ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

4.هدایای فریبنده ............................................76

5.غیبت ........................................................80

6.افشاگری ..................................................82

7.عکس واطلاعیه غیرمجاز..............................85

8.تصرف دراموال عمومی وخصوصی ................86

9.تعطیلات غیردینی ......................................87

خریدوفروش رای ..........................................91

ج)نقش رسانه های جمعی ...........................92

فصل چهارم : انتخابات اصلح

الف ) مفهوم ضرورت انتخاب اصلح ....................97

ب) معیارهای اصلح .......................................99

داشتن بینش سیاسی .................................99

انصاف وعدالت پیشگی ..............................100

شجاعت انقلابی .......................................101

حمایت ازمحرومان ....................................102

صلاحیت اخلاقی ......................................103

ج) راه های شناخت اصلح ............................104

فصل پنجم : وظایف انتخاب کنندگان و مجریان انتخابات

الف)حقوق و مسؤلیت های انتخاب کنندگان...........110

تحقیق وشناخت کاندیداها...................................110

رعایت تقوی سیاسی .........................................110

ص: 7

مشورت کردن ...................................................114

عدم تأثیر پذیری ..............................................114

نقش علما درمشارکت سیاسی..........................119

پرهیز از گروه گرایی...........................................123

رأی باطل ندادن ...............................................125

ب) وظایف و موازین مجریان انتخابات ......................125

امانتداری ..........................................................125

خدامداری ...................................................127

ضابطه مندی ................................................130

عدم پذیرش هدیه ...........................................130

پرهیز از باند بازی ..............................................132

فهرست منابع ..................................................134

ص: 8

دوراهی ها، هم در میادین ایمانی و اخلاقی و رفتاری فعالیت های فرد وجود دارد هم در مسیر اقتصاد و سیاست و فرهنگ جامعه خود را نشان می دهد.

انتخاب نظام سیاسی، انتخاب رهبری الهی، انتخاب نمایندگان مؤمن و صالح و شجاع و بیدار، انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شهر و محل کار و زندگی، انتخاب همسر و همکار و همسایه و انتخاب دوست و شریک تجاری همه وهمه نمونه های کوچک و بزرگ انتخاب در زندگی انسان هاست. انسان در انتخاب کردن مجبور است، هر کسی انتخاب نکند دیگران برای او انتخاب می کنند. حفظ آزادی و استقلال و ایمان و اخلاق و عدالت اجتماعی تنها در سایه انتخاب درست میسّر است. قرآن در ارزیابی انسان ها، ایمان و دانش و تقوا و جهاد را مهمترین شاخص ها می داند و انتخابگران باید به این معیارها توجه کنند.

امروز و همیشه شیاطین درونی و بیرونی می کوشند برای مردم و بجای مردم آنچه را خود می پسندند، انتخاب کنند.

هر انتخاب درست، زمینه انتخابی بهتر و عالی تر را فراهم می آورد و هر انتخاب غلط توان انتخاب خوب بعدی را از انسان سلب می کند، انتخاب خوب پله ای به سوی آزادی و آگاهی و عدالت و مقام قرب الهی است. انتخاب بد، زمینه سقوط بیشتر و محدودیت افزون تر را فراهم می سازد. بنابراین حضور در انتخابات گوناگون اجتماعی و نظردادن در امور مربوط به زندگی جمعی مقتضای ایمان و عقل و احساس مسؤولیت

ص: 10

اجتماعی و نوعی پیشگیری از منکر و حمایت از معروف است، باروی کار آمدن صالحان میدان برای همه ارزش ها باز می شود و با اقتدار ناصالحان زمینه های اجرای قوانین قرآن و اسلام کاهش می یابد و با سلطه اشرار، ابرار گوشه نشین می شوند. همه ما در انتخابات چهار وظیفه بزرگ داریم:

1. حضور جدّی و بانشاط و مسئولانه در تمام انتخابات مربوط به سرنوشت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی کشور.

2. رأی دادن و گزینش بهترین ها و تلاش برای شناخت بهترین های ایمانی، اخلاقی، علمی، و توانمندترین ها در چارچوب قوانین الهی.

3. عدم اهانت به دیگران و حفظ شخصیت عموم مسلمین و ابعاد مثبت دیگران برای امکان بهره گیری از آنان در جایگاه های شایسته و مناسب.

4. تمام دست اندرکاران (کاندیداها، رأی دهندگان و هواداران و مجریان) با قصد قربت وارد میدان شویم و سعی کنیم کار را به شایسته ترین ها بسپاریم.

کتاب حاضر که در مجموعه »فقه و زندگی« فراهم آمده به کاوش در معروف و منکرهای سیاسی و مرتبط با انتخابات پرداخته و اصول رفتار اسلامی را برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و دیگر دست اندرکاران و هواداران روشن ساخته است. امیدواریم با شناخت وظیفه الهی و عمل به آن

ص: 11

گام هایی بلندتر به سوی کسب رضای خداوند و خدمت به بندگان او برداریم و در تقویت نظام اسلامی بکوشیم.

پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر

تلفن: 37734430 (025)

قم، خیابان سمیه، کوچه 12، پلاک 355

al-adl.ir//:http

ص: 12

ص: 14

2. حق حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش با انتقال اختیاری هم قابل سلب نیست، به این معنی که خود انسان نمی تواند زمام اختیار و حاکمیت بر سرنوشت خود را به دیگری واگذار کند و بدون آنکه از خود اختیاری داشته باشد، تابع دیگری باشد؛ (أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ)(1) آیا سرپرستانی جز خدا گرفته و به پرستش آنها پرداخته اند؟ تنها خداست که سرپرست آنان است.

اصولاً قرآن اطاعت از غیر خدا را به عنوان بندگی و سلب اختیار نامشروع از انسان، شرک می شمارد.

3. این حق الهی را نمی توان در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار داد. زیرا هدف از آزادی و اختیار انسان بهره گیری او در ابعاد دوگانه زندگی مشترک اجتماعی در جهت منافع اختصاصی خود یا جامعه خویش است و به استخدام کشیدن این موهبت الهی برای منافع یک فرد یا گروه خاص، انحراف از سنت خلقت و تعدی از حدود الهی و تجاوز به حقوق مردم است، (وَ مَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُون)(2)... و کسانی که از حدود قوانین الهی تجاوز کنند ستمکارند.

افراد ملت این حق الهی را مشترکاً در سازماندهی کشور و ایجاد تشکیلات سیاسی به کارمی گیرند و به طور دسته جمعی این حق خدادادی را از طریق نهادهای سیاسی و قوای حاکم اعمال می نمایند.(3)

ص: 16

بنابراین، انسان ها با اعمال این حق مسلم خویش، افزون بر سرنوشت فردی، از سرنوشت گروهی نیز برخوردارند و رفتارهای جمعی آنان در سرنوشت فردی و گروهی مؤثر است. چه اینکه خالق انسان ها فرموده است:

(إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ).(1)

خداوند سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمی دهد، مگر آن که آنها خود اقدام به تغییر آن کنند.

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) معتقد است:

ملت ایران بر سرنوشت خود حاکمیت دارد و این ملت ایران است که می خواهد سرنوشت خود را تعیین کند. (2)

ایشان بر مبنای اندیشه سیاسی خویش فرمود:

از حقوق اولیه هر ملتی است که سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد. طبیعی است که چون ملت ایران بیش از نوددرصد مسلمانند، باید این حکومت بر پایه های موازین و قواعد اسلامی بنا شود. (3)

آیت اللَّه ابراهیم امینی، اعمال حق الهی انسان ها برای تغییر سرنوشت جمعی خود را در قالب تشکیل حکومت اسلامی دانسته و می فرمایند:

مشارکت سیاسی مردم در حکومت و مراجعه به آرای عمومی، یعنی همه پرسی و انتخابات در جهان امروز از جایگاه ویژه ای برخوردار است و آن را بهترین شیوه حاکمیت می شناسند. در نظام جمهوری اسلامی ایران

ص: 17

نیز همه پرسی به عنوان یک اصل، پذیرفته شده است. نوع حکومت، یعنی جمهوری اسلامی با خواست و رأی مردم و تأکید و تأیید امام خمینی(قدسّ سرّه) تعیین شد و استقرار یافت. (1)

آیت اللَّه مکارم شیرازی نقش مردم در سرنوشت سیاسی و اجتماعی خود را اینگونه بیان می کند:

جمهوری اسلامی از دو جزء جمهوریت و اسلامیت تشکیل شده است که تبلور جمهوریت را در انتخابات می توان شاهد بود و همه در آن می توانند شرکت کنند.

مشارکت سیاسی و حضور در صحنه را چنین تبیین کرده اند: حضور مردم در صحنه، معنایش این است که آحاد مردم؛ پیر و جوان، قشرهای مختلف، مرد و زن در هر نقطه ای از کشور، مسائل اساسی کشور را مسائل خودشان بدانند؛ مسائل علمی و پیشرفت علمی و فنی را مسئله اساسی خودشان به حساب آورند؛ پایبندی کشور و نظام و مسئولان به ارزش های اساسی انقلاب را به عنوان یک خواست حقیقی خودشان همه جا مطرح و مطالبه کنند. حضور مردم در صحنه، یعنی بی تفاوت نبودن؛ سرنوشت کشور را رها نکردن؛ بی رغبت نبودن نسبت به حوادثی که در کشور می گذرد؛ این معنای حضور در صحنه است.

ایشان سپس با توجه به حیات سیاسی-اجتماعی یک ملت می فرمایند:

وقتی یک ملت -پیر و جوانش، بزرگ و کوچکش، قشرهای مختلفش- نسبت به مسائل گوناگون کشور خود دارای انگیزه و فکر است، آن فکر را بر زبان می آورد، بر آن پای می فشرد و از آن دفاع می کند، این ملت، ملت زنده ای است و آینده آن تضمین شده است.(1)

این امر به عنوان یک حکم و وظیفه شرعی در رساله توضیح المسائل آیت اللَّه مکارم شیرازی چنین آمده است:

هرگاه مسلمانان از این بیم داشته باشند که اجانب نقشه استبلاء بر مملکت اسلامی را کشیده و بدون واسطه یا باواسطه عمّال خود از داخل یا خارج آن را عمل کنند. بر همه مکلفین واجب است که به هر

ص: 19

وسیله ای که امکان دارد در برابر آن بایستند و از ممالک اسلامی دفاع کنند. (1)

آیت اللَّه امینی معتقدند که:

شرکت در انتخابات یک وظیفه شرعی و ملی است. از این جهت شرعی است که بهترین وسیله است برای بقا و تداوم و اقتدار نظام اسلامی، و حفظ نظام اسلامی بر همگان واجب است. و بدین جهت یک وظیفه ملی است که استقلال و عظمت کشور بدان بستگی دارد و عموم شهروندان از آن بهره می گیرند. (2)

حضرت آیت اللَّه مکارم شیرازی درباره شرکت در انتخابات فرمودند:

با توجه به شرایط موجود و اینکه دشمنان ما اصرار بر عدم شرکت در انتخابات دارند، به نظر می رسد که شرکت کردن تمام افراد واجدشرایط، واجب است. (3)

آیت اللَّه صافی گلپایگانی هم در این باره چنین نگاشته است:

وظیفه هر مسلمان است که در بهبودی امرو وضع معاش و اقتصادی مسلمانان اهتمام نماید که (من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم). (4)

ایشان همچنین کمک و یاری رهبران و مجریان دلسوز و شایسته را واجب دانسته و در فتوای خویش فرموده اند: مسلمان اگر بتواند جامعه و

ص: 20

مملکت را در مسیر اجرای احکام اسلام قرار دهد و احکام اسلام را اجرا سازد، باید اقدام کند و واجب است با کسانی که این نیت را دارند، همکاری و تشریک مساعی نماید. (1)

با توجه به این که استعمارگران و برخی از دشمنان اسلام می کوشند با شیوه های عوام فریبی و معرفی افراد به ظاهر متدین و با رخنه در سیستم های مختلف یک نظام سیاسی، به صورت نامحسوس به اهداف پلید خویش دست یابند، هوشیاری مسلمین در مقابل دشمنان اسلام، دفاع از کیان اسلام خواهد بود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در این باره گفته اند:

یکی از علل اصلی دشمنی دشمنان، برچیده شدن بساط غارت و چپاول قدرت های سلطه طلب در ایران است. مراکز قدرت جهانی به این چشم دوخته اند تا اگر مردم در انتخابات حضور گسترده ای نیافتند با تبلیغ و القای جدایی مردم از نظام، راه را برای دخالت ها و سلطه طلبی های خود در ایران هموار کنند.(2)

آیت اللَّه صافی گلپایگانی مقابله با تهاجمات دشمنان دین را از واجبات شرعی دینداران شمرده و در این باره چنین نوشته اند:

مبارزه با نفوذ اقتصادی و فکری و سیاسی بیگانگان. در بلاد اسلام، بر هر مسلمان واجب است و کمک کردن به آن حرام است. (3)

ص: 21

امام خمینی(قدسّ سرّه) فرمودند:

فرضا که ما بد باشیم، اما اسلام که خوب است، اسلام را که قبول دارند همه، این یک وظیفه اسلامی است که ما حفظ کنیم جمهوری اسلامی را.

به یقین تمامی دلسوزان دین و فرهنگ اسلامی، مسئولیت حفظ کیان جامعه و نظام اسلامی را داشته و چون سربازی فداکار از مرزهای عقیدتی آن حراست می نمایند.

آیت اللَّه صافی گلپایگانی در این باره نوشته اند:

هر مسلمانی باید استقلال جامعه مسلمانان و اعتلاء کلمه اسلام و قوت و قدرت مسلمین را در برابر کفار از اهم مقاصد دانسته و جریان امور را زیر نظر داشته باشد.(1)

در هر محیط اجتماعی و حکومت بشری، دراثر عوامل متعدد طبیعی یا مدیریتی یا کارشکنی های دشمنانه یا... برخی نارسایی ها، مشکلات کوچک یا بزرگی نمایان شده و آسیب هایی متوجه شهروندان آن جامعه خواهد شد، اما اینگونه مسائل در تصمیم گیری های اساسی و سرنوشت ساز افراد به ویژه پیروان مکتب اهل بیت: تأثیری نخواهد گذاشت.

