آشنایی با فقه حنفی

سخن ناشر

تحولات اجتماعی و مقتضیات نوپدید دانش ها و پدیدآمدن دانش های نو،نیازهایی را به وجود آورده که پاسخ گویی به آن،ایجاد رشته های تحصیلی جدید و تربیت چهره های متخصص را ضروری می نماید.ازاین رو کتاب های آموزشی نیز باید با توجه به این دگرگونی ها تألیف شود.

جهانی شدن و گسترش سلطه فرهنگی غرب در سایه رسانه های فرهنگی و ارتباطی اقتضا دارد که دانش پژوهان و علاقه مندان به این مباحث،با اندیشه های بلند و ارزش های متعالی آشنا شوند و این مهم با ایجاد رشته های تخصصی،تولید متون جدید و غنی،گسترش دامنه آموزش و تربیت سازمان یافته دانشجویان به سرانجام خواهد رسید.این فرایند گاه در پرداختن به مباحث بنیادین و تدوین متون تخصصی تعریف می شود و گاه در نگارش بحث های علمی،اما نه چندان پیچیده و تخصصی به ظهور می رسد.

از طرفی بالندگی مراکز آموزشی در گرو نظام آموزشی منسجم،قانونمند و پویاست.بازنگری در متن ها و شیوه های آموزشی و به روز کردن آنها نیز این انسجام و پویایی و در نتیجه نشاط علمی مراکز آموزشی را در پی دارد.

در این بستر،حوزه های علوم دینی به برکت انقلاب شکوهمند اسلامی،سالیانی است که در اندیشه اصلاح ساختار آموزشی و بازنگری متون درسی اند.

ص:5

فهرست مطالب

مقدمه 19

1.جایگاه احکام در اسلام 23

درآمد 23

علم فقه 24

امام ابوحنیفه رحمه الله در یک نگاه 25

1.اسم و نسب 25

2.اساتید 25

3.شاگردان 26

4.آثار برجای مانده و منتسَب 26

5.شهادت و محل دفن 27

2.اقسام حُکم و راه به دست آوردن آن 29

تقسیم احکام 29

راه به دست آوردن احکام 30

چند تذکر 30

مکلّف کیست؟31

سنّ بلوغ و نشانه های آن 32

3.شرایط اجتهاد 34

درآمد 34

ص:7

مقدمه

خداوند متعال قوانین و مقررات حیات بخشی توسط انبیای خود برای هدایت بشر ارسال فرمود که از جمله ی آن ها دستورالعمل های زندگی فردی و اجتماعی است که آن را«فقه»می نامند.

علم فقه در مکتب انسان ساز اسلام از جایگاه والا و ارجمندی برخوردار است.خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (1)

«و مؤمنان نباید همگی رهسپار(جهاد یا آموختن دانش)شوند اما چرا از هر گروه ایشان دسته ای رهسپار نمی گردند تا دین آگاه شوند و چون نزد قوم خود باز آمدند آنها را بیم دهند باشد که بپرهیزند».

رسول خدا صلّی الله علیه و آله نیز فرمودند:

«چون خداوند خیر کسی را بخواهد،وی را در دینش فقیه سازد». (2)

و باز فرموده اند:

«هر چیزی را پایه ای باشد و پایه ی دین،فقه است».

ص:19

1-جایگاه احکام در اسلام

علم فقه

با توجه به اهمیت احکام و جایگاه ممتاز آن در برنامه های انسان ساز دین مبین اسلام،علم مخصوصی برای آن تعلق گرفته است که به آن«علم فقه»گویند.این علم از جمله گسترده ترین علوم اسلامی به شمار می رود و از جهت تاریخی،قدیمی ترین علم اسلامی شناخته شده است.این علم همواره مورد توجه مسلمانان بوده و در طول قرن ها از ابتدای اسلام تاکنون بدون هیچ توقفی در حلقه ها و حوزه های علوم دینی تدریس می شده است.از این رو،فقهاء و دانشمندان بی شماری در این علم پدید آمده اند و کتاب های فراوانی در این زمینه نوشته شده که بعضی از این کتب فوق العاده ارزنده است.

مسائلی که در علم فقه طرح و بررسی شده اند،شامل همه شئون زندگی بشر می شوند.به عبارت دیگر،کلیه مسائلی که امروز در جهان تحت عنوان«حقوق»طرح می شوند-همچون حقوق اساسی،حقوق مدنی،حقوق خانوادگی،حقوق جزایی،حقوق اداری،حقوق سیاسی و...-در باب های مختلف فقه اسلامی تحت عنوان های گوناگون و پراکنده طرح و بررسی شده اند.البته،علاوه بر این،مسائل عبادی نیز در فقه اسلامی جای داده شده است،که در علوم حقوقی معاصر این مسائل مطرح نشده اند.

ص:24

امام ابوحنیفه رحمه الله در یک نگاه

3.شاگردان

مهمترین شاگردان امام ابوحنیفه رحمه الله که مروّج مکتب فقهی او به حساب می آیند،عبارتند از:

ابو یوسف یعقوب بن ابراهیم بن حبیب(113-182 ه.ق.)؛

محمد حسن شیبانی(متوفای 189 ه.ق.)؛

زُفَر بن هُذَیل(110-158 ه.ق.).

5.شهادت و محل دفن

در آخرین روزهای زندگانی امام ابوحنیفه رحمه الله یعنی حدود سال های 150 ه.ق.،منصور،خلیفه عباسی،ایشان را به بغداد فرا خواند و مسند قضاوت را پیشنهاد کرد و چون امام نپذیرفت،او را به حبس افکند و پس از چند روزی،آن پیشوای بزرگوار در زیر شلاق به درجه شهادت نایل گردید. (1)بر جنازه مبارک امام رحمه الله یکی از محدثان کوفی به نام«حسن بن عُماره بجلی»نماز گزارید و سپس در مقبره خزیران بغداد مدفون گردید.اکنون محله ای که مقبره ی ایشان در آن واقع است،به نام«حی الاعظمیه»شهرت دارد.

ص:27

چکیده مطالب

-«احکام»یکی از پایه های اصلی و اساسی مقررات و قوانین انسان ساز اسلام است؛

-برنامه های عالیه اسلام عبارت است از:اصول دین،فروع دین و اخلاق؛

-بنابر اهمیت احکام و جایگاه ممتاز آن در برنامه های انسان ساز اسلام،علم مخصوصی برای آن تعلق گرفته است که به آن«علم فقه»گویند؛

-مسائلی که در علم فقه طرح و بررسی شده اند،شامل همه شئون زندگی بشرمی شوند؛

-پیشوای بزرگ مذهب حنفی،امام ابو حنیفه رحمه الله نعمان بن ثابت سال 80 ه.ق.در شهر کوفه متولد شد و پس از گذراندن عمر پربرکت خویش،سال 150 ه.ق.در زندان دیده از جهان بست.

2-اقسام حُکم و راه به دست آوردن آن

راه به دست آوردن احکام

معمولاً برای آگاهی از حکمی و قبول کردن آن،دو راه وجود دارد:

1.تقلید:تقلید به معنای«پیروی کردن و دنباله روی»است و در اصطلاح فقهی عبارت است از پیروی از مجتهد در مسائل فقهی بدون درخواست دلیل و حجت.

2.اجتهاد:نهایت تلاش و کوشش مجتهد در راه بدست آوردن احکام شرعی از طریق استنباط از منابع(قرآن،سنت،اجماع و قیاس).

مکلّف کیست ؟

در اصطلاح شرعی«مکلَّف»اطلاق می شود به کسی که دارای این شرایط باشد:1مسلمانکسی که پیرو دین اسلام یعنی معتقد به مفاد کلمه شهادتین باشدبنابراین،تکلیف ندارند:کافر

2عاقلاز نعمت عقل برخوردار باشد،و آن عقلی که تکلیف دینی دایر مدار آن است عبارت است از نیروی آماده سازنده برای قبول علم (1)دیوانه

3بالغدر تعیین سِنّ«بلوغ»بین فقها اختلاف نظر دیده می شود.احناف،بر اساس ما یفتی علیه،سن بلوغ دختر و پسر را 15 سال قمری می دانند اگرچه امام ابو حنیفه سن بلوغ پسر را 18 سال و دختر را 17 سال می داند. (2)کودک

ص:31

سنّ بلوغ و نشانه های آن

سنّ بلوغ و نشانه های آن

پسرهادخترها

2121

احتلامانزال منی (1)احتلامخون حیض دیدن

اگر هیج یک از این دو نشانه ظاهر نشود،باید به سِنّ و سال توجه کرد:

پسرها پس از تمام شدن پانزده سال قمری بالغ می باشنددخترها،پس از گذشت نُه سال قمری بالغ می باشند

باید توجه داشت که سنّ بلوغ،به سال قمری حساب می شود و چون هر سال قمری سیصد و پنجاه و چهار(354)روز و شش ساعت است،ده روز و هیجده ساعت از سال شمسی کمتر می باشد؛بنابر این،با کم کردن نود و شش(96)روز و هیجده ساعت از نه سال شمسی،نه سال قمری بدست می آید و با کم کردن صد و شصت و یک(161)روز و شش ساعت از پانزده سال شمسی،پانزده سال قمری معلوم خواهد شد

ص:32

چکیده مطالب

-هر کاری که انسان انجام می دهد،در اسلام دارای حکم خاصی است که عبارت است از:فرض،واجب،حرام،سنت،مستحب،مکروه،مباح؛

-معمولاً برای آگاهی از حکمی و قبول کردن آن،دو راه وجود دارد:تقلید و یا اجتهاد؛

-کسی که مجتهد نیست باید از مجتهد تقلید کند،مانند اکثر مردم،و مجتهد کسی است که باید دارای شرایط عمومی،اساسی و تکمیلی اجتهاد باشد؛

-به مسلمانِ عاقل و بالغ مکلّف گویند؛

-بلوغ نشانه هایی دارد،که اگر ظاهر نشود،پسر در صورت اتمام پانزده سال قمری و دختر در نُه سالگی به بلاغت می رسد.

3-شرایط اجتهاد

چکیده مطالب

-مجتهدی که انسان از او تقلید می کند،باید دارای سه نوع شرایط عمومی،اساسی و تکمیلی اجتهاد باشد؛

-شرایط عمومی اجتهاد عبارتند از:بلوغ،عقل،فطانت و ایمان؛

-شرائط اساسی اجتهاد عبارتند از شرائط ششگانه ای که باید جهت استنباط احکام در مجتهد تحقق یابد به نحوی که با نبود و فقدان یکی از آنها،مجتهد از اهلیت اجتهاد ساقط می گردد؛

-شرائط اساسی اجتهاد شرائط نُهگانه ای هستند که وجود ملکه اجتهاد بستگی به آنها ندارد،ولی به جهت اینکه مجتهد در استنباط احکام به کمال برسد،وجود این شرائط لازم است.

4-طهارت

نجاسات

نجاست در لغت عبارت است از آن چه که طبع انسان از آن کراهت داشته باشد و بدش آید،و اما عنوان«نجس»در اصطلاح شرعی آن،عبارت است از قرار گرفتن لباس و مکان در حالتی که شریعت آن را پلید می شمارد و به پاک شدن از آن دستور می دهد.

چکیده مطالب

-از جمله برنامه های عملی اسلام فرایض است و نماز از مهم ترین آنها به حساب می آید؛

-شرط صحت نماز داشتن طهارت است؛

-باید بدن،لباس و مکان نمازگزار از نجاسات پاک باشد؛

-معنی«نجس»در اصطلاح عبارت است از قرار گرفتن لباس و مکان در حالتی که شریعت آن را پلید می شمارد و به پاک شدن از آن دستور می دهد؛

-نجاست به دو قسم حکمی و حقیقی و حکمی به دو قسم:اکبر و اصغر و حقیقی به دو قسم:غلیظه و خفیفه تقسیم می شود و دارای مصادیق و احکام جداگانه است.

5-احکام نجاسات

برخی مسائل مربوط به نجاسات

اگر لباس یا فرشِ نجس به بدنِ مرطوب یا عرق آلود شخصی در تماس شد،باید دید اگر اثر نجاست در بدن ظاهر شده است،به نجاست آن حکم می شود و اگر ظاهر نشده است،محکوم به نجس نمی شود.

اگر لباس مرطوب بر روی زمین خشک که نجس است،قرار گرفت و آن زمین با این لباسِ مرطوب خیس گردید،تا وقتی که اثر نجاست در لباس ظاهر نگردد،لباس نجس نمی شود.

اگر لباس خشک و پاکی در لباس خیس و نجس پیچیده شد،به گونه ای که اگر چنانچه لباس خیس در هم فشرده شود از آن آب خارج نمی گردد،در آن صورت لباسِ پاک نجس نمی شود.

اگر باد بر نجاستی وزید و بر اثر آن،نجاست به لباس خیسی برخورد کرد،در این صورت اگر اثر نجاست در لباس ظاهر گردد آن لباس نجس می شود و اگر اثر نجاست ظاهر نگردد،آن لباس نجس نمی شود.

ص:45

چکیده مطالب

-نجاست غلیظه بخشوده شده است اگر از نوع جِرم دار و به اندازه یک درهم یا کمتر باشد،اما اگر از اندازه یک درهم بیشتر بود و نیز اگر نوع بیجرمِ آن از کف دست بیشتر بود،پاک کردن آن فرض است.

-نجاست خفیفه تا آنگاه که مقدارش زیاد نباشد،یعنی لباس و بدن به اندازه ی کمتر از یک چهارم به نجاست خفیفه آلوده شود،مورد بخشودگی قرار گرفته است.

-اگر شئ ای نجس از جمله لباس،با چیز پاک در تماس شد،تا هنگامی که اثر نجاست در چیز پاک ظاهر نگردد،نجس نمی شود.

