ص: 2

ص: 3

ص: 4

کمینگاه ابلیس.................................................37

فصل دوم:مسائل مالی طلا

ساخت طلا و جواهرات. ...................................44

قاچاق طلا. ...................................................44

طلای مردانه. ................................................46

خرید و فروش طلا و نقره (بیع صرف). ....................49

شرائط معامله طلا و نقره. .................................51

شرط اول........................................................51

شرط دوم.......................................................52

فاکتور. ..........................................................53

جدا کردن نگین زیورآلات. ...................................54

پرسش و پاسخ ( تبدیل شمش به زیورآلات). .........55

تعمیر طلا. ....................................................56

ماجرای یونس نقاش. ...................................56

خرده های طلا. .............................................57

ربا. ...........................................................58

ربای قرضی................................................59

ربای معاملی .................................................60

پرسش و پاسخ(وظیفه رباخوار). .........................62

معنای بطلان معامله. .......................................62

قرض دادن طلا. ...............................................63

مدارا با بدهکاران. .............................................64

پرسش و پاسخ (نوسان قیمت طلا). .....................66

ص: 6

عاریه طلا. .......................................................66

تفاوت عاریه با قرض :. ........................................67

تفاوت عاریه با ودیعه(امانت). ..............................68

عاریه طلا و نقره. ............................................68

اجاره طلا. ......................................................69

استفتا...........................................................71

گنج و معدن. .................................................72

خمس گنج و معدن. ...........................................73

حکم گنجهای متعدد. ........................................73

جواهر بدست آمده از راه غواصی. ........................74

(استفتا) خمس طلا. .........................................75

زکات طلا. .......................................................76

فصل سوم : زینت و پوشش با طلا و جواهرات

طلا و زینت در نماز. ............................................83

پرسش و پاسخ (نماز خواندن با طلا). ......................84

حلقه عقد. .......................................................85

پرسش و پاسخ (وظیفه مرد در قبال حلقه طلا). .......85

سخنی با ورزشکاران ( مدال طلا ). .......................86

دندان طلا و روکش طلا. ....................................86

نکته پزشکی. ...................................................87

ظروف طلا. ......................................................89

امام باقر علیه السلام و خانه ی مجلل. .................91

ص: 7

ساخت ، خرید و فروش و استفاده از ظروف طلا. ....92

فصل چهارم: مسائل متفرقه

طلا در مسجد. .............................................97

مهریه. ........................................................98

کفارات و دیات. ............................................100

طهارت........................................................102

حدود.........................................................103

سرقت........................................................105

دیات............................................................107

قتل.............................................................108

سقط جنین...................................................110

مال پیداشده (لُقطه)........................................111

فهرست منابع. ...............................................113

ص: 8

خداوند متعال را مورد توجه قرار داده است.

گام دوم یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی و معاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهشهای ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتابهای «فقه و زندگی» به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هر اتحادیه صنفی و دست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش می داند.

گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملّت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب می شود و در سایه ی پیروی از رهبری الهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.

در حدود سال های 1372 ش با آغاز فعالیت های ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی «فقه و زندگی» توسط جناب حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد حسین فلاح زاده، در پژوهشکده باقرالعلوم(علیه السّلام) قم، پی ریزی شد. هدف طرح، تألیف و تدوین مجموعه کتابهایی در زمینه آداب و احکام اسلامی برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان کشور بود. با هماهنگی این دو نهاد فرهنگی تألیف

ص: 10

حدود بیست جلد از این مجموعه در سال های آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی و حلال و حرام مشاغل بشمار می رفت. اما مثل بسیاری دیگر از طرح ها این کار هم به دلایل مختلف ناتمام ماند و در زمینه ی احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.

ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقه ی بسیاری از کسبه ی محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری ریاست محترم ستاد احیاء حجۀ الاسلام و المسلمین زرگر دام عزه العالی سبب احیای مجدّد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 ش شد و تالیف و تدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر قرار گرفت.

در سالهای آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمد حسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتر از آن فراهم آمد. اینک بار دیگر پس از حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و یاری همان دو برادر و همکاری گروهی از فضلای حوزه علمیه قم در پژوهشکده امر به معروف پیگیری می شود.

ص: 11

همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحوّلات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام بر اساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد و تفقه و اجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو بار دیگر با استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کار نشده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و بیست اثر جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های سال 1393 ش بدین شرح است:

1- احکام صنف طلا و جواهر

2- احکام تلفن همراه

3- احکام بازی های رایانه ای

4- احکام صنف اتوبوس رانی

5- احکام صنف فرش و تابلو فرش

6- احکام صنف کیف و کفش سراجان

7- احکام صنف ماهی فروشان

8- احکام صنف ناشران

9- احکام صنف پوشاک

10- احکام صنف نانوایان

ص: 12

11- احکام صنف اینترنت و رایانه

12- احکام صنف پرندگان و پرنده فروشان

13- احکام صنف اغذیه فروشان

14- احکام صنف پارک ها

15- احکام صنف پزشکان

16- احکام صنف قهوه خانه ها

17- احکام صنف الکتریکی

18- احکام صنف داروخانه ها

19- احکام صنف صوتی و تصویری

20- احکام بیمه ها

دفتر از فقه و زندگی که با تلاش برادران گرامی حجج الاسلام سیدمرتضی طباطبایی ، روح الله جلالوند پدید آمده به احکام صنف اختصاص یافته است و امیدواریم محققان و بازاریان محترم با ارائه تجارب و مسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثر یاری کنند.

با درخواست توفیق از خداوند دانا و توانا و یاری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف و مسؤلان ستادهای امر به معروف، می توان به سوی اسلامی شدن بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و تخلفات اقتصادی و کسب رضای حضرت حق گامهایی بلندتر برداشت.

ص: 13

امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف، توحید و عدالت در سراسر حاکم گردد. ان شاءالله.

قم پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر خیابان

سمیه کوچه 12 پلاک 355

Al-adl.ir

info@al-adl.ir

ص: 14

خود زحمت می کشد را هم تراز مجاهدان در راه خدا قرار می دهد.(1)

عملی با این عظمت حتما دارای آداب و احکامی است که از نظر شارع پنهان نمانده است، بلکه جهات گوناگون آن مورد توجه قرار گرفته است؛مثلا بهترین وقت برای کسب روزی را صبح زود دانسته اند(2). و با فضیلت ترین سحرخیزی را برای کسی معین می کنند که برای تامین مخارج زندگی خانواده اش سحرخیزی کرده است.(3)

با توجه به اینکه کار و کسب روزی یکی از مهمترین برنامه های روزانه هر شخص محسوب می شود و در قالب شغل های مختلف تحقق می پذیرد، فقهای اسلام احکام و آداب فراوانی برای فروشنده و خریدار ذکر نموده اند. هدف اصلی این کتاب بیان احکام مرتبط با طلا و جواهرات می باشد و تنها به فهرستی فشرده از آداب و احکام عمومی تجارت اشاره می کنیم:

یادگرفتن مسائل تجارت ؛

حرص نداشتن در کسب روزی ؛

ص: 16

کوتاهی نکردن در طلب رزق حلال؛

پذیرفتن قول کسی که از معامله پشیمان شده؛

با وضو بودن ؛

فرق نگذاشتن بین مشتری ها ؛

قسم نخوردن ؛

پوشاندن عیب کالا ؛

مشتری بعد از عقد درخواست کم کردن قیمت کالا را نکند.

مشتری کالایی را که می خواهد بخرد مذمت نکند.

دخالت نکردن و برهم نزدن معامله دیگران.

برای تمام مشاغل احکام کلی وجود داردکه در رساله های عملیه و کتب فقهی موجود است، اما از آنجا که هر صنف و شغل احکامی را هم بصورت اختصاصی دارد ، سری کتب فقه و زندگی تألیف و تدوین شده است تا احکام مختص به هر صنف در اختیار مرتبطین با آن قرار گیرد.

طلافروشی هم یکی از همین مشاغل و اصناف است که گروه زیادی با اشتغال به آن نیاز خود و جامعه را تأمین می کنند. در کتاب حاضر با تکیه بر نظرات فقهای اسلام و حضرت امام خمینی قدس سره احکام طلا و جواهر و شرح وظایف خریدار و فروشنده، بیان شده است.