آیت اللَّه مکارم شیرازی فرمودند:

مردم هوشمند و باایمان ایران، باوجود این که از مسایل گوناگون به ویژه وضعیت اقتصادی گله دارند، ولی هنگامی که امر سرنوشت سازی مطرح می شود، انها را فراموش کرده و به میدان می آیند. این نشانه شعور بالای سیاسی مردم است. (2)

ص: 23

بندگان خدا را برده خویش می سازند، با نیکان می جنگند و بدکاران را یاور خویش قرار می دهند.(1)

آری، امام(علیه السّلام) حاکمیت سیاسی را حقی ازسوی خداوند و متعلق به او دانسته است و همواره از سلطه انسان های فاسق و بی دین بر این حق الهی و جامعه اسلامی نگران و اندوهگین بود. تأسف امام علی(علیه السّلام) بر این بود که چگونه نااهلان به جای شایستگان نشستند و انقلاب اسلامی پیامبر(صلّی الله علیه و آله ) را به انحراف کشانده و آرمان های مقدس آن فرستاده الهی را نقش برآب کردند.

ازاین رو چنانچه مردم، فاسدان را برگزینند، جامعه اسلامی نیز به سمت حکومت فاسدان حرکت می کند و در نتیجه، خداوند ستمگران را بر مردم آن دیار چیره خواهد کرد. امام جواد(علیه السّلام) می فرماید:

هر امتی که به کتاب آسمانی بی اعتنایی کردند، خداوند دانش کتاب را از آنها بازگرفت و آن گاه که سلطه و ریاست دشمنان را پذیرفتند، خداوند دشمن را بر آنان چیره ساخت.(2)

بر فقه و حقوق اسلامی می فرمایند: عدم دخالت ملت، از مراجع و علما بزرگ تا طبقه بازاری و کشاورز و کارگر و کارمند، همه و همه مسئول سرنوشت کشور و اسلام می باشند، چه در نسل حاضر و چه در نسل های آتیه. و چه بسا که در بعض مقاطع عدم حضور و مسامحه، گناهی باشد که در رأس گناهان کبیره است.

سپس فرمود:

اکنون ما باید از آن توطئه ها و مفاسدی که از انزوای متدینین پیش آمد و سیلی ای که اسلام و مسلمین خوردند، عبرت بگیریم و بدانیم و بفهمیم که نظام اسلام و اجرای احکام آسمانی آن و مصالح ملت و کشور اسلامی و حفظ آن از دستبرد اجانب، بستگی به دخالت اقشار مختلف و به ویژه روحانیون محترم و مراجع معظم دارد و اگر خدای نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامی از ناحیه عدم دخالت در سرنوشت جامعه، لطمه و صدمه ای وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خدای قهار توانا مسئول خواهیم بود و نسل های آینده که ممکن است از کناره گیری های کنونی مورد هزارگونه تجاوز واقع شوند، ما را نبخشند.

وی همگان را به این مهم اجتماعی-سیاسی هشدار داده و می فرمایند:

نقش بسیار فعال داشته باشید که خدای نخواسته مجلس یک مجلسی نشود که به واسطه ورود بعض عناصر غیرصالح به تدریج کشانده شود به طرف شرق یا به غرب و همان بشود که در زمان سابق بود و همان بگذرد بر ما و شما که در زمان سابق می گذشت.(1) اگر مسامحه کنید، مسئول

ص: 27

هستید پیش خدای تبارک و تعالی، اگر نروید و رأی ندهید و آنها که جدیت دارند به این که وارد بشوند در مجلس و به هم بزنند اوضاع ایران را، آنها خدای نخواسته بروند، مسئولیتش به عهده شماست مستقیما، مسئولیت همه طبقات دارند، مراجع مسئولند، علما و ائمه جماعت مسئولند، خطبا مسئولند، تجار مسئولند، بازرگانان مسئولند، دانشگاهی ما مسئولند، طلاب علوم دینیه مسئولند، کارگرها مسئولند، همه مسئولند.(1)

ایشان همچنین فرمودند:

اگر خدای نخواسته از عدم مشارکت شما یک لطمه ای بر جمهوری اسلامی وارد بشود. بدانید که احاد ما که این خلاف را کرده باشیم خدای نخواسته، مسئول هستیم، مسئول پیش خدا هستیم، مسئله ریاست جمهور نیست، مسئله، مسئله اسلام است. (2)

بیایند و قبضه کنند؛ مثل صدر مشروطه که رفتند کنار، اشخاصی که متحد بودند و قبضه کردند مشروطه را آنهایی که متعهد به اسلام نبودند، اسلام را به آنجا کشاندند که همه دیدند. اگر در صدر مشروطه مؤمنین آمده بودند، روشنفکرهای متعهدآمده بودندومسلمان های متعهدآمده بودندو قبضه کرده بودندمجلس راونگذاشته بودند که دیگران بیایند مجلس را بگیرند، ما به این روزگارنمی رسیدیم،مامملکت مان خراب نمی شد،ماعزتمان ازبین نمی رفت.(1)

آیت اللَّه مکارم شیرازی در این باره می فرمایند:

برای بعضی ها واجب است کاندیدا شوند. کسی که می داند صالح است و اگر به میدان نیاید، جای او را یک فرد ضعیف یا ناصالح می گیرد، او باید به میدان بیاید. برای بعضی ها واجب است به میدان بیایند یا واجب عینی داردیا واجب کفایی دارد....(2)

در اول مشروطه اصناف بازار هم و کلائی داشتند، انتخابات تا اندازه ای دست مردم بود بعد کم کم آنهایی که فاسد بودند کار را طوری کردند تا متدینین را از مجلس کنار گذاردند. آنها هم مقاومت نکردند و کنار رفتند، بعد دیدید که مجلس را چه کردند، هر کاری که خواستند انجام دادند اگر در آینده مجلس یک قدم عقب نشینی کنیم در آینده نزدیک ما را کنار خواهند گذاشت. (1)

آیت اللَّه العظمی صافی گلپایگانی نیز در این باره چنین نگاشته است:

اعانت ظلمه و کسانی که با دین و احکام دین، ضدیت و معاندت دارند و همراهی نمودن با آنها در ظلم و ستم، تجاوز به حریم دین و حرام است. (2)

بی توجهی در انتخاب، سرنوشت سوئی را برای دنیا و آخرت رای دهندگان و شخص رئیس جمهور رقم خواهد زد، ازاین رو باید مواظب باشیم انتخاب رئیس جمهور سیلی به اسلام نباشد، بلکه با انتخاب خود سربازی فداکار را در صحنه دفاع از اسلام و منافع مسلمین وارد کنیم.

ایشان عاقبت چنین فرد منتخبی را گوشزد کرده، می فرماید: اگر ریاست جمهور خوب باشد آن است که خدمت به ملت می کند و اگر بد باشد آن است که راه جهنم را باید بپیماید.(1)

بنابراین، سپردن زمام امور یک کشور به دست دیگران به طور کورکورانه و بدون تحقیق و بررسی همه جانبه، کاری غیرعاقلانه و معارض با توصیه های دینی و فتاوای فقیهان خواهد بود و همچنین نیز از مصادیق کمک به متجاوز و غاصب خواهد بود و رأی دهنده مسئول عواقب انتخاب خود خواهد بود. حضرت آیت اللَّه گلپایگانی فرمود:

کسانی که متدین و ملتزم به احکام اسلام نیستند و اهل نماز و روزه و وظایف شرعیه نمی باشند، لیاقت عهده داری مشاغل اجتماعی اسلامی و مناصب عمومی را ندارند و اگر عهده دار شوند غاصب و متجاوز به حقوق عمومی شناخته می شوند. (2)

رفتارهای متفاوت خویش داشته باشند، لذا شرکت در انتخابات و رأی دادن به کاندیدای موردنظر نیز به عنوان یک وظیفه و تکلیف شرعی قلمداد می شود. ازاین رو، چنانچه گزینش افراد منتخب براساس معیار حق و شرع صورت نپذیرد، مردم باید در قبال انتخاب خویش پاسخ گو باشند.

علّامه سید محمدحسین فضل اللَّه (از مراجع ژرف اندیش شیعه در کشور اسلامی لبنان) در این باره چنین نگاشته است:

...رأی دهنده مسئولیت کارها و اقدامات کاری نامزدی را که به او رأی داده -در صورت پیروزی او- برعهده دارد. بنابراین، شرعاً جایز نیست که انسان به کسی رأی دهد که به سلامت خط فکری و سیاسی و اقتصادی و فقهی او اطمینان نیافته است. چنان که جایز نیست انسان، شخص یا شورایی را برگزیند که انتظار می رود حکمی برخلاف احکام اسلامی در سیاست و اقتصاد و مسایل اجتماعی تصویب کند.

بر رأی دهنده لازم است تا همه جوانب مسئله را بررسی کند. اگر نامزدی مؤمن به خدا و دوستدار او بود، باید از او حمایت کند و اگر نامزدی، سر دشمنی با خدا و دین خدا را داشت، انسان باید به یاد داشته باشد در روزی که هرکس با خود مجادله خواهد کرد و خداوند از انسان ها بازخواست خواهد کرد، باید در محضر خداوند پاسخگوی اعمال نیک و بدش باشد. (1)

ص: 32

ص: 33

ص: 34

پیشگامی یا مدیریت و به دست گرفتن پست ها و مقامات اجتماعی و سیاسی از ارکان اساسی حاکمیت ها می باشد. براساس این اصل مهم، وظیفه هر فرد مسلمان متعهد است که در صورت داشتن توانایی حضور و نیز برخورداری از شرائط و صلاحیت های لازم در سنگرهای خدمت به مردم، خود را معرفی و نامزد کند. به یقین چنانچه افراد شایسته و دارای صلاحیت در این صحنه حاضر نشوند، میدان برای تصدی اختیارات مردم ازسوی افراد نالایق باز خواهد شد.

امام راحل(قدسّ سرّه) نیز این اصل سیاسی را یادآور شده و می فرماید: کسانی که خود را کاندیدا می کنند یا کاندیدای گروه هایی هستند، اگر خود را صالح برای وکالت در یک چنین مجلسی نمی دانند و وجود آنها در این مکان نفعی برای کشورشان ندارد، خدای متعال را در نظر بگیرند و رضای او را بر رضای خود مقدم دارند و چنین خلاف ناشایسته ای را مرتکب نشوند.(1)

آیت اللَّه مکارم شیرازی درباره حرمت کاندیداشدن برخی افراد فرمودند: برای برخی نیز کاندیداشدن حرام است، زیرا آنها می دانند از عهده این مسئولیت برنخواهند آمد و تنها درپی منافع شخصی و جناحی خود هستند. (2)

حضرت آیت اللَّه خامنه ای با اشاره به لزوم توجه به معیارها در انتخاب نامزدهای شایسته افزودند:

تدین،کارآمدی،دلسوزی وشجاعت، چهار شرط اصلی انتخاب کاندیداهای مناسب و شایسته است که می توان با شناخت فردی و یا مراجعه به افراد

ص: 37

امین، اینگونه کاندیداها را شناخت و به آنها رأی داد تا مجلسی قوی و متکی بر آرای مردم تشکیل شود و وظایف سنگینی را که برعهده دارد انجام دهد.(1)

فعالیت های انقلابی و اجرایی تجربه ای نیندوخته اند و یا در عمل و تجربه از قوت ایمان برخوردار نمی باشند و از خانواده ای نیکوکار نبوده اند، برای تصدی مسئولیت های سیاسی و اجتماعی و به دست گرفتن پست های کلیدی و مناصب حکومتی لیاقت ندارند.

آیت اللَّه صافی گلپایگانی در این باره نوشته اند:

«کسانی که متدین و ملتزم به احکام اسلام نیستند و اهل نماز و روزه و وظایف شرعیه نمی باشند لیاقت عهده داری مشاغل اجتماعی اسلامی و مناصب عمومی را ندارند و اگر عهده دار شوند، غاصب و متجاوز به حقوق عمومی شناخته می شوند». (1)

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز فرمودند:

«اساس در همه مسئولیت ها تدین، امانت و صداقت است. اگر آدم های کارآمد، امانت و صداقت نداشته باشند، کارآمدی آنها به نفع مردم تمام نخواهد شد. علاوه بر کارآمدی، انسان ها باید متدین، امین، صادق، روراست و دل بسته به اهداف و آرمان های دینی مردم باشند. این طور افراد را پیدا کنید و به آنها رأی دهید». (2)

امام خمینی(قدسّ سرّه) در مورد این شرط از شرایط نمایندگان مجلس شورای اسلامی چنین می فرماید:

خوف آن دارم که تبلیغات برای اشخاصی که به اسلام و جمهوری اسلامی اعتقاد ندارند و اعمال و گفتار آنان در این یک سال شاهد آن است و اکنون برای راه پیداکردن به مجلس و برای کارشکنی و جنجال در محیط مقدس مجلس شورای اسلامی، خود را هوادار اسلام و مسلمانان جامی زنند، در قشری از ملت و جوانان پاکدل تأثیر کند و آرای مقدس خود را به کسانی دهند که به نفع اجانب، با اسلام و جمهوری اسلامی مخالفت اساسی

ص: 40

دارند. امید است ملت مبارز متعهد با »مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها« آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، مبرا باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلامی و خیرخواهی امت، معروف و موصوف باشند. باید ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی، خیانت به اسلام و کشور است. (1)

بنیانگذار جمهوری اسلامی شرایط رئیس جمهور و وکلای مجلس را چنین بیان داشته اند:

«رئیس جمهور و وکلای مجلس از طبقه ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند، نه از سرمایه داران و زمین خواران و صدرنشینان مرفه و غرق در لذات و شهوات که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را نمی توانند بفهمند». (2)

مجلس، همان طور که محتاج به علما و روحانیون مطلع از احکام شرعی و سیاسی اسلام است، محتاج به متخصصین رشته های مختلفی است که کشور احتیاج به آنها دارد. مجلس، امروز مواجه است با دنیای پرآشوب صنعتی و سیاسی پیچیده و فرهنگ های غربی و شرقی و صحنه های تنازع بقا بین المللی و چنین مجلسی باید انباشته از مطلعین و دانشمندان و متخصصان در هر رشته باشد. (1)

کسانی که کاندیداهایی به ملت معرفی می کنند، در نظر داشته باشند که از مطلعین هر رشته تخصصی چندنفری در بین کاندیداهای آنها باشد. رهبر معظم انقلاب فرمودند:

تدین، کارآمدی، دلسوزی و شجاعت، چهار شرط اصلی انتخاب کاندیداهای مناسب و شایسته است که می توان با شناخت فردی و با مراجعه به افراد امین، اینگونه کاندیداها را شناخت و به آنها رأی داد. (2)

جامعه را تعیین کنند.(1) ازاین رو طراحان قانون اساسی در جهت دست یابی به مصداق کامل فرمانروا و رهبر، به منظور اداره نظام دینی، مجلسی را تحت عنوان مجلس خبرگان رهبری پیش بینی کردند تا مسائل مربوط به دستگاه رهبری را رسیدگی و اجرا نماید. بنابراین، با وجود مجلس خبرگان مسند رهبری هیچگاه خالی نمی ماند. رهبر معظم انقلاب اسلامی ضمن تبیین جایگاه مجلس خبرگان، فرمودند:

انتخابات مجلس خبرگان یکی از مهمترین انتخابات های ماست. مجلس خبرگان باید همیشه آماده باشد؛ بنابراین، سطح مجلس خبرگان، باید بالاترین سطح انتخاب و تشکیل شده باشد از انسان های امین، عاقل، صالح، خیرخواه جامعه، حاضر برای روز مبادا و لحظه موعودی که ممکن است پیش بیاید؛ تا بتوانند در لحظه معین کار بزرگ خود را که عبارت است از انتخاب رهبر انجام بدهند. لذا انتخابات بسیار مهمی است. بایستی این مجلس همیشه آماده به کار بماند؛ حاضر باشد؛ افراد آن منتخبان مردم، منتخبانی باشند که مردم بتوانند به آنها اعتماد کنند و به آنها دل بدهند. گزینشی را که آنها خواهند کرد، آن گزینش را مردم بپذیرند و مورد قبول مردم قرار بگیرد.(2)

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سه وظیفه خطیر را برای این مجلس مقرر کرده است.

