ص: 2

تصویر

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

اجازه روایی مؤلف ازحضرت آیة الله حاج سید محمدرضا موسوی گلپایگانی

ص: 9

اجازه روایی مؤلف از حضرت آیة الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی (مدظله)

ص: 10

باکره بودن مادران ائمه اطهار علیهِمُ السَّلام...... 84

بیان عایشه درباره حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 89

کیفیت انعقاد نطفه حضرت فاطمه علیهَاالسَّلام . 90

سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 93

نقد و بررسی روایات . 94

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در چه شرایطی با عایشه ازدواج کرد؟ 98

گذری به زندگی ده ساله پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم با عایشه . 101

ویژگی های عایشه ..... 104

سن حفصه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ... 123

پاسخ به دو سوال .... 125

کیفیت آشنایی و ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ...... 126

رؤیای صادقه .. 128

مراسم ازدواج . 138

جشن عظیم عروسی ..... 142

سرود خوانی صفیّه و بانوان در شب عروسی 143

روز مبارک و سپاس گذاری از خدا . 146

واکنش زنهای قریش پیرامون این پیوند سعادت بار . 146

ویژگی 11. علاقه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ... 149

ویژگی 12. علاقه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 150

ویژگی 13. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام محبوبۀ رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ...... 154

ویژگی 14. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام برترین همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ... 154

ویژگی 15. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام همسر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در دنیا و آخرت 156

ویژگی 16. حسن رفتار با همسر ... 158

ویژگی 17. جلب رضایت همسر ... 161

ویژگی 18. طرح غیر مستقیم خواسته ها ...... 162

ویژگی 19. ارائه نمودن برترین معیار در انتخاب همسر . 163

ویژگی 20. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مشاور پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ... 164

ویژگی 21. حضرت خدیجه علیهاالسَّلام محرم اسرار پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم .. 164

ص: 12

ویژگی 22. وزیر صداقت . 165

ویژگی 23. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام سرچشمۀ خیر فراوان .... 165

ویژگی 24. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی راست گفتار و درست کردار ..... 167

ویژگی 25. خشنودی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از پروردگار ...... 169

ویژگی 26. خشنودی پروردگار از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 170

مرضیه در لغت .... 170

مرضیه در قرآن ..... 170

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مظهر مرضات الهی 171

ویژگی 27. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی رستگار ... 172

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و نائل شدن او به رستگاری عظیم 173

ویژگی 28. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی بزرگوار و بزرگ منش . 174

ویژگی 29. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مهتر بانوان قریش ..... 174

ویژگی 30. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مهتر بانوان امت . 175

ویژگی 31. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مهتر بانوان عالم .. 176

ویژگی 32. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام دارای مقامی شامخ و نورانی ... 180

ویژگی 33. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی والامقام . 181

ویژگی 34. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانوی برگزیده . 186

ویژگی 35. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی با اخلاص 192

اخلاص شرط قبولی اعمال ... 192

دشوار بودن اخلاص 193

کافی بودن کار اندک اما مخلصانه . 193

اخلاص در عمل 195

اخلاص حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .... 196

ویژگی 36. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی زاهد . 197

فضیلت زهد . 197

حقیقت زهد ... 197

زهد حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 199

ویژگی 37. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی پرهیزکار ..... 199

ص: 13

ارزش تقوی و پرهیزکاری . 199

مراحل سه گانۀ تقوی .... 200

تقوی بالاتر از ایمان . 202

حلال مشکلات 203

صفات پرهیزکاران ... 203

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و برخورداری او از جمیع صفات پرهیزکاران 203

ویژگی 38. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی پاک منش و بالنده 204

معانی متعدد تزکیه ...... 204

پاکیزگی نَفْس حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ..204

ویژگی 39. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی مورد وثوق و اطمینان 205

ویژگی 40. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی باحیا . 205

حیای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .... 208

ویژگی 41. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی محجبه ...... 210

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام الگوی کارایی حجاب ..... 210

پیشینه حجاب... 211

حجاب در عصر حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام . 213

حجاب در قوم یهود ...... 214

حجاب در عصر جاهلیت .... 214

حجاب در روم .... 215

حجاب در یونان .... 215

ریشه یابی کلمه حجاب 215

معنای اصطلاحی حجاب ..... 217

«حجاب» تکلیف شرعی بانوان است .. 218

کیفیت سخن گفتن زنان با مردان نامحرم .... 222

امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام و سلام نکردن به زنان جوان .. 222

فاصله گرفتن زنان از مردان در روابط اجتماعی 223

شأن نزول آیه 223

بهترین و بدترین صف در نماز جماعت . 224

ص: 14

مسأله وجه و کفین زن! ... 227

زن و محرومیت او از فعالیت های اجتماعی! ..... 229

فاصله ما با انقلاب اصیل فرهنگی 229

محیط خانه، بهترین میدان فعالیت برای زن ..... 231

یکی از فلسفه های اجتماعی حجاب ...... 234

ویژگی 42. عفاف و جمال باطنی .. 237

معنای عفت ..... 237

عفاف و جمال باطنی ..... 237

عفاف حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 239

ویژگی 43. بهره مندی از کمال انسانی ..... 240

ویژگی 44. ترس از مقام خدا .... 241

پاداش خائفین از خدا ... 241

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و ترس از مقام پروردگار ...... 242

ویژگی 45. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام سمبل عزت و آزادگی ..... 243

ویژگی 46. فروتنی و تواضع .. 245

ارزش فروتنی 245

تعریف فروتنی ...... 245

فروتنی و رفعت ... 246

تواضع و فروتنی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 247

ویژگی 47. شجاعت و شهامت ..... 247

ویژگی 48. برخورداری از اخلاق نیک .. 249

فضیلت حسن خلق 249

خوش اخلاقی برترین عمل مؤمن ... 250

بهترین چیزی که در ترازوی اعمال نهاده می شود ..... 251

یهودی خوش اخلاق ..... 251

خوش خویی و کمال دین . 252

برکات خوش خویی .. 252

خوش خویی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 253

ص: 15

ویژگی 49. برخورداری از «شرح صدر» .... 254

عوامل شرح صدر و قساوت قلب ...... 254

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و برخورداری او از «شرح صدر» ..... 256

ویژگی 50. برخورداری از حیات طیبه ...... 257

حیات طیبه چیست؟ ...... 257

زندگی پاکیزه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 257

ویژگی 51. تسکین یافتن از طریق عوامل غیبی 259

ویژگی 52. حامل انوار ائمه طاهرین ...... 260

ویژگی 53. افتخار مادری بر نسل پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 261

ویژگی 54. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مادر مؤمنین ..... 263

آیا احترام «اُمّ المؤمنین» بی حد و مرز است؟ ... 272

ویژگی 55. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام برترین امهات مؤمنین . 291

ویژگی 56. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مام توحیدگرایان ...... 291

ویژگی 57. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مام فضیلتها . 292

ویژگی 58. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مادر برترین بانوان ...... 293

ویژگی 59. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مام مملوکه پروردگار .... 297

ویژگی 60. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بسان مادر ارجمند حضرت مسیح علیْهِ السَّلام 298

ویژگی 61. پیوند مقدس پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام پس از معراج ... 300

ویژگی 62. حورالعین و بانوان بهشتی یار و مددکار حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 304

ویژگی 63. سخن گفتن با کودک ولادت نیافته ...... 308

ویژگی 64. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی ولود ... 310

ویژگی 65. پرورش فرزندان صالح .... 312

ویژگی 66. توجه عاطفی نسبت به فرزندان .. 313

ویژگی 67. ملکة جمال و کمال . 314

ویژگی 68. ملکۀ بطحاء ...... 315

ویژگی 69. ملکۀ جهان عرب ... 315

ویژگی 70. همت والا و بلند .. 316

ص: 16

معنای همّت ... 316

همت عامل موفقیت ... 316

همت سبب ارتقاء مقام ... 317

با اشک و آه اجتهاد حاصل نمی شود ...... 318

همت والای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 320

ویژگی 71. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اولین بانوی راوی حدیث ...... 320

ویژگی 72. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اولین بانوی مسلمان 325

امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام اولین مرد مسلمان 326

گواهی اصحاب به سبقت ایمان امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام .. 328

قرآن و سبقت ایمان امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام .. 332

بررسی احادیث معارض ... 333

حقیقت تعبیر از اسلام امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام . 337

تصریح اهل سنت در تقدم اسلام امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام .. 339

تصریح اهل سنّت در تقدم اسلام حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 342

ویژگی 73. برتری اسلام آوردن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بر دیگران .... 347

راز نواندیشی و پیشتازی او . 348

ویژگی 74. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اولین بانوی باایمان ...... 350

ویژگی 75. اثرگذاری ایمان عظیم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ..... 354

ویژگی 76. سبقت در تصدیق وحی و گواهی قرآن و برنامه های آسمانی .... 355

ویژگی 77. مشاهده نور نبوت در سیمای پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم 361

ویژگی 78. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اولین بانوی نمازگزار .. 362

ویژگی 79. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اهل عبادت و بندگی پروردگار 369

ویژگی 80. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی مقرب نزد پروردگار .... 372

ویژگی 81. ارتباط عمیق حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با خداوند .... 372

اهمیت دعا ..... 373

دعا از قرائت قرآن افضل است..... 374

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اهل دعا و نیایش با پروردگار ..... 374

ویژگی 82. اعتقاد محکم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به خدا و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 376

ص: 17

ویژگی 83. خشنود از تدبیر و تقدیر الهی .... 377

ویژگی 84. شاکر نعمت های پروردگار ... 379

ارکان شکر .... 379

ناشکری کفر است 380

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی شکرگذار . 380

ویژگی 85. پذیرش ولایت امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام . 380

ویژگی 86. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مربی امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام . 385

ویژگی 87. مهر وصف ناپذیر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام .... 387

ویژگی 88. همفکر امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام در دفاع از پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و آیین او 392

ویژگی 89. سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام محل فرود وحی ..... 396

ویژگی 90. سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام محل فرود فرشتگان ..... 396

ویژگی 91. سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام محل عروج پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به معراج .... 398

ویژگی 92. سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و ماجرای تاریخی لیلة المبیت ... 398

شأن نزول آیه .... 399

راویان نزول آیه در شأن امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام . 401

راویان حدیث لیلة المبیت . 402

دلالت حدیث . 403

نکته . 404

بررسی آیۀ غار . 404

افضیلت خوابیدن علی علیْهِ السَّلام در لیلة المبیت از مصاحبت ابوبکر در غار .. 407

ویژگی 93. سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام پناهگاه بی پناهان ...... 410

ویژگی 94. قداست سرای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 411

ویژگی 95. سرافراز و سربلند در امتحان الهی 412

هدف خداوند از امتحان انسانها 412

فلسفۀ امتحان از دیدگاه امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام .... 413

همگانی بودن امتحان الهی . 413

چهره های گوناگون امتحان . 414

امتحان به وسیله نعمت و بلا 416

ص: 18

امتحان به وسیله اموال و اولاد.... 417

حکایت ثعلبة انصاری .... 418

پیامبران در بوته امتحان ... 420

نمونه هائی از امتحانات پیامبران 420

امتحان الهی در مورد حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام .. 421

امتحان الهی در مورد زن بادیه نشین 422

امتحان الهی در مورد حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 423

ویژگی 96. تسلیم در برابر مقدّرات الهی ... 424

تسلیم را از کبوتران بیاموزید 425

چهل سال تسلیم .. 425

تسلیم پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ..... 426

ویژگی 97. واگذار نمودن کارها به خدا .. 427

اهمیت واگذاری امور به خدا . 427

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و واگذاری کارهای خود به خدا ... 428

ویژگی 98. توکّل به خدا ..... 428

معنای توکّل 428

توکّل میوۀ توحید ... 429

فضیلت توکّل 429

آیات قرآن پیرامون توکّل . 429

روایات پیرامون توکّل .... 430

توکل حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام .. 432

توکل حضرت خدیجه علیهاالسّلام . 432

ویژگی 99. دوستی در راه خدا و دشمنی در راه خدا . 433

ایمان، چیزی غیر از حبّ و بغض نیست .... 435

گه دلم پیش تو و گه پیش اوست ..... 436

حبّ به خدا و رسول برتر از همه محبتها . 436

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام دوست دوستان خدا و دشمن دشمنان خدا .... 437

ویژگی 100. دانش و بینش .... 437

ص: 19

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در عرصه علم و دانش ...... 439

ویژگی 101. دانش تعبیر خواب ... 439

ویژگی 102. شناخت ادیان و مذاهب 440

ویژگی 103. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ادیب و شاعر نامدار عرب 442

نمونه هایی از سروده های او .. 443

ویژگی 104. درایت و خردمندی . 452

ویژگی 105. بصیرت ژرف ...... 453

ویژگی 106. قدرت سنجش و مقایسه ..... 454

ویژگی 107. قدرت مدیریت و ساماندهی . 454

ویژگی 108. نواندیشی و نوگرایی . 456

ویژگی 109. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی دوراندیش و آینده نگر . 461

ویژگی 110. استقلال در اندیشه .. 462

ویژگی 111. خردمندی و خردورزی ...... 463

ویژگی 112. عدالت طلبی .... 464

ویژگی 113. عقل وافر . 465

ارزش عقل 465

نخستین چیزی که خدا آفرید . 466

گزینش عقل از سوی حضرت آدم علیْهِ السَّلام 466

کم ارزشی عبادت بدون عقل 467

پیوند عقل و دین ... 467

عقل برترین نعمت پروردگار . 468

عقل چیست؟ . 468

نشانه های عقل ... 469

عقل بالاترین نردبان ترقی ...... 469

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام أسطورۀ کامل عقل .. 469

ویژگی 114. عزم راسخ . 470

ویژگی 115. صاحب قلب سلیم . 470

معنای قلب در اصطلاح قرآن 470

ص: 20

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام صاحب قلب سلیم .... 472

ویژگی 116. پیوستن به حق و گسستن از همه ..... 473

ویژگی 117. مبارزه با انزوا و پروای دروغین و احمقانه ..... 473

ویژگی 118. آمر به معروف و ناهی از منکر ..... 477

تعریف معروف و منکر .. 477

اهمیت امر به معروف و نهی از منکر... 477

امر به معروف و ناهی از منکر 478

خلیفه خدا و رسول او در روی زمین است .. 478

بهترین مردم ... 478

دشمنی با خدا . 478

مشمول لعن الهی 479

نتیجه ترک امر به معروف و نهی از منکر 479

نزول عذاب بر تارکین امر به معروف و نهی از منکر .... 480

ترک امر به معروف و نهی از منکر به خاطر ترس از مردم .. 481

خداوند دشمن تارک امر به معروف و نهی از منکر است .. 482

خطر ترک امر به معروف و نهی از منکر ...... 482

چرا نهی از منکر نکردی؟ ...... 482

کیفیت حشر تارکین امر به معروف و نهی از منکر در روز قیامت .... 484

کار حرام به نام نهی از منکر .. 485

اینگونه نهی از منکر کنیم ...... 486

صفات و شرایط آمرین به معروف 486

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و نقش او در امر به معروف و نهی از منکر ...... 487

ویژگی 119. جهاد با نفس .. 488

فضیلت جهاد با نفس ...... 488

مبارزه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با نفس .... 490

ویژگی 120. یقین کامل ... 491

یقین و مراحل آن ..... 491

نشانه یقین ..... 491

ص: 21

مراتب یقین . 492

ارتقاء حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به بالاترین مرتبه یقین .... 493

ویژگی 121. حق جویی و حق طلبی ...... 494

ویژگی 122. مجاهدت در راه خدا 495

ویژگی 123. اهتمام به حفظ دین 496

ارزش حفظ دین .. 496

ویژگی 124. بیعت با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم برای حمایت از وی و آئین او ...... 497

ویژگی 125. بزرگترین حامی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پس از بعثت ..... 499

ویژگی 126. نقش اقتصادی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در پیشرفت اسلام 506

ویژگی 127. معاف نمودن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از فعالیتهای اقتصادی 519

ویژگی 128. پاس داشتن شخصیت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 519

ویژگی 129. صبر و بردباری در پیشبرد اهداف پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 520

ویژگی 130. برطرف نمودن نگرانی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در اثر دریافت وحی و ابلاغ آن ...... 521

ویژگی 131. رفع نمودن اضطراب از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پس از تجلی اعظم . 522

ویژگی 132. زدودن غم و اندوه از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به هنگام از دست دادن فرزندان ..... 523

ویژگی 133. تسکین دادن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در مقابل آزار دشمنان ..... 525

ویژگی 134. گره گشایی خدا از کار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم توسط حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 533

ویژگی 135. انفاق حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 533

ویژگی 136. مواسات حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ...... 537

ارزش مواسات . 537

اقسام مواسات ... 538

مواسات حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 539

ویژگی 137. فدک جایگزین مهریه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .... 540

ویژگی 138. محبت و مهرورزی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نسبت به ایتام و بینوایان ... 541

ویژگی 139. رعایت حقوق زیردستان 542

ویژگی 140. ایجاد اشتغال برای جوانان ...... 543

ویژگی 141. تناول نمودن میوه بهشتی در دنیا 543

ویژگی 142. شکوه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در عالم برزخ ... 544

ص: 22

ویژگی 143. استقبال ملائکه در روز رستاخیز از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 545

ویژگی 144. دریافت نوید بهشت پرنعمت و زیبا 546

ویژگی 145. اشتیاق بهشت به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 547

ویژگی 146. جایگاه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در بهشت ..... 548

ویژگی 147. طعام مخصوص حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در بهشت ..... 550

ویژگی 148. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام برترین بانوان اهل بهشت ..... 552

ویژگی 149. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در پیشاپیش فاطمه علیهَاالسَّلام در درگاه بهشت ...... 553

ویژگی 150. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در اعراف .. 554

ویژگی 151. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با هفتاد هزار فرشته پرچمدار .. 555

ویژگی 152. مقام شفاعت حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام ..... 557

ویژگی 153. حضور معنوی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با کاروان اسرای کربلا ... 559

ویژگی 154. ورود شکوهمند حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با همراهان به کربلا ... 560

ویژگی 155. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام الگویی تکرار ناپذیر .. 562

ویژگی 156. تقاضای عفو از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . 567

ویژگی 157. جامۀ آخرت از طرف خداوند ... 569

ویژگی 158. إعلان یکسال عزای عمومی توسط پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در ماتم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 570

ویژگی 159. رجعت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ظهور حضرت مهدی علیْهِ السَّلام ...... 571

ویژگی 160. نصب چادر فرماندهی در کنار قبر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ... 572

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در بستر رحلت ... 576

وداع با فرشته مهر ... 576

پریشانی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پس از فراق ابوطالب و خدیجه علیهِماالسَّلام ... 577

اندوه حضرت زهرا علیهَاالسَّلام در فراق مادر .... 580

اندوه امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام در رحلت حضرت ابوطالب و خدیجه علیهِماالسَّلام ..... 580

گریه و راز و نیاز امام حسین علیْهِ السَّلام در کنار قبر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .... 581

یادبود حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 583

تمجید پیاپی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .... 586

چشم اشکبار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم با دیدن گردنبند حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 589

ص: 23

مظلومیت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 594

تحریف احادیث فضائل و مناقب حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 600

اسلام با حمایت مالی چه کسی پیشرفت کرد؟ ...... 610

علل تحریف تاریخ زندگی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام توسط دشمنان . 616

اقدامات منافقان برای تحریف تاریخ زندگی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام . 621

تخریب مزار حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 624

فضیلت زیارت قبر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .. 624

معجزه و کرامتی از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 625

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از دیدگاه بزرگان شیعه و سنی ..... 626

1) حضرت ابوطالب علیْهِ السَّلام .... 626

2) أمّ المؤمنین حضرت امّ سلمه علیهَاالسَّلام ..... 626

3) حضرت اسماء علیهَاالسَّلام ...... 627

4) حضرت صفیه علیهاالسّلام ... 627

5) حضرت محمدبن عبدالله بن حسن علیهِماالسَّلام .... 628

6) علی بن عیسی اربلی .. 628

7) علامه ملامحمد باقر مجلسی قدِّسَ سِرُّه 629

8) ابن شهر آشوب . 630

9) سید شرف الدین .... 631

10) علامه مامقانی قدِّسَ سِرُّه ...... 631

11) آیت الله خوئی قدِّسَ سِرُّه .... 632

12) عبدالله بن زبیر .... 632

13) قاضی نعمان مغربی .. 633

14) سبکی .. 634

15) محمدبن احمد قرطبی ... 634

16) ابن حجر عسقلانی ... 635

17) ابن مغازلی شافعی .... 635

18) ابوبکر احمد بیهقی .... 636

19) فضل بن روزبهان..... 636

ص: 24

20) شمس الدین ذهبی...... 637

21) ابن کثیر دمشقی ... 637

22) تقی الدین احمد مقریزی ..... 638

23) ابن عبدالبر . 638

24) قندوزی حنفی ..... 638

25) سبط بن جوزی .... 639

26) ابن اثیر 640

27) ابن هشام ...... 640

28) حافظ عبدالعزیز جنابذی حنبلی .. 641

29) زینب بنت علی فواز عاملی .... 641

30) دکتر موسی شاهین لاشین .... 642

31) شیخ عبدالله علایلی 643

32) عبدالعزیز شناوی .... 643

33) عمر ابونصر ...... 644

34) قدریّه حسین . 644

35) بانو سنیّه قراعه ..... 644

36) دکتر علی ابراهیم حسن .... 645

37) عمر رضا کحّاله ..... 645

38) سیّد احمد سایح ... 646

39) بانو عایشه بنت الشاطی..... 646

40) محمد علی قطب ... 648

41) احمد خلیل جمعه . 650

42) سلیمان کتّانی 652

فهرست مصادر و منابع ...... 653

ص: 25

ص: 26

«امّا فضائل خدیجة علیهاالسّلام فهی کثیرةٌ لا تُحْصی». (1)

«اما برتری ها و والایی های حضرت خدیجه علیهاالسّلام بی شمار و بسیار است».

از اینرو قلم و بیان از وصف عظمت چنین بانویی عاجز بوده و بر شمردن ویژگی ها و خصوصیات او از توان این حقیر خارج است لذا در این مجموعه بر آن شدیم که فقط اشاره به 120 ویژگی از خصوصیات حضرت خدیجه علیهاالسّلام بنماییم و در حد بضاعت مضجات فضائل آن حضرت را بازگو نماییم. امید است که این اثر مقبول پیشگاه حضرت باری تعالی و منظور نظر قرار گرفتن در نزد حضرت بقیة الله الاعظم علیه السلام ذخیره ای باشد برای سرای دیگر. آمین وما توفیقی إلا بالله علیه توکلت و إلیه أنیب شعبان المعظم 1430 / قم / حسین تهرانی ص: 28

جبرئیل خدمت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! این خدیجه علیهاالسّلام است که آمده و همراه او ظرفی است، داخل آن خورش یا غذا یا آب می باشد، و هرگاه نزد تو آمد از جانب پروردگارت و من سلام به او برسان و وی را به بهشتی بشارت ده که در آن سر و صدا و زحمت نیست).

«ذهبی» می گوید:

«بر صحیح بودن این حدیث اتفاق نظر هست». (1)

و نیز آمده است:

«عن زرارة و حمران بن اعین و محمّد بن مسلم عن أبی جعفر علیهماالسَّلام قال حدّث أبو سعید الخدری انّ رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قال انّ جبرئیل اثانی لیلة اسری بی فحین رجعت فقلت یا جبرئیل هل لک من حاجة فقال حاجتی آن تقرأ علی خدیجة من الله و متی السلام و حدثنا عندک ذلک أنها قالت حین لقیها نبی الله علیه و آله السلام فقال لها الذی قال جبرئیل قالت ان الله هو السلام و منه السلام و الیه السلام و علی جبرئیل السلام» (2)

ص: 30

«امام باقر علیهِ السَّلام فرمود که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمودند: وقتی که در شب معراج، جبرئیل مرا به سوی آسمان ها برد و سیر داد، هنگام مراجعت به جبرئیل گفتم: آیا حاجتی داری؟ جبرئیل گفت: حاجت من این است که سلام خدا و سلام مرا به خدیجه علیهاالسَّلام برسانی. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وقتی که به زمین رسید، سلام خدا و جبرئیل را به خدیجه علیهاالسَّلام ابلاغ کرد.

خدیجه علیهاالسّلام گفت: همانا ذات پاک خدا سلام است و از اوست سلام و سلام به سوی او باز می گردد و بر جبرئیل سلام باد».

و همچنین آمده است:

«روی عن أبی جعفر علیهماالسَّلام قال ان رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قال لمّا أسری بی نزل جبرئیل علیهِ السّلام بالبراق... فوقّفه علی باب خدیجة و دخل علی رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فمرح البراق فخرج الیه جبرئیل فقال اسکن فانّما یرکبک خیر البشر احبّ خلق الله الیه فسکن فخرج رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرکب لیلاً و توجّه نحو بیت المقدس». (1)

در روایت دیگر آمده است:

«عن خدیجة أنها خرجت تلتمس رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بأعلی مکة و معها غذاؤه، فلقیها جبرئیل فی صورة رجل، فسألها عن النبی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فهابته، و خشیت أن یکون بعض من یرید أنها یقتاله، فلما ذکرت ذلک للنّبی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قال لها: هو جبرئیل، وقد أمرنی أن أقرأ علیک السلام، و بشّرها ببیت فی الجنة من قصب لا صخب فیه ولا نصب» (2)

ص: 31

«روزی خدیجه کبری علیهاالسَّلام جهت جستجوی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از خانه بیرون آمد.

جناب جبرئیل با او روبرو شد و پرسید: پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کجاست؟ خدیجه علیهاالسَّلام ترسید که بگوید: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کجاست. ترس او برای این بود که مبادا این مرد از کسانی باشد که قصد جان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را داشته باشد. وقتی که خدمت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رسید، قصه آن مرد را به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت. حضرت فرمود: آن جبرئیل بود و به من گفت: سلام خدا را به تو برسانم».

همچنین روایت شده که روزی فرشته وحی جبرئیل خدمت پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رسید و از خدیجه علیهاالسَّلام پرس و جو کرد و چون او را نیافت، به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت:

اذا جائت فاخبرها انّ ربّها یقرئها السلام» (1)

«هنگامی که خدیجه علیهاالسّلام آمد به او بگو: پروردگارت سلام می رساند» .

عزّ و جلّ أمرنی بذلک لتنفذ [لینفذ] أمره فلا تظّنی یا خدیجة الّا خیراً فانّ الله عزّ و جلّ لیباهی بک کرام ملائکته کلّ یوم مراراً» (1) «ای خدیجه! گمان نکنی که دوری گزیدن من از تو به خاطر بیزاری و تنفر است، بلکه پروردگارم مرا به این [ برنامه عبادی ] فرمان داده تا امرش را اجرا نمایم. پس ای خدیجه! گمانی جز خیر نداشته باش که خداوند عزیز و جلیل هر روز چندین مرتبه به[ وجود شایسته] تو بر فرشتگان گرانمایه اش مباهات می کند و می بالد». و بدین ترتیب، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم همسر با وفایش را که تحمل دوری از وی برایش سخت مینمود، نسبت به برنامه عبادی خویش مطلع ساخت و او را به توجه و عنایت ویژه پروردگار دلداری داد.

دین الله، و اعانتنی علیه بمالها...». (1)

از خدیجه علیهاالسَّلام سخن گفتید؟ کجا همانند آن بانوی خرد و پروا پیدا می شود؟ او بود که در آن شرایط بحرانی که مردم مرا در دعوت توحیدی و آزادی خواهانه ام دروغگو می انگاشتند، با شهامت و ایمان ، راستی و درستی ام را گواهی کرد، در راه دین خدا و پیشرفت آن بار گران وزارت و یاری و همراهی مرا با درایت و توانمندی به دوش کشید، و با دارایی هنگفت خویش مرا در راه هدف های خدایی و انسانی مدد رساند، و آنگاه خدا به من فرمان داد که به خدیجه علیهاالسَّلام بشارت دهم که به پاس رنج ها و تلاش ها و فداکاری هایش، در بهشت پرطراوت و زیبای خویش، خانه ای از زمرد و گوهری گرانبها برای او آماده ساخته است ؛ خانه پرشکوهی که در آن نه نا آرامی و هیاهویی خواهد بود و نه رنج و دردی).

همچنین نقل شده است که روزی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در مسجد و در حضور مردم ضمن معرفی امام حسن و امام حسین علیهمالسَّلام فرمودند:

« ایها الناس! ألا أخبرکم بخیر الناس جَدّاً وَ جَدّۀً؟». (2)

ای مردم! آیا شما را خبر ندهم به بهترین انسان ها از جهت جدّ و

ص: 34

جدّه؟».

حاضران عرض کردند: آری خبر بده! فرمود:

«الحسن والحسین، جدّهما رسول الله وجدّتهما خدیجة بنت خویلد » (1)

« آنها حسن و حسین علیهماالسَّلام هستند که جدشان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است و جده آنها خدیجه علیهاالسَّلام دختر خویلد می باشد».

و نیز روایت شده که در آن هنگام که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم این در بستر شهادت قرار گرفت، حضرت زهرا علیها السَّلام بسیار پریشان و گریان بود. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حضرت زهرا علیهاالسَّلام را به وجود پر برکت امام امیر مؤمنان علی علیه السَّلام که دارای ویژگی های برجسته است دلداری داد، و در فرازی از مادرش خدیجه علیهاالسَّلام نیز یاد کرد و فرمود: دل خوش دار که:

«انّ علیّاً أوّلُ من آمن بالله عزّ و جل و رسوله من هذه الامّة، هو و خدیجة امّک» (2)

همانا علی علیه السَّلام نخستین شخص از این امّت است که به ذات پاک خدا و رسولش ایمان آورد، او و خدیجه علیهاالسَّلام مادر تو اولین افرادی هستند که به اسلام پیوستند».

و مرگ وی چنان در دل حضرت اثر گذاشت که در فراق او گریه میکرد و اشک میریخت و اشعاری را نیز در سوگ او ایراد کرد. (1)

حضرت امام حسن مجتبی علیْه السَّلام که به شهادت تاریخ در زیبایی ظاهر و باطن سرآمد همگان بوده اند، در رابطه با تفسیر آیه شریفه: «فی أیّ صورة ما شاء رکبّک» (سوره انفطار، آیه 8)؛ فرمود:

«صوّر الله عزوجل علی بن أبی طالب علیهِماالسَّلام فی ظهر أبی طالب علیهِماالسَّلام علی صورة محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فکان علی بن أبی طالب علیهِماالسَّلام أشبه الناس برسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و کان الحسین بن علی علیهِماالسَّلام أشبه الناس بفاطمة علیهاالسَّلام و کنت أنا اشبه الناس بخدیجة الکبری علیهاالسَّلام ...». (2) «آن گاه که خدای توانا، طرح آفرینش را افکند و انسانها را آفرید، علی علیهِ السَّلام را از پدرش ابوطالب علیهِ السَّلام، در سیما و منش، شبیه ترین فرد به محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آفرید و حسین علیهِ السَّلام را شبیه ترین فرد به فاطمه علیهاالسَّلام و من در سیما و منش، شبیه ترین فرد به جدّه گرانمایه ام خدیجه کبری علیهاالسَّلام هستم» .

همچنین در عصر خلافت امام حسن علیهِ السَّلام در کوفه پس از آنکه معاویه بر اوضاع مسلط شد و از مردم برای خود بیعت گرفت، امام حسن علیهِ السَّلام در پاسخ به جسارت و ناسزای او به ساحت مقدس امام امیر مؤمنان علی علیه السَّلام طی خطبه ای طولانی با افتخار

ص: 36

به حسب و نسب و جدّة طاهره شان فرمودند:

«و جَدَّتی خدیجة علیهاالسَّلام و جدَّتک قَتِیلَةُ [قُتَیلَةُ] فلعن الله أخملنا ذکراً وألأمنا حسبا...». (1)

«... جدّة من خدیجه[طاهره] ولی جدّۀ تو قتیله (زن زشتکار جاهلیت ) است و خدا لعنت کند آن کس را که حسب و نسبش پلید و پست است...». و نیز امام حسن علیهِ السَّلام در مدینه و در مسجد النّبی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم طی خطبه ای در پاسخ به جسارت معاویه به ساحت مقدس علی بن ابیطالب علیهِ السَّلام فرمود: «و جدّک حرب و جدّی رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و أمّک هند و أمّی فاطمة و جدّتی خدیجة و جدّتک قتیلة فلعن الله ألأمنا حسبا...». (2)

«... جدّ تو حرب است و جدّ من رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و مادر تو هند است و مادر من فاطمه علیهاالسَّلام و جدّة من خدیجه [طاهره] است ولی جدّه تو قتیلة (3) ( ناپاک ) می باشد...». و بدین سان امام حسن مجتبی علیه السَّلام در آن شرایط دشوار، با شهامت و تدبیری وصف ناپذیر از تلاش و جهاد خداپسندانه و بشردوستانه و سترگ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، یار همراه و مشاور آگاه و پراعتبار او، خدیجه علیهاالسَّلام و برادر و جانشین او امام امیرمؤمنان علی علیه السَّلام باشکوه و عظمت یاد کرد و بر آنها بالید. و ضمن دفاع از حق و عدالت، و جلوگیری از تحریف رسوای تاریخ، روشنگری فرمود که چگونه این خاندان کمال جو و

ص: 37

توحیدگرا و آزادمنش، از زن و مرد و پیر و جوان در اندیشه رشد و اوج و رستگاری جامعه و اصلاح دنیای خود و افکندن طرح نجات عصرها و نسل ها بودند، و آن خاندان بداندیش و تاریک فکر و خودکامه در نقشه واپسگرایی و محافظه کاری و اسارت مردم و حکومت مطلقه بر آنان می کوشیدند.

امام حسین علیهِ السَّلام روز عاشورا مقابل سپاه دشمن ایستاد و نگاهی به صف های طولانی آنها کرد که مانند سیل بود و نیز نگاهی به ابن سعد کرد که در میان بزرگان کوفه ایستاده بود. آن حضرت در این هنگام خطبهای ایراد کرد و فرمود:

«فقال الحمد لله الذی خلق الدنیا فجعلها دار فناء... فإنّی ابن بنت نبیکم و جدتی خدیجة زوجة نبیکم...». (1)

«ستایش سزاوار خداوندی است که دنیا را خلق فرمود و آن را دار نیستی قرار داد... من پسر دختر پیامبر شما هستم و جده ام خدیجه عَلیهاالسَّلام همسر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می باشد».

و نیز خطاب به دشمن فرمود:

«قال أنشدکم الله؛ هل تعلمونَ أنَّ جدّتی خدیجة بنت خویلد، أوّل نساء هذه الأمّة إسلاماً ؟ » (2)

«... شما را به خدا سوگند آیا می دانید که مادر بزرگم خدیجه دختر خویلد علیهاالسَّلام، نخستین بانوی گرونده به اسلام و تصدیق کننده پیامبر و پیشتاز در یاری و حمایت اوست؟». .

حضرت امام سجاد علیه السَّلام در بارگاه ستم یزیدیان و در آن شرایط حساس و تاریخ ساز در معرفی خویش به مردم شام، ضمن روشنگری در مورد نسب شریف و تبار پرافتخار خویش به مردم شام، با افتخار نام پر شکوه و با عظمت جدۂ گرانمایه اش حضرت خدیجه علیهاالسَّلام را در کنار نام بلند و تاریخ ساز پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و علی علیه السَّلام و فاطمه علیهاالسَّلام می آورد و خود را اینگونه می نامد:

ص: 38

«... أنا ابن خدیجة الکبری». (1)

همچنین مرحوم «سید بن طاووس قُدِّس سرُّه» در (مهج الدعوات)، این دعا را از امام سجاد علیه السَّلام نقل کرده که آن حضرت در نیایش خود با پروردگار جهان، ضمن درود بر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و سایر معصومین علیهِمَ السَّلام، از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام یاد نموده و می گوید:

«اللّهمّ صلّ علی محمّدٍ المصطفی وعلی علیٍّ المرتضی وعلی فاطمة الزهراء و خدیجة الکبری ...» (2) «بار خدایا! درودت را بر محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، آن پیام آور برگزیده ات نثار نما، و بر علی علیهِ السَّلام، آن انسان والایی که اندیشه و منطق و منش او مورد رضایت و خشنودی تو بود، و بر فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام و بر خدیجه علیهَاالسَّلام ، آن بانوی بلند مرتبه ...»

امام صادق علیهِ السَّلام در مورد شخصیت والای ام المؤمنین حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام فرمود:

«وَ هِیَ سَیِّدَةُ نِساءِ قُرَیش وَ قَدْ خَطَبَها کُلُّ صندیدٍ وَ رَئیسٍ قَدْ اَبَتْهُم فَزَوَّجَتْها نَفْسَها لِلَّذِی بَلَغَها مِنْ خَبَرِ بُحِیراء...» . (3)

« او همان بانوی نوگرا و بزرگی است که سالار بانوان قریش است. وی به خواستگاری زمامداران و امیران روزگار خویش، نه گفت؛ اما به خاطر کمال جویی و آینده نگری اش، خود را به همسری پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درآورد، چرا که پرتوی از نویدها و بشارت های کتاب های آسمانی پیشین را از زبان دانایان روزگار خویش در وصف صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شنیده بود» .

«سید بن طاووس قدّس سرُّه» در «جمال الأسبوع»، این دعا را از امام عسکری علیهِ السَّلام نقل نموده که آن حضرت در نیایش خود با پروردگار جهان، از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام یاد

ص: 39

نمود و گفت:

فَصَلِّ عَلیْها وَ عَلی اُمِّها خَدِیجَةِ الْکُبْری صَلوةً تُکْرِمُ بِها وَجْهُ مَحَمَّدٍ الْمُصْطَفی و تُقَرُّبِها اَعْیُنَ ذُرِّیَتِها...». (1)

بارخدایا! بر فاطمه علیهَاالسَّلام و بر مام ارجمندش خدیجه علیهَاالسَّلام، آن بانوی بلند مرتبه درودی فرست، که به خاطر آن، مقام والای پیامبرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را گرامی داشته شود و دیدگان فرزندانش را روشن فرمایی ...

حضرت زینب علیهَاالسَّلام در کربلا و در روز یازدهم محرم سال 61 ه. ق، هنگامی که کنار پیکرهای پاره پاره شهیدان آمد مطالبی جانسوز گفت، از جمله در آنجا پس از ذکر نام پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و علی علیهِ السَّلام ، از خدیجه علیهَاالسَّلام یاد کرد و فرمود:

«بِاَبِی خَدِیجَةَ الکُبْری». (2)

«پدرم به فدای خدیجه بانوی بزرگ باد»..

زید بن علی بن الحسین علیهِم السَّلام که انقلاب و شورش عظیمی بر ضد حکومت طاغوتی هشام بن عبدالملک (دهمین خلیفه اموی) نمود، و سرانجام به شهادت رسید، در سخنی در برابر دشمن، چنین احتجاج می کند: «وَ نَحْنُ اَحَقُّ بِالْمَوَدَّةِ، اَبُونا رَسُولُ اللهِ وَ جَدَّتُنا خَدِیجَةُ...» (3)

«و ما سزاوارتر به مودت و دوستی هستیم، چرا که پدر ما رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و جدّۀ ما خدیجه علیهَاالسَّلام است، و مادر ما فاطمه علیهَاالسَّلام و پدر ما علی امیرمؤمنان علیهِ السَّلام است».

و نیز آورده اند که چنین گفت:

«رسول الله جدّنا وابن عمّه المؤمن به المهاجر معه أبونا و ابنته اُّمنا

ص: 40

وزوجته خدیجة جدّتنا». (1)

« پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نیای گرانقدر ماست، و عموزاده توحیدگرای او که در راه یاری رسانی به دین و آیین آن حضرت دست به هجرتی تاریخ ساز زد، پدر ماست؛ و دخت سرفرازش فاطمه علیهَاالسَّلام ، مادر ارجمند ماست و همسر [همفکر، یار همراه و پشتیبان پر اعتبار و پراخلاص] پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم [در روزگار غربت و تنهایی آن حضرت و بی پناهی خداجویان و آزادی خواهان]، خدیجه علیهَاالسَّلام مادر ماست».

«عبد الله بن زبیر» با اینکه با خاندان رسالت عَلَیْهِم السَّلام دشمنی می کرد در گفت وگویی با ابن عباس، به خدیجه علیهَاالسَّلام به عنوان عمه اش افتخار نموده و می گوید: «اَلَسْتَ تَعْلَمُ اَنَّ عَمَّتِی خَدِیجَةَ سَیِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِینَ». (2)

«آیا نمی دانی که عمه ام خدیجه علیهَاالسَّلام سرور بانوان در جهان است؟».

در زیارت نامه ائمه معصومین علیهِم السَّلامو برخی از امام زادگان معظّم که مأثوره بوده و از ناحیه معصومین علیهِم السَّلام به ما رسیده است، زائرین، آن امام یا امام زاده را فرزند خدیجه کبری علیهَاالسَّلام خطاب می کنند و به ایشان سلام می دهند، تا همواره یاد و نام ایشان تجدید گردد و در نزد خداوند واسطه شفاعت قرار گیرند. از جمله در زیارت «وارث» می خوانیم:

«... السلام علیک یابن محمّد المصطفی. السلام علیک یابن علی المرتضی. السلام علیک یابن فاطمة الزهراء. السلام علیک یابن خدیجة حضرت خدیجه الکُبری...».

ص: 41

دارای دوازده نوع میوه اند و برگ های آن درختان، موجب شفای امت هاست. (1) در اینجا حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام تشبیه به سه چیز شده است:

1. آب حیات: که الحق این تشبیه، تشبیه بجا و به دور از اغراق است. یعنی همانگونه که آب مایه حیات همه موجودات است، اسلام هم بموجب ایثار، انفاق، گذشت و فداکاری های حضرت خدیجه علیهاالسّلام حیات پیدا کرد، که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حق مطلب را در این مورد ادا نمود و فرمود: «ما قام ولا استقام الدین الا بسیف علی و مال خدیجة». (2)

٢. درختی که دوازده نوع میوه دارد: در اینجا حضرت خدیجه علیهاالسّلام شبیه به درختی شده است که ثمره آن دوازده نوع میوه می باشد. یعنی همانگونه که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم خودش را بسان درختی معرفی کرد و فرمود:

«انا شجرة و فاطمة اصلها و علیّ لقاحها و الحسن والحسین ثمرها». (3) «من درختم و فاطمه علیهَاالسَّلام اصل و ریشه آن و علی علیهِ السَّلام عامل باروری آن و حسن و حسین علیهِما السَّلام میوه های آن می باشند». حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نیز این چنین بوده است و با پیوند ازدواجی که بین آن حضرت و رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم صورت گرفت ثمره آن امامان معصومی که تعداد آنها دوازده نفر می باشد، شد. یعنی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام علاوه بر اینکه «ام المؤمنین» بوده است، «ام الأئمة المعصومین علیهِمَ السَّلام» نیز بوده است. و امام امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام که اولین امام از این دوازده نفر است، مادر واقعی خودش را حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام میدانست زیرا که عمری در خانه آن حضرت زندگی کرد و تحت حمایت و تربیت او قرار گرفت. (4)

ص: 43

یازده امام دیگر هم مولود این شجره طیبه هستند که خداوند در قرآن اهل بیت عصمت و طهارت علیهِمَ السَّلام را تشبیه به شجره طیّبه کرده است و می فرماید:

«الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمة طیبة کشجرة طیبة، أصلها ثابت و فرعها فی السماء تؤتی اکلها کل حین باذن ربها»(سورة ابراهیم لا، آیه 24 و 25). «ای رسول ما ندانستی که چگونه خدا کلمه پاکیزه را به درخت زیبایی مثل زده که اصل ساقه آن برقرار باشد و شاخه آن به طرف آسمان (رفعت و سعادت) بلند شود. و آن درخت زیبا به اذن خدا همه اوقات میوه های مأکول و خوش دهد (مثل جان پاک با دانش و معرفت و افکار و کردار نیکو در منفعت دائم برای خود و دیگران بدان درخت زیبای پر ثمر ماند).»

و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مثل اعلی و حقیقی این شجره طیبه می باشند.

٣. برگ های درخت موجب شفای امّتهاست: و باید گفت که مراد از برگها در اینجا، فرزندان و ذراری حضرت خدیجه علیهاالسّلام بویژه علما و بزرگان هستند که در طول تاریخ منشأ خیرات و برکات بوده و با ارشاد و رهنمودهای خود موجب شفای امتها شدند، و مردم را از وادی ضلالت و گمراهی به شاهراه هدایت، رهبری نمودند.

همچنین در وصف حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در «انجیل» آمده است:

«نکاح النساء ذو النسل القلیل إنما نسله من مبارکة». (1) آن حضرت (پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ) در زندگی خویش همسرانی خواهد داشت ولی نسل ایشان قلیل خواهد بود. نسل او از زنی با برکت و مبارکه است».

ص: 44

هرگونه عیب و عار پرهیز می کند و از هر نوع بدنامی و رسوایی دوری می گزیند».

بنابراین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مالی به دلیل پاکی و پاکدامنی اش در عهد جاهلیت ملقب به «طاهره» شد. «علّامه مامقانی» در «تنقیح المقال» در این باره می نویسد: «کانت تدعی فی الجاهلیة طاهرة». (1)

«او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) در روزگار جاهلیت طاهره خوانده می شد» .

«توفیق ابو علم» که از علماء اهل سنّت است در این باره می گوید:

«وکانت السیدة خدیجة تسمّی فی الجاهلیة بالطاهرة، و سیّدة نساء قریش» (2)

«خدیجه علیهَاالسَّلام را در عصر جاهلیت طاهره می نامیدند و سرور زنان قریش بود».

«زرقانی» عالم نامی اهل سنّت نیز در این رابطه می گوید:

«وکانت تدعی فی الجاهلیة بالطاهرة لشدة عفافها». (3)

«او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) در روزگار جاهلیت بدلیل آنکه خیلی عفیف بود، طاهره خوانده شد». «نوبری » نیز می گوید: «وکانت تدعی فی الجاهلیة الطاهرة لترکها ما کنت تفعله نساء الجاهلیه» (4)

«او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) در روزگار جاهلیت طاهره خوانده شد زیرا آنچه را که زنهای (بی بند و بار) جاهلیت انجام می دادند را ترک

ص: 46

می کرد».

«ابن حجر عسقلانی» و «مقریزی» در این باره می گویند:

«کانت تدعی قبل البعثة الطاهرة» (1) «او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) قبل از بعثت، طاهره خوانده شد».

«ابن هشام کلبی» نیز می گوید:

وکانت تدعی فی الجاهلیة بالطاهرة، لشدة عفافها و صیانتها» (2) «او (حضرت خدیجه علیهاالسّلام ) در روزگار جاهلیت بدلیل آنکه خیلی عفیف بود و خودش را از آلوده گی ها حفظ می کرد، طاهره خوانده شد».

«زبیر بن بکّار» در این باره می گوید:

«خدیجه علیهَاالسَّلام در زمان جاهلیت، طاهره خوانده می شد». (3)

«دکتر علی ابراهیم حسن» در این باره می گوید:

«هرگاه بخواهیم نمونه ای از یک همسر با اخلاص و پاکدامن و زنی باوقار و خردمند نشان دهیم، بهتر از خدیجه علیهَاالسَّلام یا اُمّ المؤمنین نمی توانیم پیدا کنیم. این بانوی بسیار خردمند، جاهلیت و اسلام را درک کرد، و در هر دو دوره، از منزلتی ممتاز بهره داشت، تا جایی که طاهره نامیده شد». (4)

«عمر رضا کحاله» در این باره می گوید:

ص: 47

«خدیجه علیهَاالسَّلام به سال 68 هجری در خانه مجد و سروری متولّد شد، و بر اخلاق پسندیده پرورش یافت، و به دوراندیشی و خرد و پاکدامنی متصف گردید، تا اینکه قومش او را در جاهلیت طاهره نامیدند». (1)

همچنین عده ای دیگر از علمای اهل سنت در این باره گفته اند:

«کانت تدعی فی الجاهلیة الطاهرة» (2) «او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) در روزگار جاهلیت طاهره خوانده شد».

و از دگر سو بزرگان قریش و چهره های بانفوذ منطقه را فرا خواند، و با تشکیل مجلسی با آنان به مشورت و رایزنی پرداخت که برای مقاومت در برابر تجاوز و اشغال، چه باید کرد؟ و سرانجام در برابر آن قدرت خشن و استبداد پیشه و اشغالگر به پا خاست و خروشید که: مرگ پرافتخار از این ذلت پذیری و حقارت بسی نیکوتر است؛ «اَلْموتُ اَحْسَنُ مِن ذلِک». از پی آن شمشیر خود را بر گرفت و به میدان دفاع گام نهاد، و از پی او، قریش و دیگران برای دفاع به میدان آمدند؛ «ثُمَّ اَخَذَ سِیْفَهُ وَ خَرَجَ وَ خَرَجَتْ مَعَهُ قُرَیْشُ بِسُیُوفِهِم ...» (1) و بدین سان، با درایت و فرصت سازی و شهامت تحسین برانگیز خویش، بذر مقاومت و ایستادگی در برابر اشغالگر را در دل ها افشاند و با روشنگری و تلاش، آبیاری نمود و به میوه نشاند و جلوی تجاوز و بیداد را گرفت.

«طبری» به نقل از «واقدی» آورده است که خویلد بن اسد در «جنگ فُجّار» (2) که بین قریش و متحدان از سویی و قبیله هوارن از سویی دیگر در گرفته بود شرکت کرد و کشته شد. (3)

ص: 50

از سویی از ارزش های منفی و ناپسند و اسارت بار و فرصت سوز اعلام بیزاری کرده بود و دل و دامان و اندیشه و رفتار را پاک می داشت و از دگر سو دنیای وجود خود را به ارزش ها آراسته می ساخت و به دین و آیین پدران توحیدگرا و عدالت خواه خویش، حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیهِمَاالسَّلام ایمان داشت. (1)

و نیز فرمود:

«لقد شهدتُ فی دار عبدالله بن جذعان حلفاً ما اُحبّ أنّ لی به حُمُرُ النَّعم». (1) «من در جوانی خویش در انجمن ترقّی خواه و ستم ستیز و کمال جویی حضور و عضویت یافتم که هم اکنون حاضر نیستم پاداش و نام نیک آن کار خداپسندانه و ثرگ را با گرانبهاترین ثروتها مبادله نمایم» . آیا شرکت پرشور و دلیرانه نیای آزادمنش حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در چنین انجمن و همکاری با چنین گروه نواندیش و آزادمنش، نشانگر رشد فکری و فرهنگی، بیانگر خرد و هوشمندی، تفسیر کننده بشردوستی و عدالت خواهی، حکایتگر ستم ستیزی و مبارزه او با استبداد و واپسگرایی و ترجمان درایت و مدیریت مترقی و ابتکار و استبدادشکنی او نیست؟

خاندان پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تو حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از ایشان بوده اند به کسانی اطلاق می شد که پیرو آیین حضرت ابراهیم علیهِ السَّلام بوده اند و آلوده به شرک و بت پرستی نشدند. (1) «ورقه» از کاهنان بنام عرب، و به کتاب ادیان پیشین آشنا بود و از نظر مقبولیت دینی در سطحی بود که همگان وی را به دیده تکریم می نگریستند و باورهای دینی و اعتقادات ایمانی خویش را با او در میان می گذاشتند. (2) او جوانی خود را در راه دستیابی به حقیقت سپری کرد و همان کسی است که پس از گزارش غلام حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام درباره دیدار آن راهب با محمّد امین صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و شنیدن سخنان وی در سفر تجاری آن حضرت، نوید ظهور ایشان را به عنوان پیامبر آخرالزمان به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام داد و گفت:

«فهو نبّی هذه الأمة». (3)

ص: 54

و نیز گفت:

«همانا او (پیامبر) با دین بزرگی خواهد آمد که موسی علیهِ السَّلام نیز بدان آمد» (1)

او از علمای یهود و نصاری و واقفین به اخبار، نزدیک بودن ظهور حضرت خاتم النّبیّین صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را شنیده بود. وی همان کسی است که وقتی که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به رسالت رسید، حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با مراجعه به وی و بیان وقایع اتفاق افتاده، به رسالت حضرت محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم یقین بیشتر پیدا کرد و آرام گرفت. (2) درباره شخصیت «ورقه » آورده اند که او از شرابخواری، قمار و رباگریزان بوده و عبادات خود را بر اساس آئین ابراهیمی انجام میداده است، مخالف زنده به گور کردن دختران بوده و حتّی گاه با پرداخت مبلغی به پدران ایشان دختران را از مرگ نجات

ص: 55

داده و سرپرستی آنها را به عهده می گرفته است. او بت پرستی را نمی پسندید و از مدت ها قبل در صدد تحقیق بود تا دین حق را بیابد. و به عبارتی ایشان از «حنفاء» بودند؛ و آنچه که «ابن هشام» در خصوص ایشان بیان می دارند حاکی از حضورشان در میان «حنفاء» است و ما ترجمه مطلب مذکور را ارائه می دهیم. قریش همه ساله عیدی داشتند که در آن روز در کنار یکی از بت ها گرد هم جمع می شدند و قربانی ها می کردند و تا شام، روز خود را به شادمانی و خضوع در برابر آن بت می گذراندند.

در یکی از سال ها که طبق معمول همه ساله در کنار بت مزبور اجتماع کردند چهار تن از میان ایشان به کناری رفته و درباره رفتار و حرکات آن روز و خضوعی که در برابر بت می کردند به گفتگو پرداختند، این چهار تن عبارت بودند از:

١. ورقة بن نوفل... که نسبش به کعب بن لویّ می رسید.

2. عبدالله بن جحش... که از خزیمه بود و مادرش امیمه دختر عبدالمطلب است.

٣. عثمان بن حویرث... که نسبش به قُصیّ بن کلاب جد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می رسید.

4. زید بن عمرو بن نفیل... که او نیز با هشت واسطه نَسَبَش به کعب بن لویّ می رسد.

این چهار نفر آهسته به کناری رفته، و شروع به سخن کردند. نخست قرار شد سخنانی که در آن جلسه گفتگو می شود تمامی مکتوم بماند، سپس یکی از آنها گفت:

رفقا! بدانید که به خدا این مردم کار نادرستی می کنند، دین پدرشان حضرت ابراهیم علیهِ السَّلام این نبوده! آخر این چه کاری است که ما به دور یک سنگی که نه میشنود و نه می بیند و نه سود و زیانی دارد بچرخیم و این حرکات را انجام دهیم، بیائید هر کدام به سویی رویم و دین و آئینی برای خود انتخاب کنیم؛ زیرا آنچه که اکنون بدان پایبند هستیم دین نیست! روی این سخن تصمیم گرفته و هر کدام برای دست یافتن به دین حق به سویی رفتند. اما ورقة بن نوفل به دین نصرانیت درآمد و اعتقادش در آن باره محکم شد و

ص: 56

علومی را نیز در باره آن دین کسب کرد (1) زمانی که بارقه های وحی بر رسول صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ساطع شد، هرگاه خدیجه علیهَاالسَّلام به ایشان مراجعه می نمود ضمن تأیید آن بیان می نمود که اگر در زنده بودن من مبعوث شود او را گرامی خواهم داشت و یاری خواهم کرد و به او ایمان خواهم آورد. (2) به شهادت حضرت خدیجه علیهاالسّلام ورقة بن نوفل پیامبر اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را تصدیق کرد اما قبل از اینکه آشکار کند وفات یافت. (3) «توفیق ابوعلم» در کتاب «فاطمة الزهراء علیهَاالسَّلام » می نویسد:

«از جمله اعضای برجسته خاندان حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام عمویش ورقه بود. مرد خردمند و خوش فکر و اندیشوری که پرستش های ذلّت بار را نمی پسندید و در پی تحقیق و تفکر در مورد آیین توحیدگرایانه حضرت ابراهیم علیهِ السّلام بود. او همان مرد اندیشمندی بود که در گذرگاه های حساس تاریخی، حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام او را مشاور و آموزگار و استاد راهنمای خویش می شناخت و به دیدگاه او اعتماد مینمود؛ از جمله در ازدواج با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است، و نیز به هنگامی که نخستین بارقه وحی بر قلب مصفّای محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرود آمد، او بود که به وسیله حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تبریک گفت و او را به پایداری و استواری و شکیبایی و جدیت افزون تر و اعتماد خالصانه تر به خدای آسمان ها توصیه کرد. او دانشور و صاحب نظر در معارف و مفاهیم و مقررات کتاب های آسمانی پیشین، و یک کشیش آگاه و حق طلب و آزادمنش و بی تعصب بود، و بر ضد شرک و خرافات و کفر و بیداد و واپسگرایی و دنباله روی هشدارها میداد.

