آیات 20 تا 23 سوره قصص 91/07/10

تحلیل ادبی و حِکمی کریمه ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً﴾

در جریان ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً﴾, (1) باید اشاره کنیم که معمولاً در این کتاب های ادبی می گویند لام دو قسم است یا برای تعلیل است یا برای عاقبت, لام عاقبت را مثال می زنند به ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً﴾ یعنی مأموران فرعون این جعبه را گرفتند این کودک را گرفتند تا اینکه این کودک, دشمن آنها باشد اینجا گفتند آنها برای اینکه دشمن پروری کنند نگرفتند آنها به این امید که ﴿قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَلَکَ﴾ (2) و مانند آن گرفتند لکن چون عاقبت این کار به همان منتهی می شود که وجود مبارک موسای کلیم(سلام الله علیه) عدوّ آنها می شود از این جهت فرمود: ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ﴾ این لام عاقبت با لام غایت در کتاب های ادبی مطرح است اما راه اساسی اش این است که هیچ چیزی در عالَم بی هدف نیست همان طوری که هیچ چیزی در عالم بدون سبب فاعلی نیست شانس, اتفاق, بخت و مانند آن جزء خرافات و موهومات است شانس یعنی بدون مبدأ فاعلی یا بدون مبدأ غایی بدون نظم فاعلی و غایی, شیئی پیدا بشود بخت و اتفاق و شانس جزء خرافات است. عالَم مطابق با نظم ریاضی خلق شده هر فعلی فاعلی دارد (یک) و به جایی هم ختم می شود منظماً (دو) هر حرکتی, هدفی دارد چه اینکه هر متحرّک هم هدفی دارد گاهی متحرّک به هدف نمی رسد ولی حرکت الاّ ولابد به هدف می رسد یعنی این حرکت, جهتی دارد گزاف و گُتره نیست به جایی می رود آنجا هدف اوست این چنین نیست که این حرکت که شروع شده نسبتش به همه جهات علی السواء باشد پس ما یک غایةالحرکه داریم یک غایةالمتحرّک، این غایةالحرکه و غایت الفعل را ادیب می گوید لام عاقبت، آن غایت فاعل را هم ادیب هم حکیم هر دو می گویند لام غایت است و لام هدف است اینکه فرمود: ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً﴾ این غایت حرکت است یعنی این کار, پایانش دشمنی وجود مبارک موسی(علیه السلام) با آل فرعون است وقتی که وارد آن دستگاه می شود کفر و عناد و بت پرستی آنها را می بیند دشمن آنها خواهد شد پس پایان این کار چه اینکه از قبل هم ترسیم شده بود این بود که وجود مبارک موسای کلیم عدوّ شرک و بت پرستی و ظلم و امثال ذلک است پس غایت فعل سر جایش محفوظ است منتها آنها که این صندوقچه را گرفتند آگاه نبودند به عنوان ﴿قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَلَکَ﴾ گرفتند آنها به مقصد نرسیدند غایت فاعل گاهی حاصل می شود و گاهی حاصل نمی شود اما غایت فعل همیشه حاصل است.

