ص: 2

ص: 3

ص: 4

@@تصویر

ص: 5

پ) توسعه در عنوان شرک 48

ت) توسعه در عنوان بدعت 48

ث) اصرار بر تجسیم 49

ج) ادّعای اجماعات وهمی 49

چ) تضعیف مغرضانة روایات 49

ح) انکار حقایق تاریخی 50

خ) افترا به شیعیان 51

5. ابن تیمیه از دیدگاه اهل تسنن 52

6. مؤلفین یا مناظره کنندگان در ردّ ابن تیمیه 53

7. مخالفت علمای اهل تسنن با ابن تیمیه 56

8. کتاب های نوشته شده علیه ابن تیمیه 60

9. نسخه های قدیمی کتاب های نگارش یافته علیه ابن تیمیه 62

10. ناصبی بودن ابن تیمیه 64

الف) معنای ناصبی از دیدگاه اهل تسنن 65

ب) حکم ناصبی از دیدگاه علمای اهل تسنن 66

جمع بندی 69

بخش دوم: نقد و بررسی آراء ابن تیمیه در مورد اهل بیت علیه السلام / 70

فصل اول: نقد و بررسی دیدگاه های ابن تیمیه در مورد آیات فضائل اهل بیت علیه السلام 72

1. مخالفت با نزول آیة مباهله در شأن اهل بیت علیه السلام 72

اشکال اول: 73

اشکال دوم: 74

اشکال سوم: 75

اشکال چهارم: 76

اشکال پنجم: 78

ص: 8

راویان حدیث مباهله 82

2. توجیه آیة تطهیر 82

اشکال اول: 83

اشکال دوم: 83

3. تضعیف شأن نزول آیة مودّت 86

4. انکار حدیث سفینه نوح 95

جمع بندی 97

فصل دوم: نقد و بررسی آرای ابن تیمیه در مورد امیرالمؤمنین علیه السلام 100

1. انکار همه فضائل حضرت علی علیه السلام 100

نقد و بررسی: 101

2. انکار حدیث «تشبیه» 102

نقد و بررسی: 103

3. تضعیف حدیث «غدیر» 104

نقد و بررسی: 105

اعتراف علمای اهل تسنن به صحّت حدیث «غدیر» 106

الف) علامه شمس الدین الجزری الشافعی (متوفای833 ه-) 106

ب) سبط ابن جوزی (متوفای 654ه-) 106

پ) علامه اسماعیل ابن محمد العجلونی الجراحی (متوفای 1162ه-) 107

ت) محمد بن اسماعیل صنعانی (متوفای1182ه-) 108

ث) محمد بن جعفر الکتانی (متوفای1345ه-) 108

ج) محمد ناصر البانی «معاصر» 109

چ) شعیب الارنؤوط (معاصر) 110

نقل حدیث غدیر در کتب اهل تسنن 111

الف) ترمذی از أبوطفیل 111

ص: 9

ب) ابن ماجه قزوینی از سعدبن أبی وقاص 112

پ) ابن ماجهْ قزوینی از براءبن عازب 113

ت) ابن حجر عسقلانی از امیرمؤمنان علیه السلام 114

ث) احمد بن حنبل از ریاح بن الحرث 115

ج) احمد بن حنبل از أبی طفیل 117

4. تکذیب ذیل حدیث غدیر 118

نقد و بررسی: 119

5. تکذیب حدیث «مؤاخاهْ » 120

نقد و بررسی: 121

6. تضعیف حدیث «عمار» 124

نقد و بررسی: 124

7. ردّ حدیث «ولایت» 126

نقد و بررسی: 126

8. تکذیب حدیث «ردّ الشمس» 127

نقد و بررسی: 128

9. جعلی دانستن حدیث «سدّ ابواب» 132

نقد و بررسی: 132

الف) روایت زید بن ارقم 134

ب) روایت ابن عباس 136

پ) روایت سعد بن أبی وقاص 142

ت) روایت عمر بن الخطاب 144

ث) روایت عبدالله بن عمر 145

اعتراف علمای اهل تسنن بر صحت و تواتر حدیث سد الابواب 146

10. تکذیب حدیث «شهر علم» 148

ص: 10

نقد و بررسی: 148

11. تضعیف حدیث «اقضاکم علی» 151

نقد و بررسی: 151

12. نفی حدیث «یوم الدار» 155

نقد و بررسی: 156

13. انکار حدیث «طیر» 159

نقد و بررسی: 159

14. انکار حدیث «علی مع الحق و الحق مع علی» 163

نقد و بررسی: 164

الف) امیرمؤمنان علیه السلام 164

ب) ام سلمه همسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم 164

پ) سعدبن ابی وقاص 164

ت) ابوسعیدخدری 165

ث) عایشه 165

ج) کعب بن عجزه 165

اعتراف بزرگان اهل تسنن درباره حدیث 166

15. تکذیب حدیث یکی بودن «محبّت حضرت علی علیه السلام و رسول اکرم صلی الله علیه» 167

نقد و بررسی: 167

16. تضعیف حدیث «قتال امیرالمؤمنین علیه السلام با ناکثین و... به امر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم » 168

نقد و بررسی: 169

17. تضعیف دلالت آیة «ولایت» 175

اشکال اول: 175

نقد و بررسی: 176

اعتراف علمای اهل تسنن درباره تفسیر این آیه 176

ص: 11

اشکال دوم: 182

نقد و بررسی: 183

«ولی» در لغت 183

کاربرد «ولی» به وسیله ی ابوبکر 187

استعمال کلمه «ولی» توسط عمر 189

بررسی سندی 193

استعمال کلمه ولی توسط دیگران 194

18. تهمت ابن تیمیه درباره نزول آیة حرمت شراب در حق امیرالمؤمنین علیه السلام 195

نقد و بررسی: 196

19. مخالفت با شأن نزول آیة «انذار» 200

نقد و بررسی: 200

20. انکار شأن نزول آیة «صادقین» دربارة علی علیه السلام 202

نقد و بررسی: 203

21. انکار شان نزول آیه «لیلهْ المبیت» درباره علی علیه السلام 204

نقد و بررسی: 205

22. ادّعای مقدم بودن خلفا بر امام علی علیه السلام 206

نقد و بررسی: 206

23. ادّعای برتری عمر بر امام علی علیه السلام 208

نقد و بررسی: 209

بهره مندی خلیفة دوم از حضرت علی علیه السلام 211

24. ادّعای بغض صحابه نسبت به حضرت علی علیه السلام 212

نقد و بررسی: 213

25. ادّعای بیعت نکردن بیشتر مردم با حضرت علی علیه السلام 215

نقد و بررسی: 215

ص: 12

دیدگاه ها 216

26. انکار موقعیت علمی امیرالمؤمنین علی علیه السلام 219

نقد و بررسی: 219

27. اشکال بر هزار رکعت نماز حضرت علی علیه السلام در شبانه روز 223

نقد و بررسی: 224

28. آزار و اذیت شرعی ابوبکر نسبت به حضرت فاطمه سلام الله علیها ! و خواستگاری ساختگی امام علی علیه السلام 226

نقد و بررسی: 227

بررسی حدیث خواستگاری حضرت علی علیه السلام 229

1. سن مسور، متناسب با افسانه نیست 229

2. مسور، لخت و عریان در مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم 230

3. اثبات دشمنی مسور بن مخرمهْ با اهل بیت علیه السلام 230

عدم امکان این خواستگاری از منظر تاریخی 231

افسانة خواستگاری از دیدگاه اهل بیت علیه السلام 240

29. انکار اسلام و ایمان علی علیه السلام 244

نقد و بررسی: 246

اسلام وایمان علی علیه السلام از منظر روایات فریقین 248

نقد و بررسی 251

30. انکار شجاعت حضرت علی علیه السلام 252

31. انکار اینکه حضرت علی علیه السلام اولین نمازگزار با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بود 252

نقد و بررسی: 253

32. دنیا طلبی حضرت علی علیه السلام در جنگ ها 254

نقد و بررسی: 257

جنگ با حضرت علی علیه السلام ، جنگ با خدا و رسول او است 260

ص: 13

33. انتقاد از حکومت حضرت علی علیه السلام 262

نقد و بررسی: 263

1. سوختن کتابخانه ها 263

2. خشونت با اهل علم 266

شیوه امامان شیعه در کشورگشایی 268

بخشنامة امیرمؤمنان علی علیه السلام به مالک اشتر 268

جمع بندی 271

فصل سوم: شبهات ابن تیمیه در مورد حضرت زهراسلام الله علیها 272

1. انکار حدیث «ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک» درباره حضرت فاطمه سلام الله علیها 272

نقد و بررسی: 273

الف) نقل حدیث توسط علمای متقدّم بر ابن تیمیه 274

ب) نقل حدیث توسط علمای متأخر بر ابن تیمیه 275

حدیث مذکور از دیدگاه محدّثین عامه 276

راویان حدیث 278

تأیید صحّت حدیث توسط ابوبکر و عمر 279

الف) روایت «فاطمهْ بضعهْ منیْ فمن اغضبها اغضبنی» 280

ب) روایت «ان الله یغضب لغضب علی علیه السلام » 282

2. نسبت نفاق دادن به حضرت زهرا سلام الله علیها 284

نقد و بررسی: 285

3. اعتراض به حزن شدید حضرت زهرا سلام الله علیها در رحلت رسول اکرم صلی الله علیها 286

نقد و بررسی: 286

4. اعتراض به شکوة حضرت زهرا سلام الله علیها از ابوبکر و عمر 288

نقد و بررسی: 289

5. اعتراض به قهر کردن حضرت زهراسلام الله علیها با ابوبکر 290

ص: 14

نقد و بررسی: 291

6. انکار وصیت حضرت زهراسلام الله علیها به دفن شبانه 292

نقد و بررسی: 293

جمع بندی 294

فصل چهارم: ابن تیمیه و انکار فضائل امام حسن و امام حسین‘ 296

گفتار اول: انکار فضائل مشترک 296

1. نفی اعلمیّت امام حسن و امام حسین‘ 296

نقد و بررسی: 296

الف) فضائل امام حسن علیه السلام 296

ب) فضائل امام حسین علیه السلام 297

2. ادّعای برتری شیخین بر امام حسن و امام حسین علیه السلام 299

نقد و بررسی: 299

الف) بررسی احادیث سروران جوانان بهشت 299

ب) بررسی احادیث سروران پیران بهشت 302

گفتار دوم: انکار فضائل امام حسین علیه السلام 304

1. کم توجهی رسول خداصلی الله علیه وآله به امام حسین علیه السلام 304

نقد و بررسی 305

2. طعن بر قیام امام حسین علیه السلام 306

نقد و بررسی: 307

3. دفاع از بنی امیه 308

نقد و بررسی: 309

4. انکار نقش بارز یزید در شهادت امام حسین علیه السلام 310

نقد و بررسی: 311

5. انکار اتفاقات بعد از شهات امام حسین علیه السلام 313

ص: 15

نقد و بررسی: 314

جمع بندی 317

فصل پنجم: دیدگاه های ابن تیمیه در مورد حضرت مهدی علیه السلام 319

1. انکار وجود حضرت مهدی علیه السلام 319

نقد و بررسی: 320

اعترافات بزرگان اهل تسنن به ولادت حضرت مهدی عج 322

2. انتظار شیعه در سرداب! 325

نقد و بررسی: 326

3. انکار امامت در سن کودکی 326

نقد و بررسی: 328

پاسخ شبهه اول: 328

پاسخ شبهه دوم: 328

4. انکار طول عمر امام زمان عج 331

نقد و بررسی: 333

اشکال اول: 333

اشکال دوم: 336

خدای تعالی بر هر کاری قادر است 338

اشکال سوم: 344

جمع بندی 350

نتیجه گیری 353

کتابنامه 357

ص: 16

اما با کمال تأسف، دشمنان دین حق و حقیقت و مخالفان اسلام اصیل، پس از رسول خداصلی الله علیه وآله جامعة اسلامی را از این دو ثقل بزرگ، دور نگه داشته و امت اسلام را از رهبری آنان محروم نمودند. صاحب منصبان، زمامداران و دشمنان داخلی و خارجی اسلام، اعم از جاهلان متنسّک، عالمان متهتک وغاصبان متعصب، آیات ولایت در قرآن(1) و احادیث فراوان نبوی، به ویژه حدیث ثقلین و سفارشات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نسبت به اهل بیت علیه السّلام عصمت و طهارت(2)

را نادیده گرفته و تلاش نمودند که اسلام موافق با مرام و مراد خویش را گسترش دهند. تأسف و مصیبت جانکاه زمانی به اوج خود رسید که همان عالمان متهتک و

ص: 18

وارثان متعصب، با بازگشت به سنت های جاهلی، شیخوخیت نامشروع و نادیده انگاشتن دو ثقل عظیم قرآن و عترت، خود را در مقابل آیات ولایت و امامت در قرآن و اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله قرار دادند. به ظاهر قرآن بسنده کرده و ثقل دیگر اسلام - یعنی اهل بیت علیه السّلام و عترت - را به انزوا کشاندند. بسیار روشن است که مسلمانان واقعی کسانی بوده و هستند که با درک و فهم ثقلین - حتی به قیمت آواردگی، شکنجه و شهادت - دست از آنان برنداشته و پیروی از مکتب اهل بیت علیه السّلام را پیوسته افتخار خویش می دانند. اما در مقابل شبهه افکنانی نیز هستند که با وجود حقیقت روشن طهارت و افضلیت اهل بیت علیه السّلام، معرفی و تأیید صریح آنان در آیات قرآن و احادیث صحیح نبوی - حتی درمنابع دست اول اهل تسنن(1)

باز هم خود را به تجاهل و تغافل زده و با ایجاد شبهات و نسبت های ناروا، سعی در مخدوش نمودن چهرة تابناک و الاهی اهل بیت علیه السّلام دارند.

اگر افرادی همانند ابن تیمیه با ایجاد شبهات، سعی دارد شأن و منزلت والای اهل بیت علیه السّلام را زیر سؤال ببرد، علت آن است که علاوه بر عناد و تعصب، نیز نسبت به خاندان مکرم پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از معرفت ضعیفی برخوردار بوده و شناخت جامع و کاملی از اعلم بودن، افضل بودن و حقانیت وجودی آنان نداشته است.

پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله فرمود:

«من مّن الله علیه بمعرفة اهل بیتی و ولایتهم فقد جمع الله له الخیر کلّه».(2)

کسی که خداوند بر او منت گذاشته، معرفت و ولایت اهل بیت علیه السّلام مرا به به او عنایت کند، تمام خوبی ها را برای او جمع نموده است.

ص: 19

بنابراین از امثال ابن تیمیه که به اوج عظمت و عمق ِژرفای وجود اهل بیت علیه السّلام معرفت ندارند، انتظاری بیش از این نمی توان داشت.

معرفت کامل نسبت به مقام رفیع اهل بیت علیه السّلام و شناساندن و زدودن شبهات از ساحت مقدس آن بزرگ هادیان الاهی، موضوعی بسیار مهم و منشأ آثار و برکات فراوان در جهان، به ویژه جهان اسلام است.

انجام این مهّم، با تحقیقات گسترده و فراگیر همراه با برهان و استدلال های قویّ منطقی، وظیفه ای سترگ بر عهده ی نخبه گان و عالمان دینی است. بر همین اساس پژوهشگر فرهیخته، اندیشمند توانا حضرت حجهْ الاسلام و المسلمین جناب شیخ جواد بامری «کثرالله امثالهم» با تلاش مستمر خویش، اقدام به تألیف کتاب ارزشمند «پاسخ به شبهات ابن تیمیه در مورد اهل بیت علیه السّلام» نموده است.

این اقدام شایسته، گام بلندی است تا همچون سلف صالح از حوزه های علمیه، رنگ و زنگار ظلمت و عناد را منهزم ساخته و مبدل اوهام و شبهات به عقول هدایت گردد.

جزاه الله عن الاسلام اجراء ادام الله ظله، دامت توفیقاته و افاضاته

والسلام علیکم و علی جمیع اخواننا المؤمنین بولایة علی بن ابیطالب فی اقطار العالم و رحمة الله و برکاته

با ادب و احترام

مسئول مجمع جهانی شیعه شناسی

انصاری بویراحمدی

ص: 20

پژوهش حاضر در صدد آن است تا دیدگاه های وی نسبت به اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مورد نقد و بررسی قرار دهد. ابن تیمیه دلباخته افکار خوارج است؛ زیرا در طول تاریخ فرقة خوارج بودند که نسبت به اهل بیت علیه السّلام افکار خصمانه داشتند و بی احترامی و کینه توزی می کردند.

خوشبختانه عموم اهل تسنن، محبت اهل بیت علیه السّلام را فریضه ای از فرائض الهی می دانند، اما ابن تیمیه سعی نموده تا تمام فضائل اهل بیت علیه السّلامرا انکار کند که ما با کلام عامه، سخنان او را به بوتة نقد کشانده ایم.

شایان ذکر است که مجموعة مباحث این کتاب به دو بخش تقسیم می شود:

بخش اول: کلیات و مفاهیم که عبارت است از زندگی نامه ابن تیمیه و شرح عقاید کلی وی و بعضی دیدگاه های وی بیان گردیده که بسیاری از بزرگان اهل تسنن آنها را رد نموده و وی را فردی ناصبی معرفی کرده اند. در بخش دوم: دیدگاه های ابن تیمیه در مورد اهل بیت علیه السّلام بیان شده که وی سعی کرده است، تمام فضایل اهل بیت علیه السّلام را انکار کند و دشمنی بارزش با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السّلام می باشد که فرقة ناصبی در طول تاریخ این گونه افکار زهرآلودی داشته اند. از حضرت زهراعلیهاالسّلام نیز انتقاد کرده است که به نقد کلام وی خواهیم پرداخت. هم چنین نسبت به فضایل امام حسن و امام حسین علیه السّلام موضع گیری تندی نموده به حدّی که قیام سالار شهیدان را قیامی شرورانه می داند. در پایان این بخش دیدگاه های وی نسبت به حضرت مهدی علیه السّلام مطرح شده که حضرت مهدی و شیعیانش را به تمسخر می گیرد که در حد توان از کتاب های اهل تسنن به نقد خواهیم پرداخت.

ص: 22

ص: 24

واژة «آل» نیز در اصل «اهل» بوده است، حرف «هاء» به همزه و سپس به «الف» تبدیل شده است.(1) کاربرد واژة «آل» از واژة «اهل» محدودتر است، زیرا «آل» به زمان و مکان و حرفه و مانند آن اضافه نمی شود و به انسان اختصاص دارد و در مورد انسان نیز تنها به انسان هایی که جایگاه ویژه ای اعم از مثبت یا منفی دارند، اضافه می شود، مانند: آل ابراهیم، آل عمران، آل فرعون.(2)

جوهری (متولد 359) در ذیل کلمة «آل الرجل» می نویسد:

آل مرد از جهت لغت، برای اهل و عیال و پیروانش اطلاق می شود و آل یعنی شخص و کسی که انسان در اول روز و آخر روز او را می بیند.(3)

احمد بن فارس (متوفی 395ه-) در «مقاییس اللغهْ» در معنای کلمة «آل الرجل» می گوید:

به شخص و عشیره مرد این کلمه اطلاق می شود و «اهل» از ریشه «همزه، هاء و لام» است.(4)

ابن منظور (630-711ه-) در ترجمه کلمه «اهل الرجل» بر این عقیده است که:

«اهل الرجل»: اهل شخص، بستگان و خویشاوندان او است. «اهل الرجل»: اخص الناس به: اهل شخص نزدیک ترین افراد به شخص می باشد.(5)

ص: 26

فیروزآبادی در «قاموس المحیط» می نویسد:

اهل اَمر یعنی عهده دار آن کار، اهل بیت یعنی ساکنان خانه، اهل مذهب یعنی معتقدان به آن، اهل مرد یعنی همسر او، اهل پیامبر یعنی همسران، دختران و دامادش علی بن ابی طالب یا همسران او و مردی که از خاندان او است.(1)

فخرالدین طریحی (متوفی 1085 ه-) نیز بر این باور است:

«آل» اصلش «اهل» است که «هاء» به همزه قلب شده است؛ زیرا هر چیز در تصغیرش به اصل و ریشه اش بر می گردد و تصغیر «آل»، «اهل» است.

آل ابراهیم یعنی اسماعیل و اسحاق و اولاد آنها و آل عمران یعنی موسی و هارون، دو پسر عمران. که در حدیث آمده است که؛

لاتحل الصدقة لِمُحَّمد وَآل مُحَمّد.

صدقه بر محمد و آل محمد حلال نیست.(2)

خلاصه اینکه از سخنان اربابان لغت بر می آید که مفهوم اهل بیت در لغت یعنی کسانی که ارتباط محکمی با خانه دارند و اهل مرد،یعنی آنان که پیوند نسبی یا سببی یا غیر آن با او دارند.

دوم: دلیل بر کاربرد این اصطلاح خاص نبوی، حدیث کساء است. حدیثی صحیح و گویای این نکته که رسول خداصلی الله علیه وآله به ام سلمه اجازة ورود به جمع اصحاب کساء را نداد. احمدبن حنبل در کتاب مسندش روایت کرده که رسول خداصلی الله علیه وآله عبا را از دستان ام سلمه کشید. در حقیقت آن حضرت با این عمل خود، ام سلمه را از میان اهل بیت به همان معنای اصطلاحی مورد نظر خارج نمود. احمدبن حنبل در «مسند» می گوید:

ام سلمه روایت کرده که رسول خداصلی الله علیه وآله، به فاطمه علیهاالسّلام گفت: همسر و دو پسرت را بیاور. فاطمه علیهاالسّلام آنان را حاضر کرد. رسول خداصلی الله علیه وآله یک عبای فدکی روی آنها انداخت، دستش را بر آن جماعت نهاد و گفت: خداوندا! این گروه، آل محمدند، پس درود و رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست که تو حمید و مجیدی. ام سلمه می گوید: عبا را بلند کردم تا من هم به آنان بپیوندم، اما رسول خداصلی الله علیه وآله آن را از دستم کشید و فرمود: تو بر خیر و خوبی هستی [امااینجا، جای تو نیست].(1)

با توجه به صراحت حدیث کساء، معنی اهل بیت منحصر به افراد خاص و مورد نظر پیامبر است و آن حضرت، همسران خود را در آن مقام بلند جای نداده و آنان را از میان اهل بیت علیه السّلام خارج نموده اند. بنابراین هر کس معتقد باشد که زنان رسول خداصلی الله علیه وآله نیز جزء اهل بیت او هستند، در حقیقت با این خواست و ارادة رسول خداصلی الله علیه وآله مخالفت کرده و مخالفت با رسول خداصلی الله علیه وآله نیز چیزی جز مخالفت با خداوند نیست. به علاوه این عمل ستمی آشکار در حق اهل بیت

ص: 29

رسول خداصلی الله علیه وآله است که دیگران را در آنچه خداوند آنها را مخصوص کرده، شریک قرار داده است.

سوم: تصریح پیامبرصلی الله علیه وآله به نام کسانی که آیه دربارة آنها نازل شده است. طبری از ابوسعید خدری روایت کرده است که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «انما یریدالله...» دربارة پنج نفرنازل شده است؛ من، علی، فاطمه، حسن وحسین علیه السّلام.(1)

همچنین طبری از ام سلمه نقل می کند که پیامبرصلی الله علیه وآله پیش من بود؛ علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام هم بودند، غذایی برای ایشان فراهم کردم، خوردند و خوابیدند.

رسول خداصلی الله علیه وآله عبا یا ملحفه ای روی آنان کشید، سپس فرمود:

خداوندا! اینان اهل بیت من هستند، پلیدی را از آنان ببر و کاملاً پاکشان ساز.(2)

چهارم: آیه تطهیر را بر در خانة حضرت علی علیه السّلام تلاوت می نمودند و بدین ترتیب اهل بیت را معین می کردند؛ طبری از انس نقل می کرد:

پیامبر مدت شش ماه هرگاه به نماز بیرون می آمد، از در خانة فاطمه علیهاالسّلام می گذشت و می گفت: نماز! ای اهل بیت! و سپس آیة تطهیر را می خواند.(3)

قبال آنان، حقوق و مسؤولیت های فراوان و در عین حال مهم و خطیر بر عهدة امت گذاشته شده است.

کلمة «اهل بیت» در قرآن سه بار مطرح شده است:

اول: در داستان موسی علیه السّلام، آن گاه که نوزادی کوچک بود و خانوادة فرعون او را پیدا کردند و آن نوزاد پستان هیچ زنی را به دهان نگرفت و خانوادة فرعون در کارش درمانده شدند. آن گاه خواهر موسی علیه السّلام به آنان گفت:

{هَلْ أدُلُّکُمْ عَلی اهل بیت یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَهُمْ لَهُ ناصِحُونَ فَرَدَدْناهُ إِلی اُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها وَلاتَحْزَنَ}.(1)

آیا شما را به خانواده ای که کفالت او را می پذیرند و خیرخواه او هستند راهنمایی کنم؟ بنابراین ما او را به مادرش برگرداندیم تا دیده اش روشن شود و حزن و اندوهش برطرف گردد.

در آیة مزبور بیان نشده که منظور خواهر موسی علیه السّلام از این تعبیر چه بود؟ آیا تمام کسانی بودند که با آن خانواده قرابت و خویشاوندی داشتند یا بعضی از آنان؟ همچنین آیا منظور قرابت نسبی یا سببی است یا علاوه بر قرابت نسبی و سببی کسانی را که از راه ولاء و یا تربیت هم به خانواده منتسب هستند را شامل می شود؟

از این گذشته، لفظ اهل بیت به صیغة نکره آمده است نه به صیغة معرفه، یعنی اهل البیت.

دوم: در داستان حضرت ابراهیم علیه السّلام، آن گاه که همسرش از بشارت فرشتگان - که به او مژده دادند اسحاق و پس از او یعقوب را به دنیاخواهد آورد - به

ص: 31

شگفت آمد، ملائکه به او گفتند:

{أتَعْجَبِینَ مِنْ أمْرِ اللهِ رَحْمَتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ}.(1)

فرشتگان به او (زن ابراهیم) گفتند: آیا از کار خدا عجب داری؟ رحمت و برکات خدا بر شما اهل بیت باد؛ که خداوند بسیار ستوده و دارای مجد و بزرگی است.

در این آیة مبارکه، همسر ابراهیم علیه السّلام از اهل البیت شمرده شده است؛ زیرا او در این آیه مورد خطاب قرار گرفته است، اما این نمی تواند دلیل بر این مطلب باشد که همسر هم در تمام مواردی که لفظ اهل البیت اطلاق شده، حتی در مواردی هم که قرینة مناسب برای تعیین مقصود وجود ندارد، جزء اهل بیت است؛ زیرا توجیه خطاب شده در آیة یاد شده به همسر ابراهیم علیه السّلام، می تواند قرینه ای برای داخل شدن وی در زمرة اهل بیت باشد، اما نمی تواند دلالت کند بر این نماید که کلمة اهل البیت، همسر را هم در برمی گیرد، به گونه ای که به مجرد شنیدن این کلمه و بی هیچ قرینه ای، باید به ذهن شنونده تبادر کند.

سوم: قرآن می فرماید:

{یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الاُولی وَأقِمْنَ الصَّلاةَ وَآتِینَ الزَّکاةَ وَأطِعْنَ اللهَ وَرَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَاذْکُرْنَ ما

ص: 32

یُتْلی فی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللهِ وَ الْحِکْمَةِ إِنَّ اللهَ کانَ لَطِیفاً خَبِیراً}.(1)

در خانه های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید؛ خداوند فقط می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. آنچه را در خانه های شما از آیات خداوند وحکمت و دانش خوانده می شود یادآور شوید؛ خداوند به اسرار دقیق آگاه و داناست.

ملاحظه می شود که فرمایش خداوند متعال: {انّمَا یریدُ الله لِیذهِبَ عَنکُمُ الرَّجسَ اهلَ البَیت وَیطَهرکُم تَطهیراً}، در میان آیاتی قرار گرفته که زنان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مخاطبند و بلکه جزء یکی از این آیات است. همین موجب شده که آن شبهة معروف در معنی آیه برای عده ای پیش آید و همان گونه که خواهیم دید گروهی آن را انگیزه ای برای برانگیختن شک هایی پیرامون مفاد حقیقی آیة مبارکه قرار داده اند. شایان ذکر است که مفسران و محدثان و مورخان اسلامی به اتفاق در تفسیر آیه یاد شده نوشته اند: مراد از اهل بیت در آیه مزبور تنها افراد خاصی هستند که عبارتند از حضرات معصومین یعنی امام علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام.(2)

را برای مباهله فرا می خواند. ادعای وی این بود که منظور از «اهل البیت» در آیة تطهیر فقط و فقط زنان پیامبرصلی الله علیه وآله است و احدی غیر از آنان را در بر نمی گیرد.(1)

این گفته بنا به روایت عکرمه، به ابن عباس و سعید بن جبیر هم نسبت داده شده است.(2) همچنین این ادعا را به مقاتل هم نسبت داده اند.(3) عطاء، کلبی، سعیدبن جبیر(4) و عروهْ بن زبیر هم که مدعی بودند این آیه در خانة عایشه فرود آمد(5)، این مطلب را گفته اند.

2. عده ای دیگر بر این عقیده اند که: منظور از اهل بیت، اصحاب کساء هستند، یعنی پیامبرصلی الله علیه وآله، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن، امام حسین علیه السّلام.

بعضی همسران پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و اصحاب کساء را، بدون پیامبرصلی الله علیه وآله آورده اند. این عقیدة فخر رازی و خطیب بغدادی است که قسطلانی از بخاری روایت کرده است.(6)

ص: 34

3. عده ای دیگر بر این باورند که: منظور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم است و بس.(1)

4. گروهی دیگر نیز این گونه گفته اند: منظور بنی هاشم هستند و زنان پیامبر را در برنمی گیرد.(2)

5. عده ای دیگر معتقدند که: افرادی که در پایین ترین جد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با او نسبت دارند نیز منظور هستند؛ همچنین گفته شده: هر آن کس که با پیامبرصلی الله علیه وآله پیوند رحمی دارد، و نیز نقل شده: هر آن که با او پیوند نسبی یا سببی دارد.(3)

6. ابوحیان در این باره می گوید: از آنجا که اهل بیت شامل زنان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و پدران آنان می شده، لفظ مذکر بر مؤنث غالب آمده است.(4)

7. گروهی دیگر نیز این گونه گفته اند: منظور زنان پیامبر و تمامی بنی هاشم که صدقه بر آنان حرام شد، می باشد.(5)

8. بیشتر مفسّران و اندیشمندان شیعه و سنی بر این عقیده اند: «اهل البیت» شامل حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام هستند. بعضی از اقوال و روایات تصریح دارد که پیامبرصلی الله علیه وآله هم جزء آنان است.(6) این گفته به انس بن مالک،

ص: 35

واثلهْ بن اسقع(1)، ابوسعید خدری، عایشه و ام سلمه(2) نسبت داده شده است. طحاوی، گنجی شافعی، ذهبی و قمی(3) بر آن اصرار داشته و نیز عقیده مجاهد، قتاده، کلبی(4) و بلکه عقیدة جمهور(5) و بیشتر مفسّران(6) همین است. حتی بعضی گفته اند: مفسّران اجماع دارند و جمهور(7) روایت کرده اند که این آیه درباره ی اهل کساء نازل شد و نیز گفته اند: منظور مدعی اجماع مفسّران این است که مفسّران بر این مطلب اجماع دارند که آیه ی مبارکه شامل آل البیت است و آنان اصحاب کساء می باشند، اما دربارة این که آیا زنان پیامبرصلی الله علیه وآله را هم در برمی گیرد یا نه، اختلاف نظر است. یا اینکه منظور، اجماع کسانی است که نظرشان در مورد شأن نزول و مانند آن قابل اعتناست و عکرمه و مقاتل از این افراد نیستند؛ زیرا این مسأله به خبر دادن از پیامبرصلی الله علیه وآله یا کسانی از صحابه برمی گردد که گفتة آنان معتبر است، در حالی که مقاتل و عکرمه متهم به دروغگویی اند.(8)

بعضی از روایات، امامان دوازده گانه علیه السّلام را هم اضافه کرده است.(9) بعضی مدعی اند که امامیه اجماع دارند که آیة تطهیر شامل تمام امامان علیه السّلام می شود.(10)

ص: 36

ص: 38

فقهی اش از قبیل تجسیم، حرام بودن زیارت قبور اولیاء، استغاثه به ارواح اولیای خدا، شفاعت، توسّل و... برای او مشکل ساز شد.

