رهنما 76 (اختلافات کوچک تفاهم های بزرگ)

اشاره

تصویر

ص:2

اختلاف های کوچک، تفاهم های بزرگ

هدف از این نوشتار بررسی پرسش هایی از این دست است:

؟ منظور از اختلافات زناشویی چیست؟

؟ عوامل پیدا و پنهان اختلاف همسران چیست؟

؟ چگونه از بروز اختلاف جلوگیری کنیم؟ چگونه اختلافات را حل کنیم؟

؟ چگونه با همسر خود گفت وگو کنیم؟ مقررات گفتن و شنیدن چیست؟

؟ جایگاه اطرافیان در اختلافات زناشویی چیست؟

ص:5

درآمد

مراد از اختلاف، صِرف بگومگوهای ساده و گذرای بین زن و شوهر نیست؛ بلکه الگوهای رفتاری خاصی با ته مایۀ خصومت و روابط آشفته و متعارض است که در اثر بن بست ارتباطی بین همسران به وجود آمده است. اختلافات همسران خودبه خود به وجود نمی آید؛ بلکه عواملی سبب بروز آن ها می شود. شناخت عوامل اصلی این اختلافات، برای انتخاب شیوۀ بهتر برخورد با آن ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این نوشتار در دو فصل به شناسایی زمینه های اختلاف همسران و راهکارهای حل آن می پردازد.

ص:6

فصل اول : عوامل اختلاف همسران

اشاره

تصویر

ص:7

1.1. عوامل آشکار اختلاف همسران

2.1.1. دخالت های اطرافیان

زن و شوهر پس از ازدواج، ضمن برقراری روابط مطلوب با خویشاوندان، باید نوعی استقلال به دست آورند و خانوادۀ جدیدی را با محدودۀ خاصی تشکیل دهند که حتی والدینشان نیز از حریم خصوصی آن خارج باشند. متأسفانه دخالت های بی دلیل و گاه مضر اطرافیان، یکی از

ص:10

3.1.1. انتقاد از خانوادۀ همسر

گاه زن و شوهر به دلیل اختلاف سلیقه یا برداشت هایی که ممکن است ناشی از سوءتفاهم ها

ص:11

4.1.1. برانگیختن غیرت و حسادت همسر

کم نیستند زوج هایی که از رفتار بی حریم همسرشان گلایه می کنند و می گویند: «ما می دانیم همسرمان نجیب است؛ اما با نامحرمان بی پروایی می کند و دل ما را می رنجاند. محبتش را از دلمان بیرون برده است و بذر بدگمانی را در دلمان کاشته است و... .» طبیعی است که سخن بی پروا، خنده، شوخی و حرف های غیرضروری زن یا مرد با خویشان و دوستان و آشنایان

ص:12

5.1.1. مسائل اقتصادی و فقر

بخش مهمی از اختلافات همسران به مسائل اقتصادی باز می گردد. زن و شوهری که زیر فشار اقتصادی هستند، به احتمال زیاد مشکلات زیادی دارند؛ زیرا این عامل فشار، تعارض های زناشویی یا مشکلات موجود زناشویی آنان را آشکار می سازد. درواقع، سختی های اقتصادی قبل از هرچیز به احساس ذهنی (فشارهای روانی اقتصادی) منجر می شود که تغییرات شناختی عاطفی و رفتاری را به دنبال دارد و به تدریج خصومت بین زن و شوهر را افزایش می دهد.

ابعاد مختلفی که دراین باره مطرح است، عبارت است از: مسکن، وسایل زندگی، هزینه های

ص:13

6.1.1. اوقات فراغت: مسافرت و تفریح و سرگرمی

همۀ زندگی در کارکردن خلاصه نمی شود؛ بلکه برای بهترکارکردن، فرصت هایی برای رسیدگی به خویشتن و تفریح نیز لازم است. اصل سرگرمی به ویژه با همراهی خانواده امری مطلوب است و آموزه های اسلام نیز بر آن تأکید می کند.(1) نکته اینجاست که گاه مسائلی نظیر استفادۀ همسران از سرگرمی های حرام، زیاده روی در سرگرمی های حلال، توافق نداشتن دربارۀ شیوۀ گذراندن تعطیلات، نداشتن امکان حضور در دو شهر مختلف به دلیل محدودبودن زمان تعطیلات و افزایش مخارج سفر به ویژه زمانی که زن و مرد از دو شهر مختلف اند، زمینۀ برخی اختلافات بین همسران را فراهم می آورد .

