشم زخم و رفع بلا مؤثر است. من کسانی را می شناسم که ماهی یک بار یا ماهی دو بار این کار را می کنند. یکی از معیارهای انفاق، زیبا اتفاق کردن است. یکی از مصادیق انفاق مالی قرض الحسنه است، مثلا آزاد کردن زندانی هایی که به خاطر دیه با بدهی گرفتار هستند. یک وقت نقل کردند یکی از آقایان برایش مشکلی پیش آمده بود و نزد عالمی رفت. ایشان هم به یکی از صاحبان ثروت رو انداخت که مشکل این آقا را حل کند و چند مورد دیگر را هم به ایشان گفت. آن آقایی که صاحب ثروت بود به این عالم پیغام داد که: هر کسی که مشکل پیدا می کند شما به من ارجاع می دهید بالاخره افراد دیگری هم در این شهر هستند. ایشان فرمودند: من می خواهم به تو ثواب برسد.

صاحبان ثروت خدا را شکر کنید که زمینه این کمک را به شما داده است. بعضی ها می گویند ما باید همه کمک ها را پوشش بدهیم یا مگر ما

ص: 82

باید غصۀ مردم را بخوریم؟! خداوند تبارک و تعالی می فرماید: پیامبر! ما اگر می خواستیم همه مردم را هدایت می کردیم که هیچ نیازی به پیامبر هم نباشد، مثل فرشتگان که گناه نمی کنند.

عزیزان! خداوند شما را واسطه قرار داده است خواسته شما به یک جایی برسید. این درست مثل پدری می ماند که خودش می تواند همه کارها را انجام بدهد ولی گاهی به بچه اش می گوید تو برو نان بخر یا تو این پول را به فقیر بده، می خواهد این بچه راه بیفتد و روابط اجتماعی اش قوی شود. خداوند هم اگر می خواست طبیعتا این کار را خودش انجام می داد و الان هم خودش انجام می دهد:«وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَی»(1) تیر را در میدان بدر شما می زنید ولی چه کسی این دست را داده است؟ لذا قرآن هم نمی گوید از مال خودتان بدهید؛ بلکه می فرماید: «مما رزقناکم»، از آن که ما دادیم انفاق کنید. مال خداست منتها شما را واسطه قرار داده است.

بنویسید که به خاطر نامه شما مالیات را بر من ببخشد یا کم کند. امام هم این کار را کرد.(1) این کار را انفاق ابرویی می گویند. خانمی قهر کرده، شما که انسان محترمی هستی اگر واسطه شوی آشتی می کنند، اگر این کار را بکنی، انفاق ابرویی کرده ای.

و روایت هم این را مذمت کرده است، این سوره را هم می خواند«ألهاکم التکاثر حتی زرتم المقابر»(1) من به ایشان گفتم: شما بگویید سوره فرقان را نگاه کنند، قرآن می فرماید:«وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا»(2)حتی در انفاق هم اسراف نکنید.

گاهی افرادی خدمت ائمه معصومین علیهم السلام می رسیدند و آنها هم کمک می کردند و برای بعضی ها هم دعا می کردند و می فرمودند: ان شاء الله خداوند در زندگی ات گشایشی ایجاد کند؛ یعنی زمینه کمک فراهم نبود. این را میگویم برای این که پس انداز هم داشته باشید و خانواده های خودتان را تأمین کنید. خانمی می گفت: شوهر من اصلا به ما نمی رسد فقط کمک را برای مردم گذاشته است در صورتی که در اولویت بندی همسر، پدر و مادر، خویشاوندان و همسایگان اولویت دارند. در همه امور اعتدال خوب است واقعا اگر انسان آنقدر به مردم رسیدگی کرد که خانواده اش دچار استیصال بشوند خوب نیست.

نکته دوم: این است که این انفاق ها و کمک ها با یک چیزی باطل می شود و آن منت و اذیت است؛ لذا قرآن می فرماید:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَی»(3)صدقاتتان را با منت و اذیت باطل نکنید؛ یعنی چه؟ بعضی ها این طور هستند تا زمانی که عمر دارد، می گوید: من این کار را برایش کردم این منت می شود. اذیت هم غیر از منت است

ص: 85

و این که طرف را بسیار اذیت کنید تا یک انفاقی بخواهید بکنید.

«و توفنا مع الابرار»(1) خدایا مارا با نیکان بمیران.

اگر انسان خوب شروع کند هنر است اما خوب به پایان رساندنش هنری بالاتر و برتر است، به همین دلیل وقتی از بزرگان سؤال شده از خدا چه چیزی می خواهید، می گویند: دعا می کنیم عاقبت به خیر شویم و فرجام و پایان کارمان نیک باشد. چون ما زیاد دیده و شنیده ایم کسانی که به مراتب بالایی رسیدند، اما یک جایی سقوط کرده اند.

