عنوان و نام پدیدآور : مسافر و احکام او/ گردآورنده[ آستان قدس رضوی]، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی.
مشخصات نشر : مشهد: انتشارات قدس رضوی،1391.
مشخصات ظاهری : 60ص.؛11×17س م.
فروست : رهنما؛58.
شابک : 978-600-6543-54-3
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : کتابنامه .
موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه
موضوع : مسافرت -- جنبه های مذهبی -- اسلام
موضوع : مسافرت (فقه)
شناسه افزوده : آستان قدس رضوی. معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی
شناسه افزوده : موسسه انتشاراتی قدس رضوی
رده بندی کنگره : BP183/9/م4824 1391
رده بندی دیویی : 97/3422
شماره کتابشناسی ملی : 2828966
مسافر و احکام او
ص:1
تصویر
ص:2
تصویر
ص:3
تصویر
ص:4
مسافر و احکام او
پیش از سفر و در آغاز آن، این کارها را مستحب است به امید ثواب انجام دهیم:
1. طلب خیر و خوبی از خداوند در این سفر؛
2. اطلاع دادن به دوستان و بستگان و حلالیت طلبیدن از آنان؛
3. وصیت کردن، به خصوص درباب امور واجب؛
4. انتخاب هم سفران مناسب و هم شأن، از نظر اخلاقی و اقتصادی؛
5. انتخاب زمان مناسب برای سفر: در روزهای هفته، شنبه و پس از آن، سه شنبه و
ص:5
پنج شنبه سفر مستحب است. روز جمعه، قبل از نمازجمعه، به سفررفتن مکروه است. اگر در سایر روزهای هفته لازم شد به سفر برود، صدقه بدهد و برود؛
6. خواندن دعای سفر و آیات و سوره های قرآنی و دعاهای دیگری که وارد شده است: سوره های قدر، حمد، ناس، فلق و نیز آیت الکرسی؛
7. صدقه دادن در آغاز سفر. بهتر است هنگام سوارشدن به وسیلۀ نقلیه صدقه بدهد؛
غسل کردن پیش از بیرون رفتن از خانه به قصد سفر.(1)
احکام و آداب سفر بسیار است و به تناسب افراد و مکان ها نیز احکام و آداب ویژه ای دارد.
ص:6
برخی از آن ها در بخش آداب زیارت و بخش های دیگرِ این کتاب خواهد آمد. گوشه ای از آن ها بدین شرح است:
مستحب است زادوتوشۀ لازم و کافی به همراه داشته باشد؛
با هم سفران خود با اخلاق نیکو رفتار کند؛
در سفر، به افراد ضعیف و مریض کمک کند؛
به فقرا و مساکینِ محل، صدقه بدهد.
س: در چه صورتی نماز در مسافرت شکسته است؟
ج: درصورتی که مسافرت از هشت فرسخ شرعی که حدود 45کیلومتر است، کمتر نباشد. بنابراین، زائرانی که از فاصلۀ 22.5کیلومتر یا بیشتر به مشهد می آیند، چنانچه کمتر از ده روز
ص:7
در مشهد می مانند یا نمی دانند چند روز خواهند ماند، نمازشان شکسته است.(1)
س: اگر قصد داشته باشیم ده روز در مشهد بمانیم، اما بیشتر از ده روز ماندیم، ولی قصد نداریم ده روز دیگر هم بمانیم، در آن چند روزِ اضافه، نمازمان تمام است یا شکسته؟
ج: قصد ماندنِ ده روز به معنای حداقل ده روز است؛ بنابراین پس از ده روز، تا وقتی که از مشهد نرفته اید، باید نماز را تمام بخوانید و لازم نیست پس از آن، دوباره قصد ماندنِ ده روز دیگر داشته باشید. (2)
ص:8
س: خانمی که حداقل ده روز در مشهد می ماند، ولی چند روز اول یا آخرِ این ده روز را حائض است و نماز نمی خواند، آیا در مدت باقی مانده باید نماز را کامل بخواند یا شکسته؟