ص: 74

هدفداری همه افعال

مطلب دیگر آن است که فعل بدون غایت ممکن نیست البته بعضی از افعال است که هدف عقلانی ندارد چون هدف عقلی ندارد کار خیالی است این کار را نسبت به عقل می سنجیم می گوییم کاری است بی هدف وگرنه کار بی هدف محال است, علت غایی از علل چهارگانه است مثل علت فاعلی همان طوری که فعل بی فاعل محال است فعل بی غایت هم محال است منتها حالا این فعل اگر فعل عقلانی باشد غایت معقول دارد فعل خیالی خب غایت خیالی دارد دیگر, کسی که اهل بازی است نباید شما توقع داشته باشید که آثار عقلانیّت بر آن بار باشد فعل خیالی, غایت خیالی دارد اینکه با تسبیح بازی می کند یا با محاسن بازی می کند همین است این «یلیق ان نذب عن أمر العبث» (1) همین طور است فعل بدون فاعل محال است فعل بدون غایت محال است منتها حالا این شخصی که با ریشش بازی می کند یا آن که با تسبیح بازی می کند یا آن که با خودکار دستش بازی می کند منشأ این فعل آن تخیّل است از این کار لذّت می برد این لذّت خیالی باعث می شود که آن کار را انجام بدهد تا به آن تخیّلش برسد لذّت عادی همین طور است چون برابر عادت عمل می کند به مقصد می رسد وگرنه فعل بدون هدف صادر نمی شود مثل فعل بی فاعل. بنابراین اگر می گویند این فعل, هدفمند نیست یعنی هدف عقلانی ندارد نه اینکه فعل, هدف ندارد چون منشأ فعلش هم تخیّل است دیگر عادت است دیگر, دیگر برهان که نیست این شخص برابر آیات و روایات که حرکت نکرده که با محاسنش بازی کند یا با تسبیح دستش بازی کند این در اثر آن لذّت خیالی شروع کرده به لعب با لِحیه یا لعب با تسبیح لذّت خیالی هم می برد. بنابراین همیشه لام برای غایت است یا غایت فعل است یا غایت فاعل منتها افراد گاهی آن مقصد اصلی را می دانند گاهی مقصد اصلی را نمی دانند.

ص: 75

عدم تنافی آیات بیان کننده هدف آفرینش

در سورهٴ مبارکهٴ «ذاریات» فرمود ما انسان ها را برای عبادت خلق کردیم ﴿مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ﴾ (1) این کار ماست ما این کار را کردیم چون خواستیم با اختیار, اینها بهشت بروند اینها را خلق کردیم راهنمایی هم کردیم اما راهی که اینها طی کردند به جهنم ختم می شود لذا فرمود: ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ﴾ (2) ما خیلی ها را برای جهنم خلق کردیم خب هرگز خدا غرض اوّلیه اش این نبود که کسی را برای جهنم خلق کند اینکه فرمود: ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ﴾, ﴿ذَرَأْنَا﴾ یعنی «خَلقنا» ما خیلی ها را برای جهنم خلق کردیم با اینکه هرگز خدا کسی را برای جهنم خلق نکرد خدا همه را ﴿لِیَعْبُدُونِ﴾ خلق کرد هم غرض علمی را در پایان سورهٴ مبارکهٴ طلاق فرمود, فرمود ما شما را خلق کردیم برای اینکه دانشمند بشوید ﴿اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَی ءٍ عِلْمَاً﴾ (3) ما اصلاً شما را برای اینکه عالِم بشوید خلق کردیم این مربوط به معرفت و علم, آن بخش عملی را هم در سورهٴ مبارکهٴ «ذاریات» بیان کرده که فرمود: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ﴾ دیگر نیازی نیست که ما بگوییم ﴿لِیَعْبُدُونِ﴾ یعنی «لیعرفون», ﴿لِیَعْبُدُونِ﴾ یعنی ﴿لِیَعْبُدُونِ﴾ عملِ عبادی را این آیه, عمل علمی و معرفتی را آن آیه سورهٴ طلاق مشخص کرده فرمود ما شما را برای عالِم شدن شما را برای عابد شدن خلق کردیم. اگر غرض الهی باشد این است اما شما مطابق خیالتان به طرف جهنم می روید ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَیَفْقَهُونَ بِهَا﴾ (4) ما گفتیم برای علم خلق کردیم اینها به دنبال علم نرفتند, گفتیم برای عبادت خلق کردیم به دنبال عبادت نرفتند پس این لام ﴿لِجَهَنَّمَ﴾ درست است که لام عاقبت است مطابق حرف هایی که در کتاب های نحوی است اما یک راه علمی ندارد فعل, هدف دارد این فعل شما به جهنم ختم می شود این کار سر از جهنم در می آورد پایان این کار جهنم است اینجا هم فرمود: ﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً﴾ پایان این کار, مبارزه موسای کلیم(سلام الله علیه) است حالا آنها چون نمی دانند, خیال می کنند این برای آنها قرّة العین می شود.

