سرشناسه : صادقی، محمود، 1362 -
عنوان و نام پدیدآور : احکام شبکه های اجتماعی/محمود صادقی؛ به سفارش ستاد امر به معروف و نهی از منکر ، پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر.
مشخصات نشر : قم: نشر معروف، 1395.
مشخصات ظاهری : 240 ص.؛11 × 19/5س م.
فروست : فقه و زندگی؛ 42.
شابک : 50000ریال:9786006612744
وضعیت فهرست نویسی : فاپا
یادداشت : کتابنامه: ص. 229 - 239.
موضوع : شبکه های اجتماعی پیوسته (فقه)
موضوع : *Online social networks (Islamic law)
موضوع : شبکه های اجتماعی پیوسته -- جنبه های مذهبی-- اسلام
موضوع : Online social networks-- Religious aspects-- Islam
موضوع : شبکه های اجتماعی پیوسته -- جنبه های اجتماعی
موضوع : Online social networks-- Social aspects
موضوع : شبکه های اجتماعی پیوسته -- جنبه های اجتماعی
موضوع : Online social networks-- Social aspects
شناسه افزوده : ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر. پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر
رده بندی کنگره : BP198/6 /ش16 ص2 1395
رده بندی دیویی : 297/379
شماره کتابشناسی ملی : 4391680
ص: 1
ص: 2
ص: 3
ص: 4
سخن پژوهشکده.................................................13
مقدمه ...............................................................19
بخش اول: کلیات
تاریخچه پیدایش شبکه های اجتماعی ....................23
تعریف شبکه های اجتماعی .................................24
انواع شبکه های اجتماعی..................................24
علت رو آوردن به شبکه های اجتماعی..................26
بخش دوم: تولید شبکه های اجتماعی داخلی
فصل اول: ضرورت تولید شبکه اجتماعی ایرانی
استفتا ............................................................32
ص: 5
فصل دوم: راه کارهای حمایت از تولید کنندگان داخلی 1.ایجاد اینترنت ملی.............................................35
2.استفاده دولت از شبکه های اجتماعی داخلی.......36
3. تبلیغ رسانه ای شبکه های اجتماعی داخلی ......37
استفتاء ........................................................39
4. معرفی گروه ها و کانال های معتبر از طریق رسانه ..39 5.حضور افراد متخصص در گروه ها و کانال ها ............40
6.برگزاری جلسات آموزشی.................................42
7.لزوم نظارت جدی بر شبکه های اجتماعی خارجی ..42
سوالات فقهی....................................................43
بخش سوم: فواید شبکه های اجتماعی
1. آموزش مفاهیم عالی......................................45
2. ارتباط أسان با مراکز علمی و مذهبی ...............46
3. صله رحم ....................................................47
4. ارتباط با دوستان و آشنایان .............................49
5. اطلاع رسانی عمومی...................................49
6. تبلیغ کالاهای تجاری ....................................50
7. دسترسی به اخبار و اطلاعات روز دنیا .............50
8. پر کردن اوقات فراغت با مطالب مفید ...............51
بخش چهارم: آسیب ها و پیامدهای شبکه های اجتماعی فصل اول: آسیب های اعتقادی شبکه های اجتماعی
ص: 6
1. تضعیف اعتقادات ............................................56
2.تمسخر معارف و احکام دینی ..............................58
3.ترویج باورهای انحرافی.......................................58
فصل دوم: آسیب های ضد اخلاقی شبکه های اجتماعی 1. قبح زدایی از گناه ..........................................61
2.تحریک شهوت کاربران.......................................62
3.بلوغ جنسی زودرس........................................63
4.دوستی ها و ارتباط های بی قید و بند.................64
5. گسترش تجسس در امور خصوصی دیگران...........66
فصل سوم: آسیب های روحی روانی شبکه های اجتماعی
1. ایجاد با تشدید انزوا و گوشه گیری .....................68
2. کاهش اعتماد به نفس....................................70
3. افسردگی....................................................71
4. افزایش احساس نیاز به توجه ..........................72
5.افزایش شکست های عاطفی ..........................73
6.جرأت برای ارتکاب جرم ....................................73
فصل چهارم: آسیب های جسمی شبکه های اجتماعی 1.ضعف بینایی..................................................75
استفتاء...........................................................76
2.چاقی ..........................................................77
3. مشکلات ستون فقرات ...................................77
4. بیماری های پوستی .....................................78
فصل پنجم: آسیب های فرهنگی اجتماعی شبکه های اجتماعی
1.ترویج و تغییر سبک زندگی ...............................80
ص: 7
2. تأخیر در ازدواج...............................................82
3. طلاق و فروپاشی خانواده ...............................84
استفتاء...........................................................88
4.عادی سازی قمار بازی ..................................89
قوانین قمار بازی اینترنتی...................................89
سوالات فقهی ................................................90
5. ایجاد هویت و شخصیت مجازی........................92
6. حجم گسترده اطلاعات بی سانسور ................94
7. دریافت اطلاعات از کانال غیرسالم ...................95
8.تخریب زبان فارسی.......................................96
9. کم شدن مطالعه و افت تحصیلی ...................97
استفتاء ........................................................98
10.کودک ربایی و سوء استفاده جنسی.............99
فصل ششم: آسیب های امنیتی شبکه های اجتماعی 1.سرقت اطلاعات کاربران .............................102
استفتا.......................................................105
2. شناخت رفتارهای جامعه ............................106
3. راهنمای سارقان ..... ................................107
4.فیلم برداری از زندگی خصوصی کاربران ...........107
فصل هفتم: آسیب های سیاسی- اقتصادی شبکه های اجتماعی
1.انقلاب های مخملی ......................................109
2. تعیین ریاست جمهور ......................................111
3. خروج ارز از کشور ..........................................111
استفتا ...........................................................112
ص: 8
بخش پنجم: جرائم شبکه های اجتماعی
مهم ترین جرم های اینترنتی در جهان ..................116
1. عبور از فیلترینگ.............................................116
علل و زمینه پیدایش فیلترینگ .............................117پاسخ به یک شبهه ..........................................118
فیلترینگ در فرانسه..........................................118
فیلترینگ در انگلیس .........................................120
فیلترینگ در آلمان ............................................121
آسیب های استفاده از ابزار عبور از فیلترینگ ........121
قوانین عبور از فیلترینگ ....................................125
سوالات فقهی عبور از فیلترینگ .........................125
2.جاسوسی رایانه ای ....................................131
قوانین جاسوسی رایانه ای ..............................132
استفتاء........................................................134
3.سرفت رایانه ای .........................................135
قوانین و سؤالات فقهی سرقت رایانه ای ... ..........135
4. لینک دادن به شبکه های اجتماعی فیلتر شده . 137
قانون و استفتاء درباره لینک دادن ........................138
5. تولید و توزیع محتویات مستهجن ....................139
مجازات تولید و توزیع محتویات مستهجن ............140
حکم فقهی تولید و توزیع محتویات مستهجن.......141
6.تشویق به دیدن سایت مستهجن ..................141
قوانین تشویق به دیدن سایت مستهجن............143
استفتا..........................................................144
ص: 9
7.نشر اکاذیب و شایعات ..................................145
قانون و استفتا ...............................................146
8. تغییر چهره دیگران .......................................147
استفتاء ........................................................147
9.اخاذی اینترنتی.............................................148
سوالات فقهی ..............................................150
10.کلیک دزدی ..............................................150
11. هک کردن ................................................152
• استفتاء .....................................................153
12.ترساندن کاربران ........................................154
13. نرم افزارهای مورد استفاده در جرم ..............154
بخش ششم: آداب استفاده از شبکه های اجتماعی
فصل اول: بایدهای استفاده از شبکه های اجتماعی
1.شناخت و آگاهی لازم....................................157
2.اعتدال در استفاده از شبکه های اجتماعی ..........158
سوالات فقهی .................................................159
3.نقل مطالب مفید و مستند ................................161
سوالات فقهی .................................................163
4. احترام نهادن به قوانین گروه ها ..........................163
استفتاء...........................................................164
5. رعایت انصاف در انتقاد از دیگران ........................165
6. برخورد مناسب باید رفتاری ها ..........................166
سوالات فقهی .................................................167
ص: 10
فصل دوم: نبایدهای استفاده از شبکه های اجتماعی 1.ساختن گروه و کانال به نام دیگران ......................170
2.ارسال مطالب، بدون مطالعه محتوای آن .............171
3. منتشر کردن تصاویر خصوصی............................172
آسیب های انتشار عکس های خصوصی ..............173
قبح شکنی.......................................................173
الگو گیری ......................................................173
سوالات فقهی..................................................174
4.نشر و تأیید همه مطالب .................................175
سوالات فقهی..................................................176
5.عضو شدن در هر کانال و گروهی .....................177
سوالات فقهی ................................................178
6. قبول مطالب بدون سند و مدرک .......................180
7.نزدیک شدن به محرمات ..................................180
بخش هفتم: وظایف مدیران گروه های شبکه اجتماعی
1. تناسب گروه با نیاز و مشکل جامعه ..................184
2. انتخاب نام مناسب برای گروه و کانال ................184
3. تبیین دقیق اهداف تشکیل گروه .....................184
4. حرکت در جهت اهداف گروه ...........................185
5. دقت در عضو کردن افراد ...............................185
6.عضو گردن افراد با اجازه آنها...........................187
بخش هشتم: احکام و نکات متفرقه
فصل اول: کودکان و شبکه های اجتماعی
نظارت والدین بر فعالیت اینترنتی فرزندان ................193
ص: 11
توصیه هایی به والدین........................................196
فصل دوم: همسریابی
آسیب های همسریابی اینترنتی .........................201
قوانین و سوالات فقهی........................................203
فصل سوم: تصاویر و فیلم های اینترنتی
سوالات فقهی ...................................................205
فصل چهارم: مطالب مفید
گفتگوهای اینترنتی .........................................213
سوالات فقهی ................................................215
منع همسر در استفاده از شبکه های مجازی.......218
هدیه دادن شبکه های اجتماعی مفسددار..........219
دانلود کردن از شبکه های اجتماعی .................220
بلوتوث کردن شبکه های اجتماعی ...................222
• موسیقی در شبکه های اجتماعی .................222
جملات بازدارنده تحریک کننده .........................223
نگهداری محتوای مفسده دار ..........................224
طهارت در تایپ کردن ......................................225
شنیدن آیه سجده دار ............ . . . . ................225
جواب سلام ایمیل و چت ...............................226
آدرس دفاتر مراجع تقلید................................227
منابع و کتابنامه..........................................229
ص: 12
فقه و زندگی و سبک زندگی اسلامی
اسلامی شدن زندگی اجتماعی در مرحله شناخت سه گام دارد؛
شناخت معروف و منکر در فعالیت های فردی و روابط انسان و خداوند عزوجل.
شناخت معروف و منکر در حوزه روابط اجتماعی و معاملات اقتصادی
شناخت معروف و منکر در روابط دولت و ملت
در گام اول فعالیت های فقهی، اخلاقی پژوهش های اخلاق مدار فراوانی توسط عالمان و محققان پدید آمده و اصلاح و تقویت روابط عبادی، عقیدتی و معرفتی انسان با خداوند متعال را مورد توجه قرار داده است.
ص: 13
گام دوم یعنی شناخت معروف و منکر در روابط اجتماعی ومعاملات اقتصادی، کاری است که با وجود برخی از آثار علمی و پژوهش های ارزشمند با نگاه تخصصی به هر صنف مورد توجه قرار نگرفته است. سلسله کتاب های «فقه و زندگی» به پژوهش و نگارش در حوزه اصناف خاص توجه دارد و بایدها و نبایدهای فقهی و اخلاقی و آداب اسلامی هر اتحادیه صنفی و دست اندرکاران مشاغل مختلف تولیدی، توزیعی، و خدماتی را محور پژوهش و نگارش و اطلاع رسانی خویش می داند.
گام سوم در شناخت معروف و منکر به روابط مردم و حکومت ها اختصاص دارد، اسلامی شدن روابط دولت و ملت بالاترین گام به سوی رضای خداوند متعال محسوب می شود و در سایه پیروی از رهبری الهی و تسلیم دولت و ملت در برابر قوانین قرآن و عترت امکان پذیر است.
در حدود سالهای 1372 ش با آغاز فعالیت های ستاد امر به معروف و نهی از منکر طرح پژوهشی افقه و زندگی توسط جناب حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد
حسین فلاح زاده، پی ریزی شد. هدف طرح، تألیف و تدوین مجموعه کتاب هایی در زمینه آداب و احکام اسلامی برای اصناف و مشاغل گوناگون اقتصادی و بازاریان
ص: 14
کشور بود. با هماهنگی این دو نهاد فرهنگی تألیف حدود بیست جلد از این مجموعه در سالهای آغاز کمک خوبی به بازاریان متدین در زمینه شناخت احکام شرعی و حلال وحرام مشاغل بشمار می رفت. أما مثل بسیاری دیگراز طرحها این کار هم به دلایل مختلف ناتمام ماند و در زمینه احکام فقهی بسیاری اصناف اثری فراهم نیامد.
ضرورت اسلامی شدن بازار، علاقه بسیاری از کسبۀ محترم در بخش های تولید و توزیع و خدمات و پیگیری دبیر محترم ستاد امر به معروف و نهی از منکر حجة الاسلام والمسلمین زرگر دام عزه العالی سبب احیای مجدد این طرح پژوهشی کاربردی در سال 1393 ش شد و تالیف وتدوین کتبی دیگر در زمینه فقه اصناف در دستور کار پژوهشکده امربه معروف و نهی از منکر قرار گرفت.
درسال های آغازین، این پژوهش ها با هدایت و حمایت ستاد و نظارت علمی و فقهی برادران گرامی حجج اسلام محمدحسین فلاح زاده و محمود مهدی پور شکل گرفت و بیست و چند دفتر از آن فراهم آمد. اینک بار دیگر پس از
حدود چهارده سال، این کار ناتمام و بر زمین مانده به توفیق الهی و نظارت جناب حجة الاسلام والمسلمین آقای حاج سید محمد تقی علوی و همکاری گروهی از فضلای حوزه
ص: 15
علمیه قم در پژوهشکده امربه معروف پیگیری می شود.
همیشه اصناف محترم و صاحبان مشاغل در انجام وظیفه خود نیاز به احکام و قوانین الهی دارند و لازم است معروف و منکرات صنفی را بشناسند. تحولات صنفی و دگرگونی ها در حوزه کسب و کار سبب می شود که احکام براساس نیازهای روز مورد بازنگری فقهی و علمی قرار گیرد وتفقه واجتهاد جدید ضرورت یابد. از این رو بار دیگر با استفاده از فتاوی مراجع بزرگوار تقلید و قوانین مصوب شورای نگهبان موضوعات کارنشده در برنامه پژوهشی قرار گرفت و بیست اثر جدید تحقیق و تولید شد. عناوین پژوهش های سال 1393 ش بدین شرح است:
احکام صنف طلاوجواهر
احکام تلفن همراه
احکام بازی های رایانه ای
احکام صنف اتوبوس رانی
احکام صنف فرش و تابلوفرش
احکام صنف کیف و کفش (سراجان)
احکام صنف ماهی فروشان
احکام صنف ناشران
احکام صنف پوشاک
ص: 16
احکام صنف نانوایان
احکام رایانه و اینترنت
احکام صنف پرندگان و پرنده فروشان
احکام صنف اغذیه فروشان
احکام صنف پارکها
احکام عمومی کسب و کار
احکام صنف قهوه خانه ها
احکام صنف الکتریکی
احکام صنف عطاری و دارو گیاهی
احکام صنف لوازم صوتی و تصویری
احکام بیمه ها
این دفتراز فقه و زندگی که با تلاش برادر گرامی حجة الاسلام والمسلمین محمود صادقی پدید آمده به احکام شبکه های اجتماعی اختصاص یافته است و امیدواریم محققان و دست اندرکاران محترم با ارائه تجارب و مسائل شرعی خویش ما را در تکمیل این اثر یاری کنند.
با درخواست توفیق از خداوند دانا و توانا و یاری محققان حوزوی و همراهی اصناف کشور، بسیج اصناف و مسؤلان ستادهای امر به معروف، می توان به سوی اسلامی شدن بازار، آرامش روانی جامعه، کاهش جرم و تخلفات اقتصادی
ص: 17
و کسب رضای حضرت حق گام هایی بلندتر برداشت.
امیدواریم با شناخت احکام الهی در تمام بخش ها و اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی و در سایه فقه ناب اسلامی و با هدایت حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف، توحید و عدالت در سراسر عالم حاکم گردد. ان شاء الله.
قم پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر
خیابان سمیه کوچه 12 پلاک 355
fmaroof.ir info@fmaroof.ir
ص: 18
در دنیای، امروز شکل روابط افراد با یکدیگر، با گذشته تفاوت کرده و افراد کم کم به این سمت می روند که روابط مستقیم و حضوری به فراموشی سپرده می شود و به جای آن، روابط غیر مستقیم مانند چت و تلفن و تلگرام و سایر مصادیق ارتباط در فضای مجازی جایگزین گردد.
لذا یکی از روش هایی که در آن افراد با همدیگر ارتباط برقرار می کنند و در آن به تبادل نظر می پردازند، «شبکه های اجتماعی» است که روز به روز در حال گسترش می باشد.(1)
ص: 19
شبکه های اجتماعی اگر به صورت صحیح و اصولی مورد استفاده قرار گیرد، به یکی از بهترین نعمت هایی که خدای متعال به بشریت عطا فرموده است؛ تبدیل می شود و موجبات رشد و تعالی جامعه ها را فراهم می کند؛ ولی اگر نادرست مصرف شود زمینه سقوط و انحطاط کاربران و بالتبع جوامع بشری را مهیا می کند.
درباره شبکه های اجتماعی، کتاب ها و مقالات فراوانی نوشته شده است؛ ولی نوشته ای که در بردارنده همه جوانب شبکه های اجتماعی این موضوع باشداین موضوع باشد؛ مانند کارکردهای مثبت و منفی، قوانین و احکام شرعی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ اما در نگارش حاضر سعی شده در حدّ توان به این رویکرد مهم پرداخته شود.
این کتاب مشتمل بر هشت بخش، شامل مباحثی در زمینه (تولید، فواید و خطرات شبکه های اجتماعی، جرائم موجود در شبکه های اجتماعی، آداب استفاده از شبکه های اجتماعی، وظایف مدیران شبکه های اجتماعی و ...) می باشد.
ص: 20
در این نوشته، سوالات شرعی را از مراجع تقلید مشهور ذکر کرده ایم؛ لذا اگر در کتاب، دیدگاه فقهی مرجع تقلیدی ذکر نشده است یا به آن دست نیافتیم یا در این مورد نظری نداشته اند؛ در صورت امکان در چاپ های بعدی اضافه می شود.
خوانندگان محترم در صورتی که در یک موضوع خاص، پاسخ به مسئله ای شرعی را در این کتاب پیدا نکردند؛ حتماً به رساله مرجع تقلید خودشان یا دفاتر مربوط رجوع و یا از ایشان استفتا کنند.
تذکر: در این کتاب هر جا از آیت الله شبیری زنجانی، مسئله یا استفتایی با قید «احتیاط وجوبی» یا «احتیاط واجب» آمده باشد، عمل به این گونه احتیاط، واجب است و مُقلّد نمی تواند در آن به فتوای مجتهد دیگر رجوع کند.(1)
امید است این مجموعه بتواند رسالت خود را در جهت روشن کردن افکار جامعه و تعلیم افراد در زمینه احکام شبکه های اجتماعی به انجام رساند و مورد قبول درگاه اَحدیَّت قرار گیرد!
در پایان از زحمات و راهنمایی های حجت الاسلام محمد خلیلی و آقای علی نصیری و تمام کسانی که بنده را
ص: 21
در تهیه این اثر یاری کردند، تشکر می کنم و از خدای متعال توفیق و موفقیت آنها را خواستارم.
محمود صادقی
27 رجب(1) 1437، برابر با 16/2/1395
ص: 22
نخستین بار مفهومی با عنوان «شبکه های اجتماعی اینترنتی» در سال (1960م) در دانشگاه ایلی نویز در ایالات متحده امریکا مطرح و پس از آن در سال (1997م) نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی به آدرس (Six Degrees.com) راه اندازی شد. در سال (2002م) شبکه های اجتماعی «فرنداستر»(1)، «اورکات»(2)
ص: 23
و «لینکداین»(1)ساخته شد و در سال (2004م) سایت شبکه اجتماعی فیس بوک راه اندازی گردید.(2)
«شبکه های اجتماعی»، ساختاری اجتماعی اند که افراد و سازمان های انسانی میان خود ایجاد کرده اند تا در موضوعات و مقوله های از پیش تعیین شده با یکدیگر تعامل کنند.(3)
شبکه های اجتماعی خارجی و ایرانی دو نوع هستند: عمومی و تخصصی. در شبکه های اجتماعی عمومی مانند«تبیان»(4)،
ص: 24
«اینستاگرام»(1)؛ کاربران با اهداف و انگیزه های مختلف و با موضوعات متنوع حضور دارند؛ ولی در شبکه های تخصصی مانند «لینکداین»(2)، افراد حول یک موضوع خاصی بحث و گفت گو می کنند.
انسان موجودی اجتماعی است که برای برطرف شدن نیازهایش باید با دیگران ارتباط برقرار کند و با آنان تعامل داشته باشد. در طول تاریخ، نوع و شکل ارتباط با دیگران
ص: 26
تغییر و تکامل یافته؛ ولی غالباً ارتباط ها فیزیکی و حضوری بوده است؛ در حالیکه امروزه با ورود تکنولوژی های جدید مانند شبکه های اجتماعی، افراد از راه دور با هم مرتبط هستند.
در این شبکه ها از یک طرف، به دلیل نوع ارتباط ها، که متنوع و دارای جذابیت زیادی است و از سوی دیگر به دلیل امکان برقراری ارتباط با هر شخصی از هر جنس و هر ملیت؛ افراد زیادی به این شبکه ها رو آورده و در آنها عضو می شوند.
برخی از کارشناسان علت رو آوردن به شبکه های اجتماعی را چنین مطرح کرده اند(1): انسان موجودی اجتماعی است و هر ابزاری که انسان را در اجتماعی شدنش کمک کند، یا اجتماعات جدید
را به او معرفی کند و حتی به این موضوع کمک نماید که انسان در ارتباط های مختلفش بروز و ظهور داشته باشد؛ مورد استقبال این موجود قرار می گیرد.(2)
بر اساس پژوهش های انجام شده، افراد به دلایلی، از قبیل میل به نوجویی، هیجان خواهی، محبوبیت، خود
ص: 27
شیفتگی، حفظ ارتباط با دیگران، فرار از محرک های تنش آور بیرونی، قابل احترام بودن با استفاده از پوشش هویت دوم و چشم و هم چشمی؛ در شبکه های اجتماعی عضو می شوند.(1)
ص: 28
ص: 29
ص: 30
با توجه به استفاده زیاد کاربران ایرانی از شبکه های اجتماعی خارجی مانند تلگرام(1)، لازم است دولت، ضمن از متخصصان داخلی به منظور تولید وطراحی بهترین شبکه های اجتماعی متناسب با فرهنگ و نیاز جامعه، آن را در اختیار علاقه مندان قرار دهد تا افراد کم تر به سراغ شبکه های اجتماعی خارجی، که غالباً دارای محتوای مفسده دار هستند؛ بروند.
ص: 31
به گفته دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور(1)
112 شبکه اجتماعی در کشور وجود دارد. طبق آخرین بررسی های انجام شده 50 درصد جمعیت، روزانه بیش از یک ساعت زمان را برای حضور در این فضاها اختصاص می دهند که باید از این فرصت مناسب بهترین بهره برداری کرد.(2)
بسیاری از کارشناسان معتقدند تولید شبکه اجتماعی ایرانی ضروری است؛ زیرا همه کشورهای پیشرفته دنیا متناسب با فرهنگ جامعه متبوع شبکه های اجتماعی دارند(3)؛ اما کاربران ما از محصولات بیگانه استفاده می کنند که به مرور زمان فرهنگ آنها مورد پذیرش قرار می گیرد. پس باید شبکه های اجتماعی داخلی به سرعت تولید و با تبلیغات گسترده در اختیار کاربران ایرانی قرار بگیرد.