علمای عصرش به مخالفت با افکار و عقایدش برخاستند و از نشر آن ممانعت کردند.

مجلسی با حضور قضات در قصر حاکم دمشق، برگزار شد و پس از محکومیت، او را به زندان معروف «قلعهْ الجبل» مصر فرستادند.(1) دو سال بعد آزاد شد، در مصرماند ولی دست از افکار خود برنداشت.

سال 707 ه-.ق باز هم به جهت نشر افکارش از او شکایت شد، با حکم قاضی دوباره به زندان رفت، ولی بعد از یک سال آزاد شد. سال 709 ه-.ق به اسکندریه تبعید گردید، هشت ماه بعد با تغییر اوضاع، به قاهره بازگشت.

ابن تیمیه در سال 712ه-.ق راهی شام شد.(2) در سال 718 ه-.ق در شام، کرسی تدریس و افتاء را بر عهده گرفت و دوباره فتاوا و عقاید نادرست خود را مطرح نمود. خبر به علما، قضات و دستگاه حاکم رسید و او را پنج ماه در قلعه ای حبس کردند. پس از آزادی تا سال 726 ه-.ق به تدریس ادامه داد، تا این که باز هم به خاطر اصرار بر افکار خود و نشر آن، در همان قلعه زندانی و از نوشتن و مطالعه منع شد.(3)

وی در سال 728 ه-.ق در آن قلعه از دنیا رفت، در حالی که پنج ماه قبل از مرگ، ازدوات و کاغذ محروم شده بود.(4)

ص: 40

یکی از شاگردان مهم ابن تیمیه که به ترویج افکار او پرداخت، ابن قیم جوزیه بود. او در سال 691 ه-.ق متولد شد و در سال 712 ه-.ق. با ابن تیمیه ارتباط پیدا کرد و فقه را نزد او آموخت. وی که در تمام مسائل از ابن تیمیه تقلید کورکورانه می نمود، مذهب استادش را یاری و افکار او را در کتاب هایش تأیید کرد. به علاوه آن افکار و آرا را در قالب برهان و استدلال درآورد. در عصر ابن تیمیه از عقاید باطلش توبه داده شد و با او به زندان رفت، ولی بعد از مرگ استادش از زندان آزاد شد.

عصر ظهور ابن تیمیه با جنگ های صلیبی مسیحیان بر ضدّ مسلمانان و هجوم مغول ها به سرزمین های اسلامی همراه بود. در چنین زمان حسّاسی، ابن تیمیه مؤسس اندیشه های وهابیّت، دست به نشر افکار خود زد و شکافی تازه در امت اسلامی ایجاد کرد. با وجود آن که خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و متفرق و پراکنده نگردید.(1)

و در جای دیگر نیز می فرماید:

همانا مؤمنین برادر یکدیگرند.(2)

و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هم بین مسلمانان عقد اخوّت بست؛ اما ابن تیمیه به این سفارش ها توجهی نکرد و در آن زمان که مسلمانان نیاز مبرمی به اتحاد و یکپارچگی داشتند، با مریدانی که او پیدا کرده بود، سبب ایجاد اختلاف بین مسلمانان گشت. اگرچه افکار باطل وی در منطقة شامات - که مهد علم و دانش بود - با انتقاد و اعتراض علمای مذاهب مختلف روبه رو و باعث انزوای او گردید و افکار و عقایدش به ورطة فراموشی سپرده شد؛ ولی در قرن 12 ه- ق.

ص: 41

این افکار در منطقة نجد عربستان که عاری از تمدن و فاقد فرهنگ بود؛ دوباره منتشر شد و پس از آن توسط قدرت سعودی و با پشتیبانی قدرت های استعمارگر گسترش یافت. طرح مجدّد افکارابن تیمیه توسط محمد بن عبدالوهاب در بدترین شرایط تاریخی و زمانی صورت گرفت، زمانی که امت اسلامی از چهار سو مورد هجوم استعمارگران صلیبی یعنی انگلیسی ها، فرانسوی ها، روس های تزاری و حتی آمریکایی ها قرار داشت و بیش از هر زمان نیاز به وحدت کلمه داشتند.

آنکه بدعت گذاری کرد. این عمل همانند اعمال مسیحیان است که حوادث مربوط به حضرت عیسی علیه السّلام را عید می گیرند.(1)

5. قسم خوردن به غیر خدا مشروع نیست بلکه از آن نهی شده است.(2)

6. آنچه در قرآن و سنّت ثابت شده و اجماع پیشینیان بر آن است حق می باشد. حال اگر از این امر لازم آید که خداوند به جسمیت وصف شود اشکالی ندارد!! زیرا لازمه حق نیز حق است.(3)

3. به احادیث احمدبن حنبل در کتاب «المسند» زیاد احتجاج می کند؛ ولی وقتی مشاهده می کند که شیعه امامیه نیز به برخی احادیث آن احتجاج می کنند؛ می گوید:

گاهی امام احمد و اسحاق و دیگران، احادیثی نقل می کنند که نزد خودشان ضعیف است.(1)

در جایی دیگر می گوید:

هرچه را احمد در مسند و غیر مسند نقل کرده، نزدش حجت نیست.(2)

در نتیجه باید گفت: آنچه موافق با هوای نفس ابن تیمیه است حجت بوده و آنچه مخالف هوای نفس اوست؛ ضعیف یا جعلی است.

4. در مواردی که رأی و نظرش موافق شهرستانی است، به کلامش اعتماد می کند. ولی هرجا مطلبی از او مشاهده می کند که موافق نظرش نیست یا مایة تقویت شیعه است، می گوید:

شهرستانی خبرویت ندارد.(3)

5. از تفسیر طبری، ابن ابی حاتم و بغوی به جهت نقل روایاتی که موافق نظریات اوست تمجید می کند. اما وقتی شیعه به روایات آنان استدلال می کند، می گوید:

مجرد نقل یکی از این افراد دلیل بر صحت روایت نمی شود، بلکه این کتب، جمع کنندة چاق و لاغر و جعلی و دروغی است.(4)

ص: 44

نه آن که بدعت گذاری کرد و این عمل همانند اعمال مسیحیان است که حوادث عیسی علیه السّلام را عید می گیرند.(1)

دانسته و می گوید:

حدیث (هو ولیّ کل مؤمن بعدی)؛ او - حضرت علی علیه السّلام - سرپرست هر مؤمنی بعد از من است، یک حدیث دروغ نسبت به رسول خداست، بلکه او در حیات و مماتش ولی هر مؤمنی است و هر مؤمنی نیز ولی او در زمان حیات و ممات است.(1)

در حالی که بسیاری از علمای عامه چون ترمذی، نسائی، ابن حیان، حاکم نیشابوری، طیالسی، احمدبن حنبل و دیگران، از طریق جعفربن سلیمان این حدیث را نقل کرده اند.(2)

با این که قاضی عیاض آن را با سند صحیح نقل کرده و گفته آن را از ثقات مشایخش اخذنموده است، وانگهی مذهب مالک و احمدبن حنبل و شافعی، استحباب استقبال قبر پیامبر هنگام سلام دادن و دعا کردن است.

6. برخی از شیعیان دو الاغ از الاغ های خود را یکی به نام ابوبکر و دیگری را به نام عمر نامگذاری می کنند، آن گاه کیفر دادن دو الاغ را به جای کیفر دادن ابوبکر و عمر به کار می برند.(1)

این تهمت ها احتیاج به پاسخ ندارد، هرکس با شیعیان معاشرت داشته باشد به بی پایه و اساس بودن این مطالب اذعان می کند.

3. ابوبکر حصینی، ابن تیمیه را فردی مریض معرفی می کند و در این مورد می نویسد:

در سخن این خبیث نظر کردم، در قلب او مرض گمراهی است. او به دنبال متشابهات قرآن و سنّت به جهت ایجاد فتنه است و گروهی از عوام که خدا ارادة هلاکتشان کرده وی را متابعت کرده اند. در او اموری دیدم که قدرت بیان آن را ندارم؛ زیرا در آنها تکذیب پروردگار است.(1)

4. ابن حجر عسقلانی نیز درباره اجتهاد وی می نویسد:

ابن تیمیه همین که فکر کرد مجتهد است، بر کوچک و بزرگ علمای قدیم و جدید ایراد گرفت.(2)

7. امام حافظ، صلاح الدین علایی (761 ه-. ق).

8. قاضی مفسّر، بدرالدّین ابن جماعه (733 ه-. ق).

9. امام احمدبن یحیی کلابی حلبی، معروف به ابن جُهبُل (733 ه-. ق).

10. امام قاضی جلال الدین قزوینی.

11. قاضی کمال الدین ابن زملکانی (727 ه-. ق).

12. قاضی صفی الدین هندی (715 ه-. ق).

13. فقیه محدث، علی بن محمد باجی شافعی (714 ه-. ق).

14. مورخ، فخربن معلم قرشی (741 ه-.ق)، در «نجم المهتدی و رجم المعتدی».

15. حافظ ذهبی (748 ه-. ق) در «النصیحهْ الذهبیهْ».

16. مفسّر معروف، ابوحیان اندلسی (745 ه-.ق) در «النهر الماد».

17. ابن بطوطه (779 ه-.ق)، در «رحلهْ ابن بطوطهْ».

18. فقیه، تاج الدین سبکی (771 ه-.ق)، در «طبقات الشافعیهْ الکبری».

19. مورخ، ابن شاکر کتبی (764 ه-.ق)، در «عیون التاریخ».

20. عمربن ابی الیمن لخمی فاکهی مالکی (734 ه-.ق)، در «الدّرهْ المختارهْ».

21. قاضی محمد سعدی مصری اخنانی (750 ه-.ق)، در «المقالهْ المرضیه».

22. امام زواوی (743 ه-.ق).

23. جوزجانی حنفی (744 ه-.ق)، در «الابحاث الجلیهْ فی الرّد علی ابن تیمیه».

24. ابن حجر عسقلانی (852 ه-.ق)، در «الدرر الکامنهْ فی اعیان المائهْ الثامنهْ» و «لسان المیزان» و... .

25. ولی الدین عراقی (826 ه-.ق)، در«الاجوبهْ المرضیهْ فی الرّد علی الاسئلهْ المکیهْ».

ص: 53

26. فقیه مورخ، ابن قاضی شبهه شافعی (851 ه-.ق)، در «تاریخ ابن قاضی شبهه».

27. فقیه، تقی الدین ابوبکر حصنی شافعی (829 ه-.ق)، در «دفع شبهه من شبّه و تمرّد».

28. ابن عرنه تونسی مالکی (803 ه-.ق).

29. علاءالدین بخاری حنفی (841 ه-.ق)، بنابر نقل ابن حجر در «الدرر الکامنهْ».

30. شیخ زروق فاسی مالکی (899 ه-.ق).

31. حافظ سخاوی (902 ه-.ق)، در «الاعلان بالتوبیخ لمن ذم التاریخ».

32. احمد بن محمد وتری (980 ه-.ق)، در «روضهْ الناظرین».

33. ابن حجر هیثمی (974 ه-.ق)، در «الفتاوی الحدیثیهْ» و «الجوهر المنظم».

34. شیخ ابن عراق دمشقی (933 ه-.ق).

35. جلال الدین دوانی (928 ه-.ق)، در «شرح العضدیهًْ».

36. قاضی ابوعبدالله مقری در «نظم اللآلی فی سلوک الامالی».

37. محدث محمدبن علان صدیقی مکی (1057 ه-.ق)، در «المبرد المبکی فی ردّ الصارم المنکی».

38. شیخ منافی شافعی (1029 ه-.ق)، در «شرح الشمائل».

39. قاضی بیاضی حنفی، در «اشارات المرام من عبارات الامام».

40. شیخ خفاجی مصری حنفی (1069 ه-.ق)، در «شرح الشفا».

41. مورخ ابوالعباس احمد مقری (1041 ه-.ق)، در «ازهار الریاض».

42. محمد زرقانی مالکی (1122 ه-.ق)، در «شرح المواهب اللدنیهْ».

43. شیخ عبدالغنی نابلسی (1143 ه-.ق).

44. فقیه، محمدبن مهدی بن علی صیادی، مشهور به رواس (1287 ه-. ق).

ص: 54

45. شیخ محمد ابوالهدی صیادی (1328 ه-.ق)، در «قلادهْ الجوهر».

46. سلامه عزامی شافعی (1376 ه-.ق)، در «البراهین الساطعهْ».

47. محمود خطاب سبکی (1352 ه-.ق)، در«الدین الخالص» و... .

48. محمد زاهد کوثری (1371 ه-.ق)، در «مقالات الکوثری».

49. مفتی مصطفی بن احمد شطی حنبلی دمشقی (1348 ه-.ق)، در «النقول الشرعیهْ».

50. شیخ محمد بخیت مطیعی، مفتی مصر (1354 ه-.ق)، در «تطهیرالفؤاد من دنس الاعتقاد».

51. شیخ ابراهیم بن عثمان سمنودی مصری، در «نصرهْ الامام السبکی بردّ الصارم المنکی».

52. ابوحامد بن مرزوق، عالم مکه (1390 ه-.ق)، در «برائهْ الاشعریین من عقائد المخالفین».

53. شیخ منصور محمد عویس، در «ابن تیمیه لیس سلفیّاً».

54. شیخ ابوالفضل عبدالله بن صدیق غماری، در «اتقان الصنعهْ» و «الصبح السافر».

55. ابوالاشبال سالم بن جندان اندونزیایی در «الخلاصه الکافیهْ فی الاسانید العالیهْ».

56. فقیه، عبدالله هروی حبشی، در «المقالات السنیّهْ» و «صریح البیان».

این حرکت که از درد دین داشتن سرچشمه می گرفت و بسیاری از علما آن را بر خود و دیگران واجب می دانستند، از زمان حیات ابن تیمیه آغاز شد و تاکنون ادامه دارد.

در اینجا به نام برخی از مخالفان ابن تیمیه اشاره می کنیم:

مورّخان از میان سرشناس ترین علمای مخالف عقاید ابن تیمیه در قرن هشتم، شخصیت های زیر نام برده اند:

1. قاضی عزّالدین ابن جماعه.

2. امام ابو محمّد یافعی.

3. امام کمال الدین زملکانی.

4. قاضی ابوبکر اخنایی.

5. امام تقی الدین سبکی.

6. امام ابوحیان.

7. شیخ محمّد بن سلیمان کردی.(1)

این مخالفت ها به زمان حیات ابن تیمیه و قرن هشتم منحصر نماند و در سده های بعد یعنی تا اواخر قرن چهاردهم، مخالفت و مبارزه های علمی به صورت عمومی و سراسری بر ضد عقاید و افکار او ادامه یافت. در قرن نهم، سرشناس ترین چهره های مخالف افکار ابن تیمیه عبارت بودند از:

1. امام ابی بکر حصینی دمشقی.

2. قاضی ابوداود حنفی.

3. امام ابوشاکر شاطی.

ص: 56

5. قاضی حمیدالدین حلبی.

6. امام نورالدین نابلسی.

7. ابن حجر عسقلانی.(1)

در قرن دهم چهره های زیر بیشتر از همه درمخالفت و مبارزه با عقاید و افکار ابن تیمیه فعالیت داشته اند:

1. نورالدین سمهودی شافعی.

2. امام ابن حجر هیثمی.

3. ملا علی قاری حنفی.

4. قاضی ابوعمر ربضی.

5. امام ابوبکر شامی حنفی.

6. قاضی جلال الدین دوری شافعی.

7. عین الدین محمّدبن علی حنبلی.(2)

در قرن یازدهم، مشهورترین چهره های پیشگام در مبارزه با افکار و عقاید ابن تیمیه عبارت بودند از:

1. امام احمد شهاب الدین حنفی.

2. ضیاءالدین علی بن احمد بکری.

3. عمیدالدین ابوبکر جبل النوری.

4. قاضی ابوغیاث حمدانی حنفی.

5. امام ابوعبدالله دهلوی شافعی.

ص: 57

6. امام ابوالعلم شافعی بلخی.

7. امام زین الدین حنفی مروزی.

8. عبدالرئوف المناوی الشافعی.(1)

در قرن دوازدهم معروف ترین چهره های مخالفت و مبارزه علیه ابن تیمیه عبارت بودند از:

1. امام زرقانی مالکی.

2. قاضی ابوسهل سجستانی.

3. قاضی ابوداود بغدادی حنفی.

4. ابوسافور اسکندری شافعی.

5. ابوالحسن علی بن احمد زرکانی.

6. قاضی جلیل القدر نیمروزی.

7. ابن هبه کوفی.(2)

در قرن سیزدهم چهره های نامدار این مبارزه عبارت بودند از:

1. امام محمّد سبکی شافعی.

2. عضدالدین حسن بن ریاح بصری.

3. ابومحمّد علی بن داود باسی.

4. ابن عمر تفتی حنفی.

5. علامه سید محمّدحسین قزوینی.

ص: 58

6. سید ابراهیم رفاعی.

7. سید علینقی هندی.

8. میر حامد حسین هندی.(1)

در قرن چهاردهم چهره های مهم پیشگام مبارزه و مخالفت علیه ابن تیمیه و وهابیت عبارت بودند از:

1. مفتی مکه سید احمدبن زینی دحلان.

2. شیخ مصطفی شطی حنبلی.

3. ابوحامد بن مرزوق شامی.

4. عبدالغنی حماده.

5. شیخ حسین حلمی استانبولی.

ملی و دولتی و کتابخانه ها و کلکسیون های شخصی و از «کلکته تا لندن» پراکنده هستند و متأسفانه به خاطر مشکلات مالی و غفلت مسلمانان، حتی در قرون اخیر هم که برای چاپ و نشر کتاب، عصر طلایی به شمار می آید به چاپ و نشر آنها اقدام نشده است.(1)

با این حال، دکتر صالح، 420 جلد از آن کتاب ها را با نام مؤلفان و سال نگارش و زمان چاپ و نشر آنها یاد کرده و می گوید:

بسیاری از آن کتاب ها را خود به صورت مستقیم مطالعه کرده و تعدادی را هم که خود ندیده ام، در منابع معتبر دیگر

با نام و مشخصات آنها آشنا شده ام.(2)

همچنین می گوید:

علمای دینی و مسلمانان دلسوخته، آن کتاب ها را به زبان های مختلف از جمله زبان های اردو، انگلیسی، ترکی و فارسی به نگارش درآورده اند؛ ولی بیشتر آنها به زبان عربی نوشته شده است.(3)

دکتر محمّد صالح به محل نگهداری کتاب هایی که در ردّ اندیشه ابن تیمیه نگارش یافته و هنوز به چاپ نرسیده اند اشاره می کند و می گوید:

غنی ترین منبع در این زمینه، کتابخانه های عمومی کلکته در هند و سپس کتابخانه مرکزی استانبول ترکیه می باشد.(4)

ص: 60

دایرهْ المعارف ها و شرح حال نگاران، از کتاب های زیادی نام برده اند که بر ضد ابن تیمیه نگارش یافته و اکنون در دسترس مسلمانان قرار دارد.

مولی مصطفی کاتب چلپی (معروف به حاجی خلیفه)، در کتاب معروف خود به نام «کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون» بیش از هفتاد جلد کتاب را به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ردّ افکار و عقاید ابن تیمیه به ویژه کتاب «منهاج السنّهْ» وی نام برده است.(1)

عمر رضا کحاله در «معجم المؤلفین»، خیرالدین زرکلی در «الاعلام»، عمر عبدالسلام در «المخالفهْ الوهابیهْ للقرآن والسنّه»، خالد بن مرزوق در «التوسل بالنبی و بالصالحین» و تنی چند از مؤلفان و مترجمان نیز در آثار و نوشته هایشان، از تعداد زیادی آثار مطبوع و منتشر شده علیه ابن تیمیه خبر می دهند که تعداد آن آثار از صد نسخه تجاوز می کند.

هنگامی که کتاب محمّد اخنایی به دست ابن تیمیه رسید، در جواب او کتابی به نام «الرد علی الاخنایی» نوشت و در آن کتاب، محمّد اخنایی را تکفیر کرده، جهاد علیه او و امثال او را واجب اعلام کرد.(1)

کتاب «المقالات العرضیه» و ده ها عنوان کتاب دیگر که عالمان مجاور با ابن تیمیه علیه او نوشتند، تنها از نوشتن کتاب علیه ابن تیمیه در بلاد اسلامی خبر می دهد، حال آن که این موج، فراتر از سرزمین های اسلامی را هم درنوردیده است.

به گفتة «مها انور» (یکی از پژوهشگران هندی) قدیمی ترین کتاب را علیه ابن تیمیه در این سرزمین، جمعی از صاحب نظران در «دکن» به نگارش درآوردند که اکنون در کتابخانة عمومی کلکته نگهداری می شود.(2)

دومین سند مکتوب چاپ نشده در این زمینه، کتابی است که جمعی از علمای سرزمین هند در سال 964ق خطاب به اکبرشاه، پادشاه تیموری معروف وقت هند نوشتند. که در قسمتی از آن رساله آمده است:

ما را به یقین کامل و براهین قاطع ثابت شده است که اختلاف انگیزترین و تفرقه جوترین مسلک، همان است که امروزه در بعضی جاها به نام مسلک ابن تیمیه معروف است. این مسلک اگرچه به معنای صحیح کلمه، مذهب نیست، لیکن چنان ادعاهایی بلندپروازانه دارد که گویی از همه مذاهب شناخته شده اسلامی برتر و عالی تر است و تمام مذاهب بزرگ اسلامی را تخطئه کرده، معتقدان به آنها را به بدعت و ضلالت نسبت می دهد.

این مسلک در برابر پیروان سایر مذاهب، بسیار خشن، بی رحم و

ص: 62

انعطاف ناپذیر است، بویژه نسبت به شیعیان که گویی هدف اصلی این مسلک، دشمنی و خصومت با آنهاست.

بانی این مسلک که از اهالی شام است، احمدبن عبدالحلیم نام دارد و معروف به ابن تیمیه می باشد. کتاب چند جلدی قطوری به نام «منهاج السنّهْ النبویهْ» نوشته و در آن از بای بسم الله تا تای تمّت، به مذمّت و ملامت شیعیان و به استهزاء گرفتن عقاید آنان پرداخته است. حق و انصاف این است که در بسیاری موارد این کتاب، تهمت های ناروا به شیعه زده شده و یا عمل دسته ای از عوام آنها، عین اعتقاد اصولی شان به حساب آمده و مؤلف در این کتاب، آن چنان خصومت و عداوت تند و مهارنشدنی نسبت به شیعه اعمال کرده است که در مواردی فضایل مشهورعلی علیه السّلام را انکار کرده و حتی در برخی موارد نسبت به ساحت مقدس ایشان اهانت کرده است و این گونه قضاوت نسبت به نزدیک ترین فرد به رسول خداصلی الله علیه وآله نیست، مگر به خاطر بغض و عداوت بی پایان نسبت به شیعیان و البته... .

پس از بحث و جدل های فراوان، صاحب این کتاب که بانی مسلک مورد بحث است، نتیجه گرفته که شیعیان خارج از فرقه ها و نحله های اسلامی می باشند و این سخنی است که هیچ یک از پیشوایان دین و علمای معتبر مسلمین نگفته است.(1)

امیرالمؤمنین، حضرت زهراعلیهاالسّلام و سایر اهل بیت علیه السّلام جسارت کرده است. در اینجا لازم است معنا و حکم «ناصبی» را از دیدگاه اهل تسنن بیان کنیم تا روشن گردد که ابن تیمیه ناصبی است.

التشکیک فی شرعیة خلافته وبیعته أو المبالغة فی مدح خصومه، فهذا وأمثاله هو النصب.(1)

نصب عبارت از هرگونه انحرافی از علی علیه السّلام و اهل بیت است؛ و فرقی ندارد که با لعن کردن ایشان باشد یا با فاسق دانستن ایشان - همان کاری که عده ای از بنی امیه انجام می دادند - و یا با کوچک کردن فضائل ایشان - همان کاری که دوستداران ایشان (بنی امیه) انجام می دهند - یا تضعیف کردن روایات صحیح که در مدح آنان وارد شده و یا اعتقاداینکه علی علیه السّلام در جنگ ها (جنگ جمل، صفین و نهروان) اشتباه کرده است یا شک کردن در مشروعیت خلافت امیرمؤمنان علیه السّلام و بیعت با آن حضرت و یا مبالغه کردن در مدح دشمنان ایشان. پس این موارد و مشابه آنها، نصب محسوب می شود.

حاکم نیشابوری بعد از نقل این روایت می نویسد:

هذا حَدیث صَحیح عَلی شَرط مُسلم وَلَم یخِرجاه.(1)

این روایت طبق شرایط مسلم (برای صحت حدیث)، صحیح است ولی ایشان (بخاری و مسلم) آن را (در کتاب های خود) نیاورده اند. و البانی از علمای معاصر وهابی نیز این روایت را در سلسله احادیث صحیحه آورده است.(2) و نیز روایات بسیاری وجود دارد که دلالت می کند، کسی که بغض اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله را در دل داشته باشد، قطعاً در حلال زاده بودن او باید شک کرد. از جمله حافظ حموینی در کتاب «فرائد السمطین» می نویسد:

عَن زِید بِن یثیع قالَ سَمِعت أبابَکر الصِّدیق یقُول: قال: رَأیت رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله وسلم خیم خَیمة وَهُوَ مُتَکئ عَلی قَوس عَربیه، وفی الخَیمة عَلی وَفاطمهِ وَالحَسن وَالحُسینَ فَقال: «مَعشرَ المُسلِمین أنَا سِلمُ لِمَن سالَم اهل الخِیمة، حَرب لِمنَ حارَبهُم،ولی لِمَن والاهُم، لا یحبّهُمُ إلاّ سَعیدِ الجد طَیبِّ المَولِد، وَلا یبغضُهم إلاّ شَقی الجد ردیء المَولد»، فقال رَجل یا زید أأنتَ سَمِعت مِنه؟ قال: أی وَرَبِّ الکَعبَه.(3)

زید بن یثیع می گوید: از ابوبکر، شنیدم که می گفت: در یکی از روزها، رسول خداصلی الله علیه وآله خیمه ای برپا کرده بود و خود به کمان عربی تکیه زده و علی و فاطمه و حسنین علیه السّلام در زیر خیمه قرار داشتند، رسول خداصلی الله علیه وآله خطاب به مسلمانان فرمود: ای گروه مسلمانان! من سازگاری دارم با کسی

ص: 66

که با این خیمه نشینان سازگاری دارد، و نبرد می کنم با هر کسی که با ایشان نبرد کند، و دوست می دارم هر کسی که آنان را دوست بدارد؛ دوست نمی دارد اینان را مگر آن کسی که نیاکان او از نیکبختی برخوردار و نطفه اش از آلودگی پاک باشد و دشمن نمی دارد اینان را مگر آن کسی که نیاکان او دچار بدبختی گردیده و نطفه اش ناپاک و آلوده به پلیدی است.

پس آن مرد گفت: ای زید آیا تو خودت از ابوبکر شنیدی؟ گفت: بله! به پروردگار کعبه!

همچنین ابن مردویه در این مورد می نویسد:

عَن عَبدالله بن أحمَد بن حَنبَل، عَن أحمَد، قال: سَمِعتُ الشّافعی یقُول: سَمعتُ مالِک بن أنَس یقُولُ: قالَ أنسَ بنِ مالِک: ما کُنّا نَعرِفُ الرَّجَلُ لِغَیر أبِیه إِلّا بِبُغض عَلِی بنِ أبی طالب.(1)

عبدالله بن احمد بن حنبل از پدرش نقل کرده است که گفت: از شافعی شنیدیم که می گفت: از مالک بن أنس شنیدم که می گفت: أنس بن مالک گفت: ما هیچ فردی را به غیر پدرش ملحق نمی کردیم، مگر اینکه بغض علی بن أبی طالب علیه السّلام را در دل داشت.

یعنی معیار و میزان در حلال زاده بودن و یا حرام زاده بودن، حبّ و بغض علی بن أبی طالب علیه السّلاماست. هر کسی علی علیه السّلام را دوست دارد، قطعاً حلال زاده است و کسی که با علی علیه السّلام دشمنی می کند و کینه او را در دل دارد، قطعاً حرام زاده است. روایات در این مورد زیاد است که ما به همین اندازه بسنده می کنیم.

ص: 67

ص: 70

و نفوستان را فراخوانیم؛ سپس مباهله کنیم و لعنت خداوند را بر دروغگویان قرار دهیم.

ابن تیمیه از جهاتی با نزول آیة مباهله در شأن اهل بیت علیه السّلام مخالفت کرده و بر فرض نزول، آن را فضیلتی برای ایشان نمی داند و اشکالاتی بر آن وارد کرده است، از جمله:

پیامبرصلی الله علیه وآله در جمیع فضائل است، نه این که نفس پیامبرصلی الله علیه وآله باشد.

در آیه مباهله قرآن می فرماید: ای محمد! خود را برای مباهله بیاور، پیامبر در آنجا حضرت علی علیه السّلام را آورد معلوم است که حضرت در تمام شئون و فضائل با پیامبر متحد است مگر مواردی که استثنا شده و شهودی بر این ادعا وجود دارد:

1. پیامبر خطاب به علی علیه السّلام فرمود: «انت منی وانا منک؛ تو از من و من از توام».(1)

2. رسول خداصلی الله علیه وآله می گوید: علی بن ابی طالب همانند روح من است که در جسدم می باشد.(2)

3. رسول خداصلی الله علیه وآله در آخرین حج خودش خطاب به امت اسلامی درباره حضرت امیر می گوید: «علی منی وانا من علی لا یودی عنی الا انا او علی؛ علی از من است و من از علی به سرانجام نمی رسد از ناحیه من (کاری را) جزء خودم یا علی».(3)

وَقالُوا حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَکیلُ}.

اینها کسانی بودند که مردم به آنها گفتند: همانا مردم (لشکر دشمن) برای شما اجتماع کرده اند، از آنها بترسید اما این سخن بر ایمانشان افزود و گفتند: خدا ما را کافی است و او بهترین حامی ما است.(1)

مفسران معتقدند که گوینده این سخن نعیم بن مسعود اشجعی است که قرآن به جمع تعبیر کرده است تا شان و منزلت کسانی که به حرف او گوش ندادند بالا ببرد.(2)

ب: خداوند می فرماید:

{یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أنْ یَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ}.

ای کسانی که ایمان آورده اید نعمتی را که خدا به شما بخشید به یاد آورید، آن زمان که جمعی قصد داشتند دست به سوی شما دراز کنند، اما خدا دست آنها را

از شما بازداشت.

بنابر عقیده مفسران، مردی از بنی محارب به نام غوث شمشیر خود را کشید تا رسولخدا را بزند که خداوند مانع آن شد.(3)

در اینجا خداوند به جهت تعظیم نعمت خود در حفظ جان رسول خداصلی الله علیه وآله از مفرد به جمع تعبیر کرده است.

به علاوه تعبیر به جمع در این آیه به جهت بیان این مطلب است که سزاوار

ص: 76

است دو گروه مباهله کننده خواص اهل بیت خود را بیاورند خواه افراد هر دسته متعدد باشند یا خیر.