ص: 76

دو مورد از فواید بازگشت حضرت موسی(علیه السّلام) به دامان مادر

نکته دیگر آن است که خدای سبحان بعد از اینکه به موسای کلیم تکویناً امر کرد و برای او تحریم کرد مَکیدن پستان هر دایه ای را هیچ دایه ای را نباید قبول می کرد ﴿وَحَرَّمْنَا عَلَیْهِ الْمَرَاضِعَ﴾ (1) این کودک به دامن مادر برگشت اما وقتی که خدای سبحان می خواهد فواید برگشت کودک به مادر را ذکر بکند سه مطلب را ذکر می کند که یکی اصیل است و دوتا فرعی, آن که فرعی است فرمود: ﴿فَرَدَدْنَاهُ إِلَی أُمِّهِ﴾ ما این کودک را به مادرش برگرداندیم برای سه نکته ﴿کَیْ تَقَرَّ عَیْنُهَا﴾ (2) تا چشمش روشن بشود ما گفتیم که این کار را نکن خوفت برطرف می شود حزنت برطرف می شود بینداز دریا ما سالم تحویلت می دهیم ما الآن سالم تحویل دادیم تا قرّةالعین بشود (یک) و حزن او برطرف بشود (دو).

عاطفی بودن حزن مادر حضرت موسی(علیهما السّلام)

خوفش مطرح نیست در آن آغاز که فرمود: ﴿وَأَوْحَیْنَا إِلَی أُمِّ مُوسَی﴾ فرمود این کار را بکن ﴿وَلاَ تَخَافِی﴾ با همین کار, خوفش برطرف شد دیگر به هیچ وجه نترسید و حزنِ به این معنا که احتمال بدهد او بمیرد یا آسیب ببیند این هم نبود خوفِ غرق و مرگ و امثال ذلک بالکلّ رخت بربست (یک) حزن و اندوه اینکه او آسیب ببیند این هم بالکلّ رخت بربست (دو) آن ﴿وَلاَ تَخَافِی وَلاَ تَحْزَنِی﴾ (3) جای خودش را گرفته مطابق آن وحی, یک حزن عاطفی مانده بالأخره مادر بچه اش را می خواهد ببیند از فراق او رنج می برد فرمود ما این بچه را به مادر برگرداندیم برای اینکه چشمش روشن بشود (یک) حزنش که در اثر فراق دامنگیر او بود این حزن هم برطرف بشود (دو) نه آن حزنی که احتمال می داد او از بین برود نه خیر آن حزن دیگر در کار نیست اما بالأخره انسان نوزاد خودش را می خواهد ببیند دیگر, پس این حزنی که حزن عاطفی بود و وجود مبارک موسی مدتی نزد مادر نبود این مادر محزون بود حالا می خواهد این حزن برطرف بشود و شد.

ص: 77

برجسته ترین فایده بازگشت حضرت موسی به دامان مادر(علیهما السّلام)

اما آن نکته اساسی آن است که ما این کارها را کردیم تا توحید روشن بشود که وعده ما حق است این عالم را مدیری دارد اداره می کند می بینید دریا تابع ما بود دشمن تابع ما بود درست است دشمن, دشمنی تشریعی دارد ولی وقتی ما بخواهیم همین دوستمان را در دست دشمن می پرورانیم این کار ماست ﴿وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ﴾ (1) درباره این سومی فرمود: ﴿وَلکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ﴾ (2) خیلی ها نمی دانند که کار را خدا دارد اداره می کند حتی مادر موسی هم باید بفهمد که ما که وعده دادیم عمل می کنیم یک وقت وعده عادی است مثل اینکه می گویند شما بروید کار بکنید خدا روزیتان را تأمین می کند یک کار عادی است اما یک وقت می گویند بچه را بینداز دریا ما تحویلت می دهیم خب این دیگر کرامت است این معجزه است یا بچه را به اعدی عدوّ او بده ما همین بچه را در دربار اعدا عدوّ او سالم می پرورانیم ﴿وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ﴾ الآن هم همین طور است اکثر مردم از این وعده های الهی باخبر نیستند.

طهارت اموال دربار فرعون برای حضرت موسی(علیه السّلام)

پرسش:...