نمونه اشعار او در توحید و یکتاپرستی، پیرامون جهان پس از مرگ و زندگی جاوید، جالب است و نشانگر عظمت و درایت او می باشد». (4).

ص: 57

درباره سایر «حنفاء» که برخی از خویشاوندان پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و بعضی از دوستان آن حضرت بوده اند، به دلیل رعایت اختصار از نقل مستندات تاریخی خودداری می نماییم.

قُصّی بن زید بن کلاب بن مرّة بن کعب بن لؤیّ بن غالب بن فهر بن مالک بن النّضر ... بن اسماعیل بن ابراهیم ... سام بن نوح... شیث بن آدم». (1)

امّا این همه فشار برای این بانو، به خاطر معرفتی که در سینه دارد سنگین نیست!

46 بیان نموده اند؛ به شرح ذیل:

الف) 25 سال، که «بیهقی» آن را صحیح دانسته است.

« بیهقی» بر این قول صحه می گذارد و می گوید:

«... ثم بلغت خدیجة خمسا و ستین سنه، و یقال خمسین سنة و هو أصح». (1) «می گویند که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در سن 65 یا 50 سالگی وفات یافت در حالیکه سن 50 سالگی صحیح تر است». بنابراین، اگر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام 15 سال قبل از بعثت (2)

با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرده باشد که «بیهقی» نیز آن را تأیید می کند؛ این را می رساند که هنگام ازدواج 25 سال داشته است. (3) و سال وفات ایشان هم سال 10 بعثت است. در میان معاصران نیز بعضی از علما تصریح کرده اند که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در زمان بعثت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بانویی 40 ساله بوده اند. (4) حال با توجه به اینکه در زمان

ص: 61

بعثت 15 سال از ازدواج ایشان گذشته است، پس هنگام ازدواج 25 سال داشته اند.

ب) 28 سال، که بیشتر آن را ترجیح می دهند.

«ابن عماد حنبلی» به نقل از «صحیح بخاری» می نویسد:

«و تزوج خدیجه و هو ابن خمس و عشرین سنه، وهی بنت أربعین علی الصحیح فیهما». . «پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد و بیست و پنج سال داشت و خدیجه علیهاالسّلام به احتمال قوی دختری چهل ساله بود».

و سپس در ردّ این نظریّه می گوید:

در حالی که بسیاری از تاریخ نگاران (1) این دیدگاه را ترجیح داده اند که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دوشیزه ای 28 ساله بوده است.

«و رجّح کثیرون أنها ابنة ثمان و عشرین و ...». (2) «و بیشتر محققان بر آنند که او دختری بیست و هشت ساله بود» .

«بلاذری» ضمن بحث در این مورد می نویسد که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به هنگام ازدواج با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام جوانی 23 ساله و خدیجه علیهَاالسَّلام دختری 28 ساله بوده اند؛ «... تزوجّها و هو ابن ثلاث وعشرین سنة و هی ابنة ثمان و عشرین سنة». (3)

«ابن عساکر» از «ابن عباس» نقل می کند که گفت:

«کانت خدیجة یوم تزوجها رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] ابنة ثمان و عشرین سنة و

ص: 62

مهرها اثنتی عشرة أوقیة و کذلک کانت مهور نسائه». (1) « روزی که خدیجه علیهَاالسَّلام با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرد، دختری بیست و هشت ساله بود و مهریه آن بزرگوار دوازده اوقیه [= 90 مثقال مکّی بود] که با مهریه دیگر زنان برابری می کرد».

«ابن کثیر» در «البدایة والنّهایة » می نویسد:

«حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ارتحال 50 ساله بود، که 25 سال آنرا در خدمت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم سپری کرده بود». (2) «کلبی» یکی از شیعیان امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام از «ابن عباس» نقل می کند که گفت:

«انّ النّبی [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] تزوّجها بنت ثمان و عشرین سنة». (3)

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد و او دختری بیست و هشت ساله بود».

«حاکم نیشابوری» قول به 28 سال را به نقل از «إبن اسحاق » روایت کرده است که گفت:

« و کان لها یوم تزوّجها ثمان وعشرون سنة». (4) «روزی که خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد، بیست و هشت ساله بود» . و به طور واضح سنّ حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را روشن نساخته است، اما آنجا که از «هشام بن عروه» نقل می کند که گفت:

«توفیت خدیجة بنت خولید رضی الله عنها و هی ابنة خمس وستین سنة».

یعنی حضرت خدیجه علیهاالسّلام در سن 65 سالگی وفات یافته است. می گوید:

ص: 63

«هذا قول شاذ فإن الذی عندی انّها لم تبلغ ستین سنة».

این سخن نادر و شاذی است و به نظر من ایشان به سنّ 60 سالگی نرسیدند». بنابراین، ایشان قائل هستند به اینکه سن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج کمتر از 30 سال بوده است. از «ابن عباس» نقل شده که گفت:

«أنه تزوّجها صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و هی ابنة ثمانی و عشرین سنة و مهرها اثنتی عشرة أوقیة و کذلک کانت مهور نسائه». (1) «روزی که خدیجه علیهَاالسَّلام با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرد، دختری بیست و هشت ساله بود و مهریه آن بزرگوار دوازده اوقیه [= 90 مثقال مکی] بود که با مهریه دیگر زنان برابری می کرد». «ابن حماد» می گوید:

«بلغنی أنّ رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تزوّج خدیجة علی اثنتی عشرة أوقیة ذهباً و هی یومئذ ابنة ثمانی و عشرین سنة». (2) « به من خبر دادند که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد و مهریه اش دوازده اوقیه طلا بود و خدیجه علیهَاالسَّلام بیست و هشت ساله بود». «نویری» قول به 28 سال را پذیرفته و در مورد 40 سال می گوید: «قیل»؛ یعنی از نظر ایشان سند مشخص و معلومی برای قول به 40 سال بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام وجود ندارد.

«فتزوّجها [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] و هو ابن خمس و عشرین سنة و شهرین و عشرة أیام، و خدیجة یومئذ بنت ثمان و عشرین سنة، و قیل: بنت أربعین سنة». (3) پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد و بیست و پنج سال و دو ماه و ده

ص: 64

روز داشت و خدیجه علیهَاالسَّلام بیست و هشت ساله بود و گفته اند که چهل ساله بود».

«ابن سعد» با اسناد خود از «ابن عباس» روایت می کند که گفت :

«أخبرنا هشام بن محمّد بن السائب عن أبیه عن أبی صالح عن ابن عباس قال: کانت خدیجة یوم تزوّجها رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] ابنة ثمان و عشرین سنة و مهرها اثنتی عشرة أوقیة». (1)

«ابن عباس گفت: روزی که خدیجه علیهَاالسَّلام با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرد، دختری بیست و هشت ساله بود و مهریه اش دوازده اوقیه [= 90 مثقال مکّی] بود». پس آنچه که مسلم است آنست که سن مبارک حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم کمتر از 30 سال بوده و مورخانی که بیشتر از 30 سال را مطرح نموده اند دلیلی برای قول خود ذکر نکرده اند و ما هم نیافتیم. مطلب دیگر اینکه با توجه به فرزندانی که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بعد از ازدواج به دنیا آورده است، با چهل ساله بودن ایشان مناسبتی نداشته و نمی تواند مطابقتی با واقع داشته باشد. از طرفی، وجود خواستگاران زیاد واستنکاف از پذیرش آنان (2) خود مطلبی است که

ص: 65

وضعیت سنی مناسبی را برای یک زن آشکار می کند و وضعیت سنی مناسب یکی از جاذبه های طبیعی زن است که از کثرت خواستگاران حکایت می کند؛ چرا که همه کسانی که اخبار نقل کرده و روایات از آنها بر جای مانده، از شیعه و اهل سنت، اجماع دارند که مردی از اشراف قریش و رؤسای آنها نمانده بود که به خواستگاری حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نرود و یا در صدد آن بر نیاید، از جمله «عقبة بن أبی معیط»، «الصلت بن أبی یهاب » ، « أبو جهل بن هشام» و «أبو سفیان» و ... و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام هم از پذیرش استنکاف می نمود، تا جایی که وقتی که به همسری رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درآمد، زنان قریش بر او خشم گرفتند و از او کناره گیری کردند و به او گفتند:

بزرگان و اشراف قریش از تو خواستگاری کردند و به همسری هیچ یک در نیامدی و به همسری محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است یتیم ابوطالب که مردی فقیر است و مالی ندارد درآمدی!

حال، جای بحث و سؤال است که چرا باید این همه اختلاف در خصوص سن این بانوی بزرگ به هنگام ازدواج با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مطرح شود؟ آیا غیر عمدی است؟ یا اینکه تعمدی و بر اساس سیاست پنهان است؟ آیا می خواهند انتخاب شایسته حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را زیر سوال ببرند؟ که اگر بانویی به بالای سن 40 برسد تن به ازدواج با هر شرایطی خواهد داد و انتخاب محمّد امین صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای ایشان در این سن فضیلت نبوده است؟ آیا هدف، کاستن مقام و منزلت و ارزش پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است که تن به ازدواج با بیوه 40 سالهای داده است تا به مال و ثروت او دست یابد؟ باید گفت که این دسیسه ای بوده از طرف دشمنان اسلام، یهود و پیروان بنی امیه بمنظور کاستن شخصیت و عظمت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام .

از دو همسر پیشین خود که زندگی را بدرود گفته بودند، دارای فرزندانی نیز بوده اند؛ به عبارتی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بانوی صاحب فرزند بوده است. این دیدگاه، سست و ناشی از اشتباه مورخان و یا به هر دلیل دیگر است، که گفته شده است که پیامبر با دوشیزه ای جز عایشه ازدواج نکرده است و درباره خدیجه علیهَاالسَّلام می گویند که قبل از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با دو نفر دیگر ازدواج کرد و از آنها فرزندانی نیز داشت و آن دو «عتیق بن عائذ بن عبد الله المخزومی» و أعرابی بنام «أبو هاله تمیمی» بوده اند.

ولی ادعای آنها مخدوش است و بسیاری از این گفته ها ساخته های دشمنان است به دلایلی که ذیلا به آن خواهیم پرداخت «سیّد مرتضی قدِّسَ سِرُّه» در «الشّافی» و «شیخ طوسی قدِّسَ سِرُّه» در «تلخیص الشّافی» همین دیدگاه را آورده، و تصریح کرده اند که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دوشیزه بود. (1) «بلاذری» در «أنساب الاشراف» در این باره می نویسد:

«پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به هنگام ازدواج با خدیجه علیهَاالسَّلام جوانی بیست و سه ساله بود و خدیجه علیهَاالسَّلام دوشیزه ای بیست و هشت ساله». (2) «علّامه ملّا محمّد باقر مجلسی قدِّسَ سِرُّه» در این باره می نویسد:

« آنچه این نکته را مورد تأیید و تأکید قرار می دهد که خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر گرامی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دو شیزه بود و رقیه و زینب، نه دختران او، بلکه دختران خواهرش هاله بودند و تحت سرپرستی و مدیریت و مورد مهر و مراقبت او قرار گرفتند، تأکیدی است که در دو

ص: 67

کتاب الْبِدع و نیز الأنوار (1) آمده است». (2)

«ابن حمّاد حنبلی» دانشمند معروف اهل سنّت در این باره می نویسد:

« بسیاری از تاریخ نگاران این دیدگاه را ترجیح داده اند که خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بیست و هشت ساله بوده است». (3) «ابن شهر آشوب» حدیث نگار نامدار شیعه در این باره می نویسد:

«انّ النّبی قد تزوّج خدیجة و هی عَذْراء». (4)

«پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در حالی با خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد که او دوشیزه بود» . «واقدی» می گوید:

«و کانت خدیجة و هی بکر...». (5) «حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام (به هنگام ازدواج با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ) باکره بوده است».

«عماد الدّین طبری» در «کامل بهائی» در این باره می نویسد:

«در کتب تاریخ آمده که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام باکره بود که به عقد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درآمد، و رؤسای عرب و اشراف از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام خواستگاری نمودند و او هیچ کدام را اجابت نکرد. حال چگونه او به

ص: 68

ابی هند که از لئام بنی تمیم بود پاسخ مثبت داده است». (1) «اسماعیل بن محمد بن فضل اصفهانی» در این باره می نویسد: «لمّا بلغ رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم خمساً و عشرین سنة و لیس له بمکة إسم إلّا الأمین، لما تکاملت فیه خصال الخیر، قال له أبوطالب: یابن أخی! خدیجة تبعث رجالا من قومک فی عیرانها، فیتجرون... وکانت خدیجة إمرأة باکرة، ذات شرف و مال کثیر» (2) هنگامی که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به سن بیست و پنج سالگی رسیدند، تمامی اهالی مکه آن حضرت را به نام امین می شناختند. زمانی که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به کمال رسید و تمامی خصلت های خوب و پسندیده در آن حضرت جمع شد، حضرت ابوطالب علیهِ السَّلام پیشنهاد ازدواج با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را داده و خطاب به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عرض کرد: پسر برادرم! خدیجه علیهَاالسَّلام عده ای از اقوام و مردان قبیله ات را برای تجارت می فرستد...

خدیجه علیهَاالسَّلام در آن زمان باکره و از جایگاه شریف و ثروت زیادی برخوردار بود».

به نظر می رسد که ادعای مسن و عجوزه بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از دروغ های «هشام بن عروة» باشد. وی معتقد بود که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام هنگام رحلت در سال دهم بعثت، شصت و پنج سال سن داشته اند.

«حاکم نیشابوری» این مطلب را از «هشام بن عروة» نقل کرده و این قول را شاذّ دانسته و می نویسد:

« به من نظر من سن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام هنگام رحلت کمتر از شصت سال بوده است». (3)

ص: 69

در کتاب «تاریخ سیستان» آمده است:

«خدیجة بنت خویلد علیهَاالسَّلام اندر زمان رسول صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود، و بکر بود و با خرد و کمال و جمال». (1) در روایت دیگری آمده است:

«حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام خواهری به اسم هاله داشته است که با مردی مخزومی ازدواج کرد و از او دختری متولد شد. بعد از مرگ همسرش مردی از تمیم که ابوهند نام داشت و دو فرزند به نام های رقیه و زینب از همسر اولش که مرده بود داشت، با هاله خواهر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد و دارای فرزندی به نام هند شد. بعد از مردن مرد تمیمی ، هند به طائفۀ پدرش ملحق شد و هاله با فرزندان دیگرش باقی ماند و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام آنها را نزد خود گرد آورد و بعد از ازدواج ایشان با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بچه ها در خانه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و خدیجه علیهَاالسَّلام باقی ماندند و عرب می پندارد که اگر کسی را بزرگ کنی فرزند توست (2) و به همین

ص: 70

خاطر به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نسبت داده شدند». (1) «احمد بن ابی یعقوب» در «تاریخ یعقوبی» و «شیخ ذبیح الله محلّاتی قدِّسَ سِرُّه» در «ریاحین الشّریعة» در این باره می نویسند:

خدیجه علیهَاالسَّلام خواهری به نام هاله داشت، که همسرش از دنیا رفت، و دو فرزندش را بی سرپرست نهاد، و آن حضرت - که دارای ثروتی بسیار و درایت و هوش و عاطفه ای سرشار بود - سرپرستی خواهر و خواهرزاده های خود را به عهده گرفت، و پس از امضای پیمان زندگی مشترک با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نیز خواهر زاده ها همچنان مورد مهر و محبّت او و در قلمرو سرپرستی و مراقبت مادرانه و آموزگارانه اش بودند؛ به همین جهت برخی از مردم، آنان را دختران خدیجه علیهَاالسَّلام و محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می پنداشتند، نه هاله». (2) «محمّد دُخیّل» در کتاب «خدیجه علیهَاالسَّلام » در این باره می نویسد:

زینب و رقیه، بر خلاف پندار برخی از تاریخ نگاران و آورندگان حدیث، نه دختران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و همسر او خدیجه علیهَاالسَّلام ، بلکه

ص: 71

خواهرزاده های خدیجه علیهَاالسَّلام و فرزندان هاله بودند؛ اما به خاطر گمنامی هاله و شهرت جهانی خدیجه علیهَاالسَّلام به او نسبت داده شده اند». (1) «علّامه خبیر ابوالقاسم علی بن احمد بن موسی بن الإمام جواد علیهِ السَّلام» مشهور به «ابوالقاسم کوفی قدِّسَ سِرُّه» (م 352 ه. ق) در کتاب «الاستغاثة فی بدع الثلاثة»، تحقیق کرده است که رقیّه و زینب همسران عثمان، دختران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نیستند و این شبهه ای است که مردم عوام به دلیل عدم معرفت و فهم شان در مورد آنساب ایجاد کردند. (2) و سپس به بررسی نسب رقیه و زینب می پردازد.

بعضی از محققان و اندیشمندان در مورد دختران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پژوهش گسترده، تحلیلی، مستند و جالب نموده اند و نظر آنها در این باره چنین است: «از پژوهش گسترده ای که در مورد دختران ارجمند پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم انجام شده است، می توان چنین دریافت که ازدواج رقیه و امّ کلثوم با پسران ابو لهب و همچنین جدایی از آنها به خاطر تاریک اندیشی و یکدندگی شوهرانشان در دشمنی و عداوت با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و سپس ازدواج عثمان با آن دو یکی پس از دیگری واقعیت ندارد». (3) پس در واقع سه دختر با نام «زینب»، «رقیه» و «کلثوم» فرزندان «هاله» خواهر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بوده اند و اصح اینست که بگوئیم که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بنت خویلد علیهَاالسَّلام خواهری با نام «هاله» داشته است که زوجه مردی از بنی مخزوم بود. و «هاله » از این مرد فرزندانی را آورد و وقتی که همسرش از دنیا رفت؛ «هاله» پریشان شد و چون که خواهرش حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ثروتمند بود، خواهر و فرزندانش را تحت

ص: 72

کفالت خود قرار داد. و پس از ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرزندان او در حجر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ماندند و به آن حضرت منسوب گردیدند. (1) از اینرو برخی از محققین معتقدند که به جز فاطمه علیهَاالسَّلام مابقی دختران، خواهرزاده های حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بودند که سالیان سال تحت سرپرستی خاله خود و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قرار گرفتند. (2) و اجماع عام و خاص راویان اخبار بر آن است که:

همه اشراف، سادات و ثروتمندان قریش از طاهره قریش خواستگاری کردند و آهنگ ازدواج با او را داشتند، ولی امتناع و مخالفت می کرد و هنگامی که با محمّد امین صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرد زنان قریش بر او خشم گرفته و او را ترک کردند و به او گفتند اشراف و بزرگان قریش از تو خواستگاری کردند ولی تو با هیچکدام از ایشان ازدواج نکردی و با محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم یتیم ابوطالب ازدواج کردی که فقیر است و مالی ندارد. (3) با این اوصاف، کسی که اهل دانش و بصیرت باشد چگونه می تواند بپذیرد که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با اعرابی از قبیله بنی تمیم ازدواج کرده باشد اما از ازدواج با سروران قریش خودداری نموده باشد و چطور سروران قریش که از ایشان خواستگاری کردند و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام آنها را رد کرد، او را متهم به عیب و عار نساختند که چرا با وجود این همه خواستگار، با یک اعرابی ازدواج کرده است؟! آیا می شود پذیرفت که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از ناحیه قریش مورد ملامت قرار گرفته باشد، اما در ازدواج با یک اعرابی ابدا سرزنش نشده باشد؟!

ص: 73

پس با توجه به آنچه که نقل نمودیم شایعه ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با دو تن دیگر، پیش از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تحریف عمدی تاریخ است، برای طرح عایشه به عنوان تنها دختری که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با آن ازدواج کرده است، چنانکه طرح دامادی عثمان و ملقب کردن او به «ذوالنّورین »، منحصرا برای تراشیدن رقیب سیاسی، برای مولای متّقیان، امیرمؤمنان علی علیهِ السَّلام می باشد.

و مؤیّد این مطلب این روایت است که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به امام امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام فرمود:

«یا علیّ! اُوتیتَ ثلاثاً لم یُؤتِهِنَّ أحدٌ ولا انا: اوتیتَ صِهراً مِثْلی، ولم اُوتِ انا مِثْلی..».. (1) «ای علی! به تو در زندگی سه امتیاز و ویژگی ارزانی گردید، که به هیچ کس دیگر از مردم، حتّی به من ارزانی نشد:

الف. به تو افتخار دامادی من داده شد، در حالی که من پدر همسری بسان تو ندارم.

ب. به تو همتا و همسری همانند دخت فرزانه ام فاطمه علیهَاالسَّلام عنایت شد، در حالی که به من همتا و همدمی بسان تو ارزانی نگردید.

ج. به تو بدون واسطه، پسرانی ارجمند و تاریخ ساز همانند: حسن و حسین علیهِماالسَّلام عنایت گردید، اما به من عنایت نشد؛ اما شما از من هستید و من از شما».

با این بیان از این روایت نیز چنین دریافت میگردد که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دختری جز فاطمه علیهَاالسَّلام و دامادی جز امام امیرمؤمنان علی علیهِ السَّلام نداشته است. اما دشمنان چون تحمل این همه فضائل و مناقب را برای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نداشتنند و از طرف دیگر می خواستند که در مقابل آن حضرت، عایشه را علم نمایند لذا در این راستا آمدند و اقدام به دو کار نمودند:

ص: 74

اول اینکه فضائل حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را مورد انکار قرار داده و از کتب خود حذف کردند. دوم اینکه با جعل روایت و تحریف تاریخ، آن حضرت را به گونه ای معرفی نمودند که عایشه بتواند در مقابل ایشان قدم علم کرده و سرفرازی کند. و این شگرد آنان بود و قبلا نیز برای جاانداختن خلافت خلفای سه گانه (ابوبکر، عمر و عثمان) و توجیه انتساب آنان به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به عنوان «خلیفة الرسول صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم» در نزد مردم و بستن دهان عوام در برابر اشتباهات و اعمال خلاف دین و شرع آنان، دست به جعل روایات و حکایات تاریخی زدند که به واسطه آن رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را (نعوذ بالله) به عنوان مسلمانی بی قید و بند و متمایل به لهو و لعب معرفی کردند تا اگر فردی به خلفا خرده گرفت که چرا شراب می نوشند و یا چرا آشنا به احکام دین نیستند و یا چرا هر روز حکمی از احکام الهی را عوض می کنند و یا حکم تازه ای جعل می کنند و یا چرا دستور به قتل بی گناهان میدهند و یا منافقان طرد شده در زمان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به نزد خود راه میدهند و به آنان منصب و مقام میدهند و در عوض، یاران و صحابه واقعی ایشان را طرد و تبعید می کنند، و یا دستور قتل آنها را صادر می کنند، در جواب، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را معرفی کنند که به مراتب از خلفایش پر اشتباه تر و به دنیا متمایل تر است؛ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که نه تنها مصداق «ماینطق عن الهوی» نیست، بلکه دائما در تصمیم گیری ها غلط عمل می کند و برای موضع گیری ها و برخوردهای خود در برابر افراد، اعتباری قائل نیست و دائما می گوید من فردی مانند شما هستم که ممکن است در جذب و یا طرد افراد و قضاوت درباره آنان اشتباه کرده باشم. آنان اینگونه پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به پیروان خودشان معرفی کرده اند، اما حاشا و کلّا اگر نبود آیات قرآن و اگر نبود روایات وارده از ائمه اطهار در تبیین مقام و شخصیت رسول گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، و برای شناخت ایشان فقط به تعاریف دشمنان درجه یک ایشان، یعنی کفّار قریش و یهودیان ساکن در مدینه و مسیحیان نجران و دیگر دشمنان ایشان اکتفا می شد، در شناخت عظمت وجودی ایشان و مبرا بودن ساحت مقدسشان از بافته های منافقان کفایت می کرد.

پس ملاحظه می کنید که این روش، یعنی پایین آوردن مقام بزرگان دین در انظار مردم برای رسیدن به اهداف شوم و پلیدی که در دستور کار خود داشتند، شگرد آنان

ص: 75

بود؛ شگردی که به واسطه آن فقط خدا میداند چقدر مردم را از وصول به حقیقت دور و به سمت آنان جذب نمود.

نسبت چهل ساله بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و همچنین بیوه بودن ایشان نیز از نتایج همین شگرد منافقین است. اما این تهمت با واقعیت زندگی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فاصله بسیاری دارد. زیرا اولا: این نسبت با عقاید حقه ناسازگاری و منافات دارد و ثانیا: از لحاظ تاریخی نیز فاقد وجاهت و اعتبار کافی می باشد که در ادامه به تفصیل این دو می پردازیم:

الجاهلیّة بأنجاسها». (1)

«شما نوری بودید در لب های مردان بلند مرتبه و در رحم های زنان پاک که جاهلیت، شما را با آلودگی های خود نیالود». حال اگر کسی معتقد باشد که یکی از اجداد پدری یا مادری این بزرگواران عاری از طهارت و آلودۀ به انجاس جاهلیّت می باشد در مسیر انکار این اصل ضروری دین قرار گرفته و از دایره دین خارج می گردد. حال با بیان این مقدمه، دیگر وجه ناسازگاری بیوه بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با مبانی اعتقادی تشیع واضح و آشکار می شود. زیرا بنابر آنچه که در کتب تاریخی تحریف شده در مورد ایشان وارد شده، بیانگر این است که آن حضرت قبل از ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با دو نفر کافر بت پرست به نامهای «عتیق بن عائد مخزومی» و «ابوهاله» ازدواج نموده و از آنان صاحب اولاد شده بودند که این درست برخلاف مبانی اعتقادی شیعه است. زیرا که ازدواج ایشان با دو کافر بت پرست، ایشان را از دایره طهارت خارج کرده و قابلیّت مادری برای حضرت زهرا علیهَاالسَّلام و ائمه هدی علیهِم السَّلام را از ایشان سلب می کند؛ زیرا که حضرت زهرا علیهَاالسَّلام و ائمه طاهرین علیهِم السَّلام از مصادیق «آیۀ تطهیر» می باشند و می بایست از هرگونه ناپاکی مبرا باشند که یکی از آن ناپاکیها، آلودگی پدران و مادران ایشان به آلودگی های جاهلیّت می باشد.

مضاف بر اینکه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام موحّد و تابع شریعت حضرت عیسی علیْهِ السَّلام بوده اند. و طبق شریعتهای توحیدی، ازدواج موحّد با کافر مشرک حرام می باشد و اگر برخلاف دستور دین چنین ازدواجی صورت بگیرد باطل محسوب می شود. با این حساب، ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با «عتیق» و «ابوهاله»، که دو کافر بت پرست بوده اند از لحاظ دینی حرام و در صورت وقوع آن، این نه ازدواج شرعی، بلکه امری غیر شرعی محسوب می شده است که این خود، منافات با پاکی و طهارت دارد. حال در اینجا افرادی که با توجّه به تاریخ تحریف شده، ازدواج های حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با «عتیق» و «ابوهاله» را مورد تایید قرار میدهند، مقابل دو قضیه متناقض قرار می گیرند:

ص: 77

1. ادعای تاریخی مبنی بر ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با دو کافر که با قبول آن خلاله می بایست معتقد به خروج ایشان از طهارت و عدم قابلیت برای مادری معصومین علیهِم السَّلام باشند، حال آنکه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در واقع مادر این بزرگواران بوده اند.

٢. اصل اعتقادی عصمت برای معصومین علیهِم السَّلام که به واسطه آن می بایست معتقد به پاکی پدران و مادران ایشان باشند. بنابراین با قبول قضیة اول، اصل اعتقادی عصمت از ضروریات دین است زیر پا گذارده می شود و با قبول اصل عصمت، مسأله تاریخی ازدواج ایشان با دو کافر بت پرست محال به نظر می آید. و آنچه که در این دو مسأله متناقض برای ما روشن است این است که:

اوّلاً: ازدواج ایشان با دو کافر بت پرست مسأله ای صرفاً تاریخی است که به خودی خود دارای هیچ گونه اعتبار و حجّیت شرعی نمی باشد؛ یعنی نه در کتاب خداوند و نه در سنّت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و ائمه هدی علیهِم السَّلام برای آن مویّدی یافت نمی شود که به واسطۀ آن دارای اعتبار و حجّیت بشود؛ خصوصا اینکه تاریخ صدر اسلام مملو از تحریف است که با توجه به این مطلب، دیگر هیچ وجه عقلایی برای اتکا به آن تاریخ تحریف شده یافت نمی شود.

ثانیاً: طهارت آباء و اجداد معصومین علیهِم السَّلام اصل ضروری دین می باشد که اعتقاد به آن واجب و عدم اعتقاد به آن موجب خروج از دین می گردد. پس با این حساب در مواجهۀ این دو قضیّه و موارد مشابه آن آنچه که مورد قبول واقع می شود، اصل اعتقادی و آنچه که طرد می گردد، مسائل تاریخی متناقض با آن می باشد و این - نصب العین قرار دادن اصول اعتقادی در هنگام مطالعه و تحقیق تاریخ صدر اسلام - تنها راه فهم تحریفات وارد شده در تاریخ مُحَرَّف و فرار از انحرافات عقیدتی می باشد. زیرا که هدف دشمنان دین در مسأله تحریف تاریخ، جز منحرف کردن مخاطبان آن از اصول عقیدتی و دور نگه داشتن آنان از حقیقت زندگی اولیای دین نبوده است که با نصب العین قرار دادن اصول اعتقادی در حین مطالعه و تحقیق آن، این تلاش آنان ناکارآمد می گردد.

داشت، اما نکته جالبی که باید در اینجا به آن اشاره نمود این است که منابع اولیه ای که دلالت دارد بر اینکه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام سال قبل از ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با دو نفرکافر بت پرست ازدواج نموده بودند، تمامی، برگشت به اهل سنّت دارد و به طور حتم می توان گفت که در هیچ یک از کتب روایی و تاریخی شیعه ردپایی از این ادعا یافت نمی شود که این خود جای بسیار تأمل دارد. زیرا اگر شخصی به کتب تاریخی و روایی اهل سنّت اندک مراجعه ای داشته باشد متوجه می شود که این کتابها دارای موارد متضاد و متناقض بسیاری هستند که اعتبار آنان نه فقط از طریق شیعه، بلکه از طرف علمای اهل سنّت نیز مورد خدشه می باشد. به عنوان مثال در بین آن همه کتب روایی اهل سنت، کتب «صحاح شش گانه» از اعتبار خاصی برخوردار است و در بین این کتب صحاح شش گانه، «صحیح بخاری» بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که اگر ادعا شود اهل سنت بعد از قرآن هیچ کتابی را به اندازۀ «صحیح بخاری» مورد توجّه قرار نمی دهند، ادعای گزافی نیست، اما با این حال کتب زیادی در تنقیح احادیث «صحیح بخاری» نوشته شده است که بسیاری از احادیث آن را مورد خدشه قرار میدهد. زیرا که احادیث ساختگی و جعلی و نیز نقل های تاریخی تحریف شدۀ فراوانی در این کتاب وجود دارد که تعصّب و عناد و دشمنی با اهل بیت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را می توان از مهم ترین ادلّۀ جعل و ورود این احادیث و نقل های تاریخی به این کتاب دانست.

حال با اوضاع وخیمی که کتب روایی و تاریخی اهل سنّت دارد، نقل این مسأله آن هم فقط از طریق اهل سنت، قابل تأمل می باشد. زیرا که بانیان انحراف و غاصبان خلافت، برای اثبات موضع خود در بین مردم دست به جعل و تحریف دین و تاریخ دین زدند که نتیجه آن را امروز می توان در کتب روایی و تاریخی بقایای آنان، یعنی اهل سنّت مشاهده نمود. البته ممکن است این اشکال مطرح شود که این مساله در برخی از کتب روایی و تاریخی شیعه نیز وارد شده است که در جواب می گوییم:

اولاً: نقل های وارده در کتب روایی و تاریخی شیعه در این باره نیز به علّت برگشت به منابع اهل سنت، فاقد وجاهت و اعتبار می باشد.

ص: 79

ثانیاً: همانگونه که قبلا گذشت، بزرگان علماء شیعه مانند «سیّد مرتضی»، «شیخ طوسی»، «ابوالقاسم کوفی»، «ابن شهر آشوب»، «علّامه مامقانی» و... در کتب خود زیر بار این مسأله نرفته اند و «عذراء» بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را مورد تأکید قرار داده اند.

و مرحوم «علّامه ملّا محمد باقر مجلسی قدِّسَ سِرُّه» نیز در کتاب شریف «بحارالانوار» با ذکر روایتی سن ازدواج حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را 28 سال بیان کرده است. (1) پس در نتیجه باید گفت:

نقش عایشه در تخریب چهرۀ حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ونیز با توجه به تصریح مورّخان به این که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام هنگامی که به همسری پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درآمد دختری بکر بود، هر محقّقی را وادار می کند که به موضوع ازدواج های حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام قبل از همسری با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، با دیدۀ شکّ و تردید نگاه کند. و با اندکی تدبیر، هم به 28 ساله بودن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به هنگام ازدواج با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، هم به اولین ازدواج ایشان، و هم به داشتن تنها یک فرزند، آن هم دختری با فضیلت یعنی حضرت زهرا علیهَاالسَّلام می توان پی برد.

از اینرو حضرت ابوطالب علیْهِ السَّلام در خطبه ای عقدی که در ازدواج پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ایراد کرد به این حقیقت اشاره کرد و فرمود: « برادرزاده ام از دختر شما که بانویی بافضیلت، مشهور به عفت و سخاوت، و دوشیزه ای بلند جایگاه است، خواستگاری می کند». (2)

مرحوم آیة الله نمازی شاهرودی رَحمَه الله در «مستدرک سفینة البحار» می نویسد:

«إنَّ زینب ورقیة کانتا ربیبتاه مِن جحش و أمهما زینب». (3) «زینب و رقیه دختران جحش بودند و مادرشان زینب بود». و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام سرپرستی این دو را به عهده داشت و از این روایت یکی

ص: 80

دیگر از فضایل این بانوی بزرگ آشکار می گردد که ایشان علی رغم مجرد بودن و مشکلاتی که در امر تعلیم و تربیت وجود دارد، سرپرستی فرزندان خواهر خویش را نیز پذیرفته است.

«این مرد دیروز با برادرم در قیام علیه تو شرکت داشت و حتی اشعاری را در این زمینه سرود عبد الله منکر شد. یحیی او را قسم داد، عبد الله قسم دروغ خورد و حاشا کرد و بعد از سه روز مُرد. چندین مرتبه او را دفن کردند ولی قبر او را نپذیرفت». (1) «زبیر بن بکّار» در مکّه قاضی بوده و در سال 265 قمری در سنّ 84 سالگی از دنیا رفت، وی کتابی درباره انساب قریش نیز نگاشته است. در روایتی او را مذمّت کرده اند، همان طور که پدر و جدّش نیز مذمّت شده اند. (2) «شیخ محمّد تقی شوشتری» در «قاموس الرّجال» دربارۀ وی می نویسد:

«زبیر بن بکّار هذا معلوم حاله و عدائه لأهل البیت علیهِم السَّلام وکان یعرف بالوضع والکذب حتّی عند العامّة». (3) «زبیر بن بکّار حال وی معلوم است که از دشمنان اهل بیت علیهِم السَّلام می باشد و به دروغ گفتن و به جعل احادیث نزد علمای عامّه معروف است» . «شیخ مفید قدِسَ سِرُّه» نیز دربارۀ وی می گوید:

« اعتمادی به گفته های زبیر بن بکّار نیست، زیرا در آنچه نقل کرده متهم به دشمنی با امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام می باشد». (4)

3. «قتادة بن دعامة» « ابوحمزۀ ثمالی» نقل می کند: «در مسجد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نشسته بودم که مردی وارد شد و گفت: آیا اباجعفر محمد بن علی علیهِماالسَّلام را می شناسی؟ گفتم: آری، چه حاجت داری؟

ص: 82

گفت: چهل مسأله دارم، می خواهم از او بپرسم، حرفش تمام نشده بود که امام باقر علیهِ السَّلام وارد شد و اطراف او را عده ای از خراسانی ها و غیره گرفته بودند و از مناسک حجّ می پرسیدند. چیزی نگذشت که حضرت نشست. حضرت از او پرسید کیستی ؟ گفت: قتادة بن دعامة بصری . حضرت پرسید: تو فقیه اهل بصره هستی؟ جواب داد: آری. حضرت فرمود: وای بر تو، خدا انسان را خلق کرده و برای آنها حجت قرار داده و آنها پایه های استوار زمین و قائمین به علم خدایند. خداوند پیش از ایجاد خلق، آنها را برگزیده و انوارشان در طرف راست عرش خدا قرار دارد. پس مدتی ساکت ماند.

قتاده گفت: به خدا قسم نزد فقهای زیادی نشسته ام حتی پیش ابن عباس؛ آن چنان که هم اکنون قلبم به تپش و لرزه درآمده، نزد آنها چنین حالتی پیدا نکردم.

حضرت فرمود: وای بر تو، آیا می دانی اینجا کجا است؟

«فی بیوت أذن الله أن ترفع ویذکر فیها اسمه، یسبح له فیها بالغدوّ و الآصال، رجال لاتلهیهم تجارة و لابیع عن ذکر الله وإقام الصّلاة و إیتاء الزّکاة فانت ثم و نحن اولئک». «(این چراغ پر فروغ ) در خانه هایی قرار دارد که خداوند اجازه داده دیوارهای آن را بالا ببرند تا از دسترس شیاطین و هوسبازان در امان باشند، خانه هایی که نام خدا در آنها برده می شود و صبح و شام در آنجا تسبیح گویند، مردانی که نه تجارت و نه معامله، آنها را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و ادای زکات غافل نمی نماید. تو در چنین مکانی هستی و ما از آنجا می باشیم...». (1) «ابن حجر عسقلانی» در «تهذیب التّهذیب» از «اسماعیل قاضی» نقل می کند که وی در «أحکام القرآن» گفته است:

«از علی بن مدائنی شنیدم که می گفت: آنچه او (قتادة بن دعامه) نقل می کند

ص: 83

ضعیف است». (1)

«حنظلة بن أبی سفیان» نیز می گوید: «طاووس یمانی از قتاده فرار می کرد و حاضر به ملاقات با او نبود، چون او را قَدَری مذهب می دانست». (2) «شمس الدّین ذهبی» در «میزان الاعتدال» در این باره می نویسد: «قتادة بن دعامه الدوسی مدلّس (3) و فریب کار می باشد و می گفتند عقیده قَدَریّه (4) دارد». (5)

دست هیچ انسانی به آنها نرسیده است. این مطلب گویای این حقیقت است که ارادۀ پروردگار درباره آنها تعلق گرفته که به صورتی پاک نزد همسر خودشان برسند و ظرفی که نور مقدس امام علیهِ السَّلام در آن ظرف قرار می گیرد، منزه از هر پلیدی و آلودگی باشد.

اکنون به زندگینامه چند تن از مادران ائمه با اشاره می شود، تا تأییدی بر مدعای ما در باره حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام باشد که نور پاک و پاکیزه سرور زنان و بالاترین و با فضیلت ترین زنان عالم در دامن آن بانوی بزرگ می بایست نشو و نما کند و از هر آلودگی منزّه و مبرّا باشد و این که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام سال قبل از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج نکرده و اولین و آخرین شوهر و همسر آن دومین بانوی جهان هستی و عالم آفرینش، رسول خدا بوده اند.

١. والدة ماجدة امام زین العابدین علیهِ السَّلام جابر از امام باقر علیهِ السَّلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود:

وقتی دختر یزدگرد (آخرین پادشاه ساسانی ) را به مدینه نزد عمر آوردند، مردم مدینه گرد او جمع شدند، عمر تصمیم گرفت که او را بفروشد.

امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام فرمود: دختر پادشاهان را نباید فروخت، اگرچه کافر باشند. ولی او را مخیر کن تا از مسلمانان مردی را به عنوان شوهر انتخاب کند. سپس او را به ازدواج آن مرد در بیاور، و مهره او را از بیت المال بده.

عمر گفت: انجام دهید. شهربانو آمد و دست بر شانه امام حسین علیهِ السَّلام گذاشت. امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام به فارسی فرمود: چه نام داری؟

گفت: جهان شاه.

امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام به امام حسین علیهِ السَّلام فرمود: او را نگهداری کن و به او احسان نما، زیرا فرزندی به دنیا می آورد که بهترین اهل زمان بعد از تو باشد و او مادر اوصیاء و ذریّة طیّبه است.

پس از مدّتی امام زین العابدین علیهِ السَّلام را به دنیا آورد و به روایتی در مرض نفاس از دنیا رفت).

ص: 85

و علت اینکه «شهربانو» امام حسین علیهِ السَّلام را اختیار کرد این است که پیش از آنکه لشگر اسلام او را اسیر کند، در عالم رؤیا پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را دید و به وسیله ایشان مسلمان شد. خودش در این باره می گوید:

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را در خواب دیدم که به خانه ما آمد در حالی که امام حسین علیهِ السَّلام با ایشان همراه بود، به وسیله ایشان مسلمان شدم و مرا به ازدواج او درآورد و شب بعد فاطمه علیهَاالسَّلام را در خواب دیدم که به من فرمود: به همین زودی مسلمانان غلبه می کنند و تو به وصال فرزندم حسین علیهِ السَّلام خواهی رسید در حالی که صحیح و سالم بوده و از جانب مسلمانان به توی بدی نخواهد رسید. تا به حال که به مدینه رسیدم، دست هیچ انسانی به من نرسیده است ». (1)

2. والدة ماجدة امام موسی بن جعفر علیهِ السَّلام وقتی که «حمیدة بربریة» والد ماجد حضرت موسی بن جعفر علیهِ السَّلام را نزد امام باقر آوردند، حضرت فرمود: نام تو چیست؟

جواب داد: حمیده.

حضرت فرمودند: «حمیدة فی الدّنیا و محمودة فی الآخرة»؛ یعنی ستوده در دنیا و آخرت. سپس حضرت پرسید: باکره هستی یا بیوه؟

جواب داد: باکره هستم.

حضرت فرمودند: برده فروشان کنیزی را به دست نمی آورند مگر اینکه او را فاسد می کنند. جواب داد: آری اما هرگاه مولای من قصد مرا می کرد، مردی که سر و محاسن او سفید بود می آمد و سیلی محکمی به او می زد تا از جای خود حرکت می کرد و این موضوع چند بار تکرار شد. (2)

«معلّی بن خنیس» از امام صادق علیهِ السَّلام نقل می کند که آن حضرت فرمود:

ص: 86

«حمیده از هر آلودگی پاک است به مثل و مانند طلای گداخته شده (که غش او را گرفته باشند ). همیشه ملائکه او را حفاظت می کردند تا اینکه او را به من رساندند. اگر کرامتی است از ناحیۀ خدا برای من و حجّت بعد از من (موسی بن جعفر علیهِ السَّلام ) می باشد». (1)

٣. والدة ماجدة امام رضا علیهِ السَّلام «هشام بن احمد» می گوید:

«ابو الحسن الأول (حضرت موسی بن جعفر علیهِ السَّلام ) به من فرمود: اطلاع داری به اینکه از اهل مغرب کسی آمده است؟ (منظور حضرت، برده فروشان بود )، گفتم نه. فرمود: چرا، مردی سرخ روی آمده است. با من بیا. با حضرت رفتیم تا آن مرد را ملاقات کردیم، مردی بود از اهل مغرب که کنیزهایی به همراه داشت. حضرت فرمود: کنیزها را ببینم . مغربی په کنیز را نشان داد. حضرت آنها را نپسندید و کنیز دیگری خواست.

گفت: ندارم. تنها کنیز مریضی نزد من هست و از فروش او سرپیچی کرد. به اتفاق حضرت برگشتیم. فردای آن روز حضرت به من امر فرمود: برو و همان کنیز را خریداری کن. رفتم و آن کنیز را خریداری نمودم.

مرد مغربی به من گفت: آن آقایی که دیروز در خدمت او بودی چه کسی بود؟

گفتم: مردی از بنی هاشم .

گفت: بیشتر توضیح بده .

ص: 87

گفتم: بیش از این نمی دانم.

گفت: تو را خبر دهم از ویژگی های این کنیز. من او را از دورترین نقطه مغرب خریدم، زنی از اهل کتاب او را دید و گفت: چرا این کنیز با تو می باشد؟ گفتم: برای خودم خریده ام. گفت: سزاوار نیست که این کنیز نزد تو و امثال تو باشد، بلکه سزاوار است که نزد بهترین خلق روی زمین باشد که پس از مدت کوتاهی از او فرزندی به دنیا بیاید که شرق و غرب عالم در مقابل او گردن نهند. پس از مدتی امام رضا علیهِ السَّلام از این مادر به دنیا آمد. (1)

«علی بن میثم» از پدرش نقل کرده است که:

وقتی که مادر حضرت امام موسی بن جعفر علیهِ السَّلام (حضرت حمیده علیهَا السَّلام ) والدة ماجدة امام رضا علیهِ السَّلام را خرید؛ حمیده گفت: در عالم خواب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را دیدم که فرمود: نجمه علیهَاالسَّلام به فرزندت موسی علیهِ السَّلام هبه کن، زیرا به همین زودی بهترین اهل زمین از او به دنیا خواهد آمد. سپس او را به فرزندم موسی علیهِ السَّلام هبه کردم. وقتی که علی بن موسی الرضا علیهِ السَّلام از او به دنیا آمد، نامش طاهره گذاشته شد». (2)

«علی بن میثم» می گوید: پدرم از مادرش نقل کرده که: «وقتی که حمیده علیهَاالسَّلام ، نجمه علیهَاالسَّلام را خرید، او باکره بود». (3) زیارات وارده هم مویّد این مسأله می باشد. «صفوان جمّال» از امام صادق علیهِ السَّلام نقل کرده که آن حضرت فرمود:

«چون به در حائر ابا عبدالله الحسین علیهِ السَّلام رسیدی، بایست و بگو:

- الله أکبر کبیرا و الحمدلله کثیراً - و وقتی که ما روی کنار قبر مبارک بگو:

ص: 88

- السّلام علیک یا وارث آدم صفوة الله - تا این جملات - یا مولای یا أبا عبد الله، أشهد أنک نوراً فی الأصلاب الشّامخه، و الأرحام المطّهرة، لم تنجّسک الجاهلیّة بأنجاسها و لم تلبسک من مدلهمّات ثیابها؛ گواهی می دهم که شما در صُلب های (پشت های ) فرا زنده و رحم های پاک و برازنده بودید، به پلیدی های دوران جاهلیّت آلوده نگشتید، و از جامه های درهم و برهم آن نپوشیدید». (1)

«صفوان جمّال» نقل کرده که مولایم امام صادق علیهِ السَّلام فرمود:

«در روز اربعین زمانی که آفتاب بلند شده ابی عبدالله الحسین علیهِ السَّلام را با این عبارات زیارت کن - السّلام علی ولی الله و حبیبه، السّلام علی خلیل الله و نجیبه... أشهد أنکّ کنت نوراً فی الأصلاب الشّامخة و الأرحام المطّهرة... - گواهی می دهم که شما در صُلب های (پشت های ) فرازنده و رحم های پاک و طاهره بودید...). (2) در حدیث معروفی از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نقل شده که آن حضرت فرمود:

«لم یزل ینقلنی الله من أصلاب الطّاهرین إلی أرحام المطهّرات حتّی أخرجنی من عالمکم هذا لم یدنّسنی بدنس الجاهلیّة» (3) «همواره خداوند مرا از لب پدران پاک به رحمهای مادران پاک منتقل می ساخت تا زمان شما، و هرگز مرا به آلودگی های دوران جاهلیت آلوده نساخت».

نیکی یاد می نمود.

روزی نام او را بر زبان جاری کرد و از او تجلیل نمود. به غیرتم برخورد .

گفتم: او فقط پیرزنی بود! خدا از او بهتر به شما داده است .

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آنچنان خشمگین شد که موهای جلوی سر حضرتش به حرکت درآمد. (بعد از فرو نشاندن غضبش ) گفت: بهتر از او خدا به من نداده است». (1) آنچه که در روایت فوق وجود دارد و قابل ملاحظه می باشد این است که یقینا نظر عایشه از بیان این مطلب، سرزنش کردن و به سخره گرفتن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بوده است. او نهایت دشمنی و عداوتش را با بیان کلمه «پیرزن» به ظهور می رساند. حال اگر حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام پیش از پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شوهر نموده بود، آیا بیوه بودن او، برای سرزنش و مسخره کردن سزاوارتر نبود؟

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عمّار یاسر را نزد خدیجه علیهَاالسَّلام فرستاد و فرمود: به خدیجه علیهاالسّلام بگو دستور پروردگار است و گمان مبر که جدایی من بواسطة پدید آمدن کدورتی از تو می باشد. همانا پروردگار عالم روزی چندین مرتبه به تو (خدیجه) بر فرشتگان مقرّب خود مباهات می کند . من هم اکنون در خانه فاطمه بنت اسد علیهَاالسَّلام می باشم». (1)

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام می گوید:

« روزی چندین مرتبه از دوری رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مرا حزن و اندوه می گرفت. چون چهل شبانه روز گذشت، جبرئیل علیهِ السَّلام نازل شد و گفت: ای رسول خدا! پروردگار تو سلام می رساند و می فرماید: مهیّا باش برای تحیّت و تحفۀ خدا.

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت: تحیّت و تحفة خدا چیست؟

جبرئیل علیهِ السَّلام گفت: یا رسول الله ! پروردگار امر کرده که امشب افطار شما از این غذا باشد. امیرمؤمنان علی علیهِ السَّلام گفت: چون رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شب های گذشته می خواست افطار کند، می فرمود: در خانه باش و هرکس مایل بود بیاید و با من افطار کند. اما چون شب چهلم فرا رسید، فرمود: این غذا بر غیر من حرام است، لذا در خانه نشستم و کسی را به خانه راه ندادم.

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم سرپوش از طَبَق برداشت. خوشه ای از رطب و خوشه ای از انگور دید. پس از آنها تناول فرمود و از آب بهشتی که همراه آنها بود آشامید. سپس جبرئیل علیهِ السَّلام آب ریخت و میکائیل علیهِ السَّلام دست مبارکش را شست. سپس اضافۀ غذا به آسمان رفت.

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ایستادند تا نماز بخوانند. جبرئیل علیهِ السَّلام گفت: از نماز (مستحبّی ) صرف نظر نما و به نزد خدیجه علیهَاالسَّلام برو، زیرا اراده خداوند تعلق گرفته است که امشب از لب تو فرزند پاکی خلق نماید.

ص: 91

پس رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به خانه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام رفت.

خدیجه علیهَاالسَّلام می گوید: همه شب درهای خانه را بسته و پرده های اتاق را آویخته و چراغ را خاموش کرده و تنها می خوابیدم. چون شب چهلم فرارسید، بین خواب و بیداری بودم که در خانه زده شد. گفتم: کیست کوبنده در؟

صدای مبارک رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را شنیدم که با شیرینی گفتار همراه بود:

خدیجه! در خانه را باز کن.

با خوشحالی حرکت کردم و در خانه را باز نمودم. هرگاه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داخل خانه می شدند، آب می طلبیدند و وضو می گرفتند، سپس دو رکعت نماز می خواندند و در پی آن داخل فراش خودشان می شدند. اما آن شب چنین نکرد، بلکه بازوی مرا گرفت و داخل بستر شد. به آن خدایی که آسمان را برافراشت و از زمین آب جاری نمود، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از من جدا نشد، مگر اینکه حمل فاطمه علیهَاالسَّلام را در خود حس کردم». (1) حال با توجه به آنچه که گذشت این سؤال مطرح می شود که چطور ممکن است که نطفه برترین زنان عالم که با این تشریفات ویژه منعقد شده و آن این که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از طرف خداوند مأموریت پیدا می کند که چهل شبانه روز از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فاصله بگیرد و روزها را روزه بگیرد و شب ها به عبادت بپردازد، و در شب چهلم هم با طعام بهشتی افطار کند، اکنون این نطفه در رحم بانویی قرار بگیرد که باکره نبوده باشد و دو نفر کافر که از پست ترین طوائف عرب بودند، پیش از این با این بانو ازدواج نموده باشند؟!!

سؤال دیگر اینکه بزرگان قریش و عرب برای خواستگاری حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مراجعه کردند و او حاضر به ازدواج با آنها نشد، حال چگونه ممکن است که حاضر به ازدواج با دو نفر از پست ترین قبایل عرب یعنی «بنی تمیم» (2) شده باشد و سپس نطفۀ

ص: 92

فاطمه علیهَاالسَّلام در چنین رحمی قرار بگیرد و نشو و نما کند؟!

زهی بی انصافی و کم اطلاعی از حقایق و واقعیت های تاریخ و اعتماد به گفته نویسندگان خود فروخته!

لثلاث سنین وانا ابنة ستّ سنین».

(1) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با من در ماه شوّال، سال دهم از بعثت، سه سال قبل از هجرت ازدواج کرد، در حالی که من دختری شش ساله بودم» .

٣. زهری در این باره می گوید:

«ملک رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عقدة عائشة وهی ابنة ستّ سنین». (2) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مالک عقد عایشه شد در حالی که دختر شش ساله بود» .

« ابن قتیبه دینوری» در کتاب «المعارف» می نویسد:

«عایشه شش ساله بود که به عقد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سّلم درآمد». (3)

گفت: ای رسول خدا! من او را به مطعم داده ام تا به همسری فرزندش جبیر درآورد، بگذار تا از آنها تقاضای استرداد کنم. ابو بکر نیز چنین کرد و لذا جبیر عایشه را طلاق داده و رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با او ازدواج نمود». از آن جا که مطعم و فرزندش مشرک بوده اند، این به نوبۀ خود دلالت بر آن دارد که ازدواج عایشه با جبیر قبل از بعثت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده و این ازدواج تا بعثت ادامه داشته است تا اینکه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج کرد، و بعد از وفات او، با «سوده»، دختر «ز معه» ازدواج نموده و تا چهار سال همسر دیگری اختیار نکرده است. (1) با توجه به این که عایشه در سال های اول دعوت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حدود هفت یا هشت سال سن داشته، (2) و دعوت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در مکّه نیز سیزده سال طول کشیده، و بعد از هجرت به مدینه نیز حدود چهار سال تنها با «سوده» زندگی کرده و با زن دیگری ازواج نکرده است، و ازدواج آن حضرت با عایشه بعد از سال چهارم هجری بوده است، سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حدود بیست و پنج سال بوده است. حال با این وجود چگونه ممکن است عایشه به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نوجوان و دختری هفت یا هشت ساله بوده باشد؟

ثانیا مطابق روایت بخاری و دیگران که قائل شده اند که عایشه نه سال با

ص: 95

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم زندگی کرده است، هرگز با این حجم از روایات زیادی که از عایشه نقل شده سازگاری ندارد.

