ص :2

ص :3

ص :4

دعای دعاگویان را پذیرفته و آن را اجابت می نماید.

«أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»(1)

«هنگامی که دعا کننده (مرا بخواند)، من او را اجابت می نمایم».

پس این وسیله هیچ گونه منافاتی با مقدّرات الهی ندارد، زیرا دعا نیز از سنخ اسباب و از مقدّرات است، مثلا اگر مقدّر شده باشد مصیبتی به انسانی وارد شود، آن شخص می تواند با دعای خود و اجازه ی خداوند، مانع این مصیبت گردد(2).

در این جا ذکر این نکته جالب است که بیشترین و عمده ترین معجزات پیامبران، به قبول دعای آنها برگشت می کند، یعنی آنها از خدا خواسته اند، خداوند هم دعای آنها را قبول کرده و توان آوردن معجزه را به آنان داده است، به طوری که هیچ عقلی به صورت معمول نمی تواند سبب آنرا درک کند.(3) همه ی مطالب فوق انگیزه ای گردید تا مؤسسه ی امام هادی علیه السلام را برآن دارد که پیرامون نقش و اهمّیت دعا و این که چه کنیم دعایمان به اجابت برسد و پاسخ به بعضی از سؤالات پیرامون دعا از نگاه قرآن کریم و زبان ارزشمند ائمۀ اطهار علیهم السلام رساله ای تألیف نماید.

این نوشتار اندک در شش بخش گرد آمده که امید است مورد رضایت امام عصر (عجل اللّٰه تعالی فرجه) قرار گیرد.

بخش اول: بررسی واژه ی دعا و تشویق به دعا در قرآن و روایات

بخش دوم: ارکان استجابت دعا

ص:6

بخش سّوم: آداب دعا

بخش چهارم: اموری که در تسریع اجابت دعا اثر دارند

بخش پنجم: دعا کنندگان به چند دسته تقسیم می شوند

بخش ششم: چند پرسش و پاسخ

در اینجا از محققین و همکاران در مؤسسه ی امام هادی علیه السلام و کمیته ی حمایت و نظارت بر فعالیتِ مراکز فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تمامی عزیزانی که ما را در تهیه ی این مجموعه یاری رساندند تقدیر و تشکّر می نمائیم و از کلیه ی خوانندگان کتاب، التماس دعا داریم.

والسلام

مؤسسۀ امام هادی علیه السلام

شهریور ماه 1389

ص:7

ص:8

ص:10

نفی نموده است:

«لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَایَسْتَجِیبُونَ لَهُم بِشَیْءٍ»(1)

«و فراخوانی راستینی (دعای حقیقی) از آنِ اوست، معبودهایی را که (مشرکان) به جای خدا می خوانند، (هرگز) به دعوت آنها پاسخ نمی گویند».

آری، دعای حقیقی و صحیح، خواستن از خدا است و اجابت آن اختصاص به حضرت حق دارد، زیرا او شنوندۀ دعای بنده، نزدیک به او و اجابت کننده ی آن دعا است، و اوست بی نیاز و صاحب علم و قدرت و رحمت

در این جا ذکر این نکته مفید است که دعا فقط صدا زدن و ندا کردن نیست، بلکه خواستن بنده از پروردگار است، خواه این تقاضا با لفظ و زبان باشد یا اشاره و قلب، با صدای آرام باشد یا صدای بلند، آنچه مهم است این که شخص دعاکننده باید به بندگی خود از یکسو و مقام ربوبیّت خداوند از سوی دیگر توجه کامل داشته باشد یعنی از آنچه غیر خدا است قطع امید کند و نیاز خود را فقط از خدای خویش بخواهد.

مقام بندگی، عبودیّت و اتّصال به مولایش قرار می دهد و این همان معنای دعائی است که خداوند متعال به آن اشاره فرموده است:

«ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»(1)

«بخوانید مرا تا [دعای] شما را اجابت کنم. همانا آنانکه از [دعا و] عبادت من اعراض و سرکشی کنند، به زودی با ذلّت و خواری وارد دوزخ شوند».

باتوجه به این که در این آیه ی شریفه، اول تعبیر دعا و پس از آن لفظ عبادت آمده است می توان پی برد که حقیقت عبادت همان دعا است(2).

تذکّر: پیرامون این نکته که توسّل به اولیاء خدا و شفیع قرار دادن آنها، منافات با خواستن حقیقی از خدای متعال ندارد، در بخش سوم کتاب توضیح آن به طور مشروح خواهد آمد.

ص:13

ص:14

چنین می فرماید: «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»(1).

«پروردگار شما گفت مرابخوانید، شما را اجابت می کنم. همانا کسانی که در عبادت من تکبّر می ورزند، به زودی داخل جهنم می شوند درحالی که خوار و ذلیل هستند».

در این آیه نیز خداوند، نقش خویش را در اجابت دعا بیان می دارد که: «أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ»(2).

«یا کیست که درمانده را، چون دعا کند و او را بخواند اجابت می کند و گرفتاری او را برطرف می سازد».

* امام صادق علیه السلام فرمود:

«الدُّعاءُ کَهْفُ الإجابَةِ کَماٰ أنَّ السَّحابَ کَهْفُ المطَرِ».(1)

دعا مخزن [گنجینه ی] اجابت است چنانکه ابر مخزن باران است.

* امام صادق علیه السلام فرمود:

«أکثرُوا مِنْ أنْ تَدعُوا اللّٰهَ فإنَّ اللّٰهَ یُحبُّ مِنْ عِبادِه المُؤمنِینَ أنْ یَدْعُوهُ، وَقْدَ وَعَدَ عِبادَهُ المُؤمنینَ الاسْتِجَابَة...».(2)

[این حالت در شما باشد که] خدا را بسیار بخوانید چون خداوند دوست دارد که بندگان مؤمنش او را بخواند و او نیز به آنان وعده اجابت داده است....

* امام صادق علیه السلام فرمود:

«... فأکْثِرْ مِن الدُّعاءِ فَإنَّهُ مِفْتاحُ کُلِّ رَحْمَةٍ وَنَجاحُ کُلِّ حاجَةٍ وَلا یُنالُ ما عِنْدَ اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ إلّابِالدُّعاءِ وَأنّه لَیس بٰابٌ یُکْثَرُ قَرْعُهُ إلّایُوشِکُ أن یُفْتَحَ لِصاحِبِه».(3)

... بسیار دعا کن که دعا کلید هر رحمت و پیروزی در هر حاجتی است، هرگز به آنچه نزد خداوند است دست نخواهد یافت جز به وسیله دعا، و هیچ دری بسیار کوبیده نشود جز اینکه امید باز شدن آن نزدیک شود.

* امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

«مٰا کانَ اللّٰهُ لِیَفتَحَ بابَ الدُّعاءِ وَیَغلِقَ عَلَیهِ بابَ الإجابَةِ».(4)

امکان ندارد که خداوند در دعا را بگشاید و در اجابت را بر او ببندد.

ص:17

* امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

«أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ فی الأرْضِ الدُّعاءُ...».(1)

محبوبترین کار در روی زمین نزد خداوند عزّ و جلّ دعا است....

* رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«أعْجَزُ النّٰاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ الدُّعاءِ...».(2)

ناتوان ترین مردم آن کسی است که از دعا کردن ناتوان باشد...

* پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

«ما مِنْ شَیءٍ أَکرَمُ عَلَی اللّٰهِ تَعالی مِنَ الدُّعاءِ»(3).

هیچ چیزی نزد خداوند متعال گرامی تر از دعا نیست.

* امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«الدُّعاءُ تُرْسُ المؤمِنِ»(4).

دعا سپر (ی برای محافظت از) مؤمن است.

* مولای متقیان علی علیه السلام فرمود:

«أَحَبُّ الأعمالِ إلَی اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ فی الأرضِ الدُّعاءُ»(5).

محبوب ترین کارها نزد خداوند در زمین، دعا است.

* حضرت علی علیه السلام فرمود:

«اِدفَعُوا أَمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ، مَا المُبتَلَی الَّذی قَدِ اشْتَدَّ بِهِ البَلاءُ بِأَحوَجَ إلَی الدُّعاءِ مِنَ المُعافی الَّذی لا یَأمَنُ البَلاءَ»(6).

موج های بلا را با دعا دفع کنید چرا که شخصی که در عافیت است به دعا نیازمندتر است از کسی که گرفتار و در فشار می باشد زیرا او نیز در هر حال ایمن از بلا نیست.

ص:18

* امام زین العابدین علیه السلام فرمود:

«الدُّعاءُ یَرُدُّ البَلاءَ النّازِلَ وَما لَمْ یَنزِلْ»(1).

دعا بلائی را که نازل شده و بلائی را که نازل نشده بر می گرداند.

* امام جعفر صادق علیه السلام می فرماید:

«الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ ما أُبرِمَ إبراماً، فَأکثِروا مِنَ الدُّعاءِ، فِإنَّهُ مِفتاحُ کُلِّ رَحمَةٍ، وَنَجاحُ کُلِّ حاجَةٍ، وَلا یُنالُ ما عِندَاللّٰهِ إلّابِالدُّعاءِ، وَلَیسَ بابٌ یَکثُرُ قَرعُهُ إلّایُوشِکُ أَنْ یُفتَحَ لِصاحِبِهِ»(2).

دعا قضای حتمی را برمی گرداند هرچند قضاء محکم و مسلّم باشد، پس زیاد دعا کنید چرا که دعا کلید رحمت هاست و (وسیله ی) دست یابی به همۀ حاجت هاست، هیچ کس به نعمت های خاص که پیش خداست نمی رسد مگر با دعا. همانا کسی که درب منزلی را زیاد بزند امید است که آن درب به رویش باز شود.

* امام جعفر صادق علیه السلام می فرماید:

«الدُّعاءُ أَنفَذُ مِنَ السِّنانِ الحَدِیدِ»(3).

دعا، نافذتر از نوک نیزۀ آهنی است.

* امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:

«عَلَیکُمْ بِالدُّعاءِ، فَإنَّ الدُّعاءَ وَالطَّلَبَ إلَی اللّٰهِ تَعالیٰ یَرُدُّ البَلاءَ، وَقَدْ قَدَّرَ وَقَضیٰ فَلَمْ یَبقَ إلّاإمضاؤهُ، فَإذا دُعِیَ اللّٰهُ وَسُئِلَ صَرْفَهُ صَرَفَهُ»(4).

دعا کنید، همانا دعا و خواستن (حاجت) از خداوند متعال، بلا را بر می گرداند (اگر) مقدّر شده باشد و در مرحله ی قضاء هم تصویب شده باشد و فقط امضاء نشده باشد، هنگامی که بنده از خدا بخواهد بلاء را از او دور کند. خداوند دور می کند.

