بسم الله الرحمن الرحیم

نویسنده: محمد رضا رجایی

انتشارات: کیاراد

مدیر تولید: مرتضی قاسم پور

تنظیم: آصفه قاصدی پور

طرح جلد: نفیسه میرفندرسکی

نوبت چاپ: اول / بهار 1394

تعداد صفحات/ قطع: 96 /رقعی

شابک: 9-77-6490-600-978

شمارگان: 2000 نسخه

بها: 6000 تومان

ص: 2

پرواز به سوی آبرو

اصول و روش های آبرومندی

نویسنده: محمدرضا رجائی

ص: 3

د) جایگاه آن.. 18

بخش دوم: اصول آبرومندی.. 19

1. اندیشه و عقل گرایی.. 20

2. اظهار حق و ایستادگی بر حق.. 21

3. اعتماد و اطمینان.. 22

4. بی نیازی از مردم. 22

5. تهور و بی باکی.. 23

6. حفظ اسرار 25

7. حیاء 25

8. حیثیت و اصالت... 26

صاحب اصالت خانوادگی که... 26

9. خدا محوری و تقوا 27

خیر دنیا و آخرت.. 28

10. دوری از غرور و خودبینی.. 29

11. شئونات.. 29

12. شخصیت ظاهری.. 30

13. شرکت در امور عام المنفعه. 30

14. عدم انزوا 31

انگیزة رهبانیت(گوشه نشینی) 32

15. عدم بدگمانی.. 33

پناه به خدا از بدگمانی.. 34

16. مردم داری.. 34

الف) اصول و نمودهای مردم داری.. 35

ب) احترام به شخصیت دیگران.. 35

ج) ادا کردن حق مردم. 37

د) حُسن خُلق.. 39

و) عدم عصبیت... 39

داستان.. 40

ه) عفو. 42

ی) مروّت و مدارا با مردم. 43

ص: 5

مروّت و مدارای خواجه نصیر. 44

17. مزاح ممدوح. 45

18. مسئولیت پذیری.. 45

برای آن که آبرومند است... 46

19. نیکی به والدین.. 47

20. وقار 47

بخش سوم: خصوصیات و ویژگی های آبرو. 49

1. استقلال.. 50

2. اعانت خداوند بزرگ... 51

3. پیروی از ارزش ها 51

الگوی والای ارزش ها 51

4. خاطره های جذّاب.. 53

5. دل گرمی خانواده 53

6. روحیه اعتماد به نفس.... 54

7. عدم کینه توزی.. 54

8. عزّت.. 55

9. قرب الهی.. 55

10. محبوبیت... 55

11. معاشرتی دل پذیر و روابطی زیباتر. 56

12. همکاری و تعاون.. 56

13. یاران فداکار 56

بخش چهارم: شناخت آسیب ها و آفات آبرو. 57

1. خود بزرگ بینی.. 59

2. بی هوّیتی.. 59

3. حقارت و ذلّت... 60

4. فحش و ناسزا 61

5. کینه و حسد. 61

6. نیاز و احتیاج. 62

بخش پنجم: شناخت راهکارها و روش ها 63

ص: 6

1. آموزش آداب زندگی در نوجوانی.. 64

2. آموخته های تجربی.. 65

3. آموخته های علمی.. 65

4. استعانت از حق تعالی.. 66

5. پرداختن به دنیا به قدر لازم. 66

6. پرورش و شکوفایی استعدادها 68

7. پندها و اندرزها 68

از موسیقی به حمکت و عرفان.. 69

8. جایزه و تنبیه. 69

9. دوری جستن از افراد آلوده 70

10. رایزنی و یاری استاد. 71

11. سیره شناسی و آگاهی از زندگی معصومین علیهم السلام....... 72

12. عدم منفی نگری.. 73

13. مراقبت و بررسی.. 73

14. نهراسیدن از شکست ها 75

15. یادداشت موفقیت ها 75

عوامل حفظ آبرو از دیدگاه نهج البلاغه. 76

1. استفاده از تجربه ها 76

2. اصل اصالت خانوادگی.. 76

3. اصل پرهیز از گناه 76

4. اصل حیا 77

5. اصل قناعت... 77

6. بخشندگی.. 77

7. تدبیر اقتصادی.. 77

8. ترک پرگویی و بیهوده گویی.. 78

9. ترک جدل و نزاع. 78

10. درخواست نکردن.. 78

11. دعا نمودن.. 79

راه های حفظ آبرو از دیدگاه امام حسن مجتبی علیه السلام...... 79

1. راه های حفظ آبرو 79

ص: 7

الف) بخشش اموال فراوان.. 79

ب) تأمین نیازمندی ها 80

ج) هدیه دادن.. 81

2. عامل دروغین حفظ آبرو 81

بخش ششم: عرض و آبرو از منظر قرآن.. 83

الف) آبرو نزد خدا 84

ب) آبروی مستمندان و حفظ آن.. 85

ج) آبروی مسلمان و ضرورت دقّت در حفظ آن.. 85

د) عزت و آبرو نزد خداوند(الگوی عظیم الشأن و بلند مرتبه) 86

ه) نقش ترس از خدا و آبرو در حفظ از گناه 86

ی) نفش و اهمیت آبرو در قضیة حضرت لوط.. 87

بخش هفتم: عرض واعتبار از دیدگاه مشاهیر، اندیشمندان وشعرا 89

1. مشاهیر و اندیشمندان.. 90

الف) آبرو با هزار پیروزی به دست می آید........................................... 90

ب) اعتبار به کردار است ................................................................... 91

