قافلۀ بهشت

فهرست

دیباچه / 6

فصل اول / نگارستان وقف / 7

نگارستان دنیا / 8

قلب های مهربان / 9

تعلق خاطر / 10

اجر و مزد / 12

یک تیر و دو نشان / 14

دست در دست خدا / 16

کاه و کوه / 17

بی نهایت / 18

شانس سعادت / 19

عجله غیرشیطانی / 20

گناهان پاک شده / 22

مال حلال، کار نیک! / 24

ثروت های رشدیافته / 25

از خیرش بگذر! / 26

کیفیت مهم تر از کمیت! / 27

زیرک ترین مردم / 28

مهارت وقف / 30

یک فرصت جدید! / 31

پرونده های باز / 32

سنگ و چاه / 33

ص: 4

مقدمه

سنت زیبای وقف، دری به سوی بهشت گشوده

است. بسیارند واقفان و خیران نیک اندیشی که با وقف بخشی از مال و ثروت خود، به این قافله نورانی پیوسته اند و جایگاه امن و آسایش بهشت را برای خود تدارک دیده اند.

مانایی و پویایی از زیبایی های سنت حسنه وقف است؛ اینکه هرگز از حرکت بازنمی ایستد و با شیوه ها و قالب هایی کارآمد و متناسب با اقتضائات و نیازهای روز، با صدایی رسا، نیکوکاران را برای ملحق شدن به قافله بهشتیان، دعوت می کند.

این قافله در سیر تاریخی خود، تاکنون خداباوران بسیاری را در بهشت و جاویدان الهی مسکن داده است. پیشاهنگ این قافله، پیامبر (صلّی الله علیه و آله وسلّم )

ائمه هدی(علیهم السّلام) ایستاده اند و چشم به راه واقفانی هستند تا همراه و همسفر به مقصد بهشت برین گردند.

باید این فرصت را قدر دانست و صدای زلال دعوت به جاودانگی و ماندگاری را با گوش دل شنید و تا فرصت هست، به این قافله پیوست.

نوشتار حاضر، نکته هایی است انگیزه بخش برای پیوستن به این قافله؛ به امید آن که کسی جا نماند. به قول صائب تبریزی:

ِکلید گلشن فردوس دستِ احسان است ِ

بهشت می طلبی ، از سرِ دِرَم برخیز

سازمان اوقاف و امور خیریه معاونت فرهنگی و اجتماعی

ص: 6

فصل اول: نگارستان وقف

نگارستان وقف

انسان در دنیا همانند نگارگری است که با قلم اختیار و اراده، کتاب وجود و زندگی خویش را می نگارد. این قلم می تواند آن قدر زیبا و خواستنی بنگارد که در عالم

آخرت و هنگامی که فصل بازخوانی پرونده ها می رسد، همه را به خواندن آن دعوت کند: « هَاؤُمُ اقْرَءُوا کِتَابِیَهْ ؛

(ای اهل محشر!) نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید».(1)

و البته هستند کسانی که فریادشان بلند می شود و ناراحت و غمگین می گویند: «یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیَهْ ؛

ای کاش هرگز نامه اعمالم را به من نمی دادند».(2)

این سخن بدین معناست که انسان در دنیا هرجور نگارگری کند و هرچه را با انتخاب و نیت خوب و بد ترسیم کند، دامنه و دنباله اش تا سرای آخرت کشیده خواهد شد و آثار و پیامدهایش تاجهان دیگر باقی و ماندگار خواهد شد. به فرموده قرآن: « وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ ؛ و آنچه را از

پیش فرستاده اند و تمام آثار آنها را می نویسیم».(3) یعنی آنچه را پیش فرستاده اند و آثار کارهایشان را در دفتر زندگی آنان ثبت و ضبط می کنیم.

وقف هم یعنی ماندگاری همین آثار زیبا که تا قیامت کشیده می شود؛ آری خیرخواهی و نیت نیک واقفان در گره گشایی از امور مردم و شاد کردن دل های نگران و غمگین، دامنه اش تا همیشه باقی خواهد ماند.

به گفته پروین اعتصامی:

خرّم آن کس که در این محنت گاه

خاطری را سبب تسکین است

ص: 8

قلب های مهربان

از خصوصیات انسان های عارف و خداشناس، دوست

داشتن همه انسان ها به خاطر خدا و در راه خداست. چنین شخصی ا گرچه افرادی را نشناسد یا رابطه و آشنایی فامیلی و خویشاوندی با آنها نداشته باشد، قلبش از محبت و عاطفه نسبت به همه آنها موج می زند و چون این علاقه و محبت از سرچشمه جوشان محبت الهی مایه گرفته، هیچ پاداش و سپاسی از دیگران انتظار ندارد.

احسان و نیکی به دیگران از طریق وقف اموال برای کسانی که نمی شناسد و ارتباط خویشاوندی با آنان ندارد؛ نشانه ای از عشق و محبت اهل ایمان نسبت به بندگان پروردگار متعال است که واقفان، از این طریق خوش قلب بودن و عاطفه خویش را به آنان ابراز می کنند و توقع هیچ سپاس و تشکری از آنها ندارند و با تأسی به مولای مهر و عاطفه امیرمؤمنان(علیه السّلام) ذکر لب شان این آیه شریفه است: «إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا ؛ شما را به خاطر خدا اطعام

می کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم!».(1)

توانگرا ! دل درو یش خود به دست آور

ِکه مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند ِ

بر این رواق زبرجد نوشته اند به زر

ِکه جز نکویی اهل کرم نخواهد ماند(2)

ص: 9

تعلق خاطر

انسان ها علاقه مندی ها و تعلقاتی دارند که در بسیاری از موارد، دل کندن از آنها سخت و جانفرسا خواهد بود؛ از علاقه و محبت به زن و فرزند گرفته، تا تعلق خاطری

که به امکانات رفاهی و تجملات دنیایی پیدا کرده است. قطعاً اصل این محبت چیزی بدی نیست، آنچه شرایط را سخت می کند، قفل شدن ذهن و ضمیر انسان و دلبستگی افراطی به آن است که مانعی برای حرکت رو به جلو خواهد بود.

ا گر انسان به این باور برسد که رها کردن خود از تعلقات و دلبستگی ها، باعث اوج گرفتن، آرامش روح و روان

و دیگر دستاوردهای مثبت در زندگی او می شود، برای دل کندن و دست کشیدن رغبت پیدا می کند.

دستوراتی که در آموزه های دینی مبنی بر انفاق و احسان، صدقه دادن، بخشش اموال، قرض دادن و... آمده

است، همگی بهانه هایی است که باعث می شود تعلق خاطر به مال دنیا در انسان تعدیل پیدا کند و در مسیر

درست قرار گیرد.

ص: 10

اجر ومزد

معمولاً کارهای انسان بر اساس گرفتن اجر و مزد تعریف می شود؛ یعنی در قبال کارهایی که انجام می دهد، منتظر دریافت حق الزحمه و پاداش می شود تا چرخ زندگی اش به گردش درآید، یا لااقل از گردش نیفتد!

به فرموده قرآن کریم، تمام کسانی که اهل انفاق و

احسان و کمک به دیگران هستند، پاداششان نزد پروردگار

َ محفوظ است:«وَمَا یَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَلَنْ یُکْفَرُوهُ؛ آنچه از

عمل خیر انجام می دهند، هرگز بدون پاداش نمی ماند».(1)

وقف نیز در زمره اموری است که خداوند متعال برای

صاحبان و بانیان آن، اجر و پاداشی مثال زدنی در نظر گرفته است؛ حال ا گر کسی این احسان و انفاق را با نیت خدایی ِو «لِوَجِه الله» انجام دهد، علاوه بر پاداش دنیایی که شهرت، محبوبیت، دعای خیر و... است، پاداش های

آخرتی را نیز نصیب خود می کند. به فرموده قرآن: وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا؛ و [بدانید]ِ آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می فرستید، نزد خدا به

ص: 12

یک تیر و دونشان

ا گر چه زدن یک تیر در دو هدف امکان ندارد، ولی هر وقت

کسی کاری کند که دو فایده متفاوت داشته باشد، می گویند با یک تیر دو نشان زده است.