پاسخ: آنها که برای وجود مبارک موسای کلیم طیّب و طاهر بود مثل جوایزی که معاویه می داد و اهل بیت می گرفتند کاری که بنی العباس می کردند و وجود مبارک امام باقر و صادق می گرفتند این مال طیّب و طاهر بود مال اینها را به اینها می دادند گوشه ای از مال اینها را به اینها می دادند مال دیگری را که به اینها نمی دادند آنها خودشان غاصبانه زندگی می کردند و آنچه حقّ مسلّم ولیّ خدا بود گوشه ای از این حقوق را تقدیم حضرت می کردند.

ص: 78

پس خوف که بالکل مرتفع شد (یک) حزن به معنای اندوه احتمالی از خطر مرگ آن هم که بالکل با وحی الهی از بین رفته بود (دو) این حزن مادرانه که مادر, کودک را ندیده بود این با برگشت موسای کلیم برطرف شد (سه).

دلیل گناهکار نبودن حضرت موسی(علیه السّلام) در قتل قبطی ظالم

مقطع دوم زندگی موسای کلیم با همان برخورد بود که یکی از پیروان فکری موسای کلیم(سلام الله علیه) بود یکی هم از قبطی ها که جزء ظالمین بود کُشتن آن قبطی این گناه نبود به دلیل اینکه خود وجود مبارک موسای کلیم وقتی شنید که شورای امنیتی تشکیل دادند مؤتمری تشکیل دادند و نتیجه آن مؤتمر و خروجی این ائتمار, تصمیم بر قتل موسای کلیم بود حضرت به ذات اقدس الهی عرض کرد ﴿رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ﴾ تنها سخن از فرعون نبود فرمود اینها ظالم اند پس یکی از ظالمین را وجود مبارک موسای کلیم از پا در آورد این چنین نبود که آن قتل, معصیت باشد گناه باشد حالا ممکن است در اثر اینکه زمان, تأخیر و تقدّمش دخیل باشد حضرت ترک اُولایی را قبل از نبوّت کرده باشد ولی کار «وَقع مِن أهله و صَدَر فی محلّه» اینها ﴿مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ﴾ بودند.

سرّ معتبر نبودن بسیاری از نقل ها و روایات

حالا این روایات دیگر متأسفانه معتبر نیست گفتند این _ همین مقتول _ جزء مأموران طبخ غذای فرعون بود و این بنی اسرائیلی بیچاره را برای هیزم کشی وادار می کردند که برود بیرون شهر یا درون شهر بوته و خار و اینها را برای هیزم بیاورد (1) خب می دانید این تاریخ ها که انسان بتواند به آن اعتماد بکند کم است حدود صد سال در خانه اهل بیت(علیهم السلام) را بستند بسیاری از حرف های که زمخشری نقل می کند مختصّ به ثعلبی است ثعلبی هم از آن قصص و داستا هایی که سیره نویسان نقل کردند گرفته آنها هم در همان یک قرنی که در خانه اهل بیت کلاً بسته بود حرف ها را نقل کردند شما می بینید وقتی اسلام ظهور کرد مردم تشنه اسلام و قرآن و حرف های پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) هستند این صد سال اول دیدید که اثری از اهل بیت نبود در بحث دیروز گذشت سه حوزه علمیه در مکه و مدینه و عراق بود آن حوزه علمیه مکه را ابن عباس اداره می کرد حوزه علمیه مدینه را ابی بن کعب اداره می کرد حوزه علمیه عراق را عبدالله بن مسعود اداره می کرد دیگر سخنی از اهل بیت نبود اگر کسی بخواهد از لابه لای روایاتی که بعد از یک قرن از اهل بیت(علیهم السلام) رسیده است [مطلبی را بیابد] این تلاش و کوشش می خواهد اگر قرآن در حوزه ها متروک باشد این مقدار شواهد و قرائن هم باز کافی نخواهد بود.

ص: 79

عدم معصیت حضرت موسی(علیه السّلام) در کشتن قبطی ظالم

به هر تقدیر مقطع دوم قصه حضرت موسای کلیم که شروع شد حضرت هم فرمود: ﴿رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ﴾ آنجا هم استغفار کرده ﴿فَغَفَرَ لَهُ﴾ (1) اگر این حقّ الناس بود و اگر این جای قصاص بود خب با صِرف استغفار که حل نمی شود بالأخره یا قصاص است یا دیه است و مانند آ ن, هیچ چیزی را قرآن کریم نقل نکرده که وجود مبارک موسای کلیم بدهکار شده باشد.