ج) اعتبار تقلبی خیانت است.............................................................. 91

و) دنیا شایسته اعتبار نیست.............................................................. 92

2. شعرا 92

الف) آبی است آبرو 92

ب) آبرو و طمع. 92

ج) آبروی مردم. 92

و) پرهیز و بازگشت ازگناه 93

ی) شیوه مردم داری.. 93

فهرست منابع. 94

کتاب های منتشر شدة همین مؤلف... 96

کتاب هایی با ویژگی های گوناگون که به زودی منتشر می شوند: 96

ص: 8

بنابراین تصمیم به نوشتن این کتاب گرفتم، زیرا پرواز به سوی آبرو یکی از مهم ترین اصولی است که باید بیش از این به آن پرداخته شود. اکنون کتاب مختصر و مفیدی در اختیار شما خواننده عزیز قرار گرفته و در آن مسائل مختلف آبرو به طور اختصار در آن گنجانیده شده است. این کتاب در هفت بخش تنظیم شده است:

در بخش اول: به معنی، تعریف، نوع، اهمیت و جایگاه آبرو پرداخته ایم؛ در بخش دوم؛ سیمای آبروداران را تحت بیست عنوان مورد بررسی قرار داده و اصولی که یک آبرودار جهت کاربرد در صحنه زندگی باید نسبت به آن شناخت پیدا کند را بیان کرده ایم. در بخش سوم؛ ویژگی ها و خصلت های آبرو را تحت سیزده مطلب مهّم نگارش و در بخش چهارم یک آسیب شناسی اجمالی نموده ایم. در بخش پنجم؛ راهکارها و روش های آبروداری را بیان کرده و راه های حفظ آبرو را از دیدگاه نهج البلاغه و امام حسن مجتبی مورد بررسی قرار داده؛ در بخش ششم؛ آبرومندی از منظر قرآن کریم و در بخش هفتم؛ آبروداری از منظر اندیشمندان و شعرا بیان گردیده است که امیدواریم مورد توجه مطالعه کنندگان عزیز قرار گیرد.

ص: 10

ترک مهم ترین واجبات را در راستای حفظ آن روا شمرده است. قرآن کریم می فرماید:

(یا اَیُّهَا الذَّینَ آمَنوا کوُنوُا قَوّامینَ لِلهِ شُهَداءَ بِالقِسطِ وَلایَجرمَنَّکُم شَنآنُ قُوم عَلی اَلاّ تَعدِلُوا اِعدِلوُا هُوَ اَقرَبُ لِلتَّقوی وَاتَّقُواللهَ إنَّ اللهَ خَبیرٌ بِما تَعلَمونَ)

«ای کسانی که ایمان آورده اید! همواره برای خدا قیام کنید، و از روی عدالت گواهی دهید! دشمنی با جمعّیتی شما را به گناه و ترک عدالت (و ریختن آبروی او) نکشاند! عدالت کنید که به پرهیزکاری نزدیک تر است! و از (معصیت خدا بپرهیزید که از آنچه انجام می دهید، باخبر است!)»

را به من بدهد، آن رویی را که در هنگام عبادت و پرستش خدای خود و خدای من به خاک می سایید.»(1)

آنچه را در سیمای آبروداران واقعی می خوانید؛ اصول و راه های با آن مرتبط بوده آبرومندی است که هر کدام با آن مرتبط بوده و حدودی از آن را شکل می دهند. بنابراین یک انسان با عمل به تمامی آنها به سوی آبرومندی پرواز کرده و پر آبرو می گردد؛ اصولی همانند خردمندی، مردم داری، شئونات، هویت و حیثیت، ایمان و تقوا، حیا و ... نردبان ترقی، تکامل، حیثیت و اعتبار هستند که باعث خوشبختی انسان نیز می گردند. اکنون این اصول را به صورت جداگانه می خوانیم:

قال الامیرالمؤمنین علی علیه السلام

«اَلعاقِلُ مَن وَضَعَ الاَشیاءَ مَواضِعَها وَ الجاهِلُ ضِدُّ ذلِکَ»(1)

«انسان عاقل کسی است که همه چیز را در جای خود قرار می دهد و جا و زمان آن را می داند و نادان برخلاف این است.»

آنان در هر موقعیت و مکانی با خردمندی اصول آبرومندی را رعایت کرده و آبروداری می نمایند. افلاطون می گوید:

«اعتبار(و آبرو) جواهر گران بهایی است که به یک سنگ غفلت خرد، بی ارزش خواهد شد.»(2)

در نابودی باطل تلاش نمی کنید، آن گونه که در نابودی حق کوشش دارید.»(1)

آری!! کوفیان به دلیل عدم ایستادگی بر حق این چنین مورد عتاب و نکوهش مولا امیرالمؤمنین علی علیه السلام قرار گرفته و بی آبرو بوده اند.

«که ای موسی! هر چه را نیازمندی، حتّی علف گوسفند و نمک خمیرت را از من بخواه.»(1)

هر نوع گدایی و اظهار فقر و نیاز به مردم با پرواز به سوی آبرو منافات دارد، زیرا چنین عملی ذلّت و خواری در پی دارد.

خداوند به یکی از پیامبرانش خطاب می کند که:

به عزّت و جلال من سوگند، هر کس به غیر من امیدوار شود، ناامیدش خواهم کرد و جامة خواری و ذلّت بین مردم بر او خواهم پوشانید و او را از فضل و گشایش خود به دور خواهم داشت.

