ص: 2

ص: 3

ص: 4

الف) قهوه خانه های روستایی.................................32

ب) قهوه خانه های شهری .....................................33

5.قهوه خانه و قلیان ............................................33

تاریخچه قلیان و تنباکو ..........................................34

تاثیرات مضر قلیان بر سلامت انسان .........................35

سرطان ............................................................37اعتیاد...............................................................38

خطر تنباکوی میوه ای و معطر...............................38

سیگار و مضرات آن ............................................38

آیا چاره ای برای کاهش این آمارها وجود دارد؟ .......41

عوامل گرایش جوانان به دخانیات وقلیان ...............41

الف) عوامل فردی (روانی، شخصیتی گرایش نوجوانان به استعمال دخانیات .............................................42

ب) عوامل محیطی گرایش نوجوانان به استعمال دخانیات: 43

فصل دوم:قوانین مربوط به قهوه خانه ها

قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات ...............48

آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل ........................55

و مبارزه ملی با دخانیات....................................55

آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل .......................55

و مبارزه ملی با دخانیات .....................................55

فصل سوم: قهوه خانه داران

الف) تأسیس قهوه خانه ...................................65

ص: 6

تعهد قهوه خانه ها برای عرضه نکردن قلیان .............66

5. نظر فقها در مورد استعمال دخانیات ...................69

الف) حرمت در صورت ضرر قابل ملاحظه .. .............70

ب) حرمت در صورت احتمال ضرر ..........................73

ج) حرمت در صورت اعتیاد ..................................75

د) حرمت استعمال دخانیات ...............................76

تبیین فقهی فتوای حرمت استعمال دخانیات .........77

6.درآمد حاصل از فروش دخانیات ........................79

7. استعمال دخانیات در اماکن عمومی ..............80

ب) بایدها و نبایدهای قهوه خانه داران ... ............82

1. خوش اخلاقی و رفتار مناسب .......................82

2.نظافت و رعایت بهداشت ..............................83

مسئله........................................................83

3. سلامت جسمی .......................................84

4. صداقت و امانتداری ... ...................................84

مسئله ...........................................................85

5.احترام به ارزش ها ....... ..................................87

6. ارائه نکردن سرویس حرام..................................90

مسئله..............................................................90

7.خودداری از گران فروشی...................................91

مسئله............................................................91

8. پرهیز از آزار و اذیت مردم ................................92

مسئله .............................................................94

9. پخش نکردن موسیقی حرام .............................94

10 نصب تابلوهای آموزنده و هشداردهنده................96

ص: 7

ج) آسیب شناسی قهوه خانه ها ... .....................96

1.ورود نوجوانان زیر 18 سال به قهوه خانه ها.........97

2. اختلاط دختر و پسر در قهوه خانه ها ..............100

3. برپایی بساط قمار و شرط بندی ......................103

نظر امام خمینی در مورد شرط بندی.......................103

فوتبال و داغ شدن بازار شرط بندی .........................104

حکم قمار و شرط بندی بین اعضای خانواده .............105

4. پاتوق هایی برای اراذل و مجرمین ..... .................106

5. پایگاهی برای نشر افکار انحرافی ......................108

6. نامگذاری القاب زشت ...................................110

7.دوری از شایعه ..............................................111

آثار منفی شایعه ...............................................112

فصل چهارم:مشتریان قهوه خانه

1.خودآزارهای مردم آزار........................................116

استفتا از مقام معظم رهبری ...............................118

2. جلوگیری از انتقال بیماری ها .............................120

3. دقت در انتخاب همنشین..................................123

فصل پنجم: دولت و قهوه خانه ها

الف) توجه به صنف قهوه خانه داران.......................128

1. تداخل صنفی، بزرگ ترین مشکل.................. .. .128 2. قهوه خانه داران نیازمند حمایت جدی مسئولان ....129

ص: 8

ب) طرح ممنوعیت قلیان در قهوه خانه ها و انتقادها 131 1.قوانین متغیر .................................................131

2. تبعات برخورد قهری با قهوه خانه ها.....................133

اول: روشی ناموفق ..........................................133

دوم: شیوع 37 درصدی مصرف قلیان در میان نوجوانان و جوانان ..........................................................135

3.از حرف تا عمل .............................................136

منابع

لاتین...............................................................138

فارسی............................................................142

ص: 9

ص: 10

گام دوم یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی ومعاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهش های ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتاب های فقه و زندگی» به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هر اتحادیه صنفی ودست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش می داند.

گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب میشود و در سایه پیروی از رهبری الهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.

در حدود سال های 1372 ش با آغاز فعالیت های ستاد امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی افقه و زندگی توسط جناب حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد

حسین فلاح زاده، در پژوهشکده باقرالعلوم (علیه السّلام) قم، پی ریزی شد. هدف طرح، تألیف و تدوین مجموعه کتابهایی

ص: 12

در زمینه آداب و احکام اسلامی برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان کشور بود. با هماهنگی این دونهاد فرهنگی تألیف حدود بیست جلد از این مجموعه در سالهای آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی و حلال و حرام مشاغل بشمار میرفت. اما مثل بسیاری دیگر از طرح ها این کار هم به دلایل مختلف ناتمام ماند و در زمینه احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.

ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقه بسیاری از کسبه محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری دبیر محترم ستاد امر به معروف و نهی از منکر حجة الاسلام والمسلمین زرگر دام عزه العالی سبب احیای مجدد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 ش شد و تالیف وتدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امربه معروف و نهی از منکر قرار گرفت.

در سال های آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمد حسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتر از آن فراهم آمد. اینک بار دیگر پس از

ص: 13

حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و نظارت جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمد تقی علوی و همکاری گروهی از فضلای حوزه علمیه قم در پژوهشکده امر به معروف پیگیری می شود.

همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحولات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام بر اساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد وتفقه واجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو باردیگربا استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کارنشده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و بیست اثر جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های سال 1393 ش بدین شرح است:

احکام صنف طلا و جواهر

احکام تلفن همراه

احکام بازی های رایانه ای

احکام صنف اتوبوس رانی

احکام صنف فرش و تابلوفرش

ص: 14

احکام صنف کیف و کفش (سراجان)

احکام صنف ماهی فروشان

احکام صنف ناشران

احکام صنف پوشاک

احکام صنف نانوایان

احکام صنف رایانه و اینترنت

احکام صنف پرندگان و پرنده فروشان

احکام صنف اغذیه فروشان

احکام صنف پارکها

احکام عمومی کسب و کار

احکام صنف قهوه خانه ها

احکام صنف الکتریکی

احکام صنف عطاری و دارو گیاهی

احکام صنف لوازم صوتی و تصویری

احکام بیمه ها

این دفترازفقه و زندگی که با تلاش برادر گرامی حجة الاسلام و المسلمین حسینعلی عرب انصاری پدید آمده به احکام قهوه خانه ها اختصاص یافته است و امیدواریم محققان و دست اندرکاران محترم با ارائه تجارب

ص: 15

ومسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثریاری کنند.

با درخواست توفیق از خداوند دانا و توانا ویاری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف و مسؤلان ستادهای امر به معروف، می توان به سوی اسلامی شدن بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و تخلفات اقتصادی و کسب رضای حضرت حق گام هایی بلندتر برداشت.

امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف ، توحید و عدالت در سراسر عالم حاکم گردد. ان شاء الله.

قم پژوهشکده امربه معروف و نهی از منکر

خیابان سمیه کوچه 12 پلاک 355

Al-adl.ir info@al-adl.ir

ص: 16

است:

قضا روزگاری زمن در ربود

که هر روزش از پی شب قدر بود

مکن عمر ضایع به افسوس و حیف

که فرصت عزیز است و الوقت ضیف

وقت، همان عمر انسان است که سرمایه ای از آن بالاتر نیست؛ مشروط بر این که از آن برای رشد و ترقی ظاهر و باطن استفاده شود؛ یعنی وقت نردبان ترقی گردد، وگرنه نه تنها سرمایه نیست، بلکه وسیله شرّ و تیره بختی است. بر همین اساس، امام سجّاد (علیه السّلام) در بندی از دعای خود به خداوند می فرماید:

«وَ عَمِّرنِی ماکانَ عُمرِی بِذلَةً فِی طاعَتِکَ، فَاِذا کانَ عُمرِی مَرتَعاً لِلشَّیطانِ فاقبِضنِی اِلَیکَ؛ عمر طولانی تا هنگامی که عمرم در راه اطاعت تو صرف شود به من عطا کن، و هرگاه عمرم چراگاه شیطان گردد، جانم را قبل از پیشی گرفتن عذابت بگیر»(1).

به طور کلی هرکس که برای وقت خود ارزش قایل شد،

ص: 18

و از آن با آگاهی و جدّیت استفاده صحیح کرد، به جایی رسید، و هرکس آن را عاطل و باطل نمود، قطعاً خود را تیره بخت کرده و درچاه هلاکت انداخته است.

امیرمؤمنان، علی (علیه السّلام) درباره اهمیت لذت و شادی در زندگی روزمره انسان در دنیا می فرماید: انسان با ایمان ساعت های زندگی اش را سه بخش می کند: بخشی را به مناجات با خدا و برقراری ارتباط با آفریدگار جهان می پردازد؛ بخشی را در طریق تأمین هزینه زندگی و سامان دادن به معاش [مانند غذا، لباس، مسکن و مرکب] به کار می گیرد؛ و بخش دیگر را برای استراحت و بهره گیری از لذّت های حلال و آرامش بخش روح و روان بر می گزیند، و برای خردمند صحیح نیست که حرکتش جز در یکی از این سه مورد باشد: تأمین معاش، و عبادت و آباد کردن آخرت یا بهره گیری از لذّت و آسایش غیر حرام.(1)

استفاده مطلوب و برنامه ریزی شده از اوقات فراغت، باعث نشاط و سرزندگی می شود؛ که خود یکی از شاخص های بهداشت روانی است. حتی قدرت یادگیری و نگاهداری ذهنی آن ها را نیز افزایش می دهد. اوقات فراغت

ص: 19

پدیده ای است که از یک سو مناسب ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار می آید و از سویی دیگر می تواند زمینه ساز، بسیاری از مشکلات اجتماعی و بزه کاری های فردی و اجتماعی باشد. بنابراین، اگر با آگاهی و دانش با آن روبه رو نشویم و برنامه ای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم، به صدمات و ضررهای جبران ناپذیری مبتلا خواهیم شد؛ چرا که فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره، ولو ساعتی یا کمتر از آن، باعث افزایش اضطراب یا فشار روانی شده، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می آورد و فرد در تفکر مولد و خلاق با مشکل جدی مواجه می گردد.

در کنار همه تأثیرهای مهم و حیاتبخش اوقات فراغت و ارزشمندی هایی که دارد، باید واقعیت ناخوشایندی را نیز مورد نظر قرار داد. متأسفانه مختلف، از جمله عدم نگرش مثبت در ذهن نوجوانان و جوانان نسبت به اوقات فراغت، نبودن برنامه های آموزشی و توجیهی در بهره وری از فرصت های آزاد، و بلاتکلیفی ها و بی برنامگی ها، موجب آسیب های اجتماعی متعددی می گردد و پر واضح است که

ص: 20

در غالب موارد میان انحرافات اجتماعی و عدم بهره برداری صحیح از اوقات فراغت رابطه ای مستقیم وجود دارد.

بنابراین، با در نظر گرفتن حساسیت و اهمیت اوقات فراغت، بسیار ضروری است که برنامه های جامع تهیه و تنظیم گردد و با همکاری و مشارکت اولیا و مربیان در بهره وری و بارورسازی این فرصت ها، زمینه پیشگیری از هر نوع آسیب پذیری را در ایام فراغت جوانان و نوجوانان فراهم آوریم.

یادآوری این نکته لازم است که نوعی خلأ فراغتی در نحوه گذران فراغت جوانان دیده می شود؛ به این مفهوم که بر اثر بی برنامگی یا عدم برنامه ریزی دقیق و همه جانبه، نوعی گیجی، سردرگمی، ندانم کاری و وقت گذرانی بیهوده در مورد پر کردن اوقات فراغت جوانان دیده می شود. لذا اکثر جوانان برای این که بتوانند راحت تر ساعاتی را در کنار دوستان خود باشند، به کافه یا قهوه خانه هایی می روند که

می تواند بر روابط آینده آن ها تأثیرگذار باشد؛ چرا که به طور کلی روابط اجتماعی و گفت و گو در محیط های چند نفره مفید و لازم است و باید فضایی در جامعه فراهم شود که جوانان بتوانند در محیط های سالم و بی حاشیه در کنار هم درباره موضوعات مورد علاقه شان گفت و گو کنند و تبادل

ص: 21

نظر داشته باشند و با افراد جدیدی آشنا شوند؛ اما متاسفانه هم اکنون چنین فضایی کمتر در محیط های علمی و شهری ما وجود دارد که همین مسئله موجب شده جوانان، به خصوص در شهرهای بزرگ به کافه ها پناه ببرند.

