ص: 2

ص: 3

ص: 4

درک محضر خدا..........40

برای خطای دیگران..........41

استغفار عارفان..........43

سری از اسرار..........44

تنزیل حقایق..........45

بیتوته نزد خدا..........46

محدودیت در بیان واقعیات..........48

فصل دوم: دردها و درمانها..................................................51

داروی مشکلات..........53

سرآغاز مخالفت با خدا..........54

بزرگی گناه..........55

راهیابی به گناهان بزرگ..........56

پرهیز از فکر گناه..........59

راه بندان معنوی..........60

عذرخواهی علی بن یقطین..........61

دشواری جبران گناه..........63

مطهرین و توابین..........65

نفوذ شیطان..........67

بت شکنی..........68

ورود شیطان از راه عبادت..........69

ساده لوحی و فریب..........71

خدای برهان..........71

چشم بینا..........73

عاقبت به خیری..........74

ص: 6

ارزش عقل..........76

نگاه به دنیا..........77

زهد در دنیا..........78

صاحبان سرای آخرت..........81

برتری عقل..........82

بهای بهشت..........83

فصل سوم: آثار گناه ..................................................85

آثار وضعی گناه..........87

آثار گناه بر دل انسان..........88

زید بن موسی..........89

نقطه های سیاه گناه..........90

قساوت قلب..........91

اشک دل..........92

زیان های دنیوی گناه..........94

محو خوبی ها..........94

کارهای ناکرده!..........95

حفظ عزت مؤمن..........96

عزت نفس آیت الله بروجردی..........97

شیخ محمد تقی بافقی..........98

آیا خدا برای بنده اش کافی نیست؟!..........99

تنگنا و فراخی رزق..........101

تأمین شهریه طلاب..........103

قوت توکل..........104

توجه به خدا..........105

ص: 7

کاسته شدن عقل..........106

پرهیز از کدورتها..........106

خسارت سنگین قهر کردن..........107

ترور شخصیت..........109

خودپسندی..........110

اثر گناه بر قلب انسان..........111

اثر گناه در زندگی..........112

راه بندان گناه..........114

فصل چهارم: به سوی استغفار ..................................................117

عادت به استغفار..........119

جلوه های استغفار..........120

باورهای سست..........122

فرار به جلو..........123

ارکان استغفار ..........124

1.اقرار به گناه..........125

٢.جبران..........126

گستره بخشش خداوند..........127

وجوب فوری توبه..........128

تأخیر توبه..........129

توبه ابلیس!..........130

بهترین دعا..........131

ادب استغفار..........132

استغفار از عبادات..........134

ماه استغفار..........135

ص: 8

حدیث حاضر غایب..........137

مرز دنیا و آخرت..........139

اهل الله..........140

ندامت و اعتراف به گناه..........141

متهم کردن نفس..........142

ارزش آفرینی توبه..........143

شیطان سر راه اهل ایمان..........144

دعای مورچه..........145

خواسته خداوند..........146

رحمت حق بر گنهکاران..........147

ضمانت بهشت..........148

راه گشایی..........150

پیام دعاها..........150

در حفظ خدا..........152

غفلت از استغفار..........155

استغفار سحرگاهان..........155

فصل پنجم: در برابر گناه..................................................157

اقرار به گناه..........159

صدق دل..........160

استغفار صادقانه..........161

کوچک شمردن گناه..........162

قضاوت در باره گناه دیگران..........164

عظمت گناه..........165

بیان گناه..........165

ص: 9

توجیه گناه..........166

ابتهاج به گناه..........167

اصرار بر گناه..........168

لذت از گناه..........169

فکر گناه..........169

کنترل نفس..........171

شومی گناه..........172

کوتاه شدن عمر بر اثر گناه..........173

ترک بدی ها، یا انجام خوبیها؟..........174

سلب نعمت ها..........174

خروج از ذلت گناه..........175

اصرار بر گناه..........176

گناهکار نادم..........177

گناهی که به بهشت می برد!..........179

گناه پایدار..........180

بندگان برگزیده..........181

تبیین امام علیه السلام..........182

تکیه بر تقوا..........183

برخوردی بزرگوارانه..........184

رحمت برای ستمگران!..........185

گناه پوشی..........186

تمثال انسان در عرش خدا..........187

استغفار فرشتگان..........188

اظهار گناه..........189

ص: 10

فصل ششم: برکات استغفار..................................................191

رهایی از غل و زنجیر گناه..........193

کلید خزائن خدا..........193

سرچشمه مشکلات..........195

بالاترین عذاب..........196

اسباب گشایش..........198

فریاد ابلیس..........200

برون رفت از تنگناها..........201

نقش استغفار در روزی..........202

بوی خوش استغفار..........203

بوی تعفن دروغ..........204

دو دستور العمل ویژه..........207

استغفار در نامه اعمال..........207

شکستگی در استغفار..........208

فصل هفتم: جبران گناه..................................................209

1.کار نیک پس از گناه..........211

٢. دو رکعت نماز..........211

٣. تب کردن مؤمن..........212

4. بیماری..........213

5.بلا و گرفتاری..........214

ابتلائات اولیای الهی..........216

6. غم و اندوه..........217

7. حسن خلق..........218

8.غم زدایی از دیگران..........219

ص: 11

9. سجدۂ فراوان..........220

10. پرهیز از گناهان بزرگ..........220

11. تقوا..........221

12. حج و عمره..........221

13. دیدار برادران ایمانی..........222

14. احسان به پدر و مادر..........224

15. رنج مرگ..........225

16. خدمت در خانه شوهر و فرزندآوری..........226

17. ذکر فضائل امیر المؤمنین علیه السلام..........227

18. ذکر صلوات..........228

19. خدمت به خانواده..........230

20. تحصیل علم..........230

21. زیارت امام رضا علیه السلام..........231

22. استغفار برای مظلوم..........231

فهرست ها..................................................233

فهرست آیات..........235

فهرست روایات و دعاها..........238

فهرست منابع..........258

ص: 12

خالصانه»، بنابراین، برای کسی که از ورود به این در، پس از گشوده شدنش غفلت ورزد، چه عذر و بهانه ای خواهد بود؟

حقیقت توبه و استغفار نعمت بسیار بزرگی است که ما از آن غافل هستیم. اگر راه توبه و استغفار و عذرخواهی باز نبود، همه هلاک می شدیم. و این از الطاف بزرگ خدای متعال به بندگان خویش است که راه را برای جبران گناهان و خطاها باز گذاشته و با آغوش باز پذیرای معصیت کاران است.

همه عمر اگر بنده کند معصیتش

به یکی توبه ببخشد که غفور است و رحیم

بنده پیش از مراجعه به آیات و روایاتی که در باره توبه و استغفار است، گمان نمی کردم این موضوع این قدر با اهمیت و کاربردی و برای حل مشکلات فردی و اجتماعی این چنین تأثیر گذار و کارآمد باشد.

توبه و استغفار و عذرخواهی از نیازهای همیشگی و همگانی انسانهاست. از اول شخصیت عالم هستی، یعنی پیامبر گرامی اسلام، تا گنهکارترین انسانها نیازمند توبه و استغفارند، و حل بسیاری از معضلات فردی و اجتماعی در گرو آن است.

بر این اساس خود و دیگران را به تفکر و دقت بیشتر در این موضوع و بهره مندی از برکات فوق العاده آن سفارش می کنم که راه به سوی خدای تعالی منحصر در توبه و استغفار و جبران گذشته است.

نا امید از در رحمت به کجا باید رفت

یا رب از هر چه خطا رفت هزار استغفار

ص: 14

مباحثی که در این مجموعه گرد آمده است، گفتارهایی است که در محفلی دوستانه مطرح شده و پس از تدوین و ویرایش در هفت فصل به خوانندگان عزیز تقدیم می گردد.

در همین جا لازم می دانم از همه عزیزانی که در آماده سازی و نشر این مجموعه تلاش کردند، به ویژه از برادر عزیزم جناب آقای اسدی و همچنین از انتشارات طوبای محبت صمیمانه تشکر کنم.

امید آنکه این مباحث راهی به سوی خداوند بگشاید و دلی را سرشار از لطف الهی بنماید!

تابستان 1396/ قم مقدس

حبیب الله فرحزاد

ص: 15

ص: 16

ص: 18

این است که پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم در محضر خدا به طور دائم استغفار می کند و استغفار پیغمبر ما از همه انبیا و اولیای خدا بیشتر بوده است. آن حضرت در سحرگاهان به استغفار می پرداخت. امام صادق علیه السلام فرمودند:

استغفر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فی وتره سبعین مرة؛(1)

پیامبر خدا، در نماز وترش هفتاد بار استغفار می کرد.

بامداد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم نیز با توبه و استغفار آغاز می شد. امام رضا علیه السلام فرمودند:

کان رسول الله صلی الله علیه و آله یستغفر الله غداة کل یوم سبعین مرة، ویتوب إلی الله سبعین مرة؛(2) پیامبر خدا هر روز صبح، هفتاد بار استغفار می کرد و هفتاد بار به درگاه خدا توبه مینمود.

اصحاب گفتند : یا رسول الله ، این چگونه می شود؟ فرمودند:

أما حیاتی فإن الله عز و جل یقول و ما کان الله لیعذبهم و أنت فیهم و أما مفارقتی إیاکم فإن أعمالکم تعرض علی کل یوم فما کان من حسن استزدت الله لکم وما کان من قبیح استغفرت الله لکم؛ اما خیر زندگانی و حیات من برای شما آن است که خداوند عز و جل می فرماید: ««وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ؛(1) خداوند امت تو را عذاب نمی کند، در حالی که تو در میان ایشان باشی.» و اما در هنگام جدایی من از شما، همانا اعمال شما همه روزه بر من عرضه می شود؛ پس هر آنچه خوب باشد، من افزونی آن را از خداوند می خواهم. و آنچه از اعمال شما که زشت و

نارواست، از خداوند برایتان طلب بخشایش و مغفرت مینمایم.

کار خوب و صله رحم و عبادت خیلی خوب است. از این خوب تر این است که دل پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام شاد شود. یک پدر وقتی ببیند فرزندش خودش نماز می خواند و کار خیر انجام می دهد، چقدر خوشحال می شود. بزرگ ترها خصوصا پیغمبر از کارهای خوب ما خیلی خوشحال می شوند. گناه هم خیلی بد است. بدتر از آن این است که آنها خیلی ناراحت می شوند.

عذرخواهی و شفاعت می کند. پیغمبر این قدر دلسوز و مهربان است. خداوند در وصف قیامت می فرماید:

«وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسَانُ وَأَنَّی لَهُ الذِّکْرَی»؛(1) و در آن روز جهنم را حاضر می کنند؛ (آری) در آن روز انسان متذکر می شود؛ اما این تذکر چه سودی برای او دارد؟!

«مجمع البیان» به نقل از ابو سعید خدری می گوید: چون این آیه نازل شد، رخسار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم دگرگون شد و چنان منقلب گشت که یارانش از دیدن حال او نگران شدند. عده ای از آنان نزد علی بن ابی طالب علیه السلام رفتند و گفتند: ای علی، برای پیامبر خدا، اتفاقی افتاده است.

علی علیه السلام پیامبر را از پشت سرش در آغوش گرفت و میان دو شانه اش را بوسید و گفت: پدر و مادرم به فدایت، ای پیامبر خدا! امروز چه رخ داده است؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «جبرئیل علیه السلام نزدم آمد و این آیه را برایم خواند. «وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ ؛ و آن روز، جهنم را بیاورند».

علی علیه السلام گفت: گفتم: چگونه آن را می آورند؟ فرمود: «یجیء بها سبعون ألف ملک یقودونها بسبعین ألف زمام، فتشرد شردة لو ترکت لأحرقت أهل الجمع؛ هفتاد هزار فرشته آن را می آورند و با هفتاد هزار افسار، آن را می کشند و آن، چنان می گریزد که اگر رها شود، همه اهل محشر را می سوزاند.»

بعد فرمودند: من معترض جهنم می شوم و او می گوید: «مالی ولک یا محمد فقد حرم الله لحمک علی؛ مرا با تو کاری نیست ای محمد؛ زیرا خداوند، گوشت تو را بر من حرام ساخته است».

ص: 23

بعد فرمودند: «فلا یبقی أحد إلا قال: نفسی نفسی! وإن محمدا یقول: رب، امتی امتی؛(1)پس در آن روز، هرکس به فکر نجات خویش است؛ ولی تنها محمد می گوید: پروردگارا، امتم، امتم »

پیامبر روز قیامت هم برای امت خویش عذرخواهی می کند. می گوید: خدایا، امتم را دریاب! معلوم می شود این استغفار تا برزخ و قیامت ادامه دارد. تا همه را به بهشت نبرد راضی نمی شود. خداوند وعده بزرگی به پیامبرش داده و فرموده است:

وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی؛(2) و به زودی پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی!

این وعده ای نا محدود است. باید کاری کنیم تا از امت آن رسول گرامی محسوب شویم و مشمول شفاعت آن حضرت قرار گیریم.

إنی رجل ذرب اللسان، و إن عامة ذلک علی أهلی؛ای پیامبر خدا، من مردی تند زبانم و بیشتر هم با خانواده ام چنین ام.» حضرت فرمودند: «فأین أنت من الاستغفار؛ پس آمرزش خواهی ات کجا رفته است؟» بعد فرمودند:

إنی لأستغفر الله فی الیوم أو قال فی الیوم واللیلة مئة مرة؛(1) من خود، در روز (یا فرمود: در شبانه روز) صد بار از خداوند، آمرزش می طلبم.

عذرخواهی کن. آدم ممکن است اشتباه کند، نسبت به خودش، نسبت به دیگران، ولی باید جبران کند.

یستَغفِرُون؛(1)(ای محمد!) تاتو در میان آنان هستی، خدا عذابشان نمی کند و تا زمانی که آمرزش می طلبند، خدا عذابشان نمی کند.(2)

یعنی اگر عصبانیت و لغزش هایی داری، عذرخواهی کن. اگر واقعا انسان در مقابل خدا دست بالا بکند و عذرخواهی کند، خدا می بخشد.

کسی که خود را در محضر خدا بداند، کوچک ترین حرکتش را زیر زره بین و نورافکن می بیند. برای ذرات ریز هم استغفر الله می گوید.

می گوید: در مقابل عظمت خدا این قربانی قلیل است. کسی مثل امام حسین علیه السلام که یک موی خواهرش با هیچ چیزی در این عالم برابری نمی کند، حاضر شد به دست بدترین خلق اسیر شود. همه هستی اش را داده است، باز هم می گوید کم است. یعنی ما کاری نکرده ایم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که زمان ارتحال فاطمه سلام الله فرا رسید، گریست. امیر مؤمنان علیه السلام به وی گفت: «یا سیدتی ما یبکیک؛ بانوی من، چرا گریه می کنی؟» پاسخ داد: «أبکی لما تلقی بعدی؛ برای آنچه پس از من خواهی دید، می گریم». امیر المومنین علیه السلام فرمود:

لا تبکی، فوالله إن ذلک لصغیر عندی فی ذات الله؛(1) گریه مکن،به خدا سوگند، در راه خدا، این رنجها در نزد من کوچک است.

یعنی بلاهایی که برای خدا می کشیم، در راه خدا کوچک است. از همه چیزش گذشته است، ولی باز می گوید کوچک است.

گرفتم آن که نگیری مرا به هیچ گناهی

گناه مرا بس که با وجود تو هستم

حافظ هم می فرماید:

روی بنما و وجود خودم از یاد ببر

خرمن سوختگان را همه گو باد ببر

یعنی اگر یک ولی خدا یک ذره حس می کند که در مقابل خدا یک نمودی دارد، یک تعینی دارد، با این گونه به ذهن مردم خطور کند، استغفار می کند. می گوید: کاش من نبودم. با وجود خدا اگر احساس وجودی در خود می کردند، استغفار می کردند. اینها قصور است، نه تقصیر.

خداوند به اهل بیت علیهم السلام چیزهایی عطا کرده است که در عالم به احدی نداده است.

آتاکم الله ما لم یؤت أحداً من العالمین؛(1) خدا، آنچه را به شما داده،به هیچ یک از جهانیان نداده است.

پیغمبر و امامان علیهم السلام الطاف خدا را می دیدند و مشاهده می کردند که خداوند به آنان چیزهایی داده است که به احدی در عالم نداده است. و در برابر این نعمت ها سر عجز و استغفار فرود می آوردند.

ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛(2) این فضل خداست، آن را به هرکه بخواهد عطا می کند و خدا دارای فضل بسیار است.

عجز انسان موجب می شود از این که توان قدردانی ندارد، استغفار و معذرت خواهی کند.

نمی شود؟ این عجز منشأ استغفار است؛ عجز در برابر نعمتهایی که قابل شمارش و تصور نیست.

وَآتَاکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ؛(1) و از هر چه از او خواستید به شما عطا کرد، و اگر نعمت خدا را شماره کنید، نمی توانید آن را به شماره در آورید.قطعا انسان ستم پیشه ناسپاس است.

آیا می توانیم فقط شکر همین نعمت ولایت را که خدا به ما داده است به جا بیاوریم؟ اگر وهابی یا کافر و یهودی بودیم چه میشد؟ آیا اگر ما در کشور کمونیستی بودیم، مثل آنها نبودیم؟

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ؛(2)ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمت ها) رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما به اینها راه نمی یافتیم.

البته ما دشمن اهل بیت را لعن می کنیم، از آنان تبری هم می جوییم، ولی از دید خدایی آنها هم خلق خدا هستند. نمی توان ملامت کرد. امام صادق علیه السلام فرمودند:

لؤ علم الناس کیف خلق الله تبارک و تعالی هذا الخلق لم یلم أحد أحداً؛(3) اگر مردم می دانستند که خدای تبارک و تعالی این مخلوق را چگونه آفریده است، هیچ کس دیگری را سرزنش نمی کرد.

ص: 33

خدا هر کاری انجام میدهد قشنگ است. و هر کاری هم بخواهد می کند. اینجا جایی است که هم خوف بالا می رود، هم عجز و استغفار در مقابل خدا، و هم شکر دارد که ما آنگونه نشدیم.

وعزتک وجلالک، ما أردت بمعصیتی مخالفتک، وما عصیتک إذ عصیتک وأنا بک شاک، ولا بنکالک جاهل، ولا لعقوبتک متعرض، ولکن سولت لی نفسی وأعاننی علی ذلک سترک؛ به عزت و جلالت سوگند که قصدم از گناه کردن، مخالفت با تو نبود. و آن گاه که نافرمانیات کردم، در باره تو شک نداشتم و از کیفر و عذاب تو بی خبر نبودم و نخواستم خود را در معرض عقوبت تو قرار دهم، بلکه نفس من گناهان را در نظرم آراست و پرده پوشی تو هم در این راه به کمکم آمد.

فالآن من عذابک من یستنقذنی؟! وبحبل من أعتصم إن قطعت حبلک عنی؟! فواښوأتاه غداً من الوقوف بین یدیک، إذا قیل للمخفین: جوزوا، وللمثقلین: حطوا، أمع المخفین أجوز، أم مع المثقلین أځط؟! ویلی؛ کلما طال عمری کثرت خطایای ولم أتب، أما آن لی أن أستحیی من ربی؛ اینکه کیست که مرا از عذاب تو برهاند؟! اگر ریسمان تو از دستم جدا شود، به ریسمان چه کسی چنگ زنم؟! ای وای از فردا که در برابر تو بایستم. آن گاه که به سبکباران گفته شود: بگذرید و به گرانباران گفته شود: بایستید، آیا با سبکباران خواهم گذشت، یا با گرانباران خواهم ایستاد؟! وای بر من! هرچه بر عمرم افزوده شد، گناهانم فزون تر گشت و توبه نکردم. آیا وقت آن نرسیده است که از پروردگارم شرم کنم؟

حضرت سپس گریست و شروع به خواندن این ابیات کرد:

أتحرقنی بالنار یا غایة المنی؟!

فأین رجائی؟! ثم أین محبتی؟؟

أتیت بأعمال قباح رزیة

وما فی الوری خلق جنی کجنایتی!

ای غایت آرزوها! آیا مرا به آتش میسوزانی؟ پس امید من و

ص: 35

محبت من [به تو] چه میشود؟

من اعمال زشت و پستی آورده ام، در میان مردمان، گنهکاری چون من یافت نمی شود.

دوباره گریست و گفت:

سبحانک تعصی کأنک لا تری، وتحلم کأنک لم تعص، تتودد إلی خلقک بحسن الصنیع کأن بک الحاجة إلیهم، وأنت یا سیدی الغنی عنهم، ثم خر إلی الأرض ساجداً؛سبحانک! چنان از تو نافرمانی می شود که انگار دیده نمی شوی و چنان بردباری نشان میدهی که گویی نافرمانی نمیشوی. با نیکوکاری به بندگانت، اظهار دوستی و محبت می کنی چندان که گویی تو به آنان نیاز داری، در حالی که تو، ای آقای من! از آنان بی نیازی.

حضرت سپس به سجده افتاد. طاووس می گوید: به حضرت نزدیک شدم و سرش را بلند کردم و روی زانوهایم گذاشتم و چندان گریستم که اشکهایم روی گونه اش سرازیر شد.

حضرت برخاست و نشست و فرمود: «من الذی أشغلنی عن ذکر ربی؛ این کیست که مرا از یاد پروردگارم باز داشته است؟» عرض کردم: یا ابن رسول الله! من طاووس هستم. این جزع و فزع برای چیست؟ ما گنهکاران و نافرمانان باید چنین کارهایی بکنیم، نه شما که پدرت حسین بن علی، مادرت فاطمه زهراء و جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است!

حضرت رو به من کرد و فرمود:

هیهات هیهات یا طاووس، دع عنی حدیث أبی وامی وجدی،

ص: 36

خلق الله الجنة لمن أطاعه وأحسن ولو کان عبدا حبشیا، وخلق النار لمن عصاه ولو کان ولداً قرشیاً؛ هیهات هیهات، ای

طاووس! سخن از پدر و مادر و جدم برای من مگو. خداوند بهشت را برای کسی آفریده که اطاعتش کند و کار نیک انجام دهد، هرچند غلامی حبشی باشد. و دوزخ را برای کسی خلق کرده که او را نافرمانی کند، هرچند آقا زاده ای قرشی باشد. بعد فرمودند: مگر نشنیده ای که خدای متعال می فرماید:

فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلَا أَنْسَابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَلَا یَتَسَاءَلُونَ؛(1) آن گاه که در صور دمیده شود، آن روز میانشان نسبت خویشاوندی نباشد و از حال یکدیگر نپرسند.

والله، لا ینفعک غداً إلا تقدمة تقدمها من عمل صالح؛(2) به خدا قسم که فردای قیامت هیچ چیز به کار تو نیاید، مگر کار

شایسته ای که پیشاپیش میفرستی.

با این که امام معصوم است؛ ولی چون بندگان جنایت می کنند، ایشان خجالت می کشند و استغفار می کنند.

اگر شکر نعمت را به جا نیاوردی، مثل این است که گناهی کرده ای که بخشوده نشده است. پیغمبر می فرماید: ما نمی توانیم شکر این همه نعمت را به جا بیاوریم، پس استغفار می کنیم. امام سجاد علیه السلام عرضه می دارد:

إلهی قصرت الألسن عن بلوغ ثنائک کما یلیق بجلالک وانحسرت الأبصار دون النظر إلی سبحات وجهک ولم تجعل للخلق طریقا إلی معرفیک إلا بالعجز عن معرفتک؛(1) خدای من! زبان ها از رسیدن به ستایش تو آن گونه که شایسته جلال توست ناتوان اند، و دیده ها از نگریستن به سیمای پاکت درمانده اند، و برای مردم راهی به سوی شناخت خود ننهادی، مگر راه عجز از شناختت.

چه وقت ما می توانیم خدا را بشناسیم؟ وقتی عجز خود را درک کردیم. یکی از راههای رسیدن به توحید و معرفت و به شکر و به استغفار واقعی عجز است؛ یعنی بیچاره به معنای واقعی. استغفار واقعی، درک عجز است.

می نشسته است. غباری که فضای عالم دنیا را آلوده می سازد.

جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی

غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد

از آن عوالم بالا به عالم پایین آمده ایم. غبارهایی در این عالم پیدا شده است. از این غبارها توبه و استغفار می کنیم.

عالم دنیا و عالم ماده دورترین عوالم است. به فرمایش امیر المؤمنین علیه السلام تنها عالمی که در آن معصیت و گناه می شود عالم دنیاست. فرمودند:

من هوان الدنیا علی الله أنه لا یعصی إلا فیها ولا ینال ما عنده إلا بترکها؛(1) از خواری و بی مقداری دنیا در نزد خداست که او، جز در دنیا نافرمانی نمیشود و جز با ترک آن، به آنچه نزد خداست، (از بهشت و نعمتهای ابدی) نمی توان رسید.

خیلی عجیب است. در عالم برزخ و عالم ملکوت، گناه و معصیت معنا ندارد. قتل و جنایت و فساد همه مربوط به عالم دنیا و ماده است. اصلا کلمه دنیا یعنی پست. حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

سمیت الدنیا دنیا لأنها أدنی من کل شیء؛(2) دنیا را دنیا نامیده اند،چون فرومایه تر از هر چیزی است.

فرمودند: کسی به خدا نمی رسد، جز این که به دنیا پشت کند. محال است کسی به برکات و رحمت و قرب خداوند دست یابد، مگر این که پشت به دنیا کند. از این رو خداوند بر همه انبیا و اولیای خود شرط کرده است که زهد در دنیا داشته باشند.

ص: 39

شاید یک بخش استغفار این است که در این عالم طبیعت و ماده که در قفس تن و بدن و مادیات هستیم. اهل بیت علیهم السلام چون خدا را می بینند، در این عالم هر کاری می کنند، از خوردن و خوابیدن، پا دراز کردن و آن را دون شأن خدا می دانند. چون خود را در محضر او می بینند، پیوسته استغفار می کنند و در محضر خدا اظهار شرمندگی می کنند. وقتی بزرگی او و کوچکی خود را ببینیم اگر یک ذره فکرمان به طرف دیگر متمایل بشود، احساس شرم می کنیم.

می کرد و بیهوش میشد.

درک حضور خدا، انسان را به عذرخواهی و استغفار می اندازد. شاید این که پیغمبر از همه بیشتر استغفار می کرده، به خاطر این است که حضور خدا را از همه بیشتر درک می کرده است.

قلب وقتی سیاه است، هزارها لکه هم روی آن بیفتد نشان نمی دهد، اما هرچه شفاف تر و سفیدتر و براق تر باشد، نمایان تر نشان می دهد.

مرحوم آقای دولابی می فرمود: پیامبر آن قدر لطافتش بالا بوده که وقتی دست مبارکشان را تکان می دادند، به قدری آرام تکان می دادند که فضا آزرده نشود.