ص:19

* امام رضا علیه السلام در حدیثی به اصحاب خود می فرماید:

«عَلَیکُمْ بِسِلاحِ الأنبِیاءِ، فَقِیلَ ما سِلاحُ الأنبِیاءِ؟ قالَ علیه السلام: الدُّعاءُ»(1).

از سلاح انبیاء استفاده کنید، گفتند اسلحۀ پیامبران چیست؟ فرمود: دعا.

ص:20

ص:22

قادر را در نظر داشته باشد. خداوند متعال به حضرت داود علیه السلام وحی کرد: هرکس فقط به من روی آورد اورا کفایت کنم و هرکس ازمن چیزی بخواهد به او عطاکنم و هرکس مرابخواند اورا اجابت کنم.(1) البته معنی این سخن، نفی اسباب بین انسان و خدا یعنی رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام و اولیای الهی نیست چرا که توجّه به این اسباب، مورد رضای خدای بزرگ است.

در نتیجه اگر بنده فقط به خدا پناه ببرد و از هرچه غیر او است قطع امید کند، دعایش مستجاب خواهد شد.

گاهی بنده از خداوند هلاکت کسی را می خواهد که مدت عمرش تمام نشده است، یا باران می خواهد در وقتی که صلاح نیست در آن زمان ببارد، (اما خداوند اجابت نمی نماید) زیرا او مدبّر نظام کلّ آفرینش بوده و به تدبیر امور خلائق، آگاه است...(1).

به عیسی ولی زمان دعای آنها مستجاب می شد، چون یکی از آنها در ولایت حضرت عیسی علیه السلام شک کرد خداوند متعال دعایش را مستجاب نکرد، آن مرد از آنچه اتفاق افتاده بود به حضرت عیسی علیه السلام شکایت کرد و از حضرت خواست تا دعاکند، حضرت عیسی علیه السلام وضو گرفت، نماز خواند و سپس دعاکرد، خداوند به او وحی کرد:

ای عیسی! (علت اینکه دعای این بنده را اجابت نکردم این بود که) از آن دری که باید بیاید نیامد. او از من (حاجت) می خواهد و دعا می کند در حالی که در قلبش به تو شک دارد، اگر آن قدر دعا کند تا اینکه گردنش قطع شود و بند بند انگشتانش بریزد، دعای او را اجابت نمی کنم (تا اینکه به تو ایمان قلبی بیاورد). سپس عیسی علیه السلام به آن مرد گفت: تو خدا را می خوانی و به پیامبرش شک داری؟

آن مرد گفت: ای روح اللّٰه و ای کلمة اللّٰه، به خدا سوگند چنین بود که گفتی؛ تقاضا می کنم از خدا بخواه که این شک را از من دور کند، سپس حضرت عیسی علیه السلام برای او دعا کرد و خداوند تفضّل نموده شک او را از بین برد و به خاندان خود پیوست.

امام علیه السلام فرمود: ما اهل بیت نیز چنین هستیم، خداوند دعای بنده ای را که نسبت به ما شک داشته باشد قبول نمی کند.(1) نقل است که امام هادی علیه السلام در حق مردی از دوستانشان دعا فرمود و مستجاب شد، مردی به نام فتح (که بظاهر خود را از دوستان آن حضرت معرفی می کرد اما در باطن طرفدار حضرت نبود) به آن مرد گفت: چون نزد حضرت رفتی دعا رابگیر و به من بیاموز. آن مرد گوید، نزد حضرت هادی علیه السلام آمدم، حضرت فرمود: فتح به ظاهر

ص:26

ادّعای ولایت ما می کند، ولی در باطن چنین نیست، دعا از آنِ دعاکننده ای است که ولایت ما اهل بیت علیهم السلام را داشته باشد

«الدُّعاءُ لِمَنْ دَعا بِهِ، بِشَرطِ أَنْ یُوالِیَنا أَهلَ البَیتِ»(1).

پس ایمان به اولیاء خدا در هر زمان از ارکان استجابت دعا می باشد و ادعیۀ مهم که در تغییر مقدرات الهی مؤثر است با ایمان به ایشان به اجابت می رسد.

البته این شرط برای مستضعفین فرهنگی و فکری نیست که شرح و توضیح آن در این بخش نمی گنجد و در بخش آخر کتاب صفحه 84 بطور فشرده خواهد آمد.

ص:27

ص:28

* امام صادق علیه السلام فرمود:

«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُستَجابَ لَهُ دَعوَتُهُ فَلْیَطِبْ مَکسَبُهُ(1)».

هر کس شادمان شود از اینکه دعایش به اجابت رسد باید کسب و کارش را پاک و حلال سازد.

* امام باقر علیه السلام فرمود:

«إذا دَخَلتَ المَسجِدَ وَأَنتَ تُریدُ أَنْ تَجلِسَ فَلا تَدخُلْهُ إلّاطاهِراً. وَإذا دَخَلتَ فَاسْتَقبِلِ القِبْلَةَ ثُمَّ ادْعُو اللّٰهَ وَاسْأَلْهُ وَسَمِّ حَینَ تَدخُلُهُ، وَاحْمَدِ اللّٰهَ وَصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله(1)».

هرگاه وارد مسجد شدی که خواستی در آن بنشینی وارد نشو مگر با طهارت و پاکی و چون داخل شدی رو به قبله کن و خدا را بخوان و از او بخواه و هنگام ورود به مسجد بسم اللّٰه بگو و خدا را ستایش نما و بر پیامبر و خاندانش درود فرست.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خالد بن ولید را برای انجام مأموریت بسوی قبیلۀ بنی مصطلق فرستاد، خالد بن ولید مأموریت خود را خوب انجام نداد و با این قبیله بطور ناشایست عمل کرد. چون خبر به رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید حضرت رو به قبله کردند و گفتند:

«فَاسْتَقبَلَ القِبلَةَ، ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ إنِّی أَبرَأُ إلَیکَ مِمّا صَنَعَ خالِدُ بنُ الوَلِیدِ».

خدایا من از آنچه خالد بن ولید انجام داده بی زارم.

سپس حضرت علی علیه السلام را بسوی قبیله بنی مصطلق فرستادند تا رضایت آنها را حاصل نماید، حضرت علی پس از انجام مأموریت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گزارش کار داد، آن حضرت از رفتار حضرت علی علیه السلام اظهار رضایت نمودند وفرمودند:

«یا عَلِیُّ، أَعطَیتَهُمْ لَیَرضَوا عَنِّی، رَضِیَ اللّٰهُ عَنکَ، یا عَلِیُّ! إنَّما أَنتَ مِنِّی بِمَنزِلَةِ هارونَ مِنْ موسیٰ إلّاأَنَّهُ لا نَبِیَّ بَعدِی»(2).

ای علی! کارهای آنان را سامان بخشیدی تا از من خشنود گردند

ص:32

خدا از تو خشنود شود، ای علی! تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسی هستی جز این که پس از من پیامبری نخواهد بود.

دعایش را مستجاب می کند، البته تا زمانی که (در بر آورده شدن حاجتش) شتاب نکند(1).

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«إنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ السّائِلَ اللَّحُوحَ»(2) پروردگار متعال، دعاکننده ای را که زیاد اصرار می ورزد، دوست دارد.

عقبه هجری می گوید: من از امام باقر علیه السلام شنیدم که فرمود:

به خدا سوگند حتماً پروردگار، حاجت بنده مؤمنی را که بر خواسته خود اصرار ورزد، بر آورده می سازد.(3) امام باقر علیه السلام در حدیثی دیگر چنین می فرماید: سزاوار است مؤمن درحال آرامش، آنگونه دعا کند که در حال بلا دعا می کند و هنگامی که حاجتش بر آورده شد دعا را ترک نکند و از دعا خسته نشود...(4).

گاهی خداوند متعال در اجابت دعای مؤمن تأخیر می کند که در همین تأخیر هم برکت است(5).

این قسمت را با سخنی از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله خاتمه می بخشیم که فرمود: خداوند بیامرزد بنده ای راکه از خداوند حاجتی را می خواهد و دعای او مستجاب بشود یا نشود در دعا اصرار می کند سپس این آیه را قرائت کرد: «وَأَدْعُواربِّی عَسَیٰ أَلَّآ أَکُونَ بِدُعَآءِ رَبِّی شَقِیًّا»(6).

ص:34

«خدای یکتا را می خوانم و امیدوارم که چون او را بخوانم مرا از درگاه لطفش محروم نگرداند»(1).

ربّ خود را دعا کنم شایداین دعا، راه خیر بُگشاید

خداوند به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد: ای موسی! هنگامی که مرا می خوانی، بیمناک و هراسان باش، صورتت را به خاک بگذار و با بهترین (اعضای) بدنت برای من سجده کن(1).

خداوند به عیسی علیه السلام وحی کرد، ای عیسی، مرابخوان همچون شخص غرق شده و غمگین که نجات دهنده ای ندارد. ای عیسی، قلبت را برای من ذلیل کن.(2)

سجده دید با خود گفت: اگر حاجتت به دست من بود آن را بر آورده می کردم، خداوند به او وحی کرد: ای موسی! اگر آنقدر سجده کند تاگردنش قطع شود دعای او را قبول نمی کنم مگر آنکه از آنچه دوست ندارم به سوی آنچه دوست دارم برگردد... و در روایت دیگری آمده است او را نمی بخشم درحالیکه او دنیا را دوست دارد(1).

* امام صادق علیه السلام فرمود:

«إنَّ اللّٰهَ عَزَّ وَجَلَّ لٰایستَجیبُ دعاءبظَهْرِ قَلْبِ قٰاسٍ».(2)

خداوند دعائی را که از قلب آلوده به قساوت برخیزد اجابت نمی کند.

پروردگار به حضرت موسی علیه السلام وحی نمود:

«یا مُوسیٰ، ادْعُنی بِالقَلبِ التَّقِیِّ النَّقِیِّ وَاللِسٰانِ الصّادِقِ»(3) ای موسی! مرا با قلب پاک و پاکیزه [از آلودگی ها] و زبان راستگو بخوان.

