تصویر

ص:3

تصویر

ص:4

ص:5

ص:6

تصویر

ص:8

تصویر

ص:10

تصویر

ص:12

بخش مهمی از مسلمانان توسط سلفیان وهابی شده است.

می کردند.(1)

تکفیر، از طایفه ای از متکلمان که با تنگ نظری عده ای از مسلمانان را تکفیر کرده اند، انتقاد کرده و توصیه کرده است تا جایی که ممکن است، از تکفیر اهل قبله پرهیز شود.(1)

بنابراین، هرکس به شعایر اسلامی پایبند باشد و نشانه های دین الهی را بزرگ شمارد، مسلمان است و باید حرمت او را حفظ کرد. طبیعی است که آزار این چنین فردی حرام است و غیرمسلمان نامیدن او، نوعی آزار تلقی می شود.(2)

تصویر

ص:18

پیش از این چنان بودید؛ ولی خدا بر شما منت نهاد. پس تفحص کنید که خدا بر اعمالتان آگاه است.

مفسران دربارۀ شأن نزول این آیه چنین نوشته اند:

پس از نبرد خیبر، رسول خدا اسامة بن زید را همراه گروهی از مسلمانان به سوی یهودیان در یکی از روستاهای فدک اعزام کرد تا آنان را به اسلام یا قبول شرایط ذمّه دعوت کنند. یکی از یهودیان به نام مرداس بن نهیک با آگاه شدن از آمدن سپاه اسلام، اموال و خانوادۀ خود را در پناه کوهی قرار داد و درحالی که به توحید و نبوت پیامبر گواهی می داد، به استقبال مسلمانان آمد. اسامه به خیال اینکه او از سر ترس، اظهار اسلام می کند، وی را کشت و اموالش را به غنیمت گرفت. پیامبر خدا از این رفتار که به کشتن یک مسلمان انجامید، ناراحت شد.(1)

در پرتو آیۀ گفته شده، مفسران و عالمان شیعه و سنی در این نکته هم عقیده اند که هرکس اظهار اسلام کند، نمی توان به کافربودنش حکم داد. دراین باره به دیدگاه چند مفسر سنی و شیعه اشاره می کنیم:

1. محمد بن جریر طبری، مفسر نامی اهل سنت در قرن سوم معتقد است:

به کسی که به شما رو می آورد و قصد جنگ ندارد و خود را از شما

ص:20

و آیینتان نشان می دهد، نگویید: «مؤمن نیستی.»(1)

2. ابوالقاسم زمخشری، مفسر حنفی مذهب قرن ششم است. او به مکتب مذهب معتزلی گرایش داشته و این را در تفسیرش به طور آشکار بیان کرده است. او در تفسیر خود دربارۀ این آیه می نویسد:

«سلام» به معنای انقیاد و تسلیم است و گفته اند به معنای اسلام است. همچنین این گونه بیان شده است که تسلیم به معنای تحیت به رسم مسلمانان است.(2)

با این نگاه، به کسی که اظهار اسلام می کند یا به رسم مسلمانان به شما تحیت می گوید و سلام می دهد، نباید بگویید: «ایمان نیاورده ای.»

3. امین الاسلام طبرسی، مفسر شیعۀ قرن ششم نیز چنین دیدگاهی دارد.(3)

4. رشیدالدین ابوالفضل میبدی، مفسر ایرانی قرن ششم، یکی از پیروان متعصب مذهب شافعی است. او در تفسیر این آیه می نویسد:

نگویید کسی را که به تحیت مسلمانان شما را تحیت کرد، یعنی بر شما سلام کرد و شما را گفت که من مسلمانم: «لَسْتَ مُؤْمِناً» که تو مؤمن نه ای و آمن کرده نه ای. آنچه ظاهر کرد از اسلام، از

ص:21

تصویر

ص:22

او بپذیرید و شمشیر از وی بردارید.(1)

