ص:2

مؤلف: محمدرضا رجائی

ناشر: آشیانه برتر

مجری تولید: مؤسسه چاپ و نشر سلام

مدیر تولید: مرتضی قاسم پور

تنظیم: آصفه قاصدی پور

نوبت چاپ: اول

تاریخ چاپ: تابستان 1394

قطع / تعداد صفحات: رقعی/ 544 صفحه

شمارگان: 2000 جلد

شابک: 978-600-7138-68-7

بها: 15000 تومان

مرکزپخش: 09139107030 - 36301360-031

فروش از فروشگاه اینترنتی Buybook

حق چاپ محفوظ و متعلق به مؤلف می باشد.

ما را با انتقادات و پیشنهادات خویش یاری رسانید.

09139107030

ص:3

فرهنگ الفبایی امام هادی علیه السلام

محمّدرضا رجائی

ص:4

­ محمّدرضا رجائی در سال 1341 ش در استان اصفهان متولّد شد و تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در اصفهان گذراند.

­ در سال 1359 از هنرستان شماره 1 اصفهان فارغ التحصیل شد و دیپلم متوسطه را اخذ نمود.

­ و سپس راهی حوزه علمیه اصفهان شد و طی چند سال ادبیات عرب و دروس دیگر را در حوزه علمیه تکمیل نمود و به طور سنّتی و خصوصی تا سطح فوق لیسانس ادامه تحصیل داد.

­ در سال 1365 در دانشگاه در رشتة مهندسی عمران پذیرفته شد و پس از اخذ چند واحد دانشگاهی و مدّتی تحصیل به علّت های کاری ترک تحصیل نمود.

­ طی سال های 1370 تا 1385 در مدارس راهنمایی غیرانتفاعی و دبیرستان و نیز به طور خصوصی دروس عربی، قرآن و انگلیسی تدریس نمود.

­ در سال 1378 در رشته روان شناسی عمومی در دانشگاه به تحصیل پرداخت ولی باز هم به عللی از تحصیلات باز ماند.

­ در سال 1381 در رشته مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه پذیرفته شد و در سال 1385 از دانشگاه فارغ التحصیل شد.

­ او کتاب هایی از انگلیسی به فارسی ترجمه نموده است که هنوز به چاپ نرسیده است.

­ او طی سال های نویسندگی کتاب ویژگی های دعا را بعد از پژوهشی یک ساله تألیف نمود و پس از آن تاکنون حدود بیست کتاب تألیف نموده که بعضی از آنها چاپ و منتشر شده است و بعضی از آنها به

ص:5

زودی چاپ و منتشر می گردد و بعضی از آن کتاب ها در همایش های مختلف برگزیده و لوح سپاس و جایزه ویژه دریافت نموده است. تعدادی از کتاب های وی عبارتند از:

1. راه های رسیدن به موفقیت و خوشبختی جلد اول، دوم و سوم.

کتاب برگزیده در سال 1388 در همایش کتاب و دریافت لوح سپاس از همایش اهل قلم

2. راز خوشبختی زن و شوهر

کتاب برگزیده در سال 1392 در رشته روان شناسی

3. فرهنگ الفبایی غدیر

4. ویژگی های دعا

با دریافت لوح سپاس از همایش اهل قلم

5. شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف (مهدی باوری و مهدی یاوری)

6. پرواز به سوی آبرو(اصول و روش ها)

7. آزادی

8. تحلیلی بر زندگی امام رضا علیه السلام

9. تحیلی بر زندگی امام حسین علیه السلام

10. راز خوشبختی دختران و پسران(در رشتة روان شناسی)

11. کشکول رجائی

12. سخنان بزرگان(با ویژگی های جدید)

ص:6

ص:7

ابو اسحاق ابراهیم. 60

ابوخضیب ن.ک معجزات امام هادی علیه السلام....... 61

ابوعلی راشد. 61

ابوعمرو عثمان بن سعید عمری(نایب اول از نواب اربعه) 64

ابوهاشم جعفری.. 67

اثنا عشری.. 68

احتجاج امام هادی علیه السلام....... 69

احترام علویان به امام علیه السلام....... 71

احضار به سامرّاء. 71

احکام در بیان امام هادی علیه السلام....... 72

احمد بن ابی عبدالله قمی(برقی) 73

احمد بن اسحاق رازی.. 73

احمد بن اسحاق قمی.. 74

احمد بن حمّاد. 74

احمد بن حمزه بن یَسَع.. 75

احمد مستعین.. 75

احمد معتمد. 76

اخبار غیبة امام هادی علیه السلام....... 79

اخلاق حسنه امام. 79

ازدواج آن امام همام علیه السلام....... 81

استبصار. 82

استفتائات متوکّل از امام هادی علیه السلام....... 83

الف) کنیه کافر را صدا زدن. 83

ب) میزان کثیر چه قدر است؟. 84

ج) حکم عمل خلاف مرد نصرانی.. 84

اسرار عدد 12. 86

ص:8

اسم اعظم ن.ک دانش الهی امام هادی علیه السلام(الف) 88

احمدبن حمزة بن یسع اشعری قمی.. 88

اصالت قرآن در مکتب امام هادی علیه السلام....... 88

اصحاب امام ن.ک یاران و راویان احادیث امام علیه السلام....... 89

اعجاز امیران عالم. 89

الاغ خراسانی.. 90

القاب شریفه امام. 90

القطره 92

الواثق بالله ن.ک هارون واثق، واثق.. 95

ام الفضل ن.ک امام جواد علیه السلام....... 95

امامان دوازده گانه ن.ک ائمّه دوازده گانه، اثنی عشری.. 95

امام از دیدگاه مورّخان. 95

امامت امام هادی علیه السلام....... 99

امام جواد علیه السلام....... 100

الف) پدر امام هادی عجل الله تعالی فرجه الشریف ..... 101

ب) روایتی از قطب راوندی.. 102

ج) آن سوی ماجرای شهادت... 103

امام حسن عسکری علیه السلام....... 104

الف) امام علیه السلام در زندان. 106

ب) ماجرای شهادت آن حضرت علیه السلام....... 107

امام شناسی.. 108

امام علی النقی علیه السلام در زندان. 111

امام علی النقی علیه السلام در سامرّاء. 111

امام علی النقی علیه السلام در مدینه. 113

امامیّه. 115

امتحان امام. 115

ص:9

ام موسی(عمّه پدر امام) ن.ک علم غیب امام هادی علیه السلام (الف) 118

انتظارات فرزند برومند امام علیه السلام....... 118

انوار البهیه. 119

اهل بیت ن.ک جدّة والای امام هادی علیه السلام(ب) 122

ایّوب بن نوح.. 122

ب... 123

بحارالانوار. 123

بحث امامت و تقریب بین مذاهب... 124

بخشش امام ن.ک جود امام هادی علیه السلام....... 126

بردن حضرت به سامرّاء. 126

بروز آشوب ها و فتنه ها در قلمرو اسلامی در دوران امام علیه السلام....... 129

الف) بغداد. 130

ب) اَندُلُس.... 130

ج) فارس، طبرستان و شهرهای ماوراء النهر. 130

د) دمشق.. 131

بصائر الدرجات... 131

بغاء ترکی.. 133

بغاء صغیر. 133

بنی هاشم. 134

بهترین شاعر. 137

بیانی راجع به سرداب سامرّاء. 139

بیماری امام هادی علیه السلام....... 139

بیماری متوکّل ن.کچند رخداد از برخوردهای امام هادی علیه السلام(ی) 140

پ... 141

ص:10

پارسایی امام. 141

پاسخ های امام هادی علیه السلام به سؤالات یحیی بن اکثم. 141

پاره ای از گفتار امام هادی علیه السلام....... 144

الف) توحید. 144

ب) نبوّت... 145

ج) معاد. 145

پدر امام ن.ک امام جواد علیه السلام....... 146

پیشگویی امام هادی علیه السلام از شهادت خود. 146

پیشگویی حضرت از هلاکت متوکل.. 146

پیشگویی حضرت از هلاکت متوکّل ن.ک امام علیه السلام در زندان. 147

پیشگویی حضرت از هلاکت واثق.. 147

پیشوایی امام علیه السلام در کودکی.. 148

ت... 154

تأثیر دعای امام هادی علیه السلام بر انسان ها 154

الف) رمز استجابت دعاها 154

ب) دعای مستجاب... 157

تألیفات امام علیه السلام....... 158

تبسّم امام علیه السلام....... 158

تحف العقول. 159

تخریب حرم سامرّاء ن.ک حمله به حرم سامرّاء. 160

تربیت امام. 160

تسبیح آن حضرت ن.ک حرز امام. 161

تشریفات ولادت امام هادی علیه السلام....... 161

تشیع در چه زمانی پدید آمده است؟! 161

ص:11

الف) علی علیه السلام و پیروان او رستگارند. 163

ب) آمرزش گناهان شیعیان. 163

ج) تو حجّت خدایی.. 164

د) علی برادر، وصی، وزیر و جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم....... 165

ه) شیعیان دامان آنها را خواهند گرفت!! 165

ی) شیعه برای اهل آسمان می درخشد. 165

تشییع جنازه امام هادی علیه السلام....... 166

تصریح بر امامت فرزندش.... 168

تصریح به امامت آن امام همام علیه السلام....... 169

تصریح و بررسی مشروح امامت امام ن.ک نص بر امامت حضرت هادی علیه السلام 169

تفتیش خانه امام. 169

تقریب بین مذاهب... 170

توثیق امام به گروهی از اصحاب... 172

تولّد دهمین اختر تابناک ولایت... 173

ث... 174

ثبت نام و شناسنامه معصوم دوازدهم. 174

ثقة جلیل القدر، ن.ک شاگردان مکتب امام هادی علیه السلام، یاران امام. 175

ج.. 176

جاحظ.. 176

جامعه کبیره، ن.ک زیارت جامعه کبیره 176

جدّ امام، ن.ک علی بن موسی الرِّضا 176

جدّ بزرگ امام هادی علیه السلام....... 177

جدّة امام علیه السلام، ن.کخیزران. 179

جدّه والای امام هادی علیه السلام....... 179

ص:12

الف) فاطمة زهرا علیها السلام....... 179

ب) اهل بیت علیهم السلام....... 179

ج) نامیدن فاطمه، به «زهرا»، به نقل از امام هادی علیه السلام....... 181

جدّة امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف (معروف به جدّه) ن.ک خانم امام هادی علیه السلام....... 181

جعفر کذّاب... 181

جعفر متوکّل.. 183

جعفری، ن.کشیعه جعفری.. 186

جلوگیری از زیارت کربلا.. 186

جود و جوانمردی امام علیه السلام....... 187

الف) بخشش سی هزار درهم. 187

ب) بخشش نود هزار سکه طلّا 189

ج) تقسیم نمودن گوسفندان. 189

چ.. 190

چرا امامان معصوم هستند؟. 190

چگونگی شهادت آن حضرت... 192

چند رخداد از برخوردهای امام هادی علیه السلام....... 193

الف) امام هادی علیه السلام در بغداد. 193

ب) ورود امام هادی علیه السلام به سامرّاء. 193

ج) خوابی راستین و روشنگر. 194

ه) هلاکت مرد گستاخ و بد زبان. 195

ی) نذر مادر متوکّل و علاقه او به امام هادی علیه السلام....... 195

چهارده معصوم علیهم السلام....... 197

چهره امام علیه السلام....... 197

ح.. 198

حاجب متوکّل ن.ک سعید بن صالح.. 198

ص:13

حدیث ن.ک خانم امام هادی علیه السلام....... 198

حرز امام علی النقی علیه السلام....... 198

الف) حرز. 198

ب) تسبیح.. 199

حسن بن علی الوشا 199

حسن بن علی بن ابی عثمان، ملقب به سجاده 200

حسن بن علی ناصر. 201

حسن بن محمّد بن بابا و فارس بن حاتم. 201

حسین ن.ک فرزندان آن حضرت... 203

حسین بن اشکیب قمی.. 203

حسین بن سعید اهوازی.. 203

حضرت ابوالحسن علی بن محمّد الهادی النقی علیه السلام....... 205

حضرت عبدالعظیم حسنی.. 206

حقایق الاسرار. 207

حکیمه. 209

حمل حجرالاسود. 211

حمله به حرم سامرّاء. 211

حوادث پس از شهادت آن حضرت... 212

خ.. 214

خادمان امام هادی علیه السلام....... 214

الف) کافور. 214

ب) نصر. 215

ج) فتح القلانسی.. 215

خادم مسجد النّبی.. 215

خانم امام حسن عسکری علیه السلام....... 218

الف) یک مأموریت کاملاً محرمانه. 220

ص:14

ب) خاطرات شگفت انگیز یک دختر خوشبخت! 222

ج) مجلس بار دیگر به هم ریخت... 224

د) رؤیای سرنوشت ساز. 224

ذ) رؤیای دوّم پس از چهارده شب... 226

ر) سوّمین رؤیا و دیدار معشوق.. 227

و) ماجرای اسیری دختر امپراطور روم. 227

ه) ملیکه خاتون و هدیه آسمانی.. 228

ی) پایان انتظار وصال. 229

خانم امام هادی علیه السلام....... 230

خراب شدن سامرّاء. 231

خلاصه ای از زندگی معصوم دوازدهم. 232

خلفای معاصر حضرت... 233

خلیفه مثمن، ن.ک دوازدهم ربیع الاوّل. 233

خوراک و پوشاک امام هادی علیه السلام....... 233

خیران الخادم، مولی الرِّضا علیه السلام....... 234

خیزران علیه السلام....... 235

د. 237

داستان امام و متوکّل.. 237

دانش الهی امام هادی علیه السلام....... 240

الف) فرمایشی از امام هادی علیه السلام در مورد اسم اعظم. 240

ب) نموداری از دانش بیکران امام علیه السلام....... 240

ج) یکی از آنهایی که دانش را از دهان شریف امام علیه السلام گرفته اند. 242

دانش و دانمشند از دیدگاه امام، ن.کمقام دانش و دانشمند ... 243

دختر محمّد بن ابراهیم بن محمّد. 243

ص:15

داوود بن قاسم جعفری.. 244

دربان امام. 244

دربان متوکّل.. 244

دعاهای امام علیه السلام....... 244

دعبل خُزاعی.. 246

دلایل امامت... 247

دوازدهم ربیع الاوّل. 248

دوستان امام ن.ک شاگردان مکتب امام هادی علیه السلام، یاران امام. 248

دوشنبه ن.ک روز دوشنبه، روز تلخ و ناگوار. 248

دیدگاه امام علیه السلام راجع به سامرّاء ن.ک خراب شدن سامّراء. 248

ذ. 249

ذوی القربی.. 249

ر. 253

رازی.. 253

راویان احادیث امام ن.ک یاران و راویان احادیث... 253

رخصت ن.ک زیارت امام هادی و امام عسکری علیه السلام در سامرّاء. 253

روز دوشنبه، روز تلخ و ناگوار. 254

روضه معصوم دوازدهم. 254

ریّان بن صلت... 256

ز. 257

زبان آذری.. 257

زبیر معتزّ. 258

زهد امام. 259

زیارات امام علیه السلام....... 259

ص:16

زیارت امام جواد علیه السلام ن.ک امام جواد. 260

زیارت امام حسین علیه السلام ن.ک جدّ بزرگ امام هادی علیه السلام....... 260

زیارت امام رضا علیه السلام ن.ک علی بن موسی الرضا علیه السلام....... 260

زیارت امام هادی و امام حسن عسکری علیه السلام در سامرّاء. 260

زیارت جامعه دیگر. 262

زیارت جامعه کبیره 263

زیارت عبدالعظیم حسنی.. 265

زیارت مخصوص غدیر. 265

زیارت وداع. 267

زید بن موسی بن جعفر. 267

زینب دروغگو. 268

ژ. 272

ژرفای سخنان امام هادی علیه السلام....... 272

ژرف نگری اوضاع حکومتی عصر امام. 274

الف) علل شکست قیام ها 276

ب) فعالیّت های امام علیه السلام....... 277

س.... 280

سازمان وکالت در دوران امام هادی علیه السلام....... 280

سال تولّد. 282

سامرّاء. ن.ک موقعیت جغرافیایی و تاریخی سامرّاء. 283

سایر قبرهای سامرّاء. 283

الف) قبرهای امام زاده ها 283

ب) قبر عالمان و بزرگان دین.. 286

ج) قبر خلیفه ها و امیران. 288

سخنان دانشمندان اهل سنّت درباره امام هادی علیه السلام....... 289

ص:17

سخنان کوتاه امام هادی علیه السلام ن.ک ژرفای سخنان امام هادی علیه السلام....... 290

سرداب مقدس ن.ک بیانی راجع به سرداب سامرّاء. 290

سردار سپاه واثق.. 290

سعید بن صالح.. 291

سلیل ن.ک خانم امام هادی علیه السلام....... 291

سمانه ن.ک خانم امام هادی علیه السلام....... 291

سمانه مغربیه ن.ک مادر امام هادی علیه السلام....... 291

سن امام ن.ک طول و مدّت امامت، شهادت امام هادی علیه السلام....... 291

سندی.. 291

سؤالات یحیی بن اکثم ن.ک پاسخ امام هادی علیه السلام به سؤالات... 292

سهل بن زیاد. 292

سهل بن یعقوب بن اسحاق.. 292

سی ام ذوالقعده الحرام. 293

سیّد ابوجعفر محمّدبن الامام علی الهادی علیه السلام....... 293

سیّد حسین همدانی درود آبادی.. 294

سیمای امام ن.ک شمایل جسمانی امام. 295

ش.... 296

شاعر حضرت... 296

شاگردان مکتب امام هادی علیه السلام....... 296

شبلی(ابوبکر) 298

شخصیت امام. 298

شعبده باز هندی.. 299

شعرای غدیر در عهد حضرت هادی علیه السلام....... 301

الف) وامق مسیحی.. 301

ص:18

ب) ابن رومی.. 302

ج) افوه حمّانی.. 302

شمایل جسمانی امام هادی علیه السلام....... 303

شناخت امام هادی علیه السلام....... 305

شهادت امام هادی علیه السلام....... 306

شیطان. 308

شیعیان ایران و امام. 309

شیعیان غالی و امام. 311

شیعه امام هادی علیه السلام کیست؟!! 313

ص..... 316

صاحبان حقیقی حکومت الهی.. 316

صُریا 318

صفات و خصایص امام هادی علیه السلام....... 318

صفّار قمی ن.ک بصائر الدرجات... 320

صلوات... 320

صوفیّه. 320

ض..... 322

ضریح و صندوق امام هادی علیه السلام....... 322

ط... 325

طلاکاری گنبد و مناره های حرم مطهر. 325

طول و مدّت امامت... 326

طیّب ن.ک القاب شریفه. 326

طی الارض امام. 326

ظ... 328

ظلم های متوکّل به امام هادی علیه السلام....... 328

الف) پاسخ تقیّه آمیز امام هادی علیه السلام برای حفظ از گزند متوکّل.. 329

ص:19

ب) دگرگونی مجلس میگساری متوکّل به عزاخانه. 329

ج) تحقّق اخطار و پیش بینی امام هادی علیه السلام....... 332

د) نفرین امام. 334

ظهور مذهب جعفری.. 335

ع.. 338

عالم ن.ک القاب شریفه. 338

عبادت امام. 338

عباس عبدالمطلب... 339

عبدالله بن جعفر حمیری.. 339

عبدالله بن حسین.. 340

عبدالله بن محمّد. 340

عبدالرحمن اصفهانی.. 342

عبیدالله بن یحیی.. 344

عدالت و حقیقت خواهی امام هادی علیه السلام....... 344

عروس امام هادی ن.ک خانم امام حسن عسکری علیه السلام....... 348

عروة بن یحیی، معروف به دهقان. 348

عسکر. 349

عسکریین.. 350

عقاید ن.ک پاره ای از گفتار امام هادی علیه السلام....... 350

علم کلام. 350

علی بن ابراهیم همدانی.. 352

علی بن بلال. 352

علی بن جعفر هُمانّی.. 352

علی بن حسکه ن.ک قاسم یقطینی و علی بن حسکه. 353

علی بن حسین اهوازی ن.ک مولی علی بن حسین اهوازی.. 353

علی بن حسین بن عبدالله.. 353

ص:20

علی بن حسن بن فضال. 354

علی بن ریان. 354

علی بن زیاد صیمری.. 355

علی بن محمّد شبره 355

علی بن موسی الرضا علیه السلام....... 355

علی بن مهزیار. 357

علی بن یقطین اهوازی.. 360

علمای شیعه ن.ک فضیلت علمای شیعه. 362

علم امام هادی علیه السلام....... 362

علم غیب امام هادی علیه السلام....... 363

الف) ام موسی(عمّه پدر امام) 363

ب) پیشگویی امام و مرگ متوکّل.. 363

عُمَر آل فرج.. 364

عمه پدر امام(امام موسی) ن.ک علم غیب امام هادی(الف) 366

عواطف امام هادی علیه السلام....... 366

عیسی بن احمد. 368

غ.. 370

غدیر، علما، دانشمندان و امام هادی علیه السلام....... 370

غُلات... 372

غلام امام هادی علیه السلام....... 372

ف... 374

فارس بن حاتم ن. کحسن بن محمّد بن بابا و فارس بن حاتم. 374

فاطمه علیها السلام ن.ک جدة والای امام هادی علیه السلام (ج) 374

فتح القلانسی ن.ک خادمان امام هادی علیه السلام (ج) 374

فتح بن خاقان. 374

ص:21

فتنه خلق قرآن. 375

فرزندان حضرت امام علی النقی علیه السلام....... 379

فرهنگ جامع سخنان امام هادی علیه السلام....... 385

فرهنگ دعا و زیارت... 385

فضائل، مناقب و مکارم اخلاق حضرت امام علی النقی علیه السلام....... 386

فضل بن شاذان نیشابوری.. 388

فضیلت رجب المرجب... 388

فضیلت علمای شیعه. 389

فعالیت های علمی و فرهنگی امام هادی علیه السلام....... 390

فقیه ن. ک القاب شریفه. 393

فلسفه وجود امام. 393

الف) بیان احکام و دعوت مردم به راه خدا 393

ب) رفع عذاب به وجود امام. 394

ج) وجود امام به جهت عبادت خدا 394

د) وجود امام، منشأ صلاح مردم. 395

ذ) باطل شدن حجّت الهی.. 395

ر) جلوگیری از نابودی حق.. 395

ز) جلوگیری از تحریف.... 396

ژ) رفع اشتباهات جامعه. 396

س) امامت متمم دین است... 396

ش) امامت، اساس اسلام است... 397

و) امامت، نظام امت است... 397

ه) امامت، راهی برای رسیدن به خدا 397

ی) امامت، جانشینی خدا و رسول. 397

ق.. 398

قائم آل محمّد از دیدگاه امام هادی علیه السلام....... 398

ص:22

الف) عبدالعظیم حسنی.. 398

ب) علی بن مهزیار. 400

ج) داوود بن قاسم جعفر. 400

قاسم یقطینی و علی بن حسکه ( از سران غلات) 401

قبرهای سامرّاء ن.کسایر قبرهای سامراء. 402

قبرهای خاندان عسکریین.. 402

الف) مزار نرجس خاتون. 402

ب) مزار حکیمه خاتون. 403

ج) حدیثه ام العسکری علیه السلام....... 403

د) حسین بن علی علیه السلام....... 404

ه) ابوعبدالله جعفر بن علی.. 404

و) سمانه بنت علی علیه السلام....... 404

ز) ابوهاشم جعفری.. 405

قدرت الهی امام هادی علیه السلام....... 405

قرآن و تفسیر از دیدگاه امام هادی علیه السلام....... 407

الف) جدال در قرآن. 407

ب) فضیلت خواندن سورة قدر. 408

ج) فضیلت قرائت سورة «هل أتی» 409

د) قرآن، در هر زمانی، نو است... 409

ذ) تفسیر آیة شریفة «أمْ تُریدُونَ أن تُسئلوا رَسُولکم» 410

ر) تفسیر آیة شریفه «یَسئلونَکَ عَن الخمْر وَالمیْسِر» 414

ز) تفسیر آیة مباهله. 415

ژ) تفسیر آیة شریفة «وَالأرض جَمِیعاًً قبضته یَومَ القِیامَه» 415

س) تفسیر احقاف... 416

و) تفسیر آیة شریفة «لِیَغفِرَلکَ الله مَا تَقَدَّم» 416

ه) تفسیر آیة شریفة «یَومَ یَعّضُ الظَالِم عَلَی یَدَیه» 417

ص:23

ی) تفسیر آیة شریفة «بَل هُم أضَلّ» 417

قرامطه. 418

قم، امامان و امام هادی علیه السلام....... 418

ک.... 424

کاخ های متوکل.. 424

کافور ن.کخادمان امام هادی.. 425

کتاب احمد بن خانبه. 425

کتاب یونس بن عبدالرحمان. 425

کرم امام علیه السلام ن.کجود امام علیه السلام....... 425

کشته شدن قاتل امام هادی علیه السلام....... 425

کشته شدن متوکل.. 426

الف) توطئه. 426

ب) طراحان توطئه. 426

ج) اجرای نقشه. 427

کودکی امام. 428

کنیه امام. 430

گ.... 432

گزیده ای از زیارت امیرالمومنین علیه السلام در روز غدیر منقول از امام دهم علیه السلام 432

گفتاری در دلایل و براهین امام هادی علیه السلام....... 433

الف) در تنگنای سخت(نمونه ای از یاری رسانی امام علیه السلام) 433

ب) پرندگان رام. 434

ل.. 436

لباس امام علیه السلام ن.کخوراک و پوشاک امام علیه السلام....... 436

لحظات احتظار آن حضرت... 436

لعن، سب و اهانت!!! 437

ص:24

م.. 439

مادر امام زمان علیه السلام ن.کخانم امام حسن عسکری علیه السلام (عروس امام هادی علیه السلام) 439

مادر امام هادی علیه السلام....... 439

مؤتمن ن.ک القاب شریفه. 441

متوکّل ن.ک القاب شریفه. 441

متوکّل ن.کجعفر متوکل.. 441

متوکّل ن.کداستان امام و متوکل.. 441

متوکّل ن.کظلم های متوکّل به امام هادی علیه السلام....... 441

مثمن ن.کدوازدهم ربیع الاول. 441

محبت مردم به امام هادی علیه السلام....... 442

الف. عدم محبت به امام. 442

ب) واکنش مردم مدینه نسبت به دستگیری امام. 442

محمّد بن احمد محمودی.. 443

محمّد بن امام هادی علیه السلام ن.ک سید ابوجعفر محمّد بن امام هادی علیه السلام 443

محمّد بن حسن بن ابی خطاب زیات کوفی.. 443

محمّد بن حسن بن شمون بصری.. 444

محمّد بن ریان. 444

محمّد بن عبدالملک.... 445

محمّد بن عبدالله قمی.. 445

محمّد بن فرج.. 447

محمّد منتصر. 448

محمّد مهتدی.. 449

محمّد و علی، پدران این امت... 451

مدینه المعاجز. 453

ص:25

مرکب امام علیه السلام....... 454

مستعین ن. کاحمد مستعین.. 457

مسجد بزرگ سامرّاء. 457

معتزّ ن.ک زبیر معتز. 457

معتمد ن.کاحمد معتمد. 457

معجزات امام هادی علیه السلام....... 458

الف) زیر جانماز بگذار. 458

ب) عبادت امام علیه السلام....... 458

ج) گندم و آرد. 458

د) مرگ ابوالخضیب... 459

ه) عیسی علیه السلام از من است... 459

ی) تبدیل ماسه به طلا.. 460

مقام دانش و دانشمند از دیدگاه امام هادی علیه السلام....... 461

مقام و منزلت امام هادی علیه السلام ن.کمحبّت مردم به امام علیه السلام....... 462

مناجات امام علیه السلام....... 462

مناظره امام با متوکل.. 463

منتهی الامال. 469

منزل امام علیه السلام ن.کخوراک و پوشاک امام هادی علیه السلام....... 469

موسوعه امام هادی علیه السلام....... 469

موسوعه اهل بیت علیه السلام....... 470

موسوعه سیره اهل بیت علیه السلام....... 470

موسی مبرقع.. 470

موضع امام هادی علیه السلام در برابر غُلات و منحرفان. 475

موقعیت جغرافیایی و تاریخی سامرّاء. 476

مولی علی بن الحسین اهوازی.. 480

مؤیّد بن متوکّل.. 481

ص:26

ن.. 482

ناسخ التواریخ.. 482

ناصبی.. 482

ناصح ن.ک القاب شریفه. 483

نام گذاری.. 483

نام های مبارکه امام علی النقی علیه السلام....... 483

نامه امام هادی به مردم اهواز. 484

نبوغ امام. 485

نجیب ن. ک القاب امام. 485

نص بر امامت حضرت هادی.. 485

نفرین امام علیه السلام....... 487

نقش نگین انگشتری.. 489

الف) نقش نگین انگشتری.. 489

ب) اثر انگشتر. 490

نقی ن.ک القاب شریفه. 492

نماز امام هادی علیه السلام....... 492

نمونه ای از یاری رسانی امام به یاران ن.ک گفتاری در دلایل و براهین امام هادی(الف) 492

نوزاد بزرگوار. 493

نورالهادی الی اصحاب الامام الهادی علیه السلام ن.ک یاران امام هادی.. 493

نوزدهم رجب... 493

نهضت های علویان در عهد امام علیه السلام....... 493

الف) نهضت محمّد بن قاسم. 494

ب) یحیی بن عمر بن حسین.. 494

ج) حسن بن زید بن محمّد. 495

ص:27

د) حسین بن محمّد بن حمزه 495

ه) اسماعیل بن یوسف بن ابراهیم. 496

نهضت های علویان و موضع آن حضرت... 497

نیاز به رهبر الهی.. 497

نیشابوری.. 498

و. 499

واثق.. 499

واقفیه. 500

وجه تسمیه سامرّاء. 501

ورود امام به سامرّاء ن.کبردن امام به سامرّاء، امام در سامرّاء. 502

وصیت های آن حضرت... 502

وصیف.... 502

وضعیت اقتصادی عصر امام. 502

وضعیت سیاسی عصر امام. 503

الف) تسلط ترک ها بر حکومت... 503

ب) نادانی ترکان. 503

ج) فساد دارای.. 504

د) فرمانداران شهرها 504

ه) نارضایتی از حکومت... 504

ی) فشار بر علویان. 504

وکالت در دوران امام هادی علیه السلام ن.ک سازمان وکالت در دوران امام 505

وکلای امام هادی علیه السلام....... 505

ویران کردن قبر امام حسین علیه السلام....... 506

ویژگی های امیرالمومین در زیارت غدیر به نقل از امام دهم علیه السلام....... 509

ص:28

ویژگی های شیعیان. 510

ه-.. 514

هادی ن.ک القاب شریفه امام. 514

هارون واثق.. 514

هدایای اهل کتاب... 515

هدایای مردم قم. 515

هدایت انسان ها 518

هشت در هشت ن.ک دوازدهم ربیع الاول. 521

هفدهم رجب ن.ککشته شدن قاتل امام هادی علیه السلام....... 521

همسایگان امام. 521

همسر امام هادی علیه السلام....... 522

هیبت امام علی النقی علیه السلام....... 523

ی... 525

یاران، اصحاب و راویان احادیث امام. 525

یحیی بن اکثم ن.ک پاسخ های امام هادی به سئوالات... 528

یاوه های ابن حسکه. 528

یاوه های فهری.. 529

یزداد نصرانی.. 530

یعقوب بن زید. 532

فهرست منابع.. 533

کتاب های منتشر شده از همین مؤلف.... 542

کتاب هایی از همین مؤلف که به زودی چاپ و منتشر می شوند: 543

ص:29

ص:30

1. شناخت هر چه بیشتر آن امام همام

2. رفع ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد.

3. الگوگیری و الهام گرفتن از ابعاد شخصیتی آن حضرت.

4. به کارگیری آن درس ها برای حرکت در جهت قرب الهی.

بنابراین توصیه ما این است که خوانندگان عزیز از آن استفادة کامل نموده و فقط از کتاب به عنوان کالای زینتی در دکور منزل استفاده ننمایند.

ص:31

الف) سعی شده است کتابی مختصر و مفید و در عین حال جامع باشد و از مطالب اضافی پرهیز شود.

ب)مطالب کتاب روان بوده و در اصطلاح موضوعات مطرح شده «گنگ» نیست.

4. نام کتاب

بنا بر محتوای کتاب و مطالب آن سعی شده است نامی در خور آن انتخاب شود.

5. نظم و ترتیب

این فرهنگ به صورت الفبایی و به ترتیب حروف الفبا تهیه و تنظیم شده است.

6. ویژگی های دیگر

کتاب حاضرمزیّت ها و ویژگی های دیگری نیز دارد که خوانندگان عزیز هنگام مطالعه به آن پی می برند، ما در اینجا برای روشن شدن مطلب به نمونه ای از آن اشاره می کنیم:

در لابه لای مطالب، نکات متنوع و خواندنی، روایت، داستان و شعر در رابطه با هر موضوع نیز بیان شده است.

محمّدرضا رجائی

ص:32

ص:33

4. قصر البرج، از آثار متوکل- مخارج ساختمان آن را یک میلیون و هفتصد دینار نوشته اند.

5. قصر البدیع از آثار متوکل.

6. قصر التل یا تل العلیق از آثار متوکّل که آن را تل المخالی نیز می گویند و حدیث تل المخالی در نزد محدثین معروف است، ابوالعینا شاعر در جواب متوکّل درباره این قصر گفت: إنَّ النَّاس بنواالدور فِی الدُّنیا وَ أنتَ بَنَیت الدُّنیا فی دارِک.

7. قصر جعفری از آثار متوکّل که به دست فرزندش منتصر خراب گردید و آن را در آن محل بنا نموده بود.

8.قصر حمیران.

9.قصر خاقانی که آن را فتح بن خاقان وزیر متوکّل ساخته بود.

10.قصر الخیر

11.قصر شیدان

12.قصر العاشق، گویند دختر خلیفه عاشق مردی شده و در اینجا با او زندگی می نمود.

13.قصر عروس

14.قصر عمری که آن را عمربن فرج ساخته است.

15.قصر الغریب

16.قصر الفرد

17.قصر اللؤلؤ از آثار متوکّل در محل ماحوزه و برخی قصر جعفری را گویند و ممکن است هر دو قصر در جنب یکدیگر در آن محل باشد.