همچنین امام صادق علیه السلام در بیان اهمّیت ستایش خداوند پیش از بیان حاجت می فرماید: چگونه وقتی یکی از شما می خواهد حاجتی از نزد سلطانی طلب کند خود را به گونه ای مهیّا می سازد که با بهترین بیان آن نیاز را از او بخواهد؛ پس هنگامی که حاجتی را از خداوند می خواهید، او را تمجید و ستایش کنید و بگوئید:

«یا أجوَدَ مَنْ أعطیٰ، وَیا خَیرَ مَنْ سُئِلَ، وَیا أرحَمَ مَنِ اسْتُرحِمَ، وَیا واحِدُ یا أحَدُ، (یافَردُ) یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أحَد، یا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً، یا مَنْ یَفعَلُ ما یَشاءُ وَیَحکُمُ ما یُرِیدُ وَیَقضِی ما أَحَبَّ، یا مَنْ یَحُولُ بَینَ المَرءِ وَقَلبِهِ، یا مَنْ هُوَ بِالمَنظَرِ الأعلیٰ، یا مَنْ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ، یا سَمِیعُ یا بَصِیرُ.

وأکثِرْ مِنْ أسماءِ اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَإنَّ أسماءَ اللّٰهِ تَعالیٰ کَثِیرَةٌ، وَصَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَقُلْ: «اَللّٰهُمَّ أوسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزقِکَ الحَلالِ ما أکُفُّ بِهِ وَجهِی، وَأُؤَدِّی بِهِ أمانَتِی، وَأَصِلُ بِهِ رَحِمِی، وَیَکُونُ لی عَوناً عَلَی الحَجِّ وَالعُمرَةِ»(1).

ای بخشنده ترین کسی که عطا می کند، و ای بهترین کسی که از او درخواست شود، ای مهربانترین کسی که از او درخواست بخشایش شود، ای یگانه، ای یکتا، ای بی مانند، ای بی نیاز، ای آنکه نزاد و زاده نشد و هیچ کسی همتا و همگون او نیست، ای کسی که همسری نگرفت و هیچ فرزندی برایش نیست، ای آنکه هرچه را بخواهد انجام می دهد و آنچه را اراده کند حکم می کند و آنچه را دوست بدارد محقق می سازد، ای کسی که بین انسان و دلش مانع می شود، ای آنکه در برترین چشم انداز است، ای کسی که هیچ چیزی مانندش نیست، ای شنوا، ای بینا.

ص:38

و نامهای خداوند عزّ و جلّ را بسیار بر زبان بیاور که نامهای خداوند متعال بسیار است و بر محمد و آل محمد درود فرست و بگو:

بار إلها از روزیِ حلالت بر من بسیار گسترش دِه به اندازه ی که با آن آبرویم را حفظ کنم و امانتم را بپردازم و صله رحم انجام دهم و کمک بر انجام حجّ و عمره ام باشد.

در گریستن برکاتی است که در سایر حالات نیست.

امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که بدنت به لرزه در آمد، اشک هایت جاری شد، قلبت ترسان و خائف گردید، همانا حاجات تو برآورده می شود(1).

ونیز امام صادق علیه السلام از قول پدر بزرگوارشان امام محمّد باقر علیه السلام می فرماید: نزدیکترین حالت بنده به پروردگار وقتی است که در حال سجده گریه کند(2) ، شاید به همین علّت باشد که امام صادق علیه السلام دستور می دهد: هنگامی که قلب یکی از شماها شکست دعا کنید، زیرا قلب نمی شکند مگر اینکه خالص شده باشد.(3) همچنین ایشان در سخنی نورانی، چاره ی راه را برای افرادی که نمی توانند اشک از چشمانشان در حال عبادت جاری نمایند بیان نموده اند که: اگر حالت گریه به تو دست نداد تباکی کن یعنی خود را بصورت گریه کنندگان در آور، اگر به اندازۀ سر مگسی اشک از چشمانت جاری شود خوشا به حالت(4).

در روایت دیگری حضرت می فرماید: ابتدا حمد و سپاس حق گو، نعمت های او را بیاد آور، شکر آنها کن، آنگاه صلوات بر محمد و آل محمد فرست. پس گناهانت را بیاد آور و اقرار به آنها بکن و از خداوند طلب مغفرت و بخشش نما(1).

خداوند متعال به حضرت داود علیه السلام وحی کرد: «اُذکُرْنی فی أیّام سَرّائِکَ، أستَجِبُ لَکَ فی أیّام ضَرّائِکَ»(1). (ای داود)! مرا در وقت شادمانیت یاد کن تا در وقت ناراحتی ات تو را اجابت کنم.

ازکجا چنین زبانی بیاورم، جواب آمد: مرابا زبان غیرخودت بخوان (یعنی از دیگران بخواه تا برایت دعا کنند)(1).

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هیچ دعایی همچون دعای شخص در پشت سر دیگری با سرعت به اجابت نمی رسد(2). دعا برای دیگران در زندگی معصومین علیهم السلام و پیروان آن بزرگوران نمونه های فراوانی دارد.

علی بن ابراهیم از پدرش نقل می کند که گفت: (روز عرفه) در موقف، عبداللّٰه بن جندب را دیدم، که اعمال خود را به بهترین وجه انجام می داد، دائماً دست های خود را به آسمان بلند می کرد و اشک از گونه هایش جاری بود و به زمین می ریخت، هنگامی که زمان وقوف تمام شد به او گفتم: ای ابا محمد، هرگز وقوف کننده ای بهتر از تو نیافتم، توبهترین وقوف را (ازنظر توجه به خدا، دعا و معنویت) داشتی.

او در جواب من گفت: به خدا سوگند فقط برای برادران دینی ام دعا کردم، و این هم به این دلیل بود که امام موسی کاظم علیه السلام به من خبر داد: هرکس به برادر دینی خود در غیابش دعا کند، ندائی از عرش بلند می شود که صد هزار برابر در حق خودت مستجاب باد. از این جهت من نخواستم صدهزار دعائی را که اجابتش ضمانت شده رها کنم و مشغول یک دعا برای خودم شوم که نمی دانم مستجاب می شود یانه! (3)

دست مبارکش را بلند می کرد همانگونه که مسکین هنگام طلب غذا دست هایش را بلند می کند(1).

در کتاب عدّة الداعی آمده است پروردگار به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد: ای موسی! دو دستت را با چنان حالت ذلّت و خاکساری درمقابل من بلند کن که بنده هنگام استغاثه و پناه بردن به مولایش، دست های خود را بلند می نماید؛ اگر چنین کنی (به تو) رحم می کنم، (زیرا) من از هر بزرگواری، بزرگوارتر و از هر توانمندی، تواناتر هستم.

ای موسی! از فضل و رحمت من بخواه که هر دوی اینها به دست من است و غیر من مالک آنها نیست...(2).

و دعایش مخلصانه خواهد بود، خیلی راحت گریه و زاری می کند و با خدا صحبت کرده و خواسته های خود را می خواهد، شکی نیست هنگامی که در بین جمعیت باشد توجه به افراد و اطرافیان و بعضی از آداب اجتماعی مانع آن توجه خاص در حالت خلوت می شود.

امام رضا علیه السلام فرمود:

یک دعا در تنهائی و خلوت، برابر با هفتاد دعای آشکار است.(1) البته دعا در جمع مؤمنین برکات ویژه ای دارد که در شماره زیر بیان می شود.

بخواهند و دعا کنند و اگر چهار نفر نیز موجود نبود، یک نفر می تواند چهل بار خدا را بخواند، که در این صورت خداوند عزیز و جبّار، خواسته ی او را برآورده می سازد(1).

دعا کردن همراه با دیگران شیوه ی اولیای الهی بوده است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

هر مسأله ای که پدرم را محزون می ساخت، زنان و کودکان را جمع می نمود و دعا می فرمود و آنها آمین می گفتند(2).

دعا همراه با دیگران برکات ویژه ای دارد و در تنهائی و خلوت نیز آثار مخصوص دیگر. از اینرو اولیاء الهی ما را به هر دوی اینها راهنمائی نموده اند تا از برکات هیچ یک محروم نمانده بتوانیم به مرحله ی استجابت دعا برسیم.

بنابراین دعا کننده باید ببیند در تنهائی توجه بیشتر دارد یا همراه با دیگران در هر کجا توجه بیشتر پیدا می کند دعا کند ولی از این نکته غافل نباشد که ممکن است در ضمن جمع مستجاب الدعوة ای باشد که از برکت او دعای دعا کننده نیز مستجاب گردد.

ص:47

ص:48

محمد درود فرستد. (زیرا از آنجا که درود بر اهل بیت علیهم السلام حتماً پذیرفته می شود) خداوند عزّ و جّل کریم تر از آن است که ابتدا و انتهای دعا را قبول نماید و وسط آن را رد کند(1).

آن می شود، به تو پناه می برم.

در نتیجه باید این نکته همواره آویزۀ گوش مان باشد که، انسان مؤمن پس از دعا نباید اعمالی را انجام دهد که نعمت های الهی تغییر کند و مانع اجابت دعا و نزول رحمت خداوند گردد.

ص:51

ص:52

فَیَقُولُ: ارفَعُوها حَتّیٰ أَستَجِیبَ لَهُ، وَإیّاکُمْ وَدَعوَةَ الوالِدِ، فإنَّها أَحَدُّ مِنَ السَّیفِ»(1).

امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: بترسید از دعا (و نفرین) مظلوم و ستمدیده که دعای او از ابرها - موانع استجابت دعا - بالا رود تا جایی که خداوند عزّوجلّ در آن (با نظر رحمت) بنگرد آنگاه بفرماید: آن را بالا برید تا برایش اجابت کنم و از دعا (و نفرین) پدر بپرهیزید که از شمشیر برنده تر است.

عَنِ السّکونیّ، عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام قالَ: قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: «لَیسَ شَیٌْ أَسرَعَ إجابَةً مِنْ دَعوَةِ غائِبٍ لِغائِبٍ»(2).

سکونی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: هیچ دعایی زودتر به اجابت نرسد از آن دعایی که شخص غائب برای غائب دیگری نماید.

عَن أبی جعفر علیه السلام: «أَسرَعُ الدُّعاءِ نَجاحاً لِلإجابَةِ دُعاءُ الأَخِ لِأخیهِ بِظَهرِ الغَیبِ، وَإذا بَدَأَ (یَبدَأُ) بِالدُّعاءِ لاَِخِیهِ، فَیَقُولُ لَهُ مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهِ: آمِین، وَلَکَ مِثلاهُ(3)».

امام باقر علیه السلام فرمود: زودترین دعا در مستجاب شدن دعای برادر دینی برای برادر دینی خود در غیاب او است آنگاه که به دعا کردن برای برادر دینی اش آغاز کند فرشته گمارده شده بر او می گوید: آمین، و برای تو است دو چندان آن (آنچه برای برادر دینی ات درخواست کردی).

