ص:2

ص:3

القاب مهدوی

بررسی و تحلیل القاب مهدوی در دیوان «الدررالمکنونة»

 انسیه ترسلی

ص:4

القاب مهدوی

[بررسی و تحلیل القاب مهدوی در دیوان «الدررالمکنونة»]

 مؤلف: انسیه ترسلی

 ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود؟عج؟

 طراح جلد و صفحه آرا: مسعود سلیمانی

 شابک: 6-99-7120-600-978

 نوبت چاپ: اول / تابستان 1397

 شمارگان: 1000 نسخه

 قیمت: 15000 تومان

تمامی حقوق© محفوظ است.

 قم: خیابان شهدا/ کوچه آمار(22)/ بن بست شهید علیان/ پ: 26

تلفن/1-37841130-025/ نمابر: 37744273-025

 تهران: خیابان انقلاب/خیابان قدس/خیابان ایتالیا/پ:98

تلفن: 88998600-021/ نمابر: 89774381-021

www.mahdaviat.ir

info@mahdaviat.ir

Entesharatbonyad@chmail

ص:5

کتاب حاضر، حاصل پایان نامه کارشناسی ارشد خانم انسیه ترسلی در رشته «زبان وادبیات عرب» است که در سال1395در «دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد» به راهنمایی آقای دکتر حسن عبدالهی و مشاوره آقای دکتر عباس عرب از آن دفاع شده است.

ص:6

ص:7

امام حقٍّ59

الأمان60

امرالله63

ب65

باب الله65

البار66

الباذل67

الباسط68

بدر البدور68

برج البروج70

البرهان71

البشیر و النذیر72

بقیة الأخیار73

البلد الأمین74

ت74

التأیید74

التقیّ75

تِلاد نعمة76

ث76

الثائر76

الثابت78

ج79

جامع الکلم79

الجَحجاح81

جمعه81

الجَوارِالکُنَّس82

الجِهاد83

ح83

الحاشر83

الحاضر84

حافظ الاسرار86

الحَجّ87

الحُجَّة88

ص:8

الحجاب91

الحِصن الحَصین93

الحقّ93

الحمد94

الحَکَم95

الحلیم95

الحَیّ96

خ97

الخائف97

خاتم الأوصیاء99

الخازن100

الخاشع101

الخلف الصالح102

خیر من ارتدی106

الخُنَّس107

د107

دافِعُ النِّقَم107

الدلیل108

دولة الزهراء108

الدیّان109

ر110

الراتق110

رافع الالحاد111

الرَؤُوف112

رایة الهدی113

ربُّ الارض114

الرشید115

الرضی116

الرفیق117

رمّان118

ز119

زیتون119

س120

ص:9

السائح121

سائق الناس122

السابق123

الساعة124

السبب المتصل126

سبیل الله127

سِترالله128

السحاب129

سِرّالله130

سِراج الامة131

سطوة الله132

السفیر132

السماء133

سفینة النجاة133

سیّدالأمة134

سَیف الله135

ش136

الشاهد136

شدیدالبأس138

الشرید139

الشریک140

الشکور141

الشمس142

الشهاب الثاقب144

ص145

الصابر145

صاحب الزمان145

الصادق149

الصالح151

صدر الخلائق154

صراط حق155

الصفیّ156

الصلوة157

ص:10

الصمصام158

الصوم160

ض160

الضیاء160

ط161

الطالب161

الطامس162

الطاوی164

الطاهر166

الطرید167

الطلعة الرشیدة168

الطور168

الطیّب169

ظ169

الظَهر169

الظفر170

ع171

العادل171

عالم الغیب172

العاصم174

عاطف الآراء175

عبدالله176

عزّ المؤمنین176

العصر178

عظیم الشأن178

العَلَم المنصوب178

العون179

عین الله180

غ181

الغائب181

الغُرَّة الحمیدة182

الغلیل183

الغوث183

ص:11

غَیث الندی184

ف185

الفائز185

الفائق185

الفاتق186

فارج الهم186

الفارق188

الفتح189

الفجر190

الفرد191

الفقید192

الفقیه192

فلّاق الهامات193

ق193

القائم193

القابض205

قاتل الکفّار206

القاسط206

قاطع البرهان207

القامع207

القدر208

القمر210

قویّ القهر210

قهرالله211

ک212

کاشف الغموم212

کتاب الله213

کرّار214

الکریم215

کنز العلوم215

کهف الامة216

م217

المأمول217

ص:12

الماجد217

الماحی217

الماحق218

المُبرّء219

المبرور219

المبید220

المبیر220

مبیّن الکتاب و الاحکام221

المجالد222

المجاهد222

المجدّد223

المجنّد224

المجهول225

المجیر225

المُحرِق226

المحقّق226

محورالکون227

المحیط227

المحیی228

المُخبِر229

المخرج229

المخزون230

المُخلَص230

مدار الدّهر231

مدبّرالامور232

المدّخر232

المدرک233

المدیل234

المذلّ234

المُرابط235

المرتجی236

المرتقب237

المروّج237

ص:13

مزهق الباطل237

المسافر238

المسدّد238

المسلّط238

المصباح239

مصدرالامر239

المضطر240

المُطاع241

المعاذ241

المعدن242

المعلن243

المعید243

المَعین244

المفزع245

المقتصر245

مکسّر السیوف246

المَلاذ246

الملجأ246

ممیت کل الجور247

المنتجب247

منتهی الحلم247

المُنکّس248

الموجود249

الموصول249

مهبط الرحمة250

المهدی250

المهذّب257

المیزان257

ن258

النار الموقدة258

النازح259

الناصح259

الناصر260

ص:14

الناطق261

الناظر262

ناظم امر الکون262

الناقور263

ناموس حق263

ناهج مناهج الآباء264

الناهی264

النبیه265

نضرة الاسلام265

النعمة265

النقمة266

النور267

النهار268

و268

الوارث268

الوتر270

وجه الله270

الوحید271

الوصی271

وعد الله272

الولی272

ه-273

الهادم273

ی273

الیمین274

یوم274

3. پیشینه القاب مهدوی در تاریخ عباسی275

دستاورد پژوهش277

کتابنامه279

ص:15

ص:16

نمودند، ولی القاب مذکور در روایات را با دیگر متون اسلامی به طور جداگانه ذکر نمودند و در بیشتر این آثار به وجه تسمیه حضرتش در تمام القاب اشاره نشده است.

از جمله مشکلات پژوهش حاضر، یافتن دلیل محکم برای وجه تسمیه برخی از القاب بود، زیرا برخی از القاب مذکور در الدررالمکنونة، در متون اسلامی به آن اشاره نشده، ولی از آن جا که صاحب این دیوان از علمای بزرگ معاصر شیعه است و گفتار او یقیناً بی مدرک نیست؛ بنابراین جای تحقیق و بررسی بیشتری وجود داشت.

کتاب حاضر از دو فصل تشکیل شده است؛ در فصل اول که در مورد علامه میرجهانی سخن رفته، نخست، زندگی و سیره ی وی مورد بررسی قرار گرفته و بعد از آن آثار وی بیان شده است و در آخر نیز به طور ویژه به معرفی دیوان مورد پژوهش وی (الدررالمکنونة) پرداخته شده است. در این دیوان اعراب گذاری توسط خود مؤلف صورت گرفته است و به ندرت غلط های اعرابی مشاهده گردید که در این پژوهش سعی بر اصلاح آنها شده است.

در فصل دوم که بررسی و تحلیل القاب مهدوی در دیوان شاعر است ابتدا قصیده مورد نظر از جنبه ی ساختاری که شامل وزن، قافیه و آرایه های ادبی می باشد مورد تحلیل قرار گرفته است. در ادامه نیز به معرفی اجمالی القاب مهدوی در دیوان پرداخته شده است. سپس تمامی ابیات قصیده مورد پژوهش به ترتیب ذکر شده است و پس از آن یکایک القاب بر اساس حروف الفبا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند؛ که این خود شامل بررسی ساختار صرفی و معنای لغوی القاب، کاوش القاب در روایات و ادعیه و زیارات است و در انتها وجه تسمیه نیز بیان شده است. به علت تعداد زیاد القاب، لقب هایی که از یک ریشه می باشند با هم مورد بررسی قرار گرفتند و تحت یک عنوان تنظیم شدند.

برخود لازم می دانم که از راهنمایی های محققانه استاد ارجمندم آقای دکتر حسن عبدالهی تشکر و قدردانی کنم، همچنین از خانواده محترم که حوصله زیاد به خرج دادند تا این پژوهش به پایان رسید، تقدیر و تشکر دارم.

انسیه ترسلی

مرداد 1395

ص:17

ص:18

ص:19

تلاش های این دوران بوده است. علامه هنر خط و علم اخلاق را نیز در کنار برخی از علوم متداول، از محضر میرزا احمد اصفهانی که از عرفا و پرهیزگاران آن دوران به شمار می آید، فرا گرفت. (1)

ص:20

حوزه علمیه نجف که از اساتید وی بودند. بیان بلیغ، دقت نظر، بررسی جوانب موضوعات وصاحب نظر بودن ایشان از عواملی به شمار می روند که باعث شهرت و حضور طلاب متعدد در جلسه درس ایشان می گردد. علامه در ایام اقامتشان در مشهد بیشتر به مباحث عرفان، تفسیر و اخلاق می پرداخت. (1)

از جمله علماء و بزرگانی که در زمره دوستان وی در مشهد بودند می توان از آیات عظام میلانی نوغانی، فقیه سبزواری، اردبیلی و قزوینی نام برد. در این میان، مرحوم آیتالله میلانی بیش از دیگران مورد محبت و علاقه ایشان بودند. و با عقد اخوتی که بین این دو در عید غدیر سال 1374ه.ق محقق شد، الفت و مودّت این دو بزرگوار بیشتر گردید. (2)

ص:21

سعودی جهت انجام مناسک حج تمتع داشتند که همان سفر، آخرین سفر ایشان به مکه است؛ اما آنچه در این سفر علامه حائز اهمیت است این است که اولاً: در این سفر علامه به عنوان یکی از علمای اسلام ، مفتخر به ورود به داخل کعبه و ضریح پیامبراکرم؟ص؟ برای شستشوی آن دو مکان مقدس با گلاب در طی تشریفات خاصی گردید. ثانیاً: حکایت بیتوته ایشان در قبرستان بقیع است. (1)

علامه در این خصوص می گوید:

بعد از غروب به حوالی دیوار قبرستان بقیع رفتم تا به دعا مشغول گردم، پاسی نگذشته بود که شرطه ای نزدیک من آمد و مرا به نامم خطاب نمود و سلام کرد؛ با تصور آن که شاید از دوستان ویا زائران کاروانمان باشد به این نکته توجهی نکردم. گفت: می خواهی شب را در بقیع به سر بری؟ گفتم: عشق به این موضوع دارم، اما امکان آن دشوار است. گفت: به همراه من بیا. ناخواسته بدون آنکه به همراهان اطلاعی بدهم با او به راه افتادم. درب را گشود و من نیز با التهاب پشت سر او طی طریق نمودم. کنار قبری ایستاد و با حالتی خاص به من اشاره نمود که در پایین آن بنشینم و مرا تنها گذاشت. آن شب حالتی خاص یافتم، گویی گمشده ام را پیدا کردم، پس از مدتی متوجه شدم آن مأمور در حالی که قلیانی در دست دارد به جانب من می آید. در آن حال متوجه روشن بودن فضا نبودم. به من رسید و دعایی نمود و قلیان حاضر شده با تنباکوی مشهور اصفهان را نزدم گذاشت و قدری صحبت نمودیم و چون سحرگاه نزدیک شده بود به من گفت: «برخیز که زمان رفتن است» به همراه او از قبرستان خارج شدم در حالی که ازدحام مردم پشت درب بقیع هرگز متوجه من نشد که داخل بقیع بودم! بعد از آن تا وقتی که در مدینه بودیم مکرراً به سراغ او رفتم، ولی مأموری به آن شکل و قیافه نیافتم. (2)

سرانجام در سال های 56 و57 بود که علامه عزم بازگشت به وطن خود نمود. شاید علت هجرت ایشان آن بود که سال های آخر عمر را با خاطرات و یادهای عهد جوانی، تلاش ها و مجاهدت های آن روزگار به سر برد. اما نقل شده که در تهران حادثه ای برای علامه پیش آمد که منجر به مهاجرت ایشان به اصفهان گردید و آن، جریان نورستان است که در آینده به ذکر

ص:22

آن می پردازیم. (1)

ص:23

می کنیم:

1. در تاریخ 18 ربیع الاول سال 1344ه.ق /1304ه.ش به زادگاه خود محمدآباد جرقویه سفلی سفر می کند و از قدمای محل می خواهد که نسبت به تاریخ اجدادی او و وقایع محقق شده، شهادت خود را بنویسند، پس از تکمیل ورقه استشهادیه با بزرگان سلسله میرجهان تماس گرفته، آنان را به تحقیق در این موضوع تحریک می نماید. و یکی از مراجع به نام شیخ محمد باقر فقیهی، شهادات شهود را کتباً ذیل همان ورقه تصدیق، امضا و مهر نمود. این اولین مدرک بود که سیادت وی را تأیید می کرد. (1)

2. در همین سال شخصاً به آبادی جشوقان رفت و در دهکده ای که نیم فرسخی آن بود، با ملا عبد الرزاق نامی ملاقات کرد، آن روحانی مطلع ، فرازهایی از تاریخ سادات میرجهان و چگونگی یورش افغان ها وگریختن دو برادر یعنی میرجهان و میرعماد را تشریح کرد. این دومین قرینه برای آشکار شدن سیادت وی بود. (2)

3. در زمان اقامت در اصفهان سال 1313ه.ش یکی از دوستان روحانی خود را ملاقات نمود که وی یکی از نوادگان ملا اسماعیل خواجویی بود که حاج میرزا حسن، مشهور به «کمیلی» نام داشت، او از میان مدارک خود نوشته ای را به دست آورد و تحویل میرجهانی داد. مضمون این سند چنین بود: در سال 1214ه.ش محمد فرزند میرجهان راجع به سیادت خود از اهالی محمدآباد جرقویه وسایر آبادی های آن حدود استشهاد کرده و آن ها جواب داده و ذیلش را مهر زده اند و در حاشیه اش ملا شریفای اژه ای رودشتی تصدیق کرده و در ذیل آن، مرحوم ملا اسماعیل فرزند ملا جعفر فرزند ملا اسماعیل خواجویی تصدیق نموده واین دو بزرگوار سند مذکور را به مهرهای خود مزیّن کردند. (3)

4. در سال 1330ه.ش که میرجهانی به مشهد رفت، برای سیادت به پیشگاه حضرت امام رضا علیه السلام متوسل شد، هشت روز از این توسل سپری شده بود که سیدی داخل شد و سلام کرد و اذن دخول در حجره را خواست. میرجهانی پذیرفت، او پاکت سربسته ای از حاج مهدی یزدی

ص:24

تحویل داد. آنچه در پاکت قرار داشت، شجره نامه ای از سادات میرجهان بود که در ربیع الثانی 1258ه- ق رو نوشت آن تأیید شده بود و چند نفر از علما آن را مهر نمودند، از جمله آنان ملا محمد بن محمد رسول کاشانی از شاگردان ویژه سید شفتی بود. (1)

5. شش سال بعد نامه ای از نجف اشرف توسط پست به دست میرجهانی رسید؛ ارسال کننده این پاکت آیت الله حاج سید محمد صادق طباطبایی حکیم بود که در فرازی از این نامه این مطالب به چشم می خورد:

«در ضمن اسناد و مدارکی که درباره سادات طباطبا به دست آورده ام، مشجّر قدیمی است که در یازدهم ذی القعده1212ه.ق/1177ه.ش نوشته شده و به خط سید علامه سید میرقاسم قهپایی موشّح به امضاها و مهرهای بعضی از اعلام حجج در آن عصر، آمده است. (2)

علما و شخصیت هایی که شجره نامه سیادت میرجهانی را تأیید کرده اند از این قرارند:

حاج سیدمحمدصادق طباطبایی حکیم، آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم، آیت الله سید عبد الهادی شیرازی، آیت الله سید محمود شاهرودی، آقا سید مهدی شیرازی، شیخ حسین حلی، شیخ عبد الکریم شیرازی، آقا صدر بادکوبی، آقا سید مرتضی طباطبایی، سید عبد الرزاق کمونه نسابه، تصدیق آقا سید محمود مرعشی (پدر آیت الله مرعشی)، سید محمد تقی بحرالعلوم، آیت الله حاج سید محمد هادی میلانی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، آیت الله سید ابوالقاسم خویی و آیت الله سید احمد خوانساری. (3)

به استناد این مدارک سیادت علامه میرجهانی در زمان مرجعیت عامه مرحوم آیت الله سیدمحمدحسین طباطبایی بروجردی کشف گردید و همچنین مورد تأیید نسابه بزرگ قرن اخیر مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی قرار گرفت و پس از آن که سال ها عمامه سفید بر سر داشت، به دست مرحوم آیت الله العظمی بروجردی عمامه سیاه سیادت بر سر ایشان گذارده شد و به این مناسبت توسط آیت الله بروجردی جشن مفصلی در مدرسه فیضیه برقرار گردید.

ص:25

ص:26

نصیبم کرده است. سراز سجده که برداشتم، خواستم دامن حضرت را بگیرم و با ایشان صحبت کنم، حاجاتم را بخواهم، اما دیگر دیرشده بود. سرداب تاریک بود و هیچ کس هم جز من آن جا نبود. باشتاب از پله ها بالا رفتم، در سرداب بسته بود، درب را کوبیدم، کلید دار آمد و در سرداب را باز کرد، دیدم نزدیک اذان صبح است.

از ایشان پرسیدم: «این آقا که امشب در سرداب بود چه کسی بود؟» گفت: «غیر از شما کسی در سرداب نبود». گفتم: «همین آقا که تازه از سرداب بیرون آمد؟!» گفت: «نه، کسی بیرون نرفته! در سرداب بسته است و درهای حرم و صحن نیز بسته است».

تازه متوجه شدم که چه سعادت بزرگی نصیبم شده و چه رایگان آن را از دست دادم. وقتی بیرون می آمدم، با خود زمزمه کردم:

من که مخمور از می سرشار دیدارم هنوز

گر طبیب از بهر درمانم شراب وصل داد

جان حیران بر لب آمد در تمنای وصالباز مشتاق فروغ روی دلدارم هنوز

لیک حق داند که من از هجر بیمارم هنوز

فخرم آن باشدکه پیش گل رخان خارم هنوز (1)

ص:27

گفت: «آقای میرجهانی شما با اینکه اهل دعا و دوا هستی، هنوز پای خود را معالجه نکرده ای؟!» گفتم: «تا الان که نشده است». گفت: «دوست دارید من درد پایتان را معالجه کنم؟!» گفتم: «البته».

چوپان آمد و کنار من نشست. از جیبش چاقوی کوچکی درآورد. نام مادرم را برد و سر چاقو را گذاشت اول موضع درد، بعد چاقو را کشید، پایین آورد تا پشت پا. بعد محکم فشار داد؛ از شدت درد ناله ام بلند شد. تا خواستم مثل همیشه با کمک عصا بلند شوم دیگر پایم درد نداشت. گفتم: «شما کجا هستید؟» گفت: «من در همین قلعه ها هستم». سپس دستش را به اطراف گرداند. گفتم: «پس من کجا خدمتتان برسم؟!» گفت: «تو آدرس مرا نمی توانی یاد بگیری، ولی من خانه شما را بلدم». بعد آدرس ما را گفت و ادامه داد: «هر وقت لازم باشد، خودم پیش تو می آیم». و بعد هم رفت، چند لحظه بعد رفقایم رسیدند. گفتند: «آقا عصایتان کو؟» گفتم: «بروید و آن مرد نمدپوش را پیدا کنید». آنها رفتند و هر چه جست وجو کردند، اثری از او پیدا نکردند. (1)

ص:28

علامه خود نیز از مدرسان و اساتید سرآمد حوزه های علمیه اصفهان و مشهد مقدس بود و سطوح عالی فقه و اصول و تفسیر قرآن کریم و ادبیات عرب را به طرز ادیبانه و عالمانه تدریس می نمود. و در کنار همه آن ها علامه از منبری های درجه اول و از خطبای شهیر زمان خود بود که در اصفهان و تهران و ... منبرها و سخنرانی های جالب و گرانبهایی داشت.

علامه میرجهانی به حاج احمد جلوانی وصیت کرده بودند که به هنگام دفن ایشان یک جلد از کتاب البکاء للحسین را با ایشان دفن کنند. مدتی بعد از وفات ایشان همسرشان ایشان را خواب می بیند و متوجه می شود که ایشان فوت کرده و در قبر آرمیده است. و همسرشان به کنار قبر ایشان آمده و در عالم رؤیا ایشان را صدا می کند و می گوید: «شما، آن جا حوصله تان سر نمی رود؟» ایشان در پاسخ می گوید: «من تنها نیستم، من با بکاء هستم». همسرشان متوجه مطلب نمی شود تا خواب خود را برای آقای جلوانی نقل می کند، وی هم توضیح می دهد که «بکاء» نام یکی از آثار ایشان است و طبق وصیت ایشان یک جلد از این کتاب را با ایشان دفن نموده است. (1)

ص:29

ص:30

رسید.

10. کنوزالحکم و فنون الکلم: شامل کلمات و خطبه های امام حسن مجتبی علیه السلام است که در 273 صفحه رحلی در سال 1371ه.ش به چاپ رسید.

11. السبیکة البیضاء فی نسب بعض آل نبی الطباء: گزارش تلاش مؤلف برای به دست آوردن نسب خویش است. در آن در مورد سیادت خود و خاندان میرجهانی توضیحات کافی داده شده است.

12. مختصر کتاب ابصار المستبصرین: در بیان مناظره شیعه و سنی که در سال 1377ه.ق به چاپ رسید.

13. مقلاد الجنان و مغلاق المیزان: در زمینه ادعیه و زیارات که در سال 1360ه.ق به چاپ رسید.

14. ذخیرة المعاد: شامل ادعیه و آداب ساعات روز می باشد.

15. رساله سعادت ابدی: آداب تشکیل مجالس مذهبی را بیان می کند.

16. لوامع النورفی علائم الظهور: در مورد علائم ظهور دوازدهمین امام؟عج؟ و به زبان عربی است.

17. شهاب ثاقب: در رد طایفه ضاله بهائیت و طریقه بحث کردن با آن ها را بیان می کند.

18. مقامات الاکبریة: زندگانی حضرت علی اکبر علیه السلام وفضائل ومناقب ایشان است.

19. رساله ای در احکام رضاع: فقه استدلالی که شامل بیش از یک هزار فرع فقهی در موضوع احکام شیردادن است.

20. نصیحت به هادی: دستورات اخلاقی و نصایح به پسرشان در باب تقوا و سیر و سلوک است.

21. گنج رایگان: در بیان طلسمات و بعضی از علوم غریبه و اخبار و آثار ولایتی می باشد.

22. گنجینه سرور.

23. رساله ای در اخبار مربوط به کواکب و نجوم فلکیات.

24. رساله ای در احوالات حضرت زینب کبری علیها السلام.

25. رساله نورستان: در احوالات سرزمین نورستان است که داستان آن گذشت.

ص:31

26. رساله ای در مورد آیات قرآنی که مشتمل بر کلمه «رب» می باشد: 84 آیه مورد بررسی قرار گرفته است.

27. رساله ای در ریاضیات.

28. رساله ای در شیمی.

29. رساله ای در طب قدیم.

30. صمدیه منظومه: درباره ادبیات عرب است.

31. قرآن به خط ایشان همراه با تفسیر در حواشی آن و کشف الآیات.

32. تقریرات حضرت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی.

33. دیوان حافظ به خط زیبای ایشان که به کتابخانه آستان قدس رضوی هدیه و به شماره 5802 ثبت شده است.

همچنین آثار علمی دیگری در فنون متنوع چون رساله های متعددی در جفر و رمل و اسطرلاب و نجوم نگاشته است. وی قلمی شیوا وخطی زیبا داشت که همه آثار یادشده از روی دست نویس ایشان چاپ ومنتشر شده است. وی هرگز اجازه نداد که اثری از ایشان به صورت حروفی چاپ شود. اما پس از ارتحال ایشان برخی از آثار ایشان حروفچینی شده و به چاپ رسید.

ص:32

سَمَّیْتُها بِالدُرَرِالمَکنُونَةِ

لِأنَّها کانَتْ بِها مَشحونة (1)

« آن را الدررالمکنونة (مرواریدهای مخفی شده) نام نهادم؛ زیرا که آن، آکنده از مروارید است».

وی نخست مقدمه ای از مبحث امامت در 22 بیت ارائه می دهد که در آن به لزوم وجود امام در جامعه، سپس صفات امام که مهم ترین آن ها عصمت از گناه وخطا است، می پردازد.

وَ هُم اُولو العِصمة فِی الأقوالِکَما فِی الأفعالِ وَ فِی الأعمالِ (2)

«وایشان صاحب عصمت در گفتار و رفتار وکردار هستند».

وی، دلیل عصمت ائمه اطهار؟عهم؟ را این چنین بیان می کند:

لَوْ جازَ لَمْ یُوثَقْ بأقْوالِهِم

کَذاکَ لَم یُعْبَأْ بِأفْعالِهِم (3)

« اگر جائز بود ( گناه وخطا ) دیگر گفتار آنها مورد اعتماد نبود و همچنین کارهایشان هم غیر قابل توجه و بی اهمیت بود».

فَتَنْتَفِی فائِدَةُ الإرْسالِ

وَ بُدِّلَ النِّظامُ بِإخْتِلال (4)

«در نتیجه، فائده رسالت (پیامبران ) هم منتفی می شد و نظام دچار اختلال می گردید».

در ادامه، علامه مسأله ی مهم امامت را مطرح می کند که امام باید از جانب خداوند انتخاب شود و دیگران قادر به انتخاب امام نیستند و خداوند، امامت را از نسل پیامبر اسلام؟ص؟ قرار داده است:

ما کان لِلنّاسِ مِنْ اختیارٍ

لِیَنْصِبوا الاِمامَ دونَ البارِی (5)

«مردم مختار نیستند که امام را بدون آفریدگار منصوب کنند».

إذ هو عالِمٌ بِکُلِّ مَنْ خَلَقَ

بِمَنْ هو اللائِقُ عِلْمُهُ سَبَقَ (6)

ص:33

«زیرا که علم خداوند پیشی گرفته و او آگاه به هرچیزی است که خلق نموده و به هر کسی که لیاقت ( امامت ) را دارد».

یَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ الاِمامَةَ

وَ مَنْ هو الاَحَقُّ بِالکَرامَةِ (1)

« می داند (خداوند) امامت را کجا قرار دهد و چه کسی شایسته تر است به کرامت ».

مِنْ طَیِّبی آلِ الرَّسُولِ السَّامی

اِختارَه اللهُ مِنَ الکِرامِ (2)

« خداوند امام را از کریمان و پاکان خاندان رسول والامقام اختیار کرده است».

همچنین علامه، مسأله غصب حق ائمه؟عهم؟ و وجوب شناخت واطاعت از ایشان و تمامیت اسلام به واسطه امامت را بیان می کند:

مَعْرِفَةُ الاِمامِ فَرْضٌ لِلْوَری

رَبِّی عِبادَه بِها قَد اَمَرَا (3)

« شناخت امام برای مخلوقات واجب است و پروردگارم، بندگانش را به آن (معرفت امام) امر نمود».

إنَّ الفَریقَیْنِ رَوَوْا عَنْه الاَثَرَ

وَیْلٌ لِمَنْ عنْها تَوَلّی وکَفَرَ (4)

« همانا هردو فرقه ( امامیه و اهل تسنن ) روایتی از ایشان نقل کردند، وای بر کسی که از ایشان روی گرداند و کفر بورزد».

قَد فَرَضَ اللهُ عَلی العِبادِ

طاعَتَهُ فِی غایَةِ السَّدادِ (5)

«به تحقیق خداوند اطاعت از ایشان (امام) را بر بندگان واجب کرده در نهایت شایستگی».

علامه میرجهانی بعد از آن که وجوب شناخت واطاعت از امامت را مطرح می کند به این نکته اشاره دارد که نباید در حق ایشان غلو کرد؛ زیرا که ایشان بنده ی خداوند هستند. و در ادامه به بیان کیفیت خلقت و ولادت پیامبراکرم؟ص؟ می پردازد و این که ایشان همچون حضرت

ص:34

ابراهیم علیه السلام علاوه بر مقام نبوت و رسالت، دارای مقام امامت هم بودند. همچنین علامه به خلقت نوری ایشان اشاره می کند؛ زیرا بر اساس احادیث شیعه وسنی پیامبراکرم؟ص؟ نسبت به موجودات دیگر تقدم وجودی دارند، چون خداوند متعال اولین چیزی که آفرید نور محمد مصطفی؟ص؟ بود که ائمه هدی؟عهم؟ را هم از همان نور آفرید. (1)

وی ادامه می دهد که امامت از عترت نبی مکرم اسلام؟ص؟ وخاندان هاشمی است که چنین اصل ونسبی هیچ کس در قریش ندارد. و خداوند ولایت تمام مخلوقات را برای امام قرار داد و ولایت ایشان از اصل دین می باشد و برهمه واجب است که ولایت ایشان را بپذیرند:

وِلایَةُ الاِمامِ أصلُ الدّینِ

مَفْروضَةٌ لِطالِبِ الیَقینِ (2)

سپس صاحب دیوان الدررالمکنونة تقریباً در 100 بیت به ذکر فضائل، مناقب و صفات امام از منظر روایات و عرفان می پردازد. و اولین ویژگی که برای ایشان ذکر می کند، علم است. امام را خازن علم الهی، وارث علم انبیاء، عالم به اسماء الهی و حقایق هستی، عالم به غیب و تمام زبان های دنیا معرفی می کند:

یَعْلَمُ ما فِی عالَمِ الوُجُودِ

یُخْبِرُ ما فِی الغَیْبِ و الشُّهُودِ (3)

« او می داند هر آنچه که در عالم هستی است و خبر می دهد از آنچه که در غیب و شهود است».

وی در بیان صفات امام می سراید که امام بنده و مخلوق خداست، اما پرچمدار هدایت بشر و رهبر طریق ایمان و نوری است برای هرکسی که به دنبال شناخت می باشد و در فضیلت امام می گوید که خداوند به واسطه وجود مبارک امام بسیاری از عذاب ها وبلاها را دفع و به محبینش ثواب عنایت می کند. وی ادامه می دهد که صفات خداوند در امام ظاهر می گردد و خداوند به واسطه امام شناخته می شود، زیرا که صفات الهی در امام ظاهر می گردد، و به حدیثی از جابر بن عبد الله انصاری اشاره می کند که نقل کرده، اصل خلقت رسول اکرم؟ص؟ از نور می باشد و امامان

ص:35

هم از نور پیامبر اسلام؟ص؟ خلق شدند.

مَبْدَءُ الایجادِ هُو المُرادُ

کَماعَنِ الاخْبارِیُسْتَفادُ (1)

« مبدأ به وجود آمدن همان مراد است همچنان که از روایات به دست می آید».

فَاِنَّمَا الأصْلُ رَسُولُ اللهِ

رَواهُ جابِرُ بْنِ عَبدِاللهِ (2)

« همانا اصل، رسول اکرم است این را جابربن عبدالله روایت کرده است».

فَمَبْدَءُ الایجادِ خَلْقُ نورِه

و مُنْتَهاه مَنْشَأُ ظُهورِه (3)

« پس مبدأ ایجاد، خلق نور اوست و نهایت آن، منشأ ظهور اوست».

وی به بیان عصمت امام از خطا، سهو و نسیان می پردازد:

طَهَّرَهُ اللهُ مِنَ الذُّنُوبِ

بَرَّاَهُ عَنْ رِبْقَةِ العُیُوبِ (4)

« خداوند او را از گناه پاک گردانید و او را از خفت عیب ها مبرا کرد».

فَهْوَ مُبُرَّءٌ عَنِ العاهاتِ

مُنَزَّهٌ عَنْ دَنَسِ الآفاتِ (5)

« پس او پاک شده از تمام نقص ها و منزه است از پلیدی آفت ها».

