تصویر

ص:2

تصویر

ص:3

تصویر

ص:4

تصویر

ص:6

تصویر

ص:8

وسواس در لغت، از وسوسه می آید. به کلام پنهانی که در آن، اختلاط و درهم و برهمی و بی نظمی وجود دارد، وسوسه می گویند. علاوه براین، کسی که وحشت کرده و کلامش در اثر وحشت، بی نظم شده است و مثل دیوانگان عمل می کند، وسواس یا موسوس نام دارد.(1)

روان شناسان، وسواس را نوعی بیماریِ شدید می دانند که تعادل روانی و رفتاری را از بیمار سلب کرده و او را در سازگاری با محیط، دچار مشکل می کند.(2) در وسواس فکری و عملی خود فرد می داند که افکارِ ناخواسته از خودِ او ناشی می شوند و از غیرعادی و ناهنجار بودن رفتار خود نیز آگاه است.(3)

در مکتب اسلام نیز به القائات و تصورات و افکار غیرواقع بینانه و باطلِ انسان، وسواس

ص:10

می گویند. به علاوه، تردیدی که در ضمیر انسان پدید می آید و نیز شبهه در عبادات و احکام مذهبی، القائات شیطانی و...، همگی، تعاریفی هستند که برای این عملکرد منفی ارائه شده اند.(1)

ص:11

تصویر

ص:12

وسواس نوعی بیماری است که علایم و نشانه هایی دارد. گرچه بروز این نشانه ها غالباً به اندازه ای نیست که زندگی فرد را به کلّی متوقف کند، شناخت آن نشانه ها به فرد کمک می کند تا از بیماری اش آگاه شود و به درمان آن بپردازد.(1) ازجمله علایم این بیماری، آن هایی است که در روایات آمده است:

1-3 داشتن تصورات و افکاری که شخص را تحت تأثیر قرار می دهد و او را از انجام دادن اَعمال، به صورت طبیعی، باز می دارد؛(2)

2-3 اطمینان نداشتن از صحّت عمل، تکرار چندبارۀ آن و درنهایت، ناراضی بودن از نتیجۀ کار. احادیثی که از اِعاده و تکرار عمل منع می کنند، بر این نشانه ها دلالت دارند؛(3)

ص:14

3-3 شک، ترس، اضطراب، نداشتن احساس آسایش و راحتی؛(1)

4-3 احساس الزام و اجبار به تکرار عمل؛ به نحوی که فرد گمان می کند اراده ای از خود ندارد و گاه، عمل خود را ناشی از شیطان می داند؛(2)

5-3 احساسِ به بن بست رسیدن و اینکه خود، به تنهایی، نمی تواند عمل را انجام دهد؛ لذا به فرد دیگری، متوسل می شود یا مکرر به درگاه خداوند التجا می کند.(3)

علاوه براین، نشانه های دیگری می توان برای این بیماری برشمرد:

- تردید مکرّر در صحت امور اعتقادی، مثل وضو و طهارت و...؛

- حس ناتوانی در انجام دادن عملی خاص، مثل نیت کردن در نماز و...؛

ص:15

- دوری از دیگران، به بهانۀ ناپاکی آن ها؛

- دقیق شدن در نظم و نحوۀ چینش اشیایی، مثل آجرهای به کاررفته در دیوار ساختمان؛

- اصرار و لجاجت برای انجام دادن کاری که خود درست می داند، مثل اصرار در تکرار آب کشی؛

- شمردن مداوم چیزها، مثل آجرها، موزاییک ها و...؛

- دقت افراطی در نظم دهی و چیدن اشیا، مثل دقت در چینش اشیا به ترتیبِ قد، رنگ و...؛

- بازی کردن با ریش، ابرو، انگشت، دکمۀ یقه و...؛

- حرکت مداوم شانه ها، ابرو، انگشت و...؛

- بستن چندین بارۀ شیر گاز، قفلِ در و نیز، بازرسیِ دوباره و چندبارۀ آن ها؛(1)

- فکر بد و فال بد زدن، مثل اینکه بگوید: «نکند همسرم الان تصادف کند!» یا «نکند الان زلزله بیاید» یا «اگر سیل یا طوفان بشود، حتما همۀ ما می میریم.»

ص:16

وسواس هایی که تمام ذهن فرد را احاطه می کنند و آن را تحت تأثیر قرار می دهند، معمولاً به صورت های زیر بروز می کنند:

1-4 وسواس دربارۀ بدن و دقت افراطی در سلامتی و مراجعۀ مکرر به پزشک؛

2-4 وسواس در رفتار حال: مثل شست و شوی مکرر و آب کشیِ مداوم اشیا؛ یا در رفتار گذشته و آینده: فرد دائماً از خود می پرسد که چرا در گذشته چنین کردم یا در آینده چه باید بکنم؛

3-4 وسواس در رفتاری منحرفانه، مثل دزدی: چنین فردی درحالی که نیاز مالی ندارد، به چنین اقدامی دست می زند؛

4-4 وسواسِ نظم: حساسیت زیاد در مرتب کردن اشیا و دقت افراطی در انجام دادن این کار. گاهی وسواس در راه رفتنِ اجباری است و دراین حالت، فرد از این سو به آن سو می رود و اصرار دارد که تعداد قدم هایش معیّن و ضابطه مند باشد؛

ص:18

5-4 وسواسِ ترس: ترس اِفراطی از مرگ، آلودگی، محیط محدود، امری خلافِ اخلاق یا ترس از عدم تحقق آرزو؛

6-4 وسواس اِلزام: فرد مبتلا نمی تواند خود را از انجام دادن عمل یا فکری بیرون آورد و درصورت رهایی از آن فکر یا عمل، موجبات تنش در او پدید خواهد آمد؛

7-4 وسواس در دین داری: شک به زمان عبادت، تردید در جهت قبله، شک در عدالت امام جماعت و... .

