تصویر

ص:3

تصویر

ص:4

ص:5

تصویر

ص:6

تصویر

ص:8

این کار ازنظر متون دینی، بسیار ارزشمند و مقدس است و نوعی جهاد به شمار می رود؛ البته به شرط اینکه کاری مشروع و مجاز باشد و از راه های کسب درآمد حلال و خداپسند و قانونی و شرافتمندانه رفته باشیم.

ازاین رو در بحث دربارۀ روزی، روزی حلال و روزی حرام و حرام خواری و حلال خواری مطرح است. چنین نیست که مجاز باشیم به هر کاری دست بزنیم تا ثروتی به چنگ آوریم. هر نوع درآمدی حلال نیست و نمی توانیم از آن استفاده کنیم. بی شک بعضی راه های ثروت اندوزی حرام است. حرام خواری، هم در دنیا پیامدهایی ناگوار دارد و هم در آخرت. حرام خواری مؤاخذه و عذاب اخروی را در پی دارد. از خداوند باید روزی حلال بطلبیم و در این راه بکوشیم.

در این جزوۀ مختصر، با واکاوی رهنمودهای پیشوایان دینی، به ابعاد مختلف این مسئله پرداخته ایم. امیدواریم برای شما خوانندگان، سودمند و راهگشا باشد.

ص:10

تصویر

ص:12

دنیا در نگاه اسلام، ابزار است نه هدف. به خلاف آنان که دین را برای آخرت می دانند، نه دنیا و به خلاف آنان که اسلام را آیینی می پندارند که با معاش مردم بیگانه است و فقط برای آبادکردن خانۀ آخرت مردم آمده است، دین خدا برای تأمین دین و دنیای بندگان خداست. در دعایی قرآنی آمده است:

«رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار»(1)

پروردگارا، به ما در دنیا نیکی و در آخرت هم نیکی عطا کن و ما را از عذاب و آتش جهنم نگه دار.

پیامبر خدا… می فرماید:

الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه.(2)

تلاش کننده برای تأمین زندگی خانواده اش، مانند جهادکننده در راه خداست.

ص:13

دلیل این سخن روشن است: زندگی شرافتمندانه در سایۀ توانگری و تلاش ممکن است. آنان که به فقر و فلاکت دچارند، چه بسا در پی دزدی و دست درازی به مال دیگران بروند و دچار گناه شوند؛ اما کسانی که می کوشند از دسترنج خویش زندگی خود را بگذرانند و محتاج این و آن نباشند، عزیز و سربلندند.

هرکه نان عمل خویش بخورد *** منت حاتم طائی نبرد

شهیدمطهری در کتاب سیری در نهج البلاغه در بحث مفید و جامعش دربارۀ دنیا و دنیاپرستی، دنیا را به دنیای خوب و بد تقسیم می کند. او با استناد به نهج البلاغه چنین می نویسد:

مردم در دنیا ازنظر عمل و هدف دو گونه اند: یکی تنها برای دنیا کار می کند و هدفی ماورای امور مادی ندارد. سرگرمی به امور مادی و دنیوی او را از توجه به آخرت باز داشته است؛ چون غیر از دنیا چیزی نمی فهمد و نمی شناسد. همواره نگران آیندۀ بازماندگان است که چگونه وضع آنان را برای بعد از خودش تأمین کند؛ اما هرگز نگران روزهای سختی که خود در پیش دارد، نیست. یک نفر دیگر آخرت را هدف قرار می دهد. تمام کارهایش برای آن هدف است؛ اما دنیا خودبه خود به او روی می آورد. نتیجه این است که بهرۀ دنیا و آخرت را توأماً احراز می کند و مالک هر دو خانه می گردد. چنین کسی صبح می کند، درحالی که آبرومند نزد پروردگار است و هرچه از خدا بخواهد، به او اعطا می کند.(1)

در توصیه های لقمان به فرزندش آمده است: «فرزندم، در دنیا آن گونه وارد نشو که به آخرت تو زیان برساند و دنیا را همچنان ترک نکن که سربار مردم باشی.»(2) در سخنان امام کاظم† نیز چنین می خوانیم:

برای خودتان بهره ای از دنیا قرار دهید، به این صورت که آنچه

ص:15

دلتان می خواهد، از راه حلال تأمین کنید، به شرط اینکه به مروّت شما لطمه نزند و اسراف نباشد و با چنین بهره وری از حلالِ دنیا، بر دین داری خویش نیرو و توان یابید.