خروج حضرت موسی(علیه السّلام) از قلمرو نفوذ فرعون

حالا این شخصی که از ﴿اقْصَی الْمَدِینَةِ﴾ آمده ظاهراً همان مؤمن آل فرعون است که ﴿یَکْتُمُ إِیمَانَهُ﴾ (2) او آمده گزارش داده که شورای تأمینی تشکیل شد و قصد کشتن تو را دارند از قلمرو قدرت فرعون برو بیرون از مدینه برو بیرون یعنی از حوزه اقتدار و سلطنت فرعون برو بیرون هر جا باشی که حکومت فرعون آنجا حضور و ظهور دارد دستگیرت می کنند ﴿وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ اقْصَی الْمَدِینَةِ یَسْعَی قَالَ یَا مُوسَی إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ﴾ یعنی از حوزه استحفاظی اینها برو بیرون لذا موسای کلیم هم همین کار را کرد.

حالا از مصر می خواهد برود بیرون کجا برود؟ جایی که قدرت فرعون نباشد (یک) جایی که هم فکران فرعون هم نباشند (دو) لذا مدین را انتخاب کرد که آل ابراهیم در آنجا به سر می بردند شعیب(سلام الله علیه) در آنجا به سر می برد (سه) نام مدین آمده ولی نام مبارک شعیب نیامده ﴿فَخَرَجَ مِنْهَا﴾ وجود مبارک موسای کلیم از همین مدینه مصر یعنی از حوزه استحفاظی فرعون خارج شد ﴿خَائِفاً یَتَرَقَبُ﴾.

ص: 80

تفاوت خوف با خشیت

خوف غیر از خشیت است اینها از غیر خدا خشیتی ندارند اما خوف یعنی ترتیب اثر عملی یک مار آمد یک عقرب آمد یک اتومبیل سریع دارد می آید این چنین نیست بگویند حالا چون پیغمبر است از مار و عقرب نمی ترسد خیر, بالأخره فاصله می گیرد اما خشیت البته فقط منحصراً برای خداست برای اینکه آن تأثّر قلبی که منشأ اعتقادی داشته باشد و فرد بداند که اثر از کیست البته آن مخصوص خدای سبحان است.

افراد عادی هم از غیر خدا خوف دارند هم از غیر خدا خشیت دارند اما افراد الهی از غیر خدا خوف دارند اما از غیر خدا خشیت ندارند ﴿الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلاَ یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ﴾ (1) اینها در خشیت، موحّدند اما ﴿خَشْیَةَ إِمْلاَقٍ﴾ (2) و خشیت های دیگر برای افراد عادی هست اینها نسبت به غیر خدا هم خوف دارند هم خشیت دارند.

اشاره آیه چهاردهم به مقامات پیش از نبوّت موسای کلیم

وجود مبارک موسای کلیم هنوز به مقام نبوّت نرسیده اما درایتی, حکمتی, علمی, معرفتی را خدای سبحان به او داد که هم چند روزی که بعد از رشد در دربار فرعون زندگی می کرد با آنها محاجّه لفظی داشت که آنها فهمیدند که وجود مبارک موسای کلیم با روش و منش آنها موافق نیست و هم وقتی وارد شهر شد سخنانی مثل ﴿رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهِیراً لِّلْمُجْرِمِینَ﴾ (3) را داشت هم حمایت از مظلوم داشت هم اینکه راه و روش ما پرهیز از حمایت از مجرمین است این همان نتیجه علم و حکمتی بود که در آیه چهارده خدا فرمود ما به او دادیم ﴿وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوی آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً﴾ این دیگر هنوز نبوّت نیست چرا نبوّت نیست برای اینکه در پایانش دارد ﴿وَکَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ﴾ کسانی که اهل احسان اند کار خوب می کنند نسبت به دیگران محسن اند ما این چنین به آنها جزا می دهیم خب اگر ﴿وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوی آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً﴾ این نبوّت باشد که خدای سبحان به افراد محسن به عنوان جزا که نبوّت نمی دهد آن ﴿ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ﴾, (4) ﴿اللّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ﴾ (5) مگر می شود انسان با درس و بحث, با کار خوب, با احسان به غیر به پیغمبری برسد به امامت برسد اینها که کسبی نیست اما آنجا فرمود هر کس راه احسان را طی کند ما علم و حکمت به او عطا می کنیم معلوم می شود آن حکم و علم, معرفت است عبادت است اخلاق است و مانند آن, شواهد دیگرش هم این است که وقتی وجود مبارک موسای کلیم(سلام الله علیه) از مدین با عائله به طرف مصر برمی گشت ﴿آنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَاراً﴾ (6) آنجا دیگر مسئله نبوّت نصیبش شد.

