اشاره
تصویر
ص:2
سرشناسه : سلیمانی، حسین، 1345 -
عنوان و نام پدیدآور : استمرار نهضت «شرح رفتار شما با حکومت اسلامی»رهنما(119)/ حسین سلیمانی؛ تهیه و تنظیم اداره پاسخ گویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی؛ [برای آستان قدس رضوی، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی].
مشخصات نشر : مشهد: آستان قدس رضوی،شرکت به نشر، 1396.
مشخصات ظاهری : 52ص.: مصور(رنگی).؛17x11س م.
فروست : به نشر ( انتشارات آستان قدس رضوی )؛2214.
رهنما؛ 119.
شابک : 43000ریال: 978-964-02-2719-0
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : چاپ دوم(اول ناشر).
یادداشت : چاپ قبلی: انتشارات قدس رضوی، 1393.
یادداشت : کتابنامه.
موضوع : اسلام و دولت
موضوع : Islam and state
موضوع : مشارکت سیاسی -- ایران
موضوع : Political participation -- Iran
شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. اداره پاسخگویی به سئوالات دینی و اطلاع رسانی
شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی
رده بندی کنگره : BP231/س82الف5 1396
رده بندی دیویی : 297/4832
شماره کتابشناسی ملی : 4730630
رهنما 119
ص:1
تصویر
ص:2
تصویر
ص:3
تصویر
ص:4
ص:5
ص:6
استمرار نهضت
شرح رفتار «شما» با «حکومت اسلامی»
به حکومت اسلامی ات فکر می کنی و به رابطه ات با «آن»، از خودت سوال می کنی:
1. رفتارت با حاکمان چگونه باید باشد؟
2. در فعالیت های سیاسی حکومت اسلامی چطور باید عمل کنی؟
3. در امور اقتصادی حکومت اسلامی چه رفتاری باید داشته باشی؟
4. در امور فرهنگی و اجتماعی حکومت اسلامی چگونه باید عمل کنی؟
5. و به طور کلی رفتارت با حکومت اسلامی چگونه باید باشد؟
«استمرار نهضت» فرمول هایی هستند در جهت پاسخ به سؤالات بالا و شرح رفتار«تو» با «حکومت اسلامی ات» بر اساس مبانی اسلام.
ص:7
تصویر
ص:8
یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن ... این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است ... [مثل] رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت ... این ها آن بخش های اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است برای ساختن این بخش از تمدن نوین اسلامی، به شدت باید از تقلید [از غرب] پرهیز کنیم.(1)
می خواهی که همیشه تداوم داشته باشد آفتاب و به دنبال راهی هستی تا آن را برای همیشه نگه داری. چه باید بکنی؟ چه راهی آفتاب را برای همیشه نگه خواهد داشت؟!
این سؤالات را از خود می پرسی و به این فکر می کنی که باید سیاهی را از بین ببری و راه رسیدنِ نور را باز کنی، راه رسیدن نور که باز شود آفتاب تداوم خواهد داشت. اینجا به دنبال باز کردن راهی برای تداوم داشتن آفتاب هستی.
ص:9
ص:10
تصویر
ص:11
تصویر
ص:12
تک تک دانه ها را جمع می کنیم کنار هم و بعد هم نگاهشان می کنیم، یک دانه را برمی داریم دیگری می افتد، می آییم دیگری را برداریم دانه های دیگر می مانند، کاری از پیش نمی بریم، چه کنیم؟ نیاز به نخ تسبیح داریم، اگر نخ تسبیح نداشته باشیم نمی توانیم دانه ها را به هم متصل کنیم و اگر دانه ها به هم متصل نباشند اساساً تسبیحی وجود ندارد!
چه بخواهیم چه نخواهیم به نخ تسیبح برای داشتن تسبیح احتیاج داریم! این نخ تسبیح همان فرمول رفتار ما در تشکیل حکومت اسلامی و امور سیاسی است؛ فرمول و توضیحش را که بخوانید نخ تسبیح دستتان می آید.