سؤال: با توجه به اینکه کاربران ایرانی زیادی از شبکه های
ص: 32
اجتماعی خارجی استفاده می کنند، آیا تولید شبکه های اجتماعی ایرانی توسط متخصصین داخلی واجب است؟
جواب: باید برای جلوگیری از مفاسد(1) به مقداری که ضرورت دارد(2) و مفسده ای هم ندارد، اقدام شود.(3)
ص: 33
متخصصان با غیرت و با همت کشورمان، توان تولید شبکه های اجتماعی با کیفیت را دارند و این را با تولید چند نرم افزار شبکه اجتماعی ایرانی ثابت کرده اند؛ ولی برای تقویت آنها دولت باید با تمام نیروی خود به آنان کمک و موانع پیش روی آنها را بر طرف کند.
طراحان شبکه های اجتماعی داخلی در صورتی می توانند موفق و موثر باشند که همه آحاد جامعه، از مسئولین تا مردم به این نهال تازه پاگرفته اعتماد ورزند و از آن به هر صورتی که می توانند حمایت کنند.
ص: 34
دولت و متخصیین وظیفه دارند از بین صدها شبکه اجتماعی ایرانی، بهترین و کاربردی ترین آنها را انتخاب و ضمن معرفی به مردم، به صورت ویژه از شبکه های برگزیده از آنها حمایت کنند.
دولت و مردم جامعه می توانند با استفاده از راهکارهایی که ذیلاً ارائه می شود، به تولید کنندگان شبکه های اجتماعی داخلی کمک کنند:
تا زمانی که از اینترنت کشورهای خارجی استفاده می کنیم، امنیت و سلامت در فضای مجازی وجود ندارد، لذا باید به سمتی حرکت کنیم که کاربران داخلی با اطمینان خاطر از فضای مجازی استفاده کنند و ضمن اینکه دغدغه سرقت اطلاعات شخصی خویش را نداشته باشند؛ و اینترنت و شبکه های اجتماعی از محتوای فاسد و منحرف کننده پاک باشند و این کار با راه اندازی اینترنت ملی محقق می شود. متأسفانه تاکنون این راهکار تحقق پیدا نکرده است.
اگر اینترنت ملی راه اندازی شود، متخصصین داخلی می توانند با اطمینان خاطر به ایجاد شبکه های اجتماعی ایرانی بپردازند و نیازهای مردم جامعه را برطرف کنند.(1)
ص: 35
از بهترین راه های حمایت از تولیدات داخلی، خصوصاً ابزار و تکنولوژی های جدید؛ حمایت مسئولین کشور از شبکه های اجتماعی داخلی و استفاده از این شبکه هاست. برخی از مسئولان کشور، عضو بعضی از شبکه های اجتماعی ایرانی هستند و در ساعتی مشخص از هفته با کاربران ارتباط برقرار می کنند و این کار شایسته موجب دلگرمی تولید کنندگان داخلی و جذب کاربران بیشتر برای استفاده از شبکه های اجتماعی داخلی شده بود؛ اما به راستی چرا برخی از مسئولان از شبکه های اجتماعی خارجی استفاده می کنند و از شبکه های داخلی غافل هستند؟
برخی از مراکز دینی برای ارتباط با مخاطبان خود از شبکه های اجتماعی ایرانی و خارجی استفاده می کنند و البته سزاوار است بیشتر از شبکه های داخلی استفاده کنند تا مردم به پیروی از آنان از تولیدات کشور خودمان استفاده کنند.
ص: 36
برخی از مردم معتقدند: شبکه های اجتماعی خارجی از سرعت و کیفیت بیشتری برخوردار بوده و اشکالات کمتری دارند. لذا استفاده از آنان بهتر است. در جواب این عده از کاربران می گوییم: آیا این شبکه های اجتماعی خارجی در زمان تولید نیز کیفیت و سرعت امروز را داشتند؟ آیا از ابتدا بدون اشکال بودند؟ قطعاً این گونه نبوده، بلکه با مرور زمان و با استفاده کاربران زیاد، مشکلات آنها برطرف و کیفیت آن بهتر شده است. لذا لازم است همه مردم به نرم افزارهای داخلی اعتماد کنند تا سازندگان بتوانند به کیفیت آنها بیفزایند و مخاطبان خود را راضی کنند.
امروزه رسانه های تصویری از مهم ترین ابزار ترویج و تبلیغ به حساب می آید. غول های رسانه ای استکبار از این وسیله بیشترین استفاده را کرده، اهداف خود را محقق می کنند.
صدا و سیما می تواند در تولید شبکه های اجتماعی داخلی نقش مهم و بسزایی داشته باشد. این سازمان حساس و کلیدی در همه دوران انقلاب، به خوبی در تبیین و ترویج اهداف انقلاب وظیفه خود را انجام داده است.
صدا و سیما باید با ساخت فیلم و سریال های جذاب و با محتوا، مردم جامعه را با فضای مجازی بیشتر آشنا
ص: 37
کرده و آنها را تشویق کند که حتماً با آگاهی لازم به سمت فضای مجازی بروند. مصادیق فراوانی وجود دارد که گویای تأثیر عمیق رسانه ها بر افکار عمومی است؛ مثلاً تا چند سال پیش مردم در رانندگی کم تر از کمربند ایمنی استفاده می کردند؛ ولی رسانه با پخش انیمیشن های زیبا و جذاب
مردم را با فواید این موضوع آشنا کرد و الان بیشتر رانندگان از کمربند ایمنی استفاده می کنند. همین کار را می توان در مورد فضای مجازی انجام داد؛ به طوری که هیچ شخصی بدون آگاهی از فواید و نیز آسیب ها و نحوه استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی به سراغ این ابزار نرود.
صدا و سیما می تواند ضمن استفاده از چهره های تأثیر گذار و الگوی جامعه، مانند مراجع تقلید، هنرمندان و ورزشکاران، مردم را با فضای مجازی آشنا کند و هم معایب و هم فواید این ابزار را با زبانی زیبا، جذاب و کارآمد بیان کنند.
رسانه های داخلی، مخصوصاً صدا و سیما می توانند در برنامه های خود از مخاطبان بخواهند برای ارتباط با آنها از شبکه های اجتماعی داخلی استفاده کنند؛ اما متأسفانه مشاهده می شود که بیشتر برنامه های تلویزیونی از
ص: 38
مخاطبین خود می خواهند از طریق «تلگرام»(1) با آنها ارتباط داشته باشند و با این کار به زیاد شدن مخاطبان این شبکه اجتماعی خارجی کمک می کنند.
داخلی و گروه ها و کانال های مفید و سالم را شناسایی و آنها را از طریق رسانه با تبلیغات زیبا و جذاب به کاربران معرفی کنند تا هر کاربر، متناسب با نیاز و علاقه خویش از این گروه ها و کانال ها استفاده کند و کمتر به سراغ شبکه های اجتماعی خارجی مفسده دار برود.
از بهترین راهکارهای ترویج و استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی، حضور و به کارگیری افراد متعهد و متخصص می باشد. امروزه از بهترین وسایلی که می توان با آن، معارف بلند دینی را تبلیغ کرد؛ شبکه های اجتماعی است و مراکز علمی مانند حوزه های علمیه و دانشگاه باید از این فرصت طلایی و استثنایی استفاده کرده و جامعه داخلی و خارجی را به سمت سعادت و سربلندی رهنمون باشند.
مقام معظم رهبری خطاب به حوزه های علمیه فرمودند:
امروز وظایف حوزه های علمیه با گذشته تفاوت های زیادی کرده است. امروز شما ببینید وسایل تبلیغ در دنیا چقدر متنوع شده؛ این طرفِ دنیا یک نفر جوان پای یک دستگاه کوچک می نشیند و افکار، تصورات، تخیلات، پیشنهادهای فکری و عملی را از سوی
ص: 40
هر کسی، بلکه هر ناکسی، از آن طرفِ دنیا دریافت می کند. امروز اینترنت و ماهواره و وسایل ارتباطی بسیار متنوع وجود دارد و حرف، آسان به همه جای دنیا می رسد. امروز ما در یک میدان جنگ و کارزار حقیقیِ فکری قرار داریم. این کارزار فکری به هیچ وجه به زیان ما نیست؛ به سود ماست. اگر وارد این میدان بشویم و آنچه را که نیاز ماست - از مهمات تفکر اسلامی و انبارهای معارف الاهی و اسلامی - بیرون بکشیم و صرف کنیم؛ قطعاً بُرد با ماست.(1)
حوزه های علمیه باید افراد متخصصی را تربیت کنند تا در گروه ها به فعالیت مشغول شوند و نیاز علمی، دینی، فرهنگی و سیاسی کاربران را تأمین کنند؛ وگرنه دیگران که تخصص و تعهد آنها را ندارند، و محتوای ناسالم و غیر صحیح مقوله های دینی و فرهنگی را به افراد منتقل می کنند.
حوزه های علمیه، نهادهای مسئول فرهنگی و افراد مومن باید اعتقادات مردم را با روش های مناسب تقویت کنند تا در برابر آسیب های فضای مجازی، مخصوصاً شبکه های اجتماعی در امان باشند و در برخورد با شبهات، از مسیر حق خارج نشوند.
ص: 41
سزاوار است جلسات آموزشی فضای مجازی در تمام نهادها، ارگان ها، مساجد و مراکز علمی برگزار شود و والدین و کاربران را با فواید، آسیب ها و نحوه استفاده اصولی و صحیح از شبکه های مجازی آشنا کنند. در مدارس نیز باید این گونه جلسات برای دانش آموزان بر قرار گردد تا آنها با آگاهی لازم به سراغ این ابزار بروند و نیاز علمی خویش را برطرف کنند.
آموزش و پروش باید مطالب مفید و آموزنده ای را درباره فضای مجازی در کتاب های درسی دانش آموزان قرار دهد و آنها را بیشتر با این محیط آشنا کنید.
امروزه در جامعه ما شبکه های اجتماعی خارجی زیادی مورد استفاده قرار می گیرد و بی تردید بسیاری از این شبکه ها، با اهداف خاصی ساخته شده و کاربران را به سوی انحراف و تباهی می کشاند. از سوی دیگر، اکثر کاربران از آسیب ها و اهداف پنهانی آنها بی اطلاع هستند و فقط برای سرگرمی به سمت این نرم افزارها می روند. لذا یکی از مهم ترین وظایف مسئولان و دست اندرکاران، فیلتر کردن و پاک سازی شبکه های اجتماعی غربی از صحنه ها
ص: 42
و محتوای غیر اخلاقی است؛ گرچه برخی از کارشناسان معتقدند فیلتر کردن شبکه های اجتماعی مفسده دار راهکار اساسی و کارآمدی نیست؛ ولی باید توجه داشت که فیلتر کردن محتوای نامناسب در حدّ خودش مفید و کارآمد است؛ هرچند کافی نیست. لذا مسئولان باید علاوه بر فرهنگ سازی استفاده صحیح از فضای مجازی، قوانین و مجازات های سنگین و بازدارنده ای را وضع و آنها را با تمام قدرت اجرا کنند تا کاربرانی که قصد آلوده کردن فضای مجازی را دارند، نتوانند به مقاصد شیطانی خود برسند.
مسئولان باید افرادی را برای این کار انتخاب کنند که دارای ایمانی قوی باشند و از آسیب ها و آلودگی های این کار مهم در امان بمانند.
سؤال: مسئولین(1) نظارت بر شبکه های اجتماعی خارجی، برای تشخیص موارد مجاز آنها، باید به تصاویر مبتذل و مستهجن نگاه کنند؛ آیا اینکار جایز است؟
جواب: در مقام انجام وظیفه قانونی، به مقدار ضرورت اشکال ندارد؛ ولی باید از قصد لذت و ریبه احتراز کنند و واجب است افرادی که برای نظارت و بررسی گمارده
ص: 43
می شوند، از جهت فکری و روحی زیر نظر و راهنمایی مسئولین باشند.(1)
سؤال: اگر مسئولین نظارت بر سایت ها و شبکه های اجتماعی خارجی در وظیفه خود کوتاهی کنند؛ درآمد و کارشان حرام است؟
جواب: اگر در انجام وظیفه شرعی و قانونی خود کوتاهی کنند، عمل حرامی را مرتکب شده اند(2)و درآمد آنها نیز حرام است.(3)
ص: 44
اگر کاربران با آگاهی لازم سراغ شبکه های اجتماعی بروند، می توانند از این ابزار برای نشر و ترویج معارف الاهی استفاده کنند و انسان های مستضعف و تشنه معارف را دست گیری کرده و آنها را از ظلمت و جهل به حقیقت نورانی اسلام رهنمون باشند.(1)
یکی از بهترین شواهدی که ثابت می کند شبکه های
ص: 45
اجتماعی با شرایط خاصی می توانند مردم را به حقیقت و نورانیت برسانند، نامه مقام معظم رهبری به جوانان اروپا است که در آن از جوانان خواسته بودند با تحقیق لازم، از اسلام و حقیقت آن آگاهی پیدا کنند و از سخنان غرض ورزانه رسانه های غربی (که غالباً با اهداف خاصی منتشر می شوند) خودداری کنند. رهبر معظم انقلاب با استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی این پیام تاریخی و مهم را به دنیا ارسال کردند. بر این اساس، اگر از این ابزار به خوبی استفاده شود، نه تنها ضرر ندارد؛ بلکه موجب رشد و ترقی خود و دیگران می شود.
امروزه بیشتر مراکز علمی و مذهبی برای ارتباط با مخاطبان خود از شبکه های اجتماعی استفاده و نیازهای آنان را برطرف می کنند. گستره این استفاده تا آن جاست که مراجع تقلید نیز از این تکنولوژی استفاده کرده و دیدگاه های فقهی خود را در اختیار مقلّدان قرار می دهند.
کاربران باید توجه داشته باشند که برخی از افراد، صفحات و گروه هایی را به نام مراکز علمی و دینی ایجاد کرده و با کاربران ارتباط برقرار می کنند؛ لذا بهترین راه این است که به سایت های رسمی این مراکز رجوع؛ آدرس
ص: 46
صفحات اجتماعی آنها را به دست آورده و با آنان ارتباط برقرا کنند و از هر صفحه یا گروهی که به نام این مراکز علمی و دینی ارائه شده است، استفاده نکنند.
همچنین یکی از راه هایی که استادان می توانند با دانشجویان ارتباط برقرار کنند، شبکه های اجتماعی می باشد؛ و طبعاً مسئولین دانشگاه ها باید برای تبادل علمی بین مراکز دانشگاه زمینه مناسبی فراهم کنند.(1)
سفارش تمام ادیان الاهی، ارتباط انسان با خویشاوندان خود و نیز تلاش برای برطرف کردن نیازهای آنان میباشد.(2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این باره فرمودند:
به امت خود، به حاضرین و غائبین و افرادی که در آینده متولد می شوند، سفارش می کنم صله رحم به جا بیاورند؛ اگر چه نیاز باشد یک سال راه بروند؛ زیرا صله رحم جزئی از دین حساب می شود.(3)
ص: 47
صله رحم علاوه بر آگاه شدن از مشکلات خویشاوندان و بر طرف کردن آنها فواید دیگری است؛ چنان که امام باقر علیه السلام درباره فواید صله رحم فرمودند:
صله رحم؛ اعمال را تزکیه(1) و اموال را زیاد و بلاها را دفع و حساب و کتاب قیامت را آسان می کند و مرگ را به تأخیر می اندازد.(2)
متأسفانه شاهد هستیم که با ورد تکنولوژی های جدید (تلفن، ایمیل، شبکه اجتماعی) روز به روز ارتباط حضوری اقوام و بستگان کم تر شده و افراد به جای اینکه به خانه و محل کار فامیل خود بروند از طریق تلفن، پیامک و شبکه های اجتماعی از حال یکدیگر با خبر می شوند. البته با این مقدار از ارتباط، وظیفه شرعی انجام می شود؛ ولی این شیوه ارتباط، جای رفت و آمد خانوادگی را نمی گیرد، زیرا خانواده و فامیل، به حضور فیزیکی افراد نیاز دارند و با آمدن و رؤیت آنها شاداب گشته و نیازهای روحی و عاطفی شان
ص: 48
برطرف می شود؛ ضمن اینکه با دیدن وضع زندگی اطرافیان متوجه مشکلات آنها می شویم و پر واضح است که این دستاوردها با ارتباط از طریق ابزار جدید تحقق نمی یابد.
سزاوار است افراد تا جایی که ممکن است با حضور فیزیکی خود نزد فامیل، صله رحم به جا بیاورند و در صورتی که شرایط فراهم نبود، می توانند از این ابزار استفاده کرده و وظیفه شرعی و انسانی خویش را ادا کنند.
شبکه های اجتماعی، بستری را فراهم کرده است که افراد و دوستان می توانند از هر نقطه دنیا با کمترین هزینه ای با همدیگر ارتباط برقرار کنند و از حال یکدیگر آگاه شوند؛ ولی باید توجه شود که این ارتباط از نوع ارتباط نامحرم و روابط نامشروع نباشد که این کار دارای آسیب های فراوانی است؛ لذا کاربران شبکه های اجتماعی باید از آن خودداری کنند.
شبکه های اجتماعی از بهترین وسایل اطلاع رسانی به حساب می آید، زیرا در دسترس بیشتر افراد است؛ لذا کاربران می توانند مطلبی را به سرعت در بین جامعه منتشر
ص: 49
کنند و به اطلاع همه برسانند.
در دنیای امروز، شبکه های اجتماعی از بهترین ابزار تجارت به حساب می آید؛ لذا تجّار و شرکت های خرید و فروش می توانند از شبکه های اجتماعی برای تبلیغ کردن کالای خویش استفاده کنند و کالاهای خود را مخصوصاً محصولات با کیفیت ایرانی را با تبلیغات زیبا به فروش برسانند.(1)
امروزه بیشتر مراکز دینی و علمی و سایت های خبری دنیا برای نشر مطالب خود از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند و به روزترین اخبار و مطالب خود را با کاربران به اشتراک می گذارند و آنها را از مسائل جهان آگاه می کنند.
ص: 50
شبکه های اجتماعی می توانند کاربران خود را با مطالب مفید و آموزنده سرگرم و آنها را در جهت رشد و تعالی خویش و جامعه یاری کنند. این کار از یک سو فنابخشی به اوقات فراغت افراد است و از سویی آگاهی های عمومی و حتی تخصصی آنها را ارتقا می بخشد.
ص: 51
ص: 52
ص: 53
شاید بسیاری از کاربران اطلاع نداشته باشند که شبکه های اجتماعی خارجی با اهداف خاصی ایجاد شده و حتی تصور کنند این شبکه ها فقط برای سرگرم کردن مخاطبان ساخته شده اند. باید دانست از مهم ترین اهداف این شبکه ها تغییر مبانی اعتقادی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کاربران و القای تفکرات خود به آنان است. و این نکته همان خطر عمیق و آسیب بزرگ این شبکه هاست.
البته این آسیب عمدتاً متوجه شبکه های اجتماعی خارجی می باشد؛ ولی ممکن است برخی از شبکه های داخلی نیز دارای چنین آسیب هایی باشند؛ لذا کاربران باید خودشان مواظب دین و ایمان و اخلاقیات خود باشند تا از این وسائل، آسیبی نبینند.
با توجه به این حقیقت، ممکن است کاربران با استفاده از این شبکه ها، با آسیب هایی رو به رو شوند که رهایی از آنها کار آسانی نخواهد بود. در این فصل به این آسیب ها به صورت اختصار اشاره می شود.(1)
ص: 54
مهم ترین آسیب شبکه های اجتماعی خارجی، ضررهای اعتقادی و ضربه به مبانی دینی است؛(1) زیرا در این شبکه ها اطلاعات و معلومات عقیدتی، یا تضعیف می شوند و یا اعتقادات مخرب ترویج می گردند؛ در ادامه برخی از این آسیب ها خواهد آمد:
ص: 55
1. تضعیف اعتقادات(1)
مهم ترین موضوع برای هر شخصی باورهای اعتقادی اوست؛ به طوری که زیر بنای وجودی او را تشکیل می دهند. در بسیاری از شبکه های اجتماعی خارجی با پیش رفته ترین روش ها مسائل اعتقادی کاربران مورد هدف سازندگان قرار می گیرد.
در این شبکه ها باورهای اعتقادی کاربران مانند توحید، معاد، نبوت، امامت و حجاب، مورد هجوم تولید کنندگان قرار می گیرد. آنان با شبهه افکنی و طرح مسائل اختلافی، ذهن مخاطب خود را درگیر کرده و به مرور زمان او را نسبت به این موضوعات، سست و بی علاقه می کنند. مثلاً حجاب را که یک دستور الاهیِ مطابق با فطرت زنان است، مورد حمله فکری و فرهنگی خویش قرار داده و با استفاده از روش های خاصی، این دستورات را با عناوین «عقب افتادگی» و «دوری از آزادی و تمدن» معرفی می کنند و حتی از کاربران می خواهند که برای مخالفت با حجاب، عکسی های بدون حجاب و پوشش خود را در شبکه های اجتماعی قرار دهند.
ص: 56
چندی پیش کمپینی با عنوان «آزادی های یواشکی زنان»(1) در فیس بوک ایجاد شد این کمپین زنان را تشویق می کرد که برای مخالفت با حجاب شرعی در ایران، از خود عکس های بدون پوشش و بی حجاب بگیرند و آنها را در صفحات شخصی خویش قرار دهند. متأسفانه برخی از زنان در این دام بی حیایی و بی عفت افتادند و عکس هایی از خود را که بدون پوشش و روسری بود، در این صفحات منتشر کردند که این کار نوعی همراهی با آرمان های دشمنان انقلاب حساب بود و مخالفان پاکدامنی را شادمان کرد.
برای اثبات هدفدار بودن ایجاد شبکه های اجتماعی و از جمله کمپین مذکوره کافی است اعتراف یکی از مسئولین این شبکه های را مطرح کنیم و آن اینکه مدیر اجرایی فیس بوک(2)مشاهده صفحه «آزادی های یواشکی زنان» در فیس بوک را یکی از بخش های محبوب شغل خود دانست!(3)
ص: 57
در برخی شبکه های اجتماعی، بعضی از احکام الهی مورد تمسخر واقع می شود؛ مثلاً تصاویر و فیلم های توهین آمیز که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، ولایت فقیه، روحانیت و مرجعیت را مسخره می کنند؛ در این شبکه ها پخش می شود.
3.ترویج باورهای انحرافی(1)
اتاق های گفت و گو و شبکه های اجتماعی، محلّی برای اِبراز عقاید و باورها و طرح شبهات است؛ به ویژه آنکه در بسیاری از موارد، جوانان و نوجوانان ما مجال مناسبی برای ابراز وجود و بیان دیدگاه ها و شبهات دینی خود پیدا نمی کنند؛ اما در مقابل، اغلب کسانی که توانایی پاسخ گویی به این سؤالات و شبهات را دارند، در این شبکه ها عضو نیستند؛ یا حضورشان آن چنان کم رنگ است که در عمل، این فضاهای اینترنتی به محلّی برای ترویج باورهای انحرافی و طرح شبهات بدون ارائه پاسخی مناسب تبدیل می شود که این، می تواند زیر بنای فکری جوان و نوجوان را
ص: 58
دستخوش تغییر کند.(1)
مسئولان دینی و فرهنگی کشور باید در ارتقای اعتقادات مردم جامعه تلاش بیشتری از خود نشان دهند و کاربران را با غنی سازی مطالب دینی فضای مجازی در برابر هجمه های دشمنان ایمن کنند؛ و گرنه روز به روز شاهد سست شدن باورهای دینی مردم خواهیم بود.
ص: 59
مهم ترین عاملی که می تواند انسان را در برابر انحرافات حفظ کند، پایبندی به اصول اخلاقی است؛ ولی متأسفانه در برخی از شبکه های اجتماعی، این پایبندی کم تر دیده می شود و یا به کلی در این مقوله چیزی دیده نمی شود. مهم ترین پیامدهای ضد اخلاقی شبکه های اجتماعی به این شرح می باشد:
ص: 60
1. قبح زدایی ازگناه(1)
در بسیاری از شبکه های اجتماعی غربی، مسائل اخلاقی مانند حیا، عفت و حجاب، تضعیف می شوند و کاربر را با روش ها و تکنیک های روانشناختی تشویق می کنند که به این امور پایبند نباشد.