اگر بندة من در هنگام سختی چشم امید و آرزو به دست دیگری بدوزد در صورتی که سختی ها به دست من است و امیدوار به غیر من شود در حالی که منم بی نیاز بخشاینده؛ کلید درهای بسته در دست من است و در اجابت من به روی کسی که مرا خواند باز است.(2)

انسان آبرودار باید به طور اکتسابی و با الگوپذیری از معصومین علیهم السلام شجاعت و شهامت را جزء ذات و معنای خویش نماید.

ما از آن جهت تهور و بی باکی را در سیمای آبروداران گنجانیدیم که همان طوری که ترس، موجب تحقیر شخصیت و ذلّت است، شجاعت نیز موجب اعتبار و افتخار است. شاید شنیده باشید هنگامی که در بین عوام فردی را بخواهند تحقیر کنند می گویند: «فلان شخص ترسو است.» و اگر بخواهند از کسی تعریف و تمجید کنند در هنگام تهور و بی باکی آن شخص می گویند: «شجاعت فلان شخص بی نظیر است.» بنابراین با زنده نمودن این صفت اخلاقی در خویش در این زمینه نیز الگوی فرزندان خود و دیگران باشیم تا نقطه ضعف و کمبودی در زمینه اعتبار و آبرو نداشته باشیم و با تربیت صحیح، نسل ما نیز یک نسل ضعیف، زبون و ترسو نبوده بلکه نسلی شجاع و با شهامت و موجب اعتبار و آبرو باشد.

پائولو کوئیلو می گوید:

«نخستین فضیلت (و اعتبار و آبروی) بشری قدم گذاشتن در راه معنویت و شجاعت است.»(1)

یک مثل ایتالیایی نیز می گوید:

«مردان شجاع و بی پروا بر جهان آقایی می کنند.»(2)(و

اعتبار و آبرو دارند.)

ص: 24

مرحمت فرماید عیب های او از چشم ها مخفی شود و حیا نباشد در چیزی، مگر این که آن را خوب کند.»(1)

او در نامه ای نوشت: «ای اباعبدالله! فلان کس پانصد دینار از من طلب دارد و اصرار دراد که طلبش را بگیرد، لطفاً با او صحبت کن تا وقتی که پولدار شوم، به من مهلت دهد.»

امام حسین علیه السلام پس از خواندن نامه او، به منزل خود رفت و کیسه ای محتوی هزار دینار آورد و به او داد و فرمود: «با پانصد دینار این پول، بدهکاری خود را بپرداز و با پانصد دینار دیگر، به زندگی خود سر و سامان بده و جز به نزد سه نفر به هیچ کس حاجت خود را مگو:

1. دین دار، که دین نگهبان او است.

2. جوانمرد که به خاطر جوانمردی حیاء می کند.

3. صاحب اصالت خانوادگی که می داند تو به خاطر نیازت، دوست نداری آبروی خو را از دست بدهی، او شخصیت تو را حفظ می کند و حاجتت را روا می سازد.»(1)

آری!! صاحب اصالت خانوادگی به دلیل آبرومندی به شخصیت دیگران احترام گذاشته و مردم دار است.

ایمان و عمل صالح از اصول مکتب اسلام و از خصلت های ویژه مؤمنین با اصالت است که نقش اساسی در سعادت و عافیت انسان داشته و باعث پیشرفت آبرومندان است، همان گونه که افکار شیطانی که از بی خدایی در افکار بعضی از افراد ریشه دوانده و باعث اعمال خلاف شده آنان را از اصالت و هویت منحرف نموده و به بی راهه سوق می دهد. «تقوا، هم عامل شناخت صحیح، هم مایة آبرو و حیثیت اجتماعی، و هم سبب مغفرت اخروی است.»(1)

بعضی روایات معادل ده طواف خانه کعبه یا چند عمره و چند شبانه روز اعتکاف به شمار آمده است.»(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:

«قُوا بِأموالِکُم عَن أعراضِکُم»

«آبرویتان را به وسیله اموال تان حفظ کنید.»(2)

آن حضرت در گفتار دیگری می فرماید: «با اموال تان از آبروی تان دفاع کنید.»(3)

«کسب اعتبار، خود را در فکر و روح و قلب دیگران جا کردن است.»(1)

بنابراین در دین مقدس اسلام رهبانیّت و گوشه نشینی و انزوا وجود ندارد.

برخورداری از رأفت و رحمت و مودت و حمایت مردم را فراهم می آورد.»

ماهی به آب زنده است و یک مسلمان اجتماعی، به حسن سلوک با دیگران، باید دید چه چیزهایی و چگونه رفتارهایی و چه روحیّاتی این زمینه و موقعیت و پایگاه را برای انسان پدید می آورد؟ وقتی هدف یک مسلمان، خدمت بیشتر هم نوعان است، باید راه و رسم آن را هم آموخت. مردم داری یکی از این رمزها است.(1)

«دوستان تان را تعظیم کنید و به آنها احترام بگذارید. به روی یکدیگر چهره در هم نکشید، به یکدیگر زیان نرسانید. حسد نورزید. از بخل بپرهیزید و از بندگان مخلص خدا باشید.»(1)

رعایت این مطلب در خصوص افراد سالمند و کسانی که اهل فضل و کمال می باشند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در خصوص حفظ احترام اهل مجلس، در شیوة نشستن و سخن گفتن، از سیره و سخن معصومین علیهم السلام، رهنمودهای سودمندی است.