6-مطهِّرات

زمین

با مالیدن کفش متنجس بر سطح زمین و خاک،کفش پاک می شود خواه نجاست مرطوب باشد خواه خشک.همچنین با مسح دادن کارد و شمشیر خونین بر زمین و خاک،این اشیاء پاک می گردد.

چکیده مطالب

-مطهرات بر نه قسمند:مایعات،زمین،خورشید،آتش،استحاله،دباغت پوست،ذبح شرعی،مالش و خراشیدن عین نجاست خشک شده(مثل منی)،صدقه.

-با مایعات می توان همه نوع نجاسات را از بین برد؛

-مالیدن اشیای متنجس بر سطح زمین،سبب پاکی آن می شود؛

-نور خورشید زمین نجس را پاک می کند؛

-اگر عین نجاست با آتش بسوزد،پاک می گردد؛

-تبدیل الاغ مرده به نمک و شراب به سرکه سبب پاکی آن است؛

-به جز پوست آدمی و پوست خوک،بقیه پوستها با دباغت پاک می شود؛

-پوست حیوانی که گوشت آن خورده نمی شود با ذبح شرعی پاک می شود؛

-لباسی که منی در آن خشک شده است،با مالیدن و خراشیدن پاک می شود؛

-جو و گندمی که بر روی آن الاغ یا اسب بول کرده باشد،با صدقه پاک می شود.

7-اقسام آب ها و احکام آن

2.آب نجس

آب مطلق امکان دارد در دو حالت راکد(ایستاده و بی حرکت)و جاری نجس شود.

4.آب جاری

آب جاری آبی است که کاهی را ببرد اگرچه جریان آن پشتوانه نداشته باشد،مثلاً اگر دهان جوی از بالا بسته شود،آخر جوی که آب هنوز در آن جریان دارد،حکم آب جاری را خواهد داشت. (2)

حکم:هرگاه در آب جاری نجاست افتاد و رنگ و یا بوی و یا مزه ی آن را تغییر داد،آن آب نجس می شود و در غیر این صورت نجس نمی شود.

ص:54

چکیده مطالب

-آب به طور کلی بر چهار قسم است:1.آب مطلق(خالص)؛2.آب نجس؛3.آب فشرده؛4.آب آمیخته؛

-آب مطلق نیز تقسیمات چهارگانه زیر را دارد با احکام مخصوص خود:

-آب مطلقِ پاک و پاک کننده غیر مکروه؛هم پاک است و هم پاک کننده؛

-آب پاک و پاک کننده ی مکروه؛استفاده از آن در وضو و غسل مکروه است؛

-آبی که خود پاک است اما در پاک کننده بودن آن شک واقع شده است.

-آب مستعمل؛پاک است اما وضو یا غسل با آن صحیح نیست؛

-آب راکد اگر اندک بود،به مجرد تماس با شیء نجس،نجس می شود؛

-آب راکد اگر بسیار بود،تا زمانی که اثر نجاست در آن ظاهر نگردد پاک است؛

-اگر نجاست رنگ و یا بوی و یا مزه ی آب جاری را تغییر دهد،آب نجس می شود.

8-اقسام آب ها و احکام آن

چکیده مطالب

-آب فشرده هم پاک است و هم پاک کننده اما وضو یا غسل با آن جایز نیست؛

-اختلاط آب مطلق با غیر خود:یا همراه با جوشاندن بر روی آتش و با حفظ اوصاف طبیعی است یا با از بین رفتن اوصاف طبیعی،که در صورت دوم وضو یا غسل با آن صحیح نیست؛یا بدون جوشاندن بر روی آتش که این کار یا به قصد تنظیف انجام می گیرد یا بدون قصد تنظیف.اگر همراه با قصد تنظیف باشد یا رقت آب باقی است،پس وضو با آن جایز است،یا رقت آب از بین رفته،پس وضو یا غسل با آن جایز نیست.اما اگر بدون قصد تنظیف انجام بگیرد،یا این است که اشیای مختلط،بر آب غالب گشته اند،پس وضو یا غسل با آن جایز نیست،و یا غالب نگشته اند که وضو با آن جایز است؛

-هنگام اختلاط آب مطلق با مایعاتی که اوصاف مباین با آ ب دارند،اگر اکثر اوصاف آب تغییر کند،وضو با آن صحیح نیست و الا صحیح است؛

-هنگام اختلاط آب مطلق با مایعاتی که اوصاف موافق با آ ب دارند،مثل آب مستعمل،اگر وزن و حجم اوّلی بیشتر از دومی بود،وضو یا غسل صحیح است و الا صحیح نیست.

9-استنجا و استبرا و احکام آن

برخی احکام استنتجا

برخی احکام استنجامستحب1مستحب است استنجا با سه عدد سنگ یا کلوخ انجام بگیرد و اگر نظافت با دو عدد هم صورت بگیرد،جایز است

2بعد از نظافت با سنگ یا امثال آن،مستحب است که اول دست شسته شود و سپس محل

افضل1سزاوار است که مخرج اول با سنگ یا مانند آن پاک گردد و سپس با آب شسته شود،زیرا این شیوه در نظافت کاری کامل تر است،گرچه استنجا تنها با سنگ و امثال آن نیز صحیح می باشد

مکروه1استنجا با هر چیزی که برای انسان و دیگر موجودات منفعت داشته باشد مکروه است

2استنجا با چیزهای خوردنی مکروه است

3استنجا با دست راست و با سرگین و استخوان مکروه است

ص:62

چکیده مطالب

-استبرا یعنی بیرون ساختن بقیه پیشاب از محل،به گونه ای که گمان آید بر اینکه چیزی از نجاست در محل باقی نمانده است.

-استنجا عبارت است از دور کردن نجاست از عضو مخصوص به آب و یا خاک و....

-هنگام دور کردن نجاست ممکن است حالات متعددی پیش آید که هر کدام حکم خاص خود را دارد.

-مستحب است استنجا با سه عدد سنگ یا کلوخ باشد و دست ها بعد از آن شسته شود.

-استنجا با اشیای منفعت دار و خوردنی و استخوان و سرگین مکروه است.

10-وضو

اقسام وضو

به طور کلی وضو بر سه قسم است:

1.فرض؛

2.واجب؛

3.مستحب.

یادآوری

لازم به ذکر است که وضو چه فرض باشد و چه مستحب،می شود با آن نمازهای فرض را خواند حتی اگر وضویی باشد که شخص آن را برای تعلیم به دیگران انجام داده باشد.

ص:66

چکیده مطالب

-وضو در شرع مقدس اسلام عنوانی است برای رساندن آب به اعضای مخصوصی از بدن جهت انجام کارهای عبادی؛

-وضو بر سه قسم:وضوی فرض،وضوی واجب و وضوی مستحب تقسیم می شود؛

-وضو تنها در شرایط خاصی بر شخص فرض یا واجب و یا مستحب می گردد.

11-وضو

سنت های وضو

موارد زیر به عنوان سنت های وضو شناخته می شوند:

1نیت وضو قبل از شروع آن10مسح درون و بیرون گوشها

2گفتن:بسم الله الرحمن الرحیم11خلال ریش از زیر آن

3شستن دستان تا مُچ12خلال انگشتان

4مسواک کردن و اگر مسواک یافت نشد،با انگشت دست انجام بدهد13اعضا را هنگام شستن خوب بمالد و بفشرد

5مضمضه14شستن عضو دوم قبل از خشک شدن عضو اول

6استنشاق15رعایت ترتیب،یعنی اول شستن صورت،سپس دست ها و بعد مسح سر و در آخر شستن پاها

7سعی و مبالغه در مضمضه و استنشاق16شستن دست و پای راست قبل از دست و پای چپ

8سه بار شستن هر عضو17آغاز مسح از جلوی سر

9مسح تمام سر18مسح گردن نه حلقوم (1)

ص:69

آداب و مستحبات وضو

امور زیر به عنوان آداب و مستحبات وضو به حساب می آیند:

1رو به سوی قبله نشستن

2خواندن دعاهای مأثوره

3کمک نخواستن از غیر در انجام وضو

4استفاده از دست چپ به هنگام افشاندن بینی

5به دست راست گرفتن آب به هنگام مضمضه و استنشاق

6فرو بردن سر انگشت کوچک دست به هنگام مسح سر

7به حرکت درآوردن و چرخاندن انگشتر گشاد(در صورت وجود آن در دست)

8قرار گرفتن متوضی در مکانی مرتفع تا ذرات آب مستعمل بر بدن و لباسش پاشیده نشود

9قبل از داخل شدن وقت نماز وضو بگیرد؛مگر برای شخص معذوری که وضو گرفتن برای او در وقت هر نمازی الزامی است

10به زبان آوردن نیت وضو

11پرهیز از سخنان عادی و دنیوی

12گفتن«بسمله»هنگام شستن هر عضو

ص:70

چکیده مطالب

-بعضی از امور به عنوان شرط صحت وضو مطرح است،که عدم رعایت آن سبب بطلان وضو می گردد.

-وضو دارای ارکان یا همان فرایضی است که عدم رعایت یکی از آنها سبب نقصان آن می گردد.

-برای وضو سنت ها و نیز مستحباتی تعیین شده است که بر کمال آن می افزاید.

12-وضو

مواردی که وضو نمی شکند

برخی از امور شباهت به شکننده های وضو دارند اما در واقع وضو را نمی شکنند و آنها عبارتند از:

1آشکار شدن خون از بدن و عدم تجاوز آن از محل خروج

2جدا شدن گوشت از بدن بدون اینکه از آن خون سیلان کند

3نمازگزار در نماز در حالی که بر صفت سنت قرار دارد،بخوابد خواه در حالت ایستادن یا نشستن یا رکوع و سجده

4شخص دارای وضو به خواب برود به گونه ای که مقعدش از زمین جدا نگردد

5چُرت زدن به گونه ای که تعادل خویش را از دست ندهد و به سویی تمایل ننماید

6بیرون شدن کِرم از زخم یا گوش9قی کردن بلغم خواه کم باشد خواه زیاد

7قی کردن بدون پُری دهان10مساس زن

8لمس آلت مردانه خویش11خارج شدن باد از پیش

ص:73

برخی فروعات مربوط به وضو

برخی از اموری که انجام دادن آن در وضو واجب(لازم)است،عبارتند از:

1.شستن ظاهر محاسن(ریش)انبوه که پوست صورت زیر آن دیده نمی شود؛

2.رساندن آب بر زیر محاسنی که پوست بدن از لابلای آن آشکار است؛

3.حرکت دادن انگشتر تنگ.

مواردی که رعایت آنها در وضو الزامی نیست:

1.شستن یا مسح موهایی از محاسن که فروآویخته(مسترسل)است؛

2.اعاده ی دوباره ی مسح سر بعد از تراشیدن موی آن.

ص:74

چکیده مطالب

-وضو دارای برخی مکروهات است که شایسته است شخص متوضی از آنها دوری نماید؛

-برخی امور شکننده های وضو هستند که به مجرد اتفاق آنها وضو باطل می شود؛

-برخی از امور شباهت به شکننده های وضو دارند اما در واقع وضو را نمی شکنند.

13-غسل

سنت های غسل

امور زیر به عنوان سنت های غسل مطرح هستند که شایسته است مراعات گردند تا غسل به کامل ترین وجه آن انجام بگیرد:

1.قبل از شروع «بسم الله الرحمن الرحیم» گفتن؛

2.نیت کردن جهت حاصل نمودن پاکی و طهارت؛

3.شستن دست ها تا مُچ قبل از پرداختن به بقیه اعضای بدن؛

4.شستن و از بین بردن نجاست و پلیدی از بدن اگر معلوم و ظاهر بود؛

5.وضو گرفتن قبل از غسل،و اگر در مکانی غسل می گرفت که در آن آب جمع می شود،پاها را بعد از غسل بشوید؛

6.سه بار رساندن آب بر تمام بدن؛

7.اول شستن سر و سپس سمت راست و بعد طرف چپ؛

8.مالش دادن بدن؛

9.پیاپی شستن بدن به گونه ای که عضو اول قبل از شستن عضو بعدی،خشک نگردد.

ص:77

چکیده مطالب

-غسل که عبارت است از شستن تمام بدن به طریق مخصوص،بر سه قسم است.

-فرایض یا همان ارکان غسل سه چیز است:مضمضه،استنشاق و رساندن آب به تمام بدن؛

-غسل دارای سنت های نه گانه است که انجام آن بر کمال غسل می افزاید.

14-غسل

غسل های سنت

در پنج مورد غسل نمودن سنت است:

1.غسل روز جمعه برای نماز آن روز؛

2.نماز عید فطر؛

3.نماز عید قربان؛

4.هنگام احرام بستن؛

5.برای حاجی در روز عرفه بعد از زوال خورشید.

توجه

لازم به ذکر است که با همه این غسل ها چه غسل فرض،چه سنت و چه مستحب می شود نمازهای فرض،واجب و غیره را خواند و احتیاج به وضو یا غسل فرض ندارد.

ص:81

چکیده مطالب

-در چهار مورد غسل بر شخص فرض می گردد.

-یکی از مواردی که غسل فرض می گردد،حالت جُنب است و جنابت عوامل خاص خود را دارد.

-در برخی موارد انجام دادن غسل سنت است.

-به مناسبت برخی امور و یا به خاطر انجام بعضی کارها،غسل گرفتن مستحب است.

15-تیمم(1)

اقسام تیمم

1تیمم فرضدر مواردی که وضو یا غسل فرض است،تیمم نیز فرض می گردد

2تیمم واجبتیمم برای طواف

3تیمم مستحبآنجا که وضو گرفتن مستحب است،انجام تیمم نیز مستحب می شود

چکیده مطالب

-تیمم در شریعت اسلام عبارت است از مسح و مساس کردن صورت و دو دست با خاک پاک به طریق مخصوص.

-تیمم بر سه قسم فرض،واجب و مستحب تقسیم می شود؛

-هشت چیز از شروط صحت تیمم به حساب می آید.