آنچه به وضوح ملاحظه می شود، آن است که اینترنت و شبکه های اجتماعی غربی از امنیت اخلاقی برخوردار نیستند؛ زیرا در این شبکه ها با نشان دادن تصاویر و فیلم های مبتذل و مستهجن زنان، کاربران را به سوی بی غیرتی و بی حیایی می کشانند و شخص بعد از مدتی ناخواسته، تحت تأثیر کارهای زشت و ناپسند قرار میگیرد و مانند گذشته نسبت به این امور حساسیت نخواهد داشت.(2)
در این شبکه ها، با پوشش و حجاب شرعی زنان مسلمان به شدت مبارزه می شود و از هر روشی استفاده
ص: 61
می کنند تا زنانِ با عفتِ مسلمان را مانند برخی از خانم های غربی به منجلاب بی حیایی سوق داده و آنها را نسبت به رعایت این واجب الاهی سست و تضعیف و تمایل به هرزگی را در آنان ایجاد کنند.
در برخی از شبکه های اجتماعی که بیشتر برای ارسال تصاویر به کار برده می شود، گروه ها و کانال های مستهجن بسیاری وجود دارد که به راحتی در اختیار کاربران قرار می گیرد و افراد را به سمت نابودی و انحطاط اخلاقی می کشاند؛ لذا مسئولان باید از انتشار این گروه ها و کانال جلوگیری و با افراد خطاکار به شدت برخورد کنند.
یکی از آسیب ها و خطرهای استفاده از شبکه های اجتماعی خارجی، آن است که محتوای فاسد و مستهجن برخی از آنها شهوت کاربران را تحریک می کند و آنها را به سمت گناه و آلودگی های جنسی می کشاند.
آیا با وجود این همه مسائل غیر اخلاقی که در شبکه های اجتماعی غربی وجود دارد، جوانان و نوجوانان کشور می توانند از آسیب های جنسی در امان بمانند؟ آیا همسران و شوهران می توانند خود را از ضررهای این شبکه های اجتماعی حفظ کرده و بنیان خانواده را پا برجا نگه دارند؟
ص: 62
آیا والدین می توانند نوجوانان خود را که در آستانه سنین بلوغ جنسی هستند، در برابر این آسیب ها حفظ کنند؟ به راستی چرا برخی از والدین تبلت، لپ تاپ و موبایل های پیشرفته را در اختیار فرزندان خردسال و نوجوان خود قرار می دهند؛ در حالی که آنها توان تحلیل محتوای فاسد این شبکه های اجتماعی منحرف کننده را ندارند؟ آیا تضمینی وجود دارد که به مرور زمان خاکریز عصمت و حیای این نوجوانان و جوانان به تصرف صحنه های منحرف کننده این شبکه ها رد نیاید؟
3. بلوغ جنسی زودرس(1)
بسیاری از محتواهای ارائه شده در فضای مجازی، به خصوص شبکه های اجتماعی، نظیر فیس بوک و اتاق های گفت و گو، بدون در نظر گرفتن اقتضای سنی مخاطب، در معرض دید و برداشت و تحلیل وی قرار می گیرد. اغلب این محتواها، اعم از متن، عکس و فیلم دارای زمینه های انحرافی هستند(2)و در نتیجه کاربران قبل از زمان لازم، به
بلوغ جنسی می رسند که دارای ضررهای جسمی و روحی برای آنها است؛
ص: 63
لذا والدین تا جایی که ممکن است باید از ورود فرزندانشان به شبکه های اجتماعی خارجی جلوگیری و در صورت نیاز، فقط با نظارت آنها از فضای مجازی استفاده کنند.
4. دوستی ها و ارتباط های بی قید و بند(1)
پنهان بودن هویّت کاربران، یکی از ویژگی های فضای مجازی، مانند شبکه های اجتماعی است. برخی از افراد از این فرصت استفاده کرده و کارهایی را که در عالم واقعیت توانایی انجام دادن آنها را ندارند در دنیای مجازی به راحتی انجام می دهند. از اعمالی که در فرهنگ دینی ما نسبت به آن حساسیت بالایی وجود دارد؛ ارتباط دختر با پسر خارج از چارچوب دستورات اسلامی است که بعضی از اشخاص نمی توانند به راحتی آن را در محیط واقعی محقق کنند؛ در حالیکه در شبکه های اجتماعی به آسانی و بدون هیچ گونه محدودیتی با هم ارتباط برقرار می کنند؛ حتی تصاویر خصوصی همدیگر را برای یکدیگر ارسال کرده و به راحتی آنها را مشاهده می کنند و یا ممکن است ارتباط تصویری برقرار کرده؛ همدیگر را با پوشش نامناسب مشاهده کنند.
ص: 64
در این شبکه ها، چون نظارت کمتری از جانب والدین اِعمال می شود، نوجوانان و جوانان، ضمن برقراری با رابطه های عاطفی با جنس مخالف، اطلاعات خصوصی همدیگر را مشاهده و ذخیره می کنند و ممکن است بعداً مورد اخاذی افراد شیطان صفت واقع شوند.(1)
هر روز در خبرها و مجلات می خوانیم دختری از دوست اینترنتی خود مورد سوء استفاده قرار گرفت و از او اخاذی شد.(2) با بررسی قضیه متوجه می شویم علاوه بر دختر، والدین در این ماجرای وحشتناک مقصر هستند؛ زیرا پدر و مادر با رها کردن فرزندان خود و فراهم کردن همه تکنولوژی های جدید و اعتماد بیش از اندازه به آنها، زمنیه بروز چنین پیامدهایی را مهیا می کنند.
حس اطمینانی که ناشناس بودن در فضای مجازی به انسان می دهد، سبب می شود انسان ها به سراغ جرایمی بروند که در دنیای واقعی هرگز به تجربه آنها فکر هم نمی کنند. در نمونه ای، پسری 19ساله از ایالت ویسکانسین در فیس بوک،
ص: 65
خود را دختر معرفی و 30 تن از همکلاسی اش را تشویق کرده بود تا عکس های برهنه شان را برایش بفرستند. در نهایت، وی با تهدید آنان به وسیله همین عکس ها و ویدئو ها، آنان را مجبور کرده بود تا به خواسته های جنسی اش تن دهند. این موارد، بیشتر در شبکه های اجتماعی رخ می دهد؛ ولی قربانی از ترس آبروی خود مسئله را آشکار نمی کند.
از بهترین و مهم ترین راهکاری جلوگیری از ارتباط بی قید و بند دختران و پسران در فضای مجازی، آسان کردن زمینه ازدواج است زیرا با ازدواج کردن بسیاری از نیازهای روحی، عاطفی و جنسی افراد تأمین می شود و دیگر نیازی به ارتباط با جنس مخالف ندارند.
در برخی از شبکه های اجتماعی تبلیغ می شود: "با استفاده از این نرم افزار می توانید به صورت مخفیانه و بدون فهمیدن شخص، پیام های دریافتی و ارسالی او را مشاهده کنید؛ چه پیام هایی از گوشی همسرتان دریافت و ارسال شده و نمی دانید!؟" و یا: "اگر به کسی شک داری به دردت می خوره! به نامزدت شک داری!؟ به رفیقات چطور!؟" و همچنین: «فرزندانتان را مدیریت کنید! به راحتی و در چند ثانیه اطلاعات لازم را به دست آورید!» و در قبال دریافت
ص: 66
این برنامه از افراد متقاضی هزینه ای دریافت می شود.
این تبلیغات فریبنده، علاوه بر سلب امنیت روانی، فرهنگ «تجسس» در زندگی دیگران را ترویج می دهد؛ زندگی خصوصی افراد، حاوی مسائل و اسراری است که نمی خواهد دیگران بدانند یا عیوب و ضعف هایی دارد که از مردم پنهان است.
تجسس در امور دیگران حتی در امور همسر و فرزندان، نوعی افشای راز و ورود به حریم زندگی خصوصی دیگران و طبعاً کاری زشت و ناپسند است و خدای متعال از این کار نهی فرموده است:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ... وَ لا تَجَسَّسُوا؛ ای اهل ایمان! ... و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید.(1)
از این رو می توان این گونه تبلیغات کلاهبردارانه را با سبک زندگی اسلامی ایرانی مغایر دانست؛ زیرا ترویج فرهنگ تجسس و فضولی در جامعه علاوه بر بردن آبروی دیگران، ترویج فساد و فحشاء در میان مردم را باعث می شود.(2)
ص: 67
1. ایجاد یا تشدید انزوا و گوشه گیری(1)
این ابزار به علت جذابیت و تنوع در ارتباط، ممکن است به مرور زمان برخی از کاربران را به انزوا و تنهایی بکشاند؛ زیرا این شبکه ها با ذائقه سازی، ارتباط های مجازی را به جای
ص: 68
جمع های واقعی ترویج می کنند.(1)
برخی از کاربران، به علت کم رویی، از رو در رویی و ارتباط با دیگران ترس دارند و لذا به گوشه گیری و انزوا دچار می شوند. این افراد برای جبران نیاز خود از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند؛ در حالی که بهتر است اینان، خود را با جمع های دوستانه و خانوادگی مشغول کنند و برای برطرف شدن این مشکل به روانشناس مومن مراجعه کنند.(2)
اریک سیگمن، عضو جامعه سلطنتی دارو، بر این باور است: «شبکه های اجتماعی اینترنتی در منزوی ساختن مردم نقشی اساسی ایفا کرده اند. عدم ارتباط رو در رو به تغییر عملکرد ژن ها، واکنش های ایمنی بدن، سطح هورمون ها و عملکرد شریان ها منجر می شود و بر عملکرد ذهن هم تأثیرگذار خواهد بود. این مسئله می تواند میزان خطر مشکلات جسمی، نظیر سرطان، سکته، بیماری قلبی
ص: 69
و جنون را افزایش دهد.»(1)
2. کاهش اعتماد به نفس(2)
طبق تحقیقات دانشگاه گلاسکو، هر قدر که زنان و دختران به تصاویر زنان دیگر در شبکه های اجتماعی دقت کنند و به این تصاویر اهمیت بدهند؛ به مرور، برداشت منفی از خصوصیات ظاهری خود در آنها تشدید خواهد شد. این پژوهش نشان می دهد که برای اکثر زنان، مقایسه خود با تصویر دوستان و آشنایان، از مقایسه با تصویر افراد سرشناس مهم تر و تاثیر گذارتر است. (3)
سه نفر از محققان جامعه شناس دانشگاه"Utah Valley" معتقدند:
بیشتر کاربران فیس بوک، به جای آگاهی از حقایق
ص: 70
و زندگی واقعی دوستان خود، تنها با دقت تمام به عکس های آنها که در لحظات شاد زندگی شان گرفته شده است، نگاه می کنند؛ لذا تصور می کنند که دوستانشان از آنها شادترند. همچنین افرادی که مدت زمان کمتری را در فیس بوک می گذرانند، و بیشتر وقت خود را با دوستان واقعی در زندگی حقیقی صرف می کنند؛ کمتر احساس ناراحتی و ناخشنودی دارند.(1)
3. افسردگی(2)
به گفته برخی روان شناسان(3)
کسانی که از شبکه های اجتماعی، مانند فیس بوک استفاده می کنند؛ نسبت به افراد عادی افسردگی بیشتری از خود نشان می دهند؛ زیرا این کاربران با باز کردن صفحات دیگران و دیدن صحنه های زیبا و مطالب خوب، به خوبی های زندگی آنها فکر می کنند و این رویکرد زندگی دیگران را با دشواری های زندگی
ص: 71
خود مقایسه می کنند [در نتیجه دچار افسردگی می شوند].(1)
برخی از کاربران به دلیل کمبود محبت و مشکلات خانوادگی، بیشتر وقت خود را با افراد دیگر در شبکه های اجتماعی می گذرانند. این افراد برای اینکه نیاز عاطفی خویش را ارضا کنند، کارهایی انجام می دهند که مورد توجه دیگران، مخصوصاً کاربران اینترنتی قرار بگیرند؛ مثلاً عکس های خاص و حتی خصوصی خود را در این شبکه ها به اشتراک می گذارند و یا این که خود را با عناوین جذابی(2) معرفی می کنند تا مخاطبان بیشتری با آنها ارتباط برقرار سازند؛ ولی غافل از اینکه این گونه ارتباط ها نیاز واقعی او به محبت را جبران نمی کند، بلکه این افراد محبت کاذب را دریافت کرده. در عوض، حیثیت خود را در بازار هوسرانی به حراج گذاشته اند.
ص: 72
شناختی که از طریق ارتباط واقعی با افراد به دست می آید، از شناخت دنیای مجازی بهتر و واقعی تر است؛ زیرا در دنیای واقعی، شخص روحیات و اخلاقیات مخاطب خویش را می بیند و آن را درک می کند؛ ولی در دنیای مجازی، برخی افراد خود را در پشت نقاب پنهان کاری مخفی می کنند و اجازه شناخت واقعی خویش را به دیگران نمی دهند. حال اگر در این شرایط کسی دلبسته دیگری شود، نمی تواند ادعا کند که فرد مورد علاقه خویش را به دست آورده است؛ زیرا معمولاً این گونه ارتباط ها دوام ندارد؛ چون فرد، هنگام رو به رو شدن با واقعیت متوجه می شود که ادعاهای مطرح شده در این شبکه ها با واقعیت خیلی تفاوت دارد و او فرد ایده آل او نیست و طبعاً احتمال شکست عاطفی از این رهگذر بیشتر می شود.
6.جرأت برای ارتکاب جرم(1)
بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی، تصور می کنند در دنیای مجازی می توانند هر کاری را انجام دهند و هیچ کس از آن اطلاعی نداشته باشد؛ لذا ممکن است اَعمال
ص: 73
مجرمانه ای را که در دنیای واقع نمی توانند انجام دهند، در فضای مجازی عملی سازند.
کاربران باید یقین داشته باشند که همه اعمال و رفتار آنها در دنیای مجازی توسط متخصصین پلیس فتا قابل ردیابی است.(1)
ص: 74
استفاده زیاد از شبکه های اجتماعی موجب می شود به بدن کاربر آسیب هایی وارد شود.(1) که ذیلاً به برخی از این ضررهای جسمی اشاره می شود:
برخی از کاربران به علت استفاده زیاد و مداوم از نرم افزارها و سایت های شبکه های اجتماعی و خیره شدن به
ص: 75
صفحه رایانه و تلفن همراه، به خشکی چشم و طبعاً اختلال در بینایی مبتلا می شوند.
کارشناسان برای رهایی از این مشکل، به کاربران توصیه می کنند:
پلک زدن را فراموش نکنید تا دچار خشکی و قرمزی چشم نشوید. هر نیم ساعت یک بار، پشت سر هم ده بار پلک بزنید و در هر 2 ساعت، 15 دقیقه به چشمانتان استراحت دهید و هر 20 دقیقه ای به مدت 20 ثانیه به تصویری [غیر از صفحه] کامپیوتر نگاه کنید تا عضلات چشمتان استراحت کند.(1)
سوال: اگر استفاده زیاد از شبکه های اجتماعی موجب شوند کاربر به بیماری هایی مانند ضعف بینایی مبتلا شود، آیا استفاده کردن برای او جایز است؟
جواب: اگر این نرم افزارها دارای ضرر جدی و اساسی باشند، استفاده از آنها جایز نیست و شخص باید اجتناب
ص: 76
کند.(1)
استفاده زیاد از شبکه های اجتماعی، ممکن است به علت کم تحرکی کاربران، برخی از آنان را به چاقی و اضافه وزن دچار کند. کاربران باید در استفاده از این شبکه ها اعتدال را رعایت کنند و بعد از مدتی استفاده از رایانه، اینترنت و شبکه های اجتماعی، در حالت بی تحرکی، مانند نشستن؛ بلند شوند، مقداری حرکت کرده و با حرکات نرمشی خود را از بی حالی و خستگی رها کنند.
برخی از کاربران، از طریق رایانه و لپ تاپ از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند و طبعاً ممکن است در نشستن بر روی صندلی به ستون فقرات آنها فشار بیاید؛ لذا باید در انتخاب صندلی دقت کنند که مناسب کار باشد؛ به طوری که به ستون فقرات فشار نیاورد. بهتر است آنان بعد از مدتی از روی صندلی بلند شده و نرمش های مناسب را
ص: 77
انجام دهند تا بدن آنها آرامش یابد.
افرادی که با رایانه از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند، در معرض مشکلات پوستی قرار می گیرند. متخصصان و پزشکان معتقدند: «این افراد، پوستشان در معرض مداوم اشعه هایی قرار میگیرد که از صفحه رایانه پخش می شود [و همین امر سبب بیماری های پوستی آنان می گردد].»(1)
ص: 78
شبکه های اجتماعی بر هنجار و ناهنجاری های جامعه تأثیر فراوانی دارند؛ به طوری که می توانند فرهنگ ساز و یا هنجار شکن باشند. در ادامه برخی از آسیب های فرهنگی اجتماعی(1) این شبکه های اجتماعی غربی بیان می شود:
ص: 79
1.ترویج و تغییر سبک زندگی(1)
یکی از مهم ترین اهداف شبکه های اجتماعی، تغییر باورهای زندگی کاربران می باشد. در این شبکه ها، افراد با دنیای جدیدی رو به رو می شوند و بسیاری از مطالب این شبکه ها برای آنها تازگی دارد؛ به طوری که هر روز با مسئله و موضوع تازه ای آشنا می شوند؛ غافل از اینکه همه این اطلاعات و موضوعات، هدفمند در اختیار کاربران قرار می گیرد و به مرور زمان سبک رفتار و کردار شخص تغییر می کند. مثلاً شخصی که در گروه های سیاسی حضور دارد بعد از مدت کوتاهی نسبت به مسائل سیاسی کشورش دچار بی تفاوتی می شود و یا به مسئولین سیاسی بی اعتماد می گردد.
این شبکه ها با استفاده از بهترین تکنیک های روانشناسی و بهره بردن از تجربه و آموزه های متخصصین
ص: 80
فرهنگی، سیاسی و اجتماعی؛ اهداف خود را به کاربران القا می کنند. به عنوان نمونه به یک مورد از تغییر سبک زندگی کاربران در کشورهای غربی(1) اشاره می شود:
یک جراح پلاستیک در نیویورک(2) می گوید:
حس غروری که شبکه های اجتماعی به افراد تزریق می کند، جراحان پلاستیک را به تأمین نیازهای این بازار رو به رشد ترغیب کرده است. در این میان، جراحی صورت برای زیباتر به نظر رسیدن در فیس بوک رشد فراوانی داشته است. مردم پیش من می آیند و می گویند: من خود را در آینه نگاه می کنم؛ اما متوجه چیزی نمی شوم تا آنکه در فیس بوک یا آی فون یا آی پد به خودم نگاه می کنم [آنگاه زیبایی خود را متوجه می شوم؛ زیرا در این شبکه ها، کاربران و مخاطبان از زیبایی من شگفت زده می شوند و من متوجه زیبایی خودم می شوم].
این پزشک آمریکایی در ادامه سخنانش می گوید:
حتی برخی پزشکان دست به جراحی های تخصصی برای زیبا به نظر رسیدن در فیس بوک و اسکایپ
ص: 81
می زنند و نام آن را "FaceTime Facelift" گذاشته اند. تا چندی قبل، استفاده از نرم افزارهای ویرایش تصاویر، مشکلات کاربران اینترنت را حل می کرد؛ اما امروزه با زنده شدن بسیاری از ارتباطات اینترنتی، این روش دیگر کاربردی ندارد.(1)
اگر در زندگی افراد اطراف خود توجه کنیم می بینیم نوع سخن گفتن، سبک لباس پوشیدن(2) و ... کاربران برخی از شبکه های اجتماعی غربی با دیگران فرق می کند؛ در حالی که قبلاً چنین رفتار و منشی نداشتند.
برخی از کاربران به علت ارتباط و تماس زیاد و طبعاً خارج از چارچوب دین، با نامحرم؛ از ازدواج منصرف می شوند؛ زیرا نیاز واقعی خود را با این گونه رابطه های عاطفی مجازی
ص: 82
برطرف می کنند؛ در حالی که با این کار، غریزه خدادادی خویش را سرکوب می سازند؛ زیرا برطرف شدن نیازهای عاطفی از طریق فصاهای مجازی، رفع نیاز است، به صورت کاذب و هرگز جای ازدواج طبیعی را نخواهد گرفت.
بعضی از کاربران در این شبکه ها با افراد مختلف و متفاوتی، اعم از زن و مرد ارتباط برقرار می کنند و بین آنها دلبستکی ایجاد می شود؛ ولی هنگام رویارویی با واقعیت، متوجه می شوند که فریب خورده اند؛ لذا به همه مردان و زنان بدبین شده، همه را بد می دانند؛ زیرا اکثر زنان در این شبکه ها با کوچک ترین ارتباط و ابراز علاقه ای، با مردان ارتباط برقرار می کنند و از سوی دیگر، مردان هم در واقعیت به هیچ زنی اعتماد نمی کند؛(1) در نتیجه از ازدواج و تشکیل خانواده منصرف شده یا آن را به
تأخیر می اندازند که همین مقدار، به ضرر شخص و جامعه است.(2)
ص: 83
3. طلاق و فروپاشی خانواده(1)
خانواده ای که اعضای آن عضو شبکه های اجتماعی مختلفی بوده و هر عضو خانواده ساعاتی را با این نرم افزارها مشغول است، از وظایف خود نسبت به همدیگر غافل می شود. این کار به مرور زمان، زمینه دوری اعضای خانواده را از همدیگر فراهم می سازد.(2)
مادری که در خانه به جای تربیت صحیح فرزندان، به شبکه های اجتماعی سرگرم باشد و یا پدری که به جای فعالیت بیشتر برای فراهم کردن امکانات رفاهی خانواده، ساعات با برکت خود را با این نرم افزارها هدر می دهد و یا فرزندی که باید مشغول تحصیل علم باشد؛ اما اوقات خود را با این گونه ابزارها پر می کند؛ آیا انتظار می رود که روابط این
ص: 84
خانواده مانند قبل، گرم و صمیمی باشد؟ هرگز این اتفاق نمی اُفتد؛ زیرا روابط صمیمی زمانی محقق می شود که افراد در کنار هم باشند و از احوال همدیگر اطلاع داشته باشند؛ ولی این خانواده ها به دلیل سرگرم شدن به این نرم افزارها و تأثیرپذیری از آنها از یکدیگر دور شده اند و هر کدام مشغول کار خود هستند.
در ادامه برخی از گزارش ها و تحقیقاتی که درباره تأثیرات منفی و مُخرب شبکه های اجتماعی را بر روی خانواده ها ذکر می کنیم تا خانواده های ایرانی ارزش کانون گرم خود را بدانند و با آگاهی کامل به سراغ این نرم افزارها بروند و مراقب تأثیر این شبکهها بر کانون اصیل خانواده باشند.