نیز در روایات آمده است:

لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ.(1)

کسی که دنیایش را برای دینش ترک کند یا دینش را برای دنیایش، از ما نیست.

همان گونه که تنبلی و سستی و بیکاری و بی حالی ناپسند است، حرص و آز و افزون خواهی و دنیازدگی هم ناپسند است. دراین میان راه میانه آن است که انسان تلاشی مقدس و خداپسندانه برای تأمین زندگی خود بکند؛ کار را عار نداند و دنیا را ابزاری برای آبادی آخرت سازد تا هم خود بهره ببرد و هم به دیگران بهره رساند.

تصویر

ص:18

مهم ترین اصل درآمد و روزی، حلال و طیب بودن آن است.(1) خداوند در قرآن بارها با تعبیر «طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُم» بر پاکیزه و حلال بودن رزق الهی تأکید کرده و آنچه روزی بندگانش قرار داده، طیب شمرده(2) و فرموده است:

«یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ»(3)

ای مردم، از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را بخورید و از گام های شیطان پیروی نکنید.

آیۀ شریفه این را می رساند که رهاکردن روزی حلال خدا و رفتن در پی محرمات و درآمدهای نامشروع و کسب های حرام، دنباله روی از شیطان است.

ص:19

است. این راه های جدید گاه با حرام درآمیخته است و پرهیز از آن، تقوا و خداترسی می طلبد؛ چون که وسوسۀ پول دارشدن آدمی را رها نمی کند و گاهی می لغزاند.

پیامبر خدا… می فرماید:

الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ.(1)

عبادت هفتاد بخش است و برترین آن طلب حلال است.

امام کاظم† در حدیثی می فرماید: «هرکس روزی را از راه حلال طلب کند تا به خود و خانواده اش رسیدگی کند، همچون کسی است که در راه خدا جهاد کرده است.»(2) نیز شخصی به نام محمدبن هارون می گوید: «به امام هادی† عرض کردم از پدران بزرگوار شما روایت شده است: ’روزگاری بر مردم خواهد آمد که هیچ چیز کمیاب تر از برادر همدم و یک درهم حلال نخواهد بود.‘» حضرت فرمود : «آری، البته آنچه کمیاب است، یافت می شود؛ ولی تو در زمانی هستی که هیچ چیز دشوارتر از یک درهم حلال نیست یا یک برادر دینی خالص و خدایی یافت نمی شود.»(3)

محمدبن منکدر می گوید: نیم روزی گرم در باغستان های اطراف مدینه، امام باقر† را دیدم که در مزرعۀ خود، کنار نهر کار می کرد و عرق می ریخت؛ درحالی که غلامانش هم همراهش بودند. پیش خود

ص:21

گفتم فرصت مناسبی است تا او را نصیحت کنم که چرا با این سن وسال، در هوای گرم دنبال دنیاست. پیش رفتم و به او گفتم خدا خیرت دهد، شما که از بزرگان و پیران قریشی؛ بااین حال به دنبال دنیا هستی؟! اگر عزرائیل در همین حال به سراغت آید، چه می کنی؟» حضرت فرمود: «اگر عزرائیل در همین حال برای گرفتن جانم بیاید، به خدا قسم که مرگ در این حالت برایم مطلوب است؛ چون درحال عبادت خدا هستم؛ کار می کنم تا زندگی خود را تأمین کنم و به تو و امثال تو محتاج نباشم. وقتی باید بترسم و نگران باشم که درحال انجام گناهی از گناهان خدا، مرگ به سراغم آید.» به حضرت گفتم: «رحمت خدا بر تو باد. می خواستم تو را موعظه کنم؛ تو مرا موعظه کردی.»(1)