امام صادق علیه السلام دربارة اخلاق و آداب نبی گرامی صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هرگز در میان یاران خود پاهایش را دراز نمی کرد.»(2)

و نیز لازمة احترام است که هرگاه کسی سخن می گوید حرف او را قطع نکنند و در بین دو سخن او حرف نزنند که این نوعی بی حرمتی است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

«کسی که در میان سخن برادر مسلمان وارد شود و سخن او را قطع کند و خود سخن گفتن آغاز نماید، به آن ماند که چهرة او را خراش داده است!»(3)

و نیز توصیة امام صادق علیه السلام است که: «هرگاه سه نفر نشسته اند، دو نفر از آنها در گوشی سخن نگویند که این کار ایذاء و بی احترامی به فرد سوم است.»(4)

ص: 36

تا حقش را بگیرد؛ 28. در طوفان حوادث او را تنها نگذارد؛ 29. هر خیری را برای خود می خواهد برای او هم بخواهد؛ 30. هر شرّی را برای خود ناخوشایند دارد برای دیگری نیز نخواهد. سپس فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: کسی که در ادای حقی از حقوق برادر مسلمان خود کوتاهی کند، روز قیامت از او بازخواست و مطالبه می کند و باید آن را ادا نماید(و در آنجا برای او چنین امکانی وجود نخواهد داشت.)(1)

بعضی از حقوق مردم که در حدیث بالا یاد شده است؛ از اصول آبرومندی به شمار می رود مانند شماره 3 که می فرماید: عیوب او را بپوشاند و آبرویش را حفظ کند.

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم در مورد این موضوع می فرمایند:

«مَن رَدَّ عَن عِرضِ أخیهِ رَدَّ اللهُ و عَن وَجهِهِ النّارَ»(2)

هر که از آبروی برادر خویش دفاع کند، خدا آتش را از چهرة وی باز دارد. آن حضرت در گفتار دیگری می فرمایند:

«ربا هفتاد و سه قسم است و آسان تر از همه چنان است که کسی با مادر خود زنا کند و بدتر از همة رباها تجاوز به آبروی مسلمان است.»(3)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث دیگری می فرمایند:

«مؤمن همه چیزش محترم است: آبرویش، مالش و خونش.»(4)

ص: 38

فرانسیس بیکن می گوید:

«اعتبار خود را در بی اعتبار کردن دیگران مجوی.»(1)

«آن که سعی در بی اعتبار کردن دیگران دارد، چاهی می کند که اول خودش در آن می افتد.»(2)

معصومین علیهم السلام (که مظهر خصلت های اخلاقی بوده اند،) به این مهم نائل می شویم. «از آن جمله نرم گفتاری و خوش رفتاری با مردم است که امر به آن شده و حضرت امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: که با مردم جوری رفتار کن که اگر مُردی بر تو گریه کنند و اگر غائب شدی دل شان دیدار تو را بخواهد، بلکه حضرت صادق علیه السلام فرموده که: ای شیعة آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم از ما نیست که در حال غضب خود را نگاه ندارد و کسی که با مصاحب خود خوش رفتاری ننماید.»(1)

داشت. او از امام صادق علیه السلام آموخته بود که: «المؤمنُ اَعظَمُ حُرمهًًْ مِنَ الکَعبَهًِْ؛ احترام مؤمن، از احترام کعبه، بالاتر است.»(1)

در این باره به داستان زیر توجه کنید:

«آیهًْ الله بروجردی در مسجد عشق علی درس اصول می فرموند: روزی یکی از فضلا به نام «شیخ علی چاپلقی» اشکال کردند، آقا جواب او را دادند، آقای شیخ علی چاپلقی جواب آقا را رد کرد، آقا عصبانی شد به گونه ای که آقاشیخ علی متأثر و منقلب شد که می خواست گریه کند. آن درس تمام شد. یکی از اصحاب آیهًْ الله بروجردی می گوید: نماز مغرب را خوانده بودم که ناگاه خادم آقای بروجردی رحمة الله نزد من آمد و گفت: آقا بین در کتابخانه و اندرونی ایستاده و متأثر است و فرموده اند که بروید و به خوانساری بگویید تا بیاید. این جانب با عجله نماز عشاء را خواندم و به محضر آقا رسیدم. تا ایشان مرا دید به من فرمود: «این چه حالتی بود که از من صادر شد؟ یک نفر عالم ربّانی را رنجاندم، الان باید بروم دست ایشان را ببوسم و حلالیت بطلبم تا از من بگذرد و بعد بیایم و نماز مغرب و عشاء را بخوانم!

عرض کردم: ایشان در مسجد «شاه زید» امام جماعت است و بعد از نماز مسأله می گوید. لذا تا دو سه ساعت از شب گذشته به منزل خود نمی آید، من به ایشان اطلاّع می دهم که آقا فردا صبح به منزل شما خواهند آمد.

ص: 41

صبح شد من رفتم حرم و برگشتم، دیدم آقاسوار بر درشکه درکنار منزل ما، منتظر من هستند. در خدمت شان به منزل آقا شیخ علی چاپلقی رفتیم. وقتی که آقای بروجردی رحمة الله، آقا شیخ علی را دید، می خواست دست او را ببوسد که او نگذاشت. آقا می فرمودند: از من بگذرید، از حالت طبیعی خارج شدم و به شما پرخاش کردم و ...

آقا شیخ علی عرض کرد: شما سرور مسلمین هستید، برخورد شما باعث افتخار من بود و ...