18.قصر اللیل از آثار متوکل

ص:34

19.قصر ملیح

20.قصر المتوکلیه، از آثار متوکل

21.قصر المعشوق از بناهای احمدبن متوکّل در سمت غربی دجله است.

22.قصر مختار

23.قصر المطیره

24.قصر وجبه

25.قصر وزیر منسوب به ابو الوزیر

26.قصر هارونی که آن را الواثق بالله بنا نموده است.

این قصرهای عالی و کاخ های عظیم در طول زمان خراب و ویران گردیده، لکن قبور ائمه اطهار علیهم السلام چون پایه های آن بر قلوب دوستان و شیعیان شان راسخ و استوار بود، باقی و پابرجا ماند و تا ابد باقی خواهد بود، حوادث روزگار نیز نمی تواند خللی در ارکان آن بیندازد.(1)

ص:35

امام هادی علیه السلام در روز دوشنبه، بیست و پنجم ماه جمادی الآخر سال 252 ق به دیدار حق شتافت و بنا به برخی از روایات، هنگام وفات چهل سال داشت.(1)

ص:36

گریه و شیون دوست دارانش برگزار شد و او را به منزل خود بازگردانده در همان خانه شان به خاک سپردند.(1) این خانه را امام هادی علیه السلام از فرزند یک نصرانی خریده بود و بسیار بزرگ و وسیع بود و ظاهراً تمام صحن شریف امروزی را دربر می گرفت.

براساس منابع، پیکر آن بزرگوار را وسط حیاط خانه اش دفن کردند و چندی بعد فرزندش، حسن بن علی ملقب به عسکری(ف 260 ق) را در کنار قبر او به خاک سپردند.(2)

این خانه در حلقة پادگان نظامی قرار داشت و زائران و دوست داران آن دو بزرگوار از پنجره ای که به سمت خیابان باز شده بود آنان را زیارت می کردند و در مسجد مقابل که اکنون رواق پشت سر مطهر است، نماز زیارت می خواندند.(3) تولیت، حفظ و نگهداری این مکان در دست شیعیان بود. امام حسن علیه السلام خادمی داشت که در این خانه ساکن بود و هرگاه قسمتی از آن خراب می شد آن را ترمیم می کرد. این امر تا 328 ق، پایان عصر غیبت صغری، ادامه داشت.(4) این شاید نخستین بنایی باشد که بر فراز قبر آن بزرگواران قرار داشت. اما بنای مرقد توسط ناصرالدوله حمدانی شیعی، برادر سیف الدوله، برای قبر این دو بزرگوار ساخته شد. او در 333 ق اطراف سامرّاء را دیوار کشید.(5) قبه ای برای حرم بنا کرد و روی

ص:37

صندوق قبر پوشش قیمتی قرار داد و خانه هایی را در اطراف حرم برای زائران ساخت.

از دیگر پادشاهان آل بویه که در این راه منشأ اثر شده اند می توان معز الدوله را نام برد. او در 337 ق گنبد و صحنی برای حرم ساخت و حوض و سردابی در آن تعبیه کرد و ضریحی از چوب پیرامون قبر برافراشت.(1) این سومین عمارتی بود که برپا می شد.

عضد الدوله دیلمی، اقدام های زیادی در بازسازی و توسعه حرم امامان شیعه انجام داد. وی در تزئین و تجهیز حرم عسکریین نیز تلاش های به سزایی کرد. در 368 ق حرم را با ساج تزئین نمود و ضریح را با پارچة دیبا پوشانید. رواق و صحن را بازسازی کرد و پیرامون صحن را نیز دیوار کشید. از دیگر کارهای او بازسازی گنبد و ضریح مرقد بود(2) که عمدة این کار را با طرح و نقشه های جدیدی به اجرا درآورد. این کار پنج سال طول کشید و ساختار اصلی آن همچنان موجود است.

از دیگر کسانی که به بازسازی و تعمیر مقبره ها اقدام کردند می توان ارسلان بساسیری را نام برد. وی پس از آن که بغداد را تصرف کرد، در 445 ق تعمیراتی بر حرم انجام داد؛ بنایی از گچ و آجر بر مرقد ساخت و دو ضریح از چوب ساج بر قبر دو امام همام نصب(3) و اطرافش را با طلا تزئیین کرد. این بنا تا 640 ق باقی بود ولی آن دو ضریحی که بساسیری ساخته بود در آتش سوخت و همان سال دو ضریح زیبای دیگری توسط ابن طاووس جایگزین آن شد.(4)

ص:38

سلطان بر کیارق بن ملک شاه، از پادشاهان سلجوقی، نیز به تعمیر و بازسازی حرم همت گماشت. وزیر شیعی او، مجد الملک قمی براوستانی، در 495 ق بانی این کار شد. او کف حرم را سنگ فرش و رواق ها را تعمیر کرد و حجره هایی در صحن ساخت. درهای نفیسی با چوب های گران بها در آن تعبیه کرد(1) و اطراف حرم را دیوار کشید. این کار در دوران خلافت مقتدی بالله عباسی انجام گرفت.

در 606 ق حرم عسکریین دچار آتش سوزی شد و بخش هایی از آن آسیب دید. خلیفه الناصر لدین الله در میان خلفای عباسی تنها خلیفه ای است که نسبت به شیعه و پیشوایان عسکریین محبت و ارادت می ورزید. وی در 606 ق، پس از آتش سوزی، تعمیراتی بر آستان سامرّاء انجام داد، از جمله برای سرداب غیبت دری بسیار قیمتی، زیبا و منقوش نصب کرد که تاکنون پابرجاست.(2) او با نصب این در اجازه نداد کسی از خاک حوض سرداب به عنوان تبرک برگیرد. سپس اسامی دوازده امام شیعه را اطراف حوض حک کرد.(3)

در 640 ق بقعه شریف، برای بار دوم، آتش گرفت. این حریق بر اثر سقوط یک شمع بزرگ که حرم را روشن می کرد، رخ داد. در این واقعه ضریحی که ارسلان بساسیری ساخته بود در آتش سوخت. پس از آن المستنصر بالله، آخرین خلیفه عباسی، به بازسازی حرم عسکریین، به ویژه ضریح یاد شده، پرداخت. این کار تحت اشراف احمد بن طاووس، از عالمان بزرگ و محدثان شیعه(ف 732 ق)

ص:39

انجام پذیرفت.(1) خلیفه مسجد و مدرسه های زیادی را در سامرّاء بنا کرد و حوزه علمیه تشیع را در قرن هفتم رونق بخشید. این تلاش ها نیز با همت وزیر شیعی او مزید الدین ابن علقمی صورت گرفت.(2)

در عصر ایلخانان مغول، شیخ حسن ایلکانی، مؤسس سلسله شیعی جلایریان، در 740 ق تعمیرات گسترده ای در آستان عسکریین انجام داد. او گنبد و مناره هایی برای حرم ساخت و در رواق ها را بازسازی و ضریح را تزئین کرد.(3)

شاه اسماعیل حرم و رواق ها را با فرش های ابریشمی فرش و قندیل های طلا و نقره به حرم تقدیم کرد و پس از انجام تعمیراتی در آستان، برای خادمان حرم حقوق و مستمری تعیین کرد.(4) شاه سلطان حسین در 1106 ق حرم مطهر را بازسازی کرد و چهار صندوق برای مرقد دو امام، همچنین نرجس خاتون و حکیمه خاتون قرار داد و ضریح زیبایی از فولاد ساخت و درهایی نفیس به سامرّاء فرستاد و زمین حرم را سنگ فرش کرد.(5)

نادرشاه در 1156 ق، تعمیراتی بر حرم انجام داد و همسرش رضیه بیگم، دختر سلطان حسین صفوی، کاشیکاری های گنبد و صحن را بازسازی کرد.(6)

در آغاز قرن سیزدهم، احمد خان دنبلی، حاکم آذربایجان، مستوفی الممالک را مأمور بازسازی آستان عسکریین کرد. در این

ص:40

عملیات، تغییرات اساسی و کامل در حرم و سرداب انجام(1) و یکی از درهای حرم عوض شد. در کتیبه ای برجای مانده از این تعمیرات نام میرزا محمّد رفیع دیده می شود.(2) این تعمیرات به سبب کشته شدن احمد خان دنبلی ناتمام ماند و فرزندش، حسینقلی خان دنبلی، 25 سال بعد آن را دنبال کرد. او کاشی های گنبد را بازسازی نمود و برای زائران حمام، کاروان سرا و مسجد احداث کرد. علامه میرزا محمّد سلماسی و فرزندش شیخ زین العابدین بر اجرای این تعمیرات و بازسازی نظارت داشتند.(3) حسینقلی خان بر روی مزار نرگس خاتون و حکیمه خاتون نیز ضریحی تعبیه کرد.(4)

در عصر قاجار، توسعه و بازسازی حرمین ادامه یافت. براساس وصیت امیرکبیر، شیخ عبدالحسین تهرانی، معروف به شیخ العراقین، تعمیرات کامل و همه جانبه ای را با ثلث اموال امیرکبیر بر حرم انجام داد که عبارت بود از: طلاکاری گنبدهای منور، تعمیر صحن و ایوان، تعبیه سنگ های مرمر سبز در دیوارهای رواق ها و حرم، ترمیم بخش هایی از دیوارهای صحن و کاشیکاری آنها.(5) این کار در 1285 ق پایان یافت. در دوران حضور میرزای شیرازی که حوزه علمیه سامرّاء رونق فراوانی یافت،(6) کارهایی در تزئیین و بازسازی حرم انجام شد؛ سنگ فرش کردن صحن، آینه کاری برخی رواق ها و حرم، نصب ساعت بزرگ بر سر در بزرگ ورودی، تهیه پرده های قیمتی و

ص:41

نفیس برای درهای حرم و رواق ها، ساخت مدرسه ای جهت سکونت و تحصیل طلبه های علوم دینی و سایر کارهای عمرانی دیگر حاصل آن دوره است.(1) این تعمیرات در زمان آیت الله محمّد تقی شیرازی نیز ادامه یافت و تکمیل شد.

در 1355 ق آستان قدس مورد دست برد عده ای قرار گرفت و قندیل های طلا و نقره به سرقت رفت. اندکی از طلای گنبد را نیز کندند و با خود بردند. در این هنگام یکی از نیکوکاران ایرانی به نام حاج علی اصفهانی کهربایی به جبران خسارت وارده برآمد. او ضریحی از نقره روی قبرهای مطهر گذاشت. هر دو منارة حرم را طلاکاری کرد و خانه های اطراف صحن را خرید و آن را توسعه داد.(2) بیشتر هزینه های این کار را خود او از هزینة شخصی اش پرداخت. در دهه های اخیر حرم مطهر توسعة فراوانی یافته و در آن تعمیرهای زیادی انجام گرفته است.(3)

ن. ک ضریح و صندوق، طلاکاری گنبد و مناره ها

ص:42

تحصیل و کسب علم نمی نماید ولی با توسل به حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام این مشکل رفع می گردد.

او از اساتید گوناگونی چون میرزا حسن شیرازی، حاج شیخ نجفی و حاج سیدعلی شوشتری، بهره ای وافر جست و با حافظة بی نظیرش هر روز بر ارزش علمی وی افزون می گشت تا این که کتاب ها و جزوات متعدّدی در موضوع فقهی، اخلاقی و دینی به رشته تحریر در آورد و از بزرگان عصر خویش گشت. یکی از آثار بزرگ آقانجفی اصفهانی حقایق الاسرار در شرح زیارت جامعة کبیرة مولا امام هادی علیه السلام است که دارای ویژگی ها، اسلوب عالی، فاخر و گرانبها است.(1)

ن ک حقایق الاسرار

ص:43

مذهب بودم. آن خارجی با آن نویسنده مناظره می کردند و با این کار، پیمودن راه برای من آسان می شد. چون نصف راه را پیمودیم، خارجی به نویسنده گفت: آیا این سخن، فرمودة مولای شما علی بن ابیطالب نیست که: هیچ قطعه ای از زمین نیست مگر آن که قبر است یا در آینده قبر خواهد شد؟ به این صحرا بنگر! اینجا کیست که بمیرد تا چنان که می پندارید خدای سبحان آن را پُر از قبر کند؟

من از نویسنده پرسیدم: آیا این سخن شما است؟ گفت: آری! گفت: او راست می گوید. در این صحرای بزرگ کیست که بمیرد تا پر از قبر شود؟ و مدتی خندیدیم که نویسنده از ما شکست خورده است.

رفتیم تا به مدینه رسیدیم. من به در خانة امام هادی علیه السلام رفتم و داخل شدم. امام نامة متوکّل را خواند و فرمود: من حرفی ندارم. بفرمایید!

چون فردا خدمتش رسیدم، تابستان بسیار گرمی بود. دیدم نزد امام علیه السلام، خیّاطی است که برای حضرت و غلامانش لباس های کلفت و ]زمستانی[ می برد. به خیّاط فرمود: خیّاط ها را جمع کن و همین امروز لباس ها را بدوز و فردا همین وقت برایم بیاور! سپس رو به من کرد و فرمود: یحیی! امروز کارهای خود را در مدینه انجام دهید و فردا همین وقت، کاروان را حرکت ده!

من از نزد او بیرون آمدم در حالی که از لباس های زمستانی در شگفت بودم. با خود گفتم: تابستان است و گرمای حجاز و مسافت میان ما و عراق، ده روز]بیش نیست[. به این لباس ها چه نیازی دارد؟! سپس با خود گفتم: این کسی است که مسافرت نکرده است؛ خیال می کند در هر سفری این ها لازم است و من در شگفتم از رافضه که چنین کسی را امام می دانند.

ص:44

فردای آن روز، همان ساعت آمدم. دیدم لباس ها آماده است. به غلامان خود گفت: بروید داخل و لباده و کلاه ها را نیز بردارید! سپس فرمود: یحیی! حرکت کن! من با خود گفتم: این از اوّلی شگفت تر است. آیا می ترسد که در راه زمستان فرا رسد که لباده و کلاه ها را برمی دارد؟

به راه افتادیم در حالی که من فهم او را ناچیز می شمردم. رفتیم تا به آن جایی رسیدیم که دربارة قبرها بحث می کردیم. ناگاه ابر سیاه]پرباری[ بالا آمد و با رعد و برق بالای سر ما قرار گرفت و همچون پاره سنگ، تگرگ بارید. امام علیه السلام و غلامانش آن لباس های ضخیم و لباده ها را پوشیدند و کلاه بر سر نهادند و به غلامان خود فرمود: به یحیی یک لباده و به نویسنده هم یک کلاه بدهید!

ما دور هم جمع شدیم و تگرگ بر ما باریدن گرفت تا هشتاد نفر از همراهانم را کشت. سپس برطرف شد و گرما برگشت.

امام علیه السلام به من فرمود: یحیی! پیاده شو و با همراهان باقیماندة خود، این مرده ها را دفن کن!

سپس فرمود: خدا این گونه این صحرا را پر از قبر می کند.

از اسبم پیاده شدم و به سوی حضرت علیه السلام دویدم و رکاب و پایش را بوسیدم و گفتم: من شهادت می دهم که هیچ معبود به حقّی جز خدا نیست و محمّد، بنده و فرستادة اوست و شما]خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم [، جانشینان او در زمین هستید. مولایم! من کافر بودم، اینک به دست تو اسلام آوردم.

او شیعه شد و در خدمت امام علیه السلام بود تا در گذشت.(1)

ص:45

ابن شهرآشوب می گوید: متوکّل، عتّاب بن ابی عتّاب را به مدینه فرستاد تا امام هادی علیه السلام را به سامرّاء بیاورد. شیعیان می گفتند که حضرت غیب می داند و عتّاب تردید داشت. چون از مدینه جدا شدند دید که حضرت لبّاده پوشیده است. با این که آسمان، صاف]و فصل تابستان و هوا گرم[ بود. چیزی نگذشت که آسمان ابری شد و ]تگرگ[ باریدن گرفت. عتّاب گفت: این یک نشانه.

چون به شط قاطول رسیدند، امام علیه السلام او را پریشان خاطر دید. فرمود: ابا احمد! چرا آشفته ای؟ گفت: آشفتگی ام به خاطر حوایجی است که از امیر خواسته ام. فرمود: حوایجت برآورده شده است. چیزی نگذشت که بشارت آوردند: حوایجت برآورده شد.

عتّاب گفت: مردم می گویند: تو غیب می دانی و من به دو مورد آن پی بردم.(1)

ن. ک علم غیب امام هادی علیه السلام

ص:46

را که مجهز و مکمّل و اسلحه پوشیده بودند سان دیدند و غرضش از این عمل اظهار شوکت و اقتدار بود تا آن که مبادا حضرت یا دیگری قصد خروج بر او کند. پس از آن که قشون او همگی از پیش روی حضرت گذشتند امام علیه السلام فرمودند: می خواهی من نیز لشگر خود را به تو بنمایانم؟ خلیفه گفت بلی، امام علیه السلام دست به دعا برداشت و فرمود نگاه کن خلیفه دید ما بین زمین و آسمان از مشرق تا مغرب پر است از ملائکه همگی مکمل و مسلّح. خلیفه با دیدن صفوف مرتب و منظم ملائک غش کرده و نقش زمین شد چون به هوش آمد، حضرت هادی علیه السلام به او فرمودند: «به دنیای شما کاری نداریم و مشغول امر آخرت خود می باشیم بر تو از آنچه تصور کرده ای باکی نباشد» مقصود آن که اگر به تصور این که روزی بر تو خروج کنیم اکنون قشون خویش را به رخ من می کشی این تصوری باطل بیش نیست با خیال راحت باش که اراده چنین کاری نداریم.(1)

ص:47

ص:48

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: «لایَزال أمرُ الناسِ مَاضِیاً ما ولیهم إثنا عَشَرَ رَجُلاً»(1)

گفته اند که معنایش آن است که امر مردمان و تکلیف شان ظاهر است، تا وقتی که دوازده امام پیدا می شود و بعد از آن تکلیف برطرف می شود و پس از ایشان قیامت می شود.(2)

در تاریخ اسلام دوازده خلیفه ای که حافظ و نگهبان عزت اسلام باشند، جز دوازده امامی که شیعه بدان ها معتقد است؛ نمی توان یافت؛ که خلیفه ایشان معرفی گردیدند. اکنون باید دید که این دوازده نفر کیستند؟ خلفای اموی و عباسی و دیگر خلفایی که در ردیف آنان هستند مایه عزت اسلام نبودند.

بی شک دوازده امام شیعه که همگی در عصر خود مظهر تقوا پرهیزکاری بودند. حافظان سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و مورد توجه صحابه، تابعان و نسل های بعدی شدند و مورخین به علم و وثاقت آنان به خوبی گواهی داده اند عبارتند از:

ردیف

نام معصوم

تاریخ تولّد

تاریخ وفات

1

علی بن ابیطالب علیه السلام

23 قبل از هجرت

40 بعد از هجرت

2

حسن بن علی(مجتبی) علیه السلام

2 بعد از هجرت

50 بعد از هجرت

3

حسین بن علی علیه السلام

3 بعد از هجرت

61 بعد از هجرت

4

علی بن الحسین(سجّاد) علیه السلام

38 بعد از هجرت

95 بعد از هجرت

5

محمّد بن علی(باقر) علیه السلام

57 بعد از هجرت

114 بعد از هجرت

6

جعفر بن محمّد(صادق) علیه السلام

83 بعد از هجرت

148 بعد از هجرت

7

موسی بن جعفر(کاظم) علیه السلام

128 بعد از هجرت

183 بعد از هجرت

8

علی بن موسی(رضا) علیه السلام

148 بعد از هجرت

203 بعد از هجرت

9

محمّد بن علی(تقی) علیه السلام

195 بعد از هجرت

220 بعد از هجرت

10

علی بن محمّد(نقی) علیه السلام

212 بعد از هجرت

254 بعد از هجرت

11

حسن بن علی(عسکری) علیه السلام

232 بعد از هجرت

260 بعد از هجرت

12

اباصالح المهدی(قائم) علیه السلام

255 بعد از هجرت

...(3)

ص:49

امام مهدی که روایات متواتری از پیامبر، دربارة او به عنوان «مهدی موعود» توسط محدثان اسلامی رسیده است. نوة امام هادی است.

دربارة آشنایی با زندگانی این پیشوایان بزرگ که اسامی آنها نیز در لسان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمده است، به این کتاب ها مراجعه فرمایید:

1. تذکرهًْ الخواصّ(تذکرهًْ، خواصّ الأئمّهًْ).

2. وفیات الاعیان

3. کفایهًْ الأثر

4. اعیان الشیعه(1)

ص:50

4. قیام دین از جهت علمی و عملی به آنان. زیرا قائم بودن دین به خلفایی است که از جهت علمی بیان کنندة معارف و حقایق دین و از جهت عملی مجری حق و قوانین عادلة دین باشند و این دو مهّم جز با شرایطی که خاصّه در خلفای دوازده گانه قائلند میسر نیست.

5. تنظیر؛ به نقبای بنی اسرائیل که کاشف از نصب الهی است، همچنان که از آیة ((وَ بَعَثنا مِنهُم اثنَی عَشَرَ نَقِیباً))(1) استفاده می شود.

6. بودن همة آنان از قریش؛ خلفایی که دارای این مزایا باشند آیا جز بر طریقة حقّة اثنی عشریه و دوازده امام علیه السلام قابل انطباق می تواند باشد؟!

آیا در خلافت یزید و مانند آن، عزّت امر اسلام و گذران امر امت و حکومتی مانند نقبای بنی اسرائیل میسّر می گردد؟!

به آنچه گفته شد بعضی از محقّقین علمای عامّه نیز اعتراف کرده اند که این احادیث نه قابل انطباق به خلفای بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم است- چون کمتر از دوازده اند- و نه قابل حمل بر ملوک بنی امیّه- به جهت ظلم و زیادتشان بر دوازده نفر- و نه قابل حمل بر ملوک بنی عباس- به جهت زیادتشان بر دوازده نفر و عدم مراعات آیة: قُل لا أسألُکُم عَلَیه اَجراً إلاّ المَوَدَّهًَْ فی القُربی.(2) بگو از شما بر تبلیغ بر رسالت خود، مزدی نمی خواهم مگر دوستی در خویشان خود را.

ص:51

ص:52

خداوند تبارک و تعالی قلوب امامان علیه السلام را جایگاه ارادة خودش قرار داد، لذا هرگاه خدا چیزی را بخواهد آنان نیز می خواهند و این فرمایش خداوند است که فرموده است:

«وَ ما تَشاءونَ إلاّ أن یَشاءَ للهُ»

(و نمی خواهید مگر آن که خدا بخواهد.)(1)

ن.ک اثناعشری، اسرار عدد 12

ص:53

ص:54

او که از برادرش نقل شده اند، نشان می دهند که وی بیشترین معارف حدیثی را نزد برادرش فرا گرفته است.

از شاگردان او دو نفر را می شناسیم که یکی ابوسعید سهل بن زیاد آدمی(م. بعد 255 ق) است که احادیثش ارزش سندی ندارند و دیگری سندی بن ربیع کوفی(م. حدود 260 ق) است که ظاهراً فردی مورد اعتماد و راستگو بوده، از آثار او، جز روایات باقی مانده از او، چیزی معرفی نشده است.(1)

ص:55

اندازه روشن است که وی نزد امام حسن عسکری علیه السلام از جایگاه بلندی برخوردار بود و در نیشابور، وکیل آن حضرت به شمار می آمد.

امام علیه السلام نه تنها در توقیعات و نامه های صادر شده وی را ستایش می کرد، بلکه در نامه هایی که آن حضرت برای معاصران و همکارانش می نوشت، نسبت به موقعیت و جایگاه او سفارش هایی به دیگران داشت. در توقیعی که امام علیه السلام برای عبدالله بن حمدویه بیهقی(م. حدود 275 ق) نوشته، آمده است: «من ابراهیم را برای اخذ حقوق واجب از اهالی آن دیار منصوب نموده ام و او را مورد اعتماد و امین خودم برای اهالی آنجا قرار داده ام.»

کشی در رجال خود، می نویسد: امام حسن عسکری علیه السلام وی را نماینده خود در نیشابور قرار داد و دیگران را به اطاعت از او فرا خواند. وی با این که در زمان خود، از شهرت به سزایی برخوردار بود، اما از استادان و شاگردان او اطلاعی در دست نیست. همچنین از او اثر تألیفی معرفی نشده است.(1)

ص:56

به همین دلیل، شیخ طوسی نام او را در شمار اصحاب امام رضا علیه السلام نیز ذکر نموده است. تاریخ ولادت و وفات او به درستی روشن نیست.

بر پایه گزارش ابوعمر کشی، وی به اتفاق فرزندش، جعفر، در 248 ق با امام حسن عسکری علیه السلام مکاتبه داشت. اما نمایندگی او از سوی امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف نشان می دهد که وی در عصر غیبت می زیست و مدت ها پس از این تاریخ، حیات داشت و چون استاد احمدبن محمّد بن عیسی(م. حدود 280 ق) بود، گمان می رود در اوایل عصر غیبت(329-260 ق)، زندگی را به سر آورده باشد.

وی چنان که از لقب «همدانی» برمی آید، در حقیقت ایرانی بود و در همدان اقامت داشت و مکاتبات زیادی با امامان عصر خود در مسائل گوناگون فقهی انجام داد. پسرش جفعربن ابراهیم نیز از فقها و محدثان عصر خود بود و به واسطه پدرش با «ابوالحسن» (یعنی امام جواد یا امام رضا علیه السلام) مکاتباتی داشت.

وی از فرزند دیگرش، نوه ای داشت به نام محمّدبن علی بن ابراهیم که دانشمندی والامقام، صاحب تألیفات و نائب امام عصر در همدان بود و چهل مرتبه به زیارت خانه خدا مشرف شد. او خود نیز نزد امامان معصوم علیه السلام دارای مقامی ارجمند بود و بنا به گزارش ابن حمزه طوسی (م. 560 ق) وی در زمان امام جواد علیه السلام نایب یحیی بن عمران بود و آن حضرت دو سال پیش مرگ یحیی، طی نامه ای او را جانشین خود قرار داد.

از معاصران او، علی بن مهزیار اهوازی(م. حدود 255 ق) و احمدبن هلال کرخی(م. 276 ق) هستند که در برخی موارد، مکاتبات همدیگر با امامان عصر خود را نقل نموده اند. از او روایات و

ص:57

توقیعات فراوانی به جای مانده که در تمام موارد، به طور مستقیم با امامان معصوم مکاتبه کرده است.

وی شاگردان زیادی داشت که ابراهیم بن هاشم(پدر علی بن ابراهیم، صاحب تفسیر)، عمربن علی، حمدان بن سلیمان نیشابوری، احمد بن علی تفلیسی، سهل بن زیاد آدمی(م. بعد 255 ق) یعقوب بن یزید و احمدبن محمّدبن عیسی(م. حدود 280 ق) از جمله آنان هستند.

درباره ارزش روایات او، ابوعمرو کشی(م. حدود 363 ق) در گزارش خود، وی را عظیم القدر و فردی «مطمئن» در نقل حدیث معرفی کرده است، شیخ طوسی(م.460 ق) نیز در کتاب الغیبهًْ، او را مور وثوق دانسته و مدح بلیغی از او به عمل آورده است. از این رو احادیث و توقیعات او کاملاً مورد قبول صاحب نظران می باشند. وی ظاهراً دارای اثر تألیفی نبوده و به همین دلیل، نام او به طور مستقل در فهرست نجاشی نیامده، بلکه در ذیل شرح حال نوه اش، محمّدبن علی بن ابراهیم، ذکر شده است.(1)

ص:58

ابراهیم بن مهزیار اهوازی از اصحاب امام جواد علیه السلام و حضرت هادی علیه السلام نیز به شمار می رود.(1)

به نظر نجاشی کتاب البشارات نوشتة او است. کشی به سند خودش روایت می کند که محمّدبن ابراهیم بن مهزیار گفت: «پدرم هنگام مرگ، مالی به من سپرد و نشانه ای برای من معین کرد که جز من و خدای تعالی کسی از آن آگاه نبود و به من گفت:

هر کس این نشانه را بدهد مال را به او بده»، محمّد می گوید: به بغداد رفتم و در کاروانسرایی منزل گزیدم؛ در روز دوم اقامتم پیرمردی آمد و در حجره را زد. به خادمم گفتم: ببین کیست و چه کاری دارد؟ خادم بیرون رفت و پس از بازگشت به من گفت: پیرمردی است و اجازة ورود می خواهد. او را اجازه دادم. وارد شد و گفت: من عمر هستم، مالی را که نزد تو است به من ده. آنگاه نشانة مورد نظرم را داد و مال را به او تحویل دادم.

این روایت دلیل بر این است که ابراهیم بن مهزیار وکیل امام هادی علیه السلام در دریافت حقوق شرعی بود و طبیعی است که اگر قابل اعتماد و عادل نبود، امام به او اعتماد نمی کرد.(2)

ص:59

خارج شده بودند و چهرة اسلام را زشت جلوه می دادند، به آن حضرت شکایت کرد.(1)

ص:60

ص:61

ابوخضیب ن.ک معجزات امام هادی علیه السلام

ص:62

رحمت خدا بر ایشان باد، درود می فرستم. من ابوعلی]راشد[ را به جای حسین عبدریّه نصب کردم و او را- که فضل و ایمان بی نظیرش را می شناسم- امین خود قرار دادم و می دانم که تو بزرگ دیار خود هستی. دوست داشتم به تو احترام گذارم و در این باره به تو نامه بنویسم. پس از او پیروی کن و همة حقوق پیش از خود را به او بسپار و اصحاب مرا نیز به آن ترغیب کن و ایشان را در این باره چنان آگاه کن که به یاری و کفایتش برخیزند که این رعایت احترام کامل ما و محبوب پیش ما خواهد بود و در برابر آن، از جانب خدا اجر و پاداش خواهی داشت که خدا به رحمت خود، بهترین بخشش و پاداش خود را به هر که خواهد می دهد. در پناه خدا باشی! این نامه را با خطّ خود نوشتم و بسیار خدا را سپاسگزارم».(1)

و نیز با سند خود از احمدبن محمّد بن عیسی نقل می کند که گفت نسخة نامة امام هادی علیه السلام که همراه ابن راشد برای گروهی از اصحاب خود در بغداد و مدائن و اطراف فرستاد این است:

«نزد شما خدا را بر این عافیت و منّت دیرینش سپاس می گویم و بر پیامبر و آلش بهترین صلوات و کامل ترین رحمت و رأفت او را می فرستم. من ابوعلی بن راشد را به جای حسین بن عبدریّه و وکلای پیشینم نصب کردم. وی نزد من منزلت او را دارد. وی را بر همة آنچه وکلای پیشینم مأمور بودند گماشتم تا حقّ مرا دریافت کند. من او را برای شما پسندیدم و بر دیگران مقدّمش داشتم، زیرا شایستگی آن را دارد.»

رحمت خدا بر شما باد! در پرداخت حقوق]و ارجاع امور[ به او و به من رو آورید و در پیروی او برای خود بهانه نتراشید! از این حالت

ص:63

در آیید و به اطاعت خدا شتاب گیرید و اموال خود را حلال کنید و خون تان را حفظ کنید«و در راه نیکی و تقوا به هم یاری رسانید»، «و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید»، «و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید» و «جز به آیین اسلام]= تسلیم در برابر فرمان خدا[ از دنیا نروید!

طاعت او طاعت من و معصیت او معصیت من است. ملازم راه خدا باشید تا پاداش تان دهد و از فضل خود بر شما بیفزاید که خدا گشایشگر، کریم، بخشنده و بر بندگان خود مهربان است! ما و شما در پناه خدا، این نامه را با خطّ خود نوشتم.»

و در نامة دیگری آمده است:

«ایّوب بن نوح! من به تو دستور می دهم که]به خاطر مسائل امنیتی[ از ارتباطِ بسیار میان خود و ابوعلی دست برداری! هر کدام، وظیفه و مأموریت ویژه ناحیة خود را انجام دهید که در این صورت از مراجعة به من بی نیاز می شوید. اباعلی! به تو فرمان می دهم همین را که به تو ای ایّوب! دستور می دهم؛ ]ایوب! به تو دستو می دهم[ که از هیچ یک از اهالی بغداد و مدائن چیزی را که می آورند، نپذیری و به عهده نگیری که برای ایشان از من اجازه بگیری و به کسی که خارج از بخش مأموریت تو چیزی نزد تو می آورد بگو که آن را نزد مسئول ناحیة مربوطة خود ببرد؛ و نیز به تو ای ابوعلی! همین دستور را می دهم. باید هر یک از شما دستوری را که داده ام بپذیرد!»(1)

ص:64

ص:65

کلینی رحمة الله با سند خود از عبدالله بن جعفر حمیری نقل می کند که گفت: من و شیخ ابوعمرو، نزد احمدبن اسحاق بودیم. احمدبن اسحاق به من اشاره کرد که از ابوعمرو ]نایب اوّل امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف [، دربارة جانشین امام حسن عسکری علیه السلام بپرسم. به او گفتم: ای اباعمرو! من می خواهم از شما چیزی بپرسم که در آن شکّی ندارم، زیرا اعتقاد و دین من این است که زمین از حجّت خدا خالی نمی ماند مگر چهل روز پیش از قیامت و چون آن روز فرا رسد، حجّت از زمین برداشته و راه توبه بسته می شود، دیگر «کسی که قبلاً ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاروده است، ایمان آوردنش سود نمی بخشد» و ایشان بدترین خلق خدای سبحان اند و ایشانند که قیامت علیه آنان برپا می شود، ولی من دوست دارم که یقینم افزوده شود. ابراهیم علیه السلام از پروردگار خود خواست که به او نشان دهد چگونه مردگان را زنده می کند، گفت: «چگونه مردگان را زنده می کنی؟» فرمود: «مگر ایمان نداری؟» گفت: «چرا! ولی تا دلم آرامش یابد.»

ابوعلی احمدبن اسحاق به من خبر داد که از امام هادی علیه السلام سؤال کردم: با که معامله کنم؟ یا ]احکام دینم را[ از که به دست آورم؟ و سخن که را بپذیرم؟ فرمود: عَمری مورد اعتماد من است. آنچه از جانب من به تو می رساند، به راستی از من می رساند و آنچه از جانب من می گوید، به راستی از من می گوید. از او بشنو و اطاعت کن که او مورد وثوق و امین من است.