«ابن کثیر دمشقی» در کتاب «جامع المسانید والسّنن» از عایشه 3797 روایت نقل کرده است، و این حجم از روایات با زندگی محدود او با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تناسبی ندارد. و این در حالی است که اهل سنّت این مقدار روایت را از حضرت زهرا علیهَاالسَّلام نقل نکرده اند، در صورتی که حضرت زهرا علیهَاالسَّلام پنج سال قبل از هجرت متولّد شده است و عایشه زمانی به دنیا آمد که حضرت زهرا علیهَاالسَّلام نه ساله بوده است.

شاهد دیگر بر اینکه عایشه هنگام ازدواج با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم سنّش از این مقدار که می گویند بیشتر بوده این روایت است که «احمد بن حنبل» در «فضائل الصحابة » نقل کرده است که:

«انّ أبابکر وعمر خطبا فاطمة الی النّبی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فقال: إنّها صغیرة، فخطبها علیٌّ فزوّجها منه». (1) «ابو بکر و عمر برای خواستگاری از فاطمه علیهَاالسَّلام نزد پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آمدند ولی حضرت فرمود: او کوچک است، اما هنگامی که امام امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام از او خواستگاری کرد، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دخترش را به ازدواج او درآورد».

مطابق روایت فوق قطعا رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به چیزی که می گوید نیز عمل می نماید و لذا نمی توان ازدواج عایشه در سن شش سالگی را با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در سنین بالا پذیرفت.

حال جای بسی تعجّب و شگفتی است که سیره نویسانی مانند «ابن اسحاق» و «ابن هشام»، عایشه را در زمرۀ مسلمانان نخستین قرار میدهند و او را بیستمین زن مسلمانی می دانند که به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ایمان آورد، اما در جای دیگر بیان می دارند که عایشه هفت ساله بود که به عقد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درآمد؟!! (2)

ص: 96

تأکید اهل سنّت بر صغر سنّ عایشه به هنگام ازدواج با پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای چیست؟

پرسش مهمّی که قابل طرح است، این که چرا عده ای از اهل سنّت اصرار بر صغر سنّ عایشه به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دارند و با اینکه خود اذعان به ارسال روایتی که در این باب وارد شده دارند ولی در عین حال مدعی ثقه بودن رجال آن هستند. برای این سؤال می توان اجمالاً چنین پاسخ داد:

با توجه به وجود نقاط کور و تاریک در زندگانی عایشه و وجود سؤالات بی پاسخ (1) در مورد مراحل زندگی وی، چه در زمان حیات رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و چه در زمان خلفا، و همین طور وجود ابهاماتی در مورد برخوردهای وی با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، نزدیکان آن حضرت و هَوو های خودش، به نظر می رسد همگی باعث شده که بزرگان اهل سنت سعی نمایند، برای عایشه فضائلی را مطرح کنند و از جمله آنها ادعای باکره بودن وی در زمان عقد با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است. از اینرو آنان برای تأکید بیشتر بر این امر سعی نموده اند که کمترین سنّ را برای عایشه بیان کنند که دیگر امکان طرح هیچ شبهه ای پیرامون این مسأله وجود نداشته باشد، لذا وی را در زمان عقد با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، شش یا هفت ساله معرفی نموده اند.

دلیل دیگر برای کم جلوه دادن سن عایشه به هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم این است که فضیلت دیگری را برای عایشه بتراشند و بگویند که نطفه عایشه در زمان ظهور اسلام منعقد شده و از پدر و مادر مسلمان متولد گردیده است. در صورتی که این مطلب فضیلتی را برای عایشه به ارمغان نیاورده است، زیرا آن فضیلتی قابل ارزش است که شخص توان انجام و ترک آن را داشته باشد و اسلام آوردن پدر و مادر که در اختیار فرزند نیست تا برای او فضیلتی محسوب شود. به علاوه اگر قائل به فضیلت چنین چیزی بشویم باید گفت که در این صورت مقام عایشه نه تنها از پدر و مادرش بلکه از خود پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هم (نعوذبالله) بالاتر بوده است زیرا که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم

ص: 97

از پدر و مادر غیر مسلمان (اما موحّد) (1) متولد شده است ولی عایشه از پدر و مادرمسلمان؟!!

چنین شرایطی کدام عقل سلیم قبول می کند که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج با دختری کم سنّ و سال را در فکر خود بپروراند، مخصوصاً اگر آن دختر کودکی شش ساله باشد، و اصلا معقول نیست در چنین شرایطی که تمام فکر و خیال آن حضرت را خطر شکست اسلام و مسلمانان فراگرفته است، جبرئیل وحی نازل و چنین دختری را به پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تحویل دهد.

(1) آیا این بدان معنا نیست که مهم ترین مسئله در آن شرایط حساس و سرنوشت ساز نزد جبرئیل امین، معاشقۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با کودکی همچون عایشه بوده؟!! و چون فعل جبرئیل با اذن و امر الهی انجام می شود، پس اهمیت حق تعالی به معاشقه پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بیش از حفظ اصل اسلام در آن لحظات بسیار حساس بوده است؟!! (نعوذ بالله من هذه الأوهام). بنابراین باید به این جعل کنندگان گفت که روایات خوبی را برای کرامات عایشه جعل کرده اند، اما متأسفانه در مورد زمان نسبت دادن آن، دچار اشتباه بزرگی شده اند، چرا که:

اولاً: کمی توجه به فضای جعل این روایات، جعلی بودن این روایات را ثابت می کند. شاید هم لطف الهی بوده که جاعلین زمانی را مطرح کنند که برای اهل تحقیق جعلی بودن این روایات روشن شود.

ثانیاً: آیا عاقلانه است که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم میل به دختری شش ساله داشته باشد که

ص: 99

برای او هیچ خاصیتی ندارد؟ آیا رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نمی دانست که دختر شش ساله باری رفع آلام او هیچ خاصیتی ندارد؟ آیا دختری که بنا به نقل خود اهل سنت جز اسباب بازی و عروسک بازی (1) چیز دیگری را نمی شناخت چه فایده ای برای پیامبر پنجاه ساله داشت؟!! آیا دختری که بنا بود حداقل حدود چهار سال بعد به خانه شوهر برود برای رفع آلام و غم و غصه فعلی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تا چه اثری می توانست داشته باشد؟ و آیا و آیا..

بنابراین میل پیر مردی پنجاه ساله به دختری شش ساله غیر عاقلانه و غیر واقع بینانه و از جعلیات است.

نتیجه بحث:

١. سنّ عایشه در زمان عقد با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بین پانزده تا بیست سال بوده است و ادعای شش یا هفت ساله بودن سن عایشه در زمان عقد مستندی جز روایتی مرسل ندارد که منسوب به شخص عایشه است. این روایت هم نه با ادعاهای دیگر عایشه به مناسبت های مختلف (مثل ادعای ایمان به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در اول بعثت) سازگاری دارد، نه با نظر محققان اهل سنت چون «العقّاد» (2) ، «محمد حسین هیکل» (3) و... نه با مسلّمات تاریخی و نه عقلاً قابل نسبت دادن به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است. لذا این روایت قابل قبول نیست، خصوصا وقتی که مستنداتی از مورّخ شهیری همچون «ابن هشام» داریم که تلویحاً مدّعی هستند که عایشه زمان بعثت نه تنها متولد شده بوده، بلکه در سنّ و سالی بوده است که توان تشخیص ایمان از کفر را داشته است.

2. روایات واردۀ در صحاح ستّه مخصوصاً، «صحیح بخاری» در مورد ازدواج عایشه با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نوعی تضاد وجود دارد و اگر بخواهیم آنها را با هم جمع کنیم، حداکثر نکته ای که از آن روایات می توان فهمید این است که اصل پیشنهاد ازدواج با عایشه توسط رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داده نشد، بلکه ابوبکر چنین پیشنهادی را به آن

ص: 100

حضرت داد. (1)

بنابراین حتی بر اساس روایت کتب اهل سنت مستندی نداریم مبنی بر اینکه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قبل از ازدواج با عایشه به او تمایل داشته است. حتی روایات منسوب به عایشه هم نمی تواند بیش از این را ثابت کند.

اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به پایان رسید. بر اساس روایات وارده، تصریحات و شواهد تاریخی، طی این مدت ده سال، نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم صدمات و رنج های بسیاری از این همسر خود دیدند؛ اذیت و آزار پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم توسط عایشه به حدّی بود که در آن زمان بر زبان مردم مدینه شایع شده بود. حتی کار به جایی رسید که پدرش ابوبکر برای حفظ آبروی خود بارها به قصد تنبیه و کتک زدن دخترش به خانه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد شد و در حضور آن حضرت، دخترش را تنبیه نمود. این مسأله نه تنها در روایات و کتب تاریخی شیعه وارد شده که بر اثر شهرت آن، اهل سنت هم قدرت بر پرده پوشی از آن پیدا نکرده و آن را در کتب تاریخی خود نقل نموده اند. برای اثبات این مدعا به چند نمونه اشاره می کنیم:

1. در کتاب «سنن ابی داوود» آمده است:

«روزی ابو بکر اجازه گرفت به خانه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد شود. در همین حال صدای عایشه را شنید که بر سر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داد می زند. ابو بکر طاقت نیاورد و عایشه را گرفت و او را کتک زد و گفت: دیگر نبینم که صدایت را بر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بلند کنی». (1)

2. «احمد بن حنبل» در کتاب «مسند» نقل می کند:

«روزی ابو بکر اجازه گرفت که به خانه پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد شود، و وقتی که وارد شد صدای عایشه را شنید که بر سر رسول خدا داد می زند. ابو بکر رفت جلو و در حالی که عایشه را برای کتک زدن گرفته بود، گفت: ای دختر رومان، آیا صدایت را بر سر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بلند میکنی ...». (2)

3. «ابن سعد» در کتاب «طبقات الکبری» نقل می کند:

«روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شکایت عایشه را نزد ابوبکر برد و فرمود: آیا

ص: 102

مرا از دخترت معذور نمی داری (یعنی مرا از دست او نجات نمی دهی؟) پس در این هنگام ابوبکر دستش را بالا برد و به شدت به سینۀ عایشه زد». (1)

4، 5 و 6. «متّقی هندی» در «کنزالعمّال» و «غزالی» در «إحیاء العلوم» و در «مکاشفة القلوب» نقل کرده اند که: «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم(از بدرفتاری عایشه ) به پدرش (ابو بکر) گله و شکایت کرد و فرمود عایشه دچار عواطف خود شده (ابوبکر نزد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و عایشه آمد ) عایشه (در ضمن صحبت ) رو به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کرد و گفت: عدالت را رعایت کن. پدرش سیلی به صورت عایشه زد. عایشه رو به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کرد و گفت: تو خیال کرده ای که رسول خدا هستی؟!! » (2) این شش مورد از مواردی است که در کتب اهل سنت نقل شده که برای بسته شدن دهان مخالفین به عنوان نمونه آورده شد.

البته قابل ذکر است که نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به مقتضای مصالحی، در مدت ده سال حضور خود در مدینه با زنان بسیاری ازدواج نمودند که نه تنها هیچکدام از آنان به هیچ عنوان نتوانستند جای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را برای ایشان پر کنند، بلکه برخی از آنان دائما برای آن حضرت اسباب ناراحتی و اذیت و آزار را فراهم می نمودند؛ یک روز در خواست طلاق از ایشان می کردند، (3)

یک روز درخواست زندگی مرفّه از آن حضرت داشتند و یک روز به خاطر عقده عقیمی خود به دیگر همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تهمت فحشا می زدند (4) و خلاصه هر روز به عنوانی موجبات ناراحتی آن حضرت را فراهم می نمودند تا اینکه کار به جایی رسید که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از دست این زنان

ص: 103

نمک نشناس به ستوه آمدند و از آنان کناره گرفتند و مدتی را به تنهایی سپری کردند.

البته در این میان هیچگاه نمی توان از مقام شامخ اُمّ المؤمنین حضرت ام سلمه علیهَاالسَّلام چشم پوشید که در مدت زندگی خود در کنار نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم اسباب رضایت و شادمانی ایشان را فراهم می نمودند.

اما مسأله ای که هیچگاه نمی بایست فراموش کرد این است که دیگر به هیچ عنوان جای خالی اُمّ المؤمنین حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام در نزد پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پر نشد و سینه مجروح ایشان در غم از دست دادن آن همسر فداکار التیام پیدا نکرد.

«شبی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در حجره عایشه بودند. نیمه های شب عایشه فهمید که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در حجره نیستند. نسبت به آن حضرت بدگمان شد. ساعتی بعد که پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برگشتند از بدگمانی او نسبت به خودشان مطلع شدند و خطاب به او فرمودند: چه خیالی نسبت به من کرده ای؟ مانند منی به تو حیله نمی زند». (1) البته توضیح این مطلب لازم است که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای هرکدام از همسران خویش شبی را اختصاص داده بودند که در آن شب به حجره او می رفتند. همانگونه که واضح است که آن حضرت مانند افراد معمولی نبودند که تمامی شب را در بستر بسر ببرند و تا هنگام طلوع فجر در خواب باشند، بلکه اکثر اوقات شب را به نماز و مناجات با خداوند می گذراندند و این مطلب مشخص و واضحی بود؛ به حدّی که در کتب سیره ای که در مورد پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به نگارش در آمده به این مطلب اشاره گردیده است. نکته قابل توجه در اینجا این است که با وجود اطلاعی که عایشه از این عادت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داشت، و با وجود آن همه آیاتی که در مورد عصمت آن حضرت وارد شده و تمامی اقوال و گفتار ایشان را خالی از اشتباه و حتی فکر به اشتباه بیان کرده، باز هم بواسطة عدم ایمان به گفتار الهی به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم اعتماد ندارد و احتمال آن را می دهد که آن حضرت به او حیله بزنند و فرصتی را که به او اختصاص دارد در کنار زنان دیگر بگذرانند.

توجه به این نکته برای طالبین حقیقت و سالکین مکتب اهل بیت علیهِم السَّلام بسیار مهم است که هیچگاه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهِم السَّلام را در نوع سلوک و روش زندگی و اقوال و گفتار و کردار شریفشان با افراد عادی بشر و حتی با انسان هایی که در مسیر اطاعت اهل بیت علیهِم السَّلام به مراحل بسیار بالایی رسیده اند، مانند سلمان، ابوذر، مقداد و غیره، قیاس نکنیم. زیرا تمامی حرکات و سَکنات و گفتار و کردار آن بزرگواران برگرفته از وحی الهی و اوامر خداوند می باشد و حتی ذره ای هم از امیال دنیایی و مادی در وجود آنان راه ندارد و حتی تصور آن هم برای ایشان محال است. زیرا اعم از آیاتی مانند آیۀ «إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس أهل البیت و

ص: 105

یطهّرکم تطهیراً». (1)

و همچنین آیۀ «ما ینطق عن الهوی إن هو إلا وحی یوحی» (2) که دلالت تام بر این موضوع دارد، امر به اطاعت مطلق و بی قید و شرط از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهِم السَّلام در آیه «اطیعوا الله و اطیعوا الرّسول و اولی الأمر منکم» (3) و قرار گرفتن امر به اطاعت خداوند عزّ و جلّ در کنار امر به اطاعت ایشان و اهل بیت بزرگوارشان از محکم ترین دلایلی است که دلالت بر عصمت آن بزرگواران، آن هم در بالاترین درجه دارد. زیرا اگر ذره ای از امیال مادی در وجود آنها می بود و یا اینکه از اشتباه و خطا مصون نبودند، تمامی این مسایل می توانست بر انجام وظایف آنان و ابلاغ دستورات الهی به بندگان خدا تأثیر بگذارد و امر رسالت و امامت را خدشه دار نماید و در این صورت، دستور خداوند مبنی بر اطاعت مطلق از ایشان امری لغو و بر خلاف مقتضای حکمت الهی می شد؛ در حالی که خداوند منزه از هر کار لَغوی است و امر او بر خلاف اقتضای حکمتش نیز محال می باشد. درست به همین دلیل است که خط بطلان بر این اعتقاد اهل سنت کشیده می شود که می گویند مفهوم اولو الأمر، هر حاکمی که بر مسلمین حکومت کند را در بر می گیرد؛ در صورتی که همانگونه که بیان شد دستور اطاعت بی قید و شرط از اولوالامر از جانب خداوند و همچنین قرین شدن اطاعت از اولوالامر با اطاعت خدا و رسول، دلالت بر عصمت آن می کند. مضافاً بر اینکه روایت جابر که در آن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم اولوالامر را منحصر در دوازده امام نموده اند و آن بزرگواران را با اسم و لقب معرفی فرموده اند، همه چیز را تمام می کند. (4)

با توجه به مطالبی که گذشت مشخص می شود که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهِم السَّلام دارای بالاترین درجۀ عصمت بوده اند و تمامی اعمال و گفتار آنان بر اساس وحی و دستورات الهی می باشد.

لذا انسان معتقد می بایست حساب آن بزرگواران را از بقیه افراد بشر جداکند و راه

ص: 106

قیاس آنان با دیگر انسانها را بر خود ببندد.

٣. سوء رفتار عایشه نسبت به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم یکی دیگر از مواردی که طی مدت حدود ده سال زندگی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با دختر ابی بکر، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را بسیار رنج می داد، مسأله بی ادبی عایشه نسبت به ایشان بود که نه یک بار و دو بار بلکه بصورت عادی برای او درآمده بود. «مالک بن انس» در کتاب «موطّاء» نقل می کند از عایشه که گفت: «من نزد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نشسته بودم و ایشان در حال نماز بودند. و من پاهایم را در مقابل آن حضرت در طرفی که قبله ایشان بود دراز کرده بودم. هنگامی که پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به سجده می رفتند با غضب و چشم غُرّه به من می نگریستند و من پاهایم را جمع می نمودم و هنگامی که برمی خاستند دوباره پاهایم را دراز می کردم». (1) شما قضاوت کنید که این زن، ادبش نسبت به شخص اول عالَم و کسی که ملائکۀ مقرّب خادم درگاه اویند به چه اندازه کم است! اما این حکایت و امثال آن گویای تمام مطلب نمی باشد. آنچه در اینجا در مورد بی ادبی و جرأت عایشه نسبت به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حق مطلب را ادا می کند، جریان تهمت او به «ماریّة قبطیّه» است که به واسطۀ این تهمت، وقاحت و اسائۀ ادب نسبت به حریم رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به منتهای خودش رساند و قلب مبارک آن حضرت را مجروح و خاطر ایشان را مکدّر ساخت.

«ابن ابی الحدید معتزلی» یکی از علمای اهل سنت است. او شرحی مفصل بر کتاب «نهج البلاغة» نوشته است که بسیار مشهور می باشد و در آن به بسیاری از

ص: 107

مطالب حق که مورد اعتقاد شیعه می باشد اعتراف نموده است. او در این کتاب در ذیل کلام امام امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام که در مورد عایشه فرموده اند: «و اما الفلانة فادرکتها رای النساء» می نویسد:

«عایشه نسبت به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بسیار جرأت داشت (یعنی بی ادب بود) تا این حد که او را واداشت غائله ماریّة قبطیّه را به پا کند». (1)

«ماریّة قبطیّه» کنیز رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود که پادشاه روم وی را به همراه هدایایی به خدمت آن حضرت فرستاده بود. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای ماریّه منزلی تهیه دیده بودند که او در آنجا زندگی می کرد. هنگامی که ابراهیم از ماریّه به دنیا آمد، آتش حسادت در وجود عایشه شعله ور شد. زیرا که خداوند او را عقیم قرار داده بود، اما کنیزی رومی برای رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرزند آورده است، این مسأله برای او قابل تحمل نبود؛ همچنان که «ابن ابی الحدید» هم به این مطلب، یعنی حسادت عایشه نسبت به ماریّه و فرزندش اشاره می کند و یکی از علل آن را نیز محبت و علاقه زیاد امیر مؤمنان علی علیهِ السَّلام به ابراهیم و سرور و خوشحالی زائد الوصف ایشان نسبت به تولد ابراهیم بر می شمارد.

آتش حسادت همچنان در وجود عایشه شعله می کشید تا اینکه بعد از یک سال و چندی ابراهیم از دنیا رفت و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را عزادار نمود. روزی هنگامی که عایشه اشک و اندوه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را در غم از دست دادن ابراهیم دید، طاقت از دست داد وحسادت خود را آشکار کرد و خطاب به آن حضرت عرض کرد که چرا این قدر شما محزون هستید؟ ابراهیم فرزند شما نبود بلکه فرزند پسر عموی ماریّه بود که نزد او رفت و آمد می کرد. با خارج شدن این کلام از زبان عایشه موجی از غم و اندوه سراسر وجود رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را فرا گرفت. زیرا که تا به آن روز همه نوع توهین و جسارتی به آن حضرت شده بود؛ زمانی ایشان را ابتر خوانده بودند و زمانی - نعوذ بالله - مجنون و دیوانه، اما تا به آن زمان کسی جرأت جسارتی این گونه را پیدا نکرده بود.

البته برای رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پاکی دامان ماریّه و صحت انتساب ابراهیم به ایشان

ص: 108

مسلّم و واضح بود. زیرا ایشان صاحب علم غیب و عالم به ما کان و ما یکون بودند.

چنانکه هنگامی که عمر به اهل بیت و خانواده پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم جسارت کرد و ایشان را به نخلی که در درون زباله روییده تشبیه کرد، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با حالت خشم زاید الوصفی به منبر رفتند و بعد از بیان ناراحتی خود از حرف او فرمودند: «آن کس که این جسارت را کرده و هرکس دیگر که مایل است برخیزد تا برای او صحت انتساب و عدم صحت آن را به پدرانش مشخص کنم» .

در این میان اشخاص متعددی برخاستند و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای آنان معلوم می نمودند که آیا به پدرانشان منتسب هستند و یا اینکه حرام زاده و منتسب به اشخاص دیگری می باشند، اما آنچه که جالب است این است که در آن مجلس به هیچ عنوان عمر درخواست رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را اجابت نکرد. زیرا اگر آن سلسله سند نادر او که کم و بیش در نزد مردم مشخص بود در آن مجلس توسط رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مطرح می گردید، ننگی بر ننگهای او افزوده میشد. (1) بنابراین انتساب ابراهیم علیْهِ السَّلام به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در نزد خود آن حضرت واضح و مشخص بود، اما پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای اینکه این صحت انتساب در نزد مردم مدینه هم مشخص و واضح گردد و هیچ شک و شبهه ای برای کسی باقی نماند که فردا دست آویز منافقین و صاحبان مرض گردد (آنان که در قرآن با آیه «فی قلوبهم مرض» از ایشان یاد شده، از اینرو امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام را مأمور بررسی این موضوع قرار دادند.

آن حضرت هم حسب دستور پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است به طرف خانه «جریح قبطی» عمو زاده ماریّه به راه افتادند و با ملاقات او فهمیدند که او فردی خنثی است و قدرت نزدیکی با زنان را ندارد. لذا با مشخص شدن این مسأله نزد همگان، این لکه ننگ برای همیشه بر دامان عایشه ماند. (2) گفتنی است که خداوند متعال نیز برای اثبات طهارت ماریّة قبطیّه آیه «افک» را نازل فرمود. (3)

ص: 109

4.حسادت نسبت به دیگر همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم

حسادت به زنان دیگر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را می توان یکی دیگر از خصلتهای عایشه برشمرد. «احمد بن حنبل» در کتاب «مسند»، از عایشه نقل می کند: روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نزد من بودند. صفیّه مقداری غذا برای آن حضرت آماده کرد و برای ایشان فرستاد. وقتی که من غذا را دیدم حسادت در وجودم شعله ور شد و ظرف را شکستم. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به من نگاهی کردند و من از نگاه ایشان غضب و ناراحتی را دریافتم». (1) «ابن سعد» در «طبقات الکبری» و «حاکم نیشابوری» در «المستدرک علی الصحیحین» و «شمس الدّین ذهبی» در «سیر أعلام النّبلاء» از «ابو أسید ساعدی » نقل می کنند که وی درباره ماجرای توطئه عایشه و حفصه علیه یکی از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می گوید:

«تزوّج رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] أسماء بنت النّعمان الجونیة، فأرسلنی، فجئت بها، فقالت حفصة لعائشة أو عائشة لحفصة: أخضبیها أنت و أنا أمشطها، ففعلن، ثمّ قالت لها إحداهما: إنّ النّبی [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] یعجبه من المرأة إذا دخلت علیه أن تقول: أعوذ بالله منک. فلمّا دخلت علیه و أغلق الباب و أرخی الستر مدّ یده إلیها، فقالت: اعوذ بالله منک. فقال بکمه علی وجهه، فاستر به وقال : عذت معاذا، ثلاث مرات. قال أبو أسید: ثمّ خرج علیّ فقال: یا أبا أسید! ألحقها بأهلها و متّعها برازقیتین - یعنی کرباستین - فکانت تقول: دعونی الشقیة». (2)

«پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با یکی از زیباترین زنان زمان خود از قبیله بنی عامر

ص: 110

بن صعصعة به نام أسماء بنت نعمان ازدواج کرد و مرا مأمور آوردن او کرد. پس از احضار أسماء بنت نعمان عایشه و حفصه مشغول آرایش او شدند. عایشه و حفصه به زیبایی این همسر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حسادت کرده و گفتند: پیامبر به خاطر زیبایی این زن او را بر ما ترجیح داده و به او توجه بیشتری خواهد کرد. عایشه و حفصه با همکاری یکدیگر نقشه ای طرّاحی کرده و به همسر جدید پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفتند: پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از شنیدن جمله - اعوذ بالله منک - خوشحال می شود. هنگامی که نزد پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رفتی این جمله را بگو.

همسر جدید پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بی اطلاع از توطئۀ عایشه و حفصه، هنگامی که نزد پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رفت، همان جمله را گفت. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم أسماء بنت نعمان را به خاطر گفتن همان جمله طلاق داد و به قبیله اش برگرداند». همچنین «حاکم نیشابوری» در «المستدرک علی الصحیحین» نقل می کند:

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بر همسر خود، صفیّه دختر حیّ وارد شد و دید که او سخت گریه می کند. فرمود چرا گریه می کنی؟ عرض کرد برای من خبر آورده اند که عایشه و حفصه به بدگویی و عیب جویی من نشسته اند». (1) و نیز «ابن سعد» در «طبقات الکبری» نقل می کند:

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پس از فتح مکه ملیکه دختر کعب را به عقد خود در آورد. کعب در فتح مکّه از مخالفین پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود و توسط لشگر اسلام کشته شده بود. عایشه با ملیکه دیدار کرد و به جای تشویق او به این سنّت اسلامی به او گفت: خجالت نمی کشی که با قاتل پدرت (یعنی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ) ازدواج می کنی. ملیکه به خاطر همین برخورد، فریب سخن او را خورد و از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دوری جست. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هم او را طلاق داد» (2)

ص: 111

موارد دیگری نیز در کتب اهل سنت موجود است که دلالت بر حسادت شدید عایشه می نماید در حالی که در کنار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بسر می برد و از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شنیده بود که حسد ورزیدن، اعمال خیر را نابود می کند چنانچه آتش هیزم را نابود می کند و می دانست که سه صفت است که با تقوی سازگار نیستند و تقوایی باقی نمی گذارند و آن سه صفت عبارتند از: «حرص، حسد و تکبّر». البته قابل ذکر است که حسادت عایشه نسبت به اُمّ المؤمنین حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام بسیار بیشتر بود؛ به گونه ای که خود او اعتراف کرده که به هیچ کدام از زنان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تا به اندازه خدیجه علیهَاالسَّلام حسادت نبرده است، در حالی که اصلا او را ندیده بود. (1)

حسادت های عایشه نسبت به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بارها موجبات ناراحتی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و همچنین رنجش بانوی دو عالم فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام را فراهم نموده بود، که به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:

نمونه اول: از امام صادق علیْهِ السَّلام نقل شده است که فرمود: «روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد منزل شدند و مشاهده نمودند که عایشه با صدای بلند بر سر حضرت زهرا علیهَاالسَّلام فریاد می زند که والله ای دختر خدیجه! تو برای مادرت در برابر ما فضیلتی قائل هستی. مادرت چه فضیلتی بر ما دارد؟ او کسی نبود مگر فردی مانند ما. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم این گفتار عایشه را شنیدند. هنگامی که حضرت زهرا علیهَاالسَّلام چشمشان به جمال پدر روشن شد شروع به گریه کردند. رسول خدا تا علت گریه ایشان را جویا شدند. فاطمه علیهَاالسَّلام عرض کردند: عایشه از مادرم به کمی و نقص یاد کرد و من به همین خاطر گریه می کنم. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رو به عایشه نموده و فرمودند: ساکت شو ای سرخ رو! خداوند در زنانی که بچه دار می شوند برکت قرار داده است. خدیجه که رحمت خدا بر او باد برای من عبد الله که طاهر بود و مطهر و همچنین قاسم و فاطمه و رقیه

ص: 112

وام کلثوم و زینب را به دنیا آورد، در حالی که تو از زنانی هستی که خداوند آنان را عقیم قرار داده و هیچ فرزندی برای من نیاوردی». (1)

خوب به این روایت توجه کنید. این اولین باری نبود که عایشه حضرت زهرا علیهَاالسَّلام را می رنجاند، بلکه بارها با سخنان شیطانی خود قلب مبارک آن حضرت را مجروح و اشک از دیدگان ایشان جاری کرده بود. آیا این همان فاطمه علیهاالسّلام نبود که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمودند: «من آذاها فقد آذانی و من آذانی فقد آذی الله»؟ (2)

آیا عایشه این روایت را بارها از لسان شریف رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نشنیده بود؟ آیا کسی که با رنجش خاطر دردانۀ پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و به تبع ایشان به رنجش شخص رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می پردازد و به این واسطه مصداق آیۀ «ان الذین یؤذون الله و رسوله...» (3) قرار می گیرد، در پیشگاه هر انسان عاقل و منصفی باخدیجه علیهَاالسَّلام که به فرموده پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هر روز بارها در نزد ملائکه به او مباهات می کند، (4) برابر است؟

نمونه دوم: از امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام نقل شده است که فرمود: «روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در حالی که نزد همسران خویش نشسته بودند اسمی از حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام برده شد. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با شنیدن نام حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام رقت نموده و شروع به گریه کردند. در این هنگام عایشه گفت: چرا بر پیرزنی از پیرزنان بنی اسد گریه می کنی ؟ نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمودند: او مرا تصدیق کرد، هنگامی که شما مرا تکذیب کردید و ایمان به من آورد، هنگامی که شما به من کافر بودید و برای من فرزند آورد، هنگامی که شما عقیم هستید». (5)

ص: 113

وظیفه عایشه این بود وقتی که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از صفات آن زن مقاوم و فداکار یاد می کند تصدیق نماید نه آنکه اعتراض کند و اعتراض به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و حسادت نسبت به همسر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بسیار قبیح است. 5. دشمنی و اظهار عداوت نسبت به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام هر مکتب و آیینی خواه مادی باشد و یا الهی برای خود اساس و بنیانی دارد که طرفداران و متدینان آن دین و مکتب به وسیله آن شناخته می شوند و درجه تعهد و یا عدم تعهد آنان به آن دین و مکتب به واسطه میزان توجه آنان به اساس دینشان سنجیده می شود. دین اسلام نیز از این قاعده کلی مستثنی نمی باشد. و در مجموعه این دین آسمانی که توسط نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، ای از جانب خداوند برای نجات انسان آمده است، فروعات و اصول اعتقادی بسیاری وجود دارد، اما آنچه که به جرأت می توان از آن به عنوان اساس و بنیان دین نام برد که وجود آن در هر فردی او را داخل در اسلام و عدم وجود آن باعث خروج وی از دائره اسلام می باشد، محبت نسبت به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و اهلبیت بزرگوار ایشان صلوات الله علیهم أجمعین و بغض و دشمنی نسبت به دشمنانشان می باشد. این امر تنها مقیاس ارائه شده توسط اولیای دین برای سنجش میزان تعهد هر فرد مسلمان نسبت به دین اسلام می باشد؛ به گونه ای که مطابق روایات وارده از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و ائمه اطهار علیهِم السَّلام از دیگر دستورات دین اسلام، فقط و فقط در سایه محبت به ایشان و دشمنی با دشمنانشان مؤثر واقع می شود و بدون حب و بغض، هیچ عملی مهر تأیید و قبول نمی خورد و نه تنها قبول نمی شود، بلکه با عنوان سَیّئه و گناه در نامۀ اعمال شخص ثبت می گردد و مؤیّد این مطلب روایاتی است که در این زمینه وارد شده که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می شود:

١. امام صادق علیْهِ السَّلام از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم روایت کرده که آن حضرت فرمود:

«جبرئیل از طرف خداوند بر من نازل شد و گفت: ای محمد! خداوند عزّ و جلّ به تو سلام می رساند و می فرماید: به برادرت علی علیهِ السَّلام بشارت بده که من کسی که دوستی او را داشته باشد، عذاب نمی کنم و به کسی که با

ص: 114

او دشمنی کند، رحم نمی کند». (1)

2. «جابر» از امام باقر علیْهِ السَّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود:

«فردی خدمت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آمد و عرض کرد: آیا هرکس که لا اله الا الله بگوید مؤمن است ؟ حضرت در جواب فرمود: عداوت نسبت به ما فرد را ملحق به یهودیت و نصرانیت می کند. شما داخل در بهشت نمی شوید تا اینکه مرا دوست داشته باشید و دروغ می گوید کسی که خیال می کند مرا دوست دارد و بغض او (یعنی امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام) را در دل دارد». (2)

٣. از «عبدالله بن عمر» روایت شده که گفت: از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درباره علی علیْهِ السَّلام سؤال کردم. و آن حضرت در جواب فرمود: «چه می شود قومی را که نام می برند از شخصی که منزلتی مانند منزلت من در نزد خداوند دارد، مگر در نبوت. آگاه باشید هرکس که علی علیْهِ السَّلام را دوست داشته باشد، من را دوست داشته و هرکس مرا دوست داشته باشد، خداوند از او راضی می باشد و هرکس که خداوند از او راضی باشد، بهشت را به دست می آورد... آگاه باشید هرکس علی علیْهِ السَّلام را دوست داشته باشد، خداوند او را از آتش نجات می دهد. آگاه باشید هرکس که آل محمد علیهِم السَّلام را دوست داشته باشد، از حساب و میزان و صراط در امان است. آگاه باشید هرکس که آل محمد علیهِم السَّلام را دوست داشته باشد، من کفیل بهشت او هستم» . (3)

4. از «انس بن مالک» روایت شده که گفت:

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به علی علیْهِ السَّلام نگاهی انداختند و فرمودند: یا علی! کسی

ص: 115

که بغض تو را داشته باشد، خداوند او را به مرگ جاهلیت می میراند». (1)

5. از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم روایت شده که فرمودند:

«یا علی! محبت تو، تقوی و ایمان است و بغض تو ، کفر و نفاق است». (2)

6. از «زید بن علی بن الحسین علیهِماالسَّلام» نقل شده که از جدش رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم روایت کرده که فرمودند:

«یا علی! اگر عبدی خداوند را به اندازه ای که نوح در میان قومش بود عبادت کند و برای او مانند کوه اُحُد طلا باشد و آن را در راه خدا انفاق کند و عمرش طولانی شود و هزار سال با پای پیاده حجّ به جای آورد و بعد از آن مظلومانه بین صفا و مروه کشته شود و بعد از این همه اعمال، دوستی تو را - یا علی! - نداشته باشد، بوی بهشت به مشامش نمی رسد و به آن داخل نمی گردد». (3)

7. از «ابن مسعود» نقل شده که گفت: از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شنیدم که فرمود:

« هر کس خیال کند به من و آنچه که آورده ام ایمان دارد، درحالی که بغض علی علیْهِ السَّلام را دارد، آن فرد دروغگوست و مؤمن نمی باشد». (4)

٨.از «ابن عباس» روایت شده که گفت: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود:

«اگر جنّ و انس بر محبت علی بن ابی طالب علیهِ السَّلام اجتماع می کردند، خداوند آتش جهنم را نمی آفرید». (5)

9. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود:

ص: 116

«آگاه باشید هرکس بر محبّت آل محمد علیهِم السَّلام بمیرد، شهید از دنیا رفته است. آگاه باشید هرکس با بغض آل محمد علیهِم السَّلام بمیرد، کافر از دنیا رفته است». (1) در پایان این روایات که در حقیقت در برابر تمامی آنچه که در این باره رسیده مانند قطره ای در مقابل دریا محسوب می شود، لازم است مسأله ای را متذکر شویم:

آنچه را که اولیای دین، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و ائمه هدی علیهِم السَّلام از ما خواسته اند حُبّ اولیای دین و بغض دشمنان دین (همراه با هم) می باشد؛ یعنی در قاموس دین ، حُبّ اولیاء بدون بغض اعداء هیچ ارزشی ندارد. زیرا که ادعای محبت اولیای خدا بدون دشمنی با دشمنان خدا دروغی بیش نمی باشد.

امام باقر علیْهِ السَّلام فرمود:

«محبت ما و محبت دشمنان ما با یکدیگر جمع نمی شود». (2) علت این امر نیز واضح است، زیرا مطابق روایت، خداوند در یک سینه دو قلب قرار نداده که انسان با یکی دوستان خدا و با یکی دیگر اعدا و دشمنان آنان را دوست داشته باشد؛ همین گونه است بغض اعدای خدا بدون محبت اولیای خدا که آن هم فاقد ارزش می باشد.

حال با توجه به این مقدمه به بیان ویژگی دیگر عایشه می پردازیم و آن اینکه یکی از خصوصیات بارز عایشه در طول زندگی او دشمنی نسبت به امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام و اهل بیت گرانقدر ایشان می باشد. این عداوت و دشمنی علی رغم سفارشات اکید رسول گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مبنی بر بر محبت و مودت اهل بیت ایشان در وجود عایشه موج میزد و در هر زمان به شکلی بروز می نمود، به گونه ای که حتی اهل سنت نیز به آن اعتراف کرده و در کتب روایی و تاریخی خود به آن اذعان نموده اند. «محمد بن جریر طبری» در «تاریخ الأمم و الملوک»، «ابن اثیر» در «الکامل فی التاریخ» و «ابن کثیر» در «البدایة والنهایة» از عایشه نقل می کنند که گفت:

ص: 117

«والله ما کان بینی و بین علیّ فی القدیم إلّا ما یکون بین المرأة و أحمائها». (1) « به خدا قسم همچون زنی که از هَووی خویش نفرت دارد، از حضرت علی علیْهِ السَّلام نفرت داشتم». .

دشمنی های عایشه نسبت به امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام بعد از شهادت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نیز ادامه یافت و بلکه بیشتر شد تا آنجا که بیش از چند روز از شهادت آن حضرت نگذشته بود که با غاصبان حقوق اهل بیت علیهِم السَّلام همدست شد و برای باز کردن مسیر آنان در راه غصب فدک به دروغ روایت «نحن معاشر الأنبیا لا نورّث درهما و دیناراً و ما ترکناه صدقة» (2) را به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نسبت داد. بعد از آن تا زمان

ص: 118

خلافت عثمان، چون شرائط را به نفع خود می دید، ساکت نشست، اما با آغاز خلافت تقیه ای (1) امیر مؤمنان علی علیْه السَّلام دوباره آتش عداوت او زبانه کشید و غائلۀ «جنگ جمل»

ص: 119

را بر پا کرد و علی رغم سفارشان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مبنی بر عدم خروج همسران ایشان از خانه (1) با همدستی منافقین به بصره رفت و به جنگ با امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام مبادرت ورزید.

عایشه بعد از شکست در «جنگ جمل» و به وجود آمدن آن همه ننگ و فضاحت به مدینه رفت و خانه نشین شد، اما نه به خاطر پشیمانی از اعمال گذشته، بلکه به آن علت که دیگر خود را در آن زمان صاحب موقعیت نمیدید. پس همچنان آتش در زیر خاکستر صبر کرد تا خبر شهادت امام حسن مجتبی علیْهِ السَّلام را شنید.

این بار با جنایتی هولناک دشمنی خود را با اهل بیت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به اثبات رساند. آری! سبط اکبر پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، امام حسن مجتبی علیْهِ السَّلام به شهادت رسیده بود. مدینه غرق در عزا بود و بنی هاشم با ناله و شیون بدن آن حضرت را به سمت مرقد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تشییع می کردند. ناگهان فریاد عایشه بلند شد که نمی گذارم او را کنار قبر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دفن کنید. او این بار می خواست تمامی کینه های خود را ابراز کند. اگر آن روز نتوانست عمر را در آتش زدن خانه سیدة نساء عالمیان فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام همراهی بکند، اگر در جنگ جمل نتوانست امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام را شکست دهد، اگر در شکافتن فرق عروة الوثقای هستی برای خود سهمی نمیدید و هزاران اگر دیگر، امروز می خواست جبران کند؛ قصد داشت به همگان اعلام کند که از عمر،

ص: 120

قنفذ، مغیره و ابن ملجم چیزی کم ندارد. پس دستور داد؛ دستوری که قلب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را خون کرد؛ دستوری که جگر فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام را مجروح کرد. آری! عایشه فرمان تیرباران نمودن تابوت امام حسن علیْهِ السَّلام ، پارۀ جگر مصطفی ، عزیز جان مرتضی علیْهِ السَّلام و راحت قلب فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام را صادر کرد. کوته بینی است اگر خیال کنیم او با این کار فقط بدن شریف امام حسن علیْهِ السَّلام را قصد کرده بود، بلکه او با آن عمل به جسم شریف رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تیر انداخت و بدن علی مرتضی علیْهِ السَّلام را مجروح کرد و جگر فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام را پاره پاره کرد.

خوب شد که دیگر زمانه اجازه زندگی به او را نداد، و الا در کربلا هم ظاهر می شد و به جای ابن سعد لعنة الله علیه، دستور تیرباران نمودن حرم اهل بیت علیهِم السَّلام را صادر می کرد. وای از این همه ننگ! آیا در محضر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در روز قیامت جوابی خواهد داشت؟ منصفان و عقلاء و صاحبان فهم و درایت قضاوت کنند که چه کسی محبوب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است؟ می دانیم که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در محبت به افراد، هیچ معیاری جز تقوی و عمل صالح نداشته اند. حال با این وجود شما قضاوت کنید:

آیا عایشه ای که به واسطۀ اذیت و آزار پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مصداق آیه «ان الذین یؤذون الله و رسوله» قرار می گیرد، محبوب خاطر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است یا خدیجه علیهَاالسَّلام که به خاطر فداکاری و همراهی با رسول اکرم مورد مباهات خدا در نزد ملائکه قرار می گیرد؟ آیا عایشه ای که با تهمت زدن به ماریّة قبطیه، در قرآن و در آیه «افک» مورد سرزنش و عتاب الهی قرار گرفته محبوب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است یا خدیجه علیهَاالسَّلام که به واسطه حمایت های بی دریغ مالی و جانی خود، وزیرۀ صدق رسول خدا نامیده شد؟ آیا عایشه ای که با اذیت مداوم رسول گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، آن حضرت را رنجیده خاطر کرده و صبر رحمة للعالمین را لبریز نموده و ایشان را مجبور به کناره گیری از وی می نماید، محبوب ایشان بوده است یا خدیجه ای که آنقدر شیفته رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هم متقابلا شیفته او، که حتی تحمل چهل روز فراغ ایشان برای پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، مشقت بار و برای خدیجه علیهَاالسَّلام غم بار بوده است؟ آیا عایشه ای که بغض امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام و اهل بیت او را در دل

ص: 121

داشت، محبوب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است؟ همانی که با بغض نسبت به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام به شهادت حدیث شریف نبوی صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که فرمود: «کذب من زعم یحبنی و یبغضک» بغض خود را نسبت به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بر همگان اثبات کرده، آیا او محبوب خاطر نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است یا آن بانوی فداکاری که ده سال تمام علی علیْهِ السَّلام را در خانه مهر و محبت خود جای داد و در حق ایشان مادری را تمام کرد؟

همانی که علی علیْهِ السَّلام او را تمجید می کند، فاطمه علیهَاالسَّلام به او افتخار می کند و رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم او را می ستاید و خدا در عرش خود در حضور جمیع ملائکه به او مباهات می کند؟

آیا عایشه - همانی که برای همراهی با منافقین روایت جعل می کند و با تمسک به آن، مردان نامحرم را به خانه خواهرش می فرستد و به آنان امر می کند تا از شیر او بنوشند تا به وی محرم شوند و با این توجیه، نامحرمان را به خانه خویش سرازیر می کند (1)

- او محبوب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بوده است یا بانوی بزرگ اسلام، سیدۀ زنان در

ص: 122

زمان خود، آیئنه شرم و عفاف که در زمان جاهلیت محض، و در زمان شیوع بی عفتی و بی حیایی، مسلکی توحیدی اختیار می کند و سال ها در عذوبت و تجرد بسر می برد و تن به ازدواج با کفار وفاق نمیدهد و با این عمل، ملکه حیا و عفاف آن خطه می گردد؟ واقعا چه کسی..؟ دیگر قضاوت آسان است. دیگر همه قدرت قضاوت در این امر را دارند. حال اگر کسی باز هم با این همه تفصیلات، قلب نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را متمایل به عایشه می بیند، آن وقت است که دیگر وجدانهای بیدار و انسان های منصف و صاحب عقل و خرد برای او نیز باید قضاوت کنند.

حفصه ابتدا به عقد «خنیس» فرزند «حذافه» درآمد و با او به مدینه هجرت کرد.

خنیس در جنگ بدر بر اثر زخمی که برداشت درگذشت. و حفصه بیوه ماند، پدرش عمر در صدد یافتن همسری تازه برای دخترش برآمد و به دنبال این فکر، نخست یاران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را در نظر گرفت و ابتدا پیشنهاد خود را با عثمان که از بنی امیّه و مردی ثروتمند بود در میان نهاد، ولی عثمان پیشنهاد عمر دایر بر ازدواج با حفصه را نپذیرفت و به او جواب منفی داد. عمر از ابوبکر خواست تا با حفصه ازدواج کند، لیکن ابوبکر هم زیر بار نرفت. عمر که از جواب ردّ این دو تن آزرده خاطر شده بود شکایت آن دو را به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کرد، آن حضرت باب این گله و شکایت را بست و حفصه را به همسری خود برگزید. امّا حفصه با اخلاق و رفتار ناپسند خود پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را می آزرد تا جایی که آن حضرت او را طلاق داد ولی با وساطت عده ای، پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مجدّداً رجوع به وی نمود. (1) و آنچه که قابل ذکر است آن است که ازدواج پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با حفصه از روی علاقه و محبت نبوده است و مؤیّد این مطلب اعتراف عمر در این مورد است در وقتی که شاهد اذیّت و آزار حفصه و عایشه نسبت به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود رو به دخترش حفصه کرد و گفت:

به خدا قسم می دانی که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تو را دوست ندارد و اگر من نبودم تو را طلاق می داد» (2)

ص: 124

«استاد محمّد حسین هیکل» در این باره می نویسد:

« پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با عایشه و حفصه از روی میل و علاقه ازدواج نکرد». (1) بنابراین حفصه نیز مانند عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم باکره نبوده است و در حالی که بیوه بود با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ازدواج کرد.

حضرت افزوده می شد تا جایی که او را در زمان جاهلیت به همین خاطر «بانوی قریش» نامیدند.

ثانیاً: همانگونه که در جایجای این کتاب متذکر شدیم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام آن ثروت خود را از طریق تجارت به دست آورد و کسی که وارد در عرصه تجارت می شود، هیچ استبعادی ندارد که به ثروت انبوهی نیز دست پیدا کند. روی این جهت طرح این اشکال که آن حضرت این همه ثروت را از کجا آورد، بی مورد خواهد بود.

ثالثاً: بانوان فروانی در کشور ما و در سایر کشورها وجود دارند که نه ارثی از پدر خود بردند و نه اینکه ازدواج نموده اند. ولی در اثر سعی، تلاش و کوشش، به ثروت زیادی دست پیدا کرده اند. بنابراین لازمه ثروتمند شدن یک زن، این نیست که حتما یا باید ارثی از کسی به او رسیده باشد یا اینکه ازدواج نموده باشد.

یهودی به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت: پیراهنت را از کنار قلبت کنار بزن، آن حضرت چنین کرد، دانشمند یهودی وقتی که مُهر نبوّت را در بدن او مشاهده کرد گفت: سوگند به خدا که این جوان خاتم پیامبران است» .

خدیجه علیهَاالسَّلام به دانشمند یهودی گفت:

اگر عموی محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، ابوطالب علیْهِ السَّلام تو را مشاهده کند که آن حضرت را تفتیش می کنی، به تو آسیب می رساند، زیرا که عموهای او، وی را از ارتباط با احبار و علمای یهود، برحذر میدارند. دانشمند یهودی گفت: چه کسی توان آسیب رسانی به محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را دارد، سوگند به خدا که این جوان پیامبر آخرالزّمان است، خوشا به سعادت بانویی که این جوان شوهرش باشد، و همسر این جوان گردد، که در این صورت به شرافت و عزّت و شکوه دنیا و آخرت نایل شده است.

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از گفتار آن عالم یهودی شگفت زده شد و محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از آن جا رفت، در همین حادثه، خدیجه علیهَاالسَّلام شیفته و دلباخته رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گردید و قلبش سرشار از عشق به آن حضرت شد، با اینکه خدیجه علیهَاالسَّلام ملکۀ بزرگ و صاحب ثروت بی شمار بود.

خدیجه علیهَاالسَّلام به دانشمند یهودی گفت:

تو از کجا دانستی که محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پیامبر است ؟ »

دانشمند یهودی گفت:

« من ویژگی های محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را در کتاب آسمانی تورات یافته ام، همین شخص در آخرالزّمان به پیامبری برانگیخته می شود، پدر و مادرش از دنیا رفته اند، جدّش (عبد المطلّب ) و عمویش (ابوطالب ) از او سرپرستی می کنند، و به زودی با بانویی از قریش که سرور قوم خود و رئیس قبیله اش می باشد ازدواج می نماید».

ص: 127

و در این هنگام که دانشمند یهودی این سخن را می گفت، اشاره به خدیجه علیهَاالسَّلام کرد (یعنی با تو ازدواج می کند) آنگاه عالم یهودی اشعاری در این مورد خواند، قلب خدیجه علیهَاالسَّلام با شنیدن این گفتار، آکنده از محبّت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم شد، دانشمند یهودی هنگام وداع با خدیجه علیهَاالسَّلام به خدیجه علیهَاالسَّلام گفت:

«بکوش که محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از دست تو نرود، چرا که او مایة کرامت و شرافت دنیا و آخرت برای تو است». (1)

خدیجه علیهَاالسَّلام از این گونه پیشگویی ها که در بیداری و خواب، به او می رسید، اطمینان یافت که به چنان سعادت بزرگی نایل می شود، از این رو در انتظار فرصت بود تا مقدّمات ازدواج فراهم گردد، و او به این افتخار بی نظیر برسد، آن گونه که گویی گمشده ای دارد و جویای او است تا به آن دست یابد. مدّتی گذشت، روزی ابوطالب علیْهِ السَّلام به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم چنین گفت: من ثروت و اندوخته ای ندارم، پیر و ضعیف شده ام و دلم میخواهد زندگی ات را سامان داده، و همسر اختیار کنی تا در کنار او آرامش یابی. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود:

نظر شما چیست؟ ابوطالب علیْهِ السَّلام پاسخ داد: خدیجه علیهَاالسَّلام هر ساله عدّه ای را به تجارت می فرستد، اگر می خواهی از او برایت سرمایه ای بگیرم، تا با آن تجارت کنی و از سود آن زنی برایت خواستگاری کنم، آن حضرت نیز پذیرفت.

ابوطالب علیْهِ السَّلام، عبّاس و دیگر بستگان پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تصمیم گرفتند، به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام بروند. سرانجام، جملگی به راه افتادند تا به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام رسیدند. چون آهنگ در نواختند شوقی در قلب خدیجه علیهَاالسَّلام پدیدار شد و به کنیز خود گفت: برو ببین چه کسی در میزند. کنیز خبر آورد که بزرگان عرب و فرزندان عبدالمطلّب اجازه ورود می خواهند.

خدیجه علیهَاالسَّلام شادمان شد و گفت: زود در را باز کن و به غلامان بگو: فرش ها را بگسترانند و هر کس را در جایگاه خود قرار دهند، و از آنها پذیرایی نیکویی به عمل آورند.

خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: ای بزرگواران مکّه و کعبه! کلبۀ ما را صفا دادید، هر خواهشی که داشته باشید، پذیرا هستم. ابوطالب علیْهِ السَّلام گفت: ما تقاضایی داریم که بهره اش به شما هم می رسد و آن درخواست سرمایه ای است، برای پسر برادرم. چون خدیجه علیهَاالسَّلام نام محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را شنید دلش آرام گرفت. سپس گفت: محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کجاست تا خواسته اش را از زبان خودِ او بشنوم. در این هنگام عبّاس برای آوردن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حرکت نمود. قدری جست وجو کرد تا اینکه او را در خوابگاه ابراهیم یافت. بیدرنگ به آن حضرت گفت: به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام برویم که می خواهد تو را امین مال خودگرداند.

ص: 129

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم چون خورشیدی درخشان رو به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام نهاد. عبّاس با عموهای پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به استقبال ایشان شتافته، حضرتش را به داخل خانه آوردند و در بالای مجلس نشاندند. خدیجه علیهَاالسَّلام دستور داد از ایشان پذیرایی کنند.

سپس خطاب به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت: خانه ما را روشن کردی، آیا میل داری امین من در امور تجارت باشی. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم جواب داد: آری، مایلم سفری به شام داشته باشم. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: هر طور که دوست دارید، عمل کنید، من در این سفر برای شما بهره قابل توجهی معین کرده ام، آیا به این راضی هستید؟ ابوطالب علیْهِ السَّلام گفت: همه راضی هستیم، شما نیز به چنین شخص امین و درستکاری نیاز داری زیرا که تمام مردم حُسن دیانت و امانت و تقوای او را قبول دارند.

پس از آن، به دستور خدیجه علیهَاالسَّلام شتری قوی که دارای چشمانی سرخ بود، برای پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بیاورند. چون شتر را پیش آوردند، در مقابل رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم زانو زد و صورت خود را به پای آن حضرت چسباند. (1)

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم او را نوازش کرد و بر پشت او دست کشید، شتر از این محبت بر خود بالید. این صحنه باعث شگفتی حاضران شد.

خدیجه علیهَاالسَّلام نگاهی به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کرد و گفت: ای بزرگوار! این لباس های شما مناسب سفر نیست، اجازه دهید تا برایتان لباس بیاورند. سپس دستور داد، دو دست لباس یکی مصری و دیگری عدنانی، و دو برد یمانی، عمامه، کفش و عصا برای حضرتش آوردند. پس از آنکه لباس آوردند، خدیجه علیهَاالسَّلام به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گفت:

این لباس ها برای شما بلند است، اجازه دهید آن را کوتاه کنم. و رسول خدا جواب داد: لازم نیست، من هر لباسی که بپوشم، بر اندامم برازنده است. (2) پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم لباس ها را پوشید و همه برازنده ایشان بود، گویی در میان آن جامه ها چون قرص ماه می درخشید. خدیجه علیهَا السَّلام چون به ایشان نظر انداخت، دلش از مهر نسبت به آن حضرت به وجد آمد.

ص: 130

خدیجه علیهَا السَّلام دستور داد شتر مخصوص خویش را برای سواری آن حضرت آوردند.