قالَ النّبی صلی الله علیه و آله: «أَسرَعُ الدُّعاءِ إجابَةً دَعوَةُ غائِبٍ لِغائِبٍ»(4).

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دعایی (که از همه دعاها) زودتر به اجابت رسد دعای شخص غائب برای غائب دیگر (و پشت سر او است).

ص:54

عَنِ الفُضَیلِ بنِ یَسارٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام قالَ: «أَوشَکُ دَعوَةٍ وَأَسرَعُ إجابَةٍ دُعاءُ المَرْءِ لِأخِیهِ بِظَهرِ الغَیبِ»(1).

امام باقر علیه السلام فرمود: دعایی که بیش تر امید اجابت آن می رود و زودتر مستجاب می شود دعا برای برادر دینی در غیاب و پشت سر او است.

* امام حسین علیه السلام فرمود:

«أَوصانی أبی أَمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام وَصِیَّةً عَظِیمَةً بِهٰذَا الدُّعاءِ وَحِفظِهِ، وَقالَ لی: یا بُنَیَّ اکتُبْ هذَا الدُّعاءَ عَلیٰ کَفَنی، وَقالَ الحُسَینُ علیه السلام: فَعَلتُ کَما أَمَرَنی أَبی، وَهُوَ دُعاءٌ سَرِیعُ الإجابَةِ، خَصَّ اللّٰهُ بِهِ عِبادَهُ المُقَرَّبِینَ، وَما مَنَعَهُ عَنِ الأَولِیاءِ وَالأَصفِیاءِ، وَهُوَ کَنزٌ مِنْ کُنُوزِ اللّٰهِ، وَهُوَ المَعروفُ بِدُعاءِ الجَوشَنِ»(2).

پدرم امیرمومنان علی علیه السلام مرا به این دعا و مواظبت بر آن سفارش اکید فرمود و به من فرمود: ای پسرم این دعا را بر روی کفنم بنویس.

امام حسین علیه السلام می فرماید: من آن را چنانکه پدرم دستور داده بود انجام دادم و این دعایی است که زود مستجاب گردد و خداوند آن را ویژه بندگان مقرب خود ساخت و اولیا و برگزیدگان خود را از آن منع نکرد و این دعایی است از گنج های خداوند و آن دعامعروف به جوشن کبیر است. (این دعا در کتاب بحار الأنوار ج 91 ص 384 - 397 و کتاب مفاتیح الجنان ص 160-183 آمده است) چون مفصل بود در این کتاب مختصر نیاوردیم.

ص:55

فَافزَعْ إلیٰ رَسُولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، فَصَلِّ رَکعَتَینِ تَهدِیهِما إلیٰ رَسُولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله.

قُلتُ: کَیفَ أَصنَعُ؟

قالَ: تَغتَسِلُ وَتُصَلِّی رَکعَتَینِ، تَستَفتِحُ بِهِما افتِتاحَ الفَریضَةِ، وَتَتَشَهَّدُ تَشَهُّدَ الفَرِیضَةِ، فَإذا فَرَغتَ مِنَ التَّشَهُّدِ وَسَلَّمتَ قُلتَ:

اللّٰهُمَّ أَنتَ السَّلامُ، وَمِنکَ السَّلامُ، وَإلَیکَ یَرجِعُ السَّلامُ، اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَبَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَنِّی السَّلامَ، وَالسَّلامُ عَلَیهِم وَرَحمَةُ اللّٰهِ وَبَرَکاتُه، اللّهُمَّ إنَّ هاتَینِ الرَّکعَتَینِ هَدِیَّةٌ مِنِّی إلیٰ رَسولِکَ صلی الله علیه و آله، فَأَثِبْنی عَلَیهِما ما أَمَِلْتُ وَرَجَوتُ مِنکَ، وَفی رَسُولِکَ یا وَلِیَّ المُؤمنینَ».

ثُمَّ تخرّ ساجداً وَتقولُ:

«یا حَیُّ یا قَیُّومُ، یا حَیّاً لا یَمُوتُ، یا حَیُّ لا إلٰهَ إلّا أَنتَ، یا ذَا الجَلالِ وَالإکرامِ، یا أَرحَمَ الرّاحِمِینَ» - أربعین مرّة -.

ثُم تضع خدّک الأیمنَ علی الأرض فتقولها - أربعین مرّة.

ثمّ تضع خدَّک الأیسر فتقول ذلک - أربعین مرّة -.

ثمّ ترفع رأسک وتمدّ یدیک وتقول ذلک - أربعین مرّة -.

ثمّ تردّ یدک إلی رقبتک وتلوذ بسبّابتک - أربعین مرة -.

ثمّ خذ لحیتک بیدک الیسری فابک أو تباک وقل: «یا مُحَمَّدُ یا رَسُولَ اللّٰهِ أَشکُو إلَی اللّٰهِ وَإلَیکَ حاجَتی، وَأشکُو إلی أَهلِ بَیتِکَ الرّاشدینَ حاجَتِی، وَبکُِمْ أَتَوَجَّهُ إلَی اللّٰهِ فی حاجَتی».

ثمّ تسجد وتقول:

یا اللّٰهُ یا اللّٰهُ - حتّی ینقطع نفسک

-صَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَافعَلْ بی کذا وکذا.

قال أبو عبدِ اللّٰه علیه السلام: «أنا الضّامِنُ عَلَی اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ لا یَبرَحَ حَتّیٰ تُقضیٰ حاجَتُهُ(1)» .

ص:57

عبدالرحیم قصیر می گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم به حضرت عرض کردم فدایت شوم دعایی اختراع کردم، فرمود:

اختراع و ساخته خودر اواگذار، هر گاه کاری برایت پیش آمد به رسول خدا که درودوخدا بر او و خاندانش باد پناه ببر، دو رکعت نماز بگزار و آن را به روح مطهر آن حضرت که درود خدا بر او و خاندنش باد هدیه کن.

عرض کردم چگونه بجا آورم؟ فرمود: غسل می کنی و دو رکعت نماز می گزاری، همچون نماز واجب آغاز می کنی و همچون نماز واجب تشهد می خوانی و سلام می دهی، پس از آن می گویی:

بارالها! تو سلام هستی و سلام از تو است و سلام به سوی تو باز می گردد.

بارالها! بر محمد و آل محمد درود فرست و از جانب من به روح محمد و آل محمد سلام فرست و سلام و رحمت و برکات خداوند بر آنان باد.

بارالها! این دو رکعت نماز هدیه من به رسول تو - که درود خدا بر او و خاندانش باد - است پس در برابر آنها آنچه را آرزو دارم و از تو و درباره رسول تو امیدوارم پاداشم ده، ای ولی و سرپرست اهل ایمان.

آنگاه به سجده می روی و در حال سجده چهل بار می گویی: ای زنده، ای پاینده، ای زنده ای که هرگز نمیرد، هیچ زنده ای نیست و هیچ معبودی نیست جز تو ای صاحب شکوه و بزرگواری، ای مهربانترین مهربانان - چهل بار - سپس گونۀ راستت را بر زمین گذار و همین ذکر را چهل بار بگو.

سپس گونه چپ را بگذار و همین ذکر را چهل بار بگو.

ص:58

آنگاه سر از سجده برمی داری و دست های خود را می گشایی و آن را چهل بار می گویی.

آنگاه دست خود را به گردنت می آوری و با انگشت سبابه خود اشاره می کنی و آن را چهل بار می گویی.

سپس محاسن خود را با دست چپ خود بگیر و گریه کن و یا با حالت گریه بگو: ای محمد ای فرستاده خدا درباره حاجتم به پیشگاه خداوند و پیشگاه تو شکوَه می کنم و حاجتم را به پیشگاه خاندانت عرضه می دارم و درباره حاجتم به وسیله شما به پیشگاه خداوند رو می آورم.

آنگاه سجده می کنی و در آن حال می گویی: ای خدا، ای خدا تا نفست قطع گردد (بایک نفس) بر محمد و آل محمد درود فرست و درباره حاجتم چنین و چنان کن (حاجتم را برآور).

امام صادق علیه السلام فرمود: من از جانب خداوند عزّو جلّ ضامنم که او آنجا را ترک نکند مگر اینکه حاجتش برآورده شود.

(صلاةٌ أخریٰ للحاجةِ) عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام قالَ: إذا مَضی ثُلُثُ اللَّیلِ فَقُمْ وَصَلِّ رَکعَتَینِ بِسُورَةِ المُلکِ وَتَنزیل السَّجدَة، ثُمَّ ادْعُهُ وَقُلْ:

«یا رَبِّ قَدْ نامَتِ العُیُونُ، وَغارَتِ النُّجُومُ، وَأَنتَ الحَیُّ القَیُّومُ، لا تَأخُذُکَ سِنَةٌ وَلا نَومٌ، لَن یُوارِیَ عَنکَ لَیلٌ داجٍ، وَلا سَماءٌ ذاتُ أَبراجٍ، وَلا أَرضٌ ذاتُ مَهادٍ، وَلا بَحرٌ لُجِّیٌّ، وَلا ظُلُماتٌ بَعضُها فَوقَ بَعضٍ، یا صَریخَ الأبرارِ، وَغِیاثَ المُستَغِیثِینَ، بِرَحمَتِکَ أَستَغِیثُ، فَصَلِّ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاقْضِ لی حاجَةَ کذا وکذا، وَلا تَرُدَّنی خائِباً وَلا مَحروماً یا أَرحَمَ الرّاحِمینَ» فإنّها فی قضاء الحاجات کأخذ بالید(1).

نماز دیگری برای برآورده شدن حاجت: امام صادق علیه السلام فرمود:

ص:59

چون یک سوم از شب گذشت برخیز و دو رکعت نماز با سوره ملک، تنزیل سجده بجای آر. آنگاه دعا کن و بگو:

پروردگارا! چشم ها در خواب است، ستارگان غروب کرده اند در حالی که توزنده وپایداری، نه خوابی تورافراگیرد ونه چرتی (خواب سبکی)، هرگزاز تو شب تیره و تار پنهان نمی ماند و نه آسمان دارای برجها و نه زمین آرام و نه دریای عمیق پهناور و نه تاریکی ها که برخی روی برخی دیگراند، ای فریادرس نیک کرداران و دادرس دادخواهان به مهربانی ات از تو دادخواهی می کنم، پس بر محمد و آل محمد درود فرست، فلان حاجتم را برآور و مرا ناکام و محروم بازنگردان ای مهربانترین مهربانان. تاثیر این نماز در برآورده شدن سریع حاجت ها همچون گرفتن با دست است (یعنی نقد است و تاخیر ندارد)

عَن مُعاویةَ بنِ عَمّارٍ قالَ: قالَ [لی] أبو عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام - ابْتِداءً مِنهُ -:

یا مُعاویةُ، أما عَلِمتَ أَنَّ رَجُلاً أتیٰ أمیرَ المُؤمنینَ - صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَیهِ - فَشَکَی الإبطاءَ عَلَیهِ فی الجَوابِ فی دُعائِهِ.