ص:19

تصویر

ص:20

چرا فرد به بیماریِ وسواس دچار می شود؟ دانشمندان برای این بیماری، علل و اسبابی ازاین قرار ذکر کرده اند:

1-5 وراثت: ممکن است بیماری وسواس در خانواده ای به صورت ارثی انتقال یابد؛

2-5 سنین خاص: فرد ممکن است به علل و عواملی خاص، در محدودۀ سِنّی خاصی، دچار این بیماری شود و بعد از تغییر وضعیت و گذر از این سِن، علایم بیماری در او از بین برود؛

3-5 نوع شغل: سروکارداشتن با مواد شیمیایی و مواد معدنی بر سلامت جسم و روان تأثیر منفی می گذارد؛

4-5 امراض جسمی و روحی: ممکن است امراضی از طفولیت وجود داشته و اکنون، آثارش آشکار شده باشد؛

5-5 تربیت نادرست: مثلاً ضعف در اعتمادبه نفس، وابستگیِ بیش ازحد به پدرومادر، ضعف در قدرت تصمیم گیری و... .(1)

ص:22

در روایت های معصومان‰، روش های شناختی، معنوی، عملی و دارویی برای درمان وسواس آمده است؛ علاوه براین، در علم روان شناسی روش های مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد. آنچه در زیر می آید، چکیده ای از انواع درمان هایی است که برای رفع این اختلال، معرفی شده اند:

1-6 فرد مبتلا به وسواس، از بیماری خود آگاه شود و بپذیرد که بیمار است و نیاز به درمان دارد. همچنین، موقعیت نابهنجار خود را درک کند و ارتباط خود و خداوندU را از نو بسازد؛

2-6 پرورش عزت نفس در فرد بیمار؛

3-6 تغییر موقعیت، هنگام انجام دادن عمل وسواس آمیز؛ مثل بی توجهی به شک در عدالت امام جماعت و اقتدا به او یا رنگ کردن لباسی که رنگ خون بر آن مانده است؛

4-6 پناه بردن به خداوندU و توجه قلبی و زبانی به حضرت حق؛

5-6 دقت در عملکرد افراد دیگر، مخصوصاً دقت در رفتار بزرگان در موقعیت های مشابه؛

ص:24

مثل دقت در نحوۀ ایستادن امام یا چگونگیِ وضوگرفتن او؛

6-6 افزایش ارتباط روحی و معنوی با پروردگارU و مشغول شدن به امور عبادی؛

7-6 حساسیت زدایی: شایان ذکر است که این کار را فقط مشاوری باتجربه باید انجام دهد؛

8-6 تأکید بر روزه داری و پرهیز از پُرخوری؛

9-6 خوردن انار، سیب، خرما و روغن زیتون که روایات مختلف بر آن ها تاکید فراوان دارند؛

10-6 انجام دادن کارهایی که موجب شادابی و آرامش فرد وسواسی شود و موقعیت روانی او را تغییر دهد؛ مانند رنگ کردن مو، خضاب کردن، عوض کردن دکوراسیون منزل و...؛

11-6 در مواقعی که بیماری شدید است، فرد می تواند با مراجعه به روان پزشک، از درمان های دارویی نیز استفاده کند؛

12-6 توصیه بر این است که فرد بیمار حتماً با مشاور مجرّب و کاردانی در ارتباط باشد.

ص:25

تصویر

ص:26

برای پیشگیری از ابتلا به این اختلال روانی، روش های مختلفی وجود دارد:

1-7 پرورش صحیح ذهنی و رشد عقلانی و پرهیز از تقویت بیش ازاندازۀ قوّۀ خیال در مراحل رشد؛

2-7 استفاده از روش های درست تربیتی و پرهیز از اِعمال رفتارهای نادرستی مثل سخت گیریِ بیجا، تهدید، تنبیه بدنی، تحقیر، ملامت و خرده گیریِ افراطی؛ چراکه این مسائل، امنیت روانی کودک و نوجوان را مختل می سازد و ممکن است در آینده، او را به اختلال رفتاری دچار کند؛

3-7 پیشگیری از تشدید اضطراب، ترس، پرخاشگری و مانند آن که زمینه ساز ابتلا به وسواس هستند؛

4-7 برقراری نظم و انضباط منطقی در زندگی و برنامه ریزی صحیح در اشتغالات، استراحت، عبادت و...، به نحوی که فرد اوقات خود را به بطالت نگذراند و زمینۀ پرورش امور

ص:28

خیالی برای او فراهم آید؛

5-7 آگاهی درست از احکام، فتاوا و نظریات مراجع و دقت کافی در رعایت حدود شرعی؛

6-7 استحمام و شست و شوی سر با آب سِدر که از ابتلا به اختلالات مغزی جلوگیری می کند؛

7-7 ایجاد اشتغال ذهنی با ذکر و قرائت قرآن، خصوصاً تلاوت سورۀ یس.

تغییر موقعیت، برنامه ریزی صحیح، ایجاد اشتغال و سرگرمی، تقویت انگیزه برای درمان، توکل بر خداوندU، ذکر قلبی و زبانی و...، ازجمله راه های درمان وسواس است که در روایات و نیز کتب روان شناسی، به آن ها اشاره کرده اند.

برای جلوگیری از ایجاد این اختلال، توصیه این است که در رفتارهای شخصی و نیز در شیوۀ تربیت، بازنگری شود. برنامه ریزی روزانه باید به گونه ای باشد که فرد، فرصت کمتری برای پرورش اوهام و خیالات پیدا کند.

تصویر

ص:31

تصویر

ص:32