-یکی از شروط صحت تیمم«نیت»است و کسی که می خواهد نماز به جا آورد،باید تیمم را به قصد انجام نماز انجام دهد و نه غیر نماز،زیرا در غیر این صورت نمازش صحیح نمی شود.

16-تیمم(2)

شکننده های تیمم

شکننده های تیمم را می توان در دو مورد کلی که دارای مصادیق متعددی است،خلاصه نمود:

1.هر چیزی که وضو را می شکند،تیمم را نیز می شکند؛

2.قدرت بر استعمال آب،یعنی بر طرف شدن عذری که تیمم را بر شخص مباح کرده بود.

چکیده مطالب

-رعایت برخی از امور هنگام انجام دادن تیمم سنت است و بر کمال آن می افزاید.

-انجام تیمم دارای روش مخصوص خودش است که باید مراعات شود.

-شکننده های تیمم عبارتند از شکننده های وضو و قدرت بر استعمال آب.

-هر یک از شروط صحت تیمم دارای مسائل و فروعاتی هستند که باید بدانها توجه نمود.

17-مسح بر خفین

فرض یا ارکان مسح

مقدار فرض در مسح خفین به اندازه سه انگشت کوچک دست بر قسمت بیرون و بالای هر پا می باشد.

شکننده های مسح بر خفین

امور زیر شکننده های مسح بر خفین به حساب می آیند:

1.شکننده های وضو؛

2.بیرون کردن موزه از پا؛

3.بیرون آوردن بیشترین قسمت پا تا ساق موزه؛

4.به پایان رسیدن مدت مسح؛

5.رسیدن بیشترین قسمت یکی از دو پا(قدم)یا داخل شدن آب به موزه.

ص:93

چکیده مطالب

-مسح بر خفین رخصت شرعی است جهت سهولت و آسانگیری بر امت اسلام.

-مسح بر خفین دارای شرایطی است که باید رعایت شود.

-این مسح مثل بقیه اعمال عبادی دارای فرایض و سنت ها است.

-مدتی برای تداوم و اعتبار مسح بر خفین تعیین شده است.

-برخی از امور به عنوان شکننده های مسح بر خفین مطرح اند.

18-حیض و نفاس و استحاضه

1.مدت حیض

کمترین مدت حیض سه شبانه روز و بیشترین مدت آن ده شبانه روز است.پس خونی که کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز باشد،حیض نیست بلکه استحاضه است.

حکم زن نفساء

حکم زن نفساء مثل حکم زن حایض است.

چکیده مطالب

-حیض خونی است که از رحم زنی که در سن بلوغ به سر می برد و به حد ایاس نرسیده است،بعد از مدت طهر صحیح بیرون می آید.

-کمترین مدت حیض سه شبانه روز و بیشترین مدت آن ده شبانه روز است.

-زن حایض باید از انجام دادن برخی امور خودداری نماید.

-نفاس خونی است که پس از تولد نوزاد بیرون می آید و کمترین مدت آن حد ندارد و بیشترین مدتش چهل روز است.

-حکم زن نفساء مثل حکم زن حایض است.

-استحاضه خونی است که در غیر وقت حیض و نفاس مشاهده می شود.

-مواردی که برای زن حایض و نفساء حرام است،هیچ یک برای زن مستحاضه حرام نمی باشد.

19-نماز

اقسام نماز

نماز به طور کلی بر دو قسم است:

1.نماز دارای رکوع و سجود؛

2.نماز بدون رکوع و سجود.

3.هر یک از این دو قسم،به خصوص قسم اول دارای مصادیقی است که در جدول زیر ارائه شده است:

ص:100

چکیده مطالب

-نماز که ترجمه کلمه«صلاة»است،در اصطلاح فقهی مراد اقوال و افعال مخصوصی است که با تکبیر آغاز و با سلام دادن به پایان می رسد.

-نماز خواندن،اسرار و حکمت هایی دارد که شایسته است به آن توجه گردد.

-نماز،نخست به«دارای رکوع و سجود»و«بدون رکوع و سجود»تقسیم می شود و در مراحل بعدی تقسیمات و مصادیق متعددی پیدا می کند.

20-اذان و اقامه

برخی احکام اذان و اقامه

1.اذان گفتن باید با درنگ و تأنی باشد و اقامه گفتن با شتاب و عجله؛

2.اذان گفتن جز به زبان عربی صحیح نیست.

مکروهات اذان

1.اذان گفتن با نغمه و آهنگ؛

2.بدون وضو اذان و اقامه گفتن؛

3.در حال جنابت اذان گفتن؛

4.اذان گفتن کودک؛

5.اذان گفتن دیوانه؛

6.مست اذان بگوید؛

7.زن اذان بگوید؛

8.اذان گفتن شخص فاسق؛

9.نشسته اذان گفتن؛

10.حرف زدن در اثنای اذان و اقامه؛

11.اذان و اقامه گفتن برای نماز ظهر در روز جمعه در شهر.

ص:107

چکیده مطالب

-اذان و اقامه بر مردان برای نمازهای روزانه ی پنجگانه و جمعه،سنت مؤکده است.

-اذان و اقامه از جهت الفاظ با هم شباهت دارند مگر اینکه در اقامه بعد از«حی علی الفلاح»،«قد قامت الصلاة»اضافه می گردد چه اینکه در اذان صبح بعد از این عبارت،«الصلاة خیر من النوم»افزوده می شود.

-اذان دارای اموری مستحبی است که رعایت آن بر کمال اذان می افزاید.

-برخی امور به عنوان مکروهات اذان به حساب آمده اند.

21-وقت های نماز

بقیه اوقات نمازها

وقت های مستحب برای نمازهای فرض:

نمازهای فرض دارای اوقات مستحبه ای است که رعایت آن بر کمال نمازمی افزاید.

وقت های مکروه برای همه نمازها:

در این بین،برخی وقت ها به عنوان اوقات مکروه برای هر نمازی تعیین شده است،چه نماز فرض عینی باشد و چه فرض کفایی،چه واجب باشد و چه سنّت مؤکده یا غیر مؤکده و چه ادا باشد یا قضا.

وقتهای مکروه برای نمازهای نفل و مستحبی:

هم چنین برخی وقت ها تنها برای نمازهای مستحبه و نوافل مکروه به حساب آمده است.

تقسیمات هر یک از این وقت ها را در جدول زیر ملاحظه فرمایید:

اوقات نمازها

(جز مقدار وقت های تعیین شده برای نمازهای فرض)وقت های مستحببرای نمازهای یومیه پنجگانهنماز صبح:وقتی که تا طلوع خورشید فرصت خواندن دو رکعت نماز با چهل آیت باقی مانده باشد،که اگر آن نماز باطل شود،امکان دو باره خواندنِ آن همراه با چهل آیت وجود داشته باشد

\نماز ظهر در زمستان،اول وقت و در تابستان آخر وقت خوانده شود

\نماز عصر:بعد از انتهای وقت ظهر تا زمانی که رنگ خورشید تغییر نیابد

\نماز مغرب:پس از غروب خورشید بلا فاصله و بدون تأخیر

\نماز عشاء:تا ثُلث شب،یعنی تا یک قسمت از سه قسمت شب گذشتن

ص:110

چکیده مطالب

-نمازهای فرض دارای وقت های معیّنی هستند که در خارج از آنها نماز خواندن درست نیست.

-نمازهای فرض دارای اوقاتی مستحبه است که رعایت آن بر کمال نماز می افزاید.

-برخی وقت ها به عنوان اوقات مکروه برای همه نمازها تعیین شده است.

-برخی وقت ها تنها برای نمازهای مستحبه و نوافل مکروه به حساب آمده است.

22-شروط نماز

برخی فروعات مربوط به شروط نماز

مواردی که لازم نیست نماز اعاده شود:

1.کسی که هیچ وسیله ای برای از بین بردن(ازاله کردن)نجاست ندارد،نمازش را همراه با نجاست به جا می آورد و اعاده لازم نیست؛

2.کسی که هیچ لباس یا وسیله ای برای پوشاندن عورت خویش پیدا نمی کند،برهنه نماز می خواند و اعاده لازم نیست.

کیفیت نماز خواندن شخص برهنه:

شخص برهنه باید نمازش را نشسته بخواند و در حالی که هر دو پایش را به سوی قبله دراز نموده است،رکوع و سجود را با اشاره انجام بدهد.اگر در حالت ایستاده هم نماز بخواند صحیح است،اما نشسته خواندن افضل است.

چکیده مطالب

-برخی از امور به عنوان مقدمه و شرطهای نماز به حساب می آیند،به گونه ای که بدون آنها نماز درست نمی شود و عبارتند از:1.طهارت؛2.پوشاندن عورت؛3.روی آوردن به قبله؛4.رعایت وقت های نماز؛5.نیت؛6.تکبیر تحریمه.

-در برخی موراد لازم نیست نماز اعاده شود،چنانچه در بعضی موارد دیگر نماز گزاردن با لباس نجس صحیح است.

-شخص برهنه می تواند در حالت ایستاده نماز بخواند گرچه نشسته نماز خواندن برایش افضل است.

-شخصی که قبله را نمی داند بر اساس گمان غالب خویش نماز بگزارد و اگر بعد معلوم شد که اشتباه بوده است،اعاده ی نماز برایش لازم نیست.

23-فرایض و واجبات نماز

حکم فرایض نماز

اگر کسی یکی از فرایض یا همان ارکان نماز را عمداً یا سهواً ترک کند،نمازش باطل می شود.

حکم واجبات نماز

هر کس سهواً و از روی فراموشی یکی از واجبات نماز را ترک کند،نمازش ناقص(و نه باطل)می شود و باید آن را با سجده ی سهو جبران نماید.اما هر کس یکی از این واجبات را عمداً ترک نمود،اعاده ی نماز برایش واجب است و در غیر این صورت مرتکب گناه شده است.

ص:119

چکیده مطالب

-نماز دارای پنج رکن است که عبارت اند از:قیام،قرائت،رکوع،سجده،قعده اخیر.

-حکم فرایض نماز این است که با ترک عمدی یا سهوی آن،نماز باطل می شود.

-برخی از امور به عنوان واجبات نماز محسوب می شوند.

-حکم واجبات نماز این است که تنها ترک عمدی آن موجب بطلان نماز است.

24-سنت های نماز

چکیده مطالب

-نماز دارای سنت هایی است که:

-برخی مربوط به هنگام قیام و قبل از رکوع است؛

-برخی هنگام رکوع انجام داده می شود؛

-قسمتی هنگام سجده به جا آورده می شود؛

-برخی مربوط به هنگام قعده است؛

-بعضی نیز وقت سلام دادن رعایت می شود.

25-مکروهات نماز

اموری که در نماز مکروه شناخته نشده اند

نماز خواندن در موارد زیر،مکروه نیست:

1.برگرداندن چشم به اطراف بدون برگرداندن صورت؛

2.رو به روی مصحف شریف؛

3.پشت سر کسی که نشسته و صحبت می کند؛

4.رو به روی چراغ یا چلچراغ(لوستر)؛

5.تکرار یک سوره در دو رکعت از نمازهای نفل؛

6.کشتن مار یا عقرب و...اگر احتمال ضرر رساندن هم نداشته باشد؛

7.رها کردن یا جمع کردن لباس به خاطر نچسپیدن آن بر بدن هنگام رفتن به رکوع یا سجده؛

8.سجده بر فرشی که دارای تصاویر جان دار است،به نحوی که بر روی آن تصاویر سجده انجام نگیرد؛

9.رو به روی شمشیر آویخته شده.

ص:129

چکیده مطالب

-انجام برخی کارها که در نماز مکروه است،در موارد زیر خلاصه می شود:

-مکروهات مربوط به شخص و حالات نمازگزار؛

-مکروهات مربوط به لباس نمازگزار؛

-مکروهات مربوط به مکان نمازگزار؛

-مکروهات مربوط به نماز و اجزای آن؛

-مکروهات مربوط به امام جماعت.

-انجام برخی از امور در نماز مکروه نیست.

26-مبطلات نماز

مواردی که نماز باطل نمی شود

در موارد زیر نماز باطل نمی شود:

1.برای بیرون شدن از نماز سهواً سلام دادن؛

2.کسی از موضع سجده نمازگزار بگذرد؛

3.خوردن چیزی که به دندان ها چسپیده بود به شرطی که کمتر از اندازه نخود باشد؛

4.به نوشته ای نگریستن و معنای آن را فهمیدن؛

5.گریه و آه و ناله به خاطر تقوای الهی و ترس از عذاب جهنم؛

6.شکستن وضو بدون قصد،که در این حالت باید وضو بسازد و نمازش را ادامه بدهد؛

7.کسی که در اثنای نماز بدون قصد بی وضو گردید و برای وضو ساختن بیرون شد و سینه اش را از جهت قبله برگرداند؛

8.سینه صاف کردن(سرفه کردن یا تنحنح)جهت اصلاح آواز یا دلالت نمودن بر خطای امام یا آگاهانیدن بر اینکه نمازگزار در نماز است و یا....

ص:133

چکیده مطالب

برخی از کارها مبطل نمازاند که در موارد زیر خلاصه می شوند:

1.مبطلات مربوط به شخص و حالات نمازگزار

2.مبطلات لفظی و کلامی

3.مبطلات ایجابی و عملی

4.مبطلات سلبی و فوتی

5.مبطلات خارجی

6.مواردی هم هست که شباهت به مبطلات نماز دارد اما نماز را باطل نمی کند.

ملحقات مباحث نماز

نماز وتر

نماز وتر همانند نماز مغرب سه رکعت است و بعد از نماز عشاء خوانده می شود و خواندن آن در نزد امام ابوحنیفه رحمه الله واجب است.