سپس دو غلام خود « میسره» و «ناصح» را طلبید و گفت: بدانید که من محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را بر اموال خویش امین و حاکم قرار دادم. او بالاترین مقام است و در مورد اموال من اختیار تام دارد، شما در هیچ مورد با او سخن مگویید، و بیشترین احترام و تکریم را داشته باشید، و در خرید و فروش او دخالت نکنید. میسره» گفت: من از قبل، محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را دوست میداشتم، و اکنون که شما او را دوست دارید، علاقه من نیز بیشتر شد.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با خدیجه علیهَاالسَّلام خداحافظی کرد، سوار مرکب شد، و از خانه خارج گشت، در حالی که دو غلام خدیجه علیهَاالسَّلام با او بودند . (1)

مسافرت با جریانات آن طی شد، و سود سرشاری نیز نصیب پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گردید، پس از مدتی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّماز راه رسید، و کاروان مقابل درب خانه خدیجه علیهَاالسَّلام فرود آمد، و خدیجه علیهَاالسَّلام از سودی که نصیبش شده بود، آگاه شد. آن بانوی بزرگوار از سود چشمگیر این سفر در شگفت ماند، و مطلب را با پدر خود «خویلد» در میان گذاشت. سپس از میسره غلام خود پرسید: در این مسافرت چه چیزهایی از محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دیدی؟ او جواب داد: کرامات ایشان بیشتر از آن است که من بتوانم بیان کنم. سپس بعضی از حوادث بین راه را تعریف کرد، از جمله پیام «فلیق راهب» را به خدیجه علیهَاالسَّلام رساند. آن گاه خدیجه علیهَاالسَّلام «میسره» و زن و فرزندش را آزاد کرد، و او را با هدایای گرانبها از جمله دو شتر و دویست درهم نقره خوشحال کرد. پس از آن، دستور داد صندلی مخصوصی برای پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درست کنند، تا هر وقت که آن حضرت صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تشریف آورد، روی آن بنشیند. صندلی مخصوص فراهم شد، و رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم روی آن نشست. شکوه و هیبت از قیافۀ آن حضرت می بارید، گویی قرص ماه بر صندلی طلوع کرده است. خدیجه علیهَاالسَّلام بار دگر سخن از تجارت به میان آورد و گفت، دیدار شما برای من بس گوارا و خوش است، ای آقای عالَم! پاداش شما نزد من است، اگر اجازه می دهید، بپردازم. آن حضرت فرمود:

اجازه می خواهم که ابتدا با عموی خود ابوطالب علیْهِ السَّلام ملاقات کنم و برمیگردم.

ص: 131

پس از آن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نزد ابوطالب علیْهِ السَّلام رفت و داستان تجارت و حوادث آن را بیان کرد و گفت: می خواهم سود این سفر را به شما هدیه کنم. ابوطالب علیْهِ السَّلام از شدت محبّت، او را در آغوش کشید و پیشانی حضرتش را بوسید و گفت: دوست دارم از سود این تجارت، زنی در خور شخصیت تو برایت عقد کنم. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: هرچه شما بفرمایید، می پذیرم. آن حضرت پس از این گفت وگو، گرد و غبار سفر از تن خود شُست و لباس های نیکو پوشیده، عصر دوباره به خانۀ خدیجه علیهَاالسَّلام بازگشت. در این حال، خدیجه علیهَاالسَّلام از دیدار او به شوق آمد. خدیجه علیهَاالسَّلام از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پرسید: با سود این تجارت چه خواهی کرد؟ آن حضرت فرمود: عمویم ابوطالب علیْهِ السَّلام قصد دارد که همسری از خویشانم برایم خواستگاری کند. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: اجازه میدهی من برای شما زنی شایسته انتخاب کنم.

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: بله. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: زنی برای شما سراغ دارم که اهل مکّه و از خویشان ماست، و ثروتمند و با جمال و کمال بوده، پاکدامن، باعفت، سخاوتمند و پسندیده است، در کارها به شما کمک می کند و به کم قانع است.

در این هنگام، رخسار مبارک پیامبر اکرم گلگون شد، و عرق آن را شست و شو داد و سکوت کرد. خدیجه علیهَاالسَّلام دوباره سخن خود را تکرار نمود و عرض کرد: به خدا قسم! من در هیچ کاری با شما مخالفت نمی کنم، و از بذل مال در راه شما و اهدافت دریغ ندارم. در این حال، پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: او را معرفی کن.

خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: کنیز شما خدیجه!!! (1) شما را به کعبه و صفا قسم میدهم درخواست مرا بپذیرید. آنگاه سرشک اشک از دیدگانش جاری شد.

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در میان گریه و اشک با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم چنین گفت: اکنون برخیز و خویشان خود را برای خواستگاری نزد پدرم بفرست، و از جهت مهریه نیز نگران مباش، زیرا آن را از مال خود می پردازم.

ص: 132

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برخاست و نزد ابوطالب علیْهِ السَّلام آمد. عموهای دیگرش نیز حضور داشتند. به آنها فرمود: به خانه خویلد بروید و خدیجه علیهَاالسَّلام را برای من خواستگاری کنید. ابوطالب علیْهِ السَّلام گفت: ای برادرزاده ! ثروتمندان از خدیجه علیهَاالسَّلام خواستگاری کردند، و او به هیچ کس راضی نشد، در حالی که تو فقیر هستی؛ شاید شوخی کرده باشد. پس از گفت و گو به این نتیجه رسیدند که صفیّه خواهر خود، که عمه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود را به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام بفرستند، تا درباره این مطلب مهم تحقیق کند و معلوم شود که خدیجه علیهَاالسَّلام جدّی گفته یا نه.

صفیّه وارد خانه خدیجه علیهَاالسَّلام شد. خدیجه علیهَاالسَّلام دستور داد از وی پذیرایی کنند. صفیّه گفت: آنچه من شنیده ام راست است؟ خدیجه علیهَاالسَّلام جواب داد: بله. من به جلالت و امانت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پی برده ام، و ازدواج با او را پیروزی بزرگ میدانم، و مهریّه را نیز خود می پردازم. سپس هدیۀ با ارزشی به صفیّه داد، و او شاد و خرّم به خانه برگشت و به برادران خود خبر داد. (1) در این حال همه شاد شدند، جز ابولهب که کینۀ دیرینه داشت. ابوطالب علیْهِ السَّلام لباس زیبا به تن پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم پوشاند، و شمشیر هندی بر کمرش بست، و او را سوار اسب تازی کرده، عموهایش چون شمعی او را در بر گرفتند و به سوی خانۀ خویلد حرکت کردند. خویلد چون جمع بنی هاشم را دید احترام کرده، خوش آمد گفت و مقدم آنان را گرامی داشت. ابوطالب علیْهِ السَّلام لب به سخن گشود، و چنین گفت: ما از یک نژاد و فرزندان یک پدریم. اینک آمده ایم تا بین زن و مردی پیمان زناشویی ببندیم. خویلد گفت: آن زن و مرد کیانند؟ ابوطالب علیْهِ السَّلام جواب داد: بزرگ و سرور ما محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و دختر شما خدیجه! خویلد رخسارش دگرگون شد و گفت: شما از بزرگان عرب هستید و می دانید که چه کسانی از او تقاضای ازدواج کرده اند، و او نپذیرفت. کار محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم چه می شود که فقیر و تنگدست است؟ حضرت حمزه علیْهِ السَّلام بلند شد و گفت: این نشانه جهل و گمراهی توست. مگر نمی دانی که اگر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم طلب کند، ما هر چه داشته باشیم از او دریغ نمی کنیم. سپس با همراهان از آن جا خارج شدند.

ص: 133

وقتی که این خبر به خدیجه علیهَاالسَّلام رسید، از برخورد پدرش به شدّت آزرده شد و گفت: هر چه زودتر پسر عمویم ورقه را حاضر کنید. چون ورقه بر خدیجه علیهَاالسَّلام وارد شد و او را محزون دید، علّت ناراحتی اش را جویا شد.

خدیجه علیهَاالسَّلام جواب داد: چه گونه نگران نباشد کسی که مونس و پرستاری ندارد. ورقه: فکر میکنم تصمیم ازدواج داری. خدیجه علیهَاالسَّلام : همین طور است. ورقه: سران عرب و بزرگان تو را می خواستند، و برای رسیدن به تو رنج زیاد کشیدند، ولی همه را رد کردی.

خدیجه علیهَاالسَّلام : دلم نمی خواهد از مکّه بیرون بروم.

ورقه: عدّه ای از خواستگاران از جمله عتبه، شیبه، عقبة بن ابی معیط، ابوجهل و صلت بن ابی یهاب در مکّه بودند.

خدیجه علیهَاالسَّلام : اینها گمراهند. آیا غیر از این افراد کسی را سراغ داری؟

ورقه: شنیده ام که محمّد بن عبدالله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نیز تو را می خواهد. (1)

خدیجه علیهَاالسَّلام: ای پسر عمو! اگر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عیبی دارد بگو. ورقه مدتی سر به زیر انداخت، سپس گفت: محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از ریشه ای استوار و پایدار، و شاخه های گسترده، و خلقت زیبا و فضیلت فراوان و کمالات زیاد برخوردار است.

خدیجه علیهَاالسَّلام : آنچه تو گفتی، همه فضایل او بود، عیبش را بگو. سرانجام پس از مدتی گفت وگو، خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: من هر چه عیب او را جست و جو میکنم، باز از حُسن او سخن می گویی. ورقه: ای خدیجه! من کسی نیستم که بتوانم فضیلت و منزلت بی کران محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را توصیف کنم.

خدیجه علیهَاالسَّلام : من به عظمت و بزرگواری و منزلت او آگاه هستم و به این نتیجه رسیده ام که جز او را به همسری نگیرم.

ص: 134

ورقه: حال که چنین است، به تو مژده می دهم که او به زودی پیامبر و فرمانروای شرق و غرب خواهد شد. اگر همین امشب ترتیب ازدواج شما را بدهم چه مژدگانی به من میدهی؟

خدیجه علیهَاالسَّلام : تمام ثروت من در اختیار توست، هرچه می خواهی بردار. ورقه: از مال این جهان نمی خواهم. من شفاعت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در روز قیامت را می خواهم، زیرا رهایی و رستگاری آن جهان جز به تأیید و تصدیق او حاصل نمی شود. خدیجه علیهَاالسَّلام : من شفاعت تو را نزد آن حضرت تضمین می کنم . (1) پس از آن ورقه نزد خویلد رفت و گفت: این چه فکری است که در سر داری؟ چرا وسیلۀ نابودی خود را فراهم کرده ای؟

خویلد: مگر چه کرده ام؟

ورقه: دل خاندان عبدالمطلّب را آزرده، و برادرش را تحقیر کرده ای، و خواستۀ آنها را نپذیرفته ای. خویلد: ای پسر برادر! مقام و شخصیت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای همه روشن است، لیکن اگر او را بپذیرم، جواب خواستگاران قبلی را چه بگویم. آنها برای همیشه با من دشمن خواهند شد؛ به علاوه خود خدیجه علیهَاالسَّلام نیز با این امر موافقت نمی کند. ورقه: مردم عرب چون محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به پاکی و نیکی شناخته اند، از این جهت کارشکنی نمی کنند و خدیجه علیهَاالسَّلام نیز او را کاملا شناخته و به او دل بسته است؛ پس تا دیر نشده برخیز و دل بنی هاشم را به دست آور، بخصوص دل حضرت حمزه علیْهِ السَّلام را. خویلد و ورقه به خانه ابوطالب علیْهِ السَّلام آمدند. بزرگان بنی هاشم همه آن جا جمع بودند. ورقه کوبه درب خانه را به صدا درآورد. محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: ای خویشان من!

خویلد و ورقه در پشت درب خانه ایستاده اند و اجازۀ ورود می خواهند. حضرت حمزه علیْهِ السَّلام درب خانه را باز نمود و آنها را به داخل خانه راهنمایی کرد. ورقه و خویلد خطاب به اهل خانه چنین گفتند: همواره غریق نعمت بوده و خوش باشید، شرّ دشمنان از شما دور باد ای فرزندان زمزم و صفا!

ص: 135

ابوطالب علیْهِ السَّلام به گرمی جواب آنها را داد، ولی حضرت حمزه علیْهِ السَّلام گفت: من جواب کسی را که از وصلت با ما سر باز می زند، به خوبی نمیدهم. (1)

خویلد گفت: شما خود می دانید که خدیجه علیهَاالسَّلام زنی خردمند و داناست و من از میل قلبی او خبر نداشتم، حال که علاقۀ او را به شما دریافتم، از شما میخواهم که گذشته را فراموش کنید، و پوزش مرا پذیرا باشید.

حمزه علیْهِ السَّلام : شما برای ما محترم هستید، ولی ما از شما انتظار نداشتیم که این گونه با ما برخورد کنی. در این هنگام، ورقه گفت: محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم محبوب همه ماست. من هم با این وصلت موافق هستم، اما بهتر است این مسئله را فردا نزد بزرگان عرب مطرح کنیم، تا همه بدانند.

حمزه علیْهِ السَّلام : بسیار خوب. ورقه: خویلد چنان زبان گویایی ندارد که بتواند بزرگان عرب را قانع کند، خوب است که در کار خدیجه علیهَاالسَّلام مرا وکیل کند. خویلد: تو وکالت داری.

ورقه: این سخن را کنار کعبه بگو، همان جایی که بزرگان عرب اجتماع می کنند. سپس همه نزد کعبه آمدند و ورقه در جمع بزرگان عرب فریاد زد: روزگارتان به خیر و شادی باد ای ساکنان حرم! آنها نیز جواب دادند: اهلاً و سهلاً ای گویندۀ والا.

ورقه: ای مردم! آیا شما شخصیت خدیجه علیهَاالسَّلام را شناخته اید؟

مردم: بله در میان عرب و عجم نظیری ندارد.

ورقه: آیا درست است که زنی با این مقام به تنهایی زندگی کند؟

مردم: سران جهان خواستگار او بودند، ولی هیچ یک را نپذیرفت.

ورقه: خدیجه علیهَاالسَّلام تصمیم گرفته که با یکی از شخصیت های قریش ازدواج کند و پدرش خویلد مرا وکیل ازدواج او کرده است. حال وکالت خویلد را گوش کنید و فردا در خانۀ خدیجه علیهَاالسَّلام حاضر شوید. خویلد نیز در حضور مردم به ورقه وکالت داد، و مسئولیت را از دوش خود

ص: 136

برداشت، و نظر او را نافذ دانست. چون بزرگان قوم متوجّه موضوع شدند به خویلد گفتند: ما خواهان خدیجه علیهَاالسَّلام، لیکن او جواب داد که من مسئولیت ازدواج دخترم را از خود سلب کرده، و کفالت را به ورقه سپردم، و رأی او صائب است، و هیچ نظری بالای آن نیست. ورقه: مردم بدانید که خویلد دیوانه و مجبور نیست، و در کمال سلامت عقل می باشد، و من دخترش را به هر کس که بخواهم میدهم. مردم: شنیدیم و اطاعت می کنیم، و شهادت می دهیم . (1)

در این هنگام ورقه، روانه خانه خدیجه علیهَاالسَّلام ما شد، در حالی که بسیار شادمان بود.

وقتی که خدیجه علیهَاالسَّلام او را دید گفت: خوش آمدی! مثل اینکه قضیه را حل کردی.

ورقه جواب داد: بله مبارک باشد. اختیار از پدرت گرفتم و وکیل تو شدم، فردا تو را برای محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عقد میکنم. خدیجه علیهَاالسَّلام از این سخن خوشحال شد، و جایزه ای به ارزش پانصد دینار طلا به او داد.

ورقه: من شفاعت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را می خواهم و چشم به مال دنیا ندارم. خدیجه علیهَاالسَّلام : جایزۀ شفاعت هم داری. (2)

ورقه: ای دختر برادر! اینک خانه را آراسته، و وسایل مهمانی و پذیرایی را آماده کن، و چنان مهمانی تشکیل بده که نظیر نداشته باشد، و دشمنان را مأیوس کن، زیرا که بزرگان عرب فردا به خانه تو می آیند. خدیجه علیهَاالسَّلام بی درنگ دستورات لازم را صادر کرد، و هشتاد نفر از کنیزان و غلامان وسائل جشن را مهیا کردند، و میوه و شیرینی و طعام به بهترین صورت تهیه شد. در این بین ورقه به خانه ابوطالب علیْهِ السَّلام آمد و موضوع عقد خدیجه علیهَاالسَّلام را به اطلاع آنان رساند.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای ورقه دعا کرد. ابوطالب علیْه السَّلام گفت: اینک قلبم آرام شد. سپس به تدارک لوازم مهمانی و مراسم عقد پرداخت.

فردای آن روز بزرگان و اشراف قریش به خانه خدیجه علیهَاالسَّلام آمدند. در این میان

ص: 137

ابوجهل وارد مجلس شد، و یک راست به طرف صندلی باشکوهی رفت که مخصوص پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود. «میسره» غلام خدیجه علیهَاالسَّلام فریاد برآورد و به ابوجهل گفت: برگرد و سر جای خود بنشین. ابوجهل نیز شرمسار برگشت و در جای خود نشست. در این هنگام پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در حالی که حضرت حمزه علیْهِ السَّلام با شمشیر کشیده پیشاپیش او حرکت می کرد، و فرزندان عبدالمطلّب بر گردِ او حلقه زده بودند وارد مجلس شد. حمزه علیْهِ السَّلام خطاب به حاضرین چنین گفت: ادب را رعایت، سخن را کوتاه کنید، این محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برگزیدۀ خدای صاحب اقتدار است و در صورتش نور موج می زند، و دارای هیبت و شوکت و وقار است.

در این حال، پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عمامه ای سیاه بر سر، پیراهن عبدالمطلّب علیْهِ السَّلام در بر، عبای الیاس علیْهِ السَّلام بر دوش، کفشهای شیث علیْهِ السَّلام در پا، عصای ابراهیم علیْهِ السَّلام در دست و انگشتری از عقیق سرخ در انگشت داشت، و جمال درخشانش چنان خیره کننده بود که همه مبهوت شدند. او خرامان راه می رفت و قریش جملگی از جا برخاستند و ادای احترام کردند و حضرتش را بر صندلی مخصوص نشاندند.

عاجِلَةً وآجِلَةً، وَ لَهُ وَ رَبِّ هذَا الْبَیْتِ حَظٌّ عَظِیمٌ وَ دِینٌ شایِعٌ و رَأَیٌ کامِلٌ». (1) «حمد و سپاس خداوند این خانه کعبه را سزاست که ما را از نسل ابراهیم علیْهِ السَّلام و نژاد اسماعیل علیْهِ السَّلام قرار داد، و ما را در حرم امن فرود آورد، و ما را حاکمان بر مردم نمود، و برکاتش را در این شهری که هستیم، بر ما ارزانی فرمود.

این محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برادرزادۀ من است، که اگر مقامش با هر فردی از قریش سنجیده شود از او برتر آید، و با هر کدام از آنها مقایسه شود، از او بالاتر و فزون تر باشد، شخصی که در میان انسان ها نظیر ندارد، گرچه او از نظر مالی تهی دست است، ولی مال و ثروت، عطای الهی است که به قدر نیاز به افراد داده می شود، و آن همچون هیئت عبوری و سایۀ گذرا و عاریتی است. او مشتاق ازدواج با خدیجه علیهَاالسَّلام است، و خدیجه علیهَاالسَّلام نیز به این ازدواج علاقه مند است، اینک نزد تو [ورقة بن نَوْفَل] آمده ایم تا با رضایت و امر خدیجه علیهَاالسَّلام او را از شما خواستگاری کنیم، و مهریّۀ او بر عهدۀ من است هر چه خواستید از نقد و نسیه می پردازم، سوگند به پروردگار این کعبه، محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دارای بهره ای بزرگ و دینی مشهور و اندیشه ای کامل است».

سپس ابوطالب علیْهِ السَّلام سکوت نمود، آن گاه ورقة بن نوفل سخن گفت ولی در سخن گفتن، لکنت زبان پیدا کرد، و از ادامه سخن درمانده شد، با اینکه یکی از کشیشان

ص: 139

مسیحی بود.

در این هنگام خدیجه علیهَاالسَّلام به زبان آمد و خطاب به (پسر عمویش) ورقه گفت:

«ای عمو! گرچه تو در مجلس و حضور مردم از من مقدّم تر هستی، ولی از جان من مقدّم تر نیستی، ای محمّد! من خود را به عقد ازدواج تو درآوردم، و مهریّۀ آن را خودم بر عهده گرفتم، به عمویت ابوطالب علیْهِ السَّلام دستور ده تا شتری قربانی کند، و جشن عروسی را برقرار سازد، و تو هم صاحب اختیار همسر خود هستی».

در این هنگام ابوطالب علیْهِ السَّلام به حاضران گفت:

«گواهی دهید که خدیجه علیهَاالسَّلام ازدواج با محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را پذیرفت و مهریّۀ آن را بر عهده خود گرفت». . در این هنگام ابوجهل بلند شد و به تمسخر گفت:

«ما شنیده بودیم که مرد مهریّۀ زن را بدهد، ولی نشنیده بودیم که زن مهریّۀ خود را پرداخت کند!».

ابوطالب علیْهِ السَّلام خشمگین شد و گفت:

«اگر مرد، کسی چون پسر برادر من باشد، زن بالاترین مهریه را می پردازد، ولی اگر مرد، کسی مثل تو باشد، زن مهریه را می گیرد».

وقتی که خطبه عقد ازدواج خوانده شد، منادی در آسمان ندا داد: «خداوند، طاهر و طاهره، صادق و صادقه را به ازدواج یکدیگر درآورد، و توسط جبرئیل بر درب و بام جهان عطر افشانده شد، و هر کس سؤال کند که این عطر از کجاست؟ جواب میشنود که این عطر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است».

آنگاه ابوطالب علیْهِ السَّلام شتری قربانی کرد، و ولیمه عروسی را برقرار نمود، و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم همسرش حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام وارد شد. در این هنگام عبدالله بن غنم یکی از قریشیان اشعار زیر را خواند:

1. هنیئاً مرئیاً یا خدیجة قد جَرَت لک الطّیر فی ما کان منک بأسعد

2. تزوّجْته خیر البریّة کلّها ومن ذا الّذی فی النّاس مثل محمّد

ص: 140

٣. وبشَّر به البرّان عیسی بن مریم و موسی بن عمران فیا قرب موعد

4. أقرّت به الکتاب قِدْماً بأنّه رسول من البطحاء هادٍ و مهتدٍ

١. ای خدیجه! گوارا و مبارک باد تو را که پرندۀ همای بخت تو به سوی سعادت و خوشبختی به پرواز درآمد.

2. چرا که با برترین همۀ انسانها ازدواج نمودی، چه کسی در میان مردم همچون محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم دارای مقامات عالی است؟

٣. دو راستگو و نیکوکار یعنی حضرت عیسی علیْهِ السَّلام و حضرت موسی علیْهِ السَّلام به ظهور او مژده داده اند، و زمان ظهور چه قدر نزدیک شده است.

4. از روزگاران پیش، نویسندگان اقرار کرده اند که در سرزمین بطحاء، پیغمبری راهنما و هدایت شده طلوع خواهد کرد». (1) پس از مراسم عقد و جشن، پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برخاست تا همراه ابوطالب علیْهِ السَّلام به خانه اش بازگردد، خدیجه علیهَاالسَّلام با کمال مهر و محبت به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عرض کرد:

«الی بیتک، فبیتی بیتک، وأنا جاریتک». (2)

«بفرما به خانه خودت ، خانه من، خانه توست و من کنیز تو هستم». به راستی که این سخن حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بیانگر نهایت تواضع، اخلاص، ایثار آن حضرت و خردمندی اوست که این گونه در برابر همسرش تواضع نموده و خود را در اختیار آن حضرت در حد کنیز پایین آورد. بدین گونه حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به گفته های قبلی خود جامه عمل پوشاند، و به

ص: 141

افتخار همسری اشرف مخلوقات دست یافت و بیشترین نقش را در پیشبرد اهداف رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ایفا کرد.

از گفتنیها اینکه: خداوند به جبرئیل وحی کرد به بهشت فرود آی، و مقداری از مُشک و عنبر از آن جا برگیر و بر کوههای مکّه بیفشان، جبرئیل به این دستور عمل کرد، باران عطر بر کوه ها و خانه ها و راه های مکّه بارید، بوی دل انگیز عطر بهشتی سراسر فضای مکه را فرا گرفت، به گونه ای که هر مردی با همسرش ملاقات می کرد، از همسرش می پرسید: این بوی خوش از کجاست؟ همسر در جواب می گفت:

«هذا مِنْ طِیبِ خَدِیجَةُ علیهَاالسَّلام و مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم » «این بوی دل انگیز از بوی خوش ازدواج خدیجه علیهَاالسَّلام و حضرت مُحَمَّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است». (1)

8. یا حُسْنها فی حُلْیِها والحلم منها مُتَّضَح

9. هذا الأمینُ محمّدٌ ما فِی مَدائحِهِ کَلَح

10. صَلُّوا عَلَیه تَسْعَدوا وَاللهُ عَنْکم قَد ْصَفَح

١. شادی باگشایش فرا رسید، و هر گونه نحوست و ناگواری برطرف شد.

2. نورهای تابان ما چهره برافروخت، و فصل شادکامی و سعادت جلوه کرد.

٣. به خاطر وجود حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است که در دشت و سرزمین بطحاء (در همه جا) به نیکی یاد می شود.

4. هرگاه احمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با همه خلایق مقایسه شود، او برتری بر همه یابد.

5. و برای قبیلۀ قریش، عظمت و شکوه محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آشکار گشت.

6. و به طفیل وجود او همای خوشبختی و سعادت همیشگی به پرواز درآمد.

7. خوشبختی ای که به خدیجه علیهَاالسَّلام دختر کمالات و ارزش ها پیوست، خدیجه علیهَاالسَّلام همان دریای فضیلت است که دست یابی به او موجب لبریز شدن از ارزش ها و کمالات است.

8. به راستی خدیجه علیهَاالسَّلام چه قدر بانوی شکوهمند و آراسته است، و حلم و آرامش او چه قدر تابان و چشمگیر می باشد.

9. این محمّد امین است که در مدح و وصفش، هیچ گونه نقطه تاریکی نیست.

10. و به او درود بفرستید تا صعود کنید و خوشبخت شوید، و خداوند به برکت وجود او، شما را مورد بخشش و لطف سرشارش قرار دهد). سپس بانوان بنی هاشم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را در همان مجلس به مقابل حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آوردند، و آن تاج مخصوص عروسی را که بر سر خدیجه علیهَاالسَّلام بود برداشتند و بر سر پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نهادند، و شادی و خوشحالی نمودند... و به خدیجه علیهَاالسَّلام خطاب کرده و گفتند:

«ای خدیجه! امشب تو به امری اختصاص یافته ای که از قبایل عجم و عرب هیچ کس جز تو به آن اختصاص نیافته، و جز تو به آن مقام نرسیده است، این موهبت بر تو مبارک باد، و این افتخار و عزّت و شرافت پر میمنت را به تو تبریک عرض می کنیم».

ص: 144

در جلوة سوّم نیز صفیّه اشعاری به عنوان سرود شادی خواند، سپس خدیجه علیهَاالسَّلام را کنار حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نشاندند، و همه از آن خانه خارج شدند، خدیجه علیهَاالسَّلام با بهترین و شادمان ترین حال در محضر حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نشست.

جبرئیل به فرمان خدا، به بهشت رفت و از آن جا عطر بهشتی را برگرفت و به سرزمین مکّه آمد و از آسمان مکّه همۀ کوه ها و کوچه ها و خانه های مکّه را عطرافشانی کرد، به طوری که بوی خوش بهشت در همه جا پیچید، و همه این موهبت را به خاطر جشن عروسی حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و خدیجه علیهَاالسَّلام دانستند. (1) پس از سرودخوانی عمّۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و شادمانی نزدیکان و حاضران، بانوان هاشمی رو به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نمودند و به عنوان مبارکباد چنین گفتند: «ای خدیجه! اینک تو به افتخار همدمی و همسری جوانی شکوهمند نایل آمدی، که هیچ دختری در کران تا کران گیتی جز تو به این مقام نرسیده است؛ پس این موهبت بزرگ بر تو مبارک باد و ما این فخر و شرافت را بر تو مبارکباد می گوییم». و آن گاه همگان از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و خدیجه علیهَاالسَّلام خداحافظی نمودند و آن دو را در راه زندگی جدید به خدای کعبه سپردند.

و بدین سان این پیوند مبارک، با درایت و ژرف اندیشی محمدی و خردورزی و آینده نگری و ابتکار آن دخت کمال، به بهترین صورت تحقق پذیرفت و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به تقاضای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به اقامتگاه باشکوه و معنویت او گام نهاد.

از آن لحظات به یادماندنی بود که دیگر خدیجه علیهَاالسَّلام هماره احساس می نمود که نیک بختی در کامل ترین شکل به او روی آورده و خورشید خوشبختی اش طلوع نموده و همای سعادت در آسمان زندگی اش به پرواز درآمده است؛ چرا که او به بزرگترین آرزوی خویش - که همدمی و همراهی با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم - رسیده بود.

ص: 145

برگزیده است.

موج شادی و شادمانی کران تاکران دل نا آرام او را گرفت، و از آن جا موج برداشت و خانه و زندگی و دفتر بزرگ تجارت و مدیریت او را نیز در بر گرفت، و در اندک زمانی این موج شادی به امواجی تبدیل گردید که خانه های مکه و محفل ها و انجمن های مردم آن شهر و دیار، و از پی آن همه منطقه را در نوردید. واکنش ها در برابر این خبر شگفت آور، وصف ناپذیر و گوناگون بود:

الف) شادی و شادمانی از سوی خاندان بزرگ بنی هاشم؛ چرا که آنان پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را نیک می شناختند، که هم از نظر زیبایی سیما و شادابی و طراوت جوانی بی نظیر است و هم از نظر اندیشه و خرد، وفا و صفا، امانت و درستکاری، ایمان و اخلاص، آزادگی و دادمنشی و سبک و سیره، سرشار از شکوه و معنویت و والایی است، و حتی ناچیز ترین نقطه ناخوشایند . که در جامعه و روزگار او رواج داشت - بر زندگی آن جوان بی همتا سایه نیفکنده بود، و هم خدیجه علیهَاالسَّلام را نیک می شناختندکه دخت خرد و کمال، اندیشه و جمال، پروا و پاکی و آزادمنشی و معنویت است و از نظر ظاهر و باطن، سیما و سیره، مدیریت و اقتصاد و خوشنامی و اعتبار در چه شرایط و اوجی ایستاده است. از این رو واکنش آنان در برابر خبر شادی بخش پیوند پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام موج شادی و سرور بود.

ب) امّا واکنش تاریک اندیشان و دنیاپرستان و زورمداران و حسادت ورزان، احساس شکست و ناکامی و کینه و و انتقام جویی بود؛ چرا که برای رسیدن به این آرزو که دختران خویش را به خانه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم گسیل دارند، و افتخار پیوند او را نصیب خود سازند و یا بتوانند افتخار پیوند و امضای زندگی مشترک با خردمندترین و ثروتمندترین و پاک ترین دختر حجاز را از آن خویشتن نمایند، بر باد رفته می دیدند.

ج) و واکنش دختران همسن و سال و همانندهای خدیجه علیهَاالسَّلام و نیز جوانانی که در آرزوی ازدواج با آن دخت خرد و کمال بودند، حسرت و دریغ از ناکامی بود؛ برای نمونه، ابوجهل که یکی از زورمداران و زرداران مکّه بود، به گونه ای در این مورد دستخوش حسادت و حقارت گردید که گفت: «یا عَجَباه! اَلْمَهْرُ عَلَی النِّساءِ لِلرِّجال؟!»

ص: 147

«شگفت رویدادی است، شگفت!!! ما بسیار دیده بودیم که مردان مهریۀ زنان را می پردازند، اما ندیده بودیم که زنان مهریه خویش را به مردان زندگی خویش هدیه کنند!

حضرت ابوطالب علیْهِ السَّلام شجاعانه به او پاسخ داد که: ای کم خرد و فرومایه! چه میگویی؟ به جوانمردی همانند محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، هم دختر می دهند و هم مهریه اش را خود هدیه می کنند؛ اما مردک کم خرد و تاریک فکری چون تو، اگر هدیه ای کلان هم به دخت پاکروش و پاک منشی برای ازدواج با او تقدیم دارد پذیرفته نمی شود و پاسخ مثبت نخواهد شنید.

د) و پاره ای نیز ناآگاهانه بدان دلیل که هم شأن و همسان بودن در زندگی مشترک را تنها در ارزش های ظاهری و قدرت و ثروت باد آورده می نگریستند، به صورت ناآگاهانه و غرض ورزانه ای در گوشه و کنار به عیب جویی دخت نوگرا و کمال جو و روشن اندیش حجاز پرداختند که:

چگونه او با این جمال و کمال و ثروت و امکانات و استقلال و مدیریت یک سازمان بزرگ اقتصادی و اجتماعی خویش، با فردی آماده ازدواج می گردد که با همه آراستگی به وفا و امانتداری و ارزش های والای انسانی، به هر حال جوانی یتیم است و از ثروت و امکانات مالی و مادی چیزی ندارد!

به همین دلیل است که با رسیدن این زمزمه های ناآگاهانه و غرض ورزانه به گوش آن دخت خرد و تدبیر، برای توجیه آنان و روشنگری درباره تصمیم خردمندانه و شایسته و تاریخ ساز خویش، ضیافت بزرگی تشکیل میدهد و انبوهی از زنان و دختران را دعوت می کند و بر سر میز شام، رو به آنان، ضمن سخنانی کوتاه و کوبنده و روشنگر می گوید: ای گروه زنان و دختران! به من گزارش شده است که پاره ای از شما در مورد پیوندم با محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و به چون و چرا و خرده گیری پرداخته و یا عیب جویی کرده اید؛ من می خواهم از شما بپرسم که: آیا در سراسر مکّه و حجاز و در گستره جهان، انسانی والاتر و بالاتر و برتر از این جوان اندیشمند و پاکروش، از نظر آراستگی به ارزش های انسانی و فضیلت اخلاقی سراغ دارید؟ آیا جوانی زیباتر و پرشکوه تر از او تاکنون دیده اید؟ هر کس در ازدواج خویش آرزوها و آرمان ها و ملاک هایی دارد و من

ص: 148

شیفته جمال و کمال و سیما و منش مترقّی و اندیشۀ والا و کردار انسانی محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هستم و در این راه، نه خرده گیری ناآگاهان می تواند مانع راه و انتخاب سنجیده و حساب شده ام گردد، و نه حسادت حسودان و نه بداندیشی و غرض ورزی مغرضان، و به خواست خدا خویشتن را در زندگی پیروز و سرفراز و به آرزوی بزرگ خویش رسیده می نگرم.

زنان و دختران سرشناس حجاز با شنیدن سخنان روشنگر و اندیشمندانۀ حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام لب فرو بستند، چرا که چیزی برای گفتن نیافتند. (1)

«إنَّ اللهَ زَوَّجَ الطّهِرَةَ بِالطّاهِرِ الصّادِقِ».

«همانا خداوند بانوی پاک را همسر مردی پاک و راستین نمود».

در این هنگام پرده از جلو چشم ها کنار رفت، حوریان بهشتی بر مجلس عقد خدیجه علیهَاالسَّلام با محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عطرافشانی کردند، و همه گفتند: «هذا مِنْ طَیِّبٍ»؛ این بوی خوش از وجود این پاک مرد، سرچشمه گرفته است. (1)

«سیّد احمد سایح» از علمای اهل سنّت در کتاب «الأضواء فی مناقب الزهراء علیهَاالسَّلام » می نویسد:

«وقد ظلّ رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] یحبّها و یذکرها و یثنی علیها حتّی بعد انتقالها الی الرفیق الأعلی... و کان رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] اذا اهدی الیه تقول: اذهبوا به الی بیت فلانة فانها کانت صدیقة لخدیجة» (1)

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم همیشه او (خدیجه علیهَاالسَّلام ) را دوست داشته و او را یاد می نمود و بر وی درود می فرستاد، حتّی بعد از انتقال او به رفیق اعلی ... و وقتی که برای پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هدیه ای آورده می شد می فرمود: آن را به خانه فلان زن ببرید زیرا که او دوست خدیجه علیهَاالسَّلام بوده است».

عایشه گوید:

«بر هیچ یک از همسران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم همانند خدیجه علیهَاالسَّلام حسد نورزیدم ... پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم زیاد نام او را می برد. چه بسا حضرت گوسفندی را قربانی می کرد و آنرا برای دوستان خدیجه علیهَاالسَّلام می فرستاد». (2)

همچنین عایشه می گوید:

«روزی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را به غضب در آوردم و با تصغیر کلمۀ خدیجه علیهَاالسَّلام، او را مسخره کردم. حضرت مرا از این کار منع کرد و فرمود: خداوند به من محبت خدیجه علیهَاالسَّلام را روزی کرده است». (3)

باز از عایشه نقل شده که گفت:

«کان رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] لا یکاد یخرج من البیت حتّی یذکر خدیجه فیحسن الثناء علیها والاستغفار لها فذکرها ذات یوم فحملتنی الغیرة فقلت عوضک الله من کبیرة السنّ، قال: فرأیت رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ] غضب غضباً

ص: 151

شدیداً ...». (1) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از خانه بیرون نمی آمد، مگر اینکه خدیجه علیهَاالسَّلام را یاد می کرد و برایش استغفار می نمود. روزی از او یاد کرد و من حسد بردم و گفتم: او پیرزنی بیش نبود. خدا بهتر از او را به شما عوض داده است؟! (2) پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم خشمگین شد و فرمود: نه به خدا قسم که بهتر از او را به من نداده است؛ خدیجة و این مثل خدیجة، صدّقتنی حین کذّبنی الناس و وازرتنی علی دین الله و أعانتنی بمالها خدیجه! و دیگر کجاست مثل خدیجه؟ او به من ایمان آورد آن هنگام که مردم مرا انکار می کردند. او مرا تصدیق کرد آنگاه که مردم مرا تکذیب می نمودند. او با مال خود مرا یاری کرد و خداوند از میان همسران فقط از خدیجه علیهَاالسَّلام به من فرزند داد». و گویند: هر وقت که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نام خدیجه علیهَاالسَّلام را می شنید، گریه می کرد و نیز روایت شده:

«زمانی پیرزنی بر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد شد، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بر او تلطف و مهربانی نمود، پس از خروج او عایشه علت آنرا جویا شد، حضرت فرمود: این بانو در زمان خدیجه علیهَاالسَّلام بر من وارد می شد». (3)

عایشه می گوید:

«هیچ یک از زنان پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم مانند خدیجه علیهَاالسَّلام مورد رشک و حسادتم قرار نگرفت با وجود اینکه هرگز او را ندیده بودم، و علتش این

ص: 152

بود که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از خدیجه علیهَاالسَّلام بسیار یاد می کرد و زبان به مدح و تعریفش می گشود، خاصه اینکه خداوند از طریق وحی به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم خبر داده بود که خدیجه علیهَاالسَّلام را کاخی بس مجلّل و پر شکوه در بهشت ارزانی داشته است». (1)

همچنین وی از رفتار گستاخانۀ خود با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم حکایت کرده و می گوید:

«روزی هاله خواهر خدیجه علیهَاالسَّلام از پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم اجازه خواست تا وارد شده و حضرت را دیدار نماید. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که گویی با شنیدن صدای هاله به یاد صدای خدیجه علیهَاالسَّلام افتاده بود، حالش به شدت دگرگون گردید. من که از رفتار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، حسادتم به خدیجه علیهَاالسَّلام سخت تحریک شده بود، بلافاصله گفتم: چقدر از آن پیرزن بی دندان قریشی یاد می کنی ، مدت هاست که او مرده و خداوند بهتر از او را به تو ارزانی داشته است ؟!!

پس از این اعتراض، دیدم که چهره رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برافروخت و به شدت غضبناک شد، به حدی که موهای جلوی سر مبارکش از شدت غضب تکان خورد و آن چنان حالش دگرگون شد که مانندش را فقط به هنگام نزول وحی در آن حضرت دیده بودم که نگران دستورهای آسمانی بود تا پیام رحمت نازل شود یا عذاب». (2)

ص: 153

دیگر از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که مدعی در تاریخ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هستند تفاوت عمده این بود که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام خودش را برای پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می خواست و هویت خود را در کنار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم می جست ولی آنها پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را برای خودشان می خواستند، لذا او همه هستی اش از مال و جان و آبرویش را برای پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هزینه کرد ولی آنها بعدها از پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برای خود هزینه کردند. «سید احمد سایح» از علمای اهل سنّت در کتاب «الأضواء فی مناقب الزهراء علیهَاالسَّلام » می نویسد: «لقد اکرم الله عزوجل امّ المؤمنین السیدة خدیجة سیّدة نساء العالمین رضی الله عنها بأکرم خصوصیته، و هی انّ الله تعالی جعل ذرّیة المصطفی [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] منها. ولقد کانت رضی الله عنها نعم الزوجة الصالحة التی اعانت رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] بنفسها و مالها...». (1)

«خداوند عزوجل امّ المؤمنین خدیجه سرور زنان عالمیان رضی الله عنها را به کریم ترین خصوصیت تکریم کرده است، و آن اینکه خداوند متعال ذرّیّۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را از ذرّیّۀ او تعیین نموده است. و او رضی الله عنها بهترین همسر صالحی بود که با جان و مالش به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم کمک نمود...».

«ذهبی» که از مورخین و علمای اهل سنّت است درباره حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مینویسد:

«خدیجة أم المؤمنین و سیّدة نساء العالمین فی زمانها... و مناقبها جمة، وهی ممّن کمل من النساء، کانت عاقلة جلیلة دیّنة مصونة کریمة، من اهل الجنة، و کان یثنی علیها، و یفضّلها علی سائر امّهات المؤمنین و یبالغ فی تعظیمها، بحیث انّ عائشة کانت تقول: ما غِرتُ من امرأة ما غِرتُ من خدیجة، من کثرة ذکر النّبی [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] لها. و من کرامتها انّه لم یتزوّج امرأة قبلها، و جاءه عدة أولاد، ولم یتزوّج علیها قطّ، ولا تسری الی ان قضت

ص: 155

تحبها، فوجد لفقدها، فاتنّا کانت نعم القرین» (1) «خدیجه علیهَاالسَّلام مادر مؤمنان، و سرور زنان عالمیان زمان خود بود... و مناقبش بسیار است. او از جمله کسانی است که به کمال رسیده و عاقل، جلیل القدر، خود نگه دار و کریم و از اهل بهشت می باشد که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم او را ستایش نموده و بر دیگر زنانش برتری داده و در تعظیمش مبالغه نموده است به طوری که عایشه می گفت: من بر زنی همچون خدیجه علیها السّلام رشک نبردم به جهت آنکه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بسیار او را یاد می نمود. و از جمله کراماتش این است که قبل از او با زنی دیگر ازدواج نکرده و تنها او بود که برایش تعدادی فرزند آورد، و تا او زنده بود با کس دیگری ازدواج نکرد، و کنیز هم برای خود نگرفت تا وقتی که خدیجه علیهَاالسَّلام از دنیا رفت، و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با نبود خدیجه علیهَاالسَّلام خودش را تنها دید، و چه خوب همنشینی برای پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود».

و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم روزی به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فرمود:

«آیا نمی دانی که خداوند مرا در بهشت همسر تو نموده است.» (1)

همچنین فرمود:

«وکنت لها عاشقاً فسألت الله ان یجمع بینی وبینها». (2) « من در زندگی مشترک، به خاطر بینش و منش مترقی خدیجه علیهَاالسَّلام و جمال و کمالش به او عشق می ورزیدم. به همین جهت از بارگاه خدا خواستم که در سرای جاودانه نیز ما را همراه و همنشین سازد». « بانو عایشه بنت الشاطی» در این باره می نویسد: «خدیجه دختر خویلد علیهَاالسَّلام اشرف اُمّهات مؤمنین است و نزدیک ترین همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و عزیز ترین آنها نزد آن بزرگوار، هم در زندگی دنیا و هم پس از مرگ است. 25 سال به تنهایی مورد مهر و احترام رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قرار داشت و هیچ زنی در این افتخار با او شریک نیست. در سال های نخستین اسلام، سال های رنج و مشقّت، در کنار آن حضرت جای داشت و کمک و همراهی می کرد و دشواری هایی را که آن بزرگوار در راه رسالتش از جانب قریش می دید، آسان می کرد... خدیجه علیهَاالسَّلام ایمان آورد و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آن وجود مقدس را گردن نهاد و به رسالتش اطمینان کرد و امیدوارانه در کنار آن حضرت می کوشید. نسبت به همسر بزرگوارش دارای چنان محبتی سرشار بود که در راهش جان می داد و آماده نابود شدن بود. انگار قریش، بر اطمینان خدیجه علیهَاالسَّلام و ایمان او که چون کوه استوار بود، لرزشی وارد نساخت. سران ایل و تبار خدیجه علیهَاالسَّلام به آن پیامبر بدگمان بودند و او را جادوگر و دیوانه می خواندند، ولی خدیجه علیهَاالسَّلام به یکتا مردی که دوستش می داشت و راستگویش می دانست معتقد بود و تا آخرین رمق به او ایمان داشت ... زمانی که

ص: 157

خدیجه علیهَاالسَّلام در چنان موقعیت تاریک و پیچیده (شعب ابی طالب ) از دنیا رفت، آغاز مرحله ای سخت از مراحل مبارزه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود؛ زیرا پس از او، مکه بر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تنگ شد و نتوانست بماند و هجرت به مدینه که تاکنون، بلکه برای همیشه، مبدأ تاریخ مسلمانان است، رخ داد. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هجرت کرد و هنوز در دلش خاطراتی از نخستین محبوبه بر جای بود، و هیچ یک از زنان آن حضرت که پس از خدیجه علیهَاالسَّلام آمدند، حتّی عایشه نتوانستند این یادگار زنده را از قلب آن حضرت بیرون کنند و یا اندکی آتش آنرا فرو نشانند». (1)

ادب و تواضع خود را کنیز و خدمتگزار او خواند، و اظهار داشت:

«به خانۀ خودت خوش آمدی. خانه، خانۀ توست، من نیز کنیز تو هستم». (1) همچنین در سراسر زندگی مملو از مهر و محبت خود نسبت به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، همواره بهترین پاور و مهربانترین مونس و وزیر و مشاور کارآمد آن حضرت بود؛ به طوری که نوشته اند:

«کانت خدیجة علیهَاالسَّلام وزیرة صدق علی الاسلام و کان رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم یسکن الیها». (2) «خدیجه علیهَاالسَّلام وزیر راستین اسلام بود و رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم با [ مهر و ملاطفت ] او آرامش خاطر می یافت». پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم قبل از بعثت، هر ماه چند روز و هر سال ماه رمضان را برای عبادت و نیایش عارفانه به غار حرا می رفت و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نه فقط مانع اجرای برنامه عبادی همسرش و رفتن او به غار چرانمیشد، که خود نیز مشوق آن حضرت بود و هر بامداد و شامگاه او را بدرقه می کرد و در هنگام بازگشت به پیشوازش میرفت. گاه برایش آب و غذا می برد و مواظب بود تا خلوت همسرش با پروردگارش را به هم نزند و گاه غلامان و نزدیکان خود را در اطراف کوه حرا به مراقبت از جان گرامی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم میگماشت و خود به انتظار بازگشتن محبوبش به سر می برد. (3) لذا به خاطر این حُسن رفتاری که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در طول زندگی خود، با پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داشت، خداوند به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود:

ص: 159

« به خدیجه علیهَاالسَّلام بشارت بده به خانه ای در بهشت از - قصب - یعنی مروارید که در آن - صَخَب - و - نصب - یعنی سر و صدا و رنج و درد ، وجود ندارد». (1) «ابن حجر عسقلانی» در کتاب «فتح الباری شرح صحیح البخاری» در شرح این حدیث از «سهیلی» نقل می کند که: «تعبیر - قصب - از این جهت است که آن بانوی بزرگوار، گوی سبقت را از همه بانوان جهان ربوده است. و تعبیر - صَخَب - از این جهت است که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام هرگز با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم درگیر نشد، صدایش را بلند نکرد، سر و صدا ایجاد نکرد و خانه را محیط امن و آرام برای آن حضرت قرار داد. و تعبیر - نصب - هم از این جهت است که وی برخلاف برخی همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هرگز آن حضرت را نیازارد. از این رهگذر، خداوند قصری در بهشت به آن حضرت عطا فرمود که محیط آرام، بی سر و صدا و بدون اذیّت و آزار باشد». (2) آری حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام کمال حسن رفتار را با همسرش پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم داشت، از اینرو رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نیز همواره به خدیجه علیهَاالسَّلام چه در زمان حیات او و چه بعد از رحلت جانسوز او، عشق می ورزید؛ چنان که روایت شده:

«کان لها محبّاً و بها وامقا» (3) « پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نسبت به خدیجه علیهَاالسَّلام محب و علاقه مند بود». بنابراین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نهایت محسن رفتار را با همسر خود داشت و آیین شوهرداری را به گونه ای نیکو به مرحله اجرا گذاشت. «دکتر علی ابراهیم حسن» در این باره می نویسد:

ص: 160

هرگاه بخواهیم نمونه ای از یک همسر با اخلاص و پاکدامن و زنی باوقار و خردمند نشان دهیم، بهتر از خدیجه امّ المؤمنین علیهَاالسَّلام نمی توانیم پیدا کنیم ». (1)

همراه میشد.

«علّامه ملّا محمّد باقر مجلسی قدِّسَ سِرُّه» به نقل از صحاح ستّۀ اهل سنت در این باره می نویسد:

«در آن ماه رمضان که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در کوه حِرا به سر می برد و وحی و بعثت آغاز می شد، امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام و خدیجه علیهَاالسَّلام و یکی از غلامان در حضورش بودند». (1)

زمانی که امر نبوّت نزدیک بود این خلوت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به درازا کشیده شد که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام تمام این مدت را به تنهایی گذراند. چنین عبادت های طولانی به طور طبیعی می توانست موجب ناراحتی، دلشوره ها و نگرانی های مختلفی برای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام شود، اما او نه تنها اعتراض نمی کرد، بلکه با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم همراهی نیز می نمود، لذا پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم عمّار یاسر را نزد همسرش حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فرستاده و پیام دادند که: «ای خدیجه! گمان نکن کناره گیری من به خاطر بی اعتنایی به توست، بلکه پروردگارم چنین فرمود تا امر خود را اجرا کند. جز خیر و سعادت فکر دیگری نکن. خداوند هر روز، چند بار به خاطر تو، به فرشتگان بزرگش مباهات می کند. پس وقتی که شب شد، در را ببند و در بستر خود استراحت کن». (2)

معقول زن، اگر در محیطی محبت آمیز و همراه با حفظ حریم های اخلاقی باشد، امری پسندیده تر و جذاب خواهد بود. همچنین اگر این خواسته ها به صورت غیر مستقیم انجام گیرد، در تحکیم روابط خانوادگی و افزایش محبت تأثیری فوق العاده خواهد داشت. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام خدمات زیادی را در خانه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم انجام داده و صدمات فراوانی متحمل شده بود، از اینرو به صورت طبیعی می توانست انتظارات و توقعاتی را نیز از آن حضرت داشته باشد، اما او هیچگاه خواسته های شخصی خویش را به صورت مستقیم بیان نمی کرد بلکه سعی می نمود که آنها را به عنوان یک پیشنهاد و یا خواهش غیر مهم و در کمال ادب و احترام مطرح نماید.

«به خاطر خویشاوندیت با من، بزرگواریت، امانت داری تو در میان مردم، اخلاق نیک و راست گویی ات، مایلم با تو ازدواج کنم». (1) ارزش این انتخاب حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام آنگاه نمایان می شود که بدانیم او در آن هنگام، موقعیتی عالی و ممتاز در جامعه خود داشت و تمام امکانات و زمینه ها برای ازدواج وی با هریک از جوانان نامدار و ثروتمند قریش فراهم بود.

سال دیگر را با 13 زن دیگر سپری کرد. یعنی آن حضرت دو سوم از عمر شریف خود را با یک همسر به سر برده و هرگز نیاز به همسر دیگری پیدا نکرد، زیرا که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام همسر و محرم اسرار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم بود و با وجود چنین همسری، هیچ کمبودی در زندگی خویش احساس نمی کرد.

العروس» به مفهوم «بالندگی و نیک بختی و افزایش» (1) و در «لسان العرب» به معنی «رشد و فزونی» (2) آمده است و در «مفردات راغب» آن را به مفهوم سرچشمه و جایی معنا کرده است که خیر و رحمت به گونه ای از آنجا می جوشد و جریان می یابد، که نه می توان از آن جلوگیری کرد و آن را محدود ساخت، و نه می توان شمارش و اندازه گیری نمود. (3) و از «زجاج» آورده است که «مبارک» آن چیزی است که سرچشمه خیر فراوان می گردد و از آن خیر و برکت بسیاری پدید می آید. (4)

بنابراین «مبارکه» به معنای پربرکت و خیر فراوان است والحق که این لقب زیبندۀ این بانوی معظّمه بوده است زیرا که در مدت عمر مبارک خود منشأ خیرات و برکات کثیری شد و از مصادیق مبارک بودن آن حضرت نسل پر برکت او از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است کما اینکه در روایات هم به این حقیقت اشاره شده است.

«محدّث قمی قدِّسَ سِرُّه» در کتاب «کُحل البصر فی سیرة سیّد البشر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم »، این روایت را نقل می کند که: «خداوند به حضرت عیسی علیْهِ السَّلام وحی فرمود که نسل پیامبر آخرالزمان صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از بانوی مبارکه است». (5) «عبد الله بن سلیمان» در «انجیل»، نشانه های آخرین پیامبر خدا را چنین خوانده «نکاح النّساء ذو النسل القلیل انّما نسله من مبارکة لها بیت فی الجنة لا صخب فیه ولا نصب». (6)

ص: 166

«آن حضرت (پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ) در زندگی خویش همسرانی خواهد داشت ولی نسل ایشان قلیل خواهد بود. نسل او از زنی با برکت و مبارکهای است که در بهشت پر طراوت خدا، دارای سرایی است که در آن نه رنج و دردی خواهد بود و نه گرفتاری». «سید بن طاووس» با اسناد خود از «محمّد بن المنکر» نقل می کند که گفت: «حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام قبل از ولادت، در کتاب آسمانی انجیل که بر حضرت عیسی علیْهِ السَّلام نازل شد، به عنوان بانوی مبارکه همدم حضرت مریم علیهَاالسَّلام در بهشت یاد شده است، در آنجا که در توصیف پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم خطاب به حضرت عیسی علیْهِ السَّلام چنین آمده است: نسله من مبارکة و هی ضرّة أمّک فی الجنة له شان من الشان... یعنی نسل او از مبارکه (بانوی پر برکت ) است که همدم مادرت مریم در بهشت می باشد». (1)

صدّیقۀ امّت من است». و صدّیقه به معنای داشتن بهره ای از مقام عصمت می باشد. (1)

از نظر لغت شناسان «صدّیقه» به مفهوم بسیار راستگو و راست کردار می باشد. برخی از لغت شناسان می گویند:

«صدّیق [و صدّیقه] کسی است که گفتار و عقیده و اندیشه اش راست است و راستگویی خود را با کردار درست ثابت می نماید». (2) خداوند در قرآن به مؤمنین لقب «صدّیق» عطا نموده و می فرماید:

(و الذین آمنوا بالله ورسله اولئک هم الصدیقون).(سوره حدید، آیه 19) «و آنان که به خدا و رسولانش ایمان آوردند آنها به حقیقت راستگویان هستند». و چون که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام اوّلین مؤمن حقیقی و تصدیق کننده دین مبین بود، شایسته ترین فرد برای دریافت این لقب می باشد. پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم هم در گفتگویی که با جبرئیل داشت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را راستگوترین فرد امت خود معرفی نمود.