فَقالَ لَهُ: أَینَ أَنتَ عَنِ الدُّعاءِ السَّریعِ الإجابةِ؟ فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ: ما هُوَ؟ قالَ: قُلْ:

«اَللّٰهُمَّ إنِّی أَسأَلُکَ بِاسْمِکَ العَظیمِ الأَعظَمِ الأَجَلِّ الأکرَمِ المَخزونِ المَکنُونِ النُّورِ الحَقِّ البُرهانِ المُبِینِ الَّذی هُوَ نُورٌ مَعَ نُورٍ، وَنُورٌ مِنْ نُورٍ، وَنُورٌ فی نُورٍ، وَنُورٌ علی نُورٍ، وَنُورٍ فَوقَ کُلِّ نُورٍ، وَنُورٌ یُضیْءُ بِهِ کُلَّ ظُلمَةٍ، وَیَکسِرُ بِهِ کُلَّ شِدَّةٍ وَکُلَّ شَیطانٍ مُرِیدٍ، وَکُلَّ جَبّارٍ عَنِیدٍ، لا تَقرَبُهُ أرضٌ وَلا تَقُومُ بِهِ سَماءٌ، وَیَأمَنُ بِهِ کُلُّ خائِفٍ، ویَبطُلُ بِهِ سِحرُ کُلِّ ساحِرٍ، وَبَغیُ کُلِّ باغٍ، وَحَسَدُ کُلِّ حاسِدٍ، وَیَتَصَدَّعُ لِعَظَمَتِهِ البَرُّ وَالبَحرُ، وَیَستَقِلُّ بِهِ الفُلکُ حِینَ یَتَکَلَّمُ بِهِ المَلَکُ، فَلا یَکونُ لِلمَوجِ عَلَیهِ سَبیلٌ، وَهُوَ اسْمُکَ الأعظَمُ

ص:60

الأَعظَمُ، الأجَلُّ الأَجَلُّ، النُّورُ الأَکبَرُ، الَّذی سَمَّیتَ بِهِ نَفسَکَ، وَاستَوَیتَ بِهِ عَلیٰ عَرشِکَ، وَأَتَوَجَّهُ إلَیکَ بِمُحَمَّدٍ وَأَهلِ بَیتِهِ، أَسأَلُکَ بِکَ وَبِهِمْ أَنْ تُصَلِّیَ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَفعَلَ بی کذا وکذا»(1).

معاویة بن عمّار می گوید امام صادق علیه السلام بدون سخن و پرسش از جانب من فرمود: ای معاویه آیا نمی دانی که مردی خدمت امیرمومنان علیه السلام آمد و از اینکه اجابت دعایش دیر شده بود نزد آن حضرت شکایت کرد.

حضرت در پاسخ او فرمود: چرای دعای سریع الاجابة (یعنی دعایی که زود مستجاب می شود) را نخواندی؟ عرض کرد آن دعا کدام است، فرمود بگو:

بارالها! از تو درخواست می کنم به نام بزرگ و بزرگتر، والاتر ارجمندتر تو که در نهان است و پوشیده شده، نور حق و برهان آشکار است، آن نامی که نوراست همراه نور و نور است از نور، و نور است در نور، و نور است بر نور، و نور است بالای هر نور و نوری است که هر تاریکی با آن روشن گردد و هر سختی و هر شیطان سرکش و هر جبّار لجباز با آن شکسته شود، نامی که نه زمین (در برابر عظمت آن) آرام گیرد و نه آسمانی پایدار ماند، نامی که هر ترسانی با آن آرام گیرد و آسوده باشد و جادوی هر جادوگری و ستم هر ستمگری و حسد هر حسودی باطل و دفع گردد، نامی که بخاطر عظمتش خشکی و دریا بشکافد و پراکنده گردد، نامی که چون فرشته با آن سخن بگوید فلک آرام گیرد و بر جا ایستد و هیچ موج و ناآرامی و پریشانی بر آن راه نخواهد یافت و آن، نام اعظم اجل اکرم تو است - نور اکبر است

ص:61

که خود را بدان نامیدی و با آن بر عرش خود تسلط یافتی و استوار شدی - و به وسیله محمد و خاندانش به تو رو می آورم و به حق تو و آنان از تو درخواست می کنم که بر محمد و آل محمد درود فرستی و با من چنین و چنان کنی (حاجتم را برآوری).

دعاءٌ لِمَوْلٰانٰا وَمُقْتَدٰانا أَمیرِ المؤمنین علیه السلام فی الشَّدٰائِد وَنُزُولِ الحَوٰادثِ، وَهُوَ سَریعُ الإجابَةِ مِنَ اللّٰهِ تعالی:

«اللّهُمّ أنْتَ الْمَلِکُ الحَقُّ الَّذی لٰاإلٰهَ إلّاأَنْتَ، وَأَنَا عَبْدُکَ، ظَلَمْتُ نَفْسِی وَاعْتَرَفْتُ بِذَنْبِی، فَاغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ لٰاإلٰهَ إلّاأَنْتَ یٰا غَفُورُ. اللّهُمَّ إنّی أَحْمَدُکَ وَأَنْتَ لِلْحَمْدِ أَهلٌ عَلیٰ مٰا خَصَصْتَنِی بِهِ مِنْ مَوٰاهِبِ الرَّغٰائِبِ وَوَصَلَ إِلیّ مِنْ فَضٰائِلِ الصَّنائِع، وَعَلیٰ مَا أَوْلَیتَنِی بِهِ وَتَولَّیْتَنِی بِهِ مِنْ رِضْوٰانِکَ وَأَنلْتَنِی مِنْ مَنِّکَ الوٰاصِلِ إِلَیّ وَمِنَ الدِّفٰاعِ عَنِّی، وَالتَّوْفِیقِ لِی، وَالْإجٰابَةِ لِدُعٰائِی حَتّی أُناجِیْکَ رٰاغِباً، وَأَدْعُوکَ مُصٰافِیاً، و...(1)»

دعایی است از سرور و پیشوای ما امیر مومنان علیه السلام که در هنگام گرفتاری ها و فرود آمدن بلاها خوانده می شود و این دعا در نزد خداوند زود مستجاب گردد و آن دعا این است:

بارالها سلطان و پادشاه حقیقی تو هستی که معبودی جز تو نیست و من بنده تو هستم، بر جانم ستم کردم و به گناهانم اعتراف می کنم پس گناهانم را بیامرز که هیچ معبودی جز تو نیست ای آمرزنده.

بارالها! تو را می ستایم و تنها تویی سزاوار ستایش بخاطر بخشش های دلپذیرت که ویژه ام ساختی و برترین احسانهایت که به من فرمودی....

ص:62

(دعا مفصل است و نقل آن در این جزوه کوچک مناسب نیست به منبع اصلی مراجع کنید مهج الدعوات ص 126-133).

رَبّی» (1)«بزودی برای شما از پروردگارم طلب آمرزش می کنم» دعا برای آنان را به سحرگاه جمعه موکول کرد(2).

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: خورشید در روزی بافضیلت تر از روز جمعه طلوع نکرده است(3).

اهل سنت نیز در فضیلت شب نیمه ی شعبان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت نقل کرده اند(1).

از دیگر اعمال نیک، کمک به فقیران و تهی دستان است که برای شخص کمک کننده پس از مساعدت دعا کند.

از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام روایت شده است که: وقتی به فقیران بخشش می کنید بگویید دعا کنند که حتما دعای آنها در حق شما مستجاب می شود...(1).

خداوند سبحان می فرماید: آیا دعا کننده ای هست تا دعایش را اجابت کنم؟ آیا درخواست کننده ای هست تا خواسته اش را به او عطا کنم؟ آیا استغفار کننده ای هست تاگناهانش راببخشم؟ آیا توبه کننده ای هست تا توبه اش را قبول کنم؟(1)- بین الطلوعین: زمان دیگر از سحر تا طلوع آفتاب است. در روایتی امام محمّدباقر علیه السلام می فرماید: هنگام سحر تا طلوع آفتاب دعا کنید، چرا که در این ساعت درهای آسمان باز است و ارزاق تقسیم می گردد و حاجات مهم برآورده می شود(2).

- همۀ ایّام هفته: هریک از روزهای هفته به یکی از امامان معصوم علیهم السلام تعلّق دارد.

شنبه: متعلّق به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله است.

یکشنبه: امام علی علیه السلام و حضرت صدیقه طاهره علیها السلام.

دوشنبه: امام حسن مجتبی و امام حسین علیهما السلام.

سه شنبه: امام سجّاد، امام محمّد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام.

چهارشنبه: امام کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام.

پنجشنبه: امام حسن عسکری علیه السلام.

جمعه: متعلّق به حضرت مهدی (عَجَّلَ اللّٰهُ تَعالیٰ فَرَجَهُ الشَّریفَ) می باشد (عدة الداعی: ص 52). که دعاکننده در هر روز می تواند این بزرگواران را واسطه قرار دهد و به وسیله ی آنان حاجات خود را از خداوند متعال بخواهد.

زمان های دیگری نیز در روایات امامان معصوم علیهم السلام برای دعاکردن بیان شده است همچون: هنگام وزیدن بادها، هنگام از بین

ص:67

رفتن سایه ها، وقت فرود آمدن باران، هنگامی که اولین قطرۀ خون شهید بر زمین می ریزد(1) و موارد دیگری که به جهت اختصار از ذکر آنها خودداری می نمائیم.

2) مسجد: امام صادق علیه السلام می فرماید: پدرم هرگاه حاجتی داشت آن را در موقع ظهر (از خداوند) طلب می نمود، اول صدقه می داد، مقداری عطر استعمال می نمود، سپس به طرف مسجد می رفت و در آنجا آنچه را می خواست از خدا طلب می کرد.(1) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود که خداوند تعالی فرموده:

خوشا بحال کسی که در خانه اش وضو بگیرد و مرا در خانه ام زیارت کند، آگاه باشید که کرامت زیارت شونده بر زیارت کننده حق است(2).