ج: باید نماز را کامل بخواند و لازم نیست تمام ده روز را پاک باشد. (1)
س: به مشهد مقدس مشرّف شدیم. از ابتدا تصمیم داشتیم بیش از ده روز در آنجا بمانیم؛ لذا نمازمان را کامل خواندیم؛ ولی بعد از گذشت چند روز از اقامتمان، منصرف شدیم و تصمیم گرفتیم پیش از ده روز به وطن بازگردیم. تکلیف نماز ما در بقیۀ روزها چیست؟ آیا شکسته بخوانیم یا تمام و آیا نمازهایی که در روزهای گذشته به طورکامل خواندیم، صحیح است؟
ج: نمازهای خوانده شده صحیح است. چون از اول تصمیمِ ماندنِ ده روز را داشته اید و با
ص:9
همین قصد، نماز چهاررکعتی خوانده اید، بعد از آن نیز باید نمازها را کامل بخوانید. (1)
س: همراه اردوی دانشجویی به سفر زیارت حضرت علی بن موسی الرضا مشرّف ش--دم. بدون اینکه اختیار و اراده ای داشته باشم، می دانم بیش از ده روز در اینجا توقف داریم. تکلیف نمازم چیست؟
ج: نماز شما در مشهد کامل است؛ چون همین مقدار برای قصد ده روز کافی است. (2)
س: استاد یا دانشجویی که برای تحصیل یا تدریس از محل سکونت خود به دانشگاه تردّد دارد و طبق فتوای مرجع تقلیدش، نماز را در این سفرها تمام می خواند، اگر مسافرتی به غیر
ص:10
ِ محلّ درس، مثلاً به زیارت امام رضا برود، نمازش تمام است یا شکسته؟
ج: اگر مطابق فتوای مرجع تقلیدش، تنها در سفرهای شغلی باید نماز را تمام بخواند، در این سفر چون سفر شغلی نیست، اگر قصد ماندنِ ده روز در مشهد را نداشته باشد، باید نماز را شکسته بخواند و روزه صحیح نیست.(1)
ص:11
تصویر
ص:12
س: در مسافرت، نمازهای شکسته را به چه نیّتی باید بخوانیم؛ مثلاً بگوییم چهار رکعت نمازظهر، یا دو رکعت نمازظهر، یا چهار رکعت نمازظهر شکسته یا...؟
ج: به زبان آوردن نیّت نماز لازم نیست. بنابراین، وقتی که مسافر برای خواندن نمازظهر یا عصر یا عشا به نماز می ایستد و تکبیر می گوید و به قصد قربت، نماز را دورکعتی می خواند، صحیح است؛ ولی اگر بخواهد نیّت را به زبان آورد، می تواند بگوید: «نمازظهر به جا می آورم، قربةالی الله» یا «دو رکعت نمازظهر به جا می آورم، قربةالی الله» یا «نمازظهر شکسته به جا می آورم، قربةالی الله.» (1)
ص:13
س: بنا داریم با اردوی دانشجویی، بیش از ده روز به سفر زیارت حضرت علی بن موسی الرضا مشرّف شویم و گاهی، روزها به محل های اطرف سفر کنیم که از حدّ ترخص خارج است و فاصلۀ آن ها تا اقامتگاه (مشهد مقدس) کمتر از چهار فرسخ شرعی است؛ مثل طرقبه. تکلیف نماز در هر دو جا چیست؟
ج: سؤال شما چهار فرض دارد:
1. اگر تصمیم دارید پس از ده روز ماندن در مشهد، به اطراف (کمتر از چهار فرسخ) بروید و برگردید، نمازتان در هر دو جا کامل است؛
2. اگر تصمیم دارید در بین ده روز بروید و برگردید، ولی زیاد طول نمی کشد، مثلاً
ص:14
چندساعتی از یک روز(1)، در این فرض نیز نماز شما در هر دو جا کامل است؛
3. اگر بخواهید در بین ده روز بروید و برگردید و بیرون رفتن شما زیاد طول می کشد، در این فرض، قصد شما برای ماندن ده روز در مشهد صحیح نیست و در هر دو جا باید نماز را شکسته بخوانید.
