تصویر

ص:2

تصویر

ص:3

به ضمیمۀ پرسش وپاسخِ های کاربردی و رایج

1. خمس چه جایگاهی در میان احکام اسلام دارد؟ فلسفۀ آن چیست و چرا باید آن را پرداخت؟

2. مصادیق و نیز مصارف خمس کدام اند؟ تعریف مَئونه چیست؟ مبدأ سال خمسی را چگونه باید مشخص کرد؟

3. پاسخ مراجع بزرگوار را به پرسش های رایج درباب چندوچونِ پرداخت خمس، به صورت منظم و موضوع بندی شده، بیان کنید.

ص:5

تصویر

ص:6

خمس یکی از فرایض اسلامی و میوه ای از درخت ایمان است که به وسیلۀ اجتناب از مال اندوزی و تطهیر نفْسِ خود از مظاهر فریبندۀ دنیا و تزکیۀ آن از آزمندی و حرص، به دست می آید. قرآن مجید در بیان اهمیت خمس، ایمان را با آن پیوند داده است: )وَ اعلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِن شَی ءٍ فَاَنَّ لِلّه خُمُسَهُ و لِلرَّسُولِ وَ لِذِی القُرْبی وَ الیتامی وَ المساکینِ وَ ابنِ السَّبیلَ اِنْ کنتُم آمَنتُم بِاللهَ وَ ما اَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یومَ الفُرقان یوْمَ التَقیَ الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلی کلِّ شَی ءٍ قَدیرٌ.( (= و بدانید یک پنجمِ غنیمت هایی که گرفته اید، برای خدا و رسول و از آنِ خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و درراه ماندگان است. اگر به خدا و قرآنی ایمان آورده اید که بر بندۀ خود (حضرت محمد) در روزِ جدایی [حق از باطل] نازل کردیم؛ همان روزی که آن دو گروه، با هم رو به رو شدند؛ و خدا بر هر چیزی

ص:8

تواناست.)(1) این آیه به «آیۀ خمس» معروف است.

خداوند متعال خمس را به پیامبر اسلام… و ذریه گرامی او‰، به منظورِ اِکرام و احترام آنان اختصاص داده است. امام محمدباقر† فرموده اند: «برای هیچ کس جایز نیست با مالی خرید کند که خمس به آن تعلق گرفته است؛ مگر اینکه حقّ ما را به ما برساند.»(2)

نیز، عمران بن موسی می گوید که آیه خمس را بر حضرت خواندم. پس، فرمودند: «هر آنچه از آنِ خداست به پیامبر می رسد و هر آنچه از آنِ پیامبر شود، به ما (اهل بیت) خواهد رسید.» سپس، فرمودند: «خداوند ارزاق مؤمنان را در پنج قسمت به آنان ارزانی داشته است تا یکی را در راهِ خدا انفاق کنند و چهار قسمت را به حلال بخورند... این دستورها، سخت و دشوار

ص:9

است و کسانی به آن عمل می کنند و سختی ها را تحمل می دارند که خداوند، آنان را در راه ایمان، امتحان کرده است.»(1)

ص:10

در اسلام، یکی از واجبات مهم مالی، خمس است که از فروع دین و جزء عبادات شمرده می شود؛ ازاین رو، باید با قصد قُربت انجام گیرد. تمام مذاهب اسلامی، چه شیعه و چه سنّی، در اصلِ وجوب خمس اتفاق نظر دارند و تنها اختلاف میان آنان، مصادیق و نیز مصارف آن است: بیشترِ اهل سنّت بر این باورند که تنها به غنایم جنگی و گنج، خمس تعلق می گیرد؛(1) اما فقیهان شیعی معتقدند که خمس در هفت چیز واجب است: 1. غنایم جنگی؛ 2. غوّاصی (اشیایی که با فرورفتن در آبِ دریاها، به دست می آید.)؛ 3. گنج؛ 4. معدن؛ 5. سود تجارت؛ 6. مال حلالِ مخلوط به حرام؛ 7. زمینی که کافر ذِمّی از مسلمان بخرد. در پنج قِسم اول، فقهای شیعه اتفاق نظر دارند و دو قِسم اخیر، نظر مشهور آنان می باشد.