آقا تکرار کردند: از من بگذرید، مرا عفو کنید. همین موضوع باعث شد که آقا شیخ علی تا آخر عمر، مورد مراحم و عطوفت خاصّ آیت الله بروجردی رحمة الله بودند.»(1)

«و از آن جمله است عفو که آن بنده را عزیز کند(و اعتبار و آبرویش را زیاد گرداند.) و شکر قدرت بر دشمن عفو از او است و نشود که دو فرقه با هم طرف شوند، مگر اینکه نصرت با فرقه ای باشد که عفوشان بیشتر است.»(1)

امام علی علیه السلام می فرماید:

«بخشندگی نگهبان حیثیت هاست.»(2)

پشم پویشده شده است. بنابراین، این نشانه ها گویای آن است که من با سگ فرق بسیار دارم!

هنگام وفات خواجه نصیر، به او گفتند: اجازه بده جنازة تو را به نجف اشرف ببریم و آنجا دفن کنیم، در پاسخ گفت: من از امام کاظم علیه السلام خجالت می کشم که وصیت کنم جنازه ام را از کاظمین بیرون برند.(1)

«آبرو بسیار ارزش دارد و همة مردم در برابر آبروی یک «فرد» مسئولند و دفاع از آبرو و حیثیت، واجب است.»(1)

اما نکته ای که نباید فراموش شود؛ این است که: «اگر کسی مسئولیتی را بپذیرد و خوب انجام ندهد، سرمایه، شخصیت، آبرو و وجدان خود را در معرض خطر قرار داده و زیانکار خواهد بود.»(2)

ضمن برای ما هم فرقی ندارد که کاهوی لطیف و نازک بخوریم یا کاهوی پلاسیده و کلفت.»(1)

یکی از بزرگان می گوید:

«وقار و سنگینی، اعتماد به نفس(و عزّت نفس) می بخشد.»(1)

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

«وَقار الرَّجُلِ یَزینُهُ، وَ خُرقُهُ یَشیُنُه»(2)

وقار و سنگینی، مرد را می آراید(و باعث آبرویش می شود) و سبکی او را عیب ناک می کند.

ص: 48

آگاهی از ویژگی های آبرو سبب می شود تا عده ای به تحصیل آبرو پرداخته و تا پایان عمر در این راه گام بردارند. زیرا این فوائد و آثار در زندگی به طور مستقیم یا غیر مستقیم به او یاری رسانده و او را به سرانجام مقصود می رساند. بنابراین مطالعه و بررسی ویژگی ها و خصلت های آبرو به همگان توصیه می گردد تا مردم به ویژه آبرومندان واقعی خصلت های این عمل پسندیده را دانسته و هر روز بیش از پیش به سوی آبرو پرواز کنند. با هم این ویژگی ها را می خوانیم:

«آنکه زندگی را جدی گرفته است(و مستقل شده است) اعتبار(و آبروی) بیشتری نزد مردم دارد.»(1)

می کردند ناگهان مردی بلند قامت و گندمگون وارد مجلس شد و سلام کرد و به امام هشتم علیه السلام عرض نمود:

«من از دوستان شما و دوستان اجداد پاک شما هستم. در سفر حج، پولم تمام شد و خرجی راه ندارم تا به وطنم برسم.

اگر امکان دارد، خرجی راه را به من بده تا به وطنم برسم. خداوند مرا از نعمت هایش برخوردار نموده است، وقتی به وطن رسیدم، آنچه به من داده ای معادل آن، از جانب شما صدقه می دهم، چون خودم مستحق صدقه نیستم.»

اما رضا علیه السلام به او فرمود: «بنشین، خدا به تو لطف کند.» سپس امام علیه السلام رو به مردم کرد و به پاسخ سؤال های آنها پرداخت. سپس مردم همه رفتند و تنها آن مرد مسافر و من و سلیمان جعفری و خثیمه در خدمت امام ماندیم.

امام علیه السلام به ما فرمود: «اجازه می دهید به اندرون خانه بروم؟» سلیمان عرض کرد: «خداوند امر و اذن شما را بر ما مقدم داشته است.» حضرت برخاست و وارد حجره ای شد و پس از چند دقیقه بازگشت و از پشت در فرمود: «آن مرد مسافر خراسانی کجاست؟» خراسانی برخاست و گفت: «اینجا هستم.» امام علیه السلام از بالای در دستش را به سوی مسافر دراز کرد و فرمود: «این مقدار دینار را بگیر و خرجی راه خود را با آن تأمین کن و این مبلغ مال خودت باشد. دیگر لازم نیست از ناحیة من، معادل آن صدقه بدهی، برو که نه تو مرا ببینی و نه من تو را ببینیم.»

مسافر خراسانی پول را گرفت و رفت. سلیمان به امام رضا علیه السلام عرض کرد: «فدایت گردم که عطا کردی و مهربانی فرمودی، ولی

ص: 52

چرا هنگام پول دادن به مسافر، خود را نشان ندادی و پشتِ در خود را مستور نمودی؟!» امام رضا علیه السلام که در پاسخ فرمود: «مُخافَهًْ اَن اَری ذل السُّوالِ فی وَجهِهِ لِقَضایی حاجتَه: از آن ترسیدم که شرمندگی سؤال را در چهرة او بنگرم، از این رو که حاجتش را برآورم.»(1)

آری!! حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام والاترین الگوی ارزش ها است که مردم باید برای ارزشی شدن و متابعت از ارزش ها از آن حضرت الگوپذیری نموده و پیروی نمایند.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: سخت گیری مرد دارا(به خانواده و دیگران) آبروی وی را بازیچه و عقوبت وی را آسان می کند.(1)

