رهنما 17 ( عدالت صحابه )

اشاره

تصویر

ص:2

عدالت صحابه

به هنگام نگارش این متن، پرسش های زیر فراروی نویسنده بوده است:

1. صحابه کیان اند؟ چرا برخی به عدالت آنان حکم می کنند؟

2. عادل بودن صحابه چه مغایرتی با آموزه های قرآنی دربارۀ آنان دارد؟

3. آیا متن روایات بر عدالت جمیع صحابه صحّه می گذارند؟

4. ناسازگاری عدالت همۀ صحابه با رخدادهای تاریخی از کجا آشکار می شود؟

ص:5

درآمد

عدالت صحابه یکی از موضوعاتی است که وهابیان عربستان، هنگام گفت وگو، به فراوانی مطرح می کنند. بدیهی است احترام صحابه پسندیده است؛ اما از تأکید آنان اینطور به دست می آید که می خواهند همۀ صحابه را در یک ردیف به شمار آورند و درپی اثبات عدالت همگی صحابه، چهره های نامقبول را پذیرفتنی جلوه دهند و حق اعتراض را از حق جویان سلب کنند. احترام به همۀ صحابه غیرمعقول است و ازآنجاکه برخی از آنان پیامبر را رنجانده و حتی توطئه علیه آن حضرت کرده اند، احترام به همۀ آنان غیرمشروع است. برای تحلیل و بررسی این موضوع، توجه شما را به مطالب زیر جلب میکنیم:

ص:7

1. معنای صحابه

شهیدزین الدین عاملی می فرماید: «صحابی کسی است که پیامبر را ملاقات کرده، به او ایمان آورده و مسلمان ازدنیا رفته است.»(1) این رأیِ عالِم مکتب اهلبیت است.

اما درمقابل، احمدبن حنبل می گوید: «افضل مردم، بعد از اهل بدر، کسانی هستند که در قرنی واقع شده اند که پیامبر در آن قرن بوده است و هرکس با پیامبر مصاحب بوده و یک سال، یا یک ماه، یا یک روز، یا یک ساعت و حتی یک لحظه ایشان را دیده، از اصحاب پیامبر است.»(2) بخاری می گوید: «هر مسلمانی با پیامبر مصاحبت داشته یا او را ملاقات کرده، از اصحاب پیامبر است.(3)» به دنبال این معنای بسیار گسترده برای

ص:8

2. ناسازگاری با قرآن

در آیات بسیاری از قرآن مجید، دربارۀ تخلف و مخالفت برخی یاران پیامبر گفته شده است. در بسیاری از آیات دیگر نیز دربارۀ اعراض و اعتراض برخی اطرافیان پیامبر

ص:9

3. مغایرت با روایات

پیامبر خدا می فرمایند: «من زودتر از شما بر حوض کوثر وارد می شوم و بر سر مسئله ای با عده ای به منازعه می پردازم و پیروز می شوم. سپس، به خداوند متعال میگویم: پروردگارا، همراهان من همراه من باشند. ندا می آید: ای پیامبر، تو نمیدانی که بعد از تو چه کرده اند؟!»(1)

قال رسول الله لاصحابه: انکم ستحرصون علی الاماره و ستصیر ندامة و حسرة یوم القیامة. (= پیامبر مکرم اسلام خطاب به اصحاب فرمودند: «شما بر امارت و خلافت حریص هستید و این، باعث ندامت و حسرت شما در قیامت است.») (2)

ص:13

4. ناهم خوانی با حقایق تاریخی

با مراجعه به تاریخ صحابه نیز درمی یابیم که عدالت همۀ صحابه، خلاف واقعیت های تاریخی است. ابن عباس میگوید: «هنگامیکه پیامبر درخواست قلم و دوات کردند تا وصیت خود را بنویسند، برخی از صحابه به او جسارت کردند و نسبت هذیان دادند.»(1)

جابر میگوید: «با پیامبر نماز میخواندیم که قافله ای با کالاهایش از شام وارد مدینه شد. همۀ نمازگزاران، پیامبر را رها کردند و به سراغ قافله رفتند؛ مگر دوازده نفر. در این موقع، آیه ای در مذمت آن افراد وارد شد: «و اِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا اِلَیها وَ تَرَکوک قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیرُ الرَّازِقین.(2)» (= و چون دادوستد یا سرگرمی ببینند، به سوی آن روی می آورند و تو را درحالی که ایستاده ای، تَرک می کنند. بگو آنچه نزد خداست، از

ص:15

5. پرسش تعیین کننده

شاید پرسیده شود چه اصراری است که دربارۀ اینگونه موضوعات اختلافی، این اندازه بحث شود؟ این شخصیت ها مربوط به گذشته اند و اختلاف دراین باره، برای امروز فایده ندارد. دراین باره باید گفت که حل این موضوع، برای دوران ما بسیار مهم است؛ زیرا اگر به دلایل قرآنی، روایی، تاریخی و حتی عقلی ثابت شود همۀ صحابه در یک رتبه نبودند، فضیلت و برتری برخی بر برخی دیگر ثابت خواهد شد و بهآسانی میتوان اولویت پیروی از بافضیلتترین را اثبات کرد. ازسوی دیگر، اگر ثابت شود برخی صحابه عادل نبوده اند، موقعیت سیاسی و اجتماعی آنان زیر سؤال میرود و احادیث نقل شده از آنان، فاقد اعتبار خواهد شد. درنتیجه پیروی از مکتب اهلبیت به عنوان مطمئن ترین راه برای تشخیص حق، اثبات خواهد شد.

ص:18