سپس مکارم اخلاق امام را بیان می کند که ایشان معدن فضل وکمال، ملازم صبر، عادل، حافظ سر الله، نیکوکار، مدافع مظلوم و دشمن ظالم و... هستند. علامه در بین بیان فضائل امام، به فوائد تمسک به ولایت ایشان اشاره می کند:

حُبِّی لَهُم ذَخِیرَتِی وَ زادِی

عِنْدَ حُضُورِ المَوْتِ وَالمَعادِ (6)

« حب من به ایشان (امام) ذخیره و توشه من است در هنگام مرگ و قیامت».

ص:36

بِحُبِّهِم اَرجُو نَجاةَ الآخِرَةِ

مِنَ العُقوباتِ وَ ذُلِّ الفاقِرَةِ (1)

« به واسطه حب ایشان، آزادی از عقوبت و بلای سخت وخوار کننده در آخرت را آرزو می کنم».

وی در بحث ولایت، بر اهمیت آن بسیار تأکید دارد و شرط قبولی اعمال نزد خداوند را پذیرفتن ولایت ایشان مطرح می کند و اشاره دارد که هر کس به ایشان تمسک جوید از نجات یافتگان و قلبش مزیّن به نور هدایت است، اما هرکس از ایشان دوری کند، چیزی جز ضرر نبیند:

وِلایَةُ الامامِ أصْلُ المَعْرِفَةِ

یا حَبَّذا نَفْسٌ بِها مُتَّصِفَة (2)

« ولایت امام اصل معرفت است چه نیکوست که نفس به آن متصف گردد».

نُورُ الهُدی فی قَلبِه تَجَلّی

بِحِلیةِ الوِلاءِ مَن تَحَلّی (3)

«هر کسی که به زینت ولایت مزین شود، نور هدایت در قلبش آشکار می شود».

علامه بارها اشاره می کند که خداوند متعال به واسطه امام شناخته می شود و این فضیلت فقط برای امام ظاهر نیست، بلکه امام غائب هم معرف باری تعالی است. امام، رساننده ی فیض الهی به مخلوقات و هادی راه دین می باشد:

مِنْه یُفاضُ الفَیْضُ بِالعِبادِ

وَ إنَّه یَدعُو اِلَی الرَّشادِ (4)

«بواسطه ایشان فیض به بندگان افاضه می شود و همانا ایشان فرا می خواند بسوی نیک منشی».

علامه در ادامه به مبحث امامت در قرآن اشاره می کند و در این زمینه فضائل، القاب، اوصاف و مناقب ایشان را از منظر قرآن به شعر می سراید:

أوصافُهُم بَیَّنَ فی الکِتابِ

کُلاًّ مِنَ النُّعُوتِ و الألقابِ (5)

«اوصاف ایشان (ائمه اطهار) در کتاب (قرآن) تبیین شده که کل آن از صفات و القاب ایشان است».

ص:37

إنَّهُمُو مِشکاةُ نُورِ اللهِ

زَیتونَةُ سِراجِ یَهدی اللهِ (1)

«همانا ایشان چراغدان نور الهی و سوخت چراغ الهی هستند که هدایت می کند».

این بیت اشاره به آیه 35 سوره نور دارد و مقصود اصلی علامه این است که پیشوایان اسلام؟عهم؟ درخت زیتونی هستند که سوخت چراغ الهی را تامین می کنند.

علامه میرجهانی در انتهای مبحث امامت، به موضوع امام در قرآن می پردازد و در ابتدا تعبیراتی را ذکر می کند که درباره امام در آیات قرآن کریم به کار رفته است؛ همچون : آل یاسین، الکرام البررة، السابقون، البلد الامین، الرمان، النخل، الفرقان، الکتاب، التبیان و... . سپس به بیان تعداد ونام ائمه اطهار؟عهم؟ می پردازد واین چنین ایشان را معرفی می کند:

اَئِمَتِی عِدَّتُهُم اِثْناعَشَرَ

هُمْ حُجَجُ اللهِ عَلی کُلِّ البَشَرِ (2)

« تعداد ائمه من دوازده نفر است که ایشان حجت های الهی بر بشر هستند».

لَیْسَ لَنا مِنْ غَیْرِهِم أئِمِّةٌ

بَعْدَ مُحَمَّدٍ شَفِیعِ الاُمَّةِ (3)

« بعد از محمد؟ص؟ که شفیع امت است برای ما غیر از ایشان امامی نیست».

آنگاه درباره زندگانی یکایک امامان معصوم؟عهم؟ سخن می گوید که شامل تاریخ ولادت وشهادت، بیان نام ها و مناقب وفضائل هر یک از ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد که ناظم به طور جداگانه به بیان آن ها پرداخته تا این که نوبت به حضرت ولی عصر حجة بن الحسن العسکری؟عج؟ می رسد که حدود 600 بیت از دیوان الدررالمکنونة را به ایشان اختصاص داده است. وی در این ابیات، بیشتر مباحث مهدویت را مطرح می کند که شامل تولد تا غیبت و حتی پس از ظهور ایشان می باشد. در واقع می توان موضوعات مهدوی الدررالمکنونة را این چنین تقسیم بندی کرد:

ص:38

ص:39

وَإنَّ فِی الصُّغْری لَه نُوّاباً

مُوَثَّقِینَ عِنْدَه اَبْوابا (1)

«و همانا در غیبت صغری برای او نائبانی مورد اعتماد بود».

عِدَّتُهُم اَرْبَعَةٌ مَنْصُوصَةٌ

مِنه و هُم نُوّابُهُ المَخْصوصَةُ (2)

«تعداد آن ها به نص ایشان (امام زمان) چهار نفر است که نائبان خاص حضرت هستند».

ص:40

ص:41

مِن هِجرَة المُنتَجَبِ الامین

فِی عَدَدِ النُّورِ مِنَ السِّنیِنَ (1)

« در عدد نور از سال های هجرت برگزیده امین (سال 256هجری) ».

در این بیت علامه از حساب جمل برای بیان تاریخ ولادت حضرت مهدی؟عج؟ استفاده کرده است. زیرا واژه «نور» از نظر حساب جمل یا ابجد به شرح زیر است:

«ن» نماینده عدد 50 و «و» نماینده عدد 6 و «ر» نماینده عدد 200 می باشد، پس این حروف با هم عدد 256 را نشان می دهند.

سپس در این ارجوزه می پردازد به ذکر نام چهل تن از اهل تسنن که معترف به ولادت امام زمان؟عج؟ می باشند، که ازجمله آن هاست: ابن طلحه، کنجی، نوه ی ابن جوزی، محیی الدین، ابن صباغ، جامی، محمد بخاری و...، او در این قسمت علاوه بر معرفی نام معترفین به کتاب یا سندی که اعترافشان در آن مشهود است، استدلال می کند. وی در یکی از ابیات می گوید:

وَالعامِرُ البَصْرِیُّ فِی مَنْظُومَتِه

فَإنَّه مِنْ قائِلی وِلادَتِه (2)

« و عامر بصری در منظومه اش به تحقیق از قائلین به ولادتش (امام زمان) است».

ص:42

ویَزْهَقُ الباطِلُ فِی ظُهُورِه

وَالحَقُّ یَعْلو بِضِیاءِ نُورِه (1)

« در هنگام ظهورش باطل از بین می رود و حق به تابش نورش جلوه می کند».

ص:43

ص:44

ص:45

ص:46

دومین مورد استعاره در این بیت است. در این استعاره، زمان به انسانی تشبیه شده که قیّم دارد. و چون در هر دو استعاره مذکور فقط لفظ مستعارٌله ذکر شده، به آن استعاره مکنیّه گویند.

همان طور که گذشت، در ابیات القاب مهدوی محسنات بدیعی، هم لفظی و هم معنوی مشاهده می گردد که بارزترین آن ها، صنعت جناس است. در ادامه به بررسی مختصر بلاغت در ابیات القاب مهدوی دیوان علامه میرجهانی می پردازیم.

1. جناس: به همانندی دو لفظ در گفتار و ناهمانندی آن ها در معنا می گویند و به دو گونه لفظی و معنوی تقسیم می شود. یکی از اقسام جناس، جناس غیر تام است؛ بدین سان که دو لفظ متجانس در یک مورد یا بیشتر از چهار چیز: نوع حروف، عدد حروف، هیأت هایی که پدیده حرکت ها و سکون هاست و ترتیب حروف، با هم اختلاف دارند و آن اختلاف یا به افزایش یک حرف در آغاز کلمه است که به آن «جناس مردوف» می گویند، (1) مانند:

78-وَ ناهِجٌ مَناهِجَ الْآباءِ

وَ ماحِقٌ مَراسِمَ الاَعْداءِ

در این بیت بین «ناهج» و «مناهج» جناس مردوف وجود دارد.

و یا آن حرف زائد در وسط کلمه است که به آن «جناس مکتنف» می گویند، (2) مانند:

40-اَلْحَمْدُ وَ الْحامِدُ وَ الْحَمیدُ

لِلظّالِمینَ اِنَّهُ الْمُبیدُ

در مصراع اول این بیت بین سه واژه مذکور جناس مکتنف دیده می شود.

«جناس اشتقاق» یکی دیگر از انواع جناس که در ابیات القاب مهدوی نمایان است، و آن، جناسی است که هرگاه دو لفظ متجانس و یا دو رکن جناس از یک چیز مشتق شده باشد «اشتقاق» می خوانند، (3) مثل:

16-اَلْغَوْثُ وَ المُغیثُ وَ الْمَلاذُ

اَلْعَوْنُ وَ الْمُعینُ وَ المَعاذُ

بین لغات «الغوث» و «المغیث» و هم چنین بین «العون» و «المعین» جناس اشتقاق وجود دارد.

«جناس لاحق» از دیگر انواع جناس است که در ابیات القاب مهدوی مشاهده می گردد. در

ص:47

تعریف این نوع از جناس باید گفت که اختلاف بین دو رکن جناس در دو حرف بعید المخرج میباشد که این اختلاف یا در حرف اول است، (1) مانند:

67-وَ مِحْوَرُ الْکَوْنِ مَدارُ الدَّهْرِ

وَ مَصْدَرُ الاَمْرِ قَوِیُّ الْقَهْرِ

در این بیت بین «دهر» و «قهر» جناس لاحق وجود دارد، زیرا «دال» و «قاف» بعید المخرج می باشند.

و یا اختلاف در حرف وسط است، مانند:

62-اَلرّاتِقُ الْفاتِقُ سَتْرُ اللهِ

اَلْفائِقُ الْفارِقُ قَهْرُ اللهِ

در این بیت بین «فائق» و «فارق» جناس لاحق وجود دارد؛ به خاطر بعید المخرج بودن دو حرف همزه و راء.

و یا اختلاف در حرف آخر دیده می شود، مانند:

72-مُبیدُ اَهْلِ الشِّرْکِ وَ النِّفاقِ

مُبیرُ اَهْلِ الْغَیِّ وَ الشِّقاقِ

بین «مبید» و «مبیر» در حرف آخرشان جناس لاحق وجود دارد.

«جناس محرّف» جناسی است که دو رکن آن در هیأت حروف که پدیده حرکت ها و سکون هاست متفاوت است، (2) مانند:

90-رافِعُ کُلِّ الْجَوْرِ وَ الظِّلامِ

مُطَهِّرُ الْاَرْضِ مِنَ الظُّلامِ

بین «الظِلام» و «الظُلام» جناس محرف وجود دارد.

«مصحّف» جناسی است که وضع حروف دو رکن آن مانند هم باشد و از جهت نقطه گذاری متفاوت، به گونه ای که اگر نقطه گذاری یکی از آن دو زدوده شود از دیگری متمایز نگردد، مانند:

63-حافِظُ الأسْرارِ الْاِمامُ الْمُرْشِدُ

قامِعُ الْاَشرارِ الرَؤُوفُ الماجِدُ

در این بیت بین دو واژه «اسرار» و «اشرار» در حروف سین و شین جناس مصحّف وجود دارد.

ص:48

2. مراعات نظیر: گردآوردن دو چیز یا چند چیز متناسب است نه از روی تضاد و این تناسب گاه بین دو چیز و یا بیشتر است، (1) مانند:

84-مُکَسِّرُ السُّیُوفِ وَ السِّهامِ

مُنَکِّسُ الرّایاتِ وَ الْاَعْلامِ

همان طور که ملاحظه می گردد بین «سیوف» و «سهام» همچنین بین «رایات» و «اعلام» مراعات نظیر وجود دارد.

3. طباق: صنعت طباق از دیگر صنایع به کار رفته در این قصیده می باشد که به وفور ملاحظه می گردد. و در تعریف آن باید گفت که «طباق» جمع کردن میان دو لفظی است که تقابل در معنا دارند و این دو لفظ گاه دو اسم یا دو فعل و یا مختلف می باشند، (2) مانند:

34-السّائِحُ المُقیمُ وَ الْمُسافِرُ

وَ الظَّهْرُ و الظَّهْیرُ وَ هْوَ الثّائِرُ

در این بیت بین «مقیم» و «مسافر» طباق وجود دارد.

4. مقابله: مقابله این است که دو معنا یا چند معنای هماهنگ و متناسب آورده شود، سپس به ترتیب معانی مقابل آنها آورده شود، (3) مانند:

75-مُعِزُّ الْاَوْلِیاءِ جامِعُ الْکَلِمِ

مُذِلُّ الْاَشْقِیاءِ دافِعُ النَّقِمِ

در این بیت «مذل الأشقیاء» در برابر «معزّالاولیاء» و «دافع النقم» در برابر «جامع الکلم» می باشد.

5. رد العجز علی الصدر: به معنای بازگرداندن واژه پایانی به آغاز است که این آرایه هم در ابیات القاب مهدوی بسیار دیده می شود. و این باز گرداندن واژه پایانی به آغاز، در شعر بدین گونه است که یکی از آن دو واژه در آخر بیت قرار گیرد و دیگری یا در آغاز مصراع اول یا در وسط آن یا در آخرش و یا در آغاز مصراع دوم می باشد، (4) مانند:

29-اَلْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ اَمْرُ اللهِ

وَسَیِّدُ الاُمَّةِ نُورُ اللهِ

ص:49

همان طور که ملاحظه می شود «الله» در مصرع اول در پایان مصرع اول و دوم می باشد.

6. واج آرایی: تکرار یک واج (صامت یا مصوت) است در کلمه های یک مصراع یا بیت، به گونه ای که آفریننده موسیقی درونی باشد و بر تأثیر شعر بیفزاید، مانند:

31-اَلْحاضِرُ النّاظِرُ وَ المُرابِطُ

اَلْقاسِطُ الْقابِضُ وَ هُوَ الباسِطُ

همان طور که مشاهده می گردد در این بیت مصوت «ا» تکرار شده است.

ص:50

القاب مهدوی

1- القاب مذکور در متون اسلامی

الف)القابی که مختص به امام زمان (عج) می باشد، مانند: مهدی، قائم، خاتم الأوصیاء.

ب) القابی که مشترک بین همه ائمه اطهار علیهم السلام است، مانند: امین، حافظ الاسرار، باب الله.

ج)القابی که مشترک بین امام زمان(عج) و امام دیگراست،مانند القابصادق، زیتون، تقی.مهدوی

2- القاب غیر مذکور در متون اسلامی

الف)برگرفته از اسماء الهی است، مانند: باسط وقابض.

ب)برگرفته از مفهوم روایات مهدوی می باشد، مانند: رافع الالحاد، جهاد، حج.

ج)مذکور در کتب علما و محدّثین بزرگ شیعه است، مانند: احسان، مدبرالامور، مقتصر.

همچنین علامه، برخی از القاب را دو بار تکرار نموده که این تکرار یا به جهت اهمیت این لقب و تأکید بر آن بوده است، همچون لقب «قائم» که در ابیات 1 و 43 ذکر شدند. و یا این تکرار به جهت وزن شعری و ایجاد صناعت ادبی می باشد، همچون واژه «مُهَذّب» که در ابیات 21 و 25 تکرار شده است.

ص:51

7-اَلْقاسِطُ الْباسِطُ وَ التَّأییدُ

اَلْغائِبُ الشّاهِدُ وَ الشَّهْیدُ

8-اَلْاَصْلُ وَ الْاَمِینُ وَ الْاِحْسانُ

اَلنُّورُ وَ الْقائِمُ وَ الدَّیّانُ

9-وَ اِنَّهُ خَلیفَةُ الرَّحْمنِ

اَلآیَةُ الشَّریکُ لِلقُرْآنِ

10-اَلطُّهْرُ وَ المُضِیءُ وَ الْبُرهانُ

اَلاَمْرُ و الْحُجَّةُ وَ الاَمانُ

11-اَلْفَرْدُ وَ الْوَحیدُ وَ الْمَوْعُودُ

اَلنّاصِحُ النّاطِقُ وَ المَشْهُودُ

12-اَلْعَدْلُ وَ العادِلُ وَ الْقَدیرُ

اَلْحَیُّ وَ الْبَشِیرُ وَ النَّذِیرَ

13-اَلْعَیْنُ وَ الْمَعِینُ وَ الْمَوْجُودَ

اَلْبَرّ وَ الْحَلیمُ وَ الْمَحْمُودُ

14-وَ صاحِبُ الغَیْبَةِ و الشَّرِیدُ

وَ مَعْدِنُ الرَّحْمَةِ و الطَّرِیدُ

15-وَ صاحِبُ اللَّواءِ سَیْفُ اللهِ

و عالِمُ الغَیْبِ وَ سِرُّ اللهِ

16-اَلْغَوْثُ وَ المُغیثُ وَ الْمَلاذُ

اَلْعَوْنُ وَ الْمُعینُ وَ المَعاذُ

17-وَلِیُّ الْاَمْرِ صاحِبُ الزّمانِ

بَدْرُ الْبُدُورِ قاطِعُ البُرْهانِ

18-اَلْقَدْرُ وَ الْعَصْرُ وَ بابُ الرَّحْمَةِ

اَلْفَجْرُ وَ النَّهارُ کَهْفُ الاُمَّةِ

19-اَمانُ الْاَرْضِ صاحِبُ الآثارِ

غَیْثُ النَّدی وَ طالِبٌ لِلثَّأْرِ

20-بَحْرُ العُلُوْمِ کاشِفُ الْغُمُومِ

نُورُ الظَّلامِ فارِجُ الهُمُومِ

21-اَلْخائِفُ الْخاشِعُ وَ الرَضِیُّ

اَلصّابِرُ المُهَذَّبُ الْمَرضِیُّ

22-اَلصِّدْقُ و الصّادِقُ وَ الصَدِّیقُ

اَلْبارُّ الْباذِلُ و الرَّفِیقُ

23-اَلْحَکَمُ الْحاکِمُ وَ الْحَکیِمُ

اَلْمُنْعِمُ الْمُکْرِمُ وَ الْکَرِیمُ

24-وَ قائِمُ الزَّمانِ وَ الْمِیزانُ

وَ صاحِبُ الْعَصْرِ عَظِیمُ الشّأْن

25-شَمْسٌ ضِیاءٌ قَمَرٌ مُنْیرٌ

مُهَذَّبٌ مُؤْتَمِرٌ اَمیرٌ

26-بَقِیَّةُ الاَخْیارِ بابُ اللهِ

اِمامُ حَقٍّ وَ کِتابُ اللهِ

27-سَفِینَةُ النَّجاةِ وَ الْیَمِینُ

وَ جُمْعَةٌ وَ الْبَلَدُ الْاَمینُ

ص:52

28-مُجاهِدٌ وارِثُ ذِی الفَقارِ

مُجالِدٌ وَ قاتِلُ الْکُفّارِ

29-اَلْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ اَمْرُ اللهِ

وَسَیِّدُ الاُمَّةِ نُوْرُ اللهِ

30-اَلطّالِبُ الرّاغِبُ وَ الشَّکُوْرُ

مُعِزُّ الأوْلِیاءِ وَ الْمَنْصُورُ

31-اَلْحاضِرُ النّاظِرُ وَ المُرابِطُ

اَلْقاسِطُ الْقابِضُ وَ هْوَ الباسِطُ

32-اَلْآمِرُ النّاهِی وَ وَعْدُ اللهِ

وَ مُنْتَهَی الْحِلْمِ وَ عَیْنُ اللهِ

33-وَ الطّامِسُ الْماحِقُ وَ الغَلیلُ

وَ زَیْنُ الْاَصْفِیاءِ وَ الدَّلیلُ

34-السّائِحُ المُقیمُ وَ الْمُسافِرُ

وَ الظَّهْرُ و الظَّهِیرُ وَ هْوَ الثّائِرُ

35-وَ رایَةُ الْهُدی وَ وَجْهُ اللهِ

وَ نُوْرُ الْاَنْوارِ وَ عَبْدُ اللهِ

36-وَ الْفَرَجُ الْاَعْظَمُ نُوْرُ النُّوْرِ

اُمْنِیَّةُ مُدَبِّرُ الْاُمُوْرِ

37-عَیْنُ الحَیاَةِ الْمُحْیِیُ الْجَحْجاحُ

خاتِمُ الْاَوْصِیاءِ وَ المِصْباحُ

38-وَ رَبُّ الْاَرْضِ زَیْنُ الاَتْقِیاءِ

وَ الْحاشِرُ الْقامِعُ لِلْاَعْداءِ

39-وَ اِنَّهُ الْمُحْتَجَبُ الْمَسْتُورُ

وَ مُظْهِرُ الآیاتِ وَ النّاقُورُ

40-اَلْحَمْدُ وَ الْحامِدُ وَ الْحَمیدُ

لِلظّالِمِینَ اِنَّهُ الْمُبیدُ

41-اَلْحَقُّ وَ الْمُحِیطُ وَ الْحِجابُ

الْاَرْضُ وَ السَّماءُ و السَّحابُ

42-اَلْخُنَّسُ الْکُنَّسُ وَ الْجَواری

کَنْزُ الْعُلُوْمِ وارِثُ الْآثارِ

43-مَقْدُرَةٌ مُقْتَصِرٌ مُجیرٌ

مُرْتَقِبٌ مُسْتَتَرٌ سَفیرٌ

44-مُظْهِرُ آیاتٍ وَ مُعْجِزاتٍ

وارِثُ الْاَنْبِیآءِ و الْهُداةِ

45-اَلْفَتْحُ وَ الرَّشیدُ وَ الْفَقیهُ

اَلنَّصْرُ وَ الْمُضْطَرُّ وَ النَّبیهُ

46-جامِعُ شَمْلِ الدِّینِ وَ التَّقِیُّ

وَ الْمُخْلَصُ المُنْتَظِرُ الصَّفِیُّ

47-ناظِمُ اَمْرِ الْکَوْنِ عِزُّ المُؤْمِنینَ

مُدَبِّرُ الْاُمُوْرِ وَ الْحِصْنُ الحَصینُ

48-اَلنِّعْمَةُ التَّمامِ وَ الْمَجْهُولُ

اَلسَّبَبُ المُتَّصِلُ المَوْصُولُ

ص:53

49-مُفَرِّقُ الْجُیُوشِ وَ الْاَحزابٍ

فَلّاقُ هاماتٍ لَدَی الضِّرابِ

50-وَ صاحِبُ الْمَرْئَی کَذاکَ الْمَسمَعُ

اَمینُ وَحیٍ لِلْعِباد مَفْزَعٌ

51-خَیْرُ مَنِ ارتَدی وَ مَنْ تَقَمَّصَ

وَ بِالْقِیامِ اِنَّهُ تَخَصَّصَ

52-قِیامَةٌ وَ ساعَةٌ وَ یَوْمٌ

حَجٌّ جَهادٌ وَ صَلوةٌ صَوْمٌ

53-اَلنّاصِرُ الْمُنْتَصِرُ الْوَحیدُ

وَ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ الْفَقیدُ

54-اَلْمَلْجَاُ الْمَحْفُوظُ وَ الْمَخْزُونُ

وَ الْمُخْبِرُ المُنَبِّهُ الْمَأمُونُ

55-بُرْجُ الْبُرُوجِ وَ سِراجُ الْاُمَّةِ

وَ نَضْرَةُ الْاِسْلامِ بَحْرُ الْعِصْمَةِ

56-صَدْرُ الْخَلائِقِ خَلیفَةُ السَّلَفِ

بَحْرُ الْحَقائِقِ وَ صالِحُ الْخَلَفِ

57-نامُوْسُ حَقِّ قَیِّمُ الزَّمانِ

وَ ناصِرٌ لِلدِّینِ وَ الْایْمانِ

58-اَلْمُرتَضی ذُو الطَّلْعَةِ الرَّشیدَةِ

اَلْمُرْتَجی ذَو الغُرَّةِ الْحَمیدَةِ

59-وَ حُجَّةُ الْمَعْبُودِ وَ الصَّمْصامُ

وَ الْقائِمُ الْمَوْعُودُ وَ العَلّامُ

60-وَ الطُّورُ وَ الزَّیْتُونُ وَ الرُّمّانُ

وَ عالِمُ الْبَیانِ وَ التِّبْیانُ

61-صِراطُ حَقٍّ وَ سَبیلُ اللهِ

حَقٌّ جَدیدٌ سَطْوَةُ الْاِلهِ

62-اَلرّاتِقُ الْفاتِقُ سَتْرُ اللهِ

اَلْفائِقُ الْفارِقُ قَهْرُ اللهِ

63-حافِظُ الأسْرارِ الْاِمامُ الْمُرْشِدُ

`قامِعُ الْاَشرارِ الرَؤُوفُ الماجِدُ

64-اَلثّابِتُ الْخازِنُ وَ الْمُحَقِّقُ

وَ مُزْهِقُ الْباطِلِ وَ الْمُفَرِّقُ

65-وَ ثابِتُ الجاشِ شَدیدُ الْبَأسِ

وَ اِنَّهُ الظّاهِرُ بَعْدَ الْیَأسِ

66-وَ مَعْدِنُ العُلُوْمِ وَ الْاَسْرارِ

وَ مَهْبَطُ الرَّحْمَةِ وَ الاَنْوارِ

67-وَ مِحْوَرُ الْکَوْنِ مَدارُ الدَّهْرِ

وَ مَصْدَرُ الاَمْرِ قَوِیُّ الْقَهْرِ

68-نِعْمَةُ رَبِّه عَلَی الْاَخْیارِ

وَ نِقْمَةُ اللهِ عَلَی الاَشْرارِ

69-لِکُلِّ مارِدٍ شِهابٌ ثاقِبٌ

لِکُلِّ جاحِدٍ قَوِیٌّ غالِبٌ

ص:54

70-عاصِمُ دینِ اللهِ فِی الْاَنامِ

مُبَیِّنُ الْکِتابِ وَ الْاَحْکامِ

71-وَ رافِعُ الْاِلحادِ و التَّظْلیلِ

وَ وارِثُ التَّوْراة وَ الْاِنْجیلِ

72-مُبِیدُ اَهْلِ الشِّرْکِ وَ النِّفاقِ

مُبیرُ اَهْلِ الْغَیِّ وَ الشِّقاقِ

73-طامِسُ کُلِّ الزَّیغِ وَ الْاَهْواءِ

عَلَی الْکِتابِ عاطِفُ الآراءِ

74-قاطِعُ دابِرِ الْعُتاةِ الْمَرَدَةِ

عَلَی الطُّغاةِ کانَ ناراً مُوْقَدَةً

75-مُعِزُّ الْاَوْلِیاءِ جامِعُ الْکَلِمِ

مُذِلُّ الْاَشْقِیاءِ دافِعُ النَّقِمِ

76-مُعیدُ دینِ الْحَقِّ و الشَّریعَةِ

مُرَوِّجٌ لِلسُّنَّةِ الْمَنیعَةِ

77-مُجَدِّدُ الْحُدُوْدِ وَ الْاَحْکامِ

مُسَدِّدٌ دَعائِمَ الْاِسْلامِ

78-وَ ناهِجٌ مَناهِجَ الْآباءِ

وَ ماحِقٌ مَراسِمَ الاَعْداءِ

79-ماحٍ لِآثارِ اُولِی الْغَوایَةِ

وَ سائِقُ النّاسِ اِلَی الْهِدایَةِ

80-مُمیتُ کُلِّ الْجَوْرِ وَ الْعُدْوانِ

`طاوِی بِساطِ دَوْلَةِ الشَّیطانِ

81-مُغیثُ اَهْلِ الْحَقِّ وَ الْیَقینِ

وَ مُستَعانُ کُلِّ مُستَعینٍ

82-وَ اِنَّه الْمَنْصُورُ مِنْ رَبِّ الْوَری

عَلی مَنِ اعْتَدی عَلَیْهِ وَ افْتَری

83-هُوَ المُسَلِّطُ عَلَی الْأعداءِ

مُجَنِّدُ الْجُنْدِ مِنَ السَّمآءِ

84-مُکَسِّرُ السُّیُوفِ وَ السِّهامِ`

مُنَکِّسُ الرّایاتِ وَ الْاَعْلامِ

85-وَ مُحْرِقُ المَنابِرِ الْمَلْعُونَةِ

وَ مُخْرِجُ الذَّخائِرُ المَدْفُونَةِ

86-وَ هادِمُ الأبْنِیَةِ المُرْتَفِعَةِ

وَ مامِیُ المَراسِمِ الْمُبْتَدِعَةِ

87-وَ هْوَ مُبَرَّءُ عَنِ الْعُیُوب

مُطَهَّرٌ عَنْ دَنَسِ الذُّنُوبِ

88-کَذاکَ مَعْصُومٌ عَنِ الخَطایا

وَ السَّهْوِ وَ النِّسیانِ وَ المَرایا

89-السابِقُ الْمُطاعُ وَ المُؤتَمَرُ

تِلادُ نِعْمَةٍ غِیاثٌ ظَفَرٌ

90-رافِعُ کُلِّ الْجَوْرِ وَ الظِّلامِ

مُطَهِّرُ الْاَرْضِ مِنَ الظُّلامِ

ص:55

91-بَعْدَ امْتِلاءِ الظُّلْمِ وَ الضَّلالَةِ

فَیَمْلَأُ الْاَرْضَ مِنَ الْعَدالَةِ (1)

ص:56

زیر عنوان هم ریشه خود قرار گرفته اند. مانند: عنوان «شاهد» که القاب «مشهود» و «شهید» را در بردارد.

در این قسمت، ابتدا هر لقب از نظر صرفی و ریشه لغوی مورد بررسی قرار گرفته است و به معنای لغوی آن در کتب لغوی قدیم و جدید اشاره شده است. سپس هر لقب را در متون اسلامی که شامل روایات، ادعیه و زیارات می باشد مورد بررسی قرار گرفته و در تحلیل هر لقب که بیانگر وجه تسمیه امام به آن لقب می باشد، از روایات و مفهوم روایات استفاده شده است.

ص:57

هم با عمل خود، بشر را به سوی خدا دعوت می کنند. (1)

{هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاّٰ أَنْ تَأْتِیَهُمُ اَلْمَلاٰئِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیٰاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیٰاتِ رَبِّکَ لاٰ یَنْفَعُ نَفْساً إِیمٰانُهٰا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمٰانِهٰا خَیْراً قُلِ اِنْتَظِرُوا إِنّٰا مُنْتَظِرُونَ } (2)

« آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان به سویشان بیایند، یا پروردگارت بیاید، یا پاره ای از نشانه های پروردگارت بیاید؟ [اما] روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت [پدید] آید، کسی که قبلًا ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمی بخشد. بگو: منتظر باشید که ما [هم] منتظریم».

امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه شریفه فرمودند:

آیات عبارت از ائمه؟عهم؟ و آیه ی منتظره، قائم؟عج؟ است. پس در آن روز کسانی را که پیش از قیام او به وسیله ی شمشیر ایمان نیاوردند، ایمان سودی نبخشد؛ هرچند که پدرانش ایمان آورده باشد. (3)

«آیه» در روایات مهدوی از القاب حضرت مهدی؟عج؟ معرفی شده که مفسران این روایات را در تفسیر آیات قرآن کریم ذکر نمودند، مانند:

{إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ اَلسَّمٰاءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْنٰاقُهُمْ لَهٰا خٰاضِعِینَ } (4)

«اگر بخواهیم، معجزه ای از آسمان بر آنان فرود می آوریم، تا در برابر آن، گردنهایشان خاضع گردد.

امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه فرمودند:

پنج علامت پیش از قیام قائم؟عج؟ هست: صیحه ی آسمانی و شورش سفیانی و فرورفتگی زمین در بیداء و کشته شدن نفس زکیّه وقیام یمانی ... امام زمان؟عج؟ گردن آنان؛ یعنی بنی امیه را خاضع و خاشع خواهد کرد و آن (آیه) صیحه ای از آسمان است که به نام قائم؟عج؟ صدا خواهد کرد. (5)

ص:58

در وجه تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به «آیه» به نظر مفسر بزرگ علامه طباطبایی اکتفا می کنیم که می گوید:

پیامبران و اولیای الهی از آن رو که قول و فعل آنان، مردم را به سوی خدا دعوت می کند، آیات، عبرت ها و نشانه های عظمت خداوندند. (1)

ص:59

است وایشان مرجع و پناهگاه بندگان در برزخ و آخرت و مقصود اصلی از خلقت جهانیان هستند. (1)

ص:60

محمد؟ص؟ و یا غیر پیغمبر. (1)

امام صادق علیه السلام در توصیف یاران حضرت مهدی؟عج؟ می فرماید:

آنان مردانی شب زنده دار هستند که شب را در حال قیام به پرستش می پردازند و به هنگام نماز، زمزمه ای مانند زنبورعسل دارند و صبح هنگام درحالی که بر اسب های خود سوارند، برای انجام مأموریت می روند. آنان پارسایان شب و شیران روزند و از ترس خدا، حالت خاصی پیدا کرده اند. شعار آن ها «یا لثارات الحسین» (ای خون خواهان حسینی) است. رعب و وحشت آن ها مسافت یک ماه جلوتر از خودشان پیش می رود، و آن ها فوج فوج به سوی مولا حرکت می کنند و خداوند به وسیله آنان، به امام حق یاری می رساند. (2)

در وجه تسمیه حضرت بقیةالله؟عج؟ به «امام حق» در این روایت باید گفت که این عنوان مختص به حضرت مهدی؟عج؟ نیست، بلکه بر سایر ائمه؟عهم؟ هم اطلاق می گردد، زیرا همان طور که ذکر شد خداوند متعال برای هر عصر و زمانی امام حقی را برای هدایت مردم آن زمان برگزیده است.

ص:61

بیتم بروند اهل زمین نیز خواهند رفت.

خود امام زمان؟عج؟ نیز فرموده است:

و إنّی لأمان لأهل الأرض کما أنّ النّجوم أمان لأهل السّمآء؛ (1) همانا من مایه امان و امنیت زمین هستم همان طورکه ستارگان مایه امان اهل آسمان هستند.

در وجه تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به «امان» می توان به قول سمهودی استدلال کرد که در ذیل حدیث ثقلین می نویسد:

... از این حدیث فهمیده می شود که در هر زمان تا روز قیامت از اهل بیت و عترت طاهر پیامبر ؟عهم؟ باید کسی موجود باشد که اهلیّت و صلاحیّت برای تمسّک را داشته باشد، تا این که این حدیث که در آن امر به تمسک به عترت شده معنا پیدا کند، همان گونه که کتاب عزیز (قرآن) این چنین است، و به همین جهت است که اهل بیت پیامبر؟عهم؟ امان برای اهل زمین هستند و هرگاه آنان از روی زمین بروند اهل زمین نیز نابود خواهند شد. (2)

«امین» و«مأمون» از دیگر القاب مهدوی که هم ریشه با «امان» هستند، هم چنین علامه میرجهانی در ابیات 40 و 54 به آن ها اشاره کرده است. «امین» صفت مشبهه از ریشه «امن» بر وزن فعیل می باشد که برای آن در لغت، معانی امانتدار، معتمد و مطمئن را ذکر کردند و جمع آن «اُمَناء» است. (3)

پیامبراکرم؟ص؟ فرمودند:

الْأَئِمَّةُ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ أُمَنَاءُ مَعْصُومُون وَ مِنَّا مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّة؛ (4) بعد از من دوازده امام هست که نه تن از آن ها از صلب حسین است، که همگی امین و معصوم هستند مهدی این امّت نیز از ماست.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

بعد از حسین نه تن از صلب او خلیفه خدا در روی زمین هستند و حجّت خدا بر بندگان و امین خدا بر وحی او هستند. آن ها پیشوای مسلمین، رهبر مؤمنین و سرور

ص:62

پرهیزگاران می باشند. نهمین آن ها «قائم» است. (1)

در زیارت ائمه اطهار؟عهم؟ در بحارالانوار ذکر شده:

السَّلَامُ عَلَی خَالِصَةِ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ وَ صَفْوَتِهِ مِنْ بَرِیَّتِهِ وَ أُمَنَائِهِ عَلَی وَحْیِه؛ (2) سلام بر خالص خداوند از میان خلقش و برگزیده او از میان مخلوقاتش و امین او بر وحیش.

امام کاظم علیه السلام همچون جد بزرگوارشان رسول اکرم؟ص؟ ملقب به «امین» بودند؛ زیرا که ایشان در امور دین و احکام شریعت و نیز در امور مسلمانان امین بودند. (3)

بنابراین امام زمان؟عج؟ هم مانند اجداد مطهرشان معروف به «امین» هستند، زیرا که امانتدار وحی الهی و مورد اعتماد مخلوقات الهی می باشند.

«مأمون» لقب دیگر حضرت مهدی؟عج؟ است که در بیت54 ذکر شده و از نظر صرفی، اسم مفعول از ریشه «امن» است و در لغت به معنای مورد اعتماد و اطمینان و یا کسی که در حفظ و امان می باشد. (4)

امام علی علیه السلام فرمودند:

لَا یَزَالُ فِی وُلْدِی مَأْمُونٌ مَأْمُول؛ (5) پیوسته در فرزندانم شخص امینی وجود دارد که مردم به اوامیدوارند».

علامه مجلسی زیارتی را تحت عنوان «زیارت ندبه» در بحار الانوار ذکر نموده که غیر از دعای ندبه معروف است لکن با آن اشتراک لفظی دارد هرچند که در برخی از فقرات با زیارت آل یاسین شباهت دارد. در این زیارت وهم چنین زیارت آل یاسین به لقب «مأمون» برای حضرت مهدی؟عج؟ اشاره شده است: «السّلام علیک أیّها الإمام المأمون؛ (6) سلام بر تو ای امام مورد اطمینان و اعتماد».

در وجه تسمیه حضرت به «مأمون» در معنای حفظ شده باید گفت که در روایات یکی از

ص:63

علل غیبت را حفظ جان حضرتش از تعرض دشمنان ذکر نمودند، بنابراین امام زمان؟عج؟ به «مأمون» ملقب شدند، زیرا که در حفظ و امان الهی هستند.

ص:64

به فرمان الهی می دانند. در این رابطه از امام صادق علیه السلام سؤال شد و ایشان فرمودند:

حکمت غیبت معلوم نمی شود، مگر پس از ظهور؛ چنان که حکمت آن چه خضر انجام داد، برای موسی علیه السلام معلوم نبود. چرا کشتی را سوراخ کرد، پسر بچّه ای را کشت و دیواری را تعمیر نمود. ای پسر فضل! غیبت، دستور خدا، سرّی از اسرار او و علم غیبی خداست. اگر دانستیم خدا حکیم است، می پذیریم تمامی کارهایش حکمت دارد، حتّی اگر دلیل آن برایمان معلوم نباشد. (1)

«امیر» از دیگر القاب مهدوی است که در بیت 25 ذکر شده است. «امیر » صفت مشبهه از «أمر» بر وزن فعیل که در لغت به معنای فرمانده و فرمان روا می باشد. (2)

«امیر» از اوصاف مشترک امام زمان؟عج؟ و سایر امامان؟عهم؟ است؛ پیامبراکرم؟ص؟ در این رابطه فرمودند:«یکون بعدی اثناعشر أمیرا ...؛ (3) بعد از من دوازده امیر خواهد بود...».

«آمِر» اسم فاعل از ریشه «أمر» که علامه میرجهانی آن را از القاب مهدوی می داند و در بیت 32 به آن اشاره کرده است. واژه «آمِر» در لغت به معنای امر کننده و فرمانده می باشد.

در متون اسلامی به ندرت دیده می شود که برای امام زمان؟عج؟ لقب «آمِر» را ذکر نمایند که برای نمونه می توان اشاره کرد به دعایی که عاصم بن حمید از حضرت صادق علیه السلام نقل می کند که فرمودند: «أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْبَقِیَّةِ الْبَاقِیَةِ الْمُقِیمِ بَیْنَ أَوْلِیَائِه... الْآمِرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهِی عَنِ الْمُنْکَر؛ (4) متقرّب می شوم به تو به بقیّه باقی، مقیم بین اولیای خود... آمر به معروف و ناهی از منکر».

آری، قائم آل محمد؟عج؟ را «آمِر» نامیدند، زیرا که همچون جدش امام حسین علیه السلام باهدف «امر به معروف و نهی از منکر» قیام می کند. و با ظهورش در برابر ظلم وفساد می ایستد و همه را در عمل به معارف قرآن امر می کند. پس مهدی موعود؟عج؟ برای ریشه کنی ظلم و گسترش و تثبیت عدل قیام خواهد کرد.

«مُؤْتَمِر» و «مُؤْتَمَر» از دیگر القاب مهدوی است که به ترتیب در ابیات 25 و 89 ذکر شدند.

ص:65

«مُؤتَمِر» اسم فاعل از ریشه «أمر» در باب افتعال بر وزن مُفْتَعِل و در لغت به این معانی آمده است: کسی که از دیگران نظرخواهی می کند، مستبد در رأی است، کسی که مورد اطاعت قرار می گیرد و یا کسی که اهمیت می دهد به کاری که انجام می دهد. (1)

«مُؤْتَمَر» اسم مفعول بر وزن مُفْتَعَل و یا به اعتبار معنایش اسم مکان است، زیرا در لغت به معنای گردهمایی مردم برای اظهار نظر در امری و مشاوره با هم می باشد که امروزه به آن کنفرانس و همایش می گویند. این دو عنوان اخیر در متون اسلامی از القاب مهدوی معرفی نشدند، لکن بر اساس روایات مهدوی که خبر می دهد از این که هنگام ظهور، تمام اوامر حضرتش مورد اطاعت جهانیان قرار می گیرد و در هنگام ظهورش همه یاران مهدوی به گرد ایشان جمع می شوند و آن روز است که بزرگترین کنفرانس جهان یعنی قیام موعود جهانیان تشکیل می شود.

ص:66

این گونه سلام می دهیم: «السّلام عَلیکَ یا بابَ اللّهِ الَّذی لا یُؤْتَی إلّا مِنْه؛ (1) سلام بر تو ای درب ورودی به درگاه الهی که جز آن راهی برای رفتن نزد خدا نیست».

در دعای ندبه هم آمده است: «أینَ بابُ اللّهِ الّذی مِنْه یُؤْتی؛ کجاست درب ورودی به درگاه الهی که از آن در وارد شوند؟».

آن حضرت از این جهت «باب الله» نامیده شدند که هر مسلمانی برای توسل به خداوند متعال وسیله، نیاز دارد و آن حضرت، وسیله و درب ورود و توسل به حضرت حق تعالی می باشد. حضرت باقر العلوم علیه السلام در شرح کلام حضرت امیر المؤمنین علیه السلام که فرمودند: «أَنَا بَابُ اللَّهِ» می فرمایند: «یَعْنِی مَنْ تَوَجَّهَ بِی إِلَی اللَّهِ غُفِرَ لَه؛ (2) کسی که به وسیله من توجّه به خداوند نماید آمرزیده می شود».

«باب الرحمة» از دیگر القابی است که علامه میرجهانی آن را ذکر کرده، لکن در روایات و زیارات این لقب را برای امیرالمؤمنین علی علیه السلام ذکر نمودند: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَابَ الرَّحْمَة». (3)

ص:67

است».

در زیارت نامه حضرت معصومه علیها السلام هم آمده است: «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ الْبَارَّ الْأَمِینَ؛ سلام بر تو ای جعفر بن محمد، راستگوی نیکوکار امین».

«البَرّ» از دیگر القاب مهدوی دیوان الدرر المکنونة که در بیت13آمده است و از نظر صرفی صفت مشبهه از ریشه «برر» می باشد که در لغت به معنای نیکوکار، رحیم ، عطوف و صادق می باشد. (1)

در روایات این عنوان هم، مانند «البار» از القاب مهدوی شمرده نشده و از اسمای الهی می باشد و در باب زیارات هم از القاب امام علی علیه السلام و امام جواد علیه السلام محسوب می گردد آن جا که در زیارت جواد الائمه علیه السلامآمده است: «السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ الْبَرَّ التَّقِیَّ الْإِمَامَ الْوَفِیَّ؛ سلام بر تو ای ابا جعفر ای محمد بن علی که نیکوکار و پرهیزکار و پیشوای وفاداری».

هم چنین در زیارت امیر المؤمنین علیه السلام که از امام صادق علیه السلام نقل شده است، می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْبَرُّ الزَّکِی؛ (2) سلام بر تو ای نیکوکار پاک و منزه».

بنابر این علامه میرجهانی از این جهت که پدران امام زمان؟عج؟ ملقب به «البار» و «البَر» می باشند. این عناوین را هم برای حضرت در ابیاتش ذکر نموده است.

ص:68

درود و سلام و برکاتت را بر سرور دادگر دانشمند فروفرست، آن عامل به کمال رسیده و دارای فضل و بخشنده».

ص:69

مهدی از فرزندان من، و سیمایش مثل ماه شب چهارده است ... زمین را پر از عدل می کند، همان طور که از ستم لب ریز شده است. اهل آسمان ها و زمین و پرندگان در هوا، از خلافت و حکومت جهانی از او راضی و خشنود هستند. (1)

امام باقر علیه السلام درباره کیفیت ظهور امام زمان؟عج؟ فرمودند:

به سوی کوفه حرکت می کند و بر تخت سلیمان پیغمبر؟ص؟ مستقرّ می گردد و در دست راستش عصای موسی علیه السلام است و همنشینش روح الامین و عیسی بن مریم خواهد بود و خود را به برد پیغمبر؟ص؟ می پیچد و شمشیر ذو الفقار را به کمر می بندد، رویش مانند دایره ماه شب چهارده روشنایی می دهد و از میان دندان های جلویی اش نوری بیرون می آید که مانند برق ساطع می گردد و بر سر مبارکش تاجی از نور می باشد. (2)

احمد بن اسحاق گوید:

«بر امام عسکری علیه السلام وارد شدم و می خواستم از جانشین پس از وی پرسش کنم. او سخن آغاز کرد و فرمود: ای احمد بن اسحاق! خدای تعالی از زمان آدم علیه السلام زمین را خالی از حجّت نگذاشته است و تا روز قیامت نیز خالی از حجّت نخواهد گذاشت، به واسطه اوست که بلا را از اهل زمین دفع می کند و به خاطر اوست که باران می فرستد و برکات زمین را بیرون می آورد.گفتم: ای فرزند رسول خدا! امام و جانشین پس از شما کیست؟ حضرت شتابان برخاست و داخل خانه شد و سپس برگشت در حالی که بر شانه هایش کودکی سه ساله بود که صورتش مانند ماه شب چهارده می درخشید، فرمود: ای احمد بن اسحاق! اگر نزد خدای تعالی و حجّت های او گرامی نبودی این فرزندم را به تو نشان نمی دادم، او هم نام و هم کنیه رسول خدا؟ص؟ کسی است که زمین را پر از عدل و داد می کند، همچنان که پر از ظلم و جور شده باشد». (3)

در وجه تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به «ماه شب چهارده» و یا همان «بدرالبدور» باید گفت که این عنوان کنایه از زیبایی و نورانی بودن صورت مبارک حضرتش می باشد.

ص:70

ص:71

برج ها، امامان بعد از من هستند که اولشان علی و آخریشان مهدی است. (1)

ص:72

ص:73

امام باقر علیه السلام می فرماید:

همه شهرها تسلیم او می شوند. هیچ کافری باقی نمی ماند، جز اینکه ایمان می آورد و هیچ تبهکاری باقی نمی ماند، جز اینکه صلاح پیشه می کند... او بر شرق و غرب عالم، مالک می شود. (1)

ص:74

ص:75

شده است. (1)

«تأیید» در متون اسلامی جزء القاب مهدوی نمی باشد، لکن صاحب نجم الثاقب «تأیید» را از القاب مهدوی می داند بر اساس روایتی امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند:

وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُؤُوسِ الْعِبَادِ فَلَا یَبْقَی مُؤْمِنٌ إِلَّا صَارَ قَلْبُهُ أَشَدَّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی قُوَّةَ أَرْبَعِینَ رَجُلاً؛ (2) دست خود را بر سر بندگان خدا می گذارد، پس باقی نمی ماند مؤمنی مگر این که قلب او از یک تکه آهن نیز استوارتر می شود، و خداوند قدرت و نیروی چهل مرد را به او عطا می کند.

آری، حضرت مهدی؟عج؟ ملقب به «تأیید» شدند، زیرا مورد تأیید الهی می باشند، یعنی خداوند به ایشان نیرو و قدرتی عطا می کند که بتواند ریشه ظلم و جور را در جهان نابود کند و حکومت اسلامی عدل گستر را در تمام دنیا برپا کند. و خداوند متعال ایشان را در این امر مهم یاری می کند.

با توجه به روایات می توان گفت که از جمله تأییدات و امداد الهی نسبت به امام زمان؟عج؟ کمک فرستادن ملائکه برای یاری حضرت در قتال بر ضدّ ظالمان است. در این زمینه امام صادق علیه السلام می فرمایند:

أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا تَسْتَعْجِلَ بِهِ حَتَّی یُؤَیِّدَهُ اللَّهُ بِثَلَاثَةِ أَجْنَادٍ الْمَلَائِکَةِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الرُّعْب؛ (3) خداوند عزّ و جلّ امر نمود تا به آن عجله نکنی تا این که او( مهدی ) را به سه لشکر تأیید نماید: ملائکه، مؤمنین و وحشت.

ص:76

«تقیّ» نامیدند، زیرا خداوند او را از شر مأمون حفظ کرد، هنگامی که شبانه با حالت مستی به بستر او هجوم آورد و ضربات پی در پی شمشیر را بر امام وارد ساخت به گونه ای که گمان کرد حضرت را به قتل رسانده، ولی خداوند متعال امام را از شر مأمون حفظ نمود. (1)

«تقیّ» از القاب مهدوی است که در دعا برای حضرت مهدی؟عج؟ می خوانیم:

فَإِنَّهُ الْهَادِی الْمَهْدِیُّ الْقَائِمُ الْمُهْتَدِی الطَّاهِرُ التَّقِیُّ النَّقِیُّ الرَضیُّ الزَّکِی؛ (2) اوست امام هدایت کننده و هدایت شونده ، پاک و باتقوا و پاکیزه و موردپسند و باصفا.

ص:77

فاعل و به معنای خونخواه و انتقام گیرنده است. (1)

«ثائر» یکی دیگر از القاب مهدوی می باشد که در روایات به آن اشاره شده است، همچون حدیث معراج که از پیامبراکرم؟ص؟ روایت شده که فرمودند: « خداوند به من فرمود: ای محمد! آیا دوست داری که ایشان را ببینی؟ گفتم: بله ای پروردگار من. خداوند به من فرمود: به جانب راست عرش نظر کن. من نیز نظر کردم که علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و محمد بن الحسن مهدی را دیدم که مهدی در بین آنان مانند ستاره ای درخشان می درخشید. سپس خداوند فرمود:

یَا مُحَمَّدُ هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ وَ هُوَ الثَّائِرُ مِنْ عِتْرَتِکَ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی إِنَّهُ الْحُجَّةُ الْوَاجِبَةُ لِأَوْلِیَائِی وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی؛ (2) ای محمد! اینان حجتهای من بر بندگانم می باشند و ایشان اوصیا و جانشینان تو هستند و مهدی از ایشان خونخواه از قاتلین عترت توست. قسم به عزّت و جلالم که او انتقام گیرنده از دشمنانم و مددکار اولیا و دوستانم می باشد.

علاوه بر روایات، در ادعیه و زیارات هم به این لقب حضرت مهدی؟عج؟ اشاره شده است.

در دعای پس از زیارت آل یاسین ذکر شده:

«أللّهمّ صلِّ علی محمّدٍ حجّتِک فی أرضِک... الثّائرِ بِأمرِک؛ (3) بارالها؛ بر محمّد درود فرست؛ همان کسی که حجّت تو در زمینت...خونخواه به فرمانت».

مصباح الزائر زیارتی را منسوب به زیارت امام زمان؟عج؟ در سرداب مقدس ذکر کرده که در این زیارت می خوانیم:

السّلام علیک یا طالب آثار الأنبیاء، و أبناء الأنبیاء، و الثائر بدم المقتول بکربلاء؛ (4) سلام بر تو ای کسی که خون پیامبران و پسرانشان را طلب می کنی ، و به خون خواهی امام حسین علیه السلام که در کربلا کشته شده ، قیام می کنی.

ص:78

شاید به این جهت «ثائر» را از القاب امام زمان؟عج؟ می دانند که ایشان، انتقام خون به ناحقّ ریخته ی همه ی مظلومان و جمیع انبیاء و اولیاء، به خصوص جدّ بزرگوارش امام حسین علیه السلام را خواهد گرفت.

در دعای ندبه می خوانیم:

أین الطّالبُ بِذُحولِ الأَنبیآءِ و أبنآءِ الأنبیآءِ؟ أینَ الطّالبُ بِدَمِ المَقتولِ بِکَربَلاءِ؟؛ کجاست آن که طلب کننده خون پیامبران و فرزندان پیامبر است؟ کجاست آن که طالب خون کشته شده در کربلاست؟

ص:79

فَلَمَّا رَأَوْکَ ثَابِتَ الْجَأْشِ غَیْرَ خَائِفٍ وَ لَا خَاشٍ نَصَبُوا لَکَ غَوَائِلَ مَکْرِهِمْ وَ قَاتَلُوکَ بِکَیْدِهِمْ وَ شَرِّهِم؛ (1)پس چون تو را استوار و قوی دل، بدون هیچ گونه ترس و هراسی دیدند، دام های مرگ آفرین مکرشان را بر سر راهت نهادند و با نیرنگ و شرارتشان به ستیز تو برخاستند.

در وجه تسمیه حضرت به «ثابت الجأش» باید گفت که در روایات و زیارات لقب « ثابت الجأش» برای حضرت مهدی؟عج؟ به کار نرفته بلکه از زبان خود حضرت برای امام حسین علیه السلام این لقب آورده شده است. پس علامه این لقب امام حسین علیه السلام در زیات ناحیه مقدسه را برای حضرت مهدی؟عج؟ اقتباس کرده است.

امام زمان؟عج؟ ملقب به الحق الثابت شدند، زیرا که حق استوار است و باطل از بین می رود. در قرآن کریم می خوانیم: { وَ قُلْ جٰاءَ اَلْحَقُّ وَ زَهَقَ اَلْبٰاطِلُ إِنَّ اَلْبٰاطِلَ کٰانَ زَهُوقاً } (2)

«و بگو: حق آمد و باطل نابود شد. آری، باطل همواره نابودشدنی است».

ص:80

الکلم» می گویند؟ زیرا با توجه به روایات، حضرت در هنگام ظهور همه دین ها را یکی می کنند. امام هادی علیه السلام فرمودند:

وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَسْعُودٍ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْجَلِیلِ، قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی سَیِّدِنَا عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ علیه السلام بِسَامَرَّا وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ شِیعَتِهِ فَسَأَلْنَاهُ عَنْ أَسْعَدِ الْأَیَّامِ وَ أَنْحَسِهَا فَقَالَ: لَا تُعَادُوا الْأَیَّامَ فَتُعَادِیَکُمْ وَ سَأَلْنَاهُ عَنْ مَعْنَی هَذَا الْحَدِیثِ فَقَالَ: مَعْنَاهُ بَیْنَ ظَاهِرٍ وَ بَاطِنٍ إِنَّ السَّبْتَ لَنَا وَ الْأَحَدَ لِشِیعَتِنَا وَ الْإِثْنَیْنِ لِبَنِی أُمَیَّةَ وَ الثَّلَاثَاءَ لِشِیعَتِهِمْ وَ الْأَرْبِعَاءَ لِبَنِی الْعَبَّاسِ وَ الْخَمِیسَ لِشِیعَتِهِمْ وَ الْجُمُعَةَ لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ الْبَاطِنُ أَنَّ السَّبْتَ جَدِّی رَسُولُ اللَّهِ ؟ص؟ وَ الْأَحَدَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْإِثْنَیْنِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ الثَّلَاثَاءَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، وَ الْأَرْبِعَاءَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ، وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی، وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ وَ أَنَا، وَ الْخَمِیسَ ابْنِیَ الْحَسَنُ وَ الْجُمُعَةَ ابْنُهُ الَّذِی تَجْتَمِعُ فِیهِ الْکَلِمَةُ وَ تَتِمُّ بِهِ النِّعْمَةُ وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَ وَ یُزْهِقُ الْبَاطِلَ، فَهُوَ مَهْدِیُّکُمْ الْمُنْتَظَرُ ثُمَّ قَرَأَ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ: لَنَا وَ اللَّهِ هُوَ بَقِیَّةُ اللَّهِ؛ (1)

...باطن ایام این است: پس، شنبه جدّ من رسول خدا؟ص؟ و یکشنبه امیر المؤمنین علیه السلام و دوشنبه حسن و حسین علیهما السلام و سه شنبه علی بن الحسین و محمّد بن علی و جعفر بن محمّد؟عهم؟ و چهارشنبه موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی؟عهم؟ و من و پنج شنبه پسر من حسن است و جمعه پسر او است، آن که به او جمع می کند کلمه ها را، یعنی دین ها، همه یک دین می شود و تمام می کند به او نعمت را و خداوند حق را ثابت و ظاهر می کند و باطل را محو می کند و او مهدی منتظر شماست.

«جامِعُ شَمْلِ الدین» از جمله القاب مهدوی است که علامه میرجهانی در بیت 46 به آن اشاره کرده، لکن این عنوان در روایات و ادعیه و زیارات جزء القاب مهدوی نمی باشد، ولی می توان گفت که از حیث معنا با «جامع الکلم» یکی می باشد. زیرا «شَمْل» در لغت به معنای آن چه که از چیزی پراکنده شده باشد، آمده است؛ «جَمَعَ اللّهُ شَمْلَهُم» خداوند امور آن ها را با هم وفق دهد یا این که خداوند اتحاد و اتّفاق آنان را برقرار سازد.

ص:81

ص:82

است. امام علی النقی علیه السلام در شرح حدیث پیامبر؟ص؟ که فرموده با روزها دشمنی نکنید، فرمود: «روزها ما هستیم و جمعه پسر پسر من است که اهل حقّ و صدق به سوی او جمع می شوند». (1)

در زیارت امام زمان؟عج؟ در روز جمعه آمده: «هذا یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَهُوَ یَوْمُکَ الْمُتَوَقَّعُ فیهِ ظُهُورُکَ؛ (2) امروز، جمعه است؛ همان روزی که انتظار می رود ظهورت در چنین روزی به وقوع بپیوندد».

حضرت را جمعه نامیدند، زیرا در بیشتر روایات بیان شده که حضرتش در روز جمعه متولد شدند، همچنان که انتظار می رود ظهور ایشان هم در روز جمعه واقع گردد. محمّد بن حسن کرخی گوید: «از ابو هارون شنیدم که می گفت: صاحب الزّمان؟عج؟ را دیدم و ولادت او در جمعه ای از سال دویست و پنجاه و شش واقع گردید». (3)

امام صادق علیه السلام می فرماید: «قائم ما اهل بیت، در روز جمعه ظهور می کند». (4)

هم چنین روایت امام هادی علیه السلام درباره روزهای هفته که در توضیحات «جامع الکلم» ذکر شد از دلایل نامگذاری حضرت به «جمعه» می باشد.

ص:83

{فَلاٰ أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ * اَلْجَوٰارِ اَلْکُنَّسِ } (1)

«نه، نه! سوگند به اختران گردان * [کز دیده] نهان شوند و از نو آیند».

فرمودند: «مراد امامی است که غایب می شود ... پس مانند شهاب درخشان ظاهر می گردد». آن گاه به راوی فرمود: «اگر آن زمان را درک کردی چشم هایت روشن خواهد شد». (2)

صاحب الزمان؟عج؟ را «الجوار الکنّس» نامیدند، زیرا که همچون ستارگان متحرک از دیده پنهان می گردند، سپس در موعد مقرر ظاهر می شوند.

ص:84

بیرون می کند. در کتب لغت و روایات آمده است که یکی از القاب پیامبراکرم؟ص؟ می باشد، زیرا که پیامبراکرم؟ص؟ فرمودند: «مرا نام های متعددی می باشد که از جمله آن ها است: «محمد، احمد و ماحی که خداوند به وسیله من کفر را محو می فرماید و حاشر که پروردگار مردم را مقابل من جمع خواهد کرد و عاقب، که پس از من رسول و پیغمبری نخواهد بود». (1)

«حاشر» هم از القابی است که در روایات و ادعیه و زیارات برای حضرت مهدی به کار نرفته است، بلکه از القاب نبوی می باشد، لکن محدّث نوری در نجم الثاقب از تذکرة الائمة نقل می کند که حاشر اسم حضرت مهدی؟عج؟ در صحف ابراهیم است. (2)

در وجه تسمیه حضرت به «حاشر» می توان چنین استنباط کرد که بر اساس روایات مهدوی، هنگام ظهور صاحب الزمان؟عج؟ سپاهی از ملائکه و مردم زمان جمع می شوند و به یاری ایشان می شتابند و در روایات آمده که جمع کثیری از مؤمنین برای نصرت حضرت ولی عصر؟عج؟ سر از خاک بر می دارند؛ این همان مسأله رجعت است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

مؤمن بعد از قبض روح او در جنان رضوی، آل محمّد؟عهم؟ را زیارت می کند و در خدمت ایشان می باشد و از طعام و شراب ایشان با ایشان می خورد و می آشامد و با ایشان صحبت می کند تا آن که قائم قیام کند. پس خدا ایشان را زنده کند و برانگیزاند طایفه طایفه، لبّیک گویان به سوی آن حضرت روی آورند. (3)

ص:85

السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الْعَالِمِ الْغَائِبِ عَنِ الْأَبْصَارِ وَ الْحَاضِرِ فِی الْأَمْصَارِ وَ الْغَائِبِ عَنِ الْعُیُونِ وَ الْحَاضِرِ فِی الْأَفْکَارِ؛ (1) سلام بر آن امامی که از دیده ها پنهان ، امّا در شهرها حاضر است. از چشم ها غایب، امّا در خاطره ها حاضر است.

هم چنین در دعایی با ارزش که از امام قائم؟عج؟ روایت شده و در امور مهمّ و مشکلات بزرگ خوانده می شود به نام دعای عبرات، آمده است:

الْغَائِبِ عَنِ الْأَبْصَارِ الْحَاضِرِ فِی الْأَمْصَارِ الْغَائِبِ عَنِ الْعُیُونِ الْحَاضِرِ فِی الْأَفْکَار؛ (2) پنهان از دیدگان، کسی که همیشه در شهرها حضور دارد ولی از چشم مردم پنهان می باشد، لیکن در اندیشه ها حضور دارد.

در وجه تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به حاضر بحثی مطرح است که مگر نمی گوییم ایشان غائبند، پس چرا ملقب به حاضر شدند؟ در پاسخ باید گفت مقصود از غیبت حضرت مهدی؟عج؟ ، پنهان بودن عنوان می باشد. به تعبیر دیگر، ایشان فقط از نگاه معرفتی و شناختی مردم پنهانند نه از دید ظاهری. (3)

در روایات هم این اندیشه در مفهوم غیبت، تقویت می شود، زیرا که امام صادق علیه السلام فرمودند:

وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَیَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ یَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَ لَا یَعْرِفُونَه؛ (4) به خدا قسم صاحب این امر، هر ساله در موسم حجّ حاضر شده، مردم را می بیند و می شناسد، مردم هم آن حضرت را می بینند، امّا نمی شناسند.