آنچه امروزه موضوعِ بحث و پژوهش است، خمسِ سود و درآمدِ کسب می باشد. آیۀ )وَ

ص:12

اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِن شَی ء فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ و لِلرَّسُولِ وَ...((1) به نظر فقیهانِ شیعی، نه تنها بر وجوب خمسِ غنایم جنگی دلالت می کند، بلکه شامل هرگونه درآمدِ کسب نیز می باشد. واژۀ «غنیمت» از نظر لغت، معنای گسترده ای دارد و به هرگونه درآمد و فایده ای اطلاق می شود که به انسان می رسد.(2) غنیمت جنگی و سود تجارت، هر دو را غنیمت می شمرند و مشمول آیه می دانند. البته، هر چند شأن نزول آیه دربارۀ غنایم جنگی است، ولی این سخن، معروف است که شأن نزول، هیچ گاه، مخَصِّص نیست و نمی تواند آیه را به خود محدود کند. در تقریرات درس حضرت آیت الله بروجردی، چنین آمده است:

«درست است که [این] آیه دربارۀ خاص نازل شده است؛ ولی، هیچ گاه مورد مخَصِّص نیست و دانشمندان اهل سنّت هم که خمس را در غیرغنایمِ جنگی انکار کرده اند، در این آیه،

ص:13

شأن نزول را تخصیص دهنده و محدودکننده ندانسته اند و درحالی که آیه در غزوۀ بدر نازل شده است، آن را شاملِ تمامی جنگ ها شمرده اند. اگر قرار بود مورد خاص، در آیه، مخَصِّص باشد، باید آن را محدود به جنگ بدر بدانند.»(1)

گذشته از همه این ها، در روایت معتبری، معروف به صحیحه علی بن مهزیار، امام جواد† غنیمت را در این آیه، به معنای گسترده ای در نظر گرفته و آن را به درآمدِ کسب، تفسیر کرده اند. در بخشی از آن آمده است: «فامّا الغنائم و الفوائد فهی واجبه علیهم فی کلّ عام، قال الله

تعالی: و اعلموا انّما غنِمتم مِن شَی ء فأنّ للّهِ خُمسه... .» (2) در این حدیث، امام واژۀ «الفوائد» را در کنارِ «الغنائم» جای داده و هر دو را مصداق آیه قلمداد کرده است و تردیدی نیست که منظور از فواید، هرگونه سود و درآمدی است که به انسان می رسد. بنابراین، از مجموع مسائل و

ص:14

قرائنِ یاد شده، به دست می آید که قرآن، به صراحت، از خمسِ درآمد، یاد و بر وجوب آن، دلالت کرده است؛ به ویژه آنکه حضرت جواد† نیز از آن، معنای وسیعی را دریافته و برای پیروانشان تبیین و تفسیر کرده اند.

چنانچه کسی در تمام آنچه بیان کردیم، اِشکال کند و آیه را در خمس غنایمِ جنگی منحصر بداند، در پاسخ خواهیم گفت: به جز قرآن، روایات متعددی از ائمه‰ نقل کرده اند که به خوبی، بر وجوب خمسِ درآمد، دلالت می کند(1) و تمامیِ فقیهان شیعی نیز به آن ها استناد جسته و در کتاب های فقهی خود، آن ها را ذکر کرده اند.