ص: 43

را اعمال کند.(1) بنابراین، یکی از وظایف مهم مجلس خبرگان، »نظارت بر بقای شرایط رهبری« است.

ازاین رو برای آشکارشدن بهتر و کامل این مقام سیاسی و اجرایی لازم است وظایف و اختیارات ریاست جمهوری به طور اجمال بیان شود؛ تا از این منظر اهمیت انتخاب رئیس جمهور و نقش اساسی آرای مردم در محول نمودن این مقام به کاندیدای منتخب خویش نمایان گردد:

1. امضای عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، موافقت نامه ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولت ها و همچنین امضای پیمان های مربوط به اتحادیه های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی اوست. (1)

2. رئیس جمهور مسئولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور را مستقیماً برعهده دارد.(2)

3. سفیران، به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس جمهور تعیین می شوند. رئیس جمهور استوارنامه سفیران را امضا می کند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را می پذیرد.(3)

4. اعطای نشان های دولتی با رئیس جمهور است. (4)

5. ریاست هیئت وزیران با رئیس جمهور است که بر کار وزیران نظارت می کند.(5)

6. شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس جمهور با وظایفی سه گانه تشکیل می گردد.(6)

ص: 46

7. عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی یکی دیگر از مسئولیت های رئیس جمهور است.(1)

8. عضویت و ریاست در برخی شوراها و مجامع مهم مانند؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای پول و اعتبار ازجمله مسئولیت های رئیس جمهور است.

9. یکی از وظایف بسیار مهم رئیس جمهور، انتخاب وزیران مناسب و لایق برای تشکیل کابینه است که در این باره گزینش افراد نقش حیاتی و مهمی در اداره امور کشور دارد که انتخاب شایسته این افراد سبب به سامان شدن امور کشور و رشد و تعالی اقتصادی و فرهنگی آن خواهد بود و شاید یکی از راه های ضربه زدن به نظام در گزینش افراد نامناسب برای پست حساس وزارت می باشد.

علاوه بر اینها، ازجمله اختیارات رئیس جمهور این است که می تواند برای خود بنا به ضرورت و نیاز، معاونان و مشاوران مختلفی انتخاب کند.

به طورکلی، در نظام جمهوری اسلامی بیست ویک وزارتخانه و بیش از بیست سازمان بزرگ دولتی زیرنظر رئیس جمهور فعالیت می کنند. با توجه به اختیارات و وظایف مهم ریاست جمهوری در نظام اسلامی، بایسته است این مسئولیت به لایق ترین فرد داده شود.

ص: 47

درون وکالت، مفهوم »بیعت« نیز نهفته است. زیرا کسی که با دیگری به صورت مطلق بیعت می کند، حکومت را به صورت مطلق به او واگذار می کند. مردمی هم که وکالت مطلق به نامزدی می دهند به او این حق را می دهند که در امورشان هرگونه خواست تصمیم گیری کند و معاهدات و پیمان هایی را که مربوط به زندگی عمومی مردم است و او صلاح در امضای آن می بیند، امضاء کند.(1)

مقام معظم رهبری به مطلب مهمی اشاره کرده اند که اهمیت مجلس و انتخاب درست نمایندگان آن را می رساند:

مجلس با قانونگذاری، راه حرکت عمومی کشور و دستگاه ها را مشخص می سازد و درواقع سرنوشت کشور و ملت را رقم می زند. به همین علت شرکت مردم در انتخابات به معنای دخالت در سرنوشت خودشان و سرنوشت کشور است. (2)

امام راحل(قدسّ سرّه) می فرمایند:

من متواضعانه از شما می خواهم که حتی الامکان در انتخاب اشخاصی با هم موافقت نمائید و اشخاصی اسلامی، متعهد، غیرمنحرف از صراط الهی را در نظر بگیرید و سرنوشت اسلام و کشور خود را به دست کسانی دهید که به اسلام و جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقد و نسبت به احکام نورانی الهی متعهد باشند و منفعت خود را بر مصلحت کشور مقدم ندارند.(3)

ص: 49

امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه ها، آراء خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، مبرا باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند. باید ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی، خیانت به اسلام و کشور است و موجب مسئولیت عظیم است...(1) باید دانست مسلمان بودن تنها، فایده ای ندارد، باید جمهوری اسلامی را قبول داشته باشد و از مسائل روز اطلاع داشته باشد. سعی کنید مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید. البته مثل مدرس که به این زودی ها پیدا نمی شود؛ شاید آحادی مثل مدرس باشند. کسانی را که انتخاب می کنید باید مسائل را تشخیص دهند، نه از افرادی باشند که اگر روس یا آمریکا یا قدرت دیگری تشری زد بترسد، باید بایستند و مقابله کنند.(2)

حضرت آیت اللَّه خامنه ای در تبیین جایگاه مجلس فرموده اند: سلامت مجلس، سلامت قوانین و سرمایه های کار را به دنبال دارد. سلامت نظام، به سلامت مجلس وابسته است، یک مجلس سالم و قوی و کارآمد که دارای اعضای مؤمن و منطبق با ضوابط است.

آن نماینده ای که وارد مجلس می شود، باید یک انسان صالح باشد. اگر کسی فاسد است، فساد مالی، یا فسادهای گوناگون اخلاقی، یا فساد عقیدتی و سیاسی، اگر کسی فتنه گری می کند، نظام را تضعیف می کند و کارایی

ص: 50

دستگاه ها را از آنها می گیرد به تعبیر رسایی که بین مردم رایج است، چوب لای چرخ دستگاه می گذارد، واقعاً نمی تواند در آن تریبون به آن عظمت حضور پیدا کند.

برای چنین فردی، دروغ گفتن، بلکه مردم را بناحق تهییج کردن، حق را باطل و باطل را حق جلوه دادن، اهمیتی ندارد! باید جلوی چنین افرادی را گرفت و نباید گذاشت به مجلس راه پیدا کنند. (1)

نمایندگان ملت، ضمن متدین بودن و کارآمدی، باید دلسوز مردم بخصوص طبقات محروم باشند و خود را وامدار پول و قدرت نکنند و با شجاعت و پایداری در برابر دشمنان ملت به وظایف سنگین خود عمل کنند. (2)

نمایندگانی که با آرای ملت، وظیفه ساماندهی اداره امور کشور را دارند، در مقابل حق واگذار شده به آنان، مسئول هستند. حضرت آیت اللَّه صافی گلپایگانی در این باره خاطرنشان کرده اند:

کاندیداها باید بدانند اگر انتخاب شدند، برای هر قیام و قعود در مجلس، در برابر خدا و مردم مسئول اند و باید پاسخگو باشند. (3)

ص: 51

ص: 52

ص: 53

ص: 54

امام(قدسّ سرّه) در این باره فرمود:

...همه حق تبلیغات صحیح برای خود یا کاندیداهای خود یا دیگران را دارند و هیچ کس نمی تواند جلوگیری از این حق نماید. (1)

بر این اساس، امروزه اهمیت و تأثیر تبلیغات در هدایت و جهت گیری های شهروندان یک جامعه بر کسی پوشیده نیست، تبلیغات و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در امور سیاسی یک جامعه، ازجمله در انتخابات، جزء مطالبات اساسی یک جامعه پویا و ارزنده تلقی گردیده و از عوامل حیات سیاسی انسان ها است.

برای شرکت گسترده مردم در انتخابات، از دو جهت نیاز به تبلیغات است، یکی تبلیغ و تشویق مردم به احساس وظیفه و شرکت در انتخابات، دیگری شناخت صحیح و معرفی افراد انتخاب شونده، تا رأی دهندگان از روی بصیرت وارد عمل بشوند و بتوانند فرد اصلح را انتخاب کنند.

بدیهی است، هرگونه تبلیغ و آگاه سازی مخاطب (چه نسبت به اصل حضور در انتخابات و چه نسبت به توانمندی ها و صلاحیت های کاندیداها می بایست بر محور اصول پذیرفته شده فقه و حقوق اسلامی و مطابق با ارزش های اخلاقی دین باشد. عدم رعایت موازین شرعی در تبلیغات انتخاباتی، موجب ضایع کردن حق الناس و نارضایتی خداوند متعال است.

متأسفانه در برخی مواقع دیده می شود که حتی اخلاق و حقوق شرعی شهروندان و حق الناس در عرصه هایی مثل تبلیغات انتخاباتی رعایت نمی شود و این برخلاف اصول دینی و اسلامی است.

ص: 56

در منطق اسلامی، قدرت و عزت و آبرو و خوشنامی و امکانات، انحصاراً برای خدمت به مردم و حرکت دادن خود و جامعه و کشور در راه نظام مقدس اسلامی و رسیدن به آرمان بلندی است که تمام مردم جهان نیازمند آن هستند.

حضرت امام(قدسّ سرّه) می فرمایند:

«...اگر احتمال بدهیم به واسطه تبلیغات انتخاباتی ما اسلام و جمهوری اسلامی در ضرر است باید آن جور تبلیغاتی که خطرناک است دست از آن برداریم... گاهی با اسم اسلام یا با توهم اسلامی بودن، یک اموری انجام می گیرد که برخلاف اسلام است...».(1)

با توجه به اینکه تبلیغات در اندیشه اسلامی برای معرفی و بیان خوبی ها

و تشویق و ترغیب افراد به نیکی و انتخاب نیک سیرتان برای حفظ و تقویت تعالیم اسلام خواهد بود، پیروی از اصول اخلاقی دین، بر کاندیداها و هواداران آنان ضروری است.

بنیانگذار جمهوری اسلامی در این باره فرموده اند:

«...سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چهار چوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود و از کارهایی که با شؤونات اسلام منافات دارد جلوگیری گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است.» (2)

بنابراین، منطق تبلیغات و حتی شیوه برگزاری انتخابات در کشور ما با کشورهای غربی متفاوت است و بر همین اساس ما باید در عملکرد انتخاباتی خود از اصول اخلاقی خاص پیروی کنیم.

ص: 57

انتخابات در کشور ما باید مسابقه خدمت به خلق خدا باشد نه مسابقه برای کسب قدرت و این منطق انتخابات اسلامی است. همان گونه که شهید مظلوم، متفکر کم نظیر، آیت اللَّه بهشتی فرمود: ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت.

در این مقال، برخی ضوابط دینی ویژه فعالیت های تبلیغاتی و اخلاق صحیح رقابت های سیاسی را مرور کرده و سپس به منکرات تبلیغاتی پرداخته و در نهایت نقش رسانه ها در تبلیغات انتخاباتی مورد توجه قرار گرفته است.

خودت می کنی که همان تبلیغ برای شیطان است چون حب نفس دارد».(1)

مسئله مراعات مقررات و عدم تخلف از قانون در فتوای فقهای بزرگوار نیز به صراحت آمده است:

سؤال: تخلف از قوانین و مقررات جمهوری اسلامی در مسائل مربوط به انتخابات چه حکمی دارد؟

جواب: جایز نیست. (1)

سؤال: چیزی که در جامعه مفسده به بار می آورد و یا باعث اختلال نظام اجتماعی می شود، حکمش چیست؟

جواب: حرام است، و حرمتش قطع نظر از عظم و کبرش جزء بدیهیات و ضروریات اسلام است، و عقل و نقل بر لزوم ترکش متفق اند و هر امری که احتمال انجرار به اختلال نظام را بیاورد، حرام و باید از آن جلوگیری شود. (2)

افراد مورد هتاکی و تخریب واقع شده است؛ در حالی که گناه شکستن حرمت آنها از گناه شکستن حرمت کعبه زیادتر است. امام صادق(علیه السّلام) فرموده است:

«المؤمن اعظم حرمة من الکعبة»؛ (1)

احترام مؤمن از احترام کعبه زیادتر است.

در تبلیغات انتخاباتی، اگرچه نقادی اندیشه ها با هدف آشکارشدن نقاط قوت و ضعف و مشخص شدن گفتار حق از باطل امری ضروری است و موجب افزایش شناخت و آگاهی مردم برای انتخاب واقعی و شایسته می شود، اما نقد صاحبان اندیشه و ذکر نامشان موجب برخی تخلفات شرعی شده و چه بسا این کار موجب موضعگیری های شخصی گردیده و هتاکی هایی را ازسوی موافقان و مخالفان کاندیدای نقدشده به دنبال داشته باشد. بنابراین، اینگونه رفتارهای افشاگرانه برخلاف اصول شرعی و مصالح عمومی کشور است.