امروز که از تهاجم ویروس های کامپیوتری گرفته تا آنچه حاصل سر درختی یا کشت زمینی را با مشکل مواجه می کند، از اطاق های عمل هر جراحی پزشکی که آسیب های جسمی را برطرف می سازد تا بهداشت قفسه های پرندگان خوش الحانِ روح پرور که مونس تنهایی هستند؛ همه دارای طبیبان حاذق می باشند. در نتیجه بخشی از زندگی به آسیب شناسی اختصاص یافته است.(1)

با مطالعه و شناخت آسیب ها و آفت ها و سعی و تلاش در جهت رفع آنها؛ دستاوردهای اعتبار و آبرو را حفظ نموده تا از گرداب آفت زدگی محفوظ بماند. گاهی آسیب های احتمالی به ما صدمات و خسارت های جبران ناپذیری وارد می کند و ما را از پرواز به سوی آبرو باز می دارد، بنابراین باید آن آفت ها را شناسایی کرده و سپس با برنامه ریزی در جهت رفع آنها کوشش نماییم.

اکنون بعضی از آفات آبرو را به طور اجمالی بررسی می کنیم:

ص: 58

3. تیشه بر ریشة اصالت خویش نزدن

در مورد غرور کاذب مطالبی اجمالی بیان کردیم؛ و درباره گزینه 2 نیز در قسمت بعدی(شماره 3) مطالعه خواهید کرد. اما تیشه بر ریشة هویت خویش زدن و اصالت خویش را نادیده گرفتن عواقب سوء و ناگواری در پی دارد. بنابراین آن عملی که با اصالت خانوادگی مغایر است را انجام ندهیم و همیشه پیشینه و اصالت خویش را مدنظر قرار داده و از هر گونه عمل خلاف عرف، شرع و اخلاق خودداری ورزیم. برای این کار برنامه ریزی و ممارست لازم است.

بر خویش ثابت نمائیم. برای این کار خودمان را جای آنها بگذاریم و حتّی اگر قصور و کوتاهی نموده اند آنان را عفو نمائیم.

با آموزش و کاربرد راهکارها و روش های آبروداری به سوی آبرو پرواز نمایید. مطالعه سطحی کارآیی چندانی ندارد. بنابراین این بخش را چندین مرتبه به طور عمیق خوانده و نکات مهم آن را به خاطر سپرده و سپس در صحنة زندگی به کار ببندید. اکنون راهکارها و روش های زیر به شما پیشنهاد می گردد:

علی علیه السلام فرمود:

«بهترین ارثی که پدران و مادران می توانند به فرزندان خویش بدهند ادب و تربیت صحیح است.»(1)

در این زمینه از یاد نبرید. برای این کار دفترچه یادداشتی را در نظر گرفته و نکات مهمی که از کتاب های مورد نظر انتخاب نموده اید در آن نوشته و در مواقع بیکاری، هر هفته، یا لااقل هر ماه جهت یادآوری از نظر بگذرانید.

خاص و عام است. مجنون شیفتة لیلی بود و شعرهای بسیار در شأن لیلی از زبان او سروده شده است؛ از جمله:

«یَقُولوُنَ لَیلی سُودَهًًْ حَبشیَّهًٌْ * وَ لَولا سَوادٌ المِسَّکِ ماکانَ عالیاً»

می گویند که لیلی یک زن سیاه سوخته حبشی است، ولی(به نظر من) اگر مُشک، سیاه نبود، آن همه دارای مقام ارجمند نبود.

هارون الرشید وقتی که آن همه سر و صدا و مدح و ثنا را در مورد «لیلی» شنید، او را به حضور طلبید که ببیند اگر زیبا است برای خود نگه دارد. وقتی که لیلی را نزد هارون آوردند، دید یک زن سیاه سوخته و بیابانی است و زیبایی آن چنانی ندارد. دستور داد تا مجنون را نزدش آوردند، به مجنون گفت: فلان فلان شده این زن که یک زن بیابانی سیاه سوخته است، تو چرا آن همه درباره او سر و صدا به راه انداخته ای؟!

مجنون گفت: تو از چشم خود او را می بینی و چنین تصور می کنی، و دیده ها فرق دارد:

تو مو می بینی و من پیچش مو

تو ابرو من اشارت های ابرو

اگر بر دیدة مجنون نشینی

به غیر از خوبی لیلی نبینی(1)

در مورد دنیا هم همین طور است، و دیدها نسبت به آن متفاوت است بعضی فریفته، عاشق و اسیر آن می گردند و بعضی هم نگاه و بینش متعارفی به آن دارند. اما اسارت و فریفتگی دنیا و امور آن

ص: 67

می تواند سدّها و موانعی در راه پرواز به سوی آبرو ایجاد کرده و ما را از آبرومندی باز دارد. پس باید علاقه خردمندانه و متعارفی به دنیا داشته باشیم و هرگز اسیر دنیا نگردیم.

خویش جایزه دهید و در صورت سرسری گرفتن هر اصل و نکته و عدم عملِ آن خویش را یک تنبیه ساده و مختصر بنمائید. (مانند ننوشیدن یک وعده چای) و با اراده ای سرسخت از همان موقع تصمیم به عمل به اصول آبرومندی بنمائید.

این عمل به طور ناخودآگاه به شما کمک می نماید تا بهتر بتوانید در این زمینه موفق باشید.

1. بخیل، زیرا او مال خود را در سخت ترین نیازهایت از تو دریغ می دارد.

2. احمق(کم عقل)، چون او می خواهد به تو سود رساند، ولی(بر اثر حماقت) به تو زیان می رساند.