ابوبصیر روایتی را نقل می کند که مرد آفریقایی نزد امام محمد باقر علیه السلام آمد و امام هم اخباری را از خانواده وی دادند و فرمودند:

آیا می پندارید برای ما با شما، چشمانی نظاره گر و گوش هایی شنوا وجود ندارد؟ چه پندار نادرستی؛ به خدا قسم بر ما هیچ چیزی از اعمال شما پنهان نیست. پس همه ما را حاضر در نزد خود بدانید و نفس های خود را به کارهای پسندیده عادت دهید و

ص:86

اهل کارهای نیک شوید تا به آن شناخته شوید. (1)

مرحوم علامه مجلسی نکته ای را در باب معنای حضور که آیا مقصود از حضور، حضور علمی است یا حضور عینی، در ذیل این روایت مطرح نمودند: «اگر «فاحضرونا» از باب إفعال باشد معنای روایت چنین است: یعنی بدانید که همه ما نزد شما حاضر هستیم به وسیله علمی که داریم». بنابراین مقصود مرحوم مجلسی حضور علمی است. (2)

ص:87

پروردگار، کوه های پشتوانه دین الهی اند. به وسیله آنان کژی های دین را راست و لرزش بدنه آیین را آرام نمود.

امام صادق علیه السلام درباره حافظ اسرار بودن حضرت مهدی؟عج؟ می فرمایند:

فَإِذَا انْقَرَضَ مُلْکُهُمْ أَتَاحَ اللَّهُ لِأُمَّةِ مُحَمَّدٍ بِرَجُلٍ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ، یُشِیرُ بِالتُّقَی وَ یَعْمَلُ بِالْهُدَی، وَ لَا یَأْخُذُ فِی حُکْمِهِ الرِّشَا، وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِفُهُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ، ثُمَّ یَأْتِینَا الْغَلِیظُ الْقَصَرَةِ ذُو الْخَالِ وَ الشَّامَتَیْنِ، الْقَائِمُ الْعَادِلُ الْحَافِظُ لِمَا اسْتُوْدِعَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مَلَأَهَا الْفُجَّارُ جَوْراً وَ ظُلْماً؛ (1)چون حکومت بنی فلان سپری شود خداوند با مردی از ما اهل بیت بر آل محمّد منّت می نهد که با تقوا گام می نهد و براساس هدایت رفتار می کند و در کارهایش رشوه نمی گیرد. به خدا سوگند نام خود و نام پدرش را می دانم. آن گاه به محضر امام عادل از ما می رسد که صاحب خال و اصالت و نجابت طرفین (پدر و مادر) و حافظ اسرار امامت و امانتهای الهی است و جهان را پر از داد و عدالت می کند.

در زیارت حضرت صاحب الامر در مفاتیح آمده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حَافِظَ أَسْرَارِ رَبِّ الْعَالَمِین؛ (2) سلام بر تو ای حافظ اسرار پروردگار جهانیان».

بنابراین با توجه به روایات و این فقره از زیارت، حضرت مهدی؟عج؟ حافظ اسرار و رازهای الهی و امامت می باشند.

ص:88

بُنِیَ الإسلامُ علی خَمسٍ: علی الصّلاةِ و الزّکاةِ و الحجِّ و الصّومِ و الولایةِ و لم یُنادَ بِشَی ءٍ کَما نُودِیَ بِالوِلایَةِ...؛ (1) اسلام روی پنج پایه استوار شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. و هرگز به چیزی امر نشده، آن چنان که به ولایت امر شده است.

سپس امام صادق علیه السلام اضافه می فرماید:

ولی مردم چهار پایه اش را پذیرفتند و ولایت را ترک کردند. به خدا قسم اگر کسی همه شب ها را با نماز و عبادت بگذراند و همه روزها را روزه بگیرد و بدون ولایت از دنیا برود، نماز و روزه ای از او پذیرفته نمی شود.

با توجه به این روایت، پذیرفتن ولایت امامان معصوم؟عهم؟ موجب قبولی عبادات می گردد. هم چنین در روایات، اهل بیت؟عهم؟ تشبیه به «بیت اللّه» شده اند، و این گویای این نکته است که سعادت انسان ها در گرو اطاعت از اهل بیت می باشد، زیرا باید سراغ کعبه رفت و آن را طواف کرد.

پیامبراکرم؟ص؟ به مولا علی علیه السلام فرمودند: «مَثَلُکُم یا علیُّ مَثَلُ بَیْتِ اللّهِ الحَرامِ؛ (2) مثل شما مثل خانه خداست».

پس می توان گفت که مقصود علامه از آوردن واژه «حجّ» به عنوان لقب مهدوی بیانگر آن است که شرط قبولی حجّ مسلمانان، پذیرفتن ولایت امام معصوم علیه السلام است.

ص:89

است. (1)

«الحُجّة» از القاب مشهور امام زمان؟عج؟ می باشد و هرچند که همه ائمه اطهار؟عهم؟ حجت های الهی هستند، لکن این لقب به حضرت مهدی؟عج؟ اختصاص پیدا کرده؛ چنانچه اگر لفظ «الحُجة» بدون قرینه به کار رود مراد از آن، حضرت مهدی؟عج؟ است. حدیثی از امام هادی علیه السلام نقل شده که از به کار بردن نام اصلی امام زمان؟عج؟ منع فرمودند، و از ایشان سؤال شده: «پس چگونه او را یاد کنیم؟» فرمودند: « بگویید حجت از آل محمّد؟عهم؟». (2)

امام زمان؟عج؟ فرمودند:

أنا حُجَّةُ اللّهِ عَلی عِبادِه، و بَقیّةِ اللّهِ فِی أرضِه، أنَا الّذی أَمْلَأُ الأرضَ قِسطاً و عَدلاً، کَما مُلِئَتْ جَوراً و ظُلماً، أنَا ابنُ الحَسَنِ بنِ علیِّ بنِ محمّدِ بنِ علیِ بنِ موسَی بنِ جعفرِ بنِ محمّدِ بنِ علیِ بنِ الحسینِ بنِ علیِ بنِ أبی طالبٍ علیهم السّلام؛ (3) منم حجّت خدا بر بندگان خدا، و بقیّة اللّه در زمین او، منم آن کسی که پر خواهد کرد زمین را از عدل و داد، آن چنان که پر شده باشد از جور و ظلم، منم فرزند حسن بن علی بن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیهم السّلام.

در نامگذاری امام زمان به «الحجة» علاوه بر روایات فوق می توان به روایاتی استدلال کرد که بیان می کنند زمین هیچ گاه از حجت الهی خالی نمی ماند. امیرالمؤمنین علیه السلام در این رابطه فرمودند:

اللّهُم... إنَّک لا تُخْلِی أرضَکَ مِنْ حُجَّةٍ لَکَ عَلی خَلقِکَ ظاهِرٍ لَیسَ بِالمُطاعِ أوْ خائِفٍ مَغمُورٍ؛ (4) خدایا... تو زمینت را از حجّت خود بر آفریدگانت خالی نمی گذاری، حجّتی که آشکار است امّا اطاعت نمی گردد و یا ترسان و پنهان است.

در دعای توسل آمده: «یا وَصِیَّ الحَسَنِ وَ الخَلَفَ الحُجَّةَ؛ (5) ای وصی و جانشین امام حسن

ص:90

عسکری که حجت خداوند هستی».

در دعا برای امام زمان بعد از نمازهای واجب بیان شده:

أللّهمَّ ولیُّکَ الحُجَّةُ فَاحْفَظْهُ مِن بَینِ یَدَیْه وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمینِهِ وَ عَنْ شِمالِهِ وَ مِنْ فَوْقِهِ؛ (1) خداوندا! ولیّ تو حضرت حجّت است، پس او را حفظ فرما از روبه رو و پشت سر، و از جانب راست و چپ و از بالای سر.

در زیارت آل یاسین هم آمده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِه؛ (2) سلام بر تو ای حجّت خدا و دلیل و راهنمای اراده او».

در زیارت صاحب الامر هم بیان شده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ بِلَادِهِ وَ حُجَّتَهُ عَلَی عِبَادِه؛ (3) سلام و درود بر بقیة اللّه در شهرها و بر حجّت خدا بر بندگانش».

همان طور که بیان شد علامه میرجهانی به لقب «حجة المعبود» هم اشاره نمودند، و در یکی از زیارت های حضرتش این چنین سلام می دهیم: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ الْمَعْبُود؛ (4) سلام بر تو ای حجت خدای معبود».

و در جای دیگر آمده: «السَّلَامُ عَلَی حُجَّةِ الْمَعْبُودِ وَ کَلِمَةِ الْمَحْمُود؛ (5) سلام بر آن حجّت پروردگار و بر آن کلمه ستایش شده».

هم چنین «الحجة البالغة» از دیگر القابی است که علامه به آن اشاره کرده است، لکن این لقب در متون اسلامی برای همه ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد و مختص به حضرت بقیةالله؟عج؟ نیست، زیرا در تفاسیر در ذیل آیه شریفه:

{قُلْ فَلِلّٰهِ اَلْحُجَّةُ اَلْبٰالِغَةُ } (6)

«بگو برهان رسا (حجّت) ویژه خداوند است».

حدیثی را از امام صادق علیه السلام نقل می کنند که فرمودند: «نَحنُ الحُجَّةُ البالغَةُ عَلی مَن دونَ

ص:91

السّماءِ و مَن فَوقَ الأرضِ؛ (1) ما حجت آشکاریم بر هر که در زیر آسمان و روی زمین است».

در وجه تسمیه حضرت به «الحجة» باید گفت که پیامبران و اوصیای آنان؟عهم؟از این جهت «حجّت» نامیده شده اند که خداوند به وجود ایشان، بر بندگان خود احتجاج کند. هم چنین آن ها دلیل بر وجود خدا هستند و گفتار و کردارشان دلیل بر نیاز مردم به قانون آسمانی است. آنان حجت خداوند بر دنیای مردم هستند، یعنی سعادت دنیوی مردم در گرو اطاعت از معصومین؟عهم؟است. ایشان علاوه بر آنکه حجت خدا بر اهل دنیایند، حجت او در آخرت هم هستند. زیرا در تفسیر آیه شریفه:

{وَ نَضَعُ اَلْمَوٰازِینَ اَلْقِسْطَ لِیَوْمِ اَلْقِیٰامَةِ فَلاٰ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً } (2)

«و ترازوهای داد را در روز رستاخیز می نهیم، پس هیچ کس [در] چیزی ستم نمی بیند».

امام صادق علیه السلام فرمودند: «انبیاء و اوصیاء میزانند». پس امامان حجت خدا در آخرتند چون در آن جا، ایشان میزان اعمالند. (3)

ص:92

در حجاب پنهان شده، می باشد و یکی از نام های باری تعالی است، زیرا از چشم مخلوقات و حتی وهم آن ها پنهان است. (1)

تعاریف لغوی کلمه «حجاب» حاکی از آن است که در معنای لغوی حجاب دو مفهوم قابل تمایز از هم وجود دارد؛ مفهوم اول، جدا کردن دو چیز، مرز گذاشتن میان آن ها و فاصله انداختن بین دو امر می باشد که این معنا از واژه های حائل و مانع گرفته می شود. مفهوم دوم، پنهان کردن، پوشاندن و از مقابل دیده افراد خارج کردن است که این معنا از کلمه «ستر» و مانند آن گرفته می شود. (2)

«حجاب» یکی از القاب حضرت مهدی؟عج؟ می باشد و در زیارت سرداب مقدس این گونه سلام می دهیم: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حِجَابَ اللَّهِ الْأَزَلِیِّ الْقَدِیم؛ (3) سلام بر تو ای حجاب دیرینه و پایدار الهی».

یکی از القاب پیامبراکرم؟ص؟ هم «حجاب» می باشد و شرح داده شده که چون «حجاب» در لغت به معنای واسطه است، بنابراین حضرت، واسطه فیض الهی بین خداوند و خلق او هستند. (4)

«محتَجَب» نیز یکی از القاب مهدوی در متون اسلامی می باشد که در زیارت ائمه سرّ من رأی در مفاتیح الجنان می خوانیم: «الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْیُنِ الظَّالِمِین؛ آن که از چشم ستمگران پوشیده است».

پس با توجه به این که هیچ گاه زمین از حجت الهی خالی نمی باشد و باتوجه به روایات فراوانی که پیشوایان معصوم؟عهم؟ را واسطه های فیض الهی معرفی می کنند، باید گفت که حضرت مهدی؟عج؟ حجاب هستند، زیرا که واسطه فیض الهی برای مخلوقات هستند. در این رابطه امام صادق علیه السلام می فرمایند:

به برکت ما، درختان بارور می گردد، میوه ها می رسد، نهرها جاری می شود و باران از

ص:93

آسمان می بارد و گیاه از زمین می روید. به عبادت ما خداوند پرستش می شود و اگر ما نبودیم، خدا عبادت نمی شد. (1)

ص:94

که تو آن حقّ ثابت ابدی هستی که از هرعیب و نقصی پاک و منزه می باشی».

هم چنین در زیارت دیگر آمده است: «السَّلَامُ عَلَی الْحَقِ الْجَدِیدِ وَ الْعَالِمِ الَّذِی عِلْمُهُ لَا یَبِید؛ (1) سلام بر امام به حقّ که جدید است و دانشمندی که علم و دانش او پایان ناپذیر است».

امام زمان؟عج؟ «حقّ» نامیده شدند، زیرا تمام افعال و صفات و اوامر و نواهیش حقّ است.

ص:95

اما باقی لقب ها یعنی «حمد، حامد، حمید» در متون اسلامی به عنوان لقب امام زمان؟عج؟ معرفی نشدند و فقط در کتاب الهدایة الکبری ذکر شدند: «اسْمُ الْخَلَفِ الْمَهْدِیُّ الثَّانِی عَشَرَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ وَ الْحَمْدُ وَ الْحَامِدُ وَ الْحَمِیدُ وَ الْمَحْمُود». (1)

شاید علت نامگذاری حضرت مهدی؟عج؟ به «حمد» و مشتقاتش توسط بزرگان دین از این جهت باشد که حمد، حامد، حمید و محمود از صفات حضرت حق است و امام هم مقام خلیفة اللهی را دارد و این مستلزم آن است که امام متصف به صفات باری تعالی باشد.

ص:96

الّذی لا یصبو مدار الدّهر و نوامیس العصر؛ (1) خدایا به حقّ این شب ما و مولود آن ... آن شمشیر خدایی که کند نمی شود و آن نور الهی که خاموش نمی گردد، و آن بردباری که شکیبایی اش را از دست نمی دهد و آن صبوری که بردباری اش را از دست نمی دهد. او که محور روزگار و ناموس عصر و زمان است.

حضرت مهدی؟عج؟ را «حلیم» می نامند، زیرا ایشان با صبر و بردباری، این غیبت و تنهایی طولانی را طی می کند. و چقدر حلیم و رئوف است وقتی که هر هفته، نامه اعمالمان را می بیند.

ص:97

ص:98

{فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمّٰا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَ جَعَلَنِی مِنَ اَلْمُرْسَلِینَ} (1)

«و چون از شما ترسیدم، از شما گریختم، تا پروردگارم به من دانش بخشید و مرا از پیامبران قرار داد».

را تلاوت خواهد کرد». (2)

هم چنین در زیارت روز جمعه حضرت (دعای استغاثه) بیان شده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ الْخَائِف؛ (3) سلام بر تو ای پاک نهاد و ترسان».

بنابراین یکی از علل غیبت حضرت مهدی؟عج؟ وجود ترس در ایشان می باشد لکن ممکن است اشکالی وارد کنند که خوف و ترس حضرت با ایمان وتوکل ایشان به خداوند متعال منافات دارد. در پاسخ می گوییم که دو نوع ترس در وجود انسان شکل می گیرد که یکی «معقول و ممدوح» و دیگری «غیر معقول و مذموم» می باشد. ترس معقول ترسی است که در آن وقوع یک خطر واقعی وجود داشته باشد. در این ترس هیچ گونه سرزنشی متوجه شخص نمی گردد، بلکه از این جهت که از یک امر خطرناک ترسیده و پرهیز نموده است مورد تأیید دیگران قرار می گیرد. به طور مثال اگر کسی از فرو ریختن سقف خانه ای لرزان بترسد و یا از افتادن لبه پرتگاه خوف کند و از مواجهه با آن اجتناب کند، هیچ کس او را بابت این ترس سرزنش نمی کند، بلکه اگر او به این ترس خود اعتنا نکند و خود را در موضع خطر قرار دهد مورد سرزنش افراد عاقل قرار می گیرد.

در مقابل ترس معقول، ترس موهوم قرار دارد، یعنی درواقع خطری انسان را تهدید نمی کند، اما توهمات انسان به گونه ای است که او خود را مواجه با خطر می بیند مانند شخصی که از تاریکی می ترسد و گمان می کند خطری در تاریکی او را تهدید می کند در حالی که می داند در آن مکان تاریک هیچ چیز خطرناکی وجود ندارد. این ترس موهوم «جُبْن» نامیده می شود. بنابراین، این ترس امام زمان؟عج؟ (یعنی خوف از کشته شدن) از نوع عقلانی و ممدوح است.

ص:99

ص:100

هم چنین در زیارت سرداب مقدس آمده است:

«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا خَاتَمَ الْأَوْصِیَاءِ وَ ابْنَ خَاتَمِ الْأَنْبِیَاء؛ (1) سلام بر تو ای خاتم اوصیاء و فرزند خاتم پیامبران».

در زیارت صاحب الامر بیان شده: «السَّلَامُ عَلَی وَارِثِ الْأَنْبِیَاءِ وَ خَاتَمِ الْأَوْصِیَاء؛ (2) سلام بر وارث انبیاء و خاتم اوصیاء».

مهدی موعود؟عج؟ ملقب به خاتم همه اولیا و اوصیای الهی است؛ زیرا او آخرین امام و پیشوا، بعد از پیامبراکرم؟ص؟ و به تعبیری، آخرین وصی از اوصیای همه پیامبران الهی و ختم کننده سلسله اوصیای الهی است.

ص:101

السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِکَةِ وَ مَهْبِطَ الْوَحْیِ وَ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ وَخُزَّانَ الْعِلْم؛ (1) سلام بر شما، ای اهل بیت نبوّت؛ و محلّ قرار گرفتن رسالت الهی و رفت وآمد فرشتگان، و فرود آمدن وحی و سخن خداوند، و معدن و گنجینه رحمت خداوند، و خزینه داران دانش.

بنابراین ائمه اطهار؟عهم؟ خزانه دار تمام علوم الهی که نازل گشته و هم چنین علومی که بر انبیا وحی شده می باشند.

ص:102

قدرت از ذات حق تعالی است. اگر خداوند، لحظه ای حضرتش را یاری نکند، توان ادامه فعّالیت را ندارد. ازاین رو، حضرتش در برابر ذات الهی، کمال خشوع و خضوع و ترس را دارد. (1)

ص:103

او همان مهدی است.

هم چنین محدّث نوری در «نجم الثاقب» از ابو محمّد عبد اللّه احمد بن احمد ابن خشّاب نقل می کند که وی در کتاب تاریخ موالید تصریح کرده که خلف صالح از فرزندان امام حسن عسکری علیه السلام است و نام مادرش نرجس و یا سوسن است. (1)

برای «الخلف الصالح» در ادعیه و زیارات می توان به دعایی جهت کامل شدن ایمان اشاره کرد که امام صادق علیه السلام به محمد بن سلیمان دیلمی آموختند و بعد از هر نماز واجب خوانده می شود و یکی از ادعیه مشهور تعقیبات مشترکه در مفاتیح می باشد که در این دعا آمده است:

«رَضیتُ بِاللَّهِ رَبّاًو بِالْإِسْلاَمِ دِیناً وَبِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وآلِهِ نَبِیّاً وَ بِعَلِیٍّ إِمَاماً... وَ الْخَلَفِ الصَّالِحِ؛ (2) راضی هستم به خدا به پروردگاری و به اسلام از جهت دین و به محمد از جهت پیامبری و به علی از جهت امامت... و جانشین صالح».

درباره علت نامگذاری حضرت مهدی؟عج؟ به «خلف صالح» می توان گفت که مراد از خلف، جانشین است و آن حضرت، خلف جمیع انبیا و اوصیای گذشته می باشد و هم چنین دارای جمیع علوم و صفات و حالات و خصایص آن ها و مواریث الهیه که از آن ها به یکدیگر می رسد، می باشد که همه آن ها، در آن حضرت و در نزد او جمع هستند. (3)

مطلب فوق را می توان با دو روایت، مستدل و مستند کرد. اول این که جابربن عبدالله انصاری، حدیث لوح معروف را نزد صدیقه طاهره علیها السلام دید که در آن لوح بعد از ذکر نام امام حسن عسکری علیه السلام این چنین مکتوب بود:

آن گاه کامل می کنم این را به پسر او، خلف که رحمت است برای جمیع عالمیان؛ بر اوست کمال صفوت آدم و رفعت ادریس و سکینه نوح و حلم ابراهیم و شدّت موسی و بهای عیسی و صبر ایّوب. (4)

دومین روایت از مفضل است که نقل می کند، وقتی امام زمان؟عج؟ ظهور کنند، پشت به

ص:104

کعبه تکیه کند و می فرماید:

«ای گروه خلایق! آگاه باشید که هر که خواهد نظر کند به آدم و شیث، پس اینک منم آدم و شیث...». و به همین صورت نام نوح و سام و ابراهیم و اسماعیل و موسی و یوشع و عیسی و شمعون و رسول خدا؟ص؟ و سایر ائمّه؟عهم؟را ذکر می نماید. (1)

در این جا سؤالی مطرح است که در معنای لغوی«الخَلَف» بیان شد که بنابرقول مشهور، «الخلف» با فتح لام به معنای جانشین و فرزند صالح است؛ حال چرا در روایات و دعای مذکور «الخَلَف» با «الصالح» همراه شده است؟ در پاسخ باید گفت که «الصالح» از نظر نحوی، تأکید معنوی برای «الخَلَف» می باشد.

«خلیفة الرّحمن» از دیگر القاب مهدوی است که همچون «الخلف» از ریشه «خلف» و هم چنین به معنای جانشین و قائم مقام می باشد. این لقب در بیت 52 الدرر المکنونة ذکر شده است. اکثر لغت شناسان آن را اسم فاعل و اصل آن را خلیف دانسته اند. اما تاء در خلیفه برای مبالغه است نه علامت تأنیث همچون تاء علامه که برای مبالغه و تکثیر می باشد. (2)

در مورد این لقب می توان به حدیثی از امام صادق علیه السلام اشاره کرد که درباره غیبت وصحت آن سؤال شد که ایشان در پاسخ فرمودند:

سَتَقَعُ بِالسَّادِسِ مِنْ وُلْدِی وَ الثَّانِی عَشَرَ مِنَ الْأَئِمَّةِ الْهُدَاةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ؟ص؟أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ، صَاحِبُ الزَّمَانِ وَ خَلِیفَةُ الرَّحْمَن؛ (3) این غیبت در مورد ششمین فرزند من واقع می شود که دوازدهمین امام از امامان هدایتگر بعد از رسول اکرم ؟ص؟ می باشد که نخستین آن ها، امیر مؤمنان علیّ بن أبی طالب می باشد و آخرین آن ها قائم به حقّ، یکتا بازمانده از حجّت های خدا در روی زمین که صاحب زمان و خلیفه رحمان است.

فقط در همین روایت به این لقب حضرت ولی عصر؟عج؟ اشاره شده با آن که این لقب در بین شیعیان و علما مشهور است بدان جهت که در هنگام سلام دادن به حضرت مهدی؟عج؟ می گوییم:

ص:105

«السّلامُ عَلَیک یا مَوْلانا یا صاحِبَ الزَّمانِ یا خَلیفَةَ الرَّحْمنِ یا إمامَ الإنْسِ و الجانِ؛ سلام بر تو ای مولای ما، ای صاحب الزمان، ای جانشین خدای رحمان، ای امام آدمیان و جنیان».

و این سلام مشهور که ذکر شد، بر گرفته از زیارت حضرت صاحب الأمر ارواحنا فداه در حرم مطهّر حضرت امام رضا علیه السلام می باشد زیرا در آن زیارت آمده است: « السّلامُ عَلَیک یا صاحِبَ الزَّمانِ یا خَلیفَةَ الرَّحْمنِ؛ (1) «سلام بر تو ای صاحب عصر و زمان؛ سلام بر تو ای جانشین خدای رحمان».

هم چنین در دعای توسلی که ابن طاووس از خواجه نصیر نقل کرده، عنوان « خلیفة الرحمن» برای حضرت مهدی؟عج؟ ذکر گردیده:

صاحِبِ الْعَصْرِ وَ الزَّمانِ، وَ خَلیفَةِ الرَّحْمنِ، وَ اِمامِ الْاِنْسِ وَ الْجانِّ صَلَواتُ اللهِ وَ سَلامُهُ عَلَیْهِ؛ (2) صاحب عصر و زمان و جانشین خدای رحمان و پیشوای انسان ها و پریان، درودها و سلام خدا بر او باد.

جانشین خداوند رحمان یکی از اصلی ترین عنوان ها و مقام های حضرت مهدی؟عج؟ می باشد که علاوه بر ادعیه ذکر شده، در دعای بعد از نماز استغاثه به حضرتش آمده است:

« سَلامُ اللَّهِ الْکَامِلُ التَّامُّ الشَّامِلُ الْعَامُّ ... وَ خَلِیفَتِهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ عِبَادِهِ؛ سلام کامل و تمام و شامل و عامّ خداوند... وجانشین او بر آفریدگان او و بندگانش».

در وجه تسمیه حضرت به این لقب می توان به تفسیر آیه مبارکه زیر استدلال کرد که می فرماید:

{وَ إِذْ قٰالَ رَبُّکَ لِلْمَلاٰئِکَةِ إِنِّی جٰاعِلٌ فِی اَلْأَرْضِ خَلِیفَةً } (3)

«(به خاطر بیاور) هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در روی زمین، جانشینی [نماینده ای] قرار خواهم داد».

نکته ای که در این آیه حائز اهمیت است مسأله جانشینی خداوند است، لکن مقصود از آن چیست؟ در این باره مفسران نظرات مختلفی را ارائه دادند که می توان برای کسب اطلاع بیشتر به تفاسیر رجوع کرد. و در این جا فقط به نظر شهید مطهری اکتفا می کنیم که می گوید:

ص:106

در اینجا جانشین یعنی نماینده، نمایشگر. اما نمایشگر یعنی چه؟ یعنی من می خواهم موجودی بیافرینم که در این موجود می توان صفات خدایی را مشاهده کرد. چون در استخلاف ها، یعنی جانشین قراردادن ها، این قاعده مسلّم است که اگر انسانی دارای پُستی باشد و بخواهد برای خودش جانشین معین کند، کسی را معین می کند که در صفات و خصلت ها شبیه خودش باشد، یعنی نمایشگر و نمایانگر او باشد. (1)

بنابر این حضرت صاحب الامر؟عج؟ به «خلیفة الرحمن» ملقب شدند، زیرا خلیفه خدا کسی است که بیش از سایرین با خداوند متعال سنخیت داشته باشد و در نمایاندن کمالات و خیرات حق تعالی برترین مخلوقات است.

ص:107

بهترین فردی است که خداوند متعال لباس و ردای خلافت و جانشینی خود و پیامبرش را بر قامتش پوشانده و او را آماده انقلابی در سطح جهان نموده است. (1)

ص:108

«النِقَم» جمع «نِقْمَة» و به معنای عقوبت است. بنابراین «دافِع النِقَم» یعنی دفع کننده عقوبت ها که از صفات الهی می باشد. (1)

در متون اسلامی این عنوان برای حضرت مهدی؟عج؟ به کار نرفته است، ولی «دافع البلا» از القاب مهدوی در متون اسلامی می باشد و این عنوان با «دافع النقم» از نظر معنا هم خوانی دارد، پس امام زمان دور کننده بلا و عقوبات از شیعیانشان هستند؛ چنانچه گذشت.

خود حضرت این چنین خود را معرفی می کنند:

أَنَا خَاتَمُ الْأَوْصِیَاءِ وَ بِی یَدْفَعُ اللَّهُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِی وَ شِیعَتِی؛ (2) منم خاتم الاوصیاء، به سبب من خداوند بلا را از اهل من و شیعیان دفع می کند.

ص:109

«دالُ » می باشد که اهل لغت معانی مختلفی برای آن ذکر نمودند، «دولة» بضمّ دال و فتح آن دو لغت است و گفته شده به ضمّ دال در مال و به فتح آن در جنگ استعمال می شود. راغب به عکس بیان کرده و نیز گفته که «دَولة» بفتح دال همان شی ء است که میان مردم می گردد و «دُولة» بضمّ دال مصدر است. (1)

در لغتنامه های جدید، «دُولة» به ضم دال در معنای آن چه به گردش زمان و نوبت از یکی به دیگری برسد و «دَولة» به فتح دال به معنای هیأت حاکمه در یک کشور می باشد که جمع آن را «دُوَل و دِوَل» ذکر کردند، هم چنین «صَاحِبُ الدولة» لقبی است که معمولاً بر نخست وزیر اطلاق می شود. (2)

«صاحبُ الدَولة الزهراء» از القابی است که در متون اسلامی ذکر نشده، لکن صاحب نجم الثاقب و برخی علمای دیگر آن را از القاب مهدوی می دانند. (3)

حضرت مهدی؟عج؟ را «صاحبُ الدَولة الزهراء» نامیدند، چون امام زمان؟عج؟ خواهد آمد و حکومت واقعی علوی و فاطمی را در سراسر جهان حاکم خواهد کرد.

ص:110

«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا دَاعِیَ اللَّهِ وَ دَیَّانَ دِینِه؛ (1) سلام بر تو ای دعوت کننده مردم به سوی خدا و حاکم و مدبر دین او».

در زیارت دیگر می خوانیم: «دَیَّانَ الدِّینِ بِعَدْلِک؛ (2) او را حاکم و فرمانروای حکومت عادلانه خویش قرار دادی».

امام زمان؟عج؟ «دیّان دین الله» نامیده شده است، زیرا در هنگام ظهورش دین اسلام را زنده می کند؛ چنانچه در روایتی عبدالله بن عطا نقل می کند:

خدمت حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: سیره و رفتار مهدی چیست؟ فرمود: همان کاری را که رسول خدا؟ص؟انجام داد، مهدی هم انجام می دهد. بدعت های موجود را خراب می کند؛ چنان که رسول خدا؟ص؟اساس جاهلیت را منهدم نمود، آنگاه اسلام را از نو بنا می کند. (3)

ص:111

خلل وارد شده در دین بودند. (1)

همان طور که بیان شد «راتق» از القاب پیامبراکرم؟ص؟ می باشد و در دعای لیالی قدر که از امام علی علیه السلام نقل شده آمده است:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی أَطْیَبِ الْمُرْسَلِینَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُنْتَجَبِ الْفَاتِقِ الرَّاتِق؛ (2) ستایش خاص خدا، پروردگار جهانیان است، و درود و سلام خدا بر پاکیزه ترین فرستادگان محمد بن عبدالله آن برگزیده ی بازکننده ی پیوست دهنده».

از آن جایی که امام مهدی؟عج؟ شبیه ترین مردم به پیامبر اسلام؟ص؟ در شمایل، رفتار و کردار هستند و هم چنین بنابر روایات مهدوی که بیان می دارد دین اسلام قبل از قیام قائم دچار انحراف می شود، حضرت مهدی؟عج؟ همچون جد بزرگوارشان اصلاح کننده این خلل و کج فهمی های از دین می باشند، به گونه ای که عده ای گویند: «گویا دین جدیدی آورده است».

ص:112

ص:113

ص:114

که او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که از او اطاعت کند از من اطاعت کرده است.

امام مهدی؟عج؟ را «ناشر رایة الهدی» نامیدند، زیرا در وقت ظهورش پرچمدار هدایت عالمیان خواهد بود و احکام دین اسلام را در سرتاسر جهان، ترویج داده و حاکمیت می بخشد.

ص:115

هدایت مردم در زمین تعیین شدند.

ص:116

هدایت تو راضی ام، که تو ولی و رهبر و امام و راهنمای من باشی، و به جای تو احدی را انتخاب نخواهم کرد».

حضرت مهدی؟عج؟ به «رشید» و نیز «مرشد» ملقب شدند؛ زیرا که کمال یافته و انسان کامل می باشند و از طرف دیگر، ائمه؟عهم؟ جانشین خداوند در زمین هستند؛ پس باید متصف به صفات الهی باشند و «رشید» هم از صفات الهی است. پس مهدی موعود، هدایت خلق خدا را همچون خود او به عهده دارد.