و نیز ابوعلی به من خبر داد که از امام حسن عسکری علیه السلام نیز همین سؤال را کردم. فرمود: عَمری و پسرش ]محمّدبن عثمان،

ص:66

نایب دوم[ مورد اعتماد هستند. هر چه از من به تو می رسانند، به راستی از من می رسانند و آنچه به تو می گویند، به راستی از من می گویند. از ایشان بشنو و اطاعت کن که ایشان مورد وثوق و امین اند. این سخن دو امام علیه السلام دربارة شما است.

ابوعمرو به سجده افتاد و گریه کرد. سپس گفت: حاجتت را بخواه! گفتم: شما جانشین پس از امام عسکری علیه السلام را دیده ای؟ گفت: آری به خدا! و با دست اشاره کرد و گفت: گردن] و شانة[ او این چنین ]زیبا و قوی[ بود. گفتم: یک سؤال دیگر مانده است. گفت: بگو! گفتم: نامش چیست؟ گفت: حرام است که نام او را بپرسید و من این را از پیش خود نمی گویم، زیرا بر من روا نیست که چیزی را حلال یا حرام کنم. بلکه این سخن خود آن حضرت علیه السلام است، چراکه مطلب نزد سلطان]معتمد عباسی[ چنین وانمود شده است که امام حسن عسکری علیه السلام وفات کرده و فرزندی از خود به جا نگذاشته و میراثش را تقسیم کرده است و کسی که حق نداشته ]جعفر کذاب[، آن را برده و خورده است و عیالش دربه در شده اند و کسی جرأت ندارد با ایشان آشنا شود و یا چیزی به آنان برساند]آری[ اگر نامش در زبان ها بیفتد تعقیبش می کنند. از خدا بترسید و از این موضوع دست بردارید!

کلینی رحمة الله می گوید: شیخی از اصحاب ما]شیعیان[ که نامش را از یاد برده ام به من گفت: اباعمرو از احمدبن اسحاق همین سؤال را کرد و او هم همین جواب را داد.(1)

ص:67

ص:68

کشتی سفر کنم، مرکبی هم جز همین برذون(1) ضعیف ندارم، از خدا بخواهید که مرا در راه زیارت شما تقویت فرماید.

امام علیه السلام برای او این گونه دعا کرد:

قوّاک الله یا أباهاشم؛ و قوّی برذونک(خداوند به تو قوت دهد ای هاشم و همچنین قدرت قاطر تو را دو چندان گرداند.)

راوی گوید: بعد از دعای آن حضرت، ابوهاشم نماز صبح را در بغداد می خواند و با همان مرکب به راه می افتاد و نزدیک ظهر به سامرّاء می رسید. دوباره اگر می خواست همان روز به بغداد برمی گشت و این از عجیب ترین دلائل و معجزات امام هادی علیه السلام بود.(2) (3)

ص:69

مردی به خدمت امام حسین علیه السلام رسید و پس از اسلام سؤالاتی کرد و جواب شنید و سپس گفت ای فرزند پیامبر راست فرمودی، از تعداد ائمّه بعد از پیامبر آگاهم ساز؟ امام علیه السلام فرمود: آنها دوازده نفر، همان برگزیدگان بنی اسرائیل اند.

مرد گفت: نام آنها را بشمار؟ امام کمی فکر کرد و آنگاه سرش را بلند کرد و فرمود: آری ای برادر عرب، نام آنها را برای تو می شمارم:

امام و خلیفة مردم، بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام و برادرم حسن علیه السلام و من با نُه فرزندم می باشیم. آن نه نفر بدین ترتیب است:

علی، فرزندم، پس از او فرزندش «محمّد» پس از او فرزندش «جعفر»، پس از او فرزندش «موسی»، پس از او فرزندش «علی»، پس از او فرزندش «محمّد»، پس از او فرزندش «علی» پس از او فرزندش «حسن» پس از او فرزندش «مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف » که او نهمین فرزند من است و در آخر زمان برای احیاء دین قیام خواهد کرد.(1)

ن.ک ائمّه دوازده گانه، اسرار عدد 12

ص:70

آن حضرت علیه السلام مکتوب داشت: خداوند پیوسته موجود بوده سپس آنچه اراده کرد تکوین بخشید، نه کسی مخالف ارادة اوست و نه عیب جوی در حکم او، اوهام اهل وهم به بی راهه افتاد و دیدة نظاره گران به قصور کشید و وصف وصف کنندگان به فنا گرائید و سخن اهل باطل از درک شگفتی شان یا وقوع دست یابی بر مرتبة بالای او به اضمحلال و نابودی رسید، او در موضعی است که نهایتی ندارد و در مکانی است که با هیچ دیده و هیچ عبارتی نمی توان بر او واقع گشت! هرگز هرگز!!

احمدبن اسحاق گوید: طیّ ارسال نامه ای به وجود مبارک امام هادی علیه السلام از آن حضرت دربارة رؤیت (دیدن خدا) و طرز تفکر مردم سؤال نمودم و او چنین نگاشت:

تا وقتی که هوایی میان رائی و مرئی نباشد تا چشم از آن عبور کند «رؤیت» محقّق نشود، پس زمانی که هوا منقطع شود و نور نابود گردد. «رؤیت» صحیح نیست و در وجوب اتّصال روشنایی میان رائی و مرئی وجوب اشتباه و خطا است و خدای تعالی پاک و منزّه از خطا و اشتباه است. پس از همینجا ثابت می شود که مسألة رؤیت او با چشم ها بر خداوند سبحان جایز نیست، زیرا ناچار از اتّصال اسباب به مسبّبات است.(1)

ابن اکثم، فتح بن یزید جرجانی، ابن سکیّت و یحیی بن هرثمه، واثق و ابی النواس احتجاج و یا سؤالاتی از امام هادی علیه السلام نموده اند و آن حضرت پاسخ فرموده اند.(2)

ن.ک مناظره امام با متوکّل، پاسخ های امام هادی علیه السلام به سؤالات یحیی بن اکثم

ص:71

ص:72

مسافرت اجباری امام، پیامدهای ناملایمی به دنبال نداشته باشد، ولی مردم مدینه از همان آغاز متوجه موضوع شده بودند.

ابن جوزی در این باره از یحیی بن هرثمه نقل می کند: من به مدینه رفته و داخل شهر شدم، مردم بسیار ناراحت و برآشفته شدند و دست به یک سری عکس العمل های غیر منتظره و در عین حال ملایم زدند. به تدریج ناراحتی مردم به حدی رسید که به طور علنی داد و ناله راه انداختند و در این کار چنان زیاده روی کردند که تا آن زمان، مدینه چنین وضعی به خود ندیده بود.

خطیب بغدادی(متوفای 463 ق) نوشته است جعفر متوکّل وی را از مدینه به بغداد و سپس به سرّ من رأی آورد و 20 سال و 9 ماه در آنجا ساکن بود تا این که همانجا در زمان حکومت معتز درگذشت و مدفون شد.

ص:73

ص:74

ص:75

ص:76

سرداران ترک بود. بغا یکی از غلامان ترک را به قتل رساند. سایر غلامان بر او و بر وصیف شوریدند و دو سردار قاتل ترکی به بغداد گریختند و خلیفه را نیز با خود بردند شورشیان بغداد را محاصره کردند و شهر تسلیم شد و خلیفه به تقاضای شورشیان جای خود را به معتز که نامزد شورشیان بود سپرد. در سال 252 حاجب او را کشت.(1)

ص:77

سیستان، خراسان، کرمان و فارس به دست صفاریان از نفوذ خلفای عباسی برای همیشه خارج شد و استقلال یافتند.

دورة خلافتش به دست موفق اداره می شد و موفق پس از غالب آمدن بر ترک ها و فارس ها و جنگ با رومیان و قرامطه از آذربایجان برمی گشت که مبتلا به مرض داء القیل شد و در سال 278 مُرد.

معتمد هم نتوانست پس از او مکثی کند و خودش در شرابخواری افراط کرد و کار کشور هم از دست او در رفت و یک سال بعد هم مُرد.

این یک سال هم پسر موفق ابوالعباس زمام امور را در دست داشت و در زمان او یک آتش سوزی مدهشی در بغداد رخ داد که بسیاری از خانه های بغداد دچار حریق شد و ترک ها هم اموال مردم را به غارت بردند.

از کارهای معتمد این بود که اوّل پایتخت را از سامرّاء به بغداد منتقل نمود اما چون عیاش و بی لیاقت بود کارها به دست برادرش طلحه ملقّب به موفق اداره می شد که او مردی کارآمد و با شهامت بود. او به زودی بر مشکلات غالب شد و دائم در تلاش بود. در عصر معتمد شورش فراوان بود زیرا ملوک الطوایفی رخ داده و هر گوشه به دست کسی اداره می شد. در بصره صاحب الزنج بسط نفوذ می داد. در فارس یعقوب لیث صفاری حکومت داشت که از عراق آمده بود و در دیرالعاقول میان واسط و بغداد در کنار دجله اردو زده بود و پایتخت را تهدید می کرد.

ترک ها هم با همه اختلافی که داشتند از بیم زوال دولت مرکزی و نداشتن وسیله ارتزاق با هم متحد شدند و همگی علیه یعقوب به جنگ پرداختند. طغیان آب هم کمک کرد در اردوی یعقوب هم

ص:78

حریق رخ داد که چارپایان رمیده نظم لشکر بهم خورد به علاوه همه این علل و عوامل یعقوب در این موقعیت بیمار شد و شکست خورد و متواری شد اما کسی از ترک ها به تعقیب او نرفت تا در جندی شاهپور مرو صاحب الزنج از پای درآمد.

معتمد پس از فراغت از این دو دشمن قوی با ترک های مصر مواجه شد و لشکری به سرکردگی پسر خود ابوالعباس برای سرکوبی پادشاه طولونی مصر فرستاد ولی طولونی ها در این موقع شام را از چنگ خلیفه بغداد درآورده بودند و قدرت خود را تا قنسرین ورقه امتداد داده بودند.

پسر موفق در طوافین از ناحیه فلسطین فتحی کرد ولی یک از سرداران پادشاه مصر ناگهانی بر سر او فرود آمد و پسر موفق به شتاب تمام بازگشت.

از این تاریخ روابط مصر با عراق به کلی قطع شد و خلیفه بغداد در عراق ابن طولون را لعن می کرد و ابن طولون در مصر خلیفه بغداد را لعن می کرد.

در زمان معتمد عبدالله بن رشید بن کاووس با چهار هزار جنگجو در خاک روم گرفتار هجوم دشمن شد و جز پانصد تن بقیه کشته شدند و خود عبدالله نیز اسیر شد در اواخر حکومت معتمد قرامطه در کوفه پیدا شدند. معتمد با آنکه عیاش و تنبل و تن پرور بود، 23 سال خلافت کرد ولی کار دست برادرش بود عاقبت قربانی افراط در مسکرات شد و از بس شراب خورد یا بر اثر مسموم شدن مُرد(279 ق).(1)

ص:79

ص:80

معدن رحمت، گنجینه داران دانش، نهایت بردباری و حلم بنیان های کرامت، خلاصه و برگزیده پیامبران، پیشوایان هدایت، چراغ های تاریکی، پرچم های پرهیزکاری، نمونه های برتر و حجت های خدا بر جهانیان هستند.

امام هادی علیه السلام همچون نیاکان خود در برابر ناملایمات بردبار بود و تا جایی که مصلحت اسلام ایجاب می کرد با دشمنان حق و ناسزاگویان می کرد. «بریحه» عباسی- که از سوی دستگاه خلافت به سمت امام جماعت مکه و مدینه منصوب شده بود- از امام هادی علیه السلام نزد متوکّل شکایت کرد و برای او نوشت: اگر خواهان حفظ مکه و مدینه هستی، «علی بن محمّد» را از این دو شهر بیرون کن زیرا او مردم را به سوی خود خوانده و گروه زیادی از او پیروی کرده اند.

متوکّل امام را از کنار حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تبعید نمود. هنگامی که امام از مدینه به سمت سامرّاء در حرکت بود، بریحه نیز همراه ایشان بود. در بین راه بریحه به امام گفت: تو خود می دانی که عامل تبعید تو من بودم. سوگند می خورم که چنانچه شکایت مرا نزد خلیفه ببری، تمام درختانت را در مدینه آتش می زنم، خدمتکارانت را می کُشم و چشمه های مزارعت را کور می کنم، بدان که این کارها را خواهم کرد. امام علیه السلام در جواب فرمود:

«نزدیک ترین راه برای شکایت از تو این بود که دیشب شکایت تو را نزد خدا بردم و من این شکایت را که بر خدا عرضه کردم نزد غیر او، از بندگانش نخواهم برد، بریحه چون این سخن را از امام شنید، به دامن آن حضرت افتاد، تضرّع کرد و از ایشان تقاضای بخشش نمود. امام فرمود: تو را بخشیدم.»

ص:81

ص:82

نام شریفه اش جدّه و در شهر خود شاهزاده بود، ولی از لحاظ وَرَع، زهد و تقوی زنی نمونه و بعد از شهادت شوهر و فرزندش، او پناه و دادرس بیچارگان شیعه بوده است.(1)

ن.ک خانم امام هادی علیه السلام

ص:83

می شود که باید با تدابیر لازم و دقّت فراوان از آنها گذشته و خود را به سر منزل مقصود که همان رسیدن به حقّ و حقیقت است برساند. آری، او مصمّم است که خود را با عنایات الهی پیرو نتیجه ای کند که ادّله و براهین بر آن اقامه شده است.

این تحّول مذهبی برای یک مستبصر پدید نمی آید جز آنکه از مجموعة عواملی عبور کرده و در آنها غور کند تا او را به مکتب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام رهنمون سازد.»(1)

ص:84

کنیه گذاری کافر را ثابت می کند بلکه وقوع آن را نیز در قرآن یعنی معتبرترین مدرک فتوا نشان می دهد. متوکّل نیز از پاسخ امام هادی علیه السلام قانع شد و به آن عمل کرد.(1)

ص:85

یحیی بن اکثم گفت: «اسلام این مرد، شرک و عمل گذشته او را از بین برد(و دیگر حدّ او نباید اجرا گردد)».

یکی دیگر از فقها گفت: باید او را سه حد بزنند و هر یک فتوایی دادند تا آن که متوکّل تصمیم گرفت از امام هادی علیه السلام استفتاء کند. لذا طی نامه ای موضوع را بیان کرد و از امام هادی علیه السلام نظر خواست.

امام در جواب نوشت: «باید آن قدر او را بزنند تا بمیرد.»

این فتوا به مذاق یحیی و دیگر فقها خوش نیامد و نپذیرفتند و گفتند: نه کتاب خدا گواه این مدعاست و نه سنّت پیامبر آن را تأیید می کند.

متوکّل به امام هادی علیه السلام نامه ای نوشت و در آن یادآور شد که فقهای مسلمین فتوای ایشان را نپذیرفته اند و آن را خلاف کتاب و سنّت می دانند و افزود: پس برای ما منبع فتوا را بیان کن.

امام در جواب نوشت: «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم، خداوند متعال دربارة کافران می فرماید: ((فَلَمّا رَاَوا بَأسنا قالُوا آمَنّا بِالله وَحدَهُ وَ کَفَرنا بِما کُنّا بِهِ مُشرِکین، فَلَم یَک یَنفَعُهُم ایمانِهِم لَمّا رَاَوا بَأسنا)) پس آنگاه که شدّت قهر آوردیم و به همه بت هایی که شریک خدا می دانستیم کفر ورزیدیم، امّا ایمان شان پس از دیدن مرگ و مشاهده عذاب به آنها هیچ سودی نبخشید.»

متوکّل این فتوا(و استنباط از آیه) را پذیرفت و دستور داد تا حکم آن مرد را اجرا کنند.(1)

ص:86

ص:87

المسلمین(12)، الامام الخاتم(12)، القائم المهدی(12)، محمّد بن الحسن (12)، خلیفهًْ النبیّین(12)، خاتم الوصیّین(12)، هؤلاء العترهًْ(12)، الغرا المیامین(12)، بنوعبدالمطلب(12)، سادهًْ أهل الجنّهًْ(12)، محبهم مؤمن تقی(12)، فی الجنّهًْ مخلد(12)، عدوهم کافر شقی(12)، فی النّار مؤید (12)، اللّهم صل علیهم(12)، بأفضل صلواتک (12) یا رب العالمین(12)»

برهان آنچه به آن هدایت شدم و بر آن راهنمایی شدم؛ این است که همة سخن وقتی به اصل خود برگردانده شود؛ منحصر در چهار کلمه می شود و آن لا اِلهَ اِلاّ الله، مُحَمَّد رَسُولُ الله و اسلام و ایمان بر آن دو استوار است و هر یک از این کلمات 12 حرف است و امام؛ رئیس ایمان و زمامدار اسلام است. پس واجب است که فرد؛ قائم به آن 12 امام باشند و این آیه اشاره به آن است ((وَ بَعَثنا مِنهُمُ اثنَی عَشَرَ نَقیباً))(1) و این آیه ((وَ قَطَّعناهُمُ اثنَتَی عَشرَهًَْ أسباطاً أمَماً)) پس فرد قائم به این امر، از بزرگ مردان و اولیاء و نوادگان را 12 نفر قرار داده است، سوم این که تدبیر عالم در شب و روز را در 12 ساعت قرار داده است. چهارم این که خورشید و ماه را دو آیه قرار داده است که به آنها هدایت می شود و مسیر حرکت آنها در تقدیر و تسخیر 12 برج است و ماه های سال 12 ماه قرار داده شده است، پس بر چشم عبرت به این ادوار نگاه کن و ببین چگونه با این اسرار جاری است به مشیّت خدای جبّار که این تقدیر خدای عزیز علیم است.(2)

ن.ک ائمّة دوازده گانه، اثناعشری

ص:88

اسم اعظم ن.ک دانش الهی امام هادی علیه السلام(الف)

ص:89

در نشستی دیگر دربارة یک مسأله اختلافی، امام علیه السلام با استناد به قرآن، همه را ملزم به قبول نظر خود ساخت.(1) در روایتی نیز که عیاشی نقل کرده، آمده است: کانَ اَبُوجَعفَر وَ اَبُو عَبدالله عَلَیهما السّلام لا یصدّق عَلَینا اِلا بِمَا یُوافِق کِتاب الله وَ سُنَّهًْ نَبِّیه.(2)

از مهم ترین بحث هایی که در آغاز قرن سوم، دنیای تسنّن را به خود مشغول داشته، جدال بر سر مسأله حدوث و قدم قرآن بود که خود موجب پیدایش فرقه ها و گروه هایی در میان آنها شد.

شیعیان با راهنمایی ائمّه درباره این موضوع سکوت اختیار کردند. در نامه ای، امام هادی علیه السلام به یکی از شیعیان دستور می دهد در این زمینه اظهار نظر نکرده و جانب هیچ یک از دو نظر حدوث یا قدم قرآن را نگیرد.(3) این موضع گیری، سبب شد تا شیعیان گرفتار این بحث بی حاصل نشوند.

ن.ک فتنة خلق قرآن

اصحاب امام ن.ک یاران و راویان احادیث امام علیه السلام

ص:90

ص:91

متوکّل می گفتند. لکن لقب اخیر را آن حضرت مخفی می کرد و اصحاب خود را فرموده بود: از این لقب اعراض کنید، به جهت آن که در آن زمان لقب خلیفه، متوکّل علی الله بود و چون آن جناب و فرزندش امام حسن علیه السلام در سامره سکنی فرمودند در محلّه ای که عسکر نام داشت، از این جهت این هر دو بزرگوار را نسبت به آن مکان داده و عسکری می گفتند.(1)

لقب های امام هادی علیه السلام که نشانة برخی از صفات شریف و مکارم اخلاق او هستند به شرح زیر است:

1. ناصح، زیرا خیراندیش ترین مردم برای اُمَّت جدّش رسول خدا بود.

2. متوکّل، امام این لقب را خوش نمی داشت و به اصحابش می فرمود که او را با آن لقب نخوانند. شاید ناخشنودی امام از این لقب به این دلیل بود که جعفر خلیفة عباسی که کینه توزترین دشمن اهل بیت بود به همین لقب شناخته می شد.

3. تقیّ، زیرا او را تقوا و بازگشت به سوی خدا را در پیش گرفت و هر چند متوکّل عباسی کوشید آن حضرت را به مجالس لهو و فجور بکشاند و حتّی این نیّت پلیدش را برای برخی از اطرافیانش فاش ساخت، در این راه توفیقی به دست نیاورد.

4. مرتضی که از مشهورترین القاب آن حضرت است.

5. فقیه، امام فقیه ترین فرد روزگار خود، بلکه بالاترین مرجع فقیهان و عالمان بود.

6. عالم، او عالم ترین مردم، نه تنها در حوزة دین، بلکه در همة انواع علوم و معارف بود.

ص:92

7. امین، یعنی امین بر دین و دنیا

8. طیّب و در آن روزگار کسی از او بهتر و پاکیزه تر نبود.

9. عسکری، این لقب بدین جهت به امام علیه السلام داده شد که بخشی از عمر شریفش را در شهر سامرّاء که «عسکر» نامیده می شد، گذراند.

10. موضح، و او روشنگر کتاب و سنّت بود.

11. رشید، زیرا رشیدترین و هدایت یافته ترین مردم به راه راست بود.

12. شهید، زیرا به دست دشمنان خدا به شهادت رسید.

13. وفیّ، زیرا وفادارترین مردم بود و وفا یکی از ویژگی ها و عناصر تشکیل دهندة وجود او محسوب می شد.

14. خالص، زیرا از هر بدی و عیبی پاک و مبرّا بود.(1)

ص:93

مرحوم مستنبط در تاریخ 12 ربیع الثانی 1325 در شهر تبریز متولّد شد و در آنجا رشد و نما یافت. دروس مقدّماتی را از بعضی از بزرگان فرا گرفت و در درس علّامه میرزا صادق تبریزی حضور یافت و در سال 1347 به نجف اشرف مهاجرت نمود و در درس استادانی مانند میرزا محمّدحسین نائینی و شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا علی ایروانی و سیّد ابوالحسن اصفهانی شرکت کرد و تقریرات بعضی از ایشان را در فقه و اصول نوشت و بعضی از آن بزرگواران به او اجازه داده اند و از مرحوم علّامه شیخ عبّاس قمی و از مؤلف(1) اجازه نقل روایت دارد.

از آثار ایشان کتاب های زیر را می توان نام برد:

1. القطرهًْ من بحار مناقب النبی و العترهًْ که در سال 1360 ق از تألیف آن فارغ شده است.

2. «دلائل الحق فی اصول الدین» این کتاب در سه جلد تألیف شده و در سال 1371 ق آن را به پایان رسانده است.

3. «الضیاء الصالحین و المتهجدّین»

1. ترجمة کتاب «سبیل الصالحین و نهج السالکین» نوشته علّامه سیّد حسن صدر که ایشان اضافاتی به آن نموده است.

2. «أوجز البیان» این کتاب در شرح ارجوزه ای در بیان اصول دین و ایمان است که ارجوزه از علّامه حاج سیّد محمّد رضوی کشمیری می باشد.

3. تعلیقاتی بر مکاسب و درس های علّامه نائینی، علّامه حاج میرزا علی ایروانی و علّامه سیّد ابوالحسن اصفهانی رحمة الله از ایشان به جا مانده است.

ص:94

علّامه مستنبط رحمة الله در مقدمه کتاب القطره می نویسد: «پس آنچه به ما رسیده و ما به آنچه رسیده ایم- از آن جمله این کتاب- بیش از «قطره ای» از دریای فضائل و مناقب ایشان نیست و هرگز آن را انکار نکرده و وحشت نداشته باشید و از مطالب این کتاب تعجّب نکنید و از خدای تعالی تقاضا کنید فهم شما را در معارف خاندان وحی زیاد کند و جستجو نموده از رحمت او مأیوس مباشید، زیرا قرآن کریم می فرماید:

((إنَّهُ لا یَیأس مِن رَوح الله إلاَّ القَوم الکافِرُونَ)) (1)

از رحمت خدا جز قومی که کافرند مأیوس نمی باشند.

و به مولا و صاحب اختیار و فرمانروای همة هستی بگو:

((یا أیُّهَا العَزیزُ مَسَّنا وَ أهلَنا الضُّرُّ وَ جِئنا بِبضاعَهًٍْ مُزجاهًٍْ فَأوفِ لَنا الکَیلَ وَ تَصَدَّق عَلَینا إنَّ اللهَ یَجزِ المُتَصَدِّقینَ)) (2)

ای پادشاه همه عالم! به ما و اهل ما بیچارگی روی آورده و ما با سرمایه ای بسیار اندک به شما روی آورده ایم، پیمانة ما را پر کن و بر ما نیکی و احسان نما که خداوند نیکوکاران را پاداش می دهد. و هنگامی که مولا و سرورت فهمیدن معارف را به تو احسان نمود، می توانید بپذیرید «آنچه را که فرشتة مقرّب یا نبیّ مرسل و یابنده ای که خدا قلبش را برای ایمان امتحان کرده»(3) قابلیّت پذیرش آن را دارد. اسرار اهل بیت علیهم السلام را از اخبار و روایاتی که رسیده است درک کنید، خداوند به ما و شما «قطره»ای از «دریاهای نور» روزی نماید.(4)

ص:95

جلد اول کتاب نفیس القطره توسط محمّد ظریف ترجمه شده و توسط نشر حاذق به چاپ رسید و جلد دوم این کتاب توسط محمّد حسین رحیمیان ترجمه شده است.

الواثق بالله ن.ک هارون واثق، واثق

ام الفضل ن.ک امام جواد علیه السلام

امامان دوازده گانه ن.ک ائمّه دوازده گانه، اثنی عشری

ص:96

4. ابن صباغ مالکی می نویسد: بعضی از اهل علم می گویند: فضائل ابوالحسن علی هادی چون گنبدی در دشت ها نمایان است و انوار وجودش تا ستارگان آسمان امتداد دارد، هیچ منقبتی به شمارش در نیاید جز اینکه به او نسبت داده شود و از هیچ کرامتی یاد نشود، جز این که کامل آن در وجودش باشد و هیچ صفتی شکوهمند تلقی نشود جز این که ویژگی های خُلقی او بر آن فائق آید. شایستگی او برای این ستایش ها نتیجة طبیعی گوهر وجود، صفات منحصر به فرد و بزرگوار و کرامت او است، کرامتی که در حفظ آن بسان چوپانی که از ماده شتران جوان گله اش مواظبت کند. کوشا بود. امام هادی روح و خلقی پاک و گوارا، راه و روشی معتدل و صفاتی زیبا و ارزشمند داشت، اعمال نیکو به یمن وجودش گسترش می یافت و از جهت وقار، اطمینان خاطر، طهارت، پاکدامنی و ارجمندی بر سیرة پیامبر و راه و رسم علی علیه السلام بود. او نفسی پاک، همتی بلند و منشی نیک و پسندیده داشت و احدی از مردم در آنها به مرتبة او نزدیک یا در آن شریک نبود و به آن طمع نمی ورزید.(1)

5. ابن شهرآشوب می نویسد: امام هادی پاکیزه ترین، راستگوترین، ملیح ترین و کامل ترین مردم بود. هنگام سکوت، وقار و هیبتش آشکار و گاه تکلم فرّ و شکوهش نمایان بود. او پرورش یافتة بیت نبوت و امامت، قرارگاه وصایت و خلافت، شاخه ای از درخت نبوت و میوه ای از شجرة رسالت بود.(2)

ص:97

6. قطب راوندی می گوید: امام علی بن محمّدهادی، صفات امامت در او فراهم و علم و فضیلت و خصلت های خیر او کامل بود. همة خُلق هایش مانند اخلاق پدرانش فوق العاده به نظر می رسید. شب هنگام روی به قبله می کرد و ساعتی از عبادت سست نمی شد. جبّه ای پشمین در بر و سجاده ای افکنده داشت. اگر محاسن و زیبایی های صورت و سیرت او را شرح دهیم کتاب طولانی می شود.(1)

7. ذهبی می نویسد: علی بن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن زین العابدین سیدی شریف، علوی حسینی، فقیه و یکی از ائمّه دوازده گانه است که شیعیان به او لقب مناری داده اند.(2)

8. ابن حجر می گوید: علی هادی دانش و سخاوت پدرش را به ارث برده بود.(3)

9. ابن عنبة نسّایه می گوید: امام علی هادی چون در سامرّاء که «عسکر» خوانده می شد، زندگی می کرد، لقب «عسکری» یافت، در غایت فضیلت، نهایت شرف و کرامت و مادرش کنیزی صاحب فرزند بود.(4)

10. محمّد بن طلحه شافعی می نویسد: اما مناقب علی هادی چنان است که گوش ها شیرین تر و خوشایندتر از آنها نشنیده و چون مرواریدهای نفیس که صدف ها با علاقه و اشتیاق آنها را در درون خود جای می دهند، گوش جان شنوندگان مالامال از آنها

ص:98

است و گواه بر این حقیقت اند که نفس شریف امام واجد فضایل و مناقبی است که سرچشمة آنها مقام رفیع نبّوت و نیاکان بزرگوار او هستند.(1)

11. محقق کبیر شیخ آغابزرگ تهرانی می گوید: امام هادی علیه السلام از هر حیث بزرگ ترین برادران خویش و وارث جود و دانش پدران خود بود و امامت بدین جهت فقط به او، نه به برادرانش، انتقال یافت که همة شرایط امامت در وجودش جمع بود. شرایطی مانند: علم، عدالت، لیاقت، سلامت حواس و اعضایی که در اندیشه و عمل مؤثرند، نسب قرشی عربی و افزون بر این ها، هاشمی بود.(2)

12. خیرالدین زرکلی می گوید: علی هادی، فرزند محمّد جواد، فرزند علی رضا، فرزند موسی بن جعفر، از فرزندان امام حسین و علی بن ابیطالب، دهمین امام از امامان دوازده گانة شیعه و یکی از متّقیان و شایستگان بود.(3)

13. آنچه تاکنون ذکر شد بخشی از اظهار نظرهای پژوهشگران دربارة حضرت هادی علیه السلام و نشانة اعجاب آنان در برابر شخصیت ممتاز امام و روشنگر بعضی از صفات و مکارم اخلاق او است و همان طور که ملاحظه شد، همگی بر دو ویژگی امام تأکید داشتند:

1. تخصص او در علوم اسلامی و مرجعیت عامّه اش در جهان اسلام؛

2. برجستگی او در عبادت و تهجّد و تقوا و پایداری در دین که در این زمینه ها هیچ کس به مرتبة او نمی رسد.(4)

ص:99

ص:100

هادی علیه السلام گردن نهادند. این عدّه معدود برای مدّت کوتاهی به امامت موسی بن محمّد(م 296) معروف به «موسی مبرقع» مدفون در قم معتقد شدند؛ لیکن پس از مدّتی از امامت وی برگشتند و امامت امام هادی علیه السلام را پذیرفتند. سعد بن عبدالله بازگشت این افراد به امام هادی علیه السلام را از آن روی می داند که خود موسی مبرقع از آنان بیزاری جست و آنان را از خود راند.(1)

ن.ک پیشوایی امام در کودکی

ص:101

ص:102

متولّد خواهد شد، کنیزی است از کنیزان ماریة قبطیّه، کنیز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اگر توانستی، سلام مرا به آن کنیز نیز برسان!»

می گویم: در عظمت این خانم همین حدیث معتبر بس و کافی که امام کاظم علیه السلام به یزید پسر سلیط امر کند سلام مرا به او برسان! چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به جابر فرزند عبدالله انصاری امر کرد سلامش را به ابوجعفر امام باقر علیه السلام برساند.(1)

ص:103

راوی گوید: «به ایوان نگاه می کردیم، دیدیم آن چنان می لرزد که به تندی جلو و عقب می رود. پس هر کدام از اطرافیان معتصم برخاسته و دوباره به زمین افتادند و معتصم که ترسیده بود، به امام جواد علیه السلام گفت: ای فرزند رسول خدا! به درستی که از گفتة خود پشیمان شدم و توبه می کنم، از خدا بخواه تا ایوان را آرام کند! امام جواد علیه السلام فرمود: خداوندا! ایوان را آرام کن که می دانی اینان دشمنان تو و من اند و در آن حال، ایوان آرام گرفت.»(1)

ص:104

خواهی شد که جبرانی برایش نیست و به بلایی دچار خواهی گشت که هرگز پنهان نخواهد ماند. پس ام الفضل در مخفی ترین اعضای بدن خود، زخمی بزرگ پیدا کرد و همة اموال و دارایی های خود را برای درمان آن مصرف کرد، ولی هرگز خوب نشد و چنان فقیر گردید که دست بر گدایی دراز کرد!

روایت شده است: آن زخم، زیر ناف او پیدا شد و برادر او جعفر نیز به چاه افتاد و مرده اش از چاه بیرون آورده شد در حالی که مست کرده بود.(1)

ابن قولویه با سند خود از امام هادی علیه السلام نقل می کند که فرمود: چون خواستی امام کاظم و امام جواد علیه السلام را زیارت کنی، غسل کنی و خود را پاکیزه ساز و لباس های پاکت را بپوش و قبر امام موسی کاظم و امام جواد علیه السلام را زیارت کن و ...(2)

ن.ک مادر امام هادی علیه السلام

ص:105

ولادتش ماه ربیع الآخر است و آن روز دهم، روز دوشنبه و گفته شده است: چهارم ماه و گفته شده است: هشتم ماه ربیع الآخر و این شایع و مشهور می باشد.

مادرش حدیث یا «سلیل» خوانده می شد و«جدّه» نیز می گفتند(1) و از زنان شایسته و بزرگوار بود و در شایستگی و والایی اش مقام همین بس که او پس از شهادت امام حسن عسکری علیه السلام پناهگاه و مرجع شیعیان، او بود.

شیخ صدوق از احمد پسر ابراهیم نقل کرده که او گفت: به سال 262 نزد حکیمه- دختر امام جواد علیه السلام و خواهر امام هادی علیه السلام رفته و از پشت پرده با او سخن گفتم و از جمله پرسیدم: دینت چیست؟ و او امامان خود را یک به یک نام برد و در پایان، اسم حجّت پسر امام حسن عسکری علیه السلام را به زبان آورد. پس گفتم: او کجاست؟ گفت: پنهان می باشد. گفتم: پس شیعیان او، به چه کسی پناه ببرند؟

گفت: به جدّه؛ مادر ابومحمّد عسکری علیه السلام!

گفتم: آیا من از کسی پیروی کنم که وصّی اش زنی است؟

حکیمه جواب داد:

«بر تو باد اقتدا به امام حسین علیه السلام، به خواهرش زینب- دختر امام علی علیه السلام- وصیّت کرد و هر علمی که از طرف امام سجاد علیه السلام می رسید، برای مخفی نگاه داشتن امام سجاد علیه السلام، به زینب- که سلام خدا بر او باد- نسبت داده می شد!»