روح می داد و او هم به امام زمان (عج) می داد. خودش هم مکتوباتی از امام زمان (عج) دارد فکر می کرد امام زمان (عج) ایشان را جزو وکلای خاصش می گذارد ولی امام به دلایلی صلاح ندید و شخص دیگری را وکیل خود گذاشتند. در نتیجه حسادت در او شعله ور شد و از کسانی شد که ادعای امام زمانی می کرد و امام زمان او را لعنت کرد و فرمودند: شلمغانی از ما نیست، از او دوری کنید.(1) منشاء این انحرافات گاهی غرور و حسادت است و گاهی در حرکت نکردن مسیر امام است. آقای ابوترابی از علمای یزد، نویسنده کتابی به نام اسرار حسن عاقبت است که کتاب خوبی است؛ البته در قرآن و روایات شواهد زیادی داریم، داستان بلعم باعورا یا برصیصای عابد نمونه آدم بدعاقبت است.

ائمه گفتاری است و بخشی دیگر نوشتاری است - «إن أردت أن یختم بخیر عملک حتی تقیض و أنت فی أفضل الأعمال فعظم لله حقه ان»؛ اگر می خواهی عاقبت به خیر شوی سه کار را باید انجام بدهی: نعمت های خدا را در معصیت خدا خرج نکن. خدا به ما نعمت هایی داده است و می گوید: این نعمت ها را در معصیت صرف نکن.

مرحوم فیض کاشانی علیه الرحمه کتابی به نام محجة البیضاء نوشته است؛ البته غزالی از علمای اهل سنت در قرن پنجم و ششم یک کتابی به نام إحیاء العلوم نوشت که یک کتاب اخلاقی است منتها چون این کتاب نیاز به اصلاح و بازسازی داشت، مرحوم فیض کاشانی که از علمای شیعه است این کتاب را اصلاح کرد و نامش را محجة البیضا فی تهذیب الاحیاء گذاشت. یکی از بخش های این کتاب بحث گناهان زبان است که خیلی زیبا وارد شده است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: بسیاری از انسان ها به خاطر زبانشان جهنمی می شوند. زبان یک نعمت است: «علمه البیان»(1) «ولسانا وشفتین».(2)

می خوانیم: «حلیم لا یعجل»: ای خدایی که حلم داری و عجله نمی کنی. «یا من أظهر الجمیل و ستر القبیح». در دعای کمیل می خوانیم: «کم من قبیح سترته»؛ چه بسیار زشتی ها را پوشاندی!

در تاریخ خوانده ایم افرادی که حتی مسلمان نبوده اند، به خاطر خدمت به یک تیم یا حتی خدمت به یک حیوانی، آن نگاهی که آن حیوان کرده با آن دعایی که شخص درمانده کرده، پایان کارش ختم به خیر شده و به جاهای خیلی خوبی رسیده است.

من از مسئولین خواهشمندم که اگر نامه ای از امام جماعت یا یک مرجع و عالمی می آید التفات کنید - بعضی از محترمین هستند که مردم به آنها مراجعه می کنند که آنها واسطه شوند- واقعا احترام کنید و تا آنجا که می شود کار را راه بیندازید، با احسان عمل کنید، قرآن می فرماید:«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ»(1)همانا خداوند امر به عدل و احسان می کند.

بحث امروز ما راجع به عاقبت به خیری است. همه دعا کنیم تا عاقبت به خیر شویم، همیشه باید از خدا بخواهیم، که با ایمان از دنیا برویم.«وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»(2) این آیه در سوره بقره هم ذکر شده است، منتها در آنجا از زبان حضرت ابراهیم علیه السلام است که ایشان فرزندانش را جمع کرد و فرمودند: فرزندان من! یعقوب، اسحاق، اسماعیل«ولا تموتن إلا وأنتم مسلمون»، سعی کنید مسلمان از دنیا بروید، و فرجامتان نیک باشد.

و برادر و جانشین من هستی، هر کسی بمیرد در حالی که محبت تو را دارد، خدا او را با امنیت و ایمان از دنیا می برد.

مرحوم آیت الله سید احمد خوانساری علیه الرحمه بسیار مرد بزرگی بود به حدی که امام برایشان احترام قائل بود و در حرم حضرت معصومه علیها السلام دفن است. روزهای آخر عمر گریه می کرد و می گفت: دستم خالی است و بعد می فرمود: البته به یک چیز امید دارم و آن توسلاتی است که به اهل بیت علیهم السلام داشتم و روضه هایی که برای امام حسین علیه السلام شرکت کردم.

محبت اهل بیت علیهم السلام کارگشا است. یک وقت جنازه ای را در مدینه تشییع می کردند، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در تشییع جنازه شرکت کرد و بدن را با دست مبارک خودش میان قبر گذاشت و سنگ لحد چید. اصحاب خیلی تعجب کردند و گفتند: این چه کسی است که پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم در تشییع آمده و در قبرش رفته و این گونه از او تکریم کرده است؟

حضرت وقتی از قبر بیرون آمدند رو به امیر مؤمنان علیه السلام کردند و فرمودند: کارهایی که برای او انجام دادم به خاطر این بود که ایشان محب تو بود، «لا ینال أحد بذلک الا بحبک»؛ کسی به این مقام نمی رسد مگر تو را دوست داشته باشد.

ص: 94

مورد مزاح خودتان قرار ندهید.