این فضایی که ما نمی بینیم، مملو از فرشته هاست. حداقل ده پانزده فرشته مأمور انسان است. پیغمبر ما می بیند. فضا را پر از محضر حق می بیند. این است که ریزترین چیزها، چه از خودش، چه از مردم را نشان می دهد.

بوی آن را احساس می کنند.

هرکس که به ما منتسب است، اگر تخلفی کند، ما هم شرمنده می شویم. رفیق شما باشد، یا فرزند و کس و کار شما، یا هم وطن شما. اگر یک ایرانی مثلا در مکه یا مدینه بی ادبی کند، همه ایرانی ها خجالت می کشند. چون هم وطن ماست. اصلا وقتی یک انسان خلاف می کند، آدم شرمنده می شود. هر کس باشد، و به هر شکلی.

امت پیغمبر به او منتسب هستند. به یک معنا همه انسانها امت پیغمبر هستند. حتی غیر مسلمان و کافر. چون خداوند می فرماید:

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ؛(1) و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم.

ما تو را برای همه انسانها، از اولین تا آخرین فرستادیم. بنابراین، اگر پیغمبر از همه بیشتر استغفار می کرده است، به خاطر این است که بار تمام خلقت روی دوش پیغمبر است. هر موجودی در عالم که تخلف می کند، پیغمبر شرمنده می شود.

از این رو در شب معراج به خدای متعال عرض کرد: حساب امت مرا به دست خود من بده تا نزد دیگر امت ها مفتضح نشوند. خدای مهربان چقدر لطف دارد. فرمود:

یا محمد بل أنا أحاسبهم فإن کان منهم زلة سترتها عنک لئلا تفتضح عندک؛(2) ای محمد، بلکه من حسابشان را می رسم و اگر

ص: 42

گناهی از آنها سر زده از تو پوشیده می دارم که پیش تو نیز رسوا نشوند.

کاری می کنم که تو هم خجالت نکشی. مرحوم آقای دولابی می فرمود: خدا از این بالاتر می گوید.

اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا؛(1) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خود حسابگر خویش باشی!

خدا میخواهد بگوید: من هم نگاه نمی کنم، خودت بگو خدا به تو چه داده و تو چه کرده ای؟ همه چیز به تو داده است و تو تا توانسته ای غفلت کرده ای. خودت به حساب خودت برس.

در هر صورت یک بخش توبه و استغفارها برای دیگران است.

پایان می برد، سه بار استغفار و طلب آمرزش می کرد و می گفت: «اللهم أنت السلام و منک السلام تبارکت ذا الجلال و الإکرام؛(1) خدایا! تو سلام هستی و سلام، از توست. مبارکی، ای شکوهمند گرامی!»

آنان اعمال خودشان را در مقابل بزرگی خدا خیلی ناچیز و کوچک و پایین میدیدند. این هم یک بخش از توبه و استغفار پیامبر و اهل بیت علیهم السلام است.

الناس علی قدر عقولهم؛(1)پیامبر خدا هیچ گاه به اندازه ژرفای خرد خود، با بندگان سخن نگفت.پیامبر خدا فرمود: «ما جماعت پیامبران، دستور داریم که با مردم، به فراخور فهم و خردهایشان سخن بگوییم».

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم تا هیچ وقت مطابق عقل خودش صحبت نکرد. ما فقط گفتار و رفتار او را می بینیم. گفتارش الحمدلله است و استغفرالله و رفتارش هم مدارا کردن با خلق. اما دلش چه می بیند ما نمی فهمیم.

آنچه می گویم به قدر فهم توست

مردم اندر حسرت فهم درست

بنابراین، «الحقیقة أحوالی» یک رمز است. استغفار آنها یک واقعیاتی است که به قلب آنها وارد می شود که ما اصلا سر در نمی آوریم. سری است که در درون آنهاست. او چه می بیند که دائم الاستغفار است نمی دانیم. چه می بیند که بیشتر سکوت و استغفار می کند، برای ما معلوم نیست.

می دهد. هر چه از اصلش جدا می شود، طراوت و تازگی اش کم می شود.

امام صادق علیه السلام فرمودند: موسی بن عمران علیه السلام گفت: «یار رب، أی الأعمال أفضل عندک؛ پروردگارا! کدام یک از اعمال، نزدت برتر است؟» خداوند فرمود:

حب الأطفال؛ إنی قطرتهم علی توحیدی، فإن أمتهم أدخلتهم برحمتی جنتی؛(1) دوست داشتن کودکان؛ چون آنان را بر توحید خود سرشته ام و چون آنان را بمیرانم، به رحمت خویش، آنان را به بهشت خود وارد می کنم.

بچه ها توحید محض هستند. چرا در روایت آمده است که اگر می خواهید بوی بهشت را استشمام کنید، بچه ها را ببویید. بچه ای که تازه به دنیا آمده است، مثل سیبی است که تازه از درخت چیده شده است. بوی بهشت می دهد. هر چه به این دنیا بیاید، طراوتش کم می شود. هر چه که در عالم ماده رشد می کند، روحانیتش کم می شود.

می گوید: آن کلامی که بر قلب پیامبر می آید، تا به زبان بیاد و به گوش ما برسد، خیلی تنزل پیدا می کند.

اگر به نوزادی شیر غلیظ گاو بدهی، تحمل آن را ندارد. آن قدر باید آن را رقیق کنی تا ثقل معده نکند. معارف و معانی را این قدر رقیق و آبکی کرده اند که ما بتوانیم هضم کنیم.

برایش مفهوم ندارد. پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

أبیت عند ربی یطعمنی ویسقینی؛(1) من شب تابه صبح نزد پروردگارم هستم. هم به من طعام میدهد و هم مرا سیراب می کند.

«اَبیت» یعنی گذراندن شب، شب را سپری کردن. در روایات هم آمده است اگر کسی در مشهد رضوی و کربلا بیتوته کند، مانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده باشد. نه این که برود و تا صبح عبادت کند، بلکه یعنی در جوار امام باشد. بیتوته به معنای عبادت نیست، به معنای گذراندن شب است.

پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: من شب تا صبح نزد پروردگارم هستم. هم به من طعام می دهد و هم من را سیراب می کند. این چه شراب و طعامی است که ما نمی بینیم.

یک موقعی مرحوم آقای دولابی می فرمود: مداحی می گفت: حضرت علی علیه السلام خیلی مظلوم بوده، در طول عمرش گندم نخورده و فقط نان جو بوده است. آقای دولابی می گفت: من تعجب کردم که اینها را هم چه جور خورده است. یعنی باید از این طرف قضیه تعجب کرد. من تعجب کردم کسی که در برابر خداست، همینها را هم چه جور خورده است.

کار پاکان را قیاس از خود نگیر

گر چه باشد در نوشتن شیر شیر

ما هم استغفار می کنیم، ولی استغفار پیغمبر و امام با هیچ کدام از این استغفارهای ما شباهت ندارد. مرحوم آیت الله بهاء الدینی می فرمودند: ما

ص: 47

درس یکی از اساتید می رفتیم. استاد از روی عبارت می خواند و معنا می کرد. یک بار گیر افتاد. گفت: من اینجا را فراموش کردم. ما هم بچه بودیم. گفتیم: ما هم نمی فهمیم. گفت: نفهمی شما با نفهمی من خیلی فرق می کند. فکر نکنید الآن ما هم ردیف هم شدیم.

وقتی پیغمبر می گوید: استغفر الله. میلیاردها با استغفار ما فاصله دارد.

امام صادق علیه السلام فرمودند: روزی نزد علی بن الحسین (زین العابدین)علیه السلام از «تقیه» یاد کردم. فرمود:

والله لو علم أبو ذر ما فی قلب سلمان لقتله و لقد آخی رسول الله ص بینهما فما ظنکم

بسائر الخلق إن علم العلماء صعب مستصعب لا یحتمله إلا نبی مرسل أو ملک مقرب أو عبد مؤمن امتحن الله قلبه للإیمان؛ سوگند به خدا، اگر ابوذر از آنچه در دل سلمان بود، آگاهی داشت، او را میکشت! در صورتی که پیغمبر از میان آن دو برادری برقرار کرد. پس در باره مردم دیگر چه گمان دارید؟ همانا علم علماصعب و مستصعب است، جز پیغمبر مرسل یا فرشته مقرب یا بندۂ مؤمنی که خدا دلش را به ایمان آزموده، طاقت تحمل آن را ندارد.

سپس فرمود:

و إنما صار سلمان من العلماء لأنه امرؤ منا أهل البیت فلذلک نسبته إلی العلماء؛ و سلمان به این خاطر از جمله علما شد که مردی از ما خانواده است؛ از این رو او را در ردیف علما آوردم. کسانی که در مراتب معرفت فاصله دارند، نمی توانند یکدیگر را درک و تحمل کنند.

امام سجاد علیه السلام فرمودند: من از علم خودم، آن گوهرهای ارزشمندش را پنهان می کنم. که اگر بگویم، مردم به فتنه می افتند. یعنی چیزی که ما می گوییم خیلی تنزل داده ایم.

ص: 49

ص: 50

ص: 52

منشأ همه دردها گناهان است و درمان همه دردها استغفار است. شما نسخه ای دارید که همه بیماری ها را درمان می کند. کلیدی که همه درها را باز می کند. بعضی از کلیدها شاه کلید است، می تواند هر در بسته ای را باز کند. در امور معنوی چنین شاه کلیدی داریم.

ریشه تمام دردها و رنج ها و افسردگی ها و عذاب ها و ناراحتی ها و اختلاف ها و دوری ها و خرابی ها و فتنه ها و فسادها و ظلم ها گناه است. و درمان همه این دردها استغفار. واقعاً حدیث جامع و کاملی است.

استغفار درمان مشکلات برای همه هست، حتی انبیا و پیغمبر بزرگ اسلام. این است که آن حضرت دائم الاستغفار بوده اند. این عذرخواهی نباید از زبان ما بیفتد. اگر بهترین نمازها و عباداتها را هم انجام می دهی، بهترین کارهای خیر را هم انجام می دهی، باز بگو: استغفرالله.

عابدان از گناه توبه کنند

عارفان از عبادت استغفار

عَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی؛(1) آدم پروردگارش را نافرمانی کرد، و از پاداش او محروم شد!

پیغمبر ما می فرماید:

لؤ عصیت لهویت؛(2) اگر من معصیت کنم، سرنگون خواهم شد.

خدا با کسی تعارف ندارد. گناه اثر وضعی دارد. غفلت از خدا و نافرمانی خدا از سوی هرکس باشد، اثر خودش را دارد. هیچ وقت نباید گناه را کوچک شمرد. چون منشأ همه سختی ها و بلاهاست.

عصیت؛(1) ای ابوذر! به کوچکی گناه نگاه نکن؛ بلکه به بزرگی کسی نگاه کن که از او نافرمانی کرده ای.

گناه به یک معنا، کوچک و بزرگش بزرگ است. مواظب باشیم در دنیا آبرو و مال کسی را نبریم، دل کسی را نشکنیم، زخم زبانی نزنیم. اگر ناخواسته پیش آمد انسان توبه و استغفار می کند. نا امید نباشید. ولی مواظب باشید. پیشگیری خیلی بالاتر است از این که انسان خودش را آلوده کند، بعد توبه کند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

من قارف ذنباً فارقه عقل لا یرجع إلیه أبداً؛(2) هرکس گناهی را مرتکب شود، عقلی از او جدا شود که دیگر هرگز به او باز نگردد.

مثل آن نیست که گناه نکرده است. یک لکه ای به او خورده است. توبه هم می کند، خدا هم گناه او را تبدیل به حسنه می کند، ولی با کسی که گناه نکرده است فرق می کند.

الصغائر من الذنوب طرق إلی الکبائر؛(1) گناهان کوچک راههایی به سوی گناهان بزرگ اند.

کسی را می شناختم که متأهل بود و همسر و فرزند داشت. در یک شهرستان زندگی می کرد. متأسفانه با دختری یک ارتباط تلفنی شروع شد. این تلفن باعث شد صدای طرف، او را مجذوب کند. خلاصه روابطی بینشان ایجاد می شود. آن دختر هم با مادرش زندگی می کرد. وقتی مادرش از خانه بیرون می رفت، آن دو با هم خلوت می کردند.

یک بار مادر سرزده وارد خانه می شود و همه چیز لو می رود. آن پسر آن مادر را خفه می کند. دختر شیون می کند که مادر مرا کشتی. پسر حمله می کند و دختر را هم می کشد.

یک ارتباط کوچک با نامحرم، به چند جنایت بزرگ و دو کشته منجر می شود. گناه کوچک راه را برای گناه بزرگ باز می کند. این است که انبیا و اولیا بی نهایت به خدا پناه می بردند. حضرت یوسف می گوید:

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ؛(2)و من نفس خود را تبرئه نمی کنم، چرا که نفس قطعا به بدی امر می کند، مگر کسی را که خدا رحم کند؛ زیرا

پروردگار من آمرزنده مهربان است.

با این که از خطر زلیخا رد شده است، باز می گوید: من خودم را تبرئه نمی کنم. خیلی جالب است. کسی که گناه هم نکرده و پاک است می گوید:

ص: 57

«مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی» یعنی من خودم را تبرئه نمی کنم. این نفس جنایتکار اینجا هست. فعلا خدا بر آن سرپوش گذاشته است. اگر رحم خدا نباشد، فوران می کند. مثل آتشفشان است.

مرحوم آیت الله بهاء الدینی مکرر می فرمودند: نفوس ما نفوس آتشفشانی است. منتها خدا درش را بسته است. اگر خدا حفظ نکند، نفس پیرمرد نود ساله هم فوران می کند.

بلاخره او را اعدام کردند. از کجا شروع شد؟ از یک تلفن، از یک پیامک. به همین دلیل است که خدا می گوید نگاه نکن. خدا ما را می شناسد. می گوید: این راه را نرو. این مسیر لغزنده است. چند تابلو در جاده می زنند، که پیچ خطرناک است، سرعت را کم کن، آنجا دیگر نمی شود کنترل کرد. قرآن نمی گوید: زنا نکنید. می گوید: «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا؛(1) به زنا نزدیک نشوید.» امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

إذا أبصرت العین الشهوة عمی القلب عن العاقبة؛(2) آن گاه که چشم، صحنه های شهوت آلود ببیند، دل از دیدن پایان کارها، نابینا می گردد.

این هشدار بزرگی است که هیچ وقت گناه را کوچک نشمارید. هیچ وقت گناه را دست کم نگیرید. این فیلم را نبینید. این شبکه اینترنت را نگاه نکنید. همه این گناهکاران از روز اول اراذل و اوباش نبودند. از روز اول گناه بزرگ و جنایت نمی کردند. از کم شروع شد. گناهان کوچک راهی به سوی کبائر

ص: 58

هستند. کسی که در گناه صغیره از خدا نترسد، در گناه کبیر هم نمی ترسد.

یک گناه مثل سم است. یک مثقال سم هم می کشد. برای یک انبار پنبه یک کبریت کافی است. لازم نیست هیزم آتش بیاورید. یک جرقه کافی است. گناه مثل یک جرقه است. «الصغائر من الذنوب طرق إلی الکبائر.» امامان ما از چیزی فروگذاری نکرده اند. همه چیز را گفته اند.

می رود. انصراف از گناه خیلی راحت تر است تا این که من با یک نامحرم در یک جا قرار بگیرم، بعد بخواهم ترمز بزنم. این که فکرش را از بین ببرم خیلی آسان تر است. انسان باید از ریز ترین گناهان پرهیز کند تا این که در معرض گناهان بزرگ قرار نگیرد و بخواهد ترمز بزند. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

یکفیکم من الاستغفار ترک الذنوب؛(1) ترک گناهان تو را از استغفار و طلب بخشش کفایت می کند. چرا انسان کاری کند که مجبور به عذر خواهی شود؟!

کوتاهی کرده ایم، کجا دلی را شکستیم.

البته گاهی ممکن است گناه هم نکنی، ولی خدا مصلحت می داند که رزقت را کم کند. می خواهد خوبی و زیبایی به تو بدهد. مصلحت این است.

حضرت او را راه ندادند. فردای آن روز حضرت را در کوچه دید و علت را جویا شد. حضرت فرمودند: چون تو به برادرت ابراهیم جمال راه ندادی، حق تعالی سعی تو را قبول نفرمود. باید او را راضی کنی و تو را عفو نماید، تا خداوند از تو بپذیرد.

علی بن یقطین با راهنمایی امام علیه السلام شبانگاه برای جلب رضایت ابراهیم به در خانه ابراهیم رفت. در زد. ابراهیم گفت: کیست؟ گفت: علی بن یقطین. ابراهیم گفت: علی بن یقطین این وقت شب در خانه من چه می کند؟!

علی او را قسم داد تا به او اجازه ورود دهد. اجازه داد. به ابراهیم گفت: آقا و مولای من موسی بن جعفر علیه السلام امتناع کرد که عمل من قبول شود، مگر این که تو از من بگذری گفت: «یغفر الله لک، خدا تو را عفو کند!» علی بن یقطین راضی نشد.

گفت: من صورت خود را در برابر تو روی خاک می گذارم و تو کف پایت بر چهره ام بگذار تا خدا از من راضی شود. او از این کار امتناع کرد. علی بن یقطین او را قسم داد و او چنین کرد. در همین حال علی بن یقطین می گفت: «اللهم اشهد ؛ خدایا، تو شاهد باش!» سپس بیرون آمد و سوار شد و همان شب به مدینه بازگشت. این بار امام او را پذیرفتند.(1)

به خدا پناه می بریم از این که گرفتاری به در خانه ما بیاید و بتوانیم حاجتش را برآورده کنیم و بی اعتنائی کنیم.

علی بن یقطین آدم خوبی بود، ولی امام هفتم علیه السلام او را راه نداد. گفت: به خاطر این که ابراهیم جمال نزد تو آمد و تو او را راه ندادی. گفت: برو و از او

ص: 62

حلالیت بطلب. چه زیبا!

ما حلالیت طلبیدن را ننگ می دانیم. ولی او رفت و گفت: من به زمین می افتم، تو کف پایت را روی صورت من بگذار. عذرخواهی داریم تا عذرخواهی.

امام هفتم علیه السلام در باره او فرمودند: در روز عرفه بیش از همه به یاد او بودم و برایش دعا کردم. علی بن یقطین وقتی عذرخواهی می کند، به اینجا می رسد که در دل امام هفتم جا باز می کند. این عذرخواهی انسان را بالا می برد.

همه دنیا ارزش دل شکستن مؤمن را ندارد. کعبه محترم است، قبله است. امامان ما دور کعبه می چرخند و به سوی آن نماز می گزارند، ولی امام صادق علیه السلام فرمودند:

المؤمن أعظم حرمة من الکعبة؛(1) حرمت مؤمن از حرمت کعبه بالاتر است.

اگر به ما بگویند برو کعبه را خراب کن. حاضر نیستیم این کار را بکنیم. یک مسلمان این کار را نمی کند. چطور دیگران را راحت خورد می کنیم و آزارشان می دهیم؟!

حرمت مؤمن از کعبه بالاتر است؛ چون کعبه خانه مادی و طبیعی خداست. دل مؤمن خانه واقعی خداست. در دنیا خدا یک خانه اصلی دارد و آن کعبه است. خانه مادی است. ولی دل مؤمن عرش الرحمن است. در حدیث قدسی آمده است که خداوند می فرماید:

لا یسعنی أرضی ولا سمائی ولکن یسعنی قلب عبدی المؤمن؛(2) زمین و آسمان من، گنجایش مرا ندارند؛ اما دل بندۂ مؤمنم، گنجایش مرا دارد.

طبیب اصفهانی چه زیبا سروده است:

خلد گر به پا خاری آسان برآرم

چه سازم به خاری که در دل نشیند

مرنجان دلم را که این مرغ وحشی

ز بامی که برخواست مشکل نشیند

بنازم به بزم محبت که آنجا

گدایی به شاهی مقابل نشیند

ص: 64

یک موقع خار به بدن و دست و پای آدم فرو می رود. این راحت در می آید. یک موقع به دل آدم می نشیند. اگر دلی را شکستی، تمام دنیا را هم به او بدهی، کفاره آن دل شکسته نمی شود. البته اگر او راضی شود، تو هم توبه کنی خدا می بخشد، اما کار سخت است. از این رو امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

ترک الذنب أهون من طلب التوبة؛(1) گناه نکردن آسان تر از توبه کردن است.

شیطان با بشارت به توبه و استغفار و رحمت خدا فریبمان ندهد. چرا گناه کنیم که مجبور به توبه شویم؟ چرا خودمان را آلوده کنیم که بعد مجبور به شست و شو شویم؟ چرا به امید شست و شو خودمان را آلوده کنیم؟ این منطق شیطان است. می گوید: گناه کن بعد توبه می کنی. این یک فریب است.

جری نکند. این یک ترفند شیطان است. اگر امامان ما به ما امید داده اند که از ما شفاعت می کنند و از آتش دوزخ نجات می دهند، این دلیل نمی شود که ما خود را در آتش بیندازیم. اگر ناخودآگاه و ناخواسته در آتش رفتیم ما را نجات می دهند. یعنی بعد از گناه ناامید نباشید.

یک مرحله، مرحله پیش گیری است و یک مرحله، مرحله درمان است. البته مرحله پیشگیری ارزشمندتر، آسان تر و کم هزینه تر از مرحله درمان است.

تمام رحمتها و آمرزش هایی که به ما نوید داده اند، این که ائمه علیهم السلام گفته اند ما شما را رها نمی کنیم، به آن معناست که پدری به پسرش بگوید: پسرم، اگر ورشکسته شدی و کم آوردی من پشتت هستم. این معناش این نیست که من خودم را ورشکسته کنم.

ولی شیطان همین جا راهزنی می کند و می گوید: برو! برو خدا کریم است! خدا غفار است! شب قدر توبه می کنی! باید بدانیم که پیشگیری از گناه خیلی مهم تر از گناه کردن و به دنبال آن توبه کردن است.

مقام و جایگاه کسانی خود را پاک از گناه نگاه داشتند، از کسانی که گناه کردند و با توبه جبران کردند بسیار بالاتر است. مطهرین بالاتر از توابین هستند. خدا هم بی گناهان را دوست دارد، هم آنهایی که توبه کرده و پاک شده اند. ولی مثل هم نیستند. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

ترک الذنب أهون من طلب التوبة؛(1) گناه نکردن آسان تر از توبه کردن است.

شاید گناه کردی و موفق به توبه شد. اما آیا کسی که گناه نکرده و پاک

ص: 66

است با کسی که گناه را انجام داده یکی است؟ هرگز. باید پیش گیری کنیم و خود را آلوده به گناه نکنیم.

قلب پیغمبر آمده است، اما قلبش آن قدر لطیف است که ما آن را احساس نمی کنیم. انگار خدا با ما دارد صحبت می کند.

مواظب باشیم این عبادت بت نشود، غرور نیاورد. مواظب باشیم این علم و پست و مدرک غرور نیاورد. تمام سعی اولیای الهی این است که «من» و غرور را بشکنند.

گرفتم آن که نگیری مرا به هیچ گناهی

همین گناه مرا بس که با وجود تو هستم

فقلت وما اذنبت قالت مجیبة

وجودک ذنب لایقاس به ذنب (1)

گفتم: گناه نکرده ام( یا چه گناه کرده ام؟) کسی به پاسخ گفت: هستی تو خود گناهی است که هیچ گناهی در سنجش با آن برابر نباشد.

همه هستی ها و خوبی ها برای خداست. ما دست خالی و بیچاره هستیم. ما نیست محض هستیم. کسی که در مقابل خدا «من» را نشان دهد، وجود نشان بدهد، در مقابل خدا بگوید: منم هستم، سرنگون خواهد شد.

به من که اطمینان کرد، او را ضربه فنی می کنم. آمد و کنار عابد سجاده انداخت. عابد دو رکعت می خواند، شیطان بیست رکعت می خواند. او خسته می شد و غذا می خورد. ابلیس گرسنه نمی شد. هر چه عابد عبادت کرد، شیطان ده برابر او انجام داد. عابد دید که کار او خیلی درست است. مرید او شد؛ مرید شیطان۔

خیلی باید مراقب بود گاهی انسان فکر می کند کسی ولی خداست. منجی است، یک وقت می بینی همان شخص همه را زمین می زند. به هیچ کس اطمینان صد در صد نکنیم. بگوییم: شاید خوب باشد. زود قضاوت نکنیم. امام باقر علیه السلام فرمودند:

إذا کان الرجل علی یمینک علی رأی ثم تحول إلی یسارک فلا تقل إلا خیرا و لا تبرأ منه حتی تسمع منه ما سمعت و هو علی یمینک فإن القلوب بین إصبعین من أصابع الله یقلبها کیف یشاء ساعة کذا و ساعه کذا و ان العبد ربما وفق للخیر؛(1) اگر کسی که در سمت راست توست و عقیده ای دارد، سپس به سمت چپ تو تغییر محل بدهد، تو نباید در باره او به جز خیر بگویی و نباید از او دوری بجویی تا آن که همان عقیده ای را که هنگام بودنش در سمت راست تو داشت، دوباره از او بشنوی؛ (زیرا ممکن است در همین فاصله از زمان تغییر عقیده داده و عقیده نیکویی پیدا کرده باشد.) چون دلها به دست خداست، به هرطور که بخواهد آنها را منقلب می کند. ساعتی چنین و ساعتی چنان و بسا که بنده ای موفق به خیر گردد.

ص: 70

یعنی لحظه ای باید به افراد نمره داد. اعتماد نکنید. نسبت ندهید. تکیه نکنید. حتی رد هم نکنید. اگر کسی حرف کفر آمیزی زد، فوراً حکم نکنید. ممکن است یک لحظه دیگر توبه کند و آدم خوبی بشود. چه در جنبه خوبی و چه در بدی. زود قضاوت و اقدام نکنید.

هیچ دلیلی جز خدا برای خوبی و بدی خودت نمی بینی. نمی توانی بگویی: خدایا، من غرق گناهم و به جهنم می روم. نه! ممکن است خدا تو را ببخشد.

می خواهم ثروتمندترین افراد بشوم. اگر خدا بخواهد می شوم. هر کار مادی یا معنوی، دنیایی یا آخرتی همین طور است. آدم شدن محال است، ولی اگر خدا بخواهد می شود. مگر ساحران زمان فرعون نبودند. جزو صدیقین شدند. در یک لحظه بدترین آدمها بهترین شدند. مقابل موسی کلیم الله بودند. اما در یک لحظه از صدیقین شدند و چه ایمان عجیبی پیدا کردند. گفتند: اگر دست و پای ما را هم قطع کنی، دست از خدا برنمیداریم.