ص: 17

ص: 18

ص: 20

برای سنگهای زینتی ذکر شده است . بعنوان مثال از امام علی ابن موسی الرضا علیهما السلام نقل شده است که «عقیق» ، فقر و نفاق را از انسان دور می نماید(1). در بیان ویژگی های سنگ فیروزه می توان به این روایت از امام کاظم علیه السلام اشاره نمود که حضرت امیرالمومنین علیه السلام انگشتری با نگین فیروزه داشتند . امام کاظم علیه السلام آن را برای اصحاب اینگونه معرفی نمودند: سنگی است که جبرئیل از بهشت برای حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه و آله هدیه آوردند و ایشان نیز این سنگ را به امیرالمومنین علیه السلام هدیه نمودند (2).

علاوه بر روایات معصومین علیهم السلام ، پیشینیان نیز دارای اعتقادات خاصی نسبت به سنگها داشته اند مانند یاقوت سرخ که در کلام محمد بن محمود همدانی اینگونه آمده است: هر که یاقوت با خود دارد، خون در تن وی صافی کند و از خُمود و سکته و صرع ایمن بود.(3)

ص: 22

فلزات گرانبها انواعی دارد مانند : طلا ، نقره ، پالادیم، پلاتین و ... . در میان این فلزات طلا بواسطه خصوصیات ظاهری و اعتبار جهانی از ارزش خاصی برخوردار می باشد طلا فلزی نرم و شکل پذیر به رنگ زرد روشن و براق است که در مجاورت آب و هوا زنگ نمی زند و سیاه نمی شود. ارزش طلا به دلیل کمیابی آن، کاربردپذیری آسان، تصفیه راحت، مقاومت در مقابل زنگ زدن و خوردگی، رنگ متمایز و ویژگی هایی است که در کمتر فلز دیگری دیده می شود. طلا علاوه بر کاربرد سرمایه ای و استفاده در جواهرات کاربردهای گوناگون دیگری از جمله در دندان پزشکی، تولید شیشه های رنگی و با توجه به رسانایی الکتریکی بالا، در صنایع الکترونیک کاربرد دارد.

و همچنین اختلافاتی که در وزن و اندازه این سکه ها در شهرهای گوناگون بود آنها را نیز از گردونه داد وستدها خارج نمود بنابراین نوبت به پول های امروزی که بصورت سکه و اسکناس هستند رسید. پول های جدید هیچ ارزش ذاتی ندارند بلکه اعتبار و ارزش آن ها به حکومت و دولت هایی است که آن را منتشر می نمایند. اگر چه این اعتبار و ارزش متکی به مقدار طلا وجواهرات وسایر فلزات و اشیاء گران بهایی است که دولتهای متتشر کننده ی اسکناس در خزانه های خود دارند و آنها را "پشتوانه " چاپ و انتشار اسکناس قرار داده اند .

رابطه چاپ اسکناس با پشتوانه آن بدین گونه است که اگر مثلا امروز در برابر یک گرم طلا صد هزار ریال اسکناس چاپ و منتشر می کنند اگر فرضا همین مبلغ به دست کسی برسد پس از یکسال یا چند سال دیگر باید بتواند با همان صد هزار ریال یک گرم طلا را خریداری کند و اگر مجبور شود مبلغی بیشتر اسکناس بپردازد گرانی یا تورم می باشد. (1)

مواد اولیه آن به کالای تجاری سبب چند برابر بودن ارزش طلا بالنسبه به فلزات دیگر شده است به طوریکه سی تُن سنگ معدن، زباله می شود تایک حلقه انگشتر بدست آید. زباله های سنگ معدن طلا ، منبع بسیاری از عنصرهای سنگین مانند کادُمیم، سرب، روی، مس، آرسنیک، "سلنیم و جیوه است. زباله های باقیمانده از معادن طلا بعنوان زباله های بلندمدت خطرناک در کنار ضایعات هسته ای قرار می گیرد.

اگر مکعبی را با اضلاع 21 متر بسازیم توانسته ایم ظرفی برای طلاهایی که از حدود سال 1880میلادی تا 2012 میلادی استخراج شده است ، بسازیم. نیمی از این منبع گرانبها صرف ساخت جواهرآلات و زیورآلات شده است و مابقی آن یا بعنوان ذخائر کشورهای جهان در بانکهای مرکزی نگهداری می شود یا در پزشکی و صنعت به بهره برداری می رسد.

نیمی از طلاهای تولیدی جهان از کشور آفریقای جنوبی است بطوری که رکورد استخراج و تولید 1480تن طلا در یک سال را به خود اختصاص داده است . بیشترین تقاضای طلا از جانب دو کشور هند و چین صورت گرفته است . بنظر می رسد که 18هزار تن طلا در خانه های هند ذخیره شده است.

ص: 25

آفرید، سپس به (آفرینش) آسمان پرداخت پس آنها را به صورت هفت آسمان (مطابق حکمت و خالی از نقص در خلقت) مرتب و منظم ساخت، و او به همه چیز داناست.

مخلوقات الهی هیچکدام بی دلیل خلق نشده اند و همه تابع اهدافی هستند که خداوند متعال با حکمت خود در نظر گرفته است . موجودات و اشیایی هم که در زمین هستند از این قاعده مستثنی نبوده و با توجه به آیه فوق دارای غایت مشخص و معینی می باشند که آن هدف والا، «بهره مندی انسان»خواهد بود. انسان نیز بطور طبیعی بدنبال برآوردن نیازهایش ، رفته رفته سعی نموده همه موجودات را به اختیار درآورده، از همه ابزار و امکانات اطراف خود استفاده کند و اتفاقات جدیدی را در زندگیش رقم زند . یکی از نعمتهای الهی که خدا در دل زمین قرار داده و بشر توانسته به آن دست یابد جواهرات است که طلا و نقره نمونه هایی از انواع آن می باشند .

با گذشت زمان و معلوم شدن کارایی هر کدام از اشیایی که از زمین استخراج شده اند ، طلا و جواهرات جایگاه خاصی پیدا کردند، جایگاهی که از «نیاز به زیبایی» در انسان ها بدست آمده است. برخی از انسان ها که می خواستند و می خواهند خود را «زیبا» و «آراسته» جلوه دهند از زیورآلات بهره می گیرند. این عمل در

ص: 27

بسیاری از موارد با مخارج زیادی همراه است که فراهم کردن و تکاپو برای رسیدن به آن و تهیه انواع گوناگونش ، خود سبب بخشی از جذابیت های آن خواهد بود ؛ زیرا هر چه دور از دسترس بنماید ، انگار خصوصیتی قابل توجه دارد که سبب گرانی آن شده است . (إنّ ابن آدم لحریص علی ما منع(1)) انسان از این نعمتها که خداوند متعال در اختیارش قرار داده و اصلا برای او خلقش نموده است بهره می برد اما نباید از شرایط استفاده آن نیز غافل باشد. خداوند حدودی را نیز معین نموده و کسانی را که یک زن مسلمان می تواند زینتهای خود را در مقابل آنان مخفی نکند برمی شمارد. (2)

ممکن است کسانی در این مسیر دچار انحراف شده، به حدودی که در دین گفته شده بی توجهی کنند و بجای اینکه جواهرات را وسیله ای برای زینت حلال قرار دهند ، آن را ابزاری برای چشم و هم چشمی و آزار اطرافیان خود قرار دهند ؛ در اینصورت نعمت خدا را در غیر محلش مصرف نموده اند.

بعض مفسرین قرآن از آیه شریفه «هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ

ص: 28

ما فِی الْأَرْضِ»(1) نکته لطیفی برداشت کرده اند که قابل توجه می باشد:

خدا در این آیه فرموده است: هر آنچه در زمین وجود دارد برای انسان خلق شده است . از این کلام می توان استفاده کرد که آنها برای انسان خلق شده اند نه اینکه انسان برای آنها بوجود آمده باشد . به عبارت دیگر انسان نباید به گونه ای رفتار کند که خود را در اختیار جواهرات و دیگر دارایی هایش ببیند بلکه باید آنها را اشیایی بداند مانند باقی مخلوقات زمینی که خداوند برای استفاده در چارچوبی که در دین تذکر داده شده است در اختیارش قرار داده است .