3) بیت الحرام: امام صادق علیه السلام در ضمن روایتی فرمود: خداوند هفت قطعۀ زمین را از بین کل زمین اختیار نمود، بیت الحرام، حرم، محل قبور پیامبران و اوصیاء و... (3)4) باب کعبه: امام صادق علیه السلام فرمود: نیست بنده ای که وضو بگیرد و سپس استلام حجر الاسود کند - دست بر حجر الأسود کشد - آنگاه دو رکعت نماز در مقام ابراهیم بجا آورد سپس برگردد و دست بر در کعبه گذارد و خداوند را حمد و ستایش کند آنگاه سؤال نکند چیزی را مگر آنکه خداوند به او عطا کند(4).

5) حجر اسماعیل و زیر ناودان: در فقه الرضا آمده: در حجر اسماعیل زیاد نماز بخوان، و در زیر ناودان قرار گیر و آنجا زیاد دعا بکن(5). 6) رکن یمانی: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند عزّ و جلّ در رکن یمانی ملکی گذاشته که بر دعای شما آمین می گوید(6).

ص:69

7) مرقد امام حسین علیه السلام: دعا در جوار مرقد امام حسین علیه السلام از ارزش فراوانی برخوردار است.

روایت شده که خداوند در عوض شهادت امام حسین علیه السلام چهار ویژگی به آن حضرت عطا فرمود:

1 - در خاک مرقد آن بزرگوار شفا قرار داد.

2 - اجابت دعا را در قبه و کنار قبر او قرار داد.

3 - امامان معصوم علیهم السلام را از نسل او انتخاب نمود.

4 - روزهای زیارت زائران مرقدش را، از عمر آنان به حساب نمی آورد.(1) ابن عباس در ضمن حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: در زیر قبّه ی امام حسین علیه السلام دعا به اجابت می رسد(2).

امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس حاجتی از خداوند متعال دارد، نزدیک سر مبارک حضرت اباعبداللّٰه الحسین علیه السلام بایستد و بگوید:

«یا أبا عَبدِ اللّٰهِ، أشهَدُ أَنَّکَ تَشهَدُ مَقامی، وَتَسمَعُ کلامی، وَأنَّکَ حَیٌّ عِندَ رَبِّکَ تُرزَقُ، فَاسْأَلْ رَبَّکَ وَرَبِّی فی قَضاءِ حَوائِجی، فَإنَّها تُقضیٰ إنْ شاءَاللّٰهُ تَعالی(3)» . ای ابا عبد اللّٰه! شهادت می دهم که موقعیّت مرا مشاهده می کنی و کلام مرا می شنوی، تو زنده ای و در پیشگاه خداوند روزی داده می شوی، پس از پروردگار خودت و پروردگار من برآورده شدن نیازهای مرا بخواه. امام صادق علیه السلام فرمود: إن شاءاللّٰه حاجات او برآورده می شود.

ص:70

امام هادی علیه السلام فرمود: خداوند بقعه ها و سرزمین هایی دارد که دوست دارد مردم در آنها او را بخوانند و هرکس در آنجا دعاکند دعایش رامستجاب می کند، و حرم امام حسین علیه السلام یکی از آن بقعه هاست(1).

امام هادی علیه السلام فرمود: من از خداوند خواسته ام که بعد از من هرکس این دعا را نزد قبرم بخواند، نیازهای او بر آورده شود.

«یا عُدَّتی عِندَ العُدَدِ، وَیا رَجائی وَالمُعتَمَدَ، وَیا کَهفی وَالسَّنَدَ، یا واحِدُ یا أحَدُ، وَیا قُلْ هُوَاللّٰهُ أحَدٌ، أسأَلُکَ اللّٰهُمَّ بِحَقِّ مَنْ خَلَقتَهُ(2) مِنْ خَلقِکَ وَلَمْ تَجعَلْ فی خَلقِکَ

مِثلَهُمْ أحَداً، أنْ تُصَلِّیَ عَلَیهِمْ، وَأنْ تَفعَلَ بی کذا وکذا»(3).

ای ذخیره ی من هنگام نیازها ای امیدم ای مورد اعتمادم ای پناهگاه من ای تکیه گاه من ای یکتا ای یگانه ای که اوست خداوند یکتا از تو درخواست می کنم بار الها به حق کسی که او رااز میان آفریدگانت به صورت ویژه آفریدی و هیچ کسی را در آفرینشت مانندش قرار ندادی بر آنان درود فرست و برایم چنین و چنان کن - حاجتم را برآور -.

و مکان های دیگر در کتب مربوطه آمده که جهت اختصار از نقل آنها خودداری می شود.

1) حالت روزه داری: یکی دیگر از حالاتی که در اجابت دعا مؤثّر می باشد روزه دار بودن است.

امام صادق علیه السلام فرمود: روزه دار خوابش عبادت، سکوتش تسبیح، عملش پذیرفته و دعایش مستجاب است(1).

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: روزه دار دعایش رد نمی شود. (2)2) حالت بیماری: پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله در ضمن روایتی فرموده است:... شخصی که بیماری را برای رضای خدا عیادت کند، اگر مریض برای عیادت کننده دعا کند، خداوند متعال حتماً دعای او را مستجاب می فرماید(3).

ص:72

7 - کسی که ارتباط خود را با خویشان خود قطع کرده باشد(1).

8 - کسی که به دنبال کسب رزق و روزی نرود و در خانه می نشیند و می گوید: خدایا به من رزق و روزی ده، که به او گفته می شود:

آیا به تو امر نکردیم بدنبال روزی برو؟

9 - مردی که زن بدکاره اش را لعن و نفرین کند، به او گفته می شود:

مگر امر (طلاق) زن را به تو واگذار نکردیم؟

10 - مردی که مالی داشته و آن را از بین برده است و می گوید:

خدایا به من روزی ده، جواب می آید: آیا تو را به میانه روی در مال امر نکردیم؟

11 - مردی که مال خود را بدون اینکه شاهد بگیرد، قرض داده و قرض گیرنده انکار می کند، به او گفته می شود: آیا خداوند امر نفرمود که هنگام قرض دادن شاهد بگیر؟.

12 - کسی که به همسایه اش نفرین می کند در حالی که می تواند با فروختن منزل به جای دیگر رود.

13 - کسی که به وسیله ی دعا، از لطف و فضل خداوند مالی را به دست آورد و آن را در راهی که خیر نیست مصرف کند و بعد دوباره از خداوند طلب مال نماید، به او گفته می شود: آیابه تو (مال) عطا نکردیم؟!.

14 - کسی که در حال امنیّت و آسایش دعا نکند و در موقع نزول بلا دعا کند، ملائکه گویند: صدای صاحب این دعا آشنا نیست و دعایش اجابت نمی شود(2).

15 - کسی که دوستش را نفرین کند. همچون نفرین پدر بر فرزند که از روی ناراحتی باشد.

ص:75

ص:76

ص:78

1) سؤال:

باتوجه به اینکه خداوند متعال فرموده است «أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ»(1).

«من دعای دعاکننده را اجابت می کنم»، چرا دعای بعضی از مردم مستجاب نمی شود؟

جواب:

1 - ممکن است دعا و خواستن آنان همراه با ارکان استجابت دعا یا بعضی از آداب و شرائطی که در بخش های گذشتۀ این کتاب اشاره کردیم، همراه نباشد و در نتیجه دعای حقیقی محقق نشده باشد.

2 - گاهی در استجابت دعا تأخیر حاصل می شود که دعا کننده صبر و تحمّل این فاصله زمانی برایش مشکل است و تصور می کند دعای او مستجاب نشده است، در صورتیکه مستجاب شده، به روایات زیر توجه کنید.

عَن إسحاقَ بنِ عمّارٍ قالَ: قُلتُ لِأبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام: «یُستَجابُ لِلرَّجُلِ الدُّعاءُ ثُمَّ یُؤَخَّرُ، قالَ: نَعَمْ، عِشرِینَ سَنَةً(2)».

اسحاق بن عمّار می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم:

آیا (ممکن) است که دعای شخص به اجابت رسیده باشد لکن به

ص:79

تاخیر افتد (و اثر استجابت دعا همان زمان آشگار نگردد)؟ فرمود:

آری، تا بیست سال (ممکن است به تاخیر افتد).

عَن هُشامِ بنِ سالِمٍ، عَن أبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام قالَ: «کانَ بَینَ قَولِ اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ: «قَد أُجیبَتْ دَعوَتُکُما»(1) وَبَینَ أَخذِ فِرعَونَ أَربَعینَ عاماً»(2).

امام صادق علیه السلام فرمود: میان سخن خدای عزوجلّ (که به موسی و برادرش هارون) فرمود: «به راستی دعای شما به اجابت رسید» و میان نابودی فرعون چهل سال به درازا کشید.

عَن عَبدِ العَزیزِ الطَّویلِ قالَ: قالَ أبو عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام: «إنَّ العَبدَ إذا دَعا لَمْ یَزَلِ اللّٰهُ تَبارَکَ وَتَعالیٰ فی حاجَتِهِ ما لَمْ یَستَعجِلْ»(3).

امام صادق علیه السلام فرمود: به راستی بنده چون دعا کند خداوند متعال در پی برآوردن حاجت او است تا زمانی که آن بنده برای رسیدن به حاجتش شتاب نکند.

3 - گاهی دعا با آداب و شرائط آن همراه است ولی خداوند متعال می داند که صلاح و خیر شخص در بر آورده نشدن دعای او است؛ زیرا ممکن است باعث فساد برای او و یا شخص دیگری شود، یعنی اگر آن دعا مستجاب شود، دعاکننده پشیمان می شود.

این مسئله بسیار اتفاق افتاده است که شخصی مایل بوده به چیزی دست یابد و همینکه به آن رسیده پشیمان شده است و از زیان و فساد آن به خدا پناه برده است، دراین مورد قرآن مجید می فرماید: «عَسَیٰ أَن تَکْرَهُوا ْ شَیًْا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَیٰ أَن تُحِبُّوا ْ شَیًْا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَاتَعْلَمُونَ»(4).

ص:80

«چه بسا که چیزی را ناخوش دارید، ولی در حقیقت خیر و صلاح شما در آن بوده است و بسا که چیزی را دوست بدارید و در واقع به زیان شما است؛ خداوند [پایان کارها را] می داند و شما نمی دانید».

حضرت علی علیه السلام می فرماید: چه بسا انسان، حریص است که به چیزی دست یابد، ولی هنگامی که به آن دست یافت آرزو می کند ای کاش به آن نرسیده دست نیافته بود(1).

4 - گاهی دعا کننده به جهت مستجاب نشدن ظاهر دعایش ناراحت است در حالی که مستجاب نشدن دعا به جهت رسیدن به درجات عالی در آخرت، یا دفع گرفتاری های دنیوی است و ثواب و پاداش این راز و نیاز برای آخرت او ذخیره شده است و یا شرور و آفات دنیوی که در انتظار او بوده در اثر همین توجه و راز و نیاز از او دور شده است.