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) در این باره فرموده اند: هیچ گروهی و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کنند یا خدای نخواسته افشاگری نمایند.(2)

البته چنانچه برخی از کاندیداها با توسل به حیله های عوامفریبانه، سوابق بسیار منفی و اندیشه ها و اهداف پلید خود را تا قبل انتخابات پنهان کرده باشند و بخواهند از حسن ظن مردم پاک سیرت سوءاستفاده کنند و با کسب آرای غیرواقعی قصد شکستن آرای شایستگان و یا رسوخ در بدنه

ص: 61

نظام اسلامی را داشته باشند، لازم است با حفظ همه موازین شرعی و براساس نهی از منکر، فرد مزبور را از اعمال شیطانی اش بازداشت و مردم را به پرهیز از چنین افرادی واداشت، اما چنانچه او همچنان به فریب کاری و ظاهرسازی خویش ادامه داد، در این صورت به منظور نجات مردم از دام های شیطانی چنین دغلبازانی، لازم است توطه آنها را نقش برآب کرد.(1)

سؤال: بیان انحرافات اجتماعی یا سیاسی یا اخلاقی و مذهبی برخی افراد به منظور جلوگیری از اغفال مردم و ارشاد جاهل و نهی از منکر جایز است یا خیر؟

جواب: در صورتی که این کار، تنها راه نهی از منکر باشد اشکالی ندارد.(2)

ازاین رو لازم است هنگام قضاوت در کارها و عملکردهای آنان، از دایره انصاف و عدالت بیرون نرفته و از قضاوت های ظالمانه و گناه آلود پرهیز کرد. براساس اوامر قرآن، نه تنها در قضاوت نسبت به دوستان و نیروهای خودی، بلکه در قضاوت نسبت به دشمنان نیز می بایست عدالت را پیشه ساخت زیرا این عمل نشان از تقوای درون دارد.

بنابراین، نادیده گرفتن زحمات و فعالیت های شایسته نمایندگان و مسئولان در دوره های پیشین و زیرسؤال بردن کارهای خوب و مثبت افراد و به اصطلاح سیاه نمایی دیگران، عملی برخلاف تقوا و از آداب منفی سیاست بازان دنیاطلب است. تشکر از زحمات مسئولین و خدمتگزاران گذشته، وظیفه ای منطقی و مورد رضایت پروردگار بوده و نشان از روحیه شکرگزاری از خداوند متعال است.

امام رضا(علیه السّلام) فرمودند:

«من لم یشکر المنعم من المخلوقین لم یشکراللَّه عزوجل»؛ (1)

کسی که از افراد نیکوکار تشکر نکند شکرگزاری خداوند را نکرده است.

اصول اخلاقی اسلام و عقل سلیم بشری رفتارهای خارج از عدل و انصاف را مغایر با روح تقوا و خدامحوری دانسته است. چه بسا زیرسؤال بردن دست اندرکاران قبلی نظام، به انکار و زیرسؤال بردن طرح ها و مصوبات و قوانین قبلی آن سیستم حکومتی و نظام اسلامی منجر شود.

ص: 63

یکی از اموری که خیلی لازم است، همین مساله است که باید تذکر بدهند آقایان....

بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، همگان را از رفتارهایی همانند دوران مشروطه پرهیز داده و فرمودند:

...این توطئه را که می خواهند با اسم خطوط مختلفه، یک دسته را طرفدار یک دسته بکنند و یک دسته را طرفدار یک جبهه (دیگر) بکنند و در صورتی که خود آنها باهم اختلاف ندارند، مریدها به اختلاف بیفتند و کم کم در همه جا همان حرف هایی که در مشروطه بود، که در یک

شهر یک دسته اهل منبر مشروطه بودند، یک دسته اهل منبر مستبد بودند، و در خانه ها همین مسائل بود و در بازار همین مسائل بود، یک وقت اینطور نشود که مردم را به جان هم بیندازند، این برای طرفداری از فلان شخصیت و آن برای طرفداری از فلان شخصیت....

تبلیغات پرزرق وبرق غیرضرور با اسراف و تبذیر و شعارهای انتخاباتی توخالی، ایجاد خسارت های مالی به اموال خصوصی افراد، اسراف و افراط در هزینه های انتخاباتی، استفاده از اموال عمومی و امکانات بیت المال، اعمال نفوذ برخی صاحب منصبان، افزایش تهمت و شایعه پراکنی، تسویه حساب های شخصی و گروهی، درگیری های قومی و نژادی، آزارها و مزاحمت های صوتی، استفاده ابزاری از مقدسات و آموزه های دینی، دست یازیدن به شیوه های تبلیغاتی غیراسلامی و غربی و خرید و فروش آراء و....

حضرت آیت اللَّه مکارم شیرازی درباره پرهیز از روش های غربی در انتخابات فرمودند: مشکل تبلیغات در انتخابات، الگوگیری از غربی هاست. نباید در این زمینه از غرب الگو بگیریم. انتخابات باید به گونه ای باشد که در شأن جمهوری اسلامی باشد.(1)

هریک از رفتارها و عناوین فوق به دلیل تعارض با اصول اخلاقی و نظرات فقهی مراجع تقلید، می تواند مورد خطاب و نهی فقها واقع گردد. به علاوه اینکه، انجام این کارها عواقب ناگواری برای شهروندان داشته و موجب غیراخلاقی شدن فضای انتخابات و نگرانی های مختلف افکار عمومی، پرهیز افراد شایسته و متخلف و دارای شرایط از ورود در صحنه های انتخاباتی و ایجاد روحیه بی تفاوتی و رویگردانی از انتخابات در مردم، گزینش غیرصحیح و نامعقول و عدم انتخاب کاندیدای شایسته و

ص: 66

اصلح و... می شود. در چنین موقعیتی نقش تبلیغی و رسالت نخبگان و مراجع سلامت بخشی به فضای اخلاقی و اعتقادی جامعه، بسیار آشکار خواهد شد در این مختصر، برخی از اینگونه مطالب بررسی خواهد شد.

مرحوم آیت اللَّه گلپایگانی، سیاه نمایی و هتک حرمت و آبروریزی دیگران را مخالف فقه و حقوق اسلامی دانسته و فرموده اند: از چیزهایی که احترام بسیار دارد جان و مال و آبروی مسلمان است که هیچ کس بدون حکم شرع حق تجاوز به حقوق آنها را ندارند.(1)

تمسخر و تحقیر انسان های مؤمن با هر ابزار و عناصر گفتاری و نوشتاری و امثال آن ازقبیل فیلم، عکس، نقاشی، و اشاره و کنایه و نمایش از مصادیق هتاکی مؤمن بشمار می آید و خلاف شرع مقدس می باشد.

در این باره از مراجع تقلید چنین استفتاء شده است:

سؤال: کشیدن کاریکاتور اشخاص، در صورتی که موجب استهزاء و هتک آنان شود، چه حکمی دارد؟

جواب: استهزاء و هتک حرمت مؤمن حرام است. (2)

رهبر معظم انقلاب فرمودند:

...کسانی که یک منبری برای سخن گفتن دارند؛ مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می کند. شما از آن کسی که به او علاقه مندید، دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقا حمله نکنید؛ تخریب نکنید. این تخریب و این حرف زدن ها و اهانت کردن ها، نه حجیت

ص: 68

دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب می کند. (1)

...کاندیداها در تبلیغاتشان، حرف های واقعی بزنند و عقاید واقعی خود را بیان کنند تا مردم نیز با شناخت صحیح و در کمال آزادی، نامزدهای موردنظر خود را انتخاب کنند و مجلسی در شأن ملت ممتاز ایران تشکیل شود. (2) آیت اللَّه ابراهیم امینی در این باره فرموده اند:

افراد انتخاب شونده نیز می توانند با سخنرانی، تبلیغ در روزنامه ها، اطلاعیه ها و پوسترها امتیازات و نکات مثبت خودشان را بیان کنند، اما شرعاً و اخلاقاً حق ندارند از رقیب خود عیبجویی و آبروریزی و تخریب کنند و شخصیت او را بشکنند. چون توهین به مؤمن حرام است و زیبنده مسئولین نظام نیست. در تبلیغات از اسراف و تبذیر و پخش پوسترهای رنگی آن هم در حد زیاد نیز باید اجتناب کرد. (3)

مقام معظم رهبری نیز در این رابطه می فرماید:

کسانی که می خواهند در این صحنه مطرح شوند یا کسانی را مطرح کنند مواظب باشند، مواظب موازین شرعی باشند. اگر شما خواستید کسی را معرفی کنید او را معرفی کنید ولی دیگری را نفی نکنید، هیچ کس، هیچ دسته، هیچ جمعی نباید به خودشان اجازه دهند که به کسانی که قبولشان ندارند اهانت کنند.

ص: 69

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) می فرمایند:

باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات حریم مسائل اسلامی رعایت نشود چگونه منتخب حافظ اسلام می شود. (1)

به راستی کاندیدایی که برای به دست آوردن رأی لازم، به خود اجازه می دهد همه ضوابط و اصول و معیارهای شرعی و اخلاقی را زیر پا نهاده و تنها حافظ منافع و مقام خود باشد، بازهم می توان او را واجد ابتدایی ترین صلاحیت های لازم برای وکالت جامعه اسلامی دانست واو را جزئی از عصاره فضائل ملت نامید.

تخریب، ناجوانمردانه ترین شیوه رقابت است، می توان گفت: افرادی که به این گونه اقدامات متوسل می شوند از ضعیفان هستند.

افرادی که ضعیف هستند و نمی توانند با راه های منطقی، کار خود را پیش ببرند، دست به تخریب رقبا و توهین به دیگران می زنند. مردم باید آگاه باشند و تخریب گران را از صحنه گزینش خود دور کنند و در ارزیابی نهایی خود از کاندیداها به این امور توجه نمایند.

آیت اللَّه صافی گلپایگانی فرمودند:

همه باید در همه جا و همه مراحل، اخلاق را رعایت کنیم، حیثیت دیگران را حفظ کنیم، آبروی جامعه را نگاه داریم.(2)

تخریب سیاسی امری غیرقانونی و دور از اخلاق انسانی و مرام

ص: 70

جوانمردی است و تخریب گران سیاسی مخالفان حقیقی نظام اسلامی و مردم سالاری هستند.

این اقدام، حکایت از ضعف گروهی دارد که به واسطه آن اهداف خود را پیگیری می کنند. تخریب خلاف دستور رهبر انقلاب است و با دفاع از تخریب هم نمی توان از آرای مردم صیانت کرد.

کار تخریبی آنان که می کنند درواقع ضعف خود را به نمایش می گذارند و برخلاف نظر نظام عمل می کنند.

هرکدام گناهی دیگر می باشد. بنابراین، راست گویی و صداقت در گفتار از آداب ضروری در تبلیغات انتخاباتی به حساب می آید. اگرچه بیان کردن هر سخن راستی واجب نیست، اما گفتن هر دروغی حرام است.

ارتکاب گناه دروغ در تبلیغات منحصر به گفتن مطالب کذب نمی باشد، بلکه نوشتن مسائل غیرواقعی ازقبیل القاب و عناوین و مراتب علمی، سیاسی و اجتماعی خلاف واقع و همچنین نوشتن مسئولیت ها یا پست ها یا سوابق و تخصص های غیرواقعی، برخلاف قوانین کشور کذب محسوب شده و مورد نهی الهی و حرمت شرعی فقها واقع می گردد. نامزد دروغگو به دلیل ارتکاب گناه کبیره صلاحیت اخلاقی لازم را برای دفاع از حقوق مردم را ندارد زیرا فردی که از خشم الهی ترس نداشته باشد، خشم و غضب موکلینش برای او اهمیتی نخواهد داشت. ازاین رو مقام معظم رهبری کاندیدای دروغگو را عنصری خطرناک دانسته و فرموده اند:

[افرادی که] بر ایشان خلاف واقع گفتن و دروغ گفتن، بلکه مردم را بناحق تهییج کردن، حق را باطل و باطل را حق جلوه دادن، اهمیتی ندارد! واقعا اگر چنین کسانی باشند، باید جلوی آنها را گرفت و نباید گذاشت به مجلس راه پیدا کنند. (1)

همچنین نقل اکاذیب و حوادث خلاف واقع مربوط به کاندیدها ازسوی طرفداران یا مخالفان آنها در نشریات، روزنامه ها، رسانه های جمعی و رسانه ملی از مصادیق نشر اکاذیب بوده و ممنوعیت شرعی خواهد داشت.

ص: 72

با تأسف، برخی افراد با توسل به برخی از توجیهات به ظاهر شرعی، درصدد ذکر مطالب دروغ برآمده و سپس برای رهایی خود از عذاب وجدان یا پاسخگویی به دیگران، ادعای مصلحتی بودن دروغ های خویش را دارند. در حالی که فقهای شیعه و مراجع تقلید اجازه چنین تخلفات شرعی را نداده اند.

سؤال: دروغ مصلحتی چه حکمی دارد؟

جواب: دروغ مصلحتی به معنای رایج نزد مردم؛ که درواقع دروغ منفعتی است، حرام است. موارد جواز دروغ در اسلام مشخص است؛ ازجمله آنها وجود مصلحت اهم (مثل حفظ جان مؤمن و یا رفع نزاع بین دو مسلمان) است. (1)

همچنین تعریف و تمجیدهای بی جا و غیرواقعی و مدح و ستایش بی اندازه و اغراق آمیز نوعی دروغ و مخالف اصول اخلاقی اسلام و نظرات فقها می باشد.

امام عسکری(علیه السّلام) درباره ستایش های بیهوده از افراد فرمود:

«من مدح غیر مستحق فقد قام مقام المتهم...». (2)

هر کسی که انسان غیرقابل تعریفی را مدح و تعریف نماید، خود را در جایگاه اتهام قرار داده است.