گفتنی است که اکثر اهل سنّت، از سویی خمس در غیرغنایم جنگی را انکار کرده اند و از دیگر سوی، دسترسی به صندوق زکات را بر ساداتِ بنی هاشم، حرام شمرده اند! درحالی که

ص:15

در بین این دسته نیز، همانندِ سایرین، یتیم و مسکین به چشم می خورد. اکنون این سؤال پیش می آید که فقرای سادات بنی هاشم، از چه بودجه ای اِمرارمعاش کنند؛ با این اعتقاد که جنگ در تمام دوران زندگی و در همه جوامع، نه مطلوب است و نه پابرجا و همیشگی، تا آنان بتوانند از خمس غنایم جنگی ارتزاق کنند.(1)

ص:16

تردیدی نیست که آیۀ خمس در عصر رسالت نازل شده است و پیامبر اکرم… این فریضه را به اجرا درآورده اند و مسلَّم این است که حضرت رسول…خمسِ غنایم جنگی را اخذ می کردند؛ اما خمسِ سود تجارت، بنابه ضرورت و مصالحی، تا عصر امامان‰ به تأخیر افتاد. این ضرورت را شاید بتوان در چند امر خلاصه کرد:

3-1 خمس با زکات این تفاوت را دارد که منفعت زکات به عموم مسلمانان برمی گردد؛ ولی موضوع خمس به شخص پیامبر اکرم… و خویشان او اختصاص دارد؛ لذا ایشان مصلحتی بر اجرای آن نمی دیدند.(1)

3-2 در عصر رسالت، فقر عمومی بر جامعه حاکم بود و مسلمانان به جهتِ تنگ دستی، قدرت پرداختِ خمس را نداشتند. ازاین رو، پیامبر گرامی اسلام… از بیانِ مسئله و

ص:18

جمع آوریِ خمسِ درآمد، صرف نظر کردند.

3-3 رویکرد سیاسی مهم ترین عاملی بود که نگذاشت ائمۀ معصومین‰ تا زمان امام باقر† به بعد، این فریضه الهی را به اجرا درآورند؛ زیرا، جلب و جمع اموال از وظایف سلطان بود و هرکس با آنان رقابت می کرد، به عنوان فرد متمرِّد از قانون و مخالفِ حاکمیت و به اتهامِ جمع آوریِ سلاح و توطئه علیه رژیم، تحت تعقیب قرار می گرفت. پس از برقراریِ آزادی نسبی در عصر عباسیان، موقعیت اجتماعیِ ائمه‰ این امکان را داد تا ایشان به طور غیرعلنی، خمس را از مسلمانان دریافت کنند.(1)

3-4 پیامبر اسلام… ازیک سو، به جهتِ ارتباطشان با غیب می دانستند که در آینده نه چندان دور، امر خلافت و حکومت از مسیر اصلی خود، منحرف شده و به دستِ نااهلان

ص:19

و غاصبانِ زورگو می افتد و ازدیگر سوی، می دانستند که خمس «وجه الاماره» است و باید به دست حاکم و سلطان سپرده شود. اگر حضرت رسول… وجوبِ خمس درآمدِ کسب را بیان و آشکار می کردند، این امر فرصتی برای حاکمانِ جوْر پیش می آورد تا با دستاویزِ شرعی، اموال مسلمانان را به غارت برند و بر ظلم و ستم خود بیفزایند. این پیش بینی و تیزبینیِ حضرت رسول… باعث شد که این حکم الهی، در پرده خفا پنهان بماند.(1)

ص:20

آنچه می آید، تنها بر اساس فهم ما از کتاب و سنّت است و چه بسا وجوب خمس، حکمت و علل بیشتری داشته باشد که از دید ما مخفی مانده است:

4-1 تردیدی نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقی یا فلسفی یا اعتقادیِ محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان آیینی جامع که تمام نیازمندی های مادّی و معنوی در آن پیش بینی شده است، پا به عرصه ظهور گذاشت. ازسوی دیگر، این مکتب از همان عصر پیامبر اسلام… با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه، ایشان برای اداره آن، نیاز به پشتوانه مالیِ غنی و منظمی داشتند تا بتوانند در سایه تشکیل حکومت اسلامی، از بینوایان، بیماران، بی سرپرستان، معلولان و یتیمانِ جامعه، دست گیری کرده و این خلاءِ اقتصادی را پُر کنند. خداوند متعال با نزول آیات زکات، دستِ یاری و رحمت بی پایانش را به کمک نبیّ اکرم… فرستاد و با واجب ساختنِ زکات، این نقص و کاستی را برطرف کرد. این فریضه الهی از مالیات هایی است که درحقیقت، جزوِ اموال عمومی جامعه اسلامی است و نیز به

ص:22

غیربنی هاشم (غیرسادات) اختصاص دارد و لذا، مصارف آن عموماً در مواردِ یادشده است.

ولی امام† در مقام رئیس حکومت نیز با هزینه هایی روبه روست که باید تأمین شود: او برای پیش بُرد نظام اسلامی و اداره جامعه، به بودجه فراوانی نیاز دارد. فریضه خمس برای تأمینِ این منظور، بر متمکّنانِ جامعه، واجب شده است.(1) ازاین رو، در روایت، از خمس به عنوان «وجه الاماره» یاد کرده اند.(2)

4-2 خداوند متعال برای حفظ کرامت و عزت پیامبر اسلام… محل تأمین بودجه فقرای بنی هاشم و منسوبان به آن حضرت را، از خمس قرار داد و سهم آنان را قرینِ سهم خود و رسول فرمود، تا زمینه تحقیرِ آنان را از بین ببرد؛ چون ممکن است برخی مردم، در پرداخت زکات به فقیران نوعی برتری برای خود و حقارتی نسبت به گیرنده احساس کنند. درحالی که

ص:23

تصویر

ص:24

در پرداخت خمس و «وجه الاماره»، قضیه عکسِ آن است و برتری، برای گیرنده می باشد.(1)

4-3 خمس برای تأمین بودجه هر کارِ خیری است که امام بخواهند انجام دهند و برای هر موقعیتی که ایشان صلاح بدانند، مصرف کنند.(2)

4-4 خمس وسیله ای برای رشد و کمال انسان محسوب می شود: همچنان که هر فرد با انجام دادنِ هر وظیفه ای، مرحله ای از کمال را می پیماید، با ادای خمس به قصد قربت و بُریدن از دنیا نیز وظیفه اش را انجام داده و خود را از گناهان پاک کرده است و به سوی کمال، ترقّی می کند.(3)

ص:25

4-5 تحقق اِحیای دین خدا و برقراریِ حکومت اسلامی که هدف اصلیِ این مکتب است،(1) نیاز به بودجۀ مستقل و جدای از بودجۀ زکات دارد. خمس ثروت بسیار عظیمی برای تأمین هزینه های یک انقلاب، برای رسیدن به حکومت عدل الهی، فراهم می آورد. قدرتِ موجودیت دینیِ تشیّع و زنده ماندنِ این مکتب در عصر حضور و غیبت، بر اساس خمس استوار بوده است و این منبع مالی، به اهل بیت‰ و علما که وارثان آنان هستند، این توانایی را داد تا باوجودِ فشار و اختناق دستگاه ظلم، در راه خداوند سبحان ایستادگی کنند.

ص:26

«مَئونه» مخارجی را گویند که در زندگی، هزینه می شود و شامل امور زیر است:(1)

5-1 هزینه های زندگیِ شخصی: خوراک، پوشاک، خانۀ مسکونی، وسایل زندگی، وسیلۀ نقلیه، لوازم تحصیلی، رایانۀ خانگی، هزینۀ ازدواج و...؛

5-2 هدایا و بخشش ها: خیرات، صدقات، جوایز و...؛

5-3 مخارج سفر حجِ واجب و مستحب، سفر، زیارت، گردش و تفریح؛

5-4 حقوقی که بر عهدۀ شخص است: دیه، غرامت و کفاره.