یک وکیل(1) آمریکایی گفته است:
در بیش از 90 درصد موارد منجر به طلاق، فیس بوک و دیگر رسانه های اجتماعی عامل اصلی اختلاف میان زوجین هستند. موارد بسیاری را می توان یافت که افراد به دلیل یافتن عکس نامناسبی از همسرشان در فیس بوک به طلاق دادن آنها راضی می شوند.(2)
ص: 85
یکی از محققان(1) دانشکده خبرنگاری دانشگاه میزوری آمریکا درباره تأثیر شبکه های اجتماعی بر روابط اعضای خانواده می گوید:
افرادی که به طور مداوم از توییتر و فیس بوک استفاده می کنند، بیشتر در معرض جدایی از همسر خود قرار دارند. آمار خیانت در بین این افراد نسبت به افرادی که از این شبکه ها استفاده نمی کنند و یا استفاده آنها کمتر است، بالاتر است. شبکه اجتناعی توییتر بر روابط تمام زوجین تأثیر منفی دارد؛ به گونه ای که حضور مداوم در این شبکه اجتماعی می تواند تنش های شدید و حتی جدایی بین زوج های با سابقه ازدواج بیش از ده سال را باعث شود.(2)
در یک نظر سنجی که از سوی اتحادیه وکلای آمریکا انجام شده، معلوم گردید که عامل اصلی یک پنجم طلاق ها در آمریکا فیس بوک است. علاوه بر این، 80 درصد طلاق ها به دلیل استفاده افراد از رسانه های اجتماعی، به منظور برقراری ارتباط میان زوجین صورت می گیرد.(3)
ص: 86
به گفته مدیر اجرایی(1) شرکت «طلاق آن لاین» انگلیس:
رواج هر چه بیشتر انواع شبکه های اجتماعی، مخصوصاً فیس بوک باعث شده است که زوج های شکاک، افرادی را ترغیب کنند که در فضای فیس بوک، به سراغ همسران شان بروند تا بتوانند با جمع کردن شواهد، از همسران شان طلاق بگیرند!(2)
شبکه های اجتماعی خارجی بر روی خانواده های ایرانی نیز تأثیرات منفی و خانمان سوزی داشته است؛ کارشناسان پلیس فتا(3) معتقدند که فیس بوک، عامل یک سوم طلاق ها در ایران شناخته می شود.(4)
از دیگر آسیب هایی که شبکه های اجتماعی خارجی بر روی خانواده کاربران دارد، این است که مردان با دیدن تصاویر افرادی که خود را مانکن و مدل می نامند، سطح توقعاتشان از همسرانشان بالا رفته و در صورتی که همسر آن ها قادر نباشد خود را به زن ایده آل آن ها نزدیک کند، زندگی شان دچار مشکل می شود. همچنین بسیاری
ص: 87
از زنان با الگو قرار دادن این مدل های دروغین، هر روز به انواع عمل های زیبایی و کلاس های لاغری و مدل های گوناگون لباس تمایل پیدا می کنند و در نهایت اگر همسرشان به تأمین مخارج آن ها قادر نباشد؛ زندگی شان از هم پاشیده می شود.(1)
4.عادی سازی قمار بازی(1)
کارشناسان پلیس فتا هشدار می دهند، بازی های شرط بندی(2) زیادی بر روی فیس بوک می باشد که کودکان را ترغیب می کند تصور کنند قمار بازی، تفریحی بدون ضرر می باشد. هر چند که این بازی ها رایگان می باشد؛ کاربران تشویق می شوند که برای ادامه یا افزایش جوایز، پول خرج کنند [و همین کار، آنها را به قمار بازی معتاد می کند].(3)
هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بخرد یا حمل یا نگهداری کند، به یک تا سه ماه حبس یا پانصد هزار تا یک میلیون و پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم می شود.(1)
هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بسازد، یا بفروشد، یا در معرض فروش قرار دهد، یا از خارج وارد کند، یا در اختیار دیگری قرار دهد، به سه ماه تا یک سال حبس و یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.(2)
هر کس قمارخانه دایر کند، یا مردم را برای قمار به آنجا دعوت نماید، به شش ماه تا دو سال حبس و یا از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.(3)
تمام اسباب و نقود متعلق به قمار حسب مورد معدوم یا به عنوان جریمه ضبط می شود. (4)
مسئله: قمار بازی حرام است و کسب درآمد از این راه
ص: 90
هم جایز نیست.(1)
سؤال: آیا بازی با آلات قمار مانند پاسور و تخته نرد، از طریق کامپیوتر با کامپیوتر، جایز است؟
جواب: اگر با آلات قمار و شرط بندی (برد و باخت) باشد، حرام است.(2)
سؤال: آیا بازی با آلات قمار مانند پاسور و تخته نرد، از طریق کامپیوتر یا اینترنت با شخص دیگری، جایز است؟
ص: 91
جواب: اگر با آلات قمار و شرط بندی (برد و باخت) باشد، حرام است.(1)
5.ایجاد هویّت و شخصیت مجازی(2)
هر شبکه اجتماعی، دارای منش و گفتار مخصوص و منحصر به فردی است. فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطی می شود که شامل برخورد، تکیه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار،
ص: 92
تیپ شخصیتی و ظاهری است. پس هر شبکه اجتماعی، هویت مطلوب خود را ترویج می کند. فرد در تاثیر پذیری از فرهنگ ارتباطاتی این گروه ها، بر خود لازم می بیند که سبک و هویت خویش را در ارتباط با دیگران را تغییر دهد. به طور کلی، همه اجزای یک شبکه اجتماعی که فرد با آن در تعامل است، در ضمیر ناخودآگاه فرد تاثیر می گذارد. مثلاً زنانی که گرایش افراطی به ارتباطات اجتماعی مجازی دارند، همدلی، نزدیکی و صحبت با اعضای خانواده و اطرافیان خویش را از دست می دهند و چون بیشتر وقت خود را در شبکه های اجتماعی مصروف می دارند، دیگر نمی توانند آن طور که باید و شاید به همسر و فرزندان و امور خانواده بپردازند و همین مسئله به بروز اختلافات در خانواده منجر می گردد.(1)
کودکان و نوجوانان در فضای مجازی فعالیت نمی کنند؛ بلکه زندگی می کنند؛ دوستانی از نقاط مختلف با فرهنگ و عقاید مختلف پیدا می کنند، هیچ مرزی در دسترسی اطلاعات و محتوا برای آن ها وجود ندارد، آن ها همانند بسیاری از کاربران دیگر این فضا، به دلیل این ویژگی فضای
ص: 93
مجازی که حیات افراد مساوی با فعالیت کردن شان است؛ باید شب و روز وقت بگذارند. در این شبکه ها هیچ کس از عیب و نقص های خود چیزی نمی گوید و به این ترتیب هویت دومی ساخته می شود که مطلوب سایرین نیز هست و کم کم بر خود کاربر القاء می شود که خیلی فرد بی عیب و نقصی هست و به این ترتیب نیمی از زندگیاش در اوهام و توهم پیش می رود. (1)
در شبکه های اجتماعی هر فردی متناسب با سلیقه و تخصص خود اطلاعاتی را به اشتراک می گذارد؛ کاربران نیز آنها را مطالعه می کنند؛ ولی بعد از مدتی با حجم گسترده ای از معلومات (غالباً غیر مستند) رو به رو می شوند و چون بیشتر آنها توان تحلیلی صحیح از محتوای این اطلاعات را ندارند در یک سر در گمی علمی گرفتار می شوند.(2)
فرد در مواجهه با حجم بالای اطلاعاتِ بی تحلیل، سطحی و گسسته، بمباران اطلاعاتی می شود؛ در نتیجه قدرت تحلیل و جمع بندی او کاهش یافته و در گذر زمان
ص: 94
رفتار و گفتار بدون تحلیل و گرایش به اطلاعات کم ارزش در دنیای حقیقی نیز از ویژگی های شخصیتی اش خواهد بود(1) و او را به فردی غیر محقق تبدیل کرده و به مرور هر چیزی را بدون تحقیق و جستوجو می پذیرد.(2)
حجم بسیار زیاد اطلاعاتی که در فضای مجازی جا به جا می شود، به فرد نوعی احساسِ کاذبِ عالِم بودن می دهد؛ در حالی که علمی که از این طریق به دست می آید، بسیار سطحی است.(3)
یکی از مهم ترین آفات و آسیب های شبکه های اجتماعی، دریافت اطلاعات دینی و علمی از راه های غیر معتبر می باشد. مثلاً کاربران معلومات دینی را که جنبه عملی و کاربردی دارد، از افراد غیر عالِم و غیر متخصص علوم دینی دریافت کرده و به آنها عمل و جالب توجه اینکه
ص: 95
تصور می کنند وظیفه شرعی خویش را ادا کرده اند؛ در حالی که چه بسا به دستوری غیر دینی عمل کرده باشند؛ زیرا بسیار مشاهده شده است که یک نکته دینی و شرعی به صورت غلط در بین گروه ها و کانال ها منتشر شده است.
کاربران باید مسائل شرعی خود را از طریق مراجعه به توضیح المسائل و استفتائات مراجع تقلید یا از سایت های آنان دریافت کنند و از مراجعه به مراکز غیر معتبر دینی خودداری ورزند.
8. تخریب زبان فارسی(1)
برخی از کاربران شبکه های اجتماعی از ادبیات و واژگان صحیح فارسی استفاده نمی کنند. کلمات و جملات را خلاصه می کنند یا آنها را تغییر می دهند و یا از واژگان بی مفهوم استفاده می کنند. مثلاً به جای کلمه مقدس «سلام» از «س» و یا به جای واژه «تک زنگ بزن»، از واژه «بِزَنگ» استفاده می کنند که همه این امور، زبان فارسی را از بین می برند. و با لااقل نوعی اباحه گری ادبی را رواج می دهد.
ص: 96
به گفته دبیر شورای عالی فضای مجازی(1)؛ تسلط زبان های خارجی از جمله تهدیدهای فضای مجازی به شمار می رود.(2)
سزاوار است کاربران از واژگان صحیح و با مفهوم فارسی بیشتر از بقیه زبان ها استفاده کنند و کلمات زبان ها دیگر را تا جایی که ممکن است به کار نبرند؛ زیرا با این کار، زبان شیرین و اصیل فارسی در جامعه رشد و توسعه پیدا می کند. همچنین واژگان فارسی را نیز درست و کامل به کار برند و از به کار بردن واژه های جعلی و بی هویت خودداری ورزند.
9.کم شدن مطالعه و اُفت تحصیلی(3)
یکی از آفات استفاده زیاد از شبکه های اجتماعی، افزایش مشکلات تحصیلی است؛ زیرا افرادی که دائماً از این شبکه ها استفاده می کنند، کم تر به درس و تحصیل خود می پردازند و بیشتر وقتشان را با دوستان خود در گروه ها
ص: 97
یا کانال ها می گذارند.
آیت الله حسینی بوشهری فرمود: «امروزه با توجه به شکل گیری شبکه های ارتباطی و سرگرم کننده، متأسفانه میزان مطالعه در جامعه کاهش یافته است، درگیر شدن با ابزارهای ارتباطی جدید بدون مدیریت زمان، جامعه آموزشی را از رسالت اصلی خود عقب می اندازد، و این مسئله شامل همه دانش پژوهان اعم از طلاب و دانشجویان می شود.»(1)
سؤال: اگر استفاده از شبکه های اجتماعی سبب اُفت شدید تحصیلی یا مردود شدن شود، در این صورت آیا استفاده از شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: باید از افراط و زیاده روی در استفاده از شبکه های اجتماعی اجتناب شود.(2)
ص: 98
بسیاری از کارشناسان، استفاده از تکنولوژی، بهویژه شبکه اجتماعی را برای افراد زیر 18 سال مضرّ می دانند. این کارشناسان معتقدند:
چون کودکان و نوجوانان به مهارت های عاطفی و ارتباطی آشنا نیستند و معیارهای اخلاقی و شخصیتی هنوز به خوبی در آنها شکل نگرفته، ممکن است آنها را در معرض سوء استفاده های مجرمان خطرناک قرار دهد. کودک ربایی یکی از اتفاقاتی است که به دلیل در اختیار قرار دادن اطلاعات شخصی و در نظر نگرفتن حریم خصوصی توسط کودک و نوجوان در شبکه های اجتماعی، به راحتی اتفاق می اُفتد. مجرمان می توانند به سادگی به اطلاعات شخصی افراد به واسطه عدم رعایت نکات امنیتی، دسترسی پیدا کنند و کودکان و نوجوانان آسیب پذیرترین کاربران این شبکه ها هستند. بنابراین، سوء استفاده سایبری و سوء استفاده جنسی(1) (به صورت کلام یا
ص: 99
تصویر) از جمله آسیب های شبکه های اجتماعی برای
کودک و نوجوان است.(1)
والدین محترم باید تا جایی که ممکن است از دسترسی کودکان خود به اینترنت جلوگیری کنند و در صورت نیاز، به مقدار ضرورت و با نظارت دقیق خودشان، استفاده از فضای مجازی را به فرزندانشان اجازه بدهند.
ص: 100
بسیاری از شبکه های اجتماعی خارجی جدا از فوایدی که دارند؛ دارای آسیب های امنیتی فراوانی هستند. به نظر کارشناسان امنیتی و سایبری، خیلی از شبکه های اجتماعی خارجی، مانند فیس بوک و وایبر، بهترین وسیله برای جاسوسی از کاربران محسوب می شود. یکی از مأموران ارشد سرویس امنیت فدرال روسیه (اف. اس. بی) می گوید: «اگر توانایی های فیس بوک محدود نشود، تمام مردم جهان آزادی های خود را کاملا از دست خواهند داد.» این مامور ارشد از مقامات روسیه خواسته بود: «استفاده از اسکایپ،
ص: 101
جی میل و هات میل را به عنوان مهم ترین تهدیدات امنیت ملی، ممنوع کنند.»(1) همچنین کارشناسان پلیس فتا معتقدند: «فیس بوک تنفرآمیزترین ابزار جاسوسی دنیا است.»(2)
برای آگاهی بیشتر کاربران، برخی از آسیب های امنیتی شبکه های اجتماعی خارجی را بیان می کنیم:
بسیاری از کاربران، نسبت به مسائل امنیتی شبکه های اجتماعی غافل هستند و با خیالی آسوده از این شبکه ها استفاده کرده و اطلاعات شخصی و خصوصی خود را با دوستان و آشنایان به اشتراک می گذارند؛ در حالی که با این کار، با دست خود زمینه سرقت اطلاعاتشان را فراهم می کنند.
معاون اجتماعی پلیس فتا،(3) نسبت به استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی به کاربران هشدار داده؛ می گوید:
عکس و ویدئوهای شخصی و خانوادگی خود را در
ص: 102
سایت ها، به خصوص در شبکه های اجتماعی به اشتراک نگذارید؛ چرا که این گونه محتواها به سرعت به وسیله مجرمان اخلاقی منتشر می شوند و در پی آن سوء استفاده های بعدی صورت می گیرد.(1)
این کارشناس پلیس فتا می گوید:
زمانی که افراد از دستگاه های مجهز به (GPS)، نظیر برخی تلفن های همراه و تبلت ها استفاده می کنند و در مکانی خارج از محل زندگی خود هستند، اطلاعات مکانی و زمانی خود را در سیستم های جانمایی مثل «گوگل مپ» یا «گوگل ارت» به اشتراک نگذارند، یا سیستم جانمایی خود را غیر فعال سازند زیرا [در غیر این صورت زمینه سرقت اطلاعات خود را فراهم می کنند].(2)
بنا به گفته برخی از کارشناسان(3)شبکه های اجتماعی: روزانه 10 میلیون مکالمه، معادل دو میلیارد دقیقه و بیش از شش میلیون پیامک در ماه در شبکه اجتماعی وایبر رد و بدل می شود که همه در اختیار تحلیل گران اسرائیلی قرار می گیرد.»(4)
ص: 103
به گفته تحلیل گر ارشد شرکت امنیتی (Bitdefender):
«بعضی از کاربران درک صحیحی از اهمیت (graph search) فیس بوک ندارند و از تهدیداتی که ممکن است آن ها با آن مواجه شوند، نا آگاه اند. این نرم افزار به کاربران اجازه می دهد با جستوجوی یک عبارت بتوانند به نتایج و عکس های کاملا شخصی دیگران و دوستان خود دست پیدا کنند.»(1)
شرکت ریتیون «Raytheon» یکی از بزرگترین تولید کنندگان تجهیزات نظامی ایالات متحده آمریکا، در حال توسعه نرم افزاری بحث برانگیزی به نام«Riot»(2) است که این نرم افزار می تواند با استفاده از شبکه های اجتماعی و ابزارهای آن، به تمام اطلاعات زندگی یک فرد، اعم از دوستان، عکس های شخصی و مکان هایی که فرد به آن جا سفر کرده است، دسترسی داشته باشد و حتی مهم تر از آن، قادر است رفتار بعدی شما را پیش
بینی کند.(3)
ص: 104
کاربران باید بدانند هنگامی که فایل شخصی ای از آنها توسط خودشان یا دیگران در اینترنت و شبکه های اجتماعی گذاشته شود، هرگز از فضای مجازی پاک نمی شوند؛ حتی اگر (delete) شده باشند؛ بلکه در سروری ذخیره شده است. پس، سزاوار است در حفظ فایل های شخصی و خصوصی خود دقت بیشتری داشته باشند.
سؤال: برای نصب برخی از شبکه های اجتماعی،(1) باید به شرکت سازنده اجازه داده شود تا به اطلاعات خصوصی و مهم گوشی دسترسی داشته باشند، یا از ابزار گوشی مانند دوربین، ضبط صوت استفاده کنند. آیا استفاده از این نرم افزارها و اجازه دسترسی به آنها جایز است؟
جواب: هرگاه این کار خلاف قانون بوده،(2) یا سبب تقویت دشمنان اسلام گردد، یا مفاسد اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی داشته باشد،(3) یا سبب افشای سر و هتک حرمت
ص: 105
شخص یا دیگری شود، جایز نیست.(1)
بسیاری از کاربران معتقدند که اطلاعات رایانه و موبایل آنها برای کسی مفید نیست و اگر به سرقت برود برایشان ضرری ندارد؛ ولی تصور آنها غلط است؛ زیرا این اطلاعات برای سرویس های جاسوسی بسیار مفید و کاربردی است. سازمان های اطلاعاتی دنیا از مباحث مطرح شده در گروه های مختلف به سطح آگاهی کاربران، نوع علائق آنها، میزان تأثیر پذیری آنان از مطالب گروه ها و بسیاری دیگر از رویکردهای اجتماعی پی میبرند و از این طریق برای نفوذ فرهنگی و سایر اهداف استفاده میکنند.
مثلا در گروهی که مباحث دینی مطرح می شود، از استقبال یا عدم استقبال کاربران این گروه متوجه می شوند که افراد در این گروه چه مقدار تقید مذهبی دارند و یا از کامنت هایی که برای مطالب گروه می گذارند، از معتقد بودن یا سست بودن باورهای اعضای گروه با خبر می شوند.
بر این اساس، که اطلاعات به ظاهر جزئی و ناچیز کاربران برای سرویس های جاسوسی و اطلاعاتی به اجزای
ص: 106
پازل اطلاعاتی تبدیل می شود و از آنها نقشه های مختلفی برای کشور ما پی ریزی می کنند و به جای اینکه میلیون ها دلار برای تربیت جاسوس هزینه بکنند، از اطلاعات ما به بهترین شیوه استفاده می کنند و نیاز اطلاعاتی خود را از مطالب رد و بدل شده بین گروه های مختلف به دست می آورند.
بنا به گفته معاون اجتماعی پلیس فتا(1)
سایت های اجتماعی، مانند فیس بوک و گوگل پلاس، با توجه به این نکته که به (GPS) مجهز هستند، به وسیله مناسبی برای سارقان تبدیل شده تا با استفاده از اطلاعات خصوصی کاربران و آگاهی از نبود آنها در منازلشان، خانه های این افراد را مورد سرقت قرار دهند.»(2)
مدیر یکی از بزرگ ترین شبکه های سایت های مستهجن نگاری فارسی زبان(3) می گوید: «یکی از روش هایی که برای
ص: 107
تولید تصاویر مستهجن و هرزه نگاری استفاده می کردیم، این بود که وب کم افراد را با یک سری نرم افزارهایی که از کانادا یا انگلیس خریداری کرده بودیم، هک می کردیم. وقتی ما وب کم را هک می کردیم، کاربر فکر می کرد وب کم او خاموش است و ما تصاویر مختلفی را که مربوط به حریم خصوصی شخص بود، ضبط کرده، آنها را روی سایت قرار می دادیم. این تصاویر و فیلم ها از پر بازدیدترین قسمت های سایت های ما بود؛ زیرا همه آنها به صورت طبیعی و غیر مصنوعی ضبط شده بودند.»(1)
با این همه آسیب امنیتی، گاهی شنیده می شود مسئولین کشوری؛ مانند برخی از نمایندگان مجلس، از شبکه های اجتماعی خارجی استفاده می کنند؛ در حالی که با عضویت در این شبکه ها ممکن است به کشور آسیب های جدّی وارد شود؛ حتی بعضی از مسئولان اعتراف کرده اند که موبایل آنها توسط سِرور برخی از شبکه های اجتماعی هک شده است.(2)
ص: 108
فصل هفتم : آسیب های سیاسی(1)، اقتصادی شبکه های اجتماعی
از بهترین و موثرترین ابزاری که در فتنه سال 1388 ایران، مورد استفاده قرار گرفت، شبکه های اجتماعی فیس بوک و توییتر بود. سران و دولت مردان سلطه طلب و مستکبر آمریکا و انگلیس با حمایت همه جانبه از مخالفان، از طریق این شبکه ها، طرفداران خود را به خیابان ها می کشاندند و از آنها
ص: 109
می خواستند اهداف و برنامه هایشان را در کشور اجرا کنند.(1)
کلینتون در دیداری با وزیر خارجه اسرائیل(2) گفت:
توییتر، ابزاری مهم است که به معترضان ایرانی به ویژه جوانان اجازه می دهد در جریان حوادث اخیر انتخابات ریاست جمهوری با یکدیگر در تماس باشند.» این اظهارات کلینتون، پس از آن عنوان شد که روزنامه نیویورک تایمز گزارش داد: «وزارت خارجه آمریکا با ارسال ایمیلی از شبکه اجتماعی توییتر درخواست کرده به جهت کاربران ایرانی، قطعی شبکه خود را به تعویق بیندازد.(3)
ص: 110
شبکه ها و رسانه های اجتماعی، از جمله فیس بوک و توئیتر و غول های جست و جوگر اینترنتی، مانند گوگل؛ در تعیین نتیجه انتخابات امسال ریاست جمهوری آمریکا نقشی را ایفا خواهند کرد که از نظر وسعت، بی سابقه است. از یک طرف، گوگل با توجه به اطلاعات خصوصی ای که از هر کاربر در اختیار دارد، الگوریتم هایی را به کار می گیرد تا رأی دهندگان مردد را متقاعد کند به یک نامزد خاص رأی دهند. از طرف دیگر، فیس بوک با «دست کاری احساسات» کاربران خود، آنها را به رأی دادن به یک نامزد خاص تشویق می کند. نامزدهای انتخابات آمریکا نیز با اطلاع از این واقعیت ها، تمام تلاش خود را می کنند تا نهایت استفاده را از شبکه های اجتماعی ببرند. این نفوذ گسترده می تواند نه تنها انتخابات در آمریکا، بلکه انتخابات در کشورهای سراسر جهان را تحت تأثیر قرار دهد.(1)
اگر به هزینه هایی که سازندگان شبکه های اجتماعی برای طراحی این نرم افزارها می کنند، دقت کنیم؛ معلوم
ص: 111
می شود که آنها در برابر استفاده (ظاهراً رایگان) کاربران، میلیون ها دلار سود می برند. سازندگان این شبکه ها در قبال فروش اطلاعات کاربران یا تبلیغات کالا و خدمات شرکت های معتبر دنیا در این شبکه ها، به ثروتمند ترین افراد جهان تبدیل شده اند. مثلاً شبکه اجتماعی فیس بوک یک میلیارد و ششصد و پنجاه میلیون کاربر دارد که به صورت ماهانه از فیس بوک استفاده [و درآمد آن را تأمین] می کنند که بیشتر از طریق تبلیغات به دست می آید. درآمد سه ماهه اول سال 2016 مطابق انتظارات 5.38 میلیارد دلار شد.(1)
سؤال: به گفته کارشناسان، با هر مرتبه ورود به برخی از سایت ها و شبکه های اجتماعی، ارزش مالی آنها بالا می رود. اگر با اینکار دشمنان اسلام، مانند آمریکا و اسرائیل رشد مالی پیدا کنند و تقویت شوند؛ آیا استفاده از این سایت ها و شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: اگر شخص علم و یقین داشته باشد که ورود و عضو شدن او سبب رشد دشمنان اسلام، مانند صهیونیسم و اسرائیل می شود، جایز نیست.(2)
ص: 112
ص: 113
ص: 114
یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه اینترنت، مسئله «جرایم رایانه ای»(1) است که بسیاری از آنها در شبکه های اجتماعی انجام می شود و به کاربران آسیب های
ص: 115
جبران ناپذیری وارد می کند.
مهم ترین و پرکاربردترین جرم هایی که در شبکه های اجتماعی انجام می شود، به شرح زیر است: انتشار اخبار کذب، ارسال مطالب، تصاویر و فیلم های مستهجن، آموزش و تبلیغ تروریسم، هتک حرمت افراد، طراحی و ارسال برنامه ها و پیام های مخرب، نقض حق مالکیت، هک و ویروسی کردن سایت ها، ورود به حریم خصوصی افراد، کلاهبرداری، سوء استفاده از نام شرکت ها، سرقت اینترنتی و استفاده از علایم اینترنتی، نفوذ به سایت های دولتی و خصوصی، باج خواهی از افراد و ... .(1)
در ادامه جرم هایی را که در شبکه های اجتماعی انجام می شود؛ از منظر شرع و قانون بررسی می کنیم:
از موضوعاتی که ذهن هر کاربر اینترنت و شبکه های اجتماعی را به خود مشغول کرده است، مسئله «فیلترینگ» می باشد. برخی از کاربران از ابزار دور زدن فیلترینگ استفاده
ص: 116
می کنند و حال آنکه از آسیب های آن بی خبر هستند.