وجود کافی شاپ ها و رستوران های مختلف در جامعه واقعیتی انکارناپذیر است؛ چرا که از قدیم محیط هایی مثل قهوه خانه ها برای جمع شدن مردم، پس از یک روز کاری و گپ و گفت وجود داشته؛ ولی باید محیط آرام و جدیدی را در این کافه ها ایجاد کرد که جوانان بتوانند فعالیت فرهنگی و هنری جدیدی همچون نقاله خوانی ها در گذشته را تجربه کنند و بتوانند چیزی را فرا بگیرند. این مؤلفه ها باید مسئولان فرهنگی ما را به این فکر وادارند که بیش تر بر کافی شاپ ها نظارت کنند و ضمن حفظ آرامش این محیط برای شهروندان سبک معماری، نوع چیدمان میزها، سبک موسیقی و هنرهای جدید و به روز را تعریف کنند. ما در این کتاب با بیان پیشینه قهوه خانه در ایران، به آسیب شناسی آن پرداخته و ضمن بیان خطرهای استفاده از قلیان و دخانیات از دیدپزشکان، احکام شرعی مربوط به این صنف را بیان کرده ایم.

ص: 22

اماکن عمومی شهرها برای گذراندن اوقات فراغت بودند. این قهوه خانه ها معمولاً به دسته و صنفی خاص اختصاص نداشتند و مشتریان آن ها رهگذرانی بودند که برای نوشیدن چای و کشیدن قلیان و خوردن صبحانه یا ناهار یا شام به این قهوه خانه ها می رفتند.

سابقه تشکیل قهوه خانه در ایران، به دوره سلطنت طهماسب اول صفوی (930-984 ق.) برمی گردد. این نهاد، از خارج مرزها وارد ایران شد و به تدریج با آداب و سنن ایرانی عجین گردید. در دوره شاه عباس اول (996-1038 ق.) با انتقال پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان، این شهر، به عنوان مرکز اصلی این نهاد درآمد. توجه فراوان شاه عباس اول به این نهادِ نوظهورِ اجتماعی ایران، موجب رونق فراوان آن گردید. حتی گفته شده که این پادشاه صفوی، برخی میهمانان خارجی مهمِّ خود را به قهوه خانه ها برده و در آن جا از مهمانان پادشاه پذیرایی می کردند.

رونق قهوه خانه ها بعد از دوره عباس اول و در سده پایانی حکومت صفوی ادامه داشت. از همین زمان بود که قهوه خانه دارای صبغه فرهنگی هم گردید؛ چنآن که شاعرانی در آن جا گرد آمده و سروده های خود را در معرضِ

ص: 24

شنیدن و انتقاد دیگران قرار می دادند؛ ولی به تدریج، توده مردم، به ویژه اهل حِرَف و پیشه وران برای گذراندنِ اوقات فراغت به آن جا تردّد می کردند. بعد از ورود چای به ایران، دو مرکز تجمع برای تفریح، وقت گذرانی، خوردن و نوشیدن به وجود آمد که یکی قهوه خانه بود و دیگری چایخانه، اعیان و اشراف به سوی چایخانه سوق داده شده و از مردم فاصله گرفتند؛ اما قهوه خانه به محل تجمع قشرهای متوسط و پایین جامعه مبدل گردید و لذا از تمام اصناف و اقشار به آن جا رفت و آمد می کردند.

با روی کار آمدن قاجارها در اوایل قرن13 قمری که ثبات سیاسی به ایران بازگشت و شهرهای ایران تا حدودی رونق گذشته را به دست آوردند؛ قهوه خانه نیز به عنوان نهادی شهری، بار دیگر شکوفا شدند. این روند رو به صعود بود تا آن که در زمان ناصرالدین شاه (1264-1313ق) این رونق به اوج خود رسید. (1)

مسائل سیاسی بود. تبادل اندیشه ها، افکار سیاسی و اقتصادی در قهوه خانه ها سبب شد این مکان ها در شهرهای سیاسی، چون تهران و اصفهان رونق بیش تری یابند. تقریبا همه گروه ها و طبقات اجتماعی به قهوه خانه های مخصوص خود می رفتند و در دیدارها و گفت و گوهای دو نفره یا چند نفره، نه فقط از حال و روز یکدیگر با خبر می شدند که اخبار محله، شهر و مملکت را نیز دهان به دهان می چرخاندند و به اطلاع هم می رساندند. اما جدا از مسائل سیاسی، آنچه هواخواهان و مشتریان زیادی را جذب قهوه خانهها می کرد، کارکرد ارتباطی و تفریحی قهوه خانه بود. نهاد مذکور، مکانی برای گذراندن اوقات فراغت و حتی کسب و کار مردان بود؛ زیرا آن ها ساعاتی از روز و شب خود را در قهوه خانه گذرانده، با یاران و همنشینان خود به گفت و گو می نشستند؛ مشکلات کسب و کار خود را با آنان در میان می گذاشتند و گاهی در همآن جا به داد و ستد و حل و فصل امور می پرداختند. در این مکان، از وقایع شهر و دیار خود باخبر می شدند و گوشه هایی از تاریخ و فرهنگ خود را در آن می شناختند. به علاوه، هنرها و سرگرمی های ویژه ای مانند نقاشی

ص: 26

قهوه خان های و نقّالی در آن جا برقرار بود. (1)

ارتباطی و تفریحی آن وابسته بود، با آمدن وسایل ارتباطی نوین، همچون رادیو و تلویزیون و نیز رواج اشکال جدید و متنوع تفریح (سینما، تأتر، کنسرت موسیقی، پارک، باشگاه ورزشی و ...) به تدریج از اهمیت قهوه خانه ها و تعداد مشتریانشان کاسته شد.(1)

میلاد امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و میلاد حضرت امیرالمومنان علی (علیه السّلام)، قهوه خانه ها را آذین می بستند و چراغانی می کردند و برخی از آن ها مجالس بزم و شادی راه می انداختند(1).

و روغنی با مضمون های رزمی، مذهبی است که در دوران جنبش مشروطیت، بر اساس سنت های هنر مردمی و دینی و با اثرپذیری از نقاشی طبیعت گرایانه مرسوم آن زمان به دست هنرمندانی مکتب ندیده پدیدار شد. این نوع نقاشی که خاص قهوه خانه هاست، از عمده وجوه فرهنگی و اجتماعی حائز اهمیت این مراکز محسوب می شود. نقاشی قهوه خان های به اثری گفته می شود که به اندازه نسبتا بزرگ بر دیوارهای قهوه خانه یا روی پارچه به صورت تابلو به دیوار زده می شد. این نقاشی ها بیش تر صحنه وقایع معروف مذهبی و حماسی را مجسم می کردند.

نقاشی قهوه خانه را از لحاظ موضوع کلی آن ها می توان به دو دسته تقسیم کرد: «نقاشی های مذهبی» و «نقاشی های غیرمذهبی». نقاشی های مذهبی، مجموعه ای از چهره های پیشوایان و بزرگان دین و مذهب و صحنه هایی از جنگ ها و نبردهای معروف پیامبر اسلام و حضرت امیر المؤمنین و وقایع کربلا را در بر می گیرد. نقاشی های غیر مذهبی مجموعه ای بزرگ از داستان های رزمی و بزمی ایرانی را شامل می شود که حاوی رخدادهای افسانه ای، حماسی، تاریخی و چهره هایی از شاهان و قهرمانان شاهنامه و صحنه هایی

ص: 30

از میدان های نبرد و عرصه های عشق ورزی و دلدادگی قهرمانان و بزم گاه های پادشاهان است(1)

بوده ومحیطی صمیمی و دوستانه را ایجاد می کند.

و تجربه در محیط قهوه خانه ها فضایی فرهنگی و حتی علمی و نیز فضایی ایمن و غیر بزه پرور برای گذران اوقات فراغت برای جوانان را باعث می شده و به موازات انجام دادن جمیع فعالیت های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، افراد حاضر در این مکآن ها برای رفع خستگی، گاهی وقت ها قهوه و گاهی دیگر چای به همراه غذایی سبک میل می کردند.

متأسفانه در حال، به فضای حاکم بر قهوه خانه ها در سطح جامعه نگرش خوبی وجود ندارد و وقتی واژه قهوه خانه بیان می شود، تنها چیزی که به اذهان مردم می رسد، عرضه و استعمال قلیان است و این واقعیت تلخ، آسیب و آفت بزرگی بر نهاد سنتی و میراث فرهنگ عامه خواهد بود؛ هر چند نمی توان عملکرد غلط برخی قهوه خانه ها را در این نگرش بی تأثیر ندانست.

را که قلیان باشد، ابداع کردند. قلیان توسط ایرانیان اختراع و ابداع گردید و آن چنان در زندگی فردی و اجتماعی شان رسوخ کرد که جزو لاینفک و جدایی ناپذیر هر ایرانی شد. تنباکو از زمان ورود به ایران تا امروز، دو نوبت مورد تحریم و توقیف قرار گرفته است: بار اول در زمان شاه عباس صفوی و دفعه دوم در سال 1270 قمری که بر اثر فتوای میرزای شیرازی مردم، حتی زنان حرمسرای ناصرالدین شاه تنباکو را تحریم کردند و قلیان ها را شکستند.(1)

که تنباکوی قلیان مثل تنباکوهای معمولی حاوی نیکوتین است. در واقع، در یک جلسه 60 دقیقه ای قلیان، فرد در معرض حجم دودی 100 تا 200 مرتبه بیش تر از یک سیگار قرار می گیرد.

یافته های متخصصان پزشکی گویای آن است که: مصرف قلیان تاثیرات مضر و مستقیمی بر دو عضو حیاتی بدن، یعنی ریه و قلب دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری انسدادی ریوی مزمن، آمفیزم، پایین بودن وزن هنگام تولد نوزاد، افزایش حملات آسم و ذات الریه برخی از خطرهای مربوط به کشیدن قلیان هستند.

استفاده از قلیان در کنار سرطان ریه با افزایش احتمال ابتلا به سرطان دهان و مثانه همراه است. تحقیق نشان داده است که کشیدن قلیان خطر ابتلا به سل ریوی را افزایش می دهد

در این میان، کودکان در مقابل تاثیرات مضر قلیان آسیب پذیرتر هستند. اگر در محلی باشند که در آن قلیان کشیده می شود، احتمال ایجاد عفونت های ریوی، آسم و سندروم و مرگ ناگهانی کودک افزایش می یابد. متأسفانه به اکثر تنباکو هایی که در سال های اخیر به بازار آمده،

ص: 36

اسانس هایی اضافه می شود که این اسانس ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می گردد، حتی در هوایی که دود قلیان آزاد می شود، افرادی که قلیان نمی کشند و در معرض دود قرار گرفته اند، در طولانی مدت عوارض آن دچار خواهند شد. اگر فویل آلومینیومی که در قلیان استفاده می شود کیفیت خوبی نداشته باشد، با زغال در حال سوختن واکنش نشان داده و موا دسرطان زایی تولید می کند که موجب سرطان می شود. افرادی که قلیان می کشند باید از این واقعیت مطلع باشند که دود قلیان چون از آب رد می شود و مرطوب است مدت زمان بیش تری در ریه ها می ماند. برخی میکروب ها و عمدتاً باکتری هایی که موجب سل می شوند، در لوله قلیان وجود دارند.(1)

سیگاری هستند. سالانه نزدیک به 65 میلیارد نخ سیگار توسط 8 تا 10 میلیون نفر سیگاری دود می شود و روزانه این جمعیت 8 تا 10 میلیون نفری، حداقل 10 میلیارد تومان را به باد می دهند. البته هزینه های مربوط به قلیان باید جداگانه محاسبه شود.(1)

تنها سرطان ریه یا بیماری های قلبی، پیامدهای استعمال دخانیات نیست، بلکه مجموعه ای از مسایل و مشکلات بهداشتی در ارتباط با مصرف مواد دخانی وجود دارد که می تواند به لحاظ شرایط جسمانی و مقاومت ایمنی در افراد سیگاری بروز کند، که برخی از آن ها عبارتند از:

1. از دست دادن موها؛

2. آب مروارید (کاتاراکت)؛

3. چین و چروک؛

4. ضایعات شنوایی؛

5. سرطان پوست؛

6. فساد دندان ها؛

7. پوکی استخوان؛

8. بیماری های قلبی؛

ص: 39

9. زخم معده؛

10.تغییر رنگ انگشتان؛

11.تغییر شکل دادن سلول های جنسی درمردان؛

12.سرطان ریه.

بیش از ٤٠ عنصر سرطان زا در دود سیگار وجود دارد و در این افراد، احتمال سرطان ریه ٢٢ مرتبه از افراد غیر سیگاری بیش تر است. و در یک کلام سیگار و قلیان و کلا مواد دخانی قاتلان آرام اند؛ زیرا فاصله میان شروع مصرف و مرگ ناشی از آن ها طولانی است. و همین نکته مشکل اصلی در متقاعد کردن نوجوانان و جوانان در خودداری از به دام افتادن در گودال مرگ آور این مواد است و این مهم به اقدامات فرهنگی همه جانبه با مشارکت عمومی نیاز دارد. مرگ هر فرد سیگاری به غیر از خسران فردی، باعث آسیب جدی و ضرر هنگفت به بودجه سلامت عمومی نهایتا ضربه به توسعه کشور ها می شود. بیماری با استعمال یک بار و به صورت فوری ظهور نمی کند؛ به همین دلیل برخی علت بیماری چند سال بعد خود را که عامل اصلی اش استعمال دخانیات بوده، به موارد دیگر نسبت می دهند.

ص: 40

«عوامل محیطی» تقسیم بندی کرد.