من خدمت یکی از مراجع، حضرت آیت الله العظمی شبیری رسیدم و به ایشان عرض کردم این روایت معنایش چیست؟ ایشان فرمودند: حضرت میخواهد بگوید یک چیزهایی مقدس است، مرز مقدسات را نشکنید. قرآن و اهل بیت علیهم السلام مقدس هستند.

چند دعا در قرآن در مورد عاقبت به خیری داریم:

1- «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ»(1) این آیه از جادوگرانی نقل شده که می خواستند حضرت موسی علیه السلام را افشا کنند تا فرعون را بالا ببرند. مرحوم طبرسی علیه الرحمه در مجمع البیان فرمودند: «فکانوا أول النهار کفارا سحرة و آخر النهار شهداء برره»؛(2) اول صبح کافر و ساحر بودند و در آخر شب جزو مؤمنین و نیکان قرار گرفتند.

2-«رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا»(3) خود پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم وقتی مکه را فتح کرد این آیه را در ورود به مسجد الحرام خواندند. در این دعا ما چند چیز از خدا می خواهیم: خدایا! ورود ما به کارها صادقانه باشد و مهم تر خروج ما هم صادقانه باشد. خیلی ها صادقانه وارد می شوند، ولی صادقانه خارج نمی شوند؛ مثلا: افرادی که با امیرمؤمنان علیه السلام در صفین آمدند اما سر از

ص: 96

نهروان در آوردند یا کنار امام حسین علیه السلام آمدند ولی در آخر از سپاه عمر بن سعد سر در آوردند.

مقابل مردم است. در روایات و تاریخ تأکید شده است که در مقابل مردم ادب داشته باشید. ادب انسان را عاقبت به خیر می کند.

احترام اور بلند می شوید و جایتان را به او می دهید، و ادای ادب می کنید خدا به شما عنایت و لطف می کند. در روایت داریم: به پیرمردها احترام

کنید.

ص: 100

مبارکشان جسارت می شود، ولی باز هم می گویند: راضی نیستم دعوا و نزاعی شود. اگر در زندگی ما صبر و حلم امام حسن مجتبی علیه السلام وجود داشته باشد چقدر خوب است.

«وصابروا» باب مفاعله است؛ یعنی یکدیگر را به صبر توصیه کنید و همان «و تواصوا بالصبر« است؛ یعنی هنگامی که به شما جسارت می شود، تحمل می کنید. وقتی دو نفر با ماشین در خیابان با هم تصادف می کند، عصبانی می شوند و به هم ناسزا می گویند، شما باید آنها را به صبر دعوت کنید.

واقعا اگر همه مردم یکدیگر را به صبر توصیه کنند، چقدر عالی می شود. متأسفانه در خیلی از موارد برعکس عمل می شود.

«ورابطوا» به معانی مختلفی دارد، ولی یک معنی اش این است که مرزها را حفظ کنید. به کسانی که مرزبان هستند مرابط می گویند. حریم ها را حفظ کنید و حد و حدود را نگه دارید. تعبیر دیگر این است، اهل پیوند با یکدیگر باشید؛ به اصطلاح، اختلاف ایجاد نکنید.

خویشتن دار است، صبور، بردبار و حلیم هم است.

حدیثی از امام حسن مجتبی علیه السلام نقل شده است که فرمودند: کسی که به این سه شکل بتواند به مردم کمک کند، روز قیامت با انبیا و شهدا و صالحین محشور می شود. ما در نمازمان حداقل روزی ده مرتبه می گوییم:

«اهدنا الصراط المستقیم»: خدایا ما را به راه مستقیم هدایت کن و بعد می گوییم:«صراط الذین أنعمت علیهم» یعنی چه؟

در سوره نساء آیه 69 خداوند می فرماید(1): «صراط الذین أنعمت علیهم راه چهار گروه است:«الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا»(2) 1- راه انبیا، 2- جانشینان انبیاء مانند علی بن ابی طالب علیه السلام ، 3- راه شهدا، (گرچه در قرآن شهید به معنای گواه است ولی در این جا خیلی از مفسرین گفته اند به معنای شهید در جبهه است و اولیای خدا، مثلا: تبیین رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم ، صدیقین امیر مؤمنان، شهیدانی مثل میثم و عمار، افراد صالح مثل سلمان و ابی ذر، راه این ها درست «انعم الله علیهم» است. چه کسی دوست ندارد روز قیامت با این اشخاص محشور شود؟ مسلما هیچ کس. اگر روز قیامت با این چهار گروه محشور شویم مسلما بهشتی هستیم.

ص: 103

چهارصد و نود درهم دادند. عبدالله بن جعفر چهارصد و هشتاد درهم داد. آن شخص پس از گرفتن پول ها نزد همان آقا آمد و گفت: شما راست میگفتید؟ آن شخص هم گفت: بله مادر آنها حضرت زهرا علیها السلام است.(1)

واقعا هم همین طور است که سه شب گرسنه می خوابد و با آب افطار می کند و بعد هجده آیه سوره هل اتی نازل شد. سورة هل أتی با سوره دهر یا انسان که هجده آیه دارد در شأن این بزرگواران نازل شده است.