با وقف و احسان ماندگار به دیگران، نه فقط یک نشان،

بلکه واقفین و محسنین، چندین نشانه را هدف می گیرند

کسب می کنند؛ دستاوردهایی چون و نتایج شادی آور

گره گشایی از مشکلات دیگران، نشاندن لبخند بر چهره های غمگین، حل معضلات اجتماعی و از همه مهم تر بازماندن پرونده اعمال پس از مرگ و جریان ماندگار نیکوکاری در بستر زمان، در کنار ثمرات و فواید نابی که وقف در خود واقف ایجاد می کند؛ چرا که با وقف، واقف دنیای درون خود را آباد می کند و شکوفه های معنوی را بارور می سازد.

در پرتو وقف، انسان به قلب و دلش فرصت رشد و کمال

می دهد و افق های بیکران را به روی ذهن و ضمیر خود

می گشاید.

با وقف، انسان خیراندیش و نیکوکار، زیبایی، طراوت و

پویایی درون خویش را به نمایش می گذارد و از مفید بودن

خود احساس آرامش و رضایت می کند.

ص: 14

دست در دست خدا

انسانی که بخواهد دست فرد دیگری را بگیرد، یک دست را به جایی محکم کرده و دست دیگرش را به سوی او دراز می کند تا او را از افتادن و سقوط نجات دهد.

نیکوکاران و واقفانی که دست نیازمندان و بندگان خداوند را می گیرند، یک دستشان را با نیت خالص و اهداف عالیه ای که دارند، در دست خدا می گذارند و با دست دیگر، انسان ها را نجات می دهند. وقف یعنی همین حس زیبا و دوست داشتنی؛ دستگیری از نان خورهای خداوند، احسان و یاری رساندن به نیازمندان.

افرادی که توانایی مالی دارند باید این جمله را به خاطر

بسپارند که گاهی خدا می خواهد با دست آنها، دست دیگر بندگانش را بگیرد؛ وقتی دستی را به یاری می گیرند، بدانند که دست دیگرشان در دست خداوند است. پس با نیت و قصد قربت به این کار اقدام کرده، و وقف و احسان خود را به دور از هر ناخالصی انجام دهند که قرآن می فرماید: « إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ ؛

خداوند فقط از تقواپیشگان می پذیرد.»(1)

ص: 16

کاه و کوه

«از کاه نباید کوه ساخت». اصلاً چنین چیزی در دنیای واقعی، امکان هم ندارد، مهم آن است که مفهوم صحیح آن فهمیده شود و در مسائلی مانند اختلافات روزمره و

برداشت های سلیقه ای و فرهنگی خانوادگی و نمونه های مشابه، به آن دامن نزد و از امور بی ارزش

و کم اهمیت، کوه مشکلات حل نشدنی به وجود نیاورد.

جالب آنکه در امور معنوی و آموزه های دینی، امکان تبدیل کاه به کوه و کوه به کاه وجود دارد؛

گاهی می توان با یک احسان نه چندان بزرگ، مثل حضور در وقف مشارکتی، اندک خود را تبدیل به بسیار کرد و از کاه ثروت و عمل خیر، کوهی از حسنات و خیرات به وجود آورد. به تعبیر دیگر، با یک وقف ناچیز و به ظاهر کم ارزش مانند یک مُهر، کتاب دعا، آب سردکن و...، یا صرف پول اندکی ِبرای امور خیریه، از آن کاه کوچک، کوه حسنات و ثواب ها ساخته می شود و با پناه بردن به این ِ

َکوه و در سایه آن، از خشم و غضب الهی و مشکلات عالم محشر رهایی و خالصی حاصل می گردد.

در نقطه مقابل، کوه حسنات و خیرات می تواند با نیت های ریایی و اهداف پست و بی ارزش، حبط و نابود گردد و اثری از آن باقی نماند.

حضرت علی(علیه السّلام) درباره بایستگی انجام کارهای خیر می فرماید: «اِفعَلُوا الخَیرَ وَلَا تُحَقِّروُا مِنهُ شَیِئاً ، فَإِنَّ صَغِیرَهُ کَبِیرُ وَ قَلِیلُهُ کَثِیرٌ؛ کار خیر انجام دهید و هرگز چیزی از آن را کوچک مشمارید، چرا که کوچکش بزرگ و کمش افزون است.»(1)

ص: 17

بی نهایت

برخی چیزها مثل عدد هستند؛ نهایت ندارند و پایانی برای آنها متصور نیست؛ هر قدر بشماری، باز هم قابل افزایش است... و چه لذتی دارد این شماره ها وقتی عمل

نیک انسان را حتی در نبود او افزایش می دهد و لحظه به لحظه بر پاداش های او می افزاید. وقف، راهی است برای کسب چنین ثواب بی نهایتی.

ساخت مسجد و حوزه علمیه، درمانگاه و مدرسه و مانند آن که ا گر کسی توانست، خوشا به سعادت او و ا گر هم نمی تواند این مقدار هزینه کند، با مشارکت و پرداخت بخشی از هزینه های آن، در شکل گیری یک موقوفه حاضر می شود و ثواب بی نهایت برای خود ثبت و ذخیره می کند تا از ثواب بی شمار آن تا همیشه بهره مند گردد و از فرصت به دست آمده، بهترین استفاده را نماید.

امام باقر (علیه السّلام)فرمود: «إِیَّاکَ وَ التَّفرِیطَ عِنْدَ إمْکَانِ الْفُرْصَةِ فَإِنَّهُ مَیدَانٌ یجْرِی لِاَهْلِهِ بِالْخُسْرَانِ؛ از کوتاهی و کم کاری ِهنگام [به دست آمدن] فرصت [انجام کار خیر و اعمال نیک] بپرهیزید! که در این میدان آن که وقت را ضایع کند، می بیند.»(1)

ص: 18

شانس سعادت

معروف است که شانس یک بار در خانه انسان را می زند؛ این سخن بدین معناست که همیشه باید از فرصت ها و موقعیت هایی که پیش می آید، به بهترین نحو استفاده کرد.

شانس در امور معنوی و کارهای نیک یعنی فرصتی برای انجام نیکوکاری و احسان که همیشه پیش نمی آید و برخی زمان ها خداوند فرصت این توفیق را برای انسان مهیا می کند و این خود اوست که می تواند از آن بهره بگیرد یا با توجیهات رنگارنگ و بی اعتنایی، خود را محروم نماید. از این رو سفارش به بهره بردن از فرصت ها در گفتار معصومین(علیهم السّلام) و عمل به آن در سیره ایشان به خوبی مشاهده می شود.

ّ امام صادق(علیه السّلام) می فرماید: «إِنَّهُ لَیَعْرضُ لِی صَاحِبُ الْحَاجَةِ فَأُبَادِرُ إِلَی قَضَائِهَا، مَخَافَةَ أَنْ یَسْتَغْنِیَ عَنْهَا صَاحِبُهَا؛ (1) گاهی که شخص محتاج و نیازمندی به من مراجعه می کند، با عجله و ِ شتاب خواستۀ او را انجام می دهم؛ چون می ترسم که نیازش برطرف شود(و من از فیض پرداختن به احسان و نیکی به او محروم شوم).»