وجود»، در تصور غلط و نادرست نوجوان از رابطه سیگار و پذیرش اجتماعی ریشه دارد؛

5. همانند سازی با الگوهای مورد پذیرش خود: تأثیرپذیری از الگوهای مورد قبول نوجوان، مانند والدین، معلم یا سایر شخصیت های اجتماعی مشهور (هنرپیشه ها، نویسندگان، قهرمانان و...) که رفتار ضد سلامت کشیدن سیگار را دارند؛

6. نداشتن مهارت نَه گفتن: ضعف اراده و نداشتن قاطعیت در تصمیم گیری، باعث تسلیم شدن نوجوان در برابر پیشنهادهای ضد سلامت دیگران، از جمله قبول تعارف سیگار کشیدن می شود؛

7. نا آگاهی یا پایبندی ضعیف به دستورات دینی: نوجوان حکم شرعی استعمال دخانیات را نمی داند، یا در مجموع، نسبت به رعایت احکام شرعی آن زیاد پایبند نمی باشد؛

مهم ترین عوامل به وجود آمدن همه مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان، از جمله اعتیاد به کشیدن سیگار می باشد. مواردی مانند نداشتن تفاهم و نزاع دائمی والدین، سیگار کشیدن هر دو یا یکی از آن ها، اعتیاد والدین به مواد مخدر و الکل، جدایی والدین از هم و نظارت ضعیف آنان بر کودکان و نوجوانان خود از این جمله اند.

2. داشتن دوستان سیگاری: که با تعارف بی جا ودادن اطلاعات غلط باعث می شوند نوجوان به دام سیگارکشیدن بیفتد.

3. آسانی دسترسی و تهیه.

4. ناتوانی نظام تعلیم و تربیت: نهاد مدرسه، نهادهای دینی و متصدیان آموزش سلامت جامعه، در ارائه آموزش راه های پیشگیری از رفتارهای پر خطر و ضد سلامت به کودکان و نوجوانان و خانواده های آن ها؛ به شکل کارآمد و مؤثر عمل نکرده اند.

5. تبلیغات رسانه ای فراوان: این تبلیغات از سوی شرکت ها و کمپانی های بزرگ سود جوی جهانی برای به دست آوردن سود بیش تر و از طریق تمامی رسانه های قدرتمند

ص: 44

موجود، مانند شبکه های تلویزیونی ماهواره ای، اینترنت، فیلم ها، روزنامه ها، مجلات، کتاب ها و کالاهای مورد علاقه نوجوانان با انواع شگردها، برای فریب نوجوانان انجام می شود.

6. نارسایی قوانین و نبودن تضمین برای اجرای قوانین موجود در پیشگیری از کشیدن سیگار: در این خصوص می توان به خرید و فروش سیگار بدون محدودیت در کلیه مکان های عمومی و به تمام سنین، قاچاق سیگار به داخل کشور، استعمال دخانیات در اماکن عمومی و حتی دولتی اشاره کرد.

7. نبودن برنامه و امکانات مناسب جهت استفاده مفید و سالم نوجوان از اوقات فراغت و بیکاری خود(1).

ص: 45

ص: 46

برای شرکت در جلسات دعوت می شوند.

ماده 2. وظایف ستاد به شرح زیر است:

الف) تدوین دستورالعمل اجرایی مربوط به تعاریف، شمول و ویژگی های تبلیغات؛

ب) تدوین و تصویب برنامه های آموزش و تحقیقات با همکاری دستگاه های مرتبط؛

ج) تعیین نوع پیام ها، هشدارها، تصاویر و طرح های مرتبط با آثار سوء اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی و سلامتی دخانیات و دوره های زمانی آن، موضوع ماده (5) این قانون. مصوبات این ستاد پس از تأیید رئیس جمهور قابل اجرا است.

ماده 3. هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات اکیداً ممنوع است.

ماده 4. سیاستگذاری، نظارت و مجوز واردات انواع مواد دخانی صرفاً توسط دولت انجام می گیرد.

ماده 5. پیام های سلامتی و زیان های دخانیات باید مصور و حداقل پنجاه درصد (50%) سطح هر طرف پاکت سیگار (تولیدی - وارداتی) را پوشش دهد.

ص: 49

تبصره: استفاده از تعابیر گمراه کننده، مانند ملایم، لایت، سبک ممنوع گردد.

ماده 6. کلیه فرآورده های دخانی باید در بسته هایی با شماره سریال و برچسب ویژه شرکت دخانیات عرضه شوند. درج عبارت «مخصوص فروش در ایران» بر روی کلیه بسته بندی های فرآورده های دخانی وارداتی الزامی است.

ماده 7. پروانه فروش فرآورده های دخانی توسط وزارت بازرگانی و براساس دستورالعمل مصوب ستاد صادر می شود.

تبصره: توزیع فرآورده های دخانی از سوی اشخاص فاقد پروانه فروش ممنوع است.

ماده 8. هر ساله از طریق افزایش مالیات، قیمت فرآورده های دخانی به میزان ده درصد (10%) افزایش می یابد.

تا دو درصد (2%) از سرجمع مالیات مأخوذه از فرآورده های دخانی واریزی به حساب خزانه داری پس از طی مراحل قانونی در قالب بودجه های سنواتی در اختیار نهادها و تشکل های مردمی مرتبط به منظور تقویت و حمایت این نهادها جهت توسعه برنامه های آموزشی، تحقیقاتی و فرهنگی در زمینه پیشگیری و مبارزه با استعمال دخانیات

ص: 50

قرار می گیرد.

ماده 9. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است فعالیت های پیشگیرانه درمان و توانبخشی افراد مبتلا به مصرف فرآورده های دخانی و خدمات مشاوره ای ترک دخانیات را، در خدمات اولیه بهداشتی ادغام و زمینه های گسترش و حمایت از مراکز مشاوره ای و درمانی غیردولتی ترک مصرف مواد دخانی را فراهم کند.

ماده 10. انجام هرگونه تبلیغات مغایر با این قانون و آیین نامه اجرایی آن، جرم و مستوجب مجازات از پانصد هزار (000 500) ریال تا پنجاه میلیون (000 000 50) ریال جزای نقدی است. دادگاه مکلف است علاوه بر مجازات دستور جمع آوری محصولات مورد تبلیغ را صادر نماید و میزان مجازات های یادشده بر اساس نرخ تورم (هر سه سال یک بار) بنا به اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و تأیید هیأت وزیران قابل افزایش است.

ماده 11. فروش و عرضه دخانیات به استثنای اماکن موضوع ماده (7) این قانون، عرضه محصولات بدون شماره سریال و علامت مصوب، تکرار عدم پرداخت مالیات، مستوجب مجازات از پانصد هزار (500000) ریال

ص: 51

تا سی میلیون (30000000) ریال جزای نقدی است و میزان مجازات های یاد شده براساس نرخ تورم (هر سه سال یک بار) با اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و تأیید هیأت وزیران قابل افزایش است.

ماده 12. فروش یا عرضه به افراد زیر هجده سال یا به واسطه این افراد، علاوه بر ضبط فرآورده های دخانی کشف شده نزد متخلف، وی به جزای نقدی از یکصد هزار (100000) ریال تا پانصد هزار (000 500) ریال محکوم می شود. تکرار یا تعدد تخلف، مستوجب جزای ده میلیون (000 000 10) ریال مجازات است.

ماده 13. استعمال دخانیات در نهادهای موضوع ماده (18) قانون رسیدگی به تخلفات اداری ممنوع [است] و مرتکب به شرح زیر مجازات می شود:

الف) چنانچه مرتکب از کارکنان نهادهای مذکور باشد، به حکم هیأت رسیدگی به تخلفات اداری، به یکی از تنبیهات مقرر در بندهای (الف) و (ب) ماده (9) قانون رسیدگی به تخلفات اداری و در صورت تکرار در مرتبه سوم به تنبیه مقرر در بند (ج) ماده مذکور محکوم می شود.

ب) سایر مرتکبین به جزای نقدی از هفتاد هزار (000 70)

ص: 52

ریال تا یکصد هزار (000 100) ریال محکوم می شوند.

تبصره 1. مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی موجب حکم به جزای نقدی از پنجاه هزار (50000) ریال تا یک صد هزار (000 100) ریال است.

تبصره 2. هیأت دولت می تواند حداقل و حداکثر جزای نقدی مقرر در این قانون را هر سه سال یک بار براساس نرخ رسمی تورم تعدیل کند.

ماده 14. عرضه، فروش، حمل و نگهداری فرآورده های دخانی قاچاق، توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ممنوع و مشمول مقررات راجع به قاچاق کالا است.

ماده 15. ثبت هرگونه علامت تجاری و نام خاص فرآورده های دخانی برای محصولات غیردخانی و بالعکس ممنوع است.

ماده 16. فروشندگان مکلفند فرآورده های دخانی را در بسته های مذکور در ماده (6) عرضه نمایند، عرضه و فروش بسته های بازشده فرآورده های دخانی ممنوع است. متخلفین به جزای نقدی از پنجاه هزار (000 50) ریال تا دویست هزار (000 200) ریال محکوم می شوند.

ماده 17. بارمالی ناشی از اجرای این قانون با استفاده

ص: 53

از امکانات موجود و کسری آن در سال 1385 از محل صرفه جویی ها و در سال های بعد از محل درآمدهای حاصل از ماده (8) همین قانون و سایر درآمدها در ماده (9) هزینه گردد.

ماده 18. آیین نامه اجرایی این قانون، ظرف سه ماه به وسیله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری شرکت دخانیات ایران تدوین و به تصویب هیأت وزیران می رسد.

ماده 19. احکام جزایی و تنبیهات مقرر در این قانون شش ماه پس از تصویب به اجرا گذاشته می شود.

ماده 20. درآمدهای سالیانه ناشی از تولید و ورود سیگار و مواد دخانی که حاصل تخریب سلامت است، به اطلاع کمیسیون تخصصی مجلس شورای اسلامی برسد. قانون فوق مشتمل بر بیست ماده و هفت تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ پانزدهم شهریورماه یک هزار و سیصد و هشتاد و پنج مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ 5/7/1385 به تأیید شورای محترم نگهبان رسید.(1)

ص: 54

3. تبلیغ: هرگونه فعالیت یا اقدام که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در معرفی، تحریک و تشویق افراد به خرید و مصرف محصولات دخانی انجام شود؛

4. بسته بندی: محصولات دخانی عرضه شده در بسته هایی از قبیل پاکت، کارتن، قوطی و لفافه.

5. محصولات دخانی: هر ماده یا فرآورده ای که تمام یا بخشی از ماده خام تشکیل دهنده آن گیاه توتون یا تنباکو یا مشتقات آن (به استثنای مواد دارویی مجاز ترک دخانیات به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) باشد.

6. استعمال دخانیات: هرگونه مصرف مواد دخانی، از قبیل دودکردن، مکیدن، جویدن یا استنشاق از راه بینی و دهان.

7. سازمان های غیردولتی: تشکل ها و نهادهای غیردولتی و مردمی از قبیل انجمن، جمعیت، کانون، مرکز، گروه، مجمع، خانه و مؤسسه که توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی با رعایت قوانین و مقررات مربوط تأسیس شده و به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پیشگیری از استعمال

ص: 56

محصولات دخانی و یا مبارزه با تولید، استعمال و ترویج مواد دخانی، هدف اصلی یا از جمله اهداف آن ها می باشد.

8. اماکن عمومی: محل هایی که مورد استفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است، از قبیل اماکن متبرکه دینی، بیمارستان ها، درمانگاه ها، سالن های نمایش، سینماها، فضاهای عمومی مهمانخانه ها و مهمانسراها و میهمان پذیرها، خوراک سراها (رستوران ها)، قهوه خانه ها، کارخانجات، گنجینه ها (موزه ها)، پایانه های مسافربری، فروشگاه های بزرگ، اماکن فرهنگی، اماکن ورزشی، کتابخانه های عمومی، مدارس، دانشگاه ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی، مؤسسات و سازمان های دولتی و عمومی، نهادهای انقلاب اسلامی، بآن کها و شهرداری ها و هر نوع مرکز و محل جمعی دیگر.

ماده 2. تبلیغ محصولات دخانی به هر نحو ممنوع است .

ماده 3. استفاده از نام و علامت تجاری شرکت های تولیدکننده انواع فرآورده های دخانی بر روی دیگر کالاها که تبلیغ مصرف مواد دخانی محسوب شود، ممنوع است .

ماده 4. فروش و عرضه محصولات دخانی توسط عاملین

ص: 57

مجاز نباید به نحوی باشد که نمایانگر تبلیغ محصولات دخانی برای عموم باشد.

ماده 5. اعطای هر گونه کمک، اعانه و حمایت، اعم از مادی و غیر مادی توسط تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادر کنندگان محصولات دخانی که تبلیغ محصولات دخانی محسوب شود، ممنوع است.

ماده 6. ورود، تولید، توزیع، خرید و فروش هر نوع وسایل و کالای تبلیغی محصولات دخانی ممنوع است. با کالاها و وسایل مکشوفه تبلیغی طبق مقررات عمل خواهد شد.

ماده 7. به منظور حفظ سلامت عمومی، بویژه محافظت در مقابل استنشاق تحمیلی دود محصولات دخانی، استعمال این مواد در اماکن عمومی ممنوع است .

ماده 8. مسئولیت اجرای ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی و سایر اماکن مندرج در قانون با مدیران یا کارفرمایان یا متصدیان اماکن مربوط است.

ماده 9. متصدیان، کارفرمایان و مسئولین اماکن عمومی موظفند تابلوهای هشداردهنده مبنی بر ممنوعیت مصرف محصولات دخانی در نقاط مناسب و در معرض دید عموم نصب نمایند.

ص: 58

ماده 10. فروش محصولات دخانی به افراد از طریق اینترنت و دستگاه های خودکار فروش ممنوع است.

ماده 11. فروشنده باید در صورت مشکوک بودن سن خریدار، مدرک شناسایی مبنی بر داشتن حداقل (18) سال را از وی تقاضا کند.