«حکومت اسلامی = نخ تسبیح + حفظ نخ تسبیح»
این نخ تسبیح که در این فرمول آمده ریشه اش در منابع اسلامی است، که در آن ها جایگاه حاکم و حکومت اسلامی به نخ تسبیحی تشبیه شده
ص:13
است که اگر آن نخ نباشد تسبیحی در کار نخواهد بود.(1)
هر کاری که در فرمول رفتار در تشکیل حکومت اسلامی و سیاسی باید انجام بدهیم ریشه اش برمی گردد به همین لازم بودن وجود نخ تسبیح که همان حاکم اسلامی و حکومت اسلامی باشد و بعد از آن هم حفظ این نخ تسبیح مهم است.
می خواهیم نخ تسبیح داشته باشیم، چه باید بکنیم؟ باید در برابر ظلم قیام کنیم و استقلال و آزادی را به ارمغان آورده و حکومت اسلامی تشکیل بدهیم. به هر حال اسلام احکامی دارد، این احکام نباید اجرا بشود؟ اسلام تفکری دارد، این تفکر نباید حاکم بشود؟ اگر بخواهیم احکام اسلامی را اجرا کنیم و تفکر اسلامی را بر جامعه حاکم کنیم، ناچار هستیم که نخ تسبیح داشته باشیم و حکومت اسلامی تشکیل بدهیم.
حکومت اسلامی را تشکیل دادیم، حالا چه کنیم؟
ما یک نخ تسبیح داریم و تعداد زیادی مهره که این نخ آنها را در کنار هم نگاه داشته است، ادامة فرمول این است که ما نخ تسبیح را به درستی حفظ نمائیم، اگر بخواهیم نخ تسبیح را حفظ کنیم تا دانه ها پراکنده نباشند و از هم جدا نشوند، چه رفتاری با تسبیح خواهیم داشت؟
ص:14
حتماً سعی می کنیم تسبیح را دست آدم درستی بدهیم که از آن درست استفاده کند و پاره اش نکند، این جزو حفظ کردن نخ تسبیح است؛ اگر این تسبیح دست کسی بیفتد که انسان درستی نیست، با آن خوب رفتار نمی کند و احتمالاً نخ تسبیح پاره شده و دانه ها یک به یک به زمین می افتد و دیگر تسبیحی نخواهیم داشت.
در حکومت اسلامی هم همین است که ما حکومت را دست حاکمی عادل می دهیم تا نخ تسبیح پاره نشود، حاکم عادل با تسبیح به درستی رفتار می کند و آن را حفظ می کند اما حاکمی که عادل نباشد با تسبیح خوب رفتار نمی کند و تسبیح به طور کل از بین خواهد رفت.
امام رضا می فرمایند:
لَوْ لَمْ یجْعَلْ لَهُمْ إِمَاماً قَیماً أَمِیناً حَافِظاً مُسْتَوْدَعاً لَدَرَسَتِ الْمِلَّةُ وَ ذَهَبَ الدِّینُ.
اگر برای مردم رهبری توانمند، امین، محافظ و عادل قرار داده نمی شد، آیین نابود شده و دین از بین می رفت.(1)
می خواهیم از تسبیح به درستی نگه داری کنیم و آن را حفظ کنیم، کار دیگری که برای حفظ کردن تسبیح انجام می دهیم، اتحاد است! اگر
ص:15
متحد نباشیم و تفرقه داشته باشیم دشمن احساس می کند که می تواند به ما ضربه بزند و باعث ضعیف شدن نخ تسبیح مان می شویم، پس بر همین اساس باید از تفرقه بپرهیزیم تا تسبیح و نخ آن بهتر حفظ شوند و از بین نروند.
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمیعاً وَ لاتَفَرَّقُوا.
و همگی به ریسمان خدا [قرآن و اسلام و هرگونه وسیله وحدت] چنگ زنید و پراکنده نشوید!(1)
اگر بخواهیم تسبیح را حفظ کنیم و از آن به درستی نگه داری کنیم، باید در کارهای مختلف مشارکت خودمان را نشان دهیم و مشارکت سیاسی داشته باشیم، شرکت در انتخابات یک نوع مشارکت سیاسی است، کمک کردن به مسئولین و مردم برای عمل بهتر به وظائفشان، تذکر دادن به آن ها در صورتی که اشتباهی انجام بدهند و ... همگی جزو چیزهایی است که کمک می کنند به حفظ کردن نخ تسبیح و نگه داری کردن از آن و خلاصه که هر عمل و هر کاری که انجام می دهیم باید در جهت حفظ نخ تسبیح باشد و حفظ کردن نخ تسبیح همان وفاداری است. کسی که وفادار به نخ تسبیحش است از آن به درستی مراقبت
ص:16
می کند و اگر در دوره ای از زمان احساس کند که آن نخ دارد ضعیف می شود با مشارکت سیاسی و انتخاب و کارهای دیگر نخ را دوباره محکم می کند.