قَالُوا لَنْ نُؤْثِرَکَ عَلَی مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالَّذِی فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنْتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِی هَذِهِ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا؛(1)هرگز تو را بر دلایل روشنی که برای ما آمده، مقدم نخواهیم داشت! هر حکمی میخواهی بکن؛ تو تنها در این زندگی دنیا میتوانی حکم کنی!

به فرعون گفتند: هرکاری می خواهی بکن. تو فقط به بدن ما دسترسی داری. حضرت آسیه هم همین طور. او را با میخ به زمین کوبیده بودند، سنگ داغ روی سینه او گذاشته بودند، و او می خندید و می گفت:

رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ؛(2)پروردگارا، خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز!

خیلی عجیب است. فرعون به مادر آسیه گفت: دختر تو دیوانه است که زیر شکنجه می خندد.

ص: 72

برهان همه چیز خداست. هیچ برهانی برای شقاوت و سعادت و برای آدم شدن و برای بد شدن نمی تواند باشد، مگر خدا بخواهد. در یک لحظه اسیه همتراز پیغمبر می شود. در یک لحظه شیطان که معلم ملائکه بود، به قعر جهنم نزول می کند.

والأعمی لها متزود؛(1) دنیا چشم انداز نهایی شخص نابینا (بی بصر) است و در فراسوی آن چیزی نمی بیند. اما شخص بینا و با بصیرت، نگاهش از دنیا فراتر می رود و در می یابد که سرای حقیقی، در آن سوی دنیاست. بنابراین، شخص بینا از دنیا چشم بر می کند و نابینا به آن چشم میدوزد، بینا از دنیا توشه برمی دارد، و نابینا برای آن توشه برمی دارد.

هرکس کوردل است، تمام حواسش به دنیاست.

این زن بدکاره فهمش خیلی خوب بود. گفت: این اشتباه است. او شیطان بوده که به تو چنین دستوری داده است. عابد برگشت و گناه نکرد. برگشت دید شیطان فرار کرده است.

ادامه روایت عجیب است. عابد رفت و همان شب آن زن در گذشت. فردا صبح مردم دیدند بر در خانه او نوشته شده است: «احضروا فلانة فإنا من أهل الجنة؛ بر جنازه این زن حاضر شوید که او از اهل بهشت است.» مردم به شک افتاده و سه روز در دفن او درنگ نمودند.

آن وقت خداوند عز و جل به پیامبری از انبیای خود که غیر از موسی بن عمران کسی او را نمی شناخت فرمان داد: بر جنازه آن زن حاضر شو و بر او نماز بخوان و مردم را فرمان بده تا بر او نماز بخوانند. «فإنی قد غفرت لها و أؤجبت لها الجنة بتثبیطها عبدی فلانة عن معصیتی؛ چون من از او در گذشتم و بهشت خود را بر او واجب نمودم؛ زیرا او بنده عابد مرا در ایمان خود تثبیت نمود و او را از ارتکاب گناه منع کرد.»(1)

به خاطر این که یک بنده را از گناه نجات داد، خدا به او رحم کرد. می توانست آلوده بشود. خدا را چه دیدی؟ ممکن است کسی پایین باشد و بالا برود. شیطان بالا رفت، ولی از آن بالا با سر به زمین آمد. فطرس ملک زمین خورد، ولی بالا رفت.

حر زمین خورد، ولی بالا رفت. اگر همه گناهان را جمع کنیم، گناه حر نمی شود. مقابل امام ایستاد و بی ادبی کرد. حضرت می خواستند به مدینه برگردند نگذاشت. وسیله قتل حضرت را فراهم کرد، ولی بعد برگشت و

ص: 75

توبه اش قبول شد. ساحران تا آخرین لحظه مقابل موسی بودند. فقط باید به خدا توجه کرد.

شد، فرشته به وی گفت: « مکان تو پاکیزه است و تنها برای عبادت مناسب است». مرد عابد گفت: «مکان ما عیبی دارد.» فرشته پرسید: «آن عیب چیست؟» گفت: «پروردگار ما چار پایانی ندارد. اگر خداوند، الاغی داشت، در این مکان آن را می چراندیم؛ چرا که این علفها تلف می شود!» فرشته گفت:

«خداوند، الاغ می خواهد چه کند؟» مرد عابد گفت: «اگر خدا الاغی داشت، این علف ها هرز نمیرفت». آن گاه، خداوند بر فرشته وحی فرستاد که «انما اثیبه علی قدر عقله؛(1) همانا او را به اندازه عقلش پاداش می دهم.»

شناخت ندارد، و کسی به خاطر آن حسادت میورزد که دانایی ندارد، و کسی برای آن تلاش می کند که [به آخرت] یقین ندارد.

آدم عاقل پول و منصب و مقام و ... را فانی می داند. به دردش نمیخورد. اگر همه دنیا جمع شوند و بخواهند آن را به خوردش بدهند، نمی توانند. اهل دنیا برای دنیا دست و پا می شکنند، ولی او نمی خواهد. دنیا می آید و می رود. تو طالب و دنباله رو دنیا نباش. پیامبر خداصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إن الله جل جلاله أوحی إلی الدنیا أن أتعبی من خدمک، و اخدمی من رفضک؛(1) خداوند، به دنیا وحی کرد: «آن را که به خدمت تو در می آید، به رنج افکن، و آن را که دست از تو می شوید،

خدمت کن».

کسی که خوراک و پوشاک دنیا او را گول نزند. بعضی هستند که هزار تا گناه کرده و غمش نیست، اما اگر چیزی گران شود، حرص می خورد. جوش دین را نمی خوریم، اما حرص دنیا را می خوریم. آخرت را درست نمی کنیم. دنیامان بزرگ شده و سر کار مانده ایم. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

کانت الفقهاء و العلماء إذا کتب بعضهم إلی بعض کتبوا بثلاثة لیس معهن رابعة من کانت همته آخرته کفاه الله همه من الدنیا و من أصلح سریرته اصلح الله علانیته و من أصلح فیما بینه وبین الله عزوجل أصلح الله تبارک وتعالی فیما بینه وبین الناس؛(1)

شیوۀ فقیهان و دانشمندان این بود که چون نامه به هم می نوشتند، در آن سه جمله بود و چهارمی نداشت:

1- هرکس هم و همتش متوجه آخرت خویش است، خدا کار دنیای او را اصلاح می کند.

2- هرکس درون و نهاد خود را اصلاح کند، خداوند برون و آشکار او را اصلاح می کند.

3- هرکس میان خود و خدای عز و جل را اصلاح کند، خدای تبارک و تعالی میان او و مردم را اصلاح می کند.

پیامبر خدایی صلی الله علیه و آله وسلم در باره این سخن خداوند متعال که فرمود: «وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا؛(2) و در کودکی به او دانایی دادیم» فرمودند: «یعنی الزهد فی الدنیا؛ یعنی

ص: 79

زهد در دنیا.»(1)

حکمی که خدا به حضرت یحیی داد زهد در دنیا بود. یعنی یک معرفت و عقلی به او دادیم که گول دنیا را نخورد. میل دنیا از دلش بیرون برود. در آغاز دعای ندبه می خوانیم:

اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا جَرَی بِهِ قَضَاؤُکَ فِی أَوْلِیَائِکَ الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِیلَ مَا عِنْدَکَ مِنَ النَّعِیمِ الْمُقِیمِ الَّذِی لا زَوَالَ لَهُ وَ لا اضْمِحْلالَ بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ زُخْرُفِهَا وَ زِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّکْرَ الْعَلِیَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِیَّ وَ أَهْبَطْتَ عَلَیْهِمْ مَلائِکَتَکَ وَ کَرَّمْتَهُمْ بِوَحْیِکَ وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِکَ وَ جَعَلْتَهُمُ الذَّرِیعَةَ إِلَیْکَ وَ الْوَسِیلَةَ إِلَی رِضْوَانِکَ؛(2)خدایا، تو را ستایش می کنم برای هر چه که در قضا و قدر بر خاصان و محبانت تقدیر کردی؛ آنان که وجودشان را برای حضرتت خالص و برای دینت مخصوص گردانیدی؛ چون بزرگ نعیم باقی و بی زوال ابدی را که نزد توست بر آنان اختیار کردی بعد از آن که زهد در مقامات و لذات و زیب و زیور دنیای دون را بر آنها شرط فرمودی. آنها هم بر این شرط متعهد شدند و تو هم می دانستی که به عهد خود وفا خواهند کرد. پس آنان را مقبول و مقرب درگاه خود فرمودی و

ص: 80

علوّ ذکر (یعنی قرآن) با بلندی نام و ثنای خاص و عام بر آنها از پیش عطا کردی و فرشتگانت را بر آنها فرو فرستادی و به وحیات اکرامشان فرمودی و دانشت را به آنان عطا کردی و آنها را واسطۀ (هدایت خلق به توحید و معرفت) و وسیلۀ دخول در بهشت رضوان و رحمت خود گردانیدی.

خداوند یک شرط برای اولیای خود گذاشت و آن زهد در دنیا بود.

بهشت را به کسی می دهند که به فکر دنیا نباشد. همین است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

أحمق الناس من طلب الدنیا؛(1) احمق ترین مردم کسی است که در پی دنیا باشد.

بزرگی حرف قشنگی میزد. می فرمود: عاقل و بالغ واقعی کسی است که گول دنیا را نخورد. عبادتش کم باشد اشکالی ندارد، اما فریب دنیا را نخورد.

ص: 84

ص: 86

در روایات، به آثار و پیامدهای فراوان گناه اشاره شده است. برخی از این آثار، مربوط به روح و قلب انسان اند، برخی مربوط به دین او و برخی به دنیای او.

رها نمی کنند. ممکن است اصل اتصال به اهل بیت با گناه کردن قطع شود.

خداوند در قرآن می فرماید:

ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَی أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ؛(1) سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره

گرفتند!

«أَسَاءُوا السُّوأَی» یعنی بدی پشت سر بدی. عاقبتش هم «کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ» است. باید مراقب این خطر جدی باشیم که ممکن است با مداومت بر گناه از اهل بیت علیهم السلام فاصله بگیریم و از آنان جدا شویم.

امامی که رئوف است، اجازه نشستن به او ندادند. آیا ارزش دارد که انسان خودش را آلوده کند و دل امام را به درد بیاورد؟! امامان ما قلبشان به اندازه عالم وسیع است. یک وقت نکند کاری بکنیم که خدای ناکرده از ما ببرند. رحمت امام به اندازه عالم گسترده است. قلب امام قلب خداست. اگر امام رد کند، یعنی خدا رد کرده است. فرقی نمی کند.

جبران گناه سخت است. خیلی باید به خدا پناه برد. هیچ وقت توبه و استغفار را چراغ سبز برای انجام گناه قرار ندهیم. هیچ وقت راه گناه را برای خودمان و دیگران باز نکنیم. گناه را دست کم و کوچک نشماریم.

یکی از بزرگان در جلسه ای با کسی بگو مگو کرد. آن عالم گفت: من تلفنش را نداشتم و شب خوابم نمیبرد. بلند شدم و شبانه رفتم در منزل او و از او عذرخواهی کردم. چون کسی که دلخور است، راه دل انسان را می بندد.

اگر کسی گناه کرد و زود با توبه پاکش نکرد، یک نقطه دیگر و نقطه های دیگر و سیاهی روی سیاهی می آید.

در علم طب هم می گویند: گاهی یک گوشه بدن عفونت میکند. دارو میدهند تا گسترس نیابد. اما اگر عفونت در کسی گسترش پیدا کرد و همه بدن را گرفت، دیگر نمی توان کاری کرد.

کسی می گفت: من چند وقت آلوده به گناه بودم، توبه نکردم. الآن هیچ چیز را قبول ندارم. این سیاهی ها قلبش را گرفته و منکر همه چیز شده است.

مؤمن هم باید همین طور باشد. انسانی که جلویش بی رحمی می کنند و هیچ انعطافی ندارد و عاطفه در دل او نیست، به خاطر قساوت قلب است. سنگ دل شده است. اگر دل سفت و سنگ شد، اشک جاری نمی شود.

ظاهر بخندند. و اندوهشان سخت است، هرچند اظهار شادی کنند. و از نفس های خویش بسیار در خشم اند، هرچند از آنچه روزی شان شده رشک برده شوند.

یک گریه مال دل است و یک گریه مال چشم. این طور نیست که اگر کسی اشکش نیامد از روی قساوت قلب باشد. فکر نکنید که همه آنهایی که آه و ناله دارند، کارشان درست است و اگر یک ولی خدا آه و سوز و ناله ندارد قساوت دارد. گاهی آنقدر گریه کرده است که دیگر نای گریه ندارد.

شما در باغی می روید و می بینید پرنده ها آواز می خوانند و چهچه می زنند. همین طور که ناله ها بالا می رود، مثل فواره هم پایین می آید. توانشان کم می شود. دیگر توان ناله زدن ندارند. گاهی هم از فرط ناله جان می دهند.

گاهی گریه ها از درون است. گاهی هم منافقانه است. آدم منافق ممکن است بازی در بیاورد و مانند بازیگران اشک بریزد. ولی مؤمن دست خودش نیست. گاهی اشکش می آید. گاهی حال خوب دارد، گاهی نه. دست مقلب القلوب است. گاهی دلش را می چرخاند و گاهی اشکش نمی آید.

ولی افرادی که به طور طبیعی اصلا اشک چشم ندارند، مال قساوت قلب است. اما قساوت قلب و سفتی دل برای چیست؟ «لکثرة الذنوب». قساوت قلب هم مال کثرت گناه است. یعنی گناه روی گناه، صفا و جلا و نورانیت و شفافیت قلب را از بین می برد.

آب صاف و زلال را دیده اید؟ تمام نقش ها در آن پیداست. همه موجودات عالم رنگ دارند مگر آب. آب چه رنگی است؟ هیچ کس نمی داند. بستگی دارد که شما در چه ظرفی بریزید. بی رنگ است. دل که

ص: 93

پاک و تمیز است مثل آب می ماند. آب در لجنزار تیره و تار است. چیزی در آن پیدا نیست.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

اتقوا الذنوب فانها ممحقة للخیرات؛(1) از گناهان دوری کنید؛ زیرا گناهان خوبی ها را محو می کند. گناه مثل این است که شما یک متاع فوق العاده ای را جمع کنید و بعد یک کبریت بزنید و همه را به آتش بکشید. یا به خانواده خود خدمت و احترام کنید و یکباره با یک غضب و تندی همه را از بین ببرید. گفت: «مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان.» گناه خوبی ها را محو می کند. هر چه گناه بزرگ تر و بیشتر باشد، خوبی ها را بیشتر از بین می برد. چنان که در باره بد اخلاقی هم همین را فرموده اند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

الخلق السیئ یفسد العمل کما یفسد الخل العسل؛(2) خوی بد، کار را تباه می کند، همان گونه که سرکه عسل را.

بنابراین، یک خطر گناه قساوت است و یک خطر دیگر گناه این است که ثوابها را از بین می برد.

است. یا می بیند در نامه اعمالش نماز شب نوشته شده است، با این که نماز شب نخوانده است. می گویند: کسی که نماز شب می خواند، غیبت تو را کرد. از این رو ثواب نمازش برای تو نوشته شده است.

البته کسی که در ملأ عام گناهی را انجام می دهد، صحبت از آن گناه غیبت محسوب نمی شود، ولی سخن گفتن از گناهی که در خلوت انجام گرفته است گناه محسوب می شود. اگر کسی در خلوت گناهی کرده است، حق نداریم آن را افشا کنیم. مخصوصا جایی که با آبروی مردم سرو کار دارد. خیلی باید مواظب باشیم. خدا روی آبرو خیلی مانور داده است. هیچ وقت افراد را تخریب نکنید. این سنت خداست که اگر کسی را زمین بزنی، خدا تو را زمین می زند. شک نداشته باش.

چرا مؤمنین را خوار می کنی؟ تو وظیفه داری زکات را به در خانه آنها ببری۔ خیلی باید مواظب باشیم. اگر می خواهیم به کسی خدمت کنیم، حتی به خانواده و فرزندان، با عزت و احترام باشد. عزت و آبروی افراد بسیار مهم است.

سیدی در اصفهان بود که سواد علمی نداشت، ولی باطنی صاف و پاک داشت. می فرمود: من خدمت مرحوم حاج آقا ارباب، از علمای بزرگ اصفهان بودم. تاجری خدمت ایشان آمده بود. به حاج آقا رحیم گفت: اگر اجازه بدهید می خواهم مبلغی خمس به این آقا سید بدهم. دوست دارم شما هم لطف کنید و قبضی مرقوم بفرمایید.

ایشان در قبض نوشتند: مرحمتی و لطف فرزند پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم را در مورد شما پذیرفتم. خیلی جالب است. نگفت: تو کاری برای این سید کردی، گفت: این آقا سید در حق شما لطف کرده است، او به شما منت دارد. این عزت و احترام است.

آقای فلسفی می گوید: خدمت آقا رسیدم و گفتم: بسیاری از تجار با من آشنا هستند و خبر از وضع شما ندارند. شما اجازه دهید که من به آنها گوشزد کنم که خدمت شما برسند. ایشان فرمودند: ابداً راضی نیستم. مگر ما تکیه گاهمان اینها هستند؟ مگر ما صاحب نداریم؟

عزت مؤمن با هیچ چیزی در عالم برابری نمی کند. من به خاطر شهریه آبروی یک مرجع تقلید را بریزم ؟! ایشان اجازه ندادند. اتفاقا ماه بعد از جایی پول فراوانی رسید.

سؤال نمی پرسیم.

طبق قاعدۀ علما کسی که وجوهات و خمس را دریافت می کند یا باید مرجع تقلید باشد، یا از مرجع تقلید اجازه داشته باشد. این خشکه مقدس مرا وادار کرد که این مطلب را از مرحوم بافقی بپرسم. گفتم: حاج آقا، شما مجتهد که نیستی، اجازه هم که نداری. پس ما هم خمسمان را به شما نمی دهیم.

أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ وَیُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِنْ دُونِهِ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ (1) آیا خداوند برای بنده اش کافی نیست؟! اما آنها تو را از غیر او می ترسانند. و هرکس را خداوند گمراه کند، هیچ

هدایت کننده ای ندارد!

خدا در این آیه سؤال می کند: آیا من برای تو کافی نیستم؟ آیا من در رحم مادر، در دوران رشد، تو را حفظ نکردم تا بزرگ شدی؟

آیت الله حائری شیرازی می فرمود: من قبل از انقلاب زیاد زندان رفته بودم. یک بار فرزندم مخملک در آورده بود. همان موقع ساواک مرا دستگیر کرد. گفتم: ای داد و بیداد، چه کنم! مأمور ساواک به من گفت: حاج آقا می ترسی؟ گفتم: نه. گفت: چرا اینقدر نگرانی؟ گفتم: فرزندم مریض است و خانمم دست تنهاست. گفت: مگر تو خدا نداری، از چه نگرانی؟ وقتی این را گفت راحت شدم.«أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ»، همین را می گوید.

سؤال بسیار عمیقی است. خدا می گوید: آیا من برای تو کافی نیستم که سراغ کس دیگری می روی؟ خدا از حضرت ابراهیم که تعریف می کند می گوید: «مَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ؛(2) وی از مشرکان نبود».

نمیخواهد بگوید که حضرت ابراهیم خورشید را نمی پرستید. این که معلوم است. معنایش این است که به غیر خدا تکیه نمی کرد. خداوند وقتی می خواهد از پیغمبری خیلی تعریف کند، می گوید: «مَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ». یعنی خدا کافی است، خدا رزاق است، خدا مرا بس است. پدر و مادر و

ص: 100

دوست و رفیق و عالم همه از بین رفتنی است. آنها هم محتاج خدا هستند.

مرحوم بافقی می گفت: این آیه که آمد، من روحیه گرفتم و احیا شدم. اگر اشاره می کردم، تمام مراجع برای من اجازه صادر می کردند. اما خدا می گوید: من برای تو بس هستم.

و زیرک را در مضیقه قرار می دهد. اینها معیار نیست.

اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ؛(1) خدا بر هرکس از بندگانش که بخواهد روزی را گشاده می گرداند و [یا] بر او تنگ میسازد؛ زیرا خدا به هر چیزی داناست.

قبض و بسط در رزق های معنوی و مادی خیلی فرق نمی کند. این قدر بعضی ها کتاب می خوانند، ولی هیچ نمیفهمند. دکتر روانشناسی را می شناسیم که حلال مشکلات همه است، ولی خودش نمیداند در منزل با خانمش چگونه رفتار کند. چیزهای عجیب و غریبی در دنیا هست.

این آیه همیشه در ذهنتان باشد: «أَلَیْسَ اللَّهُ بِکَافٍ عَبْدَهُ وَیُخَوِّفُونَکَ بِالَّذِینَ مِنْ دُونِهِ». این آیه در معنویات و مادیات بسیار تسکین دهنده است. فقط به پول و دنیا نیست. ازدواج می خواهی بکنی، خانه می خواهی بخری، این آیه را تابلو کن و در منزل بیاویز.

آیا خدا از پدر و مادر مهربان تر نیست؟ آیا اگر پدر و مادر پولدار باشند، کم فرزندانشان می گذارند؟ خدا را به اندازه یک مادر دلسوز بدانید. منتها اگر جایی نمی دهد، حتما صلاح نیست. امام باقر علیه السلام می فرمایند:

إن الله عز و جل لیتعاهد المؤمن بالبلاء کما یتعاهد الرجل أهله بالهدیة من الغیبة و یحمیه الدنیا کما یحمی الطبیب المریض؛(2) همانا خدای عز و جل مؤمن را با بلا دلجویی می کند، چنان که مرد با هدیه ای که از سفر برای خانواده اش میبرد از آنها دلجویی

ص: 102

می کند، و خدا مؤمن را از دنیا پرهیز می دهد.

چنان که پزشک بیمار را پرهیز میدهد. طبیب بیمارش را قرنطینه می کند که مبادا دست به غذای بدی بزند که برایش ضرر داشته باشد، خدا هم با بنده اش چنین می کند. هر قدر هم که بگوید بده، نمیدهد؛ چون صلاحش نیست. اما در آخرت جبران می کند.

زیارت به کربلا بردند. یکی از بزرگان که دید با وضع نامنی راه به کربلا آمده است، به ایشان گفت: شما را با این وضع امام زمان به کربلا آورده است. ایشان گفت: نه، خود خدا آورده است!

رضوانک علی و علیهم؛(1) ایشان از من اند و من، از ایشانم. پس درودها و رحمت و آمرزش و خشنودی ات را بر من و بر ایشان فرست.

اگر دلهایمان یکی شد، صلوات و رضوان و غفران سرازیر می شود. اگر دلهایمان یکی نبود، از صلوات و رحمت خبری نیست.

المظلوم من الظالم؛(1) هرگاه دو تن نزاع کنند و یکی دیگری را مغلوب اقتدار خود سازد، لازم است آن ستمدیده به سوی دوستش بازگردد، و تا آنجا کوتاه بیاید که به او بگوید: «ای برادر! من ستمکارم.» تا آنکه هجران میان خود و دوستش را برطرف سازد که خداوند متعال، داوری عادل است و حق ستمدیده را از ستمکار می گیرد.

حضرت فرمودند: مظلوم گذشت کند. جدایی و قهر و تفرقه به مراتب گناهش بالاتر است. نباید کسی ظلم کند، اما یک موقع انگشت انسان قطع می شود، یک موقع گردن انسان. اینجا همه چیز باید سپر قرار بگیرد که جان ما محفوظ باشد. ظلم مثل بریدن دست است. اما قهر و جدایی و اختلاف مثل این است که ریشه کنده شود.

دو نفر یا دو گروه که در مملکت با هم دعوا می کنند، همه مملکت از هم پاشیده می شود. ببینید اختلاف چقدر بد است. زن و شوهر که با هم دعوا می کنند، خانواده از بین می رود. ستون که بیفتد سقف می ریزد. اگر تمام این ساختمان رنگ و روغنش از بین برود، اما ستون محکم باشد، خطری نیست.

به خاطر این که ظالم یک اشتباهی کرد، تو که طرف مقابل هستی بگذر و گذشت کن. دعوا را کش ندهید. کینه خوب نیست. وظیفه داریم از یکدیگر حلالیت بطلبیم. جلب رضایت کنیم. اگر او بگوید راضی هستم، خدا هم می گوید من هم راضی هستم. ملائکه هم فراموش می کنند. زمین و زمان هم فراموش می کنند.

ص: 108

بخواهد با آن او را بدنام سازد و شخصیتش را از بین ببرد، تا بدین سبب از چشم مردم بیفتد، خداوند او را از ولایت خود به سوی ولایت شیطان اخراج کند. و شیطان هم او را نمی پذیرد.

کسانی که تجسس می کنند تا از کسی مدرکی یا سندی پیدا کنند که او را به زمین بزنند، تحت ولایت شیطان هستند و گناهشان بسیار بزرگ است.

حریم ها را شکستن و گناه را ترویج کردن و آبروی افراد مؤمن را بردن عذاب دردناک الهی را به دنبال دارد.

إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛(1) کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی

برای آنان در دنیا و آخرت است؛ و خداوند می داند و شما نمی دانید!

آنهایی که دوست دارند فحشا و منکر و گناه پخش بشود. مثلا کسی در خلوت کار خلافی کرده است، من بیایم و آن را رسانه ای بکنم، کار خوبی نیست. این شیوع دادن گناه است. اگر کسی علیه مؤمنی چیزی نقل کند تا انگی به مؤمن و دوست اهل بیت بزند و آبرویش را از بین ببرد، خدا او را از ولایت خودش خارج می کند و در ولایت شیطان قرار میدهد. شیطان می گوید: من هم او را قبول ندارم.

خطرش از غرور بالاتر نیست. انسان را به زمین می زند. این که گمان کنم من خوب هستم و گنهکاران از من بدترند. من به بهشت می روم و آنها جهنمی هستند، این خود پسندی است. حضرت امیر علیه السلام می فرماید:

شر الناس من یری أنه خیرهم؛(1) بدترین مردم کسی است که خود را بهترین مردم پندارد.

چه کسی از همه بدتر است؟ کسی که می گوید من از همه بهتر هستم. کسی که می گوید من کارم درست است. زیارت میروم، نماز شب می خوانم، جبهه هم که رفته ام. خیلی باید مواظب بود. شیطان از راه همان غرور و تکبری که خودش به آن مبتلا بود می خواهد ما را هم زمین بزند. امام صادق علیه السلام میفرماید:

من دخله العجب هلک؛(2) خودپسندی به هرکس راه یابد، نابود شود.