5. شیخ احمد مصطفی مراغی، دانشمند شافعی مصری(2) نیز معتقد است:

به کسی که رفتارش برای شما به گونه ای است که گواه بر اسلامش است، نگویید: «مؤمن نیستی و به دلیل ترس از مرگ این گونه رفتار می کنی»؛ بلکه ادعای او را بپذیرید و به موجب آن با او رفتار کنید.(3)

دیدگاه این دانشمندان شیعه و سنی دربارۀ آیه ای که به آن اشاره شد نیز تأمل برانگیز است:

1. ملااحمد نراقی(4) می گوید:

مقتضای آیۀ شریفه آن است که هرکه اظهار اسلام نماید، مادامی که دلیل شرعی ثابت الحجیة بر کفر آن نباشد، ما نمی توانیم حکم به کفر آن کنیم.(5)

2. شیخ محمدحسین کاشف الغطاء(6) معتقد است:

خداوند اراده کرده است که مسلمانان میان خود، برادر و برضد دشمن، یار هم باشند. خواسته است که مسلمانان همچون یدِ

ص:23

واحد برای قدرت نمایی برضد بیگانگان و دشمنان اسلام باشند. اما این قاعدۀ اساسی را ابن عبدالوهاب نقض کرد و به خلاف این آیه رفتار کرد. او مسلمانان را کافر شمرد و آنان را در نقطۀ مقابل هم انداخت. آنان به عنوان آلت دست دشمنان، برای درهم کوبیدن پایه های دین می کوشند و به واسطۀ این گروه، مسلمانان کشته می شوند.(1)

3. حسن بن فرحان مالکی، از علمای سنی عربستان، ضمن استناد به این آیه می نویسد:

آیا با صراحتِ این آیۀ شریفه، جایی برای تکفیر مسلمانان باقی می ماند؛ آن هم براثر اشتباهات روشن تکفیرکننده در مسئلۀ توحید و شرک؟(2)

ذبیحتنا فهو المسلم له ما للمسلم و علیه ما علی المسلم.(1)

هرکس به وحدانیت خدا شهادت دهد، قبلۀ ما را جهت عبادت خویش قرار دهد، نماز را به جای آورد و از قربانیِ ما استفاده کند، او مسلمان است و حقوق مسلمان بر او جاری می شود.

ازاین رو، در سنت پیامبر اکرم… تکفیر مسلمان روا نیست و در روایات به شدت از این رویه، نهی شده است؛(2) ازجمله در سنن ابی داود آمده است:

ایما رجل اکفر جلا مسلماً فان کان کافراً و الا کان هو الکافر.(3)

هرکه مسلمان دیگری را تکفیر کند، اگر او واقعا کافر باشد که هیچ؛ وگرنه خود او کافر است.

و این سخن نبوی:

اذا کفر الرجل اخاه فقدباء بها احدهما.(4)

اگر کسی برادر خودش را کافر بنامد، یکی از آن دو، به عقوبت آن بدی دچار خواهد شد.

ص:25

تصویر

ص:28

شیعیانی که بر خلافت انتصابی امیرمؤمنان† ازسوی پیامبر… اصرار کرده و عملکرد صحابه را در این مسئله نقد می کنند، از دایرۀ مسلمانان خارج بوده و

کافرند.(1)

مسلمانان را مشرک، کافر، بت پرست، مرتد، منافق، منکر توحید، دشمن توحید، اهل باطل، نادان و شیطان خواند. او با تکیه بر این کتاب، خون و مال و ناموس مسلمانان را مباح شمرد و کشتارها و فجایع بسیاری آفرید. او در کتاب التوحید نیز، بسیاری از باورها و اعتقادات مسلمانان را در دایرۀ شرک قرار داد. او دایرۀ پیروان توحید و اهل ایمان را به قدری تنگ گرفت که همۀ مسلمانان مشرک خوانده شده و خون و اموالشان مباح و ایمان تنها در پیروان او احتکار شد.(1)