شاید به همین سبب است که امیرالمؤمنین(علیه السّلام) استفاده از فرصت ها و مهلت ها را مصداق خردمندی می دانند و می فرمایند: « لَوْ صَحَّ الْعَقْلُ لَاغْتَنَمَ کُلُّ امْرِءِ مَهَلَهُ؛ ا گر عقل کسی کامل باشد، مهلت خود را غنیمت می شمارد».(2)

ص: 19

عجله غیرشیطانی

برخی کلمات و ضرب المثل ها بر ذهن و زبان مردم نقش

بسته است که جایی در آموزه های دینی ندارند. یکی از این ضرب المثل ها و جملات رایج، «عجله کار شیطان است» می باشد. به راستی کدام عجله، شتاب گرفتن در مسیر شیطان و همراهی با ابلیس است؟ شاید این مفهوم در مواردی همانند عصبانیت، هیجان، خشم و غضب معنا پیدا کند که در این موارد باید از وا کنش های عصبی و شتاب کردن پرهیز و سکوت و تأنی پیشه کرد، ولی در میدان خداخواهی و مسابقه جلب رضایت پروردگار برای رسیدن به درجات والای معنوی، احسان و انفاق، کمک و دستگیری از نیازمندان، وقف و دیگر اعمال صالح، قطعاً سرعت و سبقت پسندیده و نیکو خواهد بود؛

همانگونه که آیات و روایات فراوانی به این حقیقت اشاره و تأ کید می کنند.

در قرآن می خوانیم:«فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ ؛پس در نیکی کردن بر یکدیگر سبقت گیرید. هر جا که باشید خدا َشما را گرد می آورد».(1)

نیز می فرماید: «و فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ إِلَی اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا ؛پس درکار خیر بر یکدیگر پیشی گیرید. همگی بازگشتتان به سوی خداست».(2)

و در آیه دیگر، شتاب در کارهای نیک را از نشانه های خوبان می داند

ص: 20

گناهان پاک شده

گاهی که انسان اشتباهی را مرتکب می شود، افزون بر

عذرخواهی، به دنبال راهی است تا آن را جبران کند و از پیامدهای آن بکاهد. همانند غلط های املایی که با پاک کن و غلط گیر به دنبال اصلاح و تصحیح آن ها بر می آیند.

در امور معنوی نیز آن گاه که فکر و ذهن انسان به خطا رفت و مشق شیطانی نوشت، برای رهایی از آفات و آلودگی های گناه، انجام عمل صالح و پسندیده، راهی برای خلاصی و نجات است؛ همانگونه که پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) فرمودند: «اِتَّقِ اللهَ حَیثُما کُنتَ وَ أتبَع السَّیِئَهَ الحَسَنَهَ تَمحُها وَ خالِقِ النّاسَ بِخُلقٍ حَسَنٍ ؛ هر کجا هستی از خدا بترس؛ به دنبال گناه کار نیک انجام بده تا آن را محو کند و با مردم خوش اخلاق و نیکو رفتار باش».(1)

ص: 22

مال حلال، کارنیک

گرایش انسان به معنویات و تمایل به انجام کارهای خیر، بدون دلیل و اتفاقی نیست. رگه هایی از معنویت و خداباوری باید در وجود انسان باشد تا جرقه های گرایش به احسان و یاری نیازمندان در او شعله ور شود و رغبت به کار خیر در ذهن و ضمیرش ایجاد گردد.

سرنخ این ماجرا را باید در مال حلال و کسب روزی طاهر دانست.

در سایه کسب حلال و غذای پا کیزه، معنویت و باور به آموزه های دینی در وجود انسان تقویت و تثبیت می گردد و بستر گرایش به رفتارهای معنوی و خیرخواهانه در انسان فراهم می آید.

با پایبندی و عمل به سنت حسنه وقف، نشانه های

ایمان و معنویت را می توان در واقفان مشاهده کرد؛ معنویتی برخاسته از کسب حلال و غذای پاکیزه که دست آنان را برای اقدام به وقف گشوده است. قرآن کریم نیز شرط انجام اعمال صالح همانند وقف، احسان و دستگیری از نیازمندان را همراهی غذای پا کیزه ذکر کرده و می فرماید: « کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا » ؛ از غذاهای پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید».(1)

ص: 24

ثروت های رشدیافته

انسان از به بارنشستن و رشد و نمو یک گل یا درخت

کوچک خرسند و شاد می گردد. چه حس و حال خوشی خواهد داشت وقتی در قیامت و آن گاه که حتی عزیزترین افراد همانند همسر، فرزند و پدر و مادر از انسان فراری شده و او تنها و بی کس می ماند، در آن لحظه رشد و نمای کارهای نیک، وقف و انفاق های خود را مشاهده نماید و لذت دوچندان ببرد.

خداوند متعال این رشدیافتگی را در آیاتی به تصویر کشیده است، از جمله می فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ ؛ کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هرخوشه، یکصد دانه باشد و خداوند آن را برای هرکس بخواهد [و شایستگی داشته باشد]، چند برابر می کند.»(1)

حضرت علی(علیه السّلام) نیز می فرماید: «بر شما باد به احسان و نیکوکاری در حق دیگران، که آن برترین و پرمنفعت ترین کشت و زر ع و سود آخرتی برای شما خواهد بود.» (2)

ص: 25

ازخیرش بگذر

همیشه وقتی می گویند «از خیرش بگذر»، یعنی دیگر امیدی به آن نیست و انسان مجبور است آن را نادیده بگیرد! ولی خیری است که با گذشتن از آن، خیر

سرشار نصیب انسان می شود و او را سرزنده و امیدوار نگه می دارد.

وقف، از خیر مالی گذشتن است تا اینکه در راهی مبارک، ماندگار شود. این گونه از مال دنیا گذشتن، باعث پیوند خوردن آن با خداوندی است که در دنیا و صد البته آخرت برای نیکوکاران، سود فراوانی در نظر گرفته است؛ همانگونه که قرآن کریم می فرماید: « وَسَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ ؛ و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد».(1)

و چه زیبا قرآن ذخیره سازی خوبی ها و بازگشت منافع آن برای بهشتیان و مؤمنان صالح را به تصویر می کشد و می فرماید: « وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ؛ و آنها که کار شایسته انجام دهند، به سود خودشان آماده می سازند».(2)

ا گر انسان از این فرصت استفاده نکند، روزی خواهد رسید که تنها افسوس برایش باقی خواهد ماند؛

افسوس هر آنچه برده ام باختنی است

بشناخته ها تمام نشناختنی است

برداشته ام هر آنچه باید بگذاشت

بگذاشته ام هر آنچنه برداشتنی است

ا گر انسان از این فرصت استفاده نکند، روزی خواهد رسید که تنها افسوس برایش باقی خواهد ماند.

ص: 26

کیفیت مهم تر ازکمیت

صدها دانه فاسد و ناقص ا گر کاشته شود، هرگز

تغییری در آنها ایجاد نمی شود، نه سبز می شوند و نه سرسبزی ایجاد می کنند.

اما گاهی دانه ای کوچک کاشته می شود و تبدیل به خوشه و صدها دانه دیگر می شود.

اصولاً کمیت نشانه برتری نیست؛ در دستگاه الهی هم

معیار سنجش بر مدار کیفیت است نه کمیت! چه بسا ذره ها و کوچک هایی نادیده که مقبول می افتد و در نقطه مقابل، بسیارهایی که مُهر «باطل» بر آن زده می شود.

وقف آن دانه مبارکی است که در مزرعه دنیا کاشته

می شود و سرسبزی و خوشه های پرثمرش در دنیا و آخرت، برای انسان مثمر و مؤثر می شود.

نیت که خالص باشد، کم و زیادش خیلی مهم نیست؛

اینجا کیفیت است که ارزش آن را به اوج می رساند و مُهر

«قبول»، سند افتخار آن می شود.