خودش را دعوت نمی کند بلکه دیگری را می خواند مگر آن که مجازاً چنین

باشد.(1)

قضیة مباهله در بسیاری از صحاح و مسانید اهل تسنن به سندهای معتبر نقل شده است؛ از جمله:

الف) زمخشری در این باره می نویسد:

این قصه گویاترین دلیل بر صحت نبوت رسول خداصلی الله علیه وآله است و اگر چنین نبود، مسیحیان نجران از مباهله با آن حضرت روی گردان نمی شدند. همچنین قصة مباهله دلالتی آشکار بر فضیلت و منزلت آل الله و آل الرسول است که هیچ اهل ایمانی در این باره تردید نمی کند و مشهور در نزد محدثان آن است که حضرت رسول این چهار نفر - علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام - را مناسب دعوت برای مباهله «باغرانیان» دانسته اند.(2)

ب) آلوسی دربارة قصة مباهله می نویسد:

این قصه روشن ترین دلیل بر صحت نبوت رسول خداصلی الله علیه وآله است و اگر چنین نبود مسیحیان نجران از مباهله با وی روی گردان نمی شدند. همچنین قصة مباهله دلالتی آشکار بر فضیلت و منزلت آل الله و آل الرسول دارد که هیچ مؤمنی دربارة آن شک و تردیدی ندارد. چهار نفری را که رسول خدا به همراه خویش برای مباهله دعوت فرمود در نزد محدثان مشهور و خبری مورد اعتماد است.(3)

پ) فخر رازی به صورت گسترده قضیة مباهله را بیان کرده و ما به قسمتی

ص: 78

از متن بسنده می کنیم که می گوید:

... وکان قد احتضن الحسین واخذ بید الحسن، وفاطمه تمشی خلفه، وعلی علیه السّلام خلفها... .

زمانی که رسول خداصلی الله علیه وآله از منزل خارج شد و همراه ایشان، حسین علیه السّلام که کوچک بود و دستش در دست حسن علیه السّلام قرار داشت و فاطمه که پشت سر ایشان حرکت می کرد و علی علیه السّلام که پشت سر فاطمه علیهاالسّلام حرکت می نمود... .

ت) سیوطی روایتی از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده که در فراز پایانی آن آمده که:

قال جابر: انفسنا وانفسکم رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم وعلی بن ابی طالب علیه السّلام وابناءنا الحسن والحسین علیه السّلام و نساءنا فاطمه علیهاالسّلام.(1)

ث) مسلم نیشابوری در صحیح مسلم می نویسد:

وَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الآیهُ: {فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أبْنَاءَنَا وَأبْنَاءَکُمْ} دَعَا رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله وسلم عَلِیاً وَفَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَینًا فَقَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أهْلِی.(2)

وقتی که این آیه نازل شد: بگو که بیایید فرزندانمان را و فرزندانتان را... فراخوانیم، رسول خداصلی الله علیه وآله، علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام را فرا خواندند و فرمودند: خدایا! ایشان اهل من هستند.

ص: 79

ج) ابن کثیر دمشقی سلفی می نویسد:

قال جابر «أنفسنا وأنفسکم» «رسول الله صلی الله علیه وآله وعلی بن أبی طالب» وأبناءنا الحسن والحسین» و نساءنا «فاطمه». وهکذا رواه الحاکم فی مستدرکه عن علی بن عیسی عن أحمد بن محمد بن الأزهری عن علی بن حجر عن علی بن مسهر عن داود بن أبی هند به بمعناه. ثم قال: صحیح علی شرط مسلم ولم یخرجاه هکذا.(1)

جابر گفته است: «جان هایمان و جان هایتان» منظور «رسول خداصلی الله علیه وآله و علی علیه السّلام» و پسران ما «حسن و حسین» و زنانمان «فاطمه» است؛ و این چنین حاکم، این روایت را در مستدرکش از علی بن عیسی از احمد بن محمد بن ازهری از علی بن حجر از علی بن مسهر از داود بن ابی هند با همین مضمون نقل کرده است. سپس گفته است: این روایت طبق شروط مسلم (برای صحت حدیث) صحیح است، ولی بخاری و مسلم آن را (در کتاب هایشان) نیاورده اند.

چ) کمال الدین محمد بن طلحه شامی در این زمینه می نویسد:

بسیاری از راویان ثقه و مورد اطمینان، نزول آیه مباهله را درباره علی و فاطمه و حسن و حسین علیه السّلام نقل کرده اند.(2)

الف) ابوبکر بن ابی شیبه.

ب) سعیدبن منصور.

پ) عبدبن حمید.

ت) مسلم بن حجاج.

ث) ابوعیسی ترمذی.

ج) ابوعبدالله حاکم نیشابوری.

چ) ابن منذر.

ح) محمدبن جریر طبری.

خ) ابوبکر بیهقی.

د) ابونعیم اصفهانی.

ذ) جلال الدین سیوطی.

باقی بمانند.(1) مقصود از رجس در آیة شرک است. خداوند شرک و خباثت را از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دور کرده، ولی این دلالت بر عصمت آنان ندارد.

ج) ابن حجر در کتاب «الصواعق المحرقه»، صفحه 85.

چ) محمّد بن جریر طبری در تفسیر خود، جلد 22، صفحات 5 تا 7.

ح) نسائی در کتاب «خصائص»، جلد 4.

خ) حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین»، جلد2، صفحه 416.

محدّثان یاد شده، روایت های زیادی را در این زمینه نقل کرده اند. در اینجا به روایتی از عایشه بسنده می کنیم:

مسلم نیشابوری در «صحیح مسلم» می نویسد:

قَالَتْ عَائِشَهُ خَرَجَ النَّبِی صلی الله علیه و آله وسلم غَدَاةً وَعَلَیهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْر أسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِی فَأدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَینُ فَدَخَلَ مَعَهُ ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَهُ فَأدْخَلَهَا ثُمَّ جَاءَ عَلِی فَأدْخَلَهُ ثُمَّ قَالَ: {إِنَّمَا یرِیدُ اللهُ لِیذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکُمْ

تَطْهِیرًا}.(1)

عائشه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم صبحگاهی از خانه بیرون رفتند و بر دوش ایشان عبایی خط دار از موی سیاه بود؛ پس حسن بن علی به نزد ایشان آمد، پس او را (در عبا) راه دادند؛ سپس حسین آمد پس او را هم راه دادند؛ سپس فاطمه علیهاالسّلام آمد پس او را نیز راه داد؛ سپس علی علیه السّلام آمد؛ پس او را نیز راه داد؛ سپس فرمودند: جز این نیست که خدا می خواهد آلودگی را از شما خاندان (پیامبر) بزداید و شما را کاملاً پاک و پاکیزه بگرداند.

بنابراین با توجه به اینکه منظور از اهل بیت در آیه، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله و امام علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیه السّلام هستند و خداوند اراده ی خودش را در زدودن رجس و پلیدی و تطهیر کامل، مخصوص آنها نموده است،

ص: 84

نتیجه می گیریم که این عمل در مورد اهل بیت صورت گرفته است و الا این فضیلت و مطلب خاصی نبود که خدای تعالی بخواهد آن را با چنین تأکیدی بیان نماید و همانطور که فرموده بود: و خدا اراده کرده است که توبه شما (مردم) را بپذیرد، همان طور هم می فرمود: خدا اراده کرده است که رجس و پلیدی را از شما (مردم) پاک نماید و آنها از پر رجس و پلیدی پاک شده و کاملاً تطهیر گردیده اند.

والشیعة من اصحاب احمد وغیرهم حدیثا عن النبی صلی الله علیه وآله وسلم «ان هذه الآیة لما نزلت قالوا یا رسول الله من هؤلاء؟ قال: علی وفاطمة وابناهما وهذا کذب بالانفاق اهل المعرفة بالحدیث، ومما یبین ذلک ان هذه الآیة نزلت بمکة باتفاق اهل العلم، فان سورة الشوری جمیعها مکیه بل جمیع آل حمیم کلهن مکیات.(1)

او می گوید:

سخن علاّمه حلّی که می گوید: طبق آیة: {قُل لاَّ أسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فی الْقُرْبَی} بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم، جز دوست داشتن نزدیکانم (اهل بیتم)، دوستی و مودّت اهل بیت واجب است اشتباه است، زیرا این آیه مکّی است و در زمان نزول آن نه علی با فاطمه ازدواج کرده بود و نه فرزندی داشته اند.(2)

همچنین در این باره می نویسد:(3)

سخن او - علاّمه حلّی - که می گوید: این که خدا آیة: {قُل لاَّ أسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أجْراً إِلاَّ لْمَوَدَّةَ فی الْقُرْبَی} [بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم (اهل بیتم)]، را در شأن آنان نازل کرده، سخنی دروغ است؛ زیرا این آیه در سورة شوری قرار دارد و این سوره بدون شکّ مکّی است و قبل از ازدواج علی علیه السّلام با فاطمه علیهاالسّلام و تولّد حسن و حسین علیه السّلام نازل شده است.

ص: 86

تا این که می گوید:

و عدّه ای از نویسندگان اهل سنّت و جماعت و شیعه اعمّ از پیروان احمد و دیگران نقل کرده اند: وقتی این آیه نازل شد، از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: ای پیامبر خدا! اهل بیت چه کسانی هستند؟ فرمود: «علیٌ وفاطمة وابناهما» [علی و فاطمه و دو فرزند آنان]، ولی باید گفت این روایت به اتّفاق حدیث شناسان دروغ است؛ به دلیل این که این آیه به اجماع اهل علم در مکّه نازل شده چون تمام آیات سورة شوری مکّی است، بلکه همة سوره های حامیم مکّی هستند.

آیه آن از {قُل لاَّ أسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أجْراً...} تا آخر چهار آیه که در مدینه نازل شده است.(1)

از طرفی اگر آیه مودت مکی هم باشد باز مشکلی نیست که مودت شامل کسانی باشد که بعد از نزول آیه متولد شده باشند آیه شامل همه معصومین علیه السّلام از ائمه می شود و منظور از مودت در اینجا اهل بیت رسول خداست.

دوستی و مودت دربارة خویشاوندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سفارش شده و این آیه دلالت بر وجوب مودّت و محبّت به اهل بیت عصمت و طهارت علیه السّلام دارد که بسیاری از علمای اهل تسنن نیز بر این مسأله اعتراف دارند.

شیخ حسن بن علی السقاف در کتاب «صحیح شرح العقیدهْ الطحاویهْ» این گونه می نویسد:

محبة آل البیت رسول الله صلی الله علیه وآله فریضة عقائدیة من الله تعالی علی کل مسلم ومؤمن، والدلیل علیها من القرآن قوله تعالی: {قُلْ لا أسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فی الْقُرْبی}(2). والدلیل علی تفضیل الله لهم قوله تعالی {إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}.(3)

دوستی اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم واجبی عقیدتی از جانب خداوند برای هر مسلمان ومؤمنی است؛ و دلیل بر این مطلب، کلام خداوند است که می فرماید: بگو در مقابل آن (رسالت) پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی دربارة خویشاوندان.

ص: 88

و دلیل بر برتری دادن ایشان از جانب خداوند، کلام خداست که می فرماید:

جز این نیست که خدا اراده کرده است آلودگی را از شما خاندان (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه بگرداند.

در ادامه می گوید:

والمراد بالأخذ بآل البیت والتمسّک بهم هو محبتهم والمحافظه علی حرمتهم والتأدب معهم والاهتداء بهدیهم وسیرتهم والعمل بروایاتهم والاعتماد علی رأیهم ومقالتهم واجتهادهم وتقدیمهم فی ذلک علی غیرهم.(1)

و مقصود از گرفتن اهل بیت و تمسّک به ایشان، محبت ایشان و نگه داشتن احترام ایشان است؛ و نیز راه جویی به هدایت ایشان و سیرة ایشان و عمل به روایات شان و تکیه نمودن بر نظرشان و کلام شان و اجتهادشان و مقدم داشتن ایشان بر غیر ایشان است.

و برای تعیین مراد از «ذوی القربی» و اهل بیت می نویسد:

وأهل البیت هم سیدنا علی والسیدة فاطمة وسیدنا الحسن وسیدنا الحسین علیه السّلام وذریتهم من بعدهم ومن تناسل منهم للحدیث الصحیح الذی نص النبی صلی الله علیه و آله وسلم فیه علی ذلک، ففی الحدیث الصحیح: نزلت هذه الآیة علی النبی صلی الله علیه و آله وسلم {إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً} فی بیت ام سلمة، فدعا النبی صلی الله علیه و آله وسلم فاطمة وحسنا وحسینا فجللّهم بکساء وعلی خلف ظهره فجلله بکساء ثم قال: «اللهم هؤلاء أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا». قالت ام سلمه: وأنا معهم یا نبی الله؟ قال: «أنت علی مکانک وأنت إلی خیر». هذا لفظ

ص: 89

الترمذی (5 / 663 برقم 3787) من حدیث عمرو بن أبی سلمه، وهو فی صحیح مسلم (4 / 1883 برقم 2424) من حدیث السیدة عائشة.(1)

اهل بیت؛ ایشان سرور ما علی علیه السّلام است و نیز سیدة ما فاطمه، و سرور ما حسن و سرور ما حسین علیه السّلام؛ و نسل ایشان بعد از ایشان، و هر کس که از نسل ایشان باشد؛ به خاطر حدیث صحیحی که در آن رسول خداصلی الله علیه وآله بر این مطلب تصریح کرده اند؛ پس در روایت صحیحی آمده است که این آیه در خانة ام سلمه بر رسول خداصلی الله علیه وآله نازل شد که «جز این نیست که خدا اراده کرده است آلودگی را از شما خاندان (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه بگرداند». پس رسول خداصلی الله علیه وآله، فاطمه علیهاالسّلام، حسن و حسین علیه السّلام را خواندند؛ و بر روی ایشان عبایی کشیده که علی علیه السّلام در پشت سر ایشان بود؛ پس عبا را بر روی ایشان هم کشیدند؛ سپس فرمودند: خدایا! ایشان اهل بیت من هستند؛ پس، از ایشان پلیدی را دور نما و ایشان را پاک و پاکیزه بگردان؛ ام سلمه گفت: ای رسول خدا! آیا من هم با ایشان هستم؟ فرمودند: تو در جایگاه خود هستی و تو در خیر و نیکی هستی (یعنی از اهل بیت نیستی اما گرانقدری). این لفظ روایت ترمذی است از حدیث عمرو بن سلمه و در صحیح مسلم از روایت عائشه آمده است.

فخر رازی، مفسّر بزرگ اهل تسنن، در کلامی نسبتاً طولانی این موضوع را این گونه مطرح می کند:

از ابن عباس نقل شده که رسول خداصلی الله علیه وآله وقتی به مدینه آمدند، مخارج و حقوق مسلمانان بر ایشان سنگین آمد. پس انصار گفتند: این همان مردی

ص: 90

است که خداوند شما را به واسطة ایشان هدایت نمود. او خواهرزادة شماست که به شهر شما فرود آمده، پس باید اموالی را برای او جمع آوری نمایید. پس اموالی را جمع کردند و به خدمت آن حضرت آوردند. رسول خداصلی الله علیه وآله آن اموال را نپذیرفت و پس فرستاد. سپس این آیه نازل شد: {قُلْ لا أسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فی الْقُرْبی}؛ بگو: برای ایمان آوردن شما مزدی نمی خواهم، مگر آن که نزدیکان و خویشان مرا دوست بدارید.(1)

سپس فخر رازی از کشّاف روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرموده است:

هر کس بر محبت آل محمدصلی الله علیه وآله بمیرد، شهید مرده است، هر کس بر محبت آل محمدصلی الله علیه وآله بمیرد آمرزیده مرده است. هر کس بر محبت آل محمدصلی الله علیه وآله بمیرد با ایمان کامل مرده است، هر کس بر محبت آل محمدصلی الله علیه وآله بمیرد بشارت دهد او را ملک الموت به بهشت و... هر کس بر بغض آل محمدصلی الله علیه وآله بمیرد کافر مرده است.(2)

در ادامه می گوید:

و من می گویم: آل محمدصلی الله علیه وآله آن جماعتی هستند که امورشان به آن حضرت صلی الله علیه وآله راجع باشد. پس هر کس امرش بیشتر به آن حضرت برگردد، باید از آل او باشد. و شک نیست که تعلق و رابطة میان فاطمه علیهاالسّلام،علی علیه السّلام، حسن و حسین صلی الله علیه وآله با رسول خداصلی الله علیه وآله شدیدترین

ص: 91

تعلّقات بود. و این به تواتر معلوم است؛ پس ایشان آل هستند. ایضاً میان مردم دربارة «آل» اختلاف به وجود آمده است. بعضی گفته اند: «آل» نزدیکان و خویشان هستند و بعضی گفته اند: امت آن حضرت «آل» هستند. پس اگر آن را حمل بر نزدیکان کنیم، باز هم ایشان «آل» می باشند و اگر حمل بر «امت» کنیم - امتی که دعوت حضرت را قبول فرموده اند - بازهم ایشان «آل» هستند. پس به هر تقدیر آنان «آل» خواهند بود. اما در این که غیر ایشان مندرج در لفظ آل هستند، اختلاف وجود دارد، چون این آیه نازل شد، پرسیده شد: یا رسول الله! نزدیکان شما که حبّ آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند: «علی، فاطمه و دو پسرشان». پس ثابت می شود که این چهار تن از اقارب پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله می باشند.(1)

پس از اثبات این مطلب، می توان گفت: زیارت، تعظیم و تکریم، به آنها اختصاص یافته است. دلایل این سخن عبارت اند از:

اولاً: آیه {قُلْ لاأسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فی الْقُرْبی} و آنچه بیان کردیم.

ثانیاً: هیچ شکی نیست که پیامبرصلی الله علیه وآله، حضرت فاطمه علیهاالسّلام را بسیار دوست می داشت و می فرمود: «فاطمه بضعة منی یؤذینی ما یؤذیها؛ فاطمه پاره تن من است، آنچه او را اذیت کند، مرا اذیت می نماید»(2) و دربارة حضرت علی، امام حسن و امام حسین علیه السّلام به تواتر ثابت است که پیامبرصلی الله علیه وآله آنان را نیز دوست می داشت،(3)

ص: 92

و محبت رسول خدا به آنها لازمه اش محبت امت پیامبر به خاندان آن حضرت است که واجب می باشد.

ثالثاً: تنها دعای واجبی که در نماز وجود دارد و به قصد دعا خوانده می شود، صلواتی است که در تشهد وجود دارد. این موضوع، دلیل اهمیت و تعظیم آل رسول خداصلی الله علیه وآله است که در غیر آل آن حضرت وجود ندارد. همه اینها دلالت دارد بر این که حب آل پیامبرصلی الله علیه وآله واجب است.(1) تفاسیر دیگر نیز اعتراف دارند که مراد از «ذوی القربی»، اهل بیت عصمت و طهارت اند.

سیوطی آورده است که ابن عباس می گوید:

وقتی آیة {قُلْ لاأسْئَلُکُمْ...} نازل شد، عرض شد: یا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ! خویشانی که موّدت آنان بر ما واجب است چه کسانی هستند؟ فرمودند: «علیٌ وفاطمة وولداهما».(2) از ابن عباس در جای دیگری نقل کرده است که منظور از آیة {ومن یقترف حسنة}، مودّت و حبّ آل محمدصلی الله علیه وآله است، همچنانکه از ابی سعید روایت نموده که پیامبرصلی الله علیه وآله فرموده اند: سوگند به کسی که جانم دردست اوست؛ هیچ کس به ما اهل بیت بغض ندارد مگر این که وارد آتش می گردد.(3)

محی الدین عربی سنی در تفسیر {ومن یقترف حسنه} می گوید:

محبت آل پیامبرصلی الله علیه وآله که علی، فاطمه، حسن و حسین علیه السّلام هستند، حسنه و نیکی است، و آن محبت ایجاد نمی شود مگر بر اساس صفای درون و بقای

ص: 93

پاکی فطرت که این خود سبب توفیق در تابع بودن و پذیرفتن هدایت آنان و رسیدن به مقام شهود است تا آنجا که صاحب محبت اهل بیت علیه السّلام از پیروان ولایت می شود و در روز قیامت با آنان محشور می گردد.(1)

از کتاب های روایی که بر آن تکیه می شود، نیامده است؛ هر کس که این روایت را نقل کرده؛ همانند دیگران که چنین روایت هایی را نقل کرده اند، از کسانی هستند که نیمه های شب هیزم جمع می کنند - ( کنایه از دروغگویی) - نقل آنها به سستی این روایت می افزاید. (نه اینکه آن روایت را سند دار کند).

احمد بن حنبل در این باره می گوید:

سمعت اباذر وهو آخذ بباب الکعبة: من عرفنی، فانا من قد عرفنی، ومن انکرنی، فأنا ابوذر، سمعت النبی صلی الله علیه و آله وسلم یقول: ثم الا ان مثل اهل بیتی مثل سفینة نوح من رکبها نجا ومن تخلف عنها فهلک.(1)

در حالی که ابوذر خود را به درب خانه کعبه چسبانده بود شنیدم که می گوید: هرکس مرا می شناسد که می شناسد و آن کس که مرا نمی شناسد بداند که من ابوذر هستم و از رسول خدا شنیدم که می گفت: هان بدانید که مثال اهل بیت من همچون کشتی نوح است که هرکس بر آن سوار گشت نجات یافت و هرکس از آن روی گرداند هلاک گشت.

نیز شأن و مقام بسیار والا و عظیم الشأن آنها را نزد خداوند مشخص می کند و وظیفة علمی و عملی مسلمانان را در قبال اهل بیت علیه السّلام روشن می سازد. همچنین حدیث سفینه نوح که بسیاری از بزرگان فریقین به آن اعتراف کرده اند، هدایت و ضلالت مسلمانان را در گرو پیروی و عدم پیروی از اهل بیت می داند.

اما ابن تیمیه برخلاف مسلمانان، منکر این فضائل گردیده و شأن نزول آیة شریفة مباهله که در مورد پیغمبر و امیرالمؤمنین و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسین علیه السّلام است را انکار می کند و می گوید: هیچ کس در فضائل با پیامبر برابر نیست، حتی امیرالمومنین علی علیه السّلام؛ همچنین عصمت را در آیة تطهیر و محبت و دوست داشتن اهل بیت را در آیة مودت انکار نموده و منکر همه فضائل اهل بیت علیه السّلام گردیده است. در صورتی که اهل تسنن افتخار می کنند که محبت اهل بیت علیه السّلام را دارند و معتقدند که این آیات در حق اهل بیت علیه السّلام نازل شده، همان طور که حسن بن سقاف بر این باور است که مقدم داشتن و احترام کردن اهل بیت حتی سادات بر دیگران، از این آیات استنباط می شود.(1)

ص: 97

ص: 98

و باز در این باره می گوید:

قول من قال: صُحَّ لِعلَی علیه السّلام مِنَ الفَضائِل ما لَم یَصح لِغَیرِه کذب لایَقَوله أحمَد وَلاغَیرَه مِن أئِمَة الحَدیث،(1) لکن قد یقال: روی له ما لم یرو لغیره.

سخن کسی که گفته است: برای علی علیه السّلام فضائلی هست که برای غیر او صحیح نیست دروغی است که نه احمد و نه دیگران از راویان حدیث نگفته اند، بلکه گاهی گفته می شود: برای علی علیه السّلام روایاتی آمده که برای غیر او نیامده است.

احمد بن حنبل گفته است: در فضیلت هیچ یک از صحابه صحیح نیست، آنچه در فضیلت علی علیه السّلام، صحیح می باشد.

و ابن حجر نیز در این زمینه می گوید:

قال أحمد وإسماعیل القاضی والنسائی وأبوعلی النیشابوری: لم یرد فی حقّ أحدٍ من الصحابة بالأسانید الجیاد أکثر ممّا جاء فی علی علیه السّلام.(1)

در حق هیچ یک از صحابه با سندهای خوب [و صحیح] وارد نشده است، بیشتر از آنچه دربارة امیرالمؤمنین علی علیه السّلام روایت شده است.

ابن تیمیه در مورد حدیث «تشبیه» این گونه می نویسد:

عن رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم أنه قال من أراد أن ینظر إلی آدم فی علمه وإلی نوح فی تقواه وإلی إبراهیم فی حلمه وإلی موسی فی هیبته وإلی عیسی فی عبادته فلینظر إلی علی بن أبی طالب... هذا الحدیث کذب موضوع علی رسول اللهصلی الله علیه وآله بلاریب عند أهل العلم بالحدیث... .(1)از رسول خدا روایت شده که فرمودند: هرکس می خواهد به آدم از جهت علمش و به نوح از جهت تقوایش و به ابراهیم از جهت حلم و بردباریش و به موسی از جهت هیبتش و به عیسی از جهت عبادتش نگاه کند به علی بن ابی طالب نگاه کند... . این حدیث نزد عالمان احادیث بدون شک دروغ بوده و بر رسول خداصلی الله علیه وآله جعل شده است.

سنن چهارگانه اهل تسنن آمده است و نسائی و ابن حجر او را توثیق کرده اند و ابن حبان نیز او را در «الثقات» ذکر کرده است.(1)

ابن ابی الحدید، در «شرح نهج البلاغه»، ج2، ص236 و حافظ ابو عبدالله گنجی شافعی، در «کفایهْ الطالب»، ص45 و محب الدین طبری در «الریاض النضره»، ج2، ص218 و ابن صباع مالکی در «فصول المهمه»، ص12 همچنین محدثین شیعی نیز حدیث مزبور را نقل کرده اند.

این حدیث را راویان فراوانی از اهل تسنن نقل کرده اند که به ذکر مواردی می پردازیم:

الف) ابوبکر، عبدالرزاق بن همام بن نافع حمیری.

ب) احمد بن حنبل.

پ) ابوحاتم، محمد بن ادریس حنظلی رازی.

ت) عبیدالله ابن محمد بن احمد عکبری، معروف به ابن بطه.

ث) ابوبکر، احمد بن موسی مردویه اصفهانی.

ج) ابوعبدالله، محمد بن یوسف گنجی شافعی، صاحب کفایه.

چ) میرزا محمد بن معتمد خان بن رستم حارثی بذخشی.

ح) مولوی ولی الله بن حبیب الله.(2)

ابن تیمیه آن را از احادیث ضعیف می داند و می گوید:

وأما قوله من کنت مولاه فعلی مولاه فلیس هو فی الصحاح لکن هو مما رواه العلماء وتنازع الناس فی صحته فنقل عن البخاری وإبراهیم الحربی وطائفة من أهل العلم بالحدیث أنهم طعنوافیه.

حدیث (من کُنت مولاه فَعَلیّ مولاه) در صحاح وجود ندارد، ولی علما آن را نقل کرده اند و مردم در صحّت آن اختلاف دارند. از بخاری، ابراهیم حربی و عده ای از اهل حدیث نقل شده که آنان در این حدیث طعن وارد کرده و آن را تضعیف نموده اند... .(1)

حجّة الوداع فی الثامن عشر من ذی الحجّة جمع الصحابة وکانوا مائة وعشرون ألفاً وقال: (من کنت مولاه فعلی مولاه) الحدیث، نص صلی الله علیه وآله علی ذلک بصریح العبارة دون التلویح والاشارة.

دانشمندان متخصص در تاریخ اسلام اتفاق دارند که: قصة غدیر بعد از بازگشت رسول خداصلی الله علیه وآله از حجهْ الوداع در هجدهم ذی الحجه اتفاق افتاد، اصحاب و یارانش را که صد و بیست هزار نفر بودند جمع کرد به آنان فرمود: هر کس من او را مولا و رهبرم؛ پس علی مولا و رهبر او است، در این روایت رسول خداصلی الله علیه وآله با صراحت و نه با کنایه و اشاره، علی علیه السّلام را پیشوا قرار داد.(1)

کسانی که تصریح به تواتر آن دارد، مناوی است که آن را از سیوطی و شارح «المواهب اللدنیهْ» نقل کرده است.(1)

هیثمی درکتابش «المجمع الاسناد» آن را ذکر کرده اند، و من آنچه آورده ام اندکی از آن است که هر کسی پس از آشنایی با اسناد آن یقین به صحت پیدا می کند. ابن عقده همة راه های نقل آن را در کتابی مستقل جمع کرده است و ابن حجر بنابر بعضی از اسناد، آن را صحیح و بر بعضی از اسناد، حسن دانسته است.

خلاصة سخن آن که هر دو قسمت این روایت [من کنت مولاه فعلی مولاه؛ اللهم وال من والاه] صحیح هستند؛ بلکه قسمت اول آن به صورت متواتر از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل شده است.(1)

من می گویم که سند آن با شرایطی که بخاری و مسلم برای صحّت روایت قائل هستند، صحیح است.(1)

و شنیدم که می فرمود: همانا پرچم جنگ را امروز به مردی می سپارم که خدا و رسولش او را دوست می دارد.(1)

محمد ناصر البانی نیز بعد از نقل روایت می گوید:

اخرجه ابن ماجه. قلت: و إسناده صحیح.(2)

ابن ماجه آن را نقل نموده و من می گویم: سلسله سندش صحیح است.

اکنون که مرا تصدیق کردید، بدانید که علی علیه السّلام به هر مؤمنی همان مقام اولویتی را دارد که من نسبت به آن مؤمن دارم.

سپس فرمود: پروردگارا! دوست علی علیه السّلام را دوست بدار، و دشمن او را دشمن بدار.(1)

البانی بعد از نقل این روایت می گوید:

این حدیث صحیح است.(2)

شما به شما سزاوارترند و خدا و رسول او مولای شمایند؟ گفتند: آری! فرمود: بنابراین، کسی که خدا و رسول او مولای او هستند، به راستی این شخص علی علیه السلام مولای اوست. اینک، در میان شما دو اثر ارزنده و گرانبها می گذارم که هرگاه به آنها تمسّک کنید، هرگز در منجلاب گمراهی گرفتار نخواهید شد: یکی، کتاب خداست که ریسمان استوار میان شما و خدا می باشد که یک طرف آن متصل به حق تعالی است و طرف دیگرش در اختیار شماست و دیگری، اهل بیت من است.

ابن حجر بعد از نقل این روایت می گوید:

(هذا إسناد صحیح)، وحدیث غدیر خم قد أخرج النسائی من روایة أبی الطفیل عن زید بن أرقم، وعلی وجماعة من الصحابة، وفی هذا زیادة لیست هناک، وأصل الحدیث أخرجه الترمذی أیضا.

سند این روایت صحیح است. حدیث غدیر خم را نسائی از طریق أبوطفیل از زید بن أرقم و نیز از علی علیه السّلام و گروهی از صحابه نقل کرده است. در این روایت چیزهایی است که در آنها نیست. اصل حدیث را ترمذی نیز نقل کرده است.(1)

مَوْلاهُ قال رِیَاحٌ فلما مَضَوْا تَبِعْتُهُمْ فَسَألْتُ من هَؤُلاءِ قالوا نَفَرٌ مِنَ الأنْصَارِ فِیهِمْ أبو أیُّوبَ الأنصاری.

نخعی از ریاح بن حارث روایت کرده است که گروهی در رحبه، حضور مبارک حضرت علی علیه السّلام شرفیاب شدند، سلام بر آن حضرت کرده گفتند: «السّلام علیک یا مولانا» حضرت علی علیه السّلام از آنان پرسید: چگونه من مولای شما هستم با آن که شما از گروه عرب می باشید؟ در پاسخ گفتند: به دلیل آن که در روز غدیر خم از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدیم که می فرمود:

من کنت مولاه فانّ هذا مولاه.

هرکس من مولای اویم پس قطعاً این (علی) مولای اوست.

ریاح گوید: پس از آن که گروه مورد نظر از حضور مبارک مرخّص شدند، دنبال آنان رفته و از کسانی پرسیدم که اینان از چه تیره ای هستند؟ گفتند: از مردم «انصار» هستند که در میان آنها أبوأیوب انصاری نیز وجود داشت.(1)

البانی بعد از نقل این روایت می گوید:

أخرجه أحمد والطبرانی من طریق حنش بن الحارث بن لقیط النخعی الأشجعی عن ریاح بن الحارث. قلت: وهذا إسناد جید رجاله ثقات. وقال الهیثمی:

رواه أحمد و الطبرانی، ورجال أحمد ثقات.