در دنیای امروز خیلی از مردم با اینترنت ارتباط دارند و بسیاری از کارهای خود را با این ابزار جهانی انجام می دهند. متأسفانه بعضی از افراد یا کشورها برای اینکه اعتقادات، دین، اخلاق و فرهنگ افراد دیگر را تغییر دهند به تولید و توزیع مطالب غیر انسانی و غیر اخلاقی اقدام می کنند. متقابلاً کشورها برای اینکه از آسیب های این پدیده شوم و فراگیر (و البته بسیار تأثیر گذار) در امان باشند، سعی می کنند از ابزاری استفاده کنند تا مردم و جامعه خود را از تهاجم این رویه حفظ کنند. یکی از ابزارهایی که جامعه را تا حدودی از خطرها و آسیب های اعتقادی، اخلاقی، سیاسی فضای مجازی حفظ می کند، فیلتر کردن سایت ها و شبکه های اجتماعی است. البته بهترین راه محافظت جامعه از این آسیب ها، فرهنگ سازی استفاده صحیح از فضای مجازی است که کمتر به آن توجه می شود؛ اما فیلتر کردن سایت ها و شبکه های ناهنجار نیز راهکاری است که تا حدودی از این آسیب ها می کاهد و در واقع راه حل موقتی محسوب می گردد.
ص: 117
برخی از کاربران شبکه های اجتماعی معتقدند که ایران در حوزه اینترنت بسیار سخت گیر است و افراد را برای استفاده از سایت ها و شبکه های اجتماعی با فیلتر کردن، محدود می کند و حال آنکه مردم کشورهای دیگر به راحتی به هر سایت و شبکه ای که بخواهند دسترسی دارند!
این کاربران محترم با اندکی جستوجو و تحقیق متوجه می شوند که فیلترینگ در همه کشورها به اشکال مختلف اجرا می شود و حتی در برخی از این کشورها(1) به مراتب از کشورمان جدّی تر اجرا می شود.(2)
برای نمونه فیلترینگ در برخی از کشورهای اروپایی را ذکر می کنیم:
کشور فرانسه با تصویب قانون (LSQ) در سال (2001م)، کلیه (ISP) های این کشور را موظف کرد فعالیت های اینترنتی و پیام های پست الکترونیک مشتریان خود را حداقل به مدت یک سال، ذخیره و نگهداری کنند.
ص: 118
همچنین این قانون به قضات و پلیس این کشور اجازه داد در پیام های شخصی کاربران به منظور کشف یا اثبات جرم، به تفحص بپردازند. این کشور نزدیک به 22 میلیون کاربر اینترنت دارد که یک سوم جمعیتش را تشکیل می دهند. به این ترتیب، فرانسه یکی از آنلاین ترین کشورهای دنیا به نسبت جمعیتش است. قوانین اینترنتی در این کشور، بیش تر شامل قوانین تجارت الکترونیک و رعایت حریم شخصی و جرایم رایانه ای آن بیش تر به مسایل امنیت ملی و آسیب های اقتصادی مربوط است؛ ضمن اینکه فیلترینگ به طور جدی در مدارس این کشور و با بستن ( IP) ها اعمال می شود.
قانون (Hadopi) که در سال (2009م) در فرانسه به تصویب رسید، این اجازه را به ارائه دهندگان خدمات اینترنتی می دهد که کاربرانی را که به صورت غیر قانونی، محتوای دارای حق کپی رایت را از اینترنت دانلود می کنند؛ از دسترسی به اتصال اینترنتی محروم سازند. همچنین لایحه (LOPPSI 2) که در سال 2009 توسط دولت فرانسه به پارلمان این کشور تقدیم شد؛ به (ISP)های فرانسوی اجازه می دهد که یک فهرست مشخص از تارنماهای غیر اخلاقی
ص: 119
را تحت نظارت وزارت کشور فرانسه، مسدود و فیلتر کنند.(1)
در انگلیس، فیلترینگ بیشتر بر روی مسائلی مانند پورنوگرافی کودکان، نژاد پرستی و مسائل تروریستی اعمال می شود. یک سازمان غیر دولتی و غیر انتفاعی در انگلستان، به نام «بنیاد نظارت بر اینترنت»،(2) فهرستی از تارنماهای غیر اخلاقی را تهیه کرده و بر اساس آن، دسترسی 98 درصد از کاربران اینترنت در انگلستان به این تارنماها مسدود شده است. وزیر کشور انگلیس،(3) ضرب الاجلی را تا پایان سال 2007 برای همه سرویس دهندگان خدمات اینترنتی در این کشور تعیین کرده بود تا یک سیستم مسدود سازی محتوا بر اساس سبک (cleanfeed) طراحی و اجرا کنند.
در اواسط سال (2006 م)، دولت انگلیس گزارش داد که دسترسی 90 درصد کاربران اینترنت پر سرعت در این کشور به تارنماهای غیر اخلاقی مسدود شده است.(4)
ص: 120
آلمان کشوری است که مسدود سازی محتوای سیاسی در آن به وفور دیده می شود و اکثر کاربران نمی توانند به محتوای مقالات و نوشته هایی که به نفی هلوکاست می پردازند، دسترسی داشته باشند.(1)
با توجه به مطالب مذکور، به جد می توان ادعا کرد که «فیلترینگ» در همه کشورها اجرا می شود و از جمله آنها کشور ایران است. ولی دشمنان اسلام و ایران این شبهه را در ذهن جوانان ما القا می کنند تا نسبت به جمهوری اسلامی بدبین شوند؛ در حالی که نظام اسلامی فقط به منظور حفظ سلامت اخلاقی و دینی مردم به این کار مبادرت می ورزد.
بر اساس آنچه گفته شد، مسئولان کشور برای حفظ کاربران از خطرها و آسیب های سایت ها و شبکه های اجتماعی مفسده دار و مُخرب، آنها را فیلتر کرده اند؛ ولی برخی از افراد بدون توجه به آسیب های استفاده از ابزار دور زدن فیلترینگ و استفاده از به اصطلاح «فیلتر شکن» در دام هایی می افتند که در بعضی اوقات ضررهای وارد شده غیر قابل جبران است.
ص: 121
کارشناسان پلیس فتا می گویند:
استفاده کنندگان از فیلتر شکن توجه کنند که اطلاعات آنها بر روی سرورها ثبت می شود و افراد ارائه دهنده این فیلتر شکن ها، به آنها دسترسی دارند؛(1)حتی به اطلاعات بانکی کاربران دسترسی دارند و اموال آنها را سرقت می کنند. در این نمونه از کلاهبرداری ها، شخص فروشنده از طریق ارسال ایمیل یا از طریق تارنما، کاربر یا خریدار را به درگاه جعلی جهت خرید اینترنتی انتقال و به سرقت اطلاعات وارد شده توسط وی دست می زند. سپس موجودی حساب را به طریقی که قابل شناسایی نباشد، به حساب اشخاص دیگری، انتقال می دهد.(2)
افرادی که از VPN و فیلترشکن استفاده می کنند، نمی دانند، که ارائه کنندگان این ابزار، نه تنها تمامی اطلاعات رد و بدل شده را بررسی و کنترل می کنند، بلکه با پورت های باز رایانه کاربر، به اطلاعات درون رایانه وی دسترسی پیدا کرده و امکان کپی برداری و یا دیدن اطلاعات داخلی رایانه کاربر، برای سرورهای خارجی مُیَّسر می شود. اگر کاربر
ص: 122
در شبکه محل کارش، این نوع ارتباط را برقرار کند، سرور می تواند از طریق رایانه کاربر به اطلاعات شبکه داخلی آن اداره نیز دسترسی پیدا کند و نیز با نرم افزارهای پیشرفته بدون آگاهی کاربر، اطلاعات موجود را در رایانه یا شبکه داخلی کاربر برای خود کپی کند.(1)
به صورت کلی می توان خطرها و آسیب های استفاده از فیلترشکن و VPN را چنین بیان کرد:
1. زمینه برداشت کلیه اطلاعات شما از کامپیوترتان را فراهم می سازد؛
2. آنتی ویروس و فایروالتان(2) را خنثی می کند؛
3. زمینه انتقال بدافزارها(3) به کامپیوتر شما را فراهم می کند؛
4. امکان ضبط تمامی فعالیت های شما در اینترنت را
ص: 123
فراهم می سازد؛
5. یوزر و پسورد سایت، وبلاگ، کامپیوتر، ایمیل و تمامی قسمت های فضای مجازی را که به تایپ رمز نیاز دارد، افشا می کند؛
6. زمینه نفوذ هکرها به کامپیوتر شما را فراهم می سازد؛
7. آمار و مشخصات شما را در تمامی سایت های مورد نظر هکر، ثبت می کند؛
8. مشخصات کامل شما، به عنوان یک متخلف در تمامی سایت های معتبر علمی و اجتماعی جهان ثبت می شود.(1)
به گفته این کارشناسان، استفاده از پروکسی(2) نیز همین آسیب ها را دارد.(3)
ص: 124
قانون برای استفاده غیر صحیح و غیر مجاز از ابزار دور زدن فیلترینگ، مجازاتی را در نظر گرفته است که به آنها اشاره می شود:
هرکس مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد:
1. فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه، یا هر داده ای که امکان دسترسی غیر مجاز به داده ها یا سیستم های رایانه ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را فراهم می کند.(1)
2. آموزش نحوه ارتکاب جرایم دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی.(2)
تبصره: چنانچه مرتکب، اعمال یاد شده را حرفه خود قرار داده باشد، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده
ص: 125
محکوم خواهد شد.(1)طبق این ماده قانونی، «انتشار، خرید و فروش فیلتر شکن ها» جرم است.(2)
گرچه قانون برای استفاده از فیلتر شکن، مجازات هایی را قرار داده است؛ به گفته دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه،(3)«استفاده از فیلترشکن در صورتی جرم است که برای انجام عمل مجرمانه باشد»(4)پس اگر برای استفاده های مفید، مانند کارهای علمی و ترویج معارف الاهی باشد (به شرط اینکه برای آنها آفات دینی و اخلاقی نداشته باشد) اشکال ندارد.
سؤال: آیا استفاده از فیلتر شکن، حتی برای فعالیت های علمی اشکال دارد؟
جواب: اگر مخالف قوانین جمهوری اسلامی ایران بوده(5)
ص: 126
و یا برای استفاده از سایت های غیر اخلاقی، مستهجن و منحرف باشد و کاربر از دیدن صحنه های عریان در امان نباشد، اشکال دارد؛(1) ولی بر مراکز علمی لازم است امکان استفاده از منابع علمی سالم را برای دانشجویان فراهم کنند [تا نیازی به استفاده از فیلتر شکن نباشد].(2)
سؤال: آیا نصب فیلتر شکن بر روی رایانه خود، یا رایانه دیگران اشکال دارد؟ درآمد به دست آمده حرام است؟
جواب: اگر بر خلاف قوانین حکومت اسلامی باشد(3) و شخص نصب کننده بداند(4) یا بترسد که دیگری وارد سایت های منحرف و مستهجن می شود و برای او مفسده دارد(5)؛ نصب کردن و درآمد آن حرام است.(6)
ص: 127
سوال: آیا صِرف نگهداری فیلتر شکن (البته بدون استفاده از آن) در رایانه یا موبایل اشکال دارد؟
جواب: اگر مخالف قانون باشد(1) و فرد از مفسده های آن (مانند ورود به سایت های منحرف یا دیدن تصاویر مستهجن) در امان نباشد، نگهداری آن اشکال دارد.(2)
سؤال: آیا فروش فیلتر شکن و VPN جایز است؟
جواب: اگر مخالف قوانین و مقررات حکومت اسلامی باشد، جایز نیست.(3)
سؤال: آیا نصب نرم افزارهای شبکه اجتماعی فیلتر شده، مانند فیسبوک، توییتر و عضویت در آنها جایز است؟
ص: 128
جواب: اگر عضویت در این شبکه ها مفسده داشته،(1) یا ترس افتادن به گناه وجود داشته باشد،(2) یا موجب تقویت دشمنان اسلام شود، جایز نیست؛ و گرنه اشکال ندارد.(3)
سؤال: درآمد حاصل از نصب نرم افزارهای شبکه اجتماعی فیلتر شده، مانند فیس بوک و توییتر، حلال است؟
جواب: چون عضویت در این شبکه های اجتماعی مخالف مقررات حکومت اسلامی است و مفاسد اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و ... دارد و خوف آلوده شدن به گناه وجود دارد؛ کسب درآمد از این راه جایز نیست و پول به دست آمده حرام است.(4)
سؤال: آیا هدیه دادن فیلتر شکن و نرم افزار شبکه های اجتماعی فیلتر شده، مانند فیس بوک و توییتر به دیگران،
ص: 129
جایز است؛ و هدیه گیرنده مالک آن می شود؟
جواب: هدیه دادن جایز نیست و هدیه گیرنده مالک آن نمی شود.(1)
آیت الله مکارم شیرازی درباره علت حرمت عضویت در فیس بوک فرموده اند:
عزیزان من! دلیل حرمت همان نشر گسترده فساد و انواع گناهان از این طریق می باشد؛ زیرا فیس بوک مانند شهر بی در و دروازه ای است که همه کس از دانشمندان و افراد نخبه گرفته تا دزدان و شیّادان و کلاهبرداران و کسانی که به انواع فساد آلوده اند؛ هر کدام در این شهر مغازه ای دارد و در این مغازه ها گاه وسائل ضروری زندگی و در بسیاری از موارد، ابزار گناه و مفاسد و انحراف های اخلاقی فراگیر و ایجاد اختلاف در میان ملّت ها با برچسب های زیبا و پوشش های فریبنده در اختیار همگان قرار می گیرد. حال اگر ورود در این شهر برای همه (از جوانان کم سن و سال گرفته تا بزرگ سالان ناآگاه) ممکن شود؛ آیا هیچ فرد آگاهی می تواند ورود به چنین شهری را برای همه آزاد بگذارد؟! حتی جاسوسان و مفسدان فی الارض می توانند در این شهر بی در و پیکر مبادله
ص: 130
اطّلاعات کنند و با رموز و اشاراتی بذر توطئه بپاشند. ما می گوییم باید بر مطبوعات و رسانه ها به طور عام نظارتی باشد تا افراد فاسد و مفسد نتوانند از این طریق جامعه را آلوده کنند. با این حال، چگونه فیس بوک باید از هر قید و شرطی آزاد باشد، آیا آزادی بی قید و شرط در دنیا داریم؟ پاره ای از محدودیّت های غربی به هیچ وجه مشکلی را حل نمی کند. آری، اگر ورود در این شهر، مخصوص افراد دانشمند و فرهیخته که خوب و بد را کاملاً می شناسند و سِره از ناسِره را تشخیص می دهند، آن هم برای تحقیقات اجتماعی آزاد بود؛ مانعی نداشت؛ درست مانند کتب گمراه کننده که [طبق نظر] فقها مطالعه آن برای عموم حرام است؛ ولی برای محققان مذهبی آزاد شمرده می شود.(1)
از دیگر جرم هایی که در فضای مجازی، مخصوصاً شبکه های اجتماعی اتفاق می اُفتد، جاسوسی و سرقت اطلاعات از کاربران و ملت ها است. همه کشورها برای این جرم مجازات سنگینی قرار داده اند.
ص: 131
جاسوسی آن است که اخبار و اطلاعات کسی یا موسسه ای و یا کشوری را مخفیانه گرد آورند و به شخص یا موسسه و یا کشوری بدهند.(1) اگر این جاسوسی با ابزار رایانه ای و مخابراتی انجام شود، «جاسوسی رایانه ای»(2). نامیده می شود.(3)
جاسوسی اگر برای امر مهمی، مانند آگاهی از تحرکات و اطلاعات دشمنان اسلام باشد، اشکال ندارد؛ چون در سیره پیامبر اکرم(4) (صلی الله علیه و آله) و علی علیه السلام (5)فرستادن جاسوس در بین سپاه دشمن برای جمع آوری اطلاعات، لازم و امری متداول بوده است؛(6) ولی مسلمانان و کشورهای اسلامی باید مراقب باشند تا هدف جاسوسی دشمن قرار نگیرند.
در قانون برای جاسوسی رایانه ای، قوانین و مجازاتی در
ص: 132
نظر گرفته شده است که به آنها اشاره می شود:
هرکس به طور غیر مجاز، نسبت به داده ای سری(1) در حال انتقال یا ذخیره شده در سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده مرتکب اعمال زیر شود؛ به مجازات های مقرر محکوم خواهد شد:
الف) دسترسی به داده مذکور، یا تحصیل آنها، یا شنود محتوای سری در حال انتقال؛ به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات.
ب) در دسترس قرار دادن داده مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت؛ به حبس از دو تا ده سال.
ج) افشا یا در دسترس قرار دادن داده مذکور برای دولت، سازمان، شرکت، یا گروه بیگانه یا عاملان آنها؛ به حبس از پنج تا پانزده سال.(2)
هرکس به قصد دسترسی به داده سری موضوع ماده قبلی(3) این قانون، تدابیر امنیتی سیستم های رایانه ای یا
ص: 133
مخابراتی را نقض کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.(1)
سؤال: حکم جاسوسانی که اطّلاعات نظامی یا غیر نظامی کشور اسلامی را با علم و آگاهی، در اختیار دشمن می گذارند، چیست؛ آیا محاربند؟
جواب: اطلاق عنوان "مُحارب" بر جاسوس مشکل است. به طور کلّی جاسوسی را باید مطابق محتوای آن تقسیم کرد؛ هرگاه مربوط به اخباری بوده باشد که پایه های احکام اسلامی یا حکومت اسلامی را متزلزل سازد و یا جان مسلمانان را به وسیله آن به خطر می اندازد، مسلّماً محکوم به اعدام است. همچنین اگر اخبار او سبب گسترش فساد در مقیاس وسیعی گردد؛ به طوری که عنوان مفسد "فی الارض" به معنای قطعی اش بر او صادق شود؛ نیز محکوم به اعدام است؛ ولی اگر در موضوعات کوچک تری باشد که هیچ یک از مسائل فوق در آن نیست؛ مثل اینکه اطّلاعات غیر مهم و خالی از خطر عمده را در اختیار بیگانگان بگذارد؛ در این صورت، مشمول قانون تعزیرات است و مقدار تعزیر
ص: 134
تناسب با میزان ضرر جاسوسی او خواهد داشت.(1)
برخی از سارقان با استفاده از جهل و ناآگاهی کاربران، از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی اطلاعات و اموال آنان را سرقت می کنند.(2)
اگر کاربران شبکه های اجتماعی، نسبت به تدابیر امنیتی بی توجه بوده و یا از آموزش های لازم برای استفاده از دنیای مجازی بی اطلاع باشند، ممکن است مورد هدف سارقان اینترنتی قرار بگیرند.
هرکس به طور غیر مجاز، به داده ها یا سیستم های رایانه ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است، دسترسی یابد؛ به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.(3)
ص: 135
هر کس به طور غیر مجاز، داده ای متعلق به دیگری را برباید؛ چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد؛ به جزای نقدی از یک تا بیست میلیون ریال و در غیر این صورت، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.(1)
مسئله: سرقت اطلاعات کاربران شبکه های اجتماعی حرام است و باید افراد از این کار خودداری کنند.(2)
سؤال: شخصی هنگام خرید کالا به جای پرداخت پول از کارت اعتباری خود از حساب اشخاص دیگر این پول را پرداخت می کند؛ آیا باید دست او را قطع کنند؟
جواب: گرچه مرتکب حرام شده و ضامن است؛ ولی حد سرقت بر او جاری نمی شود.(3)
سؤال: آیا سرقت نرم افزار از طریق اینترنت از سایت های دشمنانی که ما راتحریم کرده اند؛ جایز است؟
ص: 136
جواب: بدون اجازه صاحب اصلی جایز نیست؛ مگر از کفار حربی باشند، یا از کفاری باشند که با مسلمانان قراردادی در این زمینه نداشته باشند که در اینصورت اشکال ندارد.(1)
یکی از راه هایی که کاربران می توانند با آن، مطلب، گروه و کانالی را گسترش دهند؛ "لینک دادن"(2) می باشد. سزاوار است کاربران، سایت، گروه و کانالی را که به آن لینک می دهند، نسبت به محتوایش اطمینان داشته باشند؛ یعنی با مذهب و فرهنگ کشورمان منافاتی نداشته باشد؛ چون انسان در برابر کارها و اعمالش باید در محضر خدای متعال پاسخگو باشد. پس، اگر با لینک دادن به شبکه اجتماعی ای که محتوای حرام و منحرف کننده ای داشته باشد، آسیب دیدن و گناه کردن افراد دیگر را موجب شویم، در گناه این افراد شریک هستیم؛ زیرا با این کار زمینه گمراهی و گناه
ص: 137
کردن افراد را فراهم کرده ایم. علی علیه السلام در این باره فرمودند:
الرَّاضِی بِفِعْلِ قَوْمٍ کَالدَّاخِلِ فِیهِ مَعَهُمْ وَ عَلَی کُلِّ دَاخِلٍ فِی بَاطِلٍ إِثْمَانِ إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ وَ إِثْمُ الرِّضَی بِهِ؛ آن کس که به کار جمعیتی راضی باشد، همچون کسی است که در آن کار دخالت دارد؛ منتها آن کس که در کار باطل دخالت دارد، دوگناه می کند: گناه عمل و گناه رضایت.(1)
بر اساس قانون، درج پیوند (لینک) یا تبلیغ تارنماهای فیلتر شده در پایگاه های اینترنتی، مانند شبکه های اجتماعی فیس بوک و گوگل پلاس جرم است.(2)
سوال: برخی از کاربران، با لینک کردن سایت ها و شبکه های اجتماعی دیگر در گروه یا کانال خویش؛ این امکان را فراهم می کنند که کاربران به سایت های فیلتر شده و مفسده دار وارد شوند؛ آیا این کار جایز است؟
جواب: اگر مفسده داشته باشد و موجب گمراهی کاربران شود؛ جایز نیست.(3)
ص: 138
از جرم های غیر انسانی در شبکه های اجتماعی که روز به روز در حال گسترش است؛ تولید، توزیع و استفاده از محتویات مستهجن می باشد.(1)
برخی کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی، تصور می کنند محیط فضای مجازی، پاک و بدون آفت است؛ در حالی که تحقیقات میدانی درباره هرزه نگاری در فضای مجازی خلاف این تصور را ثابت می کند.
تحقیقات نشان می دهد که 30% از کل ترافیک اینترنت برای دیدن تصاویر مستهجن و هرزه نگاری صرف می شود(2)و ماهانه در فضای اینترنت حدود 29 پتابایت(3) مطالب مستهجن، اعم از متن، فیلم، تصویر و... منتشر می شود.(4)
حدود 35% از کل دانلود های انجام شده در فضای
ص: 139
اینترنت به مستهجن نگاری اختصاص پیدا کرده است(1) و شرکت های بزرگی مانند «جنرال موتورز، "برادران وارنر" و مایورت» جزء تولید کنندگان اصلی مطالب مستهجن هستند و با فروش آنها سالانه، میلیاردها دلار درآمد مالی دارند.(2)
هرکس به وسیله سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده؛ محتویات مستهجن(3) را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند، یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت تولید یا ذخیره یا نگهداری کند؛ به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره 1: ارتکاب اعمال فوق، در خصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازات های
ص: 140
فوق می شود. محتویات و آثار مبتذل به آثاری اطلاق می گردد که دارای صحنه ها و صور قبیحه باشد.
تبصره 2: هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از ده نفر ارسال شود، مرتکب به یک تا پنج میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
تبصره 3: چنانچه مرتکب، اعمال مذکور در این ماده را حرفه خود قرار داده باشد، یا به طور سازمان یافته مرتکب شود؛ چنانچه مفسد فی الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.(1)
مسئله: تولید و توزیع آثار مبتذل و مستهجن که دارای مفاسد اخلاقی فراوانی است؛ حرام است و از این کار باید خودداری شود.(2)
خدای متعال در قرآن می فرماید: «برخی از افراد مریض دل (فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ)(3) چون خودشان منحرف شده اند،
ص: 141
دیگران را هم منحرف می کنند: «قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا کَثیراً.»(1) همین امر در دنیای مجازی وجود دارد. برخی از افراد با تولید و انتشار مطالب مستهجن و هرزه نگاری و تشوق کاربران به تماشای سایت ها و مطالب منحرف، زمینه انحراف تعدادی از کاربران را فراهم می کنند که در قانون جمهوری اسلامی ایران جرم محسوب می شود و مجازات سنگینی در پی دارد.