امیرالمؤمنین امام علی(علیه السّلام) می فرمایند:

«َعَلَیکَ بالإحْسانِ ، فإِنَّهُ أفْضَلُ زِراعَةٍ و أرْبَحُ بِضاعَةٍ ؛ َ

ِاحسان کنید که آن، برترین کشت و سودآورترین کالا

(سرمایه) است».(1)

ص: 27

زیرک ترین مردم

زیرکی و کیاست برای هر کسی معنا و مفهوم خاص خودش را دارد. چه بسا برخی رسیدن به امکانات مادی و برخورداری از نعمت های بسیار را نشانه زیرکی

خود بدانند و برخی دیگر استفاده از فرصت زودگذر عمر برای کسب بهره های معنوی و رسیدن به درجات بالای آخرتی و دسته ای دیگر، همراهی و همزمانی استفاده از نعمت های دنیا و آخرت را نشانه هوش و ذکاوت بدانند.

پیامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) تعریفی خاص و زیبا از زیرکی دارند: « أکیَسُ النّاس مَن کانَ أشدَّ ذِکرِاًلِلمَوتِ وِ أَغْبَطُ النّاسِ مَنْ کَانَ تَحْتَ التُّرابِ قَدْ أَمِنَ

الْعِقَابَ وَ یَرْجُو الثَّوَابَ ؛ ِ زیرک ترین مردم کسی است

که بیش تر مرگ را به یاد آورد کسی و رشک آورترین آنان،

است که در گورش بخوابد و از کیفر ترس نداشته باشد و به پاداش خدا امیدوار باشد». (1)

ص: 28

مهارت وقف

خیلی چیزها در ظاهر شبیه هم هستند، ولی باطن و حقیقت چیز دیگری است. در نقاط حساس و سر بزنگاه ها واقعیت ها روشن می شود و پرده ها فرو می افتد.

بزنگاه احسان و خیرخواهی و نقطه حساس گذشتن از مال و ثروت از جاهایی است که فرق ها را آشکار می کند. چه بسیار ثروتمندان متشخص و نامداری که یادی از آنان نمانده و هر آنچه به دست آورده بودند، با رفتنشان تمام شد و دردی از آنان دوا نکرد. اما گاهی یک فرد متوسط از جهت مالی، سود سرشاری از مال اندک خود برای آخرتش تدارک می بیند و یا حتی افراد کم برخوردار، با وقف مشارکتی، از این فرصت بهره می گیرند.

بر این باور، وقف یک مهارت کاربردی برای جلب رضایت خداوند و آبادانی خانه آخرت است که چه بسا خیلی از ثروتمندان از آن محرومند.

امیرمؤمنان علی(علیه السّلام) فرمودند: « ما تَقَّدمَ

مِنْ خَیْرٍ یَبْقَ لَکَ ذُخْرُهُ وَ ما تُؤَّخّرُهُ یَکُن لِغَیرِکَ خَیْرُهُ ؛ آنچه پیش از خود بفرستی برای تو ذخیره می شود و آنچه تأخیر بیندازی، فایده اش تنها برای دیگران است (ولی مسئولیتش متوجه توست)«.(1)

ص: 30

یک فرصت جدید

انسان گاهی پشیمان می شود و دوست دارد بازی و

داستان و حتی زندگی را از ابتدا آغاز کند، یا لااقل فرصت دیگری پیدا کند تا این بار جبران مافات نماید. قرآن کریم وقتی داستان زندگی انسان را مرور می کند، از یک پشیمانی پراضطراب سخن می گوید. یک پشیمانی که هیچ سودی ندارد: «حَتَّی إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ ؛ تا آن گاه که مرگ یکی از ایشان فرا رسد، می گوید: پروردگارا مرا بازگردانید، ِ

شاید من در آنچه وانهاده و کوتاهی کرده ام، کار نیکی انجام دهم». (1)

وقف، راهکاری است زیبا و آرامش بخش برای آن زمانی که پشیمانی سودی به حال انسان ندارد.

تا رسد دستت به خود، شو کارگر

چون فتی از پای، خواهی زد به سر

انسان ا گر لحظات سخت احتضار و عالم قبر را تصور نماید و خود را متقاضی بازگشت به دنیا ببیند، همین امروز اقدام خواهد کرد؛ از این رو امام سجاد(علیه السّلام) فرمود:

« فَلَیُنْزِلَنَّ أَحَدُکُمُ اَلْیَوْمَ نَفْسَهُ فِی هَذِهِ الَدُّنْیَا کَمَنْزِلَةِ الْمَکْرُورِ إِلیَ اَلدُّنْیَا اَلنَّادِم عَلَی مَا فَرَّطَ فِیهَا مِنَ الْعَمَلِ اَلصَّالِحِ لِیَوْمِ فَاقَتِهِ ؛ پس باید هر کس خود را در این دنیا مثل کسی قرار بدهد که گویی عمر ِدوباره یافته و از کوتاهی در انجام عمل صالح برای روز تهیدستی در قیامت، پشیمان است».(2)

ص: 31

پرونده های باز

روال بر این است که پرونده ها، پس از مدتی مختومه می شوند، تنها تعداد کمی از پرونده ها هستند که به نتیجه قطعی نمی رسند و همچنان باز می مانند.

با مختومه شدن پرونده عمر انسان، دست او از دار دنیا کوتاه شده و دیگر فرصتی برای انجام اعمال صالح ندارد و تنها، پس از مرگ آثار کارهای نیک و بد خود را مشاهده می کند و در دادگاه الهی، مورد محاسبه قرار می گیرد.

وقف، از جمله اعمال نادر و انگشت شماری است که با وجود آن، پرونده اعمال انسان هرگز مختومه نمی گردد و تا همیشه برای واقفان باز می ماند.

به دیگر سخن، با عمل به وقف در دنیا و بهره مندی مخلوقات و بندگان خدا از موقوفه، هر روز پاداش به حساب واقف واریز می شود و این چنین عمری به درازای ابدیت پیدا می کند.

امام صادق (علیه السّلام) در تبیین و شمارش برخی از اعمال که پرونده خیرات را بعد از مرگ برای انسان

باز نگه می دارد، فرمودند:

« سِتُ خِصَالٍ ینْتَفِع بِهَا الْمُؤمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوتِهِ وَلَدُ صَالِحُ یسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفُ یقْرأُ مِنْهُ وَ قَلیبٌ یحْفِرُهُ وَ غَرْسُ یغْرِسُهُ وَ صَدَقَةٌ مَاء یجْرِیهِ وَ سنَّةُ حَسنَةُ یؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ ؛ مؤمن از شش [عمل و]خصلت، بعد از مرگش سود می برد: فرزند صالح که برای او استغفار کند؛ قرآنی که از طرف او خوانده می شود؛ چاهی را که حفر کرده است؛ و درختی را که کاشته است [و مردم از آن و میوۀ آن استفاده می برند]؛ [وقف کردن] و صدقه قرار دادن آبی که جاری ساخته است؛ سنت نیکویی که [پایه گذاری

کرده است و] مردم بدان پس از او عمل می کنند. »(1)

ص: 32

سنگ و چاه

گره های زندگی بسیار است و یافتن خالصی از

آنها دشوار؛ همان قصه سنگ و چاه که گاهی انسان بر اثر غفلت و نادانی با سبک سری و بی اعتنایی به معارف دینی، سنگ گناه در چاه می اندازد و خود و دیگران را برای بیرون آوردن آن به زحمت و مشقت می افکند.

اما خداوند راهکارهایی گره گشا به انسان آموخته و چگونگی گسستن زنجیرهای مشکلات را پیش پای آدمی قرار داده است.

احسان و نیکوکاری و در زمره محسنین و واقفین قرار گرفتن، گره گشای ناب و مجرّبی است.