ص: 81

معنای واژه «أشُد»

کلمه أشُد مستحضرید که جمع است غیر از أشَد است یک وقت است می گویند أشَد, أقوا, أحکم اینها افعل تفضیل است و مفرد است اما یک وقت می گویند أشُد، این أشد جمعی است که گفتند مفرد ندارد که می گویند وقتی جوان برومندی و برازندگی اش به سن نزدیک های بیست برسد این اشُد اوست یعنی به شدیدترین مرحله کمال خود رسیده است از آن به بعد دیگر متوقف می شود، بالأخره غالباً رشد اینها تا بیست سالگی است لذا گفتند أشُدّ جمعی است که مفرد ندارد (1) ﴿وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَی﴾ دیگر از این به بعد همین را دارد و حفظ می کند دیگر از این به بعد قد نمی کشد قد کشیدنش مثلاً تا همین بیست سالگی است ﴿آتَیْنَاهُ حُکْماً وَعِلْماً﴾.

خدای سبحان وجود مبارک موسای کلیم وقتی به أشُدّش رسید به استوا رسید از حکم و علم او را متنعّم کرد برخوردار کرد که بالأخره او موحّد شد حقایق را درک کرد مسائل اخلاقی را درک کرد در همین حد اما سخن از وحی و نبوّت و اینها هنوز نرسیده.

خروج حضرت موسی(علیه السلام) از مصر به سوی مدین

اینجا که آن مؤمن آل فرعون گفت: ﴿فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ﴾ وجود مبارک موسای کلیم ﴿فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفاً یَتَرَقَبُ﴾ و از حوزه استحفاظی و اقتداری و سیاسی فرعون خارج شد کدام طرف رفت؟ فرمود: ﴿وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْیَنَ﴾ وقتی به طرف مدین حرکت کرد یعنی به طرف شرق مصر همان که به دیار شامات منتهی می شود حرکت کرد برای اینکه آل ابراهیم در آن دیار زندگی می کردند ﴿وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاءَ مَدْیَنَ﴾ پس هدفش مشخص بود منتها راه بلد نبود و همراه هم نداشت ﴿قَالَ عَسَی رَبِّی أَن یَهْدِیَنِی سَوَاءَ السَّبِیلِ﴾ هدفم مدین است اما راه را نمی دانم امیدوارم ذات اقدس الهی آن راه مستقیم مدین را به من نشان بدهد، بالأخره خدای سبحان که راهنمای کل است او را به هر وسیله ای بود راهنمایی کرد به مدین رسید حالا با چه گرسنگی با چه تشنگی با چه خستگی با چه کوفتگی بالأخره رسید.