تفاوت نماز وتر در این است که بعد از خواندن سوره«فاتحه»در رکعت سوم،نمازگزار یک سوره دیگری هم به آن ضمّ می کند و پس از فارغ شدن از

ص:138

27-سجده سهو و سجده تلاوت

2.کیفیت سجده سهو

نمازگزار،بعد از فارغ شدن از تشهد(التحیات)در قعده اخیر،فقط به یک طرف یعنی سمت راست سلام می کند،سپس با گفتن تکبیر دو سجده به مانند سجده های نماز انجام می دهد،آنگاه در قعده می نشیند و دو باره تشهد را به همراه درودها و دعاها به پایان می رساند و نهایتاً با دو سلام از نماز خارج می گردد.

اگر سجده سهو را قبل از سلام انجام داد نمازش صحیح است،اما مکروه به حساب می آید.

چکیده مطالب

-هر کس واجبی از واجبات نماز را سهواً و از روی خطا ترک کند،سجده سهو بر او واجب می شود؛

-حد اقل در چهارده مورد سجده سهو واجب می گردد؛

-سجده سهو در قعده اخیر بعد از فارغ شدن از تشهد(التحیات)انجام می گیرد؛

-انجام سجده تلاوت در چهارده موضع از قرآن کریم واجب می گردد؛

-سجده تلاوت بین دو تکبیر صورت می گیرد؛

-سجده تلاوت دارای احکام خاصی است.

28-نماز مسافر

مدت کوتاه کردن نماز

مسافر تا زمانی که در سفر است،باید نمازش را کوتاه بخواند،اما در برخی موارد،شخصِ مسافر مقیم محسوب می شود و باید نمازش را کامل ادا نماید و آن زمانی است که اقامت به مدت پانزده روز و بیشتر از آن را در شهر یا قریه ای نیت کند.

اما اگر شخص اقامت کمتر از پانزده روز را نیت کند و یا ماه ها و بلکه سالها بدون نیتِ اقامت در سفر باقی ماند،باید نمازش را کوتاه بخواند.

چکیده مطالب

-مسافر باید نمازش را شکسته بخواند؛

-مقدار مسافتی که در آن نماز شکسته می شود،سه روز است؛

-حکم کوتاه کردن نماز در سفر واجب است؛

-نمازهای فرض چهاررکعتی در سفر،کوتاه،یعنی دو رکعتی خوانده می شود؛

-اگر شخص،اقامت به مدت پانزده روز و بیشتر را نیت کند در حکم مسافر نخواهد بود و اگر کمتر از این را نیت کند،مسافر است؛

-مسافر می تواند به مقیم و مقیم به مسافر اقتدا نماید؛

-کسی که سرزمینی را به عنوان وطن اصلی انتخاب نمود،هرگاه به وطن قبلی خویش بازگشت،باید نمازش را شکسته بخواند؛

-کسی که سرزمینی را وطن اقامت قرار داده بود،ترک کرد و به جای دیگر اقامت موقتی گزید،وطن اقامتی اول باطل می شود.

29-نماز بیمار

برخی حالات شخص در اثنای نماز

در مواردی هم ممکن است برای شخص حالات زیر پیش آید:

اگر نمازگزار صحیح و سالم بود و در وسط نماز مریض شدیا قدرت بر نشستن دارد،پس نماز را نشسته ادامه بدهداگر قدرت رکوع و سجود کردن را دارد با رکوع و سجود ادامه بدهد

اگر قدرت نداشت،با تکان دادن سر و با ایما و اشاره ادامه بدهد

یا قدرت بر نشستن ندارد،پس خوابیده نماز بخواند

اگر نمازگزار مریض بود و نشسته رکوع و سجود انجام می داد که ناگهان در وسط نماز صحیح و سالم گردیدباید نمازش را ایستاده ادامه بدهد در نزد امام ابوحنیفه و امام ابویوسف(رها)

ص:149

چند تذکر

ایما و اشاره:ایما و اشاره تنها در صورتی جانشین رکوع و سجود می گردد که با تکان خوردن سر انجام بگیرد،پس اگر اشاره با چشم یا با ابرو یا با قلب صورت بگیرد نماز صحیح نمی شود.

به تأخیر انداختن نماز:

1.اگر شخص مریض از نمازگزاردن با اشاره ی سر عاجز بود،ادای نماز از وی به مدت یک شبانه روز به تأخیر می افتد و بعد از آنکه قدرت بر تکان دادن سر پیدا نمود و یا بهبود یافت،نمازهای تأخیری را به عنوان قضا به جا می آورد؛

2.اگر شخص مریض بیش از یک شبانه روز از تکان دادن سر عاجز گشت،نماز از او ساقط می گردد.

ص:150

چکیده مطالب

-ترک نماز جایز نیست،اما بخاطر شدت بیماری شرع مقدس احکام خاصی را وضع نموده است؛

-شخص بیمار می تواند حالات گوناگونی داشته باشد که هر یک احکام خاص خود را دارد؛

-در مواردی هم ممکن است شخص سالم در اثنای نماز بیمار گردد و یا بیمار بهبود یابد و یا شخص بی هوش شود که هر کدام احکام خاصی دارد؛

-ایما و اشاره اگر با چشم یا با ابرو یا با قلب صورت بگیرد نماز صحیح نمی شود بلکه باید با تکان دادن سر انجام بگیرد؛

-شخصی که نمی تواند سرش را تکان بدهد نمازهایش تا یک شبانه روز به تأخیر می افتد و قضا دارد اما اگر بیش از یک شبانه روز بود،نماز از او ساقط می گردد.

30-نماز جماعت و احکام آن(1)

مواردی که جماعت ساقط می شود

در برخی موارد به جماعت برگزار نمودن نماز،از ذمه شخص ساقط می گردد.مصادیق آن را در جدول بعدی ملاحظه نمایید:

به خاطر عوامل طبیعی1هنگام بارش شدید باران

2سرمای شدید،به گونه ای که بیم مریض شدن یا شدت یافتن مریضی باشد

3گِل آلود بودن راه

4غلظت تاریکی شب

5وزیدن باد شدید در شب اما وزش باد در روز مانع از حضور در جماعت نمی شود

به خاطر عوارض شخصی1نابینا بودن

2بیمار بودن مثل سرماخودگی

3به دلیل پیری،توانایی پیاده رفتن به مسجد را نداشته باشد

4هر دو یا یکی از پاهای نمازگزار قطع شده باشد

5مریضی ای که توان راه رفتن را از شخص گرفته باشد،مثل فلج بودن

6تحت فشار پیشاب یا مدفوع بودن

ص:153

شروط صحت امامت در نماز

برای صحت امامت لازم است شروط آتی فراهم آید:

شروط صحت امامت در نماز1مرد بودن،پس امامت زن بر مردان درست نیست

2مسلمان بودن

3بالغ بودن

4عاقل،یعنی دیوانه نبودن

5قادر بودن بر قرائتی که شرط صحت نماز است،پس امامتی شخص بی سواد درست نیست

6پوشیده بودن عورت

7سالم بودن از عذرها،مانند خونریزی دائم بینی،خروج بی اختیار پیشاب یا باد و...

8صحیح اللسان بودن(زبانی الکن نداشتن)به گونه ای که حروف را صحیح تلفظ کند

ص:154

چکیده مطالب

-برگزار کردن هر کدام از نمازها با جماعت حکم خاص خودش را دارد؛

-به خاطر برخی عوامل کلی که دارای مصادیقی است،حضور در نماز جماعت ساقط می شود:

1.به خاطر عوامل طبیعی

2.به خاطر عوارض شخصی

3.به خاطر عوامل خارجی

4.امامت در نماز دارای شروطی است که تنها بعد از فراهم شدن آن،صحت می یابد.

31-نماز جماعت و احکام آن(2)

مکروهات مربوط به امامت و جماعت

برخی از احکامی که مربوط به مکروهات امامت و جماعت می شود،عبارتنداز:

افرادی که امامتی آنها مکروه است1شخص فاسق

2شخص بدعت گزار

3نابینا،مگر اینکه شخص نابینا بهترین افراد قوم باشد

4امامت شخص جاهل(بی سواد)اعم از بادیه نشین یا شهرنشین در صورت وجود عالم

5امامتی کسی که مردم از او به جهت نقص و کمبودی ای که دارد،کراهت دارند

6جماعت کردن زنان به تنهایی؛و اگر زنان جماعت کنند،امام در وسط و با مقتدی ها قرار می گیرد

اعمال مکروه در جماعت1طولانی خواندن نماز از مقدار سنّت

2حضور زنان در جماعت اگر احتمال ایجاد فتنه و فساد باشد،در غیر این صورت مکروه نیست

شروط صحت اقتدا

اقتدا به امام و پیوستن به نماز جماعت در برخی موارد صحیح است و در برخی دیگر صحیح نیست.مصادیق این دو موارد را در جدول زیر ملاحظه فرمایید:

مواردی که اقتدا صحیح نیست1مقتدی هنگام گفتن تکبیر تحریمه متابعت امام را نیت نکند

2امام از مقتدی ها به مقدار کمتر از دو گام معمولی جلوتر قرار بگیرد (1)

3اگر امام نافله می خواند و مقتدی نماز فرض

4اگر امام نماز فرضی مثل ظهر را می خواند و مقتدی نماز فرض دیگری مانند عصر را

5اقتدای کسی که سجده و رکوع انجام می دهد پشت سر کسی که با اشاره نماز می خواند

6قرار گرفتن صفی از زنان بین امام و صف مردان

7فاصله افتادن بین امام و مقتدی به وسیله رودخانه ای که از آن قایق عبور می کند

8فاصله افتادن بین امام و مقتدی به ویسله راه و طریقی که در آن ماشین عبور می کند

9وجود حایل بین امام و مقتدی به وسیله چیزی که مانع از شنیدن یا دیدن انتقالات امام است

ص:158

چکیده مطالب

-برخی افراد برای امامتی در نماز شایستگی بیشتری دارند؛

-امام شدن برخی از افراد،طولانی خواندن نماز جماعت توسط امام و نیز به جماعت،نماز خواندن زنان مکروه است؛

-با توجه به جنسیت و سن نمازگزاران،صفوف نمازِ جماعت از ترتیب خواصّی برخوردار است؛

-اقتدا به امام و پیوستن به نماز جماعت در برخی موارد صحیح است و در برخی دیگر صحیح نیست.

32-نماز جمعه

شرطهای تحقق نماز جمعه

هرگاه شرطهای تحقق نماز جمعه در مورد کسی یافت شود،حضور در نماز جمعه برایش فرض می گردد،در غیر این صورت حضور در نماز جمعه مستحب است:

شرطهای فرض گردیدن حضور در نماز جمعه1ذکوریتپس بنابر این نماز جمعه فرض نیست برای1زنان

2آزاد بودن2برده و کنیز

3مقیم شهر بودن یا مقیم منطقه ای که در حکم شهر است3مسافر و کسی که مقیم قریه است

4سالم بودن4مریض

5امنیت داشتن5کسی که از بیم ظلم ظالم و دشمنان پنهان شده است

6بینا بودن6نابینا

7قادر بودن بر پیاده روی7کسی که قدرت بر پیاده روی ندارد

بنابر این،کسانی که نماز جمعه برایشان فرض نیست،اگر در این عبادت حضور یابند،نه تنها نمازشان صحیح است بلکه عملی مستحب انجام داده اند و نماز ظهر از ایشان ساقط گردیده است.

ص:162

شرطهای صحت نماز جمعه

صحت نماز جمعه منوط به شروط زیر است:

1برگزار کردن نماز جمعه در شهر و فنای آن (1)بنابر این نماز جمعه در قریه ها صحیح نمی شود

2حضور امام(خلیفه،رئیس جمهور،پادشاه)یا نایب آندر کشورهایی که رؤساء و حاکمان یا نایبان و نمایندگان آن در نماز جمعه حضور نمی یابند،فتوای علما بر این است مردم مسلمان،امام خویش را با توافق و رضای همدیگر تعیین کنند

3برگزاری نماز جمعه در وقت ظهرپس برگزاری این نماز قبل یا بعد از ظهر صحیح نیست

4ایراد خطبهخطبه باید بعد از زوال و قبل از نماز خوانده شود

5إذن عام،یعنی حضور همگان در مکانی که نماز جمعه برگزار می شود،بلا مانع باشدبرگزاری نماز جمعه در سرایی که درهای آن بر روی عموم مردم بسته است،صحیح نیست

6جماعت؛حضور حد اقل سه نفر به جز شخص امامنماز جمعه بدون جاعت یعنی به طور فرادا صحیح نیست

ص:163

برخی از احکام نماز جمعه به شرح ذیل است

احکامواجبشتاب به سوی نماز جمعه و ترک داد و ستد با شنیدن اذان اول

عدم جوازهنگام ایراد خطبه ها نماز خواندن و حرف زدن

مکروهبرای شخص امام1طولانی کردن خطبه

\2ترک چیزی از سنتهای خطبه

\3سلام دادن به قوم بعد از استقرار بر منبر

برای نمازگزران1خوردن و آشامیدن

\2بیهوده کاری و بازی کردن

\3نگرستن به این سو و آن سو

چکیده مطالب

-برخی از امور به عنوان«شرطهای وجوب حضور در نماز جمعه»مطرح هستند؛

-شش مورد،از شروط صحت نماز جمعه به حساب می آیند؛

-سنت های خطبه،برخی مربوط به شخص خطیب است و برخی دیگر به خود خطبه،و سنتهایی که مربوط به خطبه است یا در رابطه با خطبه اول است یا دوم و یا هر دو؛

-برخی از مسایل در نماز جمعه واجب است و برخی دیگر حکمِ عدم جواز را دارد و تعدادی نیز مکروه هستند.