بنابراین اصلا سزاوار نیست که کسی بخاطر رسیدن به این کالایی که ارزشش به خود انسان هاست به هر کاری دست بزند یا فکر خود را مشغول نماید . اینگونه رفتارها از جانب اهلبیت علیهم السلام مورد مذمت قرار گرفته است تا حدی که طلا و نقره را با وجود ظاهر زیبایشان سنگهای مسخ شده ای می دانند . «الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ حَجَرَانِ مَمْسُوخَان»(2)

مسخ در کلام دانشمندان دینی یک نوع عذاب است

ص: 29

که در قرآن چندین بار برای انسانهای روایت الانسان حریص علی ما منع در نهج البلاغه پیدا نشد اگرچه در منهاج البراعه(شرح نهج) آمده است.

تبهکار بکار رفته و معنای آن تغییر یافتن چهره به تصویری ناپسند می باشد. در ادامه روایت اینگونه آمده است:« فَمَنْ أَحَبَّهُمَا کَانَ مَعَهُمَا» کسی که آنها (طلا و نقره) را دوست داشته باشد ، با آنها خواهد بود. شیخ صدوق در کتاب شریف خصال در توضیح این عبارت فرموده اند: اگر کسی آنقدر این جواهرات را دوست داشته باشد که او را از محبت خداوند سبحان بازدارد ، از همان ها و همراه آنان خواهد بود .

وقتی به روایتی از وجود نورانی حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه وآله نظری بیاندازیم ، بیشتر متوجه معنای این همراهی خواهیم شد: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَحَبَّنَا کَانَ مَعَنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَحَبَّ حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَه (1)حضرت فرمودند: «کسی که ما را دوست داشته باشد ، در روز قیامت همراه ما خواهد بود » و در ادامه یک قانون کلی ارائه فرمودند: « اگر کسی یک سنگ را دوست داشته باشد، (روز قیامت) بهمراه آن سنگ محشور خواهد شد.»

در کنار جنبه زینتی طلا ، آنچه اکنون از اهمیت بالایی

ص: 30

برخوردار است ، ویژگی طلا در معاملات و اعتبارات ملل جهان است . مجوز چاپ اسکناس در سراسر جهان ، میزان ذخائر طلای آن کشور می باشد . از این رو توجه به احکام طلا بعنوان با ارزشترین فلز موجود و رایج ترین وسیله زینت ضروری می نماید.

من ببخشد و آزادشان نماید.(1) این روایت نشان از محبت امام علیه السلام به سدیر و عبدالسلام می باشد.

سدیر می گوید روزی به جهت سوالی که داشتم نزد امام باقر علیه السلام شرفیاب شدم . عرض کردم که : از حسن بصری خبری به گوش من رسیده است که اگر صحیح باشد ، پس انا لله و انا الیه راجعون (یعنی از شدت بزرگی اشتباه ، کار ما تمام است) . حضرت فرمودند چه شنیده ای ؟ عرض کردم : شنیده ام که حسن بصری می گوید : «اگر مغزم از حرارت خورشید به جوش بیاید به سایه خانه طلافروش پناه نمی برم و اگر جگرم از شدت تشنگی تکه تکه گردد از خانه طلافروش تقاضای آب نمی کنم» (من این جملات را شنیده ام) در حالیکه شغل و منبع درآمد من همین طلافروشی است ! گوشت و خون من با همین شغل رشد کرده است ! با همین شغل به حج و عمره مشرف شده ام ! دراین هنگام امام محمد باقر علیه السلام نشستند و فرمودند: حسن دروغ گفته است، تو حساب و کتاب دریافت و پرداختت را دقیق انجام بده! و موقع نماز هر چه در دست داری رها کن و به نماز بایست! آیا نمی دانی که اصحاب

ص: 32

کهف صراف(1)

بوده اند!؟(2)

خبر می دهند(1) .

طبقات پایین تر جامعه شوند.

امروزه منافع شخصی، نوک پیکان کسب و کار قرار گرفته است لذا از هر ترفندی برای افزایش درآمد استفاده می شود تا اینکه بتواند منابع مالی بیشتری را جذب خود نماید. اگر چه ممکن است از نظر شرعی اشکالی نداشته باشد ولکن از نظر اخلاق اجتماعی، بعضی رفتارها در شأن «جامعه اسلامی» نخواهد بود. تابلوهای بزرگ تبلیغاتی و یا پیام های بازرگانی رادیو و تلویزیون که پیام اشرافی گری و تجمل گرایی را فریاد می زند ، چهره جامعه را بیش از آنکه شبیه به یک جامعه اسلامی نماید ، شبیه شهر تجاری خواهد نمود که در کنار هر کاخ کوخی بنا شده است. کاخی از اوهام که واقعیتش فقط برای عده ایست و کوخی از حقیقت در پس نگاه های دوخته شده به این تصاویر.

خوب است به تبعات این گونه تبلیغات نیز توجهی بشود ؛ حسرتی که بر دل یک خانواده بواسطه مشاهده تصاویر سرویس های طلا می نشیند فاصله طبقاتی را روز به روز بیشتر کرده و اعتماد بین طبقات را کاهش می دهد. البته این ساده ترین آسیبی است که می توان پیش بینی کرد والا اتفاقات سهمگین تری را در میان خانواده ها بدنبال خواهد داشت که خود نیازمند نوشته های بیشتری خواهد بود.

ص: 35

می کند تاثیر او بر قیمت کالاهای مورد نیاز زندگی است. بطوری که با بالا رفتن قیمت طلا بسیاری از قیمت ها نیز افزوده می شوند. در استفتاء کتبی که از دفتر حضرت آیه الله مکارم شیرازی صورت گرفت ایشان در مورد احتکار طلا فرموده اند: در صورتی که اثر بارز و روشنی در بقیه کالاها بگذارد اشکال دارد. (1)

شکاربدانیم ، طبیعی است که شکار از«دامهای متعدد/م صیّاد جان سالم بدربرد،هدف «تیر»های اوقرار خواهد گرفت ؛ همان تیری که می تواند شکار وصید را از پای در آورد.

قال ابو عبدالله علیه السلام: النَّظرَةُ سَهمُ مِن سَهامِ ابلیس مَسمُومٌ»(حضرت صادق علیه السلام می فرمایند: نگاه حرام تیری از تیرهای سمّی شیطان است).(1)

این تیری است که کمین یکایک مسلمانان قرار داده شده ویکی از کمینگاه های اصلی او نیز ظلافروشی ست که بواسطه شغلشان ارتباط بیشتری با زنان نامحرم دارند .لذا بر دارندگان این شغل لازم است خودرا برای سپر گرفتن در برابر این هجوم آماده سازند:

دام سخت است مگر یارشود لطف خدا

ورنه آدم نبرد صرفه زشیطان رجیم(2)

ازطرفی نیز این مجاهدت وایستادگی بی اجر باقی نمی ماند، همانطور که امام راستگویان حضرت صادق علیه السلام درادامه حدیث قبل می فرمایند:

«مَن تَرَکَها لِلهِ عَزّو جلّ لالِغَیرِهِ اَعقَبَهُ اللهُ ایماناً یَجِدُ طَعَمهَ»؛

ص: 38

(کسی که این نگاه حرام را برای خدا و نه چیز دیگر ترک

نماید، خداوند متعال به او ایمانی عنایت می کند که

طعمش را بچشد).

و اگر چنین باشد که هست، هیچ کس حاضر نیست

که آن وعده لذّت بخش و نعمت عظیم (طعم ایمان) را

رها کند و خود را به نگاه حرام آلوده نماید.

آنکه صراف گهر شد ننهد هرگز

سنگ را در شهوار به یک میزان(1)

هیچ، آزاده نشد بنده تن، پروین

هیچ پاکیزه نیالود دل و دامان(2)

ص: 39

ص: 40

ص: 41

ص: 42

شریفه به آن اشاره شده است ، این زینتها که در دنیا قرار دارد و انسان از آن استفاده می کند، در اصل و حقیقتا برای مومنان در نظر گرفته شده است ، و کسانیکه به خدا و روز قیامت ایمان ندارند هدف اصلی خلقت زینتهای دنیا نیستند ، بلکه در کنار مومنان می توانند بهره مند باشند.

در زمان حاضر از واضح ترین مصادیق زینت ، طلا و جواهرات و زیورآلات است، ولکن این نعمت الهی که در اختیار انسان قرار گرفته است مانند بسیاری از نعمتهای دیگر ، دارای حد و مرز و قوانینی است که رعایتش برای مومنین لازم و ضروری است.