ص:15

7.1.1. رازگویی

یکی از عوامل موفقیت و پایداری زندگی زناشویی این است که زن و مرد از گفتن حرف های غیرضروری و حتی مشکلات خود به دیگران خودداری کرده، هرگز بدون تفکر، مسائل زندگی مشترک خود را برای دیگران بازگو نکنند. معمولاً برخلاف مردها که حاضر نیستند اسرار خود را دراختیار همسرشان قرار دهند، خانم ها میل دارند از اسرار و رموز مختلف همسرشان نظیر وضع کسب وکار، درآمد، تصمیم های آینده و... باخبر شوند؛ تاجایی که همین مسئله می تواند زمینۀ برخی دلخوری ها و بدبینی ها و اختلاف را بین آن ها فراهم سازد. عیب های پنهان همسر، وضعیت اقتصادی وی، درگیری ها و اختلافات زناشویی، مشکلات خویشاوندان همسر و... نمونه ای از رازهای خانوادگی است که به ویژه همسران جوان با آن مواجه اند.

ص:16

8.1.1. سرزنش

گاهی که همسران از روابط خود ناراضی اند، بهجای اینکه بحث آن ها به بررسی وضعیت خود به شکلی آشکار و صادقانه بینجامد، به سرزنش کردن منتهی می شود؛ به گونه ای که یکی از آن ها برای قبول تأثیر خود در تعارضات و بگومگوها، مقاومت بسیار نشان می دهد، به طور مکرر دیگری را به دلیل مشکلات ارتباطی و نارضایتی از روابط با جملاتی سرزنش می کند؛ نظیر «اگر دیوانگی های تو نبود، ازدواجمان خیلی خوب بود.» یا « مشکل ما، تو هستی و افکار تو.» و ازاین طریق مسئولیت رفتار و افکار و احساساتش را بر دیگری می افکند.

دراین میان فردی که سرزنش می شود، گرچه می گوید که همسرش ارزشی برای وی قائل نیست و به عزت نفس او آسیب می زند؛ جسارت نداشته، بیشتر تمایل دارد که برخورد همسرش را با مظلوم نمایی و بی پناهی پایان دهد. درنتیجه، اختلافات آن ها نه تنها حل

ص:17

9.1.1. بدگمانی

ازجمله آفت های ویرانگر زندگی مشترک، بدگمانی همسران به یکدیگر است که باعث تیره شدن افق زندگی در نظر فرد بدبین می شود و با کاهش اعتماد به همسر، محبت و نشاط را از روابط آن ها می زداید.

11.1.1. ناهمسویی بینش ها و باورهای مذهبی

انسان بدونِ جهان بینی، انسانی بدون قطب نماست. زندگی مسلمان براساس اسلام و فرهنگ اسلامی و کارهای غیرمسلمان براساس فرهنگ غیراسلامی صورت می گیرد. شایسته است در زندگی مشترک، مواضع مشترک وجود داشته باشد.

ص:19

12.1.1. عوامل اجتماعی و فرهنگی

هرقدر زن و شوهر ازنظر اجتماعی به یکدیگر نزدیک تر باشند، سازگاری آن ها پس از ازدواج آسان تر خواهد بود.(2) افرادی که مسئلۀ تربیت و اصالت خانوادگی برایشان در رأس امور انتخاب همسر قرار دارد، نباید هرگز با خانواده هایی ازدواج کنند که احتمالاً به ارزش های معنوی و هنجارهای اجتماعی پایبند نیستند.

ص:21

13.1.1. اختلاف نظر در عقاید سیاسی

موضع گیری های سیاسی همسران که منشأ عقیدتی دارد، نقش مهمی در ایجاد همدلی و همفکری آنان درجهت ایجاد آرامش در زندگی دارد. درعین حال، یکی از عواملی که می تواند موجب اختلاف و ناسازگاری بین همسران شود، عقاید و خط فکر سیاسی آنان است. بنابراین، شناخت خط فکر سیاسی همسران پیش از ازدواج لازم است؛ به معنای شناخت طرز تفکر دربارۀ اصل حکومت و هیئت حاکم، مسئولان اجرایی کشور، خوش بینی یا بدبینی به آن ها، اعتقاد به درستی یا نادرستی عملکرد کارگزاران جامعه و موضع گیری های مثبت یا منفی دربارۀ رهبری.

