مشخصات کتاب

سرشناسه : حبیبیان، روح الله، 1345 -

عنوان و نام پدیدآور : رساله رایانه/ روح الله حبیبیان ؛ تهیه و تنظیم اداره پاسخ گویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی ؛ به کوشش محمدحسین پورامینی ؛ ویراستار محمدباقر انصاری.

مشخصات نشر : مشهد: آستان قدس رضوی،شرکت به نشر، 1396.

مشخصات ظاهری : 48 ص.: مصور(رنگی).؛ 11×17 س م.

فروست : آستان قدس رضوی،شرکت به نشر؛ 2203 .

رهنما؛ 108.

شابک : 42000 ریال:978-964-02-2708-4

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

یادداشت : چاپ قبلی: آستان قدس رضوی،1392.

یادداشت : چاپ چهارم.

یادداشت : کتابنامه.

موضوع : کامپیوترها -- جنبه های اخلاقی

موضوع : Computers -- Moral and ethical aspects

موضوع : کامپیوترها -- جنبه های مذهبی -- اسلام

موضوع : Computers -- Religious aspects -- Islam

موضوع : مسائل مستحدثه

موضوع : *New problems (Islamic law)

شناسه افزوده : شرکت به نشر(انتشارات آستان قدس رضوی)

شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. اداره پاسخگویی به سئوالات دینی و اطلاع رسانی

شناسه افزوده : Behnashr Company‪(Astan Quds Razavi Publications)

شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی

رده بندی کنگره : QA76/9 /ج9 ح2 1396

رده بندی دیویی : 175

شماره کتابشناسی ملی : 4725608

ص:1

اشاره

تصویر

ص:11

اشاره

دین اسلام همواره نگاهی مثبت و متقابل بین دنیا و آخرت داشته و هیچ گاه خواهان ساختن آخرت در سایه ترک و پرهیز از دنیا نیست؛ بلکه به تصریح روایات، کسی که دنیای خود را برای آخرت یا آخرت را برای دنیا رها کند از مسیر اهل بیت دور دانسته شده است.(1)

پنجره:

هر امکانات و ابزاری که بتواند به بهبود زندگی دنیایی بشر و رسیدن به هدف نهایی او از حیات دنیوی کمک کند از منظر دین تأیید خواهد شد اما به یک شرط!

شرط مهم در این مسیر آن است که این ابزار و امکان نوین در کنار مصالح و خدمات مثبتی که به انسان می دهد، دارای مفاسد، مشکلات و مضرات زیادی نباشد تا در یک جمع بندی عقلایی نگوییم مفاسد و مضرات این وسیله از مصالح و خدمات آن بیشتر است؛ زیرا در این

ص:13

اشاره

در یک دسته بندی ساده می بینیم که استفاده از رایانه در دو عرصه قابل بررسی و تأمل است، نخست در عرصه ارتباط با جهان و در شکل استفاده از اینترنت و ورود به دنیای مجازی– که در شماره ای مستقل به آن خواهیم پرداخت - و دیگر در حوزة استفاده شخصی و در ارتباط مستقیم با نیازها و تعلقات شخصی خود.

بر این اساس باید به درستی ببینیم که وقتی در فضای خصوصی خود مشغول استفاده از رایانه مان هستیم و هیچ ارتباطی هم با اینترنت نداریم چه رفتارهایی مشمول رفتارهای نادرست و غیرمشروع در بهره مندی از رایانه محسوب می گردد؟

ص:14

اشاره

تصویر

ص:17

اشاره

هرچند ممکن است حکم شرعی نوع استفاده از محصولات گوناگون رایانه ای و رسانه ای مختلف باشد، همة این محصولات در یک مسئله مشترک هستند؛ «این که آیا می توان نسخه های اصلی را کپی کرد یا از نسخه های کپی و غیراصل این قبیل محصولات نرم افزاری یا رسانه ای بهره برد»؟

به عبارت روشن تر حکم "CD" و "DVD"های رایتی و غیر اوریجینال که به وفور در هر کوی و برزنی به کمترین قیمت یافت می شود چیست؟ آیا می توان از این محصولات استفاده کرد و بی خیالِ تهیه نسخه اصل و پرداخت هزینه بالای آن شد؟

در این زمینه ابتدا باید دانست که بین فقها دربارة ابعاد این مسئله اختلاف نظراتی وجود دارد که همة انواع این محصولات اعم از نرم افزارهای سیستمی یا علمی و تفریحی و... را شامل می شود. به علاوه از نظر فقهی حکم کپی کردن نسخه های اصلی و خرید و استفاده از نسخه های غیراصل نیز تفاوت دارد که به اختصار بیان می شود:

در مسئله تکثیر و کپی نسخه های اصل، باید گفت شرکت های تولید این محصول لااقل به سه بخش تقسیم می شوند:

ص:19

اشاره

اگر یک نرم افزار یا محصول رسانه ای، مربوط به شرکت های خارجی باشد، بخشی از مراجع تفاوتی بین محصول این شرکت ها با تولیدکنندگان داخلی نمی بینند،(2) اما بخشی از مراجع به تفاوت در حکم بین دو نوع محصول قائل هستند؛ یعنی معتقدند در این وضعیت باید دید دقیقاً این شرکت مربوط به کدام کشور است؟ اگر از کشورهای غیرمسلمانی باشند که «کافر حربی» محسوب می شوند یعنی کشورهایی که دشمنی آنها با کشور ما آشکار است مانند آمریکا و اسرائیل و انگلیس، طبق نظر برخی از مراجع، حقوق این شرکت ها هیچ ارزشی ندارد و می توان از این محصولات به هر صورت استفاده کرد.(3)

برخی دیگر از مراجع در همین شرکت ها هم بین دولت و ملت تفاوت قائل اند و مثلاً تکلیف شرکت های دولتی را با شرکت های خصوصی جدا می دانند، یعنی اگر شرکتی خصوصی در آمریکا باشد که زیرمجموعه دولت محسوب نشود، حکم دولت و شرکت های خصوصی در سایر کشورهای «کافر غیرحربی» را دارد، یعنی کشورهای مختلف دنیا که کافرند اما دشمن رسمی ما محسوب نمی شوند و بین

ص:21

اشاره

مسئله جدی تر استفاده از نسخه های غیراصل است؛ در این مسئله نیز برخی مراجع، خرید و استفاده - بدون تکثیر و کپی برداری - از نرم افزارها و محصولات غیراصل را جایز می شمارند؛(2) زیرا ممنوعیت در این مسئله را تابع قرارداد با فروشنده در زمان خرید می دانند که بدون این قرارداد منعی از تکثیر و استفاده از نسخه غیراصل وجود نخواهد داشت، ولی اکثر مراجع تقلید بنا بر احتیاط واجب یا فتوا استفاده از نسخه های غیراصل را بدون اجازة تولیدکنندگان آن جایز نمی شمارند.(3)

با توضیحاتی که داده شد تکلیف فروشگاه ها و مراکز تهیه و تکثیر این محصولات هم روشن می شود. در واقع اگر تکثیر و توزیع نسخه های غیراصلی یک محصول رایانه ای اعم از فیلم و نرم افزار و ... بر اساس ضوابطی که گفتیم صحیح نباشد انجام این کار توسط مراکز تهیه و فروش محصولات رایانه ای و پولی که در قبال آن دریافت می کنند مشکل دار می شود؛ اما اگر بر اساس ضوابط نقل شده این عمل مجاز باشد نه تنها استفاده از نسخه های غیراصل بلکه تکثیر و توزیع و گرفتن پول در برابر آن هم جایز خواهد بود.

ص:23

اشاره

تصویر

ص:27

اشاره

ممکن است عده ای بگویند پس با این وجود باید دور هر نوع محصول فرهنگی و هنری و ... را خط کشید و از قافله محصولات رسانه ای کاملاً به دور بود؛ اما حقیقت آن است که به خوبی می توان بین به روز بودن و آگاهی از رخدادهای فرهنگی و هنری و رعایت تقوا و اخلاق اسلامی تفاهم و همراهی برقرار کرد؛ کافی است انسان پیرو این تفکر غلط نباشد که «هر فیلم و آهنگی به یک بار دیدن و شنیدن می ارزد»، بلکه برای چشم و گوش و فکر خود قلمرو روشنی از ورودی های مفید و حلال در نظر بگیرد و به همین جهت کاملاً گزینشی با این محصولات برخورد کند.

ص:30

اشاره

تصویر

ص:33

اشاره

تفریح و سرگرمی یکی از نیازهای انسان در زندگی است که اسلام نیز با کلیّت آن مشکلی ندارد و آن را توصیه می کند؛ اما مسئلة مهم، انتخاب نوع و شکل این تفریحات و سرگرمی هاست که متناسب با اوضاع و احوال زمان و مکان، متغیر و متفاوت شده و در هر زمانی به قالبی خاص درمی آید.