قطب راوندی می گوید: «اخلاق امام عسکری علیه السلام در میان خلق مانند اخلاق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود. مردی بود گندمگون، خوش قامت و زیبا صورت و خوش اندام و بس جوان.

ص:106

شکوهی خاص و شکلی جاذبه دار، عام و خاصّ(شیعه و سنّی) برایش احترام قائل بودند و به جهت عظمت ها و کمالاتش، به دیدة عظمت به او می نگریستند و به جهت خویشتن داری، پاک زیستی، پارسایی، عبادت، شایستگی و اصلاحی که داشت، بر دیگران مقدمش می شمردند. بزرگ مردی بود دارای شرف، با کمالات و بزرگ منش، بارهای سنگین را بر دوش می کشید و در برابر حادثه های سخت و دشوار اظهار ناتوانی نمی کرد و باز اخلاقش به سان اخلاق پدرانش خارق العاده بود و بر یک منوال: نیکو و ممتاز».

ص:107

بنی العباس وقتی این را شنیدند، ناامید برگشتند!

می گویم: از روایات این گونه ظاهر می شود که امام عسکری علیه السلام غالب ایام زندانی بودن خود را از هر نوع ملاقاتی ممنوع کرده بود و تنها به عبادت مشغول بود.(1)

روایت شده است: معتمد عباسی، آن جناب و برادرش جعفر را در زندان علی پسر حزین محبوس کرد و هرگاه از علی پسر حزین، حال امام حسن عسکری علیه السلام را می پرسید، جواب می گفت: امام عسکری علیه السلام روزها را روزه می دارد و شب ها را به نماز می ایستد! در پاره ای از ادعیه، طبق عبارت سجّاد دوّم «سجاد کوچک» به امام عسکری علیه السلام اشاره شده، آنجا که می گوید: «... و به حق پاک بسیار سجده کنندة کوچک و گریه های شبانه اش تا به سحر.»(2)

ص:108

می گویم: امام حسن مجتبی علیه السلام در ساعات پایانی عمرش، خطاب به جناده پسر امیّه چنین گفت: «مَامِنّا اِلاّ مَسمُومٌ اَو مَقتُولٌ»، «ای جناده! کسی از ما نیست مگر مسموم شده و یا کشته شده است.»

عالم بزرگ کفعمی و غیر او نیز گفته اند: که امام عسکری علیه السلام را معتمد مسموم کرد و از دنیا برد.(1)

ن.ک خانم امام حسن عسکری علیه السلام

ص:109

امام در لغت عرب به معنای مقتدا و پیشوا است و در اصطلاح فرقة ناجیه در باب صلاهًْ که امام می گویند غالباً به معنی پیش نماز است و در علم کلام که امام می گویند مراد شخصی است که از جانب خدا به خلافت و نیابت حضرت رسالت پناه معیّن شده باشد و گهی هست که به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز امام اطلاق می نمایند و از بعضی اخبار معتبره معلوم می شود که مرتبة امامت بالاتر از مرتبة پیغمبری است چنانچه حق تعالی بعد از نبّوت به حضرت ابراهیم خطاب فرموده که ((إنِّی جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِماماً)) (1)

و بعضی از محقّقان گفته اند: امام شخصی است که حاکم باشد بر خلق از جانب خدا به واسطة آدمی در امور دین و دنیای آنها مثل پیغمبر الاّ آنکه پیغمبر از جانب خدا بی واسطة آدمی نقل می کند و امام به واسطة آدمی که آن پیغمبر است.(2)

و ظاهر است که در امم سابقه بعد از وفات پیغمبری از انبیای صاحب شریعت تا مبعوث گردیدن صاحب شریعت دیگر، پیغمبران بسیار بودند که اوصیای پیغمبر سابق و حافظ ملّت و شریعت او بودند، لهذا روایت شده است از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم که: علمای امّت من مانند پیغمبران بنی اسرائیلند.(3)

و تفسیر علما در بعضی از روایات به ائمّه علیه السلام شده است(4) و معلوم است که هر فایده ای که بر وجود رسول و نبی صلی الله علیه و آله و سلم مرتبت می شود بر وجود امام مترتب است از دفع فساد و حفظ شریعت و منع مردم از ظلم و جور و معاصی.

ص:110

و امّا وجوب نصب امام بر حق تعالی، پس فرقة ناجیة امامیّه را بر آن دلایل عقلیّه بسیار است که در کتب مبسوطه ایراد نموده اند.

مانند «شیافی» سیّد مرتضی و «تلخیص» شیخ طوسی رحمة الله و غیر آنها و ما به ایراد یک دلیل از آنها اکتفا می نمائیم و آن دلیل این است که لطف بر خدا واجب است، زیرا که کردن آنچه نسبت به بندگان اصلح است بر خدا لازم است از جهت آنکه عقل حاکم است بر افعال کریم لایزال مبنی بر حکمت و مصلحت است و هرگاه اصلح که راجع و انفع است مانع باشد ترک آن و تبدیلش به غیر اصلح با آنکه ترجیح و مرجوح است از فاعل مختار غنی کریم، قبیح نیز هست عقلاً و چون وجوب اصلح ثابت شد باید که لطف نیز بر خدا واجب باشد زیرا که لطف عبارت است از امری که به سبب آن فعل مأمور، به ترک منهیُّ عنه بر مکلف آسان بشود و به سبب آسانی فعل و ترک آن از او به عمل آید اما به شرطی که به حدّ الجاء و اضطرار نرسد چه علت استحقاق ثواب و عقاب اختیاری بودن فعل است، پس به این سبب قائلان به حسن و قبح عقلی و وجوب اصلح قائلند به وجوب لطف بر حق تعالی.

و دلیل بر این آن است که تکلیف مشتمل است بر منافع و مصالح بسیار به حسب دنیا و عقبی برای عباد و تکلیف مشتمل است بر لطف و لطف البته اصلح است از غیر آن، پس لطف بر خدا واجب است بنابر وجوب اصلح و این معلوم است که وجود امام لطف است. ایشان را منع کند از فتنه، فساد، ظلم و ستم بر یکدیگر و ارتکاب معاصی و بدارد آنها را بر طاعات، عبادات، انصاف و مروّت، البته امور مردم منسّق و منتظم می گردد و به صلاح اقرب و از فساد ابعد خواهد بود.(1)

ن.ک دلائل امامت، شناخت و شخصیت امام هادی علیه السلام

ص:111

ص:112

254 ق وفات یافت، چهل و یک سال داشت و مدت امامت آن حضرت 33 سال بود، مادرش کنیزی بود که سمانه نام داشت.

متوکّل عباسی آن جناب را به مأموریت یحیی بن هرثمه از مدینه به سامرّاء آورد و در همان شهر ماند تا از دنیا رحلت نمود.(1)

روزی که حضرت با یحیی بن هرثمه وارد سامرّاء شد، در کاروانسرای گدایان به امام علیه السلام جای دادند.

صالح بن سعید می گوید: روزی که امام هادی علیه السلام وارد سامرّاء شد خدمت آن حضرت رسیدیم.

عرض کردم: فدایت شوم این ستمگران سعی می کنند به هر وسیله که هست نور شما را خاموش سازند و نسبت به شما اهانت کنند تا آنجا که شما را در این مکان پست که کاروانسرای فقرا است، جای داده اند.

در این وقت امام علیه السلام با دست به سویی اشاره کرد و فرمود: اینجا را نگاه کن ای پسر سعید!

ناگاه باغ های زیبا و پر از میوه و جوی های جاری و خدمت گزاران بهشتی همچون مرواریدهای دست نخورده دیدم، چشم هایم خیره شد و بسیار تعجب کردم.

امام فرمود: ما هر کجا باشیم این وضع برای ماست، ای پسر سعید! ما در کارونسرای گدایان نیستیم.(2) (3)

امام هادی علیه السلام بیشتر عمرش را در سامرّاء که حکومت عباسی به اجبار او را وادار به اقامت در آن شهر کرده بود، گذراند. امام در

ص:113

آن شهر همانند یک زندانی بود، زیرا مأموران امنیتی خانة او را محاصره و همة حرکت هایش را زیر نظر داشتند و هر کس را که با او ارتباط داشت یا مالی برایش می آورد، بازجویی و اذیت می کردند. امام در دوران متوکّل با بیشترین فشار سیاسی و رنج های ناشی از آن روبه رو بود، چرا که متوکّل در ستم و سخت گیری بر علویان از هیچ کوششی فروگذار نمی کرد و فرزندان پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم در زمان سیاه او مصیبت ها و حوادث ناگواری را تحمل کردند.(1)

ص:114

طور کلی هر نوع یاری و کمکی که از دست شان برمی آمد در حق آنان روا می داشت.(1)

امامت امام هادی علیه السلام را 33 سال و اندی می دانند که حدود سیزده سال آن در مدینه سپری شد و بقیه در سامرّاء در روزگاری که امام در مدینه بود، به خاطر ضعف و آشفتگی دستگاه خلافت، به تبیین و گسترش مبانی اعتقادی و فرهنگی اسلام روی آورد. شیعیان و دوستان اهل بیت علیهم السلامکه تعدادشان بسیار بود. از نقاط مختلف به ویژه از ایران، عراق، مصر به طور حضوری با مکاتبه با امام در تماس بودند. وکلا و نمایندگان امام نیز در نقاط مختلف کشور اسلامی با مردم ارتباط داشتند.

امام هادی از چنان موقعیت و محبوبیتی در مدینه برخوردار بود که فرماندار آن شهر، قدرت موضع گیری علیه آن حضرت را نداشت و در حقیقت تشکیلات آن حضرت دولتی در درون حکومت عباسی بود و تحت رهبری او اداره می شد. بُریحَه عباسی که متصدّی نماز در مکّه و مدینه بود، طی نامه ای به متوکّل نوشت:

«اگر تو را به حرمین(مکّه و مدینه) نیازی هست، علی بن محمّد را از این دو شهر بیرون کن؛ زیرا او مردم را به سوی خود فرا خوانده و گروه زیادی دعوتش را پذیرفته اند».(2) (3)

ن.ک محبّت مردم به امام هادی علیه السلام

ص:115

ص:116

مردگان مبعوث کرد، اما محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را با قرآن و شمشیر به سوی امّتش فرستاد؟

امام علیه السلام در جواب او فرمود: چون در زمان موسی علیه السلام سحر و جادوگری در میان مردم رواج فراوانی داشت، خدای سبحان آن معجزات را به موسی بخشید تا با ابطال سحرشان آنها را به تعجب و تأمل وادارد و حجّت را بر آنان تمام کند و در زمان عیسی فن غالب و رایج جامعه طب و پزشکی بود، به همین جهت خدای تعالی عیسی را با آن معجزه ها یاری کرد تا بر آنان چیره شود و در زمان رسول گرامی اسلام، شعر و شمشیر در میان مردم رونق فراوان داشت، پس خداوند، قرآن روشن و شمشیر قاطع را به رسول خویش اهدا کرد تا برشعرشان غالب آید و شمشیرشان را بشکند و حجّت خویش را بر آنان تمام کند.

آری، خدای حکیم انبیاء و رسولانش را با نشانه های روشن و معجزات آشکاری که آدمیان از آوردن همانند آن عاجز باشند و با مقتضیات زمان تناسب و همخوانی داشته باشد تأیید می کند. به همین جهت، برای اثبات صدق موسی علیه السلام او را با معجزة تبدیل شدن عصا به ماری بزرگ و هولناک تجهیز فرمود تا ریسمان ها و عصاهایی را که با سحر به صورت مار درآورده بودند ببلعد و او را با معجزة ید بیضاء نیز تأیید کرد و دستش سپید و چون خورشید نورانی شد تا جادوگرانی که در آن روزگار به نقطة اوج آن حرفة شیطانی رسیده بودند، در برابر او به زانو در آیند و به پروردگار ایمان آورند و همچنین معجزة شفا دادن کور مادرزاد و بیمار مبتلا به برص و زنده کردن مرده ها را نشانة صدق نبوت عیسی علیه السلام قرار داد و با آنکه در آن روزگار دانش پزشکی پیشرفت فراوانی داشت، مخالفان او از انجام چنان اعمال حیرت آوری ناتوان بودند.

ص:117

آخرین سفیر الهی حضرت محمّد است که خداوند برای اثبات نبوتش او با اعطای قرآن مجید که باطل از هیچ طرفی بر آن راه ندارد و در فصاحت و بلاغت و زیبایی اسلوب و شیرینی عبارت معجزه ای بزرگ است به سوی امّتش مبعوث کرد و مردم عربستان که در آن برهه از زمان در فصاحت و بلاغت گام های پایانی را برمی داشتند، به عجز خود در رقابت با آن حضرت و آوردن نظیر قرآن یا چند سوره از آن اعتراف کردند. پس قرآن نشانة صحت نبوت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم بود و خدای تعالی او را با شمشیری قاطع تأیید فرمود و آن شمشیر امیرمؤمنان علی علیه السلام بود که سرهای مشرکان و ملحدان را با آن درو کرد و شجاعان عرب از هماوردی با او و مقاومت در برابرش گریزان بودند و به صراحت می گفتند: فرار از جنگ عار است، مگر از شمشیر علی علیه السلام و حقیقت جز این نبود، شمشیر آن حضرت صاعقه آسا جمعیت شرک را متلاشی و احزاب معاند را پراکنده ساخت و اسلام را تقویت کرد و مسلمانان را عزّت و کرامت بخشید.

ابن سکیّت پس از شنیدن اظهارات روشن و قاطع امام علیه السلام مجدداً پرسید: اکنون حجّت چیست؟ امام فرمود:

«العَقلُ یَعرفُ بِهِ الکاذِب عَلَی الله فَیکذب»

عقل است که به وسیلة آن کسی که بر خدا دروغ می بندد شناخته و سخنش تکذیب می شود.

در این هنگام آثار عجز و ناتوانی در چهرة ابن سکیّت آشکار شد و یحیی بن اکثم با سرزنش وی گفت: ابن سکیّت را با مناظره چه کار؟ او عالم به نحو، شعر و لغت است.(1)

ص:118

ام موسی(عمّه پدر امام) ن.ک علم غیب امام هادی علیه السلام (الف)

ص:119

می کنند و از آنها شفاعت می نمایند. دسته ای از آنها گناهان شان کمتر و سبک تر است، گناهان این گروه با شدائد و سختی هایی که در دنیا از سلاطین و حکّام مشاهده می کنند و یا بیماری هایی که در بدن آنها پدید می آید پاک می شود و بدون گناه وارد قبر می گردند.

گروهی از آنها گناهان شان در هنگام مرگ با شدّت جان کندن پاک می شود و گروهی گناهکار در وقت احتضار حالتی بر آنها پیش می آید که موجب خواری و ذلّت او می شود خداوند به این سبب گناهان او را مورد آمرزش قرار می دهد. جماعتی هم گناهان شان باقی می ماند و در هنگام دفن آمرزیده می گردند و پاک می شوند. امّا اگر گناهش بزرگ باشد با شدائد و سختی های روز قیامت پاک می گردد و اگر گناهانش بزرگ تر بود او را در طبقه اوّل دوزخ نگه می دارند. این گروه بیشتر از همه شیعیان ما عذاب می کشند، این گروه شیعیان ما نیستند بلکه دوستان ما به حساب می آیند و با دوستان ما دوست هستند و با دشمنان ما دشمن می باشند. شیعیان ما کسانی هستند که از ما پیروی کنند و از آثار ما تبعیت نمایند و به کارهای ما اقتداء نمایند.(1)

ص:120

موضوعش) به طور شگفت انگیزی، جامعیّت خود را حفظ کرده که گویی زندگی نامة کامل چهارده معصوم علیهم السلام را بازگو نموده است و این از هنرها و امتیازات این کتاب است که گفته اند:

«خَیرُ الکَلامِ قَلَّ وَ دَلَّ»

«بهترین گفتار آن است که در عین فشردگی، بیانگر مقصود باشد».

متن این کتاب، در قطع رقعی در 360 صفحه به زبان عربی، حدود 25 سال قبل چاپ و منتشر شده و با مقدّمه و حاشیة محقّقانة دانشمند محترم شیخ محمّد کاظم خراسانی آراسته گشته است. این کتاب در کتابخانه مسجد اعظم قم موجود است.(1)

این کتاب در «چهارده نور» که هر نور آن نشان دهندة فشرده زندگی یکی از معصومین علیهم السلام می باشد به ترتیب از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم تا حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تنظیم و تدوین شده است و نام آن «اَنوارُ البَهیَّه» (نورهای ظریف و زیبا) می باشد.

این کتاب توسط محمّد محمّدی اشتهاردی در سال 1371 ش ترجمه شده و به نام «نگاهی بر زندگی درخشان چهارده معصوم علیهم السلام» نامگذاری گردیده است.

و در سال 1391 ش توسط کریم فیضی تبریزی نیز ترجمه شده و به نام «زندگی نامه چهارده معصوم علیهم السلام» نامیده شده است.

در این کتاب نور دوازدهم، مربوط به امام هادی علیه السلام است که زندگی نامه آن امام هُمام بیان گردیده است. مرحوم محدث قمی در مقدمه این کتاب می گوید:

«حمد و سپاس مخصوص خداوندی است که به واسطة امامان بزرگ خاندان رسالت، پردة ابهام را از چهرة دین استوار اسلام بر

ص:121

انداخته و راه درست را در پرتو نور افشانی هاشان روشن نموده و راه مستقیم را به وسیلة آنان آشکار کرده است.»

درود و سلام بر پیامبرش که راهنمای امّت است و پیشوای پیشوایان و بر آلش که نورهای درخشان و ماه های فروزان شب های تاریک به شمار می روند.

و امّا بعد، امیدوار عفو و بخشش خداوند.

محدث قمی در جای دیگر می گوید:

یکی از برادران دینی ام، از من خواست تا تاریخ ولادت و وفات امامان معصوم علیهم السلام- که سلام بر آنها باد- و پیشوایان «دین» و سروران «دنیا» و «آخرت» را طبق تاریخ هایی که محلّ اعتمادم باشد، بنویسم. پس کتابی با اسم «قرّهًْ الباصرهًْ فی تاریخ الحجج الطّاهرهًْ» نگاشته و آنگاه فکر کردم کتابی دیگر بنویسم که حاوی چگونگی ولادت و وفات آنها باشد و خلاصه ای از خصوصیّت های ارزشمند زندگی آنها را نیز دارا باشد. بر این اساس، کتاب دیگری نوشته و اسمش را «انوار البهیهًْ فی التواریخ الحجج الالهّیهًْ» نهادم و در آن به ذکر شمّه ای از زندگانی انوار چهارده گانه همّت گماشتم.

اکنون از درگاه ایزد منّان می خواهم توفیق اتمام این کتاب را به من عطا نماید که همانا او خداوندی است بخشنده و بزرگ.

عباس پسر محمّدرضا(1)

ص:122

اهل بیت ن.ک جدّة والای امام هادی علیه السلام(ب)

ص:123

ص:124

در مجلدهای دیگر بحارالانوار نیز روایت هایی دربارة امام هادی علیه السلام از جمله جلد 2، 3، 36 و به ویژه جلد 50 وجود دارد.

علّامه محمّدباقر مجلسی رحمة الله در قسمتی از مقدمة کتاب بحارالانوار می نویسد: «فِیما بُشرَی لَکُم ثُمَّ بُشرَی لَکُم إخوانِی! بِکِتابِ جامِعَهًُْ المَقاصِد طَریقَهًُْ الفَرائِد، لَم تَأتِ الدُّهُور بِمِثلِهِ حسناً وَ بَهاءً! وَ اَنجُم طالِع مِن اُفُقِ الغُیُوب لَم یَر الناظِرُون ما یدانیه نُوراً وَ ضِیاءً اَو صِدیق شَفیق»(1)

کتاب بحارالانوار را به شما بشارت می دهم پس شما به برادرانم ... بشارت دهید که این راه روشنایی است و این ستاره طالع از راه غیب است. بینندگان از آن نور و روشنایی دیده و آن را دوستی دلسوز می دانند.

ص:125

موازین بحث و حفظ اصول و آداب مناظره، راه را برای اتحّاد بر سر حقیقت هموار می سازد.

بدیهی است تقریب اتحّادی پسندیده و نیکو است که بر محور حقّ باشد و صرفاً چنین تقریبی مورد رضای پروردگار است. از این آموزه های دینی و اعتقادی- که برگرفته از تعالیم و حیاتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و مطابق با حقیقت است- باید محور تقریب قرار گیرد. چنین تقریبی هرگز اتفاق نخواهد افتاد مگر آن که پیرامون مسائل مورد اختلاف، بحث و دقّت نظر صورت گیرد و پس از روشن شدن حقیقت، همگان تسلیم آن گردند، در نتیجه کتمان اختلاف و مسکوت گزاردن آن هرگز به تقریب بین مذاهب کمک نخواهد کرد. همة شخصیت هایی که با خلوص نیّت و در جهت رضای خداوند سبحان و مصلحت اسلام و مسلمین گام برمی دارند. اذعان دارند که طرح موارد اختلافی و بحث و گفتگو پیرامون این مسائل با حفظ آداب مناظره، بسیار مفید و بلکه لازم و ضروری است.

البته میان داعیان و پرچم داران نظریه تقریب بین مذاهب نیز اختلاف در روش و اسلوب کار وجود دارد- چنان که بر مراجعه کنندة به مؤلفات مرحوم شرف الدین و مرحوم کاشف الغطاء مخفی نمی باشد- اما در این میان برخی معتقدند که هرگز نباید از مسائل اختلافی سخن گفت، بلکه باید آنها را کنار گذاشت و مشترکات را اخذ کرد. امّا آیا در حقیقت مسکوت گزاردن اختلافات منجر به همدلی و نزدیکی می گردد؟!

برخی دیگر نیز بر این باورند که راه تقریب بین مذاهب، تجدید نظر و بررسی روایات فریقین است، تمام روایات نبوی، در اصول اعتقادات و احکام شرعی باید مورد بازخوانی و تجدید نظر قرار گیرد. در مرتبة دوّم

ص:126

کتاب های تاریخ و سیره نبوی بازنگری شوند. این طرح نیز بسیار خوب است، امّا پیش از هر چیز قائلین به این نظریه با چند سؤال مواجه خواهند شد:

ملاک تعیین افرادی که صلاحیت تجدید نظر دارند چیست؟ به عبارت دیگر چه اشخاصی صلاحیت بازخوانی کتب حدیث، فقه و تاریخ را دارند؟

آیا متصدیان تجدید نظر مورد قبول همگان خواهند بودند و ردّ و اثبات آنان مورد توافق عمومی قرار خواهد گرفت؟

مسلّم است که بدون آشکار شدن واقع بر همگان، اقبال عمومی در هیچ مسأله ای ممکن نیست.

در نتیجه بحث و نظر پیرامون مسائل مورد اختلاف جهت روشن شدن حقایق، امری است که کسی نمی تواند در اهمیت آن تردید کند.(1)

ن.ک تقریب بین مذاهب

بخشش امام ن.ک جود امام هادی علیه السلام

ص:127

2. حسین بن عبدالوهاب می نویسد:

بُریحة عباسی که در حرمین- مکّه و مدینه- امام جماعت بود، طی نامه ای به متوکّل نوشت:

اگر که به حرمین نیازی داری، علی بن محمّد را از آنجا بیرون کن، زیرا او مردم این سامان را به خود فرا خواند و عدة بسیاری به پیروی او برخاسته اند. نامه های دیگری نیز به این مضمون نوشته شده تا آنکه متوکّل، یحیی بن هرثمه را با نامه ای محترمانه به نزد حضرت هادی علیه السلام فرستاد. در آن نامه به دیدار حضرت اشتیاق نموده و درخواست کرده بود که برای دیدار به بغداد آید و در نامة دیگری مسئله را با بریحه در میان نهاده بود. یحیی بن هرثمه پس از ورود به مدینه در آغاز نزد بریحه رفت و نامة او را داد و سپس با هم سوار شده و نزد حضرت هادی علیه السلام آمدند و نامة متوکّل را به حضرت دادند. آن حضرت سه روز مهلت خواست و روز سوم که آمدند، دیدند اسب ها زین شده و بارها بسته شده و حضرت آمادة حرکت است. پس به همراه هرثمه عازم عراق شدند.

1. شیخ مفید می گوید:

علّت اعزام حضرت هادی علیه السلام به سامرّاء این بود که عبدالله بن محمّد- فرماندة نظامی و امام جماعت مسجد النّبی- نزد متوکّل از حضرت هادی علیه السلام سعایت کرد و در مدینه نیز او را آزار می رسانید. وقتی حضرت هادی علیه السلام سعایت او را شنید، به متوکّل نامه ای نوشته و دروغگویی و آزار عبدالله بن محمّد را به او اعلام نمود. متوکّل نیز طی نامه ای توجّه خود را به خواسته های حضرت نشان داده و از او خواست تا به پادگان نظامی سامرّاء بیاید. متوکّل نامة خود را این گونه نوشته بود:

ص:128

بسم الله الَّرحمن الَّرحیم

اما بعد، خلیفه عارف به مقام شماست و رعایت خویشی می نماید و حق شما واجب می شمرد و در مورد شما و اهل بیت علیهم السلام شما آنچه را به مصلحت و موجب عزّت شما و اهل بیت علیهم السلام شماست رعایت می کند و در پی امنیت و آسایش شماست و در این مسیر تنها در طلب رضایت خداوند و در پی ادای وظیفة خود نسبت به شما و خانوادة شماست.

خلیفه تصمیم گرفته است عبدالله بن محمّد را از مقام خود عزل کند زیرا همان گونه که نوشته اید او حق شما را پاس نمی دارد و جایگاه شما را سبک می شمرد و به شما نسبت هایی روا می دارد که امیر می داند شما از آن بیزارید و نیّت شما صادق است و چنین نسبت هایی شایستة شما نیست و به جای او محمّد بن فضل را برای این مسئولیّت گماشته و به او دستور داده تا در تکریم و تجلیل شما بکوشد و فرمان های شما را به کار برد. خلیفه به زیارت شما و تجدید عهد با شما و دیدار روی شما مشتاق است. اگر به این دیدار علاقه مند باشی و بخواهی تا زمانی که دوست داری نزد خلیفه بمانی، خود هر که از خانوادة خود و یاران و خدمه را می خواهی، حرکت کرده و با آرامش و طمأنینه و بدون عجله به این سمت رهسپار شوید و اگر خواستید می توانید یحیی بن هرثمه را که از خدمت­گزاران امیر است اجازه دهید تا همراهی کند؛ زیرا ما به او گفته ایم که خود و لشکریانش فرمانبردار شما باشند. پس با استخاره و طلب خیر از خداوند حرکت کن و بیا که هیچ یک از برادران و فرزندان و اعضای خانواده و خواص امیر در نزد او از شما گرامی تر نبوده و هیچ کس چون شما مورد توجّه و لطف و نیکی خلیفه قرار نگرفته و هیچ

ص:129

کس چون شما موجب آرامش روحی خلیفه نخواهد بود. این نامه را ابراهیم بن عباس در جمادی الآخر سال 243 ق نوشت.

هنگامی که نامه به امام هادی علیه السلام رسید. برای سفر مهیّا شد و یحیی بن هرثمه نیز به همراه او حرکت کرد تا به سامرّاء وارد شدند. اما متوکّل روز اول ورود، او را به حضور نپذیرفت و به ناچار آن حضرت یک شب را در کارونسرای غریبان و بیچارگان سپری کرد و فردای آن روز متوکّل خانه ای تهیّه کرد و حضرت را به آنجا منتقل نمود.(1)

ص:130

ص:131

«مازیار» و «محمّد بن بُعَیث» از سوی دیگر بود، همچنان صحنة کشمکش های سیاسی و قومی بود. در سال 231 «وُصَیفِ ترکی» کردهای نواحی اصفهان، جبال(زاگرس، کرمانشاهان و لرستان) و فارس را که سر به شورش و اخلال گری برداشته بودند، مورد حمله قرار داد و گروه زیادی از آنان را به اسارت گرفت و در برابر این کار هفتاد هزار دینار جایزه دریافت کرد.

ص:132

این کتاب از کهن ترین و ارزشمندترین میراث های حدیثی معارفی شیعه اهل بیت علیهم السلام است که در سده سوم قمری به رشته تحریر درآمده و جا دارد هر شیعه ای یک نسخه از این کتاب را داشته باشد تا با مطالعه احادیث نورانی آن بر ایمان و اعتقاد و معرفت خویش بیفزاید.

نویسنده این کتاب شریف «ابوجعفر محمّد بن حسن بن فروخ» معروف به «صفّار قمی» است.

وی از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام بوده و با آن امام هُمام مکاتباتی داشته، استفتائاتی از ایشان نموده و نامه هایی را به خط خویش به یادگار داشتند. رئیس المحدثین جناب شیخ صدوق(381 ق) آن خط را دیده است.

نویسنده گرانقدر کتاب شریف و گران بهای «کافی»، جناب محمّد بن یعقوب کلینی رازی(328 ق) از شاگردان برجسته وی به شمار می آید. شیخ کلینی در کتاب اصول کافی خویش بهره های فراوانی از این کتاب برده است.

از تاریخ ولادت صفّار اثری در دست نیست، اما گمان می رود او در حدود سال های(220-215 ق) به دنیا آمده باشد، در تاریخ فوت وی اختلافی نیست، رجالیون به اتفاق وفات او را به سال(290 ق) گزارش داده اند.

بدین سان او تقریباً نیمه اوّل از غیبت صغری را درک کرده و در ایام سفارت و نیابت ابوجعفر محمّد بن عثمان بن سعید عمری اسدی(نائب دوّم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ) دار فانی را بدرود گفته است.

در عظمت این محدث گرانمایه همین بس که تمامی بزرگان بعد از او؛ وی را به بزرگی و جلالت قدر و گستره دانش ستوده اند. نجاشی

ص:133

رجالی بزرگ سدة پنجم قمری که خود از دانشمندان سترگ بغدادی ماست، دربارة او چنین آورده است:

«ابوجعفر اعرج از چهره های سرشناس علمی اصحاب قمی ما بود؛ مردی ثقهًْ عظیم القدر و گرانمایه و مقدم بود ...»

سوگ مندانه همه کتاب های این مرد بزرگ به دست زمانه از بین رفته و تنها کتاب به جای مانده از او کتاب شریف «بصائر الدرجات» است که در فضائل و مناقب آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم نوشته شده است.(1)

ص:134

خلیفه. و این بغاء از سرداران قشون بوده و بسیار مقتدر و منتفذ بوده و خلیفه از او وحشت داشت و با مردنش شاد گردید.(1)

ص:135

نموداری از اجداد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

(بنی هاشم)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

قصی بن کلاب

ص:136

در میان بنی عبدمناف عمرو متصدی سقایت و رفادت شد.(1) یعقوبی دربارة پیمان مطیبین می نویسد: چون قریش، نسبت به مقام و منصب عبدالمطلب حسادت ورزیدند، بنی هاشم و بنی مطلب پیمان مطیبین را بستند.

عمرو، حجاج را در مکّه، منی، عرفه و مشعر غذا می داد و تا زمان رهسپار شدن زوّار به شهرهای خود آب همراه شان می برد. از این رو عمرو، هاشم نامیده شد. هاشم، اوّل کسی بود که سفر بازرگانی را در بین قریش مرسوم نمود. سفری تابستانی به سوی یمن، حبشه و سفری زمستانی به شام و غزه و نیز پیمانی با قیصر روم بست تا تجار عرب در سفرهای خود، در امان باشند.

اقدامات هاشم، باعث گسترش و رونق شهر مکّه شد و عظمت هاشم، حسد «امیّه بن عبد شمس» را برانگیخت. هاشم به امیّه پیشنهاد کرد، به این شرط که محکوم ده سال از مکّه خارج شود، برای حلّ اختلاف شان پیش یکی از کاهنان بروند. امیّه قبول کرد و پیش یکی از کاهنان خزاعی رفتند و امیّه محکوم شد و به شام رفت و مدّت ده سال در آنجا ماند.

هاشم در یکی از سفرهای تجارتی خود در یثرب با سلمی، دختر عمرو خزرجی، ازدواج کرد. سلمی برای هاشم پسری به دنیا آورد که نام او را شیبه گذاشت. هاشم در یکی از سفرهای خود به شام در غزه از دنیا رفت و پس از او امور مکّه به دست مطلب برادرش افتاد. چون شیبه بزرگ شد و مطلب از او باخبر شد، به یثرب رفت و شیبه را با خود به مکّه آورد و از این رو مردم او را عبدالمطلب نامیدند و

ص:137

نام شیبه را فراموش کردند. مطلب در آخرین سفر خود به یمن عبدالمطلب را به جای خود گمارد. در این سفر او در محلّی به نام «بردمان» در سرزمین یمن از دنیا رفت و عبدالمطلب سروری مکّه و رفادت و سقایت کعبه را به دست گرفت.(1)

همان گونه که بیان کردیم، امام هادی علیه السلام معصوم دوازدهم است و چهارده معصوم از خاندان بنی هاشم هستند، یکی از مهم ترین وظایف همة مسلمانان، اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمة معصومین علیهم السلام است. امام حسین علیه السلام دربارة آثار و ره آورد این اطاعت فرمود:

«حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام پدران این امّت هستند. پس خوشا به حال کسی که حقّ آنان را شناخت و در روزگار خود بدانان سر سپرده باشد. خداوند او را از برترین و شریف ترین ساکنان بهشت خود سازد و با کرامات و رضوان خود، سعادتمندش گرداند.»(2)

ن.ک محمّد و علی پدران این امّت(ب)

ص:138

لَقَد فَاختَرتنا فی قُرَیش عصابهًْ

فَلَمَّا تَنازَعنَا المقال قضی لَنَا

تَرانَا سُکوتاً وَ الشَهید بِفَضلِنا

فانّ رسول الله احمد جّدنا

بِمطّ خُدود وَ امتِداد اصابع

عَلَیهِم بِمَا نَهوِی نداءُ الصَوامِع

عَلَیهِم جَهیر الصَوت فی کُلِّ جَامِع

وَ نَحنُ بنوه کَالنُجوم الطَوالِع

گروهی از قریشیان با] کبر و غرور[ و بالا انداختن گونه ها و گشودن دست ها به ما فخر می فروختند و چون به جدال و گفتگو پرداختیم. ندای عبادتگاه ها به سود ما و زیان آنان حکم کرد. ما را ساکت می بینید ولی ندای بلندی که پیوسته از همة مساجد به گوش می رسد گواه فضیلت ما بر آنها است. چرا که احمد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم جدّ بزرگوار ما است و ما فرزندان او چون ستارگان درخشانیم.