4. اگر از اول تصمیم به رفتن به اطراف را نداشتید و پس از خواندن حداقل یک نماز چهار رکعتی تصمیم به رفتن گرفتید، تا کمتر از چهار فرسخ اشکال ندارد، هر چند زیاد طول بکشد.(2)
ص:15
س: اگر زن بدون اجازۀ شوهرش به مسافرت برود، تکلیف چیست؟
ج: اگر سفر واجب نباشد و شوهر اجازه ندهد، سفر او معصیت است و باید نماز را کامل بخواند. (1)
س: اگر فرزند بدون اجازۀ پدر و مادرش مسافرت کند، تکلیف نمازش چیست؟
ج: در سفر فرزند، اجازۀ پدر و مادر شرط نیست و اگر به سفر برود، نمازش شکسته است؛ ولی اگر سفر واجب نباشد و پدر یا مادر، او را از رفتن به این سفر نهی کنند یا سفر او موجب
ص:16
اذیت وآزار والدین(1) باشد، سفر معصیت است و باید نماز را کامل بخواند. (2)
س: اگر در مسافرت بخواهیم نماز قضا بخوانیم، با اینکه نمازهای چهاررکعتیِ ما شکسته است، باید کامل بخوانیم یا شکسته؟ در کل، آیا می توانیم در مسافرت نماز قضا بخوانیم؟
ج: نمازهایی را که در غیر سفر قضا شده است، باید به طورکامل خواند و اگر در سفر قضا شده باشد، به صورت شکسته. در سفر، هرچند ده روز نمانید، می توانید قضای نمازهای چهاررکعتی را به جا آورید. (3)
ص:17
تصویر
ص:18
س: اگر در مسافرت، نمازهای چهاررکعتی قضا شود و بخواهیم در وطن قضای آن را بخوانیم، تکلیف چیست؟
ج: باید شکسته بخوانید. (1)
س: کسی که پیش از ظهر به مسافرت برود، روزۀ او چه حکمی دارد؟
ج: روزۀ او صحیح نیست؛ اما اگر تا اذان ظهر در وطن یا جایی که نمازش تمام است بماند و بعدازظهر حرکت کند، روزۀ آن روز صحیح است. (2)
ص:19
س: کسی که در ماه رمضان در سفر است، آیا می تواند نذر کند و روزه بگیرد؟
ج: صحیح نیست. فرق ندارد که نذر کند روزۀ ماه رمضان را بگیرد یا روزۀ دیگری را.(1)
س: آیا می توانیم نذر کنیم در مسافرت روزه بگیریم؟ آیا حتماً باید پیش از مسافرت نذر کنیم یا در زمانی که در سفر هستیم نیز می توانیم نذر کنیم؟
ج: نذر روزۀ ماه رمضان و قضای آن در سفر، صحیح نیست؛ ولی اگر بخواهد روزۀ مستحب را نذر کند که در سفر به جا آورد، چنانچه روزۀ واجب برعهده نداشته باشد، اِشکال ندارد. بنابراین، کسی که روزۀ قضا دارد، اگر نذر کند در سفر روزه بگیرد، صحیح نیست. نذر باید پیش از سفر باشد؛ یعنی قبل از رفتن به سفر نذر کند که در این مسافرت روزه می گیرم یا نذر کند
ص:20
فلان روز را روزه می گیرم؛ چه مسافر باشم یا نباشم. (1)
س: آیا در ماه رمضان برای فرار از روزه مسافرت رفتن اِشکال ندارد؟
ج: کراهت دارد. (2)
س: در سفر به مشهد مقدس، تصمیم داریم تعدادی از روزه های قضای ماه رمضان را به جا
ص:21
تصویر
ص:22
آوریم. آیا مسافر می تواند روزۀ قضا بگیرد؟
ج: اگر کمتر از ده روز می مانید و نماز را شکسته می خوانید، روزۀ قضا هم صحیح نیست. (1)
س: آیا نماز قضا را می توانیم به جماعت بخوانیم؛ مثلاً در مشهد مسافر هستیم و نمازمان سرِ دو رکعت تمام می شود. در دو رکعت بعد، می توانیم نماز قضا اقتدا کنیم؟ یا اگر دو نماز را با نماز اول امام جماعت خواندیم، در نماز دوم، می توانیم یک نماز قضا اقتدا کنیم؟
ج: اِشکال ندارد و در هر دو صورت، می توانید نماز قضا اقتدا کنید. (2)
س: آیا نماز قضای ما باید با نماز امام جماعت متّحد باشد؟ مثلاً اگر امام جماعت نماز عصر را
ص23