قرآن می فرماید:«لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَیَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ ؛ تا خداوند آنان را برای بهترین اعمالی که انجام داده اند پاداش دهد و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید و خداوند به هرکس بخواهد بی حساب روزی [و پاداش] می دهد.»(1)

َ ُ ْ َ َ

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نیز فرمودند: « مَنْ أَغَاثَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ حَتَّی یُخْرِجَهُ مِنْ هَمٍّ وَ کُرْبَةٍ وَ وَرْطَةٍ کَتَبَ َاللهُ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْر دَرَجَاتٍ وَ أَعْطَاهُ ثَوابَ عِتْقِ عَشْرِ نَسَمَاتٍ وَ دَفَعَ عَنْهُ عَشْرِ نَقِمَاتٍ وَ أَعَدَّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَشْرِ شَفَاعَات ؛ هر که به فریاد برادر مسلمانش رسد تا او را از اندوه و گرفتاری و تنگنا در آورد، خدا برای او ده حسنه می نویسد و او را ده درجه بالا می برد و پاداش آزاد نمودن ده بنده را به او ارزانی می فرماید و ده گرفتاری بزرگ را از او دور می سازد و در روز رستاخیز ده شفاعت برای او آماده دارد.» (2)

ص: 33

ضمانت خداوند

به طور طبیعی همه خواهان دریافت سود سرشار از سرمایه گذاری خود هستند، ولی مهم تر از سود فراوان، ضمانت های قطعی و قابل اطمینانی است که بانک یا

مؤسسه مربوطه ارائه می کند وگرنه مدتی سود مناسب گرفتن و بعد هدر رفتن تمام سرمایه، جز ضرر و خسران نخواهد بود.

وقف، قرض دادن، دستگیری از نیازمندان و انفاق و احسان نسبت به بندگان خدا، سرمایه گذاری در بانک رضایت الهی است که سود کلانی نصیب انسان می گرداند و خداوند برای سرمایه گذاران در آن، ضمانت قطعی

نموده است.(1) قطعاً هیچ تضمینی بالاتر از تضمین خدا نیست و واقفان با خیال آسوده می توانند اموال خود را وقف کرده و اجر و پاداش الهی را دریافت نمایند.

ص: 34

تاریخ مصرف

روال بر این است که تمامی اجناس و کالاها، به ویژه کالاهای فاسدشدنی، تاریخ مصرفی روی آنها درج شده باشد. ثبت یک محدوده زمانی مشخص که نهایت تاریخ ارزشمندی و ماندگاری آن را معین می کند و با پایان یافتن آن زمان، از چرخه مصرف خار ج و محصولی بی ارزش تلقی می گردد.

در امور دنیایی نیز غالباً کارها محدود به زمان و تاریخ است، برخلاف امور و اعمال معنوی و کارهایی که برای خدا باشد، همانند احسان، انفاق و وقف که تاریخ مصرف مشخص ندارد و برای همیشه ارزشمند و ماندگار هستند.

قرآن کریم می فرماید:«مَا عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ؛

آنچه نزد شماست تمام شدنی است و آنچه نزد خداست،

ماندنی!»(1)

ص: 36

ممکن شدن ناممکن

خیلی وقت ها برای گره گشایی از مشکلات، برخی افراد ِ

دست به دامن ماهرترین و زبده ترین شخصیت آن حرفه و تخصص می شوند تا بلکه آنها بتوانند مشکل را حل و بارقه های امید را در دل زنده نمایند. انسان ها گاهی حاضرند برای حل مشکلشان هر هزینه ای ولو گزاف، پرداخت نمایند، ولی هدف و آرزوی آنان برآورده گردد؛ همانند زوج هایی که تمامی امکانات مادی در اختیار دارند، ولی از نعمت فرزند بی بهره اند؛ یا بیمارانی که بیماری های صعب العلاج دارند و نمونه های بسیار دیگر از این قبیل.

خداوند، گره گشای زیبا، در دسترس و قابل اعتمادی برای انسان در نظر گرفته است که نشدنی ها را شدنی و ناممکن ها را ممکن می سازد. این راه، انجام کار خیر به همراه درخواست خالصانه از خداوند قادر حکیم است که امکان برآورده شدن هر حاجتی را هموار می سازد؛ خداوند

درباره پیشینه این مسئله مهم، حضرت زکریا(علیه السّلام) را مثال می زند و می فرماید:

«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَیَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَکَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ ؛ دعای او را پذیرفتیم و یحیی را به او ِ َ

بخشیدیم و همسرش را (که نازا بود) برایش آماده (بارداری) کردیم، چرا که آنان همواره در کارهای خیر به سرعت اقدام می کردند و در حال بیم و امید، ما را می خواندند و پیوسته برای ما (خاضع و) خاشع بودند».(1)

ص: 37

تعطیلی بازار

همه بازارها و مرا کز عرضه و فروش تا ساعت مشخصی دایر بوده و با پایان یافتن زمان، درب ها قفل و بازار تعطیل خواهد شد. به گفته روایات و معارف دینی، دنیا همانند بازاری است(1) که در زمان مشخص و نه چندان دور، تعطیل خواهد شد. بازاریان با تجربه

و دوراندیش کسانی هستند که نه تنها برای امروز، بلکه برای آینده نیز منابع مالی و ذخایر لازم را اندوخته می کنند تا در زمان بروز حوادث و اتفاقات و تعطیلی بازار، کسب و کارشان از رونق نیفتد و دچار خسارت یا ورشکستگی نشوند.

مؤمنان زیرک نیز در بازار دنیا از چنین دوراندیشی برخوردارند و افزون بر گذران زندگی دنیایی، ذخیره ها و توشه های آخرتی برای خویش تدارک می بینند تا پس از مرگ و بسته شدن بازار دنیا، کسب و کار معنوی آنان ادامه یابد و سود و منفعت کارهای خیرخواهانه و احسان و وقف شان، به سوی آنان روانه گردد.

قرآن کریم با تأ کید بر این مطلب فرموده است: »«وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ؛ و در آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را ِ بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکی کرده است، نیکی کن!»(2)

امام علی(علیه السّلام) نیز می فرماید: «ِطُوبَی لِمَن أَحْسَنَ إِلیَ الْعِبَادِ وَ تَزَوَّدَ للِمَعَادِ ؛ خوشا به حال کسی که َ

به بندگان خدا نیکی کند و برای روز قیامت توشه بردارد.»(3)

ص: 38

مرغ آمین

از قدیم گفته اند که مر غ آمین در راه است؛ یعنی چه بسا آن گاه که انسان دلسوخته ای از اعماق وجود دستانش را به سمت آسمان می برد و دعا می کند، همان لحظه با

اجابت مقرون گردد و به هدف اجابت بنشیند.

کارهای خداپسندانه همانند احسان، انجام ِانفاق و وقف بخشی از ثروت و دارایی خدادادی، دعای خیر احسان شدگان و همه کسانی که به نوعی از این کار خیر بهره مند شده اند را شامل حال فرد نیکوکار می گرداند و

خداخواهی، روحیه تقویت بر افزون چه بسا به سعادت و نیک عاقبتی او بینجامد.

قرآن می فرماید: « وَافْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ؛و کارنیک انجام دهید، باشد که رستگار شوید».(1)

ص: 39

جنس مرغوب

عرضه اجناس مخلوط و درهم جدا از اینکه ارزش قیمتی کمتری دارند، موجب می شوند فروشنده و صاحب جنس نیز موقعیت و اعتبار خود را تا حدی از دست بدهد.

انفاق و احسان، بخشش و وقف و دیگر اعمال نیک ا گر با تقوا و خدامحوری همراه نبوده و از ناخالصی های دنیایی و افکار و نیات ریایی پیراسته نباشد، خداوند متعال خریدار آن نخواهد بود. البته چه بسا خداوند قیمت دنیایی آن را -که همان تعریف و تمجید و شهرت و عزت دنیایی است- پرداخت نماید تا به خاطر انجام کارهای خیر، در آخرت طلبی از خدا نداشته باشند.(1)

حال ا گر این انفاق و احسان با نیت خالص و تقوای الهی همراه گردد، گستره اش به سرای دیگر کشیده شده و آثار مبارکش به جهان آخرت نیز منتقل خواهد شد و خداوند

متعال به بالاترین قیمت آن را خریداری کرده و پاداش عظیم به خیّران، واقفان و محسنین عطا خواهد کرد.