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است مدح و تعریف باطل از شخص غیرمستحق، و نیز تعریف شخص مستحق به بیش از استحقاق. (3)

ص: 73

نابودی شخصیتی آنان، تهمت های مختلف خانوادگی، اخلاقی، مالی، سیاسی و... به دیگران است. پخش و گسترش انواع تهمت ها ازقبیل فساد مالی و سیاسی یا فساد اخلاقی و خانوادگی موجب آزرده شدن روح نیکان و نیز مسموم ساختن فضای انتخابات بوده و برخی نیز تنها به خاطر حفظ آبروی خود، با کنارگذاشتن میدان رقابت، بحران ایجادشده را فیصله می دهند. ترک سریع و بی قید و شرط صحنه انتخابات و تجاوز به حقوق سیاسی و شخصیتی نامزدهای شایسته، نه تنها گناهی در حق متهمان است بلکه موجب دلسردی مردم از رأی دادن گشته و در نتیجه حقوق جمعی مردم مورد تجاوز دغلبازان حیله گر واقع می شود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سفارش های خود نسبت به همگان، ازجمله مسئولین، به یکی از اینگونه اتهامات اشاره کرده، می فرماید:

بعضی ها را به اندک چیزی »ضد ولایت فقیه« می گویند! معلوم نیست اگر کسی یک وقت در جایی یک کلمه حرفی زد، این ضدیت با ولایت فقیه باشد.

رمی(1) به »ضدیت با ولایت فقیه« چیز آسانی نیست که تا اندک چیزی از کسی دیدیم، فورا این مهر را به پیشانی او بزنیم؛

ضدیت با ولایت فقیه، شواهد و ضوابطی دارد. البته ضدیت با ولایت فقیه، یعنی ضدیت با اصیل ترین و رکین ترین اصول و ارکان نظام جمهوری اسلامی. (2)

ص: 75

براساس نظر ایشان هرگاه فردی غالباً و صریحاً با مواضع و تصمیمات دستگاه رهبری که طبق قانون اساسی، سیاست های اصلی نظام را تشکیل می دهد مخالفت ورزیده و دشمنی می کند، ضدیت با رهبری شمرده می شود. اما بیان یک نظریه یا مخالفت با یک قضیه به طور موردی ضدیت با ولایت فقیه نمی باشد. بنابراین انسان مسلمان و پایبند به اصول شرعی و اخلاقی نباید بدون تحقیق افراد را متهم کند. حتی براساس ظن و گمان یا پندارها و تحلیل های شخصی خود اجازه سوءظن و سپس اتهام به دیگران را نخواهد داشت. چه اینکه برخی اوقات متهم کردن افراد به برخی مسائل غیرواقعی موجب خروج او از صحنه های سیاسی-اجتماعی شده و چه بسا به خاطر عدم حمایت و پشتیبانی ازسوی نیروهای خودی و دوستداران انقلاب، در صف مخالفان و دشمنان واقع شود. که آن نیز گناهی بزرگتر و نابخشودنی است. بدیهی است چنانچه فردی را با استناد به شواهد و اسناد معتبر، دارای اشکالات یا معایب اساسی یافتیم، برای جلوگیری از هرگونه اختلال در امر انتخابات، به عنوان امر به معروف و نهی از منکر، به همان فرد مورد نظر و یا مراجع قانونی مراجعه خواهیم کرد.

قلوب و رفع کدورت های قلبی بین افراد و یا... اقدام به پرداخت هدایا و یا ارائه خدمات رایگان نمایند، امری بسیار مقبول و قابل ستایش خواهد بود.

در دوران تبلیغات انتخابات، انجام چنین کارهایی ممکن است گیرنده یا دهنده آن را متهم به عمل خلاف شرع رشوه نمایند و یا اینکه با علم و یقین به هدف نامشروع رشوه و باهدف کسب رأی ازسوی رأی دهندگان اتفاق بیافتد. بدیهی است چنانچه رشوه دهنده متقاضی رفتار سیاسی غیرمشروع می باشد، رأی دهنده رشوه گیر نیز به طور متقابل توقعات و خواسته های ویژه ای از فرد منتخب خود خواهد داشت. بنابراین، هردو مرتکب تخلفات شرعی و قانونی می گردند.

امام علی(علیه السّلام) در نهج البلاغه فرموده اند:

«به خدا سوگند اگر اقلیم های هفتگانه را با آنچه در زیر آسمان ها است به من دهند، تا اینکه با گرفتن پوست چوبی از دهان مورچه ای، خداوند را نافرمانی کنم، هرگز این کار را نخواهم کرد...». (1)

این موضع گیری سخت امیرمؤمنان علی(علیه السّلام)، در برابر فرد منافقی بود که رشوه آورده بود و قصد داشت آن را با توجیه هدیه به آن حضرت بدهد.

سؤال: آیا نامزد انتخاباتی می تواند با حیله و فریب و به کارگیری روش های مادی و خدماتی، رأی دهندگان را به برگزیدن خود ترغیب کند؟ حکم رأی دادن به چنین افرادی چیست؟

جواب: مردمی که چنین رفتار فریبنده ای را مشاهده می کنند، اگر اعتقادی به شایستگی چنین فردی ندارند، حق ندارند تسلیم تبلیغات او

ص: 77

شوند. زیرا صرف باور و اطمینان نامزد به خودش، ایجاب نمی کند که دیگران هم به او اعتقاد پیدا کنند. رأی دهنده باید به دور از تأثیر ابزارهای فریبنده ای که نفع مادی یا معنوی به او عرضه می کند به مسئولیت شرعی خویش فکر کند. او باید فکر کند که آیا این نامزد شایستگی به دست گرفتن این منصب را دارد یا خیر؟ اگر او را شایسته یافت، مشکلی در پذیرش هدایا و خدمات او نیست. هرچند ما این کار را نمی پسندیم و حتی در برخی شرایط بنا به برخی ملاحظات پذیرش چنین هدایا و خدمات را جایز نمی دانیم.

رأی دهنده نباید تحت تأثیر تبلیغات فریبنده قرار گیرد. و اگر دانست که آن شخص برای تصاحب رأی او، به وی بذل و بخشش می کند ولی خود او می داند که چنین نامزدی را برنخواهد گزید، قبول بذل و بخشش بر وی جایز نیست، زیرا چنین کاری حرام خوری (اکل مال به باطل) است.

سؤال: دادن رشوه برای مشکل اداری و تسریع در کار چه حکمی دارد؟

جواب: پرداخت پول یا اموالی ازسوی مراجعه کننده به کارمندان اداره ها که وظیفه ارائه خدمات به مردم را دارند منجر به فساد در اداره ها خواهد شد که ازنظر شرعی حرام است؛ گرفتن آن بر دریافت کننده نیز حرام است و حق تصرف در آن را ندارند.(1)

برخی افراد ضعیف الایمان یا کسانی که همواره برای رسیدن به امیال خویش به دنبال راه های به ظاهر شرعی و حیله های عوام فریبانه هستند، دانسته یا ندانسته متوسل به قاعده ضددینی «هدف، وسیله را توجیه می کند»

ص: 78

شده و مرتکب خلاف شرع می گردند. حضرت آیت اللَّه خامنه ای بر مبنای قرآن و سنت این گونه رفتارهای غربی و ضدشرعی را رد کرده و در جواب یکی از استفتائات فرموده اند:

هدیه در محیط کار و از جانب ارباب رجوع یکی از خطرناکترین چیزها است و هرچه بیشتر از آن اجتناب کنید به صرفه دنیا و آخرت شما خواهد بود. (1)

سؤال: گرفتن یا دادن هدایا در ایام انتخابات ازسوی کاندیداها چه حکمی دارد؟

جواب: هدایا اشکال دارد. (2)

سؤال: آیا استفاده از اموال و هدایا و کمک های نقدی افراد غیرمتشرع برای تبلیغات کاندیداهای انتخاباتی جایز است؟

جواب: در صورتی که هدف آنها رسیدن به منافع نامشروعی باشد جایز نیست.(3)

آیت اللَّه مکارم شیرازی در پرهیز از دنیاگرایی فرمودند:

نباید کارهایی که در انتخابات غربی ها با هدف کسب منافع شخصی و جناحی انجام می گیرد، در کشور ما رخ دهد، زیرا این گونه کارها خلاف شرع است و با اخلاص منافات دارد.(4)

ص: 79

وی خرید آرا، اطعام، خرید لباس و هرآنچه که منافات با اخلاص دارد را مناسب تبلیغات کاندیداها ندانست و افزود:

مردم باید بدانند افرادی که هزینه های هنگفتی برای انتخابات صرف می کنند و تنها منافع شخصی را در نظر دارند، اخلاصی در کارشان نیست و به آنها باید سوءظن داشته باشند.(1)

سؤال: لطفا حکم غیبت را با توجه به مسائل دینی بیان کنید؟

جواب: به طورکلی اگر پشت سر مؤمن، مطلبی گفته شود که حقیقت دارد، لکن اگر او مطلع شود ناراحت می شود و این مطالب به قصد عیب جویی گفته شود یا نزد عرف عیب جویی به حساب می آید، غیبت است و جایز نیست. و صرف معلوم بودن [آن مطلب] برای هر دو طرف... مجوز غیبت نیست. ولی گفتگو درباره خوبی های یک فرد حکم غیبت رإندارد. همچنین در مورد مشاوره نیز، اطلاع دادن مانعی ندارد. (1)

امام صادق(علیه السّلام) درباره غیبت کردن، فرموده است:

«غیبت، نیکی ها را می بلعد چنانکه آتش هیزم را.» (2)

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است غیبت کردن از مؤمن غیرمتظاهر به فسق، یعنی عیوب او را آشکارکردن در صورت عدم رضایت او، چه با گفتار باشد، یا نوشتار، یا کردار، یا طریق دیگر. (3)

این نوع از تخریب ها که با مبانی دینی نیز به هیچ وجه سازگاری ندارد، اثر معکوسی داشته و فرد یا گروه موردهجمه در سالیان اخیر کمتر در انتخابات شکست خورده اند؛ چراکه ازسویی مردم تخریب کنندگان را جریانی ناسالم ارزیابی کرده و حاضر به اعتمادکردن به این طیف نمی شوند و ازسوی دیگر تخریب باعث »مظلوم نمایی« فرد یا جریان تخریب شده می شود که همین امر موجب افزایش آرا آنها خواهد شد. امام خمینی(قدسّ سرّه)

ص: 81

فرموده اند: مردم در انتخابات موظفند، موظف شرعی هستند که اختلافات کوبنده را از آن دست بردارند.(1)

حتی اگر افرادی برای جلوگیری از برخی تخلفات انتخاباتی خود مرتکب گناه شوند، این شیوه نادرست و غیرمشروع است.

امام خمینی(قدسّ سرّه) فرموده اند: جایز نیست برای جلوگیری از معصیت، ارتکاب معصیت مثل فحش، دروغ و اهانت(2)....

آیت اللَّه مکارم شیرازی اظهار داشتند: در صورتی که انتخابات، اسلامی برگزار شود، دیگر دروغ، تخریب و وعده های کاذب وجود نخواهد داشت. (3)

منطقی و هیچ نیت خیرخواهانه ای قابل تصور نیست. زیرا بهترین شیوه جلوگیری از مفاسد و انحرافات اشخاص، اجرای امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود.

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) فرمودند: هیچ گروه و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند توهین کنند یا خدای نخواسته افشاگری نمایند. (1)

افشاگری در ایام انتخابات عملی مجرمانه و موجب ازبین بردن حق الناس و آلوده ساختن فضای انتخابات می شود ازهمین رو در توصیه های حضرت امام خمینی و رهبر عزیز انقلاب، هشدارهایی برای فعالان سیاسی و کاندیداها و طرفداران آنها بیان نموده اند و مردم را از انجام چنین کارهایی نهی کرده اند. البته این واژه در فتاوا و رساله های عملیه کمتر به چشم می خورد اما کارها و رفتارهایی که منجر به این عمل خلاف شرع می گردد، در نظریات همه مراجع تقلید وجود داشته و به شدت مورد نهی فقهای بزرگ اسلام و اساتید اخلاق واقع شده است.

براساس فتوای فقیهان، هرگونه تجسس و تحقیق برای اطلاع یافتن از وضعیت خصوصی افراد و معایب و نقائص افراد، عملی خلاف شرع خواهد بود.

در کتاب واجبات و محرمات آمده است: حرام است تجسس از عقاید قلبی و اسرار داخلی مؤمن به منظور اِیذا و رسواکردن او. (2)

ص: 83

حرمت تجسس از زندگی شخصی افراد به حدی است که حتی کوچکترین رفتارهایی که منجر به آن شود، برخلاف شرع مقدس می باشد. حضرت آیت اللَّه صافی در رساله خویش آورده است: خانه افراد مسلمین محترم است و بدون اذن صاحبش ورود در آن، جایز نیست بلکه سرکشیدن به خانه غیر، از بالای بام، یا شکاف دیوار یا روزنه در جایز نیست.(1)

البته از این سخنان نباید سوءاستفاده شود؛ چراکه افشاگری در جای خود کاری لازم و واجب است، زیرا کسانی که در جامعه دارای موقعیتی هستند و انحراف و گمراهی شان در جامعه اثر می گذارد، باید افشا کرد و به مبارزه فرهنگی با آنها پرداخت. به عنوان مثال کسی که شراب می خورد و پشت فرمان اتوبوس می نشیند، باید او را افشا کرد زیرا جان مسافران در خطر است ولی اگر کسی مخفیانه در خانه خود شراب خورد، جایز نیست به نام افشاگری آبروی او را بریزیم. (2)

سؤال: بیان انحرافات اجتماعی یا سیاسی یا اخلاقی و مذهبی برخی افراد به منظور جلوگیری از اغفال مردم و ارشاد جاهل و نهی از منکر جایز است یا خیر؟

جواب: در صورتی که این کار، تنها راه نهی از منکر باشد اشکالی ندارد.

همچنین معظم له در جواب از سؤال زیر فرمودند: با توجه به این که برخی افراد با پنهان کردن زوایای بسیار انحرافی خود قصد تصرف غاصبانه پست های کلیدی نظام را داشته و در صورت پیروزی در انتخابات، ضررهای

ص: 84

جبران ناپذیری به مردم و منتخبین خود خواهند زد، و حتی با نهی از منکر این ضرر منتفی نخواهد شد، در این صورت برای نجات جامعه باید چاره ای دیگر اندیشید.