ص:117

خدایا شهادت و گواهی می دهیم که ... اوامام پرهیزگار، هادی خلق، رهبر پاک سیرت، پاکیزه، وفادار، دارای صفات پسندیده و آراسته به هرکمال».

هم چنین در زیارت سرداب مقدس آمده: «فَإِنَّهُ الْهَادِی الْمَهْدِیُّ وَ الْقَائِمُ الْمُهْتَدِی وَ الطَّاهِرُ التَّقِیُّ الزَّکِیُّ النَّقِیُّ الرَّضِی؛ (1) او هادی خلق، رهبر پاک سیرت باتقوای پاکیزه، دارای صفات پسندیده و آراسته به هرکمال».

«رضی» از القاب امام رضا علیه السلام هم می باشد؛ چنانچه در یکی از زیارات جامعه می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَی الْإِمَامِ الرَّضِی». (2)

«مرضی» از القاب مهدوی می باشد که در مفاتیح الجنان در دعای استغاثه به حضرت می خوانیم: «الْحُجَّةِ الْقَائِمِ الْمَهْدِیِّ وَ الْإِمَامِ الْمُنْتَظَرِ الْمَرْضِی؛ آن حجت خدا که به فرمان او قیام نموده، مردم را هدایت خواهد کرد، همان امامی که همه منتظر اویند و مورد رضایت و گزینش خداست».

«مرتضی» لقب امام علی علیه السلام می باشد، زیرا پیامبر اکرم؟ص؟ ایشان را به این لقب نام نهادند. هم چنین ابن عباس می گوید: «علی علیه السلام در تمام کارهایش رضایت خدا و رسولش را دنبال می کرد؛ به همین جهت مرتضی نامیده شد». (3)

حضرت مهدی؟عج؟ همچون پدران بزرگوارشان ملقب به «رضی» و «مرتضی» شدند؛ زیرا دارای صفات پسندیده هستند و رضایت الهی را در نظر دارند و به همین جهت از جانب خداوند برگزیده قیام جهانی شدند.

ص:118

«رفیق» از القابی است که در متون اسلامی به عنوان لقب حضرت مهدی؟عج؟ اشاره نشده است، بلکه در احادیث و زیارات از صفات امام معرفی شده است. امام رضا علیه السلام درباره ویژگی های امام فرمودند: «لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ یَکُونُ أَعْلَمَ النَّاس …الرَّوْضَةُ، الْإِمَامُ، الْأَمِینُ، الرَّفِیق؛ (1) برای امام نشانه هایی است، او عالم ترین مردم... گلستان، امام، امین، یاور».

هم چنین در یکی از زیارات جامعه نقل شده در بحارالانوارآمده:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا مَنْ هُمْ کَالْأَمِینِ الرَّفِیق؛ (2) سلام برشما ای کسانی که همچون امین رفیق هستید».

در وجه تسمیه پیشوایان معصوم؟عهم؟ به «رفیق» می توان به حدیثی اشاره نمود که حضرت صادق علیه السلام از پدران خود از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کردند که آن حضرت فرمود:

اسلام و سلطان عادل دو برادر توأم اند، شایسته نیست یکی از آن دو مگر با رفیق و صاحبش. اسلام، اساس است و سلطان عادل، پاسبان و نگاه دارنده آن اساس و آن چه که اساس ندارد، منهدم است و آن چه که پاسبان ندارد، نابود و ناچیز است. از این جهت زمانی که قائم ما رحلت کرد، باقی نخواهد ماند اثری از اسلام و چون نماند اثری از اسلام، باقی نخواهد ماند اثری از دنیا. (3)

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ رفیق اسلام است، زیرا که در هنگام ظهورش حکومت اسلامی عدل گستر تشکیل می دهد و تمام احکام اسلام را اجرا خواهد نمود.

ص:119

نشده است و نه فقط برای حضرت مهدی؟عج؟ بلکه برای سایر ائمه اطهار؟عهم؟ هم به کار نرفته است.

ص:120

یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ؛ که می درخشد از نژادی مبارک یعنی نژاد ابراهیم لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ؛ نه یهودی است و نه نصرانی یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ؛ علم از او می تراود وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُوٍر؛ امامی از این خانواده پس از امام دیگر یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ؛ خداوند هر که را بخواهد هدایت می کند به ائمه؟عهم؟ ».

هم چنین فضیل بن یسار نقل می کند که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ خداوند چنین است. گفتم: مَثَلُ نُورِهِ؟ فرمود: محمّد مثل نور خدا است. گفتم: کَمِشْکاةٍ؟ فرمود: سینه محمّد؟ص؟. گفتم: فِیها مِصْباحٌ؟ فرمود: در آن نور علم است، یعنی نُبوّت. گفتم: الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ؟ فرمود: علم پیامبر اکرم؟ص؟ وارد به قلب علی علیه السلام شد. گفتم: کأنّها؟ فرمود: چرا کأنّها می گویی؟ پرسیدم: پس چگونه بگویم؟ فرمود: کأنَّه کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ. گفتم: یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ؟ فرمود: آن امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام است که نه یهودی است و نه نصرانی. گفتم: یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ؟ فرمود: نزدیک است علم از دهان عالم آل محمّد فرو ریزد قبل از سخن گفتن. گفتم: نُورٌ عَلی نُورٍ؟ فرمود: امامی پس از امام دیگر». (1)

بنابر روایات معصومین، مقصود از «زیتون» امام علی علیه السلام است که پدر ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد. بنابراین علامه میرجهانی این لقب را از امام علی علیه السلام برای فرزندش مهدی موعود؟عج؟ اقتباس نموده؛ زیرا ایشان موعود بشراست و همچون پدر بزرگوارشان نه یهودی است و نه نصرانی، بلکه از نسل پیامبر آخرالزمان؟ص؟ و فاطمه زهرا علیها السلام و امیرالمؤمنین علیه السلام می باشد.

ص:121

سایِح (حرف عله «واو» و «یاء» بعد از «الف» زاید به همزه تبدیل می شود) ← سائِح.

«سائح» به معنای سیّاح، سیرکنندگان و جهانگرد می باشد. برخی از لغویین و مفسرین قائلند که «سائح» به معنای روزه دار هم می باشد؛ چنانچه در قرآن کریم آمده:

{ مُسْلِمٰاتٍ مُؤْمِنٰاتٍ قٰانِتٰاتٍ تٰائِبٰاتٍ عٰابِدٰاتٍ سٰائِحٰاتٍ} (1)

«زنان مسلمان، مؤمن، فرمانبر، توبه کار، عابد، روزه دار».

و در توضیح بیشتر این معنا بیان کردند که دو نوع روزه داریم:

1. روزه حقیقی، که آن نخوردن غذا است.

2. روزه حکمی، و آن نگهداشتن اعضاء و جوارح از گناهان است.

و «سائح» نوع دوم روزه می باشد. لکن صاحب مجمع البیان «سائحات» در آیه مذکور را به معنای سیرکنندگان در طاعت خدا می داند. (2)

علامه میرجهانی عنوان «سائح» را از القاب مهدوی می داند درحالی که در هیچ یک از روایات و ادعیه چنین لقبی را برای حضرتش نام نبردند. ولی می توان گفت که علامه این عنوان را از برخی روایات مهدوی اقتباس کرده که بیانگر سیر و سیاحت حضرت مهدی؟عج؟ در زمان غیبت بر روی زمین است که از احوال و اوضاع شیعیان جویا می شوند و مؤمنان را مورد لطف و عنایت خود قرار می دهند. امام علی علیه السلام در این رابطه فرمودند:

هنگامی که امام غائب از نسل من، از دیده ها پنهان شود و مردم با غیبت او از حدود شرع بیرون روند، و توده ی مردم خیال کنند که حجّت خدا از بین رفته و امامت باطل شده است!! سوگند به خدای علی در چنین روزی حجّت خدا در میان آن هاست، در کوچه و بازار آن ها گام برمی دارد و بر خانه های آن ها وارد می شود و در شرق و غرب جهان به سیاحت می پردازد و گفتار مردم را می شنود و بر اجتماعات آن ها وارد شده، سلام می فرماید. او مردم را می بیند ولی مردم تا روز معیّن و وقت مقرّر او را نمی بینند، تا جبرئیل میان آسمان و زمین بانگ برآورد و ظهور او را اعلام کند. (3)

طبق بیان مولای متّقیان امیر مؤمنان علیه السلام حضرت ولیّ عصر؟عج؟ در مسافرت ها با ماست،

ص:122

در مجالس ما به طور ناشناس حضور دارد، در مراسم حجّ شرکت می کند و با حجّاج خانه خدا همراهی می کند، او اگرچه اقامتگاه اختصاصی دارد، در شرق و غرب جهان به سیر و سیاحت می پردازد و حاجت نیازمندان را برمی آورد. ولی چه باید کرد که سوء اعمال و تباهی درون ما، او را از دیدگان ما پنهان کرده است. (1)

ص:123

جامعه به سوی عبودیت و بندگی خدا سوق داده شود؛ زیرا کمال واقعی انسان در سایه پرستش و بندگی خداوند است. (1)

در تأیید این مطلب به حدیثی از ابو امامه باهلی اشاره می شود که می گوید: پیامبر؟ص؟ بعد از بیان ظهور حضرت مهدی؟عج؟ و فرود عیسی بن مریم علیه السلام و دادگری او فرمود:

زمین، سرشار از صلح و صفا می شود؛ آن گونه که ظرف از آب پر می گردد، اتحاد کلمه و وحدت در میان مردم برقرار شده، فقط خداوند مورد پرستش قرار می گیرد و جنگ فرو می نشیند ... . (2)

ص:124

ص:125

زمین گران شده است! برای شما ظاهر نمی شود جز به صورت ناگهانی!.

در روایات دیگر هم بیان شده که مقصود از «الساعة» در قرآن کریم ، قائم آل محمّد؟عج؟ می باشد و در وجه تسمیه حضرت به این لقب می توان به روایتی که از امام رضا علیه السلام نقل شده، استناد نمود که فرمود:

از پیامبراکرم؟ص؟ سؤال شد که قائم از فرزندان شما چه موقع ظهور خواهد کرد؟ پیامبر اکرم؟ص؟ فرمود: زمان ظهور او همانند قیامت است که هیچ کس جز او (نمی تواند) وقت آن را آشکار سازد؛ (اما قیام قیامت، حتی) در آسمان ها و زمین، سنگین (و بسیار پراهمیت) است؛ و جز به طور ناگهانی، به سراغ شما نمی آید! ... . (1)

البته «ساعة» در قرآن بیشتر به معنای قیامت است؛ لکن چون مشابهت های زیادی بین این دو هست، به روز ظهور امام زمان؟عج؟ و خود ایشان نیز «ساعة» می گویند؛ از جمله شباهت ها این است که زمان آن ها را کسی نمی داند، ناگهانی می آیند، خسوف و مسخ روی می دهد، آتشی ظاهر می شود، مؤمن از کافر جدا می شود، کافر هلاک می گردد و مؤمن نجات می یابد و خداوند آمدن آن ها را به تمام انبیا و اوصیا بیان کرده است. (2)

در تفسیر و تأویل آیه ی{ وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیّٰامِ اَللّٰهِ} (3) که حضرت موسی علیه السلام مورد خطاب است، بیان شده که امام صادق علیه السلام فرمودند: «ایام اللّه سه روز است: روز ظهور قائم، روز رجعت و روز قیامت». (4)

آری، از روایات ائمه اطهار؟عهم؟ در می یابیم که مهدی موعود؟عج؟، «الساعة» است، زیرا همچون قیامت برای ظهورش وقتی تعیین نشده؛ لکن به ظهور و قیام او بشارت داده شده و اوست که برای اصلاح جهان برمی خیزد و با یک رستاخیز عمومی جهان و جهانیان را از طوق ظلم، جهل و فقر آزاد می کند و حکومت واحد جهانیش را بر پایه عدل و آزادی برقرار می کند.

ص:126

ص:127

قطع کرده است؟. (1)

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ واسطه فیض الهی و سبب اتصال زمین و آسمان هستند. لکن سؤالی مطرح است که چطور امام غائب واسطه فیض می باشد؟

در پاسخ به این سؤال می توان استناد کرد به روایتی که جابربن عبدالله انصاری نقل می کند:

«از پیامبر اکرم؟ص؟ پرسیدم: آیا شیعیان در زمان غیبت قائم؟عج؟ از وجود مبارک او بهره مند می شوند؟ پیامبر؟ص؟ در پاسخ فرمود: آری! سوگند به خدایی که مرا به نبوّت برانگیخت! آنان در غیبت او، از نورش روشنایی می گیرند و از ولایت او، بهره مند می شوند؛ همانند بهره مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشانند. ای جابر! این از اسرار پوشیده خداوند و از علوم ذخیره شده او است. آن را مخفی کن، مگر از اهلش». (2)

ص:128

هرکدام از آن ها بمیرد، برمی گردد تا کشته شود». (1)

در ادعیه و زیارات هم، «سبیل الله» از القاب مهدوی محسوب می گردد؛ چنان که در زیارت آن جناب آمده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا سَبِیلَ اللَّهِ الَّذِی مَنْ سَلَکَ غَیْرَهُ هَلَک؛ (2) سلام بر تو ای راه خدا که هرکسی راهی غیر از راه تو را انتخاب و حرکت کند هلاک خواهد شد».

هم چنین در دعای ندبه می خوانیم: «أَیْنَ السَّبِیلُ بَعْدَ السَّبِیل».

امام زمان؟عج؟ به «سبیل الله» ملقب شدند؛ زیرا هرکه بخواهد به خداوند متعال برسد باید از ایشان بگذرد و هر راهی غیر از ایشان به هلاکت و نافرجامی منجر می شود.

ص:129

اللَّهُمَّ لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً أَوْ بَاطِناً مَسْتُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَیِّنَاتُه؛ (1) خدایا، زمین هرگز خالی از حجّت نخواهد بود که یا ظاهر و آشکار، و یا خائف و نهان خواهد بود. تا حجّت ها و بیّنات پروردگار باطل نشود.

در متون اسلامی، لقب «المُستَتِر» را برای حضرت مهدی؟عج؟ ذکر نمودند، که به معنای پنهان شده است. امام صادق علیه السلام در این رابطه فرمودند:

«إِنَّ مِنَّا إِمَاماً مُظَفَّراً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی؛ (2) همانا از ماست امام مظفری که مستتر است، پس آن گاه خداوندی که ذکرش عزیز است، ظهور امرش را اراده کند، در قلب او خطور می کند، پس ظاهر می شود و به فرمان خداوند متعال قیام می نماید.

هم چنین امام صادق علیه السلام در فضیلت انتظار و عبادت در زمان غیبت فرمودند:

عِبَادَتُکُمْ فِی السِّرِّ مَعَ إِمَامِکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَفْضَلُ لِخَوْفِکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِل...؛ (3) عبادت شما در نهان به همراه امام مستتر در دولت باطل بهتر است زیرا عبادتی که بخاطر ترس از دشمنانتان در دولت باطل انجام گیرد... .

هم چنین در یکی از زیارات جامعه آمده:

«بَقِیَّةِ الْأَنْبِیَاءِ الْمُسْتَتِرِ عَنْ خَلْقِک؛ (4) باقی مانده انبیا، او که از خلق پنهان است».

بنابر این چون حضرت مهدی؟عج؟ در پرده غیبت مخفی هستند به «المستور» و «المستتر» ملقب شدند و از آن جا که به امر الهی در حجاب غیبت قرار گرفتند، ملقّب به «سترالله» گشتند واین لقب خاص ایشان است، زیرا دیگر ائمه دارای غیبت نمی باشند.

ص:130

الْمَاطِر؛ (1) امام ابر باران زا است».

هم چنین در روایات بیان شده که در روز غدیرخم، پیامبراکرم؟ص؟ عمامه خود را که «سحاب» نام داشت بر سر امام علی علیه السلام گذاشتند گویا تاج امامت را برسر ایشان گذاشتند و این نشانه عظمت و جلال امیرالمؤمنین علیه السلام است، همچنان که خود پیامبراکرم؟ص؟ فرمودند: «الْعَمَائِمُ تِیجَانُ الْعَرَب؛ (2) عمامه ها تاج های عرب هستند».

در روایات مهدوی هم اشاره شده که حضرت مهدی؟عج؟ در هنگام ظهورش همان عمامه سحاب جد بزرگوارشان را که نسل به نسل به ایشان رسیده بر سر می گذارند. چنان که امام صادق علیه السلام فرمودند:

پرچم سیاه رسول اکرم؟ص؟ را به اهتزاز درمی آورد، از جلو، راست و چپ مسافت یک ماه را رعب آن فرامی گیرد. پیراهنی را که رسول اکرم؟ص؟ در اُحد پوشیده بود به تن می کند، زره بزرگ و فراخ پیامبر گرامی؟ص؟ را می پوشد و عمامه سحاب آن حضرت را به سر می گذارد و ذوالفقار را به دست می گیرد و هشت ماه آن را بدون غلاف در دست نگه می دارد. (3)

پس، حضرت «السحاب» نامگذاری شدند، زیرا ایشان برای اهل زمین همچون ابر باران زا رحمت و برکت می باشند. و در هنگام ظهور، تاج امامت و رهبری را بر سر می گذارند و در سرتاسر جهان حکومت اسلامی عدل گستر را تشکیل می دهند.

ص:131

«أَشْهَدُ أَنَّکِ أَحْسَنْتِ الْکَفَالَةَ وَ أَدَّیْتِ الْأَمَانَةَ وَ اجْتَهَدْتِ فِی مَرْضَاةِ اللَّهِ وَ صَبَرْتِ فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ حَفِظْتِ سِرَّ اللَّه؛ (1) گواهی می دهم که تو کفالت او را به خوبی انجام دادی و امانت را ادا کردی و در راه رضای خدا کوشش نمودی، و برای خدا صبر کردی و از سر اللّه محافظت نمودی».

در علت نامگذاری حضرتش به «سرالله» می توان به روایتی از پیامبراکرم؟ص؟ استدلال کرد که فرمودند: «إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ مَطْوِیٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّه؛ (2) همانا این امری از امور خدا و سرّی از اسرار خداوند است و مستور از بندگان خداست».

پس، از آن جایی که امر غیبت حضرت از اسرار الهی می باشد ایشان ملقب به «سرالله» شدند.

ص:132

گرفتن به شدت را سطوة می گویند. (1)

«سطوة الله» به معنای حمله دلیرانه الهی می باشد. این عنوان هم در متون اسلامی برای حضرت مهدی؟عج؟ به کار نرفته است. شاید علامه این لقب را از روایاتی اقتباس نموده که از قیام جهانی حضرت مهدی؟عج؟ و حمله ایشان به دشمنان الهی خبر می دهد.

ص:133

می کنند و همین مسأله باعث نزدیکی بندگان به خداوند می شود.

ص:134

می یابد و هرکس که از آن عقب بماند گمراه می شود».

در زیارت حضرت صاحب الامر آمده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ حُجَّتِکَ فِی أَرْضِک …وَ الْوَلِیِّ النَّاصِحِ سَفِینَةِ النَّجَاة؛ (1) خدایا درود فرست بر محمّد حجت خودت ]امام زمان علیه السّلام[ ... آن که ولی و ناصح خیرخواه است و کشتی نجات می باشد».

هم چنین در زیارت حضرتش در روز جمعه می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا سَفِینَةَ النَّجَاة؛ (2) سلام بر تو ای کشتی نجات».

ائمه اطهار؟عهم؟ کشتی نجات مردم از چنگال گمراهی و ضلالت هستند که هر کس بر کشتی هدایت ایشان سوار شود به سلامت به مقصد کمال می رسد.

ص:135

در صلوات به امام زمان؟عج؟ آمده: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی إِمَامِنَا وَ ابْنِ أَئِمَّتِنَا وَ سَیِّدِنَا؛ (1) خدایا درود بفرست بر امام ما و فرزند ائمه و سرور ما».

هم چنین در یکی از زیارات جامعه چنین آمده: «السَّلَامُ عَلَی مَوْلَانَا وَ سَیِّدِنَا الْإِمَامِ الْقَائِمِ بِأَمْرِ اللَّهِ صَاحِبِ الزَّمَانِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه؛ (2) سلام بر مولایمان و سرورمان امام قائم به امر خدا، صاحب زمان و رحمت خدا و برکاتش بر او باد».

دردعای معروف توسل این چنین به حضرتش توسل می جوییم: «أَیُّهَا الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ یَا سَیِّدَنَا وَ مَوْلَانَا إِنَّا تَوَجَّهْنَا وَ اسْتَشْفَعْنَا وَ تَوَسَّلْنَا بِکَ إِلَی اللَّهِ؛ ای قائم منتظر، ای فرزند رسول خدا، ای حجت خدا بر خلقش، ای سرور و مولایمان، ما به واسطه ی تو به درگاه الهی روی آورده و شفاعت طلبیده و توسّل جسته ایم».

همان طور که در روایات بیان شده که زمین هیچ گاه از حجت الهی خالی نیست و هم چنین از لطف الهی است که باید در هر زمان رهبری برای خلق باشد که آن ها را به راه مستقیم هدایت نماید، و در زمان حاضر، امام مهدی؟عج؟ صاحب زمان و سرور امت می باشند.

ص:136

سَیْفُ اللّهِ الَّذی لایَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذی لا یَخْبوُا؛ (1) آن گاه که روز میعاد او فرابرسد، خداوند او را یاری و تأیید می کند و فرشتگان نیز به امداد او می آیند، او شمشیر خداست که کند نمی شود و نور خداست که خاموش نمی شود».

حضرت مهدی؟عج؟ همچون پدر بزرگوارشان امام علی علیه السلام «سیف الله» نامیده شدند، زیرا خداوند به وسیله ایشان دشمنان و کافران و ظالمان را از بین می برد و بر سر جای خود می نشاند. می توان گفت که «سیف الله» بیانگر امداد الهی و شجاعت حضرت می باشد که در هنگام ظهورش همه ظالمان را به هلاکت می رساند و ریشه ظلم و کفر را می خشکاند.

ص:137

ب) برای آن که در روز قیامت از وی می خواهند که با پیامبر؟ص؟ درباره اعمال و کردار امم پیشین شهادت بدهد.

ج) چون او زنده است چنان که گویی شاهد و حاضر است و می بیند.

د) برای آن که کرامت ها و نعمت هایی را که به سبب کشته شدنش در راه خدا برایش آماده شده می بیند.

ه) به دلیل آن که در راه گواهی دادن به حق و در راه امری که برای خداست قیام کرده به گونه ای که هستی خود را در آن راه از دست داده و راهنمای دیگران است.

و) فرشتگان هنگام کشته شدن گواهی می دهند که او در راه خدا کشته شده و در نزد او حاضرند. (1)

«مشهود» اسم مفعول از ریشه «شهد» و به معنای حاضر شده و آن چه دیده می شود و آن چه که بر او گواه صورت گیرد. (2)

در متون اسلامی «شاهد» و «مشهود» به عنوان لقب مهدوی محسوب می گردند؛ چنان که در زیارت حضرت صاحب الامر؟عج؟ آمده: «أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ یَا رَبِّ بِإِمَامِنَا وَ مُحَقِّقِ زَمَانِنَا الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ وَ الشَّاهِدِ الْمَشْهُود؛ (3) خدایا توسل می جویم به تو ای پروردگارم به امام ما و محقق زمان ما، روز موعود و او شاهد و گواه خلق و مشهود(اهل عالم)است».

هم چنین امام رضا علیه السلام سفارش کردند به خواندن دعایی درباره امام زمان؟عج؟ که این چنین آمده: «شَاهِدِکَ عَلَی عِبَادِک؛ (4) شاهد بر بندگانت».

«شاهد» و «مشهود» از القاب نبی مکرم اسلام؟ص؟ و امیر المومنین علیه السلام هم می باشد؛ چنان که درتفسیر آیه شریفه: {وَ شٰاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ} (بروج/3).

امام صادق علیه السلام فرمودند: «مقصود از «شاهد» پیامبراکرم؟ص؟ و مقصود از «مشهود» امام

ص:138

علی علیه السلام است». (1)

هم چنین امام علی علیه السلام در خطبه معروف به «بیان» که در بصره ایراد نمودند خود را این چنین معرفی می کنند: «أنا حکمة الامور أنا الشاهد المشهود أنا العهد المعهود؛ (2) من حکمت امورم، من شاهد و گواه خلقم، من عهد عهد کننده ام».

عنوان «شهید» در القاب مهدوی ذکر نشده، لکن علامه آن را بیان کرده است. شاید به این علت باشد که «شهید» و «شاهد» به یک معنا هستند و از طرف دیگر «شهید» از اسماء الهی می باشد و همان طور که بیان شد امام خلیفه الهی است، پس باید متصف به صفات باری تعالی باشد. بنابراین حضرت مهدی ملقب به «شاهد» و مشتقاتش شدند، زیرا ایشان حاضر و ناظر بر اعمال ما هستند و در روز قیامت بر کردار و رفتار ما گواهی می دهند. هم چنین خداوند و فرشتگان هم، گواهی می دهند که ایشان از اولیای الهی واهل بهشت است.

ص:139

زیرا در تفسیر این آیه ذکر کردند که صفت پیامبراکرم؟ص؟ و یارانشان این است که در برابر دشمنان سخت گیرند ونسبت به یکدیگر رحیم می باشند. و از آن جا که حضرت مهدی؟عج؟ یکی از پیروان پیامبراکرم؟ص؟ هستند؛ بنابراین همچون جد بزرگوارشان دارای صفت «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ وَ رُحَماءُ بَیْنَهُم» می باشند. هم چنین می توان گفت بر اساس معنای لغوی «شدید البأس»، حضرت مهدی؟عج؟ شجاع و دلیر هستند، زیرا در روایات هم بیان شده که امام زمان؟عج؟ در هنگام ظهور در برابر دشمنان اسلام سخت گیر و شجاع می باشند.

ص:140

محمّد بن علی بن الحسین است، یعنی این حسین. و دست مبارک را بر سر امام حسین علیه السلام قرار داد.

امام مهدی؟عج؟ «شرید» نامیده شدند، زیرا حضرت رانده شدند از میان این خلقی که قدر نعمتش را ندانستند و برخی در تلاشند که ایشان را بیابند و او را همچون پدرانشان به شهادت برسانند و حتی برخی شبهه پراکنی کردند که مهدی موعود متولد نشده و اخبار رسیده از ایشان را کذب شمردند.

ص:141

بر تو ای جانشین خدای رحمان؛ سلام بر تو ای شریک و هم سنگ قرآن».

هم چنین در زیارت جامعه در خطاب به ائمه اطهار بیان شده: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَئِمَّةَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَادَةَ الْمُتَّقِینَ... وَ عِبَادَ الرَّحْمَنِ وَ شُرَکَاءَ الْقُرْآن؛ (1) سلام بر شما ای امامان مؤمنین و سرور پرهیزگاران... وبندگان خدای رحمن و شریکان قرآن».

امام زمان؟عج؟ و ائمه اطهار؟عهم؟ شریک قرآن هستند، زیرا در حدیث گرانبهای ثقلین، رسول خدا؟ص؟ فرمودند:

إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثِّقْلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا؛ (2) همانا من میان شما دو ودیعه باقی می گذارم کتاب خدا و اهل بیتم و هرآینه این دو از هم جدا نمی شوند تا زمانی که در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند و تا زمانی که به این دو چنگ زده باشید، هرگز گمراه نخواهید شد.

بنابراین، خاندان عصمت و طهارت و قرآن در کنار یکدیگر قرار گرفته اند به گونه ای که تمسک به یکی به تنهایی و فراموشی دیگری ، قطعا باعث گمراهی می شود و اثر حیات بخشی خود را از دست خواهند داد. ائمه؟عهم؟ مفسر قرآن و به عبارتی قرآن ناطق و همیشه همراه قرآن هستند. پس می توان ائمه را شریک قرآن نامید. (3)

ص:142

الصَّابِرُ الْمُجْتَهِدُ الشَّکُور؛ (1) او هدایت کننده بشر و هدایت یافته و قیام کننده برای هدایت خلق است؛ گوهر پاک، باتقوا، پاک سرشت، پاک سیرت، صاحب مقام رضا و خشنودی، و شکیبا در بلا و مصایب و کوشا و شکرگزار است».

ص:143

در تشبیه حضرت مهدی؟عج؟ به خورشید پشت ابر، عالمان شیعه نکته های ارزشمندی را یادآور شده اند که این جا فقط به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

1. خورشید، در منظومه شمسی محور و مرکز است. امام زمان؟عج؟ نیز در منظومه زندگی انسان ها محور و اساس است.

2. خورشید، در مجموعه هستی دارای فواید بی شماری است که فقط یکی از آن ها نورافشانی است. امام زمان؟عج؟ نیز در نظام آفرینش دارای فواید بی شماری است که فقط فواید اندکی از آن، وابسته به آشکاری او است.

3. ابر، فقط چهره خورشید را بر زمینی ها می پوشاند؛ ولی هرگز زمین را تاریک نمی کند. پرده غیبت نیز فقط انسان ها را از دیدار مستقیم حضرت محروم می کند و هرگز مانعی بر نورافشانی او بر مردمان نخواهد شد.

4. ابری شدن از عوارض زمین و زمینیان است، نه خورشید؛ غیبت نیز نتیجه رفتار انسان ها است.

5. ابر، فقط برای کسانی مانع است که زیر آن باشند. اگر کسی بر جاذبه زمین غالب شد و از ابرها بالا رفت، دیگر ابر مانع او نخواهد بود. در غیبت نیز اگر کسی بر جاذبه های دنیایی چیره و غالب شد و آن سان که شایسته است، تعالی یافت، ممکن است از پرده غیبت فراتر رفته و به دیدار آن خورشید پنهان نایل شود.

6. در بهره مندی از خورشید، میان افرادی که خورشید را باور کرده اند با افرادی که منکر او هستند تفاوتی نیست. در بهره مندی از فواید تکوینی امام نیز بین منکر و قائل به امام فرقی نیست.

7. فقط مردمی در انتظار راستین کناررفتن ابرها به سر می برند که به فواید خورشید آگاهی کامل دارند. در دوران غیبت نیز معرفت به امام، باعث حقیقی تر شدن انتظار می شود.

8. فقط انسان های نابینا از نورافشانی خورشید محرومند؛ همان گونه که فقط انسان های کوردل منکر نور وجود پیشوای معصوم و از آن بی بهره هستند.

و می توان گفت که وجود امام در پس پرده غیبت همچون خورشید پشت ابر به همان

ص:144

میزان مفید است که وجود ایشان در زندان های حاکمان ستمگر دارای فایده بود. (1)

ص:145

ص:146

یکی دیگر از القاب حضرت ولی عصر؟عج؟ «صاحب الزمان» می باشد، اگر چه در متن روایات به ندرت دیده می شود، ولی در زبان راویان وشیعیان، فراوان مورد استفاده قرار گرفته است.

امام صادق علیه السلام فرمودند:

« ...آخِرُهُمُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ صَاحِبُ الزَّمَان؛ (1) آخرین آن ها قائم به حق، بقیةالله در زمین و صاحب الزمان است».

در برخی روایات از «صاحب الغیبة» برای اثبات غیبت حضرتش استفاده شده است که البته احتمال دارد این ترکیب، لقب نباشد بلکه ترجمه آن مد نظر است یعنی کسی که غیبت خواهد داشت و در پنهانی زندگی خواهد کرد. (2)

از امام حسین علیه السلام نقل شده است: «قائِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ هُوَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَیْبَةِ ...؛ (3) قائم این امت، نهمین از فرزندان من است واو صاحب الغیبه است».

«صاحب العصر» نیز از القاب مشهور امام زمان؟عج؟ است و در کنار صاحب الزمان بسیار استعمال می شود، به معنای صاحب و اختیاردار عصر و زمان است. «اللّهمّ و صَلِّ عَلی ... و الحُجَّةِ بنِ الحَسَنِ صاحِبِ العَصْرِ و الزّمانِ وصِیِّ الأوصیاءِ». (4)

«صاحب اللواء» از دیگر القاب حضرت می باشد که به معنای صاحب پرچم و علم است؛ همان پرچمی که فریادرس مظلومان و برپاکننده عدل وحکم الهی است.