قرآن می فرماید: « لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ وَلَدَارُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِینَ ؛ برای کسانی که نیکی کردند، در این دنیا نیکی است و سرای آخرت از آن هم بهتر است و چه خوب است سرای پرهیزکاران!»(2)

ص: 40

درآرزوی پسر

بقاء و ماندگاری نسل از جمله آرزوهای همیشگی انسان است؛ شاید به همین دلیل است که بسیاری کوشیده اند فرزند پسری داشته باشند تا به قول خودشان، نام و

رسم آنان را زنده و چراغ خانه شان را روشن نگه دارد. برخی زنان و دختران نیز قربانی همین تفکر شده اند و به جرم دخترزایی، طعم تلخ طلاق و بی اعتنایی همسر و خویشان را چشیده اند.

البته همیشه راه های دیگری هم وجود دارد که می تواند این خواسته انسان یعنی میل به جاودانگی را محقق کند. وقف از جمله چیزهایی است که نام و یاد انسان را ماندگار و چراغ خانه دنیا و آخرت او را روشن و پرنور می دارد.

خداوند در قرآن کریم، به نیکوکاری و مجاهدت حضرت نوح(علیه السّلام) اشاره کرده و پس از آن می فرماید: و فرزندانش را همان بازماندگان(روی زمین) قرار دادیم:

«وَجَعَلْنَا ذُرِّیَّتَهُ هُمُ الْبَاقِینَ ».

بعد به ماندگاری نام نیک و ذکر خیر و ثناء جمیل او اشاره می کند َو می فرماید: «و نام نیک او را در میان امت های بعد باقی نهادیم: «وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ » .

یعنی انسان می تواند بدون داشتن فرزند جاودانه بماند. وقف، راهی است که نام نیک او را ماندگار خواهد کرد؛ از این رو برای آن که این برنامه برای دیگران الهام بخش گردد، می افزاید:ما این گونه نیکوکاران را پاداش می دهیم: «إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ ».(1)

ص: 41

مهارت ثروتمندی

همه می توانند درس بخوانند اما همه فهمیده نمی شوند؛ باسواد ی یک مهارت است، اما درک و فهمیدگی یک فضیلت و اعتبار است.

همه یاد می گیرند زندگی کنند، اما همه نمی توانند زیبا زندگی کنند؛ زندگی یک عادت است، اما زیبا زندگی کردن یک هنرمندی و فضیلت است.

همه می توانند پول دار شوند، ولی همه نمی توانند بخشنده شوند؛ پول داری یک مهارت ولی بخشندگی

یک فضیلت است.

نباید فراموش کرد که ا گر خداوند به کسی برکت و ثروت داده است و ا کنون شرایط مالی مناسبی دارد، باید قدردان این موقعیت باشد و با به فکر دیگران بودن، سپاسگزار این موهبت الهی باشد و یقین داشته باشد که بخشش مال، همچون هرس کردن درخت است که دارایی اش را زیاد و زیادتر خواهد کرد، در حالی که امساک و بخل ورزی و ردیف کردن بهانه های شیطانی، چه بسا این بستر و فرصت خدمت را از چنگ او برباید و حسرت و ندامت دامن گیر او گردد.

حضرت علی(علیه السّلام) چه زیبا فرمود: « الفَوتُ حَسَرات مُحرِقَات؛ از دست دادن فرصت، حسرت هایی

سوزنده دارد».(1)

و فرمود: « مَنْ بَسَطَ یَدَهُ باِلْأنْعَامِ حَصَّنَ نِعْمَتِه مِنَ لاِنْصِرام ؛ کسی که دستش را برای بخشندگی ِ (به دیگران) بگشاید، نعمتش(و دارایی اش) را از نابودی حفظ می کند.»(2)

ص: 42

به لطافت باران

باران دوست داشتنی و لطیف است؛ باعث رویش و برکت

می شود؛ شادمانی و مسرت بر جا می گذارد و تشنگان و خشکی دیدگان را سیراب و سرزنده می سازد،

به حرکت و پویایی وامی دارد و گل های زندگی بر سرزمین خشکی زده آنان می رویاند.

برخی انسان ها نیز مانند باران مبارک و اثرگذار هستند؛ چون با وقف بخشی از دارایی و ثروت خویش، لطافت و محبت بر سر بندگان خداوند می بارند و آنان را به رویش، سرزندگی و امیدواری سوق می دهند.

امام باقر (علیه السّلام) در ترسیم الگوهای برکت آفرین و رحمت بخش َمی فرماید: «إنَّ للهِ تَعالَی ذِکْرَهُ عِبَاداً مَیَامِینَ مَیَاسِیرَ یَعِیشُونَ وَ یَعِیشُ النَّاسُ فِی أَکْنَافِهُمْ وَ هُمْ فِی عِبَادِهِ بِمَنْزِلَة الْقَطْرِ؛ خدا بندگانی دارد که منبع و سرچشمۀ میمنت و برکت اند. خودشان زندگی می کنند

َو مردم هم در کنف حمایت آن ها زندگی می کنند. این ها افرادی هستند که وجودشان مایه برکت و میمنت است و مردم از برکات وجودشان پیوسته برخوردارند و به حوائج مادی و معنوی شان نائل می گردند. اینها در میان بندگان خدا مثل باران رحمت اند که با ریزش خود، زمین های خشک را زنده می کند و شاداب و باطراوت می سازد و آن ها را به میوه و محصول و ثمر می رساند.»

ص: 43

کوچه های بن بست

کوچه بن بست، بدن ناتوان و دیوارهای بلند و

دست نیافتنی! همه اینها کافی است تا انسان دست تسلیم بالای سر ببرد و با صدای بلند، به ضعف

و ناتوانی خود اعتراف کند.

زندگی دنیا، مشابه این روزها کم ندارد؛ روزی می رسد که دیگر پول چاره کارها نیست، رابطه ها و رفاقت ها دردی درمان نخواهد کرد، تخصص و علم نیز جوابی ندارد، اینجاست که دست ها به علامت تسلیم بالا می روند و سر تعظیم فرود می آورند. امروز باید به فکر آن روز بود و چاره کرد.

به فرمایش امیرمؤمنان(علیه السّلام) : «بادروُا آجَالَکُمْ بِأَعْمَالَکُمْ وَ اِبْتَاعوُا مَا یَبْقَی لَکُم بِمَا یَزُولُ عَنْکُم ؛ بهَ ِ

وسیله اعمال نیکو بر مرگ پیشی جویید، و بخرید آنچه را برای شما باقی می ماند به چیزی که ازدستتان

می رود.»(1)

یعنی قبل از آنکه بمیرید، برای خودتان آستین بالا بزنید و با وقف و احسانی ماندگار، بهشت را خریداری کنید.

خداوند نیز در قرآن کریم از سر دلسوزی و لطف برای بندگان خود می فرماید: این سخن را به بندگانم بگو: «قُلْ لِعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خِلَالٌ ؛

نماز را بپا دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم، پنهان و آشکارا انفاق کنند، پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی».(2)

ص: 44

بهای بهشت

«بهشت را به بهانه می دهند نه بها»، »بهشت را به بها می دهند نه بهانه»، کدام جمله صحیح و منطبق با آموزه های الهی است؟

به فرموده قرآن کریم، آخرت خواهی و رسیدن به درجات و نعمت های بهشت، با آرزو و تخیل های رنگارنگ و زیبا تحقق نمی یابد. به تصریح قرآن: «وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَی لَهَا سَعْیَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِکَ کَانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُورًا ؛

و آن کس که سرای آخرت را بطلبد، و برای آن سعی و

کوشش کند -در حالی که ایمان داشته باشد- سعی و تلاش او، (از سوی خدا) پاداش داده خواهد شد».(1) یعنی شرط رسیدن به خوشی های آخرتی، تلاش و کوشش دنیایی است نه صرف آرزو و

امیال یا وعده های توخالی.