عجب و غرور و خودپسندی از هر گناهی بدتر است. مراقب باشیم غرور ما را نگیرد. تواضع است که انسان را محبوب خدا و خلق می کند. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

ثمرة التواضع المحبة، ثمرة الکبر المسبة؛(3) ثمره فروتنی دوستی است، ثمرۂ تکبر ناسزا شنیدن است.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

ما من عبد إلاوفی قلبه نکتة بیضاء، فإذا أذنب ذنباً خرج فی النکتة نکتة سوداء، فإن تاب ذهب ذلک السواد، وإن تمادی فی الذنوب زاد ذلک السواد حتی یغطی البیاض، فإذا غطی البیاض لم یرجع صاحبه إلی خیر أبداً، هیچ بنده ای نیست مگر آن که در دلش نقطه ای سفید وجود دارد؛ پس هرگاه گناهی مرتکب شود، در آن نقطه، نقطه ای سیاه پدید آید، که اگر توبه کرد آن سیاهی می رود و اگر در گناهان فرو رفت، نقطه سیاه افزایش می یابد، چندان که همه سفیدی را فرو می پوشاند. و چون سفیدی پوشانده شد، گنهکار دیگر به خیر و صلاح باز نمی آید.

بعد فرمودند: این همان است سخن خداوند عزوجل که می فرماید:

کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون؛(1) به حقیقت، کارهایی که می کردند، بر دلهایشان زنگار بسته است.

گاهی آدم گناه می کند، اما ناراحت و پشیمان است. ولی گاهی با گناه مأنوس می شود. با عشق و با میل گناه می کند. وقتی دل با گناه آمیخته شد و تمام آن را فراگرفت دیگر به کار خیر میل ندارد. باید ببینیم چوب کجا را می خوریم؟ همه اینها به خاطر گناه و معصیت است.

به ایشان گفت: پسر من دل درد گرفته و دارد می میرد. دکترها جوابش کرده اند. ایشان فرمود: من نمی توانم کاری بکنم. گفتند: چرا؟ فرمود: شما چند روز قبل یک گوساله را جلوی مادرش سر بریدید. حیوانات هم احساس دارند. این گاو قلبش سوخته و آتش گرفته و آه کشیده است. حالا بچه ات جلوی رویت پرپر می شود. من نمی توانم کاری بکنم.

اینها واقعیت دارد. خشم خداوند است. هیچ وقت دلی را نشکنیم. مراقب باشیم آهی پشت سر ما نباشد.

بزرگی فرمود: من از گناهان خیلی وحشت ندارم، ولی از آه مظلوم خیلی وحشت دارم.

کسی مسئول بایگانی اداره بود. پرونده ای به ایشان سپرده بودند. بعد از مدتی رئیس آن اداره به او می گوید: فلان پرونده را بیاور. هر چقدر می گردد پیدا نمی شود. چند روز محل کارش را زیر و رو می کند، ولی نمی تواند پیدا کند. می خواستند اخراجش کنند. شب و روز فکرش مشغول بود. یک رفیقی داشت به او می گوید: برو پیش شیخ رجبعلی خیاط. او تو را راهنمایی می کند. شیخ از او می پرسد: خواهر داری؟ می گوید: بله. می گوید: چند وقت است به دیدن او نرفته ای؟ می گوید: چندین سال است.

از آه مظلوم باید ترسید. مظلوم، هر چند کافر باشد، اگر از ته دل آه بکشد، فوری به آسمان می رود. شخصی از امام حسن مجتبی علیه السلام پرسید: فاصله بین زمین تا آسمان چقدر است؟ حضرت فرمود:

بین السماء و الأرض دعوة المظلوم؛(1) فاصله میان آسمان و زمین

ص: 113

به اندازه دعا و آه مظلوم است. آن شخص به شیخ گفت: چند سال است سر تقسیم ارث با خواهرم قهر هستم. گفت: همین تو را گیر انداخته است. رفت با خواهرش آشتی کرد. بعد از صله رحم، به اتاقش می آید و پرونده را در کشوی میزش پیدا می کند. سرچشمه همه نکبت ها دل شکستن، یا گناه و معصیت، و یا غفلت است.

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ؛(1) پس هرکس هم وزن ذره ای کارخیر انجام دهد آن را می بیند!

قاعده کلی این است که خوبی و بدی نتیجه اش به انسان می رسد، مگر مواردی که خدا لطف می کند. از این رو پیغمبر دائم استغفار می کردند، هم برای خودشان و هم برای مؤمنان.

هستند که کارشان همیشه سخن چینی است. موسی عرض کرد:

خداوندا، آن شخص کیست؟ معرفی کن تا از میان خود بیرون کنیم. خداوند فرمود: ای موسی، مگر می شود من شما را از سخن چینی منع کنم و خودم سخن چین باشم؟ پس بگو همه اینهایی که در مصلا هستند توبه کنند، تا من با باران آنها را سیراب کنم.(1)

مرحوم حاج آقای دولابی می فرمود: یکی از چیزهایی که در مملکت باید رعایت بشود این است که به کسی نباید ظلم بشود. آبروی کسی نباید برود. اگر آه بکشد، نه تنها دودش به چشم ظالم، بلکه به چشم همه می رود.

ص: 115

ص: 116

ص: 118

آمرزش خواه باشد، خداوند برای او در هر تنگنایی، راهی برای بیرون آمدن، و در هر اندوهی، گشایشی قرار می دهد، و از جایی که نمی پندارد، روزی اش میدهد.

این ذهنیت غلطی است که بعضی ها فکر می کنند توبه و استغفار فقط برای مجرمین و گنهکاران است. از اولین شخص مجرم و گنهکار تا برترین بندگان مقرب خدا که سید انبیاست، نیازمند استغفاریم.

خودتان را به استغفار عادت بدهید. انسان هرقدر که نورانی تر می شود بیشتر استغفار می کند. هرقدر به خدا نزدیک تر می شود، ادب حضور، بی اختیار او را به عذرخواهی و استغفار وا می دارد.

شما خدمت یک بزرگی که می رسید، خیلی مؤدب مینشینید، ولی باز هم عذرخواهی می کنید. یک فکر و خیال بد هم که به ذهنتان خطور می کند استغفار می کنید. انبیا و اولیا چون حضورشان بیشتر بوده است، بیشتر عذرخواهی داشتند.

هرکه در این بزم مقرب تر است، بیشتر عذرخواهی می کند. نماز و دعا و ذکر جای استغفار را نمی گیرد. تلاوت قرآن و دعا بسیار خوب است، ولی استغفار و بخشید و غلط کردم چیز دیگری است.

استغفار و توبه و بخشش الهی است. در این دعا آمده است:

یا مَنْ لا یَغْفِرُ الذَّنْبَ اِلاّ هُوَ یا مَنْ لا یَخْلُقُ الْخَلْقَ اِلاّ هُوَ یا مَنْ لا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ اِلاّ هُوَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لی یا خَیْرَ الْغافِرینَ؛ ای کسی که گناه خلق را جز تو کسی نتواند بخشید، ای کسی که خلق عالم را بیافرید، ای کسی که جز تو کسی باران را تبارد، بر محمد و آل اطهارش درود فرست و مرا بیامرز؛ ای بهترین آمرزندگان!

در ادامه به جلوه هایی از استغفار می پردازد و عرضه می دارد:

رَبِّ اِنّی اَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ حَیآءٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَجآءٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِنابَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَغْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَهْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ طاعَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ایمانٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِقْرارٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِخْلاصٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ تَقْوی وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ تَوَکُّلٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ذِلَّةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ عامِلٍ لَکَ هارِبٍ مِنْکَ اِلَیْکَ؛ پروردگارا، همانا من از تو آمرزش می طلبم، از راه حیا و شرمساری، و باز آمرزش می طلبم، به طریق رجا و امیدواری، و باز آمرزش می طلبم، از روی توبه و انابه و بازگشت به درگاه تو، و آمرزش می طلبم، با حال شوق و رغبت، و آمرزش می طلبم، با حال خوف و ترس، و استغفار می کنم، از روی طاعت و بندگی تو، و آمرزش می طلبم، از روی ایمان به تو، و آمرزش می طلبم، باحال اقرار و اعتراف به گناه، و آمرزش می طلبم، از روی اخلاص، و آمرزش

ص: 121

می طلبم، از روی تقوی و پارسایی، و آمرزش میطلبم، از روی توکل به خدا، و آمرزش میطلبم، از روی ذلت و مسکنت، و استغفار می کنم، استغفار کسی که برای تو به کار پرداخته و از (قهر) تو به سوی (لطف) تو می گریزد.

فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتُبْ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ بِماتُبْتَ وَتَتُوبُ عَلی جَمیعِ خَلْقِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ یا مَنْ یُسَمّی بِالْغَفوُرِ الرَّحیمِ؛(1) پس خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و بر من و والدینم، به قبول توبه و مغفرت و آمرزش بازگرد، آن گونه که توبه جمیع خلق خود را می پذیری! ای مهربان ترین مهربانان عالم! ای آن که به نام غفور و رحیم نامیده میشوی!

خیلی جاها باید حیا می کردم، ولی نکردم. از جاهایی که باید به غیر تو امید نمی بستم و بستم استغفار می کنم. از باب عذرخواهی رو به تو آورده ام و استغفار می کنم. از روی میل و رغبت به تو استغفار می کنم. از روی ترس و خشیت استغفار می کنم. به خاطر همه عبادت هایم از تو عذرخواهی می کنم. حتی از نمازها و خوبی هایم استغفر الله.

بگذارد درست است. از ایمان های دروغین باید استغفار کنیم. این استغفارها معانی بلندی دارند.

در یکی از نامه های ملا عبدالله آمده است: شاگردان عارفی قرار شد روز جمعه به کوه بروند. از آن استاد پرسیدند: چیزی هم برداریم؟ گفت: توکل بر خدا می کنیم. رفتند و هیچ غذایی گیر نیاوردند. از آن عارف پرسیدند: چه شد؟ ایشان فرمود: اینها به توکل خودشان توکل کردند. به خدا توکل نکردند.

گاهی انسان به نفس خودش توکل می کند. نفس خود را رزاق می داند. برای خودمان توکل درست می کنیم.

«وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ذِلَّةٍ». ذلت یعنی خوار و نادم و بیچاره بودن. این استغفار ذلت خیلی لطیف و قشنگ است. توکل و تقوا و ایمان یک بویی دارد، ولی انسان ذلیل و خوار هیچ ندارد. دست خالی است.

می شود و خودش را سپر می کند. یک مواقعی می شود که بچه خیلی شلوغ کاری و اذیت کرده است. بابا که به منزل می رسد، مادر شکایت می کند.

همیشه به مادر پناه می برد، حالا خود شفیع دادخواه شده است. اینجا از مادر قطع امید کرده است. دیگر هیچ کس نیست که به او پناه ببرد. غیر از این که به خود پدر پناهنده بشود راهی ندارد. به کسی پناه می برد که قرار است او را عقوبت کند. این معنای «هارب منک إلیک» است.

از عایشه نقل شده است که پیامبر خدا، در شب نیمه شعبان، در سجده دعا می کرد و می گفت:

أعوذ بعفوک من عقابک، و أعوذ برضاک من سخطک، و أعوذ بک منک، جل وجهک؛ (خدایا)! از کیفر تو به عفو تو پناه می برم، و از ناخشنودی ات به خشنودی ات پناه می برم، و از تو به تو پناه می برم، ای ذاتت پرشکوه!

بعد فرمودند:

أمرنی جبریل أن ارددهن فی سجودی، فتعلمتهن و علمتهن؛(1) جبرئیل علیه السلام به من گفت که اینها را در سجده ام تکرار کنم و من آنها را آموختم و تعلیمشان دادم.

1)یک رکن اساسی استغفار، ندامت و پشیمانی و اقرار به گناه است. امام باقر علیه السلام فرمودند:

و الله ما ینجو من الذنب إلا من أقرّ به؛(1) به خدا سوگند تنها آن کس از گناه می رهد که به آن اعتراف کند.

کسی از گناه آمرزیده نمی شود و نجات نمی یابد، مگر این که به زبان و قلب اقرار و اعتراف به گناه کند. بگوید: غلط کردم و نفهمیدم. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده است که فرمودند:

إن العبد إذا أذنب دنباً، ثم علم أن الله عز و جل یطلع علیه، غفر له؛(2) هرگاه بنده گناهی بکند، آن گاه بداند که خداوند عز وجل بر آن آگاه است، گناهش بخشوده می شود.

همین اندازه که بگوید: خدایا، من در محضر تو گناه کردم و شرمنده ام، خدا او را می بخشد. اما باید بداند و باور کند که خدا او را می بیند و احساس شرمندگی کند. خدا می گوید: به خاطر همین که فهمیدی و اقرار کردی که من تو را می بینم، می بخشم.

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: خداوند جلیل فرموده است:

من أذنب ذنباً فعلم أن لی أن أعذبه و ان لی أن أعفو عنه عفوت عنه؛(3) هرکس از او گناهی سر زند و بداند که کار به دست من

ص: 125

است؛ اگر بخواهم او را عقوبت می کنم و اگر بخواهم می بخشم، او را خواهم بخشید.

کسی که اصرار بر گناه ندارد و بگوید: خدایا، من حق را به تو می دهم. من مقصرم، می خواهی عذاب بکن، می خواهی ببخش، خدا می گوید: حالا که حق را به من دادی، من تو را بخشیدم. امام باقر علیه السلام فرمودند:

لقد غفر الله عز وجل لرجل من أهل البادیة بکلمتین اللهم إن تعذبنی فأهل لذلک أنا و إن تغفر لی فأهل لذلک أنت فغفر الله له؛(1) خداوند مردی صحرانشین را برای دو کلمه دعایی که کرد آمرزید. گفت: خدایا، اگر مرا عذاب کنی، این منم که شایسته و سزاوار آنم. و اگر مرا بیامرزی، این تویی که شایسته و سزاوار آنی و خدایش به همین دو کلمه آمرزید.

هم برای آن شخص طلب خیر کنیم.

مرحوم آقای دولابی یک جمله عجیبی داشتند. می گفتند: قاضی باید حامی گنهکار باشد. مثل طبیبی که می خواهد بیمار خود را علاج کند.

قاضی باید خیرخواه باشد. دستور خدا را اجرا بکند. راههای فرار برای طرف باز بکند. نه این که بیاید و ثابت کند و او را به دام بیندازد.

قضاوت خیلی دقیق است. آدم همیشه باید حالت خیرخواهی داشته باشد، نه حالت انتقام گرفتن. احکام دین نه برای ریشه کن کردن است، بلکه برای خیرخواهی است. حتی قصاص و دیه برای این است که کسی را از زمین بلند کند، نه این که به زمین بزند. رحمت بر غضب غالب است.

وسعت مغفرت خدا دلیل بر وسعت گناهان ماست. وقتی خدا می گوید آمرزشم وسیع است، معلوم می شود که کار خیلی خراب است. شاید از بسیاری از گناهانمان خبر نداریم.

غافر و غفور و غفار از اسماء و صفات خداوند است. غفران و بخشش جزء ذات اوست و باید تحقق پیدا کند. امام سجاد علیه السلام فرمودند:

ولولا أنکم تذنبون فتستغفرون الله، لخلق الله خلقاً حتی یذنبوا، ثم یشتغفروا الله، فیغفر الله لهم؛(1) اگر این نبود که شما گناه می کنید سپس از خدا طلب آمرزش می کنید، هر آینه خداوند خلقی می آفرید تا گناه کنند و سپس از خدا آمرزش خواهند و خداوند آنها را بیامرزد.

غفاریت خدا باید ظهور پیدا کند. و این زمانی است که گناه در میان خلق تحقق پیدا کند. اگر خلق الله هم خرابکاری نکنند، یک عده دیگر می آیند و خرابکاری می کنند تا این غفاریت ظهور پیدا کند.

فوری شعله ور می شود و طرف را می سوزاند.

فَأَصَابَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَالَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَمَا هُمْ بِمُعْجِزِینَ ؛(1) سپس بدی های اعمالشان به آنها رسید؛ و ظالمان این گروه نیز به زودی گرفتار بدیهای اعمالی که انجام داده اند خواهند شد، و هرگز نمی توانند از چنگال عذاب الهی بگریزند.

توبه و استغفار واجب فوری است. نمی توانی بگویی بعدها توبه می کنم. انسان باید بعد از هر گناهی فوری توبه و استغفار کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

طوبی لمن وجد فی صحیفة عمله یوم القیامة تحت کل ذنب أستغفر الله؛(2) خوشا به حال کسی که روز قیامت در نامه اعمالش،زیر هر گناهی جمله «استغفر الله» یافت شود!

ادای دین که وقتش رسیده است، واجب فوری است. اگر کسی آمد و گفت: طلبم را بده و الآن وقت نماز است، یا به نماز ایستاده ای، گفته اند: نمازت را بشکن و بدهی خود را بده. نماز شکستن حرام است، ولی اگر طرف بگوید همین الآن طلبم را می خواهم، باید نماز را بشکنی و بدهی او را بدهی. این قدر اهمیت دارد. توبه هم همین طور است. اگر حق خدا را ضایع کرده ای، فوری باید عذرخواهی و توبه کنی.

پیغمبر همه جا رفت. آوازه اسلام را شنید. خواست مسلمان شود. مشرک هایی که با او دوست بودند آمدند و رهزن او شدند. گفتند: چه جور رهزن راهش بشویم؟ میدانستند که به دو چیز علاقه دارد. یکی به شراب و یکی هم رابطه نامشروع. گفتند: از این راه مانع رفتنش بشویم. گفتند: اگر مسلمان بشوی، پیغمبر با این دو مورد مخالف است و از این دو محروم می شوی.

گفت: سنم بالا رفته است و دیگر میل و رغبت به زنان ندارم. ولی شراب سخت است. گفت: می روم یک سال با خودم مبارزه می کنم و شراب را ترک می کنم. بعد که آماده شدم می روم مسلمان می شوم. رفت که شراب را ترک کند، مرد. و کافر از دنیا رفت.(1) پس هیچ وقت توبه را نباید به تعویق انداخت.

همه به گونه ای مشکل دارند. منتها خدا خواسته منت بگذارد فرموده است اکثر، وگرنه همه قاطی دارند. همه وجود بشر جهل و نفهمی است. همه طالب دنیا هستند. در صورتی که باید طالب خدا و آخرت باشند. این از جهالت است.

جهالت منشأ تمام رذایل و بدیهاست. جهل با صاحبش کاری می کند که دشمن با دشمن نمی کند. نفس جاهل ماست که با ما دشمنی می کند و ما را به سوی دنیا و گناه و غفلت و معصیت می برد. باید از این نفس اماره و از این جهالت هایی که داریم استغفار کنیم، بلکه خدا به ما رحم بکند و دست ما را بگیرد. باید بدانیم که منشأ زمین خوردن ها، منشأ گرفتاری ها، منشأ دوری از خدا و غفلتها اعمال خود ماست. باید با استغفار جبران کنیم.

ز هرچه غیر یار استغفرالله

زبود مستعار استغفرالله

دمی کان بگذرد بی یاد رویش

از آن دم بیشمار استغفرالله

زبان کان تر به ذکر دوست نبود

زسرش الحذر استغفرالله

سر آمد عمر و یک ساعت ز غفلت

نگشتم هوشیار استغفرالله

جوانی رفت پیری هم سر آمد

نکردم هیچ کار استغفرالله

نکردم یک سجودی در همه عمر

که آید آن به کار استغفرالله

خطا بود آنچه گفتم و آنچه کردم

از آنها الفرار استغفرالله

زکردار بدم صد بار توبه

ز گفتارم هزار استغفرالله

شدم دور از دیار یار ای فیض

و من مهجور زار استغفرالله

امام سجاد علیه السلام در مناجات خمسه عشر در تعبیری زیبا به خداوند عرضه می دارند:

أستغفرک من کل لذة بغیر ذکرک، ومن کل راحة بغیر انسک، ومن کل سرور بغیر قربک ومن کل شغل بغیر طاعتک؛(1) (بارالها!) از هر لذتی جز یاد تو، از هر آسایشی جز همدمی تو، از هر شادمانی ای جز نزدیکی به تو، و از هر کاری جز فرمانبری ات، از تو آمرزش می خواهم.

اصلاً عبودیت یعنی استغفار و عذرخواهی از درگاه خداوند؛ چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

خیر العبادة الاستغفار؛(2) بهترین عبادت، آمرزش خواهی و استغفار است.

ص: 133

بنابراین، این طور نیست که استغفار فقط برای یک کلاس و یک دوره خاص باشد. استغفار برای همه کلاس هاست، از ابتدائی ترین کلاس ها تا بالاترین کلاسها که کلاس پیغمبر ماست.

این قدر بدم می آید که اصلا حرفش را هم نزن! اگر حرف چیزی را بزنی، حتما به آن وصل هستی و یک پیوندی هست. سورۂ کافرون می گوید: خط خودت را قشنگ جدا کن.

قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ؛بگو: «ای کافران، آنچه می پرستید، نمی پرستم. و آنچه میپرستم، شما نمی پرستید. و نه آنچه می پرستیدید من می پرستم. و نه آنچه می پرستم شما می پرستید. دین شما برای خودتان، و دین من برای خودم.»

این همه تأکید و تکرار برای چیست؟ برای این که هیچ علقه ای نباشد.

مرحوم شیخ محمد بهاری در «تذکره المتقین» می گوید: افرادی که سیر و سلوک می کنند، خیلی ها به آنها ور می روند. آنهایی که راه خدا می روند، حتما بدانند کسانی هستند که به آنها ور بروند و تمسخر کنند و سد راهشان بشوند.

مرحوم ملا عبدالله جهرمی می گوید: عارفی فرمود: من به سوی خدا که حرکت می کردم، اهل دنیا جلوی مرا می گرفتند. گفتم: شما راه خود را بروید و من راه خود را. می گفتند: نه، تو هم نباید بروی گفتم: بیایید با هم برویم. گفتند: نه، این راه به درد ما نمی خورد.

عشق ویران شدن و خانه برانداختن است

میل خوبان نکن ار خانه برانداز نه ای

کسی که واقعا به طرف خدا برود، باید مادیات و همه چیز را فدای خدا کند. مال و جان و بت بزرگ و منیت خود را باید فدا کند.

ص: 136

گفتند: ما نمی آییم. گفتم: پس اجازه بدهید من بروم. گفتند: نه تو و نه ما. تصمیم گرفتم این راه را مخفیانه بروم. چون موانع سر راه اهل سلوک زیاد است. باید مخفیانه ادامه مسیر بدهند.

ظاهر این کلام ضد و نقیض است. می گوید: باش، نباش. یعنی چه؟ حضرت در جایی دیگر این سخن را تبیین و روشن کرده و فرموده اند: خالطوا الناس بألسنتکم و ابدانم و زایلوهم بقلوبکم و أعمالکم؛(1) به زبان ها و بدن های خود، با مردم بیامیزید و به دلها وکردارهایتان، راه جدا از آنان در پیش گیرید. یعنی جسمت و ظاهرت و زبانت و رفت و آمدت با مردم باشد، ولی دلت هیچ وقت با آنها نباشد. راهت، رفتارت، فکرت جای دیگر باشد. همین که سعدی گفته است.

هرگز حدیث حاضر و غایب شنیده ای

من در میان جمع و دلم جای دیگر است

هم حاضر است و هم غایب. شما ممکن است جسمت اینجا باشد، ولی دلت به فکر کار و خانه و بازار است. نگرانی ات جای دیگر است. برعکس آن هم هست.

می گوید: با خلق بنشین. نمی گوید: منزوی باش. ولی دلت را از افکار دنیایی و مادی و از هرچه که ما را از خدا غافل کند، منقطع کن و ببر. فکر و قلبت پیش خدا باشد.

با خواندن سورۂ کافرون، بین خودمان و کافران سد درست کنیم. «لا أعبد ما تعبدون»؛ نه شما در خط ما میایی، و نه ما در خط شما می آییم. در آیه سوره مبارکه حدید هم آمده است:

فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ

ص: 138

الْعَذَابُ؛(1) در این هنگام دیواری میان آنها زده می شود که دری دارد، درونش رحمت است و ظاهرش روی به عذاب دارد.

آلوده به دنیا نمی شود. اگر اهل الله و اهل آخرت شدی، از هر چیزی برداشت آن طرفی می کنی.

مرحوم آقای دولابی می فرمودند: یک جوانی در حج با ما هم سفر شده بود. بار اول بود که خدا به او دختر داده بود. آنجا که بودیم با او تماس گرفتند که خدا به تو دختر داده است. او دیگر همه ذکر و فکرش شد دخترش. دیگر طواف و حج و منایش شد دخترش. هرکس با چیزی است که دوست دارد.

اگر دنیایی شدی، در آخرت به رویت بسته است. اگر اهل دنیا شدی، لذائذ نماز، توسل و دعا و آخرت را درک نخواهی کرد. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

مرارة الدنیا حلاوة الآخرة، وحلاوة الدنیا مرارة الآخرة؛(1) تلخی دنیا، شیرینی آخرت است و شیرینی دنیا تلخی آخرت.

اگر پول و پست و مقام در کامت تلخ و بی مزه شد، شیرینی آخرت را در پی دارد. اگر دیدی از دنیا لذت می بری، از نماز نمی توانی لذت ببری. اگر هم اهل آخرت شدی و لذت خدا و پیغمبر را چشیدی، محال است برای دنیا قد خم کنی. مثلا اگر الآن برای ما یک عروسک بیاورند، مزه ندارد. اگر واقعا کسی فهم و درک آخرتی اش باز شود، از دنیا لذت نمی برد.

حضرت جمع می شوند و آن قدر محو جمال امام حسین علیه السلام می شوند که حورالعین شکایت می کنند. حوریانی که اگر به دنیا بیایند اهل دنیا همه از دیدارشان بیهوش می شوند. ولی آنها با وجود غلمان و حورالعین که در انتظار آنها به سر می برند محو جمال امام حسین علیه السلام هستند.(1)

اگر شما لذت بالاتر را پیدا کردی، به لذت پایین تر قانع نمی شوی و دل نمی بندی. بیایید فهم و درکمان را بالا ببریم. هر چه فهم بالاتر برود، تعلق خاطر به چیزهای بی ارزش و ناپایدار از بین رفتنی از بین می رود.

استغفار، یعنی از دنیا و اهل دنیا، از غفلت، و از هرچه ما را از خدا دور می کند دل بکنیم.

المؤمن إذا تاب و ندم فتح الله علیه فی الدنیا و الآخرة ألف باب من الرحمة؛(1) مؤمن چون توبه کند و پشیمان شود، خداوند در دنیا و آخرت هزار در از رحمت به روی او بگشاید.

ما مشکلمان این است که یا خودمان را گنهکار نمی دانیم، یا اگر گنهکار شدیم توبه و عذرخواهی نمی کنیم. یا عارمان می آید از بنده خدا عذرخواهی کنیم.