شیخ احمد زینی دحلان، متفکر سنی شافعی(2)و(3) می گوید:

وهابی ها هیچ کس را موحد نمی دانند؛ مگر کسی که از تمام گفته های آن ها پیروی کند.(4)

دحلان از عالم مشهور دیگری به نام زهاوی نقل می کند:

اگر کسی سؤال کند مذهب وهابیان کدام است و نتیجۀ این مذهب چیست، در جواب هر دو سؤال می گویم: «حکم به کفر همۀ مسلمانان جهان.» این پاسخ کوتاه برای این گونه سؤال ها

ص:31

تصویر

ص:32

کافی است.(1)

شیخ حسن بن فرحان مالکی، منتقد جدی وهابیت،(2) تصریح می کند:

متأسفانه اصل تکفیر مسلمانان را در کلمات محمدبن عبدالوهاب یافتم. مسلماً شیخ و تابعان او در این عقیده، راه صحیح را نپیموده اند.

ماهیت خشن و تکفیری وهابیت، موجب شد قدرت و خشونت در دل آن نهادینه شود. رویکرد جاری وهابیت، تکفیر پیروان مذهب شیعه است؛ اما خشونت و ددمنشی حرکت آنان، کیان جهان اسلام را به مخاطره انداخته و امنیت را از آنان سلب کرده است. فجایع خونین صورت گرفته در عراق، سوریه، لبنان، پاکستان و حتی مصر(3) نمونه ای از ثمره های حرکت افراطی تکفیریان معاصر است. این فجایع، اندیشمندان مسلمان را در این نتیجه هم عقیده کرده است که نظریه پردازان جاهلی وهابیت

ص:33

در اصل، خوارج قرن بیستم هستند.

وهابیتِ امروز را می توان آینۀ خوارج دیروز دانست. این دو طیف، بی بصیرتان و منحرفانی هستند که شیطان رفتارشان را آراسته است و تنها خود را مسلمان واقعی انگاشته و دیگران را از دم تیغ تکفیر گذرانده اند و مصداق این آیه اند:

«وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ»(1)

شیطان اعمالشان را در نظرشان آراسته و از راه خدا منحرفشان کرده است؛ چنان که روی هدایت نخواهند دید.

واقعی را کسی می داند که از افراد توسل کننده اعلام بیزاری کند و آنان را کافر بداند.(1) همچنین او به دروغ مدعی است که ریختن خون مسلمانانی که توسل می جویند، در همۀ مذاهب مباح شمرده شده است:

همۀ مذاهب اجماع دارند بر اینکه هرکس بین خود و خداوند واسطه ای قرار دهد و آنان را بخواند، کافر مرتد بوده و مال و خونش حلال است.(2)

مفتیان معاصر وهابی نیز توسل به انبیا و صالحان را از جنس رفتار مشرکان می شمارند.(3) حتی محمدبن صالح العثیمین، چنین فردی را مشرک و کافر می شمارد.(4) بن باز، وهابی معاصر نیز مدعی است هرکس در هر بقعه ای از بقعه های زمین بگوید: «یا رسول الله یا نبی الله یا محمد، به فریاد من برس، مرا دریاب، مرا یاری کن، مرا شفا بده، امتت را یاری کن، بیماران را شفا بده، گمراهان را هدایت فرما» یا امثال این ها، برای خدا شریک در عبادت قرار داده و درحقیقت پیامبر… را عبادت کرده است.(5)

سلفیان با تفکیک نکردن «عبادت و پرستش» از «تکریم و ستایش»،

ص:35

تفسیر غلطی از «عبادت» ارائه داده و هر خضوعی را عبادت و تکریم انبیا و اولیای الهی را پرستش تلقی کرده اند. آنان با این فرض باطل، همگان را به شرک متهم می کنند.