گسترش مشارکت و حضور گسترده مردم در انتخابات اهمیت دارد. شور انتخاباتی در کشور و حضور مردم پای صندوق های رأی می تواند تهدیدهای دشمنان را بی اثر کند؛ می تواند دشمن را ناامید کند؛ می تواند امنیت کشور را تأمین کند. ملت عزیز ما در همه ی نقاط کشور این را بدانند؛ حضور گسترده ی آنها در پای صندوق رأی، در آینده کشور تأثیر دارد؛ در امنیت، در استقلال، در ثروت ملی، در اقتصاد و در همه ی مسائل مهم کشور تأثیر می گذارد.(1)
ص:17
ص:18
تصویر
ص:19
تصویر
ص:20
باری را سپرده اند به کسی که از جائی به جای دیگر برساند و آن فرد مسئول رساندن این بار شده است، ... اگر این بار چند عدد نان باشد آن باربر چه می کند؟ چه رفتاری خواهد داشت؟ اگر آن بار مقدار زیادی زعفران باشد باربر چه خواهد کرد و چه رفتاری نشان خواهد داد؟ اگر آن بار چندین کیلو طلا باشد چه رفتاری خواهد داشت؟ و اگر آن بار بخشی از دین و دنیای مردم باشد؟!
فرمول رفتار مسئولین با مردم، در واقع اشاره به همین مسئله مهم باربری دارد:
«مسئولان حکومت اسلامی = باربر، بار = بخشی از دین و دنیای مردم»
قطعاً بردن هر باری رفتار خودش را خواهد داشت و با مهم تر شدن بارها رفتار باربر هم عوض خواهد شد، یعنی با توجه به اینکه آن بار چه چیزی
ص:21
است و چقدر اهمیت دارد رفتار باربر عوض می شود. مثلاً وقتی بار چند تکه نان است باربر به مسیر و بار و باقی مسائل یک جور دقت خواهد کرد و وقتی بار مقدار زیادی طلا باشد جوری دیگر و وقتی بار بخشی از دین و دنیای مردم باشد قطعاً رفتار به نوع دیگری خواهد بود.
اینکه می گوییم مسئولان بخشی از بار دین و دنیای مردم را به دوش دارند و باید به مقصد برسانند معنی اش این نیست که مردم مسئول دین و دنیای خودشان نیستند و اگر کار اشتباهی انجام بدهند به عهدة مسئولین است و گناهی به گردن آنها نوشته نمی شود، خیر! دین و دنیای همه قطعاً به خودشان و رفتارهایشان و میزان کار و تلاششان بستگی خواهد داشت و خودشان مأمور به خوب زندگی کردن و خوب بندگی کردن خواهند بود.
وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لایحْمَلْ مِنْهُ شَی ءٌ وَلَوْ کانَ ذا قُرْبی.
هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد؛ و اگر شخص سنگین باری دیگری را برای حمل گناه خود بخواند، چیزی از آن را بر دوش نخواهد گرفت، هرچند از نزدیکان او باشد.(1)
ص:22
رفتار مسئولین جامعة اسلامی و میزان کار و تلاش آن ها در دین و دنیای مردم تأثیر دارد، یعنی مردم خودشان هستند که نوع زندگی کردنشان را انتخاب می کنند، کسی اسلحه روی سرشان نمی گیرد که باید این طور که می گویم زندگی کنی، اما در اینکه چطور زندگی کردنشان را انتخاب کنند، رفتار مسئولین تأثیر دارد و نمی شود این تأثیر را منکر شد.
مثلاً اینکه مسئولین فقرزدائی کنند و در جهت از بین بردن فقر تلاش کنند در سطح زندگی و معیشت مردم و انتخاب آن ها تأثیر خواهد داشت، اینکه مسئولین به فکر بالابردن سطح دانش مردم باشند، مدرسه و دانشگاه تأسیس کنند و خوب آنها را مدیریت کنند در سطح علم و دانش مردم تأثیر خواهد داشت، اینکه مسئولین در جهت تبلیغ و ترویج امور دینی عمل کنند در دینداری مردم تأثیر خواهد داشت و ... .