بنده هیچ وقت به حال علما و عباد غبطه نخورده ام، ولی به حال آن دل شکسته هایی که شرمنده و پشیمان و زمین خورده اند و از خودشان ناامید هستند و به رحمت خدا امید دارند غبطه می خورم.

عالم به علمش دل خوش است. عابد به عبادتش دل خوش است، ولی کسی که دل شکسته است، از خودش ناامید است.

وقتی که توبه کردید، وقتی از صمیم دل گفتید: خدایا، من اشتباه کردم، نفهمیدم، و از صمیم دل خود را زمین زدید، خدا چه کار می تواند بکند جز این که ببخشد. کسی که یک دنده و لجوج است و می گوید من کارم درست است، راه به جایی نمی برد.

امام علیه السلام فرمود: خدای تبارک و تعالی به او وحی نمود:

ذمک لنفسک أفضل من عبادتک أربعین سنة؛(1) نکوهشی که از خود کردی از عبادت چهل سالت بهتر بود.

از خودش ناامید شد. به خودش گفت: این از بدی خود توست. اگر آدم خوبی بودی، خدا هدیه ات را قبول می کرد. این ناامیدی از خود و متهم کردن نفسش این همه ارزش پیدا کرد.

شیطان با شش هزار سال عبادت، چرا سرنگون شد؛ به خاطر عجب و غرور و تکبری که در او پیدا شد.

مرحوم آیت الله بهجت می فرمودند: خدا عبادت نمی خواهد، عبودیت می خواهد. خدا عابد نمی خواهد، عبد می خواهد. عبد یعنی این که وقتی خدا می گوید: نه، یعنی نه.

ابن ملجم هم عبادت می کرد. وهابیت هم عبادت می کنند. لشکر عمر سعد همه نماز می خواندند. عبادت داشتند، ولی عبودیت نداشتند. بین عابد و عبد و بین عبادت و عبودیت خیلی فرق است.

ویصبح ویمسی علی رضا الله و کتب الله له بکل رکعة یصلیها من التطوع عبادة سنة و أعطاه بکل آیةٍ یقرؤها نوراً علی الصراط و کتب الله له بکل یوم ولیلة ثواب نبی و له بکل حرف من استغفاره و تسبیحه ثواب حجة وعمرة وبکل آیة فی القرآن مدینه نور الله قبره و بیض وجهه..؛ و بر رضامندی خداوند صبح و شام کند. و خداوند در برابر هر رکعت نماز نافله که میخواند برای او عبادت یک سال بنویسد. و در برابر هر آیه که می خواند نوری بر صراط به او عطا می کند. و برای هر روز و شب پاداش پیغمبری برای او مینویسد. و در برابر هر حرفی از حروف استغفار و تسبیح پاداش حج و عمره برای اوست، و در برابر هر آیه از قرآن شهری. و خداوند قبر او را نورانی و روی او را سفید گرداند...

استغفار فقط برای گناهکاران نیست. برای همه افراد و تمام زمان هاست. از این رو استغفار پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم از همه بیشتر بوده است. چون استغفار ادب در پیشگاه خداوند متعال است. تا وقتی که انسان وجودی برای خودش احساس می کند باید استغفار کند.

معلوم می شود شیاطین سر راه اهل ایمان می نشینند. شیطان با دشمن های ما کاری ندارد. با کافر و دشمن اهل بیت کاری ندارد. خودش در جنهم و به سوی جهنم است. دیگر لازم نیست گمراه شود. شیطان قسم یاد کرده کسی را که در صراط است گمراه کند. سر راه کسی می نشیند که به راه راست می رود. سر راه دوستان و شیعیان اهل بیت و می نشیند.

لازم نیست برای کسی که بیراهه می رود دام پهن کند. کسی که در راه خدا می رود و در مسیر مستقیم است در معرض وسوسه های شیطان است. کسی که اصول دینش درست است شیطان برایش دام پهن می کند.

شیاطین کمین کرده اند که خوبها را گمراه کنند. کسی که منحرف است شیطان روی او سرمایه گذاری نمی کند. جوانی را که خوب و پاک است به دام می اندازد. این آیه هشدار مهمی است. «وَتُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ». مؤمنان بیایید و توبه کنید و پلیدی ها را از خود دور کنید.

روزی سلیمان به همراه جن و انس در طلب آب باران از قصر خود بیرون آمد. در راه خود به مورچه لنگی رسید که بالش شکسته بود و دست خود را به آسمان بلند کرده و می گفت: خداوندا، ما بندگانی از آفریده های تو هستیم که هرگز از رزق تو بی نیاز نیستیم. ما را به سبب گناهان بنی آدم مؤاخذه نفرما و آب باران را به ما برسان و ما را سیراب کن.

در این وقت سلیمان علیه السلام به همراهان خود گفت: باز گردید که مخلوقی غیر شما برای آمدن باران شفیع شما شد.(1)

کنند تا آنان را نعمت فزون تر دهد و به گناهان اقرار ورزند تاگناهانشان را بیامرزد.

اگر ما خانه نداریم و کسی برای ما خانه ای بخرد، تا آخر عمر شاکر و قدردان و دعاگوی او هستیم. آیا خدایی که همه نوع نعمت بر سر ما ریخته نباید شکرش را به جا آوریم؟ پنج دقیقه به سجده برویم و از او تشکر کنیم. اگر اقرار به نعمت خدا کردیم، خدا نعمتش را زیاد می کند. اگر اقرار به گناه و معصیت خود کردیم، خدا می آمرزد.

کردند و حالت ندامت داشتند. همین طور ناله می زدند «خدا، غلط کردیم». بعد از چند هفته که همه رفته بودند و استغاثه کرده بودند، دیدند که باران نم نم باریدن گرفت. بعد به سمت شهر برگشتند و با هم این شعر را زمزمه می کردند:

نم نم باران به میخواران خوش است

رحمت حق بر گنهکاران خوش است

حافظ هم یک شعر زیبایی دارد:

نصیب ماست بهشت ای خداشناس برو

که مستحق کرامت گناه کاران اند

چون به کوفه باز گشتم، او از جمله کسانی بود که به دیدارم آمد. او را نزد خود نگه داشتم تا این که منزلم خلوت شد. سپس به او گفتم: فلانی، من حال تو را به امام صادق علیه السلام گفتم. ایشان به من فرمود: «چون به کوفه باز گشتی، او نزد تو خواهد آمد. به او بگو: جعفر بن محمد به تو می گوید: کاری را که داری، رها کن. من نیز از جانب خداوند، بهشت را برایت ضمانت می کنم».

او گریست و گفت: عجب! امام صادق به تو چنین گفت؟ من برایش سوگند یاد کردم که آنچه را گفتم، ایشان به من فرموده است. او گفت: بس است و رفت.

چند روز بعد، در پی من فرستاد و مرا خواست. چون رفتم، دیدم که پشت خانه اش برهنه نشسته است. به من گفت: ای ابوبصیر! به خدا سوگند، هر چه در منزل داشتم، به صاحبانش و یا در راه خدا دادم و اکنون چنانم که می بینی.

من نزد دوستانم رفتم و پوشاکی برایش جمع کردم و بر او پوشاندم. چند روز، بیشتر نگذشته بود که برایم پیغام فرستاد که من بیمارم. نزد من بیا.

من پیش او می رفتم و به او رسیدگی می کردم تا آن که زمان مرگش فرا رسید. من در کنارش نشسته بودم و او در حال جان دادن بود. از هوش رفت و دوباره به هوش آمد و گفت: ای ابو بصیر! آقایت به وعده خود با ما وفا کرد. این را گفت و به رحمت خدا پیوست.

به حج که رفتم، خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و اجازه شرفیابی خواستم. وارد که شدم، هنوز یک پایم در صحن خانه و پای دیگرم در دالان آن بود که امام از داخل اتاق فرمود: «یا أبا بصیر، قد وفینا لصاحبک؛ ای ابو بصیر، ما

ص: 149

به وعده خود به رفیقت وفا کردیم».(1)

این یک واقعیت است، اگر واقعا توبه کنیم و برگردیم، لطف و عنایت خدا بر ما سرازیر می شود. رمز و کلید تمام رحمتها همین است.

رحمتت که همه چیز را فرا گرفته است، از تو درخواست می کنم.

دعای کمیل با چه شروع می شود؟ با رحمت. رحمتی تمام موجودات را فراگرفته است.

رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا؛(1) پروردگارا، رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد.

این رحمت کیست؟ پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم است. خداوند به پیامبرش خطاب می کند:

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ؛ (2)و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

رحمتی خلق کرده است که همه موجودات را گرفته است. وقتی موجودات گناه می کنند، این رحمت که پیامبر خداست متأثر می شود و به تلاطم می آید و استغفار می کند. فرعون که می گوید: «أنا ربکم الأعلی». پیغمبر ناراحت می شود و استغفار می کند. این واقعیت است. اگر فرعون های زمان شلوغ کاری می کنند، این رحمت واسعه و این مربی واقعی متأثر می شود و استغفار می کند.

امیر المؤمنین علیه السلام در دعای کمیل با بیانی زیبا به آثار گناهان اشاره می کند و به خداوند عرضه می دارد:

اللهم اغفر لی الذنوب التی تهتک العصم؛ بار خدایا! بر من ببخش گناهانی را که پرده عصمتم را می درند.

ص: 151

اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل النقم؛ بار خدایا! بر من ببخش گناهانی را که سبب فرود آمدن کیفر میشوند.

اللهم اغفر لی الذنوب التی تغیر النعم؛ بار خدایا! بر من ببخش گناهانی را که نعمتها را دگرگون می کنند.

اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء؛ بار خدایا بر من ببخش گناهانی را که دعا را باز می دارند.

اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلاء؛ بار خدایا! بر من ببخش گناهانی را که بلا را فرود می آورند.

این فرازها را که ببینید معلوم می شود که پرده دری ها، فرود آمدن کیفرها، دگرگون شدن نعمتها، حبس شدن دعاها، نزول بلاها همه به خاطر گناهان است. می گوید: خدایا، گناهانی را که موجب این آشفتگی ها می شود ببخش. بعد سنگ تمام می گذارد و می گوید:

اللهم اغفر لی کل ذنب أذنبته و کل خطیئة أخطأتها؛ بار خدایا! بر من ببخش هر گناهی را که انجام داده ام و هر خطایی را که مرتکب شده ام.

هر کاری می خواهید شروع کنید، «بسم الله» بگویید. با نام خدا کمک از خدا بخواهید. اگر در معرض گناه قرار گرفتید به خدا پناه ببرید. اگر چشممان در معرض گناه قرار می گیرد، قلب به خدا پناه ببریم. حضرت یوسف با تمام وجودش به خدا پناهنده شد. می دانست که اگر خدا کمک نکند دامنش آلوده می شود.

ابوحمزه ثمالی روایت می کند که امام باقر علیه السلام فرمودند: خداوند به داوود وحی کردند که نزد بنده ام دانیال برو و به او بگو:

إنک عصیتنی فغفرت لک و عصیتنی ففغرت لک و عصیتنی فغفرت لک فإن أنت عصیتنی الرابعة لم أغفر لک؛ گناه کردی و من آن را آمرزیدم، و گناه کردی و من آن را آمرزیدم، و گناه کردی و من آن را آمرزیدم. اکنون اگر بار چهارم گناه کنی نخواهم آمرزید.(1)

داوود نزد دانیال آمد و جریان را به او گفت. دانیال پاسخ داد: تو پیام خداوند را رسانیدی. هنگام سحر دانیال با خداوند مشغول مناجات شد و گفت: بار خدایا، پیامبرت داوود به من خبر داد که من تو را معصیت کردم و تو هم مرا آمرزیدی۔

فو عزتک لئن تعصمنی لاعصینک ثم لاعصینک ثم لاعصینک؛(2) به عزتت سوگند، اگر تو مرا نگاه نداری (و از نافرمانی کردن مرا حفظ نکنی)، هر آینه تو را نافرمانی کنم، و سپس نیز نافرمانی کنم، و باز هم نافرمانی کنم.

ص: 153

واقعا ما نمی توانیم خودمان را حفظ کنیم. باید از خداوند استمداد کنیم. مرحوم آیت الله بهاءالدینی می فرمودند: اگر خدا حفظ نکند، پیرمرد مسن هم فحشا می کند. اگر خدا انسان را رها کند، هیچ چیز جلودارش نیست. تعارف بردار نیست.

امام باقر علیه السلام در پاسخ به سؤال از معنای جمله «لا حول و لا قوة الا بالله» فرمودند:

معناه لا حول لنا عن معصیة الله إلا بعون الله، ولا قوة لنا علی طاعة الله إلا بتوفیق الله عز و جل؛(1) معنایش این است که ما حول و قدرت روی گرداندن از معصیت خدا را نداریم، مگر به یاری خدا، و قوت و توانایی بر طاعت خدا نداریم، مگر با توفیق خداوند عزوجل.

یعنی بین ما و گناه چیزی حائل نمی شود مگر خدا. حول همان حائل است. و ما را هم با توفیق عبادت و طاعت و بندگی نمی برد مگر خدا. هزارها بار نیت می کنیم نماز شب بخوانیم، ممکن است نماز صبحمان هم قضا بشود.

هم توفیق طاعات و هم توفیق ترک گناه را به خدا نسبت بدهیم. اگر به اتکای خودت بخواهی گناه نکنی، گناهی میکنی که در عمرت انجام نداده باشی.

می فرماید: در گناه را با پناهنده شدن به خدا ببند. راهش این است. از خدا بخواه عصبانی نشوی. زبانت حفظ بشود. انجام تمام خوبیها با «بسم الله» و کمک از خدا و ترک تمام بدی ها با پناهندگی به خدا قابل دسترسی است.

ممکن است شما هفتاد سال عبادت کنید و ریاضت بکشید تا یک رذیله اخلاقی از شما دور شود، اما نمی شود که نمی شود. ولی وقتی شما بیچاره

ص: 154

شوید و از خدا بخواهید، خداوند از شما دستگیری می کند. وقتی بیچاره و مضطر شدی، خدا حفظت می کند. اصلا فکر گناه از تو دور می شود.

کسانی را که از استغفار سحر غافل نیستند مورد ستایش قرار داده و می فرماید:

وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ الصَّابِرِینَ وَالصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَالْمُنْفِقِینَ وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ؛(1) و خدا به (امور) بندگان، بیناست. همان کسانی که می گویند: «پروردگارا! ما ایمان آورده ایم؛ پس گناهان ما

را بیامرز، و ما را از عذاب آتش، نگاهدار!»

رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم خود نیز استغفار سحر را دوست می داشت و می فرمود:

إن الله تعالی یحب ثلاثة أصوات: صوت الدیک، وصوت قارئ القرآن، وصوت الذین یستغفرون بالأسحار؛(2) خداوند متعال، سه بانگ را دوست دارد. بانگ خروس، بانگ قاری قرآن، و بانگ کسانی که در سحرگاهان آمرزش میطلبند.

همچنین می فرمود:

ثلاثة معصومون من إبلیس وجنوده: الذاکرون لله، والباکون من خشیة الله، والمستغفرون بالأسحار؛(3) سه گروه اند که از گزند ابلیس و لشکریان او در امان اند: کسانی که به یاد خدا هستند، کسانی که از خوف خدا گریان اند و آمرزش خواهان در سحرگاهان.

ص: 156

ص: 158

فرمودند:

و الله ما ینجو من الأذنب إلا من أقربه؛(1) به خدا سوگند، تنها آن کس از گناه می دهد که به آن اعتراف کند.

قدم اول برای رهایی از آثار و عواقب بد گناه این است که بگویی: خدایا، من اشتباه کردم. باید اقرار به اشتباه کنیم. انسانی که به اشتباه خودش اقرار کند، چقدر در دل مردم جا باز می کند. کسی که از صدق دل اقرار به گناه کند، بیشتر راه را رفته است؛ چون خودش را شکسته است.

استغفار سر زبانی آنچنان تأثیر ندارد. البته آن هم خوب است. چه بسا کم کم از سر زبان به عمق دل کشیده شود. ولی آنچه تأثیر عمیق می گذارد، استغفار صادقانه و واقعی است.

حیوانات می دهد. نمی خواهد اهانت بکند، ولی به ظاهر نباید چسبید.

خواندن قرآن با صوت و صدای زیبا خیلی خوب است. نمی گوییم نباشد. ولی این که به همین بسنده کنیم سزاوار نیست.

مادرون را بنگریم و حال را

نی برون را بنگریم و قال را

موسیا آداب دانان دیگرند

سوخته جان و روانان دیگرند

چند ازین الفاظ و اضمار و مجاز

سوز خواهم سوز با آن سوز ساز

آتشی از عشق در جان بر فروز

سر به سر فکر و عبارت را بسوز

توز سرمستان قلاوزی مجو

جامه چاکان را چه فرمایی رفو

ملت عشق از همه دینها جداست

عاشقان را ملت و مذهب خداست

از خدا سوز بخواهید. توبه یعنی سوز واقعی. مدام ما قالب را می آوریم. قالبش قشنگ است، ولی مغز و جان ندارد. قالب نماز آورده می شود، قالب ذکر آورده می شود، اما آن سوز و گداز و ندامت واقعی نیست. استغفر الله خالی است. استغفر الله می گوید، گناه هم می کند. این به درد نمیخورد.

از بزرگی سؤال کردم: چرا پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم این قدر استغفار می کردند؟ فرمودند: هیچ چیزی مثل استغفار انسان را نمی شکند. هیچ چیزی مثل استغفار درمان درد انسان نیست. آدمی که خودش را مجرم می داند، خودش را دست خالی می داند، به درگاه خدا استغفار می کند. سبحان الله گفتن درمان درد ما نیست. غلط کردم، ببخشید، و اشتباه کردم، درمان درد است.

استغفار و توبه یعنی اظهار بیچارگی. اظهار دردمندی، اظهار افتادگی و عجز. اظهار دست خالی بودن. درمان ما این است. لذا پیغمبر که از همه به خدا نزدیک تر است و محضر خدا را بیش از همه درک می کند، در برابر عظمت خداوند بیشتر احساس کوچکی و شرمندگی می کند. خدا هم هرچه داشته به پیغمبرش داده است.

من هیچ ندارم و او همه چیز دارد. در مقابل همه چیز دار، هیچ کاری نتوانسته ام بکنم. آیا این استغفار و عذرخواهی ندارد؟ آدم نعمتهای خدا را ببیند و نتواند هیچ کاری کند. آیا راهی جز عذرخواهی می توان داشت.

در روایات شاید بعد از صلوات، بیش از همه به استغفار سفارش شده است؛ هم برای خود و هم برای دیگران. استغفار کار ملائکه است، همان طور که صلوات کار ملائکه است. استغفار کار پیغمبر و امام است. همانطور که ما طلب غفران می کنیم، خدا هم غفاریت نشان می دهد.

أشد الذنوب ما استخف به صاحبه؛(1) بدترین گناه آن است که گنهکار آن را سبک شمارد.

بدترین گناه آن گناهی است که صاحبش بگوید این که چیزی نیست. از گناهانی که آمرزیده نمی شود، همین کوچک شمردن گناه است. گناه هرچه باشد، مخالفت خدای متعال است. این است که گناه را نباید کوچک شمرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در این باره، خطاب به ابوذر می فرماید:

یا أباذر لا تنظر إلی صغر الخطیئة، ولکن انظر إلی من عصیت؛(2) ای ابوذر! به کوچکی خطا نگاه نکن؛ بلکه به آن کسی که معصیت او را کرده ای، بنگر.

بین معصیت چه کسی را می کنی؟ به خدای بزرگ نگاه کن که معصیت و مخالفت او را کرده ای، به کوچکی گناه نگاه نکن.

ابو هاشم می گوید: از امام عسکری علیه السلام شنیدم که می فرمودند:

من الذنوب التی لا تغفر قول الرجل یالیتنی لا أؤاخذ إلا بهذا؛(3) از جمله گناهانی که آمرزیده نمی شود، این سخن شخص است که بگوید: ای کاش جز به سبب این گناه کیفر داده نشوم!

ابوهاشم می گوید: من با خود گفتم: این مطلب دقیق است و سزاوار است انسان در این باره دقت کند تا غرور از برای وی حاصل نشود. در این هنگام امام علیه السلام متوجه من شدند و فرمودند:

صدقت یا أبا هاشم الزم ما حدثتک به نفسک فإن الإشراک فی

ص: 163

الناس أخفی من دییب الذر علی الصفا فی اللیلة الظلماء و من دبیب الأذر علی المسح الأسود؛(1) ای ابوهاشم، متوجه مطلب شدی. آنچه را که نفس تو به تو گفت عمل کن؛ زیرا شرک در میان مردم به اندازهای مخفی است که از رفتن مورچه ای روی سنگی در شب تاریکی، یا راه رفتن آن مورچه روی پلاس سیاه پنهان تر می باشد.

کسی که می گوید: ما امروز یک گناه بیشتر نکردیم. کاش خدا فقط همین یک گناه را مؤاخذه کند. فرمودند: این جزو گناهان نابخشودنی است.

چرا می گویی یک گناه کم است؟ بعضی مواقع انسان یک حرفهایی می زند و فکر می کند حرفهایش کوچک است، ولی آمرزیده نمی شود.

تکلیف می کنیم؟ تو چکاره ای که بگویی خدا فلانی را نمی آمرزد یا می آمرزد؟ انسان باید خیلی مواظب باشد.

پس بدتر از گناه، کوچک شمردن گناه است. نگویید حالا یک بداخلاقی کردم، چیزی نیست. شاید از نظر خودت کم باشد. مگر یک بار خودت را آتش بزنی کم است؟ یک بار هم زیاد است.

یا در جوانی خلافی کرده است. بعد بیاید برای همه تعریف کند. گفتن گناه از خود گناه بدتر است. امام هشتم علیه السلام فرمودند:

المذیع بالسیئة مخذول و المستتر بالسیئة مغفور له؛(1) آن که کار زشت خود را آشکار نماید، بی یاور شود. و آن که کار بد خویش را پنهان انجام دهد، امید است که آمرزیده گردد.

کسی که در خلوت گناه کرد و نگذاشت هیچ کس بفهمد، و به هیچ کس نگفت، به غفران و بخشش خداوند امیدوار باشد. اما کسی که از مردم حیا نکند، و علنی گناه کند خوار خواهد شد.

گناه علنی با گناه مخفی زمین تا آسمان فرق می کند. اولا نباید گناه کرد. اگر هم ناخواسته مرتکب گناه شد، گناهش را مخفی کند تا راهی برای بخشش آن باقی بماند. البته اگر حق الناس است آن را باید جبران کند.

خداوند استتار را دوست دارد. چون خودش ستار است. آثار گناه را هم پاک می کند. هیچ مدرکی هم نمی گذارد.

می کشند. می توان مغز آدمیزاد را شستشو داد تا کشتن مردم و زن و بچه و امام معصوم را قربة إلی الله انجام دهد.

مواظب باشیم کسی گناه را برایمان توجیه نکند. در ذهن ما معروف را منکر و منکر را معروف نشان ندهند.

باشم. دلم می خواهد دروغ بگویم، غیبت کنم، موسیقی گوش بدهم. اینها اصرار بر گناه است.

می گوید: فکر گناه را نیز در مغز خودتان راه ندهید. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

إذا أبصرت العین الشهوة عمی القلب عن العاقبة؛(1) وقتی چشم،شهوت را ببیند، قلب از عاقبت اندیشی نابینا می گردد.

حدیث نفس و یاد کردن از گناه، کم کم در انسان میل به گناه را زیاد می کند و انسان به آن شوق پیدا می کند و در نهایت به ارتکاب آن می انجامد.

تفکر در امور خیر یا شر، به تدریج می تواند جرئت و آمادگی انجام دادن آن خیر یا شر را در روح و روان آدمی فراهم آورد و در آینده نزدیک، او را جزو عاملان آن اندیشه ذهنی قرار دهد.

پس برای مصون ماندن از ارتکاب رفتارهای زشت و ناپسند، باید اجازه اندیشیدن به آن رفتارها را به خود نداد. از این رو امیرالمؤمنین علیه السلام هشدار می دهند که حتی فکر گناه را هم نکنید که عاقبت شما را به انجام آن تشویق و ترغیب می کند. در این باره می فرمایند:

من کثر فکره فی المعاصی دعته إلیها؛(2) کسی که زیاد در باره گناهان فکر کند، گناهان او را به سوی خود می کشند.

فکرک فی المعصیة یحدوک علی الوقوع فیها؛(3) تفکر در معصیت، تو را به وقوع در آن تشویق می کند.

من کثر فکره فی اللذات غلبت علیه؛(4) هرکس به لذتها بسیار فکر کند، آن فکر بر او پیروز خواهد شد.

ص: 170

آتش روشن کند، که در این صورت، هرچند ممکن است خانه در آتش نسوزد، لکن دست کم دود آن را سیاه و خراب می کند.

فکر گناه هر چند گناه محسوب نمی شود، اما حتما در دل انسان و روحیه، چنین اثر سوئی می گذارد.

کسانی که می خواهند گناه نکنند، در باره گناه حدیث نفس نکنند. گاهی انسان می گوید بروم، فلان کنم. این حدیث نفس و از مقدمات گناه است. اصلاح فکر خیلی راحت تر است از این که فکر، تمام وجود را بگیرد و بالاخره به انجام گناه منجر شود.

از خلوت کردنی که زمینه گناه را فراهم می کند پرهیز کنیم. در جایی که خطر گناه هست با ذکر «لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم» با نشستن با خوبان، از گناه دوری کنیم. ظرف وجودمان را از یاد خدا پر بکنیم. نگذاریم شیطان بیاید و به ما تلنگر بزند. حدیث نفس کردن و فکر و نیت گناه، ریشه و استارت گناه است.

را بر گناهش سرزنش کند، خودش هم مبتلا می شود، اگر از او غیبت کند، گنهکار می شود، و اگر به گناه رضایت دهد، در آن شریک میشود.

کسی که از کسی گناهی را می بیند، یا از گناه او مطلع می شود، اگر او را بر گناهش سرزنش کند، یا غیبتش را بکند، یا راضی به گناه او باشد، گناه دامن گیر خودش هم می شود. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من عیر مؤمنا بذنب، لم یمت حتی یرکبه؛(1) هرکس مؤمنی را به خاطر گناهی سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود.

با گناه ضایع می شود. بعضی از گناهان مثل قطع رحم و سرکشی نسبت به والدین، یکی از آثارش کوتاهی عمر است و آثار منفی آن زود نمایان می شود.

قومی سلب نمی شود، مگر به واسطه گناه کردن آنها. پس ای مردم، نعمت خدایی را به طاعت و عبادت و پیروی اوامر او نگاه دارید.