هزینه های زائد بر نیاز و شأن افراد، جزء مَئونه محسوب نمی شود؛ بنابراین، اگر فردی بیشتر از این مقوله صرف کند، به گونه ای که عرفاً آن را اِسراف بشمرند، باید سرِ سال، خمس آن ها را بپردازد.

ص:28

هرگاه انسان از راه زراعت، صنعت، تجارت یا از طریق کارگری و کارمندی در مؤسسات گوناگون، درآمدی به دست آورد، خمس (یک پنجمِ) آن به امام† و سادات اختصاص می یابد و باید آن را در عصر غیبت، به فقیهِ جامع شرایط بدهد. البته به او فرصت داده اند تا یک سال صبر کند و چنانچه در این مدت، آن درآمد را در نیازهای خود و خانواده استفاده نکند و تمام یا مقداری از آن، تا پایانِ سال زیاد بیاید، باید خمس آن مقدارِ باقی مانده را بپردازد. این امر در حقیقت، نوعی اِرفاق و آسان گیری در زندگیِ مؤمنان به شمار می رود. این فرصتِ یک ساله را «سال خُمسی» یا «سال مالی» گویند.(1)

ص:30

آیا به درآمدِ زنی که برای خود کسبی دارد، ولی مخارج او را شوهر می دهد، خمس تعلق می گیرد؟

همۀ مراجع: آری، باید خمسِ آن را بدهد؛ ولی اگر مقداری از آن را در نیازهای زندگی خرج کرده باشد، تنها باید خمس باقی مانده را بدهد.(1)

خود را اداره کند، خمس ندارد.(1)

نوری، تبریزی، بهجت: اگر از درآمدِ کسب باشد، آن مقدار از پول سپرده گذاری که ادارۀ زندگی به آن بستگی دارد، خمس ندارد؛ ولی به مقدارِ بیش از آن، خمس تعلق می گیرد.(2)

صافی، وحید: اگر پولِ سپرده گذاری از درآمدِ کسب باشد، خمس دارد و چنانچه شخص نمی تواند با پرداخت خمسِ آن، اِمرارمعاش کند، می تواند با حاکم شرع (مجتهد جامع الشرایط) دست گردان کند.(3)

ص:33

ندارد؛ ولی به مقدارِ بیش از آن، خمس تعلق می گیرد.(1)

تصویر

ص:36

خمس آن را بدهد.(1)

تبریزی، وحید: چنانچه مقدارِ آن فراوان و چشمگیر باشد و از مخارج سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.(2)

سیستانی، تبریزی: خمس آن بر عهدۀ بخشنده است و بر شخص گیرنده، چیزی واجب نیست.(1)

و در غیراین صورت، خمس دارد.(1)

صافی، سیستانی: خمس دارد.(2)

تبصره: جوایز مسابقات، نوعی بخشش محسوب می شود.

دارد.(1)

بهجت، فاضل: چنانچه تا سرِ سالِ خمسی زیاد بیاید، بنابر احتیاط واجب، باید خمس آن را بدهد.(2)

تبصره: برخی مراجع، عیدی و پاداش دولت را جزء درآمد قلمداد می کنند و عده ای، آن را هدیه می دانند.

بهجت: چنانچه از مخارج سال زیاد بیاید، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.(1)

فاضل: مقدار افزوده، جزء درآمدِ سالِ فروش شمرده می شود و چنانچه تا سرِ سال زیاد بیاید، بنابر احتیاط، باید خمس آن را بدهد.(1)

می شود، خمس تعلق می گیرد؟

امام، تبریزی، سیستانی، مکارم، وحید: چنانچه یک سال از آن بگذرد، خمس دارد.(1)

صافی: اگر هم اکنون به آن وسیله نیاز دارد و تهیۀ آن بدون پس انداز در مدت چند سال ممکن نیست، خمس ندارد.(2)