ماده 12. فروش و عرضه محصولات دخانی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، بدون پروانه فروش ممنوع است. ماده 13. وزارت بازرگانی موظف است فهرست اشخاص حقیقی وحقوقی را که طبق ماده (7) قانون دارای پروانه فروش (فروشندگان مجاز) محصولات دخانی می باشند، در اختیار ستاد قرار دهد.

تبصره: مجوز عاملیت بازرگانی محصولات دخانی توسط شرکت دخانیات ایران بر اساس قوانین و مقررات مربوط صادر خواهد شد.

ماده 14. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است در کلیه مراحل اجرایی عملیات بازرسی اماکن عمومی و محل های عرضه مواد دخانی همکاری لازم را با مأمورین و بازرسین وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرگانی به عمل آورد.

ص: 59

ماده 15. کلیه مامورین بهداشتی و سایر مامورین ذی ربط در اجرای این قانون موظفند گزارش های خود را حسب مورد جرایم موضوع این قانون برای مراجع ذی- صلاح ارسال دارند .

ماده 16. کلیه محصولات دخانی باید در بسته بندی و با شماره سریال و برچسب ویژه شرکت دخانیات ایران عرضه یا به فروش برسد. درج عبارت مخصوص فروش در ایران بر روی کلیه بسته بندی های فرآورده های دخانی وارداتی الزامی است.

تبصره 1. فروش محصولات دخانی به صورت فله ای، باز و یا نخی ممنوع است.

تبصره 2. فروشگاه های واقع در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز ملزم به رعایت این ماده هستند.

تبصره 3. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است محصولات و مواد دخانی قاچاق را در هر نقطه از کشور ضبط [کند] و تحویل شرکت دخانیات ایران دهد. درصورت موافقت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شرکت دخانیات ایران محصول را با مشخصات ماده (16) این آیین نامه بسته بندی و مانند سایر محصولات به فروش رسانده و درآمد حاصله را به حساب در آمدهای

ص: 60

عمومی واریز خواهد نمود.

تبصره 4. از محل درآمد حاصله، حق الکشف کارکنان نیروی انتظامی، بازرسان و هزینه مربوط به فروش شرکت دخانیات پرداخت می گردد.

ماده 17. به منظور جلوگیری از ورود محصولات دخانی، وزارتخانه های کشور و بازرگانی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، صنایع ومعادن وامورخارجه هماهنگی لازم را با کشورهای همسایه به عمل آورند و گزارش آن را به ستاد ارسال نمایند.

ماده 18. شرکت دخانیات ایران موظف است استانداردهای ملی را در تولید و عرضه محصولات دخانی رعایت نماید. تولید و واردات محصولات دخانی مغایر با معیارهای تعیین شده در قوانین مربوط و این آیین نامه و دستورالعمل های مرتبط ممنوع است.

شرکت دخانیات ایران موظف است با اعمال برنامه ریزی و با هماهنگی ستاد سطح زیر کشت توتون و تنباکو را بر اساس نیاز کارخانجات داخلی تعیین نماید و از افزایش سطح زیر کشت بیش تر از نیاز کارخانجات داخلی باهماهنگی نیروی انتظامی جلوگیری به عمل آورد.

ص: 61

وزارتخانه های جهاد کشاورزی و صنایع ومعادن موظفند در صورت کاهش میزان نیاز به توتون و تنباکو کارخانجات داخلی، جایگزین تدریجی زراعت توتون و تنباکو را با سایر محصولات کشاورزی در الگوی کشت مناطق تولید و فرآوری محصولات دخانی مورد مطالعه و اجرا قرار دهند.

تبصره: پرداخت یارانه در زمینه کاشت، داشت و برداشت توتون و تنباکو به هر شکل مجاز نمی باشد.

ماده 19. تا دو درصد (2%) از سرجمع مالیات مذکور در ماده (8) قانون در بودجه سنواتی وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی منظور می گردد تا برای تحقق اهداف مبارزه و کنترل استعمال مواد دخانی در اختیار سازمان ها، موسسات و جمعیت ها قرار گیرد.

تبصره: ستاد، ضوابط کمک به سازمان های غیر دولتی را تعیین و تصویب خواهد کرد .

ماده 20. هر سه سال یک بار، حداقل و حداکثر جزای نقدی مقرر در قانون به پیشنهاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر اساس نرخ رسمی تورم سالانه که توسط بانک مرکزی اعلام می شود، با تصویب هیأت وزیران افزایش می یابد.

ص: 62

ماده 21. دستگاه های موضوع ماده (160) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران موظفند برنامه های آموزشی و تبلیغی مصوب ستاد را برای پیشگیری از استعمال دخانیات و مبارزه با آن، اجرا نمایند.

ماده 22. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است تسهیلات و امکانات آزمایشگاهی لازم را برای تعیین مواد و ترکیبات منتشره مواد دخانی فراهم نماید .

ماده 23. دستگاه های ذی ربط، بویژه شرکت دخانیات ایران موظفند اطلاعات مورد نیاز در رابطه با مفاد این آیین نامه را در اختیار ستاد قرار دهند .

ماده 24. دبیرخانه ستاد در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مستقر است و معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دبیر ستاد خواهد بود .

ماده 25. وظایف دبیرخانه ستاد به شرح زیر تعیین می گردد:

1. انجام بررسیهای لازم در خصوص پیشنهادهای قابل طرح در ستاد و تنظیم دستور جلسات آن.

2. پیگیری مصوبات ستاد.

ص: 63

3. راه اندازی کارگروه های تخصصی استانی و نظارت بر آن ها.

4. انجام هماهنگی های لازم با سایر وزارتخانه ها و سازمان ها برای دعوت آن ها به شرکت در جلسات بر حسب مورد.

5. تدوین و ارایه گزارش عملکرد ستاد.

6. انجام سایر اموری که توسط ستاد به دبیرخانه محول می گردد.

7. جمع آوری و ثبت اطلاعات و آمار.

8. هماهنگی امور اجرایی مربوط به قانون.

9. تهیه وتدوین دستورالعمل ها و پیشنهاد راهبردها به ستاد.

ماده 26. تعداد اعضا، ترکیب، وظایف و سایر مقررات مربوط به کارگروه های تخصصی طی دستور العملی که به تصویب ستاد می رسد، تعیین می گردد(1).

ص: 64

پاسخ: فی نفسه اشکال ندارد(1).

سؤال: در امد کسانی که قلیان سرا دارند، یا قلیان می فروشند چه حکمی دارد؟

پاسخ: به نظر آیت الله بهجت، مصرف دخانیات اگر ضرر قابل توجه نداشته باشد، اشکال ندارد. در آمد حاصل از آن اشکال ندارد و خرید و فروش خود قلیان هم اشکال ندارد.(2)

سؤال: تأسیس قهوه خانه و ارائه چای و قلیان در آن چه حکمی دارد؟(3)

پاسخ: ارائه قلیان جایز نیست.

خود 7 مصوبه مهم داشت که از آن جمله تعهد گرفتن از قهوه خانه های جدید هنگام صدور مجوز، برای عرضه نکردن قلیان است.

بر اساس این گزارش، مصوبات هشتمین جلسه ستاد کشور مبارزه با دخانیات که با حضور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نمایندگان 4 وزارتخانه عضو و سازمان های مسئول در دفتر وزیر بهداشت برگزار شد، به این شرح است:

الف) مقرر گردید وزارت صنعت، معدن و تجارت ساماندهی عرضه مجاز محصولات دخانی را بر اساس دستورالعمل تعیین عاملین مجاز عرضه مواد دخانی مصوب ستاد کشوری کنترل دخانیات، مورخ 13 تیرماه سال 84 و زیرساخت های مکانیزه ایجاد شده در آن وزارت پیگیری کند و حداکثر تا تاریخ 31شهریور ماه امسال، شبکه مراکز مجاز به فروش مواد دخانی در سراسر کشور مطابق دستورالعمل مذکور مشخص شود.

ب) سازمان استاندارد مکلف است گزارش نظارت و ارزشیابی خود را از رعایت استاندادرهای ملی در تولیدات و واردات مواد دخانی تا پایان مرداد ماه 1392 به ستاد اعلام نماید. همچنین به طور دوره ای هر 6 ماه یک بار گزارش به

ص: 67

ستاد اعلام شود.

ج) مقرر گردید سازمان ملی استاندارد موارد استانداردهای مجاز، انواع تنباکو و توتون را، اعم از مواد متشکله، منتشره و بسته بندی آن، با بهره گیری از منابع ملی و بین المللی تدوین و جهت اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت تا پایان شهریور 92 ابلاغ کند.

د) مصوبه مجلس شورای اسلامی در مورد عوارض و مالیات دخانیات بر مبنای قیمت خرده فروشی توسط سازمان های ذیربط اعمال گردد.

ه) مصوب شد جهت تدوین قانون جامع کنترل دخانیات، جلسه ای در قوه قضاییه با حضور مسئولان عالی مقام قوه و وزارت دادگستری با هماهنگی ستاد تشکیل شود.

و) پیرو اجرای ممنوعیت عرضه و استعمال مواد دخانی، از جمله قلیان در اماکن عمومی، اخذ تعهد عدم عرضه قلیان در صدور مجوز قهوه خانه های جدید الزامی است و وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری وزارت بهداشت، وزارت کشور و نیروی انتظامی هماهنگی لازم

ص: 68

جهت اجرای آن را در سراسر کشور معمول دارند.(1)

کار مشخص، مصداق آن محسوب شود یا نه وگر نه طبق اصول و قوانین کلی این کار جدید چه حکمی پیدا می کند. اختلافی که در خصوص حکم شرعی استفاده از سیگار پیش آمده، براساس همین ساختار استنباط شکل گرفته است. زیرا یقیناً در زمان معصومین چیزی به نام دخانیات وجود نداشته؛ پس روایتی هم در جواز یا حرمت آن نداریم. در نتیجه براساس اصول و مبانی فقهی که آن هم از برخی روایات گرفته شده این کار جایز و حلال خواهد بود؛ زیرا بر مبنای «اصل حلّیت» هر کاری که دلیل بر حرمت آن وجود نداشته باشد، آن کار حلال محسوب می گردد. برخی فقها استعمال دخانیات را مصداق برخی از روایت های خاص دانسته اند و معتقدند هر چند در خصوص خود سیگار روایت معینی نداریم؛ این عمل مصداق ضرر رساندن به خود است که در روایت حرام شناخته شده و برخی فقها در خصوص حکم استفاده از سیگار و مانند آن می فرمایند: چون سیگار و دیگر دخانیات ضرر «معتنابه» برای انسان دارد، حرام است و باید از آن استعمال دوری کرد.

برای سلامت انسان ضرر داشته باشد، منع کرده است و هر چه میزان ضرر، بیش تر باشد، منع از علت و سبب آن نیز شدیدتر است، تا جایی که به درجه حرمت می رسد. حضرت امام خمینی فرموده اند: "خوردن چیزی که برای انسان ضرر دارد حرام است."(1)

پیداست که یکی از معیارهای حرمت، ضرر داشتن است و این که این ضرر از راه خوردن باشد یا از راه دیگر، خصوصیتی ندارد. سیگار یکی از چیزهایی است که استعمالش برای سلامتی انسان ضرر دارد؛ اما آیا این ضرر در حدی است که استفاده از آن حرام قلمداد شود یا نه؟ به نظر می رسد این نکته به افراد و شرایط بستگی دارد.

سؤال ذیل و پاسخ حضرت آیت الله خامنه ای را در این مورد ملاحظه فرمایید:

سؤال 1408: آیا شروع به استعمال دخانیات حرام است؟ اگر فرد معتاد مصرف دخانیات را به مدّت چند هفته یا بیش تر ترک کند، آیا حرام است که دوباره به استعمال آن بپردازد؟

پاسخ: حکم با اختلاف مراتب ضرری که بر استعمال

ص: 71

دخانیات مترتب می شود، متفاوت می گردد و به طور کلی استعمال دخانیات، اگر به مقداری باشد که موجب ضرر قابل ملاحظه ای برای بدن باشد، جایز نیست و اگر شخص می داند که با شروع آن به این مرحله می رسد نیز جایز نمی باشد(1).

سایر مراجع تقلید هم نظرشان این است که در صورت داشتن ضرر بزرگ و مهم، حرام است.

آیت الله نوری همدانی:

(کشیدن سیگار و انواع دخانیات) اگر ضرر معتدبه داشته باشد جایز نیست(2).

آیات عظام فاضل لنکرانی و تبریزی:

خوردن چیزی که موجب مرگ می شود یا برای انسان ضرر کلی دارد حرام است.(3)

آیت الله خویی: کشیدن سیگار حرام است اگر در آن ضرر معتدبه باشد و همچنین اگر احتمال عقلانی دهیم (احتمال عقلانی که ضرر بر آن مترتب می شود) و اگر احتمال ندهیم اشکال ندارد(4).

ص: 72

آیت الله صافی گلپایگانی: برای هر کس ضرر معتدبه داشته باشد، جایز نیست.(1)

به پرسش از آیت الله سیستانی و جواب معظم له توجه فرمایید:

پرسش: نظرمعظم له درباره استعمال دخانیات از جمله قلیان و سیگار و مواد مخدر چیست؟

پاسخ: استفاده از مواد مخدر جایز نیست، و نسبت به سیگار و امثال آن اگر ضرر معتدبه برای خودش یا دیگری نداشته باشد، اشکال ندارد(2).