آیا خداوند سلامتی و وسعت رزق و علم و معرفت و ولایت و ایمانی که به ما داده است می گیرد؟ خیر، جز این که گناه و کفران نعمت کنیم. امام جواد علیه السلام فرمودند:

نعمة لا تشکر کسیئة لا تغفر؛(1) نعمتی که سپاسگزاری نشود، مانند گناهی است که آمرزیده نشود.

خداوند راحتی و سلامتی شما را تا هر وقت که گناه نکرده ای ضمانت می کند. اگر مردم مدینه قدردان ولایت بودند، خدا این نعمت را از آنها نمی گرفت و گرفتار یزید و حجاج نمی شدند.

معصیت انسان را خوار و پست می کند. کسی بیاید و با خدا پیمان ببندد و بنا باشد که گناه نکند، و از گناه متنفر باشد، خدا آثار گناه را از او برمیدارد. خدا به او آرامشی می دهد که اگر همه دوستانش او را کنار بگذارند، تنها نیست. خداوند با او انس می گیرد و بدون مال او را کمک می کند.

حالت ندامت و پشیمانی در آنها نیست، کارشان سخت است. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:

العفو عن المقر، لا عن المصر؛(1) عفو گنهکاری را سزاست که اقرار دارد، نه آن که اصرار دارد.

اراذل و اوباشی که اصرار بر اشتباه خود دارند، باید قصاص شوند. کسانی که اسرار بر ظلم و جنایتشان دارند، عفو در حقشان خیانت است. عفو و بخشش در جای خودش خوب است. اگر گرگ را رها کنید، بی رحمی به گوسفندان است. امنیت و نظام جامعه به هم می خورد. پس عفو و بخشش شامل این نوع گنهکار که کم هم هستند نمی شود.

اگر ذره ای از محبت و نور اهل بیت علیهم السلام در دل کسی باشد، همان ولایت و دوستی او را منفعل می کند و وجدانش هنوز تاریک نشده است.

یک عضوی از بدن انسان گرفتار عفونت می شود، این با داروها جواب می دهد. ولی یک موقع عفونت تمام بدن را گرفته است. این دیگر معجزه می خواهد. یک زمانی دشمن یک گوشه مملکت را گرفته است، یک موقعی همه مملکت را در صورت نخست می توان دفاع کرد و آن را بیرون راند. ولی اگر همه مملکت را گرفته باشد، کاری از پیش نمی توان برد.

پشیمان و ناراحت و شرمنده است. البته این نوع گنهکار در معرض عفو الهی است. خدای مهربان عفو می کند. مردم هم باید عفو کنند.

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

خیر الاستغفار عند الله الإقلاع والندم؛(1) بهترین استغفار نزد خدا، ترک گناه و پشیمانی از آن است.

گاهی گنهکاری که خیلی نادم و پشیمان است کارش بالا می گیرد. حضرت امیر علیه السلام می فرمایند:

سیئة تسوؤک خیر من حسنة تعجبک؛(2) گناهی که بر اثر آن ناراحت شوی، نزد خدا بهتر از کار نیکی است که تو را دچار خودپسندی کند.

گناهی که تو را ناراحت و پشیمان می کند و به عذرخواهی می اندازد و شکست عجیبی به نفس تو می دهد، از نماز شب و حسناتی که تو را مغرور می کند، بهتر است. نمی گوید: هر گناهی بهتر از هر ثوابی است. همه ثوابها از گناهان بهتر است. حسنه و سیئه قابل قیاس نیست. ولی کجا اتفاق می افتد که بدی بهتر از خوبی است؟

جایی که یک کار خوب در شما ایجاد غرور و خود پسندی کند. این غروری که بر اثر یک کار خوب ایجاد شده است، به مراتب بدتر از گناهی است که شما را به ذلت و به عذرخواهی انداخته است و انانیت و منیت شما را در هم شکسته است. امام صادق علیه السلام فرمودند:

ص: 178

إن الله علم أن الذنب خیر للمؤمن من العجب ولولا ذلک ما البتلی مؤمن بذنب أبداً؛(1) خداوند می داند که گناه برای مؤمن بهتر از عجب و خود پسندی می باشد، و اگر چنان نبود هیچ مؤمنی

گرفتار گناه نمیشد.

چیزی مثل خطا شرمندگی و شکستگی نمی آورد، خصوصاً برای اولیای خدا.

او را نجات می دهد.

إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا؛(1)مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند. پس خداوند بدی هایشان را به نیکی ها تبدیل می کند، و خدا همواره آمرزنده مهربان است.

است که انجام نداده است.

بعضی ها منیت و بتشان خیلی بزرگ است. خداوند بعضی ها را با بلا و بیماری، و بعضی ها را هم با گناه به زمین می زند. اگر خدا کسی را دوست دارد، چرا او را نجات نمی دهد؟ حضرت فرمودند: چیزی مانع نیست که خدا او را نجات دهد، مگر این که می خواهد خوف خودش را در او ایجاد کند. اگر به گناه نیفتد مغرور می شود. این باعث شده که خدا او را از این چاله در نیاورد.

باشد. خدا اینها را می آمرزد و توبه آنها را هم قبول می کند.

ظالم لنفسه، ناخواسته آلوده به گناه می شود. خداوند کتاب را به او می دهد و دستش را می گیرد و اهل نجات هست.

2. و منهم مقتصد، بعضی ها مقتصد هستند. کسانی هستند که واجبات را انجام می دهند، گناه هم نمی کنند.

٣. ومنهم سابق بالخیرات بإذن الله، سابق بالخیرات کسانی هستند که هم گناه نمی کنند و هم کارهای خوب انجام می دهند. بعضی گفته اند: این دسته اولاد حضرت زهرا هستند. به تعبیر دیگر ظالم لنفسه کسانی هستند که امام را نشناختند، مقتصد کسانی هستند که امام را شناختند. سابق الخیرات خود امامان هستند. بنابراین، ممکن است بنده ای برگزیده خدا باشد، ولی ظالم لنفسه باشد.

بر اساس فرمایش امام صادق علیه السلام ظالم لنفسه، دور نفس اماره خود می گردد. مقتصد که میانه روست، دور دل خود می گردد. ولی سابقون هرچه خدا بگوید انجام می دهند.

باشیم. قطعا اینها هم ظلم است، ولی بالاترین ظلمها تکیه کردن به غیر خداست. این که انسان در محضر خدا از کسی که خودش محتاج به خداست گدایی کند.

وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنْفَعُکَ وَلَا یَضُرُّکَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذًا مِنَ الظَّالِمِینَ؛(1)و به جای خدا، چیزی را که سود و زیانی به تو نمی رساند، مخوان؛ که اگر چنین کنی، در آن صورت قطعا از جمله ستمکارانی.

غیر خدایی را که ضار و نافع نیست نخوان، که اگر خواندی ظالم هستی.

ایشان عذرخواهی کنیم. آقا فرمودند: من مقصر بودم. من نباید از وسط بازی شما رد می شدم. شما تقصیر ندارید.

یعنی آدم از بچه انتظار ندارد، از انسان بزرگ انتظار می رود. آنها بچه بودند، من که عاقل بودم نباید از وسط بازی آنها رد می شدم. شما مرا بخشید.

کرم بین و لطف خداوندگار

گنه بنده کردست و او شرمسار

اگر ما این جور رفتار کنیم چه می شود. این طور رفتارها آدم را می سازد.

اوست، آدم دلش برای او می سوزد. برای کسانی که گرفتار ریاست هستند و هزار آلودگی دارند نگرانم. این دعا هم همین را می گوید: «فإنما رحمتک الظالمین، رحمت تو تنها برای ظالمان است.»

در دعائی که از امام کاظم علیه السلام برای شب اول ماه رجب آمده است می خوانیم:

و ارض عنی فإن مغفرتک للظالمین و أنا من الظالمین؛(1) (خداوندا) و از من خشنود باش، که آمرزش تو برای ستمکاران [بر خویش] است و من هم از ستمکارانم.

ممکن است کسی ظالم باشد، ولی مورد مغفرت خدا قرار بگیرد و خدا دوستش داشته باشد. آن گنهکاری که شرمنده و ناراحت و معترف است، حتما بدانید که خدا دوستش دارد.

می پوشاند می بخشد. تمام توبیخ ها و فشار قبر و عذاب جهنم برای گناهانی است که اظهار می شود. گناهانی که در استتار و پرده است و هیچ جا درز نمی کند، همسرش نمی فهمد، پدر و مادر نمی فهمند، تمام این گناهان قابل بخشش است. شک نکنید.

کسی که دارد میت را غسل می دهد، اگر عیبی در بدن او دید، نباید افشا کند. در اسلام این قدر به عیب پوشی اهتمام شده است.

عاقبت و آینده خود سخت ناراحت بود. حضرت در ضمن سخنانی بلند به او فرمودند:

یا ابا محمد ان لله ملائکة تسقط الذنوب من ظهور شیعتنا کما تسقط الریح الورق عن الشجر فی اوان سقوطه و ذلک قول الله عز وجل«وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ»(1) ؛ ای ابا محمد، خداوند فرشتگانی دارد که همان طور که باد برگ درختان را در خزان فرو می ریزد، گناهان شیعیان را از پشت آنان فرو می ریزند. و این مصداق فرمایش خدای عز و جل است که می فرماید: «و فرشتگان سپاس و تسبیح پروردگارشان رامی کنند و برای کسانی که ایمان آوردهاند آمرزش میخواهند.»

بعد فرمودند:

فاستغفارهم و الله لکم دون هذا الخلق؛ و استغفار آنان فقط شما را فرا می گیرد، نه این مردمان را.

خداوند فرشتگانی دارد که کارشان این است که با استغفار پشت شیعیان ما را از گناه خالی می کنند. یعنی مدام پاک می کنند. بعد به ابوبصیر فرمودند:

«فهل سررتک؛ آیا خوشحالت کردم؟» گفت: بله.(2)

به مراتب از اصل گناه بدتر است، حتی نزد عزیز ترین افراد. پرده ها را کنار نزنید، بپوشانید، مگر موارد استثنایی.

بیان و اظهار گناه منطقه ممنوعه است. برخی از افرادی از روی نادانی، نزد امام می آمدند و می گفتند: من فلان گناه زشت را مرتکب شده ام. امام از کسی که گناه خودش را بازگو می کرد بسیار ناراحت می شدند که چرا می آیی نزد پیغمبر و امام و به گناهت اعتراف می کنی؟

وای به حال کسانی که در گناه دیگران تجسس می کنند! وای به حال آنهایی که می خواهند برای دیگران گناه بتراشند و پرونده سازی بکنند! گناه خود و گناه دیگران را بپوشانید. امام صادق علیه السلام فرمودند:

من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه وهدم مروته لیسقط من أعین الناس، أخرجه الله عزوجل من ولایته إلی ولایة الشیطان؛(1) هرکس علیه مؤمنی مطلبی نقل کند که بخواهد با آن او را بدنام سازد و شخصیتش را از بین ببرد، تا بدین سبب از چشم مردم بیفتد، خداوند عزوجل او را از ولایت خود به سوی ولایت شیطان اخراج کند.

گناه را هر چه می توانید بپوشانید و ببخشید و محو و نابودش کنید، چه برای خود و چه برای دیگران. اصلا غفران یعنی پوشاندن. به قول حافظ:

به پیر میکده گفتم که چیست راه نجات

بخواست جام می و گفت عیب پوشیدن

ص: 190

ص: 192

خود مرا انعامی فرماید. فرمود: برو و استغفار کن!

شخص چهار می آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین، مال بسیار دارم و فرزندی ندارم. دعا کن تا حق سبحانه و تعالی مرا فرزندی دهد. آن حضرت فرمود: برو استغفار کن!

یکی بر خاست و گفت: یا سید الوصیین، باغ و بوستان من میوه کم میدهد. دعا کن و از خدای تعالی طلب کثرت آن کن. فرمود: استغفار کن!

شخصی دیگر گفت: یا علی، در ناحیه ما چشمه ها خشک شده و کاریزها به کوه فرو رفته و قحطی پیدا شده است. از حضرت تو التماس دعائی دارم. فرمود: استغفار کن!

ابن عباس می گوید: من در خدمت آن حضرت بودم. گفتم: یا امیرالمؤمنین، از تو سؤالات مختلفی کردند و تو همه را یک جواب دادی! فرمود: ای پسر عمو، آیا این سخن خدا را نشنیده ای که می فرماید:

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا؛(1) از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است. تا باران های پربرکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ های سرسبز و

نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد!(2)

همه راه حل ها به استغفار ختم می شود. استغفار کلید خزائن خداست.

ص: 194

وعده های خداوند قطعی است. هیچ شکی در آن نیست. مگر می شود خدا بگوید استغفار کنید من میبخشم و مشکلات شما را حل می کنم، ولی عمل نکند؟ به خدا خوش بین باشیم.

تمام این برکات برای استغفار است؛ استغفار جمعی یا فردی. هر دو مهم است. ما دو نوع جلسه در مملکتمان کم داریم: یکی جلسه توبه و استغفار. یکی جلسه شکرگزاری.

که گناه و معصیت کند، خدا او را توبیخ می کند. فرمود: آری. گفت: من این همه گناه و معصیت می کنم، خدا هیچ کاری با من ندارد. وضعم خوب است و سالمم.

حضرت موسی علیه السلام پیغام این بنده را به خدا رساند. خدای مهربان فرمود: به او بگو: ما گاهی عذاب می کنیم، منتها تو متوجه نیستی. به تعبیری چوب خدا گاهی بی صداست و گاهی با صدا. به او بگو: همین که حلاوت و شیرینی مناجات خودمان را از تو گرفته ایم و با ما سر و کار نداری، بدترین عذاب است. از این عذاب بالاتر وجود ندارد.(1)

به آخر خط رسیده اند، ولی به یکباره از این رو به آن رو شده اند. در دستگاه خدا بن بست نیست. اگر خدا خزانه اش تمام شود، قدرتش کم بشود، ما هم به بن بست می رسیم.

ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَأَنَّ الْکَافِرِینَ لَا مَوْلَی لَهُمْ؛(1)این برای آن است که خداوند مولا و سرپرست کسانی است که ایمان آوردند؛ اما کافران مولایی ندارند!

خدا مولا و سرپرست مؤمنان است. خدا و پیغمبر و چهارده معصوم مولای ما هستند. دوری از خدا بزرگ ترین عذاب است. مولا امیرالمومنین علیه السلام در دعای کمیل عرض می دارد:

صبرت علی عذابک فکیف أصبر علی فراقک؛ بر عذابت شکیبایی ورزیدم؛ اما چگونه بر جدایی از تو شکیبا باشم؟!

معلوم می شود فراق و دوری از خدا، از آتش جهنم بدتر است. فراق از خدا، خیلی سخت تر است. پس بعضیها بدتر از آتش جهنم دارند عذاب می شوند، ولی نمی فهمند؛ عذاب بی خدایی و عذاب بی مولایی. می گوید: من عذاب جهنم را می توانم تحمل کنم، ولی عذاب دوری از تو را نمی توانم تحمل کنم.

یعنی کار دست کس دیگری است. پشت صحنه کس دیگری است. باید ببینیم چه گناهی کرده ایم که گرفتار شده ایم. در هر صورت داروی آن استغفار است.

مرحوم آیت الله شهید دستغیب نوشته اند: در گذشته ملخ به مزارع گندم و

ص: 197

جو حمله می کرد و همه را از بین می برد. یک موقعی حمله کرده بودند و مزارع اطراف شیراز را از بین برده بودند، ولی مزرعه ای بود که هیچ دست نخورده بود. همه انگشت به دهان مانده بودند. از صاحبش پرسیدند. فهمیدند که او انسان مؤمن و باتقوایی است. حقوق فقرا را می دهد.

اینها واقعیات است. اگر کسی در راه حق مصرف نکند، خدا او را گرفتار می کند که چند برابر در راه باطل مصرف کند. یا برکت را می برد. برکت یک موضوع مهمی است.

اگر برخی از شما برای برخی دیگر استغفار نمی کردید، همه، جز خواص شیعه که عملشان شبیه سخنشان هست هلاک میشدید.

فرمودند: اگر استغفار بعضی برای بعضی نباشد. نفرمودند من استغفار می کنم، ولی اشاره به همین است. پیغمبر و امام هستند که جلوی این هلاکتها را می گیرند. چون از امام زمان هم به رحمت واسعه تعبیر شده است.

السلام علیک أیها العلم المنصوب و العلم المصبوب و الغوث و الرحمة الواسعة وعدا غیر مکذوب؛(1) سلام بر تو، ای نشانه برافراشته و دانش سرازیر شده، و ای یاری و رحمت گسترده، و وعده ای که دروغش نخوانده اند!

اهل بیت علیهم السلام همه رحمت واسعه هستند. پیغمبر خدا صلی الله علیه واله وسلم روحش آنقدر لطیف است که از ریزترین تخلف و گناه و ظلم و ستم و حقی که پایمال می شود متأثر می گردد. از این رو مدام استغفار می کند. استغفار پیغمبر نه فقط در زمان حیات است، بلکه بعد از حیات دنیوی و در عالم برزخ و قیامت هم هست.

پیغمبر نفس کل است، یعنی تمام موجودات شعاع وجودی او هستند. در زیارت جامعه می خوانیم:

أجسادکم فی الأجساد و أرواحکم فی الأرواح و انفسکم فی النفوس؛ پیکرهای شما در میان پیکرها، و ارواح شما در میان ارواح ، و نفس های شما در میان نفسهاست.

معنایش این است که همه شعاع وجودی اینها هستند.

ص: 199

غم و غصه ای راه برون رفت ایجاد می کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من کثرت همومه فعلیه بالاستغفار؛(1) هرکس که غصه اش فراوان است، فراوان استغفار کند.

استغفار را توسعه بدهید. فقط از خدا نباشد، از خلق خدا هم استغفار کنید. یک بزرگواری می فرمود: من هر چند وقت یک بار از خانمم از صمیم قلب عذرخواهی می کنم. چرا ما طلبکار خانواده هستیم؟! چرا حالت طلبکارانه پیدا کرده ایم؟

أکثروا الاستغفار تجلبوا الرزق؛(1) بسیار استغفار کنید تا روزی را فراهم آورید.

تعفن فاضلاب و بوی عطر یکی است؟» گفتم: نه. فرمود:

إن العبد إذا هم بالحسنة خرج نفسه طیب الریح فقال صاحب الیمین لصاحب الشمال قم فانه قد هم بالحسنة فإذا فعلها کان لسانه قلمه و ریقه مداده فاثبتها له و إذا هم بالسیئة خرج نفسه منتن الریح فیقول صاحب الشمال لصاحب اللیمین قف فإنه قد هم بالسیئه فإذا هو فعلها کان لسانه قلمه ریقه مداده و اثبتها علیه؛(1) همانا بنده چون قصد کار نیک کند، نفسش خوشبو بیرون می آید. پس فرشته دست راستی به فرشته دست چپی می گوید: برخیز (و دنبال کار خود رو)؛ زیرا این بنده قصد کار خوب کرده است. و هنگامی که آن کار خوب را انجام داد، زبانش قلم او باشد و آب دهانش مرکب او و آن را برای او ثبت کند (در جانش ثبت میشود.) و هرگاه قصد گناه کند، نفسش بد بو بیرون می آید. پس فرشته دست چپی به دست راستی می گوید: توقف کن (و دست نگهدار و چیزی ننویس)؛ زیرا او قصد گناه کرده است. و چون آن گناه را به جا آورد، زبانش قلم او ست و مرکبش آب دهان او، و آن گناه را بر او ثبت کند.

خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

المؤمن إذا کذب من غیر عذر لعنة سبعون ألف ملک و خرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش فیلعنه حملة العرش؛(1) مؤمن هرگاه بدون عذر دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند و از درونش بویی خارج می گردد که تا عرش می رسد و حاملان عرش او را لعنت می نمایند.

همان طور که از مجالس ذکر فضائل اهل بیت علیهم السلام خصوصا ذکر مولا امیر المؤمنین علیه السلام بوی عطر و مشک و عنبر بالا می رود، مجلس گناه و معصیت فضا را، نه این فضای دنیا را، بلکه فضای آسمان ها را آلوده می کند. همچنین فرمودند:

إذا کذب العبد کذبة تباعد الملک منه مسیرة میل من نتن ما جاء به؛(2) هرگاه بنده دروغی بگوید، از بوی گندی که پدید آورده است، فرشته به مسافت یک میل از او فاصله می گیرد.

اگر بوی تعفن دروغ را درک کنیم، هرگز زبانمان به دروغ نمی گردد. با یک صلوات هفتاد هزار فرشته بر انسان درود می فرستند، و با یک دروغ هفتاد هزار فرشته لعنت می فرستند.

مرحوم آخوند کاشی فرموده بود: مواظب باشید، همین طور که از این بوی تعفن حالتان بد می شود، بوی گناه به مراتب از این بدتر است. پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: کسی که دروغ بگوید: هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند، ولی

ص: 205

دروغ مثل آب خوردن رواج پیدا کرده است.

یک موقعی یک طلبه ای آمد خدمت آیت الله بهاءالدینی و گفت: چه کار کنیم که اصلاح شویم. فرمودند: برو و دورغ نگو. گفت: منظورتان این است که وقتی می گوییم «إیاک نعبد و إیاک نستعین» آن را با اخلاص کامل بگوییم؟

فرمودند: نه، این برای اولیاء الله است. همین دروغ های ساده را نگو. اگر با خانواده، با رفیق، وعده می کنیم و می دانیم نمی توانیم انجام دهیم، این هم یک نوع دروغ است.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ؛(1) ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی می گویید که انجام نمی دهید؟ نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی کنید!

در هر صورت اگر کسی چشمش باز شود و باطن گناه را ببیند، به راحتی زیر بار گناه نمی رود. آیا هیچ وقت به ذهن ما رسیده است که یک لیوان از لجن هایی را که در جوی خیابان است بخوریم؟! اصلا به ذهنمان هم خطور نمی کند. چون می دانیم لجن است. اگر یک ذره باطن گناه را بینیم که به مراتب بدتر از اینهاست چطور؟

دل هاتان را با عطر استغفار معطر کنید. وقتی عذرخواهی می کنید و شرمنده می شوید، بوی عطر از شما بلند می شود. همان طور که با دروغ بوی تعفن بالا می رود. کسانی که سحرها بلند می شوند و استغفار می کنند، عطر معنوی آنان متصاعد است.

ص: 206

طوبی لمن وجد فی صحیفته استغفار کثیر؛(1) خوشا به حال کسی که در نامه اعمالش، استغفار فراوان وجود داشته باشد.

الاستغفار فی الصحیفة یتلا لانوراً؛(2) استغفار در نامه اعمال، همانند نور می درخشد.

من أحب أن تسره صحیفته فلیکثر فیها من الاستغفار؛(3) هرکس دوست دارد که نامۀ اعمالش او را خوشحال کند، استغفار را در آن بسیار گرداند.

ص: 210

غیر از توبه و استغفار، اعمالی هست که کفاره گناهان است و می تواند سبب آمرزش گناهان باشد. البته توبه در رأس همه اینهاست. اسباب آمرزش گناهان بسیار است که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است. در اینجا به فراخور مجال به پاره ای از آنها اشاره می کنیم.

العافبة؛(1) گناهی که پس از ارتکاب آن، فرصت گزاردن دو رکعت نماز و طلب عافیت از خدا را بیابم، مرا غمگین نسازد.

خداوند در قرآن فرموده است:

وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَی لِلذَّاکِرِینَ؛(2) و در دو طرف روز و نخستین ساعات شب نماز را برپا دار؛ زیرا خوبیها بدیها را از میان می برد. این برای پند گیرندگان، پندی است.

بود، سؤال کردم. جوابی نداد و ساکت ماند. به من گفته شد: امروز کنیزی را که دختر شخصی به نام زلفی بود زده است. کنیز به در اتاق برخورد نموده و صورتش مجروح شده است.

سپس نزد امام صادق علیه السلام آمدم و حضرت را بر آنچه گفتند خبر کردم. حضرت اظهار داشت:

الحمد لله إنا أهل بیت یعجل الله لأؤلادنا العقوبة فی الدنیا؛ شکر و سپاس برای خدای است. ما اهلبیتی هستیم که خداوند نسبت به فرزندان ما مجازات را در دنیا سریع می رساند!

سپس آن کنیز را صدا کرد و فرمود: «اجعلی إسماعیل فی حل مما ضربک؛ اسماعیل را نسبت به کتکی که به تو زده است حلال کن.» کنیز گفت: او را حلال کردم. آن گاه امام صادق علیه السلام چیزی به او هدیه دادند و به من فرمودند: برو ببین حال اسماعیل چگونه است. من نزد او آمدم در حالتی که تب او را رها کرده بود.(1)

همچنین فرمودند:

إن المؤمن إذا أصابه السقم ثم أعفاه الله منه کان کفارة لما مضی من ذنوبه، وموعظة له فیما یستقیل، وإن المنافق إذا مرض ثم اعفی کان کالبعیر عقله أهله ثم أرسلوه، فلم یدر لم عقلوه ولم یدر لم أرسلوه؛(1) هرگاه مؤمن بیمار شد و سپس خدا او را عافیت بخشید، آن، کقاره گناهان گذشته اش و عبرت برای آینده اش خواهد بود؛ ولی هرگاه منافق مریض شد و سپس عافیت یافت، به شتری می ماند که صاحبش او را بسته و سپس رهایش کرده است،که نمی داند چرا او را بستند و چرا رهایش کردند.

دست های خودتان انجام داده اید.»(1)

سبب این گرفتاری ها برای مؤمن گناهان است و این گرفتاری ها نیز موجب جبران و پاک شدن گناهان خواهد بود. امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند:

ما من شیعتنا أحد یقارف أمراً نهیناه عنه فیموت حتی یبتلی ببلیة تمحص بها ذنوبه إما فی مال أو ولد و إما فی نفسه حتی یلقی الله محبتاً و ما له من ذنب و إنه لیبقی علیه شیء من ذنوبه فیشدد علیه عند موته فیمحص ذنوبه؛(2) و از شیعیان ما نیست کسی که مرتکب حرام یا مکروهی شود و بمیرد، مگر این که به بلایی مبتلا شود که به واسطه آن گناهانش از بین برود. این بلا ممکن است در مال، یا فرزند او باشد، و یا در جسم و جانش باشد، که در این صورت خداوند را ملاقات می کند در حالتی که گناهی برایش نوشته نشده است. و اگر گناهی برایش باقی مانده باشد خداوند سکرات مرگ و جان دادن او را سخت گرداند تا به وسیله آن، بقیه گناهانش نیز پاک شود.