«نزل جبریل [علیْهِ السَّلام] علی النبیّ [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم] فقصّ علیه ما أرسل به، و جلس یحدّث رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم]: إذ مرّت خدیجة فقال جبریل: من هذه یا محمّد؟ قال: هذه صدّیقة أمّتی؛ قال جبریل: إنّ معی إلیها رسالة من الربّ - عزّوجلّ - تقرئها السّلام و تبشّرها ببیت فی الجنّة من قصب بعید من اللّهب، لا لغب فیه ولا وصب. فقالت: الله السّلام، و منه السّلام و علیک السّلام». (3)

«جبرئیل نزد پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم آمد و شروع کرد به ابلاغ رسالت خود نشست و شروع کرد به حرف زدن با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم . خدیجه علیهَاالسَّلام رد شد.

ص: 168

جبرئیل گفت: ای محمّد! این زن کیست؟ فرمودند: این صدّیقۀ امّت من است. جبرئیل گفت: من از طرف خداوند برای او خبری دارم! خداوند سلامش می رساند و او را بشارت می دهد که خانه ای در بهشت خواهد داشت از گوهرها و به دور از آتش که سختی در آن نیست و همواره در سلامت است. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: سلام و سلامتی از خداست و برای اوست سلام و درود و تحیّت» .

ایّوب علیْهِ السَّلام 4- احترام و حرمت را به آسیه همسر فرعون 5 حکمت را به زلیخا همسر حضرت یوسف علیْهِ السَّلام 6- عقل را به بلقیس همسر حضرت سلیمان علیْهِ السَّلام 7- صبر را به برخانه مادر حضرت موسی علیْهِ السَّلام 8- برگزیدگی را به حضرت مریم علیهَاالسَّلام مادر حضرت عیسی علیْهِ السَّلام 9- مقام رضا و خشنودی را به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام همسر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم 10۔ علم را به حضرت فاطمه علیهَاالسَّلام همسر امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام».

بنابراین در میان ده خصلتی را که خداوند متعال به ده زن عنایت فرموده است، خصلت «رضایت و خشنودی» را به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام عطا می نماید، و هر کسی که راضیه باشد به استناد قرآن کریم «مرضیه» نیز خواهد بود. (1)

54 و 55)

«در کتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد کن که او در وعده هایش صادق، و رسول و پیامبر بزرگی بود و همواره خانواده خود را به نماز و زکات دعوت می کرد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود». در آیات فوق به مسائل مهمی اشاره شده؛ یکی مسأله صادق الوعد بودن، و تا انسان صادق نباشد محال است که به مقام نبوت برسد، زیرا که با فلسفه بعثت انبیاء منافات دارد و آن رساندن پیام الهی به بندگانش می باشد، به صورتی که جای تردیدی برای کسی باقی نماند. دیگر آنکه در این آیه خداوند امر به نماز و زکات نموده است که اولی دلالت بر رابطۀ با خالق، و دومی دلالت بر رابطۀ با خلق خدا دارد. بعد در پایان آیه، خداوند اشاره به یکی دیگر از ویژگی های حضرت اسماعیل علیْهِ السَّلام کرده و می فرماید: «و کان عند ربّه مرضیّاً». (سورۀ مریم، آیه 55) با توجه به این جمله، یعنی توصیف حضرت اسماعیل علیْهِ السَّلام به «مَرْضی» بودن، در واقع اشاره به این حقیقت شده است که او در همه برنامه هایش رضایت خدا را جلب کرده بود. و نعمتی از این بالاتر نیست که معبود و مَوْلی و خالق انسان از او راضی و خشنود باشد.

عبد، چون بنده از خدای خود راضی است، خداوند هم از او راضی می باشد. چنانکه گویند: رضی الله عنهم ورضوا عنه». (1) و اگر نفس حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام راضیة من الله نبود، مرضیة عند الله نمی شد و بدین لقب اختصاص نمی یافت، مانند نفوس مطمئنۀ ائمۀ معصومین علیهِم السَّلام و به خصوص جناب سید الشهداء علیْهِ السَّلام که آیه مبارکة:

«یا ایّتها النّفس المطمئنة ارجعی الی ربّک راضیة مرضیة». (سورۀ فجر آیه 28 و 27) تأویل به وجود مقدس آن حضرت شده است. حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نیز از نظر عبادت و فرمانبرداری از خدا، از نظر پارسائی و انفاق، از نظر شکیبائی و پایداری در راه حق و عدالت و از نظر رفتار و گفتار، هماره پسندیده و مورد خشنودی پروردگار بود. لذا در زیارتنامه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با این عنوان یاد شده است: «السلام علی أزواجک الطّاهرات الخیرات... خصوصاً الصّدیقة... الرّاضیة المرضیة خدیجة الکبری أم المؤمنین». (2)

الأنهار خالدین فیها ابداً رضی الله عنهم ورضوا عنه ذلک الفوز العظیم». (سورۀ مائده، آیه 119)

«خداوند می فرماید: امروز روزی است که راستی راستگویان به آنها سود می بخشد، برای آنها باغهائی از بهشت است که نهرها از زیر ( درختان ) آن می گذرد و تا ابد جاودانه در آن می مانند، هم خداوند از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنودند. این رستگاری بزرگی است».

قابل توجه اینکه در این آیه پس از ذکر باغهای بهشت با آن همه نعمتهایش، نعمت خوشنودی خداوند از بندگان، و بندگان از خداوند را ذکر می کند. و آن را رستگاری بزرگ میداند (ذلک الفُوْز العظیم). و این نشان میدهد که تا چه اندازه این رضایت دو جانبه (رضایت پروردگار از بندگان و رضایت بندگان از پروردگار) واجد اهمیت است. زیرا ممکن است که انسان غرق عالی ترین نعمت ها باشد ولی هنگامی که احساس کند مولی و معبود و محبوب از او ناراضی است تمام آن نعمت ها و مواهب در کام جانش تلخ گردد. و نیز ممکن است که انسان، واجد همه چیز باشد ولی به آنچه که دارد راضی و قانع نباشد، بدیهی است که آن همه نعمت با این روحیه، او را خوش بخت نخواهد کرد، و ناراحتی مرموزی دائماً او را آزار می دهد و آرامش روح و روان را که بزرگترین موهبت الهی است از او می گیرد.

علاوه بر این، هنگامی که خدا از کسی خشنود باشد هرچه که بخواهد به او می دهد و او را خشنود می سازد. نتیجه آنکه، بالاترین نعمت این است که خدا از انسان خشنود و او نیز از خدایش راضی باشد.

خاص و عام بود که او را با عنوان «سیدة النسوان»، «سرور بانوان» می خواندند.

«ابن کثیر» در «البدایة والنهایة» می گوید:

«... کانت أوسط نساء قریش نسباً و أعظمهنّ شرفاً و اکثرهنّ مالا...». (1) «خدیجه علیهَاالسَّلام در نَسَب و قبیله متوسّط بود و در شرافت و بزرگواری بزرگ تر از همه و در مال و مکنت از همه ثروتمند تر». «زرقانی» از علمای اهل سنّت می گوید:

«وکانت تسمّی سیّدة نساء قریش». (2) « او (حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ) سرور بانوان قریش خوانده شد» . «توفیق ابوعلم» که از علماء اهل سنّت است می گوید:

«وکان السیدة خدیجة تسمّی فی الجاهلیة بالطاهرة، وسیدة نساء قریش». (3) «بانو خدیجه علیهَاالسَّلام در جاهلیت به طاهره و سرور زنان قریش خوانده می شد».

«خدیجه علیهَاالسَّلام بر بانوان امت من برتری یافته است» .

«ابن حجر عسقلانی» پس از نقل این حدیث مینویسد:

«با این حدیث ، بر برتری خدیجه علیهَاالسَّلام بر عایشه استدلال شده است». (1) و «ابن کثیر» در «البدایة و النهایة» در این باره می نویسد: «برخی از اهل سنت غلوّ می کنند و عایشه را بدین سبب که دختر ابوبکر است بر خدیجه علیهَاالسَّلام تفضیل می دهند». (2)

رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود:

«خَیْرٌ نِسائِها خَدِیجَةٌ و خَیْرُ نِسائِها مَرْیَمُ اِبْنَةُ عِمْرانَ». (1) «بهترین زنان دنیا خدیجه علیهَاالسَّلام و مریم دختر عمران است. یا: بهترین زنان امّت گذشته مریم علیهَاالسَّلام و بهترین زنان این امّت خدیجه علیهَاالسَّلام است). و نیز فرمود: «خَیْرُ نِساءِ الْعالَمینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرانَ، و آسِیَةُ بِنْتُ مَزاحِمٍ، وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ، و فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم]». (2)

«بهترین زنان جهانیان عبارتند از: مریم دختر عمران، آسیه دختر مَزاحم، خدیجه دختر خویلد و فاطمه علیهَاالسَّلام دختر حضرت محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم» . ابن عبّاس می گوید: روزی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم چهار خطّ کشید، آنگاه پرسید: آیا میدانید این خطها چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناتر است. فرمود:

«خَیْرُ نِساءِ الْجَنَّةِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرانٍ، وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ، وَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ، وَ آسِیَةُ بِنْتُ مَزاحِمٍ اِمْرَأَة فِرْعَوْنَ». (3)

« بهترین زنان بهشت ، مریم دختر عمران، خدیجه دختر خویلد ، فاطمه دختر محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون است». و نیز فرمود:

«اربع نسوة سیّدات سادات عالمهنّ مریمُ بنتُ عِمرانٍ، آسیة بنتُ مَزاحِمٍ، وَخَدِیجَةُ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ، وفاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ، وأفْضَلُهُنَّ عالَماً فاطِمَةُ». (4)

ص: 177

«چهار زن سرور زنان جهان خود می باشند که عبارتند از: مریم دختر عمران، آسیه دختر مَزاحم، خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و بهترین زنان جهان در میان چهار نفر فاطمه علیهَاالسَّلام است». و نیز فرمود:

«حَسْبُکَ مِنْ نِساءِ العالَمِینَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرانٍ، وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ، وَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم، وآسِیةُ بِنْتُ مَزاحِمٍ ». (1)

«در میان بانوان در جهان، در فضیلت و کمال کافی است: مریم، خدیجه، فاطمه و آسیه علیهُنّ السّلام». و نیز فرمود:

«اِنَّ اللهَ اِخْتارَ مِنَ النِّساءِ اَرْبَعاً: مَریَمَ و آسِیَةَ و خَدِیجَةَ و فاطِمَةَ». (2) «همانا خداوند از زنان، چهار زن را برگزید که عبارتند از: مریم، آسیه ، خدیجه و فاطمه». روزی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم برگزیدگان خداوند را معرفی کرد، تا اینکه فرمود:

«وَ خِیَرَتُهُ مِنَ النِّساءِ فَمَرْیمُ بِنْتُ عِمْرانَ، وآسِیَةُ بِنْتُ مَزاحِمٍ اِمْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وفاطِمَةُ الزَّهراء، و خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیلِدٍ». (3) «برگزیدگان خدا از زنان عبارتند از: مریم، آسیه، فاطمه و خدیجه علیهنّ السّلام». باید توجّه داشت که زنان نمونه در جهان بسیارند، ولی این چهار زن (آسیه، مریم،

ص: 178

خدیجه و فاطمه علیهنّ السّلام) بر همگان کامل تر بوده و برتری دارند، و در بررسی زندگی درخشان این چهار بانو به یکی از رازهای اصلی و مهم برتر بودن آنها پی می بریم و آن حمایت از پیشوا و امام است، آنها در مورد استواری رهبری حقّ موسی علیْهِ السَّلام در رابطه با آسیه علیهَاالسَّلام ، عیسی علیْهِ السَّلام در رابطه با مریم علیهَاالسَّلام، پیامبر اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در رابطه با خدیجه علیهَاالسَّلام و فاطمه علیهَاالسَّلام در رابطه با امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام نهایت سعی، فداکاری و ایثار را نمودند، تا آن جا که هر چهار نفر برای حفظ پیشوای خود و استواری دین راستین، به شهادت رسیدند، با این فرق که آسیه علیهَاالسَّلام و فاطمه علیهَاالسَّلام آشکارا شهید شدند، ولی شهادت حضرت مریم علیهَاالسَّلام و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام تدریجی و پس از تحمّل محنتهای بسیار، انجام شد، بنابراین حمایت از رهبری راستین، راز و رمز اوج برتری است، و از اصول ارزشی ممتاز است.

«آیت الله سید رضا صدری قدِّسَ سِرُّه» در این باره می نویسد:

«در تاریخ بشریّت زنانی چند به مقام والای انسانیت رسیده اند و برترین زنان شده اند، و خدیجه علیهَاالسَّلام سومین آنان بوده است. نخستین آنها آسیه، همسر نواندیش و عدالت خواه فرعون مصر بود که موسای کلیم علیْهِ السَّلام را برای نجات و سعادت بشر نگه داری کرد و به حمایت دلیرانه از او برخاست.

دومین آنان مریم علیهَاالسَّلام بود که عیسای مسیح علیْهِ السَّلام را به همراه آیین صلح و بهروزی به جهان خشن و تندخوی روزگار تقدیم داشت.

سوّمین آنان بانوی خردمند و پروا پیشه حجاز و یار و پشتیبان پراعتبار محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و شریک دغدغه های او بود، و چهارمین آنان فاطمه علیهَاالسَّلام ، دخت سرفراز همین مادر پرشکوه و با معنویت بود که سالار زنان عصرها و نسل ها لقب گرفت.

هر یک از این چهار بانوی نامدار، حقّی بزرگ بر فرهنگ و تمدّن و رشد بشریّت دارند؛ زیرا در استوار کردن راه سعادت و کمال و اوج بشر شرکت نموده و نقشی سرنوشت ساز داشته اند».

ص: 179

آن گاه می افزاید:

«خدیجه علیهَاالسَّلام ملکۀ قریش و بانوی بانوان عرب، زنی بود بسیار خردمند و عاقل، متّقی و پرهیزکار، مدیر و مدبّر، پخته و مردم شناس، ژرف نگر و سنجیده گو، سنجیده کار و آینده نگر و دارای ثروتی کلان؛ وقتی که ثروت و تقوا، عقل و تدبیر، منش زیبا و پختگی با هم گرد آیند، بالاترین مقام اجتماعی و معنوی را برای دارنده اش فراهم می سازند...

قدرت این بانو در عقل و خرد مندی، تقوا و آینده نگری، بینش زیبا و منش مترقّی و پاک روشی و معنویت طلبی و آراستگی او به ارزش های انسانی بود». (1)

بنابراین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام بر حسب احادیث فوق مهتر بانوان عالم بوده است، از این رو در فرازی از زیارتنامۀ آن حضرت از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام چنین تعبیر شده است:

«السّلام علی خدیجة سیّدة نساء العالمین». (2) «سلام بر خدیجه علیهَاالسَّلام سرور زنان جهانیان».

«اَین ابْنُ النّبیّ المصطفی، و ابْنُ علیّ المرتضی، و ابْنُ خدیجة الغَرّاء».

«کجاست پسر پیامبر برگزیده صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و پسر علی پسندیده علیْهِ السَّلام و پسر خدیجه بلند مقام علیهَاالسَّلام ؟». و چنین خطابی نشانۀ عظمت و جایگاه شامخ مادر گرامی امام زمان علیْهِ السَّلام است.

روزی را از هر دری بر ما گشود و از هر مکانی برای ما مهیّا نمود.

و بابت آنچه که به ما ارزانی داشت، او را سپاس می گوییم و نیز بابت نعمت های بی منّتش و اینکه ما را بر سایر مردم برتری داد و از حرام ها دور کرد و ما را به نزدیکی و دوستی امر کرد تا نسل ما زیاد شود. امّا بعد، ای مردم! بدانید که پسر برادرم محمّد بن عبد الله صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ، کریمۀ شما را که به سخاوت و عفّت معروف است، خواستگاری کرد و او زن جوانی می باشد که برتری اش در نزد شماها معروف و مشهور است».

ایشان ضمن حمد و ثنای پروردگار و بیان فضل و شرف خاندان بنی هاشم از نسل حضرت ابراهیم خلیل علیْهِ السَّلام به توصیف طاهرۀ قریش پرداخت و فرمود: اینک برادرزادۀ ما محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که بی نیاز از وصف است به خواستگاری دختر شما آمده، آن دختر جوانی که فضل و آراستگی و سخاوت و پاکی و بخشندگی اش زبانزد است. «محمّد علی قطب» در مقدمۀ کتاب «خدیجة بنت خویلد علیهَاالسَّلام » در این باره مینویسد:

«فایّ کلمة - یا سیّدة نساء العالمین - ترتفع من دنیانا الی علیائک فتقیک حقک ؟ و ایّة عبارة مهما رقّت و لطفت تبلغ مقامک الأسمی؟ و ایّ قلم لا ترتعش، و ایّة ید لاتهتزّ و ترتجف، و هی تخطّ سیر تک الطاهرة؟ بکلّ الاعزاز و الاکبار، بکل القدسیة، بکلّ الخشوع، و الحجیّة، نستأذنک کی نأتیک فی محراب الأسنی، و ننقل الی ابنائنا و احبّائنا بعض الملامح عنک، لتکون لهم و لنا نبراساً، به نهتدی، و من ذُؤابة شعاعه نستضیء... عزیزی القارئ! لیس الحدیث عن السیدة (خدیجة بنت خویلد) - امّ المؤمنین رضی الله عنها - بالهیّن السهل؛ فانّ فی جوانب حیاتها و موقفها و عظمة شخصیتها، معالم یعجز الذهن عن بلوغ اعماقها و سبر غورها، اللّهم الّا لمساً رقیقاً رفیقاً. ولکنّا نستعین الله تعالی و نسأله العون والمدد، ان یوفّقنا لجلاء ما خفی و

ص: 182

دقّ، و ابراز ما لطف و رقّ، و من مکنون هذا الکنز العظیم...». (1)

« پس کدامین کلمه - ای سرور زنان عالمیان - از دنیای ما برخواسته و به مقام بلند تو خواهد رسید تا بتواند حق تو را ادا کند؟ و کدامین عبارت هرچند رقیق و لطیف باشد می تواند حق مقام بلند تو را ادا کند؟ و کدامین قلم رعشه نگیرد، و کدامین دست تکان نخورد و نلرزد، در حالی که می خواهد سیره تو را به رشتۀ تحریر درآورد؟ با تمام عزت بخشیدن و تعظیم کردن، با تمام تقدیس و خوف، با تمام خشوع و حجیت، از شما درخواست اجازه و اذن می کنیم تا به محراب بلند و با عظمت تو وارد شویم و به فرزندان و دوستانمان برخی از مقامات تو را منتقل سازیم، تا برای آنان و ما الگویی سازنده باشد، و به او هدایت پیدا کرده و از نور شعاعش بهرۀ روشنایی ببریم... خواننده عزیز من! سخن درباره بانو خدیجه دختر خویلد امّ المؤمنین رضی الله عنها آسان و سهل نیست؛ زیرا اطراف زندگی و موقفها و عظمت شخصیت او حقایقی را در نهان دارد که ذهن از رسیدن به اعماق آن و بررسی ابعاد شخصیت او عاجز است.

ولی ما از خداوند متعال استعانت می جوییم و از او کمک و یاری می طلبیم که ما را در جلا دادن آنچه که مخفی و دقیق است، و ابراز آنچه که لطیف و رقیق می باشد، از درون این گنج بزرگ، موفق دارد... .»

«احمد خلیل جمعه » نیز که از علمای اهل سنّت است دربارۀ حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و مقام والای او می نویسد:

البدایة العطرة: من أین نبدأ ایّتها السیدة الکریمة؟ من أین ایّتها الأم التی لا یدانی فضلت فضل؟ ان سیر تک کلّها فضیلة فی فضیلة فی فضیلة. انّ حیاتک من اول یوم عرفتِ فیه سیّدنا رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم ] کلّها برکات تتری. فالحدیث عنک سیّدتی - بل امّی واسع الآفاق، عمیق المدی، ندیّ

ص: 183

العطاء، فیه سُبُحات مبارک فی بحار انوار صفائک و کرمک الذی کان قبلة النساء فی هذا المجال. انّ تاریخ النساء فی دنیا التاریخ لم یحفظ فی اوراقه انّ امرأة من فضیلیات النساء فی دنیا النساء قد فاحت سیرتها بالعطاء کما کنتِ انتِ. لقد تناول التاریخ سِیَر نساء کثیرات، اشتهرت بجانب او اکثر، ولکنّه لم یحدثنا - کما حدّثنا عنک - انّهنّ بلغن قمم المکارم فی کلّ الفضائل کما بلغتِ انت. وقد حفظ التاریخ کثیراً من فضائلک و لکنّه - علی رغم ذاکرته الواسعة - لم یستطع أن یحصر تلک الفضائل بین دفتیه. لقد کنتِ واسعة العِقد فی نساء اهل البیت الذی اذهب الله عنه الرجس وطهّره تطهیراً.

لقد کنت عنوان کلّ فضیلة فی نساء ذلک البیت الحمید الذی بارک الله فیه و علیه. فهل تسمحین ایّتها الأم الرؤوم ان نتفیّأ بظلام سیرتک بعض الوقت کیما تکون سیر تک زاداً لنا فی هذه الحیاة التی نحیاها، و لتکون سیر تک جواز مرور الی مرتبة الفضل و سدة العطاء؟

فما اُحَیلی تلکم الأوقات التی نحیاها مع امّنا، امّ المؤمنین، خدیجة بنت خویلد، زوج رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم]، و امّ الذریة الطاهرة، و سیّدة نساء العالمین، و قدوة نساء المسلمین. اذن، فلتکن الرحلة سعیدة - ان شاء الله - مع سیرتک المعطار، و مع وِقْفات نبیلة کریمة من حیاتک، من عطائک المُسْتَمَدٌ من شخصیة النّبی الرؤف الرحیم و حبیبنا محمّد [صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم]». (1)

«شروعی عطر آگین: از کجا شروع کنیم ای سرور کریم؟ از کجا شروع کنیم ای مادری که هیچ فضیلتی با فضیلت تو هم پا نمی گردد؟ همانا سیرۀ تو تماماً فضیلتی است در فضیلت، در فضیلت. همانا زندگی تو از روزی که سرور ما رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم را شناختی تمام برکاتی بوده که پیاپی می رسیده.

ص: 184

پس سخن درباره تو ای سرور من - بلکه ای مادر من افقی گسترده، و وادی عمیق، و عطایی تازه دارد که در آن تسبیحات مبارکی است در دریاهای انوار صفا و کرم تو که قبله زنان در این جهت می باشی همانا تاریخ زنان در دنیای تاریخ در اوراقش حفظ نکرده زنی را در فضیلت های زنانه در دنیای زنان که در خوب زندگی کردن به پای تو برسد. تاریخ سیره های زندگی زنان بسیاری را مشاهده کرده که از یک جهت یا جهاتی مشهورند، ولی آن گونه که از تو سخن گفته از دیگر زنان سخن نگفته است، نگفته که آنان به بالاترین قله های کرامت ها در تمام فضیلت ها رسیده اند آنگونه که تو رسیده ای. تاریخ، بسیاری از فضایل تو را حفظ کرده ولی - به رغم حافظه گسترده ای که دارد - نتوانسته فضایل تو را در یک کتاب جمع آوری کند... تو عنوان هر فضل و فضیلتی و در بین زنان آن بیت پسندیده و مورد ستایش بودی که خداوند در آنها و بر آنان برکت قرار داده است. آیا اجازه می دهی ای مادر نوازشگر تا از سایه سیره شما در برخی از اوقات استفاده کنیم تا سیرۀ شما زاد و توشه ای برای ما در این حیاتی باشد که ما در آن زندگی می کنیم، و سیره شما موجب گذر به مرتبه فضل و عطا باشد؟

چقدر زیباست آن اوقاتی که با مادرمان زندگی می کنیم، مادری که مادر مؤمنان، خدیجه دختر خویلد ، همسر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم و مادر ذرّیّة پاک، و سرور زنان عالمیان و الگوی زنان مسلمین است .

در این حالت، پس باید کوچی با سعادت باشد - اگر خدا بخواهد - همراه با سیرۀ معطر تو و همراه با توقف هایی با ارزش و کریم از زندگانی تو، از عطا تو که بر گرفته از شخصیت پیامبر رأفت و مهربانی و محبوب ما محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است».

ص: 185

از میان تفاسیر شیعه، تفسیر «مجمع البیان» و از میان تفاسیر اهل سنّت، تفسیر ابن کثیر» از جمله تفسیرهایی هستند که نقل می کنند وقتی که این آیه در نزد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم تلاوت شد، آن حضرت چهار زن بی نظیر تاریخ خلقت را مخاطب آیه دانستند و خطاب به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمودند: «یا علی! خیر نساء العالمین أربع: مریم بنت عمران، آسیة بنت مَزاحم امرأة فرعون، خدیجة بنت خویلد، فاطمة بنت محمد». (1)

«ای علی! بهترین زنان چهار نفرند: مریم دختر عمران: آسیه دختر مزاحم (همسر فرعون )؛ خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمّد». امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام نیز فرمودند: شنیدم از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم که فرمودند:

«خیر نسائها مریم بنت عمران و خدیجة بنت خویلد». (2) «برترین زنان، مریم دختر عمران و خدیجه دختر خویلد است» .

مفسّرانی نظیر «طبرسی» و «ابن کثیر» در ذیل این آیه استناد به کلام رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم نموده اند که فرمودند: «فضلت خدیجة علی نساء أمتی کما فضلت مریم علی نساء العالمین». (3) «خدیجه علیهَاالسَّلام را بر تمام زنان امتم برتری داده اند، چنان که مریم علیهَاالسَّلام را بر زنان عالم برتری داده اند».

با بررسی کتب مختلف، در اینجا جهت اثبات أفضلیت «حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام» به تعدادی از روایات عینا به همراه اسناد آنها اشاره می نماییم:

ص: 187

1. «اخرج ابن أبی شیبه و البخاری و مسلم و الترمذی و النسائی و ابن جریر و ابن مردویه عن علی [علیْهِ السَّلام] سمعت رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم یقول: خیر نسائها مریم بنت عمران و خیر نسائها خدیجة بنت خویلد». (1) «ابو شیبه و بخاری و مسلم و ترمذی و نسائی و ابن جریر طبری و ابن مردویه اصفهانی از علی علیْهِ السَّلام روایت کرده اند که فرمود: شنیدم که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: برترین زنان، مریم دختر عمران و خدیجه دختر خویلد است».

2. «أخرج الحاکم وصححه عن ابن عباس قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أفضل نساء العالمین خدیجة و فاطمة و مریم و آسیة امرأة فرعون». «حاکم نیشابوری از ابن عبّاس روایت کرده است که او گفت: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: برترین زنان دو جهان: خدیجه و فاطمه و مریم و آسیه زن فرعون می باشند».

3. «أخرج ابن مردویه عن أنس قال: قال رسول الله صلی الله علیه [ و آله ] وسلم ان الله اصطفی علی نساء العالمین أربعة آسیة بنت مزاحم و مریم بنت عمران و خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمد صلی الله علیه وسلم». (2) «ابن مردویه اصفهانی از انس روایت کرده است که گفت: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: خداوند چهار زن را از میان زنان در جهان برگزیده است: آسیه دختر مَزاحم و مریم دختر عمران و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد».

4. «اخرج أحمد والترمذی وصححه و ابن المنذر و ابن حبان والحاکم عن انس ان رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم قال حسبک من نساء

ص: 188

العالمین مریم بنت عمران و خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمّد صلی الله علیه [و آله] و سلّم و آسیة امرأة فرعون (1) و أخرجه ابن أبی شیبة عن الحسن مرسلا». (2) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: از زنان عالَم دو جهان این چهار زن تو را کافی اند: مریم دختر عمران و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد و آسیه زن فرعون».

5. «أخرج ابن جریر عن عمار بن سعد قال: قال رسول الله صلی الله علیه [و آله] وسلّم فضلت خدیجة علی نساء أمتی کما فضلت مریم علی نساء العالمین». (3) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: خدیجه علیهَاالسَّلام را بر زنان امّتم برتری داده اند، چنان که مریم علیهَاالسَّلام را بر زنان عالَم برتری داده اند».

6. «أخرج ابن عساکر عن ابن عباس قال قال رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم سیدة نساء أهل الجنة مریم بنت عمران ثم فاطمة ثم خدیجة ثم آسیة امرأة فرعون». (4) رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: سرور زنان بهشت، مریم دختر عمران است و سپس فاطمه و سپس خدیجه و سپس آسیه زن فرعون».

7. «أخرج ابن عساکر من طریق مقاتل عن الضحاک عن ابن عباس عن النّبی صلی الله علیه [و آله] و سلّم قال : أربع نسوة سادات عالمهن مریم بنت عمران و آسیة بنت مزاحم و خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمّد صلی الله علیه [و آله] و سلّم و أفضلهن عالماً فاطمة». (5)

ص: 189

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: چهار زن هستند که سرور زمان خود هستند: مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد و برترین این چهارتا در علم، فاطمه علیهَاالسَّلام است».

8.«أخرج ابن أبی شیبة عن عبد الرحمن بن أبی لیلی قال: قال رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم فاطمة سیّدة نساء العالمین بعد مریم ابنة عمران و آسیة امرأة فرعون و خدیجة ابنة خویلد». (1) «رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: فاطمه علیهَاالسَّلام پس از مریم دختر عمران و آسیه همسر فرعون و خدیجه دختر خویلد، سرور زنان عالَم است».

9. «أخبرنی محمّد بن علی بن إسماعیل قال أخبرنا أبو العباس بن منیع قال حدثنا شیبان بن فروخ قال حدثنا داود بن أبی الفرات قال حدثنا علباء بن أحمر قال حدثنا عکرمة عن ابن عباس قال خط رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم أربع خطط فی الأرض و قال أتدرون ما هذا قلنا الله و رسوله أعلم فقال رسول الله صلی الله علیه [و آله] و سلّم أفضل نساء أهل الجنة أربع خدیجة بنت خویلد و فاطمة بنت محمّد و مریم بنت عمران و آسیة بنت مزاحم امرأة فرعون». (2)

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمود: چهار نفر در روی زمین از برجستگان هستند . آیا می دانید که آنها کیانند؟ گفتند: خدا و رسول خدا داناترند. حضرت فرمود: برترین زنان بهشت چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مَزاحم و همسر فرعون» . بی تردید، این نگاهی که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم به شخصیت تابناک حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام در میان همسران خود به عنوان بانوی برگزیده جهان هستی دارد و ایشان را در کنار چهار زن بی نظیر تاریخ قرار میدهد، یقینا خصلت های فردی حضرت

ص: 190

خدیجه علیهَاالسَّلام به عنایت و توجه خداوند به آن حضرت مربوط می شود. کما اینکه حضرت رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم فرمودند:

«إنی رزقت حبها». (1) « به درستی که دوستی و محبت خدیجه (از طرف خداوند ) به من ارزانی شده است». (إن الله اصطفی آدم و نوحا و آل إبراهیم و آل عمران علی العالمین [علیهِم السَّلام] ذریة بعضها من بعض والله سمیع علیم)(سورۀ آل عمران، آیه 33 و 34) « به یقین ، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است. فرزندانی که بعضی از آنان از [نسل] بعضی دیگرند، و خداوند شنوای داناست».

دربارۀ «آل ابراهیم» و «آل عمران» چند قول وجود دارد:

١. مراد از «آل ابراهیم» و «آل عمران» خود آن دو هستند.

2. «آل ابراهیم» اولاد اوست یعنی اسماعیل و اسحاق و یعقوب و أسباط که از نسل أسباط داود و سلیمان و یونس و زکریا و یحیی وعیسی است و پیامبر ما محمد صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم است که از فرزندان إسماعیل است.

3. «آل ابراهیم» مؤمنان متمسّک به دین او یعنی دین اسلام میباشند و این قول ابن عبّاس و حسن است. و امّا در مورد «آل عمران» بعضی از مفسرین گفته اند که: آنها نیز از «آل ابراهیم» می باشند زیرا که خداوند به دنبال آیه می فرماید: «ذریّةً بعضها من بعض». یعنی ذریّه ای که بعضی از بعض دیگر بوجود آمده اند. و بعضی گفته اند که: مراد از «آل عمران » حضرت مریم علیهَاالسَّلام وعیسی علیْهِ السَّلام می باشند، زیرا که «عمران» پدر حضرت مریم علیهَاالسَّلام بوده است. وعده ای دیگر گفته اند که: «آل ابراهیم علیهِم السَّلام» همان «آل محمّد علیهِم السَّلام » می باشند. و مویّد (2) این مطلب روایتی است که در تفسیر این آیۀ شریفه وارد شده است که:

ص: 191

روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم وارد خانه شد و مشاهده کرد که فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام و عایشه در حال مفاخره با یکدیگر هستند؛ به گونه ای که صورت هر دو سرخ شده است. حضرت با اطلاع از موضوع، رو به عایشه کرد و با استناد به آیۀ شریفه:(ان الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین)(سورة آل عمران، آیه 33) اصطفا و برتری حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و اهل بیت خود را متذکر شده، و فرمود:

«یا عائشة! أوَما علمت أن الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران و علیاً و الحسن والحسین و حمزة و جعفراً و فاطمة و خدیجة علی العالمین». (1) «ای عایشه! آیا نمی دانستی که خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران و علی و حسن و حسین و حمزه و جعفر و فاطمه و خدیجه علیهَاالسَّلام را برگزید و بر همه جهانیان برتری داد!»

نمود به توحید رسیده است. کمترین حدّ اخلاص آن است که عبد آنچه که در توان دارد را بذل کند، و برای کارش اجر و ارزش نبیند. (1) امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

«الإخلاص غایه الدّین» (2) «اخلاص نهایت دین است». و در روایتی دیگر فرمود:

«الإخلاص عبادة المقرّبین». (3)

«اخلاص عبادت مقرّبان است» .

خداوند به حضرت موسی علیْهِ السَّلام فرمود:

«یا موسی! ما ارید به وجهی فکثیر قلیله، و ما ارید به غیری فقلیل کثیره». (1)

«ای موسی! هرکاری که برای من انجام شود اندکش زیاد است و آنچه که برای غیر من انجام گیرد زیادش ناچیز است».

«شدّاد بن اوس» گوید:

به محضر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم رفتم، دیدم که آن حضرت چهره اش گرفته و ناراحت می باشد، عرض کردم یا رسول الله! به چه علت ناراحت و نگران هستید؟ آن حضرت در جواب من فرمود:

«اخاف علی أمّتی من الشّرک».

«در مورد امتم به خاطر شرک، ترس دارد» .

گفتم: آیا آنها بعد از شما مشرک می شوند؟ فرمود:

«آنها خورشید و ماه و بت و سنگ را نمی پرستند ولی در اعمال خود ریا می کنند، ریا کردن شرک است. چنان که در قرآن می خوانیم:

-فمن کان یرجوا لقاء ربّه فلیعمل عملاً صالحاً ولا یشرک بعبادة ربّه احداً؛ - (سوره کهف، آیه 110) پس هرکس امید لقای پروردگارش را دارد، باید عمل صالح انجام دهد و کسی را در عبادت پروردگارش، شریک نکند». و فرمود:

«در روز قیامت، نامه ای سر بسته را می آورند و در معرض دید مردم قرار می دهند، خداوند به فرشتگان می فرماید: فلان نامه را دور بیندازید و فلان نامه را بپذیرید، عرض می کنند: سوگند به عزّت و جلال تو در این نامه های دور انداخته شده ) جز کار نیک نمی بینم. خداوند می فرماید:

ص: 194

آری، ولی اعمال در این نامه برای غیر من است، و من نمی پذیرم جز آنچه که با کمال اخلاص و برای رضای من انجام شده است». (1)

«اخلص العمل، فان النّاقد بصیر بصیر». و حالشان منقلب می شد. (1)

«ما نفعنی مال قطّ ما نفعنی مال خدیجه». (1)

«هیچ مالی هرگز به من سود نرسانید آنگونه که ثروت خدیجه علیهَاالسَّلام برای من سود رسانید».

هوس و محبت دنیا.

«زهد» در منطق ادیان الهی این نیست که انسان از مال و ثروت و امکانات دنیا، بی بهره باشد، بلکه حقیقت زهد آن است که اسیر اینها نگردد، بلکه امیر بر آن باشد. امام صادق علیْهِ السَّلام فرمود:

«الدّنیا اصغرا قدراً عند الله وعند انبیائه و اولیائه من أن یفرحوا بشیء منها، او یحزنوا علیه فلا ینبغی لعالم و لا لعاقل أن یفرح بعرض الدّنیا». (1)

«دنیا در پیشگاه خدا و نزد انبیاء و اولیای الهی کوچکتر از آن است که آنها را خوشحال و ذوق زده کند، یا با از دست رفتن آن غمگین شوند، بنابراین برای هیچ عالم و عاقلی سزاوار نیست که از متاع ناپایدار دنیا خوشحال گردد».

امام امیرالمؤمنان علی علیْهِ السَّلام نیز در این مورد می فرماید: «الزهد کلّه بین کلمتین من القرآن: قال الله تعالی لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم و من لم یأس علی الماضی، و لم یفرح بالآتی فقد اخذ الزّهد بطرفیه!» . (2)

تمام زهد در میان دو جمله از قرآن است، آنجا که خداوند متعال می فرماید:

این برای آن است که به خاطر آنچه که از دست داده اید غمگین نشوید، و به آنچه که خدا به شما داده دلبسته و مغرور نباشید، بنابراین هرکس که بر گذشته تأسف نخورد و به آنچه که در دست دارد دلبسته نباشد، زهد را از هر دو طرف در اختیار گرفته است».

بنابراین حقیقت «زهد» نداشتن دنیا نیست بلکه منظور عدم دلبستگی به آن است.

ص: 198

«و تعاونوا علی البرّ و التقوی». (سورۀ مائده، آیۀ 2)

و عدالت را قرین تقوی ذکر می کند:

«إعدلوا هو أقرب للتقوی». (سورۀ مائده، آیۀ 8)

مطابق این تشبیه لطیف، تقوی همان حالت خویشتن داری و کنترل نفس و تسلط بر شهوات است، در حالی که بی تقوائی همان تسلیم شدن در برابر شهوات سرکش و از بین رفتن هرگونه کنترل بر آنها است. و در جای دیگر می فرماید:

«إعلموا عباد الله انّ التقوی دار حصن عزیز، و الفجور دار حصن ذلیل، لا یمنع أهله، و لا یحرز من لجا الیه، الّا و بالتقوی تقطع حمة الخطایا». (1) «بدانید ای بندگان خدا که تقوی قلعه ای محکم و شکست ناپذیر است، اما فجور و گناه حصاری است سست و بی دفاع که اهلش را از آفات نجات می دهد و کسی که به آن پناهنده شود در امان نیست، بدانید انسان تنها به وسیله تقوی از گزند گناه مصون می ماند».

و باز در جای دیگر می افزاید:

«فاعتصموا بتقوی الله فانّ لها حبلاً وثیقاً عروته و معقلاً منیعاً ذروته». (2) چنگ به تقوای الهی بزنید که رشته ای محکم و دستگیره ای است استوار و پناهگاهی است مطمئن». لقمان به فرزندش چنین توصیه نمود و گفت:

«یا بنی! إنّ الدنیا بحر عمیق، و قد هلک فیها عالم کثیر، فاجعل سفینتک فیها الایمان بالله، و اجعل شراعها التوکّل علی الله، و اجعل زادک فیها تقوی الله، فانّ نجوت فبرحمة الله و ان هلکت فبذنوبک!». (3)

«پسرم! دنیا دریای ژرف و عمیقی است که خلق بسیاری در آن غرق شده اند، تو کشتی خود را در این دریا ایمان به خدا قرار ده، بادبان آن را توکل بر خدا، زاد و توشه ات را در آن تقوای الهی، اگر از این دریا رهائی

ص: 201

یابی به برکت رحمت خدا است، و اگر هلاک شوی به خاطر گناهان تو است».

امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

ان تقوی الله مفتاح سداد و ذخیرة معاد و عتق من کلّ ملکة و نجاة من کل هلکة». (1)

تقوا و ترس از خدا، کلید گشودن هر در بسته ای است، ذخیرۀ رستاخیز، و سبب آزادی از بردگی شیطان و نجات از هر هلاکت است». از لابلای مجموع این تعبیرات حقیقت و روح تقوی به خوبی روشن می شود. این نکته نیز لازم به یادآوری است که تقوی میوه درخت ایمان است، و به همین دلیل برای به دست آوردن این سرمایه عظیم باید پایه ایمان را محکم ساخت.

بانوان عالم را به آن حضرت داد و فرمود:

«لقد فضّلت خدیجة علی نساء امّتی» (1) «خدیجه علیهَاالسَّلام بر بانوان امت من برتری یافته است».

خدیجه علیهَاالسَّلام جمع شده بود از اینرو آن حضرت ملقب به «زکیّه» (1) شد. یعنی پاکیزه از خباثت نَفْس، کینه، بخل، حسد و هرگونه پلیدی و کثافات ظاهریّه و باطنیه. لذا در فرازی از زیارت نامه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ و آلِه و سَلَّم در این مورد آمده است که: «السَّلامُ عَلی اَزْواجِکَ الطّاهِراتِ... خُصوصاً الصِّدِیقةُ الطّاهِرَةُ، الزَّکِیَّةُ.... خَدِیجَةُ الْکُبْری اُمُّ المُؤمِنینَ». (2)

«سلام بر همسران پاک و نیکو کردارت، که مادران مردم توحیدگرا و با ایمان هستند، به ویژه بر آن بانوی تصدیق کننده حق و عدالت، آن بانوی پاک سرشت و پا ک منش، آن بانوی خشنود از مهر و لطف خدا و مورد پسند حق، خدیجه علیهاالسّلام مام راستین و سرمشق درخشان مردم با ایمان و شایسته کردار» .

احساس خجالت تعبیر می گردد . در فرهنگ و قاموس قرآن و آموزگاران آن به مفهوم احساس انفعال و انکسار روانی یا احساس شرم و حیا در برابر ترس از نکوهش و سرزنش بجا و درست دیگران به خاطر خودکامگی و خودسری و گناه و پایمال ساختن حقوق و کرامت مردم آمده است. این حالت پسندیدۀ روحی و روانی و این منش مترقّی از ویژگی های انسان خردمند و خردورز، از نشانه های علوّ روح و اعتماد به خویشتن، از نشانه های سلامت نفس و قوت ضمیر، از نشانه های بیداری فطرت و شکوفایی وجدان، از نشانه های شایسته و بایسته انسانی، از علائم رشد فکری و فرهنگی و اجتماعی و معنوی، از رازهای سعادت و نیک بختی، از سجایای اخلاقی و انسانی، از نشانه های ایمان و پروای از خدا، از ارزش های والای الهی، از نشانه های بها دادن به افکار عمومی و حقوق اجتماعی، از ضمانت های بزرگ رعایت مقررات و قوانین، از عوامل مهم و مؤثّر روانی و مردمی در جلوگیری از قانون گریزی و مرزشکنی و خودکامگی و خودسری.

از راه کارها و ابزارهای لازم برای ساختن جامعه و تمدّن و محیط و شرایط و فضای اجتماعی و سیاسی و قضایی و اقتصادی مطلوب برای تأمین حقوق و حرمت و آزادی و امنیت انسان ها، و باعث وجاهت و زیبایی و کرامت و آبرومندی فرد و جامعه و خانواده و نظام در برابر خدا، خویشتن، افکار عمومی، و تاریخ است. از این زاویه است که امام صادق علیْهِ السَّلام در گرامیداشت «حیا»، به یکی از شاگردانش فرمود:

«اُنظُر الانَ یا مُفَضَّلُ إلی ما خَصَّ بِهِ الإنْسانَ دُونَ جَمیعِ الْحَیَوانِ مِنْ هذَا

ص: 206

الْخُلْقِ الْجَلیلِ قَدْرُهُ، اَلْعَظِیمِ غِنائُهُ،اَعْنِی الحیاءَ». (1)

«ای مفضّل! اینک به این ویژگی حیا - که خداوند آن را تنها از آنِ انسان ساخته و به او ارزانی داشته و حیوانات از آن بی بهره اند - نیک بنگر و در ره آورد آن ژرف بیندیش !». یعنی اگر این ویژگی انسانی نبود، نه حرمت میهمان در جامعه رعایت می شد و نه احترام عهد و پیمان ها، نه کسی به امانتها بها میداد و نه به وفا و وفاداری و آزادگی و بشردوستی؛ نه کسی در انجام خواسته های عادلانه و انسانی دیگران تلاش می کرد و نه در جلب نیکیها و ارزش ها؛ نه کسی به عمل به قانون و رعایت مقررات افتخار می نمود و نه به تلاش در راه آزادی و تأمین حقوق انسان ها، نه کسی از ستم و بیداد دوری می جست و نه از گناه و زشتی اعلام بیزاری می کرد. آری! ویژگی «حیا» از سویی انسان را به کسب ارزش ها و انجام نیکیها و رعایت مقرّرات اجتماعی برمی انگیزد و از دگر سو مانع مهم روانی برای قانون شکنی و قانون گریزی و قانون ستیزی است. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دربارۀ بازدارندگی روانی «حیا» از ستم و گناه و خودکامگی و زشتکاری فرمود:

«اَلحَیاءُ یَصُدُّ عَنْ فِعْلِ الْقَبِیحِ». (2) «شرم و حیا، انسان را از کارهای زشت باز می دارد» .

و نیز فرمود:

«إذا لَمْ تَسْتَحِ فَافْعَلْ ما شِئْتَ». (3) «هنگامی که شرم و حیا را کنار نهادی، دیگر هر آنچه می خواهی انجام ده؛ چرا که دیگر از هیچ عمل زشتی باک نخواهی داشت». امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

ص: 207

«مَنْ قَلَّ حَیاءُهُ قَلَّ وَرَعُهُ». (1) «آن کس که شرم و حیایش در زندگی اندک باشد، پروای او از گناه و ستم نیز همان گونه خواهد بود». و نیز فرمود: «مَن کَساهُ الْحَیاءُ ثَوْبَهُ لَمْ یَرَ النّاسُ عِیْبَهُ». (2)

«هر کس که جامۀ رویین زندگی اش حیا باشد، عیب ها و لغزش های او نهان می ماند».

امام حسن عسکری علیْهِ السَّلام فرمود: «مَنْ لَمْ یَتَّقِ وُجُوهَ النّاسِ لَمْ یَتَّقِ اللهَ». (3)

«هر کس که شرم و حیا نداشته باشد، ایمان و پروا نیز نخواهد داشت و از خدا نیز حیا نخواهد کرد».

و نیز فرمود:

«اَحْسَنُ الْحَیاءِ اِسْتِحْیاؤکَ مِنْ نَفْسِک». (4)

«بهترین و نیکوترین حیا آن است که تو انسان از کرامت و شخصیت خویش حیا کنی و با گناه و خودکامگی به خود اهانت روا نداری و خود را در خور نکوهش و کیفر نسازی».

و شرافت، و این منش ماندگار، جاودانه، پرجاذبه و خدایی در زندگی او موج میزد.

آن بانوی معظّمه در زندگی الهام بخش خویش، از آفریدگارش حیا و پروا میکرد که در زندگی و عبادت، اخلاص و امانت، نماز و نیایش، خدا پرستی و مردم خواهی، پروا و تقوا، عدالت و حق طلبی، عفاف و اخلاق، وقار و متانت، آراستگی به ارزش ها و پیراستگی از نقاط منفی، دقّت در واجبات و رعایت مستحبات و مقررات اجتماعی و تخلق به اخلاق مترقی و خداپسندانه پیشتاز نگردد.

او از همدم و همراه زندگی اش پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم احساس شرمساری می کرد که همسر او باشد، امّا در میدان های افتخار و معنویت، پیشتاز ترین زنان نباشد و با عمل کرد شفّاف و پرجاذبه و روشن و نورافشانش، به صورت سند صداقت دعوت، درستی رسالت، کاراییِ دین و دفتر و نمونۀ تمام عیار خانوادۀ مورد نظر قرآن و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم جلوه نکند، به همین جهت هم آن همسر و همراه یگانه و نمونۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پیش از فرود آیات هشداردهنده و برنامۀ هفت مادّه ای برای خانه و همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نمونه ای از زن نواندیش و پروا پیشه و آراستۀ به حیا و کمال و احساس مسئولیت بود. او از تاریخ و نسل های آینده احساس مسئولیت می نمود و خجالت می کشید که مسئولیت اجتماعی خویش را واگذرد و در اوج تنهایی همسرش، به یاری او برنخیزد و به او نپیوندد و به او پناه ندهد و روشنگری نکند و اجازه دهد تا آفت تاریک اندیشی، خشونت، سرکوب، اختناق، حق کشی، ناامنی، آفت مرگبار انحصار و استبداد و پرستش های حقارت بار در پیکر جامعه اش همچنان رشد کند و بر خرمن هستی آن بتازد.

او به گونه ای بزرگ منش و آراستۀ به حیا و وقار بود که، با اینکه در روزهای تنهایی و گرفتاری و ناامنی و محرومیت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از همۀ حقوق و آزادی و امنیتش بر اثر فشار استبداد مایه نهاد، و به راه و رسم مترقّی او پیوست، و با اینکه پیش از آن، با دست رد زدن به سینۀ صاحبان ثروت و قدرت، همسری و همراهی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را به خاطر معنویت و بزرگ منشی او برگزید، و با اینکه ثروت و امکانات گستردۀ خویش را نثار قدم او نمود و خود بسان همدم و همراهی باوفا و وزیر و مشاوری کارآمد و فداکار، پا به پای او رنجها و فشارها و زخم زبان ها و ناامنی ها و اهانتها و تبعیدها و

ص: 209

گرسنگی ها را به جان پذیرفت و چیزی هم جز خشنودی خدا نجست و نخواست، با این وصف همین بانوی خرد و پروا در واپسین لحظه ها که خود را در آستانه مرگ می نگریست، بر آن شد تا در زندگی، یک تقاضای مادّی و ظاهری از همسر گرانقدر و حق شناس خویش بنماید، اما شگفتا که گویی از طرح بی واسطۀ آن تقاضا نیز احساس شرم و حیا نمود، به همین جهت طرح آن را به دخت فرزانه اش فاطمه علیهَاالسَّلام واگذار کرد و به او گفت: فاطمه جان! دخت فرزانه ام! از پدر گران قدرت بخواه که پس از مرگ من، جنازه ام را با یکی از رداهای خودش - که به هنگام فرود وحی و عبادت خدا برتن مینمود ۔ کفن کند و به خاک بسپارد. (1)

حضرت فاطمه علیهَاالسَّلام نیز تقاضای مادر را با پدر در میان نهاد و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نیز خواستۀ همسر وفادار و فداکار خویش را به انجام رساند و افزون بر پوشاندن جامۀ بهشت و کفنی که از سوی خدا برای او آمد، یکی از جامه های خویش را نیز بر پیکر او پوشاند و آن پیکر نازنین را در قبرستان «مُعلّی» در دامنه کوه «حَجُون» بر فراز شهر مکه با مراسمی ویژه به خاک سپرد. (2)

و بعد از بعثت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نیز مانند گذشته این سیره و روش را ادامه داد و به سفارش و توصیۀ پروردگار که خطاب به همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: «قرن فی بیوتکنّ؛ زنها در خانه هایشان بمانند»، عمل کرد و حتی وقتی که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم حسب دستور پروردگار مأموریت پیدا کرد که چهل روز از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فاصله بگیرد و به عبادت بپردازد، در این مدت نیز در خانه ماند و تخلّف از امر پروردگار و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نکرد و پس از اتمام چهل روز وقتی که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به خانه مراجعت کرد و درب خانه را به صدا درآورد، حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام عرضه داشت کیست کوبندۀ درب، حق ندارد کسی درب این خانه را بزند جز محمد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: ای خدیجه! درب را باز کن که محمّد آمده است. (1) بنابراین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در طول مدت عمر خود مسأله حجاب و پوشش خود در برابر نامحرم را به خوبی رعایت کرد. از اینرو بانوان جامعۀ ما در رابطۀ با مسأله حجاب این درس را باید از زندگی نورانی آن حضرت بگیرند و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را الگوی خویش در همۀ ابعاد بویژه در مورد موضوع حجاب قرار دهند. و برای اینکه عده ای کوته فکر گمان نکنند که مسأله حجاب فقط مربوط به اسلام بوده و این دین آسمانی با واجب نمودن حجاب خواسته است که از بانوان سلب آزادی نموده و آنها را در محدودیت قرار دهد، لازم دیدم که در این بحث سیری پیرامون پیشینه حجاب نموده تا معلوم شود که نه تنها در اسلام بلکه قبل از اسلام نیز در سایر ادیان، مذاهب، گروه ها و ملّت های مختلف حجاب مرسوم و متداول بوده و بزرگان آن دین، قوم و ملت ترویج از آن می نمودند.

«وقتی که آدم و حوّا از بهشت هبوط آمدند، به دنبال ساتری از برگ درختان می گشتند که با آن خود را بپوشانند». (1)

آثار به جا مانده از انسانهای اولیه نشانگر این است که حجاب پیشینه ای به درازای تاریخ دارد و اختصاص به اسلام ندارد. نقش برجسته ای که در «تل العمارنه» (در استان اسیوط مصر) موجود است و مربوط به چهارده قرن قبل از میلاد است، تصویر ملکه «نفرتی تی» و دخترش را نشان میدهد که هر دو پوشش به تن دارند. (2)

نقش برجسته ای که مربوط به چهارده قرن قبل از میلاد است، تصویر فرعون مکاریتوس و یک زن و دخترش را نشان میدهد که هر سه، قسمت پایین بدن را پوشانیده اند. (3) در تصویری از یک نقاش مصری که با توجه به اهرام سه گانۀ مصر، قدمت آن به سه هزار سال قبل از میلاد می رسد، دختران تمام بدن خود و پسران نیمۀ پایین بدن را پوشانده اند. (4)

نقش برجسته معبدهای کارناسوس در موزۀ بریتانیا، کتیبۀ معبد زئوس موزة برلین و مجسمه کاونارنس در موزه ناپل، همگی نشان دهندۀ پوشش زنان در قبل از اسلام است. در هرکدام از این موزه ها مجسمه هایی از زنان با پوشش کامل وجود دارد که قدمت آنها به سه هزار سال قبل از میلاد می رسد. (5)

از این تصاویر و نقاشی ها معلوم می شود که اصل حجاب قبل از ظهور اسلام بوده و اسلام تنها حدّ و مرز آن را مشخص کرده است. اسلام این عادت قدیمی را که از اعتدال بیرون بوده، مثل بسیاری از عادات دیگر،

ص: 212

اصلاح و تعدیل نموده و جزء فریضۀ دینی قرار داده است.

به گواهی تاریخ، زنان در یونان، روم، مصر و ایران باستان، به ویژه زنان شهرنشین و زنان طبقۀ اشراف، خود را می پوشانیدند و از نظرها دور نگه می داشتند. در یونان، زن هنگامی که از خانه بیرون می آمد بدن و صورت خود را می پوشانید، زنان آشوری به حجاب بدن و صورت و سر عادت داشتند.

در روم شرقی (بیزانس)، حجاب شدیدتر رواج داشت. در میان اروپائیان نیز حجاب معمول بود.

در روسیه، حجاب تا هنگام سلطنت پطر کبیر معمول بود و در اثر کوشش و مداخلۀ وی حجاب برداشته شد.

در ایران، زنان اشراف بسیار کم از منزل خود بیرون می رفتند و سخت به حجاب عادت کرده بودند. حجاب از دیر زمان، جزء عادات و آداب ملل متمدن جهان بوده است و اسلام آن را به صورت مناسب، موافق با مصالح اجتماعی و حکم مذهبی قرار داده است.