3- در کنار کسی نشسته ایم که او سیگار می کشد و پزشکان می گویند به آن کس که در کنار شخص سیگاری می نشیند، ضرری قابل توجٌه، می رسد.

سؤال: نظر حضرتعالی در ارتباط با استعمال دخانیات تریاک و مواد مخدر و سیگار چیست؟

پاسخ: استعمال تریاک و مواد مخدر، اگر زمینه اعتیاد داشته باشد، حرام است و سیگار را بهتر آن است که شروع نکند.(1)

سؤال: کشیدن سیگار به صورت تدریجی درصورتی که اعتیاد نیاورد، چه حکمی دارد؟(2)

پاسخ: بهتر، بلکه مقتضای احتیاط، اجتناب است.

امام خمینی: سیگار کشیدن حرام نیست، اگر چه بهتر است نکشند(3).

بر عهده خود افراد است و معمولاً مراجع در خصوص این موضوع اظهار نظر نمی کنند؛ چون تشخیص موضوعات از حوزه کاری فقها خارج است.

اما اگر احیاناً برای مرجعی یقین حاصل شود که مثلاً ضرر سیگار ضرر غیر قابل گذشت و مخالف با نظر شرع است، در خصوص آن فتوا می دهد.

اطبایی که در این راه فعالیّت می کنند پیش ما آمده و گفته اند 120 نوع بیماری است که بر اثر کشیدن سیگار و

دخانیات به سراغ انسان می آید؛ برخی از این بیماری ها سرطان، گرفتگی عروق و سکته مغزی و سکته قلبی است.

ما می گوییم قول اهل خبره بلکه اجماع آن ها را باید در این مسئله پذیرفت و نیز می گوییم استعمال چیزی که این همه ضرر دارد باید حکم به حرمت آن داد. معظّم له افزودند:

اخیرا در آمار آمده است، تعداد افرادی که بر اثر استعمال دخانیات و قلیان در سال از دنیا می روند، بیش از افرادی است که در اثر سوانح رانندگی جان خود را از دست می دهند.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی با تأکید بر این که ما طبق موازین فقهی عمل می کنیم، فرمودند:

در فقه اگر مسئله ای خوف ضرر داشته باشد گفته می شود که انجام ندهید؛ چه طور مسئله ای با این میزان از ضرر که اهل خبره به آن شهادت می دهند، نباید حکم به حرمت آن داد؟

ایشان افزودند: برخی سؤال می کنند فتوای شما چه آثار و فوایدی

ص: 78

داشته و آیا به ترک سیگار منجر شده است؟ آثار این فتوا این است که الان در مجامع عمومی، قطار، اتوبوس ها و مجالس عمومی به وضعیت سابق سیگار کشیده نمی شود؛ مگر این که افراد متخلفی باشند و خوشبختانه بر اثر فرهنگ سازی انجام شده این مسئله به ضد ارزش تبدیل شده است. اخیراً برخی در رسانه ها شیطنت کرده بودند که این فتوا چه اثری داشت و چرا سیگار در جامعه ترک نشد؟(1)

سؤال: من در مغازه ای که فروش نصف آن تنباکو می باشد کار می کنم؛ این مغازه مال پدرم می باشد؛ اما من اصلاً از کارم راضی نیستم؛ چون تنباکو به فروش می رسد؛ اما به خاطر پدرم مجبورم که این کار را انجام بدهم. البته این مغازه خارج از کشور می باشد. حالا نمی دانم پولی که من از این مغازه گیرم میاد حلال است؟

پاسخ: تا زمانی که مجبور هستید برای شما اشکالی ندارد؛ ولی سعی کنید شغل دیگری برای خود انتخاب نمایید(1).

سؤال: خرید و فروش و استعمال تنباکو چه حکمی دارد؟

پاسخ: خرید و فروش و استعمال تنباکو فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی اگر ضرر قابل ملاحظه ای برای شخص داشته باشد، استعمال و خرید و فروش آن جایز نیست.(2)

موارد می توان به استعمال دخانیات در اماکن عمومی اشاره کرد.

در زندگی اجتماعی همگی باید پایبند به مراعات حقوق شهروندی همدیگر باشیم و حق نداریم کارهایی را انجام دهیم که باعث آزار دیگران بشود.

سؤال: استعمال دخانیات در ادارههای دولتی و اماکن عمومی چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر بر خلاف مقرّرات داخلی ادارات و اماکن عمومی باشد، یا موجب اذیت و ناراحتی دیگران و یا ضرر رساندن به آنان شود، جایز نیست(1).

حضرت آیت الله تبریزی: در ادارات تابع مقررات است.

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: اگر ضرر معتدبه داشته باشد یا موجب آزار دیگران شود، جایز نیست.

حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: مقتضای احتیاط ترک دخانیات است.

حضرت آیت الله بهجت: اولی ترک آن است.

حضرت آیت الله سیستانی: اگر برای دیگران ضرر مهمی، هرچند در آینده داشته باشد، جایز نیست.(2)

ص: 81

سؤال: در برخی اتوبوس ها و دیگر وسایل نقلیه نوشته می شود "استعمال دخانیات ممنوع است" آیا سیگار کشیدن در چنین اماکنی جایز است؟

پاسخ: اگر این امر به منزله شرط ضمنی باشد که سوار شونده به آن وسیله، پذیرفته است و یا چنان چیزی قانون دولتی می باشد که پس از ورود به کشور ملتزم شده است که آن ها را رعایت کند؛ لازم است مطابق تعهد، عمل کند و مخالفت جایز نیست.(1)

پیامیر اکرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) می فرمایند: روز قیامت در ترازوی اعمال کسی چیزی بهتر ازحسن خلق گذاشته نمی شود.(1)

بسا این رکوع و سجده طولانی، چیزی است که وی به آن اعتیاد پیدا کرده است. در این صورت اگر آن را ترک کند؛ به دلیل ترک عادت، وحشت زده [و پریشان حال] گردد. اما [برای شناخت نیکی و درستکاری]، به راستگویی و رعایت حقوق دیگران و ادای امانت او نگاه کنید و آن را معیار و ملاک قرار دهید.

یکی از فضایل اخلاقی، ادای امانت است. در مکان های عمومی، مانند هتل ها، مسافرخانه ها، قهوه خانه ها گاهی ممکن است برخی از مشتریان وسایل خود را جابگذارند. اولین وظیفه شخص در این موقع آن است که شیء پیدا شده را در جای امن نگهداری کند تا به صاحبش برگرداند. اگر قهوه خانه دار در محل کار و در برخورد با مشتریان و اموال به جامانده از آن ها امانت داری را رعایت بکند، مشتریان در ورود به آن جا احساس آرامش و علاقه مندی می کنند و باعث خوشنامی و ارتقای کیفیت ارایه خدمات خواهد شد و رضای الهی را نیز به دنبال خواهد داشت.

ارزش آن کمتر از یک درهم (6/12 نخود نقره سکه دار) باشد و نشان های ندارد که به واسطه آن، صاحبش معلوم شود (مانند اسکناس پول) می تواند برای خودش بردارد.(1)

آیات عظام تبریزی و سیستانی: اگر نشان های ندارد که به واسطه آن، صاحبش معلوم شود (مانند اسکناس پول) می تواند برای خودش بردارد؛ خواه قیمت آن کمتر از یک درهم (6/12 نخود نقره سکه دار) باشد یا نباشد(2).

قیمت 6/12 نخود نقره در شهریور سال 1392 که مورد تحقیق قرار گرفت طبق قیمت روز 5500 هزار تومان می باشد(3).

مسئله 2579: هرگاه چیزی پیدا کند که اگر بماند فاسد می شود باید تا مقداری که ممکن است آن را نگهدارد بعد قیمت کند و خودش بردارد یا بفروشد و پولش را نگهدارد و اگر صاحب آن پیدا نشد از طرف او صدقه بدهد و احتیاط مستحب آن است که برای صدقه دادن از حاکم شرع اجازه بگیرد(4).

ماده 632 قانون مدنی: کاروانسرادار و صاحب مهمانخانه

ص: 86

و حمامی و امثال آن ها نسبت به اشیاء و اسباب یا البسه واردین وقتی مسئول می باشد که اشیاء و اسباب یا البسه نزد آن ها به ودیعه گذاشته شود و یا بر طبق عرف بلد در حکم ودیعه باشد(1).

در این ماه روزه خواری به عنوان فعلی حرام مطرح شده و تظاهر به آن جرم است. در ماه رمضان جرایمی مثل سرقت مسلحانه، ایجاد مزاحمت برای نوامیس، مسائل منافی عفت و شرب خمر کاهش چشمگیری دارد؛ حتی بسیاری از افرادی که در این ماه قصد اقدام های مجرمانه دارند، نیز با توجه به فضای معنوی جامعه مرتکب بسیاری از جرایم نمی شوند.

"مطابق قانون نیز ارسال سرویس غذا به اماکن مختلف از سوی ساندویچ فروشی ها و رستوران ها و همچنین ارائه غذا به مشتریان غیرمسافر در هتل ها در ماه رمضان ممنوع است. مراکز پذیرایی با هماهنگی اتحادیه های مربوط، از جمله رستوران داران، قهوه خانه ها، ساندویچ فروشی ها و اماکن مشابه، تا زمان افطار حق توزیع غذا ندارند؛ بلکه طبق روال، نیم ساعت مانده به افطار به توزیع غذا مجاز هستند. در این میان، مراکز اقامتی، از جمله هتل ها نیز تنها می توانند به مسافرانی که در مجموعه آن ها اقامت دارند، سرویس غذا بدهند؛ حال آن که بر اساس آیین نامه ابلاغی، مدیران این اماکن حق ندارند از افرادی غیر از مسافران مجموعه خود پذیرایی کنند. مراکز بین راهی نیز با توجه به حدود شرعی

ص: 88

تعیین شده می توانند به توزیع غذا اقدام کنند.

تالارها چلوکبابی ها و قهوه خانه ها وظیفه دارند احکام شرعی مربوط به این ماه رارعایت کنند:

1. از هر گونه عملی که تظاهر به روزه خواری به شمار می رود پرهیز و جلوگیری کنند.

2. فروش غذا برای مسافران و کسانی که عذر شرعی دارند، باید به دور ازانظار عمومی باشد.

3. از فروش غذا به کسانی که می دانند بدون عذر روزه خواری می کنند خودداری کنند.

سؤال: نظر اسلام در مورد باز کردن رستوران ها و قهوه خانه ها برای کسانی که روزه نمی گیرند، چیست؟

پاسخ: در فرض سوال جایز نیست، مگر در مواردی که قانون اجازه دهد.(1)

سؤال: چلوکباب، قهوه خانه و امثال آن در داخل شهر و در روزهای ماه مبارک رمضان فعالیت می کند؛ اما مخفیانه از مراجعان پذیرایی می کند یا برای آن ها غذا می فرستند، کار آن ها چه حکمی دارد؟ وظیفه کسی که آن جا کار می کند، چیست؟

ص: 89

پاسخ: با اهدای سلام و تحیت؛ در فرض سوال اگر برای افراد معذور از روزه گرفتن، غذا پخته و در اختیار آن ها قرار می دهند، اشکال ندارد.(1)

2. نوشیدن شراب و هر مایع مست کننده دیگر حرام است.(1)

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در مورد خرید و فروش مشروبات حرام فرمود: خداوند لعن کرده است مشروب و فشارنده آن و کارنده درخت آن و نوشنده آن و ساقی و فروشنده آن و خریدار و خورنده پول آن و حامل آن را و کسی را که به سوی او می برند.(2)

خلاف مقررات دولت اسلامی باشد، جایز نیست.(1)

حضرت آیت الله خامنه ای در پاسخ به سؤالی در مورد گران فروشی فرموده اند:

با عرض سلام و احترام خدمت حضرت عالی و تشکر از سؤال شما؛

همان طور که بیان کردید، گران فروشی با کم فروشی متفاوت است و فروشنده می تواند کالای خود را به قیمت دلخواه بفروشد، اما اگر قانونی باشد که بیش تر فروختن از قیمت مصوب را ممنوع کرده باشد، رعایت قانون و مقررات دولت اسلامی لازم است. اگر از نظر قانون ممنوع نباشد، یعنی جنسی قیمت گذاری نشده و فروشنده به قیمت گران تر از معمول فروخته باشد، کار حرامی مرتکب نشده است؛ ولی چنانچه مشتری مغبون شده، می تواند معامله را به هم بزند و پولش را پس بگیرد. بلی؛ اگر مشتری موقع خرید بداند که گران می خرد و راضی باشد، حق فسخ معامله را ندارد(2).

«مزاحمت»، که در پی نشناختن حق، حد و حریم یکدیگر و عدم مراعات آن ها پیش می آید. اسلام، روابط مسلمانان را براساس رفق و مدارا بادیگران قرار داده همگان را از آزار و اذیت مومنان برحذرداشته است. امام علی (علیه السّلام) می فرماید:

فالمسلم مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِموُنَ مِنْ لِسانِه و یَدِه الا بالحق ولا یحل اذی المسلم الا بما یجب؛ مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او سالم و آسوده باشند مگر از روی حق باشد و زیان رساندن به مسلمان حلال نیست مگر آنچه را که خداوند واجب فرموده است [مثل قصاص ومانند آن](1).

افرادی هستند که دیگران را با زبان و قلم و رفتارشان اذیت می کنند، مثل تحقیر، اهانت، و مزاحمت تلفنی. عده ای

با رفتارشان، مثل بلند کردن صدای رادیو، ضبط و بلندگو در مراسم شادی و عزا و جشن و سوگواری تا حدی که آسایش را از دیگران سلب می کنند، یا مساجدی که بلندگوهای خود را در مجالس ختم یا شب های ماه مبارک رمضان و محرم تا دیر وقت، به بیرون از مسجد وصل می کنند.