33-محتضر و میت

احکام میت

قبل از غسلمستحب1محکم بستن محاسن میت با پارچه ای عریض از بالای سر

2فرو آوردن پلک های چشم یعنی فروپوشانیدن چشم

3خواندن این دعا هنگام فروپوشاندن چشمهای میت:

بسم الله و علی ملّة رسول الله،اللّهمّ یسّر علیه امرَهُ و سهّل علیه ما بعده و اسعده بلقائک و اجعل ما خرج الیه خیراً ممّا خرج منه

4گذاشتن چیزی سنگین بر شکم میت تا باد نکند

5نهادن دستان میت به دو پهلویش

6اعلام مرگ متوفی

7تعجیل در تجهیز متوفی و دفن او

عدم جوازگذاشتن دستان میت بر روی سینه او

مکروهبلند قرائت کردن قرآن در نزدیکی میت (1)

هنگام غسلفرضیک بار شستن تمام بدن میت

واجب1پوشاندن عورت میت

2شستشوی مواضع عورت میت با دستکش یا پارچه

عدم جواز1مردان زنان را و زنان مردان را غسل بدهند

2شوهر زن خویش را غسل بدهد

جواززن شوهر خویش را غسل بدهد

مستحب1دو یا سه دفعه شستن تمام بدن میت

2در غسل اول و دوم از آب سدر استفاده شود

3در غسل سوم،بر آب کافور افزوده شود

4وضو دادن میت بدون مضمضه و استنشاق

ص:168

احکام تکفین میت

1.کفن کردن میت بر مسلمانان فرض کفایی است؛

2.مقدار فرض در کفن چیزی است که تمام بدن میت با آن پوشانده شود؛

3.اگر نه شخص میت مال داشت و نه نفقه پرداز او و نه بیت المالی در اختیار مسلمانان بود،تکفین میت بر عهده جماعتی از مسلمانان که قدرت بر تهیه آن دارند،واجب می گردد.

کیفیت تکفین مرد و زن

نحوه کفن کردن مرد و زن به ترتیب زیر است:

کیفیت تکفین مرد1لفافه پهن گردد

2ازار بالای لفافه قرار بگیرد

3پیراهن بالای ازار گذاشته شود

4میت روی پیراهن قرار داده و بر او پوشانده شود

5پیچاندن ازار،نخست از چپ و بعد از راست بر میت

6پیچاندن لفافه از چپ آنگاه از راست

7گره زدن لفافه از بالا و پایین

کیفیت تکفین زن1لفافه پهن گردد

2ازار بالای لفافه قرار بگیرد

3پیراهن بالای ازار پهن شود

4پوشاندن پیراهن بر میت زن

5موهای زن به دو دسته تقسیم و بر روی سینه بالای پیراهن قرار داده شود

6نهادن خمار(چادر،چارقد)بر سر میت بدون پیچاندن و گره زدن

7پیچاندن ازار،نخست از چپ و بعد از راست

8بستن سینه با خرقه

9پیچاندن لفافه

ص:170

چکیده مطالب

-احکام مربوط به شخص محتضر تقسیم می شود به سنت و مستحب و مباح؛

-برخی احکام میت مربوط به قبل از غسل است و برخی در هنگام غسل و بعضی نیز بعد از غسل میت؛

-تکفین میت فرض کفایی است و مقدار فرض در آن چیزی است که تمام بدن پوشانده شود و تهیه آن بر مسلمانان واجب است؛

-کفن بر سه قسم:سنت و کفایت و ضرورت تقسیم می شود که هر کدام در مورد مرد و زن دارای تفاوتهایی است؛

-در تکفین مرد و زن باید به تفاوت انجام آن توجه کرد.

34-نماز جنازه

شرطهای نماز جنازه

خواندن نماز جنازه تنها بر میتی صحت دارد که دارای شروط زیر باشد:

1اسلامپس خواندن نماز جنازه بر شخص کافر جایز نیست

2پاکی از نجاسات حقیقی و حکمیپس نماز جنازه بر میت قبل از غسل دادن او جایز نیست

3حاضر بودن میتپس نماز جنازه بر میت غایب صحت ندارد

4میت در جلوی روی نمازگزاران قرار بگیردپس نماز جنازه بر میتی که پشت سر نمازگزاران نهاده شده است،صحت ندارد

5میت را روی زمین قرار بدهندپس اگر میت بدون هیج عذری بر روی مرکب یا حیوانی حمل بود،نماز بر او جایز نیست

دعای مأثور در نماز جنازه

دعاهای نماز جنازه1اگر میت چه زن و چه مرد،شخص بالغ بودأللّهُمّ اغفِر لِحَیّنا وَ مَیِّتِنَا وَ شَاهِدِنَا وَ غَائِبِنَا وَ صَغِیرِنَا وَ کَبِیرِنَا وَ ذَکَرِنَا وَ انثَانَا،أللّهمَّ مَن أحیَیتَهُ مِنِّا فَاحیِهِ علی الإسلام وَ مَن تَوَفَّیتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَی الإیمان

2اگر میت کودک پسر بودأللّهمّ اجعَلهُ لَنَا فَرَطاً وَ اجعَلهُ لَنَا اجراً و ذُخراً،وَ اجعَلهُ لَنَا شَافِعاً و مُشَفَّعاً

3اگر میت کودک دختر بودأللّهمّ اجعَلهَا لَنَا فَرَطاً وَ اجعَلهَا لَنَا أجراً وَ ذُخراً وَ اجعَلهَا لَنَا شَافعةً و مُشَفَّعَةً

چکیده مطالب

-نماز جنازه فرض کفایی است و بر کسی که نمازهای فرض بر وی واجب است،واجب می باشد؛

-نماز جنازه دارای دو رکن است:تکبیرات چهارگانه و ایستادن؛

-شروط صحت نماز جنازه پنج تاست:اسلام،پاکی،حضور،قرار داشتن در جلوی نمازگزاران و بر روی زمین؛

-نماز جنازه دارای چهار سنّت است؛

-برخی امور از مستحبات نماز جنازه است.

35-مسائل شهادت و شهید

انواع شهادت و شهید و احکام آن

شهادت و شهید بر سه نوع است:

1شهید کاملشهیدی است که احکام آخرت و دنیا هر دو بر او جاری استشرایط شهید کامل:1)اسلاماحکام:1)در دنیا:

غسل داده نمی شود،بلکه با لباس و خونش کفن کرده می شود و پس از خواندن نماز جنازه بر او،دفن می گردد

2)در آخرت:

از اجر و ثواب الهی برخوردار می گردد

\2)بلوغ

\3)عقل

\4)پاک بودن از جنابت و حیض و نفاس

\5)به مجرد ضربه،مرگ فرا رسد و از خدماتی مانند درمان یا خوردن و آشامیدن بهره مند نگردد

\6)به کشتن او مال و یا دیه واجب نشود

2شهید آخرتشهیدی است که حد اقل یکی از شروط شهید کامل-بجز اسلام-را نداشته باشداحکام:مزد و ثواب شهداء را در قیامت می برند اما در دنیا غسل و کفن می شوند

3شهید دنیاکسی است که جهت دنیا و شهرت و اغراض مادی جهاد می کند و به قتل می رسد و یا منافقی است که در صف مسلمانان با دشمن می جنگد و کشته می شودمثل شهدای کامل غسل و کفن نمی شود و با لباس خونینش بر او نماز جنازه خوانده می شود و دفن می شود،اما از ثواب و پاداش شهدا در قیامت بهره مند نمی گردد

ص:177

مصادیق شهید

کسی که در حال دفاع از مال و یا نفس خود و خانواده یا مسلمین یا شخص ذمی کشته شود،شهید کامل به حساب می آید در صورت برخورداری از شروط؛

کسی که در آب غرق شود و یا به آتش بسوزد و یا دیوار بر بالایش بیفتد و یا در غریبی بمیرد و یا بخاطر وبا و دیگر بیماریهای واگیر فوت گردد و یا به اسهال شدید و یا ذات الجنب و یا نفاس و یا سل و یا بیهوشی و یا تب و یا گزیدن عقرب و دیگر گزنده ها و یا در حالی که در طلب علم یا تعلیم بود و یا پنج شنبه شب(شب جمعه)و...بمیرد،از جمله شهدای آخرت به حساب می آید.

ص:178

چکیده مطالب

-شهید به کسی گویند که بناحق و ظلم توسط انسان های یاغی و سرکش یاراهزنان یا دزدان کشته شود و یا بخاطر اعلای کلمة الله جهاد نماید و به شهادت برسد؛

-شهید بر سه نوع است:1)شهید کامل؛2)شهید آخرت؛3)شهید دنیا،که هر کدام دارای احکام خاصّی می باشند؛

-هر یک از شهدای کامل و آخرت دارای مصادیقی هستند.

36-روزه(1)

نیت روزه

روزه جز با نیت صحیح نمی شودنیت ادای روزه ماه رمضان-نیت روزه نذر معین-نیت روزه نفلنیت این روزه ها باید از هنگام شب تا پیش از نیمه روز(زوال)باشدادای روزه ماه رمضان و روزه نذر

و روزه نفل با مطلق نیت (1)و نیز

به نیت نفل نیز صحیح می شود

قضای روزه ماه رمضان-قضای روزه نفلی که فاسد شده-روزه کفاره-روزه نذر مطلقبرای این روزه ها باید در شب و تا طلوع صبح صادق نیت کرد و اگر بعد از طلوع بامداد نیت کرده شود،صحیح نیست

ادای روزه بر چه کسی فرض است ؟

ادای روزه فرض می گردد برای:ادای روزه فرض نیست برای:

1مقیم1مسافر

2سالم و تندرست2مریض

3زنان پاک از حیض و نفاس3زن حایض و نفساء(بلکه جایز نیست)

ص:182

چکیده مطالب

-روزه در لغت به معنی خودداری نمودن و در شریعت اسلام عبارت از آن است که مسلمان با قصد و نیت،از مفطرات،از طلوع صبح صادق تا غروب خورشید خودداری نماید؛

-روزه دارای انواعی است:فرض عین،واجب،مستحب،مکروه و حرام؛

-شروط صحت روزه عبارتند از:بلوغ،عقل و اسلام؛

-ادای روزه فرض می گردد برای شخص مقیم،سالم و زن پاک از حیض و نفاس؛

-نیت کردن در روزه شرط صحت آن است.

37-روزه(2)

حکم روزه گرفتن در روز شک

روزه گرفتن در روز شکمکروه استاگر شخص نیت روزه فرض را کند

اگر شخص مردد میان نیت فرض و نفل باشد

مکروه نیستاگر شخص قاطعانه نیت روزه نفل را نماید

چکیده مطالب

-ماه مبارک رمضان با یکی از امور زیر ثابت می شود:دیدن هلال؛گواهی دادن دیگران؛به پایان رسیدن ماه شعبان؛

-بیست و نهم شعبان را که معلوم نیست آیا هلال عید در آن طلوع کرده است یا نه،روز شک گویند؛

-روزه گرفتن در روز شک در برخی حالتها مکروه است و در برخی دیگر مکروه نیست؛

-در برخی موارد مثل فراموشی،استعمالات خارجی،بی اختیاری،حدث،تزریقات و خوردن(مورد خاص)روزه باطل نمی شود.

38-روزه(3)

مواردی که هم قضای روزه واجب است و هم پرداخت کفاره

در موارد زیر روزه باطل می گردد و به علاوة قضا باید کفاره نیز پرداخت شود:

1خوردن غذایی که طبع بدان مایل است و شهوت شکم و گرسنگی با آن برآورده میشود

2دارویی را بدون عذری شرعی خوردن

3نوشیدن آب یا مایعاتی دیگر

4جماع،هم بر فاعل و هم بر مفعول

5بلعیدن قطرات بارانی که داخل دهان گردیده است

6استعمال دخانیات

7خوردن گِل در صورتی که شخص معتاد به خوردن آن بود

ص:189

شرطهای وجوب کفّاره

کفّاره تنها در مواردی که شروط زیر محقق گردد،واجب می شود:

1خوردن یا آشامیدن در حال ادای روزه ماه رمضان باشد؛ (1)

2خوردن یا آشامیدن از روی قصد و عمد باشد

3اجبار و اکراهی در خوردن یا آشامیدن نباشد

4خوردن و آشامیدن از روی سهو و خطا نباشد

چکیده مطالب

-در موارد متعددی تنها به جا آوردن قضای روزه واجب می گردد بدون پرداخت کفاره؛

-در برخی موارد هم قضای روزه واجب است و هم پرداخت کفاره؛

-کفّاره تنها در مواردی که شروط مخصوص آن تحقّق یابد،واجب می شود؛

-مصادیق کفاره به ترتیب اولویت عبارت است از آزاد کردن برده،دو ماه پیاپی روزه گرفتن و یا اطعام شصت مسکین.

39-روزه(4)

مواردی که ترک روزه در آن جایز است

اسلام دین فطرت است و انسان را بیشتر از طاقت و توانش وادار نمی گرداند.بر این اساس،در برخی موارد که ذیلاً بیان می شود،ترک روزه جایز است:

ترک روزه جایز است در حالت های:مریضی1اگر شخص مریض است

2یا خوف از طولانی شدن مدت مریضی دارد

3یا خوف از شدت یافتن مریضی دار

مسافرت4مسافرتی طولانی که سبب کوتاه شدن نماز می گردد

سختی5اگر بر کسی گرسنگی یا تشنگی سختی عارض شود و برگمان وی چنین غالب گردد که اگر روزه را نخورد هلاک می شود

6زنانی که به خاطر بارداری و شیردهی روزه گرفتن برایشان دشواری ها ایجاد می کند

7کهنسالانی که توانی برای روزه گرفتن ندارند

جنگ8کسانی که در حال جنگیدن با دشمن هستند

ص:193

چکیده مطالب

-انجام برخی از امور برای روزه دار مکروه است؛

-برخی از امور جزو مستحبات روزه داری است؛

-در حالت های مریضی،مسافرت،سختی و جنگ ترک روزه جایز است.

40-زکات(صدقه)فطر

زمان وجوب زکات فطر

زکات فطر در هنگام طلوع صبح روز عید فطر واجب می گردد.

بنابر این،اگر کسی قبل از این وقت مُرد یا فقیر گردید،صدقه فطر بر وی واجب نیست.