پس عملکرد مسئولین حکومت اسلامی و روش و شیوة کار آن ها بر روی دین و دنیای مردم تأثیر دارد. برای همین است که می گوییم بخشی از بار دین و دنیای مردم به عهدة مسئولین است.
بار انسان نان باشد کار سخت تر و مهم تر است یا زعفران؟ بار انسان طلا و جواهر باشد کار سخت تر و مهم تر است یا دین و دنیای مردم؟!
کسی که می خواهد باری را سالم به مقصد برساند، خصوصاً وقتی آن بار چیز مهمی مثل بخشی از دین و دنیای مردم است، به خودش نگاه می کند که آیا مناسب این مسئولیت هست یا خیر! و بی خود و
ص:23
بی جهت مسئولیتی را که نمی تواند انجام بدهد قبول نمی کند، مثلاً ممکن است بداند فرد دیگری بهتر و برتر از او برای انجام دادن این مسئولیت هست، در این صورت حق ندارد مسئولیت را قبول کند و اگر قبول کند بدعت گذار و گمراه کننده است.(1)
کسی که می خواهد باری را سالم به مقصد برساند، خصوصاً وقتی آن بار چیز مهمی مثل بخشی از دین و دنیای مردم است از همکاران خوب و شایسته استفاده می کند.(2) مثلاً به خاطر برخی اختلافات جزئی جلوی همکاری انسان های شایسته را نمی گیرد یا به صرف اینکه آن فرد از گروه و دستة فکری و سیاسی دیگری است وی را از داشتن مسئولیت محروم نمی کند؛ چرا که حضور آن فرد به نفع مردم است. کسی که می خواهد بار مهمی مثل بخشی از دین و دنیای مردم را به مقصد برساند به حرف انسان های دروغگو و خصوصاً انسان های سخن چین و چاپلوس اهمیت نمی دهد؛(3) چون حیله گری و فریبکاری آنان به ضرر خودش و مردم است، دروغ نمی گوید و ستم و خیانت نیز نمی کند؛
چراکه این دروغگویی و خیانت و ستم وی باعث سستی دولت
ص:24
و ضرر به مردم خواهد شد.
امام رضا می فرمایند:
إِذَا کذَبَ الْوُلَاةُ حُبِسَ الْمَطَرُ وَ إِذَا جَارَالسُّلْطَانُ هَانَتِ الدَّوْلَة.
زمانی که مسئولین دروغ بگویند باران نمی بارد و زمانی که سلاطین ستم کنند دولت سست و بی اعتبار خواهد شد.(1)
بازگردیم به همان قانون کلی، چیزی که در ابتدای فرمول گفته شد، همان چیزی است که از آن به باربری و به دوش کشیدن بخشی از دین و دنیای مردم یاد کردیم، مسئولین در جامعة اسلامی باید هر کار شرعی و قانونی که می توانند را انجام دهند تا بار (بخوانید بخشی از دین و دنیای مردم) سالم به مقصد برسد و این کار می شود دلیل که بشوند بهترین مردم.(2) این می شود دلیل که در روزی که اعمال همه مشخص می شود بتواند سرش را بالا بگیرد و از او به باربری خوب و صالح یاد شود.
ص:25
مهم ترین مطلب اصلی امیرالمؤمنین در باب حکومت این است: حاکم نباید حکومت را برای خود وسیلة اعاشه و زندگی و کسب درآمد و اندوختن ثروت قرار دهد، بلکه باید آن را یک مسئولیت بداند. باری است بر دوش او؛ باید همة همّت خود را بگذارد که این بار را به منزل برساند.(1)
ص:26
تصویر
ص:27
تصویر
ص:28
در خیلی از موضوعات مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، ورزشی و ... اصولی وجود دارد، فرض کنید مثلاً می گویند در ورزش این چند اصل وجود دارد، در اقتصاد این چند اصل مهم است، در فرهنگ اصل این است که این کار را انجام دهیم و ... .