آلوده ساختن هوا به وسیله سیگار کشیدن در

ص: 93

محیط های بسته از دیگر مصادیق آزار مردم است.

پارک کردن ماشین و موتور در جای نامناسب در کوچه و خیابان و سدّ معبر.

همچنین ضروری است که از سوی اتحادیه چایخانه داران و سفره خانه های سنتی و قهوه خانه داران، باید ساعات کاری مشخص گردد تا فعالیت این واحدها موجب آزار و اذیت همسایه ها نشده و حقوق مردم رعایت شود.

حضرات آیات عظام: خمینی ،خامنه ای، فاضل لنکرانی و نوری همدانی: معیار حرمت موسیقی، طرب انگیزی و لهوی بودن آن است که با مجالس گناه و خوش گذرانی و فساد، تناسب دارد».

بهجت و صافی: استفاده از آلات موسیقی به طور مطلق حرام است.

تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: معیار حرمت موسیقی، لهوی بودن آن است که با مجالس گناه، خوش گذرانی و فساد تناسب دارد.(1)

مسئله 542. رفت و آمد به جاهایی که در آن ها موسیقی حلال پخش می شود، جایز است و گوش دادن به آن حتی مدت طولانی، مادام که به حرام نینجامد بی اشکال می باشد.

مسئله 543. به اماکن عمومی که در آن ها موسیقی حرام پخش می شود، می توان رفت و آمد کرد، به شرط آن که به آن موسیقی از روی عمد و قصد، گوش ندهند مانند سالن ها استقبال و بدرقه مسافران، پاویون ها، پارک های عمومی، رستوران ها، قهوه خانه ها، و امثال آن ها، زیرا گوش دادن به

ص: 95

موسیقی حرام، ممنوع است نه شنیدن هر صدایی هر چند که از روی عمد گوش ندهیم، حرام باشد(1).

می کردند و همه این ها قهوه خانه را به محیطی برای گوش سپردن به مطالب ارزشمند، آموختن و عمل کردن مبدل کرده بود. حتی افراد بیکار و لاابالی کوچه و بازار، خود به خود دراین مکان فرهنگی، دروس اخلاقی و عرفانی را می آموختند. عدم آشنایی با قهوه خانه، بعد از انقلاب نیز قهوه خانه را منزوی تر کرد. قهوه خانه، اصالت خود را کاملا باخت و به محلی برای اجتماع افراد بیکار و ... تبدیل شد. این قهوه خانه دیگر با آن محیط فرهنگی، هنری و مذهبی بیگانه شده است. قهوه خانه محلی است برای گذران وقت دریک محی-ط نه چندان فرهنگی که شامل خوردن غذا، کشیدن سیگار و قلیان است و بس. افراد اهل قهوه خانه هم به چهره های فرهنگی و هنری شباهتی ندارند. نه نقال و نه سخنور، هیچ کس نیست. یک نفر است که تنها اسم قهوه چی را یدک می کشد و چای است و نیمرو و قلیان. در این جا توجه خوانندگان محترم را به آسیب های قهوه خانه های موجود جلب می کنیم:(1)

آسیب های اجتماعی است که در طول سال های گذشته به صورت مداوم نسبت به مصرف آن ها هشدار داده شده و در واقع به زنگ خطری برای نسل جوان و حتی نوجوان کشور نیز تبدیل شده است. بارها و بارها از سوی مسئولان و پزشکان تذکرات متعددی در زمینه استعمال دخانیات، به خصوص قلیان مطرح شده؛ اما افزایش روزافزون تعداد قهوه خانه و ارائه مجوز به صاحبان این مشاغل، سبب شده تا با توجه بالا رفتن عرضه دخانیات، مصرف آن نیز بیش تر شده و به تبع آن، سن استعمال قلیان هر روز پایین تر آید. براساس بررسی ها در سال های اخیر میزان مصرف قلیان در بین نوجوانان و جوانان به شدت افزایش یافته؛ به طوری که این موضوع نه تنها در بین پسران، بلکه در بین دختران نیز رواج یافته و عرضه قلیان در سفره خانه ها، چایخانه ها و باغ رستوران ها بیش از قبل شده و به عنوان منبع درآمدی برای آن ها محسوب می شود.

امروز مصرف قلیان در اماکن سربسته همچون سفره خانه های سنتی یا قهوه خانه ها عوارض آن را دوچندان می کند و سلامت اطرافیان، به ویژه کودکان و نوجوانان را در معرض خطر جدی قرار می دهد.

ص: 98

قلیان در میان مردم شبیه بازی است و در مصرف آن قبحی وجود ندارد و متأسفانه در میان قشرهای جامعه، زشتی ویژه ای در پدیده قلیان مشاهده نمی شود تا جایی که در صورت استفاده شدن توسط زن ها و بچه ها بیش تر به تفنن و تمسخر شبیه می گردد(1).

یادآوری این نکته لازم است که برابر با ماده 12 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب 15 شهریور سال 86، فروش و عرضه دخانیات به افراد زیر 18 سال یا به واسطه این افراد، تخلف بوده و تکرار و تعدد آن جرم است و شخص مرتکب به مجازات تعیین شده در قانون محکوم خواهد شد. این قانون هم مانند بعضی از قوانین موجود فقط در کتاب قانون محفوظ مانده است و تا اجرای ان فاصله بسیار وجود دارد!(2)

در زمینه ی این خرید و فروش پرسش و پاسخ ذیل را ملاحظه کنید:

سؤال: آیا خلاف قانون کشور عمل کردن مشکل شرعی دارد؟ آیا این بیع باطل است؟

نظام اسلامی جایز نیست.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی: در فرض سؤال، چنانچه شرایط معامله رعایت گردد معامله باطل نیست؛ اما به دلیل تخلف از قانون حکومت اسلامی مرتکب گناه شده است.

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: در فرض سؤال، بیع باطل نیست؛ ولی متابعت از قوانین و مقررات مربوطه اگر بر خلاف شرع مقدس نباشد، لازم است.

حضرت آیت الله نوری همدانی: تخلف از مقررات نظام اسلامی جایز نیست(1).

معاشرت او با مردان، بایدها و نبایدهای اخلاقی را توصیه می کند. درباره حضور اجتماعی زن این قید بیان شده است: باید از هر آنچه به فتنه و فساد منجر می شود، اجتناب کرد.

از دیدگاه اسلام، ارتباط میان زن و مرد فی نفسه ممنوعیتی ندارد. مرد باید در زیرساخت های فکری خویش، تصویر درستی از زن به عنوان یک شخصیت ارجمند، پاک، با کرامت و با حرمت داشته باشد و زن نیز باید در روساخت های رفتاری اش که وجوه ارتباطی او را در پوشش، گفتار و حرکات نمایان می کند، حرمت و کرامت زن بودن خود را نشان دهد. این تنها طریقی است که زن می تواند مقام و موقعیت خویش را در برابر مرد حفظ کند. زن هر اندازه متین تر، با وقارتر و عفیف تر رفتار کند و خود را در معرض نمایش قرار ندهد، بر حرمت و کرامتش افزوده می شود.

کشف حجاب، حضور برخی افراد سود جو، استفاده از قلیان، اختلاط پسران و دختران مجرد در این مراکز، گوشه ای از آسیب های موجود هستند که نه بر شرع منطبق است و نه بر عرف سالم اجتماع؛ ولی متاسفانه در سایه

ص: 101

غفلت مسئولان و خانواده ها، در حال تبدیل شدن به نوعی رویه و عرف است

سفره خانه هایی هستند که دختران و پسران به صورت آزادانه در آن جا حضور پیدا کرده، بدون هیچ مانعی به استفاده از قلیان می پردازند. این سفره خانه ها یا همان قهوه خانه های قدیم که شکل آن تغییر یافته بعضا به عنوان محل هایی برای فساد و تباهی جوانان تبدیل شده است. اختلاط و استفاده از قلیان به صورت آزادانه بین دختران و پسران بدون هیچ رابطه عرفی و شرعی قابل مشاهده است که اگر این روند اصلاح نشود، بدون شک توان و استعداد نیمی از جوانان کشور برای امور پوچ مصرف خواهد شد؛ در حالی که هرکدام از این افراد می تواند به راحتی عامل موثر بر پیشرفت کشورمان باشد.

سؤال: اختلاط و صحبت کردن دختر و پسر چه حکمی دارد؟

پاسخ: در مورد اختلاط با نامحرم باید زن کاملا حجاب را رعایت کند و در صورت نیاز ضروری به صحبت کردن، از نازک کردن صدا و زیبا کردن آن و همچنین از سخنان نامناسب بپرهیزد و وقار و عفت خود را نگه دارد. در عین

ص: 102

حال، بهتر است به طور کلی از اختلاط اجتناب شود؛ زیرا معمولا رعایت حدود و آداب شرعی نمی شود(1).

بدهد، یا کاری برای او انجام دهد؛ چنین شرط بندی حرام است، همچنین اگر تماشاگران باهمدیگر شرط بندی کنند، حرام است. البته این حرمت برای شرکت کننده های درمسابقات اسب دوانی و تیر اندازی استثنا شده است. (1)

شرط بندی جرم است؛ اما با عنوان مجرمانه قمار مورد بررسی قرار می گیرد و زمانی که وقوع جرم شرط بندی تصدیق شود، بر اساس قانون با فرد خاطی برخورد خواهد شد. بر اساس ماده (705) قانون مجازات اسلامی، مجازات برای مرتکبان جرم قمار که شرط بندی نیز در معنای دیگری، همان قمار؛ است از یک تا 6 ماه حبس است یا تا 74 ضربه شلاق.(2)

بدهد. البته گاه قهوه خانه دار نیز از این پول ها بی نصیب نیست و بخشی از پول هایی که افراد در شرط بندی هایشان رد و بدل می کنند به صاحب قهوه خانه می رس؛ زیرا اجازه داده است که در قهوه خانه اش شرط بندی کنند.

متاسفانه بسیاری از جوانان و حتی بزرگسالان واقعیت قمار بودن این گونه رفتارها را درک نکرده اند و آن را نوعی سرگرمی قلمداد می کنند.. شرط بندی های مختلف و برد و باخت های گوناگون همه و همه عوارض و آسیب های قمار را به دنبال دارند. حتی بسیار دیده شده است که فرد به بهانه سرگرمی و گذران وقت، یا به طمع برد و جبران باخت قبلی اش پا به این ورطه خطرناک می گذارد. این اعمال در دین مبین اسلام حرام شده اند؛ چراکه باعث اتلاف وقت، عمر و ایجاد کینه و دشمنی بین افراد جامعه می شود. قمار درست مانند مواد مخدر و افیونی اعتیاد آور است و امکان ندارد فردی پس از یک بار برد یا باخت در قمار به راحتی بتواند این عادت را ترک کند(1).

آن دو با هم متفاوت است؟

آیا اگر فرزند با پدر و مادرش و یا همسر با همسر خود بخواهد برای بازی شرط بندی کند، حکم آن فرق می کند؟

آیت الله مکارم:

قمار مطلقا حرام است و شرط بندی نیز جایز نیست، حتی برای اعضای خانواده، مگر در مسابقات اسب سواری و تیراندازی، آن هم در بین مسابقه دهندگان(1).

اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، فرهنگی، به لحظه هایی متفاوت نیاز دارند؛ لحظه هایی که خودشان باشند و آنچه می خواهند انجام دهند و بتوانند از چهارچوب های متداول خانوادگی و شغلی خارج شوند. این موضوع به برنامه ریزی مناسب از سوی نهادهای عمومی و اجتماعی و دولت نیاز دارد تا از این ظرفیت در جهت رشد جامعه حداکثر بهره برداری صورت گیرد.

افرادی که در قهوخانه ها حضور پیدا می کنند، از لحاظ شخصیتی با افراد عادی جامعه کاملا متفاوت هستند. افرادی هستند که به جهت برخورد با موانع مختلف در روابط اجتماعی و کمبودهای روحی- روانی، هنگامی که هیجان آن ها به اوج می رسد و یا در رسیدن به هدف متوقف می شوند، اولین مکانی که می تواند آرام بخش وجودشان شود، قهوه خانه است. گروهی نیز گهگاه برای پرکردن اوقات فراغت با رفقا و گروه همسالان خود در قهوه خانه ها حضور می یابند. افرادی دیگری هستند که به بهانه قلیان و با اهدافی دیگر در قهوه خانه ها حضور می یابند و گروهی در جهت دستیابی به اهدافی دیگر به قهوه خانه ها مراجعه می کنند. و برخی از افراد متاهل که در خانواده خود جایی

ص: 107

برای استفاده از دود و قلیان ندارند به آسانی در قهوخانه ها به اهداف و نیاز خود پاسخ می دهند.(1)

قهوه خانه داران با توجه به حساس بودن شغل خود و با توجه به این که جوانان، بیش ترین مشتریان آن جا هستند. باید فضای کاری خود را از موارد زیر پاکسازی کرده فضا را برای مشتریان خود پاکیزه و امن قرار دهند.

موارد ذیل جزء آسیب های قهوه خانه هاست: مراکزی برای خرید و فروش اموال مسروقه و مصرف مشروبات الکلی؛ پناهگاه و محل قرار افراد لاابالی و اعمالی مثل مالخری؛ محل خرید و فروش سلاح سرد و گرم؛ سازماندهی جرایم باندی و نزاع دسته جمعی؛ محل داد و ستد سهل و آسان مواد مخدر؛ پاتوق دزدان وکیف قاپان، محل تجمع اراذل و اوباش؛ ایجاد مزاحمت برای نوامیس مردم و برقراری روابط نامشروع.