سؤال: افشای افکار انحرافی و سوابق منفی کاندیداها چه حکمی دارد؟

جواب: آنچه برای حفظ کشور لازم است افشای آن لازم است. (1)

جواب: جایز نیست. (1)

همچنین بهتر است کاندیداهای محترم، به ویژه زنان و بانوان متدین از تکثیر عکس هایی که می تواند مورد سوءاستفاده برخی افراد واقع گردند و به طور غیرمستقیم اسباب تمسخر یا هتک حرمت صاحبان عکس ها شوند، به شدت پرهیز نمایند.

در اغلب جزوه ها و بروشورهای نوشتاری، از کلمات و اسماء مقدس و آیات قرآن استفاده می شود. با توجه به اینکه این گونه نوشته ها اغلب پس از مطالعه و استفاده، در معرض نابودی و پاره شدن واقع می شود، لازم است تدابیری برای جلوگیری از بی احترامی به اسماء مقدس آن جزوات اندیشیده شود.

ارتکاب چنین تخلفاتی، مخالف شرع مقدس بوده و گناه به حساب می آید.

استفاده از امکانات و لوازم دولتی برای تبلیغ به نفع کاندیداها، براساس نظرات فقهای محترم شیعه، افرادی که به هر نوح از اموال بیت المال، استفاده شخصی می نمایند، شرعاً ضامن بوده و هزینه های مصرف شده می بایست به بیت المال برگردانده شود.

بدیهی است مدیران ادارات و مراکز دولتی نیز اجازه واگذاری امکانات و لوازم به نامزدهای انتخاباتی نخواهند داشت.

در حدیثی از پیامبرخدا(صلّی الله علیه و آله ) آمده است: کسی که تعصب بورزد یا به نفع او تعصب ورزیده شود، حلقه ایمان را از گردن خویش، باز کرده است.(1) همچنین فرمود: هر کسی در دلش به اندازه دانه خردلی، تعصب باشد، خداوند در قیامت، او را

با اَعراب جاهلیت برانگیزاند. (2)

یکی از آسیب های دوران انتخابات، توجهات بیش از حد برخی کاندیداها یا طرفداران آنها به گرایشات قومی، قبیله ای، صنفی و عشیره ای برای به دست آوردن آرای بیشتر به منظور رسیدن به اهداف خود می باشد. بدیهی است چنانچه رأی دادن به اینگونه افراد تنها بر مبنای تعصبات فامیلی یا قومی و قبیله ای باشد، رأی ازروی تعصبات جاهلی به حساب آمده و مورد نهی خداوند خواهد بود. امام علی(علیه السّلام) فرموده است:

اگر ناگزیر از داشتن تعصب هستید، پس در راه یاری رساندن به حق و کمک به ستمدیده، تعصب نشان دهید. (3)

توصیه پدرانه و دلسوزانه امام خمینی؛ به همه نامزدهای انتخاباتی و طرفداران آنها چنین است:

همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستیم و آنچه در صحیفه کردار ما ماندنی است اعمال و رفتار ما و آنچه موجب سعادت و جاودانگی ما می شود، صفای معنویت و ثمرات خلوص بندگی است، و ما نباید خلوص عمل و جامعه اسلامی خودمان را به زنگار

ص: 88

کدورت ها و اختلافات آلوده کنیم و رقابت های انتخاباتی هم هرگز نباید موجبات تفرقه و جدایی را فراهم نماید. (1)

آیت اللَّه نوری همدانی، درباره رفتارهای انتخاباتی فرمودند: فضای انتخابات باید فضای وحدت و صمیمیت باشد.... اگر کسی بخواهد در انتخابات هنجارشکنی کند، به میلیون ها انسان خیانت کرده است. (2)

براساس منشور اخلاقی انتخابات، برخی دیگر از منکراتی که کاندیداها و هواداران آنان می بایست در تبلیغات انتخاباتی از آنها پرهیز کنند، عبارتند از:

1. پرهیز از سیاه نمایی، بزرگ نمایی مشکلات و تخریب دستاوردهای انقلاب اسلامی و موفقیت های دولت ها.

2. پرهیز از تبعیضات قومی و فامیلی.

3. پرهیز از ادبیات بردوباخت و جنگ قدرت که موجب بدبینی و یأس مردم خواهد شد.

4. پرهیز از تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز.

5. اجتناب از تخریب، تهمت، تحقیر، افشاء اسرار مخفی نامزدهای انتخاباتی در رسانه های گروهی، سایت های اینترنتی و مجالس.

6. پرهیز از تبلیغات رنگین و پرهزینه، انتشار تصاویر فریبنده، برگزاری مراسم و میهمانی های پرخرج، توزیع هدایا، خرید و فروش آرا و....

ص: 89

7. پرهیز نامزدها از مدیون شدن به صاحبان قدرت و ثروت.

8. پرهیز از وعده های غیرمنطبق با وظایف و اختیارات قانونی نمایندگان ازجمله طرح های عمرانی.

9. خودداری از مصرف بیت المال و امکانات و فرصت های اداری برای تبلیغات انتخاباتی نامزدها.

10. پرهیز از شایعه پراکنی و مسموم کردن فضای انتخابات و تشویش اذهان عمومی و تقویت سلامت روانی و سیاسی جامعه.

11. کنترل احساسات و رفتار هواداران و اعضای ستاد و دفاتر انتخاباتی نامزدها در چارچوب ضوابط اخلاقی.

12. حفظ بی طرفی کامل تمام نیروهای اجرایی و نظارتی انتخابات و دستگاه های تبلیغاتی منتسب به حکومت.

13. پرهیز نظامیان و مسئولان دولتی از ورود به احزاب و جناح بندی های حزبی و تبلیغات له یا علیه نامزدهای انتخاباتی.

14. پرهیز از تحریک افکار عمومی نسبت به نتایج انتخابات با هدف احترام به رای ملت.

15. پرهیز از تضعیف نظام و ترجیح منافع شخصی و گروهی بر مصالح و منافع ملی.

16. پرهیز از نقض اسلامیت و جمهوریت و هویت مردم سالاری دینی نظام جمهوری اسلامی.

ص: 90

نهم قانون مذبور برای مرتکبین این جرم مجازات های نقدی و حبس و محرومیت های ویژه ای در نظر گرفته شده است.

حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب می کند.

آیت اللَّه مکارم شیرازی فرمودند:

رسانه ها می توانند یک دیو را به صورت فرشته دربیاورند و یا فرشته ای را به صورت دیو نشان دهند... سرنوشت سیاسی و نظامی کشور ما در میدان رسانه تعیین می شود و سرنوشت کشورها به انتخابات بستگی دارد و انتخابات هم تحت تأثیر رسانه هاست.(1)

ایشان قانون مداری و عدالت محوری در ابزارهای پیام رسانی را مورد تأکید قرار داده و توصیه کرده اند:

رسانه ها باید واقعاً بی طرف باشند و نسبت به تمام کسانی که در مسیر نظام هستند و از فیلترهای انتخابات گذاشته اند. با چشم واحد نگاه کنند، زیرا همه اینها را قانون صالح شمرده و رسانه ها حق ندارند به آنها نگاه گزینشی داشته باشند. تشخیص این امر برعهده رسانه ها به ویژه رسانه ملی نیست. (2)

دست اندرکاران و طراحان اصلی رسانه ها می بایست همه موازین شرعی و فقهی پیام رسانی ازقبیل امانتداری، راستگویی، موقعیت شناسی، مخاطب شناسی، عدالت در ارائه پیام، بی طرفی، دفاع از منافع ملی، تبلیغ ارزش های اخلاقی، تقویت حس همدلی و وحدت ملی، حمایت صریح از اصول قانون اساسی، تبیین مقام ولایت و... را در قالب های هنری، رسالت اصلی خویش بدانند. همچنین پرهیز از سیاه نمایی، رفتارهای جناحی،

ص: 93

گفتارهای توهین آمیز، نقل بی پرده و صریح نظرات نامزدها، تأثیرپذیری از صاحبان ثروت، تعریف و تمجیدهای اغراق آمیز و کناره گیری از تمامی صفات نکوهیده در مکتب اخلاقی اسلام را پیشه خود سازند.

در این میان، رسانه ملی (صدا و سیما) جایگاهی ویژه در نظام اطلاع رسانی ایفا می کند.

حضرت آیت اللَّه ابراهیم امینی در این باره فرمودند:

صدا و سیما یک وسیله همگانی است و به عموم مردم تعلق دارد، مسئولین مربوطه در معرفی افراد حق و عدالت و مساوات را رعایت کنند، هیچ یک از ان ها را بر دیگری ترجیح ندهند وگرنه شرعاً مسئول خواهند بود.

آیت اللَّه موسوی اردبیلی در رساله خویش آورده اند:

بر ارباب وسایل ارتباطجمعی، هنرمندان، و نویسندگان لازم است علم، هنر و ابزار خود را در جهت ترویج معروف و نهی از منکر و پیشگیری از اخلاق ناپسند اجتماعی به کارگیرند و هنر، علم و ابزار نوین ارتباطجمعی را در جهت القای شبهه و گمراهی و یا اشاعه اخلاق ناپسند به کارنگیرند.(1)

ص: 94

ص: 96

هدفگیری نموده و انجام دهد. یعنی محاسبه کند که رأی او در جهت تقویت حکومت دینی، اعتلا و عزت اسلام و استحکام جایگاه ولایت خواهد بود یا نه. اگر رأی او تقویت کننده حاکمیت اسلام و نظام جمهوری اسلامی بود این رأی هدفمند است والا به تکلیف خود عمل نکرده است. براساس حدیث فوق، چنانچه رأی دهنده عمداً و یا بر مبنای برخی گرایش های نفسانی و جناحی، فرد اصلح را کنار نهاده و شخص دیگری را انتخاب و به کارگمارد، به یقین خائن به خدا و رسولش و مسملین خواهد بود.

تأیید تمامی داوطلبان نمایندگی ازسوی مراجع قانونی به معنای برخورداری آنها از شرایط نسبی و برخورداربودن از حداقل های نمایندگی و جواز ورود در صحنه انتخابات بوده و صلاحیت داشتن آن مقام است. در این هنگام وظیفه رأی دهنده فراتر از این است: یعنی پس از تأیید صلاحیت نامزدها صاحب رأی باید با تفکر و تحقیق از میان آنها گزینه اصلح را انتخاب کند تا به تکلیفش عمل کرده باشد.

ازاین رو امام خمینی(قدسّ سرّه) فرمودند:

اگر اصلح را انتخاب کردید، کاری اسلامی می کنید و این یک محکی برای خودتان است که تشخیص بدهید انتخاب برای اسلام است یا برای صلاح خودتان. (1)

مقام معظم رهبری در این رابطه می فرماید:

هم چنان که اصل انتخابات یک تکلیف الهی است انتخابات اصلح هم یک تکلیف الهی است.

ص: 98

مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد.(1)

هرکس برای مساعدت و یاری ظالمی درپی او رود، در حالی که می داند او ظالم است، از اسلام خارج شده است.

در فتوای آیت اللَّه صافی آمده است:

اعانت ظلمه و کسانی که با دین و احکام دین، ضدیت و معاندت دارند و همراهی نمودن با آنها در ظلم و ستم، تجاوز به حریم دین و حرام است. (1)

گرایش نشان دهد، به دشمن گرایش نشان می دهد و آن کسی که تقوای لازم را ندارد... و اهل دنیا است و فقط برای نام و نشان و استفاده شخصی این مسئولیت را می خواهد، او لایق و شایسته این کار نیست.(1)

اصل بدانند و وظیفه کمک به محرومان را سرلوحه مسئولیت های نمایندگی خود قرار دهند.(1)

خارجی جازد، دیگر نمی تواند مورد اعتماد مردم قرار بگیرد و برود آنجا بنشیند و تکلیف ملک و ملت را معین کند. این شخص غیر از کفایت ذاتی و دانایی ذاتی، به شجاعت اخلاقی، تقوای دینی و سیاسی و عقیده درست هم احتیاج دارد. البته این حرف من نباید موجب شود تفتیش عقاید راه بیندازند و نفربه نفر سؤال کنند که عقیده شما راجع به فلان موضوع چیست. من با تفتیش عقاید موافق نیستم... بنابراین صلاحیت اخلاقی لازم است و همه باید روی این بعد حساس باشند. بعضی می گویند حق شهروندی انتخاب شدن را نبایستی سلب کرد. حق انتخاب شدن، حق شهروندی معمولی مثل حق شغل و کسب و کار و ساکن شدن در شهر و راه رفتن در خیابان و خریدن اتومبیل و... نیست. این یک حق شهروندی است که برای دارنده آن صلاحیت هایی لازم است که این صلاحیت ها باید احراز شود. (1)

آیت اللَّه صافی گلپایگانی درباره چگونگی رفتار فرد اصلح فرمودند:

در جامعه اسلامی، فرد اصلح با رفتار و اخلاق و عمل خود نشان دهد که مردم خواهان آن هستند و با اصرار از او می خواهند که وارد میدان شود نه اینکه با تبلیغات و رقابت نادرست خود را پیروز میدان کند. (2)

موارد مهم احراز برتری داشتن لازم است، احراز بهتربودن یک فرد نسبت به دیگران یا به صورت فردی صورت می گیرد و یا با مشورت با افراد مورداعتماد و یا با ترکیبی از این دو. امام خمینی(قدسّ سرّه) فرمودند:

شناخت این اشخاص یا با آشنایی به اعمال و رفتار آنان از زمان رژیم طاغوت تاکنون است و یا به معرفی روحانیون متعهد در شهرستان یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دسته ای نداشته باشند.(1)

حضرت آیت اللَّه خامنه ای فرمودند:

مردم بایستی افراد شایسته را بشناسند و انتخاب کنند. چنانچه افرادی را نمی شناسند، از راهنماییِ انسان های مؤمن و مطمئنی استفاده کنند که معرفی آنها برای انسان حجت شرعی باشد؛ دنبال حجت شرعی باشید. دنبال این باشید که اگر خدای متعال پرسید زید را چرا برای مجلس خبرگان انتخاب کردید، شما بگویید این زید را فلان کسانی که می دانستیم مردمی وارد و مطمئن و امینی هستند، معرفی کرده بودند؛ پیش خدا حجت داشته باشید. به هر معرفی ای نمی شود دل بست و اعتماد کرد. معرفی انسان های مورداطمینان؛ معرفی کسانی که انسان بداند که اینها نیتشان خدایی است؛ برای دنیا و برای گِروکشی های سیاسی و جنجال و هیاهو وارد میدان نشده اند؛ بلکه به عنوان ادای وظیفه معرفی کرده اند؛ انسان از حرف آنها اطمینان پیدا می کند.(2)