مثل همة موضوعات و موارد دیگر در حکومت اسلامی و در رفتار مردم با مسئولین حکومت هم اصولی وجود دارد.
این اصول سه چیز هستند که در فرمول زیر آمده اند:
«تبعیت از دستورات شرعی + خیرخواهی + دعا»
برویم سراغ توضیح فرمولمان؛ همان «سه اصل»، اصل اول این است که مردم باید از دستورات شرعی مسئولین تبعیت کنند و به فرمان آنها گوش دهند، این تبعیت از دستورات شرعی هم به صورت مستقیم است مثل جایی که مسئولی فرمانی مستقیم به شخص یا اشخاص خاصی
ص:29
می دهد، و هم به صورت غیرمستقیم است مثل تبیعت کردن از قوانینی که حکومت اسلامی دارد. به هر حال در حکومت اسلامی قوانینی وجود دارد که اداره کردن مملکت به وسیلة آن قوانین صورت می گیرد و بر عهدة مردم است که قانون مدار باشند والاّ اگر بنا باشد قوانین فقط وضع شوند که وضع شده باشند و به آن ها عمل نشود جامعة اسلامی دچار اختلال خواهد شد و به قول معروف سنگ روی سنگ بند نمی شود. دقت شود که مراد دستورات قانونی و شرعی مسئولین است والاّ تبعیت از مسئولین در شرایطی که از انسان کاری غیرشرعی بخواهند قطعاً نادرست خواهد بود. واضح است که مقصود از عمل کردن به قانون، قانونی است که از مسیر مشخص آن وضع شده و مورد تأیید قرار گرفته است که اسلام رد کردن این قوانین را مانند رد کردن خدا دانسته است.(1)
مثلاً گاهی دیده می شود که قانون وضع شده است و باید به آن قانون عمل شود اما فرد یا افرادی می خواهند واسطه شوند که قانون عمل نشود که این افراد در قیامت عاقبت خوبی نخواهند داشت.(2)
ص:30
آنچه برای مردم و مسئولان - هر دو - حائز اهمیت است، عبارت است از همکاری و حفظ وحدت ملی و همبستگی عمومی ملت در قبال آنچه مسئولین موظفند انجام دهند. ادامة این راه از یک سو و همکاری مردم و مسئولان از سوی دیگر، می تواند ما را در پیشرفت این راه و پیشبرد این اهدافِ والا کمک کند.(1)
اصل دوم خیرخواهی کردن است،(2) یکی از موارد خیرخواهی این است که مردم در کارها مشارکت داشته باشند،
ساده ترین روش مشارکت، مشارکت کردن در انتخابات و مشارکت سیاسی است، اینکه مردم مسئولان را نصیحت کنند و به آنها نقد کنند، نیز نوع دیگری از خیرخواهی کردن است؛ این نصیحت کردن و نقد کردن می تواند با نوشتن مقاله ای در روزنامه باشد، می تواند با صحبت کردن با یک مسئول و گفتن نقاط ضعف وی باشد، می تواند به ارائه راهکار و پیشنهاد باشد و انواع دیگری که می شود برای مسئولان حکومت اسلامی خیرخواهی کرد، مثلاً مردم در جامعة اسلامی می توانند اگر در مسئله ای اطلاعاتی
ص:31
دارند با مسئولان همکاری اطلاعاتی داشته باشند و به آن ها اطلاعات بدهند. این مسئله که خود مسئولان کسی را مأمور دادن اطلاعات بکنند در اسلام وجود دارد و به آن صریحاً اشاره شده است.
امام رضا می فرمایند:
کانَ رَسُولُ الله إِذَا بَعَثَ جَیشاً فَاتَّهَمَ أَمِیراً بَعَثَ مَعَهُ مِنْ ثِقَاتِهِ مَنْ یتَجَسَّسُ لَهُ رَهُ.