علت نقاب نداشتن سارا این بود که حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام را نمرود دوم «بی لباس» از بابل بیرون کرد و آن حضرت نتوانست نقاب و لباس درست برای سارا همسرش تهیه کند. (1) «ابی ملک»، پادشاه فلسطین، بت پرست بود؛ اما برای نقاب سارا، زن حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام، پول داد تا این که روی خود را از بت پرستان و غیر بت پرستان بپوشاند تا نامحرمان روی آن را نبینند. این کار «ابی ملک» دلالت می کند که حجاب و نقاب زنان قبل از ظهور اسلام بوده است.

خداوند دربارۀ همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم می فرماید:

«اذا سئلتموهن متاعاً فسئلوهن من وراء حجاب». (سورۀ احزاب، آیۀ 54)

«هرگاه سؤال یا متاعی از آنها خواستی، از پشت پرده بخواهید» .

خداوند درباره مشرکان که ایمان نمی آوردند، از قول آنها می فرماید:

«و من بیننا و بینک حجاب». (سورة فصّلت آیۀ 5)

«میان ما و تو حجابی وجود دارد. پس تو به دنبال عمل خود باش و ما هم برای خودمان عمل می کنیم». «و ما کان لبشر ان یکلّمه الله الا وحیاً او من وراء حجاب». (سورة شوری، آیه 51) «شایستۀ هیچ انسانی نمی باشد که با خداوند سخن بگوید مگر از راه وحی یا پشت حجاب».

خداوند دربارۀ پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم می فرماید:

«اذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لا یومنون بالاخرة حجاباً مستورا». (سورۀ اسراء، آیه 45) خداوند در سورۀ مریم می فرماید: «فأتخذت من دونهم حجاباً » (سورۀ مریم، آیه 17) میان خود و آنها حجاب افکند تا خلوتگاهش از هر نظر برای عبادت آماده باشد».

واژۀ «حجاب» 7 بار در قرآن آمده است و معنای آن در همۀ موارد چیزی است که از هرجهت مانع دیدن دیگر شود. امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام در نامه ای به مالک اشتر می نویسد:

«فلا تطولنّ احتجابک عن رعیتک». (1)

ص: 216

«در میان مردم باش و کمتر خود را در اندرون خانۀ خود از مردم پنهان کن. دربان تو نباید تو را از مردم جدا کند، بلکه خود را همیشه در معرض دید مردم قرار بده » .

مردان است را بپوشانند و این کار به جهت ارزش و احترام زنها می باشد، تا این که به عفاف شناخته شود و مورد آزار و اذیت افراد شرور قرار نگیرند. (1)

گریبان های خود و ظاهر نکنند زینت های خود را مگر برای شوهران... باید نزنند پاهای خود را به زمین طوری که زینتهای پنهان آنها آشکار شود». در دوران جاهلیت، زنان روسری های خود را پشت سر می انداختند و قسمتی از سینه و گردن و گردنبند و گوشواره آنها آشکار می شد. با نزول این آیه، زنان مؤظّف شدند که روسری خود را به جلو و پیش رو بیاندازند تا اعضای مذکور پنهان شود. (1)

امام باقر علیْهِ السَّلام فرمود:

قبل از نزول این آیه، زنها روسری های خود را به عقب می انداختند.

جوانی از انصار چشمش به زنی افتاد و شیفتۀ او شد. آن زن داخل کوچه تنگی شد. جوان که متوجه او بود، استخوان یا شیشه ای که در دیوار بود صورت او را خونی کرد و آن جوان ماجرا را به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نقل کرد، این آیه نازل شد.» (2)

خداوند در این آیه به چند نکته اشاره کرده است:

1) «لا یبدین زینتهنّ الا ما ظهر منها»؛ «زن ها نباید زینت های خود را آشکار کنند مگر آن مقدار از زینت که معلوم است». حال باید دید که مراد از زینت که در این آیه به آن اشاره شده و زن ها نباید آنرا آشکار کنند چیست؟ چند معنا برای زینت ذکر شده است:

١. مراد از زینت، زینت های پنهان و طبیعی یعنی اندام و زیبایی زن، و زینتهای آشکار، چهره و دو دست تا مچ زن ها می باشد. (3)

2. بعضی زینت را به معنای محل زینت گرفته اند، زیرا آشکار کردن خود زینت مثل گوشواره و گردنبند به تنهایی مانع ندارد و ممنوعیت مربوط به محل قرار گرفتن آنهاست.

ص: 219

٣. بعضی زینت های آشکار را به معنای زینت آلات گرفته اند، البته به این شرط که روی بدن قرار گرفته باشد. طبیعی است که آشکار کردن چنین زینتی توأم با آشکار کردن اندامی است که زینت بر آن قرار دارد. و در میان این سه معنا، معنای درست، معنای سوم است. یعنی زنها حق ندارند زینت هایی که پنهان است را آشکار نمایند، هرچند که اندامشان نمایان نشود. بنابراین نشان دادن لباس های مخصوصی که در زیر لباس یا چادر میپوشند مجاز نمی باشد و قرآن کریم از ظاهر کردن چنین زینتی نهی کرده است.

2) «و لیضربنّ بخمرهنّ علی جیوبهنّ». «خمر» جمع خمار به معنای پوشش است، ولی معمولا به چیزی گفته می شود که زن ها با آن سر خود را می پوشانند. «جیوب» جمع جیب به معنای یقۀ پیراهن است که از آن به گریبان تعبیر می شود و گاه به قسمت بالای سینه به تناسب مجاورت با آن اطلاق می شود.

از این جمله استفاده می شود که زنان قبل از نزول این آیه، روسری های خود را به شانه ها یا پشت سر می انداختند، طوری که مقداری از سینه و گردن نمایان می شد. خداوند دستور داد که زنان روسری های خود را بر گریبان خود بیفکنند تا گردن و قسمتی از سینه که بیرون است پنهان گردد. ابن عباس می گوید: این دستور به سبب این است که سینه، گلو، مو و گردن زنان از دید بیگانگان محفوظ بماند. (1)

زنان نباید زینت های خود را آشکار سازند مگر برای 12 طایفه که آنها را خداوند استثنا کرده است. (2)

1. در این آیه، پوشاندن چشم مقدم شده بر حفظ و پوشش بدن، و این دلیل بر اهمیت اصل حجاب است، چون نگاه، مقدمۀ فتنه است. وقتی که پوشیدن چشم از نامحرم واجب باشد، حجاب نیز واجب خواهد بود.

٢. این آیه حدود و مرز حجاب را مشخص می کند و وظیفۀ پوشش زن مسلمان را

ص: 220

روشن می نماید که چگونه لباس بپوشد و اظهار زینت نکند، مگر در صورتی که از طرف شرع اجازه داده شده است و آن در دو مورد است:

الف) زینت هایی که آشکار و معلوم است واجب نیست که آنرا بپوشاند.

ب) عده ای از محارم نیز استثناء شده اند که در این صورت نیز اظهار زینت برای زنها حرام نمی باشد. آیه دیگر در مورد «حجاب» این آیۀ شریفه است که خداوند می فرماید: «یا ایّها النبی قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلابیبهنّ ذلک ادنی آن یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفوراً رحیماً». (سورۀ احزاب، آیه 59). «ای پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بگو برای زنان و دختران و زنان مؤمنین که نزدیک کنند بر روی تمام بدنشان چادرهایشان را و این شیوه برای این است که به عفاف و نجابت شناخته شوند و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند».

مراد از «جلابیب» در این آیه چیست؟ سه نظر وجود دارد:

الف) پارچه ای بزرگ که از روسری بلندتر است و سر و گردن و سینه را می پوشاند.

ب) مقنعه و خمار (روسری).

ج) پیراهن گشاد.

قدر جامع این است که بدن را بپوشانند. و بیشتر چنین به نظر میرسد که منظور پوششی است که از روسری بزرگتر و از چادر کوچکتر است. (1) «علامه طباطبائی» می فرماید:

«کلمۀ جلابیب جمع جلباب است و آن جامۀ سرتاسری است که تمام بدن را می پوشاند و با روسری مخصوصی است که صورت و سر را ساتر می شود.» (2)

ص: 221

تأمل فرمایید! اگر بنا باشد که در مورد همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم احتمال چنین خطراتی باشد، در صورتی که آنها به نصّ صریح قرآن مادران امّتند (1) و بسیار بعید است که کسی با نظر ریبه و تلذّذ به مادر یا مادر مقامی خود بنگرد؛ با این وصف، تا این درجه از تستّر و احتجاب به آنها دستور داده می شود که هنگام برخورد نمودن با مردان، در حجاب باشند و موقع سخن گفتن با آنان نرم و لطیف و دلربا سخن نگویند که مبادا بیماردلی در آنان طمع کرده و قلب شهوت آلود گشته و به ناپاکی گراید! حال از روی انصاف داوری و قضاوت نمایید جایی که خداوند اینگونه همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را امر به رعایت حجاب می نماید، در مورد سایر زنان مسلمان تا چه حد از دقّت در تستّر و پوشش و احتجاب را لازم خواهد دانست ؟! و اختلاط و ارتباط مردان و زنان مسلمان - بویژه به بهانه «به چشم خواهری و به چشم برادری» که دستاویز خوبی است برای بیماردلان - تا چه مقدار فتنه انگیز و خطرناک خواهد بود و چه دل هایی طهارت و پاکی خود را از دست داده و به ناپاکی و آلودگی خواهند گرایید؟! چه ناپاکدلانی که در اثر بی بند و باری زنان و آن هم چه بسا تحت عنوان حجاب اسلامی! تطمیع گشته و مرزها را خواهند شکست و چه رسوایی ها در خانواده ها به وقوع خواهد پیوست و چه زندگی ننگین و عاری از شرفی به وجود خواهد آمد؟ فاعتبروا یا اولی الأبصار؟

آن، صف آخر و بهترین صفوف زنان صف آخر است و بدترین آن صف اول». با توجه به اینکه در نماز جماعت، معولاً زنها پشت سر مردها می ایستند طبعاً آخرین صف مردها به اولین صف زنها نزدیک می شود و همین مقدار از نزدیکی مرد وزن حتی در حال نماز! از نظر رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم این امکان اثر تخریبی دارد و ممکن است لطمه به حال حضور و صفای دل بزند؟

ولی صف اوّل مردان و صف آخر زنان بر اثر فاصله داشتن، طبیعی است که از احتمال این آسیب بسیار دور خواهد بود و لذا فرمود: بهترین صف مردان، صف اول و بهترین صف زنان، صف آخر است! حال، این دقت ها و باریک بینی های صاحب اسلام را در ایجاد فاصله بین مرد و زن بنگرید و آنگاه این بی پروایی ها و سهل انگاری های ما مدّعیان پیروی از اسلام را در اختلاط مرد و زن ملاحظه فرمایید و ببنید «تفاوت کار از کجاست تا به کجا!!

آیۀ دیگر در مورد «حجاب» این آیه شریفه است که خداوند می فرماید: «و القواعد من النساء اللّاتی لا یرجون نکاحاً فلیس علیهنّ جناح أن یضعن ثیابهنّ غیر متبرّجات بزینة و أن یستغفعنّ خیر لهنّ والله سمیع علیم». (سورۀ بقره آیۀ 60)

«زن های بازنشسته که میل به نکاح ندارند باکی نیست که کنار بگذارند لباس های خود را یعنی جلباب و خمار خود را بیندازند، البته در حالی که قصد اظهار زینت و جلوه گری نباشد و اگر در حال پیری جانب عفاف را نگاه دارند برای آنها بهتر است، زیرا خداوند شنوا و دانا است».

وجه استدلال: «الف و لام» در «القواعد» به معنای التی می باشد و متضمن معنای شرط است. لذا در خبر او «فا» واقع شده است. و معنای آن این می شود که وضع بالا پوش برای زنان که از قواعد هستند و امید به ازدواج ندارند جایز می باشد و مفهوم شرط که بالاتفاق حجت است این است که جایز نیست برای زن هایی که از قواعد نمی باشند و امید به ازدواج دارند، هنگام بیرون رفتن سر اندازهای خود را فرو نهند. (1)

ص: 225

بنابراین اگر حجاب بر زنان واجب نبود، پیره زنان را رخصت به بی حجابی غلط بود و تخصیص دادن زنان پیر را به جواز عدم حجاب دلیل است که زنان دیگر واجب است با حجاب باشند، و الا وجهی ندارد که زنان پیر را تخصیص دهد و استثناء نماید. (1)

در نتیجه باید گفت: این تکلیف، رفعش از پیرزنان، برهان است بر ثبوت تکلیف برای زنهای جوان، زیرا اگر همۀ زنها بی حجاب بودند اختصاص وضع ثیاب به قواعد از زنان بی مورد بود. (2)

آیۀ دیگر در مورد «حجاب» این آیۀ شریفه است که خداوند می فرماید: و قرن فی بیوتکنّ ولا تبرّجن تبرّج الجاهلیة الأولی». (سورۀ احزاب ، آیۀ 33) «زنها در خانه هایشان بمانند و مثل زنهای عصر جاهلیت زیورنمایی نکنند».

واژه «قرن»: یا از ریشه «قرار» است یعنی در خانه های خود بمانند و یا از ریشه وقار» یعنی در رفتار و کردار خود باوقار باشند. (3)

واژه «تبرّج»: «علامه طباطبائی» در تفسیر المیزان» «تبرّج» را اینگونه معنا کرده و می نویسد:

«تبرّج به معنای ظاهر شدن در برابر مردم است، همانطوری که بُرج قلعه برای همه هویدا است». (4)

امام صادق علیْهِ السَّلام فرمود:

«لا ینبغی للمرأة أن تنکشف بین یدی الیهودیّة و النّصرانیّة فانهنّ یصفن ذلک لأزواجهنّ». (5)

ص: 226

«برای زنهای مسلمان سزاوار نمی باشد که نزد زنهای یهودی و نصرانی کشف حجاب کنند، زیرا که آنها برای شوهرهای خودشان آنرا توصیف خواهند نمود».

امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود: (یظهر فی آخر الزّمان و اقتراب السّاعة و هو شرّ الأزمنة نسوة کاشفات عاریات متبرجات فی الدّین و اخلات فی الفتن مایلات إلی الشّهوات مسرعات الی اللّذّات مستحلّات للمحرّمات فی جهنّم خالدات». (1)

«در آخر الزّمان زنهای روباز ظاهر می شوند که از دین بیرون رفته باشند و زینت های خود را برای اجانب ظاهر نمایند. متمایل به شهوات اند و شتابندۀ به لذات محرّمات، محرّمات را حلال می دانند اینها همیشه در جهنّم خواهند بود).

یک وضع کاملاً عادی مانند برخورد دو مرد یا دو زن با یکدیگر باشد! آری، در این صورت است که بنا به نظر بعضی از فقها سَتْر واجب نیست و نگاه هم جایز است هرچند رعایت احتیاط را مطلقاً لازم می دانند). اما در شرایطی که مرد از نگاه به چهرۀ زن قصد «تلذّذ» دارد و زن هم متوجه این موضوع می باشد و می داند که در معرض «نظربازی» مرد قرار گرفته است، در این صورت به اتفاق همه فقهاء، هم «سَتْر» و پوشاندن صورت بر زن واجب است و هم نظر و نگاه کردن به صورت زن، بر مرد حرام می باشد. (1) حال؛ آیا شما می توانید در این جامعۀ اسلامی کنونی ما که از یک طرف زنان و دختران جوان (هرچند دور از آرایش مصنوعی هم باشند) با چهرۀ باز و زیبا که زیبایی و جاذبیت، طبیعی خلقت زن است و همچنین با تبرّج و خود نمایی و خودآرایی، در صحنه های مختلف اجتماع حضور دارند و از سوی دیگر، مردان و جوانان در کوران غریزۀ جنسی بوده و بویژه اکثراً بی همسر و در حال التهاب نسبت به زن می باشند، به هم می رسند؛ انصافاً و وجداناً شما می توانید دور از هر گونه تعصب و لجاجت، تضمین کنید که نگاه هایی که بین این دو گروه مبادله می شود، کاملا عادی و خالی از شائبۀ «ریبه» و «تلذّذ» است؟! آیا شما قانون «سَتْر» و «نظر» را برای یک جامعه متسکّل از یوسف ها و مریم ها که امروز جز در عالم «خیال» تصوّر نمی شود تنظیم کرده و با این حدّت در باره اش بحث می کنید؟! آیا برای همین جامعه شکل گرفته از زنان و مردان ملتهب از شهوت جنسی که عینیّت خارجی دارد و بر اثر بی مبالاتی زنان در «جلوه گری» و بی پروایی مردان در «نظربازی» دچار هزاران نوع از مفاسد و نابسامانی ها شده است و می شود ؟!!

شما اوّل یک محیط خالی از «ریبه» و «تلذّذ» به وجود بیاورید؛ آنگاه بحث اختلاف نظر فقها و فتوای بعضی بر جواز «نظر» و عدم وجوب «سَتْر» را در مورد «وجه و کفّین» به میان بکشید! وگرنه در محیط کنونی که ما داریم، مطرح کردن این بحث، جز وادار کردن مردم به گناه و دامن زدن به آتش فحشا و فساد، حاصل دیگری نخواهد داشت!!

ص: 228

انقلابات و تداوم بخش آنهاست، در امّت اسلامی ما به وجود نیامده است.

نه «اسلام» عزیز آن چنان که هست، در میان ما شناخته شده است و نه آن قدرت وصلابت روحی که برای مقاومت در مقابل فرهنگ رسوای «تمدّن غربی» لازم است و به فرموده قرآن کریم:

«... لا یخافون لومة لائم...». (سورۀ مائده، آیۀ 54).

در روح و فرهنگ ما بوجود آمده است. طبیعی است تا این ضعف و تذلّل فرهنگی در افکار ما باقی است، چاره ای جز توجیه گری و عذر تراشی به منظور تطبیق دادن احکام الهی اسلام با فرهنگ ابلیسی غربیان نداریم! نتیجتأملتی خواهیم شد «حیاری و سکاری، لا مسلمون ولا نصاری»! مست و حیران، نه نصرانی و نه مسلمان و به فرموده قرآن کریم:

«مذبذبین بین ذلک لا إلی هؤلاء ولا إلی هؤلاء...». (سورۀ نساء، آیۀ 143)

«بی هدف های سرگردان، نه متمایل به اینان و نه همراه با آنان [نه در جرگۀ مؤمنان و نه در زمرۀ کافران...]». . از یک سو عملاً حقیقت اسلام را از کف داده ایم و احیاناً بر سر اموری که ضدّ اسلام است، نام اسلام نهاده ایم و از دیگر سو در ظواهر زشت زندگی مادّی از کافران تقلید کرده ایم، بدون اینکه از زیبایی های علم و صنعت آنان چیزی بیاموزیم. نتیجتاً نه از این مکتب بویی برده و نه از آن مسلک طعمی چشیده ایم! در عمل، مفلس و از حال، بی نصیب مانده ایم! نه عمل و هنری داریم که آن را به رخ دنیا بکشیم ونه از حالات روحی و معنوی بهره ای برده ایم که با حالات درونی خود، خوش باشیم و از ادراکات ذوقی خود لذّتی ببریم! آری، در عالم «ادّعا» همه چیز داریم و از همه کس برتریم و «کلّ حزب بما لدیهم فرحون». (سوره روم، آیه 32)

«... هر گروهی به آنچه که در نزدشان هست [از روش و آیین مخصوص به خود] خوشحالند» .

ص: 230

«قل هل ننبّئکم بالأخسرین أعمالاً * الّذین ضلّ سعیهم فی الحیاة الدّنیا و هم یحسبون أنّهم یحسنون صنعاً». (سورۀ کهف، آیات 103 و 104).

بگو: آیا می خواهید شما را آگاه سازیم که زیانکارترین [مردم] کیانند؟ آنان که سعی و تلاششان در زندگی دنیا به بیراهه افتاده [و در گم گشتگی به سر می برند و با این حال گمان می کنند که کار نیک انجام می دهند!».

«ربّنا لا تزغ قلوبنا بعد إذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمة إنّک أنت الوهّاب». (سورة آل عمران، آیه 8).

همچنین «زن» است که می تواند با سبکسری ها و خودکامگی ها و بی اعتنایی به وظایف «همسری» و «مادری»، یک مشت افراد ناسالم و ناصالح و عقده دار و بی اعتنا به حدود و حقوق خدا و خلق خدا به وجود آورد و از این راه عامل انحطاط و فساد و شقاوت یک جامعه گردد. این هم بسیار روشن است که اگر یک زن بخواهد از یک سو به فرموده قرآن کریم:

«و من آیاته أن خلق لکم من أنفسکم أزواجا لتسکنوا إلیها...». (سورة روم، آیۀ 21)

«از نشانه های حکمت خدا این است که از جنس خود شما برای شما همسرانی آفرید تا به سبب آنها آرامش یابید...».

همسری آرام بخش برای شوهرش بشود و از طریق تنظیم امور «خانه» و تأمین موجبات آسایش جسمی و آرامش فکری وی، خشنودی خاطر او را به دست آورده و رنج کار خارج از منزل را با انحاء ملاطفات مناسب با جهان ویژۀ «همسری» از تن و روح وی بزداید! و از دیگر سو مادری سازنده برای کودکانش باشد که با رعایت دقت کامل در رفتار و گفتار خود، تمام عواطف و احساسات رقیق و لطیف آنها را تحت نظارت خویش گرفته و همراه با رأفت و مهر خاض «مادری» و هماهنگی با عالم مخصوص «کودکی»، به هدایت افکار و تهذیب اخلاق آنان بپردازد، تا هم شوهر را با تن و روحی سالم و آرام برای تلاش و فعالیت در میدان زندگی پرجوش و خروش اجتماعی آماده سازد و هم فرزندان را عناصری پاک و امین و صادق و فعال و نافع به دین و دنیای مردم به بار آورد.

آری، بسیار روشن است که چنین زنی، ناچار باید تمام نیروهای جسمی و روحی خود را صرف این دو امر مهم حیاتی و این دو وظیفه سنگین انسانی و الهی نموده و از پرداختن به هر کاری که موجب فرسودگی جسم و آشفتگی روحش شده و طبعأ سبب رکود در انجام وظیفه اش می گردد، بپرهیزد! حال، آن کار از قبیل امور اجتماعی و سیاسی باشد یا مسائل دیگر.

چه آن که وظیفۀ اصلی «زن» به حکم طبع و شرعش همان دو کار مهم و حیاتی

ص: 232

است و به طور حتم تخلّف «زن» از این وظیفۀ اصلی، موجب تعطیل و یا رکود آن دو امر عظیم گردیده و رکود آن دو نیز قهر به فساد جامعه و اختلال نظام آن می انجامد! در حالی که مشاغل دیگر از امور سیاسی و اجتماعی و نظامی و امثال آن نه تنها نیاز مبرمی به «زن» ندارد بلکه با دور بودن «زن» از مراکز این امور، کارها با وضع سالم تر و کامل تری انجام می پذیرد! گمان نمی رود این واقعیت، مورد انکار یک انسان منصف قرار گیرد که یک خانم مشتغل به شغل خارج از منزل و به ویژه وارد شده در صحنه مبارزات «سیاسی» و «اجتماعی» نه می تواند یک «همسر» شایسته برای شوهرش باشد و نه یک «مادر» لایق برای فرزندانش!

زنی که با تنی خسته و روحی آشفته و احیاناً عواطفی آلوده و ناسالم بر اثر برخورد با نامحرمان به خانه برمی گردد، چگونه می تواند محیط خانه را آسایشگاه کاملی برای شوهر و آموزشگاه سالمی برای فرزندانش بسازد و لذا بر اساس همین واقعیت است که قرآن کریم با لحنی قاطع و محکم به همسران رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم که در حدّ أسوه و الگو در نظر زنان دیگر هستند، دستور «ثبات» و «استقرار در خانه» را صادر کرده و فرموده است:

«و قرن فی بیوتکنّ...». (سورۀ احزاب، آیۀ 33)

«در خانه هایتان قرار گیرید...». (1) البته روشن است که مقصود از این دستور آن نیست که «زن» مطلقاً حتی برای حوائج ضروری، حقّ خروج از منزل را ندارد؛ بلکه در واقع این دستور اشارة لطیفی است به همان مطلبی که بیان شد. یعنی وظیفه اساسی «زن» بر حسب اقتضاء طبیعت خاصّ خودش که در کارگاه صنع آفریدگار حکیم با محاسبه و تقدیر دقیق

ص: 233

ابداع گردیده و ابزار مناسب آن نیز از جهت جسمی و روحی به وی اعطا شده است، همانا مستقرّ گشتن او در سنگر «خانه» است، سنگری که اهمیت آن از نظر موضع گیری و موقعیت مؤثّر برای ساختن یک جامعه برتر اسلامی، کمتر از سایر سنگرها و صحنه های مبارزات سیاسی و اجتماعی و حتّی نظامی و رزمی نمی باشد. بلکه از آن نظر که قهرمانان میدان های «مبارزه» و «جهاد» در ابعاد مختلف اجتماعی پرورش یافتگان در خانه های منوّر به نور ایمان و تقوا و الهام گرفتگان از مادران پاکدامن فداکار می باشند، می توان گفت، سنگر «خانه» در منطق عقلانی «قرآن» به مراتب بالاتر و والاتر از سایر سنگرها به حساب می آید و زنان آشنا به وظایف همسری و مادری نیز که در سنگر مقدس «بیوت» به اصطلاح قرآن با حسن تبعل یعنی شوهرداری نیکو و تربیت فرزندان سالم و صالح به پاسداری از شرف و کیان جامعه اسلامی مشغولند، از سایر پاسداران و مدافعان از حریم اسلام محترم تر و ارجمندتر به شمار می آیند و به معنای واقعی کلمه مادر، مادر و تولید کننده میدان های «جهاد» و صحنه های مبارزه با دشمنان اسلام می باشند.

آری زنان را همین بس بود یک هنر نشینند و زایند شیران نر! ادیبی گوید: در این جهان کوشش، هر کاری را به کسی سپرده اند، «مرد» شیر است و «زن» شیربان! نگاهداری شیر از شیر بودن دشوارتر است! رام کردن پهلوانی که از صبح تا شام، با غول طبیعت گلاویز است و مایه زندگی را باید از دل سنگ و چنگ آهنین این غول بیرون بیاورد، کار آسانی نیست!

بهترین سلاح اجتماعی اوست تا افراد شهوت پرست و غافل به فکر تعرض و اذیت او نیفتند و حتی نامحرمان او را از دید شهوانی ننگرند. افراد منحرف و مفسده جو همواره برای زنان عفیفه و محجبه، حرمت خاص و شخصیت والایی قائل اند و از مزاحمت و سلب امنیت آنان شرم و حیا کرده و به خود اجازه نمی دهند که متعرض آنها شوند و حتی چنین فکر باطلی را در خیال خود نمی پروراند. به همین جهت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم می فرماید:

«إنّما مثل المرأة الصالحة مثل الغراب الأعصم الذی لا یکاد یقدر علیه» (1) « به درستی که زن وارسته و محجبه و با عفت، مانند کلاغ اعصم است که هرگز قدرت و توانایی تسلط بر او نیست». بنابراین پوشش دینی نه تنها بند وحصار و مایه محدودیت نیست بلکه نشانۀ حرمت و حیثیت زن و موجب مصونیت اوست.

قرآن کریم وقتی که دربارۀ حجاب سخن می گوید، می فرماید: «حجاب عبارت است از احترام گذاردن و حرمت قائل شدن برای زن که نامحرمان او را از دید حیوانی ننگرند. لذا نظر کردن به زنان غیر مسلمان را، بدون قصد تباهی جایز می داند و علت آن این است که زنان غیر مسلمان از این حرمت بی بهره اند». حجاب و عفت زن زینتی است که به او زیبایی اخلاقی و جاذبۀ ظاهری و شخصیت و ابهّت معنوی عطا می کند که نه تنها جنبۀ حیوانیت و شهوت مردان جامعه و جوانان هوسران را تحریک نمی کند، بلکه انسانیت و فطرت ملکوتی آنان را تحریک می سازد و عقل های خفتۀ آنان را بیدار می نماید، زیرا با اولین برخورد، انسانیت و عظمت و وقار او را می بینند.

اساساَ نمایش جنبۀ انسانیت انسان، محرّک انسانیت، بیدارکنندۀ عقول و شکوفاکننده استعدادهای دیگران است و نشان دادن بعد حیوانیت انسان، محرک حیوانیت، و مشتعل کننده شهوات و فربه کردن غرایز خود و

ص: 235

دیگران است.

از این رو بانوانی که هتک حرمت خویش را روا و به خود آرایی و خودنمایی در جامعه و مجالس عمومی می پردازند، اول چیزی که دیگران - چه پاکان و چه منحرفان - در اولین برخورد با آنان می بینند و به فکر و دلشان خطور می کند، جنبه حیوانیت و هوس انگیز آنان و لذایذ شهوانی است، لذا جنبۀ حیوانیت و شهوت مردان نیز تحریک می گردد و چون چنین زنانی نزد مردان بوالهوس حرمت و احترامی ندارند، با جرأت متعرّض و مزاحم آنان می شوند، زیرا رفتار و گفتار و حرکات یا پوشش و آرایش غیر عفیفانه آنان به منزله چراغ سبزی است که آنان را به سوی خود و ایجاد مزاحمت دعوت می نمایند؛ به همین جهت مزاحمان به هنگام انتقاد از آنها، می گویند: «اگر خودشان نمی خواستند این چنین بیرون نمی آمدند».

جای شگفتی است که چگونه این زنان از اطاعت خدای سبحان درباره حجاب و عفاف با آن فواید فراوانش سرباز می زنند و راضی میشوند که بسان کودکان خود را مکلف به حکم حجاب ندانند؟! در حالی که فواید و برکات آن، عاید خود و نسل شان خواهد بود.

نتیجۀ سخنان حکمت آمیز قرآن در حریمهای عفاف این است که یک بانوی مسلمان باید لباس شرم و حیا را از خود دور نکرده و همواره می بایست که تمام اعمال، حرکات، و سخنان، نگاه ها و پوشش های او براساس معروف و شیوۂ عفیفانه باشد؛ نه بر اساس منگر و روش خودخواهانه، و از کارهای هیجان برانگیز و تحریک زا و طمع پرور دوری جوید و روابط ضروری او با مرد نامحرم با کمال احتیاط صورت گیرد. اصولاً زن و مرد وزین از رفتارهای ناهنجار و پوشش های آسیب زا اجتناب می ورزند. همه این دستورهای آسمانی به این منظور است که از عوامل مهیج دوری شود تا شرف و انسانیت و محبوبیت زنان و مردان حفظ شده و هدف آفرینش به دست فراموشی سپرده نشود.

بنابراین از مجموع آیات، روایات، حکم عقل و سیرۀ عملی ثابت می شود که حجاب، تکلیف شرعی و حکم الهی است.

ص: 236

رذایل و خواسته های نامشروع قوۀ شهوانی آزاد و رها باشد.

عفّت و فضایل اخلاقی زن بهترین ابزاری است که در سایۀ آن می تواند قلب همسر خود را برای همیشه تسخیر کرده و بر آن حکومت کند، چه این -عفّت و حیا- که حجاب و پوشش کامل اسلامی جلوه ای از آن می باشد . و سایر صفات و ارزش های نیک، زیبایی های روحی و معنوی هستند که جهان را زیبا و حقایق را آن چنان که هست به انسان نشان می دهند و سیمای آدمی را درخشان، بانشاط و جذاب و سیرت را نورانی و لطیف و روابط را سالم و انسانی و گوارا می سازند.

هرزن و مردی به طور فطری خواهان زینتهای باطنی است و کسانی را که آراسته به آنها باشند، دوست می دارد و از ابتذال، بی عفّتی و رذایل اخلاقی متنفر است، لذا برترین جاذبه ها و زیبایی ها برای زن، جمال روحی و عفاف و وقار و حجاب اوست که شالودۀ عشق راستین بوده و قلب مرد را تسخیر و مجذوب جمال ملکوتی خویش می سازد و او را به سوی خود و خواسته های معقول و مشروع خویش می کشاند و به تکریم و احترام در برابر خود وامی دارد. به قول «ویکتور هوگو»:

«اصولاً زن عفیف، زیبا و دل پسند است؛ وجاهت توأم با وقار و عفّت ، به زن قدرتی می دهد که قوی ترین مردان را یارای مقاومت در برابر او نیست، بلکه آنها را به خضوع و تعظیم در مقابل خویش وادار می سازد» (1) بنابراین، جاذبه صفات و اخلاق زیبا، پرجاذبهترین سلاح هاست که اولا قلبهای زنده و پویا را شکار کرده و روابط را در خانواده و جامعه سالم می گرداند و افراد و فرزندان در سایۀ آن تربیت می شوند؛ به همین جهت زیربنای عشق و محبت واقعی میان زن و شوهر که همانا جمال باطنی است از مهم ترین عوامل استحکام بنیان خانواده و بهترین وسیله برای تربیت نسل خردورز و با عاطفه است.

زیبایی های باطنی هم چنین، زشتی ظاهر و صورت را تحت الشّعاع قرار میدهد و

ص: 238

یا آن را پوشانده و جبران می کند، اما زیبایی های ظاهری هیچگاه نمی توانند زشتی باطنی را پنهان سازند، بلکه با سیرت قبیح و صفات ناستوده، جاذبۀ جمال صورت را تحت تأثیر قرار می دهد و آن را ناکارآمد کرده و به زشتی و تنفر تبدیل می کند، لذا جوانان با فضیلت، از ازدواج با زنان زیباروی خودنما و بی بند و بار دوری جسته و آنان را فاقد جمال روحی، عفّت و منزلت حقیقی میدانند. افزون بر این که زیبایی ظاهری و بدنی ماندگار نبوده و با حادثه ای از میان می رود و با مرگ هم با خاک یکسان می شود و به قول شاعر: به مالت نبال که به شبی بسته است به حُسنت نناز که به تبی بسته است اما جمال روحی فناپذیر نیست و نه تنها حیات طیّبه انسانی در دنیا بر اساس آن به دست می آید، بلکه در آخرت و برزخ تنها سرمایه عظیمی است که نجات بخش انسان می شود:

«یوم لا ینفع مال ولا بنون * إلا من أتی الله بقلبٍ سلیم». (سورۀ شعراء آیۀ 89 و 88)

«روزی که (آخرت) مال و فرزندان سود مند به حال انسان نیست مگر کسی که با قلب سالم و پاک از رذایل و آلودگی ها به پیشگاه خداوند بیاید».

به خاطر برتری جمال سیرت است که حضرت امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام می فرمایند: «زینة البواطن أجمل من زینة الظّواهر». (1) «زینت باطنها از زینت و آرایش ظاهر زیبا تر است».

را به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم تقدیم نموده است در توصیف حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام می نویسد:

«و مناقبها جمّة، و هی ممّن کمل من النساء، کانت عاقلة، جلیلة، دیّنة مصونة، کریمة، من أهل الجنة، و کان النّبی [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] یثنی علیها، و یفضلها علی سائر أمهات المؤمنین، و یبالغ فی تعظیمها». (1)

حضرت ابوطالب علیْهِ السَّلام در عصر جاهلیت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را چنین توصیف نمود:

«أنّ خدیجة امرأة کاملة میمونة فاضلة تخشی العار و تحذر الشنار». (2)

«همانا خدیجه علیهَاالسَّلام بانویی کامل و پر میمنت و فاضل است که ساحتش از هرگونه ننگ و عار دور و او آبرومند است».

و در آیۀ دیگری آمده است:

«و لمن خاف مقام ربّه جنّتان». (سورة الرحمن آیه 46)

«و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشت است» .

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود:

«من عرضت له فاحشة او شهوة فاجتنبها من مخافة الله عزّ و جلّ حرّم علیه النّار و آمنه من الفزع الأکبر و أنجز له ماوعده فی کتابه». (1) «اگر کسی عمل زشت بر او روی آورد و یا درگیر شهوت شود، ولی آن شخص به خاطر ترس از خدای بزرگ، از آن عمل زشت و شهوت خطرناک اجتناب کند، (و مرتکب گناه نشود) خداوند آتش جهنم را بر او حرام می کند و او را از احوال دردناک قیامت نجات می دهد و آنچه که در کتابش به او وعده داده است، وفا می کند».

اخلاص و منش و اخلاق انسانی به گونه ای رشد یافته و مترقّی و آزاده بود، که نه تنها مدال پیشتازی و پیشگامی در حق گرایی و حق پذیری و پاک منشی و آزادگی را پس از بعثت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در عالم زنان به خود اختصاص داد، (1) بلکه پیش از بعثت نیز به صورت پیشگام و نمونه و سمبل کمال جویان و آراستگان به عزّت و کرامت جلوه نموده بود. او تنها به خودسازی و آراستگی دنیای وجود خویشتن به این ارزش های انسانی بسنده نکرد، بلکه در جهت نجات و رستگاری مردم خویش، آنها را برای جامعه و دنیای خویش نیز با همه وجود می خواست و آزادمنشانه می جست؛ و درست به همین جهت هم به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پیشنهاد پیوند فکری و فرهنگی و خانوادگی را داد و در این راه از آسایش و آرامش و از مال و جان مایه نهاد و فداکاری ها و قهرمانی های ماندگار و درخشان و وصف ناپذیری نمود.

او در راه بنیاد آزادی و معنویت و گسترش فرهنگ عزّت و آزادگی، به مخاطره افتاد و رنج تبعید و محاصره را به جان پذیرفت و بسان سرو برافراشته و مقاوم در برابر توفان تاریک اندیشی و ددمنشی و زورمداری و تعصّب کور نه تنها سر فرود نیاورد که خم هم به ابرو نیاورد و با این شکوه و عظمت، بخش حسّاسی از گسترۀ قلب نازنین و تسخیر ناپذیر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را برای همیشه تسخیر نمود؛ -کانَ النَّبِیُّ یثْنی عَلَیْهِ وَ یُفَضِّلُها علی سائِرِ اُمَّهاتِ الْمُؤْمِنینَ ....- (2) او در پرتو همین ویژگی ها، مهر و رحمت آفریدگارش را به گونه ای به سوی خود جلب نمود، که خدا به وجود ارجمند و منش تابناک و اخلاق و رفتار درخشان او بر فرشتگان مباهات کرد و به فرشته وحی فرمان داد که سلام خدا را بر آن سمبل عزّت و آزادگی نثار کند و بهشت زیبا و پرنعمت خدا و خشنودی او را به او نوید دهد» . (3)

ص: 244

فروتنی این است که از مجلس به جایی کمتر از مقام و موقعیت خود راضی باشی و به هرکس که برخورد کردی، سلام کنی و مشاجره را رها کنی هرچند که حق با تو باشد و فروتنی در رأس همه خوبی هاست» .

پیش رفت، دردها و رنج ها را شهامت مندانه به جان خرید، و پایداری ورزید، و شجاعانه ایستادگی نمود و از روز آشنایی با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم تا بعثت و از بعثت تا گرایش به اسلام، و از آغاز مخالفت زورمداران با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و پیام او تا اوج فشار و ددمنشی دشمن و تا محاصره همه جانبه و تبعید به دره های مکه، همیشه و همه جا از مال و جان و اعتبار مایه گذاشت و از پشتیبانی نهضت و پیشوای آن دریغ نورزید و در این راه از پای ننشست، و لحظه ای از برق شمشیرها نهراسید و با همه وجود نشان داد که در راه حق و عدالت خالصانه و روشنگرانه و شهامت مندانه در برابر بیداد می ایستد و از سرزنش هیچ سرزنش کننده فریب کار و ستم پیشه ای نیز نمی هراسد؛ (یُجاهِدونَ فی سَبیلِ اللهِ وَلا یُخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ.)(سورۀ مائده، آیۀ 50)

به نمونه ای از جلوه های شهامت و فداکاری اش در انتخاب راه زندگی و گرایش به حق و عدالت و حمایت از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم می نگریم: در آغازین ماه های اعلام بعثت و دعوت از سوی پیامبر، مردی از یمن وارد مکّه شد تا در مورد خبرهایی که پیرامون ظهور اسلام و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شنیده بود، پژوهش و تحقیق نماید. در دروازه شهر به ابوسفیان برخورد کرد و از او، در مورد رویدادهای جدید پرسید. او گفت کار جامعه و شهر و دیار ما در مدار درست خود در جریان بود که به ناگاه محمدی به پا خاست و با دعوت خویش خدایان ما را به باد نقد و ناسزا گرفت و دین و آیین ما را به بدی و خُرافه وصف کرد، و به افکار و باورهای ما، خندید و پدران ما را در بیراهه شمرد و نسل جوان و زنان ما را با افکار خویش تباه ساخت و به نافرمانی کشاند!! (1)

آن مرد آدرس پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را از ابوسفیان گرفت و برای شنیدن سخن و دعوت آن حضرت، به درِ خانۀ او و خدیجه علیهَاالسَّلام رفت، اما هنگامی که در زد، با صدای دلیرانه و موضع شیرآسای آن بانوی شجاع روبه رو گردید، که نگهبانی از جان گرامی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را در آن شرایط پرخطر و در برابر یورش آدمکشان به عهده گرفته بود. خدیجه علیهَاالسَّلام با در زدن آن مرد، پنداشت که او از دشمنان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و از مهاجمان است، به همین جهت بر او خروشید که:

ص: 248

«اِذْهَبْ اِلی عَمَلِکَ ماتَذَرونَ مُحَمَّداً صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم یَأْویهِ ظِلَّ بَیْتٍ قَدْ طَرَدْتُمُوهُ... اِذْهَبْ اِلی عَمَلِکَ». (1)

«از پی کار خود برو! تاریک اندیشان و ظالمان، محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را آرام نمی گذارند تا در خانه اش بیارامد! شما که او را از خود را ندید و در برابر منطق و دعوت عادلانه و انسانی و به خشونت و سنگربندی روی آوردید، دیگر از جان او چه می خواهید؟» .

آن مرد به آرامی روشن ساخت که از دشمنان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و دعوت او نیست، آن گاه آن بانوی شجاع پس از مشورت با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم درِ خانه را گشود، و او به دیدار آن حضرت شرفیاب گردید و اسلام آورد. (2)

راستی که در وصف تدبیر و شجاعت حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام و حمایتش از اسلام و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و مردم نواندیش چه زیبا و سنجیده گفته اند که: خدیجه علیهَاالسَّلام وزیر راستین اسلام و مشاور خردمند و شجاع پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بود، و آن حضرت به یاری او و حمایت بی دریغ و شجاعانه اش، بر انبوه مشکلات و موانع چیره می شد و با مهر و صفای وصف ناپذیر او آرامش خاطر می یافت؛ «وَکانَتْ خَدِیجَةُ وَزیرَةَ صِدْقٍ عَلی الإسْلام، وَ کانَ رَسُولُ اللهِ یَسْکُنُ اِلَیْها». (3)

بوسیلۀ آن، دین صاحبش کامل، و موجب قرب بحق می شود. هر نبی و ولی و برگزیدۀ خدا دارای اخلاق نیک بوده اند، و هر مؤمنی باید برای اینکه میزان اعمالش سنگین تر باشد، به حُسن اخلاق مزین شود. و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نیز این چنین بود از اینرو خداوند در قرآن آن حضرت را به این ویژگی ارزشمند توصیف نموده و می فرماید:

«إنّک لعلی خُلُق عظیم». (سورۀ قلم، آیه 4) «در حقیقت تو ای پیامبر بر نیکو خُلقی عظیم آراسته ای» .

و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نیز در رابطه با فلسفۀ بعثت خود می فرماید:

«إنّی بُعثت لأتمّم مکارم الأخلاق». (1) «من برای تکمیل اخلاق نیک مبعوث شده ام».

و در روایتی دیگر فرمود:

«ما یقدم المؤمن علی الله عزّ و جلّ بعمل بعد الفرائض احبّ الی الله تعالی من ان یسع النّاس بخلقه». (1)

« مؤمن، بعد از انجام واجبات، عملی محبوبتر از خوش اخلاقی با مردم نزد خدای تعالی نمی آورد».

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

«او را مکش و دست نگهدار! زیرا که جبرئیل علیْهِ السَّلام الآن به من خبر داد که این یهودی در میان قبیله خود، خوش رفتار و با سخاوت است. آن مرد یهودی وقتی که چنین رفتاری را از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم مشاهده کرد، فوراً مسلمان شد و شهادتین (اشهدّ ان لا اله اله الله و اشهد انّ محمّداً رسول الله) را بر زبان جاری کرد. (1)

یخ را».

امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

«من حَسن خُلقُه کثر مُحبّوه، و أنست النّفوس به». (1) «آن کس که خوی نیک داشته باشد، دوستانش زیاد شوند و دلها به او انس و الفت گیرند».

و در روایتی دیگر فرمود:

«حَسّن خُلقَک یخفّف الله حسابک». (2) «اخلاقت را نیکو گردان تا خداوند حسابت را آسان گرداند» .

امام صادق علیْهِ السَّلام فرمود: لقمان به فرزندش گفت: «فرزندم! اگر چیزی نداشتی که با آن به خویشانت رسیدگی کنی و به برادرانت احسان نمایی، (دست کم) نیک خویی و خوش رویی خود را از دست مده! زیرا کسی که نیک خو باشد، نیکان او را دوست می دارند و بدکاران از وی دوری می کنند». (3)

مخصوصاً غذای حرام، و یاد خدا کردن از عوامل «شرح صدر» است.

برعکس جهل و گناه و لجاجت و جدال و مراء و همنشینی با بدان و فاجران و مجرمان و دنیا پرستی باعث «تنگی روح و قساوت قلب» می شود. و اینکه قرآن می فرماید: آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، به او شرح صدر میدهد، یا اگر خدا بخواهد گمراه سازد ضیق صدر میدهد، این خواستن و نخواستن بی دلیل نیست، و سرچشمه های آن از خود ما شروع می شود. قرآن و وحی آسمانی همچون دانه های باران است که بر سرزمین دل ها نازل می شود، همانگونه که تنها زمین های آماده از قطرات حیاتبخش باران منتفع می شود، در اینجا هم تنها دل هائی از آیات الهی بهره می گیرد که در سایه لطف او و خودسازی آمادگی و گسترش پیدا کرده است.

خداوند می فرماید:

«أفمن شرح الله صدره للاسلام فهو علی نور من ربّه». (سورۀ زمر آیه 22)

«آیا کسی که خدا سینه اش را برای اسلام گشاده ساخته، و بر فراز مَرکبی از نور الهی قرار گرفته، همچون سنگدلان بی نوری است که هدایت الهی به قلبشان راه نیافته است ؟!»

سپس می افزاید:

«فویل للقاسیة قلوبهم من ذکر الله». (سورۀ زمر آیه 22)

«وای بر آنهائی که قلب های سخت و نفوذ ناپذیری دارند و ذکر خدا در آن اثر نمی گذارد». یعنی نه مواعظ سودمند در آن مؤثر است، نه انذار و بشارت، نه آیات تکان دهندۀ قرآن آن را به حرکت در می آورد، نه باران حیات بخش وحی گُل های تقوی و فضیلت را در آن می رویاند، خلاصه نه طراوتی، نه برگی، نه گلی و نه سایه دارند!

آری آنها در ضلال مبین و گمراهی آشکارند. «اولئک فی ضلال مبین». (سورۀ زمر، آیه 22)

ص: 255

«قاسیه» از ماده «قسوه» به معنی خشونت و سختی و نفوذناپذیر است، لذا سنگهای خشن را «قاسی» می گویند، و از همین رو به دل هائی که در برابر نور حق و هدایت انعطافی از خود نشان نمی دهد، و نرم و تسلیم نمی گردد، و نور هدایت در آن نفوذ نمی کند قلب های «قاسیه» یا «قساوتمند» گفته می شود، و در فارسی از آن به «سنگدلی» تعبیر می کنیم. به هر حال این تعبیر در مقابل «شرح صدر» و گشادگی سینه و فراخی روح قرار گرفته، چرا که گستردگی کنایه از آمادگی برای پذیرش است، یک بیابان و خانه گسترده و وسیع آماده پذیرش انسان های بیشتری است، و یک سینۀ فراخ و روح گشاده، آماده پذیرش حقایق فزونتری می باشد.

دین را به راحتی قبول نماید.

از دنیا رفت. و در زمان حیاتش مفتخر به دریافت سلام و درود خداوند شد (1) و در زمان ارتحالش هم مفتخر به دریافت بشارت دخول در بهشت و ساکن شدن در قصری که در آنجا ناراحتی و غم و اندوهی وجود ندارد گردید. (2)

از اینرو خداوند در قرآن می فرماید:

«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثی و هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوةً طَیِّبةً و لَنَجْزِیَنَّهُم اَجْرَهُم بِاَحْسَنِ ما کانوا یَعْمَلون» (سوره نحل، آیه 97) «هرکس عمل صالح کند، در حالی که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن،

ص: 258

به او حیات پاکیزه می بخشیم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام دادند خواهیم داد».

خود افزودند و گفتند: «این سحر است». چنان که سه آیه آغاز سورۀ قمر به این مطلب دلالت دارد.

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از گفتار مشرکان لجوج آزرده خاطر شد، و شبانه به خانه خود بازگشت، در این هنگام با استقبال گرم حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام روبه رو شد، خدیجه علیهَاالسَّلام در حالی که شادمان بود عرض کرد: ای رسول خدا! من بر فراز خانه، معجزه شما را مشاهده کردم، و از آن شگفت انگیز تر اینکه این کودک که در رحم من است به من (که در اضطراب بودم تسلّی خاطر داد) و گفت:

«یا اُمّاهُ! لا تَخْشَیْ عَلی اَبِی، وَ مَعَهُ رَبُّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ».

«مادرم! در مورد پدرم، خوف و نگرانی نداشته باش، چرا که پروردگار مشرقها و مغربها با اوست» .

پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم لبخند زده و فرمود:

«خداوند به هیچ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم معجزه ای نداد مگر اینکه آن را به من عطا فرمود».

آنگاه حضرت ابوطالب علیْهِ السَّلام اشعاری را در شأن معجزۀ شق القمر خواند. (1)

واضع همه مراتب اعتدالات ملکی و انسانی بود.

فرزندی نیاوردند.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود:

«خداوند از او برای من فرزند عطا کرد و دیگر همسرانم را محروم نمود». (1) پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم روزی خطاب به خدیجه کبری علیهَاالسَّلام فرمودند: «فرشته وحی برای من خبر آورده است که کودک نازنین تو دختر است و در آینده مادر فرزندانی پاک و مبارک خواهد بود، خدا نسل مرا از او قرار خواهد داد و از نسل او پیشوایانی را که برگزیدگان بارگاه الهی در روی زمین هستند بر خواهد گزید». (2)

و نیز فرمودند:

« به خدا سوگند که به من یار و همسر و پشتیبانی بهتر از او ارزانی نگردید. خدا فرزندان مرا تنها از نسل او قرار داد و فاطمه علیهَاالسَّلام را از طریق او به من ارزانی داشت» (3)

ص: 262

هنگامی که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به دستور خدا برای انجام یک برنامه چهل شبانه روزی نیایش و آمادگی جسمی و روحی و معنوی برای انعقاد نطفه حضرت زهرا علیهَاالسَّلام مأمور به کناره گیری از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام می شوند؛ آن حضرت روزی چند بار از دوری رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم غمگین می شوند و اشک می ریزند. رسول خدا توسط «عمار یاسر» برای حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام پیغام می فرستند که دوری من از تو جز به نیکی و خیر نیست؛ بلکه به دلیل اطاعت از فرمان پروردگارم و دریافت تحفه و هدیه (1)

خداوندی است، تو نیز به عبادت خدا و پالایش جان و روح خویش بپرداز. خداوند هم به دلیل وجود شایسته تو و شکیبایی ات، هر روز چندین مرتبه بر فرشتگان گرانمایه اش مباهات می کند. (2)

«النَّبِیُّ اَوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أنْفُسِهِمْ وَ أرْواجُهُ اُمَّهاتُهمُ...» (سورۀ احزاب، آیه 6) «پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها و زنان پیامبر (در حرمت نکاح به حکم ) مادران مؤمنان هستند». که این آیه دلالت بر شرافت و جایگاه ویژه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نزد خداوند دارد که همسران آن حضرت را از نظر احترام و رعایت شئون ادب در زندگی، مادر معنوی و روحانی مؤمنین معرفی نموده است. البته «امّ المؤمنین» بودن همسران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم تنها تأثیرش مسأله حفظ احترام پیامبر اکرم و «حرمت ازدواج» با همسران آن حضرت است.

بنابراین یکی از ویژگی های حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام آنست که آن حضرت «مادر مؤمنین» بوده است که پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم هم خطاب به حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام فرمودند:

«یا خدیجة انت خیر اُمّهات المؤمنین و افضلها و سیّدة نساء العالمین». (1) «ای خدیجه! تو بهترین و برترین مادر ایمان آورندگان و سرور زنان عالم هستی».

در اینجا باید کمی تأمّل کرد و صاحبنظران در مقام مقایسه بر آیند، که آیا این وصف حضرت حق (همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و ام المؤمنین هستند) در مورد همۀ همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم صادق است یا خیر؟ آیا در میان همسران پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم آنها که اسرار ایشان را فاش نمودند و آیات 3 و 4 سورۀ تحریم (2) در شأن آنها نازل شد، (3) و بعد از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بر وصیّ آن

ص: 264

حضرت خروج نمودند در مقام معنوی اُمُّ المؤمنین با حضرت خدیجه کبری علیهَاالسَّلام برابرند؟ (1)

ص: 265

آیا در مدینه پیش نیامد که أصحاب سرزده وارد خانه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شدند و به دنبال آن آیه 53 سوره احزاب (1) نازل شد در حالی که چنین گزارشی را در خصوص حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در تاریخ مگه نیافتیم؟

ص: 266

آیا آیات 11 تا 20 سوره نور (1)

در خصوص تهمتی دروغین به یکی از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نازل نشد؟ (2)

ص: 267

ص:268

ص: 269

ص: 270

بنابراین لقب «امّ المؤمنین» در مورد همه همسران پیامبر صادق نیست و ثبوتش مشروط به رعایت تقوا می باشد، یعنی همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم تا مادامی «ام المؤمنین» هستند که رعایت تقوا و ورع را نموده باشند زیرا که اگر غیر از این باشد با آن چه که خداوند در آیه دیگر فرموده و می فرماید: « إن اکرمکم عندالله اتقیم * (سوره حجرات، آیه 13)، «گرامی ترین شما نزد پروردگار، باتقواترین شماست»، منافات خواهد داشت. روی این جهت خداوند «ام المؤمنین» بودن همسران پیامبر صلّی الله علیه و آله و سّلم را منوط به رعایت تقوا و پرهیزگاری نموده و در همان سورهای که همسران پیامبر صلّی الله علیه و آله و سّلم را «امّ المؤمنین» خوانده است، می فرماید:

«یا نساء النّبی لستُنَّ کاحدٍ من النساء ان اتقیتنّ » (سورۀ احزاب، آیه 32). «ای همسران پیامبر! شما مثل سایر زنها نیستید، اگر تقوا پیشه کنید». یعنی ای همسران پیامبر! شما مثل سایر زنها نیستید و به خاطر «امّ المؤمنین» بودن بر بانوان دیگر برتری پیدا کرده اید، امّا این برتری شما منوط به رعایت تقوا می باشد.

و در آیۀ دیگری می فرماید:

«یا نساء النّبی من یأت منکنّ بفاحشة مبنیة یضاعف لها العذب ضعفین و کان ذلک علی الله یسیراً» (سورۀ احزاب، آیه 3).

«ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دو چندان خواهد بود، و این برای خدا آسان است».

ص: 271

یعنی اگر زنی از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم مرتکب گناهی شد، نه تنها «امّ المؤمنین» بودن برای او فایده ای نخواهد داشت، بلکه از این درجه و اعتبار ساقط شده و دو چندان نیز عذاب خواهد شد.