ص: 105

ص: 106

ص: 107

ص: 108

وغیرمنحرف از صراطی مستقیم به سوی غرب یا شرق و بدون گرایش به مکتب های انحرافی و اشخاص تحصیل کرده و مطلع بر مسائل روز و سیاست های اسلامی به مجلس بفرستند.»(1)

وطن خواهی ایرانیان است این است که در مسئله انتخابات، چشم و گوش خود را باز کنند و اغراض شخص قرابت فلان، رفاقت با دیگری و عداوت با سومی را در این مرحله کنار گذارند و همانند ظالم پرستان، مصداق «شر الناس من باع دینه بالدنیا غیره» نگردند و این معنا را نصب العین خود نمایند که این انتخاب برای چه و این منتخبین را بر چه دسته مردم و ازبرای چه مقصدی می گمارند. والا مسئولیت حقوق سی کرور خلق را علاوه بر مسئولیت هایی از جهات عدیده دیگر، به محضر قرابت (فامیلی) یا صداقت (و دوستی) یا سایر انگیزه های نفسانی به عهده خود وارد نیاورد. حفظ ناموس دین مبین و حفظ استقلال دولت و حراست حوزه و ممالک اسلامیه را بر هر غرضی مقدم دارند.(1)

یکی از مراجع تقلید در پاسخ به سؤال زیر فرموده اند:

سؤال: غالباً افراد رأی دهنده تصویر درست و روشنی از نامزدها ندارند و به توصیه بستگان و آشنایان خود عمل می کنند. آیا در این صورت، رأی دادن مشروعیت آور است؟

جواب: در انتخابات چنین است که رأی دهنده، به نامزد خود وکالت مطلق -بدون هیچ شرط الزام آور- می دهد. در این صورت رأی دهنده باید به طور دقیق خط فکری نامزد و التزام شرعی و روش سیاسی او -در مسایل داخلی و خارجی- را بررسی کند... بر رأی دهنده لازم است تا همه جوانب مسئله را بررسی کند. اگر نامزدی مؤمن به خدا و دوستدار او بود، باید از او

ص: 111

حمایت کند. و اگر نامزدی، سر دشمنی با خدا و دین خدا را داشت، انسان باید به یاد داشته باشد در روزی که هرکس با خود مجادله خواهد کرد و خداوند از انسان ها بازخواست خواهد کرد، باید در محضر خداوند پاسخ گوی اعمال نیک و بدش باشد.(1) هیچ کس حق ندارد نامزدی را انتخاب کند مگر آن که در انتخاب وی مصلحت امت و جریان التزام به اسلام را دیده باشد. بنابراین، رأی دهنده باید مشروعیت رأی وضع و جایگاه خویش را در این مسئله مورد توجه و دقت قرار دهد. (2)

رهبر انقلاب اسلامی در پاسخ به سؤالی در این باره که چنانچه فردی ازنظر موازین قانونی واجد صلاحیت باشد، اما دیگران علم و یقین به عدم صلاحیت وی داشته باشند، فرمود: اگر انسان می داند، باید طبق علمش عمل کند. (3)

بدیهی است که اگر رای دهندگان بدون تحقیق کامل و بررسی همه جانبه ویژگی های منتخب خویش، به یک رئیس جمهور یا نماینده مجلس رأی داده و او را انتخاب نمایند، از منظر شرعی در اعمال و رفتارهای او که مربوط به مسئولیت سیاسی و مقام حکومتی اوست شریک خواهند بود.

سؤال: آیا این مبنای فقهی صحیح است که شرعاً خطاها و گناه هایی که

ص: 112

رئیس جمهور منتخب اینجانب در آینده مرتکب خواهد شد و فسادهای مترتب بر آن به عهده من خواهد بود؟

جواب: اگر به قدر کافی درباره شخص منتخب تحقیق شود، درباره اعمال آینده او مسئولیتی نخواهد داشت.(1)

قرآن نسبت به برخی از مؤمنان و تفاوت آنها با دیگران می فرماید: کسانی که بعد از پیروزی، اسلام آورده اند، با آنها که قبل از آن اسلام آورده اند مساوی نیستند. لذا سابقه درخشان و انقلابی یکی از امتیازات افراد در تصدی مسئولیت ها در نظام اسلامی است.

بنیانگذار جمهوری اسلامی فرموده اند:

ملاحظه سوابق اشخاص را هم بکنید، که قبل از انقلاب چه بوده اند در حال انقلاب چه بوده اند و بعد از پیروزی نسبی چه کردند و چه بودند. بعد از این که همه اوصافش را به دست آوردید و او را شخصی دانستید که لیاقت دارد برای یک همچو مسندی و می تواند این مملکت را به طوری که خدا می خواهد اداره کند تا آن حدودی که در اختیار اوست... همچو شخصی را انتخاب کنید. (2)

بنابراین، چنتانچه انتخاب شدگان افرادی ناصالح بوده و عملکرد نادرستی داشته باشند به گونه ای که موجب تضعیف اسلام و جامعه اسلامی شوند، انتخاب کنندگان به دلیل سهل انگاری و عدم تحقیق درست در انتخاب افراد، شریک جرم ایشان محسوب می شوند!.

ص: 113

آیت اللَّه مکارم شیرازی درباره وظیفه مردم فرمودند:

مردم باید با تحقیق و بررسی کامل صلاحیت کاندیداها، ملاحظات شخصی و جناحی را کنار گذاشته، افراد اصلح را انتخاب کنند، زیرا در پیشگاه خداوند مسئول هستند.(1)

نظریات صاحبان رأی را جمع آوری کن و سپس نزدیکترین آن را به صواب و دورترین آن را از شک انتخاب کن.

امام راحل(قدسّ سرّه) مردم را به مشورت با انقلابیون دلسوز به ویژه روحانیت متعهد فراخوانده و فرمود:

در تعیین رئیس جمهوری و وکلاء مجلس با طبقه تحصیل کرده متعهد و روشن فکر با اطلاع از مجاری امور و غیروابسته به کشورهای قدرتمند استثمارگر، و اشتهار به تقوی و تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی مشورت کرده، و با علماء و روحانیون باتقوی و متعهد به جمهوری اسلامی مشورت نمایید. (1)

امام علی(علیه السّلام) فرمودند:

«مَن اِستقبلَ وجوهَ الآراءِ، عَرفَ مواقعَ الخطاِ». (2)

هرکس از آرا و نظریات مختلف استقبال کند. مواضع اشتباه و خطا را خواهد شناخت.

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) درباره وظیفه رأی دهندگان می فرماید:

مردم با علما و اشخاص مورد اعتمادشان مشورت کنند، بعد به هرکس خواستند رأی دهند. (3)بلکه اگر چنانچه اشخاص مطمئن باشند که آنها تشخیص بدهند که فلان آدم جهات مختلفش همه خوب است آن وقت مانعی ندارد که کسی به واسطه تشخیص

ص: 115

آنها و اطمینان به این که این صحیح است رأی هم به آنها بدهند.(1)

ازسوی مشاوران قابل اعتماد، می توان به کاندیداهای منظور رأی داد.

بنیانگذار جمهوری اسلامی در این باره فرموده اند:

احدی شرعا نمی تواند به کسی کورکورانه و بدون تحقیق رأی بدهد و اگر در صلاحیت شخص با اشخاصی تمام افراد و گروه ها نظر موافق داشتند، ولی رأی دهنده تشخیص اش بر خلافت همه آنها بود، تبعیت از آنها صحیح نیست و نزد خداوند مسئولیت دارد و اگر گروه یا اشخاص، صلاحیت فرد یا افرادی را تشخیص دادند و از این تائید، برای رأی دهنده اطمینان حاصل شد، می تواند به آنها رأی دهد. (1)

ما نباید مقلد کسی باشیم که هرچه را عده ای تشخیص دادند، همان را عمل کنیم، بلکه باید کاملاً توجه کنیم که... چه کسانی لیاقت دارند. که هم مسائل روز را بفهمند و هم متدین باشند و هم برای اسلام کار کنند، اشخاصی را انتخاب کنیم که از هرجهت صالح باشند، اگر کسان دیگری هم اشخاص صالحی داشتند، به آنها رأی دهید؛ والا نه.(2)

حضرت آیت اللَّه خامنه ای با مهم شمردن نظرات شخصی رأی دهندگان در این گونه موضوعات، فرموده اند:

...در احراز صلاحیت نامزدها خود مردم بهترین افراد هستند و بیشترین مسئولیت ها را دارند که وقتی انسانی را احراز صلاحیت کردند، به همدیگر معرفی کنند. (3)

ص: 117

سؤال: لیست های انتخاباتی، گاه نوعی ترفند و فریب کاری با خود دارد زیرا افرادی را به پیروزی می رساند که اگر در لیست قرار نداشتند، برنده نمی شدند و افراد دیگری را که شایستگی بیشتری داشتند، به خاطر نبود اسمشان در لیست، از نمایندگی محروم می کند. نظر شما چیست؟

جواب: باید ماهیت انتخاباتی را مطالعه کرد و نیز برای رأی دهندگان تبیین کرد که مسئولیت شرعی بر عهده دارند و دارای حق گزینش هستند. آیا تمام این گروه (لیست) را پذیرفته اند؟ چه مبنایی برای گزینش آنها داشته اند؟ کار تشکیلات و ائتلاف های انتخاباتی چیزی است و گزینش مردم از میان آنان چیزی دیگر، زیرا هیچ کس حق ندارد نامزدی را انتخاب کند مگر آن که در انتخاب وی مصلحت امت و جریان التزام به اسلام را دیده باشد. بنابراین، رأی دهنده باید مشروعیت رأی، موضوع و جایگاه خویش را در این مسئله مورد توجه و دقت قرار دهد. (1)

مردم با توکل به خدا و با قصد تقرب الی اللَّه -که یک عبادت است- وارد میدان انتخابات شوند و صحنه آن را گرم کنند، مطمئن باشید وقتی شما با این نیت و عزم صادقانه و اراده راسخ وارد میدان شدید، خدای متعال هم کمک خواهد کرد و نتایج خوبی را بر این انتخابات مترتب خواهد کرد. (2)

اگرچه مسلمان ها همواره با رعایت اصل مشورت می توانند از تجارب و اندیشه های دیگران استفاده نمایند، اما برای پرهیز از وابستگی های فردی یا اجتماعی و برخورداری انسان ها از عزت واستقلال در تصمیم گیری ها، و

ص: 118

به منظور حجیت بخشیدن به شناخت عقلانی افراد و حفظ کرامت انسانی، داشتن روح آزادی و آزاداندیشی از ضرورت های مورد تأکید اسلام و اندیشمندان مسلمان است.

حضرت امام(قدسّ سرّه) در این مورد چنین می فرماید:

«مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد یا گروه و دسته ای حق تحمیل فرد یا افرادی را به مردم ندارند.» (1)

انجام وظیفه شرعی متفکران و اندیشمندان حوزه های علمیه، در چهار راهکار عملیاتی زیر قابل تصور می باشد:

الف - شرکت در انتخابات و توصیه آن به مردم

ب - نامزدشدن در انتخابات برای تصدی مسئولیت های سیاسی

ج - هدایت مردم برای انتخاب اصلح به عنوان مشاوران صدیق و مورد اطمینان

د - نظارت بر سلامت اعتقادی و فقهی و اخلاقی مردم و مسئولین و مجریان امور انتخابات

امام خمینی(قدسّ سرّه) و دیگر فقهای بزرگوار شیعه در گفته ها و نوشته های ارزشمند خود به این وظایف اشاراتی داشته اند.

حضرت امام(قدسّ سرّه) در این باره می گویند: اگر سکوت علمای اعلام موجب تقویت ظالم شود یا موجب جرأت او شود بر سایر محرمات، واجب است اظهار حق و انکار باطل؛ اگرچه تأثیر فعلی نداشته باشد. (1)

اگر سکوت علمای اعلام باعث شود که مردم به آنها بدگمان شوند و آنها را متهم کنند به سازش با دستگاه ظلم، واجب است اظهار حق و انکار باطل. اگرچه بدانند جلوگیری از جرم نمی شود و اظهار آنها اثری برای رفع ظلم ندارد. (2)

و در جایی دیگر فرمود:

اگر مسامحه کنید، مسئول هستید پیش خدای تبارک و تعالی، اگر نروید و

ص: 120

رای ندهید وآن ها که جدیت دارند به این که وارد بشوند در مجلس و به هم بزنند اوضاع ایران را، آنها خدای نخواسته بروند. مسئولیتش به عهده شماست مستقیما، مسئولیت همه طبقات دارند، مراجع مسئولند، علما و ائمه جماعت مسئولند. خطبا مسئولند،... طلاب علوم دینیه مسئولند... همه مسئولند. (1)

به جامعه محترم روحانیت، خصوصا مراجع معظم، وصیتی می کنم که خود را در مسائل جامعه، خصوصاً مثل انتخاب رئیس جمهور و وکلای مجلس کنار نکشند و بی تفاوت نباشند.(2)

من به قشر روحانیت هم عرض می کنم که کناره گیری موجب این می شود که همان طوری که در سابق، کناره گیری علمای مذاهب، اسباب این شد که ملت ما و بزرگانشان جدا شدند و هر کاری خواستند دولت ها کردند و دولت ها را به حال خود گذاشتند و هرطور سرکشی خواستند کردند، اگر چنانچه شما از صحنه بیرون بروید، علما، دانشمندان از صحنه بیرون بروند، این اسباب این می شود که باز آن مسائل سابق پیش بیاید.(3)

با توجه به اینکه دخالت آگاهانه در تعیین سرنوشت و تلاش برای عزت و اقتدار بیشتر نظام سیاسی اسلام، از وظایف همگان است و روحانیون، رسالت حوزوی خود را در هدایت افکار عمومی و امر به معروف و نهی از منکر می دانند، یکی از وظایف شرعی آنان، مسافرت های تبلیغی و حضور در اجتماعات مردمی برای این امر مهم می باشد.