"هرزه نگاری" بر روی کاربران تأثیرات مخرّب و خانمان سوزی دارد. تصور برخی از کاربران اینترنتی، آن است که دیدن تصاویر مستهجن بر آنها تأثیری ندارد؛ در حالیکه کاملاً در اشتباه هستند؛ چون خدای متعال تأثیر وسوسه های شیطان را گام به گام معرفی می کند «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر»(2) در واقع شیطان در ابتدا دیدن تصاویر مستهجن را
ص: 142
توصیه نمی کند؛ بلکه ابتدا فرد را عادت می دهد که تصاویر مختلفی را ببیند؛ ولی لا به لای آنها برخی تصاویر مبتذل را هم جا می دهد. به مرور زمان انسان را نسبت به دیدن تصاویر مستهجن وسوسه می کند و بعد از مدتی بدون اینکه شخص تغییر در روحیات و اخلاق خود را متوجه شود، به تماشای صحنه های محرک و مستهجن عادت کرده است.(1)
هرکس از طریق سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:
الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد؛ به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات. ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو تا پنج میلیون ریال است.
ص: 143
ب) چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روانگردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونت آمیز تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کند یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات.
تبصره: مفاد این ماده و ماده (١٤) شامل آن دسته از محتویاتی نخواهد شد که برای مقاصد علمی یا هر مصلحت عقلایی دیگر تهیه یا تولید یا نگهداری یا ارائه یا توزیع یا انتشار یا معامله می شود.(1)
سوال: آیا تشویق و تحریک کردن دیگران برای شنیدن یا دیدن یا خواندن مطالب مستهجن و مفسده دار اشکال دارد؟
جواب: حرام است و از این کار باید خودداری شود.(2)
ص: 144
از اموری که کاربران شبکه های اجتماعی باید به آن توجه داشته باشند؛ این است که از ایجاد یا انتشار اخبار دروغ به صورت جدِّی پرهیز کنند و با حیثیت افراد محترم بازی نکرده و شخصیت آنها را نزد مردم تخریب نکنند.
برخی از کاربران، به محض اینکه مطلبی برای آنها ارسال می شود، بدون بررسی صحت و درستی آن، به نشر و ترویج آن اقدام می کنند؛ غافل از اینکه با این کار چه بسا آبروی انسانی را لکه دار می کنند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «حُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ أَعْظَمُ مِنْ حُرْمَةِ هَذِهِ الْبَنِیَّة؛ حرمت و آبروی مومن، از حرمت خانه خدا بالاتر است.»(1)
افرادی که با نشر مطالب تخریب کننده و شایعه پراکنی، آبروی دیگران را می برند؛ باید به این نکته توجه کنند که همین اقدام در انتظار آنان خواهد بود. چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
مَنْ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِشَیْ ءٍ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَرْکَبَه؛ هر کس عیبی را به مومنی نسبت دهد، نمی میرد تا اینکه خودش به آن دچار شود.»(2)
ص: 145
طبق قانون، هر کس به قصد ضرر زدن به غیر یا تشویش اذهان عمومی، یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی، اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد؛ اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحاء، ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود؛ افزون بر اعاده حیثیت به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. (1)
سؤال: آیا انتشار شایعه و سخنان غیر واقعی در شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: اگر این مطالب دروغ و غیر واقعی باشند، نشر آنها حرام است(2) و باید از ارسال چنین مطالبی جداً خودداری
ص: 146
شود.(1)
هر کس به وسیله سیستم های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر یا تحریف کند و آن را منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود؛ به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. (2)
تبصره: چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب، به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد. (3)
سوال: برخی افراد با استفاده از نرم افزارهایی، مانند فتو شاپ، چهره یا تصویر دیگران را تغییر می دهند؛ مثلاً آنها را
ص: 147
در کنار یک زن نامحرم قرار می دهند یا آنها را در مکان هایی نشان می دهند که هیچ گاه در آنجا نبوده اند؛ در حالی که با این کار آبرو اشخاص را می برند و یا از آنها اخاذی می کنند؛ آیا این کار اشکال دارد؟
جواب: این کار حرام می باشد(1) و در برابر از بین رفتن آبروی دیگران ضامن است و اگر برای این کار پولی دریافت کرده باشد؛ حلال نیست و واجب است جبران کند.(2)
برخی از کاربران اینترنتی به علت عدم اطلاع کافی از آسیب ها و خطرهایی که آنها را تهدید می کند، با کاربران دیگری ارتباط برقرار می کنند و در کمال تعجب، فایل های شخصی خودشان را در اختیار آنها قرار می دهند، ولی با اخاذی افراد سودجو مواجه می شوند. قانون برای این امور غیر اخلاقی مجازات سنگینی را در نظر گرفته است، که ذیلاً ملاحظه میکنید:
هر کس با سوء استفاده از آثار مبتذل و مستهجن تهیه
ص: 148
شده از دیگری، وی را تهدید به افشا و انتشار آثار مزبور نماید و از این طریق با وی زنا نماید، به مجازات زنای به عنف محکوم می شود؛ ولی اگر عمل ارتکابی غیر از زنا و مشمول حد باشد، حد مزبور بر وی جاری می گردد و درصورتی که مشمول تعزیر باشد، به حداکثر مجازات تعزیری محکوم خواهد شد.(1)
مرتکبان جرائم زیر به دو تا پنج سال حبس و ده سال محرومیت از حقوق اجتماعی و هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم می شوند:
الف) وسیله تهدید قراردادن آثار مستهجن به منظور سوء استفاده جنسی، اخاذی، جلوگیری از احقاق حق یا هر منظور نامشروع و غیرقانونی دیگر.
ب) تهیه فیلم یا عکس از محل هایی که اختصاصی بانوان بوده و آنها فاقد پوشش مناسب می باشند؛ مانند حمام ها و استخرها و یا تکثیر و توزیع آن.
ج) تهیه مخفیانه فیلم یا عکس مبتذل از مراسم خانوادگی و اختصاصی دیگران و تکثیر و توزیع آن. (2)
ص: 149
مسئله: اخاذی کردن از دیگران به هر صورتی که باشد، حرام است؛ مثلا از افراد عکس های بدون پوشش گرفته شود یا اینکه عکس های خصوصی آنان را در صورت همراهی نکردن، پخش کند.(1)
سؤال: اگر کسی تصاویر خصوصی افراد را که با پوشش لازم گرفته نشده است، در شبکه های اجتماعی قرار دهد، اشکال دارد؟
جواب: اگر بدون اجازه باشد(2) و موجب آشکار شدن عیب و ریختن آبروی شخص شود یا مفسده داشته باشد، حرام است.(3)
«کلیک دزدی»(4) روش هوشمندانه ای است که هکرها برای ترغیب کاربران به کلیک کردن روی آیکن و یا فایلی
ص: 150
ویروسی به کار می گیرند. در این روش کاربر بدون اینکه بداند ممکن است با یک کلیک کردن ساده چه اتفاقات ناگواری برای سیستم او رخ بدهد؛ در دام هکرها می افتد. این تکنیک به شکل های مختلفی ظاهر می شود؛ به عنوان مثال: آگهی های تبلیغاتی و یا جملاتی مانند «هرگز روی این فایل کلیک نکنید»؛ که می تواند هر کاربری از مبتدی گرفته تا پیشرفته را برای کلیک کردن دچار وسوسه کند.
برای خنثی کردن این ترفند امنیتی، این توصیه ها را جدی بگیرید:
1. از کلیک روی لینک های مشکوک پرهیز کنید. این گونه صفحات مخرب اغلب کاربر را به کلیک روی لینک هایی ترغیب می کند که توضیحاتی جذاب دارد.
2. این فایل مخرب اینترنتی ممکن است در قالب یک ایمیل معمولی ارسال شود که لینکی را در خود دارد که به فایل ویدئویی حاوی خبری مهم و یا جالب توجه می رسد؛ اما شما تنها با کلیک روی دکمه اجرای فایل تصویری به صفحه مورد نظر هکر منتقل می شوید.
3. اگر از مرورگر فایرفاکس استفاده می کنید، پیشنهاد می کنیم حتما افزونه «No Script» را که برای وبگردی
ص: 151
امن در فایرفاکس در نظر گرفته شده است، نصب کنید؛ زیرا این افزونه در مواردی که از اسکریپت های مخرب برای کلیک دزدی استفاده شده باشد؛ از حملات ممکن جلوگیری می کند.
4.پیش از کلیک کردن روی لینکی در هر صفحه، به بخش «URL» یا همان آدرس اینترنتی آن که با نگه داشتن ماوس روی لینک پدیدار می شود؛ دقت کنید. این آدرس یا باید با آدرس اصلی وب سایت که در نوار آدرس مرورگر است، همخوانی داشته باشد و یا با توضیحاتی که برای لینک مورد نظر نوشته شده است. توصیه ما این است که حتی اگر درصد کمی هم به آدرس لینک شک داشتید، از کلیک روی آن پرهیز کنید.(1)
در بعضی از مواقع خود ما زمینه آن را فراهم می کنیم؛ یعنی بر اثر نداشتن اطلاعات کافی و لازم در حوزه اینترنت و شبکه های اجتماعی راه را برای هکرها(1) هموار کرده، حتی آنها را برای هک سیستم شخص حریص تر می کنیم؛ مثلا هنگام خروج از ایمیل فقط صفحه ایمیل را می بندیم؛ در صورتی که باید گزینه «sing out» را انتخاب کرده تا به صورت کامل از صفحه خارج شویم، یا اطلاعات شخصی خود را در رایانه قرار داده و به راحتی به دنیای مجازی وارد می شویم و یا از نرم افزارهایی مانند فیلتر شکن استفاده می کنیم؛ ولی خبر نداریم که ممکن است این نرم افزارها از ابزار جاسوسی باشند.
سؤال: آیا هک کردن سایت های دشمنان اسلام برای منافع حکومت اسلامی جایز است؟
جواب: اشکال ندارد؛(2) مگر اینکه بر خلاف قوانین کشور
ص: 153
باشد.(1)
سؤال: آیا اگر کسی از طریق وب کم، شخصی را بترساند و باعث سکته یا فوت او شود(2)
جواب: این کار حرام و موجب ضمان است.(3)
هر کس اقدام به تولید یا انتشار یا توزیع یا معامله داده ها یا نرم افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه ای به کار می روند، نماید؛ به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. (4)
ص: 154
ص: 155
عضویت در شبکه های اجتماعی، و استفاده از آنها مستلزم رعایت نکاتی است که کاربران باید حتما آنها را فرا گرفته؛ سپس از این ابزار استفاده کنند؛ و گرنه به مشکلات شرعی، قانونی و حقوقی برخورد می کنند که خلاصی از آنها مشکل است. این آداب در دو قسمت «باید های استفاده از شبکه های اجتماعی» و « نبایدهای استفاده از شبکههای اجتماعی» مطرح می شود:
ص: 156
شناخت و آگاهی، شرط لازم و اساسی استفاده از هر ابزاری است. در کشور ما معمولاً تکنولوژی های جدید بدون آمادگی مردم جامعه وارد کشور می شوند و بعد از مدتی که آسیب های خود را نشان می دهند و افراد دچار مشکلات شدند، تازه به فکر آگاه کردن مردم می افتیم؛ در حالی که باید قبل از ورود این ابزار، مردم را از آسیب ها و فواید آنها آگاه کرد.
یکی از تأثیر گذارترین ابزار و تکنولوژی های جدید،
ص: 157
شبکه های اجتماعی است. معمولاً افرادی که از این شبکه ها استفاده می کنند، از آگاهی لازم نسبت به فواید و آسیب های آنها برخوردار نیستند و فقط برای اینکه از قافله جا نمانند از آنها استفاده می کنند لذا هر روز شاهد متضرر شدن برخی از کاربران هستیم؛ به طوری که درصد قابل توجهی از پرونده های قضایی و انتظامی به شبکه های اجتماعی مربوط است.
بر هر کاربری لازم است از اهداف ساخته شدن این شبکه ها آگاهی و اطلاعات کافی داشته باشد تا ناخواسته در مسیر مقاصد سازندگان آنها حرکت نکند.
انسان در همه چیز باید اعتدال را رعایت کند: «خَیْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا»(1) و از هر گونه افراط و تفریط در رفتار و گفتار خویش اجتناب کند.
اسلام به مسلمانان دستور می دهد که از هر کاری (حتی کارهای مستحبی) که سبب فوت و ترک واجبات می شود اجتناب کنند: «إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا.»(2) این
ص: 158
نکته گویای رعایت اهم در برابر مهم و رعایت اعتدال در هر حالی است.
مقام معظم رهبری درباره استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی فرمودند:
خیلی از بچّه های جوان ما (دانشجو و غیر دانشجو) وقت هایشان را در این شبکه های اجتماعی هدر می دهند؛ یا در بعضی از جلسات [به] بحث و جدل های بیهوده [مشغول می شوند]. وقتتان را بیهوده به هدر ندهید، وقتتان را درست مصرف کنید، هم به درس برسید، هم به کار تشکیلاتی برسید؛ به هردوی اینها باید برسید.(1)
سؤال: آیا عضویت در شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: هر گاه این کار خلاف قانون بوده یا سبب تقویت دشمنان اسلام گردد و یا مفاسد اخلاقی یا اعتقادی و یا اجتماعی داشته باشد، جایز نیست و در غیر این صورت، اشکال ندارد.(2)
ص: 159
سؤال: اگر استفاده از شبکه های اجتماعی موجب ضایع شدن و هدر رفتن عمر شود، آیا استفاده از آنها جایز است؟
جواب: اتلاف وقت دلیل بر حرمت نمی شود؛ ولی شایسته است انسان نسبت به عمر خود که بزرگترین سرمایه اوست، نهایت دقت را داشته باشد؛(1)زیرا در برابر هدر دادن عمر در قیامت مسئول و جواب گو خواهد بود.(2)
سؤال: اگر عضویت در شبکه های اجتماعی موجب شود نماز انسان قضا شود، آیا استفاده از آنها جایز است؟
جواب: جایز نیست(3)
و لازم است به امور واجب پرداخته شود.(4)
سؤال: اگر استفاده از شبکه های اجتماعی موجب شود انسان از کارهای واجب (مانند اطاعت از دستورات والدین،
ص: 160
صله رحم و تحصیل علم) باز بماند؛ آیا مشغول شدن به آنها جایز است؟
جواب: حرام است.(1)
یکی از آداب استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی، این است که مطالب مفید و آموزنده را برای اعضای گروه ها ارسال کنیم و از هر مطلبی که موجب گمراهی و انحراف کاربران می شود اجتناب کنیم.
آیت الله جوادی آملی در این باره به مسئولین فرمودند:
شما باید فضای [مجازی] را به حقیقت تبدیل کنید و [آن را] به دست بگیرید و بیشترین پیام را در آن منتقل [و ارسال] کنید. لذا بر سرعتتان بیفزایید و این نظام را با هنر دینی تان به سمت پیشرفت بکشانید. امروز خیلی از بزرگان در حوزه ها و دانشگاه های کشور وجود دارند. [شما] باید فقط حرف و سخن این بزرگان را
ص: 161
منتشر [کنید] و مردم هم می شنوند؛ همانگونه که یک کودک به صدای مادر خود توجه می کند، خاصیت انسان ها نیز این است که به حقیقت های عالَم و سخنان انبیا که در این راستاست توجه می کند.(1)
برخی از کاربران هر مطلبی را که می بینند یا برای آنها ارسال می شود، در گروه استفاده می کنند و به صحت و درستی آن اهمیتی نمی دهند و تنها قصد دارند مطالب گروه یا کانال خود را زیاد کرده تا مخاطبان بیشتری به دست بیاورند؛ در حالی که ممکن است بعضی از این حرف ها و نوشته ها، آبروی افراد را از بین ببرد و یا موجب تخریب شخصیت دیگران شود.
کاربران و مدیران گروه ها یا کانال های شبکه های اجتماعی، اگر می خواهند مطلبی را نقل کنند؛ باید اولاً، از منابع معتبر باشد؛ ثانیاً، خودشان آنها را مطالعه کرده، بعداً در اختیار دیگران قرار دهند؛ ثالثاً، مطالب دیگران را به نام خودشان منتشر نکنند و حتماً آدرس سایتِ منبع را بیان کنند.
ص: 162
سوال: آیا استفاده از مطالب سایت هایی که در آنها نوشته شده است: «نقل مطالب با ذکر منبع اشکال ندارد»؛ بدون ذکر اسم آن سایت اشکال دارد؟
جواب: این کار بدون رضایت صاحبان آن سایت ها جایز نیست.(1)
سوال: آیا استفاده از مطالب سایت هایی که در آنها هیچ گونه عنوانی وجود ندارد مبنی بر اینکه «استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع اشکال ندارد»؛ جایز است؟
جواب: اشکال ندارد.(2)
التزام به قوانین و مقررات در همه امور، لازم و پسندیده است. در شبکه های اجتماعی نیز مدیران برای گروه های خود قوانین و مقرراتی وضع می کنند که از جهت اخلاقی
ص: 163
لازم است اعضای گروه آنها را رعایت کنند؛ اما برخی از کاربران به رعایت مقررات گروه ها پایبند نیستند؛ در حالی که این کار موجب به هم ریختگی گروه شده و اعضا را از اهداف تعیین شده گروه ها دور می کند.
خدای متعال انسان ها را با ظرفیت ها، استعدادها و سلیقه های گوناگون آفریده است. گاهی ممکن است فردی نسبت به انسان دیگری خشنود نباشد و از او انتقاد کند ولی باید در نقد کردن انصاف را رعایت کند و از اعتدال خارج نگردد.
امام صادق علیه السلام درباره انصاف داشتن فرمودند:
سَیِّدُ الْأَعْمَالِ ثَلَاثَةٌ... انصاف النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ حَتَّی لَا تَرْضَی بِشَیْ ءٍ إِلَّا رَضِیتَ لَهُمْ مِثْلَهُ ...؛ آقا و سرور همه اعمال سه چیز است: ... و رعایت انصاف با مردم؛ به طوری که به چیزی راضی و خشنود نباشی؛ مگر اینکه همانند آن را برای مردم بخواهی.(1)
برخی از افراد در مسائل سیاسی با بی انصافی درباره دیگران مخصوصاً رجال سیاسی قضاوت می کند و به راحتی آبروی آنها را لکه دار می کنند و موجب تخریب شخصیت آنها می شوند؛ در حالی که غالباً این قضاوت ها با شتاب و عجله انجام می شود و از تحقیق و اطمینان کافی برخوردار نیست.
ص: 165
امیر المومنین، علی علیه السلام فرمودند:
أَلا إِنَّهُ مَنْ یُنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ یَزِدْهُ اللَّهُ إِلا عِزّاً؛ آگاه باشید؛ هر شخصی که با مردم با انصاف برخورد کند، خدای متعال عزت او را زیاد می کند.(1)
برخی از افراد در شبکه های اجتماعی کارهای ناشایستی انجام می دهند؛ مثلاً عکس های نامناسب خود و دیگران را در صفحات و گروه ها می گذارند یا با جملات سخیف و مبتذل آبروی خود و دیگران را خدشه دار می سازد. در این صورت، لازم است با آنها برخورد شده و با زبانی نرم به آنان تذکر داده شود و از هر کاری که آنها را جسورتر می کند، خودداری شود.
برخی از کاربران عکس های نامناسب خود را برای پروفایل قرار می دهند یا آنها را در صفحات و گروه ها پخش می کنند. اگر به آنها تذکر ملایم داده شود و آثار منفی این کارها برایشان بیان شود، ممکن است از این کار دست بردارند.
یکی از کاربران، روش مناسب خود در را نهی از منکر کاربر
ص: 166
دیگر چنین برای نگارنده نقل کرد: «در یکی از شبکه های اجتماعی، خانمی عکس نامناسب خود را در پروفایل قرار داده بود؛ به او گفتم: می خواهم عکسی از شما را در موبایلم داشتم باشم، اگر ممکن است برایم عکس خود را بفرستید. با ناراحتی گفت: این کار را هرگز نخواهم کرد! به او گفتم: خواهرم؛ شما این کار را انجام داده اید و عکس های خود را در این شبکه ها در اختیار هزاران مرد نامحرم قرار داده اید؛ ولی توجه ندارید. چند لحظه بعد دیدم عکس های خود را از صفحه شخصی اش حذف و از من تشکر کرد که او را به کار اشتباهش آگاه کرده بودم.» عکس العمل این خانم در برابر تذکر این کاربر، مصداق روایت امام صادق علیه السلام است که فرمودند:
أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی؛ بهترینِ برادرانم، کسی است که عیب هایم را به من هدیه بدهد [و آنها را به من بگوید].(1)
سؤال: آیا باید افرادی را که در حال استفاده از شبکه های اجتماعی مفسده دار و فیلتر شده هستند، نهی از منکر کنیم؟
ص: 167
جواب: در صورتی که شرایط نهی از منکر وجود داشته باشد، واجب است که نهی از منکر انجام شود.(1)
سؤال: آیا حذف کردن شبکه های اجتماعی مفسده دار از روی رایانه و موبایل دیگران بدون اجازه و اطلاع آنها از باب نهی از منکر جایز است؟
جواب: اگر بدون اجازه وارد رایانه و موبایل دیگران شود و تجسس کند تا شبکه اجتماعی را پیدا کرده و حذف کند، جایز نیست؛(2) اما اگر حذف کردن آنها بدون تجسس باشد(3)
ص: 168
و مفسده ای (مانند اختلاف و درگیری) نداشته باشد؛ اشکال ندارد؛(1)
ولی بهتر است در صورت امکان ابتدا با زبان نرم و ملایم آنها را ارشاد کنند تا خودشان نرم افزار را حذف کنند.(2)
ص: 169
بی تردید نمی توان و نباید بدون اجازه افراد به نام آنها گروه یا کانال ساخته شود؛ زیرا ممکن است در این گروه ها مطالبی گذاشته شود که موجب بد نامی این اشخاص گردد، در حالی آنها از این مسائل اطلاعی ندارند.
سؤال: برخی از افراد بدون اجازه و رضایت در شبکه های اجتماعی، صفحات یا گروه هایی را به نام افراد دیگر، مانند هنرمندان، ورزشکاران و چهر های سیاسی و مذهبی ایجاد می کنند که غالباً موجب اذیت و آزار آنها می شود؛ آیا این کار
ص: 170
جایز است؟
جواب: اگر این کار موجب اذیت و آزار دیگران شود، حرام است(1) و باید حقوق افراد در شبکه های اجتماعی محترم شمرده شود.(2)
از آداب دیگر استفاده از شبکه های اجتماعی، آن است که تا از صحت و سالم بودن مطالب و فایل هایی که برای ما می فرستند، مطمئن نشده ایم، آنها را برای دیگران نفرستیم.
سؤال: برخی از کاربران شبکه های اجتماعی بدون مطالعه کردن مطالبی که برای آنها ارسال شده است، آنها را برای دیگران می فرستند؛ در حالی که بعضی از این مطالب، دارای محتوای مفسده دار و حرام هستند؛ آیا این کار جایز است؟
ص: 171
جواب: اگر مفسده داشته باشد،(1)
جایز نیست(2) و باید از این کار خودداری شود.(3)
از مهم ترین آداب شبکه های اجتماعی، رعایت حریم شخصی خود و دیگران است. برخی از کاربران تصور می کنند صفحات و گروه ها جای منتشر کردن هر گونه عکس و مطلبی است و در این زمینه آزادی کامل دارند؛ در حالی که باید توجه داشت آزادی انسان به رعایت حریم دیگران مشروط است و آزادی تا جایی محترم است که موجبات
ص: 172
آلودگی اخلاقی دیگران را فراهم نکند. شاید بتوان علت نشر این گونه تصاویر را همان حس خود نمایی و ارضای این نیاز کاذب دانست.(1)
انتشار تصاویر نامناسب خود و دیگران آفات و آسیب هایی را به دنبال دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
این افراد با انتشار تصاویر نامناسب، قُبح شکنی می کنند. آن ها به دیگران این جرأت را می دهند که عکس های نامناسب خود را در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی منتشر کنند. به همین ترتیب، به اشتراک گذاشتن این تصاویر به امری طبیعی در جامعه تبدیل شده و تبعات منفی زیادی دارد.(2)
نوجوانان و جوانان با دیدن عکس این افراد آن ها را ایده
ص: 173
آل های خود فرض و در جهت شبیه شدن به آن ها تلاش می کنند. آن ها معیارهای زیبایی و تناسب اندام را از این گروه یاد می گیرند و مطابق معیارهای آن ها پیش می روند. به همین دلیل گرایششان به عمل های زیبایی بیشتر می شود.(1)
سؤال: آیا قرار دادن عکس های شخصی خود در شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: اگر با پوشش مناسب و کامل باشد، مفسده ای هم نداشته باشد، اشکال ندارد.(2)
سؤال: آیا قرار دادن عکس های خصوصی خود و دیگران (که دارای پوشش لازم نیستند) در شبکه های اجتماعی جایز است؟
جواب: اگر نوعاً دارای مفسده هایی مانند تحریک شهوت، تضعیف روحیه دین داری افراد شود، یا صاحب عکس را بشناسد،(3) حرام است(4) و وظیفه همگان، انجام
ص: 174
فریضه امر به معروف و نهی از منکر با لحاظ همه شرایط و جوانب است.(1)
سؤال: برخی از زنان، تصاویر بدون پوشش خود را برای تضعیف فرهنگ حجاب در شبکه های اجتماعی قرار می دهند؛ آیا این کار دو گناه (گذاشتن عکس بی حجاب و تضعیف فرهنگ حجاب) حساب می شود؟
جواب: این کار حرام است و باید از آن اجتناب کنند.(2) گناه و عقاب چنین افرادی قطعاً شدیدتر است.(3)
کاربران با تأیید یا ردّ کردن مطالب منتشر شده در شبکه های اجتماعی، نقش مهمی در گسترش معارف یا جلوگیری از مطالب انحرافی دارند. گاهی در گروه ها یا کانال ها مطالب خلاف شرعی منتشر می شود و کاربران می توانند با اعتراض نسبت به این محتوا از گسترش آنها
جلوگیری کنند و یا با تأیید، آن مطالب را در سطح وسیع تری
ص: 175
گسترش دهند. که در این صورت به نشر مطالب ناهنجار و خلاف شرع کمک کرده اند.