3. کسی که «قطع رحم» کرده است، چون من او را در سه مورد در قرآن ملعون یافتم.(1)

بنابراین افراد مذکور (در حدیث بالا) که دوری جستن از آنان دارای اهمیت بوده و هم نشینی با آن خطاست، به دلیل دارا بودن رضیلت های اخلاقی، کم آبرو یا حتی بی آبرو بوده و در نتیجه ضررهای آبرویی برای همدم و دوست خویش به همراه دارند.

«روزی نزد امام رضا علیه السلام بودیم که از پدرش امام کاظم علیه السلام سخن به میان آمد. امام علیه السلام فرمود: با آن که عقلی چون عقل او نبود و عقلش برتر از همه بود، گاهی با خدمتکار سودانی خویش مشورت می کرد.

عرض شد: آیا شما(امام رضا علیه السلام) هم با چنین افرادی مشورت می کنید؟

فرمود: آری، چه بسا خداوند تبارک و تعالی، حق و آن چیزی را که ما می خواهیم بر زبان او جاری می سازد.»(1)

بنابراین همگان در هر بُعدی از ابعاد زندگی به رایزنی و مشاوره نیاز دارند و باید در هر موقعیت و مکانی از اهل آن دریغ نورزند.

یکی از مسائلی که در ارتباط با اصل خودسازی بسیار مهم است، اراده ای خلل ناپذیر و تصمیم گیری قاطع می باشد. بنابراین باید راه های تقویت اراده را یافته و هر روز در راه تقویت آن کوشش نموده و نیروی تصمیم گیری را از راه صحیح استحکام بخشیده و با پایداری و مقاومت در تمامی عمر به این امر مهم همت گمارید.

«بدان که لازم است از برای طالب پاکی نفس از اوصاف رذیله، و آرایش آن به صفات جمیله، اجتناب از چند چیز:

1. اجتناب بدان و اشرار را لازم داند و دوری از همنشینی صاحبان اخلاق بد را واجب شمارد و ... و با نیکان و صاحبان اوصاف حسنه مجالست نماید و معاشرت ایشان را اختیار کند.

2. همیشه مواظب اعمالی باشد که از آثار صفات حسنه است، و خواهی نخواهی نفس را بر افعالی وا بدارد که مقتضای صفتی است که طالب تحصیل آن، یا در صدد محافظت بقای آن است. مثل کسی که خواهد پرواز به سوی آبرو کند، باید پیوسته به سیمای آبرومندان و روش های آبروداری که موافق طریقه عقل است، عمل نماید.

3. پیوسته مراقب احوال و متوجه اعمال و افعال خود باشد، و هر عملی که می خواهد کرده باشد، ابتدا در آن تأمل کند، تا خلاف مقتضای اصول آبرومندی از او سر نزند.

احتراز کند از آنچه باعث تحریک قوه شهویه یا غضبیه می شود و چشم را محافظت نماید از دیدن آنچه غضب یا شهوت را به هیجان می آورد. و گوش را نگاه دارد از شنیدن آنها و دل را

ص: 74

1. ضبط کند از تصوّر و تخیّل آنها، و بیشتر سعی در محافظت دل نماید.(اسیر رضیلت ها نگردد و آبرو را بر هر چیزی مقدم بدارد.)

2. فریب نفس خود را نخورد، و اعمال و افعال خود را حمل بر صحت نکند و در طلب عیوب خود استقصا و سعی نماید، و به نظر دقیق در تجسّس خفایای معایب خود برآید، و چون به چیزی از آنها برخورد، در ازاله آنها سعی کند.»(1)

یادداشت نمائید و هر ماه یا لااقل سه ماه یک بار مرور نمائید و بدانید در این زمینه نیز توانایی داشته و فرد آبرومندی هستید.

... و با تقوی ... و آبرویشان محفوظ تر ...

أُفتَتَنَ بِذَمِّ مَن مَنَعَنِی، وَ أنتَ مِن وَراءِ ذلِکَ کُلِّهِ وَلِیُّ الإعطاءِ وَالمَنعِ إنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرُ

خدایا! آبرویم را با بی نیازی نگهدار، با تنگدستی شخصیت مرا لکّه دار مفرما، که از روزی خواران تو روزی خواهم، و از بدکاران عفو و بخشش طلبم! مرا در ستودن آن کس که به من عطای فرمود موفق فرما و در نکوهش آن کس که از من دریغ داشت آزمایش مفرما، در صورتی که در پشت پرده، اختیار هر بخشش و دریغی در دست تو است و تو بر همه چیز توانایی.»(1)

آبروی تو چون یخی جامد است که درخواست آن را قطره قطره آب می کند، پس بنگر که آن را نزد چه کسی فرو می ریزی؟»(1)

آن شاعر بخشید. در این هنگام یکی از یاران لب به اعتراض گشود و گفت: ای پسر رسول خدا! ده هزار درهم به این شاعر بخشیدی؟!(1)

امام حسن علیه السلام فرمود:

اِنَّ خَیرَ المالِ ماوُقِیَ بِهِ العِرضُ وَاکتُسِبَ بِهِ حُسنُ الاُحدُوثَهِ

بهترین مال آن است که با آن آبروی انسان حفظ شود و باعث جذب گفتار نیک مردم دربارة انسان شود.(2)

مردم داری و تأمین نیازمندی های آنان یکی دیگر راه های حفظ آبرو است:

ص: 82

هدایت به سوی آبرو با آیات مختلفی از قرآن کریم درباره این موضوع بیان گردیده است و توضیح و بررسی موضوعات مطرح شده در آیات به دلیل عدم تکراری شدن به بخش های قبلی متناسب با هر موضوع ارجاع داده شده است؛ اکنون آیات و ترجمه آنها را با هم قرائت می کنیم:

به شماره 15 عدم بدگمانی در بخش دوم اصول آبروداری مراجعه نمائید.