در هدایة الکبری آمده که «صاحب الرجعة» از القاب امام زمان؟عج؟ است. چون رجعت که از معتقدات شیعه است بعد از ظهور امام زمان؟عج؟ واقع خواهد شد و در آن زمان، صالح ترین افراد و ظالم ترین افراد که مرده اند، رجعت می کنند. هم چنین در کتاب دلائل الامامة هم ذکر شده که «صاحب الرجعة البیضاء» از القاب حضرتش می باشد. (5)

در دعای عهد وزیارت حضرت صاحب الامر؟عج؟ که توصیه شده بعد از نماز صبح خوانده

ص:147

شود ، لقب «صاحب الزمان» ذکر گردیده : «اللّهم بَلِّغْ مَوْلایَ صاحِبَ الزَّمانِ».

سید بن طاووس زیارتی را ازامام هادی علیه السلام روایت کرده که لقب «صاحب العصر» در آن ذکر شده است : «الحجة بن الحسن صاحب العصر و الزمان». (1)

در زیارت سرداب مقدّس آمده: «سَلَامُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ وَ صَلَوَاتُهُ عَلَی مَوْلَایَ صَاحِبِ الزَّمَانِ صَاحِبِ الضِّیَاءِ وَ النُّورِ وَ الدِّینِ الْمَأْثُورِ وَ اللِّوَاءِ الْمَشْهُور؛ (2) سلام و برکات خداوند و درود و تحیات او بر مولای من صاحب الزمان، آن که صاحب روشنایی و نور است ودین راستین بجای مانده از پدرانش و دارنده پرچم مشهور است»

تعبیر «صاحب المرئی» در زیارت ندبه ذکر گردیده. زیارت ندبه در کتب روایی، مخصوص حضرت صاحب الزّمان؟عج؟ می باشد و امر شده که در سرداب مقدّس خوانده شود. این زیارت با «دعای ندبه» مشهور، فقط اشتراک لفظی دارد؛ هرچند «زیارت ندبه»، در بعضی از فقرات با زیارتی که به «زیارت آل یس» مشهور است، شباهت دارد. ودر این زیارت آمده: «السِّلامُ عَلَیکَ یا صاحِبَ المَرئَی و المَسمَعِ؛ (3) سلام بر تو ای بینا وشنوا».

ابن طاووس در مهج الدعوات دعای توسل معروف به دعای توسل خواجه نصیر الدین طوسی، را نقل نموده که لقب «صاحب الآثار الجعفریة» در آن ذکر شده است: «أللّهمّ صلّ و سلّم وزِدْ و بارِکْ علی صاحبِ الدَّعوةِ النَّبَویَّة... و الآثارِ الجعفریَّة؛ (4) خدایا سلام وصلوات وبرکاتت را بفرست بر صاحب دعوت نبوی... و صاحب آثار جعفری».

از آن جا که در روایات ما آمده است که هیچ گاه زمین از حجت خالی نیست. در هر زمان یک نفر از اولیای الهی، امام زمان خود و حجّت الهی و خلیفه الهی در روی زمین است؛ همان طور که امام صادق علیه السلام فرمودند: «هیچ وقتی از پیدایش زمین تا به حال نگذشته است مگر آن که از برای خدا در آن حجتی بوده است که حرام و حلال خدا را به آن ها تعلیم دهد و مردم را به راه

ص:148

خدا بخواند». (1)

بنابراین «صاحب الزمان» و «صاحب العصر» به معنای امام زمان و حجت خدا در عصر حاضر بر روی زمین است. هم چنین «صاحب الزمان» در علم کلام شیعی به معنای صاحب اختیار در تدبیر و رهبری جامعه اسلامی و بیان و حفظ شریعت است. و در عرفان به معنای کسی که دارای اختیار و قدرت معنوی برای دریافت فیض و رساندن فیض به موجودات است؛ اعم از آن که این فیض و رحمت، نعمتی تشریعی برای هدایت و تکامل معنوی باشد یا نعمتی تکوینی برای هدایت تکوینی و حرکت به سوی کمال مادی باشد. (2)

در وجه تسمیه حضرت به «صاحب المرئی» امام باقر علیه السلامفرمودند:

لذلک یسمّی: (صاحبُ المَرئی ٰ و المَسْمع ) فَلَه نُورٌ یَرَی ٰ به الاشیاءَ مِنْ بَعِیدٍ کَما یَری ٰ مِنْ قَرِیبٍ، وَ یَسْمعُ مِنْ بَعِیدٍ کَما یَسْمَعُ مِنْ قَریبٍ، و إنَّه یَسِیحُ فِی الدُنیا کلِّها علی السحابِ مرّةً، و علی الریحِ أخری ٰ، و تُطْوی ٰ له الأرضُ مرّةً، فَیَدْفَعُ البَلایا عَن العبادِ و البلادِ شرقاً و غرباً؛ (3)(صاحبُ المَرئی و المَسْمع ) نامیده شده، زیرا که برای او نوری است که به واسطه آن همه اشیای دور را می بیند همچنان که اشیا نزدیک را می بیند، و می شنود از فاصله دور همچنان که می شنود از نزدیک ، در دنیا به واسطه ابر و باد سیاحت می کند و سراسر زمین را به یکباره می پیماید و بلاها را از بندگان وسزرمین های شرق و غرب دور می کند.

از آن جهت که فقط حضرت مهدی؟عج؟ در بین ائمه اطهار؟عهم؟ دارای غیبت طولانی هستند ملقب به «صاحب الغیبة» شدند. پس این لقب مختص به ایشان است. حضرت را «صاحب الآثار» نامیدند؛ زیرا در هنگام ظهورش دارای آثار مکتب جعفری است و حکومت جهانی اسلامی را بر پایه آن تشکیل می دهد.

هم چنین حضرتش را ملقب به «صاحب اللواء» خواندند؛ زیرا در هنگام ظهور، پرچم اسلام را بر دست می گیرند و یاران خود را از سرتاسر جهان فرا می خوانند، سپس به مبارزه علیه باطل می پردازند. در روایات مهدوی بیان شده که بعد از قیام حضرتش رجعت صورت می گیرد و از

ص:149

این جهت ایشان با تعبیر «صاحب الرجعة البیضاء» خوانده می شوند.

ص:150

{یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّٰهَ وَ کُونُوا مَعَ اَلصّٰادِقِینَ} (1)

«ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا کنید و با راست گویان باشید».

و پیامبراکرم؟ص؟ فرمودند:

أَمَّا الْمَأْمُورُونَ فَعَامَّةُ الْمُؤْمِنِینَ أُمِرُوا بِذَلِکَ وَ أَمَّا الصَّادِقُونَ فَخَاصَّةٌ لِأَخِی عَلِیٍّ وَ أَوْصِیَائِی مِنْ بَعْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَة؛ (2) امّا مأموران که در این آیه به آن ها فرمان داده شده است عامّه مؤمنان هستند، امّا صادقان آن در خصوص برادرم علیّ و اوصیای پس از او تا روز قیامت است.

هم چنین در دعای ندبه آمده: «صَادِقٌ بَعْدَ صَادِقٍ».

«صدّیق» از القاب امام علی علیه السلام است و در روایت آمده که خود حضرت فرمودند: «إِنِّی النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَر». (3)

علامه میرجهانی عنوان «صدّیق» را از القاب مهدوی معرفی کرده، لکن در متون اسلامی به این عنوان اشاره نشده است به جز روایتی که از امام علی علیه السلام درباره رجعت و حوادث آخرالزمان و ظهور حضرت مهدی؟عج؟ نقل شده که فرمودند:

و یَسِیرُ الصِّدّیقُ الأکبَرُ بِرایَةِ الهُدَی، و سَیفِ ذِی الفَقارِ، و المِخْصَرَةِ حَتّی یَنزِلَ أرْضَ الهِجْرَةِ مَرَّتَیْنِ وَ هِیَ الکوفَةُ؛ (4) آن بزرگ راستگو با پرچم هدایت و شمشیر ذو الفقار حرکت می کند، در حالی که عصا در دست دارد، دوبار به زمین هجرت که کوفه است، فرود آید.

هم چنین مفسرین در تفسیر آیه شریفه:

{وَ مَنْ یُطِعِ اَللّٰهَ وَ اَلرَّسُولَ فَأُولٰئِکَ مَعَ اَلَّذِینَ أَنْعَمَ اَللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصِّدِّیقِینَ وَ اَلشُّهَدٰاءِ وَ اَلصّٰالِحِینَ} (5)

«و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی خواهند بود که خدا ایشان را گرامی داشته [یعنی] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند».

ص:151

روایتی را از امام صادق علیه السلام نقل می کنند که فرمودند: «در این آیه مقصود از نبیین، پیامبراکرم؟ص؟ است و مقصود از صدیقین و شهدا، ما اهل بیت پیامبریم و مقصود از صالحین شما هستید». (1)

بنابر روایت مذکور، «صدّیق» لقب همه ائمه اطهار ؟عهم؟ می باشد و مختص امام علی علیه السلام و امام مهدی؟عج؟ نمی باشد. و حق است که همه این بزرگواران ملقب به «صادق» و «صدّیق» باشند، زیرا ایشان هستند که لسان صدق در ذکر الهی دارند و ایشانند که در ایمان به خداوند متعال صادقند.

ص:152

نام برد و فرمود :

پس شهر مدینه از پلیدی ها پاک شود چنان که کوره آهنگری از کثافات فلزات پاک گردد، آن روز اعلام خواهند کرد که امروز روز آزادی است. سپس زنی به نام «اُم شریک» عرض کرد: ای رسول خدا؟ص؟ عرب کجا خواهند بود؟ فرمود: در آن روز آن ها اندکی بیش نیستند، بیشتر آنان در بیت المقدس می باشند، «امامُهُم المَهدِی ، رَجُلٌ صالِحٌ» پیشوای آن ها مهدی است که مردی صالح می باشد. (1)

ابوبصیر نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمودند: «هرگاه گم شدی پس ندا کن یا بگو: یَا أَبَا صَالِحٍ أَرْشِدُونَا إِلَی الطَّرِیقِ رَحِمَکُمُ اللَّه». (2)

عبید بن حسین زرندی که راوی خبر است از علی بن ابی حمزه می گوید: «این بلا به ما رسیده یعنی راه گم کردیم، به بعضی از کسانی که با ما بودند، گفتیم که از ما دور شوند و نام «اباصالح» را ندا کنند پس دور شدند و ندا کردند آن گاه نزد ما برگشتند و خبر دادند که صدایی را شنیدند که می فرماید: راه طرف راست است و یا گفت: سمت چپ است، پس ما به آن طرف که فرموده بود رفتیم و راه را پیدا کردیم». (3)

با بررسی در روایات مهدوی مشاهده می شود که عنوان «ابا صالح» فقط در یک روایت به عنوان لقب حضرت مهدی؟عج؟ ذکر شده است و بر این اساس عرب های شهرنشین و بادیه نشین پیوسته در توسلات و استغاثات خود، آن حضرت را به نام «ابا صالح» و یا «صالح» می خوانند وحتی شعرا و ادبا در اشعار و مدایح خود به این لقب حضرت اشاره می کنند.

علاوه بر روایات در دعای ندبه هم این لقب حضرت ذکر شده، آن جا که می خوانیم: «اَینَ اَبْناءُ الْحُسَینِ صالِحٌ بَعْدَ صالِحٍ وَصادِقٌ بَعْدَ صادِقٍ؛کجایند فرزندان حسین ؟ شایسته ای پس از شایسته ی دیگر و راستگویی پس از راستگویی».

صاحب دیوان الدرر المکنونة، تعبیر «صالح الخلف» را در بیت 56 به عنوان یکی از القاب حضرت مهدی؟عج؟ ذکر کرده است با توجه به این که در روایات متعدد «الخلف الصالح» را نیز یکی از القاب حضرتش معرفی کردند، و می توان گفت که از نظر معنایی با هم تفاوتی ندارند به

ص:153

همین علت در بررسی «صالح الخلف» به «الخلف الصالح» اکتفا کردیم و برای مطالعه در این مبحث به لقب «الخلف الصالح» رجوع شود.

در پایان، به شبهه ای در مورد معنای « ابا صالح» اشاره می شود که چرا ما حضرت بقیةالله، امام زمان؟عج؟ را در مقام دعا و ندبه با کنیه «اباصالح» می خوانیم؟ آیا ایشان فرزندی به نام صالح دارند که او را اباصالح می خوانیم؟

در پاسخ باید گفت این که به امام زمان؟عج؟ اباصالح می گویند به سبب این نیست که فرزندی به نام صالح دارد، زیرا «أب» و «أم» در لغت عرب، تنها به معنای پدر نیست بلکه به معنای صاحب نیز می باشد. مانند: ابوالفضل، ابوتراب و ام القری که به طور یقین هیچ کدام آن ها در معنای پدر و مادر به کار نرفته است. چون حضرت ابوالفضل علیه السلام پسری به نام فضل نداشتند که پدرفضل خوانده شوند. هم چنین امام علی علیه السلام نیزفرزندی به نام تراب نداشتند که آن حضرت پدر تراب باشد و «ام القُری» هم کنیه معروف شهر مکه است، لکن شهر مکه فرزندی نداشته که مادرآن باشد. (1)

بنابر این «اباصالح» یعنی کسی که صُلَحایی در اختیار دارد. لقب اباصالح از آیه قرآن گرفته شده است:

{وَ لَقَدْ کَتَبْنٰا فِی اَلزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ اَلذِّکْرِ أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُهٰا عِبٰادِیَ اَلصّٰالِحُونَ} (2)

«و درحقیقت، در زبور پس ازتورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد».

ممکن است پرسیده شود که چرا در برخی از موارد مانند گم کردن راه و درمانده شدن در صحرا و بیابان، امام معصوم و یا علمای ربانی، ما را به جای گفتن «یاالله» و مانند آن، به گفتن «یا صاحب الزمان» و «یا اباصالح المهدی ادرکنی » و ... سفارش کرده اند، حال آن که خداوند متعال در فریادرسی مهربان تر و نیرومندتر از امام زمان؟عج؟ است؟

جواب این پرسش را می توان چنین بیان کرد که چون امام زمان؟عج؟ خلیفةالله و حجت خداوند متعال در میان مردم و راهنمای ایشان است بدین جهت در مقام گم کردن راه و گم

ص:154

شدن در دشت و صحرا و یا متحیر ماندن در امور دیگر به مدد خواستن از امام زمان؟عج؟ توصیه و سفارش کرده اند. چراکه خداوند سبحان، ایشان را برای ارشاد و راهنمایی مردم برگزیده است و آن حضرت جهت ارشاد و راهنمایی و صعود به مدارج عالی ایمان و خوشبختی بهترین راه گشا و برترین هدایتگر می باشد، بنابراین کمک خواستن از امام زمان به منزله کمک گرفتن از خداوند متعال است.

بر این اساس در دوران غیبت کبری، علمای ربانی، در موارد بی شماری برای عرض حاجت و رفع گرفتاری خویش به امام عصر؟عج؟ متوسل می شوند و بر این مطلب یقین دارند که امام زمان؟عج؟ اگر چه بنا به علل و عوامل بی شماری از نظرها غایب است، ولی حال و احوال مردم از نظر ایشان پنهان نیست؛ چنان که در نامه معروف آن حضرت که در سال 410 قمری به شیخ مفید ارسال داشته اند آمده است: «ما به همه ی اخبار شما آگاهیم و هرگز احوال و غم و شادی شما بر ما پوشیده و پنهان نیست». (1)

پر واضح است که استغاثه به آن حضرت فقط منحصر به آن نیست که در بیابانی متحیر بشویم و در آن صورت از وجود مبارکش مدد بجوییم، بلکه اگر کسی از جهت فکر و عقیده راهش را گم کرد، شایسته است که به حضرتش توسل جوید و از ایشان کمک بخواهد.

ص:155

باشد، افعال و رفتارش نیکو و پسندیده باشد ، زیرا ریاست عامه الهیه و ولایت را کسی دارا می شود که در هر صفت خوبی سرآمد خلایق باشد؛ اگر فاقد یکی از آن صفات و اخلاق باشد شایستگی و قابلیت امر هدایت را ندارد، همچنان که خدای متعال می فرماید:

{ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی اَلْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لاٰ یَهِدِّی إِلاّٰ أَنْ یُهْدیٰ فَمٰا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ} (1)

«آیا کسی که راهنمائی بحق می کند پیروی از او سزاوارتر است یا کسی که هدایت نمی کند مگر آنکه خود هدایت شود، و راهنمائیش کنند پس شما را چه می شود چگونه محکم می کنید.» (2)

ص:156

و هر کس در دنیا او را نشناخت قدم هایش در پل صراط می لغزد و وارد جهنم می شود. (1)

صاحب مجمع البحرین در معنای «صراط مستقیم» بیان کرده که مقصود از آن، دین حق می باشد که خداوند از بندگانش غیر آن را نمی پذیرد و دین را «صراط» نامیدند، زیرا راهی است که سالکش را به بهشت می رساند؛ همچنان که صراط (در معنای لغویش یعنی راه) سالکش را به مقصد می رساند. (2)

بنابراین امام زمان؟عج؟ به «صراط» ملقب شدند، زیرا اطاعت و پیروی از ایشان همان قرار گرفتن در «صراط مستقیم» است و اطاعت از ایشان راهی است که مقصد آن رسیدن به بهشت و کمال الهی می باشد.

ص:157

فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد؛ چنان که امام موسی کاظم علیه السلام فرمودند:

«فَنَحْنُ الَّذِینَ اصْطَفَانَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَوْرَثَنَا هَذَا الَّذِی فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ ءٍ؛ (1) پس ما کسانی هستیم که خداوند عزوجل ما را برگزید و قرآن را که بیان همه چیز است را به ارثمان داده است».

هم چنین برخی از مفسرین با توجه به آیه شریفه:

{إِنَّ اَللّٰهَ اِصْطَفیٰ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْرٰاهِیمَ وَ آلَ عِمْرٰانَ عَلَی اَلْعٰالَمِینَ } (2)

«به یقین، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر مردم جهان برتری داده است».

اذعان داشتند که مقصود از «عبادنا» در آیه اول، ذریه پیامبراکرم؟ص؟ از نسل حضرت فاطمه علیها السلام است؛ زیرا در آیه دوم خداوند آل ابراهیم را برگزیده است و ائمه اطهار؟عهم؟ از ذریه حضرت ابراهیم علیه السلام می باشند. (3)

بنابراین امام مهدی «صفیّ» نام نهاده شدند؛ زیرا که از نسل فاطمه زهرا علیها السلام و ذریه پیامبراکرم؟ص؟ و حضرت ابراهیم علیه السلام می باشند. و خداوند ایشان را همچون اجداد و پدرانشان برای حفظ قرآن کریم انتخاب نموده و تمام علوم مربوط به قرآن را نزد ایشان به امانت گذاشته است.

ص:158

یکی از عبادات مخصوص و اصل آن دعا می باشد و وجه نامگذاری آن عبادت (نماز) به «صلاة» مثل نامیدن چیزی به اسم بعض از محتوای آن است که آن را در برمی گیرد. یعنی به دلیل دعاهایی که در ضمن نماز وجود دارد به این نام نهاده شده است. وبرخی دیگر از لغویین قائلند که «صلاة» در لغت به معنای انعطاف داشتن، کرنش کردن و بزرگ داشتن است و «صلاة» از جانب خدا، مهربانی و از جانب فرشتگان، طلب آمرزش و از جانب انسان ها، رکوع و سجده کردن و از جانب پرندگان، ذکر و تنزیه الهی می باشد. پس واژه «صلاة» از لغاتی است که از معنای لغوی به معنای جدید تغییر یافته است. (1)

«صلوة» از عناوینی است که در هیچ یک از متون اسلامی به عنوان لقب حضرت مهدی؟عج؟ و هم چنین دیگر امامان معصوم؟عهم؟ به کار نرفته، ولی علامه میرجهانی آن را از القاب مهدوی ذکر کرده است. شاید به این علت باشد که در تفسیر آیه شریفه:

{مٰا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ * قٰالُوا لَمْ نَکُ مِنَ اَلْمُصَلِّینَ } (2)

«چه چیز شما را در آتش [سَقَر] درآورد؟ گویند: از نمازگزاران نبودیم».

امام صادق علیه السلام فرمودند: «مقصود این است که ما پیروان امامی نبودیم». (3)

هم چنین امام موسی کاظم علیه السلام فرمودند: «یعنی من وصی پیامبر اسلام؟ص؟ و اوصیاء بعد آن را نپذیرفتم و بر آن ها صلوات نفرستادم». (4)

هم چنین مفسرین با توجه به روایات در تفسیر آیات دیگری که درباره «صلاة» می باشد، تأویل به ائمه اطهار؟عهم؟ نمودند، زیرا همان طور که در واژه «حج» گذشت، شرط قبولی طاعات و عبادات بندگان، داشتن ولایت است.

ص:159

برنده ای است که خم نمی شود و جمع آن، «صماصم» است. (1)

در روایات، «صمصام» جزء القاب حضرت مهدی؟عج؟ معرفی نشده و فقط در کتاب الزام الناصب فی اثبات الحجة الغائب، محدّث بزرگوار حائری یزدی روایتی را از کتابی به نام الموائد این چنین نقل می کند: «زمانی که قائم؟عج؟ ظهور می کند، (کنار کعبه) ما بین رکن و مقام می ایستد و پنج ندا می دهد:

الاول : ألا یا أهل العالم أنا الإمام القائم؛ آگاه باشید ای جهانیان که منم امام قائم.

الثانی: ألا یا أهل العالم أنا الصمصام المنتقم؛ آگاه باشید ای اهل عالم که منم شمشیر انتقام گیرنده.

الثالث: ألا یا أهل العالم إن جدّی الحسین قتلوه عطشان؛ بیدار باشید ای اهل عالم که جد من حسین را تشنه کام کشتند.

الرابع: ألا یا أهل العالم إنّ جدّی الحسین علیه السّلام طرحوه عریانا؛ بیدار باشید ای اهل عالم که جدّ من حسین را برهنه روی خاک افکندند.

الخامس: ألا یا أهل العالم إنّ جدّی الحسین علیه السّلام سحقوه عدوانا؛ آگاه باشید ای جهانیان که جدّ من حسین را از روی کینه توزی پایمال کردند». (2)

در ادعیه وزیارات هم آمده است «صاحب الصمصام» همچنان که در زیارت صاحب الامر؟عج؟ می خوانیم: «السَّلامُ عَلَی صَاحِبِ الصَّمْصَامِ وَ فَلَّاقِ الْهَامِ؛ (3) سلام بر صاحب شمشیر(قدرت) و شکافنده فرق (اهل ظلم و جهالت)».

و در زیارت سرداب مقدس هم، حضرت مهدی؟عج؟ را با همین لقب می خوانیم: « نَضْرَةِ الْأَیَّامِ وَ صَاحِبِ الصَّمْصَامِ وَ فَلَّاقِ الْهَامِ؛ (4) طراوت روزگاران، دارای شمشیر برّنده و به هدف زننده، شکافنده سرها».

بنابر این حضرت مهدی ؟عج؟را «صاحب صمصام» نامیدند، زیرا که دارنده ی شمشیری

ص:160

تیز و برنده است؛ یعنی به قدرت خداوند متعال سلاح او به گونه ای است که هیچ قدرتی تاب مقاومت در برابر آن را ندارد و خدا اراده کرده که با ظهور امام زمان؟عج؟ ظالمان را سر جایشان بنشاند. (1)

ص:161

عام تری دارد. بنابر قول سوم، آیه فوق را می توان چنین شرح داد که چون خورشید دارای نور ذاتی است و در واقع منبع جوشش نور می باشد، «ضیاء» برای آن به کار رفته است و برای «ماه» واژه ی «نور» به کار برده شده چون نور اکتسابی دارد و از خودش نوری ندارد. (1)

علامه میرجهانی، «ضیاء» را از القاب مهدوی معرفی کرده در حالی که در روایات به این لقب تحت این عنوان اشاره ای نشده و فقط در کتاب های نجم الثاقب و الهدایة الکبری، «ضیاء» را از القاب مهدوی می دانند. (2)

اما در زیارت «ائمه سر من رأی»، این چنین به امام زمان؟عج؟ متوسل می شویم: «أَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ یَا رَبِّ بِإِمَامِنَا وَ مُحَقِّقِ زَمَانِنَا الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ وَ الشَّاهِدِ الْمَشْهُودِ وَ النُّورِ الْأَزْهَرِ وَ الضِّیَاءِ الْأَنْوَر؛ (3) تقرب و توسل می جویم به سوی تو ای پروردگارم به وسیله امام و پیشوای ما که نگهبان حقّ است در زمان ما تا روز موعود که ظهورش فرارسد، او که شاهد و شهادت یافته و درخشنده ترین نور و روشن ترین انوار الهی است».

« مُضِیء » از القابی است که در دیوان الدررالمکنونة به آن اشاره شده است. « مُضِیء» اسم فاعل از ریشه «ضوء» بر وزن مُفِل می باشد. زیرا در آن اعلال صورت گرفته بدین صورت که:

مُضْوِء (در معتل العین، واو متحرک ماقبل حرف صحیح و ساکن ، حرکتشان را به ماقبل می دهد) ← مُضِوْء (واو ساکن ماقبل مکسور قلب به یاء می شود) ← مُضِیء.

« مُضِیء » به معنای روشن کننده است که این عنوان هم در متون اسلامی به عنوان لقب مهدوی ذکر نشده است. در وجه تسمیه حضرت به «ضیاء» باید گفت که حضرتش همچون خورشید همه جا را روشن می کند و نور وجودش چراغ هدایت سالکان است.

ص:162

«طالب» اسم فاعل از ریشه «طلب» بر وزن فاعل است. و در لغت به معنای طلب کننده و جوینده می باشد. (1)

«طالب» یکی از القاب مهدوی می باشد که در دعای ندبه ذکر شده است: «أَیْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِیَاء و أبْناءِ الأنْبِیاءِ؛ کجاست آن امام منتقمی که از ظلم و ستم بر پیامبران و فرزندان آنان دادخواهی می کند؟».

هم چنین در جای دیگری از همین دعا آمده: «أَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِکَرْبَلاءَ؛ کجاست آنکه خون شهید کربلا را انتقام گیرد».

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ ملقب به «طالب» شدند؛ زیرا جوینده خون مظلومان به خصوص جد بزرگوارشان امام حسین علیه السلام می باشند. و بارها در روایات اشاره شده که امام زمان؟عج؟ منتقم خون امام حسین علیه السلام هستند.

«طالب الآثار» به معنای جوینده خون و یا همان خونخواه است؛ زیرا «آثار» جمع «ثأر» به معنای خونخواهی می باشد. باید گفت که در «آثار» قلب مکانی و قلب به الف صورت گرفته است:

أثْأَار(قلب مکانی بین فاءالفعل و عین الفعل است) ← أَأْثار (اگر همزه اول مفتوح باشد همزه ساکن، قلب به الف می گردد) ← آثار

بنابراین وزن آن، أعفال است. (2)

این لقب در هیچ یک از متون اسلامی دیده نشده، اما سید بن طاووس در مصباح الزائر زیارتی را برای حضرت صاحب الامر در سرداب مقدس نقل نموده که در آن می خوانیم: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا طالِبَ آثارِ الأنْبِیاءِ، وَ أبْناءِ الأنبیاءِ، وَ الثائِرِ بِدَمِ المَقْتُولِ بِکَرْبَلاء؛ (3) سلام بر تو ای جوینده خون (خونخواه) پیامبران و فرزندان پیامبران و خونخواه خون کشته شده در کربلا».

ص:163

علامه میرجهانی عنوان «الطامس الماحق» را در بیت 32 و «طامس کل الزیغ والاهواء» را در بیت 73، از القاب حضرت مهدی؟عج؟ معرفی کرده است.

«طامس» اسم فاعل از ریشه «طمس» بر وزن فاعل می باشد؛ که در لغت به معنای محو کننده، نابود کننده و دور کننده آثار شیء است. (1)

«الطامس الماحق» ترکیب وصفی به معنای محو کننده ی آثار شیء و ناقص کننده است، زیرا معنای لغوی «ماحق» ویران کننده، نابود کننده و ناقص کننده می باشد. (2)

واژه «طمس» فقط در یک جا در قرآن کریم آمده است آن جا که خداوند متعال می فرماید:

{فَإِذَا اَلنُّجُومُ طُمِسَتْ } (3)

«وقتی آثار ستارگان نابود و نورشان از بین رفت».

در روایات تعبیر «الطامس الماحق» و هم چنین «الطامس» به عنوان لقب حضرت معرفی نشده، لکن در دعای ندبه و زیارت سرداب مقدس به این لقب حضرت مهدی؟عج؟ اشاره شده است.

در بخشی از دعای ندبه می خوانیم: «أینَ طامِسُ آثارِ الزَّیْغِ وَالْاَهْواءِ؛ کجاست آن که آثار اندیشه های باطل و هواهای نفسانی را محو و نابود می سازد؟».

در زیارت سرداب مقدس آمده است: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا طَامِسَ آثَارِ الزَّیْغِ وَ الْأَهْوَاء؛ (4) سلام بر تو ای نابود کننده آثار اندیشه های باطل و هوا های نفسانی ».

در وجه تسمیه حضرت به «طامس» می توان چنین استدلال کرد که قیام امام زمان؟عج؟ و هدف از قیام ایشان یکی از مسائل مورد تاکید در روایات مهدوی می باشد؛ و آمده است که ایشان در هنگام ظهور با هرگونه ظلم و فساد وبدی مبارزه می کنند و حکومت عدالت گستر را در جهان بر پا کرده و بر اساس حکم الهی قضاوت می کنند. رسول اکرم؟ص؟ در این باره فرمودند:

تَاسِعُهُمْ قَائِمُ أُمَّتِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً؛ نهمین آن ها قائم امت است که زمین را پر از عدل و داد نماید همچنان که پر از ظلم وجور شده

ص:164

باشد. (1)

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ «طامس آثار الزیغ و الهواء » نامیده شدند؛ زیرا که آن حضرت، نابود کننده ی هر گونه بدی، ظلم، فساد و آثار سوء آن ها در جهان و امید مظلومان و منجی جهانیان است.

ص:165

{قٰالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِی إِلیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ } (1)

«پروردگارا ! مرا تا روزی که بر انگیخته خواهند شد مهلت ده».

در واقع شیطان از خداوند در خواست می کند تا روز رستاخیز به او مهلت داده شود، که خداوند متعال در پاسخ به آن ملعون می فرماید:

{قٰالَ فَإِنَّکَ مِنَ اَلْمُنْظَرِینَ * إِلیٰ یَوْمِ اَلْوَقْتِ اَلْمَعْلُومِ } (2)

«فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز [و] وقت معلوم ».

خداوند رحمان و رحیم به شیطان مهلت می دهد و با درخواست او موافقت می کند اما نه تا روز رستاخیز، بلکه تا روز و وقت معلوم به شیطان مهلت داده شد. در اینجا پرسشی مطرح است که منظور از«وقت معلوم» چه زمانی است ؟

ابن وهب از امام صادق علیه السلام درباره سرنوشت ابلیس در آیه ی مذکور پرسش می کند که این روز، چه روز و زمانی است؟ امام می فرمایند: «ای وهب! آیا تصور می کنی که آن روز زمانی است که خدا در آن روز مردم را مبعوث می کند؟ (چنین نیست) بلکه خداوند ابلیس را تا روز قیام قائم ما مهلت می دهد. در آن زمان (موی) پیشانی او را می گیرد و وی را گردن می زند و آن روز، وقت معلوم است». (3)

علامه مجلسی در این زمینه از سید بن طاووس نقل می کند که در صحف ادریس پیامبر علیه السلام آمده: «تو ای شیطان تا زمانی مهلت داده شدی که مقدّر کرده ام تا زمین را در آن زمان از کفر و شرک و گناه پاک سازم، ولی در این زمان (به جای تو) بندگان خالص و پاکدل و باایمان روی کار آیند، آن ها را خلیفه و حاکم زمین می کنم و دینشان را استوار می سازم، که آن ها تنها مرا می پرستند و هیچ چیز را شریک من قرار نمی دهند، در آن روز است که تو (شیطان) و همه لشکریانت از پیاده و سواره را نابود می نمایم». (4)

با توجه به روایات مهدوی می توان نتیجه گیری کرد که با کشته شدن شیطان توسط

ص:166

حضرت، ریشه های فساد و عوامل انحراف و ظلم و جور در عصر درخشان حکومت مهدوی نابود می شود و به جای آن حکومت عقل و ایمان برپا می شود.