این روایت را احمد و طبرانی از طریق حنش بن حارث بن لقیط از ریاح بن حارث نقل کرده اند. نظر من این است که سند این روایت نیکو و راویان آن ثقه هستند. و هیثمی گفته است که: احمد و طبرانی آن را نقل کرده اند و راویان مسند احمد ثقه هستند.(2)

ص: 115

رفتم و به او گفتم: از علی علیه السّلام چنین و چنان شنیدم و ناراحت شدم! زید گفت: آنچه را که شنیدی انکار مکن! زیرا آنچه را که شنیده ای من خود از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیده ام!(1)

البانی بعد از نقل این روایت می گوید:

أخرجه أحمد (4 / 370) وابن حبان فی «صحیحه» (2205 - موارد الظمآن) وابن أبی عاصم (1367 و 1368) والطبرانی (4968) والضیاء فی «المختارة» (رقم - 527 بتحقیقی).

قلت: واسناده صحیح علی شرط البخاری. وقال الهیثمی فی «المجمع» (9/ 104): رواه أحمد و رجاله رجال الصحیح غیرفطر بن خلیفة وهو ثقة.

این روایت را احمد در مسند، جلد 4، صفحه 370، ابن حبان در صحیحش، إبن أبی عاصم، طبرانی، و ضیاء در المختاره که خود آن را تحقیق کرده ام، نقل نموده اند.

نظر من این است که این روایت، طبق شرایطی که بخاری برای صحت حدیث قائل است، صحیح است. هیثمی در «مجمع الزوائد» گفته است که آن را احمد نقل کرده و راویان حدیث احمد، راویان «صحیح بخاری» هستند؛ غیر از فطربن خلیفه که او نیز ثقه است.(2)

نصره واخذل من خذله کذب باتفاق أهل المعروفة بالحدیث.

جمله (اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه وانصر من

نصره واخذل من خذله) از نظر تمام آگاهان حدیث دروغ است.(1)

دروغ است. این مبالغات او در نتیجة تسریعش در تضعیف احادیث پدید آمده؛ قبل از آن که طرق آن را جمع کرده و در آنها دقت نظر کند.(1)

ابن حجر نیز در «لسان المیزان» می گوید:

ابن تیمیه در ردّ احادیثی که ابن مطهر نقل کرده؛ بسیار بر آنها حمله می کند. ولی در ردّیة خود بر احادیث، بسیاری از احادیث خوب را که در حال نوشتن کتابش به یاد نداشته رد نموده؛ زیرا به جهت گستردگی محفوظاتش تنها به آنچه در سینه داشته اعتماد کرده و حال آن که انسان فراموشکار است.(2)

احادیث مؤاخاهْ و عقد اخوّت بین علی علیه السّلام و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم جعلی است. پیامبر با هیچ کس پیوند برادری نبسته و همچنین بین هیچ مهاجری با مهاجر دیگر و بین ابوبکر و عمر و بین هیچ انصاری با انصار دیگر، عقد اخوّت نبسته است.

نسبت به هم است و این دربارة پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم معنا ندارد. این توجیه وی در حقیقت ردّ یک نص است به قیاس.(1)

زرقانی مالکی در «شرح المواهب اللّدنیهْ» این گونه می نویسد:

همان طور که ابن عبدالبر و دیگران معتقدند؛ این عهد برادری دو بار انجام شده است (از جمله یک بار در مکه پیش از آن که پیامبرصلی الله علیه وآله به مدینه مهاجرت کنند) در آنجا پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مهاجران را با یکدیگر برادر قرار دادند تا در غم و سرور یکدیگر شریک و در راه حق، استوار باشند. در آن واقعه ابوبکر را برادر عمر قرار داد و همین طور میان هر دو نفر برادری ایجاد کرد تا این که علی علیه السّلام باقی ماند و او گفت: ای رسول خداصلی الله علیه وآله! میان تمام اصحابت برادری ایجاد کردی، چه کسی برادر من است؟ پیامبرصلی الله علیه وآله فرمودند: «أنا اخُوک»؛ «من برادر تو هستم!»

احادیث بی شماری دربارة برادری پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با علی علیه السّلام وارد شده است که ترمذی پس از نقل آن می گوید:

این حدیث، حدیث حسن است. همچنین حاکم نیشابوری این حدیث را نقل کرده و به صحّت آن حکم نموده است.

از پسر خلیفة دوم نقل شده که پیامبرصلی الله علیه وآله به علی علیه السّلام فرمودند:

اما تَرضی ان أکُون اخاک.

آیا خشنود نمی شوی که من برادر تو باشم؟

علی علیه السّلام عرض کرد: چرا؟ پیامبرصلی الله علیه وآله فرمودند:

أنت اخی فی الدُّنیا وَالآخِرَة.

ص: 121

تو برادر من در دنیا و آخرت هستی.

زرقانی می افزاید:

ابن تیمیه برادری بین مهاجران را انکار کرده و می گوید که میان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و علی علیه السّلام هیچ عهد برادری رخ نداده است. او گمان می کند که این حدیث از احادیث دروغ است، اما حافظ ابن حجر عسقلانی سخن ابن تیمیه را رد کرده و گفته است که به قیاس این حدیث را نپذیرفته است.(1)

طبرانی از أسماء بنت عمیس روایت کرده است که پیامبرصلی الله علیه وآله در حدیثی فرمودند: «أثَمَّ أخی؟؛ برادرم کجاست؟» هیثمی در «مجمع الزوائد» می گوید:

رجاله رجال الصحیح.(2))

رجال آن، رجال صحیحی هستند.

ابن اثیر می گوید:

أخو رسول الله صلی الله علیه وآله وصهره علی ابنته... وآخاه رسول الله صلی الله علیه وآله مرّتین، فإنّ رسول الله صلی الله علیه وآله آخی بین المهاجرین ثم آخی بین المهاجرین والأنصار بعد الهجرة وقال لعلی فی کلّ واحدة منهما: أنت أخی فی الدنیا والآخرة.(3)

علی علیه السّلام برادر رسول خداصلی الله علیه وآله و داماد او است و دوبار رسول خداصلی الله علیه وآله او را به برادری برگزید، چون ایشان یک بار میان مهاجران و بعد از هجرت

ص: 122

بین مهاجرین و انصار ایجاد برادری کرد و در هر یک از این دوبار، به علی علیه السّلام فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.

ابن حجر عسقلانی نیز می گوید:

لمّا آخی النبی صلی الله علیه وآله بین أصحابه قال له أنت أخی.(1)

زمانی که پیامبرصلی الله علیه وآله بین اصحابش ایجاد برادری کرد، به علی علیه السّلام فرمود: تو برادر من هستی.

به تبع تضعیف این حدیث به جنگ های حضرت علی علیه السّلام نیز اعتراض نموده است، در حالی که علمای اهل تسنن برخلاف آن معتقدند؛ از جمله:

الف) ابن حجر در شرح صحیح بخاری می نویسد: در این حدیث نشانه ای از نشانه های نبوت و فضیلتی آشکار برای علی علیه السّلام و عمار است، و نیز ردّی بر افراد ناصبی که گمان کرده اند علی علیه السّلام در جنگ هایش بر حق نبوده. حدیث «عمار را گروه ظالم می کشد»، بر این دلالت دارد که علی علیه السّلام در آن جنگ ها بر حق بود؛ زیرا اصحاب معاویه، عمار را به قتل رساندند.(1)

ب) ابن کثیر در «البدایهْ والنهایهْ» می گوید:

این جریان کشته شدن عمار بن یاسر با امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام است که اهل شام او را کشتند، با کشتن او به خوبی سرّ سخن رسول خداصلی الله علیه وآله روشن و آشکار شد که فرموده بود: گروه سرکش او را خواهند کشت و روشن شد که علی علیه السّلام بر حق و معاویه سرکش و یاغی است.(2)

پ) نَووی در شرح «صحیح مسلم» گوید:

در همة این جنگ ها علی بر حق بود، این مذهب اهل تسنن است.(3)

ت) ذهبی در «سیر اعلام النبلاء» می گوید:

ما تردید نداریم که علی علیه السّلام از کسانی که با آنها جنگید برتر بود و او به حق سزاوارتر بود.(4)

ص: 124

ابن حجر نیز در «الاصابهْ» بعد از نسبت دادن آن به ترمذی می گوید:

سند آن قوی است.(1)

ناصرالدین البانی این حدیث را در کتاب «سلسلهْ الاحادیث الصحیحهْ» (حدیث شماره 2223) نقل و تصحیح سند نموده است. وی بعد از نقل برخی سندها می گوید:

این که شیخ الاسلام، ابن تیمیه، جرأت انکار و تکذیب این حدیث را در منهاج السنهْ(2)) داشته، جای تعجب بسیار است. من علتی برای این تکذیب نمی بینم جز آن که بگویم او در ردّ شیعه سرعت به خرج می داده و مبالغه داشته است، خداوند از گناه ما و او بگذرد.(3)

سیوطی در کتاب «القول الجلی فی مناقب علی»، تصحیح این حدیث را از ابن ابی شیبه نقل کرده است.(4)

والمعرفة بالحدیث یعلمون ان هذا الحدیث کذب موضوع کما ذکره ابن الجوزی فی کتابه الموضوعات.

حدیث ردّ الشمس را عده ای همچون طحاوی، قاضی عیاض و دیگران ذکر کرده و آن را از معجزات پیامبر دانسته اند؛ ولی اهل حدیث می دانند این حدیث دروغ و جعلی است، آن گونه که ابن جوزی در کتاب «الموضوعات» ذکر کرده است.(1)

ص: 128

ص: 129

ص: 130

او بعد از ذکر طرق این حدیث در ادامه می نویسد:

فهذه الطرق المتظاهره من روایات الثقات تدل ان الحدیث صحیح دلالة قویه... .

پس این طرق آشکار از روایات افراد ثقه، دلالت دارد بر اینکه این حدیث دلالت قوی داشته و صحیح است.(1)

حافظ سیوطی نیز می گوید:

قول ابن الجوزی فی هذا الحدیث انه باطل وانه موضوع، دعوی لم یستدل علیها الا بمخالفة الحدیث الذی فی الصحیحین، ولاینبغی الاقدام علی الحکم بالوضع الا عند عدم امکان الجمع. ولایلزم من تعذر الجمع فی الحال انه لایمکن بعد ذلک لأن فوق کل ذی علم علیم و طریق الورع فی مثل هذا أن لایحکم علی الحدیث بالبطلان، بل یتوقف فیه الی أن یظهر لغیره ما لم یظهر له. وهذا الحدیث من هذا الباب، هو حدیث صحیح مشهور له طرق متعدده کل طریق منها علی انفراد لاتقصر عن رتبة الحسن، ومجموعها مما یقطع بصحته علی طریقة کثیر من اهل الحدیث. واما کونه معارضا لما فی الصحیحین فغیر مسلم لیس بینهما معارضه.

گفتار ابن جوزی دربارة این حدیث که آن را باطل و جعلی دانسته، ادّعایی بدون دلیل است جز این که می گوید این حدیث مخالف با حدیثی است که در صحیحین آمده، اما سزاوار نیست انسان حدیثی را جعلی بداند مگر در صورتی که جمع آن امکان پذیر نباشد و لازم نیست اگر الان بگوییم جمع کردن امکان ندارد بعداً هم ممکن نیست؛ زیرا بالاتر از هر

ص: 132

صاحب علمی عالمی دیگر است و در این موارد نباید حکم به بطلان کرد، بلکه باید توقف نمود تا برای دیگری ظاهر شود آنچه که برای او ظاهر نشده و این حدیث از این قبیل است. حدیثی است مشهور و صحیح و دارای طرق متعدد و هر طریق آن به طور جداگانه کمتر از مرتبة حسن نیست و مجموع طرق آن می تواند انسان را به قطع به صحتش بر طریق بسیاری از اهل حدیث برساند و اما این ادعا را که حدیث مخالف حدیثی است که در صحیحین آمده را قبول نداریم؛ زیرا بین این دو معارضه وجود ندارد.(1)

روایت سدالأبواب از احادیث متواتر درکتاب های اهل تسنن است و روایت متواتر نیازی به بررسی سند ندارد؛ اما در عین حال ما به پنج روایت از مصادر اهل تسنن همراه با تصریح بزرگانشان بر صحت آن اشاره می کنیم:

وَأثْنَی علیه ثُمَّ قال أمَّا بَعْدُ فإنی أمَرْتُ بِسَدِّ هَذِه الأبْوَابَ الا بَابَ عَلِیٍّ وقال فیه قَائِلُکُمْ وإنی والله ماسَدَدْتُ شَیْئاً وَلا فَتَحْتُهُ ولکنی اُمِرْتُ بشیء فَاتَّبَعْتُهُ.

زید بن ارقم گفته است: برای برخی از یاران رسول خداصلی الله علیه وآله درهایی بود که به داخل مسجد باز می شد. روزی رسول خداصلی الله علیه وآله دستور داد که تمام این درها؛ به جز در خانة علی علیه السّلام بسته شود. برخی از اصحاب اعتراض کردند، رسول خداصلی الله علیه وآله خطبه ای خواند و پس از ستایش خدای تعالی فرمود: من دستور دادم که همة این درها به جز در خانة علی علیه السّلام بسته شود، برخی از شما اعتراض کردید، به خدا قسم! من در خانة کسی را نبسته و یا باز نگذاشته ام؛ بلکه به من (از جانب خداوند) چنین دستوری داده شده و اطاعت کرده ام.(1)

ابن حجر عسقلانی بعد از نقل این روایت می گوید:

أخرجه أحمد والنسائی والحاکم ورجاله ثقات احمدبن حنبل.

احمد و نسائی و حاکم نیشابوری این روایت را نقل کرده اند و راویان آن رجال ثقه احمد بن حنبل هستند.(2)

همچنین در جای دیگر می نویسد:

وقد أخرج النسائی فی خصائص علی حدیث سعد وأخرج فیه أیضا حدیث زید بن أرقم بإسناد صحیح.

ص: 134

نسائی در کتاب «خصائص علی علیه السّلام» روایت سعد و زیدبن أرقم را با سند های صحیح نقل کرده است.(1)

حاکم نیشابوری بعد از نقل این روایت می گوید:

هذا حدیث صحیح الاسناد ولم یخرجاه.

این روایت سندش صحیح است؛ ولی بخاری و مسلم آن را نقل نکرده اند.(2)

الله صلی الله علیه وآله فُلاناً بسورة التَّوْبَةِ فَبَعَثَ عَلِیًّا خَلْفَهُ فَأخَذَهَا منه وقال: لایَذْهَبُ بها الا رَجُلٌ منی وأنا منه. فقال ابن عباس: وقال النبی صلی الله علیه وآله لبنی عَمِّهِ أیُّکُمْ یوالینی فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ؟ قال: وعلی معه جَالِسٌ فَأبَوْا فقال علی: أنا اُوَالِیکَ فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ. قال: أنت ولیی فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ. قال: فَتَرَکَهُ ثُمَّ أقْبَلَ علی رَجُلٍ منهم فقال: أیُّکُمْ یوالینی فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ فَأبَوْا. قال: فقال علی: أنا أُوَالِیکَ فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ. فقال أنت ولیی فی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ. قال: وکان أوَّلَ من أسْلَمَ مِنَ الناس بَعْدَ خَدِیجَةَ قال: وَأخَذَ رسول اللهِ صلی الله علیه وآله ثَوْبَهُ فَوَضَعَهُ عَلی عَلِیٍ وَفَاطِمَةَ وَحَسَنٍ وَحُسَیْنٍ فقال إنما یُرِیدُالله لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهْرَکُمْ تَطْهِیراً. قال: وشری عَلِیٌّ نَفْسَهُ لَبِسَ ثَوْبَ النبی صلی الله علیه وآله ثُمَّ نَامَ مَکَانَهُ. قال: وکان الْمُشْرِکُونَ یَرْمُونَ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وآله فَجَاءَ أبو بَکْرٍ وعلی نَائِمٌ. قال: وأبوبَکْرٍ یَحْسَبُ أنَّهُ نبی اللهِ قال: فقال: یا نبی اللهِ. قال: فقال له علی: ان نبی اللهِ صلی الله علیه وآله قَدِ انْطَلَقَ نحو بِئْرِ مَیْمُونٍ فَأدْرِکْهُ. قال: فَانْطَلَقَ أبوبَکْرٍ فَدَخَلَ معه الْغَارَ. قال: وَجَعَلَ علی یُرمَی بِالْحِجَارَةِ کما کان یُرْمَی نبی اللهِ وهو یَتَضَوَّرُ قد لَفَّ رَأسَهُ فی الثَّوْبِ لا یُخْرِجُهُ حتی أصْبَحَ ثُمَّ کَشَفَ عن رَأْسِهِ فَقَالُوا: انک لَلَئِیمٌ کَان صَاحِبُکَ نرامیه فَلا یَتَضَوَّرُ وَأنْتَ تتَضَوَّرُ وَقَدِ اسْتَنْکَرْنَا ذلک. قال: وَخَرَجَ بِالنَّاسِ فی غَزْوَةِ تَبُوکَ. قال: فقال له علی: أخْرُجُ مَعَکَ. قال: فقال له نبی اللهِ: لا فَبَکَی علی فقال له: أمَا تَرْضَی أنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هارُونَ من مُوسَی الا أنَّکَ لَسْتَ بنبی انه لا ینبغی أنْ أذْهَبَ الا وَأنْتَ خلیفتی قال: وقال له رسول اللهِ أنت ولیی فی کل مُؤْمِنٍ بعدی. وقال: سُدُّوا أبْوَابَ الْمَسْجِدِ غیر بَابِ علی فقال فَیَدْخُلُ الْمَسْجِدَ جُنُباً وهو طَرِیقُهُ لیس له طَرِیقٌ غَیْرُهُ قال: وقال: من کنت مَوْلاهُ فإن مَوْلاهُ علی.

ص: 136

عمرو بن میمون می گوید: با عبدالله بن عباس نشسته بودم، افرادی که در نُه گروه بودند نزد او آمدند و گفتند: یا برخیز و با ما بیا و یا شما ما را با ابن عباس تنها بگذارید. این ماجرا زمانی بود که ابن عباس بینا بود و هنوز کور نشده بود. ابن عباس گفت: من با شما می آیم [آنان به گوشه ای رفتند و] با ابن عباس مشغول گفت وگو شدند، من دانستم چه می گویند. پس از مدتی عبدالله بن عباس در حالی که لباسش را تکان می داد تا غبارش فرو ریزد آمد و گفت: اف و تف بر آنان، به مردی دشنام می دهند و از او عیب جویی می کنند که ده ویژگی برای اوست؛

[یک]: رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «مردی را روانة میدان می کنم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش هم او را دوست دارند، هرگز خدا او را خوار نمی کند». برخی سر کشیدند [و امید داشتند مدّ نظر رسول خداصلی الله علیه وآله باشند] حضرت فرمود: «علی علیه السّلام کجاست؟» به ایشان گفته شد: در آسیاب، گندم آرد می کند، حضرت فرمود: «از شما کسی نیست آرد کند؟» پس علی علیه السّلام را فرا خواند، علی علیه السّلام به چشم درد مبتلا بود به گونه ای که نمی توانست ببیند، پس حضرت آب دهان در چشمان او مالید و پس از آن که سه بار پرچم را تکان داد آن را به علی علیه السّلام سپرد. علی علیه السّلام صفیه دختر حّی را به اسارت گرفت.

[دو]: رسول خداصلی الله علیه وآله ابابکر را برای ابلاغ سورة توبه فرستاد، سپس علی علیه السّلام را در پی او روانه کرد تا آن را از ابوبکر بگیرد و ابلاغ کند. پیامبر خداصلی الله علیه وآله در این باره فرمود: «این سوره را جز مردی که از من است و من از اویم نمی برد و ابلاغ نمی کند».

[سه]: رسول خداصلی الله علیه وآله به بنی هاشم فرمود: «کدام یک از شما دوست و همراه من در دنیا و آخرت خواهید بود؟» در آنجا علی علیه السّلام حاضر بود و گفت: «من

ص: 137

دوست و همراه شما در دنیا و آخرت خواهم بود». رسول خداصلی الله علیه وآله تأیید کرد و فرمود: «تو در دنیا و آخرت دوست و همراه من هستی».

[چهار]: علی علیه السّلام نخستین کسی بود که پس ازخدیجه علیهاالسّلام اسلام آورد.(1)

[پنج]: رسول خداصلی الله علیه وآله، حسن و حسین و علی و فاطمه علیه السّلام را فراخواند و پارچه ای بر روی آنان انداخت و فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت من هستند. از آنان رجس و پلیدی را ببر و از هر نوع آلودگی پاکشان کن».

[شش]: علی علیه السّلام لباس رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را بر تن کرد و به جای ایشان خوابید. مشرکان همان گونه که رسول خداصلی الله علیه وآله را ناسزا می گفتند، به ناسزاگویی پرداختند، به گمان اینکه وی پیامبر خداصلی الله علیه وآله است. ابوبکر رسید و گفت: ای پیامبر خدا! علی علیه السّلام به وی گفت: پیامبر به طرف چاه میمون رفته اند. ابوبکر راه چاه میمون را در پیش گرفت و با حضرت به درون غار رفت، مشرکان نیز همچنان به ناسزاگویی خود ادامه می دادند.

[هفت]: رسول خداصلی الله علیه وآله برای جنگ تبوک بااصحاب خود [از مدینه] بیرون رفتند، علی علیه السّلام به حضرت عرض کرد: «آیا با شما بیایم؟» حضرت فرمود: «نه». علی علیه السّلام گریست، پس حضرت صلی الله علیه وآله فرمود: «آیا تو خشنود نیستی که برای من به منزله هارون برای موسی باشی جز آن که تو [برخلاف هارون] پیامبر نیستی؟»

[هشت] رسول اکرم صلی الله علیه وآله سپس فرمود: «تو جانشین من - در میان مؤمنان - پس از من خواهی بود».

[نه]: رسول خداصلی الله علیه وآله تمام درهای مسجد جز درب خانه علی علیه السّلام را بست.

ص: 138

راهی جز راه مسجد برای علی علیه السّلام نبود، علی علیه السّلام با آنکه جُنُب بود وارد مسجد می شد [و این امر تنها به ایشان و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم اختصاص داشت].

[ده]: رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «هر کس من، ولیّ و پیشوای اویم، علی نیز ولیّ و پیشوای اوست.(1)

و نسائی در سنن کبری می نویسد:

اخبرنی محمد بن وهب قال حدثنا مسکین قال حدثنا شعبة عن أبی بلج عن عمرو بن میمون عن ابن عباس وأبوبلج هو یحیی بن أبی سلیمان قال أمر رسول الله صلی الله علیه وآله بأبواب المسجد فَسُدَّتْ إلا باب علی علیه السّلام.

یحیی بن أبی سلیمان گفت: رسول خداصلی الله علیه وآله فرمان داد که همة درها را ببندید؛ همة درها بسته شد؛ جز در خانة علی علیه السّلام.(2)

ابن حجر عسقلانی بعد از نقل این روایت می گوید:

عن ابن عباس قال أمر رسول الله صلی الله علیه وآله بأبواب المسجد فَسُدَّت الا باب علی وفی روایة وأمر بسد الأبواب غیر باب علی فکان یدخل المسجد وهو جنب لیس له طریق غیره اخرجهما أحمد والنسائی ورجالهما ثقات.

از ابن عباس نقل شده است که رسول خداصلی الله علیه وآله دستور داد که همة درها را ببندید، همة درها بسته شدند؛ جز در خانة علی علیه السّلام، ودر روایت دیگر آمده است که رسول خداصلی الله علیه وآله دستور داد که همة درها را ببندید، جز در خانة علی علیه السّلام را، علی علیه السّلام در حال جنابت وارد مسجد می شد و راه

ص: 139

دیگری (برای خروج از خانه) نداشت. احمد و نسائی این دو روایت را نقل کرده اند، راویان آنها مورد اعتماد هستند.(1)

حاکم نیشابوری بعد از نقل این روایت می گوید:

هذا حدیث صحیح الاسناد ولم یخرجاه بهذه السیاقة.

این روایت سندش صحیح است؛ ولی بخاری و مسلم به این صورت نقل نکرده اند.(2)،(3)

حافظ ابوبکر هیثمی نیز بعد از این روایت می گوید:

رواه أحمد والطبرانی فی الکبیر والأوسط باختصار ورجال أحمد رجال الصحیح غیر أبی بلج الفزاری وهو ثقة.

این روایت را احمد و طبرانی در معجم کبیر و معجم اوسط به صورت خلاصه نقل کرده اند، راویان احمد همگی راویان صحیح بخاری هستند؛ غیر از أبی بلج فزاری که او نیز ثقه است.(4)

سَعْدُ بن مَالِکٍ بها فقال أمَرَ رسول اللهِ صلی الله علیه وآله بِسَدِّ الأبْوَابِ الشَّارِعَةِ فی الْمَسْجِدِ وَتَرْکِ بَابِ علی.(1)

از عبدالله بن رقیم نقل شده است که گفت: در زمان جنگ جمل به سوی مدینه راهی شدیم، در راه با سعد بن مالک (سعد بن أبی وقاص) روبه رو شدیم، سعد گفت: رسول خداصلی الله علیه وآله دستور داد همة درهایی که به داخل مسجد باز می شود را ببندند، و فقط در خانة علی علیه السّلام را نبست.

هیثمی بعد از نقل این روایت می گوید:

رواه أحمد وأبویعلی والبزار والطبرانی فی الأوسط وزاد قالوا یا رسول الله صلی الله علیه وآله سددت أبوابنا کلها إلا باب علی قال ما أنا سددت أبوابکم ولکن الله سدها وإسناد أحمد حسن.

احمد، ابویعلی، بزار، طبرانی در «معجم الاوسط» این روایت را نقل کرده اند. طبرانی نیز افزوده است که صحابه به رسول خداصلی الله علیه وآله گفتند: چرا در خانة همة ما را بستی و در خانة علی علیه السّلام را رها کردی؟ آن حضرت فرمود: من در خانة شما را نبسته ام؛ بلکه خداوند آنها را بسته است. سند روایت احمدبن حنبل «حسن»است.(2)

جلال الدین سیوطی دربارة این روایت می گوید:

وأخرج أحمد، والنسائی، وأبویعلی، والبزار، والطبرانی فی الأوسط بسند حسن عن سعد بن أبی وقاص قال: أمر رسول الله بسد الأبواب الشارعة فی المسجد وترک باب علی فقالوا: یا رسول الله سددت أبوابنا کلها إلا

ص: 141

باب علی قال: ما أنا سددت أبوابکم ولکن الله سدها.

احمد، نسائی، ابویعلی، بزار و طبرانی در «معجم الأوسط» با سند «حسن» از سعد بن أبی وقاص نقل کرده اند: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم دستور داد همة درهایی که به داخل مسجد باز می شوند را ببندند، فقط در خانة علی علیه السّلام را نبست. صحابه گفتند: چرا در خانة همة ما را بستی و در خانة علی علیه السّلام را رها کردی؟ آن حضرت فرمود: من درخانة شما را نبسته ام؛ بلکه خداوند آنها را بسته است.(1)

ابن حجر عسقلانی می گوید:

حدیث سعد بن أبی وقاص قال أمرنا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بسد الأبواب الشارعة فی المسجد وترک باب علی أخرجه أحمد والنسائی وإسناده قوی وفی روایة للطبرانی فی الأوسط رجالها ثقات.

حدیث سعد بن أبی وقاص را که گفت: رسول خداصلی الله علیه وآله به ما دستور داد همه درهای بازشده به مسجد را ببندیم و در خانة علی علیه السّلام را نبست. احمد و نسائی با سند «قوی» نقل کرده اند و راویان روایتی که طبرانی در معجم الأوسط نقل کرده است، ثقه هستند(2).

و مبارکفوری می نویسد:

أخرج أحمد والنسائی بإسناد قوی عن سعد بن أبی وقاص قال أمرنا رسول الله صلی الله علیه وآله بسد الأبواب الشارعة فی المسجد وترک باب علی.

احمد و نسائی با سند قوی از سعد بن أبی وقاص نقل کرده اند که گفت:

ص: 142

رسول خداصلی الله علیه وآله به ما دستور داد که همة درهای بازشده به مسجد را ببندیم، فقط در خانة علی علیه السّلام را نبست.(1)

خداصلی الله علیه وآله در مسجد و حلال بودن هر آنچه که برای رسول خداصلی الله علیه وآله حلال است؛ و دادن پرچم به دست علی علیه السّلام در روز خیبر.(1)

حاکم نیشابوری بعد از نقل این روایت می گوید:

هذا حدیث صحیح الاسناد ولم یخرجاه.

این روایت سندش صحیح است؛ ولی بخاری و مسلم آن را نقل نکرده اند.(2)

بخشید؛ اما در میان شما گناه کوچک تر از آن را انجام داد؛ ولی شما او را نبخشیده و کشتید.(1)

ابن حجر عسقلانی در فتح الباری می نویسد:

ورجاله رجال الصحیح الا العلاء وقد وثقه یحیی بن معین وغیره.

و رجال این روایت، رجال صحیح بخاری هستند به جز علاء که او را هم یحیی بن معین و دیگران توثیق نموده اند.

به هیچ کس و حتی عموی خود عباس و یا ابوبکر اجازه نداده است که درب خانة آنها به داخل مسجد باز باشد؛ غیر از علی علیه السّلام.(1)

بنابراین، انکار این روایت توسط ابن تیمیه در حقیقت انکار سنّت قطعی و متواتر رسول خداصلی الله علیه وآله است و همان گونه که علمای اهل تسنن تصریح کرده اند؛ اگر کسی روایت متواتری را انکار نماید، در حقیقت رسول خداصلی الله علیه وآله را تکذیب کرده است و تکذیب رسول خداصلی الله علیه وآله کفر است.

عبدالعزیز بخاری در «کشف الأسرار» و طاهربن صالح دمشقی در «توجیه النظر» می نویسند:

وتخطئة العلماء لیست بکفر بل هی بدعة وضلال بخلاف إنکار المتواترفإنه یؤدی إلی تکذیب الرسول صلی الله علیه و آله وسلم إذ المتواتر بمنزلة المسموع منه وتکذیب الرسول کفر.

اشتباه دانستن سخن دانشمندان، کفر نیست؛ بلکه بدعت و گمراهی است، به خلاف انکار حدیث متواتر، چرا که نتیجة انکار آن، تکذیب رسول خداصلی الله علیه وآله است؛ زیرا روایت متواتر به منزلة شنیدن از خود آن حضرت است و تکذیب رسول خداصلی الله علیه وآله کفر است.(2)

جعلی می داند، و این گونه می نویسد:

وحدیث (انا مدینة العلم وعلی بابها) اضعف و اوهن، ولهذا انما یعد فی الموضوعات وان رواه الترمذی وذکره ابن الجوزی، وبین ان سائرطرقه موضوعه، والکذب یعرف من نفس المتن.

حدیث (من شهر علم هستم و علی علیه السّلام دروازة آن است) ضعیف تر و سست تر است و در زمرة احادیث جعلی شمرده شده است، گرچه ترمذی آن را روایت کرده، ولی ابن جوزی آن را ذکر و بیان نموده است که تمام طرقش جعلی است و دروغ بودن آن از خود متن نیز شناخته می شود.(1)

17. سمعانی. 18. ابن عساکر.

19. ابن اثیر جزری. 20. ابن نجار.

21. جلال الدین سیوطی. 22. قسطلانی.

23. ابن حجر مکی. 24. متقی هندی.

25. ملاعلی قاری. 26. مناوی.

27. زرقانی. 28. شاه ولی الله دهلوی.

همچنین عباراتی را مفسّران و متکلّمان اهل تسنن دربارة حدیث مذکور نقل کرده اند که به اختصار ذکر می کنیم:

الف) حافظ سیوطی دربارة این حدیث می گوید:

قلت: حدیث علیّ علیه السّلام اخرجه الترمذی والحاکم، وحدیث ابن عباس الحاکم والطبرانی، وحدیث جابر اخرجه الحاکم... والحاصل انه ینتهی بطرقه الی درجة الحسن المحتج به، ولایکون ضعیفاً فضلاً عن ان یکون موضوعاً... .

حدیث علی علیه السّلام را ترمذی و حاکم و حدیث ابن عباس را حاکم و طبرانی و حدیث جابر را حاکم نقل نموده اند... در نتیجه این حدیث به تمام طرقش منتهی به درجة حسن می شود که قابل احتجاج به آن است و لذا ضعیف نیست، چه برسد به این که جعلی باشد... .(1)

ب) ابن حجر نیز دربارة حدیث می گوید:

وهذا الحدیث له طرق کثیرة فی مستدرک الحاکم اقل احوالها ان یکون للحدیث اصل، فلاینبغی ان یطلق القول علیه بالوضع.