خامنه ای: اگر آن پول برای تهیۀ وسایل موردنیاز در آیندۀ نزدیک، مثلاً تا سه ماه پس از سالِ خمسی، پس انداز شده باشد و با پرداخت خمسِ آن، نتوان آن ها را تهیه کرد، خمس ندارد.(3)

نوری: چنانچه بدون پس اندازکردن، نمی توانند وسایل موردنیاز خود را در آینده تهیه

ص:43

کنند، خمس ندارد.(1)

فاضل، بهجت: اگر بدون پس اندازکردن، نمی توانند وسایل موردنیازِ خود را در آینده تهیه کنند، چنانچه پس اندازشان کوتاه مدت، مثلاً تا سه سال باشد، خمس ندارد.(2)

تبصره: چنانچه در آینده، با پس انداز خود لوازم موردنیاز خویش را تهیه نکند، باید خمس آن را بدهد.

امام، خامنه ای، سیستانی، تبریزی، مکارم، وحید: آری، خمس دارد.(1)

فاضل، بهجت، نوری: اگر برای تهیۀ خانۀ موردنیاز، راهی جز این ندارد، به پولِ پس اندازشده خمس تعلق نمی گیرد.(2)

صافی: اگر خانۀ مسکونی درحال حاضر، موردنیازِ او و در شأنش باشد و راهی جز طریق مذکور ندارد، به آن خمس تعلق نمی گیرد.(3)

تبصره: مراجعی که معتقدند پول مزبور خمس ندارد، فرموده اند که چنانچه این پول در آینده، صَرفِ خرید منزل نشود، خمس آن را باید داد.

ص:45

آمد، خمس دارد.(1)

نوری: اگر نتواند خانه را از راه دیگری اجاره کند، به مبلغ مذکور خمس تعلق نمی گیرد.(2)

خامنه ای: هنگامی که برای این منظور نیاز دارد، پرداخت خمسِ آن واجب نیست؛ ولی هر زمان آن را بازپَس گرفت، باید خمس آن را بدهد؛ مگر آنکه برای اجاره در جای دیگر، به آن نیاز داشته باشد.(3)

تبصره: فرض مسئله جایی است که رهن خانه به صورت معاملۀ شرعی انجام گرفته است و اگر رهن بدون اجاره باشد، معاملۀ رَبَوی محسوب می شود؛ درنتیجه، به اتفاق همۀ مراجع تقلید، به پول این رهن، خمس تعلق می گیرد.

الف: اگر قبل از سال خمس از آن بی نیاز شود:

1. خمس دارد: امام، گلپایگانی، فاضل، نوری، زنجانی.

2. خمس دارد: (بنابر احتیاط واجب): بهجت، صافی، سیستانی، اراکی.

3. خمس ندارد: خوئی، تبریزی، وحید، مکارم، رهبری.

ب:

بعد از سال خمس:

1. خمس دارد: زنجانی.

2. خمس دارد: (بنابر احتیاط واجب): بهجت، اراکی، امام.

ص:49

تصویر

ص:50

3. خمس ندارد: خوئی، فاضل، تبریزی، وحید، مکارم، صافی، سیستانی.(1)

نیست؛ اگر از درآمد کسب، به تدریج، وسایلی به این جهت بخرد، آیا مشمول خمس می شود؟

امام، خامنه ای، سیستانی، نوری، فاضل، وحید: چنانچه در بین سال، از درآمدِ آن سال تهیه کرده و از شأنش بیشتر نباشد، واینکه نتواند به صورت یک جا تهیه کند وتهیه تدریجی جهیزیه متعارف آن شهر باشد وعدم تهیه تدریجی هم برای او عیب ومنافی با شان باشد خمس ندارد.(1)

صافی، بهجت: اگر جهیزیه را در زمانی که دختر در معرض (سنّ) ازدواج است تهیه کنند، خمس ندارد.(2)

مکارم: چنانچه تهیۀ جهیزیه از پیش، در میان مردم رایج باشد و به صورت هزینۀ معمولی

ص:52

درآید یا اگر تهیه نکنند، عیب محسوب می شود، خمس ندارد.(1)