نماز نگاه می دارید تا سوگند یاد کنند که: ما حاضر نیستیم حق را به چیزی بفروشیم، هر چند در مورد خویشاوندان ما باشد! و شهادات الهی را کتمان نمی کنیم که از گناهکاران خواهیم بود! و اگر اطلاعی حاصل شود که آن دو، مرتکب گناهی شده اند(و حق را کتمان کرده اند)، دو نفر از کسانی که نسبت به میت،اولی هستند، به جای آنها قرار می گیرند و به خدا سوگند یاد می کنند که: گواهی ما، از گواهی آن دو، به حق نزدیک تر است! و ما تجاوز نکرده ایم که اگر چنین کرده باشیم از ظالمان خواهیم بود! این کار نزدیک تراست به اینکه گواهی به حق دهند، (و از خدا بترسند)، و یا(از مردم) بترسند (دروغ شان فاش گردد)، و سوگندهایی جای سوگندهای آنها را بگیرد. از(مخالفت)، خدا بپرهیزید و گوش فرا دهید! و خداوند، جمعیّت فاسقان را هدایت نمی کند.(از) روزی (بترسید) که خداوند، پیامبران را جمع می کند، و به آنها می گوید: (در برابر دعوت شما)، چه پاسخی به شما داده شد؟، می گویند: ما چیزی نمی دانیم تو خود، از همه اسرار نهان آگاهی.»(1)

به بخش دوم(اصول آبروداری) شماره 9 خدا محوری و تقوا مراجعه فرمائید.

باخبر شدند، و به طرف خانة لوط) آمدند در حالی که شادمان بودند (لوط). گفت:

«این ها میهمانان منند آبروی مرا نریزید! و از خدا بترسید، و مرا شرمنده نسازید!» گفتند: «مگر ما تو را از جهانیان نهی نکردیم(و نگفتیم کسی را به میهمانی نپذیر؟!)» گفت: «دختران من حاضرند، اگر می خواهید کار صحیحی انجام دهید(با آنها ازدواج کنید و از گناه و آلودگی بپرهیزید!)» به جان تو سوگند، این ها در مستی خود سرگردانند(و عقل و شعور خود را از دست داده اند! سرانجام، هنگام طلوع آفتاب، صیحه(مرگبار، به صورت صاعقه یا زمین لرزه) آنها را فرا گرفت! سپس(شهر و آبادی آنها را زیر و رو کردیم) بالای آن را پایین قرار دادیم و بارانی از سنگ بر آنها فرو ریختیم! در این (سرگذشت عبرت انگیز)، نشانه هایی است برای هوشیاران! و ویرانه های سرزمین آنها، بر سر راه(کاروان ها) همواره ثابت و برقرار است در این، نشانه ای است برای مؤمنان).(1)

سرانجام عذاب خداوند بزرگ بر گناهکاران و بی آبروها نازل گردید، زیرا سرانجام و عاقبت نافرمانی از خداوند بزرگ و پیامبر او و عدم آبرو عذاب الهی است.

ص: 88

اقبال لاهوری معتقد است که: با عمل به روش های آبروداری و اعتبار حقیقی به سرانجام سعادت و نیکبختی می رسیم ولی از سخنانی که به آن عمل نمی شود، کاری ساخته نیست.

«اعتبار(و آبروی) تو به دست خود تو است. همان طور که بی اعتباری تو ...»

«اگوست رودن»

بنابراین در می یابیم که هر چه زحمت بکشیم و کار بکنیم به نتیجه اش خواهیم رسید، و اعتبار حقیقی و آبرو نیز از این قاعده مستثنی نیست.

13.رحمتی، محمد، گنجینة معارف، جلد اول، نشر: صبح پیروزی، سال 1391.

14.رهبر، محمدتقی، اخلاق و آداب در حج و زیارت، نشر مشعر، سال 1390.

15.سمیعی، رضا، جام اندیشه، نشر: صالحان، چاپ اول.

16.شاملویی، حبیب الله، بزرگان چه گفته اند؟ نشر: امید فردا، سال 1383.

17.شیخ کلینی رحمة الله، اصول کافی، جلد پنجم، نشر: اسوه، سال 1386.

18.صداقت، سیدعلی اکبر، یکصد موضوع پانصد داستان، جلد دوم و سوم، نشر: تهذیب، سال 1385.

19.طاهری، حبیب اله، سیری در مسائل خانواده، نشر: بین الملل، چاپ دوم.

20.طبرسی، رضی الدین، مکارم الاخلاق، نشر: صبح پیروزی، سال 1389.

21.کتابچی، محسن، کشکول جاویدان، نشر: الف، سال 1382.

22.محدثی، جواد، اخلاق معاشرت، نشر: بوستان کتاب، سال 1392.

23.محدثی، جواد، اخلاق نبوی، نشر: مشعر، سال 1388.

24.محمدی اشتهاردی، محمد، داستان دوستان، نشر: بوستان کتاب، سال 1387.

25.محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، نشر: دارالحدیث، سال 1385.

26.محمدی ری شهری، محمد میزان الحکمه، نشر: دارالحدیث، سال 1384.

27.نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، نشر: قائم آل محمد، سال 1387.

ص: 95