این حدیث نمونه ای از سیرۀ بزرگان دین را بازگو می کند. از این حدیث درمی یابیم که اولاً کار عار نیست؛ ثانیاً کار برای تأمین معاش و کسب روزی حلال، طاعت خدا و عبادت به شمار می آید و کارگران و زحمت کشان، عزیزان خدایند. نیز در حدیث آمده است:

مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ حَلَالًا فُتِحَ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ یَدْخُلُ مِنْ أَیِّهَا شَاء.(2)

هرکس از دسترنج حلال خویش بخورد، خداوند درهای بهشت را به رویش می گشاید تا از هرکدام که خواست، وارد بهشت شود.

ص:22

از سلمان فارسی پرسیدند: «چه کاری برتر است؟» گفت: «ایمان به خدا و به دست آوردن نان حلال.»(1)

ص:24

تصویر

ص:26

آنچه خداوند برای استفادۀ بشر آفریده است، پاکیزه است. نیز آنچه برای انسان می پسندد، این است که از راه حلال و صحیح باشد و به حرام در نیامیزد؛ چون خوردن مال حرام و لقمۀ حرام و درآمدهای نامشروع، دنیا و آخرت انسان را تباه می سازد و آثار سوء آن در زندگی خود انسان و نسل و فرزندان او باقی می ماند. در قرآن می خوانیم:

«أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا»(1)

خداوند دادوستد را حلال و ربا را حرام کرده است.

تا وقتی راه حلال و مشروع برای کسب روزی وجود دارد، چرا به سراغ حرام برویم؟ چرا باید حلال خدا را به حرام تبدیل کنیم؟ خداوند متعال در آیین اسلام، طیبات را حلال کرده و خبایث را حرام ساخته است.(2) در آیات قرآن به خوردنی های حلال اشاره شده و بعضی حیوانات و پرندگان هم حرام شمرده شده است.(3)

ص:27

هرکس خریدوفروش می کند، از پنج کار بپرهیزد؛ وگرنه وارد دادوستد نشود: ربا، قسم دروغ، پوشاندن عیب در اجناس، تعریف جنس هنگام فروش، بدگویی از جنس هنگام خرید.

این ها گوشه ای از شیوه های ناپسند و نادرست در معاملات است که هم به زیان مشتری است و هم موجب فریب خوردن او می شود. راه ها، روش ها، حقه ها و فریب های دیگری نیز است که دغل بازان به آن رو می آورند. خداوند کم فروشان را با عنوان «مطففین» نکوهش کرده است. سوره ای به همین نام در قرآن هست که می فرماید: «وای بر کم فروشان.» در این سوره، خداوند امت هایی را نکوهش می کند که اهل فساد مالی بودند. در قیامت آنان که زندگی شان از راه حرام بوده و روزی حرام به دست آورده و ثروت های نامشروع برای ورثه بر جای گذاشته اند، دچار حسرت خواهند شد.(1) پیامبر اعظم… می فرماید:

مَنْ لَمْ یُبَالِ مِنْ أَیْنَ یَکْتَسِبُ الْمَالَ لَمْ یُبَالِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَیْنَ أَدْخَلَهُ النَّار.(2)

کسی که دربارۀ درآمدهایش بی مبالات و بی خیال است، خداوند هم بی خیال خواهد بود که او را از هر دری که بخواهد وارد دوزخ کند.

ص:29

بی خیالی دربارۀ اینکه درآمد از چه راهی به دست می آید، عذاب الهی را در پی دارد. بی انصافی در دادوستد، ظلم به مشتری، احتکار اجناس و گران فروشی ازجمله راه های کسب حرام است.