امام باقر علیه السلام نیز فرمودند:

إن الله إذا کان من أمره أن یکرم عبدا وله ذنب ابتلاه بالسقم فإن لم یفعل ذلک ابتلاه بالحاجة فإن لم یفعل ذلک شدد علیه الموت لیکافئه بذلک الذنب؛ به راستی اگر خداوند متعال بخواهد بنده ای را که دارای گناهی باشد، گرامی بدارد، او را به نوعی بیماری مبتلا می کند. پس اگر جبران گناه نگشت، به تنگدستی و نیاز مبتلایش

ص: 215

مینماید؛ و اگر آن هم جبرانش نکند، مرگ را بر او سخت می گیرد تا مکافات گناهش باشد (و بدون گناه وارد قیامت شود).

و إذا کان من أمره أن یهین عبداً و له عنده حسنه صحح بدنه فإن لم یفعل ذلک به وسع له فی معاشه فإن لم یفعل هون علیه المؤت لیکافئه بتلک الحسنة؛(1)و چنانچه بخواهد بنده ای را اهانت نماید و دارای حسنه ای باشد، بدنش را سالم می دارد. پس اگر جبران حسنه اش نشد، توسعه در زندگی و معاش عطایش می کند؛ و اگر آن هم جبرانش نکند، مردن و جان دادن را بر او ساده گرداند تا مکافات حسنه اش باشد (و دیگر در قیامت طلبی از خداوند نداشته باشد).

همواره توبه می کرد و در هر شبانه روز، صدبار استغفار میکرد، بدون این که گناهی داشته باشد. همانا خداوند عز وجل بلا را به اولیای خود اختصاص می دهد، بدون این که گناهی داشته باشند، تا به آنان پاداش دهد!

را می زداید؟» فرمودند:

الهموم فی طلب المعیشة؛(1)اندوه برای کسب گذران زندگی.

بر اساس روایات غصه روزی خوردن و خواب ناهنجار برای مؤمن، کفاره گناهان است. گاهی خیلی دلت می خواهد برای خانواده ات میوه بخری پول نداری. خجالت می کشی. خدا برایت ثواب می نویسد. هم معیشت نباید موجب بدبینی به خدا باشد که گناه است. این که از خدا راضی هستی، ولی دوست داری بیشتر به خانواده ات برسی، این محبوب خداست. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

إذا کثرت ذنوب المؤمن ولم یکن له من العمل مایکفرها ابتلاه الله بالحزن لیکفرها به عنه؛(2)هرگاه گناهان مؤمن، بسیار شود و او عملی نداشته باشد که آن گناهان را پاک گرداند، خداوند او را به

اندوه مبتلا می سازد تا بدان، گناهانش را بزداید. بنابراین حزن و اندوه مؤمن را می توان یکی از قوی ترین پاک کنندگان گناهان بشمار آورد.

اخلاق خوب گناهان را ذوب می کند، همان طور که آفتاب اشیاء منجمد را.

یعنی انسان اگر میلیاردها گناه هم داشته باشد، خوش اخلاقی می تواند آنها را ذوب کند. اخلاق خوب در رأس همه امور است. خوش اخلاقی کار استغفار را می کند. وقتی همه از تو راضی باشند، خدا هم از تو راضی می شود. همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند:

إثر الخلق الحسن یمیث الخطیئة کما تمیث الشمس الجلید؛(1)خلق نیکو، گناه را آب می کند، چنان که خورشید، یخ را آب می کند.

گناهان کوچک بازخواست نمی شوند. خدای تبارک و تعالی فرموده است: «اگر از گناهان بزرگ که از آنها نهی شده اید، دوری کنید، بدی های شما را از شما می زداییم و شما را در جایگاهی ارجمند در می آوریم».

من ذنبه إلی وقته ذلک، فإذا انقضت حجته استؤنف عمله؛(1) ای گروه مردم در موقف (منا و عرفات)، هیچ مؤمنی وقوف نمی کند، مگر آن که خداوند، گناه گذشته اش را تا آن لحظه، می بخشاید و

چون حج او پایان یابد، عملش از سرگرفته میشود.

به حاجی می گویند: احرام کردی و لبیک گفتی، و لباس گناه را در آوردی، در منا و عرفات وقوف کردی، الآن مثل روزی است که از مادر متولد شده ای؛ پاک پاکی، عمل خود را از سر بگیر. در سرزمین عرفات، خدا روی همه اعمال بدی که پیش از این انجام داده ایم خط می کشد.

دیدار برادران ایمانی به خاطر خدا آنقدر اهمیت و ارزشمند است که به عنوان دیدار خدای تعالی تلقی می شود و انسان را به سوی بهشت سوق می دهد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: جبرئیل علیه السلام به من خبر داد که خدای عز و جل فرشته ای را به زمین فرستاد. فرشته می رفت تا به در خانه ای رسید که مردی از صاحب خانه اجازه ورود می گرفت.

فرشته از او پرسید: با صاحب این خانه چه کار داری؟ گفت: او برادر مسلمان من است که به خاطر خدای تبارک و تعالی به دیدارش آمده ام. فرشته گفت: جز بدین منظور نیامدهای؟ گفت: جز بدین منظور نیامده ام. فرشته گفت:

إنی رسول الله إلیک و هو یقرئک السلام و یقول وجبت لک الجنة؛من فرستاده خدا به سوی تو هستم، او سلامت می رساند و می فرماید: بهشت برایت واجب شد.

سپس گفت:

إن الله عز وجل یقول أیما مسلم زار مسلما فلیس إیاه زار ایای و زار و ثوابه علی الجنة؛(1) خدای عز و جل می فرماید: هر مسلمانی که از مسلمانی دیدار کند، او را دیدار نکرده، بلکه مرا دیدار کرده

است و بهشت به عنوان ثواب او بر عهده من است.

بنابراین، شاید دیدار برادران ایمانی از زیارت خانه خدا بالاتر باشد. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است که فرمودند:

من زار أخاه المؤمن إلی منزله لا حاجة منه إلیه کتب من زوّار

ص: 223

الله، وکان حقیقاً علی الله أن یکرم زائره؛(1) هرکس نه به قصد نیاز خواهی، به دیدن برادر مؤمن خود به خانه او رود، از دیدار کنندگان خدا نوشته میشود و شایسته است که خداوند، دیدارکننده اش را گرامی بدارد.

روایات فروانی داریم کسی که نمی تواند ما را زیارت کند، دوستان صالح ما را زیارت کند. ثواب این زیارت کمتر از زیارت آنها نیست. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی موالینا، یکتب له ثواب صلتنا، ومن لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا، یکتب له ثواب زیارتنا؛(2) هرکس قادر نیست به ما صله (هدیه) دهد، به دوستان نیک ما صله دهد که همان ثواب صله دادن به ما برایش نوشته میشود. و هرکس قادر نیست به زیارت ما بیاید، به زیارت دوستان نیک ما برود که همان ثواب زیارت ما برایش نوشته میشود.

بنابراین، یکی از چیزهایی که گناهان را می زداید، زیارت مؤمن است. چون او بلندت می کند. کسی که وصل است، اگر همه عالم به او بچسبند همه را بلند می کند.

رسول الله ما من عمل قبیح إلا قد عملته، فهل لی من توبة؛ ای پیامبر خدا، هیچ کار زشتی نیست که نکرده باشم. آیا راه بازگشتی برایم وجود دارد؟ »

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «فهل من والدیک أحد حی، آیا از پدر و مادرت، کسی زنده هست؟» گفت: پدرم. فرمود: «فاذهب فبره؛ برو و به او نیکی کن». وقتی آن مرد رفت، پیامبر فرمودند: «لو کانت امه؛(1) کاش مادرش می بود!».

می دهد، در برابر هر مک زدن، ثواب آزاد کردن برده ای از فرزندان اسماعیل را دارد و وقتی شیر دادنش تمام میشود، فرشته می گوید:

«گذشته ات بخشوده شد. از نو شروع کن».(1)

آقای دولابی به خانم ها توصیه می فرمودند: بگذارید زایمانتان طبیعی باشد. با زایمان و دردی که مادران می کشند، تمام گناهانشان پاک می شود.

بر جاست، فرشتگان برای او طلب آمرزش می کنند.

و من استمع إلی فضیلة من فضائله غفر الله له الذنوب التی اکتسبها بالاستماع؛ و هر کس به فضیلتی از فضایل علی گوش فرا دهد، خداوند گناهان او را که از راه گوش شنیده است عفو میفرماید.

و من نظر إلی کتابة فی فضیلته غفر الله له الذنوب التی اکتسبها بالنظر؛ هرکس به یکی از فضائل نوشته شده او نظر افکند و بخواند،خداوند گناهان او را که از راه نظر به دست آمده است می بخشد. آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

النظر إلی علی بن أبی طالب عبادة و ذکره عبادة ولا یقبل إیمان عبد إلا بولایته و البراءة من أعدائه؛(1) همانا نگریستن به علی بن ابی طالب عبادت است، و یاد کردن او عبادت است، و ایمان هیچ بنده ای پذیرفته نمی شود، مگر به دوستی او و بیزاری جستن از دشمنانش.

نام و یاد و ولایت و ذکر فضائل مولا امیرالمؤمنین علیه السلام اکسیر اعظم است.

من صلی علی مرة لم یبق له من ذنوبه ذرة؛(1) کسی که یک بار بر من صلوات بفرستد، ذره ای از گناهانش باقی نمی ماند.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

من لم یقدر علی ما یکفر به ذنوبه، فلیکثر من الصلاة علی محمد و آله؛ فإنها تهدم الذنوب هدما؛(2) هرکس نمی تواند کاری کند که به سبب آن گناهانش زدوده شود، بر محمد و خاندان او بسیار صلوات فرستد که صلوات گناهان را ریشه کن می کند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

من قال صلی الله علی محمد و آل محمد أعطاه الله أجر اثنین و سبعین شهیداً و خرج من ذنوبه کیوم ولدته أمه؛(3) هرکس بگوید «درود خداوند بر محمد و آل محمد» خداوند به او مزد هفتاد و دو شهید ارزانی می دارد و از گناهانش همچون روزی که از مادر متولد شده است بیرون می آید.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

ما من أحد من امتی یذکرنی ثم صلی علی إلا غفر الله له ذنوبه و إن کان أکثر من رمل عالج؛(4) هر فردی از امت من که نام مرا ببرد و آن گاه بر من درود بفرستد، بی گمان، خداوند، گناهانش را می آمرزد، هرچند بیشتر از ریگ های ریگزار عالج(5) باشد.

ص: 229

همچنین فرمودند:

من صلی علی یوم الجمعة مائة مرة غفر الله له خطیئته ثمانین سنة؛(1) هر کس در روز جمعه صد مرتبه بر من صلوات بفرستد، خداوند گناهان هشتاد سال او را می آمرزد.

از روایات استفاده می شود که راحت ترین راه ها برای توبه و پاک شدن از گناهان صلوات بر محمد و آل محمد است. ذکر صلوات فضای عالم را عوض می کند.

فرمودند:

من طلب العلم کان کفارة لما مضی؛(1) کسی که در پی تحصیل علم برود، این کارش کفاره گذشته اوست.

ص: 232

ص: 234

رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ ...72

قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ...159

رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا ...151

عَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی ...55

فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلَا أَنْسَابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَلَا یَتَسَاءَلُونَ ...37

وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ ...130

فَأَصَابَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَالَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاءِ سَیُصِیبُهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَمَا هُمْ بِمُعْجِزِینَ ...129

فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَمَثْوَاکُمْ ...27

فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا ...194

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ ...114

قَالُوا لَنْ نُؤْثِرَکَ عَلَی مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالَّذِی فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنْتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِی هَذِهِ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ...72

قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ...135

قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ ...136

کَلَّا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِهِمْ مَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ...112

لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ...138

وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا ...58

ص: 236

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی ...58

مَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ ...22

وَآتَاکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ ...33

وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا ...79

وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَی لِلذَّاکِرِینَ ...212

وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ الصَّابِرِینَ وَالصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَالْمُنْفِقِینَ وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَار ...156

وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ...188

وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ...144

وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسَانُ وَأَنَّی لَهُ الذِّکْرَی ...23

وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنْفَعُکَ وَلَا یَضُرُّکَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّکَ إِذًا مِنَ الظَّالِمِینَ ...184

وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی ...24

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ ...57

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ ...42

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ ...151

وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ...26

وَمَا یُؤْمِنُ أَکْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِکُونَ ...131

وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ وَیُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا ...221

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ...206

ص: 237

إذا أبصرت العین الشهوة عمی القلب عن العاقبة...58،170

إذا أذنب الرجل خرج فی قلبه نکتة سوداء، فإن تاب انمحت، و إن زاد زادت حتی تغلب علی قلبه، فلا یفلح بعدها أبداً...90

إذا تنازع اثنان فعاز أحدهما الآخر فلیرجع المظلوم إلی صاحبه حتی یقول لصاحبه: أی أخی، أنا الظالم، حتی یقطع الهجران بینه و بین صاحبه، فان الله تبارک و تعالی حکم عدل یأخذ المظلوم من الظالم...108

إذا رأیتم الرجل کثیر الصلاة کثیر الصیام، فلا تباهوا به حتی تنظروا کیف عقله...76

إذا عملت سیئة فاعمل حسنة تمحوها...211

إذا کان الرجل علی یمینک علی رأی ثم تحول إلی یسارک فلا تقل إلا خیرا و لا تبرأ منه حتی تسمع منه ما سمعت و هو علی یمینک فإن القلوب بین إصبعین من أصابع الله یقلبها کیف یشاء ساعة کذا و ساعه کذا و ان العبد ربما وفق للخیر...70

إذا کثرت ذنوب المؤمن ولم یکن له من العمل مایکفرها ابتلاه الله بالحزن لیکفرها به عنه...218

إذا کذب العبد کذبة تباعد الملک منه مسیرة میل من نتن ما جاء به...205

الاستغفار فی الصحیفة یتلا لانورا...208

استغفر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فی وتره سبعین مرة...21

أستغفرک من کل لذة بغیر ذکرک، ومن کل راحة بغیر انسک، ومن کل سرور بغیر قربک ومن کل شغل بغیر طاعتک...133

أستغفرک من کل لذة بغیر ذکرک، ومن کل راحة بغیر انسک، ومن کل سرور بغیر قربک، ومن کل شغل بغیر طاعتک...40

أشد الذنوب ما استخف به صاحبه...163

ص: 239

أصدق کلمة قالتها العرب کلمه لبید...134

أعظم الذنوب ذنب أصر علیه صاحبه...168

أعوذ بعفوک من عقابک، و أعوذ برضاک من سخطک، و أعوذ بک منک، جل وجهک...124

أغلقوا أبواب المعصیة بالاستعاذة، وافتحوا أبواب الطاعة بالتسمیة...152

أکثر السجود فإنه یحط الذنوب کما تحط الریځ ورق الشجر...220

أکثر من الاستغفار، و رطب لسانک بقراءة «إنا أنزلناه»...207

أکثروا الاستغفار تجلبوا الرزق...203

أکثروا من الاستغفار فإن الله عز و جل لم یعلمکم الاستغفار إلا وهو یرید أن یغفر لکم...127

إلهی، غارت نجوم سماواتک، وهجعت عیون أنامک، وأبوابک مفتحات للسائلین، جئتک لتغفر لی وترحمنی وترینی وجه جدی محمبر صلی الله علیه و آله فی عرصات القیامة...34

إلهی قصرت الألسن عن بلوغ ثنائک کما یلیق بجلالک وانحسرت الأبصار دون النظر إلی سبحات وجهک ولم تجعل للخلق طریقا إلی معرفیک إلا بالعجز عن معرفتک...38

أما أنا لم أسجد له حیا أسجد له میتاً...130

أما حیاتی فإن الله عز و جل یقول و ما کان الله لیعذبهم و أنت فیهم و أما مفارقتی إیاکم فإن أعمالکم تعرض علی کل یوم فما کان من حسن استزدت الله لکم وما کان من قبیح استغفرت الله لکم...22

أمرنی جبریل أن ارددهن فی سجودی، فتعلمتهن و علمتهن...124

إن الثواب علی قدر العقل...76

إن الخلق الحسن یذیب الذنوب کما تذیب الشمس الجمد...218

إثر الخلق الحسن یمیث الخطیئة کما تمیث الشمس الجلید...219

ص: 240

إن الزاهدین فی الدنیا تبکی قلوبهم وإن ضحکوا، ویشتد حزنهم وإن فرحوا، ویکثر مقتهم أنفسهم وإن اغتبطوا بما رزقوا...92

إن العبد إذا أذنب دنباً، ثم علم أن الله عز و جل یطلع علیه، غفر له...125

إن العبد إذا هم بالحسنة خرج نفسه طیب الریح فقال صاحب الیمین لصاحب الشمال قم فانه قد هم بالحسنة فإذا فعلها کان لسانه قلمه و ریقه مداده فاثبتها له و إذا هم بالسیئة خرج نفسه منتن الریح فیقول صاحب الشمال لصاحب اللیمین قف فإنه قد هم بالسیئه فإذا هو فعلها کان لسانه قلمه ریقه مداده و اثبتها علیه...204

إن الله إذا کان من أمره أن یکرم عبدا وله ذنب ابتلاه بالسقم فإن لم یفعل ذلک ابتلاه بالحاجة فإن لم یفعل ذلک شدد علیه الموت لیکافئه بذلک الذنب...215

إن الله تبارک و تعالی جعل لأخی علی بن أبی طالب علیه السلام فضائل لا یحصی عددها غیره...227

إن الله تعالی إذا غضب علی أمة ثم لم ینزل بها العذاب أغلی أسعارها و قصر أعمارها و لم تربح تجارها و تغزر انهارها ولم تزک ثمارها و سلط علیها شرارها وحبس علیها أمطارها...195

إن الله تعالی یحب ثلاثة أصوات: صوت الدیک، وصوت قارئ القرآن، وصوت الذین یستغفرون بالأسحار...156

إن الله جل جلاله أوحی إلی الدنیا أن أتعبی من خدمک، و اخدمی من رفضک...78

إن الله عز و جل لیتعاهد المؤمن بالبلاء کما یتعاهد الرجل أهله بالهدیة من الغیبة و یحمیه الدنیا کما یحمی الطبیب المریض...102

إن الله عز وجل یقول أیما مسلم زار مسلما فلیس إیاه زار ایای و زار و ثوابه علی الجنة...223

إن الله علم أن الذنب خیر للمؤمن من العجب ولولا ذلک ما البتلی مؤمن بذنب

ص: 241

أبداً...179

إن الله قضی قضاء حتما إلا ینعم علی العبد بنعمة فیسلبها إیاه حتی یحدث ذنباً یستحق بذلک النقمة...94

إن المؤمن إذا أصابه السقم ثم أعفاه الله منه کان کفارة لما مضی من ذنوبه، وموعظة له فیما یستقیل، وإن المنافق إذا مرض ثم اعفی کان کالبعیر عقله أهله ثم أرسلوه، فلم یدر لم عقلوه ولم یدر لم أرسلوه...214

إن المؤمن لیری ذنبه کأنه تحت صخرة یخاف أن تقع علیه، والکافر یری ذنبه کأنه ذباب مرّ علی أنفه...165

أن توبته أن یأتی قبر آدم فیسجد له...130

إن رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم علمنی ألف باب من العلم، یفتح کل باب ألف باب، ولم یعلم ذلک أحدا غیری...53

إن رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم کان لا یقوم من مجلس و إن خف حتی یستغفر الله عز و جل خمسا وعشرین مرة...24

ان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم کان یتوب إلی الله عز وجل ویستغفره فی کل یوم ولیلة مئة مرة من غیر ذنب...20،216

إن کنت صادقا فإن الله یحبک وما یمنعه أن ینقلک منه إلی غیره إلا لکی تحافه...180

إن من أجمع الدعاء أن یقول العبد الاستغفار...131

إن من الذنوب ذنوباً لا یکفرها صلاة ولا صوم...217

إن موسی نبی الله أمرکم أن تزنوا، و أنا آمرکم أن لاتحدثوا أنفسکم بالزنی فضلاً عن أن تزنوا؛ فإن من حدث نفسه بالزنی، کان کمن أوقد فی بیت مزوق، فأفسد التزاویق الدخان، و إن لم یحترق البیت...171

ص: 242

أنت الذی فتحت لعبادک بابا إلی عفوک سمیتة التوبة، فقلت:«تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا»...13

إنک عصیتنی فغفرت لک و عصیتنی ففغرت لک و عصیتنی فغفرت لک فإن أنت عصیتنی الرابعة لم أغفر لک...153

انما اثیبه علی قدر عقله...77

إنما الدنیا منتهی بصر الأعمی، لا یبصر مما وراءها شیئاً، والبصیر ینفذها بصره ویعلم أن الدار وراءها، فالبصیر منها شاخص، والأعمی إلیها شاخص، والبصیر منها متزود،والأعمی لها متزود...74

إنه لیغان علی قلبی و إنی لأستغفر بالنهار سبعین مرة...26

إنهم منی و أنا منهم، فاجعل صلواتک و رحمتک و مغفرتک ورضوانک علی و علیهم...107

إنی أستغفر الله فی کل یوم خمسة آلاف مرة...38

إنی رسول الله إلیک و هو یقرئک السلام و یقول وجبت لک الجنة...223

إنی لأستغفر الله فی الیوم أو قال فی الیوم واللیلة مئة مرة...25

إنی لأکره للرجل أن یموت وقد بقیت علیه خله من خلال رسول الله لم یأتها...19

أهلکتهم بالذنوب فأهلکونی بالاستغفار، فلما رأیت ذلک أهلکتهم بالأهواء فهم یحسبون أنهم مهتدون فلا یستغفرون...155

أی شیء عملت الیوم من سوء فعجل الله علیک العقوبة...212

إیاک و الابتهاج بالذنب فإن الابتهاج به أعظم من رکوبه...167

أیها امرأة رفعت من بیت زوجها شیئا من موضع إلی موضع ترید به صلاحاً نظر الله إلیها ومن نظر الله إلیه لم یعذبه...226

بکاء المؤمن من قلبه، وکاء المنافق من هامته...92

ص: 243

بلی إذا حملت المرأة کانت بمنزلة الصائم القائم المجاهد بنفسه وماله فی سبیل الله...226

بین السماء و الأرض دعوة المظلوم...113

ترک الذنب أهون من طلب التوبة...66،65

تعطروا بالاستغفار لا تفضحکم روائح الذنوب...203

توقوا الذنوب فما من بلیة و لا نقص رزق إلا بذنب حتی الخدش و النکبة و المصیبة فان الله تعالی یقول «وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ»...214

ثلاثة معصومون من إبلیس وجنوده: الذاکرون لله، والباکون من خشیة الله، والمستغفرون بالأسحار...156

ثمرة التواضع المحبة، ثمرة الکبر المسبة...111

جئت تسأل لی ربک هل لی من توبة...130

جعلنی الله فداک، هذا الظالم، فما بال المظلوم ...107

حب الأطفال؛ إنی قطرتهم علی توحیدی، فإن أمتهم أدخلتهم برحمتی جنتی...46

الحجة ثوابها الجنة، والعمرة کفارة لکل ذنب...221

الحقیقة أحوالی...44،45

الحمد لله إنا أهل بیت یعجل الله لأؤلادنا العقوبة فی الدنیا...213

حمی لیلة کفارة سنة...212

حیاتی خیر لکم و مماتی خیر لکم...21

خالطوا الناس بألسنتکم و ابدانم و زایلوهم بقلوبکم و أعمالکم...138

خدمة العیال کفارة للکبائر، وتطفئ غضب الرب...230

الخلق السیئ یفسد العمل کما یفسد الخل العسل...95

خلق الله من نور وجه علی بن أبی طالب سبعین ألف ملک یستغفرون له و لمحبیه إلی

ص: 244

یوم القیامة...188

خیر الاستغفار عند الله الإقلاع والندم...178

خیر الدعاء الاستغفار...131

خیر العبادة الاستغفار...133

داؤکم الذنوب و دواؤکم الاستغفار...53

دع ما أنت علیه و أضمن لک علی الله الجنة...148

الدنیا حرام علی أهل الآخرة، والآخرة حرام علی أهل الدنیا، والدنیا والآخرة حرامان علی أهل الله عز و جل...139

الدنیا دار من لا دار له ولها یجمع من لا عقل له ویطلب شهواتها من لا فهم له و علیها یعادی من لا علم له و علیها یحسد من لا فقه له ولها یسعی من لا یقین له من کانت الدنیا همه کثر فی الدنیا و الآخرة غمه...77

ذمک لنفسک أفضل من عبادتک أربعین سنة...143

الذنب شؤم علی غیر فاعله، إن عیره ابتلی، وإن اغتابه أثم، وإن رضی به شارکه...172

ذهبت و الله الأمانی عند هذه الایة...81

رَبِّ اِنّی اَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ حَیآءٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَجآءٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِنابَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَغْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ رَهْبَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ طاعَةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ایمانٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِقْرارٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ اِخْلاصٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ تَقْوی وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ تَوَکُّلٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ذِلَّةٍ وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ عامِلٍ لَکَ هارِبٍ مِنْکَ اِلَیْکَ...121

ریح الکنیف وریح الطیب سواء...203

الزم الاستغفار...207

ص: 245

ساعات الوجع یذهبن ساعات الخطایا...213

ساعات الهموم ساعات الکفارات، ولا یزال الهم بالمؤمن حتی یدعه وما له من ذنب...217

سبحانک تعصی کأنک لا تری، وتحلم کأنک لم تعص، تتودد إلی خلقک بحسن الصنیع کأن بک الحاجة إلیهم، وأنت یا سیدی الغنی عنهم، ثم خر إلی الأرض ساجداً...36

السلام علیک أیها العلم المنصوب و العلم المصبوب و الغوث و الرحمة الواسعة وعدا غیر مکذوب...199

سمیت الدنیا دنیا لأنها أدنی من کل شیء...39

سیئة تسوؤک خیر من حسنة تعجبک...178

سیقتل رجل من ولدی بأرض خراسان بالسم ظلماً، اسمه اسمی، واسم أبیه اسم ابن عمران موسی علیه السلام، ألا فمن زاره فی غربته غفر الله تعالی ذنوبه...231

شر الناس من یری أنه خیرهم...111

الشریعة أقوالی، و الطریق أفعالی، و الحقیقة أحوالی...44

صبرت علی عذابک فکیف أصبر علی فراقک...197

صدقت یا أبا هاشم الزم ما حدثتک به نفسک فإن الإشراک فی الناس أخفی من دییب الذر علی الصفا فی اللیلة الظلماء و من دبیب الأذر علی المسح الأسود...164