ص: 82

ضرورت مدیریت صحیح اقتصادی

﴿وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْیَنَ﴾ وقتی وارد منطقه مدین شد خب قبلاً این طور بود این دامدارها این دام ها را اطراف شهر اطراف روستا اداره می کردند، بالأخره باید کشاورزی طوری باشد که حالا اگر مدرن شد این روستاها طوری تأمین بشود که انسان برای علوفه دیگر ارز ندهد و برای علوفه شیر و ماست گران نشود داد مردم در نیاید این یک مدیریت می خواهد این به تحریم برنمی گردد این نفرین علی(صلوات الله و سلامه علیه) است فرمود شما آب دارید خاک دارید این روستاها را خراب کردید ویران کردید برای علوفه شما باید از خارج وارد بکنید «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّه » (1) فرمود کسی آب دارد زمین دارد مع ذلک محصولات کشاورزی اش را بخواهد از جای دیگر وارد کند خدا او را از رحمت دور کند ما چه توقع داریم ما این تلویزیون را بردیم فوتبال را نشان دادیم این جوان ها را از روستاها آوردیم شهر گفتیم سیگارفروشی کنید واکس زنی کنید روستاها ویران بشود ما علوفه وارد می کنیم حالا اگر تحریم شد علوفه به ما ندادند این شیر دو برابر می شود ماست دو برابر می شود عقل یعنی عقل, خب مگر علی(سلام الله علیه) این را نگفته این تنها روایت اخلاقی نیست روایت فقهی است مرحوم صاحب وسائل(رضوان الله علیه) این حدیث را در کتاب وسائل نقل کرده «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّه » درست است ما بخشی از زمین هایمان کویر است اما آب به اندازه کافی داریم روستاهای ما کاملاً می تواند علوفه را تأمین کند خب آدم وقتی مدیریت نکند همین می شود دیگر, باید اعتراض کرد باید راهنمایی کرد اما مبادا _ خدای ناکرده _ حرفی بزنیم که نظام آسیب ببیند این راهی است که ما خودمان رفتیم باید کاری بکنیم که هم کشور ما روی پای خودش بایستد ارزانی بیاید توقع نداشته باشیم که این قیمت های ارز و دلار بالا رفته این شیر ارزان بشود آخر چه چیزی ارزان بشود چه کسی این را ارزان کند شما علوفه تحویل اینها بدهید شیر ارزان بخواهید علوفه را که باید با دلار تأمین کنند دلار هم که دو برابر شد غرض این است که ما حواسمان جمع باشد هم مدیریت صحیح, هم ذرّه ای حرفی نزنیم که _ خدای ناکرده _ خون های پاک شهدا آسیب ببیند دشمن هم که در کمین است.

ص: 83

رخداد سرنوشت ساز پس از ورود حضرت موسی به مدین

فرمود وقتی وجود مبارک موسای کلیم آمد دید که چاهی است اطراف مدین این گوسفندها را می آورند از این چاه به آنها آب می دهند خب این کار عادی بود هر کسی می آمد این رمه اش را می آورد از این چاه به گوسفندان آب می داد اینها سیراب می شدند می رفتند دید دوتا دخترخانم آنجا هستند اینها نمی گذارند گوسفندهایشان بیایند آب بخورند ﴿وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ﴾ دو چیز را یکی ﴿أُمَّةً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ﴾ یک عدّه گروه گروه به نوبت می آیند یا آب می برند یا این دام هایشان را آب می دهند و کارشان را راه می اندازند این یکی, ﴿وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ﴾ دید دو خانم کنار هستند اینها هم چندتا گوسفند دارند ﴿تَذُودَانِ﴾ مرتب جلوی این گوسفندها را می گیرند که نیایند نزدیک چاه, نیایند نزدیک آب «ذادَ» یعنی «مَنع».