متوکّل پس از شنیدن این اشعار، از امام پرسید: ندای عبادتگاه ها چیست ای ابوالحسن؟

امام فرمود: «اَشهدُ أنَّ لا اِلهَ الاّ الله وَ أشهدُ أنَّ محمّداً رَسول الله»

سپس از متوکّل پرسید: محمّد جدّ من است یا جدّ تو؟

متوکّل با خشم بسیار و صدایی لرزان جواب داد: جدّ تو است. نمی توانیم او را از تو بگیریم.(1) آنگاه امام علیه السلام متوکّل را که به علت ناتوانی از مقابله با امام قلبش آکنده از اندوه بود، به حال خود گذاشت و جلسه را ترک کرد.(2)

ص:139

ص:140

می فرستد در حالی که خود او (در شأن و مرتبت) همچون صاحب حرم است! برگشتم و سخن او را با امام در میان گذاشتم.

فرمود: مطلب آن گونه که او می پندارد، نیست. خداوند جایگاه هایی دارد که دوست دارد در آن جایگاه ها عبادت شود و «حائر حسینی» از جمله این مکان ها است.

امام ضمن این توصیه ها می خواست که اشتیاق شیعیان به زیارت امام حسین علیه السلام از میان نرود و فشار حکومت هم آن قدر زیاد بود که برای زیارت اجازه نمی دادند. امام در قالب دعا برای شفای خود شیعیان را به این زیارت می فرستاد.

بیماری متوکّل ن.ک چند رخداد از برخوردهای امام هادی علیه السلام(ی)

ص:141

ص:142

آمدم و میان من و ایشان گفت و شنودهایی انجام پذیرفت و به من پندهایی داد و رهنمودهایی ارائه فرمود که مرا بینا و به طاعت از او واداشت. به ایشان عرض کردم: فدایت گردم! ابن اکثم نامه ای به من داده و از من سؤالاتی نموده و درخواست کرده پاسخش گویم. امام هادی علیه السلام تبسّمی کرد و سپس فرمود: آیا تو نیز پاسخش دادی؟ گفتم: نه، ] پاسخ آنها را[ نمی دانستم. امام هادی علیه السلام فرمود: آن سؤالات چیست؟ گفتم: در آن نامه این سؤالات را مطرح کرده است.(1)

سپس یحیی بن اکثم آنها را مطرح می کند و امام هادی علیه السلام جواب آنها را بیان می فرماید: مشروح سؤالات و جواب آنها در کتاب شریف تحف العقول در فصل امام هادی علیه السلام بیان گردیده، سؤالاتی دربارة تفسیر آیات قرآن کریم و تاریخ اسلام و ... از حضرت هادی کرد که امام علیه السلام همه آنها را جواب داد. پرسش های یحیی و پاسخ های امام چنین بود:

1. وقتی «سُلَیمان» تخت «بِلقِیس» ملکه «سَبا» را خواست «آصف بَرخیا» که وزیرش بود گفت: «من تخت او را در یک چشم به هم زدن برایت حاضر می کنم.» چرا خود سلیمان این کار را نکرد؟

جواب: آصف آنچه که می کرد توسط سلیمان بود و دانش و آگاهیش را از او گرفته بود، زیرا سلیمان پیغمبر، خود به تمام این کارها توانایی داشت ولی از آنجا که می خواست جانشین خود را به مردم معرفی کند و آنها را به مقام وی آشنا سازد این کار را به او واگذار نمود.

2. براساس گفتة قرآن وقتی که «یعقوب» با فرزندان برای دیدار یوسف به «کَنعان» رفت، همه در برابر «یوسف» به سجده

ص:143

افتادند. چرا پیغمبری مانند یعقوب، یوسف را سجده نمود؟ با اینکه سجده مخصوص خداوند است.

جواب: این سجده برای یوسف نبود بلکه به شکرانة سلامتی فرزند، خدا را سجده کرد مانند سجده فرشتگان به آدم که آنان آدم را سجده نکردند بلکه به خاطر شکرگزاری از این خلقت، خدا را سجده نمودند.

3. بر اساس نقل قرآن، اگر در بهشت خوردنی ها و آشامیدنی ها برای لذت است چرا آدم از خوردن انگور منع شد و از بهشت اخراج گردید؟

جواب: چون خداوند می خواست آدم را آزمایش کند به او دستور داد که تسلیم بی چون و چرای همسرش «حوّاء» نشود و از میوة آن درخت، نخورد ولی او مخالفت کرد و در نتیجه از بهشت اخراج گردید.

4. چرا علی علیه السلام در جنگ «جَمل» دستور داد که فقط جنگجویان را تعقیب کنید و آنان را که فرار می کنند یا مسلح نیستند و یا مجروحند را نکشید ولی در جنگ «صفّین» دستور داد چه مسلح و چه غیر مسلح، چه مجروح و چه غیر مجروح، هر چه از آنان یافتید بکشید، این تفاوت در دستور، برای چه بود؟

جواب: چون در جنگ جمل، جنگ اسلام با اسلام بود و جنگ مسلمان فریب خورده با مسلمانان بود. ولی در جنگ صفّین جنگ کفر با اسلام بود، نبرد کافران مسلمان نما با اسلام راستین بود.

روز دیگر «یحیی بن اکثم» در مجلس خلیفه عباسی از همه دانشمندان حاضر در مجلس پرسید: حضرت آدم وقتی به حج رفت و خانه خدا را زیارت کرد چه کسی سر او را تراشید؟

ص:144

همه از پاسخ ناتوان ماندند، آنگاه از امام هادی علیه السلام سؤال کردند حضرت فرمود: جبرئیل فرشته خداوند.

«یحیی» از پاسخ های امام لذت برد و در حضور همه به مقام علمی امام هادی علیه السلام اعتراف کرد.(1)

ن.ک احتجاج امام هادی علیه السلام

ص:145

والاتر است، در عین نزدیکی دور و در عین دوری نزدیک است، پس دور است و نزدیک و نزدیک است و دور.

او «چگونه» را چگونه کرده است، پس نباید گفت: «چگونه است؟»

و او «جا» را «جا» کرده است، پس نباید گفت: «کجاست؟»

زیرا او آفرینندة «چگونه بودن»ها و «جا داشتن» هاست.(1)

ص:146

پدر امام ن.ک امام جواد علیه السلام

ص:147

پیش آید که ذخیره شما به مصرف قوت مردم برسد جز اندکی]برای کاشتن[ در انبار نگهدارید، آنگاه بعد از سال های شدّت و قحطی بازسالی آید که مردم در آن وسعت فراوانی نعمت می رسند. یعنی پانزده سال حکومت او پایدار خواهد بود.

راوی می گوید: پانزده سال بعد متوکّل عباسی به قتل رسید.(1)

پیشگویی حضرت از هلاکت متوکّل ن.ک امام علیه السلام در زندان

ص:148

سپس اندکی سکوت کرد و فرمود: مقدّرات و احکام خدای سبحان بایستی جاری شود. ای خیران! واثق مرد، متوکّل جعفر جای او نشست و ابن زیّاب هم کشته شد.

عرض کردم: فدایت شوم! چه زمانی؟ فرمود: شش روز پیش از بیرون آمدن تو از سامرّاء.(1)

ص:149

سکوت آنها و سکوت تاریخ، گواه است که امامت در سنین کم، پدیده ای حقیقی بوده است، نه ساختگی.(1)

البته پیش از آن که در مسیر هدایت جامعه، نوبت به پیشوایی جانشینان آخرین فرستادة الهی برسد، خداوندعزّوجلّ پیامبرانی را در کودکی به مقام نبوّت مفتخر ساخته بود. از میان پیامبران اولوالعزم، یگانه پیامبری که از هنگام ولادت، به نبوّت خویش به طور آشکار تصریح کرده، حضرت عیسی بن مریم علیه السلام است. خداوندعزّوجلّ در آیات قرآن، در بخشی از داستان حضرت مسیح علیه السلام از زبان پیامبر خود در پاسخ منکران چنین می فرماید:

((قالَ إنِّی عَبدُ الله اتانی الکِتابَ وَ جَعَلَنی نبیاً))

«]کودک[ گفت: من بندة خدا هستم، به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است.»

یزید کناسی از امام باقر علیه السلام پرسید:

«آیا عیسی بن مریم علیه السلام هنگامی که در گهواره سخن گفت: حجّت خدا بر اهل زمان خود بود؟»

او آن زمان پیغمبر و حجّت غیر مرسل خدا بود]= در آن زمان، به تبلیغ و دعوت مأمور نبود[. مگر نمی شنوی گفتة خود او را که می گوید: «من بندة خدایم، خدا به من کتاب داده و پیامبر ساخته و هر جا باشم، پر برکتم قرار داده و تا زنده باشم، مرا به نماز و زکات سفارش کرده است.»

عرض کردم: «در آن زمان و در همان حالی که در گهواره بود، حجّت خدا بود بر زکریّا؟»

ص:150

چون عیسی علیه السلام هفت ساله شد و خدایعزّوجلّ به او وحی فرستاد، از نبوّت و رسالت خود سخن گفت و بر یحیی و همه مردم حجت شد.

حضرت یحیی علیه السلام یکی دیگر پیامبرانی است که در کودکی به مقام نبوّت رسید. خداوندعزّوجلّ در این باره خطاب به وی فرمود:

((یا یَحیی خُذ الکتاب بِقُوَّهًٍْ و ءاتَیناهُ الحُکمَ صَبِّیاً)) (1)

ای یحیی! کتاب خدا را به جَد و جهد بگیر، ما از کودکی به وی حکم ]نبوّت[ دادیم.

یکی از مفسران اهل سنّت حکمی را که خداوندعزّوجلّ به حضرت یحیی علیه السلام داد، همان نبوّت دانسته، بر این باور است که خداوندعزّوجلّ، عقل او را در سنین کودکی محکم و کامل کرد و به او وحی فرستاد. در یکی از تفسیرهای معاصر، پس از آیه پیشین چنین آمده است:

درست است که دوران شکوفایی عقل انسان به صورت معمول حد و مرز خاصی دارد؛ ولی می دانیم همیشه در انسان ها افرادی استثنایی وجود داشته اند. چه مانعی دارد که خداوندعزّوجلّ این دوران را برای بعضی از بندگانش به خاطر مصالحی فشرده تر کند و در سال های کمتری چکیده نماید؟ همان گونه که برای سخن گفتن، به صورت معمول گذشتن یکی دو سال از تولد لازم است، در حالی که می دانیم حضرت عیسی علیه السلام در همان روزهای نخست زبان به سخن گشود؛ آن هم سخنی پر محتوا که طبق روال عادی در شأن انسان های بزرگسال بود.

این تفسیر، در ادامه، این آیه را دلیل روشنی بر درست بودن امامت برخی امامان علیه السلام در خردسالی دانسته است.

ص:151

بنابراین، همان گونه که خداوندعزّوجلّ مقام نبوّت را به کودک خردسالی داد، می تواند مقام امامت را نیز با تمام ویژگی های لازم، به کودکی عطا فرماید.

همان گونه که پیش از این نیز یاد شد، روایت های فراوان و شواهد تاریخی، گویای آن است که پیش از حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام نیز پیش از سن بلوغ جسمانی به امامت رسیدند. این، خود ایجاد آمادگی برای پذیرش امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در کودکی بود. در میان امامان دوازده گانه، نخستین پیشوایی که در سن کودکی به امامت رسید، جواد الائمه علیه السلام بود، حضرت امام محمّد تقی علیه السلام نهمین پیشوای شیعیان و یگانه فرزند حضرت رضا علیه السلام در روز دهم رجب سال 195 ق در مدینه چشم به جهان گشود. آن حضرت، در هفت سالگی به مقام امامت رسید. از آنجا که این مسأله در دوران امامت بی سابقه بود، در ابتدا و کرامت هایی از خود آن حضرت، دل شیعیان آرام گرفت.

معمربن خلاّد گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم مطلبی دربارة امر امامت بیان کرد و سپس فرمود:

«به این موضوع چه احتیاجی دارید؟ این ابوجعفر است که او را به جای خود نشانده و قائم مقام خود ساخته ام.» و فرمود: ما خاندانی هستیم که خردسالانمان مو به مو از بزرگسالانمان ارث می برند.

این روایت، بیانگر آن است که مقام امامت، به کمی و یا زیادی سن ربطی ندارد.

]ابوبصیر[ می گوید: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، در حالی که کودک نابالغی عصاکش من بود. حضرت به من فرمود: چگونه خواهید بود زمانی که حجت بر شما هم سال این کودک باشد؟

ص:152

یا فرمود: «همسال این کودک بر شما ولایت داشته باشد. صفوان بن یحیی گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: پیش از آن که خدا ابوجعفر را به شما ببخشید دربارة جانشین تان از شما می پرسیدیم و شما می فرمودید: خدا به من پسری عنایت می کند. اکنون او را به شما عنایت کرده و چشم ما را روشن نمود. اگر خدای ناخواسته برای شما پیش آمدی پدید آید به که بگرویم؟»

حضرت با دست به ابوجعفر که برابرش ایستاده بود، اشاره فرمود، عرض کردم قربانت شوم! این پسر، سه ساله است. فرمود: چه مانعی دارد؟ عیسی سه سال]کمتر[ بود که به حجّت قیام کرد. اگرچه برخی برابر این اراده از خود واکنش های نامناسبی نشان دادند، کم نبودند انسان های وارسته ای که برابر این خواست الهی، در کمال تواضع سر فروتنی و پذیرش فرود آورده، با خشنودی کامل آن را پذیرفتند. از جملة ایشان علی بن جعفر بن محمّد، عموی امام رضا علیه السلام بود که در کهولت سن، برابر امام جواد علیه السلام در نهایت فروتنی بر پیروی از ایشان تأکید می کرد.

از اینجا بود که پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام با این باور که مقام امامت امر فراتر از محاسبات ظاهری است در امامت امام هادی علیه السلام با اطمینان بیشتری آن را پذیرفتند چرا که ایشان نیز در سن هشت سالگی به امامت رسید.

از آنجا که شرایط امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دگرگون بود، تردیدهایی در ذهن شیعه پدید آورده، کار امام حسن عسکری علیه السلام را مشکل ساخت.

آن حضرت، نه فقط در سن کمتر از دیگر امامان به امامت رسید، بلکه ولادتش نیز به خاطر مصالحی پنهانی بود و تا زمان امامت، جز

ص:153

اندکی، جمال دل آرای او را ندیده بودند البته حافظة شیعه، آموزه های پیشوایان معصوم علیهم السلام پیشین را که با اقداماتی مناسب، برای این امر زمینه سازی کرده بودند، هرگز فراموش نکرده بود. شایان ذکر است که افزون بر پیامبران و پیشوایان معصوم علیهم السلام که به تأیید الهی دارای ویژگی های خاصی هستند، بین انسان های معمول نیز کسانی یافت می شوند که دارای نبوغ خاصی هستند که آنها را از دیگران متمایز می کند.

یکی از پژوهشگران معاصر، پس از بیان آیات و روایات،کودکان نابغه ای را مؤید رخداد فوق یاد کرده، افرادی چون ابوعلی سینا، فاضل هندی، توماس یونگ، را فقط نمونه ای از این گونه انسان ها دانسته است.

برآیند سخن آنکه: امامت مانند نبوّت، موهبتی الهی است که خدای متعال به بندگان برگزیده و شایسته، خود بخشیده است و در این بخشش سن و سال، دخالتی ندارد؛ از این رو امر پیشوایی درکودکی، نه فقط امری بعید نیست که در طول تاریخ میان پیامبران الهی علیه السلام سابقه ای دیرینه دارد و کسانی که برای خرده گیری بر پیروان مکتب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام این مطلب را دستاویز خود قرار داده اند، در بیان پیامبری برخی پیامبران و نبوغ برخی بزرگان دین و دانش هیچ تردیدی به خود را نداد ه اند.(1)

ص:154

ص:155

من وابسته و ملازم درگاه شما هستم و چون می دانم اگر شما به او سفارشی بفرمایید حتماً قبول می کند، تقاضا دارم که لطفی کنید و از او درخواست نمایید در کار من تجدید نظر کند. امام علیه السلام فرمود:

ان شاء الله به خواسته ات می رسی.

هنگامی که شب فرا رسید، فرستاده های متوکّل یکی پس از دیگری به خانة من آمدند ومرا به نزد متوکّل دعوت کردند. وقتی به آنجا رفتم فتح بن خاقان را دیدم کنار در ایستاده و گویا منتظر است. به من گفت: ای مرد؛ چرا شب در خانه ات آرام نمی گیری؟

متوکّل امشب برای دسترسی به تو، به من زیاد اصرار ورزید و مرا خسته کرد. سپس وارد خانه شدم و دیدم متوکّل در جای خود نشسته است. همین که مرا دید صدا زد: ای ابوموسی؛ ما به خاطر شغل فراوان از تو غفلت می کنیم، چرا تو یاد آوری نمی کنی و خودت را از خاطر ما می بری، اکنون بگو چه حقوقی از تو نزد ما باقی مانده و پرداخت نشده است.

من چند مورد را که دانستم از جمله فلان عطا و فلان ماهیانه را نام بردم و او دستور داد تا دو برابر آنچه گفتم به من پرداخت کردند. هنگام خارج شدن به فتح بن خاقان گفتم: آیا امام هادی علیه السلام اینجا تشریف آورده است. جواب داد: نه. گفتم: نامه ای فرستاده است؟ گفت: نه.

پس از این گفتگو بیرون آمده و به طرف خانه ام روانه شدم، فتح بن خاقان هم به دنبال من بیرون آمد و به من گفت: هرگز شک ندارم که تو از امام هادی علیه السلام تقاضای دعا کرده ای و آن حضرت برای تو دعا نموده است، از تو خواهش می کنم از آن حضرت تقاضا کنی برای من هم دعا کند.

ص:156

هنگامی که خدمت آن حضرت شرفیاب شدم به من فرمود: «ای ابوموسی، هذا وجههًْ الرِّضا» چهره ات را چهرة خشنود و رضا می بینم.

عرض کردم: این به برکت شما بوده است ای سرور من، ولی به من گفتند شما نزد او «متوکّل» نرفته اید و از او درخواست نکرده اید؟

امام علیه السلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی می داند که ما هرگز در امور مهّم خود، جز به او پناهنده نمی شویم و در سختی و بلاها جز به او اعتماد نمی کنیم و ما را چنین عادت داده است که هرگاه از او درخواست کنیم اجابت فرماید و می ترسیم از او روی برگردانیم او هم از ما روی بگرداند. عرض کردم: فتح بن خاقان به من چنین و چنان گفت:

فرمود: او به ظاهر ما را دوست می دارد ولی در واقع از ما دوری می کند، دعا برای دعاکننده، هنگامی اثر خواهد داشت که با شرایط آن همراه باشد و هنگامی که تو در اطاعت فرمان الهی اخلاص ورزیدی و به پیامبری رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و حقّ ما اعتراف کردی و از خداوند چیزی درخواست کردی تو را محروم نمی فرماید.

عرض کردم: ای سرور من، دوست دارم از میان دعاها دعای مخصوص را به من بیاموزی، امام علیه السلام فرمود: دعایی را که خواهم گفت من آن را بسیار می خوانم و از خدا تقاضا کرده ام هر کس بعد از من نزد قبرم بخواند او را ناامید نفرماید و دعا این است:

یا عُدَّتی عِندَ العَدَدِ و یا رَجائی وَ المُعتَمَدُ و یا کَهفی وَ السَّنَدُ و یا واحِدُ یا اَحَدُ، وَ یا قُل هُوَ اللهُ اَحَدٌ، أسألُکَ اللّهُمَّ بِحَقِّ مَن خَلَقتَهُ مِن خَلقِکَ وَ لَم تَجعَل فی خَلقِکَ مِثلَهُم أحداً، أن تُصَلِّیَ عَلَیهِم وَ تَفعَل بی کَیتَ وَکَیتَ

ص:157

ای سرمایه و ذخیرة من نزد ذخیره ها و ای امید و تکیه گاه من و ای پناهگاه و پشتوانة من و ای یگانه ای یکتا، ای کسی که به پیامبرت فرموده ای: بگو او خدای یگانه است. خداوندا؛ از تو درخواست می کنم به حقّ کسانی که آنها را آفریده ای و در میان آفریدگانت هیچ کس مانند آنها نیست که برای شان درود فرستی و با من چنین و چنان کنی.(1)

اگر در دو روایت شریفی که ذکر شد دقّت کنیم در می یابیم که:

1. دعای هر امام معصومی در اسرع وقت به اجابت می رسد.

2. امام هادی علیه السلام در فرمایش خود در دعا کردن، به شرط اثر داشتن دعا اشاره فرمودند: برای توضیح آن شایسته است به روایت شریفی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم توجّه نمایم که در آن به شرط اعتقاد به خداوند و حجّت های او در دعا و دیگر اعمال نیک گفتگو شده است.(2)

ص:158

در صورتی که من بیماری پدرم را برای ایشان ننوشته بودم. ولی آن حضرت برای پدرم دعا کرده بود.(1)

ن.ک مناجات امام، حرز امام علی النقی علیه السلام، تربیت امام، دعاهای امام علیه السلام

ص:159

نگاه می کرد، غم و اندوه خود را فراموش می نمود، او همیشه متبسّم و مشغول ذکر خدا بود(1) و محدث قمی در منتهی الآمال در این باره می گوید: چشم های فراخ، ابروانی گشاده و چهرة دلگشا داشت.(2)

ص:160

- نامة امام هادی علیه السلام به مردم اهواز دربارة جبر و اختیار

- توضیح تندرستی

- پاسخ های امام هادی علیه السلام به سؤالات یحیی بن اکثم

- سخنان کوتاه امام هادی علیه السلام

تخریب حرم سامرّاء ن.ک حمله به حرم سامرّاء

ص:161

تسبیح آن حضرت ن.ک حرز امام

ص:162

در مقابل آن، مذهب معتزله قرار دارد که آن هم یک مذهب کلامی است و واصل بن اعطا(130-80 ق) شاگرد حسن بصری(م 110 ق) آن را بنیان نهاد. در این موارد، می توان برای پیدایش مذهب، تاریخ مشخصی تعیین کرد.

این گفته در خصوص مذاهب فقهی نیز صادق است. مذهب حنفی به وسیله ابوحنیفه(1580-80 ق) و مذهب شافعی به وسیله محمّد بن ادریش شافعی(204-150 ق) پدید آمد و همچنین دیگر مذاهب فقهی نیز تاریخ پیدایش مشخصی دارند. امّا تشیع یک مذهب کلامی و فقهی نیست که پس از پیدایش اسلام و در گذشت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پدید آمده باشد.

تشیع، با اسلام تاریخ یکسان دارد. در واقع تشیع همان اسلامی است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آورده و یکی از تعالیم آن، استمرار رهبری و امامت به وسیله فردی است که از جانب خدا تعیین و به وسیله پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم معرفی می شود.

این اصل اساسی که ضامن بقای اسلام است و هویت تشیع را تشکیل می دهد، در زمان خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به وسیله آن حضرت اعلام شد و گروهی از صحابه پیامبر، آن را پذیرفتند و پس از درگذشت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برهمان پیمان باقی ماندند. اینان پیشگامان تشیع در عصر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و پس از او بودند، امّا گروهی دیگر، این اصل را نادیده گرفته و رهبری را از آن دیگری دانستند.

تشیع به این معنی، تاریخی جز اسلام و واقعیتی جز این آیین ندارد و این اصل؛ یعنی تعیین رهبر و امام از جانب خداوند، جزئی از تعالیم اسلام بوده و در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اعلام شده است.(1) به

ص:163

سخنان پیامبر گرامی اسلام دربارة مکتب تشیع و حضرت علی علیه السلام از منابع معتبر شیعه و سنی توجّه نمایید:

ص:164

زمامداران) بر من گذشتند. من برای علی و شیعیانش آمرزش خواستم، پروردگارم یک مطلب را دربارة شیعیان علی به من وعده داد، عرض شد: یا رسول الله آن مطلب چیست؟ فرمود: آمرزش برای ایمان- آورندگان شان و درگذشت از گناهان، برای کوچک و بزرگ شان و اینکه تبدیل گناه به حسنه و ثواب (که در آیه شریفه یُبَدِّل الله سَیئاتِهِم حَسَنات است) برای آنها باشد.(1)

ص:165

ص:166

ص:167

حاضران برای دانستن موضوع نامه به آن سو نگاه می کردند، ناگاه دیدند از بالای رواق، دری گشوده شد و خادم سیاهی بیرون آمد و بعد از او امام حسن عسکری علیه السلام با سرِ برهنه و گریبان چاک زده، بیرون آمد و لباس سفید آستردار در تن داشت و صورت مبارکش مانند چهرة پدر بزرگوارش بود. در آن وقت، فرزندان متوکّل عبّاسی در آن خانه بودند که بعضی از آنها منصب ولیعهدی داشتند، همة مردم به احترام آمدن امام حسن عسکری علیه السلام برخاستند، احمد بن موفّق به سوی امام حسن عسکری علیه السلام رفت، امام حسن عسکری علیه السلام نیز به طرف او آمد و با هم معانقه کردند و امام فرمود: «مرحبا به پسر عموی من»، آن گاه امام حسن عسکری علیه السلام بین درهای رواق نشست و مردم در برابرش بودند، قبل از آمدن آن حضرت، صحن خانه، مانند بازار، پُر سر و صدا بود ولی وقتی که آن حضرت آمد، همه خاموش شدند و صدایی جز صدای عطسه و سرفه نمی شنیدیم، در آن هنگام کنیزی از خانة امام هادی علیه السلام بیرون آمد و برای وفات امام هادی علیه السلام گریه می کرد، امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «آیا کسی در اینجا نیست که این کنیز را ساکت کند»، چند نفر از شیعیان نزد او رفتند و او به خانه بازگشت.

سپس خادمی از خانه بیرون آمد و در مقابل امام حسن عسکری علیه السلام ایستاد، امام حسن عسکری علیه السلام برخاست و جنازة امام هادی علیه السلام را بیرون آوردند، امام حسن عسکری علیه السلام همراه جنازه با سایر مردم حرکت می کردند تا به خیابانی که در مقابل خانة موسی بن بغا بود رسیدند، امام حسن عسکری علیه السلام قبل از بیرون آوردن جنازه از خانه، بر او نماز خوانده بود و بعد از آنکه جنازه را بیرون آوردند، «معتمد» (پانزدهمین خلیفة عباسی) بر آن نماز خواند، آنگاه جنازة آن حضرت را در خانه اش به خاک سپردند.

ص:168

روایت کننده می افزاید: شیعیان با هم دربارة اینکه امام حسن عسکری علیه السلام گریبان پیراهنش را چاک زده، صحبت می کردند، بعضی ا ز آنها گفتند: «آیا دیده اید که یکی از امامان در چنین حالی، یقة خود را پاره کند؟» مدّتی بعد برای آن شخص معترض، از جانب امام حسن عسکری علیه السلام توضیح رسید که «ای احمق! تو نمی دانی که این کار چگونه است؟ همانا موسی بن عمران در مصیبت و وفات برادرش هارون، یقة خود را پاره کرد- تا آخر حدیث(1)».

ص:169

ج) علی بن مهزیار گوید:

به ابوالحسن(امام هادی علیه السلام) گفتم: اگر پیش آمدی شد(پناه بر خدا می برم) به چه کسی باید رجوع کرد؟ فرمود: عهد امامت از طرف من با بزرگ ترین پسرم بسته شده است.

ص:170

ص:171

تحریک به قیام می نمودند ولی چون منبع قوة عاقله بود تأمّل و تفکر نمود که اگر در مقابل آن دسته بندی ها قیام نماید و در مقام مطالبه حق ثابت خود بر آید، قطعاً دو دستگی در اسلام پدید آید و در اثر اتلاف کلمه و تفرقه مسلمین اعادی اسلام که سال ها است عقب فرصت می گردند غالب آمده و اصل دین از میان می رود و مسلمانان از اسلام منحرف گردند.

لذا صلاح را در صبر و تحمّل و شکیبایی دید و بردباری نمود چنانچه فرمود: صَبَرتُ و فی العَینِ قَذی و فِی الخَلق شَجی.

با مخالفین خود مبارزه ننمود چون دید، تولید تفرقه می نماید و تفرقه باعث محو اسلام می گردد. بنابراین با مخالفین خود مماشات نمود با آنکه بر عقیدة خود ثابت بود ولی برای استحکام اساس اسلام به مسجد و نماز جماعت حاضر می شد تا فرصت به دست اعادی اسلام ندهد و از تفرقه جلوگیری نماید. چنان که مکرر می فرمود:

به خدا قسم اگر از تفرقه بعضی از مسلمین که به سوی کفر باز گردند و دین اسلام محو گردد، نمی ترسیدم، هر آینه برای حق قیام می نمودم و این اوضاع را تغییر می دادم و لکن صبر و تحمل بهتر از تفرقه مسلمانان و ریختن خون آنهاست، لذا صبر را پیشه نمودم(تا اسلام را حفظ نمایم.)

شیعیان و پیروان خودشان را که از کبار صحابه بودند دستور داد، به همین علّت، مخالفت ننمایند.

فقط همان روزهای اول مناظراتی برای اثبات حقّانیت خود نمودند، ولی بعدها از جهت احتراز از اختلاف در تمام ادوار خلافت خلفاء از

ص:172

طرف آن حضرت و شیعیانش کوچک ترین عمل تظاهر که موجب اختلاف علنی گردد بر خلاف خلفاء واقع نشد، برای حفظ حوزة اسلام و تقویت مسلمین که سنگ تفرقه و جدایی بین مسلمانان نیفتد کاملاً مماشات نمودند.

جامعه مسلمانان امروز هم که روز غربت اسلام است باید از عناد و لجاج و تعصبات جاهلانه بر کنار باشند. در عین آنکه حقّانیت ما با دلائل عقل، نقل، کتاب و سنت ثابت است.(1)

همان طور که مولای ما امیرمؤمنان علیه السلام با آنکه دلائل حقّانیت خود را پیوسته بیان می فرمود و خود را اولی به مقام خلافت می دانست برای حفظ ظاهر اسلام و جلوگیری از تفرقه و تشتت به مسجد، نماز، شور، مشورت و حلّ معضلات حاضر می شد فرزندان و شیعیان را به کار وحدت می گماشت و ما و شما هم بایستی تبعیت نموده از تفرقه مسلمان جلوگیری نمائیم ایادی مرموز فتنه جو و دو به هم زن را از

خود دور نموده تا فرصت به دست اعادی و بیگانگان نیفتد که اساس اسلام را از هم پاشیده و مسلمین را زبون نمایند.(2)

ن.ک بحث امامت و تقریب بین مذاهب.

ص:173

بن نوح، ابراهیم بن محمّد همدانی، احمد بن حمزه و احمد بن اسحاق، همگی مورد وثوق اند.(1)

ص:174

ص:175

تاریخ شهادت: سال 254 ق

محلّ شهادت: سامرّاء

تعداد فرزندان: 4 پسر و 1 دختر(1)

ثقة جلیل القدر، ن.ک شاگردان مکتب امام هادی علیه السلام، یاران امام.

ص:176

ص:177

ص:178

منازل بسیار، در روز پنج شنبه، دوّم ماه محرّم سال 61 هجری، به سرزمین کربلا رسید. سپاه یزید از شامیان و کوفیان راه را بر او بستند.(1)

امام حسین علیه السلام در روز عاشوراء در آغاز در قالب خطبه ای به امید نجات دشمن، به ارشاد پرداختند تا از این طریق حجّت بر آنها تمام و سنّت قرآنی عمل شود.(2)

سپس امام با هفتاد و دو تن از یاران با وفای خود در صحرای کربلا به شهادت رسیدند و اهل بیت آن حضرت را به اسارت بردند.

ابن قولویه با سند خود از ابراهیم بن عقبه نقل می کند که گفت: به امام هادی علیه السلام نوشتم: سرورم! اگر مصلحت بدانی، از بهترین پاداش زیارت امام حسین علیه السلام آگاهم کن! آیا برای کسی که حجّ از دستش رفته، ]زیارت امام حسین علیه السلام [ با ثواب حجّ برابری می کند؟

امام علیه السلام در پاسخ نوشت: با ثواب حجّ او برابری می کند.(3)

کلینی با سند خود از ابراهیم بن عقبه نقل می کند که گفت: به امام هادی علیه السلام نامه نوشتم و از او دربارة ]فضیلت[ زیارت امام ابی عبدالله الحسین علیه السلام و امام موسی کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام پرسیدم.

امام علیه السلام در پاسخم نوشت:]زیارت[ ابی عبدالله]امام حسین علیه السلام [، مقدّم] و افضل[ است و این]که زیارت هر سه امام را انجام دهی[، جامع تر و پاداشش بزرگ تر است.(4)

ص:179

جدّة امام علیه السلام، ن.کخیزران

ص:180

و در جای دیگر بیان کرد که اهل بیت علیهم السلام من کیانند؟ آنجا که کساء را بر آنها انداخت و در پیشگاه خدا عرض کرد که خدایا این ها اهل بیت علیهم السلام من هستند. پلیدی را از آنان برطرف فرما.(1)

و امامان دیگر(از امام چهارم تا امام دوازدهم) همگی از خاندان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند که اطاعت از آن بزرگواران واجب است.

مولا علی علیه السلام در خطبة 239 نهج البلاغه می فرماید:

اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دین را چنان که سزاوار بود، دانستند و آموختند و بدان عمل کردند، نه آنکه شنیدند و نقل کردند، زیرا راویان دانش بسیار، امّا حفظ کنندگان و عمل کنندگان به آن اندکند.(2)

امام صادق علیه السلام می فرماید: «بالای هر عبادت، عبادتی است، ولیکن محبّت ما اهل بیت علیهم السلام از هر عبادتی برتر است.» و فرمود: «هر که با محبّت ما بمیرد، برخداست که او را بیامرزد حتّی گناهان او به قدر کف دریا باشد.»(3)

و نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «ولایت ما همان ولایت خداوندی است که پیامبری برگزیده نشد مگر به آن.»(4)

آری، بعضی از بنی هاشم که در بین آنان بنی عباس نیز دیده می شوند برای رسیدن به اهداف خود در بیان معنای اهل بیت علیهم السلام خیانت نموده و خود را اهل بیت علیهم السلام پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم معرفی نموده اند، همان گونه که در نام تشیّع و شیعه بودن نیز خیانت شده و بعضی آن

ص:181

را به معنای دوستان علی علیه السلام و خویشان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به طور عام دانسته اند، نه دوستان و پیروان مخصوص، اصحاب کساء و امامان از صلب امام حسین علیه السلام.