برای این حدیث در مستدرک حاکم طرق بسیاری است که کمترین

ص: 148

احوال آن این است که برای این حدیث اصلی است و لذا سزاوار نیست بر آن اسم وضع و جعل اطلاق شود.(1)

پ) حاکم نیشابوری بعد از نقل حدیث این گونه می گوید:

هذا حدیث صحیح الاسناد و لم یخرجاه.(2)

این حدیثی است که سلسله سندش صحیح است ولی مسلم و بخاری آن را نیاورده اند.

حافظ سمرقندی این حدیث را در کتاب «بحر الأسانید فی صحاح المسانید» که مخصوص احادیث صحیح است، ذکر کرده است.

ابن جریر طبری نیز حدیث ترمذی را در کتابش(3) تصحیح کرده و خاتم حفاظ و محدثان، احمد غُماری (م1380ق)، کتابی بس ارزشمند به نام «فتح الملک العلی بصحهْ حدیث باب مدینهْ العلم علی»، در اثبات صحّت این حدیث شریف نوشته است.

گذشته از این، گروه زیادی از علما و محدثین این حدیث را حسن شمرده اند، مانند صلاح الدین علائی، ابن حجر عسقلانی(4) و شاگردش سخاوی.

قضاوت از تمام مردم برتر است، متفق القول اند؛ اما ابن تیمیه در سند آن اشکال کرده و می گوید:

واما قوله فهذا الحدیث لم یثبت، ولیس له إسناد تقوم به الحجّة لم یروه أحد فی السنن المشهورة، ولا المسانید المعروفة، لا بإسناد صحیح ولاضعیف، وإنّما یروی من طریق من هو معروف بالکذب.

گفتار حلی که رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند: علی علیه السّلام در قضاوت از تمام شما برتر است و قضاوت مستلزم علم و دیانت می باشد، سند این حدیث ثابت نمی باشد و دارای سندی نیست که به واسطة آن حجت تمام گردد.(1)

در هیچ یک از سنن های مشهور و مسندهای معروف نیامده است نه با سند صحیح و نه با سند ضعیف و فقط از طریق افرادی که معروف به کذب و دروغگویی هستند نقل

گردیده است.

علی علیه السّلام»،(1) و در «تفسیر صحیح بخاری و الاستیعاب» از عمر روایت شده است: «أقضانا علی»؛ «علی در قضاوت از همه ما برتر است».(2)

ابن حجر نوشته است:

له شاهد صحیح من حدیث ابن مسعود عند الحاکم.(3)

برای آن گواه صحیحی از حدیث ابن مسعود نزد حاکم موجود است.

بنابراین تشکیک در ثبوت این مضمون کاملاً بی دلیل است.

صحابه و در رأس آنها عمربن خطاب به علم و قضاوت حضرت علی علیه السّلام اعتراف کرده اند. بخاری در صحیح خود از ابن عباس نقل کرده که عمر گفت:

اقرؤنا ابی واقضانا علی علیه السّلام.(4)

بهترین قرائت برای ابیّ است و علی علیه السّلام از دیگران در قضاوت برتر است.

حافظ ابن حجر در «شرح صحیح بخاری» می نویسد:

حدیث «اقضانا علی علیه السّلام» درحدیث مرفوع از انس نیز نقل شده که گفت: «اقضی امتی علی بن ابی طالب»، ماهرترین فرد امت من در قضاوت، علی ابن ابی طالب علیه السّلام است. بغوی آن را نقل کرده است... و بزاز از حدیث ابن مسعود نقل کرده که گفت: ما چنین حدیث می کردیم که علی بن ابی طالب علیه السّلام از تمام اهل مدینه در قضاوت مهارت بیشتری دارد.(5)

ص: 151

احمدبن حنبل و طبرانی به سندش از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند که خطاب به حضرت زهراعلیهاالسّلام فرمود:

اما ترضین انی زوجتک اقدم امتی سلما واکثرهم علما واعظمهم حلما.

آیا راضی نمی شوی تو را به ازدواج کسی در آورم که اولین مسلمان بوده و از همه بیشتر علم دارد و حلمش از دیگران عظیم تر است.(1)

حافظ عراقی بعد از نسبت دادن این حدیث به احمد و طبرانی می گوید: «واسناده صحیح»و سندش صحیح است.(2)

این حدیث به الفاظ (اقضاکم علی علیه السّلام) و (أقضی الأصحاب) و (أقضی الامة) و مانند آن از رسول خداصلی الله علیه وآله، از جانب چند تن از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده است و در نزد اهل حدیث معتبر بوده و در «صحاح» و کتب معتبره وارد شده است، از جمله:

صحیح بخاری؛ کتاب التفسیر؛ باب الآیهْ: {مَا نَنسَخْ مِنْ آیةٍ أوْ نُنسِهَا نَأتِ بِخَیرٍ مِّنْهَا أوْ مِثْلِهَا ألَمْ تَعْلَمْ أنَّ اللهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ}، و «الدر المنثور» عن النسائی و ابن الانباری و «دلائل النبوهْ» للبیهقی و «طبقات» ابن سعد «ترجمهْ علی بن ابی طالب 2، 259» عن ابی هریره عن عمر و فی المسند «مسند احمد»، «مسند الانصار»، حدیث ابی بن کعب، الحدیث 20581 - 6، 131. همچنین رجوع گردد به «ترجمهْ علی بن ابی طالب علیه السّلام» در «سنن ابن ماجه» و «المستدرک علی الصحیحین» که این حدیث را تصحیح نموده اند - و «الاستیعاب» و«اسدالغابهْ» و

ص: 152

«حلیهْ الاولیا» و «الریاض النضره».(1)

ص: 153

القوم یضحکون، ویقولون لأبی طالب قد امرک أن تسمع لابنک وتطیع.

علی(علیه السلام) می فرماید: ... پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: ای فرزندان عبدالمطلب! به خدا سوگند که من جوانی را در میان عرب سراغ ندارم که برای قوم خود آورده باشد، بهتر از آنچه که من برای شما آورده ام. به راستی که من خیر دنیا و آخرت را برایتان آورده ام و خدایم به من فرمان داده است که شما را دعوت کنم. پس کدام یک از شما مرا در این امر یاری می کند تا این که برادر، وصی و خلیفة من در میان شما گردد؟ پس همة آن مردم ساکت ماندند.

حضرت امیرعلیه السلام می گوید: عرض کردم: ... من شما را در آن کار یاری می کنم ای پیامبر خداصلی الله علیه وآله! پس دست به گردن من انداخت و گفت: این، برادر، وصی و خلیفة من در میان شماست، حرف او را بشنوید و از او اطاعت کنید. پس مردم از جا بلند شدند در حالی که می خندیدند و به ابوطالب می گفتند: به تو امر کرد تا از پسرت حرف شنوی داشته باشی و از او فرمان ببری.(1)

همچنین ابن تیمیه در سند روایت طبری مناقشه کرده و می گوید:

در سند آن ابومریم کوفی است که اجماع بر ترک او است. و احمد او را غیر ثقه و ابن المدینی او را متّهم به جعل حدیث کرده است.

ص: 155

و نیز در سند ابن ابی حاتم به جهت وجود «عبدالله بن عبدالقدوس» در آن مناقشه کرده و گفته:

دارقطنی او را تضعیف کرده و نسائی او را غیر ثقه معرفی کرده است.

و ابن معین می گوید:

او چیزی به حساب نمی آید، او رافضی خبیثی است.(1)

سخن ابن تیمیه باطل است، زیرا:

اولاً: عده ای از علمای اهل تسنن، حدیث «یوم الدار» را توثیق کرده و برخی نیز آن را از مسلّمات تاریخی دانسته اند.

ثانیاً: تضعیف این گونه روایات به جهت وجود اشخاصی است که متّصف به تشیع اند، با آن که اهل تسنن تصریح به صداقت آنها دارند، از طرفی تضعیف هایی که جنبة مذهبی دارد بی اعتبار است.

ثالثاً: در مورد ابومریم، برخی از رجالیین اهل تسنن او را مورد مدح قرار داده اند، که از آن جمله ابن عقده است. او مدح ابومریم را از حد گذرانده است(2) و شعبه او را ستایش نموده است.(3)

ذهبی دربارة او می گوید:

او دارای اعتنا به علم رجال بوده است.(4)

و اگر تصریح به سبب تضعیف ابومریم کرده اند، به جهت تشیع او بوده

ص: 156

است، در حالی که ابن حجر و دیگران تصریح دارند بر این که تشیع راوی به وثاقت و صدق او و در نتیجه صحّت روایت او ضرری وارد نمی کند.(1)

شاهد این مطلب این است که صاحبان صحاح، حتی بخاری و مسلم از ده ها نفر از شیعیان روایت نقل کرده اند.

رابعاً: احمدبن حنبل قضیة «یوم الدار» را با سند صحیح نقل کرده که در آن ابومریم وجود ندارد.(2) و بر فرض ضعف برخی از اسناد، از آنجا که حدیث «یوم الدار» مستفیض است، برخی از سندها می تواند برخی دیگر را تقویت کند، و لذا ضعف برخی از رجال حدیث در بعضی از سندها مضرّ به حدیث نیست.

خامساً: در مورد عبدالله بن عبدالقدوس نیز برخی از رجالیین او را توثیق نموده اند که از آن جمله ابن حجر در «تقریب التهذیب» است که او را «صدوق» معرفی کرده است و نیز در «تهذیب التهذیب» از محمّد بن عیسی نقل کرده که او ثقه است. و نیز ابن حبان او را در زمرة ثقات به حساب آورده است و او از رجال ترمذی است، و می دانیم که مدح این دسته مقدم بر جرح دیگران است؛ زیرا جرح دیگران جنبة مذهبی دارد، به جهت این که او در ظاهر شیعه بوده است. از این رو ابن عدی می گوید: عموم روایاتش در ذکر فضائل اهل بیت علیه السلام است. آیا می توان کسی که فضائل اهل بیت را نقل کرده به مجرد این عمل نیکو، او را تضعیف نمود؟

ص: 157

ث) ابوطفیل (حاکم نیشابوری از او نقل کرده است).

ج) انس بن مالک (تِرمذی، بزّار، نَسائی، حاکم نیشابوری، بیهقی و ابن حجر حدیث او را آورده اند).

چ) سعدبن ابی وَقّاص (ابونعیم اصفهانی حدیث او را آورده است).

ح) عمروبن عاص حدیث او در نامه ای که به معاویه نوشته موجود است. این نامه را خوارزمی در «المناقب» آورده است).

خ) یعلی بن مرّه (عده ای حدیث او را آورده اند؛ از جمله حافظ ابوعبدالله گنجی).

د) جابر بن عبدالله انصاری (ابن عساکر حدیث او را نقل کرده است).

ذ) ابورافع (حدیث او را ابن کثیر نقل کرده است).

ر) حبشی بن جناده (حدیث او را نیز ابن کثیر آورده است).

همچنین افرادی از بزرگان اهل تسنن نیز این حدیث را نقل کرده اند که اسامی آن ها به شرح زیر است:

ابوحنیفه پیشوای حنفی ها، احمدبن حنبل، ابوحاتِم رازی، تِرمذی، بزّار، نَسائی، ابویعلی موصلی، محمّدبن جریر طبری، طبرانی،دارقُطْنی، ابن بطّه عکبری، حاکم نیشابوری، ابوبکر بن مردویه اصفهانی، بیهقی، ابن عبدالبر، خطیب، ابومظفر سمعانی، بغوی، ابن عساکر، ابن اثیر، مزّی، ذهبی، ابن حجر عسقلانی، جلال الدین سیوطی و دیگران.

حدیث مزبور، معروف و مشهور بوده و کثرت طرق آن به طوری است که برخی از بزرگان اهل تسنن برای جمع آوری سندهای آن، کتابی مستقل نوشته اند که به ذکر اسامی آنها اشاره می شود: ابن جریر طبری، ابن عُقده، ابن مردویه، ابونعیم اصفهانی، ابوطاهر بن حمدان، ذهبی.

ص: 159

ذهبی در «تذکرهْ الحفّاظ» و دیگر کتاب هایش تصریح کرده که کتابی مستقل در سندهای «حدیث طیر» تألیف کرده است.

بسیاری از علما تصریح کرده اند که پاره ای از سندهای این حدیث صحیح است؛ از جمله آنها ابن کثیر است که در تاریخ خود به این مطلب تصریح کرده است که ذکر تمامی آنها سخن را به درازا می کشاند و از حوصلة کتاب ما خارج است.(1)) ترمذی این حدیث را در «سنن» روایت کرده و حاکم آن را صحیح شمرده است.(2)

شمس الدین ذهبی در «تذکرهْ الحفّاظ» این گونه می نویسد:

و أما حدیث طیر فله طرق کثیرة جدّاً، قد أفردتها بمصنَّف، ومجموعها وجب أن یکون الحدیث له أصل.

و اما حدیث الطیر از راه های گوناگونی روایت شده که من آنها را در یک کتاب جداگانه جمع آوری کرده ام و مجموع آنها ایجاب می کند که این حدیث دارای اصل باشد.(3)

ص: 160

همچنین در «تاریخ الإسلام» می گوید:

له طرق کثیرة عن أنس متکلَّم فیها.(1)

برای حدیث طیر راه های گوناگونی در منابع حدیثی از انس بن مالک عنوان شده است که انس در این مورد سخن گفته است.

و شاگردش تاج الدین عبدالوهاب سُبکی در «طبقات الشافعیهْ» می گوید:

و أما الحکم علی حدیث الطیر بالوضع فغیر جیّد.

حکم کردن به جعلی بودن حدیث طیر، پسندیده نیست.(2)

احمدبن محمد بن صدّیق غُماری می نویسد:

حدیث الطیر الذی فاق حدّ التواتر و لم یوجد حدیث یوازیه فی کثرة رواته إلّا حدیث «من کذب...» الذی اتفقوا علی تواتره، مع أنّ کلّا منهما روی من نحو مائة طریق، ذاک عن أنس و هذابإطلاق... .(3)

حدیث طیر که از حد تواتر تجاوز کرده است وحدیثی یافت نمی شود که در فراوانی راویانش همپای آن باشد، مگر حدیث «من کذب» که علما بر تواترش اتفاق دارند، با این که هر دوی آنها از حدود صد طریق روایت شده اند.

علامة محدثِ معاصر، محمود سعید ممدوح، در تصحیح این حدیث کتابی نوشته است به نام «اتحاف الاکابر بتصحیح حدیث الطائر» که می توان به آن مراجعه کرد.

ص: 161

این حدیث بنا به شرط مسلم (برای صحت حدیث) صحیح است ولی مسلم و بخاری آن را نقل نکرده اند.

ابن عساکر در «تاریخ بغداد»، جلد14، صفحه322 و ابن قتیبه دینوری در «الإمامهْ والسیاسهْ»، جلد 1، صفحه98 و فخررازی در «تفسیر کبیر»، جلد 1، صفحه205 و در «المحصول»، جلد6، صفحه134 و... آن را نقل کرده اند.

تبصره: گاهی رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم ، علی علیه السّلام را در کنار قرآن قرار داده و می فرمایند:

علی مع القرآن والقرآن مع علی لن یفترقا حتی یردا علی الحوض.

علی با قرآن است و قرآن با علی است و از هم جدا نمی شوند تا اینکه در کنار حوض نزد من آیند.

این روایت را حاکم نیشابوری در «المستدرک» نقل کرده و می گوید:

هذا حدیث صحیح الاسناد وأبو سعیدالتیمی هو عقیصاء ثقه مأمون ولم یخرجاه.(1)

این روایت دارای سند صحیحی است و ابوسعید تیمی، نام او عقیصاء است و ثقه و مورد اطمینان؛ اما این روایت را (بخاری و مسلم در صحاشان) نیاورده اند.

دشمن داشته است، می گوید:

فَالعَشَرة الاُولی کُلَّها کِذب.

ده حدیث اول همگی دروغ است.(1)

از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که فرمودند: هر کس علی علیه السلام را دوست داشته باشد مرا دوست داشته و هر کس علی علیه السلام را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است.(1)

او بسیاری از احادیث خوب یعنی صحیح و حسن را رد کرده است.(1)

همچنین جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین، به دستور رسول خداصلی الله علیه وآله بود، اما ابن تیمیه در «منهاج السنهْ» می گوید:

وعلی لم یکن قتاله یوم الجمل وصفین بأمر من النبی صلی الله علیه و آله وسلم وإنّما کان رأیاً رآه.(2)

جنگ علی علیه السلام در روز جمل و صفین به دستور

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نبوده است؛ بلکه با رأی شخصی او بوده است.

در حالی که روایات بسیاری در کتاب های اهل تسنن وجود دارد که رسول خداصلی الله علیه وآله به امام علی علیه السلام دستور داده بودند با آنها بجنگد. حاکم نیشابوری در این باره می نویسد:

عن أبی أیوب الأنصاری فی خلافة عمر بن الخطاب قال: أمر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ، علی بن أبی طالب بقتال الناکثین والقاسطین والمارقین. (3)

ابوایوب انصاری در زمان خلافت عمربن الخطاب گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به علی بن أبی طالب علیه السلام دستور داد که با ناکثین، قاسطین و مارقین بجنگد.

و نیز ابن کثیر دمشقی در «البدایهْ والنهایهْ » و ابن اثیر در «اسدالغابهْ » می نویسند:

عن أبی سعید الخدری، قال: أمرنا رسول الله صلی الله علیه وآله بقتال الناکثین، والقاسطین،والمارقین! فقلنا: یا رسول الله! أمرتنا بقتال هؤلاء! فمع من؟

ص: 168

فقال: مع علی بن أبی طالب، معه یقتل عمار بن یاسر.(1)

از ابوسعید خدری روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ، ما را به نبرد با ناکثین و قاسطین و مارقین، فرمان داد. عرض کردیم: یا رسول الله! شما که می فرمایید با این گروه نبرد کنیم، اینان با چه کسی می جنگند؟ فرمود: با علی بن ابیطالب علیه السلام، و عمار هم با حمایتی که از علی علیه السّلام می کند، به شهادت می رسد!

همچنین خطیب بغدادی می نویسد:

عن علقمة بن قیس والأسود بن یزید، قالا: أتینا أبا أیوب الأنصاری عند منصرفه من صفین، فقلنا له: یا أبا أیوب! إن الله أکرمک بنزول محمدصلی الله علیه وآله فی بیتک، وبمجئ ناقته، تفضلا من الله تعالی وإکراما لک،حتی أناخت ببابک دون الناس جمیعا، ثم جئت بسیفک علی عاتقک تضرب به أهل لا إله إلا الله؟ فقال: یا هذا إن الرائد لایکذب أهله، إن رسول الله صلی الله علیه وآله أمرنا بقتال ثلاثة مع علی، بقتال الناکثین والقاسطین والمارقین، فأما الناکثون فقد قاتلناهم، وهم أهل الجمل وطلحه والزبیر وأما القاسطون فهذا منصرفنا من عندهم - یعنی معاویه وعمرو بن العاص -، وأما المارقون فهم أهل الطرفاوات وأهل السعیفات وأهل النخیلات وأهل النهروانات، والله ما أدری أین هم؟ ولکن لابد من قتالهم إن شاء الله تعالی. ثم قال: وسمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول لعمار: یا عمار! تقتلک الفئه الباغیه، وأنت إذ ذاک مع الحق والحق معک. یا عمار بن یاسر! إن رأیت علیا قد سلک وادیا و سلک الناس کلهم وادیا غیره، فاسلک مع علی فإنه لن یدلیک فی

ص: 169

ردی، و لن یخرجک من هدی. یا عمار! من تقلد سیفا و أعان به علیا علیه السلام علی عدوه قلده الله یوم القیامة وشاحین من در، و من تقلدسیفا أعان به عدو علی علیه السلام قلده الله یوم القیامه و شاحین من نار. قلنا: یا هذا، حسبک رحمک الله! حسبک رحمک الله. (1)

علقمه و اسود نقل می کنند، هنگامی که ابوایوب از صفّین باز می گشت، به دیدارش شتافتم و گفتم: ای ابا ایوب! خدای تعالی تو را مورد اکرام خود قرار داد که محمد صلی الله علیه و آله وسلم به خانه ات قدم نهاد و ناقه اش کنار خانة تو به زمین نشست و این همه به سبب موقعیت ویژة تو بود و دیگران از این منزلت بی نصیب ماندند. از تو توقع نبود که شمشیر روی گردن بگذاری و با آنهایی که خدا را به یکتایی می ستایند و (لا اله الّا الله) می گویند، نبرد کنی! ابوایوب، در پاسخ به این ضرب المثل متمسّک شد که: «انّ الرائد(2) لا یکذب اهله»؛ «راهنمای کاروان به اهل آن دروغ نمی گوید». همانا پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به ما دستور داد با سه دسته از مردم که با علی علیه السلام جنگ می کنند، نبرد کنید: با «ناکثین»، «قاسطین» و «مارقین». با ناکثین که پیروان طلحه و زبیر بودند و آتش جنگ جمل را دامن می زدند، نبرد کردیم؛ و با قاسطان هم که پیروان معاویه و عمرو عاص اند، نبرد کردیم؛ و اکنون از مبارزه با آنان برگشتیم؛ و با مارقان که در راه ها در انتظار ما هستند و در نخلستان ها و در کنار نهرها جای گرفته اند، نبرد خواهیم کرد. به خدا سوگند! که در حال حاضر نمی دانم آنان در کجا به سر می برند؛ ولی به یاری خدا با آنها هم مبارزه خواهیم کرد.

ص: 170

ابوایوب گفت: از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که خطاب به عمّار، می فرمود: ای عمّار! گروهی از بدکاران و ستمکاران تو را می کشند و تو در آن حال، به راه حق قدم گذاشته و حق هم همراه و حامی توست. ای عمار یاسر! هرگاه مشاهده کنی که علی علیه السلام در راهی گام می نهد و دیگران به راه های دیگر قدم می گذارند، تو با علی علیه السلام همراه باش و همان راهی را بپیمای که او پیموده است؛ چرا که او هرگز به راه خلاف تو را نمی کشاند و از راه هدایت هم تو را بیرون نمی سازد.

ای عمّار! کسی که برای حمایت از علی علیه السلام و کشتن دشمنان او، شمشیر حمایل نماید، خدای تعالی در روز قیامت دو گردنبند از مروارید بر گردن او می آویزد و او را به این زینت الهی می آراید. و کسی که شمشیر حمایل کند تا به دشمنان علی علیه السلام کمک کند و آنان را برای قتل علی علیه السلام اعانت نماید، در روز قیامت، خداوند دو گردنبند از آتش بر گردن او می آویزد. سخن ابوایوب تا اینجا به پایان رسید و ما به منظور تشویق و تأیید او گفتیم: آری! این موقعیت برای تو کافی و بسنده است و آرزو می کنیم که خدا تو را به خاطر چنین مرامی که داری مورد رحمت و لطف خود قرار دهد.

نکته مهمی که اهل تسنن هم آن را از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده اند این است که جنگ علی علیه السلام،بر اساس تأویل قرآن بود؛ احمدبن حنبل، استاد بخاری و مسلم در مسندش می نویسد:

عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ رَجَاءٍ الزُّبَیدِی عَنْ أبِیهِ قَالَ سَمِعْتُ أبَا سَعِیدٍ الْخُدْرِی یقُولُ کُنَّا جُلُوسًا نَنْتَظِرُ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وآله فَخَرَجَ عَلَینَا مِنْ بَعْضِ بُیوتِ نِسَائِهِ قَالَ فَقُمْنَا مَعَهُ فَانْقَطَعَتْ نَعْلُهُ فَتَخَلَّفَ عَلَیهَا عَلِی یخْصِفُهَا فَمَضَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله وَمَضَینَا مَعَهُ ثُمَّ قَامَ ینْتَظِرُهُ وَقُمْنَا مَعَهُ فَقَالَ إِنَّ مِنْکُمْ مَنْ یقَاتِلُ عَلَی

ص: 171

تَأْوِیلِ هَذَا الْقُرْآنِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلی تَنْزِیلِهِ فَاسْتَشْرَفْنَا وَفِینَا أبُوبَکْرٍ وَعُمَرُ فَقَالَ لَا وَلَکِنَّهُ خَاصِفُ النَّعْلِ قَالَ فَجِئْنَا نُبَشِّرُهُ قَالَ وَکَأنَّهُ قَدْ سَمِعَهُ.(1)

اسماعیل، از پدرش از ابوسعید خدری نقل می کند که در انتظار تشریف فرمایی رسول اکرم صلی الله علیه وآله نشسته بودیم. طولی نکشید که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله از خانة یکی از همسرانش بیرون آمد. از جای برخاستیم و به اتفاق آن حضرت به راه افتادیم. اندکی که حرکت کردیم بند کفش پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم )گسیخت. علی علیه السلام کفش را گرفت و به وصله زدن آن پرداخت. رسول خداصلی الله علیه وآله به حرکت خود ادامه داد و ما همه همراه آن حضرت حرکت کردیم. پس از اندک فاصله ای رسول خداصلی الله علیه وآله ایستاد و ما هم به پیروی از ایشان ایستادیم. پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم منتظر آمدن علی علیه السلام بود. در این هنگام، پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: به راستی یکی از شما برای تأویل قرآن می جنگد، همان طور که من برای تنزیل آن جنگیدم. ابوبکر و عمر گفتند: آیا ما همان مردی هستیم که برای بیان تأویل قرآن می جنگیم؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: نه! بلکه آن کسی که کفش مرا وصله می زند، با تأویل قرآن با مخالفان نبرد می کند. به ملاقات علی علیه السلام رفتیم تا او را به مأموریتی که در آینده خواهد داشت، مژده دهیم. (حضرت علی علیه السلام به مژدة ما توجهی نکرد) و گویا این موقعیت را از خود رسول اکرم صلی الله علیه وآله شنیده بود.

هیثمی بعد از نقل این حدیث می نویسد:

رواه احمد و إسناده حسن. قلت: و له طریق أطول من هذه فی مناقب علی وکذلک أحادیث فیمن یقاتله.(2)

ص: 172

احمدبن حنبل این روایت را نقل کرده است و سندش حسن است و من می گویم: روایت های طولانی تری نیز در فضائل امام علی علیه السلام نقل شده است و نیز احادیثی دربارة کسانی که با او می جنگند.

و در جای دیگر نیز می نویسد:

رواه أحمد و رجاله رجال الصحیح غیر فطر بن خلیفه و هو ثقه. (1)

این روایت را احمدبن حنبل نقل کرده است و راویان آن صحیح بخاری است، غیر از فطربن خلیفه که او نیز مورد اعتماد است.

مطلب دیگری که در این رابطه از رسول اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده این است که آن حضرت فرمودند: (هرکس علی را یاری نکند، از من نیست).

ابن عساکر به نقل از عمار یاسر می نویسد:

سمعت النبی صلی الله علیه وآله یقول: یا علی! ستقاتلک الفئه الباغیه وأنت علی الحق، فمن لم ینصرک یومئذ فلیس منّی.(2))

از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود: یا علی! به زودی گروهی بدسیرت و از خدا بی خبر با تو نبرد می کنند و تو بر حقی؛ کسی که در آن روز به یاری تو قیام نکند، از امت من نیست.

وَیؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَهُمْ رَاکِعُون} (1) را که در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام ذکر شده است، دروغ می داند و در این باره می نویسد:

وقد وضع بعض الکذابین حدیثا مفتری أن هذه الآیة نزلت فی علی لما تصدق بخاتمه فی الصلاة وهذا کذب بإجماع

أهل العلم بالنقل وکذبه بین من وجوه کثیرة. (2)

برخی از دروغگویان، حدیثی دروغین جعل کرده و گفته اند: این آیه در مورد علی علیه السلام در آن هنگام که انگشترش را در نماز به فقیر بخشید، نازل شده است. این مطلب به اتفاق دانشمندان حدیث دروغ است و دروغ بودن آن از راه های گوناگونی آشکار است.

آلوسی حنفی نیز می گوید:

اکثر محدثان برآنند که این آیه دربارة علی علیه السلام نازل شده است. او می افزاید: حسان در این باره اشعاری را سروده است و آن شعرها را ذکر می کند.(1)

3. شهاب الدین آلوسی در تفسیر خود می گوید:

وغالب الاخباریین علی انها نزلت فی علی کرم الله تعالی وجهه.(1)

اغلب اخباری ها بر این عقیده هستند که این آیه درباره علی کرم الله تعالی وجهه، نازل شده است.

و در جای دیگر می گوید:

{إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا... والآیة}، عند معظم المحدثین نزلت فی علی کرم الله تعالی وجهه.(2)

آیه «انما ولیکم الله ورسوله... والآیة» نزد بیشتر محدثین درباره علی کرم الله تعالی وجهه نازل شده است.

هر چند که همین تصریحات برای اثبات مطلب کفایت می کند؛ اما در عین حال روایاتی که در این زمینه از زبان علمای اهل تسنن نقل شده است را ذکر می کنیم:

4. جصاص در تفسیر خود می نویسد:

روی عن مجاهد والسدی وأبی جعفر وعتبة بن أبی حکیم أنها نزلت فی علی بن أبی طالب علیه السلام حین تصدق بخاتمه وهو راکع. (3)

از مجاهد و سدی و أبی جعفر و عتبهْ بن أبی حکیم نقل شده که این آیه درباره علی بن ابی طالب علیه السلام زمانی که در رکوع، انگشترش را صدقه داد، نازل شده است.

ص: 176

5. شجری جرجانی در کتاب «امالی» خود بیش از ده سند برای این روایت نقل می کند:

الف) أخبرنا أبوبکر محمدبن علی بن أحمد الجورذانی المقرئ بقراءتی علیه بأصفهان، قال أخبرنا أبومسلم عبدالرحمن بن شهدل المدینی، قال أخبرنا أحمدبن محمد بن سعید الکوفی، قال أخبرنا أحمدبن الحسن بن سعید أبوعبدالله، قال حدثنا أبی، قال حدثنا حصین بن مخارق، عن الحسن بن زید ابن الحسن عن أبیه عن آبائه، عن علی علیهم السلام : أنه تصدق بخاتمه وهو راکع، فنزلت فیه هذه الآیة: {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا}.

ب) وبإسناده قال حدثنا حصین بن مخارق عن عبدالصمد عن أبیه عن ابن عباس: {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا} نزلت فی علی بن أبی طالب علیه السلام.

پ) وبإسناده قال حدثنا حصین بن مخارق عن عمرو بن خالد عن الامام الشهید أبی الحسین زید بن علی، عن آبائه عن علی علیه السلام مثل ذلک.

ت) وبإسناده عن حصین بن مخارق، عن أبی الجارود، عن محمد وزید ابنی علی عن آبائهما أنها نزلت فی علی علیه السّلام.

ث) وبإسناده قال حدثنا حصین عن هارون بن سعید عن محمد بن عبید الله الرافعی عن أبیه عن جده عن أبی رافع أنها نزلت فی علی علیه السلام.

ج) وبإسناده قال حدثنا حصین بن مخارق عن سعید بن طریف عن الأصبغ عن علی علیه السلام مثله.

چ) وبإسناده قال حدثنا حصین بن مخارق، عن أبی حمزة عن علی بن الحسین، وأبی جعفر مثله.

ح) وبإسناده قال حدثنا حصین، عن عبدالوهاب عن مجاهد، عن أبیه عن ابن عباس مثله.