می خواند، فقط نماز قضای عصر را می توانیم به او اقتدا کنیم یا نمازهای دیگر هم اِشکال ندارد؟
ج: در فرض سؤال، لزومی ندارد نماز امام و مأموم متّحد باشد و نماز قضای دیگر را نیز می توانید اقتدا کنید.(1)
س: اگر مطمئن نباشیم نمازمان قضا شده است یا نه، آیا می توانیم ازباب احتیاط، نماز قضا
بخوانیم و آیا نماز قضای احتیاطی را هم می توانیم به امام جماعت اقتدا کنیم؟
ج: اِشکال ندارد و به جماعت خواندنِ آن نیز صحیح است؛ ولی امام جماعت باید نمازش ادا یا قضای قطعی باشد، یا اگر احتیاطاً نماز قضا بجا می آ ورد، باید مورد احتیاطش با مأموم یکی باشد، مثلاً شک دارند نماز را در وقت خوانده اند یا نه و احتیاطاً قضای آن را بجا می آورند. (2)
ص:24
س: اگر در مشهد مسافر باشیم و قصد ماندنِ ده روز نداشته باشیم و نماز را شکسته می خوانیم، آیا می توانیم در صف اول جماعت، به نماز بایستیم؟
ج: اگر سرِ دو رکعت سلام بدهید و به جهت فُرادا شدن نماز شما، فاصلۀ افراد در صفوف جماعت زیاد بشود، اتصال افرادی که بعد از شما در صف اول ایستاده اند، قطع و نمازشان فُرادا می شود؛ ازاین رو توصیه می کنند در صف اول نایستید. (1)
س: اگر عده ای از مسافران که در صف نمازجماعت ایستاده اند، سرِ دو رکعت سلام بدهند
ص:25
و اتصال صفوف جماعت قطع شود، وظیفۀ ما در نمازجماعت چیست؟
ج: اگر اتصال قطع شود، به این معنی که از هیچ سمت، نه از صف جلو و نه از سمت راست یا چپ، اتصال نداشته باشید، نماز شما فُرادا می شود و بعد از آن را باید خودتان به نیّت فُرادا ادامه دهید. (1)
س: در رساله های توضیح المسائل آمده است، اقتدای مسافر به حاضر و برعکس، مکروه است. بر فرض که ما در مشهد مسافر باشیم، بهتر است نماز را فُرادا بخوانیم یا در نمازجماعت شرکت کنیم؟
ص:26
ج: مسافری که نماز را شکسته می خواند، اگر به امام جماعتی که نماز را تمام می خواند اقتدا کند، ثوابش از نمازجماعتی که هر دو (امام و مأموم) نمازشان تمام یا هر دو شکسته باشد، کمتر است و کراهت در اینجا به همین معنی است. ولی باز در این فرض هم ثواب نمازجماعت از نماز فُرادا بیشتر است. پس، بهتر است در نمازجماعت شرکت کنید. (1)
س: اگر مسافر باشیم و در نمازجماعت، سرِ دو رکعت سلام بدهیم و نمازمان تمام شود، آیا در دو رکعت بعدی نماز امام جماعت، حتماً باید یک نماز دورکعتی اقتدا کنیم؟ یا می توانیم
ص:27
تصویر
ص:28
مثلاً نماز چهاررکعتیِ ادا یا قضا اقتدا کنیم و بقیۀ آن را خودمان فُرادا بخوانیم؟
ج: هر دو صورت، اِشکال ندارد و لزومی ندارد حتماً نماز دورکعتی اقتدا کنید و وقتی که نمازجماعت تمام شد، باقی ماندۀ نماز را فُرادا می خوانید و صحیح است. (1)
س: بوسیدن درگاه حرم و آستان مقدس و سجده روبه روی قبر مطهر، چه حکمی دارد؟
ج: بوسیدن در و درگاه حرم اِشکال ندارد؛ ولی سجده کردن درمقابل ضریح و قبر مطهر، جایز نیست؛ مگر سجدۀ شکر خدا، به جهت توفیق این زیارت. (2)
ص:29
س: آیا با غسل زیارت می توانیم نماز بخوانیم یا باید وضو هم بگیریم؟
ج: نمی توان نماز خواند و باید وضو هم گرفت. (1)
س: وضوگرفتن از آب سردکن های داخل صحن ها که مخصوص نوشیدن است، برای نماز یا زیارت، چه حکمی دارد؟
ج: باطل است. چون آب وضو باید مباح باشد(2) و این آب ها ویژۀ نوشیدن است، نه وضوگرفتن.