رسول خدا هرگاه سپاهی را به منطقه ای می فرستاد و به فرمانده آن اعتماد نداشت، فردی که مورد اعتمادش بود را به همراه سپاه می فرستاد تا آن ها را زیر نظر داشته باشد و به آن حضرت گزارش و اطلاعات دهد.(1)
اصل سوم هم دعا کردن برای پیروزی و موفقیت مسئولین حکومت اسلامی است، همان طور که ما به دعا نیاز داریم آنها هم نیاز دارند، هیچ فردی نیست که از دعای دیگران بی نیاز باشد، ممکن است انسان برای مسئولین حکومت اسلامی کارهایی که در دو اصل دیگر گفتیم، نتواند انجام دهد؛ پس بهترین کار این است که حداقل دعای خیر کند برای مسئولین؛ دعا برای موفقیت و این دعاکردن، واقعاً چیز گران بهائی
ص:32
است، کسی تصور نکند که دعاکردن مسئلة کوچکی است، خیر! دعا کردن برای مسئولان کار بسیار بااهمیتی است و اگر بااهمیت نبود اسلام به آن صریحاً سفارش نمی کرد و آن را یکی از وظائف مردم در قبال مسئولین قرار نمی داد.(1) چقدر زیبا می شود جامعة ما زمانی که مردم در رفتار با مسئولین فرمول سه اصل را به کار بگیرند. چقدر زیبا می شود که غرزدن ها و برخی نق زدن ها تبدیل بشوند به خیرخواهی و نصیحت و نقد سازنده، تبعیت نکردن از مسئولین و قوانین تبدیل بشوند به تبعیت از قوانین و مسئولین؛ و دعا کردن برای مسئولان حکومت اسلامی کار روزانه مان شود. جامعة زیبایی خواهیم داشت بعد از عمل کردن به فرمول «سه اصل» و کاش این «سه اصل» را جدی بگیریم که جدی گرفتن فرمول «سه اصل» خودش یک اصل است.
ص:33
ص:34
تصویر
ص:35
تصویر
ص:36
سیب زمینی چه فایده ای دارد؟ منظور فواید خوراکی نیست، منظور فائده ای است که سیب زمینی می تواند به جامعه برساند، سیب زمینی فرقش با برخی از ما انسان ها چیست؟ سیب زمینی چقدر برای جامعه فایده دارد و ما چقدر برای جامعه فایده داریم؟ سیب زمینی چقدر در امور اجتماعی و فرهنگی فعال است و ما چقدر در این امور فعال هستیم؟
فرمول رفتار ما در امور اجتماعی و فرهنگی حکومت اسلامی باعث می شود تا ما سیب زمینی با رگ و خاصیت نباشیم و این فرمول از قرار زیر است:
«انجام نیکی + دعوت به نیکی + مبارزه با بدی»
در فرمول رفتار ما در امور فرهنگی و اجتماعی حکومت اسلامی، اولین مسئله این است که خودمان به انجام دادن کارهای نیک مقید باشیم، نه اینکه فقط کارهای نیک را بگوییم یا فرض کنیم صرف اعتقاد به
ص:37
کارهای نیک کافی است، خیر! لازم است ما به فعالیت های نیک اعتقاد داشته باشیم و به انجام آن ها عامل باشیم، هر دوی این ها مهم است، هم ایمان و هم عمل صالح.
إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ ... إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْر.
که انسان ها همه در خسران و زیانند ... مگر افراد و اقلیتی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و به صبر توصیه نموده اند.(1)
نکتة بعدی این است که ما نباید کارهای نیک را منحصر کنیم در صدقه دادن، نماز خواندن، روزه گرفتن، به جا آوردن حج و ... درس دادن و معلمی کردن کاری نیک است، پزشکی کردن و مداوای مردم، ایجاد امنیت در جامعه و اشتغال به کارهای نظامی و انتظامی، انجام دادن کارهای هنری و آموزش مردم از طریق هنر کاری خیر است و ... همة این ها کاری خیر است و ما نباید کار خیر را منحصر کنیم در مواردی خاص، بلکه هر کمک و خیری که از راه شرعی به خود انسان و مردم و جامعة اسلامی برسد، قطعاً کاری خیر است. حالا این کار خیر می تواند
ص:38
نماز باشد، می تواند لوله کشی آب و فاضلاب برای خانه شهروندی از شهروندان جامعه یا نصیحت مردم و دعوت آنان به خیر و نیکی باشد.(1)
این دعوت مردم به خیر و نیکی و نهی مردم از بدی عاملی است که باعث شده مردم جامعة اسلامی بهترین مردم باشند و مشخص است که وقتی ما این کار را انجام نمی دهیم، بهترین امت نیستیم!