بی جهت خدا نیست بلکه بخاطر پاکی و رعایت تقوی مقرب درگاه خداوند شد به دلیل آیۀ شریفۀ: «إنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللهِ أتْقیکُمْ.» بنابراین نامگذاری هر یک از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم با عنوان «امّ المؤمنین» هرگز به صورت بدوی و ابتدایی حکم به تلازم ایمان او ندارد. و نمی توان به این دلیل که این عنوان را دارد حکم به ایمان او کرد، بلکه باید برای حکم به ایمان هر یک از آنها تقوا و پرهیزکاری شان اثبات گردد. زیرا که خداوند سبحان فرموده است:(... اِنْ اتَّقَیْتُنَّ)؛ هرگاه تقوا پیشه کنید» و البته مفهوم این سخن آن است که چه بسا یکی از آنها فاقد تقوا باشد، و کسی که تقوا ندارد، طبق اجماع همگان، فاقد ایمان است. علاوه بر این، رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به صورت خاص و مشخّص «ایمان» عایشه را نفی کردند و او را بی ایمان خوانده اند.

طبرانی» و «عبد بن حمید» از «کثیر بن مرّة حضرمی» به نقل از عایشه نقل کرده اند که:

«أن النّبی صلی الله علیه [و آله] وسلم دخل علیها مع أبی بکر فقال لها رسول الله صلی الله علیه [و آله] وسلم: یا عائشة أطعمینا. فقالت: والله ما عندنا طعام. فقال : أطعمینا. فقالت: والله ما عندنا طعام. فقال : أطعمینا. فقالت والله ما عندنا طعام. فقال أبوبکر: یا رسول الله، إنّ المرأة المؤمنة لاتخلف علی الشییء أنه لیس عندها وهو عندها. قال رسول الله صلی الله علیه [وآله] وسلم:

وما یدریک أمؤمنة هی أم لا؟ إنّ مثل المرأة المؤمنة فی النّساء کمثل الغراب الأعصم من الغربان، وإنّ النّار خلقت من السّفهاء، وإنّ النّساء من السُّفهاء إلاصاحبة القسط والمصباح». (1)

«روزی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به اتّفاق ابوبکر نزد عایشه رفتند. رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: ای عایشه! به ما غذایی بده. گفت: به خدا سوگند، هیچ غذایی نداریم. حضرت فرمود: ما را غذایی بده. عایشه گفت: به

ص: 273

خدا سوگند، هیچ غذایی نداریم. فرمود: به ما غذایی بده. گفت: به خدا قسم هیچ غذایی نداریم. ابو بکر گفت: ای رسول خدا! یک زن مؤمنه هرگز درباره چیزی که دارد به دروغ سوگند نمی خورد و نمی گوید که ندارم. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: از کجا می دانی که او مؤمنه است یا خیر؟ مثال زن مؤمنه در میان زنان مانند کلاغ پا کوتاه، کمیاب و نادر است. و دوزخ از سفیهان خلق شده و زنان از شمار سفیهان هستند، مگر زنان با انصاف و صاحبان هدایت».

این حدیث تمام آنچه را که به دروغ درباره فضیلت عایشه جعل کرده اند از جمله اینکه او زنی مؤمنه بوده و به وی وعدۀ بهشت داده شده و ..... و با جعل این اکاذیب از او چهرهای مثبت ساخته اند را رد می کند. زیرا که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در حدیث فوق با صراحت تمام، مؤمنه بودن او را ردّ و نفی می کند آن هم پس از آنکه عایشه سوگند می خورد که در خانه غذایی ندارد و سه مرتبه این سوگند را به دروغ خورد و با این حال پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم او را تکذیب می فرمود. بدیهی است اینکه رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سخن خود را سه مرتبه تکرار نمود تنها برای آن بوده است که می دانست در خانه غذایی وجود دارد، امّا عایشه خلاف سخن آن حضرت را ادّعا می کرد و بر ادّعای دروغ خود قسم و سوگند نیز می خورد و هر سه مرتبه سخن دروغ خود را با سوگند همراه کرد. اینجا بود که پدرش ابوبکر از اصرار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شگفت زده شد و از دختر خود به گمان اینکه مؤمنه است و زن مؤمنه سوگند دروغ نمی خورد، دفاع کرد، امّا پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در جواب او فرمود:

تو از کجا می دانی که او مؤمنه است یا خیر؟».

بر این اساس هیچ کس نمی تواند ادعا کند که میان تسمیۀ به «امّ المؤمنین» و مؤمنه بودن همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ملازمت وجود دارد، به خصوص دربارۀ عایشه که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم مؤمنه بودنِ وی را با صراحت نفی کرده و پدر او را - که گمان می کرد که عایشه مؤمنه است - به شدت توبیخ نمود. و اگر مردی به زن خود بگوید: «أنت علیَّ کظهرِ أمّی» آن زن برای او شرعاً حرام

ص: 274

می شود، زیرا که او را به منزلۀ مادر خود قرار داده است، و سخن خدای سبحان که می فرماید: «و ازواجُهُ اُمَّهاتُهُمْ»؛ «و زنان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم مادران مؤمنانند». همین قاعده و همین مجرا را دارد با این تفاوت که این تنزیلی است الهی. و این سخن خداوند نیز هرگز ثابت نمی کند که همۀ زنان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم واقعاً مؤمنه هستند، بلکه به اصل برگردانده می شود و هر کدامشان به تنهایی حکم مؤمنه بودن یا نبودنشان اثبات می گردد.

اینک بجاست اشاره ای کنیم به احادیثی که رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و ائمّۀ اطهار علیهِم السَّلام حکم به طلاق و جدایی و فسخ همسریِ عایشه از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم کرده اند، و با این کار عنوان «اُمّ المؤمنین» را از او سلب نموده اند. و این امر بدان سبب است که شرط صریح خداوند که در قرآن می فرماید: (اِن اتقیتُنَّ)؛ اگر پرهیزگار باشید». و شرط:

( قَرْنَ فی بیوتِکُنَّ) ؛ و در خانه های خود بمانید». را مخالفت کرده و پیمان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را شکسته و به جنگ خلیفۀ بر حقّ آن حضرت، امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام رفته و فتنه بزرگی را در میان مسلمانان گسترش داده است. رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم امر طلاق همسران خود را در صورتی که علیه امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام قیام و خروج نمایند، به آن حضرت واگذار نمود. و این حکمِ طلاقْ خاص می باشد نه عام، و از مختصّات و ویژگیهای خاصّ نبوّت است نه همه مردم. لذا با صرف ایقاع و انجام گرفتن امر طلاق، آن زن از عنوان همسری با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم جدا می شود و دیگر در شمار «اُمّهات المؤمنین» نخواهد بود، و مانند آن است که خود پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در زمان حیات خود طلاق داده باشد. و روایاتی که در این باره وجود دارند از طُرُق روایی شیعیان و از طریق روایی اهل سنت بسیار و پرشمار هستند که به مواردی چند اشاره می کنیم:

«شیخ طوسی قدِّسَ سِرُّه» با اسناد خود از ائمه اطهارعلیهِم السَّلام به نقل از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم روایت کرده است که آن حضرت وصیت خویش را در بستر شهادت برای امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام املا فرمود که از جملۀ موارد وصیّت این است:

«یا علی! انت وصیّی علی اهل بیتی حیّهم ومیتّهم، وعلی نسائی، فمن ثبتّها لَقِیَتْنی غداً ومن طلّقتها فأنا بریء منها، لم ترنی ولم أرها فی عرصة

ص: 275

القیامة، وأنت خلیفتی علی امتی من بعدی» (1)

«ای علی! تو وصیّ من بر اهل بیت و خانواده ام چه زنده و مرده آنها می باشی، به خصوص در مورد همسرانم. پس هر کدامشان را که تثبیت کردی مرا در قیامت خواهد دید و هر کدام را که طلاق دهی در آن صور من از او بیزار و بری هستم و مرا در عرصه قیامت نخواهد دید، و بدان که تو خلیفه من هستی بر امّتم». «سیّد رضی قدِّسَ سِرُّه » با اسناد خود از امام کاظم و امام صادق علیهِماالسَّلام چنین نقل کرده است:

قال رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فی وصیة لعلیّ علیْهِ السَّلام : یا علی إن عائشة وحفصه ستشاقّانک و تعصیانک بعدی، و تخرج علیک عائشة فی عساکر الجدید، و تتخلّف الأخری تجمع إلیها الجموع، هما فی الأمر سواء، فما أنت صانع یا علی؟

قال: یا رسول الله، إن فعلنا ذلک تلوتُ علیهما کتاب الله و هو الحجّة فی ما بینی وبینهما، فان قبلنا وإلّا أشهدتُ الله وأشهدتک علیهما و رأیت قتالهما علی ضلالتهما. قال: وعقر الجمل؟ قال: قلت: وعقر الجمل. قال: وإن وقع؟ قال: قلت: وإن وقع فی النّار. قال صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم: اللّهم اشْهد. ثم قال: یا علی اذا فعلتا ما شهد علیهما القرآن فأبنْهما منی فإنّهما بائنتان، وأبواهما شریکان لهما فی عملتا وفعلتا». (2)

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در وصیّت خود به امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

ای علی! عایشه و حفصه از تو جدا خواهند شد و تو را عصیان خواهند نمود. عایشه علیه تو قیام خواهد شد با سپاهیانی زره پوش و آن دیگری می ماند و جمع کثیری را برایش فراهم می آورد. این دو در این کار مساوی هستند. در آن صورت، ای علی! چه خواهی کرد؟ امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام پاسخ داد: اگر آنها چنین کنند در آن صورت قرآن

ص: 276

را برایشان خواهم خواند، زیرا برای من و آنها این کتاب حجّت است؛ اگر بپذیرند که چه خوب است، و الّا سنّت را برایشان بازگو خواهم کرد و از وظایف و واجباتی که در امر اطاعت از من به گردن دارند و از حق واجب که به عهده آنهاست سخن خواهم گفت. اگر بپذیرند که هیچ، و الا در آن صورت خدا و شما را برای آنها به گواهی می گیرم و کشتن آنها را بر زنده بودنشان ترجیح خواهم داد. پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: و پی کردن شتر؟ امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام می فرمایند: و پاسخ دادم: آری، و حتی پی کردن شتر. فرمود: و اگر اتفاق بیفتد؟ امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام می فرمایند: در پاسخ گفتم: اگر اتفاق بیفتد در آتش دوزخند. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: خدایا! گواه باش. سپس فرمود: ای علی! اگر کاری را که قرآن علیه آنها گواهی داده است انجام دادند، طلاقشان بده که در آن صورت بائن و طلاق یافته خواهند بود، و البته پدران آن دو نیز در کارها و رفتارهای دخترانشان شریک هستند». «دیلمی» و «ابن معصوم» به نقل از «حذیفة بن الیمان» نقل کرده اند که روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم زنان خود را در خانه امّ سلمه علیهَاالسَّلام جمع کرد و به آنها فرمود: «خوب بشنوید که به شما چه می گویم. - آنگاه با دست به سوی امام امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام اشاره فرمود- و به همسران خود گفت: این برادر، وصی، وارث و قائم من در میان شما و امّت است. در هر چه فرمانتان می دهد اطاعت کنید و هرگز از فرمان او عصیان و سرکشی نکنید زیرا در آن صورت هلاک خواهید شد. آنگاه فرمود: ای علی! اینها را [= همسران را] به تو سفارش می کنم، لذا تا وقتی که خدا و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سّلم و تو را اطاعت می کنند، آنها را نگه دار و بر آنها از اموالت انفاق و تأمین هزینه کن و به آنها فرمان بده که مطیع تو باشند و از آنچه که مایه نگرانی توست نهی کن، و هرگاه تو را عصیان و نافرمانی کردند رهایشان کن. علی علیْهِ السَّلام فرمود: ای رسول خدا! اینها زن هستند و ناتوانی و

ص: 277

سستی رأی و اندیشه از ویژگی های زنان است. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود:

با آنها مدارا کن تا وقتی که مدارا برتر و مؤثّرتر است، اما هر کس که عصیان و نافرمانی تو را کرد طلاقش بده، طلاقی که خدا و رسول از آن زن بیزاری و برائت می جوید.

حذیفه می گوید:

و تمام زنان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سکوت کردند و سخنی بر زبان نراندند، تا آنکه عایشه زبان گشود و گفت: ای رسول خدا! هرگز نشده که ما را به چیزی امر نمایی و ما نافرمانی کنیم و کار دیگری انجام دهیم. حضرت فرمود: آری ای حمیرا! تو به بدترین صورت ممکن مرا نافرمانی کردی. به خدا سوگند با این سخنانم مخالفت خواهی کرد و پس از من با او [علی علیْهِ السَّلام] نافرمانی خواهی نمود و از خانه ای که تو را در آن گذاشته ام به صورت آراسته خارج خواهی شد در حالی که گروه هایی از مردم گرداگرد تو را خواهند گرفت و تو با او [= امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام] ظالمانه مخالفت خواهی کرد و پروردگارت را معصیت خواهی نمود و در آن صورت سگان منطقه حو أب برایت پارس می کنند. بی تردید این اتفاق خواهد افتاد. سپس فرمود: برخیزید و به خانه های خودتان بروید.

می گوید: برخاستند و به خانه های خود رفتند». (1) «شیخ طبرسی » از امام باقر علیْهِ السَّلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «در جنگ جمل وقتی که شتر عایشه را با تیر زدند، امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود: به خدا سوگند چاره ای ندارم جز آنکه طلاقش دهم. لذا حاضران را به خدا سوگند داد که آیا کسی شنیده است که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: ای علی! اختیار و امر همسرانم پس از من در دست توست. در این میانه سیزده تن برخاستند و گواهی دادند که دو تن از

ص: 278

آنها از بدری ها بودند، و اظهار نمودند که خودشان از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شنیده اند که به امام امیر مؤمنان علی علیْه السَّلام فرمود: ای علی! پس از من اختیار و امر همسرانم در دست توست. وقتی که این سخن به گوش عایشه رسید، گریست به گونه ای که صدای گریه اش را شنیدند. امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به من خبر دادند و فرمودند: خدای متعال در جنگ جمل با پنج هزار فرشته نشاندار یاری ات خواهند کرد». (1) «شیخ صدوق قدِّسَ سِرُّه» نیز روایت کرده است از «سعد بن عبدالله اشعری» که وی از حضرت قائم علیْهِ السَّلام مسائلی چند پرسید از آن جمله: «ای مولای من و فرزند مولای من! ما از شما روایت کردیم که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم اختیار طلاق همسران خود را در دست امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام قرار داده است؛ همان گونه که در جنگ جمل کسی را نزد عایشه فرستاد که: تو اسلام و اسلامیان را با این فتنه ات بر آشفتی، و فرزندانت را با جهالت هایت به دام چاله های هلاکت و نابودی رساند. اگر شرت را از سرم کم کنی، که هیچ، و الا طلاقت می دهم. حال آنکه همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم طلاقشان با رحلت آن حضرت صورت می گرفت. حضرت مهدی علیْهِ السَّلام فرمود: طلاق چیست؟ گفتم: اینکه رها شوند. آن حضرت فرمود: اگر طلاق آنها با رحلت رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم صورت می گیرد و رها می شوند پس چرا ازدواج مجدد برای آنها حلال نیست؟ گفتم: زیرا خداوند - تبارک و تعالی - ازدواج را بر آنها حرام کرده است. فرمود: چگونه این امر ممکن است و حال آنکه با رحلت آن حضرت راه ازدواج مجدّد برایشان باز شده است و منعی ندارند؟ گفتم: ای فرزند مولای من! مرا از معنای طلاق خاصی که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم آن را به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام تفویض فرموده اند و حکم آن را به ایشان سپرده اند

ص: 279

چیست؟ حضرت مهدی علیْهِ السَّلام فرمود: خدای متعال شأن و مقام همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را بالا برده و کرامت بخشیده. لذا به این شرف که آنها امّهات المؤمنین [مادران مؤمنان] هستند، مفتخرشان فرمود. سپس رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمودند: ای ابالحسن! این شرف والا همچنان برای آنها باقی می ماند تا وقتی که مطیع و فرمانبردار باشند. لذا هر کدامشان که پس از من خدای متعال را نافرمانی کردند و علیه تو قیام و خروج نمودند او را رهایی و طلاق بده و از این شرافت والا و ام المؤمنین بودن ساقط کن». (1) «ابو حنیفة النعمان مغربی» با اسنادش از «سالم بن ابو الجعد» چنین روایت کرده است: «روزی علی علیْهِ السَّلام کسی را نزد عایشه ، که در بصره بود، فرستاد که قضیة جمل را پایان ده و به خانه ات برگرد. وی خودداری کرد. سپس بار دیگر کسی را فرستاد، باز هم خودداری نمود. بار سوم نیز کسی را فرستاد و این سخن را به وی پیغام داد: بر میگردی یا سخنی بگویم که پس از آن خدا و رسول او از تو بیزاری خواهند جست. عایشه با شنیدن این سخن گفت: مرا برگردانید، مرا برگردانید. یکی از زنان که همراه او بود گفت:

ای ام المؤمنین ! چه چیزی تو را این گونه بر آشفته ات کرده است و تهدید علی چه می باشد؟ عایشه گفت: پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم، وی را در سرنوشت خانواده به جای خود نصب کرد و طلاق همسران را به دست او سپرد». (2)

همچنین «ابو حنیفة النعمانی مغربی» از «عبد الله بن عبّاس» گزارش کرده است که وی گفت:

«هنگامی که پس از جنگ جمل کار مردم سامان گرفت و امام

ص: 280

امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام با همسرانشان در بصره مدّتی ماندند، مرا نزد عایشه فرستاد و فرمان داد که از بصره خارج شود و به خانه اش برگردد.

تا آنکه گفت: و عایشه خوش نداشت دست بردارد و بصره را ترک گوید و به خانه اش برگردد. لذا آن حضرت بار دیگر پیام فرستاد و فرمود: به خانه ات برگرد وگرنه به خدا سوگند لفظ و کلماتی را بر زبان می آورم که پس از آن دیگر هیچ مؤمنی تو را مادر نمی خواند و با عنوان - امّ المؤمنین - یاد نمی کند[یعنی لفظ طلاق را به نیابت از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بر زبان می آورم]. وقتی که این پیام به عایشه رسید فریاد برآورد: مرا برگردانید، مرا برگردانید. به خدا سوگند چیزی را به یاد من آورد که اگر پیش تر می دانستم و در خاطر می داشتم هرگز این سفر را آغاز نمی کردم. برخی از خواص او به وی گفتند: ای ام المؤمنین! آن سخن چیست؟ گفت: رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم طلاق زنان خود را به دست او [= علی علیْهِ السَّلام] سپرد و وی را وکیل خود ساخت که همسرانش را چه زنده و چه مرده باشند، می تواند پیوند و همسری را قطع نماید، و اینک می ترسم که اگر با او محافظت کنم آن کار را بکند. و پس از آن رفت». (1)

«ابن اعثم کوفی» از طریق اهل سنّت روایت کرده است که وقتی که عایشه از رویگردانی و رفتن خودداری کرد، امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرزند خود امام حسن علیْهِ السَّلام را نزد وی فرستاد و به او فرمود:

«امیرمؤمنان به تو می گوید که به خدایی که دانه را آفرید و شکافت و جان را حیات بخشید، اگر اکنون نروی [و به مدینه و خانه ات برنگردی]، در آن صورت آنچه را که خودت می دانی درباره تو اجرا خواهم کرد. می گوید: در آن هنگام عایشه گیسوی سمت راست خود را بافته بود و می خواست گیسوی سمت چپ را ببافد. وقتی که امام حسن علیْهِ السَّلام پیام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام را به او رساند عایشه همان دم

ص: 281

بر آشفته شد و گفت: مرا برگردانید. زنی از مهالبه به او گفت: ای امّ المؤمنین ! عبد الله بن عبّاس نزد تو آمده بود و ما می شنیدیم که با او با صدای بلند هم سخن شده بودی و جوابش می دادی و پس از چندی با خشم از کنار تو رفت، امّا اکنون این جوان با پیام پدرش نزد تو آمد و تو را آشفته و نگران کرد، حال آنکه اگر پدرش می آمد این نگرانی و اضطراب را از تو نمی دیدم.

عایشه گفت: باری این جوان نگرانم کرد چون فرزند دختر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم است. و هر کس که می خواهد به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بنگرد به تماشای این جوان بنشیند. باری، پدرش پیامی برایم فرستاد که آن را می دانستم و ناچار باید برگردم و بروم. زن به او گفت: تو را به خدا و محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سوگند می دهم که مرا از پیامی که علی علیْهِ السَّلام برای تو فرستاده مطلع کن. عایشه گفت: وای بر تو، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از جنگ های خود اموالی به صورت انفال به دست آورده بود و آنها را در میان یاران تقسیم می کرد. از آن حضرت خواستیم که مقداری از آن اموال را نیز به ما بدهد و بر این خواسته اصرار و پافشاری کردیم. در این هنگام علی علیْهِ السَّلام ما را ملامت کرد و گفت: بس کنید، رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را خسته کرده اید. ما نیز با او درافتادیم و نسبت به او بدگویی کردیم. او در پاسخ گفت: عسی ربَّه أنْ طَلَّقْکُنَّ أن یُبْدِلْهُ أزواجاً خیراً مِنْکُنَّ (= باشد که پروردگار او شماها را طلاق دهد و به جای شما همسرانی به او دهد که از شما بهتر باشد باز هم به او بدگویی و تندی کردیم. آنگاه پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از کار و رفتار ما با علی علیْهِ السَّلام برآشفت و به او روی کرد و فرمود: ای علی! من طلاق آنها را به تو وامی گذارم. پس هر کدامشان را که طلاق دهی بائن و جداشده می باشد. و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در این کار زمان خاصی را معین نمی کند چه در زمان حیات و چه در زمان مرگ. این همان کلمه و گفتاری است که می ترسم از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم جدا شوم

ص: 282

[و از عنوان امّ المؤمنین محروم گردم]». (1) باری، این روایات و نصوص که با صراحت نشان میدهند که امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام بر همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پس از آن حضرت ولایت دارند با نصّ حدیث «یوم الانذار» و «یوم الدّار» همسویی دارد؛ حدیثی که حتّی اهل سنّت آن را به صورت انبوه روایت کردهند. در این حدیث آمده است که رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم علی بن ابی طالب علیهِماالسَّلام را پس از خود بر خانواده اش خلیفه و جانشین گذاشت. «احمد بن حنبل» و دیگران چنین روایت کرده اند:

هنگامی که این آیه نازل شد که(و انذر عشیرتک الأقربین ) [= و خویشاوندان نزدیکت را هشدار بده] رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم خاندان خویش را حاضر کرد. سی تن در این دعوت حاضر شدند و خوردند و نوشیدند. پس از آن به آنان فرمود: چه کسی عهده دار بدهی و وعده هایم می شود و در بهشت همنشین من و در میان خانواده ام خلیفه و جانشین من می شود؟ تا آنکه گفت: این موضوع را بر خویشاوندان خود عرضه کرد و علی علیْهِ السَّلام گفت: من». (2)

و بنا به روایت «طبری» امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

من ای پیامبر خدا! وزیر تو خواهم بود. پس پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دست بر گردنم نهاد و فرمود: این علی، بی تردید، برادرم و وصیّ و جانشین من در میان شما خواهد بود. لذا سخنش را بشنوید و از او اطاعت کنید». (3)

ص: 283

به هر حال، مفاد این احادیث آن است که امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام وکالت خاصی از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم گرفته اند که مقتضای آن طلاق دادن هر یک از زنان آن حضرت است در صورتی که خدا و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را عصیان کنند و علیه وی خروج و قیام نمایند، او می تواند چنان زن عصیانگری را از عنوان «اُمّ المؤمنین» خلع کند، و البته این وکالت پس از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فسخ نمی شود، زیرا در اصل وکالت خاص می باشد و مبدأ تنفیذ آن از سوی خود صاحب شریعت حضرت رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم صادر شده و پس از شهادت آن حضرت جاری و ساری خواهد بود، و هرگز مانند سایر وکالتها نمی باشد، و این از خصائص نبوّت است. و عایشه، بی تردید، علیه امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام قیام و خروج کرد و به سوی بصره روانه شد و با این کار خود رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را نافرمانی کرد و با حکم صریح خدا مخالفت نمود و کشتارهای بی نظیری میان مسلمانان به راه انداخت. او بر اساس مقتضای این احادیث، بی هیچ تردیدی، به سبب کارهای پلیدش، از رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم جدا و بائن و طلاق یافته شده و خود را از لقب «اُمّ المؤمنین» جدا نموده و حرمت و احترام خود را در اسلام ساقط و تباه کرده است.

آری، چه بسا اشکالی طرح شود که با آنکه ثابت شده است که امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام حق طلاق دادن همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را داشت و می توانست پس از آن حضرت آنها را طلاق دهد، مع ذلک در این احادیث چیزی جز تهدید و تلویح به عایشه در خصوص ایقاع و اجرای طلاق دیده نمی شود، که این تهدید برای آن بوده است که او را به رویگردانی و رفتن از بصره و بازگشتن به مدینه فرا بخواند، نه اینکه صیغه طلاق را بخواند و پاکی و افتخار همسری با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را فسخ نماید. لذا عایشه در جایگاه و مکان اعتباری خویش باقی مانده است.

پاسخ این اشکال این است که بی شک این ایقاع و این طلاق چه به صورت فوری و چه به صورت تأخیری و مؤجّل صورت گرفته است، زیرا که امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام هرگز از امر و خواست رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سرپیچی نکرد و آن را مهمل نگذاشت، ولی فرصتی برای این کار نیافت زیرا که آن حضرت در میان آتش های فتنه قرار گرفته بود و به جنگ با ناکثان، قاسطان و مارقان مشغول بود، و در چنین شرایطی امکان پرداختن به ایقاع چنان طلاقی فراهم نبود و توان تحمل پیامدهای آن در آن

ص: 284

فرصت های اندک مهیّا نمی شد. از این روی در منابع و آثار آمده است که آن حضرت ایقاع و انشای این طلاق را به حضرت امام حسن علیْهِ السَّلام واگذار نمودند و ایشان نیز آن را به برادرش حضرت امام حسین علیْهِ السَّلام وانهاد و توصیه فرمود و سرانجام در روزی که امام حسن علیْهِ السَّلام به شهادت رسیدند و عایشه سوار بر استر پیش آمد و مانع گردید که جنازة مطهر امام حسن علیْهِ السَّلام در جوار قبر جدش حضرت رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دفن گردد، امام حسین علیْهِ السَّلام در آن جا صیغه طلاق را جاری نمودند.

« مسعودی»، در کتاب «اثبات الوصیّة» در این باره می نویسد:

«امام حسین علیْهِ السَّلام تصمیم گرفت که جنازه امام حسن علیْهِ السَّلام را در کنار رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دفن کند، اما عایشه مانع شد و سوار بر استری شد و مردم را علیه امام حسین علیْهِ السَّلام می شوراند و تحریک می کرد. امام حسین علیْهِ السَّلام وقتی که چنین رفتاری را از عایشه مشاهده کرد، او را طلاق داد و طلاق نامه را برایش فرستاد. به دلیل آنکه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم طلاق همسران خود را پس از خود به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام واگذار کرد، و امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام پس از خود آن را به حضرت امام حسن علیْهِ السَّلام سپرد و ایشان نیز آن را به حضرت امام حسین علیْهِ السَّلام واگذار فرمود. و پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرموده بود: برخی از همسرانم هرگز در روز قیامت مرا نخواهند دید، و این حکم شامل آن می شود که جانشینان من آنها را طلاق دهند». (1)

بنابراین عایشه توسط امام حسین علیْهِ السَّلام مطلقه شد و از عنوان «أم المؤمنین» بودن

ص: 285

ساقط گردید. البته این امکان نیز وجود دارد که امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام وی را در جنگ جمل طلاق داده باشد ولی به خاطر محذوراتی این امر را ظاهر ننموده و مکتوم و پنهان نمودند تا آنکه بالآخره امام حسین علیْهِ السَّلام او را در روز دفن جنازه امام حسن علیْهِ السَّلام آشکار نمود و موضوع را به وی ابلاغ فرمود. اینک دستاورد کلام و حاصل سخنی که ما در این جا در پی آن هستیم آن است که عایشه هرگز مستحق و سزاوار لقب و وصف «اُمّ المؤمنین» از باب تشریف و تعظیم نیست، و با اعمال و کردار او مطابقت نمی کند و هرگز در روز قیامت همراه پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در بهشت نخواهد بود، زیرا که هیچگاه به شرط اساسی تقوا و پرهیزگاری، که قرآن بر آن تأکید می کند، ملتزم و پایبند نبود، و این دلیل اخیر دلایل پیشین را معاضدت می نماید.

آری، اگر تقوا پیشه می کرد و پرهیزگاری می نمود در آن صورت «اُمّ المؤمنین» می بود، اما بدون تقوا هرگز «اُمّ المؤمنین» نمی باشد و از هیچ گونه کرامتی برخوردار نیست.

پس بنابر آنچه که ذکر شد «ام المؤمنین» بودن همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم منوط و مشروط به رعایت تقوا می باشد و بنا به نقل خود اهل سنّت بعضی از همسران پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از جمله عایشه رعایت چنین امری را ننمودند و با اعمال و کردار ناشایست خود موجبات ناراحتی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و سایرین را فراهم آوردند. تا جایی که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم آرزو داشت که تا زمانی که زنده است مرگ عایشه را ببیند. (1)

«عایشه » خود در این باره می گوید:

« پیامبر[صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] آرزوی مرگ مرا داشت و می گفت: دوست دارم تا زنده هستم مرگ تو را ببینم و بر تو نماز بخوانم و تو را دفن نمایم». (2)

ص: 286

«ابن ماجه » در «سنن» از عایشه نقل می کند که گفت:

«رجع رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم من البقیع فوجدنی و أنا أجد صُداعاً فی رأسی، و أنا أقول: و ارأساه. فقال: بل أنا یا عایشة وارأساه. ثمّ قال : ما ضرّک لومتّ قبلی فقمت علیک فغسّلتُک و کفنتک و صلّیت علیک و دفنتک». (1)

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از بقیع مراجعت کرد. مرا دید که سردردی دارم و می گویم آی سرم! او نیز گفت: بلکه ای عایشه وای سرم. سپس فرمود: برای تو ضرری ندارد اگر قبل از من بمیری و من امور مربوطه را انجام دهم. تو را غسل بدهم و کفنت کنم و بر تو نماز بخوانم و دفنت نمایم» .

«ابن ابی الحدید» در «شرح نهج البلاغة » می نویسد:

اگر عمر به جای امیر مؤمنان علیْهِ السَّلام می بود هر آینه عایشه را قطعه قطعه می کرد ولی به دلیل آنکه علی علیْهِ السَّلام حکیم و بردبار بود، این کار را نکرد». (2)

ص: 287

حال تعجّب در این است که عده ای از اهل سنّت بر خلاف آنچه را که خودشان در کتب خود درباره عایشه نقل کرده اند، مع الوصف احادیثی را در فضائل او جعل کرده اند و وی را به عنوان محبوب ترین همسر پیامبر خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم (1) و کسی که در بهشت همنشین رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم است؛ و بعضا پا را از این هم فراتر گذاشته اند، تا حدّی که او را با تقواترین، با ورع ترین و فقیه ترین مردم در زمان پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم معرفی نموده اند. (2) و کمال تجلیل و احترام را از وی بعمل می آورند و او را با عنوان لقب «امّ المؤمنین» می ستایند. امّا از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با وجود آن همه خدمات و زحماتی که در راه پیشرفت اسلام کشید و همیشه موجبات دلگرمی و تسکین خاطر پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را فراهم می آورد آنگونه که در خور شأن آن حضرت می باشد از او یاد

ص: 288

نمی کنند گویا که وی «امّ المؤمنین» نبوده است، تا جایی که حتی نتوانستند قبر آن حضرت را مشاهده نموده و در صدد تخریب قبر این بانوی معظّمه برآمدند و قبر آن حضرت را خراب کرده و با خاک یکسان نمودند؟! آنچه در خاتمۀ این قسمت از بحث ذکر آن ضروری به نظر می رسد آن است که چرا عایشه در میان تمامی همسران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم آنقدر برای منافقان باارزش است که به خاطر مطرح کردن او، آن همه سعی و تلاش می کنند و در تاریخ دست می برند و روایت جعل می کنند و....؟ به راستی چه سرّی در این میان است؟

برای بیان علت این امر باید برگشتی داشته باشیم به اساس شکل گرفتن گروه منافقین در میان اصحاب رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم . و وقتی که مراجعه به تاریخ می کنیم، می بینیم که بعد از انتخاب امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام به عنوان خلیفه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و جانشین ایشان از طرف خداوند و ابلاغ آن بوسیلۀ رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در هر زمان ممکن (که مشهورترین آن در روز غدیر خم می باشد)، منافقان برای جلوگیری از رسیدن ایشان به جانشینی رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم عده ای که دارای این دو ویژگی بودند را گرد خود جمع کردند و به وسیله کمک و همراهی آنان چگونگی غصب خلافت امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام را در زمان پیامبر اکرم طرح ریزی کرده و بعد از شهادت آن حضرت آن را مو به مو به اجرا درآوردند. و آن دو ویژگی عبارت بود از :

1. بغض و عداوت نسبت به امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام و دشمنی با ایشان.

2. عدم ایمان واقعی به نبوت و رسالت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم.

لذا به جرأت می توان گفت که اساس سقیفه و شکل گیری حکومتهای غاصبانه بعد از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم چیزی جز این دو مورد نبود؛ یعنی غاصبان و صاحبان حکومتهای غاصبانه و اطرافیان آنان هم دشمنی عمیقی با امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام داشتند و هم ایمان واقعی به رسالت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نداشتند. این مسأله آنقدر در کلام و گفتار و کردار آنها واضح است که احتیاج به ارائه دلیل و مدرک در این زمینه نمی باشد.

حال که اساس سقیفه و غصب خلافت و تغییر مسیر اسلامی و منحرف شدن آن از مسیر اصلی با این تفکر شکل گرفته بسیار طبیعی است که ملاک نزدیکی و محبوب

ص: 289

شدن در نزد آنان و همچنین دوری و طرد شدن از نزد آنان نیز همین تفکر و همین دو ویژگی باشد؛ یعنی هر کس که این دو ویژگی را بیشتر دارا بود، اگرچه مطرود پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بوده، محبوب درگاه غاصبان خلافت قرار می گرفت؛ مانند بنی امیه که مطرود رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بودند، اما محبوب درگاه عمر شدند و یا مروان که مطرود پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بود، محبوب درگاه عثمان شد. همچنین خالد بن ولید که مطرود نبی اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بود، محبوب درگاه ابوبکر شد و صاحب مقام و جلالت گردید؛ به گونه ای که در یک روز عدّۀ زیادی از مسلمین و صحابه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را قتل عام کرد و با همسر مالک بن نویره، رئیس آنان زنا کرد و به خاطر همین عمل نیز از طرف ابوبکر مورد تشویق قرار گرفت. (1)

در مقابل، هر کس که از این دو ویژگی مبرّا بود و محبت امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام را در دل داشت، هرچند هم که نزد رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دارای مقام، ارزش و احترام بوده، در نزد غاصبان خلافت مطرود، خارجی وگاهی واجب القتل محسوب می شد که سلمان، ابوذر، مقداد، مالک بن نویره و دیگر صحابی امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام از همین مواردند که یا تبعید شدند و یا اینکه به قتل رسیدند.

حال با توجه به این معیار مشخص می شود که چرا در میان همسران رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم هیچ کدام به اندازه عایشه برای منافقان و غاصبان خلافت دارای ارزش و مقام نمی باشد؛ زیرا که وی در دشمنی با اهل بیت رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم گوی سبقت را از دیگران ربوده بود و همو بود که بارها به خاطر دشمنی با خاندان رسالت علیهِم السَّلام اشک فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام را جاری کرده بود و همو بود که بارها با توهین به امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام اسباب اذیت و آزار رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را فراهم کرده بود و همو بود که جاسوس وار تمامی لحظه به لحظه اتفاقات خانه رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را برای پدرش ابوبکر گزارش میداد که درست به خاطر همین کار خود، مورد خشم پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم واقع شد.

شما قضاوت کنید که این زن چقدر مورد توجه منافقین و غاصبان خلافت بود؟! و به واسطه او آنچه که توانستند روایت جعل کردند و در دین خدا بدعت وارد نمودند.

ص: 290

درست به همین خاطر است که در کتب آنان عنوان «ام المؤمنین» قرین نام عایشه شده و از دیگر همسران رسول گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم حتی از حفصه هم در بغض و عداوت نسبت به اهل بیت علیهِم السَّلام کم از عایشه ندارد، کمتر نام برده شده است. زیرا برای مسلمانان عوام و صاحبان کفر و نفاق، بهتر از او مادری یافت نمی شود تا دلسوزانه و مادرانه برای آنان در تمامی شئون دین از احکام گرفته تا اعتقادات و از تاریخ گرفته تا سیره رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم روایت جعل کند و بدعت وارد دین کند. لذا با توجه به این مسائل است که ارزش واقعی کلام معصومین علیهِم السَّلام مشخص میشود که همیشه شیعیان را متوجه دسیسه های ایشان می نمودند و بر این مسأله تأکید داشتند که رشد و پیشرفت در جهت خلاف عملکرد اینان می باشد.

وزیر سابق آن کشور در کتاب «انّها فاطمة الزهراء علیهَاالسَّلام»، در بیان نقش تاریخ ساز و مترقی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام ، او را مام گرانمایۀ توحیدگرایان و کمال جویان، همسر و همتای لایق پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و شریک دغدغه ها و هدفهای او، و مادر اسلام عنوان می دهد. (1)

بانوان جهان دانست و او نامزد این افتخار ساخت و ریحانۀ، سرفراز پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ، فاطمه علیهَاالسَّلام را - که هدیه گرانبهای خدا، ارمغان جاودانه آسمان، نعمت بی کران جهان هستی، چشمه سار هماره جوشان، کوثر سعادت و نیکبختی، و منبع پایان ناپذیر خیر و برکت است، از راه او و به برکت وجود او به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سّلم ارزانی می دارد. و برای ارزانی داشتن برترین فرزند به او، بهترین تدبیر و تفکرانگیز ترین برنامه معنوی را ارائه می کند تا نخستین سلّول وجود و پایه و اساس شخصیت فرزند جاودانه او پس از انجام یک برنامه وصف ناپذیر چهل روزه، از سوی برترین پدر و مادر گیتی، به صورت ارمغانی از بهشت توسط فرشته وحی فرود می آید؛ و این امتیاز دیگر آن مادر نمونه و سرفراز است.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در این مورد می فرماید:

«مدّتی پیش از بارداری خدیجه علیهَاالسَّلام به فاطمه علیهَاالسَّلام ، روزی فرشته وحی فرود آمد و ضمن رساندن درود خدا، فرمان او را ابلاغ کرد که باید به دستور آفریدگارم، مدّت چهل شبانه روز از خانه و خدیجه علیهَاالسَّلام دوری گزیده و به راز و نیاز با خدا و انجام وظایف خویش بکوشم». این برنامه با عشق و مهری که میان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و خردمندترین بانوی روزگارش حاکم بود، بر آن حضرت گران می نمود؛ امّا او چنین کرد. و به خدیجه علیهَاالسَّلام پیغام داد که از بابت این موضوع نگرانی به خود راه ندهد؛ و او نیز به عبادت و پالایش جان و روشنگری و صیقل دادن روح و روان خویش به یاد خدا بپردازد؛ چرا که دوری گزیدن او به دستور خداست و خدای نیز به وجود بانویی چون خدیجه علیهَاالسَّلام بر فرشتگان مباهات می کند.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ، آن مدّت را در خانه فاطمه بنت اسد علیهَاالسَّلام ، مادر امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام، بود و خدیجه علیهَاالسَّلام نیز دور از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و در آتش فراق او، سر بر آستان عبادت و بندگی خدا داشت. پس از چهل شبانه روز، فرشته وحی فرود آمد و پس از ابلاغ درود و سلام خدا بر محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از او خواست تا آماده رسیدن ارمغان آسمانی پروردگارش باشد....

ص: 293

یکی از حدیث نگاران بزرگ در این مورد می نویسد:

به باور نگارنده، هدف از آن برنامۀ معنوی و جدایی آن دو یار مهربان از هم، آن هم به مدّت چهل شبانه روز، به خاطر آن بود که پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و خدیجه علیهَاالسَّلام برای دریافت ارمغان خدا - که دخت فرزانۀ آنان، فاطمه علیهَاالسَّلام بود . هر چه بیشتر و برتر از نظر جسم و روح آماده شوند.

آن گاه می افزاید: این هدیه و ارمغان پرشکوه خدا به آن پدر و مادر گرانمایه، همان چیزی است که در زیارتنامۀ فاطمه علیهَاالسَّلام آمده است: «وَ صَلِّ عَلَی الْبَتُولِ الطَّاهِرَةِ... فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِکَ، وَ بِضْعَةِ لَحْمِهِ، وَ صَمیمِ قَلْبِهِ، وَ فَلْذَةِ کَبِدِهِ، وَالنُّخْبَةِ مِنْکَ لَهُ، والتُحْفَةِ خَصَصْتَ بِها وَصِیَّةُ، و حَبِیبَةِ الْمُصْطَفی...». (1)

«بار خدایا! درود هماره ات را بر تول پاک و پاکیزه... فاطمه علیهَاالسَّلام ، دخت سرافراز پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ، پاره وجود او، آرامش بخش دل او، جگرگوشه او، برگزیده ای از بارگاه تو - که به پیامبرت ارزانی داشتی - و ارمغان پرشکوهی که ویژه جانشین راستین او قرار دادی، و محبوبة مصطفی، همدم مرتضی، سالار بانوان گیتی، دریافت دارنده مژده به مادری امامان راستین، همنشین پروا و پارسایی و سیب بهشت و... بارخدایا! درود هماره ات را بر او نثار فرما».

همچنین دستگاه حکیمانۀ آفرینش برای ارزانی داشتن برترین فرزند، به خدیجه علیهَاالسَّلام افزون بر مهمترین تدبیر، بهترین میوه و غذای جسم را نیز به او ارزانی میدارد، تا نخستین سلّول وجود فرزند ارجمند او از بهشت و نسیم بهشت باشد؛ و این امتیاز دیگر آن بانوی معظّمه است.

در این مورد یکی از دانشمندان اهل سنّت این روایت را نقل کرده است:

روزی خدیجه علیهَاالسَّلام از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم خواست تا برخی از میوه های بهشت را به او نشان دهد. فرشته وحی فرود آمد و برای آن حضرت دو عدد

ص: 294

سیب از بهشت آورد و گفت: ای محمّد! آن خدایی که برای هر چیزی اندازه ای مقرّر فرموده است، به تو دستور می دهد که یکی از این سیب ها را خودت تناول نما و دیگری را خدیجه علیهَاالسَّلام ،... که خدا می خواهد دخت فرزانه ای را از شما پدید آورد.

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دستور خدا را به انجام رساند، و خدا فاطمه علیهَاالسَّلام را به آن پدر و مادر گرانقدر ارزانی داشت، از این رو رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم هرگاه مشتاق بهشت و نعمت های آن می شد، فاطمه اش را می بوسید و بوی عطر آگین او را استشمام می کرد و می فرمود: فاطمه علیهَاالسَّلام حوریه ای است در چهره انسان؛ - فاطمة حوراء إنسیة، فکلما اشتقت الی رائحة الجنّة شممت رائحة إبنتی فاطمه علیهَاالسَّلام- (1)

بنابراین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام علاوه بر این که، به نصّ قرآن؛ مادر روحانی همه مؤمنین است، به عنوان مادری شایسته و با ایمان در دامن پر مهر خویش حضرت زهرا علیهَاالسَّلام را پرورش داد. دختری که در کنار رهبری اسلام بعد از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم قرار داشت.

آن خورشید تابانی که بنابر اراده و مشیّت الهی تنها فرزند، برای پدر بزرگوارش می باشد، تا برای مادری انوار الهی و سادات جهان، انتخاب شود، و در دامان گهربارش فرزندانی همچون ائمه معصومین علیهِم السَّلام را پرورش دهد که خود، مشعل داران ارشاد و هدایت جهانیان باشند.

آری فاطمه علیهَاالسَّلام دختر خدیجه کبری علیهَاالسَّلام بود و حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نیز به غیر از فاطمه علیهَاالسَّلام فرزند دیگری نداشت و به دنیا نیاورد. و از جمله دلائل بر اثبات این مطلب، این نکته و نقل تاریخ است که:

«هنگامی که وضع حمل آن بانو نزدیک گشت، به زنان قریش و بنی هاشم پیغام داد که مرا در این امر یاری نمایید، ولی آنان پاسخ

ص: 295

دادند: ای خدیجه ! چون تو در ازدواجت از سخنان ما سرپیچی نمودی، و محمد یتیم را به همسری برگزیدی، ما نیز تو را یاری نمی کنیم. خدیجه علیهَاالسَّلام از این جواب سخت غمگین شد، در این هنگام چهار زن همانند زنان بنی هاشم وارد شدند در حالی که خدیجه علیهاالسّلام از دیدن آنان هراسان بود، یکی از آن چهار زن به خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: غمگین مباش ، پروردگارت ما را برای یاری تو فرستاده است. ما خواهران و یاوران تو هستیم. من ساره هستم، این آسیه دختر مَزاحم رفیق بهشتی تو است و این هم مریم دختر عِمران است و این یکی کلثوم خواهر موسی بن عمران است. خدا ما را برای کمک به تو فرستاده است تا یاور و پرستار تو باشیم.» (1)

سؤال: اگر این اولین وضع حمل حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نبوده، پس باید پذیرفت که این عدم همکاری زنان قریش در فرزند اول ایشان واقع شده، و آن فرزند، زهرا علیهاالسّلام اطهرعلیهَاالسَّلام نبوده؛ چرا که ایشان آخرین فرزند حضرت خدیجه معرّفی شده است؛ و یا اینکه باید پذیرفت که حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام تا آن موقع (زمان وضع حمل زهرا اطهر علیهَاالسَّلام ) با زنان قریش هیچ مشکلی نداشته و این اختلاف با زنان قریش، به بعد از بعثت اختصاص دارد.

پاسخ:

نظریّة اول که طبق اسناد و روایات اصلا نمی تواند صحّت داشته باشد.

نظریه دوم نیز از منظر عقل قابل پذیرش نیست؛ زیرا زنی با آن کمالات و وجهۀ اجتماعی، زمینۀ مخالفتِ اجتماع را با این شیوه به وجود نمی آورد که حتی حاضر به کمک کردن برای وضع حمل نشوند.

ص: 296

پس باید به یقین گفت که تنها فرزند حضرت خدیجه علیهاالسّلام همان یار وفادار امامت و ولایت؛ زهرای اطهر علیهاالسّلام می باشد و در این نوشتار دلایل کافی بر اثبات این مطلب برای اهل دقت ذکر شد.

زمان های گذشته، همچون مادر مریم علیهَاالسَّلام نذر و عهد کند که فرزندش را وقف خدمتگزاری به مسجدالحرام نماید، و چنین کاری قبلا معقول و معمول بوده است، و تصوّر می کرد که چنین کاری در شریعت اسلام نیز از مستحبّات بزرگ است، و سخن جبرئیل بیانگر آن است که فاطمه علیهَاالسَّلام غیر از دختران دیگر است، او مملوکۀ خداوند بزرگ است، نه مملوکۀ شما تا بتوانید در مورد او چنان نذری کنید، وانگهی هدف اصلی از نذر نمودن فرزند برای خدمتگزاری خانه خدا، بندگی کامل و آزادی از آتش دوزخ است، فاطمه علیهَاالسَّلام به این هدف رسیده، و او بر اثر بندگی از آتش دوزخ آزاد است، و او مادر امامان معصوم علیهَاالسَّلام است....

به این ترتیب، حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام از چنین نذر و عهدی منصرف شد، چراکه اهداف این نذر، قبلا در مورد حضرت زهرا علیهَاالسَّلام در پیشگاه خدا تحقق یافته بود.

این تعبیر که «فاطمه علیهَاالسَّلام مادر امامان علیهِم السَّلام است» شاید اشاره به این جهت داشته باشد که اگر مریم علیهَاالسَّلام دارای فرزندی مانند عیسی علیْهِ السَّلام رهبر معصوم و پیامبر اولوالعزم شد، فاطمه علیهَاالسَّلام دارای یازده امام معصوم علیهِم السَّلام که همه از فرزندان او هستند خواهد گردید.

از اینرو کودک ارجمند او پس از چشم گشودن به این جهان، در همان دم چنین سخن آغاز نمود و فرمود:

«قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا*وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنْتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا*وَبَرًّا بِوَالِدَتِی وَلَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّارًا شَقِیًّا*وَالسَّلَامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ وَیَوْمَ أَمُوتُ وَیَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا ». (سورۂ مریم، آیات 30 تا 33).

«ای مردم! من بنده خدا هستم، به من کتاب آسمانی ارزانی داشته و مرا پیام آور خویش قرار داده است، و مرا هر جا که باشم پربرکت ساخته و تا زنده ام به نماز و زکات سفارش فرموده است. و مرا نسبت به مادرم شایسته کردار ساخته و مرا زورمداری تیره بخت نساخته است. و درود خدا بر من، روزی که دیده به جهان گشودم، و روزی که چشم از جهان فرو خواهم بست و روزی که برانگیخته خواهم شد».

کودک گرامی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نیز در آغازین لحظه های ولادت فرمود:

« اَشْهَدُ اَنْ لا إلهَ إلّا اللهُ وَ أن أبی رَسُولُ اللهِ سَیِّدُ الْأنْبِیاءِ، وَ أنَّ بَعْلی سَیِّدُ الْأوْصِیاءِ، وَ وُلْدی سادَةُ الأسْباطِ». (1) «گواهی می دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست. پدرم، سالار پیامبران خداست، و همسرم، سرور پیشوایان است، و فرزندانم سالار نوادگان پیامبرند).

آنگاه به یک یک آن بانوان بهشت، با نام و عنوان سلام گفت، و آنان نیز با چهره ای شادمان به او مهر ورزیدند، و در آن لحظه های حسّاس تاریخ بود که آسمانیان و حوریان بهشت ولادت دخت فرزانۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را به یکدیگر تبریک گفته، و در کران تاکران آسمان ها فروغی پرتوافکند که فرشتگان تا آن روز آن را ندیده بودند.

ص: 299

سپس زنان برگزیدۀ بهشت کودک نورسیده را به مادرش دادند و گفتند: ای خدیجه کودک گرانمایه ات را برگیر که پاک و پاکیزه است و خدا او و نسل سرافرازش را پربرکت ساخته است. (1)

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام با شادمانی، نوزاد محبوبش را به آغوش فشرد و تا سینه در دهان او نهاد، شیر جریان یافت، و آن اختر فروزان پس از آن روز، هر روز که میگذشت بسان یک ماه، و در هر ماه، بسان یک سال رشد داشت و به سوی شکوفایی پر کشید. (2)

در صلب من درآمد، پس از آنکه از معراج بازگشتم با همسرم خدیجه علیهَاالسَّلام همبستر شدم، نور فاطمه علیهَاالسَّلام از آن خرما، در رحِم خدیجه علیهاالسّلام قرار گرفت. - فَفاطِمَةُ حَوراءٌ إنْسِیَّةٌ، فَإذَا اشْتَقتُ إلَی الجَنَّةِ شَمَمتُ رائِحَةَ فاطِمَةَ علیهَاالسَّلام - ؛ پس فاطمه علیهَاالسَّلام بانوی بهشتی است که به صورت انسان روی زمین درآمده، هرگاه مشتاق بهشت می گردم بوی خوش وجود فاطمه علیهَاالسَّلام را می بویم ». (1)

نظیر این روایت، روایات دیگری نیز هست، که نظر شما را به ذکر چند روایت در این زمینه جلب می نماییم

1. در تفسیر فرات از امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام نقل شده هنگامی که این آیه بر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نازل شد: (طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ) ؛ (سورۀ رعد، آیه 29)

. آنان که دارای ایمان و کارهای شایسته می باشند، دارای پاکیزه ترین زندگی و بهترین سرانجام هستند - یکی از اصحاب به نام «مقداد» به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم عرض کرد: - ای رسول خدا! منظور از طوبی چیست؟

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: طوبی درختی است در بهشت که اگر سواره ای با اسب راهوار، صد سال در سایه آن سیر کند به آخر آن نمی رسد...» .

«سلمان رَحمَة اللهُ» می گوید:

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نسبت به حضرت زهرا علیهَاالسَّلام علاقه بسیار نشان می داد، یکی از زن های پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم عرض کرد: ای رسول خدا ! چرا فاطمه علیهَاالسَّلام را آنقدر دوست داری که هیچ یک از افراد خاندانت را آنگونه دوست نداری؟

ص: 301

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در پاسخ فرمود: هنگامی که من در شب معراج به آسمانها سیر داده شدم، جبرئیل مرا کنار درخت طوبی برد، میوه ای از میوه های آن درخت را چید و به من داد، آن را خوردم، سپس دستش را بر میان دو شانه ام کشید، آنگاه گفت: ای محمد! خداوند متعال ولادت فاطمه علیهَاالسَّلام از خدیجه علیهَاالسَّلام را به تو مژده می دهد. وقتی که از معراج به زمین بازگشتم، و با خدیجه علیهَاالسَّلام همبستر شدم، نور فاطمه علیهَاالسَّلام در رحم خدیجه علیهَاالسَّلام قرار گرفت، از این رو هرگاه مشتاق بهشت می شوم، فاطمه علیهَاالسَّلام را نزدیک خود می آورم و بوی بهشت را از او می شنوم، او حوراء انسیّه: زن بهشتی به صورت انسان دنیا است». (1)

٢. در روایت دیگر آمده است که امام صادق علیْهِ السَّلام فرمود:

«رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فاطمه علیهَاالسَّلام را بسیار می بوسید و می بویید، عایشه از علاقه شدید پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نسبت به حضرت زهرا علیهَاالسَّلام ابراز ناراحتی می کرد، و آن را برای خود ناگوار می دانست، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم راز علاقه خود به فاطمه علیهَاالسَّلام را برای عایشه چنین ترسیم فرمود:

ای عایشه! هنگامی که شب معراج مرا به آسمان ها بردند، در آنجا وارد بهشت شدم، جبرئیل مرا کنار درخت طوبی برد، و از میوه های آن درخت به من داد، از آنها خوردم، خداوند عصاره همان میوه ها را در لب من به آبی تبدیل کرد، پس از بازگشت به زمین با همسرم خدیجه علیهَاالسَّلام همبستر شدم، همان هنگام خدیجه علیهَاالسَّلام به وجود فاطمه علیهَاالسَّلام باردار شد، از این رو هرگز فاطمه علیهَاالسَّلام را نبوسیده ام مگر اینکه بوی خوش درخت طوبی بهشت را از وجود او استشمام می کنم». (2)

٣. امام باقر علیْهِ السَّلام از جابر بن عبدالله انصاری رحمةُ الله نقل می کند که یکی از اصحاب از

ص: 302

رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پرسید:

«شما چرا آن همه به حضرت زهرا علیهَاالسَّلام علاقه نشان می دهید؟ و شیوه شما با او به گونه ای است که با دختران دیگرت چنین نیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: جبرئیل نزد من آمد، و سیبی از سیب های بهشت را به من داد، آن را خوردم، آب آن در لب من قرار گرفت، در آن وقت با همسرم خدیجه علیهَاالسَّلام همبستر شدم، نور فاطمه علیهَاالسَّلام در رحِم خدیجه علیهَاالسَّلام انعقاد یافت، و من اکنون بوی بهشت را از وجود فاطمه علیهَاالسَّلام استشمام می کنم. (1)

4. «عمّار یاسر رَحمَةُ الله» در ضمن گفتاری می گوید:

«روزی حضرت زهراعلیهَاالسَّلام به علی علیْهِ السَّلام گفت: «ای ابوالحسن! خداوند متعال نور مرا آفرید، نور من خدا را تسبیح می کرد، سپس خداوند آن نور را در یکی از درختان بهشت به ودیعه نهاد، آن درخت، درخشان شد، هنگامی که پدرم رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم (در شب معراج ) وارد بهشت گردید، خداوند به او الهام کرد که از میوه آن درخت بچین، و آن را بخور، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمان خدا را انجام داد، خداوند نور مرا در صلب پدرم قرار داد، سپس خداوند آن را در رحم مادرم خدیجه علیهَاالسَّلام به ودیعه نهاد، و خدیجه علیهَاالسَّلام مرا به دنیا آورد، و من از همان نور هستم، و به آنچه از حوادث که قبلا بوده و بعداً رخ خواهد داد، آگاهی دارم، ای ابو الحسن ! مؤمن با نور خداوند متعال می نگرد». (2)

5. «فضل بن شاذان رَحمَةُ الله» از «سلمان رَحمَةُ الله» نقل می کند که گفت:

« به حضور فاطمه علیهَاالسَّلام رفتم حسن و حسین علیهِمَاالسَّلام پیش روی آن حضرت بازی می کردند، با دیدار آنها بسیار خوشحال شدم، اندکی بعد پیامبر نزد فاطمه علیهَاالسَّلام آمد، عرض کردم: ای رسول خدا! از فضیلت

ص: 303

این خاندانت مطلبی بفرما تا بر دوستی ما نسبت به آنها بیفزاید.

پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بیان فرمود:

ای سلمان! در شب معراج که خداوند مرا به سوی آسمان سیر داد، ناگاه جبرئیل را در آسمانها و در بهشت یافتم، هنگامی که مشغول دیدار از قصرها و باغ های بهشت بودم، ناگهان بوی بسیار خوشی را استشمام کردم، که شگفت زده شدم، به جبرئیل گفتم: ای حبیب من! این بوی خوشی که بر همه بوهای معطّر بهشت چیره شده چیست؟ جبرئیل گفت: ای محمّد! این بوی خوش از سیبی است که سیصد هزار سال است که خداوند آن را با دست قدرتش آفریده، و نمی دانم که هدف خداوند از آفرینش این سیب چیست؟

در این هنگام فرشتگانی را دیدم که همان سیب را نزد من آوردند و گفتند: ای محمد! پروردگار ما سلام است، و به تو سلام می رساند و این سیب را به تو هدیه می دهد. من آن سیب را گرفتم، و در زیر پر جبرئیل گذاشتم، وقتی که جبرئیل به زمین فرود آمد، من آن سیب را برداشتم و خوردم، آب آن در صُلب من جمع شد، و با حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام همبستر شدم، او از همان آب سیب، به وجود فاطمه علیهَاالسَّلام باردار شد، و خداوند به من وحی کرد که حوریه بهشتی به صورت انسان به تو عنایت می شود... این حوریّه همان فاطمه علیهَاالسَّلام بود». (1)

دنیا آمد؟ حضرت فرمود:

«نعم انّ خدیجة لمّا تزوّج بها رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم هجرتها نُسوة مکة، فکنّ لا یدخلن علیها ولا یسلّمنّ علیها ولا یترکن امرأة تدخل علیها فاستوحشت خدیجة لذلک، و کان جزعها و غمّها حذرا علیه صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فلما حملت بفاطمة علیهَاالسَّلام کانت فاطمة علیهاالسَّلام تحدّثها من بطنها و تصبّرها و کانت تکتم ذلک من رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فدخل رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم یوماً فسمع خدیجة علیهَاالسَّلام تحدّث فاطمة علیهَاالسَّلام فقال لها: یا خدیجة من تحدّثین ؟ قالت: الجنین الذی فی بطنی یحدّثنی و یؤنسنی. قال: یا خدیجة هذا جبرئیل یخبرنی [یبشرنی] أنها أنثی و أنها النسلة الطاهرة المیمونة وأن الله تبارک و تعالی سیجعل نسلی منها و سیجعل من نسلها أئمة و یجعلهم خلفاءه فی أرضه بعد انقضاء وحیه. فلم تزل خدیجة علیهَاالسَّلام علی ذلک إلی أن حضرت ولادتها، فوجّهت إلی نساء قریش و بنی هاشم: أن تعالین لتلین منی ما تلی النساء من النساء. فأرسلنّ إلیها: أنت عصیتنا و لم تقبلی قولنا و تزوجت محمّدا یتیم أبی طالب فقیرا لا مال له، فلسنا نجیء ولا نلی من أمرک شیئا، فاغتمّت خدیجة علیهَاالسَّلام لذلک. فبینا هی کذلک، إذ دخل علیها أربع نسوة سمر طوال کأنهن من نساء بنی هاشم ففزعت منّهن لمّا رأتهنّ فقالت إحداهنّ: لا تحزنی یا خدیجة، فانّا رُسل ربک إلیک، و نحن أخواتک، أنا سارة و هذه آسیة بنت مزاحم و هی رفیقتک فی الجنة و هذه مریم بنت عمران و هذه کلثوم أخت موسی بن عمران بعثنا الله إلیک لنلی منک ما تلی النساء من النساء. فجلست واحدة عن یمینها، و أخری عن یسارها، والثّالثة بین یدیها و الرابعة من خلفها، فوضعت فاطمة علیهَاالسَّلام طاهرة مطهرة.

فلمّا سقطت الی الارض أشرق منها النور حتّی دخل بیوتات مکة ولم یبق فی شرق الأرض ولا غربها (موضع ) الاّ أشرق فیه ذلک النور و دخل عشر من الحور العین، کل واحدة منهن معها طشت من الجنّة، و إبریق من الجنّة وفی الإبریق ماء من الکوثر. فتناولتها المرأة التی کانت بین یدیها فغسلّها

ص: 305

بماء الکوثر، و أخرجت خرقتین بیضائین اشدّ بیاضاً من اللّبن و اطیب ریحاً من المسک والعنبر ، فلقفّتها بواحدة و قنّعتها بالثانیة. ثم استنطقتْها فنطقتْ فاطمة علیهَاالسَّلام بالشهادتین، و قالت: أشهد أن لا اله الا الله، و أنّ ابی رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم سیّد الأنبیاء، و أنّ بعلی سیّد الأصیاء، و وُلدی سادة الأسباط ، ثم سلّمت علیهنّ و سمّت کل واحدة منهنّ باسمها، و اقبلن یضحکن علیهَاالسَّلام و تباشرت الحور العین و بشّر اهل السماء بعضهم بعضاً بولادة فاطمة اله و حدث فی السماء نورٌ زاهرٌ لم تره الملائکة قبل ذلک. و قالت النّسوة: خُذیها یا خدیجة طاهرةً مطهرةً زکیةً میمونةً، بورک فیها وفی نسلها.

فتناولتها فرحةً مستبشرةً والقمتْهاثدیها فدّر علیها. فکانت فاطمة علیهَاالسَّلام تُنمی فی الیوم کما یُنمی الصبیُّ فی الشهر و تُمنی فی الشهر کما یُنمی الصبیُّ فی السّنة». (1)

« آری خدیجه علیهَاالسَّلام وقتی که با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ازدواج کرد، زن های مکه از او کناره گرفته و دوری جستند و دیگر بر او وارد نشده و به او سلام نمی کردند و هیچ زنی را آزاد نمی گذاشتند تا بر او وارد شود، خدیجه علیهَاالسَّلام از این ماجرا به وحشت افتاد، اما جزع و غم و اندوه خدیجه علیهَاالسَّلام به خاطر پیامبر این بود که مبادا به او آسیبی برسانند. و وقتی که خدیجه علیهَاالسَّلام به فاطمه علیهَاالسَّلام حمل یافت، فاطمه علیهَاالسَّلام از درون با او سخن می گفت و او را تسلی داده و توصیه به صبر می نمود، خدیجه کبری علیهَاالسَّلام آنرا از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم کتمان می کرد، پس روزی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم داخل منزل شد و سخن گفتن خدیجه علیهَاالسَّلام با فاطمه علیهَاالسَّلام را

ص: 306

شنید. حضرت فرمود ای خدیجه با چه کسی سخن می گفتی؟ عرض کرد با فرزندی که در رحم دارم که با من سخن می گوید و اُنس می گیرد. حضرت فرمود: ای خدیجه این جبرئیل است که به من بشارت می دهد که او دختر است و اوست نسل طاهره با میمنت و برکت. و خدای تبارک و تعالی نسل مرا از او قرار خواهد داد و زود باشد که از نسل او قرار دهد پیشوایان دین را و قرار دهد آنها را نمایندگان خود در روی زمین بعد از سر آمدن وحی. همواره خدیجه علیهَاالسَّلام بر این حال بود تا هنگام ولادت فاطمه علیهَاالسَّلام فرا رسید، زنهای قریش و بنی هاشم را فراخواند: که بیائید مرا در این هنگام یاری کنید، در جواب او گفتند: تو نافرمانی ما کردی و سخن ما را نپذیرفتی و با محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ، یتیم ابو طالب علیْهِ السَّلام فقیری که مال نداشت ازدواج کردی، ما هم نخواهیم آمد و عهده دار امر تو نخواهیم شد. خدیجه کبری علیهَاالسَّلام غمگین شد اما در این هنگام یکوقت دید که چهار زن گندمگون و بلند بالا وارد شدند همانند زنهای بنی هاشم، خدیجه علیهَاالسَّلام ترسید، یکی از آنها به سخن آمد و گفت: محزون مباش ای خدیجه! ما از طرف پروردگار تو آمدهایم و خواهران تو هستیم! من ساره هستم و این آسیه دختر مزاحم است که رفیق تو در بهشت می باشد. و این مریم دختر عمران است، و این کلثوم دختر موسی بن عمران است. ما را خدا فرستاده که مددکار تو باشیم در امری که بانوان در این وقت کمک کار یکدیگر می باشند. یکی از آنها طرف راست خدیجه علیهَاالسَّلام می ایستاد و دیگری طرف چپ او، و سومی جلوی روی او، و چهارمی پشت سر او نشستند، پس فاطمه علیهَاالسَّلام پاک و پاکیزه به دنیا آمد.

وقتی که روی زمین قرار گرفت، نورش به خانه های مکه تابید و در شرق و غرب زمین جائی باقی نماند مگر آنکه آن نور در آن تابید. ده نفر حورالعین داخل شدند هر یک با خود طشتی از بهشت همراه داشت و ابریقی از بهشت آوردند که در آن آب کوثر بود. زنی که در جلوی روی خدیجه علیهَاالسَّلام نشسته بود فاطمه علیهَاالسَّلام را گرفت و او را روی دست خود با

ص: 307

آب کوثر شستشو داد و دو جامۀ سفید که از شیر سفید تر و از مشک و عنبر خو شبو تر بود، فاطمه علیهَاالسَّلام را در یکی از آنها پیچید و جامه دیگر را مقنعه او قرار داد، سپس وی را به سخن آورد. پس فاطمه علیهَاالسَّلام با گفن شهادتین به سخن آمد و گفت: أشهد أن لا اله الاّ الله، و أنّ أبی رسول الله سیّد الأنبیاء، و أن بعلی سیّد الاوصیا، و وُلدی سادة الأسباط، شهادت می دهم به یگانگی پروردگار و رسالت پدرم که آقا و سرور پیامبران است و اینکه شوهرم آقا و سرور اوصیاء است و فرزندانم آقا و سرور سبط های انبیاء هستند. سپس نام هر یک از حاضرین را برد و به آنها سلام کرد. و آنها نیز به چهرۀ نازنین آن مولود پا ک خنده شادی کردند و حورالعین به یکدیگر بشارت دادند و اهل آسمان به ولادت فاطمه علیهَاالسَّلام به یکدیگر بشارت دادند و در آسمان نور درخشنده ای پیدا شد که ملائکه قبلا مثل آنرا ندیده بودند زن های بهشتی گفتند: بگیر ای خدیجه این فرزند پاک و پاکیزه و با نشو و نمای خوب خود را که در او و نسلش برکت قرار داده شده است. پس خدیجه علیهَاالسَّلام آن حضرت را گرفت، و شاد و مسرور پستان به دهان او گذاشت و شیر جاری شد. فاطمه علیهَاالسَّلام هر روز بقدری رشد و نموّ می کرد که اطفال دیگر در ماه چنین رشد می کردند، و در ماه آنقدر رشد و نمو می کرد که اطفال دیگر در سال این مقدار را رشد می نمودند».

دخت فرزانه اش فاطمه علیهَاالسَّلام، آن کودک وصف ناپذیر، به ارادۀ خدا از عالم رحم، با این مام نواندیش و خداجو، مونس و همسخن می شود و در فراز و نشیب ها با او حرف می زند و به او شکیبایی و آرامش می بخشد.

«عبدالرّحمن شافعی» از بزرگان اهل سنّت، در این مورد از آن بانوی معظّمه روایت نقل کرده است که:

«وقتی که به فاطمه ام باردار شدم، آن کودک ارجمندم باری سبک بود و در شکمم با من سخن می گفت». (1)

«دهلوی» دانشمند دیگر اهل سنّت آورده است که:

«از امتیازات این کودک شکوه بار و مادرش این بود که پس از آفرینش و حضور نورش در سازمان وجود مادر، همراز، همسخن، مونس و غمخوار مادر خردمند و فداکار خویش شد، و در تنهایی و غربت او به قدرت خداگاه و بی گاه با او سخن می گفت.

خدیجه نخست این موضوع شگرفت را کتمان می کرد، امّا یک بار اتّفاق افتاد که پیامبر به طور ناگهانی وارد خانه شد و دید خدیجه علیهَاالسَّلام بی آنکه کسی در خانه باشد، سخن می گوید. از او پرسید با چه کسی گفت وگو می کنی؟

پاسخ داد: با کودکی که نورحضورش را در تالار وجودم احساس می کنم . (2) پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به او این مژده را داد که:

«أُبْشِری یا خَدِیجةُ هذِهِ بِنْتٌ جَعَلَها اللهُ اُمّ اَحَدَ عَشَرَ مِنْ خُلَفایی یَخْرُجُونَ بَعْدِی وَ بَعْد اَبِیهِم». (3)

ص: 309

خدیجه! تو را نوید باد که این کودک، دختر است و مام پر فضیلت یازده پیشوای نور که پس از من و پدرشان، یکی پس از دیگری جهان را به نور وجودشان نورباران خواهند ساخت». و نیز آورده اند که:

«هنگامی که کفرگرایان از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم خواستند که ماه شکافته شود، خدیجه علیهَاالسَّلام در حالی که به فاطمه اش باردار بود، گفت: ناامید و سرافکنده باد آنکه محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را - که برترین پیامبر پروردگار من است - تکذیب نماید. درست در این هنگام بود که فاطمه علیهَاالسَّلام از اعماق جان مادر ندا داد که: ای مادرا نگران مباش و نترس که خدا با پدر من است؛ -فَنادَت فاطِمةُ مِن بَطنِها یا اُمّاهُ ! لا تَحزَنی ولا تَرهَبی فَاِنَّ اللهَ مَعَ أبی-» (1)

و نیز در روایت وارد شده است که:

« روزی حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در حال نماز بود که در مورد رکعتهای نماز به تردید افتاد؛ و پس از رکعت سوم تصمیم گرفت سلام دهد و نماز را به پایان ببرد که به ناگاه ریحانۀ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم از داخل رَحِم ندا داد که: -قُومی یا اُمّاه فانک فی الثّالثة؛ (2) ای مادر! برخیز که تو در رکعت سوم نماز هستی!-».

اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم او را به همین خاطر ستود، چنان که روایت شده: پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در ضمن گفتاری در تمجید حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به عایشه فرمود:

«وَ وَلَّدَتْ لِی إذْ عَقَمْتُمْ». (1)

«خدیجه علیهَاالسَّلام برای من فرزندانی آورد، در حالی که شما (همسران دیگرم ) دارای این ویژگی نبودید و نازا بودید». نیز مرحوم «شیخ صدوق قدِّسَ سِرُّه» (م 381 ه.ق) در کتاب «خصال» به سند خود از امام صادق علیْهِ السَّلام نقل می کند: روزی پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به خانه خود وارد شد ناگاه دید عایشه با جیغ و داد به فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام می گوید:

«ای دختر خدیجه! سوگند به خدا تو تصوّر نمی کنی مگر این را که مادرت بر ما برتری دارد، او چه برتری بر ما دارد؟ او نیز همسان ما است».

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم این سخن را شنید، و وقتی که فاطمه علیهَاالسَّلام پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم را دید گریه کرد، پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پرسید: ای دختر محمد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ! چرا گریه میکنی؟ فاطمه علیهَاالسَّلام نارواگویی عایشه را به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم خبر داد، پیامبر خشمگین شد، و خطاب به عایشه فرمود:

«مَهْ یا حُمَیراءُ فَاِنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالی بارَکَ فِی الوَدودِ الوَلُودِ، و إنَّ خَدیجَةَ رَحِمَهَا اللهُ وَلَّدَت مِنِّی طاهِراً وَ هُوَ عَبدُ اللهِ وَ هُوَ المُطَهَّر، وَ وَلَّدَت مِنِّی... وانت ممن اعقَمَ اللهُ رَحِمَهُ، فَلَم تَلِدِی شَیئاً». (2)

ساکت و خاموش باش ای حُمَیرا! همانا خداوند متعال در بانوی بسیار دوست داشتنی و زاینده برکت عطا فرموده، بدان که خدیجه علیهَاالسَّلام - خدایش رحمتش کند - از من دارای فرزندانی گردید...، ولی خداوند رحم تو را نازا قرار داد، که فرزندی نیاوردی».

ص: 311

است. فرمود: آیا نگفتم که همه زنان بیرون روند؟ اسماء گفت: چرا یا رسول الله ! من شنیدم و قصد مخالفت با فرمایش شما را نداشتم، ولی عهد من با خدیجه علیهَاالسَّلام مرا بر آن داشت که در این جا بمانم ؛ چون با خدیجه علیهَاالسَّلام پیمان بسته ام که در چنین شبی برای فاطمه علیهَاالسَّلام مادری کنم. (1)

حضرت رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم با شنیدن این سخن به گریه درآمد و فرمود:

تو را به خدا سوگند برای این کار ایستادی ؟! اسماء عرض کرد: آری!

پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم دست به دعا برداشته و برای اسماء بنت عمیس دعا کرد». (2)

همچنین حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در مورد آینده دختر خردسال خویش خطاب به پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم: این دغدغه هایی را به این ترتیب بیان نمود:

یا رسول الله ! این دختر من - با اشاره به حضرت فاطمه علیهَاالسَّلام- بعد از من غریب و تنها خواهد شد. مبادا کسی از زنان قریش او را آزار برساند، مبادا کسی به صورتش سیلی بزند، مبادا کسی صدای خود را بر روی او بلند کند، مبادا کسی با او رفتاری تند و خشن داشته باشد». (3)

ملکة جمال و کمال و نمونۀ نواندیشی و ترقّی خواهی و الگوی عدالت طلبی و ستم ستیزی برگزیده شد.

«دکتر علی ابراهیم حسن» در این باره می نویسد:

حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام مال و جمال و کمال را در یکجا جمع کرد، و این صفات سه گانه هرگاه در یکجا جمع شوند، که معمولا کم اجتماع می کنند، به زن، آثاری از عظمت و بلندی مقام می دهند، و خدیجه علیهَاالسَّلام نیز این چنین بود». (1)

شمار می آمد؛ آن هم بدون آنکه سپاهی داشته باشد و از ارتشی برخوردار گردد.

قدرت این بانو، عقل و خرد مندی و تقوا و آینده نگری و منش مترقی او بود.

او از بینش معنوی برخوردار بود و دریچه ای از غیب و جهان دیگر بر او گشوده شده بود، که پیامبری از نسل عبد المطلّب به وجود خواهد آمد؛ پیامبری که برترین پیامبران می باشد و او کسی جز محمّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم امین نیست... خدیجه علیهَاالسَّلام خواستگارانی بسیار داشت، اما به سینه همه آنها دست رد زده بود و به یک نقطه نظر داشت، و او امین قریش بود.

خدیجه از رازی که در امین قریش نهفته بود، آگاه بود و او را خوب می شناخت. خاندانش را خوب می شناخت، نژاد و تبارش را خوب می شناخت. و آرزو مند بود که در زیر سایه اش قرار گیرد و خوشه چین خرمن فیض او گردد و سعادت جاودانی نصیبش شود». (1)

امام صادق علیْهِ السَّلام فرمود:

«ایّاک و الکسل والضّجر، فانّهما یمنعانک من حظّک من الدّنیا و الاخرة». (1)

«از کسالت، تنبلی و ملال دورباش، زیرا که تنبلی و ملال انسان را از بهره های دنیا و آخرت باز می دارد».

امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

«قدر الرّجل علی قدر همّته».

(2)

«مقام، قدر و منزلت مرد به اندازه همّت اوست» .

در روایتی دیگر آمده است:

«المرء یطیر بهمّته، کالطّیر بجناحه».

(3)

«مرد با همت خود پرواز می کند، همان طوری که پرنده با بالش پرواز می کند».

بنابراین پیشرفت هرکسی چه در امور دنیوی و چه در امور اخروی بستگی به همت و سعی و تلاش و کوشش او دارد از اینرو خداوند در قرآن می فرماید:

«و أن لیس للإنسان الاّ ما سعی، و أنّ سعیه سوف یری، ثمّ یجزیه الجزاء الأوفی». (سورۀ نجم، آیه 39، 40 و 41)

«برای انسان بهره ای جز سعی و کوشش او نیست ، وسعی و کوشش او به زودی دیده می شود، و سپس در برابر عملش، به او جزای کافی خواهد رسید» .

این مقام و رتبه علمی رسیده اند، در حالی که چنین نیست، آنها در مقابل زحمت فراوان و گاهی گذران زندگی سخت به این درجه رسیده اند. «ابوعلی سینا » در شرح حال خود می گوید:

در دوران جوانی که مشغول تحصیل بودم، برای مطالعه در اتاقی تنها می نشستم و در را به روی خویش می بستم و مشغول مطالعه می شدم و هروقت که خسته می شدم، پاره نانی می خوردم و یا جرعه آبی می نوشیدم، و دوباره مشغول کار می شدم». (1)

همو می گوید:

برای درک مطالب بعضی از نوشته های فلسفی معلم دوم، فارابی گاهی می شد که مطلبی را چهل بار مطالعه می کردم». (2)

«ادیسون»، مخترع برق و آلات متعدد الکتریکی، می گوید:

«نبوغ یعنی یک درصد الهام گرفتن و 99 درصد عرق ریختن». (3)

در حالات او می نویسند:

او روزی 16 ساعت به طور مداوم کار می کرد و غالباً در محل کارش روی صندلی می خوابید». (4)

بزرگان دین که به مقام منیع اجتهاد و استنباط می رسند، در اثر زحمت و مطالعه های شبانه روزی، بلکه گاهی اوقات تا اذان صبح بیدار می ماندند تا یک مسئله را از منابع شرعی استخراج نمایند. و این چنین نبوده که در مدت یک شب به اجتهاد رسیده و مجتهد شده باشند.

گذشت، متوجه شد که درس خواندن، مطالعه، مباحثه، کاری پر زحمت و مشقت است و بایستی سالیان دراز در حوزه مقدسه علمیه بماند تا بتواند به مقام منیع اجتهاد نایل شود.

او که حال درس خواندن و مطالعه کردن را نداشت، و شنیده بود که قمربنی هاشم ابوالفضل العباس علیْهِ السَّلام «باب الحوائج» است، با خود فکر کرد و گفت:

از نجف تا کربلا راهی نیست، بهتر آن است که چند شب جمعه به کربلا مشرف شده، شب را در حرم مطهر حضرت ابوالفضل العباس علیْهِ السَّلام بیتوته کنم و از آن حضرت بخواهم که در حق من دعا فرماید، تا من فوری به درجه رفیع اجتهاد نایل شوم.

تصمیم خود را گرفت، و چند شب جمعه از شب تا صبح در حرم حضرت عباس علیْهِ السَّلام به گریه و ناله پرداخت، شبی سخت مضطرب شد، گریه ها و ناله ها کرد، اشکها ریخت، راز و نیازها نمود و می گفت: یا قمر بنی هاشم! شما باب الحوائج هستید، از خدا بخواهید و دعا کنید که من از طریق اعجاز مجتهد بشوم، و خداوند هم که بخیل نیست، قطعا دعای شما را مستجاب می کند.

او از سوز دل گریه می کرد و با خود می گفت که امشب باید حضرت عباس علیْهِ السَّلام را بر سر رحم آورم و کار را یکسره کنم. پس از ساعت ها گریه کردن، خواب او را گرفت، و در عالم رؤیا حضرت عباس علیْهِ السَّلام را مشاهده کرد و دید که آن حضرت به جمعی از خادمان خود فرمود:

زود چوب و فلک را حاضر کنید که می خواهم، این جوان را شلاق بزنم! جوان از ترس، خود را به روی پای آن حضرت انداخت و عرض کرد: من چه کرده ام که مستوجب تنبیه شده ام؟ من که چند شب جمعه است که از اوّل شب تا صبح پای ضریح مقدس شما اشک میریزم، گریه می کنم، حالا به جای آن که حاجت مرا روا فرمایید و تصدیق اجتهاد را مرحمت کنید که به شهر و دیار خود بازگردم، می خواهید مرا تنبیه کنید؟

حضرت فرمود: جوان! اگر می خواهی مجتهد شوی، بایستی به نجف بروی و مانند سایر طلاب و محصّلین، درس بخوانی و تنبلی و تن پروری را کنار بگذاری، با اشک و آه و ناله نمی توان تصدیق اجتهاد گرفت، به جای گریه ها در جستجوی درس و

ص: 319

مباحثه باش. (1)

بنابراین انسان به واسطۀ کوشش و همّت عالی می تواند به مقامات عالیه در دنیا و آخرت نایل گردد.

همت بلند دار که مردان روزگار از همت بلند به جایی رسیده اند «من رقی فی درجات الهمم عظّمّته الأمم». (2)

«هرکس درجات و پایه های همت را طی کند، مردم برای او عظمت و ارزش قائلند و او را می ستایند» .

روایت نقل نموده اند، لذا ما بر خود لازم دیدیم که به اجمال به این بحث بپردازیم.

«ابن حزم اندلسی» حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را نخستین آورنده حدیث از پیامبراکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شمرده است. (1)

«مرحوم استرآبادی نائین قدِّسَ سِرُّه» که از صاحب نظران در رجال شناسی و شناخت راویان است - خدیجه علیهَاالسَّلام را از بانوان نامداری شمرده است که از پیامبر گرامی صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم روایت نقل نموده، و به افتخار همنشینی علمی و فکری و فرهنگی او مفتخر گشته است. (2)

«مرحوم محمّد حائری قدِّسَ سِرُّه» او را از روایتگران حدیث از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و از همسران و همنشینان فرهنگی او شمرده است. (3)

«مرحوم اردبیلی قدِّسَ سِرُّه» او را از آورندگان نامی حدیث از صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به حساب آورده است. (4)

همچنین «ابن حزم اندلسی» او را نخستین آورندۀ روایت از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شمرده است. (5)

«بیهقی» از حدیث نگاران اهل سنّت در این باره می نویسد:

«روایات رسیده از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در کتب اهل سنت موجود است». (6)

در کتاب «رجال صحیح بخاری» نام مبارک حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در زمره بانوان راوی حدیث ذکر شده است. (7)

حال از آنجا که شیعه همواره در طول تاریخ مظلوم واقع شده و سعی در محو مفاخر شیعه و آثارشان شده است، لذا بر خود لازم دیدیم که از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام که همواره در خدمت خاندان رسالت علیهِم السَّلام و محرم اسرار ایشان بوده و در بیان حقایق و احادیث سهم بسزایی داشته و جزء نمونه های برجسته و الگوهای عالی، سهم بسزایی

ص: 321

در انتقال احکام اسلامی و سخنان رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم داشته است ذکر حدیث نموده و راویان از ایشان را هم معرفی نماییم.

«بیهقی» این روایت را از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام نقل کرده است که:

«قالَتْ خَدِیجَةُ: یا رَسولَ الله! ما أقُولُ وَ اَنَا اَطُوفُ بِالْبَیْتِ؟... قال : قُل اللّهمَّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی وَ خَطایَ وَ عَمْدِی وَ اِسْرافِی فِی أمْرِی...». (1)

خدیجه علیهَاالسَّلام به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم گفت: ای پیامبر خدا! در حال طواف بر گرد خانه خدا چه دعایی را زمزمه کنم؟ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: بگو بار خدایا! گناهانم را بیامرز و لغزش های خواسته و ناخواسته و زیاده روی در کارهایم را ببخشای ...». و نیز «عبد الله بن حسن» نقل نموده است که: از مادرم فاطمه دخت ارجمند امام حسین علیْهِ السَّلام شنیدم که این روایت را از خدیجه علیهَاالسَّلام روایت می کرد:

«سمعتُ اُمِّی فاطمة بنت الحسین علیْهِ السَّلام تُحَدِّثُ بِهذا الْحَدِیث عَنْ خدیجة علیهَاالسَّلام ...». (2)

همچنین «ابن اثیر»، «ابن عبد البرّ» و «علّامه مجلسی قدِّسَ سِرُّه» به سند خود از «اسماعیل بن أبی حکیم مولی الزّبیر» از خدیجه علیهَاالسَّلام نقل کرده اند که: «ونحن اسماعیل بن أبی حکیم مولی آل الزّبیر أنّه حدّث و عن إسماعیل بن أبی حکیم مولی آل الزبیر أنه حدّث عن خدیجة [علیهَاالسَّلام] أنها قالت لرسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] ای ابن عم أتستطیع أن تخبرنی بصاحبک هذا الذی یأتیک إذا جاءک قال نعم قالت فإذا جاءک فأخبرنی فجاء جبرئیل [علیْهِ السَّلام] فقال رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] لخدیجة[علیهَا السَّلام] یا خدیجة هذا جبرئیل قد جاءنی. قالت: قم یا ابن عم فاجلس علی فخذی الیسری. فقام رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] فجلس علیها.

قالت: هل تراه قال نعم. قالت فتحول فاقعد علی فخذی الیمنی فتحول فقالت هل تراه قال نعم قالت فاجلس فی حجری ففعل قالت هل تراه قال لا

ص: 322

قالت یا ابن عم اثبت و أبشر فو الله إنه لملک و ما هو بشیطان». (1)

«حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم گفت: ای پسرعمو! آیا می توانی هنگامی که (مصاحب تو جبرئیل می آید مرا آگاه کنی؟ [رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پذیرفت و ]وقتی که جبرئیل علیْهِ السَّلام آمد، پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به خدیجه علیهَاالسَّلام فرمود: جبرئیل نزد من آمده است ، خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: پسر عمو برخیز و سمت چپ من بنشین. رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم برخاست و سمت چپ پهلوی خدیجه علیهَاالسَّلام نشست .

خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: او را می بینی؟ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود بله. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: برخیز و بر سمت راست من بنشین. آن حضرت جایش را تغییر داد. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: آیا او را می بینی؟ فرمود بله. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت:

بر دامن من بنشین و پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نشست. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: او را می بینی ؟ فرمود نه. خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: پسر عمو، ثابت باش و بشارت باد تو را چه آنکه به خدا قسم او فرشته است و شیطان نیست».

«علّامه مجلسی قدِّسَ سِرُّه» می گوید: «دارقطنی» به سند خود از «ابن عباس» از حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام در خصوص 9 خصلتی که خداوند به امیرمؤمنان امام علی علیْهِ السَّلام عنایت فرموده نقل روایت می کند:

«روی الدّارقطنیّ عن محمّد بن سعد... عن ابن عبّاس عن خدیجة رضی الله عنها قال سمعت رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] یقول إنّ الله أعطانی فی علیّ خصالا تسعا ثلاثا فی الدّنیا و ثلاثا فی الآخرة و ثلاثا اثنتان أنا منهما آمن وواحدة أنا منها و جل قالت خدیجة بأبی أنت وأمّی أخبرنی بهذه التسعة ما هی قال لها النّبیّ [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] أما الثّلاث الّتی فی الدنیا یقضی دینی وینجز موعدی و یستر عورتی وأما الثّلاث الّتی فی الآخرة فمتّکئی یوم تحلّ شفاعتی والقائم علی حوضی وقائد أمّتی إلی الجنّة وأما الاثنتان الّتی أنا منهما

ص: 323

آمن فلا یرجع ضالّا بعد هدی ولا یموت حتّی یعطینی ربّی فیه الّذی وعدنی وأمّا الواحدة الّتی أنا منها و جل فما یصنع به قریش بعدی». (1)

«خدیجه علیهَاالسَّلام گفت که شنیدم رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: خداوند به من عطا کرده به اینکه در علی علیْهِ السَّلام 9 خصلت باشد سه خصلت در دنیا و سه خصلت در آخرت و سه خصلت دیگر که دو خصلت از این سه خصلت مایۀ آرامش و راحت من است و یکی دیگر که از دستم خارج است .

خدیجه علیهَاالسَّلام گفت: پدر و مادرم به فدایت ای رسول خدا! خبرم کن که آن نُه خصلت چیست؟ پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم فرمود: سه خصلت که خداوند در دنیا به او عنایت کرده این است که قرض مرا ادا می کند و به عهدش وفا می کند و عورتم را می پوشاند. سه خصلت که خداوند در آخرت به او عنایت کرده این است: در روز شفاعت (قیامت ) در کنار من است و صاحب حوض من است و رهبر و راهبر امّتم به سوی بهشت است. اما آن دو خصلتی که از بابت آنها آسوده خاطرم: یکی آن است که پس از هدایت به سوی گمراهی قدم نمی زند و نمی میرد تا آنکه وعده و عهدش را ادا می کند. اما آنچه که از دستم خارج است، رفتاری است که قریش پس از من با او خواهند کرد».

«طبرانی» به سند خود از «عبد الله بن الحارث» از خدیجه علیهَاالسَّلام در خصوص جایگاه فرزندانش در آخرت نقل روایت می کند:

«... عن الأزرق بن قیس عن عبد الله بن الحارث عن خدیجة قالت: قلت یا رسول الله أین أطفالی، قال فی الجنة، قلتُ بلا عمل قال الله أعلم بما کانوا عاملین». (2)

«خدیجه علیهَاالسَّلام می گوید: به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم گفتم: اطفال من کجا هستند؟ فرمود: در بهشت. گفتم: بدون عمل ؟ فرمود: خدا داناتر است به آنچه که

ص: 324

آنها عمل می کردند!».

با این وصف دست تعصّب انگیز و تاریک اندیش با کمال تأسّف به این خیانت نیز دست زد و در جهت دشمنی با فرهنگ و منِش خاندان پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم، به ویژه امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام و حضرت فاطمه علیهَاالسَّلام روایات حضرت خدیجه علیهَاالسَّلام را حذف و گاه به نام «عایشه» جازد، و «عایشه» را در این مورد برتر و پیش تر از او خواند. (1)

امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام فرمود:

«و لم یجمع بیت واحد یومئذٍ فی الإسلام غیر رسول الله و خدیجة و أنا ثالثهما». (1)

«جمع نشد در آن روز (یعنی روز بعثت پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ) در اسلام غیر از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و خدیجه علیهَاالسَّلام ، و من سومین نفر آنها بودم».

و از آن جا که این فضیلت یکی از مهم ترین فضائل این دو شخصیت بزرگ جهان اسلام به شمار می آید لذا جا دارد که مقداری در رابطه با آن بحث نماییم.

«.. انت اوّلهم ایماناً بالله..». (1)

«تو اوّلین فرد از صحابه هستی که به خدا ایمان آورده است» .

4. و خطاب به فاطمه زهرا علیهَاالسَّلام فرمود:

«زوّجتک خیر امّتی، اعلمهم علماً، وأفضلهم حلماً، و اوّلهم سلماً». (2)

«تو را به ازدواج بهترین امّت خودم در آوردم، کسی که از حیث علم، اعلم مردم و از حیث حلم، افضل مردم و در انتخاب اسلام، اوّلین مردم بود».

5. و نیز دست امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام را گرفت و فرمود:

«انّ هذا اوّل من آمن بی، وهذا اوّل من یصافحنی یوم القیامة، وهذا الصدیق الأکبر». (3)

«همانا این علی علیْهِ السَّلام اولین کسی است که به من ایمان آورد. و اوّلین کسی است که با من در روز قیامت مصافحه خواهد کرد، و این علی علیْهِ السَّلام صدّیق اکبر است».

6. ابو ایّوب انصاری از پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نقل کرده که فرمود:

«لقد صلّت الملائکة عَلَیّ وعلی عَلِیّ بسبع سنین قبل النّاس؛ لأنّا نصلّی لیس معنا احد یصلّی». (4)

« به طور حتم ملائکه هفت سال قبل از مردم بر من و علی علیْهِ السَّلام صلوات می فرستادند؛ زیرا ما نماز میگزاریم در حالی که با ما هیچ کس نبود که نماز گزارد» .

7. عفیف می گوید:

ص: 327

«در عصر جاهلیت به مکّه آمدم تا برای خانواده ام از لباس ها و عطر آنجا خریداری نمایم. پیش عبّاس بن عبد الملک رفتم که مردی تاجر بود. و نزد او نشسته و به کعبه نظاره می کردم... ناگهان جوانی را دیدم که وارد مسجدالحرام شد و نظر خود را به آسمان افکند، آنگاه رو به کعبه ایستاد. مدتی نگذشت که نوجوانی وارد شد و طرف راست او ایستاد. مدت اندکی گذشت تا اینکه زنی وارد شد و پشت سر او ایستاد. آن جوان رکوع می کرد و با رکوع او نوجوان و آن زن نیز رکوع می کردند. سر را بلند کرد، آن دو نیز چنین کردند. او به سجده رفت، آنان نیز چنین کردند.

گفتم: ای عبّاس! امیر عظیمی است. عبّاس نیز گفت: امر عظیمی است، آیا می دانی که این جوان کیست؟ گفتم: نه. گفت: این محمّد بن عبدالله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم پسر برادر من است. آیا می دانی که این نوجوان کیست؟ این علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام ، فرزند برادر من است. آیا می دانی که این زن کیست؟ این خدیجه علیهَاالسَّلام دختر خویلد همسر آن جوان است. و همانا پسر برادرم به من خبر داده که پروردگار او که پروردگار آسمان و زمین است وی را به این دینی که به آن عقیده دارد امر کرده است. به خدا سوگند که در روی زمین کسی بر این دین به جز این سه نفر نیست». (1)

عبدالمطلّب، ابن عبّاس، معاذ بن جبل، ابوسعید خدری، بُریده، ابن مسعود، انس بن مالک، جابر بن عبدالله، زید بن ارقم، ابورافع مولی رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم، حذیفة بن یمان، خباب بن ارت، عبدالله بن عمرو.....

اینک به برخی از روایات در این مورد اشاره می کنیم

1. «ابن عبد البرّ قرطبی» در ترجمه امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام می گوید:

روی عن سلمان و ابی ذر ومقداد و خباب وجابر وابی سعید الخدری و زید بن ارقم انّ علیّ بن ابی طالب [علیهِماالسّلام ] اوّل من اسلم، وفضّله هؤلاء علی غیره». (1)

«از سلمان و ابوذر و مقداد و خبّاب و جار و ابوسعید خدری و زید بن ارقم روایت شده که علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام اوّلین فردی است که اسلام آورده، و این افراد، علی علیْهِ السَّلام را بر دیگران برتری داده اند».

2. و نیز از «ابن عبّاس» نقل کرده که گفت:

«کان علی بن ابی طالب [علیْهِ السَّلام] اوّل من أسلم من النّاس بعد الخدیجة [علیهَاالسَّلام]». (2)

علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام اولین مسلمان از میان مردم بعد از خدیجه علیهَاالسَّلام است».

آنگاه می گوید: این سندی است که احدی در آن طعن و خدشه وارد نکرده است به جهت صحّت و وثاقت نقل آن.

3. «انس بن مالک» گفت:

«استنبیء النبیّ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم یوم الاثنین و صلّی علی [علیْهِ السَّلام] یوم الثلثاء». (3)

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در روز دوشنبه به رسالت مبعوث شد و علی علیْهِ السَّلام در روزسه شنبه نماز بگزارد».

ص: 329

4. «زید بن ارقم» گفت:

«اوّل من آمن بالله بعد رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم]، علی بن ابی طالب [علیْهِ السَّلام]». (1)

«اوّلین کسی که بعد از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ایمان به خدا آورد علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام بود».

5. «شدّاد بن اوس» می گوید:

«سألت خبّاب بن الارت عن اسلام علی [علیْهِ السَّلام] فقال: اسلم وهو ابن خمس عشرة سنة، و لقد رأیته یصلّی قبل النّاس مع النبی [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] و هو یومئذ بالغ مستحکم البلوغ»؛ (2)

«از خبّاب بن ارت درباره اسلام علی علیْهِ السَّلام سؤال کردم، در جوابم گفت:

علی علیْهِ السَّلام در حالی که پانزده سال داشت، اسلام آورد. و من او را مشاهده کردم که قبل از مردم با پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نماز می گزارد؛ در حالی که در آن وقت بالغی کامل بود» .

6. «حذیفة بن یمان» می گوید:

«کنّا نعبد الحجارة و نشرب الخمر وعلیّ [علیْهِ السَّلام] من ابناء اربع عشرة سنة، قائم یصلی مع النبیّ [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] لیلاً ونهاراً، وقریش یومئذ تسافه رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم]، ما یذب عنه الا علی [علیْهِ السَّلام ]». (3)

«ما مشغول به عبادت سنگ بودیم و شراب می نوشیدیم در حالی که علی علیْهِ السَّلام چهارده ساله بود و ایستاده با پیامبر ، شب و روز نماز به جای می آورد. و قریش در آن روز به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نسبت سفاهت می داد، و کسی به جز علی علیْهِ السَّلام از او دفاع نمی کرد».

7. «احمد بن حنبل» از «زید بن ارقم» نقل کرده که گفت:

ص: 330

«اوّل من أسلم مع رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم]، علی بن ابی طالب [علیْهِ السَّلام]». (1)

«اولین کسی که به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم اسلام آورد، علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام بود».

8. «سلمان فارسی رَحمَة الله» از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نقل کرده که فرمود:

«اوّل هذه الأمة وروداً علی الحوض اوّلها اسلاماً علی بن ابی طالب [ علیْهِ السَّلام ]». (2)

«اولین کسی که از این امت بر من در کنار حوض وارد می شود، اولین کسی است که به من اسلام آورده است؛ یعنی علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام »

9. «امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام» فرمود:

«عبدت الله مع رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] سبع سنین قبل أن یعبده احد من هذه الأمّة». (3)

من با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم تا هفت سال خدا را عبادت کردیم قبل از آنکه کسی از این امت خدا را عبادت کند».

10. «ابورافع» می گوید:

«صلّی النّبیّ [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم] یوم الاثنین وصلّت خدیجة [علیهَاالسَّلام ] آخر یوم الاثنین، وصلّی علیّ [علیهَاالسَّلام] یوم الثلثاء من الغد وصلّی مستخفیاً قبل الناس سبع سنین». (4)

«پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم روز دوشنبه نماز خواند و خدیجه علیهَاالسَّلام آخر روز دوشنبه نماز به جای آورد و علی علیْهِ السَّلام روز سه شنبه فردای آن روز نماز به جای آورد. و او هفت سال قبل از مردم به طور مخفیانه نماز به جای می آورد».

ص: 331

11. «ابوذر» می گوید: از رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شنیدم که خطاب به امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام می فرمود:

«انت اوّل عربی او اعجمی صلّی مع رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم]». (1)

«تو اوّلین کسی هستی که به من ایمان آورده و مرا تصدیق کرد».

12. «ابو لیلی غفّاری» می گوید:

«ستکون من بعدی فتنة، فاذا کان کذلک فالزموا علی بن ابی طالب [علیْهِ السَّلام]، فانّه اوّل من آمن بی و اوّل من یصافحنی یوم القیامة، وهو الصدیق الأکبر وهو فاروق هذه الأمة». (2)

«از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم شنیدم که می فرمود: زود است که بعد از من فتنه ای واقع شود، هرگاه چنین شد، ملازم علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام و فاروق این امّت است».

من صاحب سقایه و آب دادن و مأمور بر آن هستم. علی علیْهِ السَّلام فرمود:

نمی دانم چه می گویید! من قبل از مردم به طرف قبله نماز خواندم، و من صاحب جهادم. آنگاه خدا این آیه را نازل کرد:( اَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ) ... (1)

این حدیث را «قندوزی حنفی» در « ینابیع المودّة» (2) به نقل از «سنن نسائی»، و «ابن مغازلی شافعی» در «مناقب علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام» (3) و «حموینی» در «فرائد السمطین» (4) و «ابن صباغ مالکی» در «الفصول المهمة» (5) نیز نقل کرده اند.

«واحدی» می گوید:

«همانا آیه در شأن علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام نازل شد هنگامی که طلحه و عبّاس به مقام خود افتخار می کردند. آنگاه خداوند این آیه را(اَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَاجِّ...) برای بیان فضیلت علی علیْهِ السَّلام نازل کرد». (6) «فضل بن روزبهان» می گوید:

«علما، این قصّه را در زمره فضایل امیر المؤمنین علیْهِ السَّلام شمرده اند، و فضایل او بیش از آن است که احصا و شماره شود، و این مسئله مورد اختلاف نیست تا بر آن دلیل اقامه شود...) . (7)

اینک به بررسی این احادیث می پردازیم:

1. «جلال الدّین سیوطی» از «ذهبی» در «تلخیص المستدرک» نقل کرده که خدیجه علیهَاالسَّلام و ابوبکر و بلال و زید اولین کسانی بودند که بعد از بعثت پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به او ایمان آورده و با او خدا را عبادت کردند. (1)

پاسخ:

اولاً: خود ذهبی در آخر کلامش آورده است:

«گویا گوش در این جا خطا کرده است؛ زیرا علی علیْهِ السَّلام می فرمود: من با رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم عبادت خداوند می کردیم در حالی که من هفت سال داشتم» . (2)

ثانیا: با یک حدیث بدون سند نمی توان از احادیث متواتر و محکم و نصّ، رفع ید نمود. و لذا سیوطی بعد از نقل کلام ذهبی، روایت احمد بن حنبل را در سبقت داشتن اسلام علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام آورده است.

ثالثا: اگر ابوبکر همراه امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام اسلام آورده بود باید همانند حضرت در نماز پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در مسجدالحرام شرکت مینمود؛ در حالی که چنین نبوده است.

2. «ابن حجر هیتمی» از «فرات بن سائب» نقل می کند که از «میمون بن مهران » سؤال کردم:

«آیا ابو بکر اولین کسی است که اسلام آورد یا علی علیْهِ السَّلام؟ گفت: به خدا سوگند! که ابوبکر به پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم در زمان بحیرای راهب، اسلام آورد در آن زمانی که گذر پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم به او افتاد...». (3)

پاسخ:

اولا: روایت از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نقل نشده است.

ص: 334

ثانیا: حدیث به میمون بن مهران ختم می شود که از دشمنان امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام به حساب می آید.

«ابن حجر عسقلانی» می گوید:

«میمون بن مهران بر علی علیْهِ السَّلام حمله می نمود». (1)

ثالثا: فرات بن سائب که راوی از میمون بن مهران است نیز در رجال مورد تضعیف واقع شده است؛ بخاری و ابن معین او را منکر الحدیث و دار قطنی و نسائی او را متروک، و ابوحاتم او را ضعیف الحدیث و... دانسته اند. (2)

رابعا: چرا ابوبکر در روز سقیفه یا در موقعی دیگر به این مطلب تصریح نکرده است؟

خامسا: امام امیر مؤنان علی علیْهِ السَّلام بر بالای منبر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ومنابر بصره و کوفه ادعا کرد که من اولین کسی هستم که اسلام آوردم و کسی او را تکذیب نکرد، با آنکه عده ای از منحرفین پای منبر او نشسته بودند.

«ابو جعفر اسکافی معتزلی» می گوید:

«و اما اینکه جاحظ برای امامت ابو بکر به تقدم اسلام او تمسک کرده است، اگر این احتجاج صحیح بود باید خود ابو بکر در روز سقیفه به آن احتجاج می نمود؛ در حالی که ما ندیدیم چنین کاری انجام داده باشد... و اگر این احتجاج صحیح می بود باید یکی از مردم برای ابوبکر ادعای امامت در عصر او یا بعد از عصرش به جهت تقدم در اسلام می کرد؛ در حالی که ما سراغ نداریم که کسی چنین ادعایی را کرده باشد. علاوه بر اینکه جمهور محدثین، اسلام ابو بکر را بعد از اسلام عده ای؛ امثال: علی بن ابی طالب علیهِماالسّلام و جعفر طیار علیْهِ السَّلام برادرش و زید بن حارثه و ابوذر غفاری و عمرو بن عنبسۀ سلمی و خالد بن سعید بن

ص: 335

عاص و خبّاب بن ارت ، ذکر کرده اند. و اگر ما روایات صحیحه و سندهای قوی و مورد اعتماد را نظر و تأمل کنیم پی می بریم که همه آنها بر این دلالت دارند که علی علیْهِ السَّلام اوّل کسی است که اسلام اختیار نموده است». (1)

3. «ابن عبد البرّ» در ترجمه «ابوبکر» می نویسد:

«شیخی برای ما از مجالد، از شعبی، از ابن عبّاس نقل کرده که از او سؤال شد: کدامین شخص اولین کسی است که اسلام آورده است؟ گفت: ابو بکر». (2)

او نیز از شعبه، از عمر بن مرّه از ابراهیم نخعی نقل کرده که اولین مسلمان ابوبکر است. (3)

پاسخ:

اولا: این دو روایت از پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نقل نشده است.

ثانیا: مشخص نشده که شیخی که از مجالد نقل کرده کیست؟

ثالثا: مجالد کسی است که مورد تضعیف علمای رجالی اهل سنت قرار گرفته است:

«ابن معین» می گوید: به او احتجاج نمیشود. «احمد» می گوید: او چیزی نیست.

نسائی» او را غیر قوی، و «دارقطنی» و «یحیی بن سعید» او را ضعیف شمرده اند. «ابن مهدی» نیز از او روایت نقل نمی کرده است. (4)

رابعا: شعبی از جمله کسانی است که آشکارا اعلان دشمنی نسبت به امام امیرالمؤمنان علی علیْهِ السَّلام می نمود.

خامسا: چگونه شعبی به ابن عباس چنین نسبتی را می دهد در حالی که ابن عبّاس از جمله کسانی است که بیشترین حدیث را در تقدم اسلام امام امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام نقل کرده است.

سادسا: در مورد حدیث دوم، مضافا به اینکه انقطاع داشته و از صحابی نقل نشده

ص: 336

است، در سند آن «شعبة بن حجّاج» است که بخاری در حق او گفته: احادیث او ازمنکرات است. و ابوحاتم نیز او را مجهول معرّفی کرده است. (1)

علی علیْهِ السَّلام که ابدا در مقابل بت قرار نگرفت و به سجده نیفتاد. پس اسلام و ایمان امیرمؤمنان علی علیْهِ السَّلام به معنای تجدید عهد او با پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم و اظهار علنی آن عقیده ای بود که از کودکی در دل داشت و به آن عمل می کرد. تعبیر به اسلام و ایمان آوردن او همانند تعبیر به ایمان و اسلام آوردن حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام است. خداوند متعال درباره او می فرماید:

«وَأنَا أوّلُ الْمُسْلِمینَ» (سوره انعام، آیه 163)

«و من اولین مسلمانم».

«إذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أسْلِمْ قالَ أسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ » ؛ (سوره بقره، آیه 131)

«هنگامی که پروردگارش به او فرمود: اسلام آور. او گفت: من برای پروردگار جهانیان اسلام آوردم».

«وَ أنَا أوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ» (سوره اعراف، آیه 143)

«و من اولین مؤمنین هستم».

«آمَنَ الرَّسولُ بِما اُنْزِلَ إلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ»(سوره بقره، آیه 285)

« پیامبر به آنچه که از جانب پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورد» .

«قُلْ إنّی اُمِرْتُ أنْ أکُونَ أوَّلَ مَنْ أسْلَمَ»(سوره انعام، آیه 14)

«بگو همانا من امر شده ام که اولین مسلمان باشم».

«و اُمِرْتُ أنْ أسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمِینَ» ؛ (سورة غافر، آیه 66)

«و امر شده ام که به پروردگار جهانیان اسلام بیاورم».

هر معنایی که برای اسلام و ایمان حضرت ابراهیم علیْهِ السَّلام و رسول اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم می کنیم برای اسلام و ایمان امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام نیز می نماییم.

« بانو دکتر سُعاد ماهر» از «مسعودی» نقل می کند:

«... بسیاری از مردم بر آنند که علی علیْهِ السَّلام هیچ گونه شرکی به خداوند

ص: 338

نورزید تا از نو اسلام اختیار کند، بلکه در تمام امور تابع افعال و رفتار پیامبر صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم بود و به او اقتدا می کرد، و هنگام بلوغ نیز بر همین حال بود، و به طور حتم خداوند او را نگاه داشته و تأیید نمود، و نیز او را موفق بر متابعت از پیامبرصَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم کرد...». (1)

« اسلم علی [علیْهِ السَّلام] و هو ابن خمس عشرة سنة وهو اول من شهد ان لا اله الا الله وأنّ محمّدا رسول الله [صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم]». (1)

«علی علیْهِ السَّلام در سن پانزده سالگی اسلام آورد، و او اولین کسی بود که شهادت به لااله الا الله و محمّد رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم داد».

5. «شیخ محمّد خضری» درباره امام امیر مؤمنان علی علیْهِ السَّلام می گوید:

«فکان اول من اجاب الی الاسلام». (2)

«... علی علیْهِ السَّلام اولین کسی بود که دعوت به اسلام را پذیرفت».

6. «شیخ محمّد صبّان» می گوید:

«اما علی [علیْهِ السَّلام ] فقد اسلم وهو ابن ثمان سنین وقیل غیر ذلک قدیما. بل قال ابن عبّاس و زید بن ارقم و سلمان الفارسی وجماعة آخرون: انّه اول من اسلم. ونقل بعضهم الإجماع علیه». (3)

«اما علی علیْهِ السَّلام او کسی بود که در سنین هشت سالگی اسلام آورد. و برخی غیر این قول را نیز گفته اند. بلکه ابن عبّاس و زید بن ارقم و سلمان فارسی و جماعتی دیگر گفته اند که او اوّل مسلمان است. و برخی نیز ادعای اجماع بر این امر نموده اند».

7. «دکتر محمّد عبده یمانی» می نویسد:

«و هو اوّل من أسلم من الفتیان وأوّل من صلّی خلف رسول الله صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم». (4)

«علی علیْهِ السَّلام اولین مسلمان از جوانان است و اولین کسی است که پشت سر رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم نماز به جای آورده است».

8. «زرندی حنفی» می گوید:

«امیرالمؤمنین و امام المتقین علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام، اول من آمن به

ص: 340

وصدّقه من المؤمنین». (1)

امیرالمؤمنین و امام متقین علی بن ابی طالب علیْهِ السَّلام ، اولین کسی است که به رسول خدا صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آله وَ سَلَّم ایمان آورده و از مؤمنان اولین کسی است که او را تصدیق کرده است».