همچنین اگر کسی بعد از طلوع فجر متولّد یا مسلمان شد،صدقه بر او واجب نیست.

پرداخت زکات فطر قبل یا بعد از طلوع فجر روز عید جایز است،اما مستحب است که آن را قبل از خارج شدن به سوی مصلّی،از مال خویش بیرون آورد.

مصداق،مقدار و مصارف زکات فطر

مصادیق زکات فطر:بر اساس نصوص شرعی،مصادیق زکات(اموال زکوی)فطر عبارتند از:1.گندم؛2.جو؛3.خرما؛4.کشمش.

پرداخت زکات فطر از غلّه جاتی دیگر جایز است و باید مقداری را که معادل قیمت مصادیق اصلی زکات است،از غله جات بیرون آورد.

بهتر است قیمت زکات فطر به پول نقد پرداخت شود،زیرا این کار نفع بیشتری برای فقراء دارد.

مقدار زکات فطر:زکات فطر برای یک نفر،مقدار نصف صاع از گندم یا آرد آن،و مقدار یک صاع از جو یا خرما یا کشمش می باشد.

هر صاعی برابر است با 3 کیلو و 600 گرم،که با این حساب نصف آن می شود:1 کیلو و 530 گرم.

مصارف زکات فطر:مصارف زکات فطر همان مصارف زکات است که به زودی در مبحث«زکات»بیان خواهد شد.

ص:197

چکیده مطالب

-زکات فطر مالی است که مسلمانان آن را در روز عید رمضان از ملک شخصی خویش برای نیازمندان پرداخت می کنند؛

-صدقه فطر بر کسی واجب می گردد که دارای اسلام،آزادی و مالک نصاب باشد؛

-زکات فطر در هنگام طلوع صبح روز عید فطر واجب می گردد؛

-پرداخت زکات فطر واجب است از طرف خود،از طرف فرزندان صغیرِ فقیر خویش و از طرف فرزندان کبیرِ فقیرِ دیوانه ی خویش؛

-مصادیق زکات فطر عبارتند از:گندم،جو،خرما و کشمش،اما می توان از غلّه جاتی دیگر و نیز قیمت آن را به پول نقد پرداخت کرد؛

-زکات فطر برای یک نفر،مقدار نصف صاع از گندم یا آرد آن،و مقدار یک صاع از جو یا خرما یا کشمش می باشد.

41-اعتکاف

مدت اعتکاف

مدت اعتکاف بر حسب انواع آن مختلف است:

مدت اعتکافاعتکاف واجبمدت اعتکاف واجب همان مقداری است که هنگام نذر کردن،شخص تعیین می کند

اعتکاف سنّتمدت اعتکاف سنت ده روز یعنی دهه اخیر ماه رمضان است

اعتکاف مستحبکمترین مدت اعتکاف مستحبی یک لحظه زمانی است اما بیشترین مدت آن حدی ندارد

عذرهای مباح کننده ی خروج از مسجد

در برخی از موارد به خاطر وجود عذری،خارج شدن از مسجد جایز می گردد:

عذرهای مباح کننده ی

خروج از مسجد1عذر طبیعیخارج شدن از مسجد برای قضای حاجت و یا انجام غسل جنابت

2عذر شرعیخروج به قصد شرکت در نماز جمعه اگر در مسجدی که در آن معتکف است جمعه برگزار نمی شود،و یا دفن و کفن و تشییع جنازه در صورت انجام نگرفتن این امور توسط دیگران

3عذر ضروریخوف از دست دادن جان و مال و عِرض در صورت ماندن در مسجد

چکیده مطالب

-اعتکاف عبادتی است که شخص،با قصد و نیت در مسجدی که نماز جماعت در آن برگزار می شود،درنگ کند؛

-اعتکاف بر سه نوع است:واجب،سنّت و مستحب؛

-هر یک از انواع اعتکاف مدت زمان به خصوصی دارد؛

-شرط صحت اعتکاف:حضور در مسجد و روزه گرفتن(برای اعتکاف واجب)؛

-مبطلات اعتکاف عبارتند از:خروج از مسجد،خون حیض و نفاس دیدن و جماع؛

-عذرهای مباح کننده ی خروج از مسجد عبارتند از:عذر طبیعی،عذر شرعی و عذر ضروری.

42-زکات

موارد زکات

زکات دارای انواعی است:1.زکات حیوانات چرنده2.زکات محصولات کشاورزی و میوه ها

3.زکات معادن و رکاز4.زکات طلا و نقره

5.زکات عروض

موارد ممنوع برای صرف زکات

جایز نیست صرف کردن زکات برای1کافر

2ثروتمند

3بنی هاشم و آزادکردگان ایشان

4اصول خویش یعنی پدر و پدربزرگ و مادر و مادربزرگ هر مقدار که بالا رود

5فروع خویش یعنی فرزند و فرزند فرزند هرمقدار که پایین رود

6همسر خویش

7بنای مسجد یا مدرسه یا هموارسازی راه یا ساختن پل

8تکفین میت و پرداخت قرض وی

ص:205

چکیده مطالب

-زکات که به معنای افزایش است،در اصطلاح شرع عبارت است از مقداری از مال که با کیفیت مخصوصی در راه خدا به افراد مستحق داده می شود و حکم آن فرض است؛

-زکات دارای انواعی است؛

-مصارف زکات هشت مورد است؛

-در برخی موارد صرف زکات جایز نیست.

43-شروط زکات

شرط وجوب ادای زکات

شرط وجوب ادای زکات عبارت است از:

سپری شدن یک سال قمری بر نصاب مال.

مراد از سپری شدن یک سال کامل این است که نصاب مال در دو طرف سال کامل باشد،چه در اثنای سال کامل باقی مانده باشد یا نه.بنابر این:

1.اگر شخص در اول سال مالک نصاب کامل بود و تا آخر سال این نصاب همچنان کامل ماند،زکات در آن واجب می گردد.

2.اگر نصاب در اول سال کامل بود و در اثنای سال ناقص گردید،آنگاه در آخر سال نصاب دوباره کامل شد،باز هم زکات در آن واجب است.

ص:208

شرط صحت ادای زکات

شرط صحت ادای زکات عبارت است از:

نیت پرداخت زکات به فقیر.

نیت پردخت زکات به فقیر در موارد زیر لازم است:

1.هنگام پرداختِ زکات،بی واسطه به فقیر؛

2.هنگام دادن زکات به وکیلی که آن را در میان مستحقّان توزیع می کند؛

3.هنگام کنار گذاشتن زکات از سرجمع مال خویش.

ص:209

چکیده مطالب

-زکات فرض می گردد در صورت وجود این شروط:اسلام،آزادی،بلوغ،عقل،داشتن ملکیت تام،نصاب مال،افزون بودن مال بر حاجات اصلی،فراغت مال از قرض،رشدکننده(نامی)بودن مال؛

-شرط وجوب ادای زکات عبارت است از:سپری شدن یک سال قمری بر نصاب مال؛

-شرط صحت ادای زکات عبارت است از:نیت پرداخت زکات به فقیر.

44-نصاب زکات(1)

2.زکات گاو

ردیفنصابمقدار زکات واجب

1کمتر از 30 گاوزکات ندارد

2از 30 تا 39 گاو1 تبیع یا تبیعه:گاو نر یا ماده ای که وارد سال دوم گردیده

3در 40 گاو1 مسن یا مسنه:گاو نر یا ماده ای که وارد سال سوم شده

هر گاه تعداد گاوها از 40 بیشتر باشد،به نظر امام ابو حنیفه رحمه الله تا 60 گاو،زکات به حساب آن است،یعنی در 1 گاو،یک حصه از چهل حصه یک گاو ماده سه ساله است،و در دو گاو،نصف آن،یعنی یک حصه از بیست حصه گاو ماده سه ساله است،و در سه گاو،سه حصه از چهل حصه یک گاو ماده سه ساله است.اما به نظر امام ابو یوسف و محمد(رهما)زاید بر 40 گاو تا 59 گاو چیزی تعلّق نمی گیرد(به ادامه بحث توجه فرمایید:)

4از 60 تا 69 گاو2 تبیع یا تبیعه

5از 70 تا 79 گاو1 مسنه به همراه 1 تبیع

6از 80 تا 89 گاو2 مسنه

7از 90 تا 99 گاو3 تبیعه

8در 100 گاو2 تبیع به همراه 1 مسنه

ص:213

3.زکات گوسفند

ردیفنصابمقدار زکات واجب

1کمتر از 40 گوسفندزکات ندارد

2از 40 تا 120 گوسفند1 گوسفند

3از 120 تا 200 گوسفند2 گوسفند

4از 201 تا 3399 گوسفند

5در 400 گوسفند4 گوسفند

6بیش از 400 گوسفنددر هر 100 عدد گوسفند،یک گوسفند

توجه:زکات زمانی به شتر و گاو و گوسفند تعلُّق می گیرد که یک سال کامل قمری بر آنها گذشته و وارد سال دوم شده باشند.

ص:214

چکیده مطالب

-چرنده در مبحث زکات،حیوانی است که بیشتر از نصف سال را در صحراء بچرد و صاحبش به آن جز به ندرت علف ندهد؛

-هر یک از شتر و گاو و گوسفند چندین نصاب دارد که با توجه به هر کدام،مقدار زکات آن نیز متفاوت خواهد بود؛

-زکات زمانی تعلق می گیرد که یک سال قمری کامل بر حیوانات گذشته باشد.

45-نصاب زکات(2)

نصاب زکات معادن و رکاز

معدن:شامل فلزاتی می شود که ذوب گردد و در آتش گداخته شود،مانند طلا،نقره،آهن،مس،و سرب.مایع معدنی مثل سیماب نیز در حکم معدن است.

رکاز:یعنی گنج و منظور دفینه زمان جاهلی است،به عبارتی دیگر رکاز هر نوع مال با ارزشی است که از زمان قبل از اسلام در زیر زمین به جا مانده است.

نصاب زکات معادن و رکاز:معادن و رکاز نصاب تعیین شده ای ندارند،بلکه هر مقدار از آن که استخراج و کشف گردد،زکات به آن به مقدار یک پنجم(خُمس)یعنی 20%تعلق می گیرد.

ص:217

نصاب زکات طلا و نقره

نصاب طلا:بیست مثقال است که تقریباً بین 86 تا 92 گرم محاسبه می گردد؛

نصاب نقره:دویست درهم است که تقریباً معادل 595 تا 600 گرم می باشد.

مقدار زکات طلا و نقره:مالک نصاب طلا و نقره،باید یک چهلم یعنی 2.5%(ربع عُشر)آن را پرداخت نماید.

مالک نصاب اختیار دارد1اگر خواست در زکات طلا و نقره قطعه ای از آن را بر اساس وزن خارج گرداند

2اگر خواست مقدار زکات را بر اساس قیمت جاری روز بیرون نماید

3اگر خواست کالا یا مال پیمانه یا وزن شده را به حساب قیمت،به جای زکات طلا و نقره پرداخت نماید

چکیده مطالب

-به هر مقدار از محصولات کشاورزی زکات تعلق می گیرد،البته بستگی به نوع زمین کشاورزی دارد که مقدار زکات در هر کدام از آن،متفاوت است؛

-معادن،مثل طلا،نقره،آهن،سرب،مس و رکاز یعنی گنجی که از زمان قبل از اسلام در زیر زمین به جا مانده است،نصاب تعیین شده ای ندارند و به هر مقدار از آن یک پنجم یعنی 20%زکات تعلق می گیرد؛

-نصاب طلا تقریباً بین 86 تا 92 گرم و نصاب نقره تقریباً معادل 595 تا 600 گرم می باشد و مقدار زکات آنها یک چهارم یعنی 2.5%می باشد؛

-هر گاه مقدار کالاهای تجاری به حد نصاب طلا و یا نقره برسد،زکات در آن به اندازه 2.5%تعلق می گیرد.

46-حجّ (1)

شروط فرض گردیدن حج

فرض گردیدن حج متوقف بر فراهم شدن شروط زیر است:

شروط فرض گردیدن حج1اسلامپس بنابر این،حج برای این افراد فرض نمی باشد:کافر

2بلوغکودک

3عقلدیوانه

4آزادیبرده

5استطاعتناتوان و غیر مستطیع

استطاعت عبارت است از اینکه شخص افزون بر نفقه خانواده خویش،در مدت غیاب خویش مالک توشه و مرکب راه در رفت و برگشت باشد

شروط صحت ادای حج

ادای حج تنها با تحقق شروط زیر صحیح می شود:

شروط صحت ادای حج1احرامعبارت است از:1.نیّت حج

\2.گفتن تلبیه از میقاتگاهتلبیه:لبّیک اللّهم لبّیک،لبّیک لا شریک لک لبّیک،إنّ الحمدَ و النعمة لک و المُلک،لا شریک لکَ

\3.پوشیدن جامه دوخته نشده بجای دوخته شده

2وقت مخصوصحج باید در ایام و ماههای مخصوص انجام بگیرد که عبارت است از:1.شوّال

2.ذی القعده

3.ده روز از ماه ذیحجهحج در غیر این ایام صحت ندارد

3اماکن مخصوصعبارتند از:1.سرزمین عرفات برای وقوف

\2.مسجد الحرام برای طواف

ص:222

چکیده مطالب

-حج در لغت به معنای قصد کردن کاری بزرگ و در اصطلاح عبارت است از:به جا آوردن یک سلسله عبادات به هم مرتبط در اماکن مخصوص و وقت های خاصّ به وجهی ویژه؛

-حج،در طول عمر هر مسلمانی که دارای شرایط است،یک بار به صورت عینی فرض می گردد؛

-فرض گردیدن حج متوقف بر شروط آتی است:اسلام،بلوغ،عقل،آزادی و استطاعت؛

-شروط وجوب ادای حج عبارتند از:سلامت بدن،رفع موانع راه،ایمن بودن راه،وجود محرم با زن و عدم حالت عده برای زن؛

-شروط صحت ادای حج عبارتند از:احرام،وقت مخصوص و اماکن خاصّ.