دیگر مراحل آماده سازی قرار می گیرد تا اینکه بصورت یک قطعه زینتی یا پزشکی یا ... درمی آید.

متاسفانه در این بین عده ای بجای طی کردن مراحل قانونی ، بدنبال تهیه طلای قاچاق می باشند که البته این مسئله تا حدود زیادی رواج یافته است و بنابر اذعان برخی از طلافروشان اکثر طلاهای موجود در بازار بصورت قاچاقی خریداری شده اند. اصل مسئله قاچاق کار حرامی است ولکن اگر هم اکنون مالکیت آن طلا و جواهرات معلوم باشد یعنی مشخص باشد که صاحب این قطعه طلا کیست ، مانعی ندارد . (1)

پیرامون اشخاص استفاده کننده و محل و زمان استفاده ی از زیور آلات حد و مرزهایی یادآوری شده است. بهره مندی انسانها از برخی زیورآلات و جواهرات در بسیاری از موارد ستوده شده است وحتی در روایت امام حسن عسکری علیه السلام، در کنار نمازهای مستحبی و زیارت اربعین اباعبدالله الحسین علیه السلام از علامات مومن شمرده شده است.(2)

ص: 45

امام صادق علیه السلام دستی که در آن انگشتر عقیق باشد را محبوبترین دستی می داند که بسوی خدا بلند می شود (1).

ایشان در روایت دیگری می فرمایند:« قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنْ عَبْدِی یَرْفَعُ یَدَهُ وَ فِیهَا خَاتَمُ فَیْرُوزَجٍ أَنْ أَرُدَّهَا خَائِبَةً». : (خداوند متعال فرمود: من شرم دارم که بنده ام را ناامید کنم با وجود اینکه دستش را (به دعا) بلند کرده در حالیکه انگشتر فیروزه به انگشتان اوست.)(2)

پیرامون ساخت طلا نیز همین حکم وجود دارد زیرا فرموده اند: «ساخت جواهرات طلا اگر به منظور استفادۀ مردان باشد، حرام است و خرید و فروش آن به این قصد جایز نیست.»(1)

در خرید و فروش طلای مردانه می توان به این مسئله توجه داشت که هر قطعه زینتی طلا از دو بخش تشکیل شده است؛

1- طلایی که در آن بکار رفته است (بدون توجه به شکل ظاهری).

2- شکل ظاهری آن که محل استفاده آن را معین می نماید.

در معامله طلای مردانه آنچه حرام دانسته شده است ، خرید و فروش، برای « استفاده مردان» است یعنی اینکه طلایی خریداری شود تا یک مرد از آن برای زینت استفاده نماید . اما اگر معامله ای که بر روی طلای مردانه صورت می گیرد بخاطر استفاده زینتی آن نباشد بلکه فقط جنبه مادی آن مدنظر باشد و پولی که پرداخت می شود فقط بخاطر ارزش ماده طلا باشد نه جنبه زینتی آن ، حرمتی را در پی نخواهد داشت. (2)

ص: 47

متاسفانه امروزه در بسیاری از ویترین های طلافروشی ، طلاهای مخصوص مردان به چشم می خورد . اگر به این نکته توجه داشته باشیم که پولی که از راه حرام وارد زندگی می شود چه انحرافاتی را ایجاد می نماید ، قطعا در این مسئله تجدید نظر خواهیم کرد. خرید و فروش با فروشنده طلای مردانه نیز از نظر اخلاقی تبعات خاص خودش را بدنبال دارد. از نظر شرعی نیز باید دقت کرد که اگر مقدار مال حرامی که از این راه به دست فروشنده طلای مردانه رسیده است فراوان باشد بطوریکه بصورت وسیع با اموال حلال او مخلوط شده باشد ، خرید و فروش با این فروشنده جایز نمی باشد. (1)

بعد از ساخت نوبت به عرضه این کالای قیمتی می رسد که شرایطی برای خرید و فروش طلا و جواهرات ذکر شده است. برخی از این شرایط در تمام خرید وفروش ها جاری است و برخی از آنها نیز مختص به نوع خاصی از خرید و فروش های طلا می باشد.

ص: 48

مراجع تقلید بحث پولهای کاغذی را نیز در کنار مباحث طلا و جواهرات یا در مباحث ربا ذکر نمایند که به اختصار اشاره ای می شود:

«صرف» یا همان خرید و فروش طلا و نقره است؛ این چنین معامله ای شرائطی دارد که بیان می شود:

طلا به طلا یا نقره به نقره بصورت نسیه(1) و سلف(2)

جایز نیست .(3)

اما نسیه ی طلا در مقابل پول اشکال ندارد . (4)

فروش طلای بدون فاکتور اشکال ندارد ولی اگر در عرف ، معامله بدون فاکتور ، معامله شیء مجهول محسوب شود ، معامله اشکال دارد»(1)

این عمل برخی طلافروشان می شود ولکن در روایتی از امیرالمومنین علیه السلام اینگونه آمده است که : چه بسا [بهره] اندک که سودمند است و چه بسا [بهره] بسیار که زیانبار است.(1)

بدون ارتباط به عوضین معامله بگیرد، اشکال ندارد.(1)

شکسته را ببیند یا هزار شلاق به من می زند و یا اینکه مرا خواهد کشت .» حضرت فرمود : «به خانه ات برگرد ، تا فردا خبر خوبی می شنوی!»

صبح فردا یونس نزد امام حاضر شد و عرض کرد که « از طرف ابن بغا برای پس گرفتن نگین آمده اند» حضرت فرمود: «نگران نباش. خبر خوبی خواهی شنید!» یونس گفت : «در جواب درخواست آنها چه بگویم؟» حضرت فرمودند: «برو به حرفهایشان گوش بده ، چیزی غیر از خوبی نخواهی شنید. »

یونس نقّاش رفت و بعد از زمانی خندان برگشت و عرض کرد: «ای آقای من! وقتی نزد موسی بن بغا رسیدم به من گفت : «همسران من بخاطر آن نگین با هم اختلاف کرده اند، اگر ممکن است آن نگین را دو تکه کن تا اختلافشان برطرف شود.» حضرت با شنیدن این سخن خدا را حمد کرد و فرمود: «تو در جواب او چه گفتی؟» عرض کرد: «گفتم به من مهلت بده تا در این مورد فکر کنم.» حضرت فرمود: «خوب جواب گفتی».(1)

زدن قدری از طلا بصورت خرده طلا در می آید . از آنجایی که همان خرده ها هم دارای ارزش مالی می باشند لازم است بدانیم که مالک آن خرده های طلا، مشتری است و تعمیرکار نمی تواند آن ها را برای خودش بردارد. البته اگر مشتری اجازه دهد که در این صورت جزء درآمدهای تعمیرکار محسوب می شود و خمس دارد.(1)

کَفَّارٍ أَثیمٍ» (1)(خدا «ربا» را نابود می کند، و صدقات را فزونی می دهد و خدا هیچ ناسپاس بزه کاری را دوست ندارد).

در تحریرالوسیله حضرت امام خمینی رحمه الله علیه ربا را بر دو قسم «ربای قرضی» و «ربای معاملی» ذکر کرده اند که تعریف هر کدام بصورت جداگانه می آید:

نساخته بگیرد ربا و حرام می باشد»(1).

با توجه به این حکم حضرت امام که « اگر جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد، بگیرد باز هم ربا و حرام است» (2) می توان گفت : تفاوت عیار در طلا مانع ربا بودن در تفاوت وزن نمی شود . یعنی اگر ده مثقال طلای 24 عیار در مقابل دوازده مثقال طلای 18 عیار قرار گیرد باز ربا و حرام خواهد بود. اگر چه می توان برای فرار از ربا، دو معامله جداگانه انجام دهند.(3) یعنی در یک معامله طلای 24 عیار خریداری شود و در مقابلش چیزی غیر از طلا پرداخت شود . با اتمام معامله اول می تواند در معامله دیگری طلای 18 عیار را بفروشد و در مقابلش چیزی غیر از طلا دریافت نماید.