امیر مؤمنان علیه السلام متوجه خانمی شدند که همسرش او را از خانه بیرون کرده بود، در خانه اش را زد و سفارش او را به شوهرش کرد و به داخل خانه فرستاد.(1) این خرج کردن ابرو است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: هر چیزی زکاتی دارد و زکات آبرو، شفاعت است.(2)

چیزهایی که دارید به دیگران هم بدهید، 2- «المزاح فی غیر ما یسخط الله»؛ مزاح به گونه ای که غضب خدا را برانگیزد، 3- «ترک الروایة علیهم إذا أنت فارقتهم»؛(1) وقتی سفر تمام شد پشت سر هم بد گویی نکنید. آینه و سفره و سفر عیب نماست

سنگ محک جمله مردان سوداست

اهل تقوا باشند، شما مطمئن هستید که اگر جزو ورودی های جهنم باشید جزء کسانی که از آن خارج می شوند هم هستید و به بهشت می روید؟ جوان ها به گریه افتادند و لغو و بیهودگی را کنار گذاشتند.

در روز عید فطر، امام حسن علیه السلام با جوان هایی مواجه شدند که در حال انجام کارهای ناپسند بودند، امام فرمودند: امروز روزی است که خدا جایزه می دهد شما چرا به جای ذکر و دعا، حرف های ناپسند و کارهای ناشایست انجام می دهید.(1)

توجه به قیامت یکی از راه های اصلاح مردم است، یاد قیامت، انسان را بسیار از گناه دور می کند. خدا در قرآن می فرماید:«أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ»(2) گمان نمی کنید قیامت هم هست؟

فقیری می آید، مثلا شما می گوید: من نمی توانم به شما کمک کنم، خدا ان شاء الله به شما وسعت بدهد این «قول معروف ومغفرة» می شود. خداوند می گوید این بهتر از این است که انفاق کنید ولی اذیت و آزار هم بکنید.

در روایت آمده است: لقمان به پسرش فرمود: دو چیز را فراموش کن ١- احسانت به دیگران، 2- بدی دیگران در حق خودت.(1) اگر این طور باشد بسیاری از مسائل حل می شود متأسفانه در بسیاری از موارد غالبا برعکس است.

قرآن کریم، در بحث انفاق با صراحت می گوید: آن کسی که رزقش کم است انفاق کنند؛ یعنی بحث انفاق مخصوص افراد ثروتمند نیست، اصلا معنای ایثار چیست؟«وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ»(2) قران می گوید: بعضی ها با این که ندارند ولی ایثار می کنند و برای آن مثال هم آورده است.

انفاق فقط به کمک مالی نیست، کلمة طیبه (آبرو) حتی تبسم به دیگران را هم شامل می شود که یک نوع صدقه است. بعضی افراد برای فرار از انفاق، از معصومین علیهم السلام فاصله می گیرند و می گویند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با ما فرق دارد.

پیامبر برای ما الگو است، خداوند در قرآن کریم می فرماید:«فبهداهم

ص: 109

اقتده»(1) که تو انبیا را الگو قرار بده و بعد هم به ما می گوید:«لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»(2) اگر الگو قرار دادن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم محال بود خداوند به ما أمر نمی کرد. پس خلق و خوی نبوی پیدا کردن، ممکن است و خدا هم در قرآن امر کرده است، می فرماید: هر چه قدر خدا را دوست دارید از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تبعیت کنید:«إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی»(3) .امیر مؤمنان علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام انفاق و عبادت داشتند، ما هم باید سعی کنیم مقداری از آن ویژگی ها و خصوصیات را داشته باشیم. شاعر گفت:

آب دریا را اگر نتوان کشید

هم به قدر تشنگی باید چشید

آیه صریح قرآن است:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(4) ای کسانی که ایمان آورده اید تقوا داشته باشید و با صادقین (انبیا و اهل بیت علیهم السلام) باشید.

ص: 110

حرام می دهد، ما را قسی بار می آورد و به هر چیزی نگاه می کنیم. لقمه حرام است باعث می شود تا در صحبت کردن هیچ حد و حدودی برای خود قائل نباشم.

بخورید. اما «لا تتبعوا خطوات الشیطان»(1) دنبال شیطان نروید، مشخص است پرهیز از شیطان با لقمه حلال است.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «العبادة مع أکل الحرام کالبناء علی الرمل و قیل علی الماء»؛(2)عبادت با لقمه حرام مانند ساختن خانه روی شن روان است و گفته شده بر روی آب.

٣. مصداق دیگر آیه، کم فروشی است.

4. مصداق دیگر آیه قمار است.

5. مصداق دیگر آیه ظلم است.

6. مصداق دیگر آیه حق الناس است.

گرانی و تنگ دستی، مجوز حرام خوردن نیست. اسلام اجازه حرام خواری به ما نمی دهد.

لباسش غصبی است.(1)

است؛ یعنی حق الناس چنین نیست که شما فکر کنید که حتما باید قیمت و ارزش داشته باشد. شما ممکن است بدون اجازه بنده، نخی از پرده خانه من بکشید، و ممکن است این پرده در نظر شما هم ارزشی نداشته باشد ولی من می توانم در روز قیامت از شما در مورد این نخ سؤال کنم و شما مسئول هستید.