47-حج(2)

فرایض(ارکان)حج

1احراماحرام در لغت به معنای منع است و در شرع به معنای حرام گردانیدن چند چیز و واجب نمودن چند چیزی دیگراگر یکی از این فرایض ترک شود،حج باطل می شود

2وقوف در عرفاتتوقف کردن در صحرای عرفات حد اقل یک لحظه از زوال روز عرفه تا صبح روز عید قربان

3طواف زیارتطواف کردن در اطراف خانه کعبه هفت مراتبه در روزهای عید قربان(10-11-12 ذیحجه)

چکیده مطالب

-عمره در اصطلاح شرع به معنای زیارت خانه خدا با بجا آوردن مناسک و برنامه های خاص آن است؛

-حج بر سه قسم:افراد،تمتّع و قران و عمره بر دو قسم:مفرده و تمتّع تقسیم می شود؛

-حج دارای سه فرض است:احرام،وقوف در عرفه و طواف زیارت؛

-واجبات حج شش تاست:وقوف در مزدلفه،سعی،طواف وداع،دو رکعت نماز طواف،رمی جمرات،تراشیدن یا کوتاه کردن موی سر.

48-حج(3)

محظورات حج

محظورات یعنی امور ممنوع در حج،که اگر حاجی در حال احرام،مرتکب یکی از آن گردد،مجرم به حساب می آید و باید کفاره مربوط به آن را بپردازد (1):

1نزدیکی کردن به همسر تا حد علاقه جنسی2ارتکاب فعل حرام

3دشنام دادن به یکدیگر یا مرافعه و مناقشه نمودن4استفاده از خوشبویی ها

5کوتاه کردن ناخون6پوشیدن لباس دوخته شده برای مرد

7پوشاندن سر و صورت با هر پوشاننده ای8پوشاندن زن صورت و دستان خویش را

9کندن موی سر یا ریش یا موی زیر بغل یا زیر ناف10روغن مالیدن بر موی و بدن

11قطع یا ریشه کن ساختن درختان حرم12کشتن حیوان وحشی بیابانی چه مأکول اللحم و چه غیر آن

چکیده مطالب

-حج دارای اعمال مستحبی زیادی است که عبارتند از:غسل یا وضو و دو رکعت نماز هنگام احرام،تلبیه گفتن،طواف قدوم،تیامن،اضطباع،رمل در طواف،هَروَلَه در سعی،استلام و بوسیدن حجر الاسود،گذراندن شب در مِنی،جمع کردن دو نماز در عرفات و مزدلفه؛

--محظورات حج دوازده تاست که باید از آن پرهیز نمود؛

-اعمال حج دارای ترتیب خاصی است که باید حاجیان آن را رعایت نمایند.

49-قربانی

شرایط حیوانات ذبحی برای قربانی

شروط حیوانات قربانیحیواناتی که جایز است

قربانی شوند1حیوان باید چهارپا باشددر نتیجه:قربانی کردن غیر چهارپا مُجزِی نخواهد بود

2شترباید وارد سال ششم شده باشد

3گاوباید وارد سال سوم شده باشد

4گاومیش

5گوسفند یا بزباید وارد سال دوم شده باشد

حیواناتی که قربانی کردن آنها

جایز نیست1حیوانات وحشی

2حیوان نابینا و یا یکچشم

3حیوانی که بر اثر دیوانگی قدرت بر چریدن نداشته باشد

4حیوان لنگی که قدرت رفتن تا قربانگاه را ندارد

5لاغر بودن حیوان به حدی که استخوانش مغز نداشته باشد

6حیوانی که قسمت زیادی از گوش یا دومش از بین رفته باشد

7حیوانی که بیشتر دندانهایش شکسته شده باشد

8حیوانی که به طور مادرزاد گوش و یا سرپستان نداشته باشد

ص:232

مصرف گوشت و پوست قربانی

افضل این است که گوشت های قربانی به سه قسم تقسیم گردد:

1.یک قسمت آن صدقه داده شود؛

2.یک سوم آن را شخص برای خود و خانواده خویش نگه دارد؛

3.یک حصه ی دیگر را برای نزدیکان و دوستان بفرستد.

4.جایز است شخص،پوست قربانی را برای استفاده خود به کار گیرد و یا آن را به ثروتمندی اهداء نماید،اما اگر آن را بفروشد،واجب است بهایش را صدقه بدهد.

ص:233

چکیده مطالب

-قربانی اصطلاحاً عبارت است از:ذبح کردن حیوان خاصّی به نیت تقرب،در وقت مخصوصی و حکم آن واجب است علی الاصح؛

-قربانی کردن با وجود این شرایط واجب می گردد:1)اسلام؛2)آزادی؛3)ثروتمندی.

-وقت قربانی از طلوع صبح روز دهم ذی الحجه آغاز می گردد و تا قبل از غروب روز دوازدهم این ماه ادامه می یابد؛

-هر حیوانی را نمی توان قربانی کرد،بلکه حیوانات قربانی شونده باید دارای شرایط خاصی باشند؛

-افضل این است که گوشت های قربانی به سه قسم تقسیم گردد:1)برای صدقه؛2)برای خود و خانواده؛3)برای نزدیکان و دوستان.

50-امر به معروف و نهی از منکر(1)

مراتب امر به معروف و نهی از منکر

بر اساس روایات،برای امر به معروف و نهی از منکر مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه ی پایین تر مقصود حاصل شود،نوبت به عمل به مرتبه ی بعدی نمی رسد.به جدول زیر توجه کنید:

مراتب امر به معروف و نهی از منکر1عملبرخورد غیر فیزیکیبا معصیت کننده طوری برخورد شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه با او اینگونه برخورد می شود،مثل اینکه:از او رو گرداند

\با چهره ی عبوس و قیافه ی گرفته با او برخورد کند

\با او با لحن درشت حرف بزند

\رفت و آمد نکند

\برخورد فیزیکی(استفاده از زور بازو)استفاده از زور بازو برای جلوگیری از منکر و برپایی امور شرعی،مثل ریختن خمر و یا شکستن آلات موسیقی و مانند آن

2قولبا زبان امر و نهی کند یعنی با شخص معصیت کننده با زبان و بیان برخورد کند،مثلاً به کسی که فرضی را از فرایض ترک کرده است تذکر یا دستور دهد که فرایض را بجا آورد و یا به گنهکار دستور دهد که گناه را ترک کندامر به معروف و نهی از منکر با زبان مراحلی دارد که نخست با نرمی و زبان خوش باشد و با دلیل و حجت ثابت کند که معصیت یا ترک فرض یا واجب چه پیامدهایی دارد و اگر موثر واقع نشد می توان لحن خود را تغییر دهد

ص:236

نظریه

برخی علما و فقها این مراتب را میان سه گروه از مردم تقسیم نمودند:

1.در امر و نهی استفاده از زور بازو وظیفه ی حاکمان و امیران است؛

2.در امر و نهی استفاده از زبان و بیان وظیفه ی علما و دانشمندان است؛

3.امر و نهی قلبی وظیفه مردم عوام است. (1)

ص:237

چکیده مطالب

-هر انسانی در جامعه خویش مسئول است و اگر واجبی ترک شود و یا حرامی اتفاق بیفتد سکوت و بی تفاوتی در برابر آن جایز نیست؛

-«امر به معروف»عبارت است از دعوت افراد جامعه به انجام کارهای فرض،واجب،سنت و مستحب و«نهی از منکر»عبارت است از باز داشتن مردم از کارهای حرام و مکروه؛

-امر به معروف و نهی از منکر دارای سه مرتبه:عمل،قول و قلب است،که اگر با عمل به مرتبه ی پایین تر مقصود حاصل شود،نوبت به عمل به مرتبه ی بعدی نمی رسد؛

-نظر برخی علماء بر این است که مرتبه عمل مخصوص حاکمان و مرتبه قول ویژه دانشمندان و مرتبه قلب بر عهده عوام است.

51-امر به معروف و نهی از منکر(2)

چکیده مطالب

-امر به معروف و نهی از منکر دارای شرایط خاصی است که به سه بخش مهم تقسیم می شود:

-شرایط کسی که امر و نهی می کند،که عبارت است از:علم،نیت،صبر و بردباری،عمل،مهربان و رحم دل؛

-شرایط کسی که مورد امر و نهی قرار می گیرد؛

شرایط عملی که نهی روی آن واقع می شود.

52-احکام خوردن و آشامیدن(1)

حکم خوراکی ها و آشامیدنی ها

قاعده کلّی و حکم عامّ در این باره این است که:

اصل در اشیاء،از جمله خوردنی ها و آشامیدنی ها«إباحه»است،یعنی هیچ چیزی حرام نیست مگر اینکه با دلیلی شرعی حرام بودن آن ثابت گردد.

حکم عدم خوردن و آشامیدن

بعضی وقتها،نخوردن و نیاشامیدن حکم حرام را به خود می گیرد،که مهمترین مصادیق آن در جدول زیر بیان شده است:

نخوردن و نیاشامیدن در این موارد حرام است و شخص گناهکار به حساب می آید:1ریاضت کشیدن یعنی کم کردن مقدار خوردن و آشامیدن به حدی که شخص از انجام عبادات و رفع نیازهای طبیعی خویش ناتوان گردد

2اگر شخص در حالت های اضطراری،از خوردن میته(گوشت حیوان حرام مرده)و اشیای حرام به قدری که از هلاکت نجات یابد،خودداری نماید و در این حال از دنیا برود

3اگر شخص در ایام روزه چیزی نخورد و در اثر گرسنگی بمیرد

4کسی که مریض است و از خوردن دارو جهت بهبود و مداوا یافتن صرف نظر نماید تا اینکه در اثر آن بیماری از دنیا برود

ص:244

چکیده مطالب

-خداوند برای بهره برداری انسان،حیوانات،میوه ها و سبزیجات را در اختیار او قرار داده است،اما بخاطر بقا و تداوم نسل ها و احترام به حقوق دیگران،قوانین و مقرراتی قرار داده که التزام عملی به آن ضامن سعادت او در دنیا و آخرت خواهد بود؛

-خوردن و آشامیدن،از لحاظ کمّی(نه کیفی)دارای اقسام چهارگانه:فرض،مستحب،مباح و حرام است؛

-بعضی وقتها،نخوردن و نیاشامیدن حکم حرام را به خود می گیرد؛

-اصل در اشیاء،از جمله خوردنی ها و آشامیدنی ها«إباحه»است.

53-احکام خوردن و آشامیدن(2)

انواع و احکام آشامیدنی ها

منظور از آشامیدنی ها انواع مایعات نوشیدنی و دود تریاک و مخدرات است.از جمله مایعات نوشیدنی عبارتند از:آب نهر و بحر،آب چشمه و آبنبار،آب باران و ژاله و برف،همچنین عصاره گیاهان اعم از میوه و سبزیجات و حبوبات،شیر انسان و حیوانات،چای و انواع نوشابه های گازی و شیمیایی و....جهت تکمیل بحث،به جدول زیر توجه فرمایید:

همه نوع آشامیدنی ها پاک و حلال اند بجز این موارد:مایعات1مایعات نجسبول-خون-منی

2مایعات متنجّسمایعی که در اصل طاهر و حلال است اما در اثر برخورد با شئ نجس،متنجّس می شود

3مایعات مضر به بدن انسانزهر-منتجات شیمیایی مضرّ-عصاره گیاهان مضرّ-گازهای مضر

4مایعات مست کنندهیعنی خمر و شراب از هر چیز که تهیه شده باشد مثل انگور،خرما،گندم و...

5شیر حیوانات حرام گوشتمثل شیر گربه،سگ،خوک و...

مخدرات6موادی که باعث سستی،گرانی و خللدار شدن فعالیت عقل و ذهن می شودیعنی انواع مواد مخدر،همچون بنگ،افیون،حشیش،سیگار و غیره

ص:248

چکیده مطالب

-خوراکی ها به سه قسم گیاهی،شیمیایی و حیوانی تقسیم می شود و خوراکی های گیاهی و شیمیایی و حیوانی نیز به ترتیب،به سه،دو و چهار نوع تقسیم می گردد،که هر کدام از آن دارای مصادیق زیادی است و هر یک حکم خاص خود را دارد؛

-همه نوع نوشیدنی ها پاک و حلال اند بجز مایعات نجس،متنجس،مضرّ به بدن انسان،مست کننده،شیر حیوانات حرام گوشت و نیز مخدرات همچون بنگ و حشیش وسیگار.

54-احکام خوردن و آشامیدن(3)

مکروهات غذا خوردن

1.در حال سیری غذا خوردن؛

2.پرخوری کردن؛

3.نگاه کردن به صورت و لقمه دیگران؛

4.غذا را داغ خوردن؛

5.فوت کردن به غذا؛

6.گذاشتن نان زیر ظرف غذا؛

7.در راه و یا در حال راه رفتن غذا خوردن؛

8.تکیه کردن به چیزی یا به دست چپ(در حال غذا خوردن)؛

9.دور انداختن میوه پیش از آنکه کاملاً آن را بخورد.

10.گوشت یا غذا را بالای نان قرار دادن و از آن به عنوان ظرف استفاده کردن.

مکروهات آب نوشیدن

1.با یک نفس نوشیدن یک لیوان آب؛

2.با دهان پُر،آب آشامیدن؛

3.آشامیدن آب بعد از غذای چرب.

ص:252

چکیده مطالب

-غذا خوردن دارای آدابی است و مراعات نمودن آداب غذا خوردن در مراعات مستحبات و مکروهات آن خلاصه می شود؛

-آب نوشیدن دارای آدابی است و مراعات نمودن آداب آب نوشیدن در مراعات مستحبات و مکروهات آن خلاصه می شود.