نکته قابل توجه این است که وزن یا پیمانه برای ربا شرط شده اند پس معلوم می شود که در اشیائی که خرید و فروش آنها بصورت عددی یا متری است ، اضافه گرفتن موجب ربا نمی شود همانطور که گفته شده است: «چیزی

ص: 61

را که مثل پارچه به صورت متری می فروشند، یا چیزی را که به صورت عددی معامله می کنند، اگر مقداری را بفروشد، ولی زیادتر از آن را بگیرد (مثلًا یک تخته فرش بزرگ را با دو تخته فرش کوچکتر معامله کند) اشکال ندارد.»(1)

چیست؟

یعنی اینکه آن آثاری که در معامله صحیح وجود دارد در معامله باطل نیست(1)

؛ به این معنا که در معامله صحیح انسان مالک آن کالایی می شود که خریداری کرده است ولکن در معامله باطل این اتفاق نمی افتد ، بعبارت دیگر آنچه را بابت ربا گرفته است ضامن است که به صاحبش برگرداند (2)

و تا زمانیکه آن را برنگردانده است نمی تواند در آن مال تصرف کند (3) و هر گونه تصرف او حرام می باشد. البته اگر از یافتن صاحب مال مأیوس و ناامید شده است می تواند از طرف او آن مال را به فقرا صدقه دهد. (4)

که اسلام آن را برای ریشه کن کردن ربا قرار داده است. بر خلاف کسانی که سود حاصل از ربا را رشد مالی و یک خرید و فروش ساده می پندارند(1)، خداوند متعال آن را خسران و ضرر برشمرده و از نمونه های شیطان زدگی دانسته است.(2)

نگاه اجتماعی اسلام به یاری و کمک کردن برادران دینی سبب می شود تا ربا در جامعه مسلمانان از بین رفته و قرض الحسنه جای آن را بگیرد. اینکه چرا در آیات قرآن از قرض دادن به قرض حسن (نیکو) تعبیر شده و آن را «قرض دادن به خدا»

(یقرض الله قرضا حسنا) خوانده اند، خود گویای نکات مهم و ظریفی است که از بحث خارج است، ولکن با نگاه به روایاتی که عظمت مومن و آبروی او را مطرح می کند می توان به گوشه هایی از اهمیت مسئله قرض الحسنه پی برد.

قرض گیرنده مدارا نموده است.(1)

حتی در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که من قرض دادن مالی را بیشتر از صدقه دادن آن مال دوست دارم.(2)

اگر قرض گیرنده در پرداخت قرض خود تاخیر کند و قرض دهنده او را ملامت نکند، به تعداد روزهای به تاخیر افتاده، ثواب صدقه برای او نوشته می شود.(3)

قرض دادن طلا عملی است که بیشتر در بین بازاریان و گاهی موارد در بین بانوان به چشم می خورد که نمی توان گفت از فضیلت های قرض بی بهره است . ولکن اطلاع از احکام قرض بر کسی که می خواهد این کار را انجام دهد لازم است . وقتی کسی مالی را قرض می دهد، می خواهد که اصل مال به او بازگردانده شود نه اینکه اصل مال از بین برود. بنابراین در طلا اگر همان قطعه بازگردانده شود که معمولا بین مصرف کنندگان به اینگونه است ، مانعی ندارد ولکن اگر همان قطعه طلا برگشت داده نشود دیگر قرض بر آن اطلاق نمی گردد.(4)

ص: 65

نکرده باشند ، باز ضامن است و باید عوض آن را بدهد.

نکته: آیه الله فاضل لنکرانی می فرمایند: عاریه دادن چیزی برای استفادۀ حرام از آن جایز نیست بنابراین عاریه دادن انگشتر طلای مردانه به مرد جایز نیست. بلی اگر همین انگشتر را برای کاری غیر از زینت کردن مرد بگیرد مانعی ندارد.(1)

آن بهره مند شود و در برابر این بهره مندی ، علاوه بر اصل مال، مبلغی را به عنوان اجاره، به مالک اصلی پرداخت نماید.

مثلا خانمی برای رفتن به مجلس شادی به زیور طلا نیاز دارد و از طلا فروش، برای مدت معینی – مثلا برای یک شبانه روز- اجاره می کند و عین آن را همراه با اجاره آن به طلا فروش برمی گرداند.

مثال های دیگری نیز می توان ذکر نمود: طلافروشی مقداری طلا به مدت یک سال اجاره می کند تا در ویترین مغازه قرار دهد و با این کار جلب مشتری نماید. در این مثال اصل مال که طلا هست باقی است و تفاوتی نکرده است، در این صورت اجاره طلا جایز است و اشکالی ندارد . مثالهای ذکر شده وجود اجاره طلا در بین طلافروشان را بیان نمود. برای اجاره طلا در بین مشتریان و مصرف کنندگان نیز می توان از این مثال استفاده کرد که عده ای از بانوان برای شرکت در مراسم جشن از دوستان و همسایگان خود قطعات زینتی طلا را اجاره می کنند تا در روز مشخصی آن را بازگردانند و البته در قبال این کار مبلغی را نیز پرداخت نمایند. به این کار نیز اجاره طلا گفته می شود و اشکالی هم ندارد زیرا همانطور که گفته شد اصل مال که طلا است باقی است.

ص: 70

باقی باشد که در اینجا باقی نیست؛ ولی راه حلّیت آن به این صورت می شود که آن سود و اجرتی را که می خواهد در طول سال بدهد، در مقابل جنسی کم ارزش معامله کند، به شرط این که یک ساله یک کیلو طلا را به عنوان قرض بگیرد.(1)

دانسته اند. (1)

خمس سرمایه اصلی را هم پرداخت نکرده باشد، باید آن را نیز پرداخت کند. مثلاً اگر قطعه طلا را 100 تومان خریده باشد و هنگام فروش 150 تومان قیمت گذاری شده باشد،باید خمس 50 تومان زیاده را سر سال خمسی بپردازد و اگرخمس آن 100 تومان را نیز نداده باید آن را هم بپردازد.

از آنچه گذشت (نداشتن فرق بین محاسبه خمس طلا

و دیگر اجناس) مشخص می شود که اگر مقداری طلا به

انسان به ارث برسد، متعلق خمس نمی شود؛ چون ارث

خمس ندارد.

دارد اگر بخواهد دو مرتبه از در آمد کار، طلایی بخرد باید خمس آن را بدهد یا نه؟

ج : طلا اگر از در آمد کسب پیش از پرداخت خمس تهیه شده و در سال بعد بفروش رسیده پول فروش آن خمس دارد، و بعد اگر خواست از در آمد کسب به مقدار شئون خود زینت آلات تهیه کند از مؤونه محسوب است و خمس ندارد.

س: طلایی که مرد برای زن خود می خرد، آیا باید خمسش را بدهد؟

ج : اگر به مقدار شئون باشد، خمس ندارد.(1)

س: شوهری با مال متعلق خمس طلا برای همسرش خریده و به او بخشیده اگر شوهر خمس آنها را نپردازد آیا پرداخت خمس بر همسرش واجب است ؟

ج:بلی در فرض سوال همسرش باید خمس را بپردازد(2)

شود و مصارف زکات و ... ) را می توان در رساله های عملیه مراجع معظم تقلید مطالعه نمود.

یکی از چیزهایی که با شرائط خاصی پرداخت زکات در آن واجب است طلا و نقره می باشد ولکن برای اینکه بدانیم چه طلا و نقره ای مشمول حکم زکات می شود مسئله 1800 توضیح المسائل حضرت امام رحمه الله علیه را مرور می کنیم:

1- زکات طلا و نقره در صورتی واجب می شود که آن را سکّه زده باشند و معاملۀ با آن رایج باشد.

2- و اما در سکّۀ طلا و نقره ای که منقوش نشده اند زکات واجب نیست مگر آن که رایج در معاملات باشند که زکاتشان بنابر احوط واجب است.