صد تومان می خرم و چون بازار کشش دارد، آن را دویست تومان می فروشم، اشکال دارد؟ ایشان فرمود: نه، ولی بی انصافی است. آن شخص گفت: عیبی ندارد، حرام نباشد؛ بی انصافی طوری نیست. ایشان دید این شخص منظور حرفش را متوجه نشده است، به او گفت: بی انصافی یعنی آن کاری که شمر با امام حسین علیه السلام کرد.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «أشد الأعمال ثلاثة»؛ عمل کردن به سه چیز بسیار مشکل است: «إنصاف الناس من نفسک حتی لا ترضی لهم منها بشیء إلا رضیت لهم منها بمثله ومواساتک الأخ فی المال و ذکر الله علی کل حال و لیس سبحان الله و الحمد لله ولا إله إلا الله فقط و لکن إذا ورد علیک شئ من أمر الله أخذت به و إذا ورد علیک شیء نهی الله عز و جل عن ترکته»؛(1) ذکر خدا در همه حال، مواسات با خودت و انصاف با مردم.

پول ها را مصرف نمی کنم و بعد فرمودند: کسب حلال از شمشیر زدن در راه خدا مشکل تر است.(1)

آیا اباعبدالله علیه السلام با این همه مشکلات در روز عاشورا، امیدش را از دست داد؟ بالاخره جهان روی یک پایه نمی چرخد و فراز و نشیب دارد. قرآن می فرماید:«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا»(1) بعد از هر سختی، آسانی است. گاهی روزنه هایی در زندگی انسان باز می شود، انسان که نباید خودکشی کند.

شخصی می گفت: خدا به ما فرزندی داد که فلج بود و من خیلی ناراحت شدم و گفتم: ای کاش از دنیا برود! تا این که این فرزند آرام آرام تحصیل کرد و استاد دانشگاه شد و موفق شد. آن شخص می گفت: بچه های دیگرم ما را رها کردند و همین فرزند فلجم الان خرج زندگی ما را می دهد و الان بسیار خوشحالم و خدا را شاکرم. واقعا ما مصلحت امور را نمی دانیم

همیشه نباید وضعیت موجود را نگاه کرد یک وقت می بینید، همین آدم در آینده به یک مراتب عالی می رسد. مادر موسی علیه السلام وقتی موسی را به دنیا آورد، با سختی و مشکلات زیادی رو به رو بود، آیا خوب بود از خداوند متعال آرزوی مرگش را بکند؟ امام علیه الرحمه در نجف با مشکلاتی روبه رو بودند، ببینید که به چه عظمت و جایگاهی رسیدند.

2. علامه طبابایی می فرماید: این آیه خطاب به مردم جامعه هم است، که همدیگر را نکشید. انسان ها ادیان و گرایش های مختلف دارند، باید کنار هم زندگی کنند. بعضی از افراد نادان، فتوای قتل انسان های دیگر را صادر می کنند، اما در مورد سلمان رشدی که به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم توهین کرده در آن موقع حکمش قتل بود و بحثش جدا است. ولی بمب گذاری و ترور در اسلام و کشتن افراد بدون دلیل و محاکمه ممنوع است.

٣. خودتان را تدریجا نکشید. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ذیل این آیه فرمودند: مثلا کسی آب سرد برایش ضرر دارد. اگر با آب سرد وضو بگیرد مصداق «ولا تقتلوا أنفسکم» است.

به عبارت دیگر خطاب این قسمت آیه به افراد وسواسی است که خودشان را تدریجی می کشند. در آخر آیه می فرماید: خدا به شما رحیم و مهربان است؛ یعنی مال حرام نخورید و خودتان و دیگران را هم نکشید؛ ان شاءالله خدا کمک می کند و لطفش شامل حال شما می شود.

ص: 121

ص: 122

تقوای الهی سفارش به صله رحم و فامیل کرده است.

در واقع مفسرین معتقدند که خداوند می گوید: چون همه شما را از نسل آدم قرار دادیم با هم ارتباط داشته باشید.

فامیل چند دسته هستند: یک دسته از آنها خوب و متدین و مذهبی هستند. پس دلیلی ندارد که با آنها قطع رابطه کنیم. حتما باید صله رحم و رفت و آمد باشد. دلایلی که برای قطع ارتباط داریم باید منطقی باشد.

بعضی ها می گویند: ما خواهر و برادری داریم که در اثر رفت و آمد با آنها، بین ما درگیری و تنش به وجود می آید یا این که مال آنها حرام است یا این که اهل شرب خمر و فساد هستند، تکلیف صله رحم چه می شود؟ صله رحم یک معنای عام دارد و حتما رفت و آمد نیست. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «صلوا أرحامکم ولو بالسلام»؛(1) با فامیلتان ارتباط داشته باشید ولو به سلام کردن. قطع رحم؛ یعنی این که ما کاملا قطع ارتباط کنیم. صله رحم را باید مدیریت کرد. فامیلی که مذهبی است و اهل گناه نیست با او رفت و آمد کنید اما اگر کسی باشد که این طور نباشد، اگر آن فرد بیمار شد به عبادتش بروید یا اگر از دنیا رفت به تشییع جنازه اش بروید.