کنْتُمْ خَیرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکر.
شما از ازل بهترین امتی بودید که برای مردم پدید آمدید؛ چون امر به معروف و نهی از منکر می کنید.(2)
فرض کنید که همة ما در یک کشتی هستیم، در میانة اقیانوس، اگر یکی از همسفران ما بخواهد کشتی را سوراخ کند و باعث ورود آب به داخل کشتی شود آیا ما به او اجازه می دهیم؟ آیا می گوییم بگذار این کار را بکند به ما چه ربطی دارد؟! جامعة اسلامی نیز مانند یک کشتی است؛ اگر کسی گناه کند ضررش به همة جامعه می رسد، مثل همان سوراخ کردن کشتی؛ و اگر کسی کار خیر انجام دهد نفعش به همة جامعه
ص39
می رسد، برای همین وقتی ما در آن کشتی آن مسافر را از سوراخ کردن کشتی نهی می کنیم و دعوتش می کنیم به سالم نگه داشتن کشتی، در جامعة اسلامی نیز باید دیگران را دعوت به کارهای خوب کنیم و با بدی ها و کسانی که بدی ها را انجام می دهند مبارزه کرده و آن ها را از انجام دادن آن کارها نهی کنیم.
در زمینة مسائل اجتماعی شاید هیچ خطابی به مردم شدیدتر، غلیظ تر، زنده تر و پُرهیجان تر از خطاب به امر به معروف و نهی از منکر نیست. امر به معروف و نهی از منکر، یک وظیفة عمومی است ... اگر معنای امر به معروف و نهی از منکر و حدود آن برای مردم روشن شود، معلوم خواهد شد یکی از نوترین، شیرین ترین، کارآمدترین و کارسازترین شیوه های تعامل اجتماعی، همین امر به معروف و نهی از منکر است و بعضی افراد دیگر در نمی آیند بگویند: «آقا! این فضولی کردن است»! نه! این همکاری کردن است؛ این نظارتِ عمومی است؛ این کمک به شیوعِ خیر است؛ این کمک به محدود کردنِ بدی و شرّ است.(1)
این فرمول که در موردش با هم صحبت کردیم کمک می کند که ما
ص:40
سیب زمینی نباشیم، کمک می کند که ما در قبال جامعه مسئول باشیم و به فکر خودمان و جامعة اسلامی مان باشیم. اگر به این فرمول عمل کنیم می توانیم سرمان را بالا بگیریم و با افتخار بگوییم که: «من سیب زمینی نیستم!»
ص:41
ص:42
تصویر
ص:43
تصویر
ص:44
قدیم ترها عده ای بودند که پول هاشان را در متکاهاشان ذخیره می کرده اند، فقط برای اینک ذخیره کرده باشند، یعنی پول را جمع می کردند و استفاده ای از آن نمی کردند. الآن عده ای هستند که پول هایشان را در بانک ها، در گاوصندوق ها و به صورت طلا و جواهر در لوله بخاری خانه ها و ... ذخیره می کنند فقط برای اینکه ذخیره کرده باشند. این عده از مردم معمولاً پول هایشان را فقط و فقط نگه داری می کنند برای اینکه نگهداری کرده باشند! همین! یعنی نه با آن پول کار اقتصادی می کنند، نه کار فرهنگی، و نه حتی آن پول را خرج خودشان می کنند.
به این مقدمه فکر کنید تا برویم سراغ فرمولمان، فرمول رفتار در فعالیت های اقتصادی حکومت اسلامی، این فرمول به ین شرح است:
«- مال اندوزی بد + تولید صحیح + توزیع مناسب + مصرف صحیح»
ص:45
اسلام پول هایی را که ذخیره می شوند برای اینکه ذخیره شوند را پول صامت می گوید و آن را دردناک ترین چیزی می داند که انسان از خود به جای می گذارد.(1) ما به این پول های صامت مال اندوزی بد می گوییم که در رفتار اقتصادی در حکومت اسلامی باید از این رفتار دوری کرد و پول ها را به جای ذخیره کردن برای ذخیره کردن، در جهت تولید و افزایش ثروت ملی استفاده کرد.