با توجه به مسئله بالا امروزه بدلیل اینکه طلا و نقره مانند گذشته، سکه های رایج داد و ستدهای بین مردم نیستند دیگر شامل این حکم فقهی نمی شوند . همانطور که در نظرات فقهای معاصر بر این موضوع تصریح شده است:

به طلای غیر مسکوک (سکه) زکات تعلق نمی گیرد.(1)

ص: 77

زیور و آلات و سکه های فعلی زکات ندارد(1)

به سکه های بهار آزادی زکات تعلق نمی گیرد(2)

ص: 78

ص: 79

ص: 80

برای بسیاری از مخلوقات و شاید برای همه آنها زینتی قرار داده ؛ مثلا ستارگان را زینت برای آسمان(1) و درخت و سبزه ها را زینت برای زمین(2)

قرار داده است. این خدای حکیم که زیبایی ها را دوست دارد(3)، زینت حقیقی انسان را نیز ایمان و تقوا برشمرده است. نگاه مادی و دنیوی به زینت نیز مرزبندی و حدودی را لازم دارد و الا آنچه را که قرار است با زینت بدست آوریم ، هیچگاه موفق به فراهم کردن آن نخواهیم بود.

شخصی نزد امام صادق علیه السلام آمد و عرض کرد من لباسهای گرانبهایی به تن می کنم . کار صحیحی انجام می دهم ؟ حضرت فرمودند : هیچ اشکالی ندارد و فرمودند: امیرالمومنین علی علیه السلام، ابن عباس را بسوی خوارج فرستاد در حالیکه لباسهای گرانبها به تن داشت و بر بهترین مرکب ها را سوار بود. خوارج به ابن عباس گفتند : تو نسبت به مردم فضیلت بیشتری داری ! اما اکنون با لباس متکبران و اغنیا با ما ملاقات می کنی!؟ ابن عباس آیه قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْق (4)را تلاوت

ص: 82

کرد. بعد از اینکه امام صادق علیه السلام این داستان را نقل کردند فرمودند: خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد البته اگر حلال باشد(1).

خوارج فکر می کردند کسیکه از دیگران فضیلت بیشتری دارد نباید از زینتهای دنیا بهره ای داشته باشد ولکن امام صادق علیه السلام با استفاده از این ماجرا قصد داشتند بفهمانند که این طرز فکر غلط است . بلکه همانطور که در ابتدای این کتاب با توجه به آیات قرآن آمده است ، مقصود اصلی خداوند متعال از خلقت زینتهای دنیا ، بهره بردن مومنان و متقین می باشد ، و بهره مندی دیگران از زینتهای دنیا بواسطه تفضّل الهی خواهد بود.

نکته لازم است:

استفاده مردان از طلا بطور کلی حرام است و در نماز نیز موجب باطل شدن نماز هم می شود. لذا اینطور نیست که اگر مردی انگشتر طلای خود را موقع نماز از انگشت خارج کند و بعد از نماز آن را دوباره به دست کند، کار حرامی مرتکب نشده باشد..

در استفاده مرد از طلا ، فرقی بین پیدا و پنهان بودن نیست. مثلا اگر گردنبند طلای او معلوم نباشد باز هم حرام است و نماز با آن باطل می باشد.

البته اگر مردی فراموش کند که انگشتر طلا بدست دارد و بعد از نماز متوجه شود، نمازش صحیح است.

زینت زنان با طلا در نماز و غیر نماز هیچ اشکالی ندارد.

اندازه گرفتن پوشیدن شمرده نمی شود(1)

طلا چه حکمی دارد؟ در جواب این سوال فرموده اند: گذاشتن روکش طلا یا پلاتین روی دندان اشکال ندارد، ولی پوشاندن دندان های جلو با طلای زرد، اگر به قصد زینت باشد، خالی از اشکال نیست.(1) ملاک حرمت استفاده از طلا برای پوشیدن یا به گردن آویختن توسط مردان صدق زینت نیست بلکه به هر صورت و به هر قصدی اگر استفاده شود حرام است ولی استفاده از آن توسط مردان برای مصارف پزشکی اشکال ندارد.(2)

هم خوردن تعادل دو نوع گلبول می شود. همین امر باعث بروز کم خونی در مردان می شود و از سوی دیگر باعث بروز سرطان خون نیز خواهد شد که همگی بر اثر اشکال در گلبولهای بدن است .

علاوه بر این از طلا یک نوع اشعه خارج می شود که باعث می شود این اختلال در مردان رخ دهد اما ساختار بدن زن اینگونه نیست . بین پوست وگوشت بدن زن یک لایه چربی وجود دارد که همین چربی باعث می شود که این اشعه در بدن زن اثر نگذارد.

از ضررهای دیگری که اطبا در استفاده طلا برای مرد متذکر شده اند تأثیر منفی این اشعه طلا روی هرمونهای جنسی مرد است . استفاده از طلا توسط مردان باعث بروز اشکالات هرمونی شده و حرکت اسپرم ها را با مشکل مواجه می کند به طوری که سرعت آنها به قدری کاهش پیدا می کند که قدرت کافی برای باروری تخمک نداشته و موجب ناباروری مرد می شود در واقع بررسی های صورت گرفته حاکی از آن است که بیشترین تأثیر طلا دربافتهای بدن مرد روی اندام تناسلی است .

علاوه بر ناباروری که پیامد مهمی در استفاده طلا است مشکلات روحی و خانوادگی ناشی از آن را هم باید اضافه کرد که گاهی باعث هزینه های زیاد برای درمان

ص: 88

ناباروری و حتی بر هم خوردگی زندگی ها میشود . در این میان حتی افرادی که از طلا به عنوان زینت استفاده نمی کنند و تنها شغل آنها ایجاب می کند که باطلا در ارتباط باشند هم از این خطرات در امان نیستند . طلا در طبیعت به سه رنگ زرد و سفید و قرمز هست که رنگ آن مهم نیست و مهم ماهیت آن است که این عوارض را دارد که در هر سه رنگ آن این عوارض هست.(1)

می ساختیم] که بر آن تکیه زنند، * و [برای خانه ها و زندگی آنان] زر و زیور [قرار می دادیم]، ولی همه این ها جز کالای اندک زندگی دنیا نیست، و آخرت نزد پروردگارت برای پرهیزکاران است.

زندگی بر مدار تشریفات و مصرف گرایی ، از اهدافی است که دشمنان اسلام پیوسته بدنبال آن هستند که در زندگی مسلمانان و معتقدین به خدا و ائمه اطهار علیهم السلام گسترش دهند. زیرا با این عمل می توانند لذت زودگذر و محسوس حیات مادی را به مومنین بچشانند و با استمرار آن ، اعتقاد به قیامت و معاد را کمرنگ کنند. عملی که می تواند در نهایت منجر به انحطاط و سقوط یک مومن باشد. از طرفی هم، جهان کفر که سردمدار مادی گرایی است، توانسته چیرگی خود را به عالم نشان دهد، زیرا همان مسلمانانی که شریعتشان اسراف را حرام کرده و هم دردی با فقرا را از افتخاراتش می دانسته است اکنون برخی از آنان بدنبال بدست آوردن زیورآلات جدید و استفاده از رفاهی ترین کالاهای زندگی ، محتاج غیرمسلمانان است.

در شریعت محمدی (همانطور که در آیات فوق آمد) اگر تجمل گرایی یک امتیاز و افتخار بود ، قطعا خداوند آن را برای بندگان و مومنین خودش انتخاب می کرد ولکن

ص: 90

خداوند می فرمایند: «ما سقف های خانه های کفار

را از نقره قرار می دادیم» و اینگونه تجملات را برای ایشان که اعتقادی به خداوند ندارند قرار می دادیم.

اگر چه حضرت صاحب چنین خانه ی مجللی نبودند و کسی را هم به اینگونه زندگی ترغیب نکردند ولکن از داشتن چنین خانه ای هم نهی نکرده اند .

البته با نگاه به روایات معصومین علیهم السلام بویژه نامه های حضرت امیرالمومنین علیه السلام به والیان و کارگزارانشان(1) در نقاط مختلف حکومت اسلامی در می یابیم که اهتمام به ساده زیستی در مسئولین باید بسیار بیشتر از سایر مردم باشد و این بخاطر انتسابشان به حکومت اسلامی است .