این داستان به خوبی بیانگر بدی این گونه معاملات است: امام صادق† غلامی داشت به نام مصادف. هزار دینار به او داد و فرمود: «آماده شو و برای سفر تجاری به مصر برو. عیال و خانواده ام زیاد شده اند و باید بر تلاش معیشتی خود بیفزایم.» غلام اجناسی تهیه کرد و همراه کاروانی به مصر رفت. نزدیک مصر که شدند، باخبر شدند که آن کالا در مصر نیست. باهم عهد بستند که اجناس را گران بفروشند تا سود بیشتری به دست بیاورند. وقتی که تجارت کردند و پول اجناس را گرفتند، به مدینه برگشتند. مصادف خدمت امام رسید و دو کیسۀ پول تقدیم کرد که در هرکدام هزار دینار بود و گفت: «سرورم یک کیسه که سرمایۀ ما بود؛ کیسۀ دیگر سودی است که برده ایم.» حضرت فرمود: «این سود خیلی زیاد است. مگر چه کرده اید؟» وی ماجرا را نقل کرد که هم قسم شدند اجناس را به دو برابر قیمت بفروشند. حضرت فرمود: «سبحان الله، هم قسم می شوید که در دادوستد با گروهی از مسلمانان، دیناربه دینار [دو برابر] بفروشید؟!» سپس یکی از دو کیسه را برداشت و فرمود: «این سرمایۀ من که به تو داده ام و ما را به این سود [که از راه بی انصافی و گران فروشی به دست آورده ای،] احتیاجی نیست.» آنگاه فرمود: «ای مصادف، شمشیرزدن و پیکار در میدان آسان تر از طلب

ص:30

روزی حلال است.»(1)

اموال نامشروع و درآمدهای حرام، خیر و برکت ندارد. حرام خواری سبب تباه شدن اعمال می شود و توفیق عبادت را از انسان می گیرد. پیامبر خدا… می فرماید:

امت من در دنیا سه گروه اند: گروه اول آنان که ثروت اندوزی را دوست ندارند و از احتکار به دورند و از دنیا به اندازه ای قناعت می کنند که زندگی شان بگذرد. آنان در قیامت ایمن و آسوده از غم و اندوه اند. گروه دوم آنان که کسب مال از راه پاک و صحیح را دوست دارند تا به وسیلۀ آن صلۀ رحم کنند؛ به دیگران کمک و احسان کنند و به فقرا رسیدگی کنند. آن ها از درآمد حرام می پرهیزند و حقوق الهی را که در اموالشان است، ادا می کنند. با اینان اگر در روز قیامت سخت گیری شود، گرفتار می شوند؛ ولی اگر آسان گرفته و بخشوده شوند، سالم می مانند. گروه سوم آنان اند که دوست دارند از حلال و حرام ثروت بیندوزند و حقوق واجب الهی را هم نمی پردازند و اگر انفاق هم کنند، اسراف می کنند و اگر خرج نکنند، از روی بخل است.(2)

نیز در حدیث دیگری از آن حضرت آمده است:

ص:31

الْعِبَادَةُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْل.(1)

عبادت با حرام خواری، همچون ساختن ساختمان بر روی شن زار [یا بنا بر روی آب] است.

یعنی چنین عبادت هایی باقی نمی ماند و سودی به حال انسان ندارد. مال حرام بی برکت است.

تصویر

ص:34

دین اسلام تلاش برای زندگی خوب و رفاه نسبی و بی نیازی از دیگران را تشویق کرده است. خداوند نعمت های دنیا را برای بندگان مؤمن و خوب آفریده است. چرا باید فاسقان و گنهکاران از نعمت ها و مواهب زندگی لذت ببرند؛ ولی اهل تقوا محروم باشند؟

خدا و دست گیری از محرومان کمک می کند. چنین فعالیتی ارزشمند است. پس می توان دنیا و آخرت را باهم داشت و

این درصورتی است که پای خود را از دایرۀ حلال بیرون نگذاریم و به وسوسۀ درآمدهای گناه دچار نشویم؛ چون که دنیا فریبنده است و شیطان فریب کار.