اهل بیت عصمت و طهارت, آینه تمام نمای الهی

شما این دعای نورانی رجب را خواندید آن دعایی که «اللهمّ إنّی أسئلک بمعانی جمیع ما یدعوک», تا وقتی می رسد به اهل بیت(علیهم السلام) می فرماید: «لا فَرْقَ بَیْنَکَ وَبَیْنَها اِلاَّ اَنَّهُمْ عِبادُکَ وَخَلْقُکَ فَتْقُها وَرَتْقُها بِیَدِکَ بَدْؤُها مِنْکَ وَعَوْدُها اِلَیْکَ اَعْضادٌ واَشْهادٌ ومُناةٌ واَذْوادٌ وَحَفَظَةٌ وَرُوَّادٌ فَبِهمْ مَلَأْتَ سَمآئَکَ وَاَرْضَکَ حَتّی ظَهَرَ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اَنْتَ» (1) آسمان و زمین را ولایت اهل بیت پر کرده اینها اسمای تو هستند این حرف ها با فقه و اصول حل نمی شود با ادبیات حل نمی شود یک فلسفه می خواهد یک کلام می خواهد یک عرفان می خواهد این مثل «لا تنقضِ الیقین أبداً بالشک» (2) نیست که با پنج, شش سال درس خواندن حل بشود خیلی از بزرگان هم وقتی به اینها نمی رسند می گویند این احادیث جعلی است (3) این کتاب الأحادیث الدخیلة را که خواندید گفتند این جعلی است بعضی از مراجع فعلی(حفظه الله) فوراً جوابش را دادند خیر اینها جعلی نیست خب در اینجا دارد که فرقی بین اهل بیت و خدا نیست مگر اینکه او خالق است این مخلوق, او معبود است این عبد, هر چه در جهان امکان برای یک موجودِ ممکن باشد اینها دارند «لا فَرْقَ بَیْنَکَ وَبَیْنَها اِلاَّ اَنَّهُمْ عِبادُکَ وَخَلْقُکَ فَتْقُها وَرَتْقُها بِیَدِکَ بَدْؤُها مِنْکَ وَعَوْدُها اِلَیْکَ اَعْضادٌ واَشْهادٌ ومُناةٌ واَذْوادٌ وَحَفَظَةٌ وَرُوَّادٌ فَبِهمْ مَلَأْتَ سَمآئَکَ وَاَرْضَکَ حَتّی ظَهَرَ اَنْ لا اِلهَ إلاَّ اَنْتَ» اینها آینه ای هستند که آسمان و زمین را پر کردند هر جای این آینه را می بینی, می بینی نوشته «لا اله الاّ الله» اینها چه کسانی اند اینها چه چیزی هستند؟! ترجمه اش برای خیلی ها سخت است چه رسد به تفسیرش. در اینجا آمده است که اهل بیت چه کاره اند اعضادند اینها عَضدند کارهایی که انسان با دست انجام می دهد گاهی با پنجه ها و این مراحل ابتدایی انجام می دهد گاهی با بین مچ و آرنج انجام می دهد که این بین مچ و آرنج را می گویند ساعد اگر کارها را چند نفر با ساعد انجام بدهند می گویند مساعده, برخی از کارها از ساعد برنمی آید از عضد برمی آید فاصله بین آرنج و دوش را می گویند عضد، بازو را می گویند عضد اگر چند نفر بازو به بازوی هم بدهند و کاری را حل کنند می گویند معاضدت, یکی معاضدت است یکی مساعدت است فرمود اینها اعضاد عالم اند بازوان الهی اند «اَعْضادٌ واَشْهادٌ ومُناةٌ واَذْوادٌ» این أذواد یعنی اینها مانع اند حرم الهی, حریم الهی, دین الهی بخواهد مورد تجاوز قرار بگیرد اهل بیت «یَذودون» أذوادند.

ص: 84

گفتگوی حضرت موسی با فرزندان حضرت شعیب (علیهما السّلام)

این ﴿تَذُودَانِ﴾ یعنی تَمنعان یعنی اینها جلوی این گوسفندانشان را می گرفتند که نوبت اینها برسد موسای کلیم(سلام الله علیه) دید که همه می آیند آب می خورند آب می برند به گوسفندانشان آب می دهند این دو بانو این دو خانم آنجا هستند جلوی گوسفندانشان را می گیرند ﴿وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودَانِ﴾ بعد از آنها سؤال کرد که چرا شما جلوی گوسفندانتان را می گیرید؟ گفتند بالأخره آنها نامحر م اند ما سعی می کنیم نوبت ما برسد وقتی که خلوت شد ما می رویم آب می گیریم آب می خوریم گوسفندان را هم آب می دهیم ﴿قَالَ مَا خَطْبُکُمَا قَالَتَا لاَ نَسْقِی حَتَّی یُصْدِرَ الرِّعَاءُ﴾ رعاء جمع راعی است راعی یعنی چوپان ها, این چوپان ها بروند نوبت ما برسد ما می رویم ما پدری پیری داریم ﴿وَأَبُونَا شَیْخٌ کَبِیرٌ﴾ که از اینجا طلیعه رسیدن وجود مبارک موسی(سلام الله علیه) به محضر شعیب(سلام الله علیهما) است.

«و الحمد لله ربّ العالمین»