که نگهداری و زینت اتاق توسط این ظروف اگر اسراف نباشد، بدون اشکال است. (1)

البته غیر از بحث استفاده از ظروف طلا و نقره ، مسئله ساخت آن مورد اهمیت است که اگر برای استفاده حرام نباشد اشکال ندارد.(2)

پیرامون خرید و فروش ظروف طلا و نقره نیز نظرات مراجع متعدد است ولکن بنظر امام راحل رحمه الله علیه : «خرید و فروش ظرف طلا و نقره و نیز پولی را که فروشندۀ آن

ص: 93

می گیرد، حرام نیست.»(1)

ص: 94

ص: 96

رعایت شود ، نوشتن قرآن و اسماء متبرکه بر روی طلا و جواهر مانعی ندارد. (1)

«مهر المثل»(1)

خواهد بود.(2)

در اسلام مقدار معینی برای مهریه واجب نشده است و به توافق طرفین واگذار شده است ولکن از روایات فهمیده می شود همانطور که مهریه زیاد مورد تایید ائمه اطهار علیهم السلام نیست ، از قرار دادن مهریه کم نیز نهی شده است. در روایتی از وجود نورانی امیرالمومنین علیه السلام نقل شده است : «إِنِّی لَأَکْرَهُ أَنْ یَکُونَ الْمَهْرُ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ دَرَاهِمَ لِئَلَّا یُشْبِهَ مَهْرَ الْبَغِیِّ.»(3) بر من ناگوار است که مهریه ای کمتر از ده درهم(4) باشد تا شبیه اجرت بدکاران نشود.

در مقدار مهریه بهترین نمونه و الگو ، زندگی حضرت امیرالمومنین علیه السلام با حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است . علاوه بر رفتار و کردار اهلبیت علیهم السلام در این مسئله روایاتی هم که مهریه زیاد را نفی می کنند بسیار است . در روایتی از امام صادق علیه السلام، مبارکی و میمنت زن را در مهریه ی کم او و

ص: 99

نامبارکی زن را در مهریه ی زیاد او دانسته اند. (1)

امروزه در بین متدینین مقدار متعادل مهریه را «مَهرُالسُنَّه» می نامند . مهرالسنه همان مقدار مهریه ای است که رسول خدا حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم برای همسرانشان در نظر می گرفتند که در روایات و نقل های تاریخی 500 درهم یا 50 دینار ذکر شده است.(2) حضرت امام خمینی ره در پاسخ به استفتائی در مورد مهرالسنه، مقدار آن را 262.5 مثقال بازاری نقره مسکوک نگاشته اند.(3)

الدینار مثقال شرعیّ(1)

و الدینار الشرعی هو مثقال شرعی کما نص علیه .(2)

خلافی نیست میان علماء که دینار در جاهلیت و اسلام تفاوت نکرده است، و دینار و مثقال شرعی یکی است؛(3)

در تبدیل دینار و مثقال شرعی به اوزان کنونی چنین می توان گفت:

هر مثقال شرعی 59.94 گرم است

پس 7 مثقال شرعی : 419.58 گرم می شود که مساوی است با 10 درهم

10 درهم : 419.58 گرم است .

پس یک درهم 41.958 گرم است.

دینار و درهم- بر خلاف پولهای رایج امروزی که صرفاً دارای ارزش اعتباری اند- علاوه بر ارزش اعتباری دارای ارزش ذاتی است و آنچه مورد نظر فقها است، همان طلای مسکوک با وزن معیّن است. از این عنوان در بابهای طهارت، زکات، خمس، تجارت، حدود و دیات سخن گفته اند.

1- اگر مرد در قسمت اول آن، با همسرش از جلو جماع کند، بنابر احتیاط واجب، باید هیجده نخود طلا(یک دینار )، کفاره به فقیر بدهد. (یک دینار یا مثقال شرعی یا 75/0مثقال بازاری (صیرفی) است معادل همان 59.94 گرم . )

2- اگر در قسمت دوم آن جماع کند، باید نُه نخود طلا (نصف دینار )، کفاره به فقیر بدهد. ( که همان نصف دینار یا مثقال شرعی است معادل 29.97 گرم)

3- اگر در قسمت سوم آن جماع کند، باید چهار نخود و نیم طلا(1)، کفاره به فقیر بدهد.( که همان ربع دینار یا مثقال شرعی است معادل 14.985 گرم )

مثال: اگر زنی که شش روز خون حیض می بیند، اگر شوهرش در شب یا روز اول و دوم، با او جماع کند، باید هیجده نخود طلا بدهد و در شب یا روز سوم و چهارم، نُه نخود و در شب یا روز پنجم و ششم باید چهار نخود و نیم طلا بدهد.(2)

جنین، دیه ضرب و جرح دیگران و احکام مال پیدا شده نقش دارد. اجرای حدود با دقت فراوان، آثار حیات بخشی در جامعه دارد بطوری که در حدیث شریف آمده است:

عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها(1) قَالَ لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجَالًا فَیُحْیُونَ الْعَدْلَ فَتُحْیَا الْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ الْعَدْلِ وَ لَإِقَامَةُ الْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً (2)

امام کاظم علیه السلام در تفسیر آیه «و زمین را پس از مردنش حیات می بخشد» می فرمایند: (خدا) زمین را با بارش باران زنده نمی کند بلکه کسانی را برمی انگیزد تا برابری را بپا می دارند؛ بنابراین زمین بخاطر زنده شدن عدالت ، زنده می شود . برپایی حدود خدا بر روی زمین بسیار سودمندتر است از بارش چهل روزه باران.

«حدود» جمع «حد» است . منظور از «حد» در احکام «مجازاتی است که دین برای برخی از گناهان و معاصی در نظر گرفته است» .

برخی از این گناهان (مانند: حد زنا ، قذف ( تهمت های ناروا) ، سرقت و محاربه (استفاده از آلات جنگی برای

ص: 104

ترساندن مردم) در قرآن ذکر شده اند.

حدودی که برای این گناهان در نظر گرفته اند متفاوت است ، قتل و حبس و تازیانه و ... . ولکن آنچه با موضوع این نوشتار همخوانی دارد حدودی است که در رساله های عملیه با طلا و نقره یا درهم و دینار معین شده اند. لذا با انجام آن گناه ، ملزم به پرداخت مبلغی می باشد.

سلامتی یک مسلمان است . اگرچه او خطا و گناهی هم انجام داده باشد ولکن نمی تواند دلیل بر این باشد که هر کس به دلخواه خود شخص خطا کار را مجازات نماید .

از شرایطی که برای قطع انگشتان سارق ذکر شده است ، ارزش مالی است که او سرقت کرده است . در بیان این مقدار فرموده اند: «نصاب قطع آن است که به ربع دینار ( 14.985 گرم) طلای خالصی که سکه بر آن زده شده باشد برسد، از لباسها و معادن و میوه ها و اطعمه- تازه باشد یا نه، اصل آن برای تمام مردم مباح باشد یا نه، از چیزهایی باشد که فساد به سرعت آن را می گیرد مانند سبزیجات و میوه های تازه و مانند آنها، یا نه- و خلاصه هر آنچه را که مسلمان مالکش می شود در صورتی که به این حد برسد، در آن قطع می باشد.(1)»

یعنی اگر کسی مالی را که ارزشش بیشتر از 14.985 گرم طلای خالص بود بدزدد باید انگشتانش قطع شود و قطع کردن انگشتان کسی که کمتر از این مقدار دزدیده جایز نیست (اگر چه بازگرداندن مالی را که به سرقت برده است واجب است) . این حکم برای زن و مرد یکسان است(2) .

ص: 106

آیه شریفه قرآن ذکر شده است(1)

، از قصاص صرفنظر نمایند در اینصورت جنایت کننده یا قاتل موظف است که در مقابل این جنایت مالی را پرداخت نماید.

به مالی که پرداخت می نماید «دیه» گفته می شود . این جنایت می تواند قتل یا کمتر از آن باشد مانند قطع یا نقص عضو ، جراحت و ... (2) . در نوشتار حاضر به برخی از آنها اشاره می شود:

دینار» (59940 گرم معادل 59کیلو و 940 گرم طلا) یا «ده هزار درهم» (419580 گرم 419.58گرم نقره ) می باشد.»(1)

اسقاط آن سی مثقال (بازاری) طلا است و دیه به عهده کسی است که مباشر در سقط آن بوده است»(1)

دیه جنینی که سن او بین 22 تا 48 روز بوده، 20 دینار شرعی معادل 15 مثقال (بازاری) طلا (1198.8 گرم) می باشد. (2)

مسئله جزئیات فراوانی دارد که بر جوینده لازم رساله عملیه مراجع تقلید را مطالعه نماید.