کسی که طالب بهشت است، باید برای رسیدن به آن تلاش کند و خود را لایق بهشتی شدن و هم جواری و همنشینی با خوبان کند؛ همان ها که از جان و مال خود گذشتند تا نور معارف الهی و آموزه های وحیانی همه جا گسترده گردد. خوبانی که با وقف خویش، راه بهشت را به مسافران دنیا نشان دادند تا همگان بدانند که بهشت بهایی دارد که برای به دست آوردن آن، باید آن را

پرداخت کرد.

امام علی (علیه السّلام)در نهج البلاغه می فرماید:

«فَعَلَیْکُمْ بِالْجِدِ وَ الْاِجْتَهَادِ ، وَ التَّأهُّبِ وَالْأسْتِعدادِ ، وَ التَزَّوُّدِ فِی مَنْزِلِ الزَّادِ؛ بر شما باد به تلاش و کوشش، آمادگی و آماده شدن، و جمع آوری زاد و توشه آخرت در دوران زندگی دنیا».(2)

ص: 45

بیمه آخرت

عقل انسان ها به گونه ای طراحی شده که او را به پیش گیری از خطرهای احتمالی و چاره اندیشی برای بعد از وقوع حادثه ملزم و متقاعد می نماید. بیمه کردن

اموال و دارایی ها، نشانه ای از عقلانیت و آینده نگری انسان است تا در صورت بروز حادثه، خسارت

و ضرر و زیان آنان جبران گردد و انسان را از فلاکت احتمالی نجات دهد. بیمه کردن ماشین، منزل مسکونی، بیمه عمر و حادثه و درمان و دیگر بیمه ها، همه برای آن است که اشخاصی که متحمل زیان یا حادثه ناخواسته ای شده اند، قادر شوند که پیامدهای این وقایع ناگوار را جبران

کنند و بر زخم خود التیام نهند. ا گرچه خیلی ها در زمان پرداخت هزینه بیمه، بی میل و رغبت هستند، ولی عقل مصلحت اندیش چون خطرهای احتمالی را به خوبی می شناسد و احتمال وقوع خطر می دهد، پرداخت هزینه را لازم می شمرد؛ زیرا در ازای چشم پوشی از بخشی از دارایی، آرامش و اطمینان خاطر نصیب انسان می گردد.

خطرهای احتمالی پیش روی انسان در عالم محشر و روزهای پس از مرگ، هر انسان باایمان و عاقلی را برای بیمه کردن کارها فرا می خواند؛ زیرا انسان نمی تواند به هیچ کدام از داشته های خود از قبیل عبادت، ذکر و دعا و... دلخوش باشد و با تکیه بر آنها، به سرای آخرت وارد شود؛ زیرا بر اساس روایات، برخی انسان ها وقتی زمان حساب و کتاب فرا می رسد، تمام پرونده اعمال

نیکشان را محو و نابود شده می یابند؛ بواسطه گناهانی چون غیبت، نداشتن قصد قربت، عبادات ریایی و... هر کدام بهانه ای می شوند و رشته های انسان را یکی یکی پنبه کرده و او را حسرت زده و حیران خواهند نمود.

ص: 46

برای روزحسرت

گاهی انسان به برخی چیزها دل می بندد، غافل از آنکه این وابستگی، چیزی جز خیالات و تصورات باطل و دور از حقیقت نیست و در عرصه عمل و هنگام نیاز، نه تنها به کار او نمی آید، بلکه باعث گرفتاری بیشتر او شده، بر حسرت و اندوه او می افزاید.

شاید به همین جهت است که یکی از نام های روز قیامت َ«یوم الحسرة» است؛ چرا که برخی انسان ها دلخوش و مطمئن به اعمال و عباداتی که انجام داده اند،

وارد عرصه محشر می شوند، ولی با افشای واقعیت اعمال، هر کدام به گونه ای کنار رفته، انسان می ماند و

دست های خالی و پرونده ای بدون عمل صالح با بارهای اضافه ای همچون ریا و میل به خودستایی و شهرت.

چه شیرین و دلنشین خواهد بود ا گر دراین لحظات سخت و هول انگیز، نا گهان روزنه امیدی پیدا شود و سخن از عملی به میان آید که مورد قبول الهی واقع شده است. عملی به زیبایی وقف با نیتی به رنگ خدا که در سایه سار آن توانسته احسانی ماندگار و زیبا بیافریند و با وقف بخشی از

ص: 48

فرصت لحظه ها

انسان ها در دنیا مسافرانی به مقصد آخرت هستند و این

دنیا به منزلۀ ایستگاهی است که به انسان های مسافر، فرصت انجام کارهای خوب و پسندیده را می دهد تا برای راه طولانی که در پیش دارند، توشه ای برگیرند. به یقین فرصت ها محدود و تنها امروز برای ما مهیاست؛ چرا که فرصت دیروز گذشته و به پایان رسیده و اطمینان از فرصت فردا نیز برای هیچ کس ممکن نیست.

در شعر مشهوری که برخی بزرگان به

امام علی(علیه السّلام) نسبت داده اند می خوانیم:

«ما فاتَ مَضی وَ ما سیأتیکَ فَاَیْنَ ؟ قُمْ فَاغْتَنِم الفُرصَةَ بَیْنَ العَدمیَن ؛آنچه گذشت، از دست رفت و آنچه می آید کجاست؟ برخیز و فرصت میان دونیستی را دریاب».(1)

سعدیا دی رفت و فردا همچنان موجود نیست

در میان این و آن فرصت شمار امروز را

در زندگی انسان فرصت های زیادی پیش می آید که اغلب بر اثر غفلت ها و آفت امروز و فردا کردن از دست می روند. این فرصت ها می تواند لحظه ای از لحظات زندگی یا موقعیتی باشد که انسان می تواند در آن وارد تجارت عظیمی شود که قرآن کریم از آن به «تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ»(2) تعبیر می کند؛

ص: 50

همین الان

همّ و غم های انسان در دنیا زیاد، ولی زودگذرند. مشکلات و معضلات کوچک و بزرگ پی هم می آیند و می روند. امان از آن مشکل و غمی که قابل گشایش و جبران نباشد.

این جنس غم ها زمانی دامن گیر انسان می شود که راه جبران بسته شده و بن بستی بی بازگشت جلوی انسان قرار دارد؛ از این رو تا دیر نشده باید جنبید و حرکتی کرد، چرا که امیرمؤمنان(علیه السّلام) می فرمود:« ِمنْ قَصَّرَ فِی الْعَمَلِ ابْتُلِیِ بِاْلَهِمّ ؛کسی که در عمل کوتاهی کند، به اندوه گرفتار می شود.(1) وقف، از جمله اعمالی است که غم و اندوه انسان را برطرف می کند؛ چه غم و اندوه لحظه جدایی از دنیا و قرارگرفتن در آستانه مرگ، یا همّ و غم آخرت؛ چرا که او با دوراندیشی و ذکاوت خود، از طریق سنت زیبای وقف، اعمال صالحی برای خود پیش فرستاده که استمرار و جریان آن تا مدت های مدید پس از مرگ می تواند واقف را از بن بست ها خالص کند و بهشت رضوان و رضایت الهی را به سمت او جلب نماید.

مهم آن است که همین الان باید از لحظه ها و زمان ها بهره جست و برای آخرت همیشگی خویش، کاری ماندگار کرد؛ چرا که عمر نا گهان به پایان می رسد و زمان و ساعت مرگ هیچ کس مشخص نیست. به همین سبب است که گفته اند خودتان با دست خودتان نیکی کنید و

به وراث و یا به بعد از مرگ محول نکنید.