در بعضی موارد که مطالب مفید و آموزنده در شبکه های اجتماعی گذاشته می شود، اگر کاربران استقبال نکرده و آن مطالب را مطالعه نکنند؛ زمینه دلسردی افراد را فراهم می کنند. لذا سزاوار است از مطالب مفید و آموزنده با تأیید کردن آنها استقبال کرده و با ردّ کردن محتوای فاسد و انحرافی جلو نشر آنها را بگیرند.
سؤال: آیا خواندن، نشر و تأیید مطالبی حاوی تهمت زدن، غیبت کردن، تحقیر و تمسخر و ... که در شبکه های اجتماعی منشر می شود، جایز است؟
جواب: خواندن، نشر و تأیید این گونه از مطالب جایز نیست.(1)
سؤال: برخی از اعضای شبکه های اجتماعی مطالب حرامی مشتمل بر توهین، تهمت زدن به افراد و افشای اسرار
ص: 176
خصوصی دیگران را در صفحات یا گروه های خود می گذارند و متأسفانه بعضی از افراد گروه ها هم آنها را تأیید می کنند. اگر تأیید این مطالب موجب شود که این شخص، مطالب بیشتری بگذارد؛ آیا تأیید کردن آنها جایز است؟
جواب: اگر موجب گذاشتن مطالب بیشتری شود، تأیید کردن حرام است و باید با زبان ملایم آنها را نهی از منکر کنید.(1)
انسان در برابر وقت و عمر خود باید در قیامت جوابگو باشد؛ لذا باید کارهای او از منطق و دلیل برخوردار باشد. امام باقر علیه السلام در این باره فرمودند:
اعْلَمْ أَنَّکَ سَتُسْأَلُ غَداً إِذَا وَقَفْتَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ أَرْبَعٍ شَبَابِکَ فِیمَا أَبْلَیْتَهُ وَ عُمُرِکَ فِیمَا أَفْنَیْتَه...؛ بدان، فردای قیامت، هنگامی که در برابر خدای متعال قرار می گیری، درباره چهار چیز از تو سوال و بازخواست می شود: جوانی خود را در چه راهی سپری
ص: 177
کردی، و عُمرت را در چه تمام کردی ....(1)
برخی از کاربران در هر شبکه اجتماعی و گروهی عضو می شوند؛ در حالی که عضویت در هر گروه وقت زیادی از شخص می گیرد؛ لذا سزاوار است افراد در شبکه ها و گروه هایی که با نیازهای اعتقادی، دینی، اخلاقی، اجتماعی آنها متناسب است عضو شوند تا از تلف کردن عمر خود در این راه خودداری کنند.
سؤال: آیا عضویت در گروه های شبکه های اجتماعی مجازی که می دانیم در آنها مطالب حرام گذاشته می شود، جایز است؟
جواب: اگر مفسده داشته باشد، جایز نیست.(2)
سؤال: آیا استفاده از شبکه اجتماعی وایبر (با اینکه می دانیم مدیریت و سازنده آن اسرائیلی است) جایز است؟
جواب: اگر مستلزم مفسده(3) باشد یا ترس ارتکاب گناه
ص: 178
وجود داشته باشد(1) یا موجب تقویت دشمنان اسلام شود یا بر خلاف قانون باشد، استفاده از آن جایز نیست.(2)
سؤال: آیا استفاده از شبکه های اجتماعی منحرف که از ابتدا روی موبایل نصب شده اند و قابل حذف شدن نیستند، جایز است؟
جواب: اگر بر خلاف قوانین حکومت اسلامی باشد یا دارای مفسده بوده و یا ترس به گناه افتادن وجود داشته باشد، استفاده از آن جایز نیست.(3)
سؤال: اگر شخصی علم داشته باشد که در شبکه های
ص: 179
اجتماعی به مقدسات مسلمانان، مخصوصاً شیعیان توهین و بی احترامی می شود، آیا جایز است از آنها استفاده کند؟
جواب: جایز نیست؛(1) به دیگران هم اطلاع رسانی کنید که استفاده نکنند و علاوه بر حرام بودن و گناه، تأثیرات نامطلوب و مخربی بر افکار و عقاید و روح انسان دارند.(2)
چقدر زیباست که کاربران، خود را مقید کنند هر کلام و مطلبی را که در شبکه های اجتماعی منتشر می شود، بدون دلیل و سند نپذیرند و از افراد و مدیران گروه ها بخواهند حتماً مطالب مستند را بارگذاری کنند و از نقل و نشر هر گونه مطلب سست و بی پایه خودداری کنند.
از مهم ترین بایسته های هر کاربر شبکه های اجتماعی؛
ص: 180
این است که کاربر به هیچ وجه به محدوده محرمات الاهی نزدیک نشود و امکان ورود دیگران را نیز فراهم نکند و از هر کار و سخنی که موجب تفرقه و بی آبرویی دیگران می شود، خودداری کند. همچنین از نگاه به تصاویر و فیلم های منحرف کننده و مستهجن و از روابط عاشقانه و عاطفی با نامحرم دوری ورزد.
ص: 181
ص: 182
افرادی که در شبکه های اجتماعی گروه و کانال تشکیل می دهند، دارای وظایفی هستند که عدم اطلاع از آنها و یا عدم اجرای آنها؛ مستلزم مشارکت در آسیب هایی است که در این گروه ها به وجود می آید و آنان در این باره مسئول هستند. لذا کسی باید برای ایجاد گروه اقدام کند که واقعاً صلاحیت داشته باشد. در این قسمت برخی از وظایف مدیران(1) گروه ها را بیان می کنیم:
ص: 183
بسیار به جا و مناسب است گروه هایی که تشکیل می شوند، فقط برای سرگرم کردن کاربران نباشد، بلکه در صدد برطرف کردن مشکلی از جامعه باشند، یا آگاهی مخاطبان خویش را نسبت به یک موضوع افزایش دهند، اما متأسفانه برخی از گروه ها هیچ گونه کارآیی ندارند و فقط وقت با ارزش کاربران را هدر می دهند.
سزاوار است کاربران برای گروه یا کانال های خویش نام های مناسب، زیبا و با محتوا انتخاب کنند و از عناوین مبتذل؛ ولو جذاب و دارای قدرت جذب مخاطب بیشتر، خودداری کنند.
به جرأت می تون ادعا کرد که بسیاری از کاربران نمی دانند گروهی که در آن عضو هستند، برای چه هدفی تشکیل شده است؛ لذا مدیران گروه باید با شفافیت تمام اهداف را به خوبی تبیین و روشن کنند تا اعضا با آگاهی لازم در این گروه ها عضو شوند.
ص: 184
بعد از اینکه اهداف گروه به خوبی معرفی و تبیین شد، باید همه اعضای گروه همسو با آن مقاصد حرکت کرده و مطالب مناسب را در گروه قرار بدهند و از هر گونه بحث و نظری که گروه را از آرمان های خویش دور می کند، خودداری کنند.
از دیگر وظایف مدیران گروه ها آن است که هر شخصی را در گروه عضو نکنند، بلکه افرادی را به عنوان عضویت انتخاب کنند که به دین داری و مقید بودن آنها اطمینان داشته باشند و بدانند که مطالب انحرافی و حرام در گروه قرار نمی دهند؛ اما برخی از کاربران، هنگامی که گروه تشکیل می دهند، همه مخاطبان موبایل خویش را در گروه عضو می کنند، بدون اینکه از دین داری آنها مطمئن باشند.
بر همه کسانی که عضو شبکه های اجتماعی هستند، واجب شرعی است که در برابر منکرات و کارهای حرام بی تفاوت نبوده، بلکه با افرادی که در این شبکه ها، بی اخلاقی می کنند، مطالب انحرافی می گذارند و یا به دیگران توهین می کنند؛ برخورد کنند و با مهربانی و زبان
نرم به آنها
ص: 185
تذکر بدهند و در صورتی که آن کاربران به کار غلط خود ادامه می دهند، بر مدیران گروه ها لازم است آنها را از گروه اخراج کنند؛ در غیر این صورت، در گناه آنها شریک هستند.
سؤال: آیا بر مدیران گروه های شبکه های اجتماعی واجب است افرادی را برای گروه انتخاب کنند که از کارهای حرام، مانند گذاشتن مطالب نامناسب خودداری می کنند؟
جواب: بر مدیران این گروه ها لازم و واجب است نظارت داشته باشند و افرادی را انتخاب کنند که به سلامت فکری و دینی آنها اطمینان داشته باشند تا از گسترش و اشاعه فحشا جلوگیری شود.(1)
سؤال: آیا مدیران گروه های شبکه های اجتماعی، از باب نهی از منکر می توانند افرادی را که مطالب حرام در گروه می گذارند، اخراج کنند (اگر چه این اخراج سبب بی آبرو شدن فرد در گروه شود)؟
جواب: ابتدا با زبان نرم و ملایم آنها را ارشاد کنند و تذکر دهند که در صورت تکرار گذاشتن مطالب مفسده انگیز و
ص: 186
حرام در گروه، اخراج خواهند شد. اگر موثر واقع نشد و راه دیگری هم برای جلوگیری از او وجود نداشته باشد، او را اخراج کنند.(1)
ادب دینی و اجنماعی حکم می کند که برای عضو کردن افراد در گروه ها یا کانال ها از آنها اجازه گرفته شود و در صورت تمایل، آنها را عضو کنیم.
سؤال: برخی افراد بدون اجازه دیگران، آنها را در گروه های شبکه اجتماعی عضو می کنند. این کار سبب انتشار نام و هویت اشخاص می شود، در حالی که ممکن است این افراد به این کار راضی نباشند؛ آیا این عضو کردن جایز است؟
جواب: فی نفسه اشکال ندارد؛(2) مگر اینکه شخص اظهار
ص: 187
ص: 189
در این بخش موضوعاتی مطرح می شود که برای کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی مفید است و باید از آنها آگاهی داشته باشند تا بتوانند از این ابزار استفاده بهتری داشته باشند و خود را در برابر آسیب های این تکنولوژی جدید حفظ کنند.
ص: 190
برخی از کاربران شبکه های اجتماعی، کودکان و افراد زیر 15 سال هستند. در کشورهای غربی برای این دسته از کاربران محدودیت هایی وجود دارد و به آنها اجازه نمی دهند از هر شبکه اجتماعی ای استفاده کنند؛ اما چرا در کشور ما بعضی از والدین به فرزندان خود اجازه می دهند از اینترنت و هرگونه شبکه اجتماعی استفاده کنند؛ در حالی که ممکن است این ابزار برای آنها خطرها و آسیب هایی را به دنبال داشته باشد.(1)
ص: 191
متأسفانه برخی از والدین هنگامی که فرزندان آنها از این ابزار استفاده می کنند، افتخار می کنند و آن را نشانه رشد و تعالی فرزندان خود می دانند؛ در حالی که کودکان نمی توانند محتوا و مطالب شبکه های اجتماعی را تحلیل کنند و همین امر زمینه انحرافات آنها را فراهم می کند.
سؤال: آیا استفاده از اینترنت، رایانه و تبلت برای کودکان جایز است؟
جواب: اگر ترس کشیده شدن کودکان به گناه و ترس تأثیر [منفی] در تربیت دینی کودکان وجود داشته باشد، حرام است.(1)
سؤال: آیا در اختیار قرار دادن رایانه، موبایل و تبلت برای کودکان و نوجوانان در صورتی که احتمال مفسده توسط سایت های غیر اخلاقی وجود داشته باشد، جایز است؟
جواب: تا زمانی که یقین نداشته باشید در راه حرام استفاده می کنند، اشکال ندارد؛(2) ولی اگر یقین داشته باشید به انجام گناه کمک می کنید؛(3) یا ترس دارید که به فساد کشیده شوند جایز نیست.(4)
ص: 192
سؤال: آیا خرید اینترنت پر سرعت برای منزل در حالیکه فرزندان با اینترنت پرسرعت می توانند به شبکه های اجتماعی با سرعت و کیفیت بیشتری دسترسی داشته باشند، و دسترسی به مطالب و سایت های منحرف و مستهجن راحت تر می شود جایز است؟
جواب: در صورتی که مفسده نداشته باشد(1) و ترس افتادن به حرام نباشد؛ اشکال ندارد.(2)
والدین باید فرزندانشان را از آسیب ها و خطرهای این گونه ابزارها آگاه کنند و با نظارت کامل و نامحسوس، این استفاده را به کودکان و نوجوانان خود اجازه بدهند.
پدران و مادران باید اطلاعات خود را نسبت به اینترنت و شبکه های اجتماعی بالا ببرند و در این مقوله از فرزندان خود عقب نمانند. والدین می توانند از ابزاری که بر فعالیت فرزندان در اینترنت و شبکه های اجتماعی نظارت دارد،
ص: 193
استفاده کنند و آنها را از ورود به سایت ها و شبکه های اجتماعی مفسده دار حفظ کنند. و در واقع نوعی نظارت بر کار آنها داشته باشند.
سؤال: آیا بر والدین واجب است برای اینکه از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی، به فرزندان آنها آسیب های اخلاقی و اعتقادی وارد نشود، اطلاعاتشان را درباره رایانه و اینترنت و شبکه های اجتماعی زیاد کنند و در دوره های آموزشی شرکت کنند؟
جواب: در صورتی که تنها راه تربیت، این راه نباشد، واجب نیست؛(1)
ولی سزاوار است والدین اموری را که در تربیت بهتر فرزندان مفید است، یاد بگیرند.(2)
سؤال: برخی از والدین برای اینکه به فعالیت های اینترنتی فرزندان خود (مانند استفاده از شبکه های
ص: 194
اجتماعی) اشراف و آگاهی داشته باشند، نرم افزارهایی(1) را بر روی رایانه نصب می کنند تا مواظب آنها باشند و در صورت نیاز به آنها، تذکرات لازم را بدهند. آیا این کار جایز است؟ آیا از مصادیق تجسسِ حرام محسوب می شود؟
جواب: اگر مصالح و امور تربیتی فرزندان مشروط به این کار باشد اشکال ندارد؛(2) ولی نباید به واسطه این کار، در امور دیگرِ فرزندان تجسس شود.(3)
سؤال: آیا والدین می توانند نرم افزار شبکه های اجتماعی مبتذل و مستهجن را که بر روی رایانه یا موبایل فرزندان است، از بین ببرند؟
جواب: اشکال ندارد.(4)
ص: 195
1. در شبانه روز مقداری از وقت خود را برای گفت وگو و ارتباط با فرزندان قرار دهید و نگذارید فرزندانتان به دلیل کمبود حضور شما، وقت خود را با اینترنت و شبکه های اجتماعی پر کنند.
2. با استفاده از نرم افزارهای فیلترینگ خانگی (کنترل والدین) بر فعالیت رایانه ای فرزندانتان نظارت داشته باشید.
3. به فرزندان خود بیاموزید به درخواست کاربرانی که آنها را نمی شناسند، پاسخ ندهند و تحت هیچ عنوان اطلاعات شخصی و مالی خود را ارسال نکنند.(1)
4. اگر برای فرزندانتان در خانه اینترنت پر سرعت تهیه می کنید، سعی کنید با نظارت خودتان مورد استفاده قرار گیرد.(2)
5. از مهم ترین مواردی که جنبه پیشگیرانه دارد، نصب و راه اندازی رایانه در محلی است که قابلیت کنترل فیزیکی و
ص: 196
چشمی توسط والدین بر عملکرد فرزندان میسر باشد.(1)
6. اگر از فرزندانتان در محیط مجازی خطایی سرزد، از اصل «تغافل»(2) استفاده کنید و در زمانی مناسب با مهربانی و صمیمیت، آن آسیب را برطرف کنید.
7. برای استفاده فرزندتان از رایانه و اینترنت برنامه ریزی، زمان بندی و هدف گذاری داشته باشید.(3)
8. آسیب های اینترنت و شبکه های اجتماعی را برای فرزندان با مهربانی و زبانی نرم بیان کنید.
9. تا زمانی که فرزندان از آسیب های شبکه های اجتماعی آگاه نشده اند و نحوه استفاده صحیح را یاد نگرفته باشند از خرید رایانه، تبلت و موبایل های پیشرفته
ص: 197
برای آنان اجتناب کنید.
10. حتماً در دوره های آموزشی رایانه، اینترنت و شبکه های اجتماعی شرکت کنید تا بتوانید با آگاهی و اطلاعات لازم، فرزندان خود را راهنمایی کنید.(1)
11. مهمترین توصیه ای که سزاوار است والدین آن را عملی سازند، این است که از همان دوران کودکی، فرزندان خود را با مسائل دینی و اخلاقی آشنا کنند و حلال و حرام الاهی را با بیانی زیبا و رسا به آنها آموزش دهند. پدران و مادران باید در منزل از کارهایی که خلاف آموزه های دینی است اجتناب کنند؛ مثلاً از دیدن تصاویر مبتذل اینترنتی خودداری ورزند؛ زیرا فرزندان زمانی که والدین خود را در حال دیدن این تصاویر نامناسب؛ مشاهده می نمایند باور می کنند که دیدن این صحنه های غیر اخلاقی برای آنها نیز اشکالی ندارد؛ یا هنگامی که اعضای خانواده خود را با پوشش و لباسی نامناسب و زننده می بینند، تصور می کنند دیدن صحنه های مستهجن فضای مجازی برای آنها زشت و قبیح نیست و می توانند آنها را مشاهده کنند؛ زیرا قبلاً این صحنه ها را به صورت زنده در خانواده دیده اند. پس برای اینکه فرزندان از آسیب های اینترنت و شبکه های اجتماعی
ص: 198
در امان بمانند، باید از انجام دادن هر کاری که روحیه گناه کردن را در آنها ایجاد و تقویت می کند، اجتناب شود؛ زیرا بهترین وسیله ای که آنها را حفظ می کند، تقوای الاهی است که باید در زمان کودکی در جان آنها رشد کرده و تقویت شود.
ص: 199
برخی از افراد سود جو برای تحقق اهداف شیطانی خویش، گروه ها و کانال هایی را با عنوان «همسر یابی» ایجاد می کنند و از پسران و دختران مجرد می خواهند اطلاعات شخصی و خصوصی خود را برای آنها بفرستند تا همسری مناسب و شایسته برای آنها پیدا کنند و کاربران غافلند از اینکه عکس ها و ویژگی های آنها در اختیار این افراد شیّاد قرار می گیرد و بعداً از آنها اخاذی می کنند.
اگر کاربران محترم به سایت پلیس فتا و بعضی از دادگاه های خانواده مراجعه کنند، متوجه می شوند حجم بالایی پرونده در این زمینه وجود دارد که همگی به خاطر
ص: 200
ناآگاهی کاربران به آسیب های همسریابی اینترنتی پدید آمده اند.
مسئولان محترم باید برای مدیریت همسریابی اینترنتی فکری بکنند؛ وگرنه افراد سودجو با استفاده از این فرصت طلایی که جوانان به دنبال شریک زندگی هستند، سایت ها و شبکه های اجتماعی غیر قانونی ایجاد و از آنان سوء استفاده می کنند.(1) لذا باید سایت های قانونی و رسمی ای را در کشور ایجاد کنند و با تبلیغات زیبا و گسترده آن را به اطلاع مردم برسانند.(2)
برای آگاهی بیش تر کاربران محترم به موضوع ازدواج های اینترنتی، برخی از آسیب های(3) این گونه از ازدواج ها را ذکر می کنیم:
1. ازدواج هایی که از دوستی خیابانی یا آشنایی از طریق چت و اینترنت آغاز می شود؛ همان طور که خیلی راحت
ص: 201
شکل گرفته است، خیلی زود از هم می پاشد؛ زیرا خود آن ها که پیش از ازدواج مرتکب حرام شده اند، پس از ازدواج به یکدیگر مشکوک می شوند که شاید همسرشان با اشخاص دیگر رابطه نامشروع داشته باشد؛ لذا چیزی که اساس و پایه اش بر حرام استوار باشد، مداومت و برکت ندارد.(1)
2. در حقیقت امکان فریب افراد در فضاهای مجازی و اتاق های گفتگو، بیش از زمانی است که افراد رو در روی هم قرار گرفته و در مورد اطلاعات شخصی خود سخن می گویند.(2)
3. محیط های مجازی و اینترنتی، به گونه ای است که به راحتی می توان از احساسات دروغین سخن گفت؛ اما امکان آنالیز رفتارهای احساسی وجود ندارد و در نتیجه این نوع رفتار را می توان در دنیای مجازی پنهان کرد.(3)
4. با توجه به اینکه مدیران سایت ها، به تمامی اطلاعات وارد شده توسط کاربر؛ مانند نام و نام خانوادگی، کد ملی، نشانی و شماره تماس، دسترسی دارند؛ می توانند از کاربران سوء استفاده نموده، اطلاعات وارد شده را در اختیار افراد
ص: 202
غیر مجاز قرار دهند.(1)
5. در این سایت ها اعضا می توانند با جلب اعتماد سایرین، به سوء استفاده از تصاویر و اطلاعات خصوصی و اخاذی(2) از آنها اقدام کنند.(3)
6. با توجه به اینکه عضویت ویژه در این سایت ها، مستلزم به واریز پول به حساب مدیران سایت ها می باشد، در بیشتر مواقع مدیران به تعهدات خود در قبال کاربران عمل نکرده، پول واریز شده آنان را به سرقت می برند.(4)
بر اساس قانون، فعالیت پایگاه های اینترنتی همسر یابی فاقد مجوز از وزارت ورزش و جوانان، ممنوع [و جرم] است.(5)
سؤال: آیا همسریابی اینترنتی جایز است؟
جواب: اگر این کار زیر نظر افراد مطمئن و با رعایت تمام شوؤنات اسلامی، و اخذ مجوز از مقامات ذی صلاح
ص: 203
صورت گیرد، اشکال ندارد(1) و ممکن است جلو بسیاری از مشکلات ازدواج ها را بگیرد؛ اما با توجه به ظرافت و حساسیت های مسئله، برنامه ریزی دقیق مورد نیاز است.(2)
سؤال: برخی از افراد، اطلاعات نادرستی را از خود در سایت های همسریابی قرار می دهند که سبب فریب خوردن دیگران می شود؛ حکم این کار چیست؟
جواب: حرام است(3) و اگر یکی از دو طرف فریب خورده باشد، می تواند عقد ازدواج را فسخ کند.(4)
سؤال: برخی از خانم ها برای به دست آوردن شوهر، تصاویر خود را که با پوشش نامناسب گرفته شده است، در سایت های همسریابی قرار می دهند، آیا این کار اشکال دارد؟
جواب: جایز نیست.(5)
ص: 204
افرادی که با اینترنت در ارتباط هستند، باید هنگامی که با تصاویر و فیلم های نامناسب و مستهجن صفحات اینترنت برخورد کردند، بلافاصله نگاه خود را از این تصاویر حرام برگردانند و از جستجو به سایت هایی که احتمال آلوده شدن را می دهند؛ خودداری؛ و از استغفار برای رفع این آلودگی ها استفاده کنند.