آری تنها کسانی که گرفتار تقلید از سلف و اطاعت از ستمگران نبوده اند و از جادّة حقیقت و صراط مستقیم منحرف نشده اند. شیعیان دوازده امامی بوده اند که اهل بیت علیهم السلام را ائمّة دوازده گانه و شیعیان را نیز پیروان آنان دانسته اند.(1)

ص:182

و تبریک را نسبت به امامت خود، از مردم تحویل می گرفت. شیخ طوسی، در ضمن حدیثی که نقل می کند و از شرابخواری و مستی او حکایت می کند، می گوید: «کارهای زشت و گفتارهای ناهنجاری که از وی روایت شده، به قدری زیاد است که نمی توان احصاء نمود. جعفر بن علی، چون از طرف دستگاه بنی عباس تقویت می شد و آن عنصر فاسد را عامل خود دانسته و درمقابل امام حسن عسکری علیه السلام تقویت می کردند، پس از آن حضرت، او را واداشتند که خود را امام دوازدهم شیعه بداند تا بدان وسیله مسأله امام غائب را لوث کنند، جعفر نیز دعوی امامت و جانشینی برادر کرد. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز طی توقیع هایی او را دروغ گو دانست؛ به همین دلیل در میان شیعیان به «جعفر کذّاب» مشهور شد.»(1)

امام هادی علیه السلام اصحاب خود را از معاشرت و ارتباط با «جعفر» منع کرده و می فرماید: او از تعالیم دین خارج و زیر بار فرمان من نیست.(2)

جماعتی از اصحاب امام هادی علیه السلام می گویند: وقتی جعفر فرزند امام هادی علیه السلام به دنیا آمد، برای تبریک گفتن ایشان به نزد ایشان رفتیم، وقتی نزدشان رسیدیم ایشان را خوشحال و مسرور ندیدیم، جریان را از ایشان پرسیدیم ایشان فرمودند: به راستی که این مولود مبارک نیست و در آینده حق های زیادی را ضایع خواهد کرد.

راویان می گویند: همان گونه که امام فرموده بودند، شد.(3)

محمّد بن عبدالحمید البزاز و ابی الحسن محمّد بن یحیی و محمّد بن میمون خراسانی و حسین بن مسعود الفزاری می گویند: به راستی که بارها امام حسن بن علی العسکری علیه السلام بعد از شهادت

ص:183

امام اباالحسن علی بن محمّد الهادی علیه السلام به ما فرمود: برحذر باشید که برادرم برای شما چنین و چنان بگوید.

و به راستی که مثال او به من مانند مثال قابیل به هابیل است که قابیل از حسد زیاد هابیل را کشت و اگر او(جعفر کذّاب) می توانست مرا نیز می کشت، ولکن خداوند بر امر و کارش غالب و پیروز است.(1)

ص:184

و به اذّیت او پرداختند. خلیفه از ترس ترک ها در آزار ایرانی و آل علی تخفیفی داد و محمّد بن عبدالله طاهری را با عده ای از سپاهیان خراسان به بغداد خواست و او را

منصب شحنه بغداد داد و از ترس ترک ها از سامرّاء هم به شهر دیگری که خود ساخته بود، پناه برد تا عاقبت به دست پسرش منتصر کشته شد.

خاندان علوی در زمان مأمون، معتصم و واثق نسبتاً راحت می زیستند اگرچه معتصم حضرت جواد، امام نهم علیه السلام را مسموم نمود ولی بیشتر آل علی آسایش داشتند و محترم می زیستند و به همین جهت بسیاری از آنها از عراق به طرف ری، قزوین، زنجان، گیلان، طبرستان و گرگان پناه آوردند.

رجال خاندان علوی به خونخواهی بسیاری از جوانان و بزرگان آنها که به دست منصور و هارون کشته شدند در اطراف و اکناف شهرها و ممالک ایرانی کنونی برضد بنی عباس به دعوت مشغول شدند، این سادات علوی اکثر از شیعیان زیدی به لقب داعیان یا اهل دعوت اشتهار یافته و در نتیجه سلسله علویان طبرستان را تشکیل دادند و این بزرگ ترین ضربتی بود که به قدرت نفوذ خلفای عباسی وارد آوردند و بعد هم سلسله دیالمه و آل بویه ظهور کردند و باید گفت در حقیقت تشیع این کشور از آن زمان سرچشمه گرفت و به علت عکس العمل فشار ستمکاری متوکّل بر دوستان اهل بیت علیهم السلام و ایرانیان علاقه مند به علم و فضیلت بوده است. متوکّل به اسائه ادب و شرارت نفس و ارتکاب اعمال شیعه موصوف بود وزیر او ترک بود که فتح بن خاقان نام داشت. عاقبت به اشاره پسرش منتصر بن متوکّل کشته شد. در چهارم شوال سال 247 ق خلافتش 14 سال و نه ماه و نه روز بود.

ص:185

در توصیف بنی عباس که از امیرالمؤمنین نقل شده می فرماید: «عاشِرهُم اَکفرهُم تَقتُله اَخَص الخَلق بِه» یعنی دهمین خلیفه عباسی کافرترین آنها بود که بهترین خلق خدا را کشت.

متوکّل در سال 236 ق روضه سیّدالشهداء را خراب نمود و با خاک یکسان کرد و بعد آب بست و پس از آن شخم زد سپس دستور داد دست و پای زوار را قطع کردند. متوکّل مردی بدنفس و موذی بود. شوخی های بی جا و ناروایی می کرد؛ مثلاً در مجلس بزمش دستور می داد ناگهان شیری را رها می کردند یا ماری را از آستین خود بیرون می کرد یا دستور می داد کوزه ای را پُر از عقرب نموده، یک مرتبه در مجلس بشکنند و کسی جرأت حرکت نداشت و همین حرکات سبب شد که ترک ها به قصر او ریختند او را با وزیرش با شمشیرها قطعه قطعه کردند.

متوکّل در سیاست داخلی مخالفت با خلفای سابقین خود داشت یعنی در محیط خود به میل سنّی ها، شیعه را تعقیب کرد؛ بحث دربارة قرآن را ممنوع نمود؛ ذمی ها را دستور داد لباس متمایز بپوشند؛ عقیده به خلق قرآن را کفر دانست و با علویان سخت به دشمنی پرداخت.

متوکّل برای کاستن قدرت ترکان نواده طاهر ذوالیمینین محمّد بن عبدالله را به نام والی عراق منصوب کرد. و پایتخت را از سامرّاء به محلّی به نام خود که جعفریه نام داشت انتقال داد.

متوکّل منتصر را به جانشینی معین کرد و چون فکر کرد پسر بزرگ را خلع کند و پسر کوچک را که معتز نام داشت جانشین نماید. پسر بزرگ تحریک شد تا به وسیله سرداران ترک او را بکشد.(1)

ص:186

جعفری، ن.ک شیعه جعفری

ص:187

ص:188

امام علیه السلام فرمود: خرسند و شادکام باش و او را مهمان کرد. چون صبح شد، به او فرمود: کاری با تو دارم. خدا را، خدا را، مخالفت نکنی! اعرابی گفت: اطاعت می کنم. امام علیه السلام با خطّ خود نامه ای نوشت و در آن اعتراف کرد که به اعرابی فلان مقدار مال- که بیش از بدهی او بود- بدهکار است و فرمود این نوشته را بگیر! چون به سامرّاء رسیدی، نزد من بیا! نزد من جماعتی خواهند بود؛ تو آنجا طلب خود را بخواه و در ترک ایفای آن، درشتی کن! خدا را، خدا را، مخالفت نکنی.

عرض کرد: اطاعت می کنم. دستخط امام را گرفت. امام چون به سامرّاء رسید و گروه زیادی از یاران خلیفه و دیگران نزدش حاضر شدند، آن اعرابی آمد و دستخط را بیرون آورد و چنان که امام فرموده بود، طلب خود را خواستار شد. امام با نرمی و مدارا با وی سخن می گفت و از او عذرخواهی می کرد و وعده می داد که آن را می پردازم و خرسندت می کنم.

پس ماجرا را برای متوکّل خلیفه نقل کردند و او دستور داد تا سی هزار درهم برای امام هادی علیه السلام ببرند. چون آوردند همه را به آن مرد اعرابی داد و فرمود: این مال را بگیر و با آن بدهی خود را بپرداز و بقیّه را برای همسر و فرزندانت خرج کن و ما را ببخش! اعرابی گفت: ای فرزند رسول خدا! سوگند به خدا، آرزوی من به کمتر از

یک سوم این بود، اما خدا داناتر است که رسالت خود را کجا قرار دهد و مال را برداشت و رفت.(1)

ص:189

ص:190

ص:191

یکدیگر جدا نخواهد شد تا روز رستاخیز، در کنار حوض کوثر به من برسند.

در اینجا نکته ای جالب وجود دارد و آن این که: بدون شک قرآن مجید، از هرگونه انحراف و اشتباهی در امان است و چگونه ممکن است که خطا به وحی الهی راه یابد، در حالی که فرستنده آن خدا و آورندة آن فرشتة وحی و دریافت کنندة آن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم است؟

زیرا عصمت هر سه به سان آفتاب روشن است و مسلمانان جهان، پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم را در مقام اخذ وحی و حفظ و تبلیغ آن، مصون از اشتباه می دانند و روشن است هرگاه کتاب خدا از چنین عصمت راستین و استوار برخوردار باشد، اهل بیت رسول خدا نیز

از هر لغزش و اشتباه مصون خواهند بود. چرا که در این حدیث، عترت پیامبر، در جهت ارشاد و رهبری امّت، به عنوان قرین قرآن مجید قلمداد گردیده اند و به حکم «مقارنت» هر دو از نظر عصمت، یکنواخت می باشند.

به بیان دیگر، جهت ندارد که فرد یا افراد غیرمعصومی قرین کتاب خدا شمرده شوند.

روشن ترین شاهد عصمت ائمّه علیهم السلام همان عبارت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که فرمود: «لَن یَفتَرِقا حَتی یَرِدا عَلَیَّ الحَوض»؛ «این دو (در هدایت و رهبری) هرگز از هم جدا نمی گردند تا در کنار حوض کوثر، بر من وارد شوند.»

هرگاه اهل بیت پیامبر از لغزش ها در امان نباشند و در مواردی به خطا روند، از قرآن که خطا در آن راه ندارد، جدا گردیده و به بی راهه می روند در حالی که رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم آن را به شدت نفی فرموده است.

ص:192

البته مقصود از اهل بیت علیهم السلام در سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، همة بستگان نسبی و سببی آن حضرت نیستند، زیرا شکّی نیست که همة آنان از لغزش ها مصون نبودند.

بنابراین، تنها گروه خاصّی از عترت وی، چنین افتخاری را داشتند و این مقام و موقعیت بر جمع معدودی از آنان منطبق می باشد و آنان همان ائمّه اهل بیت علیهم السلام هستند که در طول تاریخ روشنی بخش راه امّت و حافظ سنّت پیامبر و نگهبان شریعت او بودند.(1)

ص:193

خود بیمناک شده و او را از مدینه فرا خواند و در خانه ای در سامرّاء سکونت داد و در اواخر نیز با دسیسه ای او را مسموم کرد و در اثر آن، حضرت هادی علیه السلام از دنیا رفت.

توضیح: نظر درست آن است که حضرت هادی علیه السلام در حکومت معتزّ عباسی و به دست او مسموم شده و به شهادت رسیده است زیرا متوکّل در سال 247 هلاک شد و معتمد نیز در سال 256 به خلافت رسید- و احتمال دارد که معتمد عباسی در زمان حکومت برادرش معتز و به تحریک او حضرت هادی را سم داده باشد.

ن.ک شهادت امام هادی علیه السلام

ص:194

اصحاب او بودم، رفتیم، وصیف گفت: «سوگند به خدا اگر از سر این مرد(امام هادی علیه السلام) یک مو کم شود، بازخواست کنندة آن خود من هستم.»

من از سخن وصیف و اسحاق(استاندار بغداد) تعجّب کردم و نزد متوکّل رفتم و آنچه را دیده بودم و در مدح امام هادی علیه السلام شنیده بودم، به متوکّل گفتم،

متوکّل جایزة نیکی به آن حضرت داد و با او خوش رفتاری کرد و مقدم او را گرامی داشت- تا آخر حدیث.(1)

ص:195

اجتماع کرده اند و به همدیگر می گویند: «ابن الرّضا علیه السلام ] امام هادی علیه السلام [ از مدینه آمد.» دیدم آن حضرت با کمال شکوه و با آرامش از جسر عبور کرد و مردم در پیش رو و پشت سر همراه او بودند تا این که آن حضرت به خانة «خُزَیمهًْ بن حازم» وارد گردید، فهمیدم تعبیر خوابی را که دیده بودم، همین است، سپس آن حضرت از بغداد به شهر سامرّاء رفت.(1)

ص:196

نزدیک او شود، مادرش نذر کرد که اگر او ازآن بیماری نجات یابد، مال زیادی از ثروت شخصی خود، برای امام هادی علیه السلام بفرستد.

فتح بن خاقان]وزیر نزدیک متوکّل[ به متوکّل گفت: «خوب است شخصی را نزد این مرد(امام هادی علیه السلام) بفرستی و از او دربارة درمان این بیماری، سؤالی کنی، چه بسا او دستوری دهد و راه درمان این بیماری را بداند و همان موجب گشایش گردد.»

متوکّل، شخصی را نزد امام هادی علیه السلام فرستاد و از آن حضرت، درخواست درمان نمود.

امام هادی علیه السلام پیام داد: «مقداری پشگل گوسفند(یا عصارة روغن گوسفند) را با گُلاب مخلوط کنید و بر سر زخم ببندید که به اذن خدا، سودمند است.»، فرستادة متوکّل، بازگشت و دستور امام را بیان نمود، حاضران این دستور را به باد مسخره گرفتند و ریشخند زدند، فتح بن خاقان گفت: «تجربه کردن این کار، زیانی ندارد، به خدا سوگند، من امید بهبودی او را دارم.»

سرانجام همان پشکل گوسفند(یا عصارة روغن) را با گُلاب، به هم آمیختند و روی آن زخم گذاشتند و آن دُمَل سر باز کرد و آنچه در آن بود، بیرون آمد و به مادر متوکّل مژدة سلامتی متوکّل را دادند، او ده هزار دنیار مهر زده از ثروت خود را برای امام هادی علیه السلام فرستاد تا اینکه متوکّل، سلامتی خود را به طور کامل باز یافت.(1)

ن.ک ظلم های متوکّل

ص:197

ص:198

ص:199

ص:200

ادامه می گوید: این پیرمرد(حسن بن علی الوشا) یکی از بزرگان طایفة شیعه است و کتاب های ثواب الحج، المناسک و النوادر از تألیفات او است.»(1)

ص:201

او می گوید: لعنت خدا و فرشتگانش و همة مردم بر سجاده، او از گروه «علیائیه» است که به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دروغ می بندند.

مطالبی که ذکر شد دلیل بر فساد مذهب و الحاد او است.(1)

ص:202

گفته می شود. سرورم! فرمان شما چیست؟ آیا او را یار خود بگیریم یا از او بیزاری جوییم و یا کاری با او نداشته باشیم؟

در پاسخ با خطّ خود نوشت: او و فارس]بن حاتم[ از رحمت خدا دورند. از ایشان تبرّی جویید! خدا ایشان را لعنت کند و لعن خود را بر فارس]بن حاتم[ دو چندان سازد!(1)

شیخ طوسی رحمة الله از سعد نقل می کند که گفت: گروهی از یاران عراقی و غیرعراقی ها این حدیث را از جنید برای من نقل کردند، سپس من آن را از خود جنید شنیدم. او می گفت: امام هادی علیه السلام کسی را نزد من فرستاد و فرمان داد تا فارس بن حاتم را به قتل برسانم. گفتم: نه تا آن را از زبان خود حضرت بشنوم. امام فرستاد و مرا خواست؛ به خدمتش رسیدم. فرمود: فرمانت می دهم که فارس بن حاتم را بکشی و پولی داد و فرمود: با این سلاحی بخر و آن را به من نشان ده! رفتم شمشیری خریدم و به امام نشان دادم. فرمود: این را برگردان و یکی دیگر بخر! آن را پس دادم و به جایش ساطوری خریدم. چون نشان دادم، فرمود: این خوب است! پس سراغ فارس بن حاتم رفتم. او بین مغرب و عشا از مسجد بیرون می آمد. با ساطور بر سرش زدم، افتاد. بار دیگر زدم و او را کشتم. فریاد برخاست و من ساطور را دور انداختم. مردم جمع شدند و مرا که کسی جز من آنجا نبود دستگیر کردند ولی سلاح و کاردی از من ندیدند و نیز کوچه ها و خانه ها را گشتند و چیزی پیدا نکردند و پس از آن نیز ساطور پیدا نشد.(2)

ص:203

حسین ن.ک فرزندان آن حضرت

ص:204

رضا علیه السلام (شهادت 203 ق) روایت دارد، لذا باید در آن هنگام از سن کافی(قریب 20 سال) برخوردار بوده باشد.

بنابراین، می توان ولادت او را حدود سال180ق دانست. همچنین وی اندکی پس از وفات حضرت امام هادی علیه السلام(شهادت 254 ق) حیات داشته است. بنابراین وفات او را می توان حدود 257 ق در نظر گرفت که در قم اتفاق افتاده است. وی در حقیقت اهل کوفه بود و دوران تحصیل او در همان جا سپری شد، سپس همراه برادر بزرگ­ترش، حسن به اهواز آمد و پس از مدّتی اقامت در آنجا، روانه قم شد و در منزل حسن بن ابان نزول کرد و در همانجا وفات نمود.

از زندگی و چگونگی تحصیل او اطلاعی نداریم، اما همین قدر روشن است که وی در یک خانواده علمی و مذهبی تربیت یافته است؛ زیرا جد اعلای او از موالیان امام سجاد علیه السلام بود. برادر او، حسن بن سعید اهوازی، از راویان معتبر شیعه و کسی است که علی بن مهزیار و اسحاق بن ابراهیم حصینی را به محضر امام رضا علیه السلام معرفی کرد.

در بیشتر موارد، مشایخ روایی این دو برادر، متحّد است، اما در برخی موارد(مانند مواردی که حسن از زرعهًْ محمّد حضرمی و فضالهًْ بن ایوب روایت می کند)، حسین از حسن روایت دارد و این نشان می دهد که حسن از او بزرگ تر بوده است. فرزند او احمد بن حسین بن سعید ملقب به «دندان» از راویان پرکار و صاحب کتاب الاحتجاج است.

دایی او، جعفر بن یحیی بن سعد احول، از رجال امام جواد علیه السلام می باشد. همه این ها نشان می دهند که وی در یک محیط علمی و فرهنگی نشو و نما پیدا کرده است. بیشتر احادیث او به طور مستقیم از امامان عصر او نقل شده اند، ولی گاهی به واسطه نضر بن سوید نیز روایت می کند.

ص:205

شاگردان روایی او احمد بن محمّد بن عیسی اشعری، احمد بن محمّد بن خالد برقی، حسین بن حسن بن ابان، احمد بن محمّد بن حسین بن سکن قرشی بردعی و ابوالعباس احمد بن محمّد دینوری هستند.

به گفته نجاشی، کتاب هایی که این دو برادر تألیف کرده اند، همگی قابل اعتماد و مورد عمل هستند. وی به کمک برادرش، حسن، با هم در تصنیف 30 کتاب مشارکت داشته اند. برخی از آثار آنها کتاب الوضوء، صلاهًْ و سایر ابواب فقه، البشارات کتاب الزهد، کتاب التقیه، کتاب المناقب، کتاب المثالب، کتاب التفسیر، کتاب المؤمن، کتاب الملاحم، کتاب المزار، کتاب الدعاء و الرد علی الغالیهًْ هستند.(1)

ص:206

و هر سال میلیون ها مردم به زیارت حضرت هادی و عسکری علیه السلام به سامرّاء می روند و ادامه بناء و عمران آن شهر به وجود مقدّس آن امام که قریش مطاف عمومی است می باشد.(1)

ص:207

ناگفته نماند که بنای حرم مطهر آن حضرت یادگار مجد الملک قمی است و بیان ایوان و رواق را شاه طهماسب بن شاه اسماعیل صفوی در سال 944 قمری گذاشته و ضریح نقره از آثار فتحعلی شاه قاجار در سال 1222 ق می باشد و طلاکاری گنبد مبارک را ناصرالدین شاه قاجار کرد و آیینه بندی و نقاشی ایوان مطهر را میرزا آقاخان نوری صدر اعظم نموده است.

حضرت عبدالعظیم از اکابر محدثین و اعاظم علماء و زهاد و عباد و از اصحاب امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام است. او همان بزرگوار بود که خدمت حضرت هادی علیه السلام مشرف شد و عقاید خود را عرض نمود. حضرت فرمود ای اباالقاسم قسم به ذات خدا این عقاید دین خداست. این بزرگوار یک پسر به نام محمّد داشت که مردی بزرگ منزلت و زاهد و عابد بود.

محمّد بن یحیی می گوید: مردی که به حضور امام هادی علیه السلام رفته بود گفت؛ به حضور امام هادی علیه السلام رسیدم؛ فرمود کجا بودی؟ عرض کردم به زیارت امام حسین علیه السلام رفته بودم. حضرت فرمود: آگاه باش عبدالعظیم که نزد شماست هر گاه او را زیارت کنی مانند زیارت امام حسین علیه السلام است.(1)

ص:208

در بین کتب عرفانی آقانجفی، کتابی که بیش از همه مورد توجه نامبرده بوده و در برخی از آثار به مناسبت از آن یاد کرده است، کتاب اسرار الزیارهًْ و برهان الانابهًْ: (شرح زیارت جامعه) می باشد. او عنایت و توجه خاصّی به این کتاب داشته است. در بین یادداشت های خطّی وی- که به فرزند بزرگ شان مرحوم آیهًْ الله آقا جلال الدین نجفی رسیده- در مورد نوشتن شرح زیارت جامعه کبیره، مطالبی است که مناسب است ترجمة آن را نقل نماییم.

روزگاری در نجف اشرف، مشغول ریاضت بودم، پس به فکر افتادم به این که مأمور به تشرف به مسجد سهله در کوفه هستم. در این مکان مقدّس روزهایی متوجّه و زاری کننده به سوی سیّد و مولای خودم، صاحب العصر و الزمان باقی ماندم. پس روزی از مسجد به صحرا بیرون رفتم در حالی که به حالت تضرع و زاری بودم. چون شب رسید به سوی مسجد سهله برگشتم و مسجد را پر از اهل مسجد(اصحاب خاص) دیدم. برای این نعمت، خدای را حمد نموده و دائماً شکر می کردم تا این زمان که مشغول این نوشته و علوم شرعیه دیگر از حکمت های الهی و علم تفسیر و فضائل و حدیث و درایه و غیر این ها این فیوضات ادامه دارد. پس شروع کردم در نوشتن هر یک از این علوم و بسیاری از آنها را بر حسب تکلیف شرعی و به جهت پرهیز از غیر اهل آن پوشانیدم و شرح مبسوطی از زیارت جامعه نوشتم که قبل از آن کسی بر من پیشی نگرفته و آن شرح زیارت جامعه، جامع است در فضائل اهل بیت نبوت صلی الله علیه و آله و سلم و همچنین در صفحه ای دیگر از کاغذهای خطّی ایشان این مطلب جلب توجّه می کند.

به تحقیق در مسجد صعصعه، در مسجد کوفه بودم، در حالی که مشغول به نوشتن کتاب شرح زیارت جامعه کبیره بوده و در این

ص:209

حالت به خواب رفتم و در حالت خواب مولای خود حضرت صاحب الزمان- روحی له الفداء- را دیدم، در حالی که آقا تصدیق فرمود مرا در آنچه در زیارت جامعه نوشتم. پس خدای سبحان را در این نعمت کریمه حمد نمودم والسلام.(1)

ادیب، شاعر و عارف گرانقدر، جناب حاج آقا مرتضی پسر حاج شیخ محمّدحسین نجفی که در زمینة کتب آن مرحوم، به خصوص در بُعد عرفانی، مطالعات و تحقیقات عمیقی نموده اند، در مورد این کتاب اظهار می دارند.

در مورد امام شناسی عرفانی شیعه، در مواضع و کتبی چند، مرحوم آقانجفی به کتاب شرح زیارت جامعه استناد نموده و توجّهی بیش از سایر آثارشان به این کتاب داشته است. چرا که این کتاب در عرفان اهل بیت علیهم السلام، شاهکار کم نظیری می باشد...(2)

کتاب حقایق الاسرار توسط دکتر سیّدعلی اکبر میرحسینی ترجمه شده و مؤسسه فرهنگی شمس الضُّحی تصحیح و تحقیق آن را بر عهده گرفته است.(3)

ن.ک آقانجفی اصفهانی

ص:210

حکیمه خاتون، از بانوان خاندان امامت و رسالت و زنی با کفایت و مؤمنه بود. وی دختر امام جواد علیه السلام، خواهر امام هادی علیه السلام و عمّ امام حسن عسکری علیه السلام بود. امام هادی علیه السلام، نرجس خاتون را به خواهرش حکیمه خاتون سپرد تا احکام و دستورات اسلام را به او بیاموزد. حکیمه خاتون، شاهد ولادت امام زمان علیه السلام بود. تاریخ و کیفیت ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را همه از حکیمه خاتون نقل کرده اند. حکیمه خاتون می گوید: پس از چهل روز از ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، طبق دعوت امام حسن عسکری علیه السلام به خانه اش رفتم. وقتی وارد اطاق شدم، ناگهان دیدم همان کودک، چون آفتاب درخشنده در مقابل پدر راه می رود و به اندازة یک فرزند دو ساله می ماند. تعجب کردم و از امام پرسیدم: ای سرور من! این کودک به اندازة دو سال رشد کرده است؟ حضرت تبسمی کرد و فرمود: فرزندان پیامبران و جانشینان آنان که به مقام پیشوایی و امامت برگزیده می شوند، رشدشان همانند سایرین نیست، بلکه وقتی یک ماه از عمرشان می گذرد، چنان است که بر دیگران یک سال گذشته باشد.(1)

حکیمه خاتون از محضر امام حسن عسکری علیه السلام درخواست نمود که در حق او دعا کند و از خدا بخواهد که در زمان حیات امام علیه السلام از دنیا برود و چنین شد.(2) مزار او در سامرّاء کنار حرم عسکریین است.(3)

ص:211

ص:212

طور کامل فرو ریخت. در 16 خرداد 1393 ش نیز حمله گسترده دیگری از سوی گروه موسوم به داعش به این شهر و به قصد تخریب حرم امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام صورت گرفت که با مقاومت مردم و مدافعان حرم و نیروهای امنیتی عراق خنثی شد.

پس از تخریب گنبد و گلدسته های حرم ایشان با صرف مبلغی بالغ بر 100 میلیون دلار، کار بازسازی و ساخت گنبد آن در سال 1389 ش در قم و زیر نظر سیّد جود شهرستانی شروع شد. این گنبد با بیش از 23 هزار خشت طلا پوشانده شده است.

ضریح این امام نیز به همّت آیت الله العظمی سیّد علی سیستانی (حفظه الله تعالی) مرجع عالی قدر تشیع ساخته شده است. تمامی هزینه های این پروژه که حدود 70 کیلو طلا، 4500 کیلوگرم نقره، 1100 کیلوگرم مس و 11 تن چوب ساج(با دوام بالغ بر 300 سال) استفاده شده است، بر عهده دفتر این مرجع تقلید بوده است.

ص:213

و در حدیثی دیگر آورده است که ابوعون نوشت: این کار تو باعث نگرانی مردم شده است و حضرت عسکری در پاسخ نوشتند: «ای احمق به تو مربوط است؟» حضرت موسی برای هارون گریبان خود شکافت. بعضی از مردم، مؤمن به دنیا می آیند و زندگی می کنند و مؤمن نیز از دنیا می روند و بعضی دیگر کافر زاده می شوند و کافر زندگی می کنند و کافر نیز می میرند و برخی مؤمن زاده می شوند و زیست می کنند؛ ولی کافر از دنیا می روند و تو از کسانی هستی که پس از کافر شدن و از دست دادن عقل، خواهی مُرد.

راوی می گوید همان گونه که امام حسن فرموده بود واقع شد. او در اواخر عمر در اثر وسواسی گری و آشفتگی فکری عقلش را از دست داد و بر شیعیان ایراد می گرفت و سخنان نسنجیده می گفت و پسرانش به همین خاطر او را در خانه زندانی نمودند و ارتباط او را با مردم قطع نمودند.(1)

شیخ صدوق می گوید: به هنگام شهادت امام هادی علیه السلام حضرت امام حسن علیه السلام را دیدند که جامة خود را از پشت سر و روبرو شکافته است. (2)

و مسعودی می گوید: به هنگام تشییع امام هادی علیه السلام، دخترکی می گریست و می گفت: ما در گذشته و امروز از روز دوشنبه چه رنج ها که کشیدیم.(3)

ص:214

ص:215

ص:216

در همان حال به امام هادی علیه السلام عرض کرد: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به راستی که حاکم پسرم را به جرم اینکه به ولایت و امامت شما اهل بیت علیه السلام ایمان دارد دستگیر کرده سپس او را به حاجبش داده و گفته است: به فلان مکان برو، وقتی به کوه رسیدی پسر را بالای کوه ببر و سپس دست و پاهای او را بسته، از بالای کوه بر زمین بینداز و قبری زیر کوه برای او بکن و او را در آنجا دفن کن.

امام هادی علیه السلام به آن مرد فرمود: از من چه می خواهی؟

عرض کرد: به راستی که فرزند جگرگوشه پدر است، پدر در مورد پسرش چه می خواهد جز سلامتی او؟

امام هادی علیه السلام به او فرمود: در امان خدای تبارک و تعالی به منزل خود برو و در آنجا با آرامش بخواب فردا صبح پسرت نزد تو خواهد آمد، در حالی که صحیح و سالم است و عجایبی برای تو تعریف خواهد کرد.

وقتی آن مرد چنین شنید خوشحال شد و دست امام هادی علیه السلام را بوسید و رفت.

راوی می گوید: وقتی صبح شد پسر آن مرد نزد او آمد در حالی که خوش سیما و خوش چهره شده بود بهتر از قبل، وقتی پدر چنین دید اشک شوق و خوشحالی از

چشمان او سرازیر شد و پسر خود را در آغوش خود گرفت و او را می بویید و می بوسید.

سپس به او گفت: پسر جانم! چه اتفاقی برای تو افتاده است؟!

پسر گفت: همان گونه که می دانی حاجب به دستور حاکم مرا نزد کوهی برد و در آنجا شب را گذراندیم و می خواست صبح یعنی امروز مرا بالای کوه ببرد و دست و پای مرا ببندد و مرا از کوه به پایین بیندازد در حالی که افراد زیادی با او بودند و از من نگهبانی و حراست می کردند و قبر نیز برای من آماده کرده بودند.

ص:217

پس نزد آن نگهبانان گریه می کردم ولی آنها هیچ توجهی به من نمی کردند، پس در آن وقت ده نفر خوش سیما و زیبا نزدم آمدند در حالی که مانند آنها تا به حال ندیده بودم.

من آن ده نفر را می دیدم؛ ولی نگهبانان آنها را نمی دیدند و صدای آنها را نمی شنیدند. پس آن ده نفر به من گفتند: چرا این گونه گریه و زاری می کنی؟

به آنها گفتم: چگونه گریه و زاری نکنم در حالی که می خواهند مرا بالای کوه برده، دست و پایم را بسته از کوه بیندازند و در ضمن قبری برای من زیر کوه کنده اند و می خواهند مرا در آنجا دفن کنند.

به من گفتند: می دانیم! آیا دوست داری که حاجب را به جای تو از بالای کوه بیندازیم و او را در قبری که کنده است قرار دهیم؟!

این کار را به این شرط برای تو انجام می دهیم که خادم مسجد مقدس النبی صلی الله علیه و آله و سلم شوی، آیا این شرط را قبول می کنی؟

به آنها گفتم: بله به خدا قسم من این شرط را از شما می پذیرم!

پس آنها نزد حاجب رفتند و او را بالای کوه بردند در حالی که او نمی دانست که چگونه بالای کوه می رود؛ زیرا کسی را نمی دید در همان حال وحشت تمام وجود او را گرفت و سپس دوستانش و نگهبانان را صدا می زد، ولی آنها صدای او را نمی شنیدند، پس آن ده نفر او را از بالای کوه بر زمین انداختند و قبل از این که به پایین کوه برسد تکه پاره شد، پس وقتی یارانش چنین دیدند گریه و زاری کردند و مشغول دفن آن شدند در همان قبری که برای من کنده بودند.

سپس آن ده نفر مرا تا اینجا رساندند و منتظر هستند که مرا از سامرّاء به مدینه ببرند تا خادم مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم شوم، سپس پدر با پسر خود وداع کرد و آن ده نفر آن پسر را به مدینه بردند.

ص:218

در همان روز پدر نزد امام هادی علیه السلام رفت و حکایت پسر خود را برای ایشان تعریف کرد.

امام هادی علیه السلام به او فرمود: به راستی که ما به اذن خدای تبارک و تعالی از همه چیز آگاهی داریم، در حالی که آنها چیزی نمی دانند.

چند روز بعد خبر به هلاکت رسیدن حاجب به گوش مردم رسید و همراهان او گفتند: افراد ناشناسی او را بالای کوه بردند و از کوه انداختند و او را در همان قبری که برای فلان شخص کنده بودند، به خاک سپردند.(1)

ص:219

در این مدّت به راه انداخت و دوازده هزار اسیر مسلمان را هولناک به قتل رساند.(1) در 856 میلادی، برادرش (قیصر بارداس) وی را کَت بسته، مجبور به اقامت در دیری کرد. تاریخ سال در گذشت وی را 867 میلادی ذکر می کند، سالی که کودتای نظامی به رهبری باسیلیوس رخ داد. تاریخ روم مختصری از اخلاق و رفتار وی را ذکر کرده است. آیا مرگ تئدورا در همین سال، طبیعی و به طور اتفاقی بوده است؟!