ص: 52

فراموش شدگان

امروزه دیگر تنها فضای مجازی و مواد مخدر نیست که

انسان ها را گیج و از خود بی خود می کند؛ گرفتاری های کوچک و بزرگ زندگی آن قدر زیاد شده که هوش و حواس را از زنده ها گرفته اند، به گونه ای که دیدارها و از هم خبرگرفتن ها نیز نیازمند گذشت زمان شده است، بلکه خاطر مبارک به خود آید و یادی از دیگران کند.

در این دنیای گیج و منگ، وقتی زنده ها به همین راحتی فراموش می شوند، تکلیف مرده ها و اموات روشن است؛ همان ها که دلخوش به همسر و فرزندان و دیگر خویشاوندان و فامیل بودند، بلکه یادی از او کنند و برای گرفتاری های بسیار او، مرهمی بفرستند.

در این زمانه درهم و با این گرفتاری های خودساخته - که هر روز هم بدتر خواهد شد- چه خوب است که انسان وارثان سرزنده، با حواس و تمرکز، هوشیار و همیشگی برای خود تدارک ببیند تا ا گر همه او را فراموش کردند، باشند کسانی که او را فراموش نمی کنند و از اهدای خیرات و حسنات و ذکر فاتحه و صلوات به روح او دریغ نمی ورزند.

به راستی که وقف چه برکات ماندگار و گره گشایی هایی برای انسان به ارمغان می آورد؛ حتی بعد از مرگ نیز یاد و نام واقف برای همیشه زنده خواهد ماند و زندگی او ادامه یافته، ثواب های پیوسته برایش فرستاده می شود.

امیرالمومنین امام علی(علیه السّلام) می فرماید: «

ِالمُحسِنُ حَیُّ و إن نُقِلَ إلی مَنازِلِ الأمواتِ ؛

نیکوکار زنده است، هرچند به خانه ی مردگان منتقل شود.»(1)

ص: 54

فصل دوم:حدیث نگار

مهمان های دنیا

پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ):

«إِنَّ النّاسَ فِیِ الدُّنیا ضَیفٌ ، وما فی أیدیهم عاریةٌ، و إنَّ الضَّیفَ راحِلُ، و إنَّ العاریَةَ مَردودَةٌ؛ مردم در دنیا، میهمان هستند و آنچه در اختیار دارند، عاریت است. میهمان، رفتنی است و عاریت، پس دادنی».(1)

ای که دستت می رسد کاری بکن!

امام علی(علیه السّلام):

«أَلاَ وَ إِنَّ اَلْیوْمَ عَمَلُ وَ لاَ حِسَابُ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لاَ عَمَلَ؛

بدانید که امروز زمان عمل است و بازخواستی نیست، و فردا روز بازخواست و حسابرسی است و ّعملی در آن میسّر نخواهد بود».(1)

به شیطان فرصت خودنمایی نده!

امام علی(علیه السّلام):

َ«إِیَّاکَ و الإِعْجَابَ بِنَفْسِکَ ، وَالثِّقَةَ بِمَا یُعْجِبُکَ مِنْهَا، وَ حُبَّ الْإِطْرَاءِ ، فَإنَّ ذَ لِکَ مِنْ أَوثَقِ فُرصَ الشِّیطَانِ فِی نَفْسِهِ ، لِیَمْحَقَ مَا یَکُونُ مِنْ إحْسَانِ الْمُحْسِنیِنَ؛

مبادا که از خودت خوشت بیاید و به آنچه موجب اعجاب تو از آن می گردد، اعتماد کنی و شیفته ستایش خود گردی؛ چرا که این از محکم ترین فرصت های شیطان است، تا آثار نیکی نیکوکاران را نابود کند». (1)

به رسم اهل ایمان

امام حسن مجتبی(علیه السّلام):

« یَابْنَ آدَمَ! لَمْ تَزَلْ فی هَدْم عُمْرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بطن اُمِّکَ ، فَخُذْ مِمّا فی یَدَیْکَ لِما بَیْنَ ِیَدَیْکَ ، فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ بَتَزَوَّدُ و الْکَافِرُ یَتَمَتَّعُ؛ ِ ای انسان! از موقعی که به دنیا آمده ای، در حال گذراندن عمرت هستی ، پس از آنچه داری برای آینده ات (قبر و قیامت)ذخیره نما، همانا که مؤمن در حال تهیه زاد و توشه می باشد، ولی کافر در فکر لذّت و آسایش است».(1)

ً

مالت را بخور!

امام حسین(علیه السّلام):

«اِعلَم اَنَّکَ لاتَبقی لَهُ وَ لاَیَبقی عَلَیکَ فَکُلهُ قَبلَ اَن یَاکُلَکَ؛ بدان که ثروت و دارایی برایت نمی ماند، پس به مالت رحم نکن؛ زیرا او به تو رحم نمی کند و پیش از آنکه او تو را بخورد، تو آن را بخور!».(1)

فصل سوم : ایجاد وقف

چگونه وقف کنیم؟

1. معین کردن پیگیری کننده ی ثبت وقف:

باید مشخص شود فردی که می خواهد وقف را انجام دهد کیست؟

آیا مالک حقیقی خودش می خواهد وقف کند یا نماینده و وکیل قانونی او.

5. تعیین مورد مصرف:

واقف باید محل و مورد مصرف عین یا منافع موقوفه را کامل و واضح معین کند.

در صورت عدم تعیین، طبق قوانین مصوب عمل می شود.

اولویت سنجی در نیات، یعنی به نیاتی که بیشتر مورد نیاز جامعه بوده و اثربخشی آن زیادتر است، توجه شود.

8. اقباض:

به قبض دادن موقوفه، یعنی متولی وقف موقوفه را در اختیار بگیرد.

14. تنظیم وقف نامه ی رسمی:

لزوماً و در صورت امکان، وقف به صورت رسمی و قانونی در یکی از دفاتر ثبتی صورت گیرد.

باید توجه داشت که بعد از انجام مراحل وقف و تنظیم وقف نامه (رسمی یا عادی) و تحویل موقوفه به متولی وقف، دیگر امکان ابطال وقف نامه یا تغییر در مورد مصرف یا شرایط وقف و مندرجات آن توسط واقف وجود ندارد؛ البته در شرایط ویژه و با حکم مراجع قضایی، ابطال وقف نامه ممکن خواهد بود.

فصل چهارم: احکام وقف

1. آیا در موارد وقف باید حتماً صیغه وقف به عربی خوانده شود یا نیت وقف از سوی بانی کافی است؟

در وقف بر مصالح عامه معاطات کافی است و در صیغه وقف عربیت شرط نیست.

2. پدر بزرگ حقیر حدوداً هفتاد سال پیش باغ انگوری را با زبان آذری وقف کرده اند و با صیغه ی مخصوص ادا نکرده اند، بلکه گفته اند من این باغ را وقف کردم تا هر چقدر درآمد داشته باشد، صرف مخار ج امام حسین(علیه السّلام) بشود. آیا وقف صحیح است؟

به هر زبانی وقف کرده باشد و تحویل متولی وقف داده باشد، صحیح است و باید طبق آن عمل شود.

3 . زمینی وجود دارد که مالکش آن را در حضور عالم منطقه و دو نفر شاهد عادل برای ساختن مسجد وقف کرده است و بعد از مدتی اشخاصی بر آن تسلط پیدا کرده و خانه های مسکونی در آن بنا نموده اند، وظیفه ی آن اشخاص و متولی چیست؟

ا گر بعد از انشاء وقف زمین، قبض عین موقوفه با اذن واقف تحقق پیدا کرده باشد، همه ی احکام وقف بر آن مترتب می شودو ساخت خانه های مسکونی توسط دیگران در آن برای خودشان غصب است و بر آنان واجب است ساختمان خود را از بین ببرند و زمین را تخلیه کنند و به متولی شرعی آن تحویل دهند و در غیر این صورت، زمین بر ملک مالک شرعی آن باقی و تصرفات دیگران در آن متوقف بر اجازه ی مالک است.

ص: 68

مسابقه