امام علی† می فرماید: «اگر دین خود را تابع دنیایت قرار دهی، هم دینت را تباه ساخته ای و هم دنیایت را و در آخرت از زیان کارانی. اگر دنیای خود را تابع دینت قرار دهی، هم به دنیایت می رسی، هم دینت را حفظ کرده ای و هم در آخرت از رستگاران خواهی بود.»(1) و این یعنی جمع دنیا و آخرت.

امیرمؤمنان† در مثالی زیبا می فرماید:

کسی که فریب دنیا را می خورد، همچون گروهی است که در منزلگاهی سرسبز و خرم باشند و بخواهند [با مرگ] به سرزمینی خشک بروند که آب و آبادانی ندارد. برای چنین کسانی، جداشدن از این خانه و سرزمین و کوچ کردن به جای خشک و ویران بسیار دردناک است. در مقابل، آنان که دنیا را خوب شناخته باشند و به آن دل نبندند، مثل گروه مسافری می مانند که از ویرانه به آبادی و از جای خشک و بی آب، به سرزمینی خرم و سرسبز می روند. ازاین رو سختی های راه و کوچ برایشان خوشایند است و بسیار دوست دارند که هرچه زودتر، از این سرا به آن سرا نقل مکان کنند.(1)

این مثال برای آن است که دنیا را هدف و قرارگاه اصلی ندانیم و اگر در دنیا دنبال مال، امکانات، روزی و تأمین زندگی می رویم، برای رسیدن به سعادت برتر و ابدی در آخرت باشد. بارها شنیده ایم که دنیا مزرعۀ آخرت است. امیرمؤمنان† می فرماید:

بِالدُّنْیَا تُحْرَزُ الْآخِرَة.(2)

آخرت به وسیلۀ دنیا به دست می آید.

نیز از سخنان آن حضرت است:

ص:37

نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ.(1)

دنیا چه یاور و کمک خوبی برای آخرت است.

روزی پیامبر بزرگوار ما فرمود: «آیا به شما خبر دهم که بدبخت ترین افراد چه کسی است؟» گفتند: «آری ای رسول خدا.» حضرت فرمود: «کسی که فقر دنیا و عذاب آخرت برای او جمع شود.»(2) یعنی هر دو را داشته باشد. کسی که ازنظر مالی فقیر است، دست کم باید بکوشد با تقوا و پاک دستی و خداترسی آخرت خوبی داشته باشد؛ وگرنه اگر انسان هم در دنیا فقیر و بدبخت باشد و هم به سبب بی مبالاتی و بی تقوایی در آخرت گرفتار عذاب خدا شود، این بدترین شقاوت است و چنین کسانی بازندۀ دنیا و آخرت هستند: «خَسِرَ الدنیا و الآخرة».

باید برای طلب روزی از راه حلال کوشید؛ بر خدا توکل کرد و از او وسعت رزق طلبید و در پی این دعا، دنبال کسب وکار رفت و روزی حلال و اندک را بر درآمد حرام و فراوان ترجیح داد و به روزی الهی قانع بود تا خدا هم برکت دهد.

ص:38

تصویر

ص:40

تصویر

ص:42

هرچند خداوند روزی انسان ها را مقدر کرده است، برخی عوامل سبب کاهش روزی است و بعضی عوامل رزق را می افزاید. درادامه به این عوامل اشاره می کنیم:

از خدا بخواهید و پس از طلوع فجر، خدا را یاد کنید که در روزی شما مؤثر است.(1)

در دعاهایی که از ائمه نقل شده است، یکی از خواسته ها، وسعت رزق و روزی حلال و پربرکت است. این می رساند که دعا در وسعت روزی تأثیر دارد. اینکه در آیات قرآن آمده است: )یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاء((2) شاهد بر این است که روزی بخش و افزایش دهندۀ رزق، اوست؛ پس باید از او خواست؛ چون که گنجینه های عالم هستی به دست اوست و چیزی از آن کاسته نمی شود و دریای کرم او بی کرانه است.