بارداس، پس از دستگیری و اقامت اجباری خواهرش در دیر، حاکم امپراتوری شد و قیصر گردید. نباید فراموش کرد که تاریخ از وی با این لقب یاد می کند.

می توان این اطلاعات و محتوای سخنان بانو نرجس را با هم تطبیق داد. وجود شخصیتی به نام قیصر بارداس که امپراتور کشور باشد، در گزارش بانو، به روشنی بیان می شود ...

تار و مار شدن خاندان عموریّه، گزارش فرار و آوارگی شاهزادگان قصر را تقویت می کند. پیدایش بانو نرجس در سال کودتای نظامی و به هنگامی که برخوردهای آسیب زا رخ می نماید و گزارشی که «بشر بن سلیمان نحاس» بدان اشاره می کند، نیز آشنایی

امام حسن عسکری علیه السلام با کنیزی در منزل عمه اش شاهد و گواه ادعای بانو نرجس است.(2)

اکنون با هم شرح ماجرا را می خوانیم:

ص:220

ص:221

عرضه می کند که دارای نشانه های چنین و چنان است؛ از جمله: دو لباس حریر پوشیده و به شدت از نامحرمان پرهیز می کند. هرگز اجازه نمی دهد کسی به او نزدیک شود یا چهرة او را ببیند.

آنگاه صدای نالة او را از پس پرده می شنوی که به زبان رومی می گوید:

- وای که پرده عصمتم دریده شد و شخصیتم از بین رفت. یکی از مشتریان به برده فروش خواهد گفت، من او را به سیصد دینار می خرم؛ زیرا عفت و حجابش مرا به خرید وی بیشتر علاقه مند کرد. کنیز به او خواهد گفت: من به تو میل و رغبت ندارم، اگر چه در قیافه حضرت سلیمان ظاهر شوی و دارای حشمت و سلطنت او باشی. دلت بر اموالت بسوزد و بیهوده پول خود را خرج نکن!

برده فروش می گوید، پس چه باید کرد؟ تو که به هیچ مشتری راضی نمی شوی؟ من ناگزیرم تو را بفروشم.

کنیز اظهار می کند، چرا شتاب می کنی؟ بگذار خریداری که قلبم به وفا و صفای او آرام گیرد و دل بخواه من باشد، پیدا شود.

در این وقت نزد برده فروش برو و به او بگو، یکی از بزرگان، نامه ای به خط و زبان رومی نوشته و در آن بزرگواری، سخاوت، نجابت و دیگر اخلاق خویش را بیان داشته است. اکنون این نامه را به کنیز بده تا بخواند و از خصوصیات و اخلاق نویسندة آن آگاه گردد. اگر مایل شد بگو من از طرف نویسندة نامه وکالت دارم این کنیز را برای ایشان بخرم.

بشر می گوید: من از محضر امام خارج شدم و به سوی بغداد حرکت کردم و همة دستورات امام را انجام دادم.

وقتی نامه در اختیار کنیز قرار گرفت، نامه را خواند و از خوشحالی به شدت گریست. روی به عمر بن زید برده فروش کرد و گفت:

ص:222

- باید مرا به صاحب این نامه بفروشی من به او علاقه مندم. قسم به خدا! اگر مرا به او نفروشی، خودکشی می کنم و تو مسئول هلاکت جان من خواهی بود.

این قضیه سبب شد تا من در قیمت آن بسیار گفتگو کنم و سرانجام به همان مبلغی که مولایم(امام هادی علیه السلام) به من داده بود، به توافق رسیدیم. من پول ها را به او دادم و او نیز کنیز را که بسیار شاد و خرم بود، به من تحویل داد.

من همراه آن بانو به منزلی که برای وی در بغداد اجاره کرده بودم آمدیم؛ اما کنیز از نهایت خوشحالی آرامش نداشت. نامة حضرت را از جیبش بیرون می آورد و مرتب می بوسید، آن را بردیدگانش می گذاشت و به صورتش می مالید.

گفتم: ای بانو! من از تو در شگفتم. چطور نامه ای را می بوسی که هنوز صاحبش را ندیده و نمی شناسی؟

گفت: ای بیچارة کم معرفت نسبت به مقام فرزندان پیغمبران!

خوب گوش کن و به گفتارم دل بسپار تا حقیقت برای تو روشن گردد.(1)

سپس ملیکه عروس امام هادی علیه السلام به بُشر پسر سلیمان همسایه امام علی النقی علیه السلام فرستاده آن امام هُمام چنین می گوید:

ص:223

خاطرات عجیب و حیرت انگیزی دارم که اکنون برای تو نقل می کنم:

- من دختری سیزده ساله بودم که پدربزرگم- پادشاه روم خواست مرا به پسر برادرش تزویج کند.

سیصد نفر از رهبران مذهبی و رُهبانان نصارا که همه از نسل حواریون حضرت عیسی علیه السلام بودند و هفتصد نفر از اعیان و اشراف کشور و چهار هزار نفر از امراء و فرماندهان ارتش و بزرگان مملکت را دعوت نمود.

با حضور دعوت شدگان- در قصر امپراطور روم- جشن شکوهمند ازدواج من آغاز گردید. آن گاه تخت شاهانه ای را که با جواهرات آراسته بودند در وسط قصر روی چهل پایه قرار دارند. داماد را با تشریفات ویژه ای روی تخت نشاندند و صلیب ها را بر بالای آن نصب کردند و خدمتگزاران کمر به خدمت بستند و اُسقف ها در گرداگرد داماد حلقه وار ایستادند. انجیل را باز کردند تا عقد ازدواج را مطابق آیین مسیحیت بخوانند. ناگهان صلیب ها از بالا بر زمین افتادند و پایه های تخت در هم شکست. داماد نگون بخت بر زمین افتاد و بی هوش گشت. رنگ از رُخسار اُسقف ها پرید و لرزه بر اندام شان افتاد. بزرگِ اُسقف ها روی به پدرم کرد و گفت:

پادشاها! این حادثه نشانة نابودی مذهب مسیح و آیین شاهنشاهی است. چنین کاری را نکن و ما را نیز از انجام این مراسم شوم معاف بدار! پدر بزرگم نیز این واقعه را به فال بد گرفت. در عین حال دستور داد پایه های تخت را درست کنند و صلیب ها را در جایگاه خود قرار دهند. برادر داماد بخت برگشته را روی تخت بگذارند. بار دیگر مراسم

ص:224

عقد را برگزار نمایند. هر طور است مرا به ازدواج درآورند تا این نحس و شومی به میمنت داماد جدید از خانواده ی آنها برطرف شود.

ص:225

عیسی علیه السلام از آنان استقبال نمود و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم را در آغوش گرفت و معانقه کرد. در آن حال حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

- ای روح الله! من آمده ام ملیکه دختر وصی تو شمعون را برای این پسر(امام حسن عسکری علیه السلام) خواستگاری کنم.

حضرت عیسی علیه السلام نگاهی به شمعون کرده و گفت:

- ای شمعون سعادت به تو روی آورده با این ازدواج مبارک موافقت کن و نسل خودت را با نسل آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم پیوند بزن! شمعون اظهار داشت: اطاعت می کنم.

سپس حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم در بالای منبر قرار گرفت و خطبه خواند و مرا به فرزندش امام حسن عسکری علیه السلام تزویج نمود.

حضرت عیسی علیه السلام حواریون و فرزندان حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و سلم، همگی گواهان این ازدواج بودند.

هنگامی که از خواب بیدار شدم، از ترس جان خوابم را به پدربزرگم نگفتم، زیرا ترسیدم از خوابم آگاه شوند و مرا بکشند.

بدین جهت ماجرای خوابم را در سینه ام پنهان کردم. به دنبال آن، آتش محبّت امام حسن عسکری علیه السلام چنان در کانون دلم شعله ور گشت که از خوردن و آشامیدن بازماندم. کم کم رنجور و ضعیف گشتم. عاقبت بیمار شدم. دکتری در کشور روم نماند مگر آن که پدربزرگم برای معالجعة من آورد ولی هیچ کدام سودی نبخشید. چون از معالجه ها مأیوس شده از روی محبّت گفت: نور چشمم! آیا در دلت آرزویی هست تا برآورده سازم؟ گفتم:

- پدر مهربانم! درهای نجات را به رویم بسته می بینم. اما اگر از شکنجه و آزار اسیران مسلمان که در زندان تواَند دست برداری و

ص:226

آنان را از قید و بند زندان آزاد سازی، امیدوارم حضرت عیسی علیه السلام و مادرش مرا شفا دهند.

پدرم خواهش مرا قبول کرد و من نیز به ظاهر اظهار بهبودی کردم و کم کم غذا خوردم. پدرم خوشحال شد و بیشتر از پیش با اسیران مسلمان مدارا نمود.

ص:227

ص:228

طولی نکشید که آتش جنگ شعله ور شد، سرانجام سربازان خط مقدم اسلام، ما را به اسارت گرفتند.

سپس با قایق ها به سوی بغداد حرکت کردیم. چنان که دیدی در ساحل رود فرات پیاده شدیم و تاکنون کسی نمی داند که من نوه قیصر امپراطور روم هستم. تنها تو می دانی، آن هم به خاطر این که خودم برایت بازگو کردم.

البته در تقسیم غنایم جنگی به سهم پیرمردی افتادم. وی نامم را پرسید، چون نمی خواستم شناخته شوم، خود را معرفی نکردم. فقط گفتم نامم نرجس است.

بشر می گوید: پرسیدم، جای تعجب است! تو رومی هستی، اما زبان عربی را به خوبی می دانی.

گفت: آری! پدر بزرگم در تربیت من بسیار سعی و کوشش داشت و مایل بود آداب ملل و اقوام را یاد بگیرم. لذا دستور داد خانمی را که به زبان عربی آشنایی داشت و مترجم او بود، شب و روز زبان عربی را به من بیاموزد. از این رو زبان عربی را به خوبی یاد گرفتم و توانستم به زبان عربی صحبت کنم.(1)

ص:229

پاسخ داد: ای پسر پیغمبر! چه بگویم درباره چیزی که شما به آن از من آگاه ترید! سپس حضرت فرمود: به عنوان احترام، می خواهم هدیه ای به تو بدهم. ده هزار سکّه طلا یا مژده مسرت بخشی که مایة شرافت همیشگی و افتخار ابدی توست، کدامش را انتخاب می کنی؟

عرض کرد: مژده فرزندی به من بدهید.

فرمود: تو را بشارت باد به فرزندی که به خاور و باختر فرامانروا گردد و زمین را پر از عدل و داد کند، پس از آنکه با ظلم و جور پر شده باشد.(1)

ملیکه عرض کرد: پدر این فرزند کیست؟

حضرت فرمود: پدر این فرزند شایسته همین شخصیتی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در فلان وقت در عالم خواب تو را برای او خواستگاری نمود. سپس امام هادی علیه السلام پرسید: در آن شب حضرت مسیح علیه السلام و جانشینش تو را به چه کسی تزویج کردند؟

عرض کرد: از آن شبی که به وسیله حضرت فاطمه زهرا علیها السلام مسلمان شدم، شبی نبود که آن حضرت به دیدارم نیامده باشد.

ص:230

آن گاه امام علیه السلام فرمود: خواهرم! این بانو را به خانه ببر و مسائل دینی را به او یاد بده، این نوعروس همسر امام حسن عسکری علیه السلام و مادر قائم آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم است.(1)

ص:231

گفتم: «آیا از کسی پیروی می کنم که وصّی او، زنی می باشد؟»

حکیمه در پاسخ فرمود: «به امام حسین علیه السلام اقتدا کن که آن حضرت برحسب ظاهر، به خواهرش زینب دختر علی علیه السلام، وصیّت کرد و هر علمی که از جانب حضرت امام

سجّاد علیه السلام می رسید- برای مخفی داشتن امام سجّاد علیه السلام- به حضرت زینب علیها السلام نسبت داده می شد.»(1)

حضرت هادی علیه السلام دربارة خانم بزرگوار خویش به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف سفارش کردند: جدّه وصیّت کرده بود او را در خانه اش دفن کنند.

به هنگام دفن جعفر گفت: من نمی گذارم او را در این خانه دفن کنید، این خانه از من است.

در این موقع امام زمان علیه السلام برای یک لحظه از رخسارة خویش، پردة غیبت را برگرفت و فرمود: جعفر، خانة تو این است؟!

از شواهد و قرائن چنین برمی آید که جدّه از زنان نمونة عصر خود بوده است. زندگی پر از فراز و نشیب وی، برای همگان الگویی برزگ است.(2)

ن.ک ازدواج آن امام هُمام علیه السلام

ص:232

فرمود: به خاطر آب و هوای سامرّاء؛ زیرا آب و هوای خوشی دارد، آب هایش زلال و درختانش سرسبز است و به راستی که مدتی بعد این شهر ویران خواهد شد و آن مدتی بعد از به شهادت رسیدن من است.(1)

ص:233

ص:234

سجادّه ای از حصیر به عبادت مشغول می شد و از این کار هرگز خسته نمی شد و اگر بخواهیم خصلت های نیکوی او را بشماریم، به طول خواهد انجامید.(1)

منزل آن امام همام در سامرّاء اثاثیه ای نداشت و هنگامی که سربازان متوکّل آن منزل را تفتیش نمودند لوازم زندگی در آن نیافتند سبط ابن جوزی نقل می کند که امام هادی علیه السلام میل به دنیا نداشته و همیشه در مسجد بود و زمانی که منزلش را تفتیش نمودند چیزی نیافتند مگر قرآن و ادعیه و کتب علمی.(2)

ص:235

ننمود(الخ) و از بعضی روایات معلوم می شود که خیران، وکیل آن حضرت بوده و در ذیل روایتی است که به او فرمودند:

«اِعمَل فی ذلک بِرَأیِکَ، فَإنَّ رَأیَکَ رَأیی و مَن اَطاعَکَ اَطاعَنی»

و خیران را مسائلی است که آنها را از آن حضرت و از حضرت هادی علیه السلام روایت نموده و این خیران همان است که در اغلب اوقات برای خدمت حضرت جواد علیه السلام، ملازم باب آن حضرت بود. وقتی رسول از جانب حضرت جواد علیه السلام آمد، نزد او رفت و فرمود که: «مولای تو]یعنی:[ حضرت جواد علیه السلام سلام بر تو می رساند و می فرماید که: «من از دنیا می روم بعد از من آنچه از برای من بود، بر شما بعد از پدرم.» و این حدیثی است مشهور در باب نصّ بر حضرت هادی علیه السلام و در آن است قضیّه معروف احمد بن محمّد بن عیسی با خیران و این خیران، پدر خیرانی ست.»(1)

ص:236

زمانِ خود بوده اند چنان که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم در این سخن به آن اشاره فرموده اند: «بِأبِی اِبنِ خیرهًْ الاماء النُوبِیّهِ الطَیِّبَهًْ»

«پدرم به قربان پسرِ بهترین کنیزان که از اهل «نوبه» و پاکیزه است.»

نویسندة کتاب «منتهی الآمال» می گوید:

«کافی است در جلالت مقام این معظمة جلیله که حضرت موسی بن جعفر علیه السلام امر فرماید یزید بن سلیط را که سلام آن حضرت را به او برساند؛ همچنان که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به جابربن عبدالله انصاری امر فرموده اند که سلام آن حضرت را به حضرت باقر علیه السلام برساند.»(1)

امام رضا علیه السلام از بانوی پاکدامنی به نام سبیکه صاحب فرزندی شد که خط امامت از طریق آن فرزند- جواد الائمه علیه السلام- ادامه یافت.

جز سبیکه که «ام ولد» بود، تنها همسری که مورّخان برای امام رضا علیه السلام یاد کرده اند «ام حبیبه» بوده است(2) که در جریان ولایت عهدی به همسری امام درآمد. مأمون، با انگیزة خاص سیاسی، دخترش، امّ حبیبه را به ازدواج امام درآورد، در حالی که دختر دیگرش امّ الفضل را نیز بعدها به همسری امام جواد علیه السلام داد.(3) (4)

ص:237

ص:238

روزی همراه معتزّ به نزد متوکّل رفته و دیدیم متوکّل بر تخت خویش نشسته است. معتزّ سلام داده، ایستاد. پس من نیز پشتِ سر او ایستادم. عادت متوکّل این بود که هرگاه معتزّ به نزدش می آمد، به او خیر مقدم می گفت و دستور نشستن می داد. ولی آن روز ایستادن معتزّ طولانی شد و پا به پا می شد، ولی متوکّل اجازة نشستن نمی داد! من به چهرة متوکّل نگریستم و دیدم که هر لحظه دگرگون می شود.

پس به فتح پسر خاقان گفت: او(امام هادی علیه السلام) که درباره اش می گویی، چنین و چنان کرده است.

فتح که می خواست از شدّت خشمِ متوکّل بکاهد، گفت: یا امیر­المؤمنین! دروغ هایی است که به او علیه السلام می بندند و او از آنها بی خبر است. با این حال، متوکّل

از خشم به خود پیچیده و می گفت: به خدا سوگند که این ریاکار! را خواهم کشت، به درستی که او ادّعاهای دروغ نموده و برای حکومت من مضّر است.

پس فرمان داده چهار تن از غلامان خَزَری که دارای چهره ای خاصی بودند و بدزبان ترین و نفهم ترین آنها را احضار کنند! پس آنها را حاضر کردند. متوکّل به هر یک از آنها شمشیری داد و آنگاه فرمان داد به هنگام ورود امام هادی علیه السلام به عربی سخن نگفته، با شمشیرهای خود به او حمله ور شوند و او را با شمشیر به سختی بزنند و به خدا قسم خورد که: او را پس از کشتن خواهد سوزاند: «وَالله لا حَرقّنه بَعد القتَل!» پس من همچنان در پس پرده، عقب معتز ایستاده بودم. لحظه ای نگذشته بود که امام هادی علیه السلام وارد شد. پیش از ورود او، مردمان آمده و خبر ورودش را به متوکّل داده بودند. پس مردم گفتند: ابوالحسن هادی علیه السلام آمد! دیدم امام هادی علیه السلام می آید، در حالی که لب هایش حرکت می کند و نشانه هایی از اندوه در چهره اش

ص:239

دیده نمی شود متوکّل تا او را دید، خود را از تخت به زیر انداخته، به سویش رفت و وی را در آغوش کشید و میان دو چشم و دست هایش را بوسید و این در حالی بود که شمشیری در دستش بود.

پس خطاب به امام علیه السلام گفت: آقای من و سرورم! ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم! و ای بهترین خلق های خداوند! و ای پسر عموی من و مولای من! یا ابوالحسن!

امام هادی علیه السلام فرمود: یا امیرالمؤمنین! از تو به خدا پناه می برم که از این سخنان معافم داری.

متوکّل گفت: آقای من! چه امری سبب شده که در این وقت به اینجا بیایی؟ امام علیه السلام فرمود: به درستی که فرستاده ات به نزدم آمد و گفت تو مرا خواسته ای! متوکّل گفت: به درستی که زنازاده دروغ گفته است! هرجا که خواستی، برو! پس متوکّل رو به حاضران کرد و گفت: یا فتح! و یا عبدالله! و ای معتزّ! آقای خودتان و آقای مرا بدرقه کنید!

وقتی غلامان خزری، او را دیدند، از روی ترس و وحشت در برابرش به خاک افتادند! امام وقتی خارج شد، متوکّل غلام ها را خواسته و به مترجم گفت: از اینان بپرس و برایم ترجمه کند که: چرا فرمان مرا اجرا نکردند؟ گفتند: هیبت او(امام هادی علیه السلام) ما را چنان فرا گرفت که در اطرافش صد شمشیر برهنه دیدیم و نتوانستیم شمشیرهای خود را به دست بگیریم پس ترس بر قلب هایمان چیره شد و نتوانستیم فرمانت را اجرا کنیم و متوکّل بود که به فتح پسر خاقان می گفت: یا فتح! این، امام توست.

فتح به روی او خندید و گفت: «حمد و سپاس، خداوندی را که چهرة او(امام علیه السلام) را نورانی فرمود و دلیلش را روشن ساخت.»

ن.ک ظلم های متوکّل به امام هادی علیه السلام

ص:240

ص:241

گفت: اگر کسی در عالم از غیب و پنهانی خبرداشته باشد، او است.

گفتم: از کجا می دانی و چگونه این مطلب را می گویی؟

گفت: قضیّة عجیبی از او برایت تعریف می کنم که مثل آن را تو و دیگران نشنیده اید، ولی خدا را وکیل و حاکم قرار می دهم که آن را از طرف من برای هیچ کس نقل نکنی، زیرا من طبیب هستم و خرجی زندگی من از طریق سلطان تأمین می شود و شنیده ام که خلیفه او را از روی دشمنی از حجاز به اینجا کشانده است که مردم به او روی نیاورند و گرد او جمع نشوند و در نتیجه سلطنت او از بین ایشان یعنی فرزندان عباس خارج نشود.

گفتم: قول می دهم و خدا را گواه می گیرم که آن را برای کسی نقل نکنم. قصه ات را بگو و ترسی به خود راه نده، چون تو یک نفر نصرانی هستی و نسبت به آنچه از این خانواده تعریف می کنی، کسی تو را متهّم نمی کند و مطمئن باش که من آن را کتمان خواهم کرد.

گفت: بلی قضیه آن است که: روزی او(امام هادی علیه السلام) را ملاقات کردم در حالی که بر اسب سیاهی سوار شده بود، لباس سیاهی به تن و عمامة سیاهی بر سر گذاشته بود، چهرة خود ایشان هم مایل به سیاهی بود، همین که چشمم به ایشان افتاد، به احترام او ایستادم و با خود گفتم- بدون آن که از دهان من مطلبی خارج شود و کسی از من حرفی بشنود، به حقّ حضرت مسیح علیه السلام فقط در ضمیر خود گذراندم که- لباس او سیاه، عمامة او سیاه، مرکب او سیاه و خودش سیاهی در سیاهی در سیاهی، همین که به من رسید به تندی به من نگاهی کرد و فرمود:

«قَلبک اَسوَد مِمَّا تَری عَینَاک مِن سَواد فِی سَواد فِی سَواد.»

ص:242

قلب تو سیاه تر است از آنچه چشمان تو مشاهده کرد که سیاهی در سیاهی در سیاهی گفتی.

پدرم گفت: به او گفتم بعد از آن چه کردی و به او چه جواب دادی؟

گفت: از شنیدن کلام آن حضرت متحیّر و سرگردان در جای خود بی حرکت ماندم و نتوانستم هیچ گونه پاسخی دهم.

به او گفتم: آیا قلبت از مشاهدة این معجزه و کرامت نورانی و سفید نشد؟

جواب داد: خدا می داند.

پدرم در ادامه گفت: هنگامی که یزداد مریض و ناتوان گردید کسی را به سوی من فرستاد و من نزد او حاضر شدم، به من گفت: بدان قلب من بعد از تاریکی و سیاهی که داشت به برکت امام هادی علیه السلام روشن و سفید گردید و اکنون شهادت می دهم که خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد صلی الله علیه و آله و سلم فرستادة اوست و حضرت علی بن محمّد علیه السلام حجّت خداوند بر بندگانش و ناموس بزرگ پروردگار است.

سپس در همان بیماری دنیا را وداع گفت و من در نمازی که بر او خواندند، شرکت کردم.

ص:243

مکید و به من مرحمت فرمود، من آن را در دهانم گذاشتم، «والله؛ مَا بِرَحمت من عِندَه حَتَّی تَکَلَّمت بِثَلاثَه وَ سَبعِین لِسَاناً، اَوَلّها الهِندِیَّه». «به خدا سوگند؛ از نزد آن حضرت برنخواستم مگر این که با هفتاد و سه زبان می توانستم سخن بگویم که اوّلین آنها هندی بود.»(1)

ن.ک شناخت امام

ن.ک ابوهاشم جعفری

دانش و دانمشند از دیدگاه امام، ن.کمقام دانش و دانشمند ...

ص:244

ص:245

دعای امام برای سری بن سلامه، تسبیح امام، حرز امام، دعای پوشش امام از دشمنان می باشد.(1)

اکنون با هم نمونه ای از دعاهای امام هادی علیه السلام را می خوانیم:

ابومحمّد الفحام می گوید: ابوالحسن محمّد بن احمد گفت: عموی پدرم برای من نقل کرده است: روزی نزد امام هادی علیه السلام رفتم و از دست متوکّل عباسی شکایت کردم و عرض کردم: این مرد مرا رانده و در رزق و روزی مرا بسته است و نمی گذارد چیزی به من برسد.

امام هادی علیه السلام فرمود: ان شاء الله خداوند متعال تو را از او کفالت دهد.

راوی می گوید: شبی در خانه خواب بودم، پس صدایی را شنیدم، بیرون منزل رفتم و پرسیدم: کیستی؟

گفتند: ما مأموران خلیفه هستیم. به راستی که خلیفه تو را احضار کرده و می گوید: اکنون باید نزدم بیایی. کار بسیار مهمی با تو دارم.

من نیز بی درنگ لباس خود را پوشیدم و همراه آنها نزد خلیفه رفتم، وقتی نزد او رسیدم قبل از اینکه سخنی بگویم به من گفت: ای موسی! ما از تو غافل شدیم چرا تو ما را فراموش کردی؟!

چه چیزی نزد ما است که متعلّق به تو است؟

به او گفتم: چنین و چنان.

پس او دستور داد آنچه را که از اموال و غیره که متعلق به من بود به من برگردانند، پس به دستور خلیفه آن اموال به من داده شد حتّی بیشتر از آنچه متعلق به من بود.

راوی می گوید: من از کار خلیفه بسیار متعجب شدم، پس نزد وزیر او یعنی فتح بن خاقان رفتم و به او گفتم: آیا علی بن محمّد هادی علیه السلام نزد شما آمده و در مورد من به شما سفارش کرده است؟!

ص:246

فتح گفت: خیر! شاید از ایشان خواسته بودی که برای تو دعا کند و ایشان برای تو دعا کرده و خداوند متعال دعایش را به حق تو مستجاب نموده است، هرگاه نزد ایشان رفتی به ایشان سلام برسان و عرض کن که فتح التماس دعا دارد.

راوی می گوید: نزد امام هادی علیه السلام رفتم، وقتی ایشان را دیدم به من فرمودند: این چهره، چهرة رضایت و خشنودی است.

عرض کردم: این به برکت وجود شما است، سپس حکایت خود را برای ایشان تعریف کردم و سپس عرض کردم: فتح بن خاقان چنین و چنان گفته است.

ایشان فرمودند: به راستی که فتح بن خاقان ظاهراً با ماست، ولی باطناً دشمن سرسخت ما اهل بیت علیهم السلام است.

و به راستی دعای ما اهل بیت علیهم السلام بر حق کسی مستجاب می شود که آن شخص خلوص نیت داشته باشد و خداوند متعال را عبادت کرده و به نبوّت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم و ولایت و امامت امیرالمؤمنین علیه السلام و بعد از ایشان به امامت و ولایت سایر امامان معصوم علیهم السلام ایمان داشته باشد.(1)

ن.ک حرز امام هادی علیه السلام، مناجات امام

ص:247

زاده اش نقل کرده است: وی موسی بن جعفر را دید و ابوالحسن رضا را ملاقات کرد و امام محمّد بن علی جواد علیه السلام را درک و ملاقات کرد.(1)

او در سال 148 ق متولد شد و وقتی پیرمردی فرتوت بود، در سال 246 از روی ظلم و ستم شهید شد و نود و هفت سال و چند ماه زندگی کرد.

وی کشمکش، ستیزه، مخاصمه و مبارزه ای جانانه در دفاع از خاندان پاک پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و آشکار کردن موالات و دوستی آنها و عیب­جویی از دشمنان آنها داشت

و در این راه هیچ آرام و قراری نداشت. در کتاب النور الهادی تألیف عبدالحسین شبستری به نقل از منابع بسیار مهّم می نویسد که دعبل خزاعی بیست و پنج سال از زندگی امام هادی علیه السلام را درک کرده است.(2)

ص:248

نصّ مکتوبی دربارة امامت وی به جای گذاشت تا پس از وی هیچ گونه تردیدی در این خصوص باقی نماند.(1)

ن.ک تصریح به امامت آن بزرگوار

ص:249

ص:250

و این آیه نشان می دهد که نه تنها پیامبران خواهان پاداش به ویژه مزد مادی نبوده اند که انسان نیز قادر به جبران زحمات پیامبران نیست. در آیة دیگری آمده است:

«بگو من در برابر ابلاغ رسالت، پاداشی از شما مطالبه نمی کنم مگر آن که کسانی بخواهند راهی به سوی پروردگارشان برگزینند.»

که در این آیه رهیابی انسان به سوی کمال نوعی پاداش برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اعلام شده است.

امّا در این میان آیه ای در سورة شوری وارد شده است که از مردم دعوت می کند که پاداش رسالت پیامبر را در نظر گرفته و آن را ادا کنند و این پاداش چیزی جز مودّت و

دوستی نسبت به ذوی القربای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیست که خداوند از رسولش خواسته است آن را به اطلاع همگان برساند.

امّا مصداق«قربی» در آیة واقع در سورة شوری چه کسانی هستند؟ برخی مانند ابن کثیر با نقل سخنی از ابن عباس کلمة «قربی» را بر قریش تطبیق داده و متعرّض شده اند که خانواده ای در قریش نبود، مگر آنکه بین او و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پیوندی برقرار بود. ابن کثیر خود کلمة «قربی» را به معنای مصدری در نظر گرفت و آیه را چنین تفسیر کرده است:

«بگو ای پیامبر من در قبال رسالتم از شما مزدی نمی خواهم لکن به سبب قرابتی که بین من و شما وجود دارد، مرا آزار مکنید.»

در مقابل، برخی دیگر از مفسران، مانند زمخشری و فخررازی، «القربی» را به معنای خویشان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گرفته و مصداق آن را بر علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام منطبق کرده اند.

ص:251

زمخشری نوشته است: در روایت است که چون آیة «قُل لا أسئَلُکُم عَلَیهِ أجراً إلاَّ المَوَدَّهًَْ فی القُربی» نازل شد، اصحاب گفتند:

ای رسول خدا، خویشان تو که مودّت آنان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «علی، فاطمه و دو پسرشان»

زمخشری سپس به نقل حدیث مفصّلی در دوستی آل محمّد صلی الله علیه و آله و سلم می پردازد که با این عبارت شروع می شود:

قالَ رسولُ الله: «مَن ماتَ عَلی حُبِّ آلِ محمّد ماتَ شَهیداً و مَن ماتَ عَلی حُبِّ آلِ محمّد ماتَ مَغفُوراً لَه ...»(1)

فخر رازی پس از ذکر همین مطالب می گوید: این عقیدة زمخشری بود که از نظر گذشت. امّا من معتقدم: آل محمّد عبارت از کسی است که امر آنها به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم باز می گردد و شک نیست که فاطمه، علی، حسن و حسین علیهم السلام بیشترین تعلق و وابستگی را به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم داشته اند و لذا است که آنان مصداق «آل» قرار می گیرند و در عظمت آل محمّد همین بس که اوّلاً، آنان یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام خود محبوب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند. پس دوستی آنها بر امّت واجب است.

ثانیاً آنان در تشهد نماز، در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مخصوص به دعا شده اند که «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی محمّد و آلِ محمّد» که این نیز بر وجوب حبّ و دوستی آنان دلالت دارد. (2)

در این رابطه حدیثی از امام هادی علیه السلام نقل می کنیم:

ص:252

طوسی رحمة الله با سند خود از ابوالحسن احمد بن حاتم نقل می کند که گفت: به امام هادی علیه السلام نامه نوشتم و پرسیدم: «از چه کسی معالم] و اصول و فروع[ دین خود را بیاموزم؟ و برادرش نیز با نامه همین سؤال را کرده بود.»

امام علیه السلام در پاسخ هر دو نوشت:«سخن شما را دریافتم، برای فراگیری دین خود آهنگ دیرپای در محبّت ما و هر پایدار در ولایت ما را کنید که- به خواست خدا- ایشان، شما را بس خواهند بود.»(1)

ص:253

ص:254

ص:255

گذشته باشد می گویید دیروقت است اگر در خانه بروم شاید زن و بچه اش بترسند.

اما بمیرم برای امام هادی علیه السلام که نیمه شب مأمورهای متوکّل به خانة ایشان وارد شدند ولی دیدند آقا میان حجرة در بسته بر روی خاک نشسته عبادت می کند، قرآن می خواند، با همان حالت سر برهنه، پای برهنه امام را از خانه بیرون می آورند.

آقا را نزد متوکّل آوردند، متوکّل ملعون مشغول خوردنِ شراب بود، ظرف شرابی که دستش بود به امام هادی علیه السلام تعارف کرد.

حضرت فرمود: گوشت و پوستم با شراب آمیخته نشده و نخواهد شد، گفت: آقا شعر بخوان! فرمود: من از شعر بهره ای نبردم(من شاعر نیستم). اصرار کرد باید شعر بخوانی. وقتی امام علیه السلام اشعار خواند، مشاهده نمود که متوکّل در حال گریه کردن است. آقا را احترام کردند و با احترام به خانه اش باز گرداندند.(1)

امّا عرض کنیم یا امام هادی! شما را بزم شراب بردند، به شما تعارف شراب کردند، امّا قربان جدّ غریبت حسین که در مجلس یزید وقتی سر بریدة اباعبدالله علیه السلام درطشت طلا بود، یزید شراب می خورد، قمار بازی می کرد، یک دفعه دید سر بریدة ابی عبدالله علیه السلام قرآن تلاوت می کند. یک مرتبه یزید چوب دستی خود را به لب و دندان عزیز زهرا زد. تا زینب علیها السلام این منظره را دید که بچه ها نگاه می کنند و یزید با چوب به لب و دندان برادر می زند، دست برد و گریبان چاک کرد.(2)

ص:256

ص:257

ص:258

ص:259

غلامان ترک که طرفدار معتز بودند به سرداری صلح پسر وصیف شوریدند و معتز را گرفتند و با شکنجه و گرسنگی در سامرّاء کشتند.(1)

ص:260

کبیره، زیارت وداع(پس از جامعة کبیره) زیارت جامعة دیگر، زیارت عبدالعظیم حسنی، زیارت امام حسین علیه السلام و زیارت شهدا در روز عاشوراء، از قول امام هادی علیه السلام نقل شده است.(1)

ن.ک زیارت جامعه کبیره، زیارت مخصوص غدیر، امام جواد علیه السلام، علی بن موسی الرضا علیه السلام، جدّ بزرگ امام هادی علیه السلام و ...