ص:24

1.2. عوامل ناآشکار اختلاف همسران

2.2.1. مراقبت و اهمیت

مسائل مربوط به مراقبت و اهمیت، شامل نگرانی های فرد دربارۀ مهم بودن و دوست داشته شدن ازجانب همسرش است. این مسئله، هنگامی رخ می دهد که فرد احساس می کند همسرش پاسخ گوی نیازهای مهم هیجانی وی نیست. اختلاف مکرر همسران بر سر مرتب کردن لباس مهمانی شوهر، بستن چمدان مسافرت و... مسائلی هستند که به طور غیرمستقیم به موضوع پنهان اهمیت و مراقبت مربوط می شود. درواقع، مرد خانواده فارغ از اینکه ممکن است خواسته های وی احساس کنترل شدن را به همسرش منتقل کند، انجام دادن چنین کارهایی را ازسوی وی، نشانۀ عشق او به خود تعبیر می کند و می خواهد بداند تاچه اندازه برای همسرش اهمیت دارد.

ص:29

3.2.1. قدرت و کنترل

خانواده مانند دیگر نظام های انسانی و اجتماعی، سازمان دارد. در جوامع انسانی، سازمانی دیده نمی شود که همۀ افراد در آن در یک رتبه باشند؛(1) بنابراین در خانواده نیز هر فردی برای خود جایگاه ویژه ای دارد که نشانۀ قدرت و تأثیر او بر دیگران است.

کشمکش بر سر قدرت در خانواده حول هر محوری و اغلب هنگامی که تصمیمات مختلف گرفته می شود، می تواند نمود یابد. کدام یک از همسران تصمیم می گیرد که چه کسی کارهای منزل را انجام دهد یا بودجۀ خانواده را خرج کند؟ آیا آرزوها و نیازهای زن خانواده به اندازۀ آرزوها و نیازهای همسرش مهم است و در تصمیم گیری ها لحاظ می شود؟ به هرحال، قدرت در زندگی همسران امری مشترک است. تقسیم عادلانۀ آن به توافق منجر شده، هرگونه تلاش

ص:30

4.2.1. قدردانی

قدردانی به احساس ارزشمندبودن فرد از دیدگاه همسرش برمی گردد برای آنچه هست و آنچه انجام می دهد. احساس نادیده گرفته شدن تلاش های فرد ازسوی همسر و ارزش قائل نشدن برای فعالیت ها و دستاوردهای وی، ازجمله مسائلی است که اختلاف همسران را به دنبال دارد. بسیاری از مردان می گویند همسرانشان برای کار آن ها (کسب درآمد برای خانواده) ارزش زیادی قائل نیستند. درمقابل نیز بسیاری از زنان، چه شاغل و چه خانه دار، می گویند که شوهرانشان به آنچه در خانه انجام می دهند، بها نمی دهند و آن را قدر نمی دانند. ممکن است همسران برای خانواده سخت تلاش کنند. برای مثال، مرد خانواده سعی کند درقالب کار مفرط و اضافه کاری های بیش ازاندازه و بی دلیل، به درآمد بیشتری دست یابد. حال اگر

ص:31

5.2.1. نیازهای جنسی

توجه به بعد غیرجنسی ارتباط زناشویی و ارتباط جنسی معقول، نشانۀ عمیق بودن عشق زن و مرد به یکدیگر است؛ اما هرگونه بی توجهی به نیازهای جنسی به دلیل بی میلی یا سردمزاجی می تواند با لطمه زدن به روابط زن و شوهر، آن ها را دچار عصبانیت و دلسردی به همسر و زندگی کند و به تدریج موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه و درنهایت افسردگی آن ها شود.

اعلام نارضایتی از زندگی، ایرادگیری های مکرر و قهرهای طولانی مدت همسران، کوبیدن یکدیگر، تهدید به جدایی، ابراز خستگی و تمارض، ازجمله مسائلی است که ممکن است به برآورده نشدن نیازهای جنسی همسران بر گردد. پژوهشی در کشور ما نشان داد که درمیان

ص:32

فصل دوم :راهکارهای حل اختلاف همسران

اشاره

تصویر

ص:35

2.1. به رسمیت شناختن اختلاف، نه انکار

طفره رفتن از پذیرش مشکل، به حسابِ صداقت نداشتن و نقش بازی کردن در روابط گذاشته می شود و به بدترشدن اوضاع می انجامد. در زندگی مشترک، تفاوت ها و تعارض های مختلفی وجود دارد که بهتر است در مراحل آغازین و به صورت پیشگیرانه حل شود، قبل از آنکه در درازمدت به پیامدهایی نظیر ازخودبیگانگی و سرخوردگی و تخریب متقابل(1) بینجامد.