روز مایۀ برکت و پیروزی است.»(1)

حضرت فرمود:

دُم عَلَی الطهارَةِ یُوَسَّع عَلَیکَ فِی الرِّزقِ.(1)

همیشه باوضو باش تا روزی تو وسعت یابد و زیاد شود.

را سرشار می سازد.

عوامل دیگری همچون نیت خوب، پرداخت زکات، مواسات و ایثار به برادران دینی، اطعام دیگران و... نیز بیان شده است که سبب افزونی روزی می شود.

تصویر

ص:50

تصویر

ص:52

دنیای ما طبق آنچه خدا و دین فرموده است و براساس آنچه از تجربه برمی آید، دنیای تأثیرگذاری اعمال و صفات و جهان عمل و عکس العمل است. کار نیک برای ما فرجام شایسته ای را رقم می زند و کار بد در زندگی ما تأثیر سوء دارد: «گندم از گندم بروید جو ز جو.» هرچه بکاری، همان را درو می کنی. درزمینۀ کسب وکار حلال، درآمدهای مشروع، حرام خواری، لقمۀ حرام خوردن و خوراندن هم همین رابطه وجود دارد. تأثیر آن هم در دنیا دربارۀ خود ما و نسل و فرزندان ما روشن است و هم در آخرت زمینه سازِ سعادت، شقاوت، بهشت و جهنم برای ماست.

به همین دلیل، زنان باردار مؤمن از دست هرکسی غذا نمی گیرند و سر هر سفره ای نمی نشینند؛ چون در آیندۀ فرزندی که در شکم دارند اثر می گذارد.

امام حسین† در روز عاشورا، هرچه آن قوم ستمکار را نصیحت کرد تا دست به خون فرزند پیامبر نیالایند و او را بی گناه نکشند و به وجدان های خویش برگردند و از یاری دشمن ظالم دست بکشند، اثری نداشت. سپاه دشمن حتی حاضر نبودند به سخنان آن حضرت گوش دهند، تا چه رسد به اینکه موعظۀ امام را بپذیرند و در قتل وی شرکت نکنند. ازاین رو سیدالشهدا† خطاب به آنان فرمود:

قَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَام.(1)

شکم هایتان از حرام پر شده است.

آری، لقمۀ حرام و دریافت پول و عطاهای نامشروع، انسان را به جنگ با امام معصوم می کشاند و به طغیان وا می دارد. در اینجا بعضی احادیثی را می آوریم که به تأثیر لقمۀ حلال و حرام اشاره کرده است:

1. پیامبر خدا… می فرماید:

مَنْ أَکَلَ الْحَلَالَ أَرْبَعِینَ یَوْماً نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَه.(2)

هرکس چهل روز غذای حلال بخورد، خداوند دلش را نورانی می کند.

ص:54

2. رسول خدا… می فرماید:

مَنْ أَکَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَة.(1)

هرکس لقمۀ حرام بخورد، تا چهل شب هیچ نمازی از او پذیرفته نمی شود.

3. پیامبر… می فرماید:

لا یدخل الجنّة جسد غُذّی بحرام.(2)

جسد و بدنی که از حرام تغذیه شده است، وارد بهشت نمی شود.

4. امام باقر† می فرماید:

إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِمٍ حَتَّی أَنَّهُ یَفْسُدُ فِیهِ الْفَرْج.(3)

هرگاه کسی از راه حرام مالی به دست آورد، حج و عمره و صلۀ رحم از او قبول نمی شود؛ حتی آنکه دچار فساد جنسی هم می شود.

5. رسول خدا… می فرماید:

تَرْکُ لُقْمَةِ حَرَامٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ صَلَاةِ أَلْفَیْ رَکْعَةٍ تَطَوُّعاً.(4)

ص:55

ترک یک لقمۀ حرام نزد خدا محبوب تر از دوهزار رکعت نماز مستحب است.