تبریزی: آنچه در سالِ ازدواج تهیه کرده اند، خمس ندارد و آنچه در سال های قبل تهیه کرده اند، بنابر احتیاط واجب، باید خمس آن را بدهد. اگر اموالی را قبل از بلوغ دختر به او بخشیده اند، پرداختِ خمس آن بر دختر واجب نیست.(2)

امام، تبریزی، صافی، سیستانی، مکارم، وحید: آری، خمس دارد.(1)

نوری: خمس ندارد.(2)

فاضل: اگر برای تهیه جهیزیه مورد نیاز ودر حد شأن را که راهی غیر از این نداشته باشید ودر موقع نیاز نتوانید تهیه کنید در این صورت خمس به آن تعلق نمی گیرد(3).

بهجت: چنانچه پس انداز، کوتاه مدت، مثلاً تا سه سال باشد، خمس ندارد.(4)

خامنه ای: اگر برای تهیۀ جهیزیه در آیندۀ نزدیک، مثلاً تا دو سه ماه پس از سالِ خمسی،

ص:54

پس انداز کرده اند و با پرداخت خمسِ آن، نتوانند آن وسایل را تهیه کنند، خمس ندارد.(1)

همه: اگر به مقدار متعارف و مناسبِ شأن او باشد، خمس ندارد.(1)

، خامنه ای، مکارم، تبریزی، ،: پول فروش آن، درهرحال، خمس ندارد.(1)

امام فاضل،:: اگر بعد از سال خمسی از آن بی نیاز شده است خمس ندارد.(2)

سیستانی، صافی، نوری: مقدار تفاوت ارزش خرید و ارزش فروش، جزء درآمد سال شمرده می شود و چنانچه تا سرِ سالِ خمسی زیاد بیاید، خمس دارد.(3)

بهجت : پول فروش آن از فواید سال فروش است که در صورت باقی ماندن تا سر سال خمس دارد .(4)

ص:58

تبریزی، مکارم، صافی، وحید: آری؛ خمس دارد.(1)

همه: چنانچه به رایانه و ابراز جنبیِ آن نیاز باشد و در شأن شخص باشد، خمس ندارد.(1)

بپردازد که مانند او از نظر کمیّت و کیفیت، به مصرف می رساند و نیز می تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می دهد و سهم سادات را بنابر احتیاط واجب، باید به مرجع تقلید خود یا با اجازۀ او، به سادات بدهد.(1)

تبریزی: باید سهم امام را به مرجع تقلید خود بدهد یا به مصرفی برساند که او اجازه می دهد و چنانچه بخواهد به مجتهد دیگری بدهد، بنابر احتیاط واجب، باید از مرجع تقلید خود اجازه بگیرد و سهم سادات را می توان به خودِ آنان داد.(2)

سیستانی: سهم امام را باید به مرجع تقلید خود بدهد یا به مصرفی برساند که او اجازه می دهد و احتیاط واجب آن است که او، مرجع اَعلَم و آگاه بر جهات عامّه باشد و سهم سادات

ص:62

را می توان به خودِ آنان داد.(1)

صافی: سهم امام را باید به مرجع تقلید خود یا مجتهدی بپردازد که مانند او از نظر کمیّت و کیفیت، به مصرف می رساند و نیز می تواند در جایی مصرف کند که مرجع تقلیدش اجازه می دهد و سهم سادات را می توان به خود آنان داد.(2)

تبصره: خمس را در هنگام مصرف، دو قسمت می کنند: نصف آن، سهم امام و نصف دیگر، سهم سادات است. آیات عظام سیستانی، تبریزی و صافی در پرداخت سهم سادات، اجازۀ مجتهد را لازم نمی دانند.