ص: 177

خ) وبه قال أخبرنا أبوأحمد محمد بن علی بن محمد المکفوف المؤدب بقرائتی علیه بأصفهان، قال أخبرنا أبومحمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان، قال حدثنا الحسن بن محمد بن أبی هریرة، قال حدثنا أحمد بن یحیی بن زهیر التستری وعبدالرحمن بن أحمد الزهری، قالا حدثنا أحمد بن منصور، قال حدثنا عبدالرزاق عن عبدالوهاب بن مجاهد عن أبیه عن ابن عباس: «إنما ولیکم الله ورسوله» قال نزلت فی علی ابن أبی طالب علیه السلام. (1)

6. ابن کثیر دمشقی سلفی می گوید:

عن أبی صالح عن ابن عباس قال خرج (رسول الله صلی الله علیه وآله) إلی المسجد والناس یصلون بین راکع وساجد وقائم وقاعد وإذا مسکین یسأل فدخل رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فقال: أعطاک أحد شیئأً؟ قال: نعم قال: من؟ قال: ذلک الرجل القائم قال: وعلی أی حال أعطاکه؟ قال: وهو راکع. قال: وذلک علی بن أبی طالب قال: فکبر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم عند ذلک وهو یقول (ومن یتول الله ورسوله والذین آمنوا فإن حزب الله هم الغالبون) وهذا إسناد لا یقدح به.(2)

از ابی صالح، از ابن عباس روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به سوی مسجد خارج شدند در حالی که مردم نماز «نافله» می خواندند و در رکوع و سجود بودند و برخی ایستاده و برخی نشسته بودند. در این هنگام مسکینی کمک خواست. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم داخل (مسجد) شدند و فرمودند: آیا کسی چیزی به تو عطا کرد؟ عرض کرد: آری. فرمودند: چه کسی؟ عرضه داشت آن مردی که ایستاده است. فرمودند: در چه حالتی

ص: 178

به تو عطا کرده؟ عرضه داشت: در حال رکوع، فرمودند: او علی بن ابیطالب بود پس رسول خدا در این هنگام تکبیر گفتند در حالی که (این آیه را قرائت) می فرمودند: و هرکس از خدا و رسول خدا و مؤمنان روی گرداند (مغلوب است) پس به درستی که حزب خداوند پیروز و غالب است و به این سلسله سند قدح و خدشه ای نمی توان وارد کرد.

7. انصاری قرطبی در این زمینه می گوید:

وقال فی روایة أخری: نزلت فی علی بن أبی طالب علیه السلام وقاله مجاهد والسدی وحملهم علی ذلک قوله تعالی: (الذین یقیمون الصلاة ویؤتون الزکاة وهم راکعون) و هی: المسألة الثانیة و ذلک أن سائلاً سأل فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ، فلم یعطه أحد شیئا وکان علی فی الصلاة فی الرکوع و فی یمینه خاتم فأشار إلی السائل بیده حتی أخذه.(1)

در روایت دیگری نقل شده که این آیه در شأن حضرت علی بن ابیطالب نازل شده است و مجاهد و سدی نیز همین نظر را داشته اند و بر این آیه شریفه حمل کرده اند. این مسئله دوم می باشد، و داستان شأن نزول هم از این اقرار است در مسجد پیامبر سائلی طلب کمک کرد هیچ کس به او کمک نکرد در این موقع حضرت علی نماز می خواند و در حال رکوع بودن در دست چپ ایشان انگشتری بود به سائل اشاره کرد تا او را گرفت.

8. سیوطی دربارة این آیه می نویسد:

قوله تعالی «إنما ولیکم الله» الآیة أخرج الطبرانی فی الأوسط بسند فیه مجاهیل عن عمار بن یاسر قال وقف علی علی بن أبی طالب سائل و هو

ص: 179

راکع فی تطوع فنزع خاتمه فأعطاه السائل فنزلت «إنما ولیکم الله ورسوله» الآیة و له شاهد قال عبدالرازق حدثنا عبدالوهاب بن مجاهد عن أبیه عن ابن عباس {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ} الآیة قال نزلت فی علی بن أبی طالب وروی ابن مردویه عن وجه آخر عن ابن عباس مثله وأخرج أیضا عن علی مثله وأخرج ابن جریر عن مجاهد وابن أبی حاتم عن سلمة بن کهیل مثله فهذه شواهد یقوی بعضها بعضا.(1)

طبرانی آیه {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ} را در کتاب معجم الاوسط با سند از مجاهیل بن عمار بن یاسر نقل کرده که سائلی در کنار حضرت علی قرار گرفت، آن حضرت در رکوع بودند، پس انگشترشان را بیرون آوردند به سائل دادند و آیه {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ...} نازل شد و شواهدی بر این موضوع وجود داشت که عبد الرزاق گفته است: عبد الوهاب بن مجاهد از پدرش و او از ابن عباس نقل کرده که آیه {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ...} در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شده است.

روایات مزبور در کتب اهل تسنن نقل شده است، اما چگونه ابن تیمیه منکر آنها شده است؟! حتی اگر فرض کنیم که سند همة روایات ضعیف است، اما با مبنای ابن تیمیه، نزول این آیه دربارة امیرالمؤمنین قطعی است، چون ابن تیمیه دربارة روایتی که با چندین سند نقل شده می گوید:

تعدد الطرق وکثرتها یقوی بعضها بعضا حتی قد یحصل العلم بها ولو کان الناقلون فجارا فساقا فکیف إذا کانوا علماء عدولا ولکن کثر فی حدیثهم الغلط.

ص: 180

زیادی و تعدد راه های نقل حدیث، برخی دیگر را تقویت می کند که خود زمینة علم به آن را فراهم می کند؛ اگرچه راویان آن فاسق و فاجر باشند؛ حال چگونه خواهد بود حال حدیثی که تمام راویان آن افراد عادلی باشند ولی خطا و اشتباه هم در نقل شان فراوان باشد.(1)

3. ابن منظور در این باره می نویسد:

وولی المرأة الذی یلی عقد النکاح علیها ولا یدعها تستبد بعقد النکاح دونه.

سرپرست زن کسی است که عقد نکاح به عهده اوست و زن در این امر رها گذاشته نمی شود، که دیگران با عقد نکاح در حق او استبداد نمایند.(1)

4. صاحب «مجمع البحرین» دربارة کلمه «ولی» می نویسد:

والولی: الوالی، وکل من ولی أمر أحد فهو ولیه. والولی هو الذی له النصرة و المعونة. والولی الذی یدبر الأمر، یقال: فلان ولی المرأة إذا کان یرید نکاحها. وولی الدم: من کان إلیه المطالبة بالقود. والسلطان ولی أمر الرعیة، ومنه قول الکمیت فی حق علی بن أبی طالب، ونعم ولی الأمر بعد ولیه ومنتجع التقوی ونعم المقرّب.

«ولی» به معنای حاکم است و هر کسی که امر فردی دیگر را به عهده دارد او ولی آن کس است. «ولی» کسی است که دیگری را یاری و کمک می کند، ولی به معنای کسی است که تدبیر و ادارة امور می کند؛ مثل اینکه گفته می شود: فلانی ولی زن است زمانی که قصد داشته باشد او را به عقدکسی دربیاورد. «ولی خون» به کسی می گویند که حق مطالبة قصاص را داشته باشد. حاکم، ولی امر رعیت است. از این معناست کلام کمیت در حق علی علیه السلام که گفت: «بهترین ولی امر هستی بعد از ولی و مرکز تقوی و بهترین مقرب هستی».(2)

ص: 183

از مطالب فوق به دست می آید که کلمه «ولی» به معنای سلطنت و ولایت می باشد. همچنین در جواب اشکال ابن تیمیه می گوییم:

برای ولی همانند مولی یک معنی بیش تر نیست و سایر معانی، موارد و متعلق های این لفظ به شمار می روند نه معانی آن؛ زیرا معنی ولی همان اولی است و اگر به دوست، ولی می گویند، برای این است که دوست اولی به این است که حقوق دوست را رعایت کند، اگر به «ناصر»، «ولی» می گویند، به خاطر این است که او اولی به این است که پیمان دفاعی خود را رعایت نماید، اگر به آزادکننده (معتق) ولی می گویند به خاطر این است که او اولی به این است که به بندة خود احسان ونیکی کند. همچنین اگر مولی به معنای محب، دوست، ناصر و... بود، باید بتوان کلمة «محب» را به جای کلمة «ولی» نهاد. مثلاً بخوانیم «إِنَّمَا [محبکم] اللّهُ وَرَسُولُهُ»؛ یعنی، «دوست شما تنها خدا، رسول و الذین آمنوا است». در این صورت نباید با آیات دیگر قرآن کریم تعارض پیدا کند؛ در حالی که با دیگر آیات قرآن متعارض می شود، مثل آیة:

{وَلَتَجِدَنَّ أقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَی ذَلِکَ بِأنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَانًا وَأنَّهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ}.(1)

و قطعاً کسانی را که گفتند: «ما نصرانی هستیم»، نزدیک ترین مردم در دوستی با مؤمنان خواهی یافت؛ زیرا برخی از آنان دانشمندان و رهبانانی هستند که تکبر نمی ورزند.

این آیه درباره نجاشی نازل شده است که در این آیه، خداوند نصارا را دوست

ص: 184

و محبّ مؤمنین معرفی می کند. اگر ولی به معنای دوست باشد، تعارض پیش می آید، زیرا آیة 55 سوره مائده می گوید: دوست شما فقط خدا، رسول و «الذین آمنوا...» هستند و آیة 82 سوره مائده هم می گوید: نصاری دوست شما هستند.

این تعارضی است آشکار و کلام خداوند منزه است از این که با یکدیگر تعارض داشته باشد. رفع تعارض به این است که آیة 55 مائده را به معنای «سرپرست و صاحب اختیار» بگیریم و آیة 82 سورة مائده را به معنای محب و دوست، معنا کنیم.

همچنین با مراجعه به تاریخچة این لغت و به کارگیری آن در عصر صحابه می بینیم که صحابه، همواره کلمة «ولی» را به سرپرستی و حکومت معنا کرده اند و در خطبه ها، خود را «ولی امر مسلمین»، «ولی رسول خدا» و... معرفی کرده اند و وقتی برای خود جانشین انتخاب می نمودند و یا شخصی را به حکومت یک منطقه ای نصب می کردند، به او عنوان «والی» داده و در حکم او از کلمة «ولی» استفاده

می کردند که به آن اشاره می کنیم:

و چون ابوبکر به خلافت رسید برای مردم سخنرانی کرد و پس از حمد و ثنای الهی گفت: «ای مردم! من رهبر شما شده ام؛ ولی بهترین شما نیستم».(1)

ابن کثیر دمشقی، بعد از نقل این خطبه می نویسد:

وهذا إسناد صحیح.

سند این حدیث صحیح است.(2)

ابن قتیبه دینوری، یعقوبی و أبوسعد الآبی، نقل می کنند که خلیفة اول خطبه ای خواند و گفت:

فحمدالله أبوبکر وأثنی علیه ثم قال إن الله بعث محمداً صلی الله علیه و آله وسلم نبیاً وللمؤمنین ولیا فمنّ الله تعالی بمقامه بین أظهرنا حتی اختار له الله ما عنده فخلی علی الناس أمرهم لیختاروا لأنفسهم فی مصلحتهم متفقین غیر مختلفین فاختارونی علیهم والیاً ولأمورهم راعیاً وما أخاف بعون الله وهناً ولا حیرةً ولا جبناً وما توفیقی إلا بالله العلی العظیم علیه توکلت وإلیه أنیب.

ابوبکر گفت: خداوند محمد صلی الله علیه و آله وسلم را پیامبر و سرپرست و پیشوای مؤمنان قرار داد و به وجود او بر ما منت گذاشت تا آن که او را نزد خودش خواند، مردم را آزاد گذاشت تا خودشان بر اساس مصلحت ها پیشوا برگزینند؛ پس مرا به سرپرستی برگزیدند، به یاری خدا نه از چیزی می ترسم و نه احساس سرگردانی می کنم.(3))

ص: 186

محمدبن سعد در «طبقات»، سیوطی در «تاریخ الخلفاء» و ابن حجر هیثمی در «الصواعق» و بسیاری دیگر از بزرگان اهل تسنن، خطبة دیگری را از خلیفة دوم نقل کرده اند که پس از به خلافت رسیدن، آن را ایراد کرده است:

لما بویع أبوبکر قام خطیباً فلا والله ما خطب خطبته أحد بعد فحمدالله وأثنی علیه ثم قال أما بعد فإنی ولّیت هذا الأمر وأنا له کاره ووالله لوددت أن بعضکم کفانیه.

وقتی که با ابوبکر بیعت شد، خطبه ای خواند که به خدا سوگند بعد از او چنین خطبه ای خوانده نشد، پس از حمد و ثنای الهی گفت: من به امر رهبری شما برگزیده شدم؛ ولی از آن خشنود نیستم، دوست داشتم یکی از شما این مسؤولیت را می پذیرفت.

همچنین ابوبکر به فرماندهان سپاه نوشت:

وَلَّیْتُ علیکم عمرَ ولم آلُ نَفْسِی وَلا المُسْلِمین خیرا((1)

عمر را بر شما جانشین قرار دادم و در این کار جز خیرخواهی برای اهلم و مسلمین نخواستم.

یعقوبی این قضیه را این چنین نقل می کند:

وصعد أبوبکر المنبر عند ولایته الأمر فجلس دون مجلس رسول الله بمرقاة ثم حمدالله وأثنی علیه وقال إنی ولیت علیکم ولست بخیرکم فإن استقمت فاتبعونی وإن زغت فقومونی.(2)

ص: 187

ابوبکر موقعی که به عنوان خلیفه انتخاب شده بود روی منبر رسول خدا رفت و پس از حمد خداوند گفت: من به عنوان سرپرست بر شما گمارده شدم در حالی که از شما بهتر نیستم پس اگر درست عمل کردم، از من پیروی کنید و اگر اشتباه نمودم مرا ارشاد کنید!

ابوبکر راستگو، دیندار و پیرو حق بود. پس از مرگ ابوبکر، من جانشین پیامبر و ابوبکر شدم و باز شما دو نفر مرا خائن، دروغگو حیله گر و گناهکارخواندید.(1)

در این روایت، خلیفة دوم تصریح می کند که ابوبکر خود را ولی و خلیفة رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می دانست؛ ولی شما دو نفر او را تکذیب کرده و وی را خیانتکار و... می دانستید، من نیز خودم را ولی و خلیفة رسول خداصلی الله علیه وآله می دانم و شما دو نفر مرا دروغگو، خیانتکار و... می دانید.

2. عمر نمیری در «تاریخ المدینهْ المنورهْ» می نویسد:

حدثنا هارون بن معروف قال حدثنا ضمرة بن ربیعة عن الشیبانی عن أبی العجفاء قال قیل لعمر یا أمیرالمؤمنین لو عهدت قال لو أدرکت أباعبیدة بن الجراح لولیته.(2)

ابی عجفا روایت می کند که از عمر دربارة جانشین سؤال شد گفت: «اگر عبیده،فرزند جراح را درک می کردم، او را سرپرست قرار می دادم».

همچنین نقل می کند که عمر گفت:

أدرکت معاذ بن جبل ثم ولیته... ولو أدرکت خالد بن الولید ثم ولیته، تمری.

اگر معاذ بن جبل و خالد بن ولید را درک می کردم او را سرپرست قرار می دادم. همین تعبیر را دربارة معاذ بن جبل و خالد بن ولید نموده است.(3)

3. ابو نعیم اصفهانی در کتابش چنین می نویسد:

حدثنا أبوحامد ثابت بن عبدالله الناقد ثنا علی بن إبراهیم بن مطر ثنا

ص: 189

عبدة بن عبدالرحیم ثنا ضمرة بن ربیعة عن یحیی بن أبی عمرو الشیبانی عن أبی العجفاء أو أبی العجماء الشک من عبدة قال قیل لعمر بن الخطاب لو عهدت الینا فقال لو أدرکت معاذ بن جبل ثم ولیته ثم قدمت علی ربی

عزوجل فقال لی من ولیت علی أمة محمدصلی الله علیه وآله قلت سمعت نبیک وعبدک صلی الله علیه وآله یقول معاذ بن جبل بین یدی العلماء طائفة یوم القیامة.

ابونعیم اصفهانی از ابی العجما نقل می کند که از عمر درباره جانشین سؤال شد عمر گفت: اگر معاذبن جبل را درک می کردم او را سرپرست قرار می دادم، آن گاه که در نزد پروردگارم می رفتم، به من می گفت: چه کسی را برای امت محمدصلی الله علیه وآله سرپرست قرار دادی؟ می گفتم: از بنده و نبی تو شنیدم که می گفت: معاذبن جبل روز قیامت جلوی طائفه علماست.(1)

4. ابی حیان اندلسی از قول عمر می آورد که:

قال عمر بن الخطاب کلاماً معناه لو کان سالم مولی أبی حذیفة حیّاً لولّیته الخلافة وأبعد من ذهب إلی أن المعنی خوفاً من الردّ وطمعاً فی الاجابة.(2)

عمر گفت: اگر سالم مولای حذیفه زنده بود، او را سرپرست قرار می دادم.

5. عبدالله دینوری نقل می کند که:

قال عمر لوکان سالم حیا ما تخالجنی الشک فی تولیته علیکم أو فی تأمیره.(3)

اگر سالم زنده بود شک و تردیدی مرا از سرپرست قرار دادن او بر شما باز نمی داشت.

ص: 190

6. ابن ابی شیبه کوفی نیز روایتی به شرح زیر آورده است:

عبدالرزاق عن معمر عن الزهری عن مالک بن أوس بن الحدثان النصری... فلما قبض رسول الله صلی الله علیه وآله قال أبوبکر أنا ولی رسول الله صلی الله علیه وآله بعده أعمل فیه بما کان یعمل رسول الله صلی الله علیه وآله فیها ثم أقبل علی علی والعباس فقال وأنتما تزعمان أنه

فیها ظالم فاجروالله یعلم أنه فیها صادق بار تابع للحق ثم ولیتها بعد أبی بکر سنتین من إمارتی فعملت فیها بما عمل رسول الله صلی الله علیه وآله وأبوبکر وأنتما تزعمان أنی فیها ظالم فاجر.(1)

عمر گفت: و چون رسول خداصلی الله علیه وآله از دنیا رفت، ابوبکر گفت: من ولی و جانشین پیامبرم، و همان گونه که او رفتار کرد من نیز چنان رفتار خواهم کرد؛ سپس عمر به علی و عباس گفت: شما خیال می کردید که أبوبکر ظالم و فاجر است... سپس من بعد از ابوبکر دو سال جانشینی او را بر عهده گرفتم و بر روش رسول خدا و ابوبکر عمل نمودم و باز شما گمان کردید که من در این موضوع ظالم و فاجرم.

نکتة مهم در این خطبه این است که ابوبکر می گوید: «أنا ولی رسول الله صلی الله علیه وآله بعده» و عمر می گوید: «ثم ولیتها بعد ابی بکر».

کلمة «بعده وبعد ابی بکر» مطلب را روشن تر و ما را بهتر به مقصود می رسانند.

مزی در «تهذیب الکمال» دربارة او می نویسد:

ذکره محمد بن سعد فی «الصغیر» فی الطبقة الثامنة من الصحابة ممن أدرک النبی صلی الله علیه وآله ورآه ولم یحفظ عنه شیئاً.

محمدبن سعد، وی را در کتابش «الصغیر» در طبقة هشتم از صحابه ذکر می کند و می گوید: او از کسانی است که رسول خداصلی الله علیه وآله را درک کرده، اما سخنی از حضرت نقل ننموده است.(1)

محمدبن مسلم معروف به ابن شهاب زهری، ازروات بخاری، مسلم و بقیة صحاح ستة اهل تسنن است. ابن حجر دربارة او می نویسد:

الفقیه الحافظ متفق علی جلالته وإتقانه وهو من رؤوس الطبقة الرابعة.

فقیه و حافظ بود، بر بزرگی جایگاه و متقن بودن او اتفاق نظر است و از سران طبقة چهارم است.(2)

بنابر آنچه که در تفسیر کلمة «ولی» از نظر لغت و کاربرد بیان شد، به این نتیجه می رسیم که کلمة «ولی» همان گونه که از نظر لغت به معنای سزاوار به تصرف و تدبیر است، در اصطلاح خلفا نیز به معنای ولایت بر تصرف و تدبیر آمده است و ما قبل آیه، معنای جدیدی در ما بعد آن ایجاد نمی کند.

که شغل من به خاطر این نبوده که من از مؤونه اهلم عاجز بودم.(1)

قال الالبانی: وإسناد هذا صحیح علی شرط الشیخین.

البانی گفته است: اسناد این حدیث بنابر شرط شیخین صحیح است.(2)

ب) أن عبدالملک بن مروان خطب یوما فقال: ولیکم عمر بن الخطاب، وکان فظا غلیظا مضیقا علیکم فسمعتم له.

عبدالملک بن مروان روزی خطبه خواند و گفت: سرپرست شما عمر بن خطاب، تندخو و سختدل و در تنگنا قراردهنده بر شما بوده، پس به او گوش می دادید.(3)

پ) کان عمر بن عبدالعزیز یقول: إذا رأی القاسم بن محمد بن أبی بکر: لوکان لی من الأمر شیء لولیته الخلافة.(4))

ابن تیمیه برای ادعای خود هیچ استدلال و دلیل قانع کننده ای ندارد و حتّی در منابع دیگر اهل تسنن هم در این مورد دلیلی اقامه نشده است. امّا به علت کینه نسبت به امام علی علیه السلام و همچنین تبرئه عمر چنین ادعایی نموده است.

می دهد و این گونه می نویسد:

وقد انزل الله تعالی فی علی علیه السلام: {یا أیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَأنْتُمْ سُکاری حَتّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ} لما صلی فقرأ وخلط.(1)

و خداوند متعال در مورد علی علیه السلام نازل کرده است که: «ای کسانی که ایمان آورده اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا زمانی که بدانید چه می گویید»؛ زیرا هنگامی که نماز می خواند، در نماز خود اشتباه کرد!!

خداوند متعال در مورد شراب سه آیه را نازل کرد:

اول: از تو در مورد شراب و قمار سؤال می پرسند؛ پس عده ای از مسلمانان شراب خورده و عده ای آن را ترک کردند؛ تا زمانی که شخصی از ایشان شراب خورد و به نماز ایستاد و هذیان گفت؛ سپس آیه دیگری نازل شد: «ای کسانی که ایمان آورده اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید»؛ باز عده ای از مسلمانان از آن خوردند؛ تا این که عمربن خطاب شراب خورده و سپس استخوان فک شتری را برداشته و با آن استخوان سر عبدالرحمن بن عوف را شکست و نشست برای کشته گان بدر (از کفار) با شعر اسود بن عبد یغوث مرثیه خواند که: کسانی که در آن چاه بودند؛ چاه بدر...!!! خبر به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم رسید؛ آن حضرت با عصبانیت در حالی که ردای خود را بر روی زمین می کشیدند، بیرون آمده و چیزی را از روی زمین برداشته و در دست گرفتند تا (با آن) عمر را بزنند. پس عمر گفت: پناه می برم به خدا از غضب خدا و رسولش؛ پس خداوند آیه نازل فرمود که: «به درستی که شیطان می خواهد...» تا آنجا که فرموده است: «آیا شما دست بر می دارید (از شراب خوردن)؟» پس عمر گفت: دست برداشتیم.

البته عمربن الخطاب، در اینجا گفت: «انتهینا = دست برداشتم»؛ و بعضی از علمای اهل تسنن اعتراف کرده اند که عمر تا بعد ها نیز این عادت را که از زمان جاهلی داشته

است، ترک نکرده است. مالک بن أنس، امام مالکی ها، در کتاب «الموطأ» که به اعتقاد برخی از علمای اهل تسنن جزء صحاح سته به حساب می آید، می نویسد:

عن عبدالرحمن بن القاسم، أن أسلم مولی عمر بن الخطاب أخبره، أنه زار

ص: 195

عبدالله بن عیاش المخزومی فرأی عنده نبیذا وهو بطریق مکه. فقال له أسلم: إن هذا الشراب یحبه عمر بن الخطاب. فحمل عبدالله بن عیاش قدحاً عظیماً. فجاء به إلی عمر بن الخطاب فوضعه فی یدیه. فقربه عمر إلی فیه ثم رفع رأسه. فقال عمر: إن هذا لشراب طیب. فشرب منه.

از عبدالرحمن بن قاسم نقل شده است که اسلم غلام عمر به او خبر داد که او عبدالله بن عیاش مخزومی را دید در حالی که او در راه مکه بود، در نزدش نبیذ دید!!! پس اسلم به او گفت: این نوشیدنی است که عمر آن را دوست می دارد. عبدالله بن عیاش ظرف بزرگی پر کرده و آن را به نزد عمر آورد و درجلوی او گذاشت؛ پس عمر آن را به دهان خود نزدیک کرد؛ سپس سرش را بلند کرد و گفت: این شرابی نیکو است؛ پس از آن نوشید.

نبیذ را اهل لغت، این گونه معنا کرده اند:

وإنما سمی نبیذا لأن الذی یتخذه یأخذ تمرا أو زبیبا فینبذه فی وعاء أو سقاء علیه الماء ویترکه حتی یفور [ویهدر] فیصیر مسکراً.(1)

به آن نبیذ گفته می شود، زیرا کسی که آن را درست می کند خرما و کشمش را گرفته و آنها را در ظرف یا مَشکی ریخته و سپس بر روی آن آب می ریزد و آن را می گذارد تا (خود به خود) جوشیده و سر برود؛ که در این صورت مست کننده می شود.

محیی الدین نووی در کتاب «المجموع» می نویسد:

واما الخمر فهی نجسة لقوله عزّوجل {إنما الخمر والمیسر والأنصاب والأزلام رجس من عمل الشیطان} ولأنه یحرم تناوله من غیر ضرر

ص: 196

فکان نجسا کالدم واما النبیذ فهو نجس لأنه شراب فیه مطربه فکان نجسا کالخمر.(1)

اما شراب نجس است؛ زیرا خداوند عزوجل فرموده است: «شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه پلیدند و از عمل شیطانند» و نیز به این علت که نوشیدن آن، حرام است؛ پس مانند خون نجس است؛ و اما نبیذ، پس آن نیز نجس است؛ زیرا شرابی است که به طرب می آورد؛ از این رو، مانند شراب نجس است.

اهل تسنن نقل کرده اند که عمر، حتی در آخرین لحظات عمرش نیز دست از شراب خواری برنمی داشت؛ تا جایی که در هنگام مرگ نیز درخواست کرد که برایش شراب بیاورند.

ابن سعد از علمای بزرگ اهل تسنن در کتاب معتبر «الطبقات الکبری» می نویسد:

عن عبدالله بن عبید بن عمیر أن عمر بن الخطاب لما طعن قال له الناس یا أمیرالمؤمنین لو شربت شربه فقال أسقونی نبیذا وکان من أحب الشراب إلیه قال فخرج النبیذ من جرحه مع صدید الدم.(2)

ده ها مصدر از مصادر معتبر اهل تسنن از عبدالله بن عبید بن عمیر نقل کرده اند که:

هنگامی که عمر بن خطاب، چاقو خورد، مردم به او گفتند: ای امیرمؤمنان! اگر نوشیدنی بنوشی خوب است؛ پس گفت: به من نبیذ

ص: 197

بدهید!!! و نبیذ از دوست داشتنی ترین نوشیدنی ها در نزد وی بود. عبدالله گفت: نبیذ از زخم وی همراه با لخته های خون خارج شد.

داوری مطالب فوق بر عهدة شما خوانندة عزیز است!

ابن تیمیه می گوید:

ظاهر جملة (بک یهتدی المهتدون) این است که هر کس از امت محمدصلی الله علیه وآله هدایت یافت؛ توسط علی علیه السلام بود. این دروغی آشکار است، چون مردم بسیاری به پیامبر ایمان آوردند و هدایت یافتند در حالی که سخنی از علی علیه السلام نشنیدند. مردم کشورها و شهرها، توسط صحابه غیر از علی علیه السلام ایمان آوردند و هدایت شدند. چگونه جایز است این جملة پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را قبول کنیم. (1)

پاسخ: در حدیث آمده است که امام علی علیه السلام بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم تنها هدایت گر به حق و حقیقت است؛ اولاً: این منافات ندارد که در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هر دو مشترکاً و بارهبری رسول خداصلی الله علیه وآله هدایت گر امت باشند. ثانیاً: چه کسی گفته تمام کسانی که در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله و بعد از ایشان ایمان آورده اند؛ از امام علی علیه السلام بهره نبرده اند؟ چه کسی گفته هر کس از غیر راه امام علی علیه السلام بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله هدایت یافته، به هدایت حقیقی رسیده؟ مطابق این حدیث، هدایت واقعی، تنها از راه امام علی علیه السلام است.

حسکانی در این باره روایاتی را نقل می کند:

الف) ابن عباس می گوید: زمانی که آیه {إِنَّما أنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلّ ِ قَوْمٍ هادٍ} بر رسول خدا نازل شد با دست به سینه اش اشاره کرد و فرمود: «انا المنذر؛ من منذر هستم». سپس با دست به علی علیه السلام اشاره کرد و فرمود: «یا علی بک یهتدی المهتدون بعدی ما یحل به؛ به وسیله تو طالبان حقیقت هدایت می یابند». (2)

ص: 199

ب) عمر بن عبدالعزیز از پدر و جدش نقل کرده که رسول خدا زمانی که آیه {إِنَّما أنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلّ ِ قَوْمٍ هادٍ} را قرائت کرد و گفت: «انا المنذر وعلی الهادی من منذر؛ من منذر و انذار دهنده مردم هستم و علی هدایتگر مردم است.(1)

امیرالمؤمنین و ائمه را مصداق صاقین ذکر کرده اند که در ادامه به شرح دیدگاه ها می پردازیم:

الف) ابن جوزی در این باره می نویسد:

علمای تاریخ گفته اند: منظور از صادقین، علی بن ابیطالب و اهل بیت او می باشند.

ب) ابن عباس در تفسیر صادقین می گوید:

علی علیه السلام سید صادقین می باشد.(1)

ابن مردویه این روایت را از ابن عباس و ابی جعفر نقل کرده است.(2)

پ) مزی نیز مصداق آیه را رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و امیرالمومنین علی علیه السلام معرفی کرده است، لذا در این زمینه می گوید:

محمد بن صلت از پدرش و او از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که مصداق صادقین رسول خدا و امیرالمومنین می باشند.(3))

ت) علامه بحرانی نیز در این مورد می نویسد:

موفق بن احمد به اسناد خود از ابن عباس در ذیل آیه شریفه می گوید: منظور علی بن ابی طالب علیه السلام است. سپس در ادامه می گوید: این مطلب را عبدالرؤوف در کتاب رموزالکنوز ذکر کرده است. (4))

برخی علمای اهل تسنن این مطلب را از ابن عباس و جابر و ابی جعفر نقل

ص: 201

کرده اند که می توان به مصادر آنها مراجعه نمود، از جمله:

1. سیوطی در کتاب الدر المنثور، ج3، ص29.

2. شوکانی در کتاب تفسیر فتح القدیر، ج2، ص502.

3. ثعلبی در کتاب الکشف والبیان، ج4، ص109.

4. قندوزی در کتاب ینابیع الموده، ص119.

ابن تیمیه بر این اعتقاد است که صادقین جمع است و امیرالمومنین علیه السلام فرد است، چگونه جمع بر فرد دلالت دارد؟ همچنین آیه در شأن کعب بن مالک نازل شده است.

تناقض های وی در اینجا نمود پیدا می کند؛ از طرفی می گوید: صیغه جمع بر فرد دلالت نمی کند، از طرفی دیگر معتقد است که بر کعب بن مالک نازل شده است.

بستر خود قرار داد، وقتی مشرکین علی[علیه السلام] را در بستر رسول خدا(صلی الله علیه وآله ) دیدند، از وی سؤال کردند: پیامبر کجاست، و این ترس ندارد.(1)

ب) حاکم نیشابوری در این باره می نویسد:

بنابر شرط شیخین این حدیث صحیح است، و اگرچه آنها نقل نکرده اند، این حدیث از اصح احادیث است.(1)

ابن تیمیه سعی و تلاش دارد این حدیث را از اسرائلیات قلمداد کند، اما از طرفی می گوید: ابوبکر همراه رسول خداصلی الله علیه وآله بود و علی علیه السلام در بستر وی خوابیده بود. این تناقض در کلام ابن تیمیه وجود دارد. همچنین به این نکته دقت نکرده که مشرکین قصد داشتند رسول خدا(صلی الله علی وآله) را در منزلش به شهادت برسانند و قطعاً رسول خداصلی الله علیه وآله با خطر مواجه شد که شبانه از خانه خارج شد.