6. حضرت علی† خرمای دقل (نامرغوب) خورد و روی آن آب نوشید و آنگاه بر شکم خود زد و فرمود:

مَنْ أَدْخَلَ بَطْنَهُ النَّارَ فَأَبْعَدَهُ اللَّه.(1)

هرکس با حرام خواری، آتش وارد شکم خود کند، از رحمت خدا دور باد.

وقتی می توان با غذای ساده و حلال سیر شد، چرا انسان با لذت حرام خواری خود را اهل جهنم کند؟

7. پیامبر خدا… می فرماید:

مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.(2)

هرکس از راه غیرحلال مالی به دست آورد، ره توشۀ او به سوی آتش دوزخ خواهد بود.

8. آن حضرت می فرماید: «هرکس غذای حلال بخورد، بر سر او فرشته ای می ایستد و برای او استغفار می کند تا آنکه از خوردن فراغت یابد.»(3)

ص:56

9. نیز از آن حضرت روایت است که فرمود: «هرکس بر مال حرامی تسلط یابد، ولی از ترس خدای متعال آن را واگذار کند و استفاده نکند، در محبت و رحمت الهی وارد می شود و دستور می دهند که وارد بهشت شود.»(1)

10. در حدیث معراج آمده است که پیامبر اکرم… فرمود:

در شب معراج بر گروهی گذر کردم که جلوی آن ها طبق ها و سفره هایی پر از گوشت پاکیزه و گوشت کثیف نهاده شده بود. آنان از گوشت های خبیث و ناپاک می خوردند؛ ولی از گوشت های تمیز و پاک استفاده نمی کردند. پرسیدم: «ای جبرئیل، اینان چه کسانی هستند؟» گفت: «اینان کسانی اند که در دنیا حلال را رها کرده اند و حرام می خوردند.»(2)

11. رسول خدا… می فرماید:

مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللَّه.(3)

هرکس از راه غیرحلال مال به دست آورد، خداوند او را فقیر می سازد.

از مجموع این احادیث استفاده می شود که اکتفاکردن به رزق حلال و کوشش

برای تأمین زندگی از راه مشروع و صحیح، سعادت آور است. در

ص:57

مقابل، به درآمدهای نامشروع و کسب روزی از راه حرام و رفتن سراغ شغل های حرام و ثروت های حرام سعادت را از انسان، خانواده و فرزندان او می گیرد و انسان در آخرت هم دچار عذاب الهی می شود.

پدر و مادر علت را نمی دانند و می پرسند: «ما که اهل نماز و روزه و مسجد و عزاداری هستیم. چرا فرزندانمان چنین خراب شدند؟» آنان غافل اند از اینکه لقمۀ حرام و درآمدهای نامشروع چنین آثاری را در پی دارد.

در آخرت، تاوان پس دهد؛ چوب خدا صدا ندارد. کاسب و تاجر حبیب خداست؛ به شرط اینکه کسب و تجارتش حلال و دور از ظلم، اجحاف، احتکار، گران فروشی و تقلب باشد؛ گرفتار ربا نشود؛ سر مشتری کلاه نگذارد و پاک دست باشد. کوشش برای تأمین معاش عبادت است و پاداش جهاد دارد؛ اما به شرط آنکه حلال و خداپسند و مشروع باشد. امید است خداوند توفیق دهد در زندگی از مرز حلال عبور نکرده و خط قرمزهای شرع مقدس را رعایت کنیم و نشان دهیم که بندۀ خدا هستیم، نه بردۀ هوس.

خدایا رزق و روزی ما را از راه حلال افزایش بده.

خدایا زندگی های ما را از مال حرام و لقمۀ حرام پاک کن.

خدایا به ما وسعت رزق و سعادت دنیا و آخرت در سایۀ دین داری و تقوا عنایت فرما.

آمین یا رب العالمین.

ص:61

تصویر

ص:63

تصویر

ص:64