عبدالله بن جبرین، مفتی معاصر وهابی، از مروجان تکفیر شیعه است. او همراه با چندی دیگر از مفتیان وهابی با صدور فتواهایی، خواستار انهدام مرقدهای امامان شیعه‰ شد. همچنین در حماسۀ جنگ 33 روزۀ مقاومت لبنان، فتوایی برضد حزب الله صادر کرد و حتی تا حد تحریم همه گونه پشتیبانی از حزب الله پیش رفت(1)

و نوشت:

یاری کردن این حزب رافضی جایز نیست. جایز نیست تحت فرمان آنان رفت و جایز نیست برای پیروز و قدرتمندشدن آنان دعا کرد. نصیحت ما به اهل سنت این است که از آنان بیزاری جویند و کسانی را که به این حزب می پیوندند، رها کنند و دشمنی آنان با اسلام و مسلمانان و ضررهای کهن و جدید آنان را برای اهل سنت روشن کنند.

عبدالله بن جبرین ضمن مشرک دانستن شیعیان به دلیل توسل و ابراز ارادت به اهل بیت‰، چنین فتوایی داده بود:

آن ها توحیدشان را باطل و ایمانشان را نقض کرده اند و به اسلامیت خود اخلال رسانده اند. پس باید با آنان جنگید تا به دین

ص:36

و به سمت خدا باز گردند.(1)

با تأمل در آیات قرآن درمی یابیم که توسل به سبب ها و به ویژه استمداد و حاجت خواهی از انبیا و اولیای الهی امری پذیرفته شده است. در متون تفسیری، آیۀ «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا اتَّقوا الله وَ ابْتَغوا اِلَیهِ الْوَسیلَةَ»(2) به توسل باز گردانده شده است.(3) همچنین آیۀ «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً»(4) مهم ترین نمونه از جواز طلب آمرزش از پیامبر اکرم… است که این درخواست، توسل به شمار می رود.(5)

پیامبر… گواهی می دهد.(1) توسل به پیامبر و آل او‰(2) در زمان حیات و پس از رحلت ایشان، سیره ای پذیرفته شده در میان مسلمانان صدر نخست و سده های پسین تلقی شده است. با درنگ در متون تاریخی، نمونه های زیادی از توسل یافت می شود؛(3) به گونه ای که زینی دحلان مدعی است کسی در برابر این اقبال به توسل، ایستادگی و نقدی نداشته است.(4)

ص:38

تصویر

ص:40

کردند.(1)

حافظ وهبه(2) مشاور ملک عبدالعزیز، از قول این حاکم سفاک سعودی می نویسد:

نزدیکان دولت سعودی، در کتاب جزیرة العرب می نویسند که عبدالعزیز می گفت: «هنگامی که جد ما، سعود، مشغول جنگ با قبایل منطقۀ حجاز بود، گروهی از بزرگان قبیلۀ مطیر را به اسارت گرفت. برخی از ریش سفیدان این طایفه برای شفاعت نزد سعود آمدند و از وی خواستند از این گروه درگذرد؛ اما سعود دستور داد که سر از بدن اسرا جدا کنند. سپس سرها را در طبق هایی از غذا قرار دادند و این طبق ها را در مقابل بزرگان طایفۀ مطیر قرار دادند. عبدالعزیز به آنان دستور داد که از این غذا که سرهای اقوامشان بر آن نهاده شده بود، بخورند و چون این کار را نکردند، تمامی آن افراد را نیز کشتند.»(3)

وهابیان با حمله به طائف، به مدت سه روز این شهر را برای خود حلال کردند. در این جنایت، بسیاری از مردم طائف فرار کردند و افراد باقی مانده نیز به قتل رسیدند.(4) وهابیان در منطقۀ قصیم، بیش از پانصد نفر را سر بریدند و قاضی اهل سنت شیخ ابراهیم بن عمر را که از

ص:41

درخواست عبدالعزیز برای صدور فتوا به کفر دشمنان او سر باز زده بود، دست بسته درون گودالی انداختند و او را سوزاندند.(1)

جنایات تکفیری ها برضد شیعیان نیز گویا و انکارناپذیر است. حملۀ وهابیان تکفیری به کربلا در سال 1226ق هرگز فراموش نمی شود. اکنون نیز پیروان مذهب شیعه، آماج بیشترین حملات وهابیان قرار دارند.