خاصی را ایجاب می کنند. رفتارهایی که در این محیط شکل می گیرند، گاه برای جامعه ناهنجار و نامطلوب هستند. جوانان و نوجوانان بدون نظارت خانواده در محیطی قرار می گیرند که در نگاه اول برایشان مطلوب است و بعد بی هیچ نگرانی به کارهایی می پردازند که در عرف جامعه ناهنجار و از نظر اخلاقی، ناسالم است.

عدم نظارتی صحیح بر این محیط، فرصتی شده برای مبلغین معنویت های دروغین. افرادی که با شعارهای مذهبی، به نشر افکار انحرافی خود می پردازند و رابطه مراد و مریدی را در میان مخاطبین خود ایجاد می کنند و با توجیه به ظاهر مذهبی، رفتارهای ناهنجار و جریان های فکری وارداتی را بسط و گسترش می دهند و این اتفاق، در حالی در جریان است که به بهانه سلامت جسمانی اقدامی مؤثر انجام نشده و کسی حاضر نیست این اتفاقات پشت پرده را باور کند.

مقابله با این جریان محقق نمی شود، مگر با باور این مسئله که غافل بودن از نیازهای جوانان و نوجوانان انحرافاتی از این دست را به همراه دارد. اگر محیطی سالم و پاسخگوی نیازهای روز وجود داشت می توانستیم از تبلیغات و آموزش

ص: 109

انتظار نتیجه داشته باشیم؛ اما مدت هاست که سینماها، کتابخانه ها، بوستان ها و فرهنگسراها از نیازهای روزافزون فکری و فرهنگی عقب مانده اند و نمی توانند مخاطب خود را راضی کنند و تصمیم گیرندگان گویا به مسائل مهم تری نسبت به پرورش جوانان، مشغول هستند! این دقیقا همان ضعفی است که به تفریحات و محیط های ناسالم و همچنین توطئه استعماری، فرصت بروز و ظهور می دهد. و با فرض مقابله با بحران کنونی، چه بحران هایی در آینده متوجه ما خواهد بود؟ و چگونه می توانیم از بروز آن ها پیشگیری کنیم؟

در این جا قهوه خانه داران از یک طرف و مسئولینی که در برابر جوانان مسئولیت دارند، ازطرف دیگر، باید فضای قهوه خانه را از حرکت و هر مؤلفه فرهنگی ضد ارزشی تهی سازند.

سوال: سلام برخی افراد القاب و عناوین بسیار زشت بر روی یکدیگر می گذارند و گاه فرد به همان لقب شناخته می شود آیا چنین کاری اشکال دارد؟ اگر شخص مورد نظر از این لقب گذاری ناراحت نشود چطور؟

پاسخ: توهین و تحقیر افراد جایز نیست و باید به طور کلی از این رفتارها که در شان مومنین نمی باشد اجتناب نمود.(1)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نیز فرموده اند:

«رحم اللَّه عبدا قال خیرا فغنم أو سکت عن سوء فسلم»؛ خدا بیامرزد کسی را که کلام خداپسندی را بر زبان آورد و پاداش گیرد و یا آن که سکوت حکیمانه کند و [از مبتلاشدن به کیفر سخنان ناستوده] سالم بماند. (1)

شایعه خبر بی اساسی است که گوینده آن را برای ترور شخصیت انسان برجسته و آبرومند و یاهر موضوع دلخواه- فردی یا اجتماعی- در جامعه نشر می دهد(2).

گذاشتن بسیاری از مؤلفه ها و قوانین اخلاقی واجتماعی؛

ه) به مخاطره افتادن انتظام اجتماعی؛

و) تضعیف روحیه دگر دوستی، فداکاری و مؤلفه های اتحاد، یگانگی و حس اخوت(1)

قهوه خانه دار برای حفظ آرامش روانی مشتریان خود- و محل کار باید از بازگو کردن اخبار ثابت نشده که غالبا موجب اضطراب و سلب آرامش و احیاناً نزاع و درگیری می شود دوری کند و به دیگران نیز چنین اجازه ای را ندهد.

سؤال: نقل اخبار ثابت نشده و خبرسازی که معمولا با شایعه سازی نیز همراه است چه حکمی دارد؟

پاسخ:

تا آن جایی که خبر به حدّ تواتر نرسد، و محفوف به قرائن اطمینان بخش نباشد، باید آن را به صورت خبر محتمل ذکر کند؛ نه خبر قطعی، ولی شایعه سازی و شایعه پراکنی جایز نیست.(2)

ص: 113

ص: 114

فرهنگ و سنت قهوه خانه را بدانند و رعایت کنند قهوه خانه می توانند نقش مفید و موثری داشته باشند. در این جا به چند مورد ازنکاتی که لازم است مشتریان قهوه خانه آن ها را مد نظر قرار دهند اشاره می کنیم.

موارد زیادی در مورد حق الناس بیان شده، مانند احترام به جان و مال مردم به این معنا که به جان و مال مردم ضرر نرسانیم و کاری نکنیم که ضرری به جان مردم وارد شود، یا دیگران از رفتار ما آسیب ببینند؛ مثلاً سیگار کشیدن در محیط جمعی ضرر رساندن به جان مردم است.

کسی که سیگار و قلیان می کشد باید متوجه باشد دودی که به هوا می رود و وارد ریه رهگذران می شود، به آنان آسیب می رساند. خودت که به خودت ضرر می زنی و ضرر زدن به وجود خودت ظلم به نفس است. اما ضرری که به دیگران می زنی و حق الناس است را باید پاسخگو باشی باید توجه داشت که مصرف قلیان و سیگار در اماکن سربسته مثل سفره خانه های سنتی یا قهوه خانه ها عوارض آن را دو چندان می کند و سلامت اطرافیان در معرض خطر جدی قرار می گیرد.

گاهی اصل اولیه در بعض مسایل ممکن است به نظر بعضی حلال باشد؛ ولی درحالت ثانویه ممکن است عناوین جدیدی پیدا کند و حکم متفاوتی را هم به همراه داشته باشد. مثلاً سیگار کشیدن بسیاری از افراد به خودی خود هر حکمی داشته باشد، یقیناً موجب اذیت و آزار جدی

ص: 117

برای بسیاری از افراد دیگر خواهد بود که بر این اساس، این عمل مصداق آزار و اذیت دیگران محسوب می شود حرام است.

حتی برخی از مراجع در این زمینه تأکید می فرمایند: «اگر سیگار کشیدن موجب اذیت و آزار دیگران و تضییع حق دیگران باشد جایز نیست.» پس نباید گمان کرد که به فرض حلال بودن سیگار کشیدن؛ می شود هر جا سیگار کشید و مثلاً پدر خانواده مجاز باشد مکرر سیگار بکشد و دود آن را به فضای اتقا بدهد و از این طریق موجبات آزار اعضای خانواده را فراهم کند.

ضرر قابل توجهی برای دیگران داشته باشد، این کار حرام است. اما اگر موجب مزاحمت دیگران نباشد یا ضرر قابل توجه برای آنان نداشته باشد، حرام نیست؛ اما ترکش بهتر است(1).

سؤال: آیا کشیدن سیگار یا قلیان درصورتی که افراد دیگری آن را استشمام کنند حق الناس است؟

پاسخ: اگر موجب آزار و اذیت دیگران شود، حق الناس است. همچنین استعمال سیگار و تمام انواع دخانیات با توجه به ضررهای فراوان آن، که به تصدیق کارشناسان آگاه رسیده، حرام است.(2)

سؤال: آیا استعمال سیگار در صورتی که اشخاص دیگری که در آن مجلس هستند راضی نباشند و موجب اذیّت آن ها شود یا برای آن ها زیان داشته باشد، جایز است؟

در حالی که از منظر بعضی از مجامع طبّی، ضرر سیگار برای کسی که در آن فضای دودآلود است، سه برابر ضرری است که برای سیگاری دارد؛ در بسیاری از مکان های تجاری و ادارات دولتی سیگار کشیدن را ممنوع اعلام کرده اند، آیا جایز است با این اعلان «سیگار کشیدن ممنوع

ص: 119

است» مخالفت کرد، یا باید به آن پایبند بود؟

پاسخ: اذیّت کردن دیگران جایز نیست و سیگار کشیدن در صورتی که موجب ضرر به دیگران شود نیز جایز نیست و در ادارات دولتی یا خصوصی که سیگار کشیدن را ممنوع کرده اند، حرام است، حتّی اگر موجب اذیّت هیچ کس نشود(1).

مشتریان مکان های عمومی مانند قهوه خانه ها باید علاوه بر احترام به حقوق دیگران، به قوانینی که مربوط به آن مکان هاست احترام بگذارند و تخلفی دراین مورد از خود نشان ندهند.

هفته بعد از استفاده مشترک از قلیان به این بیماری دچار می شوند؛ حتی اگر از سر مکش یک بار مصرف استفاده کرده باشند. بسیاری از بیماری های منتقله توسط ریز قطره های تنفسی مثل سل، آنفلوانزا و سرماخوردگی می توانند با مصرف قلیان مشترک میان افراد منتقل شوند. البته راه انتقال بیماری های ویروسی، مثل آنفلوانزا فقط استنشاق نیست، بلکه کافی است بیمار به بدنه یا شیلنگ قلیان دست بزند و شما بعد از او با آن ناحیه تماس پیدا کنید. سل نیز یکی از عفونت های باکتریایی است که به راحتی از طریق قلیان مشترک منتقل می شود. این بیماری در افرادی که نقص یا ضعف سیستم ایمنی دارند، مثل افراد مبتلا به ایدز می تواند بسیار خطرناک باشد. از علائم اصلی آن نیز می توان به درگیری ریه، سرفه، تب، خلط عفونی، عرق شبانه و بی اشتهایی اشاره کرد. تمامی بیماری های ویروسی که با تماس های مستقیم منتقل می شوند، از جمله تبخال دور لب، بیماری های عفونی ناحیه دهان و ضایعات شبیه آفت، همگی می توانند به دنبال استفاده از قلیان مشترک از فرد بیمار به افراد دیگر منتقل شوند. حتی گاهی اوقات ممکن است علائم این

ص: 121

بیماری ها بعد از یک دوره کمون چند روزه تظاهر پیدا کنند. به همین دلیل احتمال دارد فرد آلوده باشد؛ امّا علامتی نداشته باشد بنابراین، شما متوجه نمی شوید بیمار است و از قلیان مشترک با او استفاده می کنید و آلوده می شوید. در مورد تبخال نیز ثابت شده افرادی که به تبخال راجعه دچار می شوند؛ حتی در مواقعی که تبخال ندارند ممکن است درجات خفیفی از تراوش ویروس را در دهان و روی لب هایشان داشته باشند.

یکی از باورهای غلط میان مردم این است که استفاده از شیر به جای آب در مخزن قلیان می تواند از انتقال آلودگی ها به مصرف کننده جلوگیری کند. این باور کاملا اشتباه است و برعکس آن حقیقت دارد؛ زیرا شیر محیط بسیار مناسبی برای رشد و بقای میکروب ها و ویروس هاست. با توجه به مضرات ذکر شده توصیه می کنم جوانان دخانیات را کنار بگذارند و دنبال ورزش، تفریح، سفر، طبیعت گردی و سرگرمی های سالم دیگر باشند.(1)

سؤال: شخصی بیماری واگیر دارد؛ آیا می تواند در محل کار خود که ارتباط باعموم مردم دارد، مثل رستوران

ص: 122

و قهوه خانه حاضر شود؟ درصورتی که بیماری به دیگران سرایت می کند، آیا شخص گناه کاراست یانه؟

پاسخ: در بیماری های مهمی که یقینا مسری است، لازم است نکاتی را که مانع از سرایت آن به دیگران می شود، رعایت نماید.(1)

جوانان را در سطح جهان، تهدید می کند. در این جا فرصت بررسی همه عوامل این آفت خطرناک و راه های پیشگیری و علاج آن نیست.

لذا تنها به دو عامل اصلی آن، یعنی همنشین معتاد، و آشوب ها و اضطراب های روانی، اشاره می کنیم:

جوانان برای این که در دام اعتیاد نیفتند، باید در انتخاب دوست و همنشین، دقّت کنند؛ امّا تأمین آرامش روانی جوان، دو راه دارد: استحکام پیوندهای دینی و دیگری محکم کردن پیوند خانوادگی.

در هر خانواده، استوارترین سد در برابر استعمال مواد مخدر، شخصیت مطلوب و متعادل فرزند و پیوندهای قوی خانوادگی است. زن و شوهری که به زندگی زناشویی خود با تمام وجود علاقه دارند؛ به فرزندانشان از زمان طفولیت، محبّت می ورزند، با آن ها در جوانی دوست می شوند؛ از آن ها انتظار کمک دارند؛ به آنان احترام می گذارند و از آنان احترام می خواهند؛ بهتر از هر عامل و قدرت دیگر، مانع آن می شوند که نوجوانشان در دام اعتیاد گرفتار گردد.

هر گاه نوجوان به ماده مخدری روی آورد، پیش از آن که وی را طرد کنید و به او سرکوفت بزنید؛ باید بدانید که بحران روانی،

ص: 124

ناهنجاری در شخصیت، سستی در روابطش با اطرافیان، و عدم سازگاری اجتماعی او، وی را بدین راه تیره کشانده است. به جای آن که او را با زخمِ زبان و بدخویی در این مهلکه پرتاب کنید، سعی کنید دست او را بگیرید و از مهلکه نجاتش دهید.