ص:167

کرده است. و امام صادق علیه السلام به این لقب حضرت مهدی؟عج؟ اشاره نمودند؛ آن جا که فرمودند: «فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَالْزَمُوا أَحْلَاس بُیُوتِکُمْ حَتَّی یَظْهَرَ الطَّاهِرُ بْنُ الطَّاهِرِ الْمُطَهَّرِ ذُو الْغَیْبَةِ الشَّرِیدُ الطَّرِید؛ (1) پس هرگاه چنین شد، در خانه هایتان آماده باشید تا این که آن طاهر فرزند طاهر و او که مطهَّر است و دارای غیبت، آن تنهای رانده شده ظاهر شود».

هم چنین علامه، تعبیر «مُطهِّرُ الارضِ مِن الظُّلامِ» را در ضمن ابیات مهدوی آورده است. و در متون اسلامی هم، لقب «مطهِّر الارض» مشاهده می شود یعنی کسی که زمین را از هرگونه ظلم و تاریکی تطهیر می کند. در دعای استغاثه به حضرتش می خوانیم: «مُعْلِنِ أَحْکَامِ الْقُرْآنِ مُطَهِّرِ الْأَرْضِ وَ نَاشِرِ الْعَدْلِ فِی الطُّولِ وَ الْعَرْضِ الْحُجَّةِ الْقَائِمِ الْمَهْدِی؛ (2) آشکار کننده احکام الهی، پاک کننده زمین و نشر دهنده عدل الهی در سرتاسر زمین، حجت قائم مهدی».

حضرت مهدی؟عج؟ «طاهر» و «مطهَّر» نامیده شدند، زیرا که ایشان معصوم می باشند و از هر گونه بدی و زشتی عاری می باشند و «مطهِّر» هستند، چون در هنگام ظهورشان در سرتاسر زمین حکومت عدل الهی را برپا می کنند و در این راستا با ظلم و فساد مبارزه کرده و ریشه این جهل و تاریکی را می خشکانند و زمین را از هر پلیدی پاک و طاهر می گردانند.

ص:168

که انتقام خون پدر و جدّش را نگرفته است، آن که صاحب غیبت طولانی است.

حضرت را «طرید» نام نهادند، زیرا همان طور که در واژه «شرید» گذشت، حضرتش از مردم رانده شدند به سبب بد عهدی و بی وفایی که مردم نسبت به وجود مبارکش دارند.

ص:169

{وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَیْنٰاءَ } (1)

«و درختی از طور سینا برمی آید».

زیرا در تفسیر این دو آیه، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: «مقصود از (طور سینا) امام علی علیه السلام می باشد». (2)

از آنجا که در اصطلاح، «طور سینا» محل عبادت حضرت موسی علیه السلام و مکان مقدس و همچنین محل وحی بر موسی علیه السلام است، می توان گفت که امام علی علیه السلام و فرزندشان حضرت مهدی؟عج؟ همچون کوه سینا استوار و مقدس هستند.

ص:170

معنای یار ، یاور و پشتیبان استعمال می شود. «مُظهِر» اسم فاعل بر وزن مُفْعِل و به معنای آشکار و ابراز کننده است. «ظاهر» هم اسم فاعل بر وزن فاعل و به معنای آشکار و قابل رؤیت می باشد. (1)

در متون اسلامی هیچ یک از القاب فوق الذکر نیامده است، لکن می توان چنین استدلال کرد که شاید علامه این القاب را از مضمون روایات مهدوی به خصوص اخبار ظهور حضرتش، اقتباس نموده است، زیرا حضرت در هنگام ظهور، پشتیبان و یاور مظلومان در برابر ظالمین هستند. امام مهدی؟عج؟ «مُظهِر آیاتٍ و معجزاتٍ» نامیده شدند، چون از آن روز که بساط خلافت در زمین گسترده شد و انبیاء و رسل با آیات بینات و معجزات، برای هدایت خلق آمدند و مأمور ارشاد شدند، خداوند برای احدی، چنین تکریم نفرمود و با احدی آن مقدار آیات نفرستاد که برای مهدی؟عج؟ فرستاده و روانه خواهد کرد. بسیاری از آیات الهی، برای آمدن آن حضرت ظاهر می شود که یک دهم آن، برای آمدن هیچ حجتی ظاهر نشده است. (2)

هم چنین امام صادق علیه السلام فرمودند: «هیچ معجزه ای از معجزات انبیاء نیست مگر این که خداوند آن را به دست حضرت قائم؟عج؟ برای اتمام حجّت، بر دشمنان، ظاهر خواهد کرد». (3)

علامه، تعبیر «الظاهر بعد الیأس» را برای حضرتش ذکر نموده که اشاره به ظهور حضرت بعد از ناامیدی و ظلمت و تاریکی در جهان دارد.

ص:171

یَوْمِ الْفَتْحِ وَ نَاشِرُ رَایَةِ الْهُدَی؛ کجاست صاحب روز پیروزی و برافرازنده پرچم هدایت؟».

ص:172

إِنَّ اللَّهَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتْرُکَ الْأَرْضَ بِغَیْرِ إِمَامٍ عَادِلٍ؛ (1) خدا بزرگتر و بزرگوارتر از آن است که روی زمین را بدون امام عادل بگذارد.

اما این لقب برای حضرت مهدی؟عج؟ بیشتر به کار رفته است، زیرا در روایات بیان شده که حضرتش در هنگام ظهور حکومت اسلامی تشکیل داده و بر پایه عدل و داد اداره می کند.

در زیارت حضرت صاحب الامر آمده: «السَّلَامُ عَلَی الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ وَ الْعَدْلِ الْمُشْتَهَر؛ (2) سلام بر آن قائم منتظر و عادل مشهور عالم».

امام زمان؟عج؟ را «عادل» نامیدند، زیرا ایشان کسی هستند که زمین را از ظلم و جور پاک کرده و عدالت را بر زمین حاکم می کنند؛ چنان که در زیارت دیگر صاحب الامر آمده: «اللَّهُمَّ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً؛ (3) خدایا پر کن به وسیله آن، زمین را از عدل و داد چنانچه پر شده از ظلم و جور».

ص:173

سفیران و نایبان امام؟عج؟ بوده است. برخی به دلیل ناآگاهی و بی اطّلاعی، در علم به غیب داشتن امامان شک کرده اند و نتوانسته اند علوم غیبی که خداوند به امامان می بخشد و علوم غیبی که تنها مختصّ و ویژه خداست و خداوند آن را در انحصار خویش قرار داده، از هم باز شناسند. علم غیب دو گونه است:

1. علم غیبی که ویژه خدا است و تنها خداوند از آن آگاه است و آن را در انحصار خویش قرار داده است. مانند:

{ فَقُلْ إِنَّمَا اَلْغَیْبُ لِلّٰهِ } (1)

«پس بگو: غیب، فقط به خدا اختصاص دارد».

2. علم غیبی که خداوند، پیامبر و اولیاء خود را از آن آگاه می کند. مانند:

{عٰالِمُ اَلْغَیْبِ فَلاٰ یُظْهِرُ عَلیٰ غَیْبِهِ أَحَداً *إِلاّٰ مَنِ اِرْتَضیٰ مِنْ رَسُولٍ } (2)

«دانای نهان است، و کسی را بر غیب خود آگاه نمی کند. جز پیامبری را که از او خشنود باشد».

بنابراین امام زمان؟عج؟ دارای علم غیب از نوع دوم می باشند، زیرا آیه شریفه مذکور می فرماید که خداوند متعال، هیچ کس را مطلّع به علم غیب خودش نمی کند به غیر از رسولی که پسندیده و برگزیده است. امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند:

به خدا قسم، محمّد از پیامبرانی است که خداوند او را برگزید و علم غیب را به او داد. و عالم به غیب یعنی خداوند عالم به چیزی است که آن چیز غائب از خلق او است و به او از اخبار پیشینیان و از رویدادهای آیندگان، از اخبار قائم ما و غیر آن خبر می دهد.... پس این به پیامبر اسلام رسیده و سپس به ما. (3)

در دیوان الدررالمکنونة، «علّام» و «عالم البیان» به ترتیب در ابیات 59 و 60 از القاب مهدوی معرفی شده است، لکن در متون اسلامی چنین لقبی برای حضرتش ذکر نگردیده است. ولی می توان بر اساس مطالبی که بیان شد چنین استنباط کرد که ائمه اطهار؟عهم؟ و از جمله امام زمان؟عج؟ دارای همه علوم حتی علوم غیبی هم می باشند؛ بنابراین «علّام» خوانده

ص:174

می شوند، یعنی کسی که بسیار آگاه است، زیرا «علّام» صیغه مبالغه از «علم» بر وزن فعّال می باشد. هم چنین در مورد «عالم البیان» هم می توان استناد کرد به آیه شریفه:{ خَلَقَ اَلْإِنْسٰانَ * عَلَّمَهُ اَلْبَیٰانَ } (1) در تفاسیر روایاتی در ذیل این آیه ذکر شده که بیان می کند مقصود از «انسان» در این آیه، پیامبر اسلام؟ص؟ و ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد. «البیان» علمی است به تمام موجودات آن چه که بوده و آن چه که خواهد شد. و یا گفته شده علم به همه چیزهایی است که انسان به آن احتیاج دارد. (2)

ص:175

لکن امام سجاد علیه السلام در تعریف معصوم فرمودند: «الْمُعْتَصِمُ بِحَبْلِ اللَّهِ وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآن؛ (1) متمسک به ریسمان الهی و ریسمان الهی همان قرآن است».

علامه میرجهانی برای عنوان «معصوم» چنین سروده است:

88-کَذاکَ مَعْصُومٌ عَنِ الخَطایاوَ السَّهْوِ وَ النِّسیانِ وَ المَرایا

«هم چنین معصوم از خطا و سهو و نسیان است».

«معصوم» ویژگی تمام ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد زیرا بر اساس آیه شریفه:

{ إِنَّمٰا یُرِیدُ اَللّٰهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ اَلرِّجْسَ أَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً } (2)

«ائمه اطهار؟عهم؟ معصوم از هر گونه خطا و سهو ونسیان می باشند».

ص:176

ص:177

می باشد. «مُعِزّ» اسم فاعل از ریشه «عزز» و به معنای عزیز کننده می باشد. (1)

«عزّالمؤمنین» یعنی کسی که عزیز و بزرگ مؤمنان است. این عنوان هم مانند دیگر عناوین نه فقط برای امام مهدی؟عج؟ بلکه برای همه ائمه اطهار؟عهم؟ به کار رفته است چنان که امام رضا علیه السلام در معرفی امام می فرمایند: «إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ صَلَاحُ الدُّنْیَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِین؛ (2) همانا امامت، زمام دین و باعث نظام مسلمین و صلاح دنیا و عزت مؤمنین است».

امامان معصوم؟عهم؟ دارای عزت هستند و این عزت را خداوند به آن ها داده است؛ زیرا منشأ و اساس تمام عزت ها خداوند می باشد و دیگران سرا پا فقر و ذلتند، هر کس بخواهد به عزت برسد و از ذلت رهایی یابد و در مسیر الهی قرار گیرد، باید خداجو و خدایی شود. (3)

قرآن کریم می فرماید:

{مَنْ کٰانَ یُرِیدُ اَلْعِزَّةَ فَلِلّٰهِ اَلْعِزَّةُ جَمِیعاً } (4)

«کسی که خواهان عزت است، عزت یکسره از آن خداوند است».

«مُعزّ الأولیاء» از القاب مهدوی است؛ چنان که در دعای ندبه آمده: «أَیْنَ مُعِزُّ الْأَوْلِیَاء؛ کجاست آن عزیز کننده دوستان خدا».

بنابراین ائمه اطهار؟عهم؟ چون خدایی شدن پس دارای عزت هستند آن هم عزتی که خداوند به آنان عطا فرموده چنان که شخصی به امام حسن مجتبی علیه السلام عرض کرد: «آیا در شما عظمت است. فرمود: نه، بلکه من دارای عزتم، چنان که خداوند می فرماید:

{ وَ لِلّٰهِ اَلْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ } (5)

عزّت از آن خدا و رسول و مؤمنان است». (6)

هم چنین حضرت ولی عصر؟عج؟ «معزّ الأولیاء» هستند؛ زیرا با ظهورشان، مستضعفان و

ص:178

مظلومان به واسطه یمن وجود ایشان، عزیز می گردند و ظالم و فاسد و کافر خوار و ذلیل می شود.

ص:179

«منصوب» اسم مفعول از ریشه «نصب» به معنای برافراشته می باشد. و «العلم المنصوب» به معنای پرچم برافراشته است. (1)

در متون اسلامی، «العلم المنصوب» از القاب مهدوی محسوب می گردد؛ زیرا در روایات نقل شده که حضرت در هنگام ظهور، پرچم پیامبراکرم؟ص؟ را در دست دارند، چنان که از امام باقر علیه السلام منقول است که فرمودند:

همانا قائم از راه کوه ذی طوی با سیصد و سیزده مرد به عدد رزمندگان جنگ بدر فرود می آید تا اینکه به حجر الأسود تکیه داده و پرچم پیامبر را برمی افرازد. (2)

هم چنین در زیارت آل یاسین آمده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ؛ سلام بر تو ای پرچم برافراشته».

پس حضرت ولی عصر؟عج؟ ملقّب به «علم منصوب» شدند، زیرا ایشان تنها امام و حجت خدا و راهنمای خلایق به سوی خداوند است. به وسیله اوست که مردم از ظلمت ها و گمراهی ها نجات می یابند. پس همه باید گرداگرد پرچم او جمع شوند. (3)

ص:180

داده می شود) ← مُسْتَعَوْن (واو متحرک و یا در موضع حرکت و ماقبل مفتوح ، قلب به الف می شود) ← مُسْتَعان.

«مستعان» در لغت به معنای طلبیده شده و یاری شده می باشد. (1)

این عناوین در متون اسلامی از القاب مهدوی محسوب نمی گردد، لکن بر اساس روایات و اخبار ظهور حضرتش ملاحظه می شود که حضرت را یاور مظلومان و مستضعفان معرفی می کنند و خداوند متعال ایشان را در برپایی قیام جهانیشان یاری می رساند.

ص:181

هم چنین در وجه تسمیه ایشان به «عین الحیاة» باید گفت که چون هرکه به ایشان متصل شد و از جام معرفت ایشان نوشید، حیات ابدی می یابد. (1)

ص:182

عَنِ الْعُیُون؛ (1) سلام بر امام عالم و پنهان از دیده ها و حاضر در شهرها و پنهان از چشم ها ».

و در صلوات به امام زمان؟عج؟ می خوانیم: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ الْحَسَنِ وَ وَصِیِّهِ وَ وَارِثِهِ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ وَ الْغَائِبِ فِی خَلْقِکَ وَ الْمُنْتَظِرِ لِإِذْنِک؛ (2) خدایا درود بفرست بر محمّد و اهل بیت ایشان، و درود بفرست بر جانشین امام عسکری علیه السلام و وارث او که به امر تو قیام خواهد کرد، او که در بین خلق پنهان و غایب است».

در دعای شب نیمه شعبان که در کتاب بلدالأمین نقل شده می خوانیم: «الْعَلَمُ النُّورُ فِی طَخْیَاءِ الدَّیْجُورِ الْغَائِبُ الْمَسْتُورُ؛ (3) رهنمای نور معرفت در این شب تاریک عالم، همان امام غایب پنهان از نظرها».

همان طور که بیان شد «غائب» از القاب خاص حضرت مهدی؟عج؟ می باشد؛ زیرا در بین ائمه اطهار؟عهم؟ فقط امام مهدی؟عج؟ در غیبت به سر می برند که در فلسفه این غیبت طولانی نظرات مختلفی ارائه شده که اصلی ترین آن ها این است که غیبت امام، سری از اسرار الهی می باشد.

ص:183

ص:184

به کار می رود. (1)

عنوان «الغوث» از القاب خاصه امام زمان؟عج؟ و به معنای فریادرس و پناهگاه می باشد، فریادرس بیچارگان و درماندگان، چون تنها اوست که قدرت و توانایی چنین کاری را به اذن خداوند دارد. و در زیارت آل یاسین آمده: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَة؛ سلام بر تو ای پرچم برافراشته و علم ریزان الهی و پناه خلق و رحمت واسعه خدا».

«غیاث» نیز از القاب مهدوی می باشد که در صلوات شعبانیه به آن اشاره شده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ؛ خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، پناهگاه محکم، و فریادرس بیچارگان درمانده».

«مغیث» از القابی است که علامه میرجهانی آن را ذکر کرده و در بیت 81 تحت عبارت «مغیث اهل الحق و الیقین» آورده، حال آن که در متون اسلامی به آن اشاره نشده است. ولی می توان گفت حضرت مهدی؟عج؟ «مغیث» می باشند؛ همچنان که «الغوث» و «الغیاث» خوانده می شوند، زیرا در روایات بیان شده که ایشان فریادرس مظلومان و یاور مؤمنان هستند. و ایشان همان موعود ادیان الهی می باشند که فریادرسی و دستگیری ایشان از مظلومان و مستضعفین زبانزد جهانیان است.

ص:185

است. (1)

پس «غیث الندی» به باران نمناک گویند و کنایه از سخاوت و نیکی فراوان دارد. این عنوان هم در روایات اسلامی از القاب مهدوی معرفی نشده؛ لکن ابن شهرآشوب آن را از القاب امام علی علیه السلام می داند. (2)

ص:186

«فائق» در متون اسلامی به عنوان لقب مهدوی محسوب نمی گردد، لکن بر اساس روایات مهدوی، امام زمان؟عج؟ از هر لحاظ بالاتر و بهتر از دیگران در زمانه خودشان می باشند. و از طرف دیگر قیام حضرتش نسبت به قیام دیگر امامان دارای ویژگی است که قیام ایشان را خاص و ممتاز نموده، زیرا ایشان بنابر خبر ائمه اطهار؟عهم؟ به فرمان الهی قیام جهانی و پیروزی خواهند داشت. پس شاید علامه میرجهانی با آوردن عنوان «فائق» قصد این را داشته تا امتیاز و خاص بودن قیام حضرت مهدی؟عج؟ را مطرح نماید.

ص:187

«فارج الهم» از اسماء الهی و به معنای گشایش دهنده گرفتاری و غم می باشد. این لقب هم در روایات اسلامی از القاب مهدوی ذکر نگردیده است، ولی «فرج» از مسائلی است که به طور مکرر در روایات برای امام زمان؟عج؟ با تعابیر مختلف از جمله «فرج آل محمد» و «الفرج الأعظم» بیان شده است. علامه میرجهانی به تعبیر «الفرج الأعظم» اشاره نموده که به معنای گشایش بزرگ و برتر می باشد.

در این رابطه امام رضا علیه السلام فرمودند:

«إِذَا رُفِعَ عَالِمُکُمْ وَ غَابَ مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِکُمْ فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ الْأَعْظَمَ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِکُمْ؛ (1) هرگاه عالم شما از میان شما غایب شد، پس منتظر فرج اعظم باشید».

امام مهدی؟عج؟ ملقب به «فارج الهم» و «فرج اعظم» شدند، زیرا در روایات نقل شده که در قبل از ظهور حضرت وضع نابسامانی در جهان حاکم می شود و بدعت در دین زیاد می شود و ظلم و فساد بیداد می کند و مردم از خویشتن خود دوری می کنند و به دنبال موعودی هستند تا ریشه بدی و فساد را از بین ببرد.

امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند:

در آن زمان می بینی که ظلم و ستم همه جا را فراگرفته، قرآن فرسوده و بدعت ها در مفاهیم آن نفوذ کرده؛ آیین خدا همانند ظرفی که آن را واژگون سازند، در عمل بی محتوا شده؛ اهل باطل بر حق پیشی بگیرند؛ مردان به زنان و زنان به شوهرانشان قناعت نکنند؛ افراد باایمان سکوت اختیار کنند؛ کوچک ترها، بزرگ ترها را احترام نکنند؛ پیوند خویشاوندی بریده شود؛ چاپلوسی فراوان گردد؛ شراب آشکارا نوشیده شود؛ رشوه خواری در میان دولت مردان رایج شود، سرگرمی های ناسالم چنان رواج یابد که کسی نتواند جلوی آن را بگیرد؛ همسایه، همسایه خود را از ترس زبانش احترام کند؛ مردم سنگ دل شوند و عواطف مردم بمیرد؛ مساجد پر شوند از کسانی که از خدا نمی ترسند؛ تمام همت مردم شهواتشان گردد؛ امکانات مادی و دنیوی فراوان شود و دنیا به مردم روی آورد؛ زنان بر جامعه حاکم گردند؛ مردم صبح ها مست و عصرها تشنه اند؛ و ... . (2)

ص:188

پس امام مهدی؟عج؟ این موعود جهانی است که نجات دهنده و فرج بزرگ برای جهانیان از چنگال ظلم و فساد می باشد.

ص:189

من الأهوال الشّدیدة، و الأمور الصّعاب، و خروج الإمام المهدیّ، مفرّج الکرب، و مفرّق الأحزاب». (1)

ص:190

{إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اَللّٰهِ وَ اَلْفَتْحُ } (1)

حضرت مهدی (عج) می باشد. زیرا «إذا» ظهور در استقبال آینده دارد و این ظهور اقتضاء دارد که مفهوم آیه شریفه خبری باشد که هنوز رخ نداده و به زودی رخ می دهد و چون آن امر، یاری و فتح است، در نتیجه سوره مورد بحث از مژده هایی است که خداوند به پیامبر داده و نیز از اخبار غیبی قرآن می باشد. (2)

هم چنین با توجّه به آیات فتح در قرآن، شواهدی به دست می آید که بیان می کند، بشارت فتحی که در سوره نصر به رسول الله؟ص؟ داده شد؛ فتحی فراگیر در تمام جهان است که در روزگار امام مهدی؟عج؟، از فرزندان رسول الله؟ص؟ محقّق خواهد شد؛ در روزگاری که رسول الله؟ص؟ و تمام خوبان عالم در آن حضور خواهند یافت و از ثمرات پیروزی حق در زمین بهره مند خواهند شد. (3)

در دعای ندبه آمده: «أَیْنَ صَاحِبُ یَوْمِ الْفَتْحِ؛ کجاست صاحب روز پیروزی».

و در زیارت آن حضرت و دعای افتتاح و ادعیه دیگر این عبارت ملاحظه می شود: «وَافْتَحْ لَهُ فَتْحاً یَسِیراً؛ برایش گشایش و پیروزی شایان و آسانی فراهم کن».

ص:191

هم چنین در مورد آیه:

{سَلاٰمٌ هِیَ حَتّٰی مَطْلَعِ اَلْفَجْرِ } (1)

« [آن شب] تا دَمِ صُبح، صلح و سلام است».

فرمودند: «یعنی تا آن گاه که قائم برخیزد و ظاهر شود». (2)

در وجه تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به فجر، صاحب العبقری الحسان وجوهی را بیان کرده:

1. طلوع فجر برطرف کننده ظلمت شب و ظهور برطرف کننده ظلمت ظلم است.

2. هنگام فجر کمی از مردم در حرکتند هنگام ظهور هم کمی از مردم به او می پیوندند.

3. زمان فجر و زمان ظهور هر دو زمان شریفی است.

4. طلوع فجر و طلوع ظهور را طایفه ای از مردم مواظبند نه همه.

5. فجر، صادق و کاذب دارد ظهور هم کاذبان و صادقانی دارد.

6. در هر دو منادی ندا می دهد. در طلوع فجر، مؤذن و در ظهور، جبرئیل ندا می دهد.

7. تا قبل از آفتاب، ستارگان می درخشند، قبل از ظهور نیز علما مانند ستاره می درخشند؛ امّا او که ظهور کرد همه تحت الشعاع قرار می گیرند.

8. بین فجر و طلوع خورشید برزخی است؛ بین زمان غیبت و ظهور هم برزخی است.

9. خواب بین الطلوعین مکروه و موجب حرمان است. خواب و غفلت بین زمان غیبت و ظهور هم موجب حرمان می شود. (3)

ص:192

که از واژه « وتر» فراگیرتر و اعم از آن و اخصّ از واژه «اَحَد» است. و اگر درباره خدای تعالی گفته شود تنبیه و هشداری است بر اینکه او بر خلاف اشیاء که از آمیزش و زوج بودن به وجود می آیند، چنین نیست. (1)

در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده که عنوان «فرد» را از القاب مهدوی معرفی می کنند آن جا که فرمودند:

إِنَّ الشَّرِیدَ الطَّرِیدَ الْفَرِیدَ الْوَحِیدَ الْفَرْدَ... هُوَ صَاحِبُ الرَّایَاتِ وَ اسْمُهُ اسْمُ نَبِی؛ (2) همانا تنهای رانده شده و بی همتای یگانه، تنها... او صاحب پرچم ها و هم نام پیامبر است.

ص:193

به معنای کسی که عالم به احکام شریعت است. و جمع آن، «فقهاء» می باشد. (1)

«فقیه» در متون اسلامی از القاب مهدوی محسوب نمی گردد. لکن در توقیعات به امام زمان؟عج؟ این عنوان برای حضرت به کار رفته است از جمله آن ها روایتی است که شیخ طوسی از محّمد بن عبدالله حمیری نقل می کند که گفت: «نوشتم به فقیه؟عج؟ و از او سؤال کردم...». (2)

لقب «فقیه» شایسته امام مهدی؟عج؟ است، زیرا که ایشان نسبت به شریعت و احکام آن عالم ترین و فقیه ترین انسان ها در عصر حاضر می باشند.

ص:194

مختص به ایشان است و ائمه دیگر به این عنوان، نامیده نشدند. هم چنین عناوین «قائم الزمان»، «مُقیم»، «قیامة» و «قیّم الزمان» به ترتیب در بیت های 24، 34، 52 و 57 ذکر شدند.

این کلمه از جهت صرفی اسم فاعل از ریشه (قوم) است، لکن در آن اعلال صورت گرفته است:

قاوِم (حرف عله یاء بعد از الف زائد به همزه تبدیل می شود) ← قائِم.

« قائم » در لغت به معنای قیام، برخاستن، استوار و پا برجا، ایستاده و نقیض جلوس است که جمع آن، «قُوَّم»، «قُیَّم»، «قِیَّم»، «قُیّام» و «قِیّام» می باشد. (1)

در لغت نامه ها برای «قائم» کاربردهای معنایی دیگری بیان کردند، مانند «قَامَ قَائِم الظهیرة» این جمله وقتی کاربرد دارد که خورشید در وقت ظهر (زمانی که به وسط آسمان برسد) کُند حرکت می کند و بیننده گمان می کند که خورشید متوقف شده است. (2)

هم چنین گفته می شود «قَائِمُ السیف» یعنی دسته شمشیر، و یا این که گفته می شود «القَائِم بالدِّین» یعنی متمسک و پایبند به دین، ثابت قدم در دین و یا این که می گویند «عین قائمة» یعنی چشمی که بینایی خود را از دست داده است. (3)

«قوم» در قرآن کریم به معانی محافظت و اصلاح، عزم و اراده، وقوف و ثبات هم به کار رفته است:

1. معنای محافظت واصلاح

{اَلرِّجٰالُ قَوّٰامُونَ عَلَی اَلنِّسٰاءِ } (4)

«مردان محافظ زنان هستند».

2. معنای عزم واراده

{وَ رَبَطْنٰا عَلیٰ قُلُوبِهِمْ إِذْ قٰامُوا فَقٰالُوا رَبُّنٰا رَبُّ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ } (5)

«آن گاه که [به قصد مخالفت با شرک] برخاستند، گفتند: پروردگار ما پروردگار آسمان ها

ص:195

و زمین است».

3. معنای وقوف و ثبات

{ وَ إِذٰا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قٰامُوا } (1)

«چون راهشان را تاریک کند، [برجای خود] بایستند ( ابن منظور، همان)».

راغب اصفهانی در بیان معنای این واژه، « قیام » را بر چهار گونه تقسیم کرده است:

1. قیام کردن و برخاستن با جسم و بدن، قهرا و به ناچار، مانند:

{مٰا قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَکْتُمُوهٰا قٰائِمَةً عَلیٰ أُصُولِهٰا} (2)

«آن چه از درخت خرما بریدید یاآن ها را [دست نخورده] برریشه هایشان برجای نهادید».

2. قیام کردن و برخاستن با جسم و بدن، اختیارا، مانند:

{أَمَّنْ هُوَ قٰانِتٌ آنٰاءَ اَللَّیْلِ سٰاجِداً وَ قٰائِماً } (3)

«یا آن کسی که او در طول شب در سجده و قیام اطاعت [خدا] می کند».

3. قیام برای چیزی که همان عمل مراعات و حفظ و نگهداری آن است، مانند:

{أَ فَمَنْ هُوَ قٰائِمٌ عَلیٰ کُلِّ نَفْسٍ بِمٰا کَسَبَتْ } (4)

«آیا آن که بر همه مردم و اعمالشان ، مراقب و نگهدارنده است».

در تفسیر این آیه، علامه طباطبایی در المیزان می نویسد: «القائم علی شی ء به معنای مسلط بودن برچیزی است و القائم بشی ء به معنای کسی است که به نوعی مدبر،آن باشد وخدای سبحان، هم قائم بر هر نفس است، و هم قائم به آن چه می کند ...». (5)

4. قیام کردن به قصد انجام چیزی و کاری، مانند:

{یٰا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا إِذٰا قُمْتُمْ إِلَی اَلصَّلاٰةِ } (6)

«ای کسانی که ایمان آورده اید، چون به [عزم] نمازبرخیزید».

ص:196

همان طور که بیان شد یکی از القاب مشهور حضرت مهدی ؟عج؟« قائم » می باشد و در روایات به وفور به آن اشاره شده است که علت آن را می توان اهمیت قیام حضرتش ذکر کرد. سلمان فارسی از رسول گرامی اسلام؟ص؟ در معرفی ائمه اطهار؟عهم؟این چنین روایت می کند:

«بر پیامبر؟ص؟ وارد شدم و حسین بن علی علیه السلام بر دامنش بود و پیامبر؟ص؟ چشمان و دهان او را می بوسید و می فرمود: تو سروری وپسر سرور! تو امامی و فرزند امام! تو برادر امامی و پدر امامان! توحجت خدایی و فرزند حجت خدا! و پدر حجت های نُه گانه ای که از صلب تو هستند و نهمین آن ها قائم ایشان است». (1)

امام صادق علیه السلام فرمود که پیامبراکرم؟ص؟ فرمودند:

مَنْ اَنْکَرَ القائمَ مِنْ وُلدی فی زَمانِ غَیْبَتِه فَماتَ فَقَدماتَ مَیتَةًجاهِلیَةً؛ (2) کسی که قائم از فرزندان مرا در زمان غیبتش انکار کند، به مرگ جاهلی مرده است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ حَکَمَ بِحُکْمِ دَاوُدَ وَ سُلَیْمَانَ لَا یَسْأَلُ بَیِّنَةً؛ (3) زمانی که قائم آل محمّد فرمانروا شود، درمیان مردم به حکم حضرت داوود وسلیمان داوری می کند، و نیازی به شاهد و گواه نخواهد داشت.

احمد بن علی رازی نقل می کند: «پیرمردی در شهر ری وارد منزل ابو الحسین محمّد بن جعفر اسدی شد و برای او دو حدیث در مورد صاحب الزمان؟عج؟ روایت کرد، من هم مثل ابو الحسین احادیث را شنیدم. گمان می کنم که این ماجرا قبل از سال سیصد یا حدود همان سال بود.