هر نسخه ای هرچه هم مستند به منابع علی الظاهر دینی باشد و نتواند این دو را تأمین کند، اسلامی نیست. یکی از آن دو پایه عبارت است از «افزایش ثروت ملی». کشور اسلامی باید کشور ثروتمندی باشد؛ کشور فقیری نباید باشد؛ باید بتواند با ثروت خود، با قدرت اقتصادی خود، اهداف والای خودش را در سطح بین المللی پیش ببرد. پایة دوم، «توزیع عادلانه و رفع محرومیت در درون جامعة اسلامی» است. این دو باید تأمین بشود.(2)
ص:46
مسئلة بعدی توزیع مناسب ثروت و مال است، این توزیع مناسب شامل استفادة صحیح در فعالیت های اقتصادی و کمک به نیازمندان است و البته که کمک به نیازمندان مقدم است بر مال اندوزی و اگر به جای کمک به نیازمندان مال اندوزی شود مشکلاتی سخت در جامعه پدید خواهد آمد.(1) ما باید نگاه کنیم خرج کردن در کدام مسیر صحیح تر است، مثلاً اگر کسی هم مشکل بیماری قلبی داشته باشد و هم بخواهد بینی اش را عمل زیبایی کند کدام یک را اول انجام خواهد داد؟ بیماری قلبی مهم تر است یا عمل زیبایی بینی؟! کدام یک؟ توزیع صحیح یعنی همین که نگاه کنیم به جایی که لازم تر است و پول را در آنجا مصرف کنیم و نکتة آخر هم اینکه مصرف کردن مال باید صحیح و مناسب باشد. بخل ورزیدن یک نوع از مصرف اشتباه است و اسراف کردن نوع دیگری از مصرف اشتباه.(2) انصافاً برخی از افراد جامعه این رفتار را دارند؛ یا مال را اساساً مصرف نمی کنند یا بخیلانه
ص:47
مصرف می کنند و یا اینکه اسراف می کنند، همین مال می تواند در جای دیگر و در تولید هزینه شود، همین مال می تواند ذخیره شود برای زندگی فرزندان و انسان های دیگری که در اطراف ما هستند اما متأسفانه گاهی ما اموال را بخیلانه یا مسرفانه مصرف می کنیم.
مثل باقی فرمول ها در آخر فرمول می خواهیم فکر کنیم به جامعة اسلامی که در آن فرمول رفتار در فعالیت اقتصادی اجرا شده باشد. آن جامعه چطور خواهد بود؟ فقرا در آن جامعه چگونه زندگی خواهند کرد؟ تولید و اسراف و توزیع چطور خواهد بود؟ به همة این ها فکر کنیم، یک فکر عمیق طولانی.
ما أَفاءَاللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَالْیتامی وَالْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کی لایکونَ دُولَةً بَینَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکمْ.
آنچه خدا از اموال اهل قری به رسول خود برگردانید از آن خدا و رسول او و از آن خویشان
رسول و فقیران و مسکینان و درماندگان در راه است تا اموال بین توانگران دست به دست نچرخد.(1)
ص:48
حالا می دانی که حکومت اسلامی و حاکم اسلامی مثل نخ تسبیح است که اگر نباشد دانه های تسبیح نخواهند بود. می دانی که مردم باید خیرخواه مسئولین باشند و مسئولین نیز باید حواسشان باشد که مسئولیت باری است بر دوششان و نهایتاً می دانی که اجتماع مانند یک کشتی است که اگر کسی خطایی کند و سمت خودش را در کشتی سوراخ کند، آسیبش به همه می رسد.
«استمرار نهضت» در این است که به آنچه می دانی از حکومت
ص:49
اسلامی، عمل کنی.
1. پرسش ها و پاسخ ها 15 (دین و سیاست، ولایت فقیه، جمهوری اسلامی). حمید رضا شاکرین، علیرضا محمدی. انتشارات معارف.
2. ولایت فقیه در آیینه پرسش. مجموعه رهنما جلد 81. حمید رضا شاکرین. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی.
3. مجموعه پرسمان رضوی. جلد 4. سلوک سیاسی. محمدباقر پورامینی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی.
حکومت اسلامی و رفتار کارگزاران با مردم از دیدگاه امام علی علیه السلام. محمد تقی مدرسی، موسی دانش. انتشارات آستان قدس رضوی.
ص:50
تصویر
ص:51
تصویر
ص:52