ما در روایات داریم دو نفر با هم قدم می زدند. امام کاظم علیه السلام فرمودند: شما چرا با این شخص قدم می زنید عقیده این فرد فاسد است، گفت: دایی ام است. فرمودند: دایی ات باشد! امام می خواهد بگوید: با این قطع رابطه نکن ولی صمیمی هم نباش.(2) در روایات داریم با ارحام ارتباط پیدا

ص: 125

کنید ولو با یک لیوان آب باشد.

به امام صادق علیه السلام گفتند: بهترین نوع صله رحم چیست؟ فرمودند: «کف الأذی»؛(1) بهترین نوع صله رحم این است که شما دیگران را آزار ندهید. اگر شما فامیلت را آزار ندادی و غیبت نکردی و تهمت نزدی و تمسخر نکردی این بهترین نوع صله رحم است.

عزیزان من! در ماه رمضان یا ماه محرم و صفر یا در طول سال در بین فامیل برنامه روضه و دعای توسلی با زیارتی بگذارید و بگویید: شب های پنجشنبه هر هفته منزل یک کسی باشد تا ارتباط ها بیشتر شود.

یکی از علمای بزرگ فرموده بود: روضه های خانگی باعث برکت خانه است. نگویید: در مسجد روضه میگیرم مسجد برای خودش برکت دارد، در خانه تان روضه بگیرید بگذارید «السلام علیک یا ابا عبد الله» در خانه شما گفته شود و زیارت اهل بیت علیه السلام خوانده شود.

من یکی از بهترین راه های صله رحم را گسترش این جلسات روضه و زیارت و قرائت قرآن می دانم.

مؤمن نباید خودش را خوار کند جایی که او را تحقیر می کند نباید برود. جایی که گفته اند: نرو اگر برود با ناراحتی بیرون می آید نباید برود ولی صله رحم عام است.

ص: 126

اگر زمانی اطاعت از شخصی در مقابل اطاعت خدا باشد آن اطاعت منتفی است و نباید انسان انجام بدهد. در ادامه آیه قرآن می فرماید:«وأطیعوا الرسول وأولی الأمر»؛ از پیامبر و اولی الامر اطاعت کنید.

در ارتباط با این فراز «وأطیعوا الرسول»، قرآن کریم می فرماید: «من یطلع الرسول فقد أطاع الله»؛ هر کس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است.

پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم را چه ایجابی و چه سلبی بکند، اول اسم خودش را می آورد، مثلا:«لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ»(1) از خدا و پیامبر جلو نیفتید،«لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ»(2) به خدا و رسول خیانت نکنید. شما در قرآن مکررا این موارد را می بینید.

به مردم می فرماید: اگر با پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم پیوندی را حفظ کنید، گویا با خدا حفظ کردید و لذا به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: آن هایی که با تو بیعت می کنند، گویا با خدا بیعت می کنند و آن هایی که به تو خیانت می کنند گویا به خدا خیانت می کنند. وقتی که می خواهد بگوید: پیامبر را اذیت نکنید می فرماید:«إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ»(3) هر کسی خدا و پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم را اذیت کند خدا او را در دنیا و آخرت لعنت کند و عذاب الیم در انتظار اوست.

در سوره مبارکه احزاب می خوانیم:«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ»(4) خدا و فرشتگان دائما بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم درود می فرستند. این ها نکته های بسیار دقیقی است.

یکی از مفسرین می گوید: خدا برای پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم احترام و جایگاه بسیار ویژه ای قائل است، مثلا: به خانه پیامبر مهمانی می رفتند و دیر از خانه ایشان بیرون می رفتند؛ و چون حضرت خیلی مأخوذ به حیا بود، آیه نازل شد وقتی غذایتان را می خورید بلند شوید این زیاد نشستن شما،

ص: 129

پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم را اذیت می کند یا در خانه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فریاد می زدند و ایشان هم صحبتی نمی کرد آیه نازل شد:«لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ»(1) و این آیه عجیب است می فرماید: آن هایی که صدایشان را از صدای پیامبر بالا می برند اعمالشان حبط می شود چون نسبت به ایشان بی ادبی می کنند.

دروغ به حضرت سلیمان و حضرت یوسف و داوود علیهم السلام داده اند.

کتابی به نام پیامبر شناسی و پاسخ شبهات که توسط محققی به نام علی اکبر رضوانی نوشته شده است که البته این کتاب برای سطح عموم توصیه نمی شود. در این کتاب شبهاتی که به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نسبت داده اند، پاسخ داده شده است.

پیامبر توهین به انبیای دیگر است.

احترام بگذارید!

ائمه بزرگوار ما تأکید فراوان کرده اند که حیوانات را آزار ندهید؛ بلکه به آنها غذا بدهید حتی کسی با غذا دادن به حیوان ممکن است بهشتی شود اما این غیر از این است که در خانه و زندگی خودمان حیوانی را قرار بدهیم. هر چیزی جایگاه و محلی دارد.