استدلال نموده؛ ابن جوزی آن را در کتاب «الموضوعات» که مخصوص احادیث جعلی است، درج کرده است. برای روشن شدن بیشتر مطلب به جلد پنجم «الغدیر» مراجعه شود.

ثانیاً: چگونه سه خلیفه برتر از علی علیه السلام هستند، در حالی که آن حضرت مشمول آیه ولایت، تطهیر، مودّت، مباهله و آیات مدح دیگر است.

او که برادر پیامبر بود، در کعبه متولد شد، از ابتدا تحت تربیت الهی بود و بر هیچ بتی سجده نکرد و موصوف به «کرّم الله وجهه» شد. علی علیه السلام اولین مسلمان و محبوب ترین خلق در نزد خدا بود. نور او و نور رسول خداصلی الله علیه وآله از یک منشأ بود. علی علیه السلام، زاهدترین، شجاع ترین و داناترین افراد به شمار می رفت. ابن تیمیه حدیث ساختگی «لو لم اُبعَث فیکم لَبُعِثَ عمر» را نقل می کند، بدون آن که هیچ گونه اشاره ای به جعلی بودن آن بکند و این حاکی از برخورد دو گانة وی در برابر احادیث و تبعیت از هوا و هوس است.

ابن جوزی، این حدیث را حدیث صحیحی نشمرده و گفته است که در سند آن زکریا بن یحیی وقار آمده که:

کان من کبار الکذابین، و قال ابن عدی: کان یضع الحدیث.(1)

او از بزرگان دروغ گویان بود. ابن عدی می گوید: او حدیث جعل می نمود.

همچنین ذهبی در «میزان الاعتدال» نوشته:

کذّبه صالح جزرة.(2))

صالح جزره او را تکذیب نموده است.

ص: 205

و در «المغنی» گفته:

اتّهم بالکذب.(1)

وی به دروغ گفتن متهم است.

شوکانی و دیگر علما نیز که احادیث ساختگی را جمع آوری کرده اند، این حدیث را در زمره احادیث جعلی قرار داده اند.

با این وصف، ابن تیمیه که ادّعای او در دفاع از سنّت نبوی، گوش فلک را کر کرده است، این حدیث را مانند بقیة احادیث سابق نقل می کند؛ به طوری که گویی هیچ اشکالی در آن نیست. معلوم نیست که چگونه ابن تیمیه در اینجا دست از تقلید از ابن جوزی برداشته و اجتهاد خویش را شکوفا ساخته و به آن عمل کرده است؟!

برای روشن شدن مطلب؛ برخی آرا و فتاوای عمر را ذکر می کنیم، خوانندگان، خود به مطالعه بپردازند و قضاوت کنند.

1. حکم به نماز نخواندن برای کسی که جنب بوده و آب در دسترس او نیست. (1)

2. عدم آگاهی نسبت به حکم شکیّات نماز.(2)

3. مسروق بن اجدع می گوید:

روزی عمر بر منبر رسول خداصلی الله علیه وآله قرار گرفت و گفت: ای مردم! چرا مهر زنان را زیاد قرار می دهید، در حالی که رسول خداصلی الله علیه وآله و اصحابش مهر را 400 درهم و کمتر قرار می دادند... زنی گفت: نشنیده ای آنچه را خدا در قرآن نازل کرده است؟! عمر گفت: کدام آیه؟ زن گفت: خدا می فرماید: «و مال فراوانی (به عنوان مهر) به او پرداخته اید». عمر گفت: خدایا! ما را ببخش، تمام مردم از عمر داناترند».(3)

4. جهل خلیفه به کلمة «ابّ» در آیة {وفاکهة وابّاً}.(4)

5. جهل خلیفه به تأویل قرآن.(5)

6. ابی سلمه بن عبدالرحمن می گوید:

عمربن خطاب نماز مغرب را با مردم به جای آورد، ولی قرائت را فراموش

ص: 207

کرد. بعد از نماز به او گفتند: قرائت به جای نیاورده ای. گفت: رکوع و سجود من چگونه بود؟ گفتند: خوب بود. عمر گفت: پس باکی نیست!!(1)

7. جهل خلیفه به کیفیت طلاق کنیز.(2)

8. ابن ابی ملیکه می گوید:

عمر دربارة بچه ای از اهل عراق که دزدی کرده بود، نوشت او را وجب کنید، اگر شش وجب بود، دست او را قطع کنید. بچه را وجب کردند، از شش وجب یک بند انگشت کمتر بود، لذا رهایش کردند.(3)

9. از عمر در مورد مردی سؤال شد که زنش را در جاهلیت دو طلاق و در اسلام یک طلاق داده است. عمر گفت: من نه امر می کنم و نه نهی. عبدالرحمن که در آنجا حاضر بود گفت: اما من دستور می دهم طلاق در شرک به حساب نیاید.(4)

خواهرم را سنگسار کند، شما را به خدا سوگند! اگر برای او عذری وجود دارد به من بگو. حضرت فرمود: آری! برای او عذری است، چون خدا می فرماید: ومادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر می دهند. (1)) همچنین می گوید: و دوران حمل و از شیر باز گرفتن سی ماه است. (2) و نیز می فرماید: و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می یابد. (3)) در نتیجه حداقل حمل شش ماه است... . (4)

ب) ابن عباس می گوید: زن دیوانه ای را که زنا کرده بود؛ نزد عمر آوردند. عمر دستور داد او را سنگسار کنند. حضرت علی علیه السلام که شاهد ماجرا بود، نزد عمر رفت و گفت: آیا نمی دانی که رسول خداصلی الله علیه وآله فرموده اند:

مؤاخذه از سه دسته برداشته شده؛ از بچه تا زمانی که بالغ گردد، از خوابیده تا وقتی که بیدار شود و از دیوانه تا زمانی که عاقل گردد. این زن دیوانه است. شاید در حال جنونش دست به چنین کاری زده است، حضرت علی علیه السلام زن را رها کرد و عمر به نشانه تأیید، تکبیر گفت.(5)

پ) زن آبستنی را نزد عمر آوردند که اعتراف به زنا کرده بود. عمر حکم سنگسارش را داد. حضرت علی علیه السلام مانع اجرای حکم شد و خطاب به عمر گفت: تو اگر سلطه بر این زن داری، چه حقی بر آن بچه ای داری که در شکم

ص: 209

اوست؟... عمر زن را رها کرد و گفت: زنان عاجزند مثل علی علیه السلام بزایند. اگر علی نبود به طور حتم عمر هلاک شده بود. (1)

موارد زیاد دیگری وجود دارد که در اینجا مجال ذکرش نمی باشد.

مواردی که بیان شد، نشان دهندة برتری امام علی علیه السلام بر عمر است. به علاوه در هیچ مدرک معتبری نیامده که حضرت علی علیه السلام درمسأله ای فقهی یا حکم قضایی، به عمر مراجعه و از او استفاده کرده باشد.

حضرت فرمودند:

لا یحبّک إلاّ مؤمن ولایبغضک إلاّ منافق.

تو را جز مؤمن دوست ندارد و جز منافق با تو دشمنی نمی کند. (1)

همچنین فرمودند:

من آذی علیاً فقد آذانی.

هر کس علی علیه السلام را اذیت کند مرا اذیت کرده است. (2)

و نیز می فرمایند:

من سبّ علیاً فقد سبّنی.

هر کس، علی را دشنام دهد مرا دشنام داده است. (3)

و بالاخره رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند:

من أحبّ علیاً فقد أحبّنی، ومن أبغض علیاً فقد أبغضنی.

هرکس علی علیه السلام را دوست بدارد به طور حتم مرا دوست داشته و هر کس علی علیه السلام را دشمن بدارد به طور حتم مرا دشمن داشته است.(4)

ص: 211

چگونه کسی علی علیه السلام را دشمن بدارد، در حالی که بخاری به سندش از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل کرده که فرمود:

أنت منّی وأنا منک.

تو از منی و من از تو هستم. (1)

و نیز رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:

أما ترضی أن تکون منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لا نبی بعدی.

آیا راضی نمی شوی که تو نزد من به منزلة هارون نزد موسی باشی، جز آن که بعد از من پیامبری نیست.(2)

همچنین فرمودند:

إنّی دافعٌ والرّایة غداً إلی رجل یحبّ الله ورسوله ویحبّه الله ورسوله.

قطعاً فردا پرچم را به دست کسی می دهم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند.(3)

این که امور بر او سخت گشت و نصف امت و یا کمتر و یا بیشتر با او بیعت نکردند.(1)

پ) ابوحنیفه در این باره می گوید:

هیچ کس با علی علیه السلام جنگ نکرد که او را به حق برگرداند؛ مگر آن که علی علیه السلام بر حق سزاوارتر از او بود و اگر او نبود کسی نمی دانست در پیکار با مسلمانان چگونه باید رفتار کرد. شکی نیست که طلحه و زبیر بعد از آن که با علی بیعت کردند و سوگند یاد کردند که پیمان شکنی نکنند، با او جنگیدند. (1)

ت) ابن خزیمه که از بزرگان کم نظیر اهل تسنن است در این زمینه می گوید:

هر کس با علی بن ابی طالب علیه السلام در خلافتش به نزاع و ستیز برخاست، سرکش و یاغی است. این مطلبی است که همة مشایخ مان را برآن یافتم و ابن ادریس شافعی نیز همین نظر را دارد.(2)

ث) مناوی در «فیض القدیر» می نویسد:

تمامی فقهای حجاز و عراق از هر ده گروه صاحبان حدیث و رأی، اتفاق نظر دارند که علی علیه السلام در پیکارش با اهل صفین بر حق بوده همان طور که در نبرد با اهل جمل حق با او بود و کسانی که با او جنگیدند، سرکشانی ستمکار بوده اند و به خاطر سرکشی، آنها را تکفیر می کنند. برخی از آنها از این قرارند: مالک، شافعی ابوحنیفه، اوزاعی و جمهور اعظم از متکلمان و مسلمانان.(3)

به علاوه بسیاری از علما و محدثان اهل تسنن، بر بیعت عمومی با حضرت

ص: 215

علی علیه السلام اجماع دارند که به ذکر اسامی آنها بسنده می کنیم:

1. سلیمان بن طرخان تیمی (143 ه-.ق).(1)

2. ابن اسحاق (متوفای 151 ه-.ق).(2)

3. محمدبن ادریس شافعی (204 ه-.ق).((3))

4. ابن سعد (231 ه-.ق).((4))

5. ابن قتیبه دینوری (276 ه-.ق).(5)

6. حافظ ابوبکر اسماعیلی (متوفای 371 ه-.ق).(6)

7. ابوعبدالله بن بطّه (387 ه-.ق).(7)

8. ابوعثمان علی بن عبدالرحمن صابونی (متوفای 449 ه-.ق).(8)

9. ابن عبدالبرّ (متوفای 449 ه-.ق).(9)

10. آمدی (631 ه-.ق).(10)

11. ابن عماد حنبلی (1089 ه-.ق).(11)

ص: 216

12. ابن ابی العزّ حنفی شارح (792 ه-.ق).(1)

13. ابن حجر عسقلانی (852 ه-.ق).(2)

از ابوبکر معنی آیة شریفه «وَأبًّا» را پرسیدند (نتوانست پاسخ دهد و از معنی کلمه أبّ بی خبر بود)، گفت: کدام آسمان بر سر من سایه افکند یا کدام زمین مرا بر روی خود جای دهد، اگر آنچه را که از کتاب خدا نمی دانم بگویم.

ب) سیوطی نیز در این باره می نویسد:

آنچه از ابوبکر در تفسیر قرآن وارد شده، از ده مورد تجاوز نمی کند.(1)

پ) سیوطی در بحث تعداد روایات هم می نویسد:

عدد روایات نقل شده از خلیفة اول، به هشتاد حدیث نمی رسد.(2)

لازم است در اینجا به چند مورد از دلایلی که اعلمیت امیرالمؤمنین علیه السلام را ثابت می کند بپردازیم:

1. بسیاری از علمای اهل تسنن نقل کرده اند که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمود:

أنا مدینة العلم وعلی بابها فمن أراد العلم فلیأته من بابه. (3)

من شهر علم هستم و علی درب آن است؛ پس هرکس که علم می خواهد، باید از درب آن وارد شود.

حاکم نیشابوری در کتاب «المستدرک»، جلد3، صفحات127- 126، این

ص: 218

روایت را با چندین طریق نقل و آن را صحیح معرفی می کند.

همچنین متقی هندی در «کنز العمال»، جلد 13، صفحه149، این حدیث را نقل و به صحت آن اعتراف می کند.

2. حضرت علی علیه السلام تنها شخصیتی است که این گونه ادعا می کند:

سلونی قبل أن تفقدونی.

نه کسی قبل از ایشان این ادعا را کرده و نه بعد از ایشان (غیر از انوار مقدسه معصومین علیه السلام) چنین جرأتی در کسی یافت می شود؛ چنانچه بسیاری از علمای اهل تسنن نوشته اند:

لم یکن أحد من الصحابه یقول (سلونی) إلاّ علی بن أبی طالب.(1)

هیچ یک از صحابه نمی گفت که (هر چه می خواهید) از من بپرسید مگر علی بن ابی طالب (اشاره به روایت امیرمؤمنان که می فرمودند: از من هرچه می خواهید بپرسید قبل از این که من را از دست بدهید).

3. از ابن عباس نقل شده که دربارة حضرت امیرالمؤمنین، علی علیه السلام، می گفت:

والله لقد أعطی علی بن أبی طالب تسعة أعشار العلم وأیم الله لقد شارککم فی العشر العاشر.(2))

ص: 219

قسم به خدا! به علی بن ابی طالب علیه السلام نُه دهم علم داده شده و قسم به خداوند که او در یک دهم باقی هم با شما شریک است.

4. بخاری در «تاریخ کبیر»، بر اعلمیت امام علی علیه السلام اعتراف می کند و این گونه می نویسد:

سمعت عطاء: قالت عائشه: علیٌ اعلم الناس بالسنة.(1)

از عطاء شنیدم که عایشه گفت: علی داناترین مردم به سنّت است.

5. از معاویه نیز این گونه نقل شده که می گوید:

فقه و علم به رحلت علی بن ابی طالب علیه السلام رفت. برادرش عتبه گفت: اهل شام این کلام را از تو نمی شنوند [و قبول نمی کنند]. گفت: مرا واگذار.(2)

6. از عمربن الخطاب نیز نقل شده که می گفت: پناه می برم به خدا از مشکلی که ابوالحسن برای حل آن حاضر نباشد.(3)

یدل علی جهله بالفضیلة وجهله بالواقع کذلک قوله انه کان یصلی فی الیوم واللیلة ألف رکعة من الکذب الذی لامدح فیه فان النبی صلی الله علیه و آله وسلم کان مجموع صلاته فی الیوم واللیلة أربعین رکعة فرضا ونفلا والزمان لایتسع لألف رکعة لمن ولی أمر المسلمین مع سیاسة الناس وأهله... لم یستحب هذا أحد من المسلمین علمنا انه لیس عبادة بل مکروه.

این که انسان شب تا صبح مشغول نماز شود، مکروه است و فضیلت حساب نمی شود، چون حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم هر شب و روز بیش ازچهل رکعت نماز نمی خواند و تمام شب را بیدار نمی ماند. پس مداومت به شب زنده داری نه تنها مستحب نمی باشد بلکه مکروه است. (1)

علامه امینی از قول ابن تیمیه نقل می کند که ابن تیمیه می گوید:

پیامبر در شب بیش از 13 رکعت نماز نمی خواند و در آخر می گوید: شب زنده داری و تهجد و قرائت کل قرآن در یک رکعت نماز ثابت شده است و عثمان این کار را انجام می داد. پس شب زنده داری و تلاوت قرآن عثمان از دیگران (یعنی امیرالمؤمنین) آشکارتر است.(2)

در محکمة تاریخ روسیاه است. روایاتی در کتب شیعه و سنّی نقل شده که دلالت بر کثرت عبادت حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم در شب ها دارد. از جمله در «صحیح بخاری» و «صحیح مسلم» آورده شده که رسول اکرم صلی الله علیه وآله آن قدر نماز می خواندند که پاهای مبارک شان از ایستادن زیاد، ورم می کرد (... یصلی حتی یتوّرم قدماه).

امام صادق علیه السّلام می فرمایند که:

ایشان این کار را برای عبرت امت در عبادات انجام می دادند.

در باب کثیر العباده بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مطالب عجیبی نقل شده است، از جمله این که حضرت در دهة آخر ماه مبارک رمضان دستور می دادند که رختخواب شان جمع شود.

باید از ابن تیمیه سؤال کرد چگونه کثیر العباده بودن در کتب اهل تسنن، جزو فضائل بزرگان آنان به شمار آمده است؟ مثلاً در مورد ابوالحسن اشعری می نویسندکه بیست سال نماز صبح را با وضوی نماز عشاء می خوانده است. و در مورد دیگر می نویسند که چهل سال نماز صبح را با وضوی نماز عشاء می خوانده، ولی به امیرالمؤمنین علیه السلام که می رسند، این عمل فضیلت حساب نمی شود و یک عمل مکروه تلقی می گردد.

نکتة دیگری که در پاسخ ابن تیمیه باید یادآور شد این است که: طبق عقیدة اهل تسنن، «سنّت» تنها با فعل شخص رسول اکرم صلی الله علیه وآله «سنّت» نیست، بلکه رفتار هر فردی از مسلمین می تواند سنّت قرار بگیرد، چنان که عمر بن خطاب «نماز تراویح» را سنّت قرار داد و طبق تصریح علمای سنّی، او نخستین کسی بود که به جا آوردن نمازهای مستحبی را با جماعت در ماه رمضان بدعت کرد و این سنّت امروزه مورد پیروی اهل تسنّن می باشد. آیا اهل تسنن از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل نمی کنند که فرمود: بر شما باد عمل کردن به سنّت من و سنّت خلفای راشدین؟

ص: 222

اگر (به فرض) چنین حدیثی از پیامبرصلی الله علیه وآله رسیده باشد، پس چرا ابن تیمیه آن را به خلفای راشدین منهای علی بن ابی طالب علیه السلام... اختصاص می دهد؟!

اما جواب این که این عمل مقدور نمی باشد؛ علامه امینی در کتاب «الغدیر» می فرمایند:

ما هم اکنون از یاران مان کسانی را می شناسیم که گاهی در شب و گاهی در شبانه روز در کمتر از هفت ساعت، هزار رکعت نماز می خوانند. بنابراین به جا آوردن هزار رکعت در شبانه روز هیچگاه تمام وقت را اشغال نمی کند و مخالف سنّت پیامبرصلی الله علیه وآله هم نمی باشد.

قابل ذکر است که خود مرحوم علامه مکرر این عمل را انجام داده بود و در یک شب هزار رکعت نماز را در کنار قبر امام رضاعلیه السلام به جا آورده بود.

همچنین یکی از علمای سنّی به نام محمد عبدالحی حنفی، برای رفع پندارهای مغرضانة ابن تیمیه کتابی نوشته و نام آن را «اقامة الحجة علی ان الاکثار فی التعبد لیس ببدعة» (اقامة دلیل بر این که زیادی عبادت بدعت به شمار نمی آید) گذاشته است و در آن نام عده ای از صحابه و تابعین را که کوشش فراوان در عبادت خدا داشته اند، ذکر می کند.

این عالم سنّی در فرازی از کتابش در جواب ابن تیمیه می گوید:

اما این که گفته چنین کاری مقدور نمی باشد، منشأ آن کسالت روحی او از انجام عبادت زیاد است و کسانی که در تمام عمرشان نشاط انجام چنین عبادتی را نداشته و از رفتار پسندیده و عادت خدایی پارسایان بی بهره اند می پندارند که چنین کاری مقدور نیست، ولی کسانی که شیرینی اطاعت و بندگی خدا را چشیده اند؛ این گونه اعمال برای آنها جزو امور عادی است.

نکتة قابل توجه این که ابن تیمیه این عمل را برای امیرالمؤمنین علیه السلام غیر

ص: 223

مقدور می داند و خودش برای عثمان نقل می کند که در هر شب یک ختم قرآن می نمود و سایر علمای سنّی برای ابوحنیفه می نویسند که در هر شبانه روز ماه رمضان دو ختم قرآن می نمود و برای برخی در هرشب تا چهار ختم قرآن ذکر می کنند.(1)

ملک را به زور از فاطمه سلام الله علیها بگیرد و به مردم بدهد؟ چه کسی گفته که ابوبکر حاکم و خلیفة مشروع مسلمین است که حق داشته باشد چنین عملی را انجام دهد؟ بر فرض هم که حاکم اسلامی باشد، مگر می تواند بر خلاف دستور خدا حکم کند؟ مگر خدا در قرآن نفرموده:

و آنها که به احکامی که خدا نازل کرده حکم نمی کنند، کافرند.(1)

مسلم در «صحیح» خود در باب فضائل حضرت علی علیه السّلام گفته که پیامبرصلی الله علیه وآله در حق او فرموده اند:

ای علی! دوست ندارد تو را مگر مؤمن ودشمن ندارد تو را مگر منافق.(2)

2. از جمله تهمت های ابن تیمیه و طرفدارانش به امیرالمؤمنین علیه السلام، افسانة خواستگاری آن حضرت از دختر ابوجهل است که هدف آنها از یک طرف تنقیص مقام امیرالمؤمنین علیه السلام و از طرف دیگر فرار از عواقب غضب حضرت زهرا سلام الله علیها بر خلیفة اول و دوم می باشد. روایات بسیاری در کتاب های شیعه و سنّی نقل شده است که هر کسی فاطمه سلام الله علیها را ناراحت کند، همانند آن است که پیامبرصلی الله علیه وآله را ناراحت کرده است؛ چنانچه بخاری در صحیحش می نویسد:

حَدَّثَنَا أبُوالْوَلِیدِ حَدَّثَنَا ابْنُ عُیینَهَ عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ عَنْ ابْنِ أبِی مُلَیکَهَ عَنْ الْمِسْوَرِ بْنِ مَخْرَمَهَ أنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله قَالَ فَاطِمَةُ بَضْعَهٌ مِنِّی فَمَنْ أغْضَبَهَا أغْضَبَنِی.(3)

ص: 225

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمود: فاطمه علیهاالسّلام پارة تن من است، هر کس او را به غضب آورد، مرا به غضب آورده است.

از طرف دیگر خود بخاری در صحیحش نوشته است:

فَوَجَدَتْ فَاطِمَهُ سلا م الله علیها عَلَی أبِی بَکْرٍ فی ذَلِکَ فَهَجَرَتْهُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ حَتَّی تُوُفِّیتْ.

فاطمه سلام الله علیها در حال خشم و غضب، ابوبکر را ترک نموده و بر او همچنان غضبناک ماند و با او حرف نزد تا وفات نمود.

ولی ابن تیمیه و طرفدارانش بر این عقیده اند که روایت غضب فاطمه علیهاالسّلام، در حق امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده و او فاطمه سلام الله علیها را غضبناک کرده است.

از طرفی برخی از علمای اهل تسنن اعتراف کرده اند که قضیة خواستگاری از دختر ابوجهل در سال دوم هجرت اتفاق افتاده؛ یعنی زمانی که این قضیه اتفاق افتاده، یا مسور بن مخرمه هنوز به دنیا نیامده بود و یا تازه متولد شده بود، و شش سال بعد از آن وارد مدینه شده است.

استاد توفیق ابوعلم از اساتید برجستة مصری و معاون نخست دادگستر مصر، کتابی به نام «فاطمهْ الزهرا» دارد که دکتر صادقی آن را ترجمه کرده است، او در صفحة 146 این کتاب، می نویسد:

این قضیه خواستگاری علی علیه السلام از دختر ابوجهل در سال دوم هجرت بوده است.

اگر فرض کنیم که این اتفاق در سال هشتم هجری افتاده و مسور بن مخرمه در همان سال که شش ساله بوده، شاهد ماجرا بوده است، باز هم نمی توان سخن او را پذیرفت؛ چرا که در متن حدیث می گوید: «و أنا محتلم؛ یعنی من بالغ بودم». یعنی کسی که در یک مرحله از رشد رسیده است که در عالم خواب محتلم می شده است؛ یعنی توانایی ازدواج دارد. آیا به بچة شش ساله محتلم می گویند؟

بشود، هویدا شد، همین طور این سنگ را می بردم، پیامبر فرمود:

ارْجِعْ إِلَی ثَوْبِکَ فَخُذْهُ، وَلا تَمْشُوا عُرَاة. (1)

برگرد شلوارت را بپوش و لخت و عریان راه نرو.

پدر و برادرانش بر دوشش سنگینی می کند!(1) آیا در زمانی که امام زین العابدین علیه السلام نیاز به تسلیت و دلداری دارند، هیچ عاقلی به خودش اجازه می دهد با گفتن این سخنان، قلب آن حضرت را بشکند؟

با چنین اوصافی آیا می توان به روایات وی عمل کرد؟

ازدواج کرد، سپس ابان بن سعید بن عاص بن امیه با وی ازدواج کرد که از وی فرزندی نیاورد.(1)

ب) بی درنگ پس از اسلام آوردن، با دیگری ازدواج کرد.

این مطلب از قطعیات تاریخ است که جویریه دختر ابوجهل، همان کسی که ادعا می کند امیرالمؤمنین علیه السلام به خواستگاری او رفته است، در سال هشتم هجری تازه مسلمان شده و در همان زمان با عتاب بن اسید ازدواج کرده و حتی تا زمان وفات رسول خداصلی الله علیه وآله اصلاً واردمدینه نشده است؛ چنانچه ابن سعد در «الطبقات الکبری» می نویسد:

لما کان یوم الفتح أسلمت ام حکیم بنت الحارث... فبایعته جویریة بنت أبی جهل بن هشام... وتزوجّها عتاب بن أسید بن أبی العیص بن أمیة ثم تزوجها أبان بن سعید بن العاص بن أمیة فلم تلد له شیئا.(2)

در روز فتح مکه، ام حکیم اسلام آورد...، جویره دختر ابوجهل در همان روز با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بیعت کرد... و عتاب بن اسید با او ازدواج کرد و پس از وی أبان بن سعید او را به همسری خود درآورد و هیچ فرزندی برای ابان به دنیا نیاورد.

بنابراین:

اولاً: احدی از تاریخ نویسان نقل نکرده اند که وی در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به مدینه آمده باشد، تا امام علی علیه السلام از او خواستگاری کند.

ثانیاً: بلافاصله بعد از اسلام آوردن، همسرعتاب بن اسید شده است.

ص: 230

پس چگونه می توان قبول کرد که امیرالمؤمنین علیه السلام در سال دوم هجرت و یا حتی در سال هشتم هجرت؛ آن هم در مدینه و نه در مکه از وی خواستگاری کرده باشد و هیچ کس غیر از مسور نیز این روایت را ندیده باشد؟

جویریه پس از آن که اسلام آورد، با شخصی به نام عتاب بن اسید که از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله حاکم مکه گماشته شده بود، ازدواج نمود و تا زمانی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) زنده بودند همسر او بود، بنابراین پس از اسلام آوردنش نیز خواستگاری حضرت علی علیه السلام از جویره صورت نگرفته است.

محمد بن سعد می نویسد:

جویریة بنت أبی جهل... أسلمت وبایعت وتزوجها عتاب بن أسید بن أبی العیص بن أمة.

جویریه دختر ابوجهل... اسلام آورد و مسلمان شد و بیعت نمود و عتاب ابن اسید بن ابوالعیص بن امیه با وی ازدواج

کرد.(1)

ابن عبدالبر و مزی دربارة شوهر او و این که پس از ازدواج با دختر ابوجهل تا زمانی که پیامبرصلی الله علیه وآله رحلت نکرده بودند، به مدینه مهاجرت نکرده است، می نویسند:

فلم یزل عتاب أمیرا علی مکة حتی قبض رسول الله صلی الله علیه وآله.

عتاب والی مکه بود تا زمانی که رسول خداصلی الله علیه وآله از دنیا رفت.(2)

بنابراین، خواستگاری امیرالمؤمنین علیه السلام از دختر ابوجهل، نه پیش از اسلام آوردن او با واقعیت های تاریخی، سازگار است و نه پس از اسلام آوردن او.

ص: 231

پ) اسلام در قلب جویریه رسوخ نکرده بود:

امیرمؤمنان علیه السلام دربارة افرادی که در فتح مکه به ظاهر مسلمان شدند می فرماید:

فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَبَرَأ النَّسَمَةَ مَا أسْلَمُوا وَلَکِنِ اسْتَسْلَمُوا وَأسَرُّوا الْکُفْرَفَلَمَّا وَجَدُوا أعْوَاناً عَلَیْهِ أظْهَرُوهُ.

به خدایی که دانه را شکافت و پدیده ها را آفرید، آنها اسلام را نپذیرفتند؛ بلکه به ظاهر تسلیم شدند و کفر خود را پنهان داشتند، و آن گاه که یاورانی یافتند آن را آشکار ساختند. (1)

جویریه از افرادی است که در فتح مکه همزمان با دیگر طلقاء و در سایة شمشیر، اسلام را پذیرفت، نه این که با آغوش باز پذیرفته و به حقانیّت اسلام ایمان آورده باشد.

گواه قضیه این است که در همان زمان، وقتی صدای اذان بلال را می شنید، جملات زننده ای را بر زبان جاری می کرد که نشان می دهد نور اسلام در قلب او رسوخ نکرده است.

بلاذری و ابوالفداء در این باره می نویسند:

ولما جاء وقت الظهر أمر رسول الله صلی الله علیه وآله بلالا أن یؤذن علی ظهر الکعبة وقریش فوق الجبال، فمنهم من یطلب الأمان،

ومنهم من قد أمن، فلما أذن وقال: أشهد أن محمداً رسول الله، قالت جویریة بنت أبی جهل: لقد أکرم الله أبی حین لم یشهد نهیق بلال فوق الکعبة.

هنگام ظهر (روز فتح مکه) رسول خداصلی الله علیه وآله دستور دادند تا بلال بر بام کعبه اذان بگوید، قریش بالای کوه ها رفته بودند، بعضی از آنان

ص: 232

درخواست امان کرده و بعضی هم ایمان آورده بودند، هنگامی که بلال گفت: «اشهد ان محمداً رسول الله»، جویریه دختر ابوجهل گفت: خدا به پدرم لطف کرد که صدای بلال را از بالای کعبه نشنید. (1)

ت) جویریه، پدرش را پیامبر می دانست:

طبق نقل برخی از بزرگان اهل تسنن، جویره اعتقاد داشت که به پدرش نیز (همانند رسول خداصلی الله علیه وآله) پیشنهاد نبوت شده بود؛ اما به خاطر این که بین قومش اختلاف نیندازد، این پیشنهاد را رد کرده است.

ازرقی در «اخبار مکه» و واقدی در «کتاب المغازی» و حلبی در «سیره» خود در این باره می نویسند:

ولقد جاء إلی أبی الذی کان جاء إلی محمد من النبوة فردها ولم یرد خلاف قومه.(2)

با این حال، چگونه امکان دارد که امیرمؤمنان علیه السلام با داشتن همسری همچون فاطمه زهراسلام الله علیها از زنی همچون جویریه خواستگاری کند؟

ث) جویریه، کینه قاتل پدرش را به دل داشت:

امیرمؤمنان علیه السّلام همان کسی بود که در جنگ بدر، ابوجهل را به درک واصل کرد و طبیعی است که بازماندگان مقتول به ویژه دخترش، کینه قاتل پدر را همواره در دل داشته باشند؛ مگر این که به حقیقت اسلام ایمان آورده باشند. جویریه از دستة

ص: 233

اول بود و کینه امیرمؤمنان علیه السلام را در دل داشت و آن را فراموش نکرده بود.

قالت: لقد رفع الله ذکر محمد صلی الله علیه و آله وسلم وأما نحن فسنصلی ولکنا لا نحب من قتل الأحبة.