الصغائر من الذنوب طرق إلی الکبائر...59،57

طوبی لمن وجد فی صحیفة عمله یوم القیامة تحت کل ذنب أستغفر الله...129

طوبی لمن وجد فی صحیفته استغفار کثیر...208

الظالم یحوم حوم نفسه، والمقتصد یحوم حوم قلبه، والسابق یحوم حوم ربه عز و جل...182

العفو عن المقر، لا عن المصر..177

فإذا ارضعت کان لها بکل مصة کعدل عتق محرر من ولد إسماعیل فإذا فرغت من رضاعه

ص: 246

ضرب ملک کریم علی جنبها وقال استأنفی العمل فقد غفر لک...226

فإذا وضعت کان لها من الأجر ما لا یدری أحد ما هو لعظمه...226

فاذهب فبره...225

فاستغفارهم و الله لکم دون هذا الخلق...189

فالآن من عذابک من یستنقذنی؟! وبحبل من أعتصم إن قطعت حبلک عنی؟! فواښوأتاه غداً من الوقوف بین یدیک، إذا قیل للمخفین: جوزوا، وللمثقلین: حطوا، أمع المخفین أجوز، أم مع المثقلین أځط؟! ویلی؛ کلما طال عمری کثرت خطایای ولم أتب، أما آن لی أن أستحیی من ربی...35

فإنما رحمتک الظالمین...186

فأین أنت من الاستغفار...25

فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتُبْ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ بِماتُبْتَ وَتَتُوبُ عَلی جَمیعِ خَلْقِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ یا مَنْ یُسَمّی بِالْغَفوُرِ الرَّحیمِ...122

فکرک فی المعصیة یحدوک علی الوقوع فیها...170،59

فلا یبقی أحد إلا قال: نفسی نفسی! وإن محمدا یقول: رب، امتی امتی...24

فما عذر من أغفل دخول الباب بعد فتحه...13

فمن ذکر فضیلة من فضائله مقراً بها غفر الله له ما تقدم من ذنبه وما تأخر ولو وافی القیامة بذنوب الثقلین...227

فو عزتک لئن تعصمنی لاعصینک ثم لاعصینک ثم لاعصینک...153

فهل سررتک...189

فهل من والدیک أحد حی...225

ص: 247

کن فی الناس ولا تکن معهم...137

کان رسول الله صلی الله علیه و آله یستغفر الله غداة کل یوم سبعین مرة، ویتوب إلی الله سبعین مرة...21

کان فی الأرض أمانان من عذاب الله، وقد رفع أحدهما، فدونکم الآخر فتمسکوا به: أما الأمان الذی رفع فهو رسول الله ، وأما الأمان الباقی فالاستغفار...25

کانت الفقهاء و العلماء إذا کتب بعضهم إلی بعض کتبوا بثلاثة لیس معهن رابعة من کانت همته آخرته کفاه الله همه من الدنیا و من أصلح سریرته اصلح الله علانیته و من أصلح فیما بینه وبین الله عزوجل أصلح الله تبارک وتعالی فیما بینه وبین الناس...79

الکبریاء رداء الله فمن نازعه شیئاً من ذلک کبه الله فی النار...68

کیف عقله...76

لا تبکی، فوالله إن ذلک لصغیر عندی فی ذات الله...30

لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم...172

لا حول و لا قوة الا بالله...154

لا کبیرة مع الاستغفار، ولا صغیرة مع الإصرار...168

لا والله ما أراد الله من الناس إلا خصلتین أن یقروِّا له بالنعیم فیزیدهم و بالذنوب فیغفرها لهم...146

لا یخلد الله فی النار إلا أهل الکفر والجحود، وأهل الضلال والشرک. ومن اجتنب الکبائر من المؤمنین لم یسأل عن الصغار، قال الله تبارک وتعالی:«إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیمًا...220

لا یسعنی أرضی ولا سمائی ولکن یسعنی قلب عبدی المؤمن...64

لا یفترق رجلان علی الهجران إلا استوجب أحدهما البراءة و اللعنة، و ربما استحق ذلک

ص: 248

کلاهما...107

لا یوم کیوم الحسین ازدلف إلیه ثلاثون ألف رجل یزعمون أنهم من هذه الأمة، کل یتقرب إلی الله عز وجل بدمه، وهو بالله یذکرهم فلا یتعظون، حتی قتلوه بغیاً وظلماً وعدوانا...167

لأن بقاءنا بأولیاء الله فإذا لم یکن لله فی الأرض ولی قامت القیامة قصرنا إلی النار فما بالنا نتعجل إلی النار...200

لأنه لا یدعو أخاه إلی صلته، و لا یتغامس له عن کلامه...107

لقد غفر الله عز وجل لرجل من أهل البادیة بکلمتین اللهم إن تعذبنی فأهل لذلک أنا و إن تغفر لی فأهل لذلک أنت فغفر الله له...126

لؤ عصیت لهویت...55

لؤ علم الناس کیف خلق الله تبارک و تعالی هذا الخلق لم یلم أحد أحداً...33

لو کانت امه...225

اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء...152

اللهم اغفر لی الذنوب التی تغیر النعم...152

اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلاء...152

اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل النقم...152

اللهم اغفر لی الذنوب التی تهتک العصم...151

اللهم اغفر لی کل ذنب أذنبته و کل خطیئة أخطأتها...152

اللهم أنت السلام و منک السلام تبارکت ذا الجلال و الإکرام...44

اللهم إنی أسألک برحمتک التی وسعت کل شیء...150

اللهم تقبل منا هذا القلیل القربان...29

ص: 249

اللهم صل وحدته و آنس وحشته و آمن روعته و أسکن إلیه من رحمتک رحمة تغنیه بها عن رحمة من سواک فإنما رحمتک الظالمین...185

اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی مَا جَرَی بِهِ قَضَاؤُکَ فِی أَوْلِیَائِکَ الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِیلَ مَا عِنْدَکَ مِنَ النَّعِیمِ الْمُقِیمِ الَّذِی لا زَوَالَ لَهُ وَ لا اضْمِحْلالَ بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ زُخْرُفِهَا وَ زِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّکْرَ الْعَلِیَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِیَّ وَ أَهْبَطْتَ عَلَیْهِمْ مَلائِکَتَکَ وَ کَرَّمْتَهُمْ بِوَحْیِکَ وَ رَفَدْتَهُمْ بِعِلْمِکَ وَ جَعَلْتَهُمُ الذَّرِیعَةَ إِلَیْکَ وَ الْوَسِیلَةَ إِلَی رِضْوَانِکَ...80

المؤمن إذا تاب و ندم فتح الله علیه فی الدنیا و الآخرة ألف باب من الرحمة...142

المؤمن إذا کذب من غیر عذر لعنة سبعون ألف ملک و خرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش فیلعنه حملة العرش...205

المؤمن أعظم حرمة من الکعبة...64

ما أراک یا إسحاق إلا قد أذللت المؤمنین، فإیاک إیاک، إن الله یقول: من أذل لی ولیا فقد أرصد لی بالمحاربة...96

ما أهمنی ذنب امهلت بعده حتی اصلی رکعتین وأسأل الله العافبة...212

ما جفت الدموع إلا لقسوة القلوب، و ما قست القلوب إلا لکثرة الذنوب...91

ما زالت نعمة ولا نضارة عیش إلا بذنوب اجترحوا أن الله لیس بظلام للعبید...94

ما کلم رسول الله صلی الله علیه و آله العباد بکنه عقله قط، قال رسول الله صلی الله علیه و آله: إنا معاشر الأنبیاء امرنا أن نکلم الناس علی قدر عقولهم...45

مالی ولک یا محمد فقد حرم الله لحمک علی...23

ما من أحد من امتی یذکرنی ثم صلی علی إلا غفر الله له ذنوبه و إن کان أکثر من رمل

ص: 250

عالج...229

ما من شیء أفد للقلب من خطیئة، إن القلب لیواقع الخطیئة فما تزال به حتی تغلب علیه فیصیر أعلاه أسفله...88

ما من شیعتنا أحد یقارف أمراً نهیناه عنه فیموت حتی یبتلی ببلیة تمحص بها ذنوبه إما فی مال أو ولد و إما فی نفسه حتی یلقی الله محبتاً و ما له من ذنب و إنه لیبقی علیه شیء من ذنوبه فیشدد علیه عند موته فیمحص ذنوبه...215

ما من عبد إلاوفی قلبه نکتة بیضاء، فإذا أذنب ذنباً خرج فی النکتة نکتة سوداء، فإن تاب ذهب ذلک السواد، وإن تمادی فی الذنوب زاد ذلک السواد حتی یغطی البیاض، فإذا غطی البیاض لم یرجع صاحبه إلی خیر أبداً...112

ما یضمر النبی صلی الله علیه و آله وسلم فی نفسه أفضل من اجتهاد المجتهدین...27

المذیع بالسیئة مخذول و المستتر بالسیئة مغفور له...166

مرارة الدنیا حلاوة الآخرة، وحلاوة الدنیا مرارة الآخرة...140

معاشر الناس، ما وقف بالموقف مؤمن إلا غفر الله له ما سلف من ذنبه إلی وقته ذلک، فإذا انقضت حجته استؤنف عمله...222

معناه لا حول لنا عن معصیة الله إلا بعون الله، ولا قوة لنا علی طاعة الله إلا بتوفیق الله عز و جل...154

من أحب أن تسره صحیفته فلیکثر فیها من الاستغفار...208

من أحب أن یکون أقوی الناس فلیتوکل علی الله تعالی...104

من أحزن مؤمناً ثم أعطاه الدنیا لم یکن ذلک کقارته، ولم یؤجر علیه...63

من أذنب ذنباً فعلم أن لی أن أعذبه و ان لی أن أعفو عنه عفوت عنه...125

من استبطأ الرزق فلیستغفر الله...202

ص: 251

من أکثر الاستغفار جعل الله له من کل هم فرجاً و من کل ضیق مخرجا، ورزقه من حیث لا یحتسب...201

من الذنوب التی لا تغفر قول الرجل یالیتنی لا أؤاخذ إلا بهذا...163

من الذی أشغلنی عن ذکر ربی...63

من تلذذ بمعاصی الله أؤرثه الله ذلا...169

من خرج من ذل المعصیة إلی عز الطاعة أنسه الله عزوجل بغیر أنیس و أعانه بغیر مال...175

من دخله العجب هلک...111

من ذا الذی تألی علی أن لا أغفر لفلان؟! فإنی قد غفرت لفلان، وأحبطت عمل الثانی بقوله: لا یغفر الله لفلان...164

من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه وهدم مروته لیسقط من أعین الناس، أخرجه الله عزوجل من ولایته إلی ولایة الشیطان...109،190

من زار أخاه المؤمن إلی منزله لا حاجة منه إلیه کتب من زوّارالله، وکان حقیقاً علی الله أن یکرم زائره...224

من زار أخاه لله لا لغیره التماس مؤعد الله و تنجز ما عند الله وکل الله به سبعین ألف ملک ینادونه الا طبت و طابت لک الجنة...222

من صلی علی مرة لم یبق له من ذنوبه ذرة...229

من صلی علی یوم الجمعة مائة مرة غفر الله له خطیئته ثمانین سنة...230

من ظلم أحداً قفاته فلیستغفر الله تعالی له...231

من ظلم أحداً قفاته فلیستغفر الله تعالی له...231

من عیر مؤمنا بذنب، لم یمت حتی یرکبه...173

ص: 252

من قارف ذنباً فارقه عقل لا یرجع إلیه أبدا...106،56

من قال صلی الله علی محمد و آل محمد أعطاه الله أجر اثنین و سبعین شهیداً و خرج من ذنوبه کیوم ولدته أمه...229

من کثر فکره فی اللذات غلبت علیه...170

من کثر فکره فی المعاصی دعته إلیها...170،59

من کثرت همومه فعلیه بالاستغفار...202

من کفارات الذنوب العظام إغاثه الملهوف، والتنفیس عن المکروب...219

من لزم الاستغفار جعل الله له من کل ضیق مخرجا، ومن کل هم فرجا، ورزقه من حیث لا یحتسب...119

من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی موالینا، یکتب له ثواب صلتنا، ومن لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا، یکتب له ثواب زیارتنا...224

من لم یقدر علی ما یکفر به ذنوبه، فلیکثر من الصلاة علی محمد و آله؛ فإنها تهدم الذنوب هدما...229

من والاکم فقد والی الله، ومن عاداکم فقد عادی الله، ومن أحبکم فقد أحب الله، ومن أبغضهم فقد أبغض الله...105

من هوان الدنیا علی الله أنه لا یعصی إلا فیها ولا ینال ما عنده إلا بترکها...39

من یموت بالذنوب أکثر ممن یموت بالآجال، ومن یعیش بالإحسان أکثر ممن یعیش بالأعمار...173

الموت کفارة لذنوب المؤمنین...225

النظر إلی علی بن أبی طالب عبادة و ذکره عبادة ولا یقبل إیمان عبد إلا بولایته و البراءة من أعدائه...228

ص: 253

نعمة لا تشکر کسیئة لا تغفر...175،37

و إذا کان من أمره أن یهین عبداً و له عنده حسنه صحح بدنه فإن لم یفعل ذلک به وسع له فی معاشه فإن لم یفعل هون علیه المؤت لیکافئه بتلک الحسنة...216

و ارض عنی فإن مغفرتک للظالمین و أنا من الظالمین...186

وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ ذِلَّةٍ...123

وَاَسْتَغْفِرُکَ اسْتِغْفارَ عامِلٍ لَکَ هارِبٍ مِنْکَ اِلَیْکَ...123

و الله إنی لمقیم علی ذنب منذ دهر أرید أن أتحول منه إلی غیره فما أقدر علیه...180

و الله لا ینجی إلا العمل و رحمة الله لؤ عصیت لهویت...159

والله لو علم أبو ذر ما فی قلب سلمان لقتله و لقد آخی رسول الله ص بینهما فما ظنکم بسائر الخلق إن علم العلماء صعب مستصعب لا یحتمله إلا نبی مرسل أو ملک مقرب أو عبد مؤمن امتحن الله قلبه للإیمان...49

الله مانزع الله من قوم نعماء إلا بذنوب اجترحوها فاربطوها بالشکر و قیدوها بالطاعة...174

و الله ما ینجو من الأذنب إلا من أقربه...160،125

و إنما صار سلمان من العلماء لأنه امرؤ منا أهل البیت فلذلک نسبته إلی العلماء...49

ولکنکم کثرتم الأموال، وتجبرتم علی ضعفاء المؤمنین، و قطعتم الرحم الذی بینکم، فأی عذر لکم الآن...198

ولولا أنکم تذنبون فتستغفرون الله، لخلق الله خلقاً حتی یذنبوا، ثم یشتغفروا الله، فیغفر الله لهم...128

و ما أتیت إلا منک و ما الذنب إلا لک...142

ص: 254

و من استمع إلی فضیلة من فضائله غفر الله له الذنوب التی اکتسبها بالاستماع...228

ومن کتب فضیلة من فضائل علی بن أبی طالب لم تزل الملائکه تستغفر له ما بقی لتلک الکتابة رسم...227

ومن لم یخف الله فی القلیل لم تخفه فی الکثیر...55

و من نظر إلی کتابة فی فضیلته غفر الله له الذنوب التی اکتسبها بالنظر...228

ویصبح ویمسی علی رضا الله و کتب الله له بکل رکعة یصلیها من التطوع عبادة سنة و أعطاه بکل آیةٍ یقرؤها نوراً علی الصراط و کتب الله له بکل یوم ولیلة ثواب نبی و له بکل حرف من استغفاره و تسبیحه ثواب حجة وعمرة وبکل آیة فی القرآن مدینه نور الله قبره و بیض وجهه..؛...144

والله، لا یغفر الله لفلان...164

والله، لا ینفعک غداً إلا تقدمة تقدمها من عمل صالح...37

والله، ما ینجو من الذنب إلا من أقر به...141

وعزتک وجلالک، ما أردت بمعصیتی مخالفتک، وما عصیتک إذ عصیتک وأنا بک شاک، ولا بنکالک جاهل، ولا لعقوبتک متعرض، ولکن سولت لی نفسی وأعاننی علی ذلک سترک وعزتک وجلالک، ما أردت بمعصیتی مخالفتک، وما عصیتک إذ عصیتک وأنا بک شاک، ولا بنکالک جاهل، ولا لعقوبتک متعرض، ولکن سولت لی نفسی وأعاننی علی ذلک سترک...35

ولد ولی الله...200

هارب منک إلیک...124

الهموم فی طلب المعیشة...218

هیهات هیهات یا طاووس، دع عنی حدیث أبی وامی وجدی،خلق الله الجنة لمن أطاعه وأحسن ولو کان عبدا حبشیا، وخلق النار لمن عصاه ولو کان ولداً قرشیاً...37

یا أبا بصیر، قد وفینا لصاحبک...149

ص: 255

یا أبا ذر إن العبد لیذنب الذنب فیدخل به الجنة...179

یا اباذر، لا تنظر إلی صغر الخطیئة و لکن انظر إلی من...56

یا ابا محمد ان لله ملائکة تسقط الذنوب من ظهور شیعتنا کما تسقط الریح الورق عن الشجر فی اوان سقوطه و ذلک قول الله عز وجل«وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ»...189

یا أباذر لا تنظر إلی صغر الخطیئة، ولکن انظر إلی من عصیت...163

یا ابن المهزیار، لولا استغفار بعضکم لبعض لهلک من علیها إلا خواص الشیعة الذین تشبه أقولهم أفعالهم...198

یا إسحاق، کیف تصنع بزگانی مالک إذا حضرت...96

یا ایها الناس، إن أنفسکم مرهونة بأعمالکم ففکوها باستغفارکم...193

یار رب، أی الأعمال أفضل عندک...46

یا رسول الله إنی رجل ذرب اللسان، و إن عامة ذلک علی أهلی...25

یا رسول الله ذهب الرجال بکل خیر فأی شیء للنساء المساکین...226

یا رسول الله، فما یکفرها...217

یا رسول الله ما من عمل قبیح إلا قد عملته، فهل لی من توبة...225

یا سیدتی ما یبکیک...30

یا محمد بل أنا أحاسبهم فإن کان منهم زلة سترتها عنک لئلا تفتضح عندک...42

یا من أظهر الجمیل و ستر القبیح...187

یا من لا مفر إلا إلیه...123

یا مَنْ لا یَغْفِرُ الذَّنْبَ اِلاّ هُوَ یا مَنْ لا یَخْلُقُ الْخَلْقَ اِلاّ هُوَ یا مَنْ لا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ اِلاّ هُوَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لی یا خَیْرَ الْغافِرینَ...121

ص: 256

یا هشام، ما قسم بین العباد أفضل من العقل، نوم العاقل أفضل من سهر الجاهل، وما بعث الله نبیا إلا عاقلا حتی یکون عقله أفضل من جمیع جهد المجتهدین، وما أدی العبد قریضة من فرائض الله حتی عقل عنه...82

یابن مسعود، قول الله تعالی: «لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»...78

یارسول الله، کثرت ذنوبی وضعف عملی...220

جیء بها سبعون ألف ملک یقودونها بسبعین ألف زمام، فتشرد شردة لو ترکت لأحرقت أهل الجمع...23

یعنی الزهد فی الدنیا...79

یعنی أیکم أزهد فی الدنیا...78

یکفیکم من الاستغفار ترک الذنوب...60

یکون ذلک الذنب نصب عینیه تائبا منه فارا إلی الله عزوجل حتی یدخل الجنة...179

ص: 257

10. الأمالی للطوسی/ طوسی، محمد بن الحسن، دار الثقافة، قم، چاپ اول، 1414 ق.

11. الأمالی للمفید / محمد بن محمد (شیخ مفید)، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413 ق.

12. بحارالانوار / مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403 ق. 13. تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة / استرآبادی، علی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ اول، 1409 ق.

14. تحف العقول / ابن شعبة حرانی، حسن بن علی، جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1404 ق.

15. تصنیف غررالحکم و درر الکلم / تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366 ش.

16. تفسیر القمی / علی بن ابراهیم، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404 ق.

17. تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین / کاشانی، ملا فتح الله، کتابفروشی محمد حسن علمی، چاپ سوم، تهران، 1336 ش.

18. التمحیص / ابن همام الکافی، محمد بن همان بن سهیل، مدرسة الامام المهدی علیه السلام، قم، چاپ اول، 1404 ق.

19. التوحید للصدوق / ابن بابویه، محمد بن علی، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1398 ق.

20. تهذیب الاحکام / طوسی، محمد بن الحسن، دارالکتب الاسلامیة،تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

21. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال / محمد بن علی بن بابویه،

ص: 259

دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ روم، 1406 ق.

22. جامع الاخبار (للشعیری) / محمد بن محمد شعیری، مطبعة حیدریة، نجف، چاپ اول.

23. الجعفریات (الاشعثیات) / محمد بن محمد بن اشعث، مکتبة النینوی الحدیثة، تهران، چاپ اول.

24. حکم النبی الأعظم صلی الله علیه و آله و سلم / محمدی ری شهری،محمد، موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، قم، 1429 ق.

25. الخرائج و الجرائح / قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، مؤسسه امام مهدی علیه السلام، قم، چاپ اول، 1409 ق.

26. الخصال / ابن بابویه، محمد بن علی، جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم،1362 ش.

27. الدر المنثور فی تفسیر المأثور / سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر،کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404 ق.

28. الدعوات (للراوندی) / قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، انتشارات مدرسه امام مهدی علیه السلام، قم، چاپ اول، 1407 ق.

29. دلائل الامامة / طبری آملی صغیر، محمدبن جریر بن رستم، بعثت، قم،چاپ اول، 1413 ق.

30. دیوان خواجه حافظ شیرازی به اهتمام سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ سوم، 1358 ش.

31. روضة الواعظین و تبصرة المتعظین / فتال نیشابوری، محمد بن احمد،انتشارات رضی، قم، چاپ اول، 1375 ق.

ص: 260

32. الزهد / کوفی اهوازی، حسین بن سعید، المطبعة العلمیة، چاپ دوم،1402 ق.

33. شجره طوبی / محمد مهدی حائری، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.

34. شرح مثنوی جلال الدین محمد بن محمد/ شهیدی، جعفر، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1373ش.

35. شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید / ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404 ق.

36. صحیفة الإمام الرضا علی بن موسی، امام هشتم علیه السلام، کنگره جهانی امام رضا علیه السلام، مشهد، 1406 ق.

37. الصحیفة السجادیة / علی بن الحسین علیه السلام، دفتر نشر الهادی، قم، چاپ اول، 1376 ش.

38. عدة الداعی و نجاح الساعی / ابن فهد حلی، احمد بن محمد، دار الکتب الاسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

39. علل الشرایع / ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب فروشی داوری، قم،چاپ اول، 1385 ش.

40. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة / ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405 ق.

41. عیون اخبار الرضا علیه السلام/ ابن بابویه، محمد بن علی، نشر جهان، تهران،چاپ اول، 1378 ق.

42. عیون الحکم و المواعظ / لیثی واسطی، علی بن محمد، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1376 ش.

43. غررالحکم و دررالکلم / تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد،

ص: 261

دار الکتاب الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1410 ق.

44. الغیبة للنعمانی / ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، نشر صدوق، تهران، چاپ اول، 1397 ق.

45. فضائل الشیعة / ابن بابویه، محمد بن علی، أعلمی، تهران.

46. قصص الانبیاء علیهم السلام / قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، مرکز پژوهش های اسلامی، مشهد، چاپ اول، 1409 ق.

47. الکافی / کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.

48. کامل الزیارات / ابن قولویه، جعفر بن محمد، دار المرتضویة، نجف اشرف، چاپ اول، 1356 ش.

49. کشف الریبة / زین الدین بن علی، شهید ثانی، دار المرتضوی للنشر، چاپ سوم، 1390 ق.

50. کشف الغمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام / اربلی، علی بن عیسی، بنی هاشم تبریز، چاپ اول، 1381 ش.

51. کلیات سعدی / به اهتمام محمد علی فروغی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، 1369ش.

52. کنز الفوائد / کراجکی، محمد بن علی، دارالذخائر، قم، چاپ اول،1410 ق.

53. مثنوی معنوی / جلال الدین محمد بلخی (مولوی)، به کوشش و اهتمام رینولدالین نیکلسون، نشر طلوع، تهران، 1373ش.

54. مجمع البیان فی تفسیر القرآن / ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1412 ق - 1992 ش.

ص: 262

55. مجموعة ورام / ورام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی، مکتبة فقیه، قم، چاپ اول، 1410 ق.

56. المحاسن / احمد بن محمد بن خالد برقی، دار الکتب الاسلامیة، قم، چاپ دوم، 1371 ش.

57. المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء / الفیض الکاشانی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1428 ق.

58. مدینة المعاجز الأئمة الاثنی عشر / بحرانی، سید هاشم بن سلیمان،مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، چاپ اول، 1413 ق.

59. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / نوری، حسین بن محمد تقی، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1408 ق.

60. مشکاة الأنوار فی غررالاخبار / طبرسی، علی بن حسن، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ دوم، 1385 ش.

61. مصباح الشریعة (ترجمه مصطفوی) / منسوب به جعفر بن محمد علیه السلام امام ششم، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1360 ش.

62. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد / طوسی، محمدبن الحسن، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول، 1411 ق.

63. مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة / عزالدین کاشانی، محمود بن علی، مؤسسه نشر هما، تهران، چاپ اول.

64. معانی الأخبار / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1403 ق.

65. مفاتیح الجنان / حاج شیخ عباس قمی، چاپ و نشر قدسیان، قم، چاپ اول، 1389 ش.

ص: 263

66.مفتاح الفلاح / شیخ بهایی، محمد بن حسین، نشر دارالاضواء، بیروت،چاپ اول، 1405 ق.

67. مکارم الاخلاق / طبرسی، حسن بن فضل، شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1412 ق.

68. من لا یحضره الفقیه / ابن بابویه، محمد بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413 ق.

69. من هدی القرآن/ مدرسی سید محمد تقی، دار محبی الحسین، تهران،1419 ق.

70. مناقب آل ابی طالب علیه السلام / ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی،علامة، قم، چاپ اول، 1379 ش.

71. میزان الحکمة / محمد الری شهری، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1375 ش.

72. نزهة الناظر و تنبیه الخاطر / حلوانی، حسین بن محمد بن حسن بن نظر، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1408 ق.

73. نهج البلاغة / شریف الرضی، محمد بن حسین، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.

74. نهج الذکر / محمدی ری شهری، محمد، موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، قم، 1387 ش.

75. نهج الفصاحة / ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم، 1382 ش.

76. وسائل الشیعة / شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، مؤسسة آل البیت علیهم السلام قم، چاپ اول، 1409 ق.

ص: 264

ص: 265