3.2. رعایت مقررات گفت وگو با همسر

2.3.2. مقررات مربوط به شنونده

1. باعلاقه گوش دادن و تکان دادن سر و بیان کلماتی نظیر راستی، آره و...؛

2. تلاش کردن برای فهمیدن منظور همسر؛

3. خودداری از ضدحمله و موضع تدافعی؛

4. نشنیده گرفتن مضامین منفی صحبت های همسر و توجه به علت عصبانیت، نه انتقادها و سرزنش ها؛

5. پرهیز از انتقاد متقابل؛

6. پرهیز از قطع کردن صحبت طرف مقابل؛

ص:40

2.4. اطلاع نیافتن و دخالت نکردن اطرافیان (علنی نکردن مسائل بین خانواده ها)

در نگاه کلی به مبحث آسیب شناسی خانواده، از عوامل بسیار مهم گسست خانواده ها، دخالت بی دلیل و ناخواستۀ اطرافیان است. بنابراین، جا دارد همسران با این قضیه بااحتیاط برخورد کنند تا ماجرای اختلافشان بر سر زبان فامیل و اطرافیان نیفتد؛ زیرا گاهی اوقات مسئله ای که ممکن است با گذشت زمان حل شود، تنها به دلیل اینکه دیگران از آن مطلع شده اند، فرد را به لج بازی می کشاند و مسئله را حل ناشدنی و حتی تشدید می کند.

2.6. اولویت بخشی به همسر و زندگی مشترک خود

وقتی مرد و زنی با هم ازدواج می کنند، شایسته است که همسر خود را فرد شماره یک زندگی خود قرار داده، اولویت را به همسر خود و خواسته های وی دهند. البته این بدین معنا نیست که دیگران را کنار بگذارند؛ بلکه به این معناست که اولویت های خود را ازنظر زمان و انرژی تغییر دهند.

همسر باهوش و دوراندیش باید بداند چگونه بین «همسرخوب بودن برای شریک زندگی خود» و «فرزندخوب بودن برای خانواده» جمع کند. ایجاد تعادل در این کار، مثل استفادۀ

ص:42

2.7. مشارکت جویی با همسر در مسیر حل اختلاف

در این فرایند، هریک از همسران با اجتناب از انکار مشکل و مرافعه و قهر، درصدد برمی آیند که برای مسئلۀ محل اختلاف، راه حلی پیدا یا ابداع کنند که به نفع هر دوی آن ها باشد. مراحل مختلف این کار عبارت است از:

1. تعیین زمان و مکان مناسب برای گفت وگو؛

2. تعریف مشکل یا موضوع اختلاف؛

3. تعیین سهم هریک از همسران در ایجاد مشکل؛

4. فهرست کردن تلاش های ناموفق قبلی برای حل مشکل فعلی؛

ص:43

2.8. یاری جستن از مراکز و افراد باتجربه و خیرخواه

باتوجه به اینکه اغلب همسران از ابزار و مهارت های ارتباطی کافی برای طرح و تبادل نظر و یافتن راه حل های ممکن برخوردار نیستند، استفاده از دیگران، به ویژه متخصصان خانواده درمانی، ضروری می نماید؛ زیرا گاهی اوقات متخصصان متوجه جزئیاتی می شوند که

ص:44

2.9. گذشت و بخشش

اشتباه همسر یکی از مسائل تلخی است که زندگی مشترک را به مخاطره می اندازد، درصورتی که بر آن تمرکز کرده، از آن گذر نکنند و بارها تلخی آن را برای خود تکرار کنند. لازم است همسران برای «بخشش» ارزش قائل شوند و لذت گذشت را به خود و همسرشان هدیه دهند.

ص:45

برای مطالعۀ بیشتر

1. افروز، غلام علی، همسران برتر، تهران: انجمن اولیا و مربیان، 1378.

2. ساروخانی، باقر، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران: سروش، 1370.

3. طاهری، حبیب الله، سیری در مسائل خانواده، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.

4. فرجاد، محمدحسین، آسیب شناسی اجتماعی ستیزه های خانواده و طلاق، تهران: منصوری، 1372.

5. ملک محمودی، امیر، راهنمای ازدواج، آنچه یک پسر و دختر دربارۀ انتخاب همسر باید بدانند، چ6، قم: مشهور، 1382.

6. هی لی، ج، روان درمانی خانواده، ترجمۀ باقر ثنایی، تهران: امیرکبیر، 1377

ص:46