را متورم کند بدون آنکه رنگش تغییر یابد پس تعیین ارش به حکومت می باشد. و اگر هر دو را حادث کند ظاهر آن است که تقدیر و حکومت هر دو ثابت است.(1)

41.958 گرم . بنابراین اگر کسی شیئی را پیدا کند که ارزشش کمتر از 41.958 گرم (0.525 مثقال بازاری) باشد اگر صاحبش معلوم نباشد می تواند برای خودش بردارد.

ص: 112

اول-مکان چاپ: قم- ایران

27. استفتائات حضرت امامخمینی، سید روح اللّه موسوی-متوفی: 1409 ه ق-فارسی-جیبی-3جلدی- دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم-تاریخ نشر: 1422 ه ق-نوبت چاپ: پنجم-مکان چاپ: قم- ایران

28. أوزان المقادیر-اصفهانی، مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی-متوفی 1110 ه ق- عربی- جیبی-1 جلدی-ناشر: کتابفروشی بصیرتی-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: قم- ایران-محقق، مصحح: علی رضا رحیمی ثابت-ملاحظات: این کتاب همراه" مسکن الفؤاد" تألیف شهید ثانی چاپ شده و از روی نسخه حجری که در سال 1310 ه ق به چاپ رسیده عکس برداری شده است

29. ترجمه تحریر الوسیله : خمینی، سید روح اللّه موسوی-مترجم: اسلامی، علی-متوفی: 1409 ه ق- فارسی- وزیری- 4 جلدی-ناشر: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم-تاریخ نشر: 1425 ه ق-نوبت چاپ: 21-مکان چاپ: قم- ایران

30. توضیح المسائل امام : خمینی، سید روح اللّه موسوی-متوفی: 1409 ه ق- فارسی- وزیری- 1 جلدی-تاریخ نشر: 1426 ه ق-نوبت چاپ: اول-محقق- مصحح: مسلم قلی پور گیلانی

31. توضیح المسائل آیه الله بهجت گیلانی، فومنی، محمد تقی

ص: 114

بهجت-متوفی: 1430 ه ق- فارسی- وزیری- 1 جلدی-ناشر: انتشارات شفق-تاریخ نشر: 1428 ه ق-نوبت چاپ: 92-مکان چاپ: قم- ایران

32. توضیح المسائل آیه الله وحید خراسانی - خراسانی، حسین وحید- فارسی- وزیری- 1 جلدی- ناشر: مدرسه امام باقر علیه السلام-تاریخ نشر: 1428 ه ق-نوبت چاپ: نهم-مکان چاپ: قم- ایران

33. جامع الأحکام- گلپایگانی، لطف الله صافی- فارسی- وزیری- 2 جلدی-ناشر: انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها-تاریخ نشر: 1417 ه ق-نوبت چاپ: چهارم-مکان چاپ: قم- ایران

34. حدود و قصاص و دیات (مجلسی)- اصفهانی، مجلسی دوم، محمد باقر بن محمد تقی-متوفی: 1110 ه ق-فارسی- وزیری- 1 جلدی-ناشر: مؤسسة نشر الآثار الإسلامیة-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: قم- ایران-محقق-مصحح: علی فاضل

35. الخصال- ابن بابویه، محمد بن علی-متوفی: 381 ق-محقق ، مصحح: غفاری، علی اکبر-اخلاقی- عربی

36. دعائم الإسلام- ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی-متوفی: 363 ق-محقق ، مصحح: فیضی، آصف- فقهی- عربی

37.رجال کشی-اختیار معرفة الرجال- تاریخ فقیهان و راویان- کشّی، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز-متوفی: نیمه

ص: 115

اول قرن 4 ه ق- عربی- وزیری-

1 جلدی-ناشر: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد-تاریخ نشر: 1490 ه ق/مکان چاپ: مشهد- ایران-محقق، مصحح: دکتر حسن مصطفوی

38. رساله توضیح المسائل- لنکرانی، محمد فاضل موحدی-متوفی: 1428 ه ق- فارسی- وزیری- 1 جلدی-تاریخ نشر: 1426 ه ق-نوبت چاپ: صدوچهاردهم-مکان چاپ: قم- ایران

39. رساله توضیح المسائل-شیرازی، ناصر مکارم-فارسی-وزیری-1 جلدی-ناشر: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام-تاریخ نشر: 1429 ه ق/نوبت چاپ: پنجاه ودوم-مکان چاپ: قم- ایران

40. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین( ط- القدیمة)- فتال نیشابوری، محمد بن احمد-متوفی: 508 ق- عربی- 2جلدی-ناشر: انتشارات رضی-مکان چاپ: ایران؛ قم-سال چاپ: 1375 ش-نوبت چاپ: اول

41. العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی- یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی-متوفی: 1337 ه ق- عربی- وزیری- 1 جلدی-ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره-تاریخ نشر: 1422 ه ق-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: تهران- ایران-شارح: خمینی، سید روح اللّٰه موسوی-وفات شارح: 1409 ه ق

42. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی-

ص: 116

فارسی- وزیری 3 جلدی-ناشر: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام-تاریخ نشر: 1426 ه ق-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: قم- ایران/محقق مصحح: محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی

43. قوانین مجازات اسلامی؛

44. الکافی( ط- الإسلامیة)- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق-متوفی: 329 ق-محقق ، مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد عربی- 8جلدی-ناشر: دار الکتب الإسلامیة-مکان چاپ: تهران-سال چاپ: 1407 ق-نوبت چاپ: چهارم-

45. کتاب التفسیر(تفسیر عیاشی)- عیاشی محمد بن مسعود- روایی-قرن: چهارم- عربی- شیعی- چاپخانه علمیه-مکان چاپ: تهران-سال چاپ: 1380 ق-تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی-توضیح: تفسیر سوره حمد تا کهف .

46. مصطلحات الفقه- مشکینی، میرزا علی-متوفی: 1428 ه ق- عربی- وزیری- 1 جلدی

47.معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال- خویی، سید ابو القاسم موسوی-متوفی: 1413 ه ق- عربی-وزیری 24 جلدی

48. منابع فقه شیعه- بروجری، آقا حسین طباطبایی- مترجمان: حسینیان قمی، مهدی- صبوری، محمد حسین-متوفی: 1380 ه ق فارسی- وزیری 31 جلدی-ناشر: انتشارات فرهنگ سبز-تاریخ نشر: 1429 ه ق-نوبت چاپ:

ص: 117

اول-مکان چاپ: تهران- ایران-ملاحظات: تهیه کننده:اسماعیل تبار، احمد- حسینی، سید احمدرضا

49. منهاج الصالحین-سیستانی، سید علی حسینی-عربی- وزیری- 3 جلدی-ناشر: دفتر حضرت آیة الله سیستانی-تاریخ نشر: 1417 ه ق-نوبت چاپ: پنجم-مکان چاپ: قم- ایران

50. نجاة العباد- خمینی، سید روح اللّه موسوی-متوفی: 1409 ه ق فارسی- وزیری- 1 جلدی-ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره-تاریخ نشر: 1422 ه ق-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: تهران- ایران

51. نهج الفصاحة( مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی الله علیه و آله)- پاینده، ابو القاسم-متوفی: 1363 ش

52. الوافی- فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی-متوفی 1091 ق- عربی- 26جلدی-ناشر: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی علیه السلام-مکان چاپ: اصفهان-سال چاپ: 1406 ق-نوبت چاپ: اول

53. وسائل الشیعة- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن -متوفی: 1104 ق-محقق ، مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام- عربی- 30جلدی-ناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام-مکان چاپ: قم-سال چاپ: 1409 ق-نوبت چاپ: اول

54. هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة- منتخب المسائل- عاملی، حرّ، محمد بن حسن-متوفی: 1104 ه ق- عربی- وزیری- 8 جلدی-ناشر: مجمع البحوث الإسلامیة-تاریخ نشر: 1412

ص: 118

ه ق-نوبت چاپ: اول-مکان چاپ: مشهد- ایران-محقق، مصحح: بخش حدیث در جامعه پژوهش های اسلامی

55. سایت دانشنامه آزاد ویکی پدیا

56.سایت تبیان www.tebyan.net

57.سایت دانشگاه علوم پزشکی ایلام

58. http://tabriztala.e-senf.com

59.http://www.leader.ir/langs/fa

60. www.sistani.org/persian/qa

ص: 119