سؤال: هنگام کار با اینترنت و شبکه های اجتماعی با تصاویر مبتذل یا مستهجن برخورد می کنیم؛ تکلیف
ص: 205
چیست؟
جواب: اگر اتفاقی و سهوی باشد، اشکال ندارد؛(1)ولی نگاه کردن عمدی و از روی شهوت جایز نیست.(2)
سؤال: آیا نگاه کردن به عکس زنان بی حجابی که خودشان راضی هستند دیگران تصاویر آنها را ببینند؛ اشکال دارد؛ حتی اگر فرد از خودش مطمئن باشد که در حرام نمی اُفتد؟
جواب: نگاه کردن به قصد لذت بردن جایز نیست(3) و همچنین اگر برای لذت بردن نباشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست.(4)
سؤال: نگاه کردن به تصاویر زنان در اینترنت که پوشش لازم را ندارند، جایز است؟
جواب: اگر او را می شناسد، جایز نیست؛(5) ولی اگر او را
ص: 206
نمی شناسد با قصد لذت و ریبه، جایز نیست.(1)
سؤال: نگاه کردن به عکس هایی که دست و ناخن های بلند رنگ آمیزی شده خانم ها را نشان می دهد، جایز است؟
جواب: اگر با قصد لذّت و ریبه همراه باشد، جایز نیست.(2)
سوال: آیا زنان می توانند به عکس مردان نگاه کنند؟
جواب: اگر مفسده نداشته باشد، جائز است.(3)
سؤال: نگاه کردن به تصاویر مستهجن اگر به قصد ریبه باشد و یا انسان بداند که به تحریک شهوت او منجر می شود
ص: 207
و یا خوف ارتکاب گناه و مفسده باشد، حرام است.(1)
مسئله: نگاه کردن به عکس دختر بچه نابالغ، اگر بدون قصد لذت باشد و انسان نترسد به گناه آلوده شود، اشکالی ندارد.(2)
مسئله: در صورتی که کسی بترسد با نگاه کردن به عکس شخصی به گناه بیفتد، نباید به آن عکس نگاه کند.(3)
مسئله: دیدن عکس ورزشکاران، هنرمندان، شهدا و ... برای خانم ها تا زمانی که مفسده ای نداشته باشد، اشکال ندارد.(4)
مسئله: آن چیزی که حرام است، «نگاه کردن» است، نه «نگاه افتادن؛ لذا آنچه را انسان به طور اتفاقی در بازار،
ص: 208
اماکن عمومی، محل کار و ... می بیند، اشکال ندارد؛ ولی باید بلافاصله نظر و نگاه را برگرداند تا حکم «نگاه کردن» پیدا نکند.(1)
مسئله: هر کس که نگاه کردن به او جایز نیست، دیدن او از پشت شیشه یا در آینه و یا آب صاف و یا هر چیز دیگری که عکس او را منعکس می کند نیز؛ جایز نیست.(2)
سؤال: آیا نگاه کردن به فیلم های اینترنتی جایز است؟
جواب: اگر تحریک کننده شهوت باشد، یا دارای صحنه های مبتذل و مستهجن باشد، حرام است.(3)
ص: 209
سؤال: حکم نگاه کردن به فیلم هایی که به صورت مستقیم پخش می شود، چیست؟
جواب: حکم نگاه به انسان زنده را دارد؛(1)یعنی مردان نمی توانند به غیر از گردی صورت و انگشتان دست تا مچ زنان نگاه کنند (البته بدون قصد و ریبه) و زنان هم فقط به جاهایی که مردان معمولا نمی پوشند، می توانند بدون قصد لذت و ریبه، نگاه کنند.(2)
سؤال: حکم نگاه کردن به فیلم هایی که به صورت غیر مستقیم پخش می شود، چیست؟
جواب: حکم نگاه به عکس را دارد.(3)
ص: 210
سؤال: آیا نگاه کردن به فیلم زنان از طریق اینترنت به صورت مستقیم اشکال دارد؟
جواب: نباید به تصویر زن نامحرم که به طور مستقیم پخش می شود، نگاه کرد.(1)
سؤال: آیا نگاه کردن به فیلم زنان از طریق اینترنت به صورت غیر مستقیم جایز است؟
جواب: اگر ریبه و خوف افتادن به گناه نباشد، نگاه کردن اشکال ندارد.(2)
ص: 211
سؤال: آیا زنان می توانند به فیلم مردان نامحرم نگاه کنند؟
جواب: اگر مفسده داشته باشد، جایز نیست.(1)
سؤال: نگاه کردن به فیلم های مبتذل اینترنتی جایز است؟
جواب: حرام است.(2)
ص: 212
بسیاری از افراد، هنگامی که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند، بدون توجه به نکات امنیتی این ابزار، با هر کس که تمایل می یابند، ارتباط بر قرار می کنند. یکی از امکانات مهم و حساس نرم افزارهای شبکه اجتماعی، امکان ارتباط صوتی و تصویری با کاربران دیگر می باشد که در این روابط ممکن است عکس های خیلی خصوصی بین کاربران رد و بدل شود و یا به صورت مستقیم با همدیگر ارتباط برقرار کنند. که معمولاً در این حالت، اتفاقاتی
ص: 213
می اُفتد که بعداً زمینه اخاذی از دختران بی اطلاع را فراهم می کند؛ لذا کاربران باید با اطلاعات کافی و رعایت موارد امنیتی به سراغ این نرم افزارها بروند.(1)
برخی از نرم افزارهای گفتگوی اینترنتی، ممکن است ابزار جاسوسی دشمنان باشند. پس باید با اطلاعات کامل از این وسائل استفاده کرد.(2)
بعض از اوقات به خاطر ناآگاهی یا مسائل عاطفی، کاربران مورد سوء استفاده قرار می گیرند؛ مثلا هنگام چت کردن، از آنها فیلمبرداری یا صدای(3) آنها ضبط می شود که
ص: 214
چه بسا در اینده مورد تهدید یا اخاذی قرار می گیرند.
سؤال: آیا چت کردن با جنس مخالف، حتی در حال نامزدی اشکال دارد؟
جواب: اگر ترس آلوده شدن به گناه باشد و یا از مطالب تحریک کننده و شهوانی استفاده شود، حرام است.(1)
سؤال: حکم چت کردن با شخصی که از جنسیت او بی اطلاع هستیم، چیست؟
جواب: اگر خوف وقوع در حرام یا تحریک شهوت وجود داشته باشد، جایز نیست.(2)
سؤال: چت کردن با زنان غیر مسلمان و صحبت های تحریک آمیز با ایشان چه حکمی دارد؟
ص: 215
جواب: حرام است.(1)
سؤال: گفتوگوهای اینترنتی بین زنان و مردان یا دختران و پسران نامحرم برای آشنا نمودن طرف مقابل با اسلام و قرآن یا برای رفع شبهات(2) باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر ترس وقوع در حرام نباشد، اشکال ندارد.(3)
سؤال: برخی از افراد هنگام چت کردن، صدا و فیلم کاربران را ضبط می کنند، آیا این کار اشکال دارد؟
جواب: بدون اجازه کاربران جایز نیست.(4)
ص: 216
آیت الله سیستانی درباره استفاده از ابزار گفتگوهای اینترنتی فرموده اند: «ارتباط زن و مرد نامحرم از راه ارسال پیام های نوشتاری و یا گفتاری جایز نیست، مگر به همان مقدار که به طور مستقیم جایز است و شایسته نیست زن و فرزندان طوری رفتار کنند که شک و شبهه شوهر و والدین را برانگیزد، بلکه در بعضی از موارد این کار حرام است، مانند اینکه رفتار زن به طوری شبهه انگیز باشد که از نظر عقلا با رعایت حقوق شوهر منافات داشته باشد یا رفتار فرزند موجب اذیت پدر و یا مادر باشد و اگر برای جلوگیری و برطرف کردن این مشکل، لازم باشد والدین یا شوهر از محتوای پیام های ارسالی و دریافتی آگاهی پیدا کنند؛ در صورتی که محذور و [مفسده ای] در پی نداشته باشد، اشکال ندارد؛ بلکه باید انجام شود. به طور کلی باید توجه داشت که شوهر و پدر در مقابل همسر و فرزند مسئولیت شرعی دارند، خداوند می فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا
ص: 217
النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُون»(1)
بنابر این زن و فرزند باید شوهر و پدر را در انجام این وظیفه کمک کنند و بر والدین و شوهر لازم است که به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر طبق ضوابط آن عمل نمایند.(2)
سوال: آیا شوهر می تواند همسرش را از استفاده حلال از شبکه های اجتماعی منع کند؟
جواب: شوهر نمی تواند همسرش را منع کند، مگر استفاده از این شبکه ها مستلزم تصرف در اموال او باشد. در این صورت، همسر نمی تواند بدون رضایت وی استفاده کند.(3) در غیر این صورت، هرچند اطاعت از شوهر در چنین
ص: 218
موردی شرعاً واجب نیست؛ ولی مناسب است زوجین با کمک هم، فضای صمیمی زندگی را حفظ و تقویت کنند و از ایجاد خلل در زندگی با اموری که ضرورتی ندارد؛ ممانعت کنند.(1)
گیرنده مالک آن نمی شود.(1)
برخی از کاربران شبکه های اجتماعی، گروه هایی را با عنوان «جدید ترین فیلم ها، موسیقی ها و نرم افزارهای روز دنیا» ایجاد می کنند و فیلم، موسیقی و نرم افزارهای مختلفی را که متعلق به افراد دیگر است، برای دانلود در گروه قرار می دهند و اعضا به راحتی می توانند به روزترین فایل های اینترنتی را تهیه کنند.
مسئله: برخی از مراجع تقلید به صورت فتوا(2) یا احتیاط واجب(3) فرموده اند:
ص: 220
«حق صاحب اثر باید محترم شمرده شود و بدون اجازه از آن استفاده نشود.»؛(1) لذا در صورت استفاده بدون اجازه، استفاده کننده ضامن خسارتی است که به تولید کننده وارد کرده است؛ مگر از کفار حربی باشد که در اینصورت اشکال ندارد و ضامن نیست.(2)
سؤال: آیا دانلود فایل های مستهجن و مبتذل از شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک، جایز است؟
جواب: دانلود این گونه فایل ها حرام و از مصادیق اشاعة فحشا می باشد و باید به صورت جدی از این کار اجتناب شود.(3)
ص: 221
یکی از راه های گسترش شبکه های اجتماعی، "بلوتوث" کردن آنها از طریق رایانه و موبایل می باشد. امروزه افراد از راه بلوتوث کردن، نرم افزارها و فایل های زیادی را برای همدیگر ارسال می کنند و این کار، به یکی از سرگرمی های محافل تبدیل شده است؛ ولی متأسفانه گاهی فایل های مبتذل و مستهجنی را ارسال می کنند که موجب آلوده شدن افراد و فروپاشی خانواده ها می شود.
سؤال: آیا بلوتوث کردن نرم افزار شبکه های اجتماعی مفسده دار و فیلتر شده برای دیگران، جایز است؟
جواب: اگر مخالف مقررات حکومت اسلامی و دارای مفاسد اخلاقی، سیاسی، اجتماعی باشد و خوف آلوده شدن به گناه وجود داشته باشد، حرام است.(1)
سؤال: آیا گوش دادن به موسیقی هایی که در برخی از
ص: 222
شبکه های اجتماعی پخش می شود، جایز است؟
جواب: اگر موسیقی پخش شده مناسب مجلس گناه باشد، گوش دادن به آن جایز نیست.(1)
سؤال: اگر برای کاربر شبکه های اجتماعی هیچ نوع آهنگ و موسیقی، تحریک کننده نباشد و بر او تأثیر منفی نداشته باشد؛ آیا گوش دادن به آن جایز است؟
جواب: ملاک حرام بودن موسیقی این است که در نوع افراد تأثیر منفی داشته باشد؛ خواه این شخص تحریک شود و بر او اثر منفی داشته باشد، یا نداشته باشد.(2)
سوال: برخی از سایت ها و شبکه های اجتماعی برای
ص: 223
اینکه حس کنجکاوی کاربران را برای استفاده از مطالب سایت تحریک کنند، در ابتدای مطالب خود جملاتی، مانند «ورود افراد زیر 18 سال ممنوع»، یا «مخصوص افراد متأهل» را می نویسند و کاربران هم کنجکاو می شوند و به این سایت ها و شبکه های اجتماعی وارد می شوند و مطالبی را می بینند، یا مطالعه می کنند که غالباً مفسده دار هستند؛ آیا این کار اشکال دارد؟
جواب: اگر خلاف قانون بوده(1) و یا برای کاربران مفسده داشته باشد، جایز نیست.(2)
سؤال: آیا نگهداری عکس و فیلم های مستهجن در صفحات شبکه های اجتماعی که در رایانه یا موبایل ذخیره شده اند؛ جایز است؟
ص: 224
جواب: اگر آیه سجده را از نرم افزار یا سی دی به صورت غیر مستقیم بشنود، لازم نیست سجده کند؛ ولی اگر به صورت مستقیم از اینترنت بشنود، باید سجده کند.(1)
سایت: www. leader. ir.
نشانی الکترونیکی : info_ leader@liader.ir
تلفن : 37746666 (025)
سایت: www. sistani. org
نشانی الکترونیکی: farsi@sistani.org
تلفن: 37741415 (025)
استفتای پیامکی: 09198507500
سایت: www.zanjani.ir
ص: 227
نشانی الکترونیکی: zanjani.tamas@gmail.com
تلفن: 37740323 (025) – 37740322 (025) – 37740321 (025)
استفتای پیامکی: 50001040
سایت: www.Makarem.ir
تلفن : 37840003 (025)
استفتای پیامکی: 10000100
سایت : www.wahidkhorasani.com
تلفن: 37740611 (025) - 37742445 (025)
سایت: www.noorihamedani.com
تلفن: 37741850 (025)
استفتای پیامکی: 30004844
سایت: www.saafi.net
تلفن: 37479 (025)
استفتای پیامکی: 30007479
ص: 228
1. سید علی حسینی خامنه ای، سید علی، أجوبة الاستفتائات، دفتر معظم له، قم، چاپ اول، 1424ه ق.
2. مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، محقق، مصحح: ابو القاسم علیان نژادی، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، چاپ یازدهم، 1428 ه ق.
3. مفید، محمد، إختصاص، محقق، مصحح: غفاری، علی اکبر و محرمی زرندی، محمود، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، سال چاپ اول، 1413 ه. ق.
4. تبریزی، جواد بن علی، استفتائات جدید، چاپ اول.
5. مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، انتشارات مدرسه
ص: 229
امام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ دوم، 1427 ه. ق.
6. موسوی خمینی، سید روح الله، استفتائات، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1422ق.
7. بهجت فومنی گیلانی محمد تقی، استفتائات، دفتر آیت الله بهجت، چاپ اول، 1428 ه. ق.
8. توضیح المسائل، آیت الله سیستانی.
9. جعفر سبحانی تبریزی، توضیح المسائل، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ سوم، 1429 ه. ق.
10. خمینی، سید روح اللّه موسوی، توضیح المسائل، محقق، مصحح: مسلم قلی پور گیلانی، چاپ اول، 1426 ه. ق.
11. شبیری زنجانی، سید موسی، توضیح المسائل، انتشارات سلسبیل، قم، چاپ اول، 1430 ه ق.
12. مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ 52، 1429 ه. ق.
13. صافی گلپایگانی، لطف الله، جامع الاحکام، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها، چاپ چهارم، 1417 ه. ق.
14. فاضل لنکرانی موحدی، محمد، جامع المسائل، انتشارات امیر قلم، چاپ یازدهم.
15. طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1418 ه. ق، چاپ
ص: 230
دوم.
16. نعمان بن محمد مغربی، ابن حیون، دعائم الإسلام، محقق، مصحح: فیضی، آصف، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم، 1385 ه. ق.
17. لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، محقق/مصحح: حسنی بیرجندی، حسین، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1376 ش.
18. الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، محقق، مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407 ه. ق.
19. آیت الله مکارم، ناصر، کتاب النکاح، محقق، مصحح: محمد رضا حامدی- مسعود مکارم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، 1424 ه. ق، چاپ اول.
20. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح: رسولی محلاتی، سید هاشم، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1404 ه. ق.
21. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق و مصحح: فیض الإسلام، انتشارات هجرت، چاپ اول، 1414 ه. ق.
ص: 231
1.بررسی آثار و پیامدهای جامعه شبکه ای روی هویت اجتماعی جوانان، صمد کلانتری، فروغ عریضی، رسول ربانی، مهدی قادری، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، ش 28، 1386.
2.بررسی تأثیر شبکه های اجتماعی مجازی در تغییر ویژگی های شخصیتی جوانان، الهه ودودی، علی دلاور، مجله « روانشناسی تربیتی»، سال یازدهم، بهار 1394، ش 35.
3.بررسی نقش شبکه اجتماعی وایبر در برساخت هویت نسلی جوانان، توحید علیزاده، نریمان محمدی، مجله «مطالعات فرهنگ – ارتباطات» سال شانزدهم، زمستان 1394، ش 32.
4. پاتریس آنه راتلیج، 53 اصل کسب درآمد از شبکه های اجتماعی، ترجمه: ریحانه هاشم پور، تهران، 1390.
5.پایش آسیب های اجتماعی شبکه های اجتماعی تلفن همراه،
ص: 232
محمود سوری، حمید فلاحتی، مجله «پایش سبک زندگی» خرداد 1393، ش 2.
6.تاثیر شبکه اجتماعی بر عملکرد کسب وکار: اثر تعدیل کنندگی الگوی نقش و انگیزه کارآفرینانه (مورد مطالعه ایران، کرواسی و دانمارک)، محمدرضا زالی، توماس شات، اسدالله کرد ناییج، مینا نجفیان، مجله «پژوهش های مدیریت در ایران (مدرس علوم انسانی)»، دوره شانزدهم، تابستان 1391، ش 2.
7.تأثیر شبکه های اجتماعی بر سازماندهی سیاسی فضای یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، یحیی صفوی، سجاد کرمی پاشاکی، سعید رضا خلخالی، مجله «پژوهش های حفاظتی و امنیتی»، تابستان 1392، ش 6.
8.تحلیل سبک زندگی جوانان کاربر شبکه اجتماعی فیس بوک، آسیه سپهری، فصلنامه «مطالعات جوان و رسانه»، بهار 1393، سال 4، ش 13.
9.تحلیل و مقارنه ای میان قانون جرائم رایانه ای و قانون سمعی و بصری، حسین آقایی نیا، رسول عابد، فصلنامه «دیدگاه های حقوق قضایی»، پاییز 1391، سال هفدهم، دوره جدید، ش 59.
10.تدوین راهبرد ملی پدافند غیر عامل در حوزه ارتباطات، محمد رضا لونی؛ محمد جلالی فراهانی، مجله «نگرش
ص: 233
راهبردی»، تیر 1387، ش 92.
11.جاسوسی رایانه ای در حقوق ایران و وضعیت بین المللی آن، محسن رهامی، سیروس پرویزی، فصلنامه «حقوق»، پاییز 1391،دوره 42، ش 3.
12.جرائم رایانه ای و روش های مقابله و پیشگیری از آن، مهدی فهیمی، فصلنامه «دیدگاه های حقوق قضایی»، پاییز و زمستان 1380، ش 23 و 24.
13.جوانان و همسریابی اینترنتی(آسیب ها و راه کارها)، مهدیه یاوری وثاق، فصلنامه «مطالعات جوان و رسانه»، پاییز 1393، ش 15.
14.سرقت اینترنتی حدّی یا تعزیری؟، علی اکبر ایزدی فرد؛ علی پیردهی حاجیکلا، فصلنامه «فقه و اصول»، بهار و تابستان 1389، ش 84.
15.سیر تطور شبکه های اجتماعی (نگاهی به آغاز و انجام شبکه های اجتماعی)، مصطفی علیمرادی، مجله «ره آورد نور»، شهریور 1389، ش 31.
16.شبکه های اجتماعی؛ فرصت ها و تهدیدها، روح الله سلیمانی پور، مجله «ره آورد نور»، تابستان 1389، ش 31.
13. شبکه های اجتماعی اینترنتی؛ تحلیل انتقادی آثار آنها بر زندگی فردی و اجتماعی، بیسواجیت داس، برگردان: منا نادعلی، فصلنامه «مطالعات جوان و رسانه»، تابستان 1391، ش 5.
ص: 234
17.شبکه های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی بزرگ ترین جامعه مجازی ایرانیان، حسن بشیر، محمدصادق افراسیابی، مجله «تحقیقات فرهنگی»، سال پنجم، بهار 1391، ش 1.
18. شبکه های اجتماعی مجازی و بحران هویت (با تأکید بر بحران هویتی ایران)، ثریا معمار، صمد عدلی پور، فائزه خاکسار، مجله «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران»، دوره اول، زمستان 1391، ش 4.
19. شبکه های اجتماعی؛ فرصتها و تهدیدها، روح الله سلیمانی پور، مجله «ره آورد نور »، تابستان 1389 ، ش 31.
20.صمد عدلی پور، آسیب شناسی شبکه های اجتماعی مجازی(golohtaPA fo lautriv laicos skrowten)، تهران، انتشارات پارسینه، 1393.
21.ظرفیت ها و چالش های شبکه های اجتماعی مجازی برای تبلیغ دین، محمد علی قیصریان، فصلنامه «مطالعات جوان و رسانه»، بهار 1393، ش 13.
22.عبدالعظیم کریمی، آسیب شناسی اجتماعی «اجتماعی کردن مانع اجتماعی شدن است»، مجله «پژوهش های تربیت اسلامی» زمستان 1384، ش 1.
23.لیلا چراغ ملایی، پروین کدیور، غلامرضا صرامی، استفاده از
ص: 235
شبکه های اجتماعی مجازی در آموزش(فرصت ها و چالش ها)، مجله «اندیشه های نوین تربیتی»، پاییز 1393، ش 39.
24.مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، ج 18-17، ص320 تا 384.
25. مدیریت در شبکه های اجتماعی، محمد مصطفی حسینی، مجله «ره آورد نور»، شهریور 1389، ش 31.
26.مریم اسکافی نوغانی، اثر شبکه های اجتماعی بر طلاق عاطفی در شهر مشهد، فرح ترکمان، باقر ساروخانی، مجله «علوم اجتماعی (فردوسی مشهد)»، سال دوازدهم، بهار و تابستان 1394، ش 1.
27. مطالعات شبکه های اجتماعی و سبک زندگی جوانان، محمد صادق افراسیابی، تهران، انتشارات سیمای شرق، 1393.
28. مطالعه آثار و پیامدهای سیاسی شبکه های اجتماعی مجازی، صمد پور عدلی، زهرا پیرنیا، مجله «مطالعات اجتماعی و رسانه»، پاییز 1393، سال اول، ش 4.
29. معرفی شبکه های اجتماعی برتر، مهدی امینی مقدم، مجله «ره آورد نور»، شهریور 1389، ش 31.
30. نقش شبکه های اجتماعی در ایجاد و مهار بحران ها، احمد اکبری، مجله «ره آورد نور»، تابستان 1389، ش 31.
ص: 236
31. نقش شبکه های اجتماعی در ایجاد و مهار بحران ها، احمداکبری، مجله «ره آورد نور »، تابستان 1389 ، ش 31 .
32. نقش شبکه های اجتماعی مجازی در ساماندهی فتنه سال 1388، ناصر شعبانی، مجله «پاسداری فرهنگی»، تابستان1390، ش 4.
33. نقش شبکه های اجتماعی مجازی در فتنه 88، حمید رضا حاتمی، علیرضا حمیدی فر، مصطفی قنبر پور، مجله «امنیت ملی»، پاییز 1392، سال سوم، ش 9.
ص: 237
1.farsi.khamenei.ir
2.www.almazaheri.ir
3.www.almazaheri.ir
4.www.certcc.ir
5.www. Cyber Police.ir
6.www.farsnews.com
7.www.gerdab.ir
8.www. hamshahrionline.ir
9.www. internet.ir
10www. isna.ir
11www.jahannews.ir
12www.leader.ir
ص: 238
13www.makarem.ir
14www. mashreghnews.ir
15www.mehrnews.com
16www.noorihamedani.com
17www.persianacademy.ir
18www. rasekhoon.net
19www.rc.majlis.ir
20 www.saafi.net
21 www.sistani.org
22 www.tebyan.net
23 www. wahidkhorasani.com
24 www.yjc.ir
25 www. zanjani.net
ص: 239
ص: 240