ص: 121

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) خطاب به روحانیون بزرگوار می فرمایند:

ما مکلفیم در امور سیاسی دخالت کنیم، مکلفیم شرعاً، همان طور که پیغمبر(صلّی الله علیه و آله ) دخالت می کرد، همان طور که حضرت امیر(علیه السّلام) دخالت می کرد. در این ایام که اعلان می کنند مسئله انتخابات رئیس جمهور [است]، آن اشخاص که در حوزه ها هستند باید دست از کارها بردارند و راه بیفتند تو شهرها و دهات و روستاها و آن جاهای دورافتاده و کمک کنند و اگر نکنند، فردا مسئولند پیش خدا. مردم را دعوت کنند به دخالت در امور، به انتخاب یک رئیس جمهوری صحیح، کمک کنند برای رساندن صندوق ها به روستاهای دور افتاده، اگر شما نکنید، آنهایی که بر ضد شما هستند، این کار را می کنند، تبلیغ می کنند آنجاها، شماها مبلغ اسلام هستید، امروز تبلیغ اسلام برای حفظ خود اسلام است. (1)

حضور روحانیت، فرضی است مسلم، به خصوص در این دوره که عده ای با نقشه های ازپیش طراحی شده، سعی در حذف روحانیت آگاه، مبارز و دلسوز از حضور در صحنه قانونگذاری کشور دارند و چنین جلوه می دهند که مجلس آینده، نیاز به افراد متخصص دارد، در حالی که حضور »روحانیت آگاه به احکام شرعی و سیاسی«، خود از تخصص های انکارناپذیر مجلس است، تا طرح ها و لوایح با قدرت علمی بیشتری به شورای نگهبان عرضه شود و با اصول اسلام و قانون اساسی مطابقت داشته باشد. [بنابراین] مجلس... محتاج به علما و روحانیون مطلع از احکام شرعی و سیاسی اسلام است. (2)

ص: 122

حضرت آیت اللَّه خامنه ای، همگان به ویژه دست اندرکاران را از تعصبات و قضاوت های باندی و خطی پرهیز داشته، می فرماید: حرکت خطی، حرکت خوبی نیست. حرکت خطی، غیر از این است که انسان مواضعی را به طور مدون قبول کرده باشد. حرکت خطی، یعنی گروه گرایی؛ یعنی کسی را که داخل یک مجموعه است، قبول می کند؛ به صرف این که در این مجموعه قرار دارد.

وقتی کسی جزء آن عده باشد، این عده نگاه نمی کنند که خصوصیات اخلاقی او چیست و معیارها چه قدر بر او منطبق است؛ ردش می کنند؛ آن عده هم کاری ندارند که معیارها و ضوابط چیست و قبولش می کنند؛ این غلط است. (1)

ایشان مبتلاشدن به مسائل خطی و حب و بغض های باندی را صفتی منفی دانسته و فرمودند: مسائل خطی... شبیه گروه گرایی و قبیله گرایی و قوم وخویش گرایی است. (2)

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) یکی از نشانه های انتخاب اصلح را عدم گرایشات حزبی و گروهی در انتخاب کاندیدای اصلح دانسته و چنین بیان می فرماید: اگر (انتخاب اصلح) برای خودتان باشد شیطانی است واما اگر انتخاب اصلح برای مسلمان هاست، کی و از کجاست، مطرح نیست، از هر گروهی باشد، حزب باشد، یا غیرحزب، نه حزب اسباب این شود که غیر آن فاسد و نه صددرصد حزبی بودن باعث صلاح آنهاست. (3)

ص: 124

مهمترین وظیفه امانتداران، حفاظت کامل و دقیق از امانت نزد خود می باشد و هرگونه سهل انگاری در آن، خیانتی بزرگ در پیشگاه خدای بزرگ و ملت ارزشمند خواهد بود و مستوجب عذاب دردناکی می باشد.

مقام معظم رهبری فرمودند:

باید از آرای مردم به طور کامل صیانت بشود. در همین اندازه از لحاظ اهمیت، حفظ سلامت فضای انتخابات، قبل از شروع انتخابات است که بایستی سلامت فضا را حفظ کنید. بعضی فضای انتخابات را خراب می کنند؛ تخریب کردن، اهانت کردن و خردکردن شخصیت های گوناگون، همه برخلاف اقتضای سلامت انتخابات است. (1)

مسئولان دولتی و کسانی که دستشان به کارهای اجرایی بند هست، اینها هیچ دخالتی نکنند. بگذارند مردم خودشان این کارها را انجام بدهند؛ یعنی شخصیت های اشخاص مسئول دولتی در نتایج انتخابات اثر نگذارد. بگذارید تبلیغ بکنند و مردم با رقابت آماده، عمل بکنند. (2)

حضرت امام(قدسّ سرّه) خطاب به مجریان انتخابات چنین می فرماید:

شما فرمانداران و بخشداران و همه تان موظفید به اینکه در این امر [انتخابات مجلس] دقت کنید که خوب انجام بگیرد، مبادا یک وقت خدای نخواسته یک تقلبی در کار بیاید.(3)

خیانت در امانت از گناهان کبیره شمرده شده است. به یقین هنگامی که این امانت، به سرنوشت یک جامعه مربوط باشد، از شدت و حساسیت

ص: 126

بیشتری برخودار خواهد بود و خیانت در آن، به مراتب گناهی بزرگتر می باشد.

مقام معظم رهبری در این باره فرمودند:

به آقایان دست اندرکار عرض می کنم که این صندوق ها امانت ملت ایران است؛ درواقع ناموس ملت ایران است که دست شما سپرده شده است. پس با کمال دقّت و مراقبت و در حقیقت شاید با اعمال نوعی وسواس در کار، مواظب باشند که انها را حفظ کنند؛ به شکل درستی آنها را شمارش کنند و آن چنان که هست، آنها را به افکار عمومی عرضه کنند. یعنی هیچ مصلحتی را از این بالاتر به حساب نیاورند و همانی را که مردم رأی دادند، از صندوق ها بیرون بیاورند و اعلان شود. هیچ تخلّفی نباشد. (1)

آیت اللَّه مکارم شیرازی درباره اجرای صحیح انتخابات فرمودند: انتخابات آبروی نظام است، اگر این انتخابات خوب انجام شود، آبروی نظام حفظ می شود و اگر اشتباهی در آن رخ دهد به آبروی نظام لطمه می زند. (2)

برای جلب خشنودی مردم، خدا را به خشم آورد، خداوند او را به مردم واگذارد. (1)

مهمترین اصل در انجام همه رفتارهای سیاسی، کسب رضایت حق تعالی و انجام تکلیف شرعی خواهد بود. توجه به وسوسه های شیطانی و برخی توجیهات برای بازکردن راه گناه و رفتارهای خلاف شرع چه بسا زحمات و فعالیت های خدامحورانه انسان ها را تباه کرده و آنها را به پرتگاه نابودی ابدی مبتلا سازد. فروختن آخرت خود به دنیای دیگران خسارتی جبران ناپذیر و مخالف اصول شرعی و اخلاقی اسلام است. به راستی آیا سرقت و خیانت به جامعه مسلمین بدتر از خیانت به یک مسلمان نیست؟ آیا مجوز شرعی برای تغییر نتیجه انتخابات و یا کم وز یادکردن در شمارش آراء و جابجایی خروجی های صندوق های اخذ رأی وجود دارد؟

حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه) فرمودند: عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت نکنید.

آیت اللَّه امینی در توصیه به مجریان انتخابات فرمود:

مسئولان نظام نیز وظیفه دارند در انجام وظائف خود به رعایت اخلاق اسلامی ملتزم باشند و اگر در این رابطه کوتاهی کنند گناهکارند و به نظام اسلامی نیز خیانت می کنند. یکی از کارهای مربوط به نظام اسلامی برگزارکردن انتخابات صحیح است که با همکاری مردم و همه مسئولین مربوطه انجام می گیرد. در انجام این کار مهم و سرنوشت ساز باید اخلاق

ص: 128

اسلامی کاملا رعایت شود. انتخابات را در صورتی می توان صحیح و اسلامی دانست که مسئولین مربوطه در همه مراحل، عدالت و انصاف، امانتداری، حفظ آبرو و حرمت مؤمن، اجتناب از خیانت و تقلب، خودداری از دروغ و تهمت، و اسراف و تبذیر، را جدا رعایت کنند. در انجام این مسئولیت بزرگ اسلامی ارتکاب هیچ گونه خلافی توجیه پذیر نیست.(1)

...مسئولین برگزارکننده انتخابات در مراحل مختلف، مانند شورای نگهبان در تأیید صلاحیت کاندیداها و نظارت بر صحت اجرای انتخابات، وزارت کشور، ناظرین بر صندوق ها، همه کسانی که در رأی گیری، قرائت آرا و اعلام نتایج آراء دخالت دارند. به این عزیزان عرض می شود که شما امانتدار آرای مردم هستید. امانتداری یک وظیفه اسلامی و اجتماعی است. و خیانت در آن به هرصورت، تضییع حقوق و گناهی است بزرگ. همواره خدا را منظور بدارید. حق هیچ کس را تضییع نکنید، گرچه با یک رأی باشد، و بدانید که باید در قیامت پاسخگوی آن باشید. در این مقام که هستید از هیچ یک از کاندیداها جانبداری نکنید، گرچه به او علاقه دارید، خودت به هرکس که میل داری رأی بده، ولی حق نداری به نفع او در مراحل مختلف انتخابات تقلب کنی که تقلب در انتخابات خلاف قانون و شرع است و زیبنده نظام اسلامی نیست. (2)

ص: 129

فتوای مقام معظم رهبری در موضوع ارائه هدایا یا برخی خدمات به مسئولین و دست اندرکاران در استفتاء زیر چنین است:

سؤال: در صورتی که هدیه برای چشم پوشی و تغافل و عدم مخالفت و یا برای جلب موافقت نسبت به انجام بعضی امور باشد، قبول هدیه چه حکمی دارد؟

جواب:... به طورکلی اگر تقدیم هدیه به قصد دستیابی به هدفی خلاف شرع و قانون و یا به منظور ایجاد تمایل در مسئول قانونی به موافقت یا چیزی که حق موافقت با آن را ندارد، صورت بگیرد گرفتن آن هدیه جایز نیست، بلکه واجب است از قبول آن خودداری شود و بر مسئولین هم واجب است از آن جلوگیری کنند. (1)

از آنجا که بسیاری از اینگونه هدایا و خدمات با نیت های غیرشرعی و قانونی نوعی رشوه برای ضایع نمودن حقوق مسلم انسان ها محسوب می گردد، حضرت آیت اللَّه خامنه ای فرموده اند:

...توسل به رشوه و راه های غیرقانونی برای هر عمل هرچند به منظور جلوگیری از فساد، جایز نیست. (2)

در جایی دیگر از ایشان سؤال شده است:

چنانچه فردی از باب تشکر و قدردانی از کارمند، هدیه ای به او اهداء کند حکمش چیست؟ هرچند آن کارمند بدون هیچ گونه چشم داشتی کاری را انجام داده باشد؟

ص: 131

جواب: هدیه در محیط کار و از جانب ارباب رجوع یکی از خطرناکترین چیزها است و هرچه بیشتر از آن اجتناب کنید به صرفه دنیا و آخرت شما خواهد بود. (1)

با توجه به اینکه ارائه هدایای مالی یا جنسی یا... به برخی دست اندرکاران، با اهداف غیرشرعی و به عنوان رشوه به مسئولین و مجریان پیشنهاد می شود، مراجع تقلید شیعه نظرات خود را در این موضوع به وضوح بیان کرده اند.

در این باره چنین پرسش شده است: دادن رشوه برای مشکل اداری و تسریع در کار چه حکمی دارد؟ حضرات آیات عظام امام خمینی(قدسّ سرّه)، بهجت، خامنه ای، صافی، فاضل، مکارم شیرازی، نوری همدانی جواب فرموده اند:

پرداخت پول یا اموالی ازسوی مراجعه کننده به کارمندان اداره ها که وظیفه ارائه خدمات به مردم را دارند منجر به فساد در اداره ها خواهد شد که از نظر شرعی حرام است، گرفتن آن برای دریافت کننده نیز حرام است و حق تصرف در آن را ندارند.(2)

که حرکت آنها، حرکت خطی است؛ که حرکت خطی، حرکت خوبی نیست. (1)

همچنین به آنها عرض می کنم که این صندوق ها امانت ملت ایران است؛ درواقع ناموس ملت ایران است که دست شما سپرده شده است. پس با کمال دقّت و مراقبت و در حقیقت شاید با اعمال نوعی وسواس در کار، مواظب باشند که آنها را حفظ کنند؛ به شکل درستی آنها را شمارش کنند و آن چنان که هست، آنها را به افکار عمومی عرضه کنند. یعنی هیچ مصلحتی را از این بالاتر به حساب نیاورند و همانی را که مردم رأی دادند، از صندوق ها بیرون بیاورند و اعلان شود. (2)

ص: 133

11. توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید، جلد دوم، دفتر انتشارات اسلامی.

12. حکمت نامه بسیج، محمدی ری شهری.

13 . رساله تنبیه الامه و تنزیه المله، آیت اللَّه نائینی، با مقدمه و تعلیقات آیت اللَّه طالقانی.

14. رساله دانشجویی مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام، سید مجتبی حسینی، نشر معارف، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری، 1386.

15. روزنامه جمهوری اسلامی 1385/6/2.

16 . سفینةالبحار، محدث قمی.

17. صحیفه نور، حضرت امام خمینی(قدسّ سرّه).

18. فقه سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، امیرکبیر، 1377.

19. گناه شناسی، محسن قرائتی، انتشارات پیام آزادی، 1369.

20. نشریه پرتو اندیشه، آیت اللَّه العظمی سید محمدحسین فضل اللَّه، شماره8.

21. نشریه پرتو اندیشه، آیت اللَّه سید محمدحسین فضل اللَّه، شماره8، مکتب الاعلامی، قم المقدسه.

22. نهج البلاغه، سید رضی.

23. واجبات و محرمات، آیت اللَّه علی مشکینی، قم، انتشارات شفیق، 1385.

24. وصیت نامه سیاسی الهی.

25 . ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند 1386.

26. WWW.SaafiSaafi.Net.

27. WWW.makaremshirazi.org - دفتر آیت اللَّه العظمی مکارم شیرازی.

ص: 135