را به خانوادۀ خود بدهد تا به مصرف مخارج خود که بر عهدۀ مرد است، مثل خوراک و پوشاک، برسانند؟

همه، به جز مکارم، خامنه ای، وحید: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.(1)

مکارم، خامنه ای، وحید: جایز نیست.(2)

تصویر

ص:66

ودرآمد تدریجی دارد راس سال حصول ربح است .(1)

وحید: کسی که کاسب است وحرفه ای دارد مبدآ سالش ظهور ربح است وهمچنین برای کسی که شغلی ندارد.(2)

هنگامی که از دریافت اولین درآمد(1) یک سال گذشت، آن روز وقت حساب سال است. هرچه از مَئونه که استفاده می شود و عینِ آن از بین می رود، مانند خوراکی ها، مواد شوینده، وسایل تحصیلی مثل دفتر و خودکار و غیر آن ها، چنانچه تا آخرِ سال خمسی زیاد بیاید و در بازار، ارزشی داشته باشد، باید خمس (یک پنجمِ) آن را به قیمتِ روز بپردازند و چیزهایی از مَئونه که موردنیاز انسان است و با استفاده، عینِ آن از بین نمی رود، مانند وسیلۀ نقلیه و وسایل زندگی مثل فرش، یخچال و... هر چند سال هم بر آن ها بگذرد، خمس به آن ها تعلق نمی گیرد.(2)

مثال: کارمندی در پایان خردادِ1380، اولین حقوق خود را دریافت می کند. حساب سالِ خمسیِ او، پایان خرداد1381 است. در این تاریخ، 10کیلو برنج، 5کیلو لپّه، پنج عدد تاید

ص:69

و مبلغ50 هزارتومان، زیاد آمده است. او می تواند یک پنجمِ عینِ هر یک از اجناس بالا را جدا کرده و بابتِ خمس بپردازد و جایز است قیمت آن را به روز حساب کند و یک پنجمِ آن را به صورت پول نقد بدهد.

تبصرۀ 1: کسی که شغل ندارد، اگر اتفاقاً معامله ای کند و سودی ببرد، بعد از آنکه یک سال از زمانی بگذرد که فایده بُرده است، باید خمس مقداری را بدهد که از خرجِ سالش زیاد آمده است.(1)

تبصرۀ 2: دربارۀ خمسِ بعضی درآمدها، مانند حقوق خانوادۀ شهدا، هدیۀ جایزۀ بانکی و... میان مراجع تقلید اختلاف نظر است که در خمس هدیه، به آن ها پرداختیم.

تبصرۀ 3: شخص می تواند در بین سال نیز، هر وقت حقوقی به دستش آمد، خمس آن را

ص:70

بدهد و لازم نیست یک سال صبر کند.

را محاسبه می کند و حاکم شرع، بدهیِ خمسیِ او را به مقداری تخمین می زند و با او مصالحه می کند و با پرداخت آن، تمام اموالش پاک می شود.(1)

تبریزی، وحید: اگر بدهی خود را تا پیش از سرِ سال نپردازد، نمی تواند از درآمد سال کم کند؛ مگر آنکه قرض بعد از به دست آوردنِ منفعت بوده باشد.(1)

فاضل، بهجت، خامنه ای، صافی: آری؛ خمس تعلق می گیرد و جایز نیست مقدار بدهیِ خود را از درآمد کم کند؛ بلکه می تواند قرضِ خود را از درآمد بپردازد تا به مقدار آن، خمس تعلق نگیرد.(2)

همه، به جز سیستانی، تبریزی، وحید: معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد که به غذای آن ها، خمس تعلق گرفته است، خوردن آن نیز جایز است و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.(1)

سیستانی، تبریزی: معاشرت با آنان اشکال ندارد و می تواند از غذای آن ها استفاده کند و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.(2)

وحید: معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آن ها خمس تعلق گرفته است و شک دارد، بنابر احتیاط واجب، خوردن آن جایز نیست.(3)

ص:74

تصویر

ص:76