برداشت. چرا از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اطاعت کنیم؟ این درست مثل این می ماند که بنده به شما بگویم: از آقایی که باسواد و ادیب است اطاعت کنید و شما بگویید چرا؟ خوب واضح است، به خاطر علمش.

4. خداوند می فرماید:«وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(1) از نوری که با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرستاده شده است تبعیت کنید؛ آن نور قرآن است.

خدا در بعضی آیات قرآن می فرماید: اگر این کار را انجام بدهید «لعلکم تفلحون»؛ شاید رستگار شوید؛ اگر این چهار وظیفه را انجام بدهید قطعا رستگار خواهید شد.

می کنیم. ده ها حدیث از نبی مکرم صلی الله علیه و آله وسلم داریم که فرمودند: اولی الامر علی بن ابی طالب علیه السلام و فرزندان او هستند و این نکته بسیار دقیقی است.

فخر رازی در تفسیرش می گوید: منظور از اولی الامر معصومان هستند؛ چون خدا تبعیت محض را از این ها لازم دانسته است. البته اعتقاد ما این است «و أولی الأمر» در ائمه معصومین علیهم السلام منحصر است. در زمان غیبت همین ائمه معصومین علیهم السلام کسانی را معرفی کردند که مردم را به «وأولی الأمر» هدایت می کنند که آن ها علما و دانشمندان و فقها هستند. فقها رابط و وسیله هستند. برای این که مردم حرف های پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را متوجه شوند.

ص: 140

هم، ماه رمضان را برگزیده و در میان این شب ها شب قدر را برگزیده است و این شب را نامعلوم گذاشته است.

این عزم بود که باعث شد وقتی صبح عاشورا حر به خیمه اباعبدالله علیه السلام نگاه کند و بگوید: «تلحق بالحسین لانا نفوز بالسعادة»؛ برویم به پسر زهرا سلام الله علیها بپیوندیم و سعادتمند شویم.

عمر سعد این عزم را نداشت و با این که در ایام محرم چندین ملاقات با امام حسین علیه السلام و أصحاب ایشان داشت، ولی در آخر ضعف عزمش، مانع شد تا به امام حسین علیه السلام بپیوندد.

خدا در قرآن کریم به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می گوید:«فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ»؛(1) پس صبر کن آن گونه که پیامبران الوالعزم صبر کردند.

2. آسیه شخصی است که اراده اش تحسین برانگیز است، آسیه در خانه کسی بوده که می گفت:«أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَی»(1) من خدای شما هستم. آسیه در این خانه موحد بود و به پای حضرت موسی علیه السلام ایستاد.

٣. درباره جوانان کهف، قرآن می فرماید:«فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًی»(2) عزمشان قوی بود و لذا محیط ظلم را ترک کردند و با عزم قوی از دین و آئینشان دفاع کردند.

عزیزان من! اگر دینداری می خواهیم، ترک وسواس می خواهیم، اگر توبه می خواهیم، باید عزم و اراده قوی داشته باشیم. امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: «ضادوا التوانی بالعزم»:(3) با عزم و اراده، با سستی تان مبارزه کنید.

همه کارها عزم و اراده می خواهد، اگر وهن و سستی در ما باشد نمی توانیم در کارهایمان موفق باشیم. چه طور در ماه رمضان اراده می کنیم که روزه بگیریم و حتی از خوردن حلال هم اجتناب می کنیم، یا آدمی که تصمیم می گیرد در تابستان گرم به مکه برود و در زمانی که محرم هست تصمیم می گیرد که حتی به یک مورچه هم آزار نرساند، یا در آینه نگاه نکند.

بهترین کار در شب قدر، تقویت عزم و اراده است. در این شب بیدار باشید و احیا بگیرید، چون شب قدر، شب تمسک به نقلین است نگویید.

ص: 145

قرآن را متوجه نمی شویم برای فهم قرآن، فقط خواندن آن کافی نیست باید سراغ اهل بیت علیهم السلام نیز برویم. پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی أهل بیتی و إنهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض ما إن تمسکتم بهما لن تضلوا»(1) ما در این شب باید اراده مان را تقویت کنیم.

قیس تاجر، شراب خوار بود. نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آمد و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نگاهی به او کرد و فرمودند: قیس! «إن مع الحیاة موتأ»؛ همین قدر بدان که بعد از حیات مرگ است(1) و بعد هم داخل قبر شدن است و آنجا هم همراه می خواهی، آن همراه اگر بد باشد تو را آزار می دهند. مواظب باش با خودت همراه خوب ببری، و قیس توبه کرد.

جنسی نامشروع صورت بگیرد؟ غریزه شهوت. چه چیزی باعث قدرت طلبی می شود؟ غریزه ریاست طلبی. ما باید بر منشأ غلبه کنیم؛ یعنی بتوانیم منشأ آن گناه را کنترل کنیم؛ یعنی عصبانی نشویم تا فحاشی نکنیم. به عبارت دیگر نباید بگذاریم این سد بشکند و آب جاری شود و همه چیز را ببرد. لذا در قرآن و روایات داریم که عفت بورزید؛ نگاه نکنید که از منشأ جلوگیری می کند.