ص: 125

ص: 126

ضروری به نظر می رسد چنین مکان هایی را هدایت و حمایت کنیم؛ چون هرگونه آسیبی که متوجه این مکان ها شود قطعاً گوشه ای از فرهنگ و تاریخ ایرانی را خدشه دار می کند. برخی از سفره خانه های سنتی به دلیل رها شدن از قید و بندهای نظارت دلسوزانه از اهداف اصلی خود فاصله گرفته اند و در ورطه ای گرفتار شده اند که نه تنها اشاعه دهنده فرهنگ و تاریخ ایرانی نیستند؛ بلکه خود به نماد بی هویتی و بی فرهنگی مبدل شده اند. دراین بخش به وظایف دولت در برابر با قهوه خانه ها و سفره خانه های سنتی می پردازیم:

دیگری است. اگر با این تداخل ها برخورد شود، خود به خود این چهره درهم و نامیمون از قهوه خانه ها اصلاح خواهد شد و مردم متوجه می شوند که «قهوه خانه» با «قلیان» مساوی نیست.

مدیریت صنف رستوران و سلف سرویس با طرح مباحثی در میان اعضای خود، آنان را به دریافت پروانه بهره برداری از سازمان گردشگری و به دنبال آن ارایه خدماتی چون چای و قلیان و موزیک به مشتریان ترغیب می کند، در حالی که این موارد براساس مصوبات قانونی در حوزه صنف قهوه خانه داران است.

این کار دخیل هستند. دربین مردم، تصویر غلطی راجع به قهوه خانه ها همواره وجود دارد، ازجمله این که آن ها فکر می کنند در قهوه خانه، عده ای بیکار و سیگاری با چهره های درهم و ژولیده در یک مکان کثیف با میز و صندلی های روغنی و آلوده دورهم نشسته اند و از خلاف های جدیدشان حرف می زنند. استکان چای هم که به دست شان می رسد بدون تعارف هورت می کشند و اما با تعارف شلنگ قلیان را دست به دست می چرخانند.

یکی از پرحاشیه ترین و خبرسازترین اصناف کشور، قهوه خانه ها و سفره خانه های سنتی هستند. یک روز خبری منتشر می شود که تنباکوهای میوه ای به شدت سرطان زا هستند، بار دیگر از آغشته بودن آن ها به ماده مخدر شیشه حرف هایی شنیده می شود، یک بار فریاد وزارت بهداشت برای تعطیلی قهوه خانه ها بلند می شود، زمانی می گویند سفره خانه ها نباید قلیان ارائه دهند و زمانی هم گروهی دیگر مدعی می شوند که بزودی جلوی قهوه خانه های غیرمجاز که مثل قارچ در کوچه پس کوچه های تهران سر در می آورند، گرفته می شود.

چون سفره خانه های سنتی استانداردهای تعریف شده

ص: 130

و اساسنامه مربوطه را به خوبی رعایت کنند به فضایی کاملاً فرهنگی و تاریخی مبدل خواهند شد که قطعاً می توانند در جذب گردشگر داخلی و خارجی موثر باشند.

بسیاری از مردم بر این باورند که برخی از سفره خانه ها از چارچوب های اصلی و اصیل خود فرسنگ ها فاصله گرفته اند به گونه ای که می بینیم اغلب بزرگان ادب و هنر و اصحاب فکر و اندیشه هیچ رغبتی برای حضور در سفره خانه ها و قهوه خانه های سنتی ندارند و حتی بعضاً رفت و آمد به چنین مکان هایی را در شان شخصیت خود نمی بینند. که ادامه این روند می تواند حیات سفره خانه ها را با خطری جدی مواجه کند(1).

قهوه خانه ها در پاییز 85، کار به اعتراض گسترده قهوه خانه داران سراسر کشور رسید، تا جایی که با دستور رئیس جمهور، جمع آوری قلیان ها متوقف شد. 2 سال بعد در پاییز 87، دوباره ممنوعیت عرضه قلیان در اماکن عمومی از سوی کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب و ابلاغ شد تا این که تیر ماه سال 90 فرمانده انتظامی تهران بزرگ از ممنوع بودن ورود زنان به قهوه خانه ها و چایخانه هایی که قلیان عرضه می کنند، خبر داد.

وزارت کشور در سال ٨6 طی حکمی استفاده از قلیان را در قهوه خانه ها مجاز دانست؛ اما هیات عمومی دیوان عدالت اداری این حکم را غیر قانونی دانست و آن را ابطال کرد؛ ولی پس از گذشت مدت دو ماه از صدور این رای، وزارت کشور این بار کلیات قانون را تغییر داد.

البته این پایان ماجرا نبود و دیوان عدالت اداری با صدور رای اعلام کرد سفره خانه ها جزو اماکن عمومی هستند و استعمال دخانیات در سفره خانه ها ممنوع است .

ص: 132

امکان نظارت کمتری بر آن وجود دارد، تشکیل دهند و به بهانه کشیدن قلیان جرایم دیگر نظیر استعمال مواد مخدر و مشروب خواری را مرتکب شوند که به دلیل جوان بودن و بالا بودن سطح انرژی و هیجانات مربوط به این سن، وقوع چنین امری را نمی توان انکار کرد. امروز نه تنها بحث کشیدن قلیان به یک معضل اجتماعی تبدیل شده، بلکه در کنار استفاده صرف از این وسیله، ظهور انواع جدیدی از این محصول در بازار، باعث رقم خوردن یک پدیده اجتماعی قابل ملاحظه ای شده است.

باید دید دلیل اصلی گرایش جوانان به استعمال قلیان چیست تا زمانی که «تفکر افیونی» و تولید و باز تولید آن در نتیجه عدم تخلیه درست سیستم هیجانی، عدم حمایت های اجتماعی، عدم احساس امنیت، خانواده های معتاد پرور، عدم مسئولیت پذیری و ... در جامعه وجود داشته باشد، تقاضا برای مصرف این گونه مواد هم وجود خواهد داشت. ما باید این علت ها را ریشه کن کنیم وگرنه پاک کردن صورت مسئله با برخوردهای پلیسی نمی تواند به حل ریشه ای این گونه معضلات کمک کند. باید جامعه شناسان و روان شناسان بالینی به این مسئله

ص: 134

ورود پیدا کنند تا بدانند علت گرایش جوانان و اخیراً بانوان به قلیان چیست و باید مشکل را ریشه ای شناسایی و رفع کرد؛ چرا که رویکرد مبارزه، بدون ریشه یابی علت ها به مانند قطع درختی می ماند که ریشه هایش در خاک باقی مانده است و هنوز مستعد جوانه زدن است. موضوع اصلی این است که ما نمی توانیم تمام افراد جامعه را به هنجار سازیم. وجود برخی از نابهنجاری ها نتیجه طبیعی زندگی اجتماعی است. منتهی ما نباید با اقدامات نادرست سبب بالا رفتن این ناهنجاری های اجتماعی شویم آنچه در این زمینه از کارشناسان امر شنیده می شود این است که چایخانه ها و قهوه خانه ها مستلزم مدیریتی قوی و مسوولیت پذیر هستند و تعطیلی آن ها درگرو جایگزینی با سایر تفریحات امکان پذیر است(1).

37 درصد از نوجوانان و جوانان کشور، خطری جدی برای سلامت این نسل است. وی همچنین به میزان زیاد نیکوتین در قلیان که حدود دو برابر سیگار است، اشاره کرد و گفت: نیکوتین ضرری برای بدن انسان ندارد؛ اما به شدت اعتیادآور است. وی با تاکید بر این که سودجویان برای ترویج استعمال قلیان و فروش کالاهای خود در این زمینه به هر کاری دست زده اند، افزود: آن ها با تنباکوی معطر و صنعتی کردن این کار به جذب جوانان و نوجوانان پرداخته اند و حتی از شبکه های اجتماعی نیز برای این کار استفاده می کنند.

این کارشناس با بیان این که قبح و زشتی قلیان کشیدن در انظار عمومی برای زنان و دختران نیز ریخته شده است، خواهان اعمال قوانین و محدودیت هایی مانند ممنوعیت استعمال قلیان در محیط های بسته، دسترسی نداشتن به قلیان برای افراد کمتر از 18 سال و استفاده از برچسب های هشدار دهنده بر روی پاکت های آن شد.(1)

می زنیم یا آخر هفته به کوه می رویم، بارزترین تصویری که جلب توجه می کند، قلیان است؛ و دود، زغال و تنباکویی که گروهی را دور خودش جمع کرده است.

در هر فروشگاه مواد غذایی که پا می گذاری ویترین جذاب و زیبایی از مدل های مختلف سیگار و تنباکوهای خارجی مواجه می شوی که هیچ محدودیتی برای عرضه آن برای هیچ گروه سنی وجود ندارد.

اداره نظارت بر اماکن، چرا با عرضه این حجم وسیع مواد دخانی در بیش از دو هزار واحد صنفی مخالفتی ندارد اما باعرضه قلیان در واحد صنفی مربوطه مشکل دارد؟!

بالاخره این قلیان آزاد است یا ممنوع و اگر ممنوع است چرا در برخی از فروشگاه ها بیش از 100 مدل و بیش تر از آن پشت ویترین برای فروش گذاشتند.

قابل ذکر است تا زمانی که محل استعمال قلیان بیرون از خانه و در مکانی خاص انجام پذیرد، می توانیم بر آن نظارت داشته باشیم؛ اما وقتی قلیان ها به خانه ها رفت چه کسی می خواهد بر آن نظارت کند؟

ص: 137

ص: 138

http://www.aftabir.com/articles/view/health_therapy/medical_advise/c13_1433791496p1.php

http://www.aftabir.com/articles/view/health_therapy/medical_advise/c13_1344007812p1.php

http://www.rajanews.com/news/194275

http://doctoreman.ir/fa/news/13709

http://www.hidoctor.ir/11919

http://www.aftabir.com/articles/view/health_therapy/medical_advise/c13_1433791496p1.php

http://www.aftabir.com/articles/view/health_therapy/medical_advise/c13c1255021819_smoking_p1.php

http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97817

http://rc.majlis.ir/fa/law/show/130032

http://dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=106Id=228411

http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=128

http://www.sistani.org/persian/qa/0943

http://www.sistani.org/persian/qa/0943

http://makarem.ir/news/?typeinfo=4lid=0mid=326631catid=0start=1PageIndex=0

ص: 140

http://faq.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21lid=0catid=473mid=249727

http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=128pid=128tid=-1

http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=1281398

http://www.sistani.org/persian/qa/0943

http://anthropology.ir/node/16048

http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97937

http://askahkam.mihanblog.com/post/5

http://www.askquran.ir/thread39301.html

http://www.sistani.org/persian/book/53/241

http://parsdai.ir/?p=8647

http://www.taamolnews.ir/fa/news/12041

http://rc.majlis.ir/fa/law/show/97817

http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa23871

http://www.sistani.org/persian/qa/02001

http://makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=911

ص: 141

http://www.taraznews.com/content/86892

1.http://makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=911

http://www.entekhab.ir/fa/news/60854

http://www.mashreghnews.ir/fa/news/5241

http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=29351

http://makarem.ir/main.aspx?lid=0typeinfo=21catid=911

http://www.ghatreh.com/news/nn26139032

http://www.jamejamonline.ir/newspreview/1290750692836818433

http://www.nasle-farda.ir/Newspaper/PagePDF/7248

http://www.salamatnews.com/news/110505

http://www.mehrnews.com/news/2940313

3. استفتائات، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1381.

4. مجمع المسائل، دار القرآن الکریم، 1364.

5. موسوی خمینی، سید روح الله، استفتائات، دفتر تبلیغات اسلامی، 1380.

6.همان ، توضیح المسائل ، چاپ سی ام ، انتشارات امام علی بن ابیطالب ، 1389

7. فلاح زاده، محمد حسین، احکام فقهی در سفرهای خارجی، معروف، چاپ هفتم،قم، 1389، .

8. حسینی خامنه ای، سید علی، اجوبه الاستفتائات، الهدی، تهران، 1381.

9. لنکرانی، محمد فاضل، جامع المسایل، امیر العلم، چاپ یازدهم،قم، 1383.

10. حسینی، سید مجتبی، احکام موسیقی، نشر معارف،چاپ چهارم، قم، 1386.

11.شیخ کلینی، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران 1365ش.

12.محمودی، سید محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، انتشارات علمی فرهنگی صاحب الزمان، 1384.

13. روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 3030 به تاریخ 9/7/92، صفحه 24 (ورزش).

14.شورای عالی حوزه علمیه قم، فصلنامه پیام حوزه ، شماره 25، 1388.

15. ری شهری، محمد محمدی، میزان الحکمة، مترجم :

ص: 143

حمیدرضا شیخی، چاپ پنجم، دارالحدیث، 1384.

16. هزار و یک مسئله فقهی، 1383

17. مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، چاپ سی ام ،انتشارات امام علی بن ابی طالب، قم، چ 30، 1389.

18.فیض الاسلام ، نهج البلاغه ، تهران ، 1365.

19.کلینی ، محمد بن یعقوب بن اسحق، اصول کافی، علمیه اسلامیه، تهران.

20.دهخدا، علی اکبر، لغتنامه،چاپ دوم ، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.

21.پاینده ، ابوالقاسم ،نهج الفصاحه، تصحیح و تنظیم عبدالرسول پیمانی و محمدامین شریعتی،خاتم الانبیاء اصفهان، ، 1383.

ص: 144