زیارت امام جواد علیه السلام ن.ک امام جواد

زیارت امام حسین علیه السلام ن.ک جدّ بزرگ امام هادی علیه السلام

زیارت امام رضا علیه السلام ن.ک علی بن موسی الرضا علیه السلام

ص:261

رسیدی، بگو؛ وگرنه با سلام از خیابانی که پنجره های حرم از آنجا پیداست، اشاره کرده و می گویی(1): (زیارت را با حضور قلب می خوانی)»

زیارت با اَلسَّلامُ عَلَیکُما یا وَلِیِّی اللهِ(2)، شروع می شود و با اَللَّهُمَّ عَجِّل فَرَجَ وَلِیِّکَ وَ ابنِ وَلِیِّکَ، وَاجعَل فَرَجَنا مَعَ فَرَجِهِم یا أرحَمَ الرَّاحِمینَ خاتمه یافته است. سپس به دعا و دو رکعت نماز زیارت تأکید شده است.

«... و بدان که خلاف است که آیا داخل خانة مقدّس ایشان می توان تحفهًْ الزائر شد که نزدیک قبر زیارت کنند یا از بیرون خانه باید زیارت کرد و اشهر میان علما آن است که داخل می توان شد، زیرا که در احادیث بسیار وارد شده است که ائمّه علیهم السلام تجویز فرموده اند. شیعیان را که تصرّف نمایند در اراضی و مساکنی که به ایشان تعلّق دارد و عمومات زیارت ایشان و کیفیاتی که در بعضی از زیارات جامعه وارد شده است، از داخل شدن روضه و بوسیدن قبر و غیر آن که دلالت بر تجویز دخول روضه می کند، مؤید است.

و به سند معتبر منقول است از ابوالطیّب که: من داخل خانه عسکریین علیه السلام نمی شدم و از پشت شبکه زیارت می کردم، در روز عاشورا در میان روز که آفتاب بسیار گرم بود و راه ها خالی بود، متوجّه روضة مقدّسه ایشان شدم و ترسان و هراسان بودم از اصحاب خلیفه و از اهل شهر تا آن که رسیدم به دیواری که از آنجا به جانب شبکه می باید رفت، ناگاه شخصی را دیدم که در خانه مقدّسة ایشان نشسته است و پشتش به این طرف است و گویا در دفتری نظر می کند. پس به من گفت که: به کجا می روی ای ابوالطیّب؟- به صدایی که شبیه

ص:262

بود به صدای حسین پسر حضرت امام علی نقی علیه السلام- با خود گفتم که این حسین است که آمده است که برادر خود را زیارت کند. گفتم: ای سیّد من، می روم که زیارت کنم از پشت شبکه و بعد از آن می آیم که حقّ خدمت شما را ادا کنم فرمود که چرا داخل خانه نمی شوی ای ابوالطیّب؟

گفتم: خانه صاحبی دارد و بی رخصت او داخل نمی شوم.

فرمود که هر گاه تو مولی و مطیع ما باشی و اعتقاد به امامت ما به راستی داشته باشی، ما چون تو را مانع شویم از داخل شدن خانة خود؟! بیا و داخل خانه شو.

باز قبول نکردم و روانه شدم، چون به نزدیک در خانه رسیدم کسی را ندیدم، دانستم که حضرت صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف بوده است و پشمیان شدم، پس رفتم به نزد بصری که خادم روضه مقدّسه بود و طلبیدم او را که در را برای من گشود و رفتم و از اندرون زیارت کردم.(1)

مرحوم مجلسی می گوید که این حدیث نیز مؤید رخصت می شود.(2)

ص:263

ص:264

«ائمّة بزرگوار شیعه علیهم السلام پرتویی از انوار الهیه اند که شناخت کامل این پرتوها به جز از طریق ایشان ممکن نمی باشد. زیارت جامعة کبیره از جمله پرتوهای نورانی است که مشتمل بر عالی ترین مضامینی است که در صفات ائمّه اثنی عشر علیهم السلام از طریق آن بزرگواران وارد شده است.»

با این که در مقامات ائمّه اطهار علیهم السلام احادیث فراوانی موجود است و شمّه ای از آن در اصول کافی و دیگر کتاب های روایی آمده است، لیکن زیارت جامعه در مواجهه با این اسماء حسنی الهی و از قول خود ایشان موقعیت دیگری پیدا کرده است، چه این که هر زائری در ایام زیارت خود در حرم هر یک از ائمّه اطهار علیهم السلام و یا در غیر آن خود را موظف می داند که از بهترین زیارت استفاده کند و در مواجهه با محبوب خود آن را زمزمه کند و درد دل کند و اشک بریزد، معمولاً این فقره ها و جملات با مضامین عالی در حجاب عربیت برای فارسی زبان ها قرار دارد گرچه باشوق و اشتیاق خوانده می شود و این جملات مقدس نجوی می گردد، لیکن هر زائری شوق دارد که به مقامات مضامین این زیارات نائل شود و پرده کلمات را به کنار زند و به حقایق عالی آن دست یابد و از آن جملات در زندگی خویش بهره گیرد و در خلوت خود با ائمّه علیهم السلام مقامات آنها را در نظر آورد، لیکن به دلیل عمق مطالب و بلندی قله معارف آن دسترسی برای همه مقدور و میسر نیست، لذا شروح گوناگونی بر آن نوشته شده است.

یکی از آن شروح تألیف علاّمة محقق عارف کامل سیدحسین همدانی درود آبادی است که توسط محمّدحسین نائیجی ترجمه شده است.(1)

ص:265

شرح و تفسیر دیگری از زیارت جامعة کبیره از استاد فاطمی نیا تدوین و تحقیق محمّد رحمتی شهرضایی نوشته شده است(1) و شرح دیگری نیز از جامعة کبیره نوشته استاد شیخ حسین گنجی وجود دارد.(2)

شرح ها و تفسیرهای دیگر از جمله تفسیر آقا نجفی وجود دارد.

ن.ک سیّدحسین همدانی درود آبادی

ص:266

غدیر ابعاد عرفانی، تربیتی، اجتماعی و سیاسی فراوانی دارد، چرا که موضوع خلافت، امامت حضرت علی علیه السلام و جانشینان معصوم ایشان، از ابعاد گوناگون و پیامدهای بی شماری برخوردار است.

امامت حضرت علی علیه السلام نه تنها از بُعد سیاسی- اجتماعی حائز اهمیت است، بلکه از بُعد عرفانی و اخلاقی نیز اهمیت به سزایی دارد، زیرا حاکمیت امامت و صالحان بر جامعه، مردم را به سوی فضائل، صلاح و ارزش های انسانی و الهی سوق می دهد.

از دیرباز واقعة غدیر به همان اندازه که سبب مسرّت و خوشحالی دوستان و پیروان اهل بیت علیهم السلام بوده، برای دشمنان به ویژه منافقین امّت نیز ناخوشایند و غیرقابل تحمّل بوده و هست.

شناخت صحیح ماجرای غدیر و پاسداشت، عاطفی و معرفتی آن و شناساندن پیام های غدیر به بشریت، در واقع شناختن و شناساندن همة خوبی ها و نیکی ها و همچون ریسمانی الهی، سبب اتصال ولایت با رسالت نبوی صلی الله علیه و آله و سلم و بلکه پیوند ولایت با رسالت همة انبیاء پیشین و آنگاه ارتباط با خدا می باشد.(1)

یکی از ذخائر مهّم معرفتی شیعه، زیارت نامه ها و متون موثَّق روایی است که از سوی معصومین علیهم السلام در باب زیارت امامان در اختیار ما قرار گرفته است، زیاراتی چون: زیارت عاشورا، زیارت جامعه، زیارت آل یاسین و در خصوص زیارت حضرت علی علیه السلام نیز زیارت نامه های متعددی در مجامع روایی وارد شده است که برخی از این زیارات ویژه زمان های خاص است! مانند: زیارت آن حضرت در روز مبعث یا روز عید غدیر خم و برخی دیگر نیز به زمان و مکان خاصی اختصاص ندارد که از آنها به زیارت مطلقه تعبیر می شود.

ص:267

از جمله زیارت مخصوص حضرت علی علیه السلام در روز غدیرخم به روایت امام هادی علیه السلام از امام حسن عسکری علیه السلام است که از طولانی ترین و غنی ترین زیارات امیرالمؤمنین علیه السلام می باشد، این زیارات را علامه مجلسی رحمة الله در جلد 97، بحارالانوار، ص

359 و به نقل از شیخ مفید رحمة الله آورده اند، همچنین همین زیارات با اندکی تفاوت در کتاب المزار مرحوم شهید اول رحمة الله، ص 64 آمده است.(1)

ص:268

او وارد شد. زید چون امام را دید، از جای خود برخاست و امام را در جای خود نشاند و خود در برابر او زانو زد.(1) (2)

ص:269

آن زن آنچه را که مردم می گفتند، قبول نمی کرد و به آنها چیزهایی می گفت که آنها شک می کردند، پس متوکّل وقتی چنین دید و چاره ای نیافت متحیّر شد.

یکی از وزیرانش به او گفت: دنبال علی بن محمّد بن رضا علیه السلام بفرست تا ایشان ثابت کند که این زن راست می گوید یا خیر!

پس متوکّل چند نفر دنبال امام هادی علیه السلام فرستاد و جریان را برای ایشان گفتند.

امام هادی علیه السلام همراه آنها به قصر متوکّل رفت. وقتی آن زن را دید ایشان به آن جمع فرمود: این زن دروغگو است؛ زیرا حضرت زینب علیها السلام از دنیا رفته و در فلان مکان به خاک سپرده شده است.

آنها گفتند: ما روایات زیادی برای او نقل کردیم ولی قبول نمی کند و چیزهایی به ما می گوید و ما را در شک انداخته است.

امام هادی علیه السلام فرمود: راه دیگری برای اثبات گفته های او هست.

عرض کردند: چگونه می توانید گفته ها را ثابت کنید؟!

ایشان فرمودند: به راستی که گوشت فزرندان فاطمه زهرا علیها السلام بر درندگان حرام است. او را در قفس شیرها بیندازید اگر آن شیرها کاری به کار او نداشته باشند، او راست می گوید و اگر او را تکه و پاره کردند، او دروغ می گوید.

متوکّل به آن زن گفت: نظر تو چیست؟

آن زن گفت: می خواهی مرا به کشتن بدهی، در اینجا عدّة کثیری از فرزندان و نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام و فرزندان و نوادگان حضرت امام حسین علیه السلام و غیره هستند، پس یکی از آنها را داخل قفس شیرها بینداز، اگر حرف های این مرد راست باشد هیچ ضرری به آن شخص نخواهد رسید.

ص:270

راوی می گوید: در آن وقت تمام آل حسن علیه السلام و آل حسین علیه السلام که در آن جمع بودند، به خود لرزیدند و به متوکّل گفتند: چرا به علی بن محمّد بن الرضا علیه السلام نمی گویی چنین کاری انجام دهد تا گفته های خود را ثابت کند. متوکّل عباسی به

امام هادی علیه السلام عرض کرد: از شما عاجزانه درخواست می کنم داخل قفس شیران بروید و ادّعای خود را ثابت کنید.

امام هادی علیه السلام فرمود: مشکلی نیست، من وارد قفس شیرها می شوم.

سپس به دستور متوکّل در قفس شیرها را باز کردند، در آن وقت شیرها غرش کردند و امام هادی علیه السلام پای خود را روی پله اوّل گذاشت، تمام شیران به احترام آن بزرگوار ساکت شدند، پس امام هادی علیه السلام همچنان پله بعد از پله پایین می آمد تا وقتی که وارد قفس شد، در آن قفس شش شیر قوی و عظیم الجثه بودند وقتی آن شیرها امام هادی علیه السلام را کنار خویش دیدند مانند بچه ذلیل شدند و نزد پای آن بزرگوار دراز کشیدند و دستان خود را به سوی امام هادی علیه السلام روی زمین گذاشتند.

پس امام هادی علیه السلام با دست مبارک خویش به سر و صورت آنها می کشید و آنها را نوازش می داد. همچنان چنین می کرد تا اینکه آن شیرها متفرق شدند.

امام هادی علیه السلام پای خود را از قفس بیرون برد، یکباره آن شش شیر شروع به غرّش و گرد و خاک کردند.

سپس متوکّل گفت: ای ابن الرضا علیه السلام از کار ما ناراحت نباش؛ زیرا ما خواستیم شما خودتان حرف هایی که در مورد فرزندان فاطمه زهرا علیها السلام و شیرها فرموده بودید، ثابت کنید؛ سپس رو کرد به مأموران خود و به آنها گفت: این زن دروغگو را داخل قفس شیرها بیندازید!

ص:271

مأموران خواستند آن زن دروغگو را داخل قفس بیندازند که یک باره آن زن فریاد کشید و گفت: من دروغ گفته ام، من زینب نیستم بلکه فلان دختر فلان هستم و با این حیله و نقشه می خواستم چیزی به دست بیاورم، مرا آزاد کنید، دیگر چنین کاری نخواهم کرد.(1)

ص:272

ص:273

اطاعت کنند و هر که خالق را اطاعت کند از خشم مخلوق نهراسد و هر که آفریدگار را به خشم آرد باور کند که خشم خلق بر او فرو آید.

- و نیز نقل می کند که امام هادی علیه السلام فرمود: هر که از مکر و مؤاخذة دردناک خدا ایمن شود، تکبّر کند تا قضا و فرمان نافذ خدا بر سرش فرود آید و هر که از جانب پروردگارش دلیلی روشن دارد، مصائب دنیا برایش آسان باشد هر چند]با[ قیچی و ارّه]تکه تکه[ شود.

- شکرگزار به خود شکر سعادتمندتر است از نعمتی که موجب شکرگزاری او شده است؛ زیرا نعمت ها کالای دنیایند ولی شُکر، هم نعمت دنیاست و هم آخرت.

- به راستی، خداوند دنیا را خانة آزمایش و آخرت را خانة ماندگار و آزمایش در دنیا را سببی برای ثواب آخرت و ثواب آخرت را عوض آزمایش دنیا قرار داده است.

- هرکه راضی و خشنود شد از خود،و پسندید خود را، خشمناکان بر او بسیار شود.

فقیر گوید: مناسب است در اینجا نقل این سه شعر از سعدی:

به خشم کسان درنیاید کسی

مگو تا بگویند شکرت هزار

بزرگان نکردند در خود نگاه

که از خود بزرگی نماید بسی

چه خود گفتی از کس، توقّع مدار

خدابینی از خویشتن بین مخواه(1)

- بیهودگی، خوش مَنشی بی خردان و صفت نادان است.(2)

ص:274

- حکمت در طبع های فاسد تأثیر نمی کند.

محدث قمی می فرماید: به همین ملاحظه است که حضرت امیر­المؤمنین علیه السلام فرمود: جواهر را در گردن های خوکان آویخته نکنید و وارد شده که حضرت عیسی علیه السلام ایستاد به خطبه خواندن در میان بنی اسرائیل و فرمود: ای بنی اسرائیل! حکمت برای جهّال حدیث نکنید، وگرنه بر حکمت ظلم کرده اید، منع نکنید آن را از اهلش، وگرنه به ایشان ظلم کرده اید.(1)

- همانا برای خداوند بقعه هایی است که دوست دارد در آنها به درگاه او دعا شود و دعای دعاکننده را به اجابت رساند و حرم حسین علیه السلام یکی از آنها است.(2)

- امام علی النقی از پدرانش از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: نبوده و تا قیامت مؤمنی نخواهد بود مگر اینکه او را همسایه ای باشد که او را بیازارد.(3)

- آن کس که شخصیت خویش را ناچیز انگاشته و برای خود ارزشی قائل نیست، از شرّ او ایمن مباش.(4)

ن.ک پاره ای از گفتار امام هادی علیه السلام

ص:275

1. زوال هیبت و عظمت خلافت: خلافت، چه در دورة اموی و چه در دورة عباسی، برای خود هیبت و جلالی داشت، ولی در این دوره بر اثر تسلط ترکان و بردگان بر دستگاه خلافت، عظمت آن از بین رفت و خلافت همچون گویی به دست این عناصر افتاد که آن را به هر طرف می خواستند پرتاب می کردند و خلیفه در عمل یک مقام تشریفاتی بود، ولی در عین حال هر موقع خطری از جانب مخالفان و اطرافیان و عموم کارمندان دستگاه خلافت، در سرکوبی آن خطر، نظر واحدی داشتند.

2. خوش گذرانی و هوسرانی درباریان: خلفای عباسی در این دوره به خاطر خلأی که بر دستگاه خلافت حکومت می کرد، به شب نشینی و خوش گذرانی و میگساری می پرداختند و دربار خلافت، غرق در فساد و گناه بود. صفحات تاریخ، اخبار شب نشینی های افسانه ای آنان را ضبط نموده است.

3. گسترش ظلم و بیدادگری و خودکامگی: ظلم و جور و نیز غارت بیت المال و صرف آن در عیاشی ها و خوشگذرانی ها، جان مردم را به لب آورده بود.

4. گسترش نهضت های علوی: در این مقطع از تاریخ، کوشش دولت عباسی بر این بود که با ایجاد نفرت در جامعه نسبت به علویان، آنها را تار و مار سازد. هر موقع کوچک ترین شبحی از نهضت علویان مشاهده می شد، برنامة سرکوبی بی رحمانة آنان آغاز می گشت و علت شدت عمل نیز این بود که دستگاه خلافت با تمام اختناق و کنترلی که برقرار ساخته بود، خود را متزلزل و ناپایدار می دید و از این نوع نهضت ها سخت بیمناک بود.

ص:276

شیوة علویان در این مقطع زمانی این بود که از کسی نامی نبرند و مردم را به رهبری «شخص برگزیده ای از آل محمّد» دعوت کنند، زیرا سران نهضت می دیدند که امام معصوم آنان، در قلب پادگان نظامی «سامرّاء» تحت مراقبت و مواظبت می باشد و دعوت به شخص معین، مایة قطع رشتة حیات او می گردد. این نهضت ها و انقلاب ها بازتاب گسترش ظلم و فشار بر جامعة اسلامی در آن عصر بود و نسبت مستقیمی با میزان فشار و اختناق داشت، به عنوان نمونه؛ در دوران حکومت «منتصر» که تا حدی به خاندان نبوت و امامت علاقه مند بود و در زمان او کسی متعرض شیعیان و خاندان علوی نمی شد قیامی صورت نگرفت.

تواریخ، تنها در فاصلة سال 219 تا 270 ق، تعداد 18 قیام ضبط کرده اند. این قیام ها با شکست روبرو شده و توسط حکومت عباسی سرکوب می گشتند.(1)

ص:277

البته گروهی از یاران و طرفداران این قیام ها مردمی مخلص و شیعیان واقعی بودند که تا سر حد مرگ برای اهداف عالی اسلامی می جنگیدند، ولی تعداد این دسته کم بود و غالب مبارزین کسانی بودند که اهداف اسلامی روشنی نداشتند، بلکه در اثر ظلم و ستمی که بر آنان وارد می شد، ناراحت شده و در صدد تغییر اوضاع برآمده بودند. این گروه، در صورت احساس شکست و یا احتمال مرگ، رهبر خود را تنها گذاشته، از اطراف او پراکنده می شدند.

چنان که اشاره شد، اگر بسیاری از این انقلاب ها مورد تأیید امامان قرار نمی گرفت یا به این دلیل بود که صد در صد اسلامی نبودند و در اهداف آنها و رهبران شان انحراف هایی مشاهده می شد و یا طراحی و برنامه ریزی آنها طوری بود که شکست شان قابل پیش بینی بود، لذا اگر امام آشکارا آنها را تأیید می کرد، در صورت شکست قیام، اساس تشیع و امامت و هستة اصلی نیروهای شیعه در معرض خطر قرار می گرفت.(1)

ص:278

و اجحاف به خاندان علوی گوی سبقت را از تمامی خلفای بنی عباس ربوده بود.(1)

متوکّل نسبت به علی علیه السلام و خاندانش کینه و عداوت عجیبی داشت و اگر آگاه می شد که کسی به آن حضرت علاقه مند است، مال او را مصادره می کرد و خود او را به قتل می رساند.(2)

براساس همین ملاحظات بود که حضرت هادی علیه السلام به ویژه در زمان متوکّل فعالیت های خود را به صورت سرّی انجام می داد و در مناسبات خویش با شیعیان نهایت درجة پنهان کاری را رعایت می کرد. مؤید این معنا حادثه ای است که آن را مورخان چنین نقل کرده اند:

«محمّد بن شرف» می گوید: همراه امام هادی علیه السلام در مدینه راه می رفتم. امام فرمود: آیا تو پسر شرف نیستی؟ عرض کردم: آری. آنگاه خواستم از حضرت پرسشی کنم. امام بر من پیشی گرفت و فرمود: «ما در حال گذر از شاهراهیم و این محل، برای طرح سؤال مناسب نیست.»(3)

این حادثه شدت خفقان حاکم را نشان می دهد و میزان پنهان کاری اجباری امام را به خوبی روشن می سازد.

امام هادی علیه السلام در برقراری ارتباط با شیعیان که در شهرها و مناطق گوناگون و دور و نزدیک سکونت داشتند، ناگزیر همین روش را رعایت می کرد و وجوه و هدایا و نذور ارسالی از طرف آنان را با نهایت پنهان کاری دریافت می کرد. یک نمونه از این قبیل برخورد، در کتب تاریخ و رجال چنین آمده است:

ص:279

«محمّد بن داوود قمی» و «محمّد طلحی» نقل می کنند: اموالی از «قم» و اطراف آن که شامل «خمس» و نذور و هدایا و جواهرات بود، برای امام ابوالحسن هادی علیه السلام حمل می کردیم. در راه پیک امام در رسید و به ما خبر داد که بازگردیم. زیرا موقعیت برای تحویل این اموال مناسب نیست. ما بازگشتیم و آنچه نزدمان بود، همچنان نگه داشتیم تا آنکه پس از مدتی امام دستور داد اموال را بر شترانی که فرستاده بود، بار کنیم و آنها را بدون ساربان به سوی او روانه کنیم. ما اموال را به همین کیفیت حمل کردیم و فرستادیم. بعد از مدتی که به حضور امام رسیدیم، فرمود: به اموالی که فرستاده اید، بنگرید! دیدیم در خانة امام، اموال به همان حال محفوظ است.(1)

گرچه روشن نیست که این جریان در زمان اقامت امام در مدینه اتفاق افتاده یا در سامرّاء(چون در سامرّاء کنترل و مراقبت، شدیدتر بود) اما در هر حال، نمونة بارزی از ارتباط های محرمانه و دور از دید جاسوسان دربار خلافت به شمار می رود.

همچنین پس از انتقال امام به سامرّاء که حضرت از طرف حکومت عبّاسی در محدودیت و تحت نظارت شدید به سر می برد، یک بار اموالی از قم برای آن حضرت

فرستاده شد و با وجود دستور متوکّل به فتح بن خاقان جهت ضبط آن اموال و تلاش فتح در این زمینه، امام شبانه آن را تحویل گرفت و تلاش دستگاه امنیتی دربار عباسی، به جایی نرسید.

ن.کظلم های متوکّل به امام هادی علیه السلام

ص:280

ص:281

- بغداد، مدائن، سواد و کوفه

- بصره و اهواز

- قم و همدان

- حجاز، یمن و مصر

وکلای ائمه به وسیله نامه، توسط افراد مطمئن با امام در رابطه بودند. بخش عمده ای از معارف فقهی و کلامی آن بزرگواران، طی نامه هایی به شیعیان شان می رسید.

علی بن جعفر یکی از وکلای امام هادی علیه السلام و از اهالی همینیا از روستاهای بغداد بود.

دربارة وی گزارش هایی به متوکّل رسیده بود که به دنبال آن او را بازداشت و زندانی کرد. وی پس از گذراندن دورة طولانی زندان، به دستور امام هادی علیه السلام رهسپار مکّه گشت و تا آخر عمر در آنجا ماندگار شد. (1)

حسن بن عبدریّه و یا- بنا به گزارش برخی دیگر- فرزند او «علی» از وکلای امام هادی علیه السلام بود که پس از وی ابوعلی بن راشد از طرف آن حضرت عنوان جانشین او تعیین و اعلام شد.

از روایتی که کشّی دربارة اسماعیل بن اسحاق نیشابوری آورده، چنین استنباط می شود که احتمالاً احمد بن اسحاق رازی یکی دیگر از وکلای امام هادی علیه السلام بوده است.

امام در شهرهای دیگر همچون قم، همدان و ... نیز وکلایی داشته اند.(2)

ص:282

ص:283

سامرّاء. ن.ک موقعیت جغرافیایی و تاریخی سامرّاء

ص:284

سامرّاء، زائران بی شماری را به سوی خود جلب کرد و رو به آبادانی نهاد. در 1208 ق، شیخ زین العابدین کاظمی آل سلماسی گنبدی از گچ و آجر بر روی آن مزار بنا کرد و کاروان سرایی نیز جهت سکونت زائران، به هزینه احمدخان دنبلی، ساخته شد.

در 1244 ق ملامحمّد صالح برغانی قزوینی با نظارت سردار حسن خان تعمیرات روی آستان سیّدمحمّد انجام داد. او عمارت قبلی را تخریب و آستان و گنبد را به صورت مجلل بنا کرد که بازسازی آن شش سال طول کشید.(1)

در 1310 ق به کوشش مرحوم محدث نوری برخی از کاشی های گنبد مرمت و هشت حجره در جنوب و چهار حجره در طرف غرب صحن احداث شد. ضریحی از فولاد روی مرقد مطهر قرار گرفت و کف صحن با سنگ مرمر فرش شد. دیوارهای اطراف تا نیمه با سنگ تزئین و بقیه آینه کاری گردید. در سال های 1380 تا 1384 ق توسعه ای در آستان مقدس امام زاده محمّد توسط حاج آقا محمّد طباطبایی قمی انجام یافت که آخرین تعمیرات در آن بود.(2) اکنون، صحن به شکل مربعی با ضلع های 150 متری است. محیط گنبد 50 و ارتفاع آن 45 متر است و در کنار آن مناره ای به ارتفاع 40 متر قرار دارد که در 1379 ق ساخته شده است. داخل حرم نیز با کاشی کاری و آینه کاری هنرمندان ایرانی تزئین شده است.(3)

ص:285

ص:286

ص:287

ص:288

ص:289

ص:290

دلنشین الهی مترنّم بود. با همان حال او را نزد متوکّل بردند. متوکّل چون او را دید، بسیار احترامش کرد و او را در کنار خود نشاند.

سخنان کوتاه امام هادی علیه السلام ن.ک ژرفای سخنان امام هادی علیه السلام

سرداب مقدس ن.ک بیانی راجع به سرداب سامرّاء

ص:291

ص:292

سؤالات یحیی بن اکثم ن.ک پاسخ امام هادی علیه السلام به سؤالات

ص:293

ص:294

جانب او کرده، فرمودند: «یِاَبِی احدث الله شُکراً فَقَد احدَث فِیک اَمراً» و این شکر از جهت بدائی است که برای آن حضرت در مرگ برادر حاصل شد. هم چنان که جهت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در وفات جناب اسماعیل حاصل گردید.

قبر او در بلد مزاری مشهور و به جلالت و بروز کرامات معروف است و مردم به زیارتش مشرف می شوند.(1)

ص:295

حبیب الله رشتی و مولی حسین قلی همدانی و میرزا حسین خلیلی و دیگران حضور یافت تا اینکه به مقامات علمیه شهرت یافت، وی در اخلاق و سلوک و صلاح و تقوی و اهل باطن بودن مشهور بود ...

من مدتی او را در نجف مشاهده می کردم، وی در سال 1318 به همدان بازگشت و در همدان از بزرگان مروج دین بوده و به وظایف شرعیه قیام داشت و مرجع دینی مردم در آن سامان به شمار می رفت تا اینکه در سال 1344 وفات یافت...» وی شرح و تفسیری بر جامعه کبیره منقول از امام هادی علیه السلام به رشتة تحریر درآورده است.

جناب درود آبادی تألیفات سودمندی دارد که عبارتند از:

1. التحفهًْ الرضویهًْ الی الشیعهًْ المرتضویه

2. تفسیر القرآن الکریم

3. تنبیه الراقدین و جهان الوافدین

4. الدر المنضود فی اجوبخ مسائل الیهود

5. رساله لب اللباب فی خطابات الکتاب

6. رساله نسک التلویث فی جواب اهل التثلیث

7. شرح الاسماء الحسنی

8. شرح زیارت جامعه(به نام الشموس الطالعهًْ)

9. عصارهًْ الثقلین فی حقیقهًْ النشأتین

10. ملخص الاصول فی دین آل الرسول

11. القسطاس المستقیم(که قبلاً در کتاب تنبیه الرافدین یاد شد).

12. دارای اشعار فراوانی است.

ن.ک زیارت جامعه کبیره

سیمای امام ن.ک شمایل جسمانی امام

ص:296

ص:297

پاسخ گویی به سؤال ها، شبهات و تبیین بینش درست دربرابر مکاتب کلامی منحرف، راویان و محدثان و بزرگانی از شیعه را تربیت کرد و علوم و معارف اسلامی را به آنان آموزش داد و آنان این میراث بزرگ فرهنگی را به نسل های بعدی منتقل کردند.

شیخ طوسی، دانشمند نامدار اسلام، تعداد شاگردان آن حضرت در زمینه های مختلف علوم اسلامی را 185 نفر می داند.(1)

در میان این گروه، چهره های درخشان علمی معنوی و شخصیت های برجسته ای مانند: فضل بن شاذان، حسین بن سعید اهوازی، ایوب بن نوح، ابوعلی(حسن بن راشد)، حسن بن علی ناصر کبیر، عبدالعظیم حسنی(مدفون در شهر ری) و عثمان بن سعید اهوازی به چشم می خورند که برخی از آنان دارای آثار و تألیفات ارزشمند در زمینه های مختلف علوم اسلامی هستند و آثار و خدمات علمی و فرهنگی آنان در کتاب های رجال بیان شده است.(2)

چنان که در بحارالانوار آمده احمد بن حمزه بن الیسع و صالح بن محمّد همدانی و محمّد بن جز الجمال و یعقوب بن یزید کاتب و ابوالحسین بن هلال و ابراهیم بن اسحاق خیران خادم نضر بن همدانی در شمار ثقات آن حضرت امامت سمات و موثقین پیشگاه ولایت آیات بوده اند و جعفر بن سهیل الصیقل در جمله وکلای حضرت امام علی نقی هادی علیه السلام محسوب بود ه اند.

علی بن جعفر همدانی نیز وکیل آن حضرت بوده اند.(3) حضرت وکلای دیگر نیز داشته اند.

ن.ک یاران امام هادی علیه السلام، وکلای امام هادی علیه السلام

ص:298

ص:299

مناقب آن حضرت علو مرتبه ای داشت که کوچک و بزرگ مفتون فضیلت اخلاقی او می شدند.

شخصیت حضرت امام علی النقی علیه السلام به قدری با عظمت و بزرگ بود که مردی به نام محمّدبن نصیر نمیری پس از شهادت امام معتقد به پیغمبری و کمی بعد معتقد به خدایی او شده است. امام دهم خداوند علم و دانش بود و جمیع مسائل مراجعه کنندگان را پاسخ می داد و بزرگان علوم گوناگون را به حضور می پذیرفت.(1)

متوکّل عباسی سعی وافر داشت تا امام هادی علیه السلام را یکی از اطرافیان خود کند تا آن حضرت هم کاسه و همدمش گردد و بدین وسیله آبرو و شخصیت امام هادی علیه السلام را از نظرها ساقط نماید، متوکّل در این مورد، پافشاری و ترفندهای بسیار نمود. ولی در برابر مقاومت آن حضرت، درمانده گردید، به گونه ای که به اطرافیان گفت: «و یحکم قَد اَعیَانی اَمر ابن الرِضا، اَبِی اَن یَشرب مَعی اَو دینا مِنی اَو اَجد فِیه فُرصهًْ فِی هَذا»

«وای بر شما! موضوع پسر رضا علیه السلام(یعنی امام هادی) مرا عاجز و درمانده ساخت، او از میگساری و همدمی با من دوری می کند و من هر کار می کنم قادر نیستم، فرصتی برای وارد کردن او به بزم خودم بیابم.»(2)

ص:300

از خود نشان می داد. متوکّل بازی کردن را بسیار دوست داشت]و خواست از وجود شعبده باز بر ضدّ امام هادی علیه السلام سوء استفاده کند.[ به شعبده باز گفت: اگر طوری کار کنی که در یک مجلس عمومی، علی بن محمّد]حضرت هادی علیه السلام [ را شرمنده کنی، هزار اشرفی ناب به تو جایزه می دهم.

شعبده باز گفت: سفرة غذا را پهن کن و قدری نان تازة نازک در سفره بگذار و مرا کنار آن حضرت جای بده، به تو قول می دهم که حضرت هادی علیه السلام را نزد حاضران سرافکنده و شرمنده سازم.

متوکّل، دستور او را اجرا کرد، جمعی درکنار سفره نشستند، امام هادی علیه السلام را نیز احضار نمود، مقداری نان در نزدیک امام هادی علیه السلام گذاشتند، امام علیه السلام دست به طرف نان دراز کرد تا بردارد، هماندم شعبده باز کاری کرد که نان به جانب دیگر پرید، امام هادی علیه السلام دست به طرف نان دیگر دراز کرد، باز آن نان به سوی دیگر پرید و حاضران خندیدند، این حادثه چند بار تکرار شد. امام هادی علیه السلام(که خشمگین شده بود) دستش را بر صورت شکل شیری که در روی پارچة متکائی نقش بسته بود و در آنجا بود، زد و فرمود:

«خُذ عَدُوَّ اللهِ» «دشمن خدا را بگیر».

هماندم آن صورت، به شکل شیری زنده درآمد و به شعبده باز حمله کرد و او را درید و خورد، سپس به جای اوّلش به همان صورت و نقش شیر، در پارچة متّکا بازگشت.

همة حاضران، حیرت زده شدند، امام هادی علیه السلام برخاست که برود، متوکّل از آن حضرت التماس کرد که بنشیند و آن شعبده باز را باز گرداند، آن حضرت فرمود: «وَاللهِ لا یُری بَعدَها ...»

ص:301

«سوگند به خدا او پس از این دیده نخواهد شد، آیا تو دشمنان خدا را بر دوستانش مسلّط می کنی؟»

حاضران نیز، از آنجا رفتند و دیگر آن شعبده باز دیده نشد.(1)

ن.ک معجزات امام هادی علیه السلام

ص:302