پنجره

بازی های رایانه ای امروزه یکی از مهم ترین و پرطرفدارترین ابزارهای بازی و تفریح برای جوانان و نوجوان – حتی جوانان سابق! - درآمده تا جایی که گیم نت خانة سوم بعضی ها بعد از خانه پدری و مدرسه محسوب می گردد و گفته می شود متوسط زمانی که یک کاربر بازی های رایانه ای – که در ایران حدود 20 میلیون نفر تخمین زده شده اند - برای این بازی ها اختصاص می دهد دو ساعت در روز است.(1)

ص:35

اشاره

اولین و شاید مهم ترین خطری که این قبیل بازی ها و سرگرمی ها را تهدید می کند، قمار است. در واقع یکی از شایع ترین مفاسد و خطرهای دینی که اکثر ورزش ها و تفریح ها را می تواند آلوده سازد، همین مشکل است.

پنجره:

تعریف ساده قمار همان «تعیین جایزه و منفعت برای برنده» است که در اصطلاح فقهی معمولاً به وجود «برد و باخت» در بازی تعریف می شود.

اگر در یک بازی، برد و باخت شرط شود، یعنی بازنده ملزم و متعهد به رساندن منفعتی به برنده مانند پرداخت پولی به او گردد، قمار صورت گرفته که در قرآن عملی پلید و شیطانی خوانده شده است؛(1)درنتیجه

ص:36

اشاره

یکی دیگر از خطرات و مفاسد این بازی ها وجود تصاویر و صحنه ها و یا کاراکترهایی با ظاهر یا پوشش تحریک کننده در آنهاست. بر اهل فن مخفی نیست که امروزه تنوع بازی های رایانه ای مرزهای سن و سال

ص:38

اشاره

در پایان این بخش لازم است به دو نکته پیرامون بازی های رایانه ای توجه شود: نخست آن که اگر انجام بازی های رایانه ای به گونه ای فرد را معتاد کند که افراط در انجام آن صدمات قابل توجهی به جسم و روح او بزند، این عمل یقیناً جایز نخواهد بود.

حتماً شما هم در خبرها خوانده یا شنیده اید که برخی نوجوانان یا جوانان با افراط در این بازی ها حتی جان خود را از دست داده اند. در اسلام این ضرر رسانی های غیرمتعارف به خود جایز نیست و باید از آن دوری کرد.

نکته دوم اینکه برخی خانواده ها از افراط فرزندان شان در بازی های رایانه ای خسته می شوند و اجازه بازی بیش از حد را به فرزندشان نمی دهند؛ اما از آنجا که چند ساعت بازی با جدیدترین ورژن های بازی از نان شب واجب تر است، این نوجوانان و متأسفانه جوانان عزیز! راهی جز رفتن به نزدیک ترین گیم نت نمی بینند؛ در این موارد معمولاً والدین عدم رضایت خود را از رفتن فرزندشان به گیم ها اعلام می کنند و حتی

ص:40

اشاره

تصویر

ص:43

اشاره

در پایان به یکی از مشکلات رایانه ای که معمولاً در خانواده ها یا خوابگاه های دانشجویی دامن گیر بسیاری از افراد است، می پردازیم و آن هم مسئله اطلاعات شخصی افراد در رایانه مشترک است. زیاد پیش می آید که در یک خانه، همه افراد خانواده یا چند دانشجوی هم خانه یا هم اتاق از رایانة یکدیگر استفاده می کنند؛ اما هر یک از کاربران معمولاً فایلی خصوصی برای خود ایجاد می کند تا اطلاعات خصوصی خود را درون آن ذخیره کند و معمولاً با مخفی کردن آن پوشه یا ایجاد رمز ورودی برای آن و یا با تأکید نسبت به خصوصی بودن این اطلاعات از دیگران می خواهد که به این قسمت وارد نشوند.

گاهی شیطنت دیگران گل کرده و به طرز عجیبی وسوسه می شوند از اطلاعات شخصی دوست یا برادر و خواهرشان سر در بیاورند؛ گاهی هم این کار با توجیهات بی مورد همراه می شود و مثلاً برادر بزرگ تر خود را ملزم می داند که به جهت کنترل رفتارهای خواهرش از جزئیات دل مشغولی ها و اسرار او آگاه باشد و با این توجیهات با نرم افزارهای هک و ... به این فایل های خصوصی وارد می شود.

ص:45