ابو سعید خدری روایت کرده است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

هر مؤمنی که خداوند متعال را - با دعائی که در آن قطع رحم یا گناه نباشد - بخواند، حتماً خداوند یکی از این سه خصوصیّت را به او عطا می فرماید:

- یا در اجابت دعایش تعجیل می کند.

- یا ثواب آن برای آخرتش ذخیره می شود.

- یا از او سختی و بدی را دفع می کند - که خوبی آن مثل خوبی نتیجه ی دعا است.

یاران پیامبر گفتند: ای رسول خدا، پس زیاد دعا کنیم حضرت فرمود: زیاد خدا را یاد کنید(2).

ص:81

مولای متقیان علی علیه السلام در بیانی نورانی می فرماید: چه بسا تأخیر در اجابت دعای بنده، به این جهت است که اجر بیشتری ببرد و بیش از آنچه آرزو دارد پاداش ببیند.(1)

ازاین مطالب می توان نتیجه گرفت که در دعا نمودن فوائد زیادی است، که اگر به یکی نرسید، مستحقّ رسیدن به دیگر فوائد آن می شود.

2) سؤال:

اگر خداوند بزرگ، خلاف مصلحت و حکمت کاری انجام نمی دهد، پس فایده ی دعا چیست؟

جواب:

درخواست و دعا برای رسیدن به نعمتی می تواند نوعی مصلحت و اظهار قدردانی از نعمت باشد.

چه بسا انسان تا احساس نیاز به نعمتی یاچیزی نکند واین نیاز خود را آشکار نسازد اگر به آن نعمت دست یابد قدردانی لازم را بعمل نمی آورد وگاه باشد که از بهره مندی از آن نعمت سرباز زند.

ولی هنگامی که احساس کمبود و نیاز کرد چون نعمت باو رسد قبول کند و شاکر آن بشود.

بنابراین می توان گفت:

ممکن است چیزی قبل از دعا و التماس کردن به مصلحت شخص نباشد ولی بعد از دعا، مصلحت و حکمت به آن تعلّق گیرد.

در تشویق به دعا و نهی از بستن دهان و ترک دعا، و اینکه دعا مقدرات را تغییر می دهد و دعا کننده با دعا به منزلت و مقام خاصی

ص:82

می رسد امام صادق علیه السلام به "میسربن عبدالعزیز" می فرماید:

ای میسر! دعا کن و نیازت را از خدا بخواه، نگو که کار گذشته است (وآنچه مقدرشده همان شود و دعا اثری ندارد) همانا در پیشگاه خداوند متعال منزلت و مقامی است که جز با دعا و خواستن به آن نتوان رسید، و اگر بنده ای دهان خود را ببندد و درخواست نکند، به او چیزی عطا نمی شود. پس درخواست کن تا به تو عطا شود.

ای میسر! هیچ دری نیست که کوبیده شود، جز اینکه امید آن رود که به روی کوبنده باز شود(1).

3) سؤال:

یکی از ارکان استجابت دعا ایمان به ولی خدا در هر زمان است، دیده شده بعضی افراد غیر مسلمان دعا می کنند و مستجاب می شود، یا بعضی از فرق اسلامی ایمان به ولی عصر - عجّلَ اللّٰهُ تعالیٰ فرجَه الشّریفَ - ندارند، و دعای آنها مستجاب می شود؛ راز مسئله چیست؟

جواب: در صفحه 25-27 گفته شد که مستضعفین فرهنگی و فکری از این شرط مستثنی هستند زیرا ایشان بر فطرت پاکشان باقی

ص:83

هستند و اگر ضعف فکری نداشتند یا آنها را در عقب ماندگی فرهنگی قرار نداده بودند و مانع رشد آنها نمی شدند و فرصت می دادند تا حق برای آنها روشن شود ایمان می آوردند، این گروه از روی لجاجت و عناد دشمنی با ولی خدا و پافشاری بر انکار حق ندارند، لذا چون از دل و جان و با فطرت پاک به خدا توجه می کنند و دشمنی با ولی خدا ندارند با حفظ شرائط دیگر، دعایشان مستجاب می گردد.

بنابراین شرط ایمان به ولی خدا در هر زمان ثابت است از این رو در روایت امام هادی علیه السلام، (در صفحه 26 و 27) شخصی به نام فتح که ادعای ولایت می کرد و در باطن ولایت نداشت؛ و همچنین طبق روایت امام باقر علیه السلام (در صفحه 25 و 26) آن شخص که در پیامبری حضرت عیسی علیه السلام شک داشت، دعا و خواست آنها مورد اجابت و پذیرش واقع نشد.

4) سؤال:

برآورده شدن نیازهایی که انسان از خداوند سبحان طلب می کند، یا مقدّر است و یا مقدّر نیست که در صورت اول، بطور ضروری انجام می شود زیرا تقدیر الٰهی برآن تعلّق گرفته است و در صورت دوم، انجام آن ممتنع است زیرا بر خلاف تقدیر الهی است، پس دعا در برآورده شدن نیازها، چه تأثیری دارد؟

جواب:

مقدّرات الهی بدون اسباب محقّق نمی شود و اگر برآورده شدن خواسته ی شخص، مقدّر باشد بدون سبب و ابزار انجام نمی شود.

دعا هم یکی از اسباب و ابزارهای اجابت و برآورده شدن حاجت می باشد به همین جهت است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

ص:84

«لا یَرُدُّ القَضاءَ إلّاالدُّعاءُ» یعنی فقط دعا، قضای الهی را بر می گرداند(1).

امام صادق علیه السلام فرمود:

«الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ ما أُبرِمَ إبراماً(2)» یعنی دعا قضای الهی را برمی گرداند بعد ازاینکه انجام آن حتمی شده باشد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ، یَنقُضُهُ کما یُنقَضُ السِّلکُ وَقَدْ أُبرِمَ إبراماً».(3) پس می توان گفت که دعا از اسباب و ابزارهای است که خداوند متعال در جهان هستی مقدر نموده است و به همین جهت است که علمای دینی گفته اند دعا از قدر است و با دعا مقدّرات تغییر می کند(4).

5) سؤال:

اگر حقیقت دعا، خواستن حقیقی از خدا و قطع امید از غیر او است، مقدّسات و اولیاء خدا را واسطه قرار دادن، یا از آنها طلب شفاعت نمودن، با توجه کامل به خدا چگونه سازگار است؟

جواب:

اگر دعا کننده آنها را چون خدا بداند و از آنها بخواهد که مشکل او را مستقلاً انجام دهند، این یک نوع شرک است و فرد دعا کننده چون غلُوّ کرده است، گناهکار به حساب می آید.

ولی از قرآن و روایات استفاده می شود که اهل توحید، هیچ گاه این چنین متوسل نمی شوند، بلکه چون اولیاء خدا را پاک و از مقرّبین الهی شمرده و می دانند که دعای آنها در پیشگاه الهی مستجاب

ص:85

می شود، آنها را واسطه قرار می دهند که از خداوند بخواهند تا خواسته ی اینها برآورده شود.

همانگونه که در قرآن کریم آمده براداران یوسف علیه السلام از پدرشان خواستند که برای آنها شفاعت نموده و طلب آمرزش کند، حضرت یعقوب علیه السلام که پیامبر و دعوت کننده ی به توحید و یکتا پرستی بود، قبول کرد و برای آنها از خداوند طلب آمرزش نمود. خداوند هم توبه ی آنها را پذیرفت.

اگر فرزندان یعقوب پدر شان را دارای اراده و قدرتی مستقل از خداوند متعال می دانستند، پیامبر خدا آنها را از این کار شرک نهی می نمود، ولی روشن است که فرزندان، پدرشان را واسطه قرار داده و از غیر خدا به طور حقیقی قطع امید کرده بودند. و این شفاعت منافات با توحید ندارد.

باید اضافه کرد که اگر این کار با توحید منافات داشت خداوند آن را در قرآن به عنوان یک عمل پسندیده نقل نمی کرد، و اگر عمل ناپسند بود خداوند فرزندان یعقوب را بر این کار سرزنش می کرد.

خداوند در آیه دیگر برای آمرزش گناهان مردم، علاوه بر استغفار خودشان آنها را راهنمائی و تشویق می کند تا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نیز وسیله آمرزش خود قرار دهند و با طلب مغفرت آن حضرت از بخشش و رحمت خداوند بهره مند شوند از این رو می فرماید:

«وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواأَنفُسَهُمْ جَآءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوااللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوااللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیًما»(1).

«اگر آنها هنگامی که به خود ستم می کردند، به نزد تو می آمدند،

ص:86

و از خدا طلب آمرزش می کردند، و پیامبر هم برای آن ها استغفار می کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند».

ملاحظه می کنید که خداوند، آمدن در پیشگاه پیامبر و شفیع قرار دادن حضرت را برای آمرزش گناهان، نه تنها منع نمی کند، بلکه با این جمله آنها را تشویق می کند که به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله بروند و از او بخواهند تا واسطه ی استغفار برای بندگان باشد.

خلاصه باید گفت: واسطه شدن پیامبر و اولیای خدا به اذن خداست و با توجه کامل به خدا منافات ندارد زیرا طبق آیۀ فوق خداوند چنین ارشاد و راهنمائی کرده و قبول شفاعت از باب رحمانیت اوست، و این خود یکی از راه هایی است که دعای دعا کنندگان به واسطه ی قرب این مقرّبین زودتر مستجاب شود.

6) سؤال:

آیا در کتب عامه روایاتی یافت می شود که پیشینیان یا اصحاب رسول اکرم صلی الله علیه و آله برای رسیدن به حاجت خود، خدا را به انبیاء و اولیاء قسم داده باشند یا به آنها متوسل شوند و بخواهند که برای پذیرش خواسته ایشان دعا کنند؟ یا این گونه دعا و قسم به پیامبران و اولیاء فقط در کتب و ادعیه شیعیان است؟

جواب:

در این زمینه نه تنها در کتب و ادعیه شیعه بلکه روایاتی معتبر در کتب عامه نیز آمده است که به اختصار در سه قسمت نقل می کنیم.

اول)

دعا و توسل به حق پیامبر و آل او قبل از خلقت ایشان.