پیرمرد می گفت که علی بن ابراهیم فدکی از قول أودی [یا ازدی] گفت: وقتی که در بیت اللّه الحرام مشغول طواف بودم، دور ششم را انجام داده بودم و می خواستم هفتمین دور را انجام بدهم که ناگهان در سمت راست کعبه، حلقه جمعیتی را دیدم که جوانی زیبا، خوش بو و باهیبت در میانشان بود. در عین حال که صاحب عظمت و هیبت خاصی بود، امّا به مردم

ص:197

نزدیک شده و برای آن ها به گونه ای صحبت می کرد که من کلامی بهتر از آن را نشنیده بودم، و بیانی بهتر از بیان او و جلسه ای خوب تر از آن ندیده بودم. به او نزدیک شده تا صحبت کنم، امّا ازدحام مردم مرا جدا کرد . از یک نفر پرسیدم: این جوان کیست؟ گفت: فرزند رسول خدا؟ص؟ است که در هرسال یک روز برای خواصش ظاهر می شود و با آن ها گفت وگو می کند. پس ]خطاب به او[ گفتم: من خواهان ارشاد و هدایت هستم، مرا ارشاد کن. ایشان هم سنگ ریزه ای به من داد. من که رویم را برگرداندم، یکی از هم نشینان حضرت به من گفت: فرزند رسول خدا؟ص؟ چه چیزی به تو داد؟ گفتم: سنگ ریزه. و وقتی که دستم را باز کردم، دیدم طلای خالص است. از آن جا رفتم، ناگهان دیدم که آن حضرت به من رسید و فرمود: حجّت برای توثابت شد؟ حقّ برایت روشن شد؟ کوری از [قلب] تو رفت؟ آیا مرا شناختی؟ گفتم: نه. فرمود: [أنا] المهدیُّ ، أنا قائمُ الزّمانِ ،أنا الَّذی أملَأها عدلاً کمامُلِئَتْ ظُلماً و جوراً...؛

من مهدی هستم، من قائم زمانم، من کسی هستم که همان گونه که زمین پر از ظلم و جور شده آن را پر از عدل و داد می کند. به تحقیق، زمین از حجّت خدا خالی نمی شود و مردم بیشتر از بنی اسرائیل در فترت و سرگردانی نمی مانند، و ایام خروج و قیام من می رسد، این [کلمات] امانت در اختیار توست و آن را فقط برای برادرانت که اهل حقّ و طریق حقّ هستند نقل کن». (1)

در ادعیه و زیارات هم به وفور اشاره به لقب مشهور ایشان، «قائم» شده است. همان طور که در زیارت حضرت صاحب الامر آمده است: «السَّلَامُ عَلَی وَارِثِ الْأَنْبِیَاءِ وَ خَاتَمِ الْأَوْصِیَاءِ السَّلَامُ عَلَی الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ وَ الْعَدْلِ الْمُشْتَهَر؛ سلام بر وارث انبیاء وخاتم اوصیاء وسلام بر آن بپا خیزنده مورد انتظار و عدل مشهور عالم».

هم چنین در جای دیگر زیارت ذکر شده: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی حُجَّتِک ... وَالْقآئِمِ بِقِسْطِک؛ خدایا درود بفرست بر حجت خود ... وقیام کننده به عدل تو».

در دعای شب نیمه شعبان بیان شده: «اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ؛ پروردگارا درود بفرست بر خاتم ایشان و قائم ایشان که از عوالم ایشان پوشیده است».

در دعای زمان غیبت امام زمان؟عج؟ آمده است:

ص:198

اللَّهُمَّ فَکَمَا هَدَیْتَنِی لِوِلایَةِ مَنْ فَرَضْتَ عَلَیَّ طَاعَتَهُ مِنْ وِلایَةِوُلاةِأَمْرِکَ بَعْدَرَسُولِکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَآلِه ِحَتَّی وَالَیْتُ وُلاةَأَمْرِکَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیّ َبْنَ أَبِیطَالِبٍ وَالْحَسَن َوَالْحُسَیْنَ وَعَلِیّاوَمُحَمَّداوَجَعْفَراوَمُوسَی وَعَلِیّاوَمُحَمَّداوَعَلِیّاوَالْحَسَنَ وَالْحُجَّةَ الْقَائِمَ الْمَهْدِیَّ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ؛ خدایا چنان که به ولایت کسی که طاعتش را بر من واجب کردی، ازولایت والیان امر خود پس از پیامبرت که درود تو بر او و خاندانش، تا زمامداری والیان امرت امیرمؤمنان علی بن ابی طالب و حسن و حسین و علی و محمّد و جعفر و موسی و علی و محمّد و علی و حسن و حجّت قائم مهدی که درود تو بر همه ایشان، قبول کردم».

در زیارت امام رضا علیه السلام می خوانیم: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی حُجَّتِکَ وَوَلِیِّکَ الْقَائِمِ فِی خَلْقِکَ؛ پروردگارا درود بفرست بر حجتت و ولی قائمت در میان خلقت».

در دعای عهد با حضرتش این چنین عهد می بندیم: «اَللّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلانَا الْإِمامَ الْهادِیَ الْمَهْدِیَّ الْقائِمَ بِأَمْرِکَ؛ پروردگارا ! برسان به مولای ما آن امام راهنمای راه یافته وقیام کننده به فرمانت».

در دعای توسل داریم: «یا وَصِیَّ الْحَسَنِ وَالْخَلَفَ الْحُجَّةَ اَیهَا الْقاَّئِمُ الْمُنْتَظَرُ الْمَهْدِیُّ؛ ای وصی امام حسن عسکری و یادگار شایسته و حجت، ای امام قائم منتظر مهدی».

در ذکر صلوات بر آن حضرت نیز آمده است: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَیتِهِ وَصَلِّ عَلی وَلِیِّ الْحَسَنِ وَوَصِیهِ وَوارِثِهِ الْقآئِمِ بِاَمْرِک؛ خدایا درود فرست بر محمّد و خاندانش و درود فرست بر نماینده امام حسن عسکری و وصی او و وارثش آن که قیام کند به امر تو».

در دعای افتتاح دو بار لفظ «قائم» ذکر شده؛ آن جا که می خوانیم: «اَللّهُمَّ وَصَلِّ عَلی وَلِیِّ اَمْرِک الْقآئِمِ الْمُؤَمَّلِ...اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ الدّاعِیَ اِلی کتابِک وَالْقآئِمَ بِدینِک؛ خدایا درود بفرست بر سرپرست فرمانت آن امام قائم که مایه امید است... خدایا (وسائل آمدنش را) آماده کن تا او به کتابت دعوت کند و به دین تو قیام کند».

برای نام گذاری حضرت مهدی؟عج؟ به قائم وجوه مختلفی در روایات ذکر شده است که به برخی ازآن ها اشاره می کنیم:

1. ابوحمزه ثمالی نقل می کند که از امام باقر علیه السلام پرسیدم : «ای فرزند رسول خدا! آیا همه شما قائم و به پا دارنده حق نیستید؟ فرمود: بلی. عرض کردم : پس چرا حضرت مهدی؟عج؟

ص:199

را قائم نامیده اند؟ فرمود: هنگامی که جدّ من حضرت سید الشهدا حسین بن علی علیه السلام شهید شد، ملائکه به درگاه خداوند ضجه و ناله نموده، نزد او شکایت کردند... پس خدای عزّوجلّ، امامان از فرزندان حسین را به آنان نشان داد و ملائکه از دیدن آنان خوشحال شدند. در آن هنگام دیدند که یکی از ایشان در حال قیام است و نماز می خواند. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: به وسیله این قائم از آنان (قاتلان حسین) انتقام خواهم گرفت». (1)

2. صقر بن أبی دلف گوید: «از امام جواد علیه السلام پرسیدم: ای فرزند رسول خدا! چرا او را قائم می گویند؟ فرمود: زیرا او پس از آنکه یادش از بین برود و اکثر معتقدین به امامتش مرتدّ شوند قیام می کند». (2)

باتوجه به این روایت می توان چنین استنباط کرد که بر اثر غیبت طولانی، یاد وجود مبارک حجة بن الحسن العسکری؟عج؟ از ذهن بسیاری محو می گردد و فراموش می شود و آن گاه، حضرتش پس از این فراموشی ناگوار قیام می کند. (3)

3. امام صادق علیه السلام فرمودند:

إِذَا قَامَ الْقَائِمُ دَعَا النَّاسَ إِلَی الْإِسْلَامِ جَدِیداً وَ هَدَاهُمْ إِلَی أَمْرٍ قَدْ دُثِرَ فَضَلَّ عَنْهُ الْجُمْهُورُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْقَائِمُ مَهْدِیّاً لِأَنَّهُ یَهْدِی إِلَی أَمْرٍ قَدْ ضَلُّوا عَنْهُ وَ سُمِّیَ بِالْقَائِمِ لِقِیَامِهِ بِالْحَق؛ (4) آن گاه که قائم قیام کند، از نو مردم را به اسلام بخواند و به امری که کهنه و فراموش شده و جمهور و بیشتر مردم از آن دور شده و آن را گم نموده اند، هدایت و راهنمایی نماید. و قائم، مهدی نامیده شده است، چون به امری که رها و گم شده، راهنمایی می کند و قائم نامیده شده ، برای آن که به حق قیام می کند.

عبدالعظیم حسنی گوید: «به امام جواد علیه السلام گفتم: امیدوارم شما قائم اهل بیت محمّد باشید، کسی که زمین را پر از عدل وداد نماید؛ همچنان که آکنده از ظلم و جور شده باشد. فرمود: ای أبوالقاسم! هیچ یک از ما نیست جزآن که قائم به امرخدای تعالی و هادی به دین الهی است، امّا قائمی که خدای تعالی به توسّط او زمین را از اهل کفر و انکار پاک سازد و آن را پر

ص:200

از عدل و داد نماید کسی است که ولادتش بر مردم پوشیده و شخصش از ایشان نهان و بردن نامش حرام است، و او هم نام و هم کنیه رسول خدا؟ص؟ است و او کسی است که زمین برایش درهم پیچیده شود و هر دشواری برایش هموارگردد و از اصحابش سیصد و سیزده تن به تعداد اصحاب بدر از دورترین نقاط زمین به گرد او فراهم آیند و این همان قول خدای تعالی است که فرمود:

{ أَیْنَ مٰا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اَللّٰهُ جَمِیعاً إِنَّ اَللّٰهَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ } (1)

و چون این تعداد از اهل اخلاص به گرد او فراهم آیند خدای تعالی امرش را ظاهرسازد و چون عقد و قرار که عبارت از ده هزار مرد است کامل شد به اذن خدای تعالی قیام کند و دشمنان خدا را بکشد تا خدای تعالی خشنود گردد. پرسیدم: ای سرورم چگونه می داند که خدای تعالی خشنودگردیده است؟ فرمود: در قلبش رحمت می افکند و چون به مدینه درآید لات و عزّی را بیرون کشیده وآن دو را بسوزاند». (2)

مرحوم نهاوندی در تسمیه حضرت مهدی؟عج؟ به قائم این چنین بیان می کند:

1. وجود مقدس حضرت قائم؟عج؟ در محضر حق دائماً قیام به بندگی دارند؛ ایشان در دوره غیبت قائم به بندگی هستند، اما جلوه واقعی این قیام در زمان ظهور و جهانی شدن حکومت ایشان خواهد بود. درآن زمان ایشان همه مردم رابه سوی حقایق الهی دعوت می¬کند. شیخ مفید در ارشاد از امام رضا علیه السلام بیان می¬کند که وقتی حضرت ولی عصر؟عج؟ ظهور کنند مردم را به چهره حقیقی از اسلام دعوت خواهند کرد در حالی که اسلام مانند پوستین وارونه شده است.

2. دومین معنای قائم از آن جهت است که حضرت پیوسته در هر شبانه روز آماده و مهیای اجرای فرامین الهی است و چنانچه خداوند اراده خویش را بر قیام جاری کند ایشان به محض اذن حق قیام خواهد کرد، شریعت را احیا نموده و آن را جهانی می کنند و در عالم جاری و ساری می نمایند.

3. او قائم است، زیرا بعد از آنکه نام ایشان در میان اکثریت مردم رنگ می بازد و از بین

ص:201

می رود قیام می¬کنند و شریعت الهی را احیاء می¬نمایند (دلیل ایشان حدیث امام جواد علیه السلام می باشد که قبلاً ذکر شد).

4. صاحب الزمان ملقب به نام قائم هستند، زیرا اقامه امامت می¬کنند. در روایتی نقل شده زمانی که امام جواد علیه السلام ائمه بعد از خود را معرفی می¬کنند، می¬فرمایند: «بعد از امام حسن عسکری علیه السلام، پسر او قائم به حق و منتظر است».

مرحوم نهاوندی در این زمینه به فرمایش حضرت رضا علیه السلام اشاره می کند، زیرا که فرمودند: «تَمامُ الاَمرِ بِقائِم آلِ مُحَمَّد؛ (1) تمام امور به دست قائم آل محمد است».

5. متابعت محض از اوامر و نواهی خدای سبحان، حضرت را به نام قائم ملقب کرده است.

6. کلمه قائم گرفته شده از « قائم بالامر » به معنای قیام و اتیان اوامر الهی، زیرا در زمان ائمه اطهار؟عهم؟ به علت سدّ سدکنندگان، حق ولایت کبری و خلافت عظمای الهی صورت نگرفت، بنابراین احیای حقوق ولایت با وجود مقدس حضرت ولی عصر به نحو کامل صورت می¬گیرد.

7. گروهی قائم را مأخوذ از« قائم السیف » بیان کرده¬اند، قائم السیف یعنی «مقبض السیف»، منظور قسمتی از شمشیر که رزمنده با در دست گرفتن آن قسمت، قادر به مبارزه می¬شود. حضرات معصومین نسبت به کفار و منافقین مانند شمشیر انتقام الهی هستند. هر شمشیر نیاز به مقبض دارد، وجود مقدس حضرت به منزله مقبض شمشیر الهی است، اجرای عدالت علوی در قالب حکومت حسینی به دست حضرت قائم برپا می¬شود.

8. گروهی قائم را مأخوذ از «قائم الظهیره» می دانند، زمانی که نور خورشید به وسط آسمان برسد هیچ سایه¬ای ندارد. وجود مقدس ولی عصر؟عج؟ جلوه گری کامل ولایت خود را در زمان ظهور اعلام خواهند کرد، در این زمان معاندین، کفار و منافقین از شدت تابش نور ولایت ذوب و نابود می¬شوند. (2)

بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که مهم ترین علت اتصاف حضرت مهدی؟عج؟ به «قائم» آن است که ایشان در برابر اوضاع نامطلوب سیاسی و انحرافات دینی و مشکلات

ص:202

اجتماعی جهان، بزرگ ترین قیام تاریخ را رهبری خواهند کرد قیامی جهانی و برحق و به امر الهی و همین ویژگی ها قیام حضرت را از قیام دیگر ائمه ممتاز نموده است. علامه میرجهانی در بیت 51 به این مطلب اشاره کردند:

خیرٌمَن ارتدی و مَن تَقَمَصَّ وَ بِالقیامِ انَّه تَخَصَّصَ

«بهترین کسی که ردا و پیراهن بر تن کند و قیام مختص به اوشده است».

در این جا سؤالی مطرح است که چرا مردم در هنگام ذکر لقب «قائم» برای حضرت مهدی؟عج؟ می ایستند؟

در پاسخ باید گفت که این برخاستن در بین تمام شیعیان معمول بوده و هست، نقل شده که امام رضا علیه السلام در یکی از مجالس خراسان حضور داشتند که کلمه قائم ذکر شد، پس آن جناب ایستاد و دست مبارکش را بر سر نهاده فرمود: «اللّهمّ عجّل فرجه و سهّل مخرجه». (1)

هم چنین از امام صادق علیه السلام پرسیده شد که علّت قیام کردن در موقع ذکر قائم چیست؟ حضرت در جواب فرمودند: «صاحب الامر غیبتی بسیار طولانی دارد و از کثرت لطف و محبّتی که به دوستانش دارد، هرکس وی را با لقب قائم - که اشاره به دولت او و اظهار تأثّری است از غربت او- یاد کند، آن جناب هم نظر لطفی به او خواهند نمود. چون در این حال، مورد توجّه امام واقع می شود. سزاوار است از باب احترام به پا خیزد و تعجیل فرجش را از خدا بخواهد». (2)

آیت اللّه سیّد محمود طالقانی می گوید:

این دستور قیام، شاید (فقط) برای احترام نباشد، و الّا باید برای خدا و رسول و اولیای مکرّم دیگر هم به قیام احترام کرد، بلکه دستور آمادگی و فراهم کردن مقدّمات نهضت جهانی و در صف ایستادن برای پشتیبانی این حقیقت است ... این همه فشار و مصیبت، از آغاز حکومت دودمان دنائت و رذالت اموی، تا جنگ های صلیبی و حمله مغول و اختناق و تعدیل های دولت های استعماری، بر سر هر ملّتی وارد می آمد، خاکسترش هم به باد فنا رفته بود؛ لیکن دینی که پیشوایان حق آن دستور می دهند که چون اسم صریح «قائم» مؤسّس دولت حقّه اسلام، برده می شود، به پا بایستد و آمادگی خود را برای انجام تمام دستورات اعلام کنید، و خود را همیشه

ص:203

نیرومند و مقتدر نشان دهید، هیچ وقت ]آن دین [ نخواهد مرد. (1)

پس این رفتار شیعیان ریشه تاریخی ومذهبی دارد که حتی ائمه اطهار؟عهم؟ و بزرگان دین در برابر ذکر «قائم» قیام می کردند و بر می خاستند هرچند که وجوب آن معلوم نیست.

«قیامة» از دیگر القابی است که علامه میرجهانی به آن اشاره نموده و از نظر لغوی باید گفت که مصدر «قامُ » و در اصل به معنای حالت و قیامی است که ناگهانی از انسان حاصل می شود و حرف (ة) در قیامت برای تنبه و آگاهی بر وقوع آن حالت به طور ناگهانی می باشد، روز رستاخیز را هم از جهت این که تمام مخلوقات به طور ناگهانی از قبورشان بر می خیزند، «قیامت» نامیدند. (2)

همان طور که گذشت، «قیامت» از دیگر القاب مهدوی است، لکن فقط در تفسیر روایی برخی آیات بیان شده که منظور از «قیامت»، حضرت مهدی؟عج؟ می باشد و در ادعیه و زیارات این لقب حضرت ملاحظه نمی شود. همچون روایتی که در ذیل این آیه نقل شده است:

{هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاّٰ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ اَلَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ ...} (3)

«آیا [آنان] جز در انتظار تأویل آنند؟ روزی که تأویلش فرا رسد، کسانی که آن را پیش از آن به فراموشی سپرده اند می گویند: حقاً فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند ...».

علیّ بن ابراهیم قمی در تفسیر خود آورده است که امام صادق علیه السلام فرمود:

این از آیاتی است که تأویل آن ها بعد از تنزیلشان است و فرمود: آن درباره ی حضرت قائم؟عج؟ است و روز قیامت (آنان که از پیش آن را فراموش کرده اند) یعنی ترک گفته اند، می گویند: همانا رسولان پروردگارمان حق را برایمان بیان داشتند [ای کاش مخالفت نمی کردیم!] آیا (امروز) شفیعانی داریم که به شفاعت ما برخیزند؟ و فرمود: این روز قیامت است (آنان گویند: ای کاش بار دیگر به دنیا باز می گشتیم تا غیر از کارهای زشتی که می کردیم، اعمال خوبی انجام دهیم. به راستی که کافران سرمایه ی وجود خود را از کف داده اند و آن چه در دنیا افترا می زدند از ایشان گم شد) یعنی

ص:204

باطل شد. (1)

هم چنین در تفسیر این آیه شریفه که یکی از اسامی قیامت یعنی «یوم الدین» ذکر شده:

{وَ اَلَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ اَلدِّینِ } (2)

«و آن ها که به روز جزا ایمان دارند».

امام باقر علیه السلام فرمودند: «منظور روز خروج حضرت قائم؟عج؟ می باشد». (3)

بنابراین با توجه به روایات و آیات درباره قیامت و ویژگی های آن می توان گفت حضرت صاحب الامر؟عج؟ به «قیامة» ملقب شدند، زیرا که قیام ایشان همچون قیامت ناگهانی و با تحّولی عظیم همراه است که هیچ کس اطلاعی از زمان وقوع آن ندارد و مانند قیامت، برخی آن را انکار می کنند.

«قَیِّم الزمان» از دیگر القاب مذکور در دیوان الدرر المکنونة می باشد. از نظر صرفی «قَیِّم» صفت مشبهه بر وزن «فَیْعِل» است که اصل آن «قَیْوِم» بوده و در آن اعلال صورت گرفته:

قَیْوِم (عین الفعل ، واو می باشد قلب به یاء می گردد) ← قَیْیِم (سپس در یاء وزن ادغام می شود) ← قَیِّم.

از نظر لغوی هم به معنای متولّی و عهده دار امری، سرپرست، صاحب، ارزشمند و با اهمیت می باشد. (4)

در برخی کتب روایی، حکایتی از علوی مصری نقل شده که حضرت مهدی؟عج؟ را با لقب «قیّم الزمان» صدا می زند که بیان آن از حوصله بحث خارج است. (5)

«مُقیم» اسم فاعل از ریشه «قوم» در باب افعال بر وزن مُفْعِل و به معنای ساکن و ثابت و کسی است که حق چیزی را ادا می کند و به حق آن، وفا می نماید. (6)

عاصم بن حمید نقل می کند که امام صادق نمازی را برای حاجت آموختند و بعد از آن نماز

ص:205

دعایی را تعلیم دادند که در یکی از فقرات آن آمده:

«أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْبَقِیَّةِ الْبَاقِیَةِ الْمُقِیمِ بَیْنَ أَوْلِیَائِه الَّذِی رَضِیتَهُ لِنَفْسِک؛ (1) متقرّب می شوم به تو به بقیّه باقی، مقیم بین اولیای خود که پسندیدی او را برای نفس خود.

اما در روایات و ادعیه وزیارات به این لقب حضرت اشاره نشده است، ولی در واقع منظور از «قَیّم الزمان» همان «صاحب الزمان» و «صاحب الامر» می باشد که می توان برای توضیحات بیشتر در زمینه وجه تسمیه حضرت به «صاحب الزمان» مراجعه کرد.

ص:206

ظالمان و معاندینی همچون سفیانی و دجّال است.

ص:207

ص:208

مهدی؟عج؟ بیان نشده و ممکن است علامه این عناوین را از احادیث مهدوی برداشت کرده باشد، زیرا حضرتش سرکوبگر دشمنان خداوند و معاندین اسلام در هنگام قیام جهانیش هستند.

ص:209

امت و ای جهاد کننده با دشمنان من تا روز قیامت! این سوره بعد از وفات من مخصوص تو می باشد و بعد از تو اختصاص به فرزندانت دارد، برادرم جبرئیل مقدّرات، حوادث و پیش آمدهای امّت را در هر سال فرود آورد و نازل کند بر تو و فرزندانت در شب قدر چنان که بر من نازل می کند... . (1)

«قدیر» از اسمای الهی است که بارها در قرآن کریم و ادعیه و زیارات این کلمه را مشاهده می کنیم: «إِنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٍ» و همان طور که گذشت امام دارای مقام خلیفةاللّهی است و خلیفةالله مظهر وجود خداوند است، پس باید متصف به صفات فعلی خداوند باشد. خلیفةاللّهی درجات متعدد دارد؛ زیرا خداوند، ظهورهای متفاوت دارد و آن چه در آیه شریفه:

{وَ إِذْ قٰالَ رَبُّکَ لِلْمَلاٰئِکَةِ إِنِّی جٰاعِلٌ فِی اَلْأَرْضِ خَلِیفَةً} (2)

مطرح می شود مسأله خلافت خلیفه تام و کامل است که کار خدای سبحان را به اذن او در همه شوون جهان امکان انجام می دهد؛ یعنی چون خدای سبحان علیم و قدیر بالذات است، انسان کامل نیز مظهر تام آن علیم و قدیر است و عالم به علم الهی و مقتدر به قدرت الهی و متخلق به اخلاق الهی است و محدوده جهان تکوین برای او، همانند محدوده بدن برای هر انسان است که هر کاری را اراده کند به اذن خدا می تواند آن را انجام دهد و چنین انسان کاملی هم در ذات (به اصطلاح حکیمان ) و اوصاف ذاتی و هم در اوصاف فعلی و آثار عینی خلیفةالله است. (3)

علامه میرجهانی، حضرت مهدی؟عج؟ را با لقب «مقدرة» معرفی کرده که در روایات و ادعیه و زیارات به آن اشاره نشده است، لکن علما و نویسندگان کتاب های اسلامی، حضرت را با این لقب معرفی نمودند و در شهاب الثاقب آمده که «مقدرة» به معنای توانایی است که از کثرت بروز و ظهور عجایب قدرت های الهیه از آن جناب به حدی رسیده، که گویا عین قدرت شده است. (4)

ص:210

ص:211

{ أَنَا وَ رُسُلِی إِنَّ اَللّٰهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ } (1)

خداوند قوی است، یعنی هیچ وقت و هیچ کسی نمی تواند بر خداوند مستولی گردد و قدرت خداوند شکست ناپذیر است و مانند مخلوقات نیست. (2)

«قویّ القهر» و «قویّ غالب» به معنای کسی است که قدرت شکست ناپذیر و در هم کوبنده ای دارد و در روایات بارها به مسأله قدرت و نیرومندی حضرت مهدی؟عج؟ اشاره شده است، لکن این عناوینی که علامه میرجهانی از القاب مهدوی می داند در روایات دیده نمی شود، چنان که امام رضا علیه السلام فرمودند:

إِنَّ الْقَائِمَ هُوَ الَّذِی إِذَا خَرَجَ کَانَ فِی سِنِّ الشُّیُوخِ وَ مَنْظَرِ الشَّبَابِ قَوِیّاً فِی بَدَنِهِ حَتَّی لَوْ مَدَّ یَدَهُ إِلَی أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا وَ لَوْ صَاحَ بَیْنَ الْجِبَالِ لَتَدَکْدَکَتْ صُخُورُهَا؛ (3) بدنش آنقدر قوی خواهد بود که اگر دستش را به سوی بزرگترین درخت روی زمین دراز کند، آن را از ریشه بیرون می آورد، و اگر در میان کوهها نهیب بزند، صخره هایش فرو می ریزد.

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ صاحب و رهبر قیام و انفلاب بزرگ جهانی هستند و این امر مستلزم آن است که حضرتش دارای قدرت فوق العاده باشند تا در برابر سختی ها در مبارزه با ظالمان مقاوم و استوار باشند. و بر اساس روایات مهدوی خداوند متعال، خلیفه اش را در این امر یاری می نماید و به ایشان قدرتی عنایت می کند که فاتح و پیروز شوند.

ص:212

امام زمان؟عج؟ در برابر ظالمان و دشمنان اشاره شده است، لکن به این عنوان که از القاب حضرت معرفی گردد مشاهده نمی شود.

ص:213

غائب و واسطه فیض بودن ایشان است و هم چنین در مورد «کاشف البلوی» می توان استناد کرد به روایات مهدوی که بیان می کند به سبب وجود حجت الهی بر روی زمین، همه اهل زمین از برکت فیض الهی بهرمند می گردند، امام صادق علیه السلام فرمودند: «لو بقیت الارض بغیر امام لساخت؛ (1) اگر زمین بدون امام بماند، فرو می ریزد».

بنابر این به واسطه وجود با برکت حجت الهی در هر عصری بلاها وغم ها از اهل زمین رفع می گردد. توضیح بیشترآن در «صاحب المرئی والمسع» بیان شد.

ص:214

مراد از آن چیست نظرهای مختلفی ارائه دادند؛ برخی قائلند مراد از آن لوح محفوظ است که خدا تمامی حوادث عالم، آن چه بوده و هست و خواهد بود را در آن نوشته و ملائکه آسمان، آن را می خوانند (و اجراء می کنند). بعضی هم گفته اند که مراد از آن، قرآن کریم است که خداوند آن را در لوح محفوظ نوشته است. و از نظر علامه طباطبایی کتابی است مانند سایر کتاب ها که آن را در یک گوشه عالم گذاشته اند و در آن اسامی و اوصاف و احوال تمامی موجودات و اینکه هر یک چه حوادثی مخصوص به خود دارند و در نظام عمومی و جاری چه بر سرشان می آید، نوشته شده است. (1)

شاید این لقب اشاره داشته باشد به این که ائمه اطهار؟عهم؟ قرآن ناطق هستند، زیرا که ایشان عالم به تفسیر و مفهوم آیات قرآن کریم هستند؛ پس مقصود از «کتاب الله» قرآن کریم باشد. و می توان گفت، در روایات تأکید شده که کتاب مسطور و علم به کتاب نزد ائمه اطهار؟عهم؟ می باشد؛ بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ ملقب به «کتاب الله» می باشند، زیرا همچون جد بزرگوارشان؟ص؟ و دیگر امامان معصوم؟عهم؟ عالم به کتاب خدا می باشند.

ص:215

جانب برخی علما ملقب به «کرّار» شده است، زیرا در روایات و ادعیه وزیارات این عنوان برای حضرتش ذکر نگردیده است.

ص:216

نموده است. (1)

ص:217

ص:218

بیت 86 ذکر شده است. «الماحی» اسم فاعل از ریشه «محو» بر وزن فاعل است و در صورتی که با «ال» نباشد در آن اعلال صورت می گیرد، مانند «طاوٍ» که شرح این قاعده گذشت. «ماحٍ» در لغت به معنای محو کننده و از بین برنده اثر شیء است. (1)

«الماحی» از نام های پیامبراکرم؟ص؟ است؛ چنان که خود ایشان فرمودند: «جَعَلَ اسْمِی فِی الزَّبُورِ ماحٍ، مَحَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِی مِنَ الْأَرْضِ عِبَادَةَ الْأَوْثَان؛ (2) خداوند اسم مرا در زبور، ماحٍ قرار داد، زیرا خداوند به واسطه من زمین را از پرستش بت ها پاک می گرداند».

«ماحٍ لآثار أولِی الغَوایةِ» به معنای محو کننده آثار صاحبان گمراهی (گمراه کنندگان) و هم چنین تعبیر «ماحی المَراسِمِ المُبْتَدِعَةِ» به معنای محو کننده آداب بدعت گونه می باشند. و به این دو تعبیر در متون اسلامی اشاره نشده است و گویا علامه این القاب را از نام رسول اکرم؟ص؟ برای فرزندشان اقتباس نموده، زیرا در روایات مهدوی شباهت حضرت مهدی؟عج؟ به همه پیامبران بیان شده که از جمله آن ها شباهت به جد بزرگوارشان هم از نظر چهره و هم از نظراخلاقی می باشد و در روایات بر این مسأله تأکید شده که حضرتش در هنگام ظهور ریشه بسیاری از بدعت و کج فهمی های از دین را از بین خواهد برد، به حدی که برخی فکر می کنند حضرت دین جدیدی را آوردند و این مبارزه با بدعت ها و گمراهی ها باید باشد تا بتواند اسلام ناب محمدی را بر جهان حاکم کند.

ص:219

محو کننده آیین غلط دشمنان هم می باشند.

ص:220

ص:221

ص:222

سرچشمه فیاض تشریع در صدر اسلام مرتبط گردد. (1)

ص:223

ص:224

ما نرسیده است که قطعا نزد امام زمان؟عج؟ وجود دارد و آن ها را بیان کرده و به اجرا خواهد گذاشت.

3. در عصر غیبت به جهت دوری از امام معصوم علما و فقها مأمور به اخذ وظیفه از ادله ای هستند که غالب آن ها ظنّی است و در نتیجه احکامی که استخراج می شود احکام ظاهری است نه واقعی، گرچه ما در این عصر مأمور به عمل به این نوع احکام هستیم، ولی در عصر ظهور توسط امام زمان؟عج؟ احکام واقعی عرضه می شود.

4. در طول تاریخ اسلام برخی از احکام کمتر به آن عمل شده یا اصلا در جامعه پیاده نشده است؛ همانند گرفتن جزیه با خفّت و خواری از اهل ذمّه در کشورهای اسلامی، که به طور حتم این گونه احکام در عصر ظهور به اجرا در خواهد آمد.

5. تا زمان ظهور به طور طبیعی دیدگاه و طرز تفّکر و تعقّل مردم بسیار بالا رفته و آمادگی و قابلیّت های فوق العاده در فهم معارف دینی خواهند یافت که در نتیجه احتیاج به پاسخ گویی با انحاء مختلف به این خواسته ها است. (1)

بنابراین حضرت مهدی؟عج؟ تجدیدکننده احکام و سننی می باشند که یا به واسطه جهل مردم به فراموشی رفته و یا در آن تحریف و بدعت صورت گرفته است.

ص:225