دریا را رو به روی خودش، خدا به موسی بن عمران گفت: نترس. این نترس برای آن زمانی است که موسی را داخل صندوق گذاشت و مادرش او را به دریا انداخت و خدا به مادرش گفت: نترس. ما این بچه را به تو برمی گردانیم و برگشتش به این صورت بود که حضرت موسی علیه السلام حاکم شد و فرعون هم در رود نیل غرق شد.

عزم شیخ طوسی را ببیند که کتابخانه اش را در بغداد آتش زدند، به نجف آمد و دوباره تأسیس حوزه و کتابخانه کرد. زمانی که به امام اجازه ورود به کشور را نمی دادند امام می گوید: از این فرودگاه به فرودگاه دیگر می روم، ولی هیچ گاه با ظلم سازش نمی کنم بنابر این نشست و برخاست با انسان های صاحب عزم که در روایت هم آمده است، بسیار مؤثر است.

یکی از عوامل افسردگی در جامعه هم نشینی های غلط است. یک وقت می گفتند: طلبه ای در نجف اشرف وضع مالی اش به هم ریخته بود، خدمت میرزا علی قاضی طباطبائی رفت و دید مرحوم قاضی روی گلیمی نشسته است و در گرمای نجف با یک بادبزن خود را خنک می کند، پسر آقای قاضی هم آمد و گفت: پدر نفت چراغ تمام شده است. فرمودند: پسرم! پول نیست برو. طلبه تعجب کرد که این آدم با این که پول ندارد تا تفت برای چراغ خانه اش تهیه کند ولی بشاش و سرحال است.

طوسی صاحب کتاب اوصاف الاشراف گام هایی را برای رشد و تعالی و سیر و سلوک در این کتاب نام می برد که اولین مورد آن تقویت اراده است. تا ما نخواهیم هیچ اتفاقی نمی افتد. خدا در قرآن می فرماید:«إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»(1) پیامبر! اگر نخواهند به زور نمی توانی کسی را به دین دعوت کنی باید خودشان بخواهند.

ص: 151

ص: 152

ابوجهل محروم بودند و اباذر و سلمان مرحوم بودند.

محروم به کسی می گویند که از رحمت خدا بهره مند نیست و از برکات و خیرات و لطف الهی بهره مند نیست؛ لذا ما باید کاری کنیم که محروم نشویم.

و آزار آن را از بین می برد و نمی تواند حفظ کند لذا در قرآن می فرماید:«لا تبطلوا صدقاتکم بالأمن والأذی»: صدقاتتان را با منت و اذیت باطل نکنید.

ماه رمضان تمام شد و هر که از این ماه یک بهره ای برد، مواظب باشیم غبار گناه بر دل ما ننشیند و دستاوردهای ماه رمضان را از بین نبرد. در ماه رمضان سحرها بیدار می شدیم سعی کنیم در ماه های دیگر هم هر چند کوتاه بیدار باشیم و استغفار کنیم. ماه رمضان به نماز جماعت اهمیت می دادیم. بعد از اتمام ماه هم به نماز جماعت اهمیت بدهیم.

به طور کلی دستاوردهایی که از ما رمضان به دست آمده باید بتوانیم حفظ کنیم، در غیر این صورت مثل کسانی می شویم که گاهی مکه می روند و بر می گردند و هیچ تغییری در آنها حاصل نمی شود. اگر در ماه رمضان تغییری در خود ایجاد نکنیم به تعبیر حضرت علی علیه السلام فقط گرسنگی و تشنگی را احساس کردیم.

کشید. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: اگر کسی این نماز را بخواند «لم یسئل الله تعالی الا اعطاه»؛ چیزی را از خدا نمی خواهد مگر اینکه خدا آن را به او می دهد و نماز به این صورت است که دو رکعت که در رکعت اول یک حمد و هزار قل هو الله و در رکعت دوم یک حمد و یک قل هو الله است.

برای تکبیر های روز عید فطر و پرداخت زکات فطریه شده است و انجام بعضی از سنت های عید در این روزهای مبارک بسیار خوشایند است: از جمله عیدی دادن، مخصوصا به بچه هایی که تازه روزه گرفتند یا این که تکریم کردند و هم چنین صله رحم و دید و بازدید و عیادت از بیماران.

امام سجاد علیه السلام از اول ماه رمضان خطای این غلامان را می نوشت و شب عید فطر که می شد به غلام هایش اشتباهاتشان را نشان می داد و می گفت: من از همه شما گذشتم و همه شما را بخشیدم و شما هم با هم بگویید: ای خدا! علی بن الحسین علیه السلام از ما گذشت تو هم از او بگذر و در نهایت این افراد را آزاد می کرد.(1)

عزیزان من! امشب از همه کسانی که به هر دلیلی کدورت دارید بگذرید و بگویید: خدایا! من از آن ها گذشتم شما هم از ما بگذر.

ص: 158

ص: 159

ص: 160