ص:30
س: آیا می توان از آب حوض مسجد گوهرشاد یا شیرهای آبِ داخل آن وضو بگیریم و به حرم و زیارت و نماز برویم؟
ج: اِشکال ندارد؛ ولی اگر وضوخانه یا حوض مسجدی وقف نمازگزارانِ همان مسجد باشد، نمی توان در آنجا وضو گرفت و جای دیگر نماز خواند.
س: اگر برای رفتن به حرم مطهر و زیارت، وضو گرفته باشیم، آیا می توانیم با همان وضو نماز بخوانیم یا مجدداً باید وضو بگیریم؟
ج: تا زمانی که وضو باطل نشده است، نمازخواندن و انجام دادن سایر کارهایی که نیاز به
ص:31
طهارت دارد، با همان وضو منعی ندارد. (1)
س: جُنُب و حائض تا کدام قسمت از صحن ها و رواق ها و حرم مطهر امام رضا و مسجد گوهرشاد می توانند وارد شود؟
ج: واردشدن و عبور از مسجد و حرم مطهر به طوری که از یک در، وارد و از درِ دیگر، بیرون رود، اِشکال ندارد؛ ولی توقف در مسجد و بنابر احتیاط واجب در حرم امام رضا جایز نیست. البته توقف در صحن ها و رواق ها اِشکال ندارد.(2) یادآوری می کنیم، صحن مسجد گوهرشاد نیز حکم مسجد را دارد و اطراف ضریح مطهر امام رضا زیرِ گنبد و به فتوای برخی از فقها، رواق های
ص:32
متصل به زیرِ گنبد، حکم حرم را دارد و جُنُب و حائض در آن قسمت نباید توقف کند. (1)
س: توقف جُنُب در حسینیه ها و حرم امام زاده ها و اصحاب امام رضا، مثل خواجه اباصلت، چه حکمی دارد؟
ج: اِشکال ندارد. (2)
س: اگر جُنُب یا حائض از سرِ ناآگاهی یا فراموشی، داخل مسجد یا حرم امام معصوم شود، آیا گناه کرده است؟ تکلیفش چیست؟
ج: همین که متوجه شد، باید از مسجد یا حرم بیرون برود و اگر به سبب فراموشی باشد، گناه نکرده است؛ ولی اگر به جهت ندانستن مسئله باشد و در یادگرفتن مسئله کوتاهی کرده باشد، گناهکار است. (3)
ص:33
س: اگر جوانی در مسجد یا حرم امام رضا خوابش ببرد و در خواب جُنُب شود، تکلیفش چیست؟
ج: باید فوراً از مسجد یا حرم بیرون برود. (1)
س: زن در حالت استحاضه، آیا می تواند به مسجد یا حرم امام رضا برود و توقف او در این مکان ها چه حکمی دارد؟
ج: زن مستحاضه می تواند به مسجد یا حرم برود و در آنجا توقف کند؛ حتی مستحاضۀ متوسطه و کثیره. (2) ولی اگر غسل هایی را که برای نماز وارد شده انجام نداده است، احتیاط
مستحب است در مسجد و حرم توقف نکند.(3)
س: کسی که به علت بیماری، کنترل ادرار ندارد، آیا می تواند با بدن و لباس نجس به اماکن
ص:34
متبرّک زیارتی و حرم وارد شود؟
ج: اگر بی احترامی به آن مکان مقدس نباشد و سبب نجس شدن مسجد یا حرم امام نشود، اِشکال ندارد.(1)
س: آیا کلمۀ «رضا» که لقب امام هشتم است، حکم نام آن حضرت را دارد و نباید بدون وضو آن را لمس کرد؟
ج: بنابر احتیاط، جایز نیست. (2)
س: آیا کلماتی مثل «رضوی» و «علوی» و مانند آن که منسوب به امام رضا و امام علی
ص:35
است و درحال حاضر، برخی از مؤسسات یا کالاها به همین نام اسم گذاری شده است، حکم نام مبارک امام را دارد و احترام آن واجب است؟
ج: حکم نام امام را ندارد؛ ولی بی احترامی به آن، اگر به نحوی بی احترامی به امام محسوب شود، جایز نیست. (1)
س: بُردن مُهر یا قرآن یا کتاب دعا از حرم مطهر برای تبرّک یا گرونگه داشتن برای برآمدن حاجت، چه حکمی دارد؟
ج: بُردن مُهر و قرآن و کتاب های دعای حرم و مسجد جایز نیست و چنانچه کسی عمداً یا سهواً برده باشد، باید به جای آن برگرداند. (2)
ص:36