تصویر

ص:44

معروف است که وقتی مرگ ابوالحسن اشعری، پیشوای مکتب اشاعره(1) فرا رسید، یارانش را جمع کرد و گفت:

شاهد باشید من هیچ یک از اهل قبله را به سبب گناهی که از او سر زد، تکفیر نکردم؛ زیرا آنان را دیدم که همگان به سوی معبود واحدی متمایل اند و اسلام شامل آنان می شود.(2)

سعدالدین تفتازانی شافعی(3) مدعی بود:

کسی را که اهل قبله، اما مخالف حق است، نمی توان کافر شمرد؛ تازمانی که او ضروریات دین را انکار نکرده باشد. ضروریات دین اموری چون حدوث عالم و محشورشدن اجساد در قیامت است. همانا پیامبر و پس از او، هیچ گاه عقاید مردم را تفتیش نمی کردند.(4)

ص:45

را از چه کسی برگرفته اید؟ اگر ادعا کنید آنان را کافر می دانیم، چون به خدا شرک ورزیده اند و خدای فرموده است: «ان الله لا یغفر ان یشرک به»(1) (=هرآینه خدا نمی آمرزد گناه کسانی را که به او شرک آورند)، در پاسخ می گوییم: آیات الهی حق است؛ اما اهل علم در تفسیر «شرک آورده به خدا» گفته اند: کسی است که ادعا کند برای خدای شریکی است؛ مانند این سخن مشرکان: «هولاء شرکاونا»(2) (=اینان شریک عبادت مایند) و این آیات: «و ما نری معکم شفعاءکم الذین زعمتم أنهم فیکم شرکاء»(3) (=و هیچ یک از شفیعانتان را که می پنداشتید با شما شریک اند، همراهتان نمی بینیم.) «إذا قیل لهم لا إله إلا الله یستکبرون»(4) (=چون به آنان گفته می شد که جز خدای یکتا خدایی نیست، تکبر می کردند.) «أ جعل الآلهة إلهاً واحداً»(5) (=آیا همۀ خدایان را یک خدا گردانیده است؟)(6)

سلیمان بن عبدالوهاب در فصلی دیگر اذعان می کند که مذهب سلف، تکفیرنکردن فرقه های اسلامی است. او سپس به تفصیل، دیدگاه علمای

ص:47

بزرگ سنی را مطرح کرده(1) و در پایان، از عمق فاجعۀ جریان تکفیر رمزگشایی می کند و خطاب به بنیان گذار جریان وهابی می نویسد:

شما با تکیه بر گمان خود دیگران را کافر می شمارید؛ حتی آنان را که در گرایش به اسلام صراحت دارند نیز کافر می دانید. در نزد شما کسانی که با خداترسی به حکم تکفیرتان، بهایی نمی دهند نیز کافرند.(2)

پاسخ رهبر جریان وهابی به برادرش سلیمان، چیری جز کافردانستن او نبود. محمدبن عبدالوهاب، برادرش را ملحد و دشمن دین خواند.(3)

حرکت فتنه گرای تکفیری را بسیاری از جریان های اسلامی نقد کرده اند؛ زیرا به اعتقاد همگان، اسلام، کافردانستن مسلمانانی را که ایمان خود را اعلام کرده اند و آداب دینی را به جا می آورند، جایز نمی شمارد. نقطۀ کانونی ترویج جریان تکفیر، تزلزل جوامع مسلمان بود؛ آن گونه که اخوان المسلمین مصر در گذشته، تکفیر و طرد مسلمانان را موجب فتنه می شمرد که چه بسا به شکاف در امت اسلامی بینجامد و فقط به دشمنان اسلام سود برساند.(4)

ص:48

تصویر

ص:50