55-مَحرَم و نامحرم

عورت

عورت در لغت به معنای نقص و کمبودی است و در اصطلاح شرع به آن عضو از اعضای بدن انسان اطلاق می شود که نگاه کردن به آن حرام و پوشانیدن آن واجب است.

عورت مردعورت مرد عبارت است از زیر ناف تا انتهای زانوناف عورت نیست اما زانو عورت است

عورت زنعورت زن به سبب اختلاف اصناف،تفاوت پیدا می کندیعنی اگر زن قرار بگیرد در برابر:1همسرشزن در برابر همسرش هیج عورتی ندارد

\2مَحارِمش مانند پسر،پدر،پدربزرگعورت زن برای محارم او عبارت است از:پشت و شکم و از ناف تا انتهای زانوپس جایز است زن نزد محارم خویش سر و مو،سینه و پستانهایش را آشکار کند،مثل اینکه نزد آنان به نوزادش شیر بدهد

\3مرد بیگانهتمام بدن زن نزد مرد بیگانه عورت است به جز روی و پنجه دستان

\4زنان مؤمنهعورت زن در برابر زنان مسلمان مانند عورت مرد است در برابر مردان،یعنی از زیر ناف تا انتهای زانو

\5زنان کافره و فاجرهزن کافر در برابر زن مسلمان حکم مرد بیگانه را دارد،یعنی تنها می تواند روی و پنجه دستانش را آشکار کند

چکیده مطالب

-یکی از نعمت های الهی حس بینایی است و انسان باید از آن استفاده بهینه نماید و از استفاده کردن در راه حرام پرهیز نماید؛

-عورت در اصطلاح شرع به آن عضو از اعضای بدن انسان گفته می شود که نگاه کردن به آن حرام و پوشانیدن آن واجب است،که در مورد زن و مرد تفاوت دارد؛

-هیج یک از اعضای بدن شخص برای خود او و همسرش عورت محسوب نمی شود؛

-محرم کسی است که ازدواج و نکاح با او حرام است و محدودیتی که در نگاه به سایر افراد وجود دارد نسبت به آنها وجود ندارد و به دو گروه نسبی و سببی تقسیم می شود؛

-زن برادر و خواهر زن برای مرد و شوهرخواهر و برادر شوهر برای زن نامحرم هستند.

56-احکام ازدواج

همسر و شوهر شایسته

زن و شوهر شایسته مرد و زنی است که خصال زیر در آن دو جمع باشد:

شوهر شایسته1حسن معاشرت

2حسن تدبیر و سیاست

3دارای روحیه شاد،مزاح و ملاعبه

4صاحب غیرت

5قدرت بر مباشرت

6توانایی در امر ولادت

7کفایت یعنی با همسرش هم کف باشد

همسر شایسته1دیندار و خدا ترس و عفیف باشد

2اخلاق و آداب خوب داشته باشد

3خوبرو،یعنی صاحب چهره ی زیبا باشد

4زاینده،یعنی عقیم نباشد

5دوشیزه،یعنی باکره باشد نه ثیبه

6بیگانه،یعنی از خویشاوندان نباشد

7مطیع باشد،یعنی از شوهر خود اطاعت کند

8کم خرج و کم توقع باشد،پس نباید تجمل گرا باشد

9مهرش کمتر باشد

10صاحب نسب یعنی از خانواده ی شریف باشد

عقد ازدواج

عقد ازدواج دو شرط دارد:

1.ایجاب و قبول؛

2.حضور دو شاهد مرد و یا یک مرد و دو زن.

ایجاب و قبول باید دلالت بر زمان گذشته(ماضی)کند یا یکی معنای گذشته را داشته باشد و دیگری صیغه امر و به معنای مستقبل یا حال باشد،همچون:

«زَوَّجتُ و تَزَوَّجتُ»یا به فارسی:دادم و پذیرفتم؛

«با من ازدواج کن»و«با تو ازدواج کردم»؛

«با تو ازدواج می کنم»و«قبول کردم به عوض مهر به این مقدار».

چکیده مطالب

-ازدواج کردن سنت پیامر صلّی الله علیه و آله است،اما در موارد احتمال ارتکاب گناه،واجب می گردد؛

-فوائد ازدواج زیاد است از جمله:فرزند،ارضای شهوت،تدبیر خانه و آرامش خاطر،بسیاری خویشاوندان و مجاهدت نفس در قیام نمودن به حق خانواده؛

-زن و شوهر زمانی شایسته و ایدآل به حساب می آیند که دارای برخی صفات و خصال کمالیه باشند؛

-برخی از امور،وظایف شوهر شناخته می شود که بر او واجب است آنها را انجام بدهد؛

-ایجاب و قبول و حضور شاهدها از شروط عقد ازدواج است و صیغه عقد ازدواج باید به معنای گذشته دلالت کند و یا یکی به معنای گذشته و دیگری صیغه امر و به معنای مستقبل یا حال باشد.

57-احکام طلاق

تعریف طلاق

طلاق در لغت به معنای رها کردن و در اصطلاح شریعت عبارت است از رها کردن زن از قید نکاه شوهر.

اقسام طلاق

اقسام طلاقطلاق صریح1طلاق حسنطلاق حسن این است که شوهر زنش را در طُهری که نزدیکی نکرده است،طلاق بدهد و او را به حال خودش رها کند

2طلاق سنّتطلاق سنّت آن است که شوهر در هر طهری که نزدیکی نکرده باشد،یک بار طلاق می کند و در نوبت طلاق های اول و دوم رجعت (1)می کند و چون بار سوم طلاق کرد،باین (2)می شود و نمی تواند رجعت کند

3طلاق بدعتطلاق بدعت آن است که شوهر همسرش را در طهری که نزدیکی کرده است و یا در حالت حیض،طلاق بدهد

طلاق کنایهطلاق کنایه طلاقی است که شوهر لفظ«طلاق»را به زبان نمی آرد،بلکه عباراتی را به کار می برد که می شود فهمید هدف او چیست.مثلاً به همسرش می گوید:«تو یکی هستی»یا«عده ات را بشمار»یا«چهار سوی تو قبله»و مانند اینها،که برخی از این الفاظ و عبارات طلاق محسوب می شود بدون احتیاج به نیت و برخی دیگر وابسته به نیت است که در کتاب های فقهی مفصل بیان شده است

.

ص:264

چکیده مطالب

-در صورت ناسازگاری بین زوجین،خداوند برای آنان راه نجات را«طلاق»قرار داده است،اما باید توجه داشت که«طلاق»بدترین حلال ها نزد خداوند است و در موارد اضطراری و برای رفع حرج مشروع شده است؛

-طلاق یعنی رها کردن و در اصطلاح شریعت عبارت است از رها کردن زن از قید نکاه شوهر؛

-شروط طلاق برای طلاق دهنده سه چیز است:1)عقل؛2)بلوغ؛3)بیدار بودن.

-طلاق مست و مجبور واقع می شود و اگر طلاق در حالت حیض یا طهری که نزدیکی کرده است،انجام بگیرد،واقع می شود اما کراهت دارد؛

-طلاق یا«صریح»است و یا«کنایه»و طلاق صریح به سه قسم حسن،سنت و بدعت تقسیم می شود.

58-حضانت

سزاوارترین شخص بر حضانت

شایسته ترین فرد برای سرپرستی و پرورش کودک پس از جدایی زن و شوهر،مادر است،به این شرط که مرتده یا فاجره و یا بی امنیت و بد اخلاق نباشد.

پس از مادر افراد آتی شایستگی سرپرستی را دارند:

1مادر مادر4خواهر مادری7خاله مادری

2مادر پدر5خواهر پدری8خاله پدری

3خواهر پدری و مادری6خاله پدری و مادری9خویشاوندان پدری به شرطی که نامحرم نباشند نسبت به کودک دختر همچون پسر عمو

مکان حضانت

مکان سرپرستی کودک شهر و زادگاه زن و شوهر است اگر آنها مثل قبل در همان جا بوده و از همدیگر دور نشده باشند.و اگر چنانچه در اثر کوچ و انتقال،زن و شوهر از یکدیگر دور شده باشند،زن می تواند در همان شهرکه ازدواج کرده است کودک خود را سرپرستی کند،ولی نمی تواند کودک را از آن شهر خارج کرده و همراه خود به شهر دیگر و یا شهر خودش ببرد،مگر در دو حالت:

1.بین این شهر(شهری که زن در آن ازدواج کرده است)و شهر خودش(یا شهر دیگر)فاصله دور نباشد،به طوری که اگر پدرش به دیدار فرزندش برود،بتواند تا شب به شهر خود برگردد؛

2.عقد نکاح زن و شوهر در شهر دیگری برگزار شده باشد که منسوب به زن است.

ص:268

چکیده مطالب

-«حَضانت»اصطلاحاً یعنی سرپرستی کودک توسط کسی که سزاوار به آن است؛

-مسأله حضانت،معمولاً در مورد فرزند خردسال پیش می آید،اما گاهی به سرپرستی مطلق کودکان و یا افراد بالغ و کمهوش نیز حضانت اطلاق می گردد؛

-حضانت طفل شامل هم پرورش جسمی وی و فراهم آوردن امکانات لازم برای رشد او می شود و هم رشد روحی معنوی طفل را نیز در بر می گیرد؛

-شایسته ترین فرد برای سرپرستی کودک پس از جدایی زن و شوهر،مادر است؛

-اگر زن با کسی که نسبت به دختربچه اش نامحرم است ازدواج کند،حق سرپرستی از او ساقط می شود و نوبت به کسانی دیگر،مثل مادرِ مادر میرسد؛

-مکان سرپرستی کودک شهر و زادگاه زن و شوهر است و اگر در اثر کوچ،زن و شوهر از یکدیگر دور شده باشند،زن می تواند در همان شهرکه ازدواج کرده است کودک خود را سرپرستی کند.

59-بیع(خرید و فروش)

خیار

در صورتی که عیب و نقصان کالا ظاهر شود و یا خریدار کالا را بدون مشاهده خریده باشد،او صاحب اختیار است؛اگر خواست در طول سه روز بر می گرداند و اگر نخواست نگه می دارد.

لازم به ذکر است که پنهان کردن عیب کالا و نگفتن نقصان آن در زمان خرید و فروش،«غشّ»نام دارد و حرام است.

چکیده مطالب

-بیع در اصطلاح عبارت است از مبادله مال به مال با رضایت هر دو طرف،که عاقدین هستند،یعنی فروشنده و خریدار؛

-شرط بیع«ایجاب و قبول»است؛

-اگر ایجاب و قبول به لفظ آورده نشود،بلکه در معنا لحاظ گردد،اصطلاحاً به آن بیع معاطاتی گویند؛

-در صورتی که عیب و نقصان کالا ظاهر شود و یا خریدار کالا را ندیده و خریده باشد،مسأله خیار بیع پیش می آید؛

-بیع یا صحیح است یا فاسد،و بیع فاسد نیز تقسیم می شود به:بیع باطل،بیع زمان جاهلیت،بیع غرر و بیع موقوف.

60-ربا-إقاله-مرابحه-تولیه

استثنائات

اما خرید و فروش حیوان به گوشت و یا گوشت به حیوان،یا داد و ستد کشمش به انگور یا انگور به سرکه،و یا خرید و فروش گوشت گاو به گوشت گوسفند یا عکس آن در حالی که یکی کم و دیگری زیاد باشد،درست است و ربا محسوب نمی شود.

مرابحه و تولیه

چکیده مطالب

-ربا یعنی مورد خرید و فروش قرار دادن کالا با جنس خود همراه با تفاضل،بدین صورت که یکی کم و دیگری بیشتر باشد،مثل بیع طلا به طلا؛

-خرید و فروش حیوان به گوشت و بالعکس یا کشمش به انگور یا انگور به سرکه و بالعکس در حالی که یکی کم و دیگری زیاد باشد،درست است و ربا محسوب نمی شود؛

-إقاله نه تنها جایز است،بلکه ثواب هم دارد و آن عبارت است از برگرداندن داد و ستدی که انجام گرفته است با رضایت هر دو طرف و همراه با قیمت و کمّیت قبلی کالا؛

-مرابحه یعنی منتقل کردن کالایی که خریده بود،با قیمت(عوض)قبلی و با سود بیشتر به صاحب اولی اش؛

-تولیه یعنی منتقل کردن کالایی که خریده بود به صاحبش با همان قیمت(عوض)قبلی بدون سود بیشتر؛

-حکم مرابحه و تولیه جواز و صحت است به شرط اینکه هنگام بیع،قیمت آن(یعنی همان عوض)با پول و یا چیزهایی که اندازه اش معلوم است داد و ستد شده باشد.

منابع و مآخذ

در تهیه متن و محتوای نوشتار حاضر از مهم ترین کتب فقهی قدیم و جدید مذهب حنفی استفاده شده است که عبارتند از:

1.«الفتاوی الهندیة»معروف به«فتاوای عالمگیریه»تألیف:علامه شیخ نظام الدین؛

2.«مختصر القدوری»تألیف:ابوالحسین احمد بن محمد بغدادی حنفی؛

3.«مختصر الوقایة»تألیف:عبیدالله بن مسعود صدرالشریعه ثانی؛

4.«تحفة الفقهاء»تألیف:علاءالدین سمرقندی؛

5.«الاختیار-اختیار لتعلیل المختار»تألیف:عبدالله بن محمود بن مودود الموصلی الحنفی؛

6.«الفقه الحنفی فی ثوبه الجدید»تألیف:عبدالحمید محمود طهماز؛

7.«المفصل فی الفقه الحنفی-العبادات»تألیف:محمد ماجد عتر؛

8.«الفقه المیسّر-العبادات»تألیف:عبدالرئوف شفیق الرحمن ندوی،با مقدمه سیدابوالحسن علی ندوی؛

9.«توضیح المسائل حنفی»تألیف:مولوی عبدالواحد فقیری هروی.

ص:279