در کتب عامه روایاتی در این زمینه هست که بعضی از آنها به گفته بزرگانشان صحیح السند است از جمله حاکم نیشابوری در کتابش و جمع دیگر از علمای عامه این روایت را نقل می کنند که:

ص:87

چون حضرت آدم از کردۀ خود پشیمان شد گفت: «یا رَبِّ أسأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ لَمّا غَفَرتَ لِی»، پروردگارا تو را به حق محمد قسمت می دهم که از خطای من بگذری و مرا بیامرزی، خداوند گفت: چگونه محمد را شناختی در حالی که او را هنوز نیافریده ام؟

آدم گفت: خدایا چون مرا با دست قدرت خود آفریدی و از روحت در من دمیدی، سر خود را بلند کردم دیدم بر پایه های عرش تو نوشته شده است «لا إلهَ إلَّااللّٰهُ، محمَّدٌ رسولُ اللّٰهِ» دانستم که تو بر نامت اضافه نمی کنی جز نام محبوبترین خلقت را.

خداوند گفت: راست گفتی ای آدم او محبوبترین خلق است بر من، بحق او مرا قسم دادی، من هم از تو گذشتم و گناهت را بخشیدم.

حاکم نیشابوری بعد از نقل این حدیث گوید سندهای این حدیث صحیح است(1).

روایت دیگری را در این زمینه جلال الدین سیوطی و ابن مغازلی دو تن از بزرگان اهل سنت نقل کرده اند که ابن عباس از رسول اکرم صلی الله علیه و آله از کلماتی که حضرت آدم از پروردگارش دریافت کرد (و با آنها توبه نمود) و خداوند توبه او را پذیرفت سؤال کرد.

حضرت فرمود: از خداوند متعال درخواست نمود بحق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین که توبه او را بپذیرد، خداوند هم توبه او را پذیرفت(2).

حاکم نیشابوری نقل می کند که: در جنگ یهودیان خیبر با قبیله غطفان همیشه یهودیان شکست می خوردند، یهودیان خیبر به این دعا پناه برده و چنین دعا کردند:

«اَللّٰهمَّ إنّا نَسألُکَ بِحقِّ مُحمَّدٍ النَّبیِّ الأُمِّیِّ

ص:88

الَّذی وعَدْتَنا أنْ تُخرِجَهُ لَنا فی آخِرِ الزَّمانِ إلّانَصَرْتَنا علَیهِم» ، (بار خدایا از تو می خواهیم به حق محمد پیامبر درس نخوانده که به ما وعده داده ای او را در آخر الزمان برای ما بفرستی، ما را بر این قبیله پیروز کن).

یهودیان خیبر در هنگام جنگ این دعا را می خواندند و قبیلۀ غطفان را شکست می دادند(1).

دوم)

درخواست دعا از پیامبر و توسل به حضرت در زمان زندگانی پیامبر صلی الله علیه و آله

درسنن ترمزی، ومسند احمدو مستدرک حاکم وکتب دیگر نقل شده:

مرد نابینائی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت:

از خدا بخواه که به من عافیت عنایت فرماید، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

اگر بخواهی دعا می کنم و اگر صبر کنی برای تو بهتر است.

مرد نابینا گفت: برای عافیتم دعا کن، پیامبر صلی الله علیه و آله به او دستور داد تا وضو بگیرد و این دعا را بخواند:

«اَللّهمَّ إنِّی أَسألُکَ وَأتوجَّهُ إلیکَ بنَبیِّکَ مُحمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحمَةِ، إنِّی تَوَجَّهتُ بکَ إلیٰ رَبِّی فی حاجَتِی هذِهِ لِتُقضیٰ لی، اللّٰهمَّ فَشَفِّعْهُ فِیَّ»(2).

بار خدایا من از تو سؤال می کنم و به تو رو می آورم به وسیلۀ پیامبرت محمد پیامبر رحمت، (ای محمد!) من به وسیلۀ تو روی می آورم به سوی پروردگارم دربارۀ این خواسته هایم، تا حاجاتم برآورده شود، خدایا او را در حق من شفیع قرار ده.

ص:89

از این روایت استفاده می شود که:

1 - درخواست دعا از پیامبر و اولیاء الهی اشکالی ندارد و اگر اشکالی داشت پیامبر مرد نابینا را از این درخواست نهی می کرد.

2 - پیامبر صلی الله علیه و آله خواست هم مرد نابینا دعا کند و از خدا بخواهد و هم پیامبررا شفیع و واسطه قرار دهد، از این رو به او دعای فوق را آموزش داد.

3 - آن مرد عمل کرد و با خواست خدا و شفاعت و دعای پیامبر به خواسته خود دست یافت و بینا شد.

حاکم نیشابوری در ذیل داستان فوق می گوید:

فَدعٰا بَهذا الدّعاءِ فَقامَ وَقَدْ أَبْصَرَ(1).

یعنی آن مرد با این الفاظ دعا کرد، سپس بلند شد ایستاد درحالی که بینا شده بود.

ابن کثیر دمشقی نقل می کند که ابوطالب عموی پیامبر صلی الله علیه و آله بیمار شده بود از پیامبر صلی الله علیه و آله درخواست کرد تا حضرت از پروردگار برای شفای او دعا کند، حضرت دعا کردند، در همان ساعت بیماری او برطرف شد و شفا یافت(2).

علاوه بر شخص نبی اکرم صلی الله علیه و آله روایاتی وارد شده که اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله از خویشاوندان حضرت می خواستند که برای خواستۀ آنها دعا کنند و آنها نیز دعا نموده و مستجاب می شد که بواسطه اختصار نقل نمی شود(3).

ص:90

سوم) بعد از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله

اصحاب بعد از رحلت رسول گرامی صلی الله علیه و آله همچون زمان زندگی آن بزرگوار از حضرت می خواستند که از خدا خواستۀ آنها را بخواهد، حدیث زیر در کتب عامه آمده.

مردی برای رفع نیازش نزد عثمان بن عفّان رفت و آمد می کرد و او به مرد حاجتمند اعتنائی نمی نمود و نظری برای برآورده شدن خواسته اش نداشت.

شخص حاجتمند فرزند حنیف را دیده و او را از مشکلش آگاه ساخت، فرزند حنیف به او گفت: وضو بگیر، سپس به مسجد برو و دو رکعت نماز بجا آور آنگاه بگو:

«اَللّهمَّ إنِّی أسأَلُکَ وأتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّنا مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله نَبِیِّ الرَّحمَةِ، یا مُحَمَّدُ، إنِّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلیٰ رَبِّی فَتَقضِی لِی حاجَتِی».

بار خدایا من از تو سؤال می کنم و به تو روی می آورم به وسیلۀ پیامبر مان محمد پیامبر رحمتت، ای محمد به وسیلۀ تو روی می آورم به پیشگاه پروردگارم برآور ده شود حاجاتم.

و بعد حاجتت را بگو.

سپس برو من تو را خواهم دید.

مرد حاجتمند رفت و آنچه ابن حنیف گفته بود انجام داد؛ سپس به در خانۀ عثمان بن عفّان رفت، نگهبان در منزل او را به نزد عثمان برد و او را نزد عثمان در جای خوبی نشاند؛

عثمان از حاجت او سؤال کرد و پس از شنیدن خواسته او، حاجتش را برآورد، سپس عثمان گفت: چرا خواسته خود را تا این ساعت نگفتی، [از این پس] هر خواسته و حاجتی داشتی بگو.

ص:91

مرد [با حاجت بر آورده شده] از خانۀ عثمان بن عفان خارج شد، در راه ابن حنیف را ملاقات کرد، به او گفت: خدا به تو جزای خیر دهد، در خواستۀ من تأخیر نینداختی و به او - عثمان بن عفان - دربارۀ من صحبت کردی.

ابن حنیف گفت: به خدا هیچگاه به او صحبت نکردم؛ لکن من شاهد بودم که مرد نابینائی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و از نابینائی و اینکه عصا کش و راهنمائی ندارد به حضرت شکایت کرد.

حضرت دستور دادند وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگذارد و این دعا را بخواند...

ابن حنیف گوید: هنوز جمع ما متفرق نشده بود که آن مرد نابینای زمینگیر بر ما وارد شد، به گونه ای که گویا نابینا و زمینگیر نبوده است(1).

از روایات سه قسمت گذشته استفاده می شود که درخواست دعا از پیامبر صلی الله علیه و آله و اولیای الهی جهت برآورده شدن حاجات، و همچنین خدا را به وجود مقدس ایشان قسم دادن طبق روایات عامه مانعی ندارد و اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله چنین می کرده اند.

در کتب ادعیه شیعه این نوع دعا و قسم زیاد است که به جهت کوتاه شدن پاسخ از نقل آنها خودداری می کنیم و خوانندگان می توانند به صحیفۀ سجادیه، مصباح المتهجّد، اقبال الأعمال، عدة الداعی، فلاح السائل، دعوات راوندی، موسوعة الأدعیه، موسوعة زیارات المعصومین علیهم السلام، و... مراجعه کنند.

ص:92

- عیون أخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، المطبعة الحیدریة، نجف اشرف، 1390 ه.

- فقه الرضا، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، 1406 ه.

- فلاح السائل، سیّد بن طاووس، مرکز الاعلام الاسلامی، قم.

- کافی، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامی، تهران، چاپ چهارم، 1365 ش.

- کامل الزیارات، شیخ ابن قولویه، مطبعه مرتضویه، نجف أشرف، 1356 ه.

- کنز العمال، علاء الدین متقی هندی، مؤسسة الرسالة، بیروت، 1409.

- مرآة العقول، علامۀ مجلسی، دارالکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ه.

- المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دارالکتب العلمیة، بیروت 1411 ه.

- مستدرک الوسائل، میرزای نوری، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اوّل، مشهد، 1407 ه.

- مسند احمد، احمد بن حنبل، دار احیاء، بیروت.

- مصباح المتهجّد، شیخ طوسی، نشر مؤسسة فقه الشیعه، بیروت، چاپ اول، 1411 ق.

- المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد طبرانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1397 ه.

- مقدمة موسوعة زیارات المعصومین علیهم السلام، مؤسسۀ امام هادی علیه السلام، قم، 1425 ه.

- المقنعة، شیخ مفید، مؤسسه نشر اسلامی (جامعۀ مدرسین علمیۀ قم) چاپ چهارم، 1417 ه.

- مکارم الأخلاق، شیخ طبرسی، نشر دارالبلاغة، چاپ دوم، 1411 ق.

- مناقب علی بن ابیطالب علیه السلام، علی بن محمد واسطی (ابن المغازلی)، المکتبة الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1403 ه.

- من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، تحقیق علی اکبر غفاری، نشر جامعۀ مدرسین علمیۀ قم، چاپ سوم ربیع المولود 1414.

- المیزان، علامۀ طباطبایی، نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ چهارم، 1414 ق.

- وسائل الشیعة، شیخ حرّ عاملی، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1414 ق.

ص:94