خدا نام محمد صلی الله علیه و آله وسلم را بالا برد و ما نماز خواهیم خواند؛ ولی ما افرادی که افراد مورد علاقة ما را کشتند دوست نداریم. (1)

با توجه به کینه عمیق وی نسبت به قاتل پدرش، آیا قابل تصور است که او بخواهد همسر قاتل پدرش شود و یا امیرمؤمنان علیه السلام بخواهند از چنین شخصی خواستگاری کنند؟!

ج) لازمة صحت این روایت، تنقیص مقام پیامبرصلی الله علیه وآله است:

بخاری داستان را این گونه نقل می کند که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله بعد از آن که شنید علی علیه السلام به خواستگاری دختر ابوجهل رفته است، با ناراحتی به مسجد آمد و فرمود:

وَإِنَّ فَاطِمَهَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَإِنِّی أکْرَهُ أنْ یسُوءَهَا وَاللهِ لا تَجْتَمِعُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ وَبِنْتُ عَدُوِّ اللهِ عِنْدَ رَجُلٍ وَاحِدٍ.(2)

فاطمه پارة تن من است، من دوست ندارم کسی او را ناراحت کند، به خدا قسم نباید دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک نفر جمع شود.

ص: 234

و در روایت دیگری نوشته اند که آن حضرت فرمود:

إِلَّا أنْ یرِیدَ ابْنُ أبِی طَالِبٍ أنْ یطَلِّقَ ابْنَتِی وَینْکِحَ ابْنَتَهُمْ فَإِنَّمَا هی بَضْعَةٌ مِنِّی یرِیبُنِی مَا أرَابَهَا وَیؤْذِینِی مَا آذَاهَا.(1)

علی اگر می خواهد دختر ابوجهل را بگیرد، باید دختر من را طلاق بدهد. فاطمه پارة تن من است، آنچه که موجب رنجش فاطمه بشود، مرا می رنجاند... .

از این دو روایت استفاده می شود که ازدواج با دختر پیامبر در زمانی که دختر دشمن رسول خدا نیز در همسری شخصی باشد، حرام است؛ در حالی که عثمان بن عفان نیز عملاً بین دختران پیامبر و دختران دشمنان خدا، نه یکبار که چندین بار جمع کرده است.

رمله بنت شیبه، یکی از همسران عثمان است که در مکه با او ازدواج کرد و از کسانی بود که همراه عثمان به مدینه مهاجرت کرد. ابن عبدالبر در این زمینه می نویسد:

رمله بنت شیبة بن ربیعة کانت من المهاجر هاجرت مع زوجها عثمان بن عفان.(2)

رمله، دختر شیبه از کسانی بود که همراه همسرش عثمان به مدینه مهاجرت کرد.

ص: 235

شیبه از دشمنان پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله است که در جنگ بدر به هلاکت رسیده است؛ چنانچه ابن حجر می نویسد:

رمله بنت شیبة بن ربیعةبن عبد شمس العبشمیه قتل أبوها یوم بدر کافرا.(1)

رمله، دختر شیبه... پدرش در جنگ بدر کشته شد، در حالی که کافر بود.

در حالی که نوشته اند در همان زمان رقیه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نیز همسر عثمان بوده است. ابن اثیر در «اسد الغابه» می نویسد:

ولما أسلم عثمان زوجّه رسول الله صلی الله علیه وآله بابنته رقیه وهاجرا کلاهما إلی أرض الحبشه الهجرتین ثم عاد إلی مکه وهاجر إلی المدینه.(2)

زمانی که عثمان اسلام آورد، رسول خداصلی الله علیه وآله دخترش رقیه را به همسری او درآورد، هر دوی آنها به سرزمین حبشه مهاجرت کردند، سپس وقتی از آنجا بازگشتند، به مدینه مهاجرت کردند.

علاوه بر این، عثمان با ام البنین بنت عیینه و فاطمه بنت الولید بن عبدشمس نیز ازدواج کرده است؛ در حالی که پدر هر دوی آنها نیز در آن زمان از دشمنان خدا بوده اند.

به هر حال این افسانه بیش از آن که تنقیص مقام امیرمؤمنان علیه السلام باشد، تنقیص مقام رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است؛ زیرا همان طور که گذشت، ازدواج مجدّد برای تمام مردان مسلمان با شرایطی خاص، جایز است و آنها می توانند همزمان تا چهار همسر دائم داشته باشند؛ اما طبق این افسانه، رسول خداصلی الله علیه وآله با آن خوی و منشی که خداوند آن را «خُلق عظیم» می داند، با خشم و تندی به طوری که ردایش به

ص: 236

زمین کشیده می شود، وارد مسجد شده و چنین می گوید:

اگر علی علیه السلام می خواهد دختر ابوجهل را بگیرد، باید دختر مرا طلاق دهد.

مرحوم سید مرتضی، دانشمند شیعه، در این باره می نویسد:

فوالله ان الطعن علی النبی صلی الله علیه و آله وسلم بما تضمنه هذا الخبر الخبیث، أعظم من الطعن علی أمیرالمؤمنین علیه السلام وما صنع هذا الخبر إلا ملحد قاصد للطعن علیهما، أو ناصب معاند لا یبالی ان یشفی غیظه بما یرجع علی أصوله بالقدح والهدم، علی أنه لا خلاف بین أهل النقل أن الله تعالی هو الذی اختار أمیرالمؤمنین علیه السلام لنکاح سیدة النساء(صلوات الله وسلامه علیها) وأن النبی صلی الله علیه و آله وسلم رد عنها جلة أصحابه وقد خطبوها وقال صلی الله علیه و آله وسلم : انی لم أزوج فاطمة علیاعلیه السلام حتی زوجها الله إیاه فی سمائه، ونحن نعلم أن الله سبحانه لا یختار لها من بین الخلائق من غیرها ویؤذیها ویغمها، فإن ذلک من أدل دلیل علی کذب الراوی.

به خدا سوگند! طعن بر پیامبرصلی الله علیه وآله در این خبر خبیث، مشهود تر است از طعن بر علی علیه السلام. این خبر و قصّه را نساخته است مگر فردی بی دین که هدفش تنقیص پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و علی علیه السلام هر دو بوده است و یا ساختة فردی ناصبی و دشمن اهل بیت علیه السلام بوده است که با این بافته ها می خواهد بیماری اش را درمان کند. ناقلان حدیث اختلافی ندارند که در موضوع ازدواج فاطمه سلام الله علیها، رسول خداصلی الله علیه وآله به همة اصحابی که خواستگاری کرده بودند پاسخ رد داده بود؛ چون خداوند متعال، علی علیه السلام را برای فاطمه سلام الله علیها برگزیده بود، از این رو رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: من فاطمه سلام الله علیها را به عقد علی در نیاوردم؛ مگر آن که خدا در آسمان، او را به همسری علی در آورد و می دانیم که خداوند متعال، از بین مردم کسی که زهراسلام الله علیها را اذیت

ص: 237

و مغموم نماید، انتخاب نمی فرماید؛ بنابراین این خود قوی ترین دلیل بر دروغگویی راوی است. (1)

فَقَدْ سَرَّنِی وَمَنْ غَاظَهَا فَقَدْ غَاظَنِی ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام یَا عَلْقَمَةُ مَا أعْجَبَ أقَاوِیلَ النَّاسِ فی عَلِیٍّ علیه السلام کَمْ بَیْنَ مَنْ یَقُولُ إِنَّهُ رَبٌّ مَعْبُودٌ وَبَیْنَ مَنْ یَقُولُ إِنَّهُ عَبْدٌ عَاصٍ لِلْمَعْبُودِ وَلَقَدْ کَانَ قَوْلُ مَنْ یَنْسُبُهُ إِلَی الْعِصْیَانِ أهْوَنَ عَلَیْهِ مِنْ قَوْلِ مَنْ یَنْسُبُهُ إِلَی الرُّبُوبِیَّةِ یَا عَلْقَمَةُ ألَمْ یَقُولُوا فی اللهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّهُ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ ألَمْ یُشَبِّهُوهُ بِخَلْقِهِ ألَمْ یَقُولُوا إِنَّهُ الدَّهْرُ ألَمْ یَقُولُوا إِنَّهُ الْفَلَکُ ألَمْ یَقُولُوا إِنَّهُ جِسْمٌ ألَمْ یَقُولُوا إِنَّهُ صُورَةٌ تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً یَا عَلْقَمَةُ إِنَّ الْأَلْسِنَةَ الَّتِی یَتَنَاوَلُ ذَاتَ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ بِمَا لَا یَلِیقُ بِذَاتِهِ کَیْفَ تُحْبَسُ عَنْ تَنَاوُلِکُمْ بِمَا تَکْرَهُونَهُ فَاسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ فَإِنَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ قَالُوا لِمُوسَی اُوذِینا مِنْ قَبْلِ أنْ تَأتِیَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا فَقَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ قُلْ لَهُمْ یَا مُوسَی عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَ یَسْتَخْلِفَکُمْ فی الأرْضِ فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ.

علقمه می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! مردم به ما کارهای زشتی نسبت می دهند؛ به طوری که سینة ما تنگ شده و به شدت ناراحت می شویم. فرمود: ای علقمه! انسان نمی تواند خشنودی مردم را جلب نموده و جلوی زبان آنها را بگیرد. چگونه سالم می مانید از چیزی که انبیاء و پیامبران و اوصیاء علیهم السلام از او سالم نماندند. آیا به یوسف نسبت ندادند که او تصمیم گرفت که زنا کند؟ آیا درباره ایوب نگفتند که او از اثر گناهانش به آن مصیبت ها دچار گشت؟ آیا در حق داوود پیغمبر نگفتند که او پرنده را دنبال کرد تا این که چشمش به زن اوریا افتاد و دلباختة او شد و به منظور رسیدن به هدف خود، شوهر آن زن را در جلوی جبهة جنگ پیشاپیش

تابوت قرار داد تا این که کشته شد، سپس با آن زن ازدواج کرد؟

ص: 239

آیا درباره حضرتش نگفتند که او درباره پسر عمش علی علیه السلام نظر خصوصی دارد و طبق هوای نفس خود سخن می گوید تا این که خداوند دروغ آنان را روشن ساخت و این آیه را نازل فرمود: {وَما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یُوحی؟}.

و دربارة اوصیاء بیش از اینها گفتند، آیا نسبت ندادند به سید اوصیاء علیه السلام که او طالب دنیا و در پی خلافت و سلطنت بود و این که او همیشه در صدد فتنه و آشوب بود و سکون و آرامش اجتماع را دوست نداشت، و این که او خون مسلمانان را بدون جهت می ریخت و این که اگر او مرد خوبی بود، خالد بن ولید را مأمور کشتن او نمی کردند.

آیا نسبت ندادند که او می خواهد با دختر ابوجهل با داشتن فاطمة زهراسلام الله علیها ازدواج کند و این که پیامبرصلی الله علیه وآله در حضور مسلمین بالای منبر از او شکایت کرد و فرمود: مردم! علی علیه السلام تصمیم گرفته دختر دشمن خدا را بر سر دختر پیامبر خداصلی الله علیه وآله بیاورد. آگاه باشید! فاطمه سلام الله علیها پارة تن من است، هر که او را آزار دهد مرا آزار داده و هر که او را خوشحال کند مرا خوشحال کرده و هر که او را به خشم آورد مرا به خشم آورده است.

سپس حضرت صادق علیه السلام فرمودند:

ای علقمه! چه شگفت انگیز است گفتارهای متناقض مردم دربارة علی علیه السلام. چقدر فاصله است میان گفتار کسی که می گوید: علی خدا و معبود است و گفتار کسی که می گوید: او بندة نافرمان است و دستور معبود را تمرّد می کند، و از این دو نسبت ناروا، گفتار کسی که او را نافرمان و متمرّد می داند، در نظر علی علیه السلام آسان تر است از نسبت خدایی دادن به آن حضرت.

ای علقمه! آیا درباره خدا نگفتند که او سوم از خدایان سه گانه است؟ آیا

ص: 240

او را در صفاتش مانند مخلوقات ندانستند؟ آیا نگفتند که خدا همان روزگار یا طبیعت است؟ آیا نگفتند که خدا یعنی فلک (که تدبیر تمام عالم به دست فلک وگردون است، پس او خداست)؟ آیا نگفتند که او جسم است؟ آیا نگفتند که او صورت است (شکل دارد)؟ منزه و بسیار بلند مقام است - ذات باری از این اوهام و خیالات - ؟

ای علقمه! زبان هایی که ذات مقدس خداوندی را به چیزهایی که هیچ شایستگی و تناسبی با خداوند ندارد نسبت می دهد، چگونه ممکن است از نسبت های ناراحت کننده به شما خودداری نماید؟ پس باید شما از پروردگار یاری بطلبید و صبر و استقامت داشته باشید که زمین ملک خداست، و به هر کس که بخواهد می دهد و البته پایان امر و عاقبت نیک برای پرهیزکاران است.(1)

بنی اسرائیل به موسی گفتند: قبل از اینکه نزد ما بیایی و پس از آنکه آمدی ما مورد آزار و اذیت قرار گرفتیم. خدای عزوجل فرمود: ای موسی! به آنها بگو: امید است پروردگارتان دشمنتان را نابود کند و شما را در زمین جانشین گرداند و نگاه کند که چگونه عمل می کنید؟

همچنین مرحوم اربلی روایتی را از امیرمؤمنان علیه السلام نقل می کند که: آن حضرت تصریح می کنند هیچ گاه فاطمه زهراسلام الله علیها را به خشم نیاورده است؛

فَوَاللهِ مَا أغْضَبْتُهَا وَ لا أکْرَهْتُهَا عَلَی أمْرٍ حَتَّی قَبَضَهَا اللهُ عَزَّوَجَلَّ وَلا أغْضَبَتْنِی وَ لا عَصَتْ لِی أمْراً وَلَقَدْ کُنْتُ أنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَالأحْزَان.(2)

ص: 241

به خداوند سوگند! من هیچ گاه فاطمه سلام الله علیها را خشمگین و ناراحت نکردم تا از دنیا رحلت نمود. فاطمه سلام الله علیها هم مرا خشمناک نکرد و از من نافرمانی ننمود. هرگاه من محزون و اندوهناک می شدم، برای رفع غم و اندوه خود، به چهرة فاطمه سلام الله علیها نگاه می کردم.

ابن تیمیه در جای دیگر می نویسد:

أن الرافضة تعجز عن إثبات إیمان علی وعدالته... فإن احتجوا بما تواتر من إسلامه وهجرته وجهاده فقد تواتر ذلک عن هؤلاء بل تواتر اسلام معاویه ویزید وخلفاء بنی أمیه وبنی العباس وصلاتهم وصیامهم وجهادهم للکفار.

در حقیقت رافضیان نمی توانند ایمان علی علیه السلام ، و عدالتش را ثابت کنند... اگر بگویند اسلام، هجرت و جهاد او در راه خدا به تواتر نقل شده است، در پاسخ می گوییم: اسلام معاویه، یزید، خلفای بنی امیه و بنی عباس و نماز و روزه و جهادشان نیز به تواتر نقل شده است.(1)

نازل شده است. قاضی عضد الدین ایجی در این باره می گوید:

وأجمع أئمّه التفسیر أنّ المراد علی علیه السلام .(1)

تمامی مفسرین اجماع دارند که این آیه درباره علی علیه السّلام نازل شده است. سعدالدین تفتازانی نیز تصریح می کند:

نزلت باتّفاق المفسّرین فی علی بن أبی طالب علیه السلام حین أعطی خاتمه وهو راکع فی صلاته.(2)

آیه مزبور به اتفاق مفسران درباره علی علیه السلام هنگامی که در حال رکوع انگشترش را به فقیر نیازمند بخشید نازل شده است.

و نیز، قوشجی در این باره می گوید:

إنّها نزلت باتفاق المفسّرین فی حق علی بن أبی طالب علیه السلام حین أعطی السائل خاتمه وهو راکع فی صلاته.(3)

این آیه، به اتفاق مفسران در حق علی بن أبی طالب علیه السلام ، نازل شده است. و آن هنگامی بود که به سائل انگشتری اش را بخشید در حالی که در رکوع نماز بود.

آلوسی نیز می گوید:

غالب الأخباریین علی أنّ هذه الآیة نزلت فی علی.

غالب اخباری ها بر این عقیده اند که این آیه در حق علی علیه السلام نازل شده است.(4)

ص: 244

با این آیات، ولایت و جانشینی بلافصل حضرت امیرعلیه السلام به اثبات می رسد، همچنین ایمان حضرت به طریق اولی ثابت می شود.

از طرفی امیرالمؤمنین علیه السلام جزء صحابه است؛ ابن تیمیه براین باور است که همه صحابه مؤمن اند؛ بلکه همه آنها را بلا استثناء عادل می داند. حال آیا امیرالمؤمنین‘ جزء صحابه نیست، یا هیچ یک از صحابه عادل نبوده و دلیلی بر ایمان و عدالت آنها وجود ندارد؟

می کند، پیش قدمترین شما در اسلام، علی بن ابی طالب علیه السلام است.(1)

2. دانشمندان و محدثان نقل می کنند:

حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم ، روز دوشنبه به نبوت مبعوث شدند و علی علیه السلام فردای آن روز ایشان او نماز خواندند.(2)

3. حضرت علی علیه السلام در خطبه «قاصعه» می فرماید:

آن روز، اسلام جز به خانه پیامبر و خدیجه راه نیافته بود و من سومین نفر آنها بودم. نور وحی و رسالت را می دیدم

و بوی نبوت را استشمام می کردم.(3)

ص: 246

4. امام علی علیه السلام می فرماید:

من بنده خدا و برادر پیامبرصلی الله علیه وآله و صدیق اکبرم، این سخن را پس از من، جز دروغگوی افتراساز نمی گوید، من هفت سال پیش از مردم با رسول خدا نماز گزاردم.(1)

5. مرحوم علامه امینی می گوید:

ابوجعفر اسکافی معتزلی در رساله خود می نویسد که: همه مردم می دانند که علی علیه السلام افتخار پیشگامی در اسلام را داشت. جایی که خود ایشان فرمودند: پیامبر روز دوشنبه مبعوث شدند و من سه شنبه ایمان آوردم(2) .

و یا اینکه می فرمودند من هفت سال قبل از دیگران نماز خواندم! و این مسأله از هر مشهوری مشهورتر است و ما کسی را در گذشته نیافته ایم که اسلام علی علیه السلام را سبک بشمارد یا بگوید او اسلام آورد در حالی که کودک خردسال بود. عجب این که افرادی چون «عباس» و «حمزه» برای پذیرش اسلام منتظر عکس العمل ابوطالب بودند، ولی فرزند ابوطالب هرگز منتظر پدر ننشست و ایمان آورد.(3)

بنابراین اشکال مزبور از نظر فریقین بی اساس است و خلاصه مطلب این است:

الف) پیامبرصلی الله علیه وآله، اسلام علی علیه السلام را پذیرفت و کسی که اسلام او را به خاطر

ص: 247

سن و سال معتبر نداند در واقع ایراد به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله گرفته است!

ب) در داستان یوم الدار که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خویشان و اقوام خود را به اسلام دعوت نمود، فرمودند که نخستین کسی که دعوت ایشان را بپذیرد، برادر و وصی و جانشین آن حضرت خواهد بود. هیچ کس دعوت ایشان را نپذیرفت جز علی بن ابی طالب علیه السلام که عرض کردند: من شما را یاری می کنم و با شما بیعت می کنم و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هم فرمودند: تو برادر و وصی و جانشین من هستی.

بدون شک سن بلوغ شرط پذیرش اسلام نیست، هر نوجوانی که عقل و تمیز کافی داشته باشد و اسلام را بپذیرد، در زمره مسلمانان قرار می گیرد.

پ) از قرآن مجید استفاده می شود که حتی بلوغ شرط نبوت هم نیست و برخی از پیامبران در دوران طفولیت به این مقام رسیده اند، چنانکه در حق حضرت یحیی می فرماید: ما فرمان نبوت را در طفولیت به او دادیم.(1)

پ) امیرالمؤمنین علیه السلام شخصیتی است که با ورود ایشان در میدان مبارزه در غزوه خندق، تمام ایمان در مقابل تمام کفر قرار گرفت؛ و در برتری عمل آن حضرت همین بس که از تمام اعمال امت پیغمبرصلی الله علیه وآله تا روز قیامت افضل و برتر است.(1)

ت) اگر در میدان جنگ قدم زد تاریخ دلاوری مانندش ندید که زرهش پشت نداشته باشد.(2)

ث) در یک شب پانصد و سه تکبیر گفت و به هر تکبیری دشمن را به خاک بیفکند.(3)

عبدالله و غیر آنها نقل کرده اند که:

بعث النبی یوم الاثنین وصلی علی یوم الثلاثاء.(1)

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) روز دوشنبه به رسالت برگزیده شد و امیرالمومنین، علی علیه السلام ، روز سه شنبه با ایشان اقامه نماز کرد.

پ) ابوایوب انصاری ازرسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرده است که:

قال رسول الله صلی الله علیه وآله لقد صلت الملائکه علی وعلی علی سبع سنین لأناکنا نصلی لیس معنا احد یصلی غیرنا.(2)

ملائکه بر من و علی درود می فرستادند، زیرا جز من و علی علیه السلام کسی نبود که با ما نماز بخواند [فقط ما بودیم که نماز بجا می آوردیم].(3)

ص: 251

سباب المسلم فسوق وقتاله کفر وقال ولا ترجعوا بعدی کفارا یضرب بعضکم رقاب بعض فیکون علی کافرا لذلک لم تکن حجتکم أقوی من حجتهم لأن الأحادیث التی احتجوا بها صحیحة.

وأیضا فیقولون قتل النفوس فساد فمن قتل النفوس علی طاعته کان مریدا للعلو فی الأرض والفساد وهذا حال فرعون والله تعالی یقول تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لایریدون علوا فی الأرض ولا فسادا والعاقبة للمتقین فمن أراد العلو فی الأرض والفساد لم یکن من أهل السعادة فی الاخرة ولیس هذا کقتال الصدیق للمرتدین ولمانعی الزکاة فإن الصدیق إنما قاتلهم علی طاعة الله ورسوله لا علی طاعته فإن الزکاة فرض علیهم فقاتلهم علل الاقرار بها وعلی أدائها بخلاف من قاتل لیطاع هو.(1)

سپس به این روافض گفته می شود که اگر ناصبی ها به شما بگویند که علی علیه السلام خون مسلمانان را حلال دانست و با ایشان بدون دستور خدا و رسول او برای ریاست خودش جنگید و حال آن که رسول خداصلی الله علیه وآله فرموده اند: فحش دادن به مسلمان سبب فسق است و جنگ با او کفر، و فرموده است: که بعد از من دوباره در حالی که کافر شده اید باز نگردید، چون عده ای از شما گردن دیگری را می زند، پس علی علیه السلام بدین سبب [نستجیر بالله] کافر است، دلیل شما (رافضه) در جواب دلیل ایشان (نواصب) قوی تر نخواهد بود؛ زیرا روایاتی که ایشان بدان استدلال کرده اند، صحیح است. و نیز (ناصبی ها) می گویند: کشتن مردمان فساد است؛ پس هر کس که مردمان را برای تحت اطاعت در آوردن ایشان بکشد، قصد سرکشی در زمین و فساد را دارد؛ و این حالت فرعون است

ص: 253

و خداوند می گوید: آن خانة آخرت است؛ آن را برای کسانی قرار می دهیم که سرکشی در زمین و فساد را نمی خواهند وعاقبت برای پرهیزکاران است؛ پس هرکس که در زمین سرکشی و فساد کند، از اهل سعادت در آخرت نخواهد بود؛ و این مانند جنگ صدیق (ابوبکر) با مرتدین و کسانی که زکات ندادند نیست (تا بگویید او هم در زمین فساد کرده است)؛ پس به درستی که صدیق با ایشان تنها به خاطر اطاعت خدا و رسول او جنگید؛ نه به خاطر اطاعت خودش؛ پس به درستی که زکات بر ایشان واجب بود؛ و با ایشان به خاطر اقرار به وجوب زکات و پرداخت آن جنگید؛ به خلاف کسی که می جنگد تا از او اطاعت کنند.

و باز در جای دیگر می نویسد:

وعلی علیه السلام یقاتل لیطاع ویتصرف فی النفوس والأموال فکیف یجعل هذا قتالا علی الدین وأبوبکر یقاتل من ارتد عن الاسلام ومن ترک ما فرض الله لیطیع الله ورسوله فقط ولا یکون هذا قتالا علی الدین.(1)

و علی علیه السلام جنگید تا از او اطاعت کنند و بتواند در جان و مال مردم تصرف کند؛ پس چگونه این را جنگ برای دین قرار می دهید؟ و ابوبکر با کسانی جنگید که از اسلام مرتد شده بودند و نیز با کسانی که آنچه را خدا واجب کرده بود ترک کرده بودند؛ تا فقط خدا و رسولش اطاعت شوند؛ و این جنگ (جنگ های امام علی علیه السلام ) برای دین نیست.

جنگ ها را پیش بینی و به امیرالمؤمنین علیه السلام دستور داد تا با ناکثین، قاسطین و مارقین جنگ نماید و حتی کسانی همچون عایشه، زبیر و... را از شرکت در این جنگ ها برحذر داشته است؛ چنانچه بسیاری از علمای اهل تسنن، حدیث «کلاب حوأب» را نقل کرده اند. ابن حجر عسقلانی در کتاب «فتح الباری» می نویسد:

عن عکرمة عن ابن عباس ان رسول الله صلی الله علیه وآله قال لنسائه أیتکن صاحبة الجمل الأدبب - بهمزة مفتوحة ودال ساکنة ثم موحدتین الأولی مفتوحة - تخرج حتی تنبحها کلاب الحوأب یقتل عن یمینها وعن شمالها قتلی کثیرة وتنجو من بعد ما کادت.

عکرمه از ابن عباس نقل کرده که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله خطاب به همسرانش فرمود: کدام یک از شما بر شتر پر مو می نشیند و خروج می کند و سگان حوأب بر او پارس می کنند و مردم بسیاری از جانب راست و چپ او کشته می شوند و او سرانجام رهایی پیدا می کند؟

و بعد از نقل حدیث می گوید:

وهذا رواه البزار ورجاله ثقات.(1)

بزاز این روایت را نقل کرده و راویان آن ثقه و قابل اعتماد هستند.

و ابن کثیر دمشقی در کتاب «البدایهْ و النهایهْ» می نویسد:

عن قیس بن أبی حازم: أن عائشة لماأتت علی الحوأب فسمعت نباح الکلاب فقالت: ما أظننی إلا راجعة، إن رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم قال لنا: أیتکن ینبح علیها کلاب الحوأب، فقال لها الزبیر: ترجعین؟ عسی الله أن یصلح بک بین الناس.

ص: 255

هنگامی که «عایشه» به حوأب وارد شد و پارس سگان آنجا را شنید، گفت: چاره ای نیست جز این که از این سفر صرف نظر کنم؛ چرا که رسول خداصلی الله علیه وآله به ما (همسرانش)، فرمود: کدام یک از شماست که سگان حوأب بر او پارس می کنند؟ «زبیر» گفت: چگونه ممکن است از این سفر صرف نظر کنی در حالی که امید آن می رود که خدای تعالی با حضور تو بین مردم را اصلاح نماید! و بعد از نقل حدیث می گوید: «وهذا إسناد صحیح علی شرط الصحیحین ولم یخرجوه».(1)

سند این روایت، طبق شرط هایی که مسلم و بخاری در صحت روایت قائل بودند، صحیح است،ولی آنها این حدیث را نیاورده اند.(2)

بنابراین پیامبرصلی الله علیه وآله از این واقعه با خبر بوده و عایشه و طرفدارانش را از چنین جنگی برحذر داشته است و این نشان می دهد که آنها در این جنگ بر باطل و امیرالمؤمنین صلی الله علیه و آله وسلم بر حق بوده است و نیز در روایات بسیاری نقل شده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله زبیر را از این جنگ بر حذر داشته و حتی او را ظالم خطاب کرده اند.

حاکم نیشابوری می نویسد:

عن أبی حرب بن أبی الأسود الدئلی قال شهدت الزبیر خرج یرید علیا فقال له علی أنشدک الله هل سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول تقاتله وأنت له

ص: 256

ظالم فقال لم اذکر ثم مضی الزبیر منصرفا.

حرب بن ابوالاسود دئلی، گفت: هنگامی که زبیر علیه حضرت علی علیه السلام خروج کرد، حضرت علی علیه السلام خطاب به او فرمود: تو را به خدا سوگند! آیا به خاطر داری که رسول خداصلی الله علیه وآله به تو فرمود: تو هستی که با علی علیه السلام می جنگی و به او ستم می کنی؟ «زبیر» در پاسخ گفت: از آنچه می گویی اطلاعی ندارم - و یا به قولی - فراموش کرده ام!! آن گاه زبیر بازگشت.

و بعد از نقل حدیث می گوید:

هذا حدیث صحیح عن أبی حرب بن أبی الأسود.(1)

این حدیث از أبی حرب بن أبی اسود صحیح است.

حاکم نیشابوری بعد از نقل چندین حدیث در این باره، می گوید:

هذه الأحادیث صحیحة عن أمیرالمؤمنین علی علیه السلام وإن لم یخرجاه بهذه الأسانید.(2)

این احادیث از امیرالمؤمنین علی علیه السلام صحیح

است؛ اگرچه بخاری و مسلم با این سند ها نقل نکرده اند.

و نیز می گوید:

وقد روی اقرار الزبیر لعلی علیه السلام بذلک من غیر هذه الوجوه والروایات.

اقراری که زبیر برای حضرت علی علیه السلام نمود، منحصر به این بخش از روایات نیست؛ بلکه وجوه و روایات دیگری هم مؤید اقرار و اعتراف زبیر می باشد.

ص: 257

سلطنت و قدرت فراهم شد و او نیز هیچ قلمرویی به قلمروی مسلمانان نیفزود. لذا این گونه می نویسد:

در میان کسانی که امامیه، ادّعای عصمت برای آنها می کنند؛ تنها علی[علیه السلام ] از راه بیعتِ سران به حکومت رسید. در زمان سلطنت او نیز چندان نفع و مصلحتی در این دنیا نصیب مسلمانان نشد؛ آن چنان که در زمان سه خلیفه پیشین شده بود. بنابراین می توان به طور قطع و یقین نتیجه گرفت، آن لطف و مصلحتی که ادعا می کنند با امامان شان حاصل می شود، باطل است.(1)

این چه عزتی است که در زمان خلافت او نصیب اسلام شد؟...!

بنابراین، اسلام نزد شیعیان، همان خواری آنهاست و ما در میان هواپرستان ذلیل تر از رافضی ها نداریم.(1)

این که طی شش ماه، سوخت حمام ها از آن کتاب ها تأمین می شد!! و همة آنها از بین رفت!! ماجرا را بشنو و انگشت شگفتی به دندان بگیر.(1)

عمرو عاص به جز این کتاب هایی که در خزانة ملوکیّه از آنها مراقبت می شد، چندین کتابخانة دیگر را نیز در مصر به آتش کشید، از جمله کتابخانه ای که اسکندر بعد از ساختن شهرش آن را بنا کرده بود.(2)

در نقلی آمده است:

کتاب هایی که در مدت شش ماه حمام های اسکندریه را گرم کردند، به امر «بطولوماوس فیلادلفیوس»، از پادشاهان اسکندریّه جمع آوری شده بود. او دستور داد در تمامی شهرها و کشورها جست وجو کردند و هر کتابی در هر علمی نوشته شده بود، با چندین برابر قیمت خریداری کرده و در خزانة خود نگه داری می کرد تاتعداد کتاب ها به پنجاه هزار و صد و بیست عنوان کتاب رسیده بود، پس از آن نیز مرتب بر تعداد آنها افزوده می شد و هر پادشاه جدیدی که می آمد، مسؤول مراقبت و حفظ آن کتاب ها بود.(3)

ابن ندیم در این زمینه می گوید:

کتاب های سوختة آن کتابخانه، شامل تمامی دانش های آن زمان بوده، از قبیل فلسفه، ریاضیات، طب، حکمت، آداب و هیأت.(4)

ص: 262

البته این رأی خلیفه به کتابخانه اسکندریه مختص نبوده؛ بلکه هر جایی که فتح می شد، همین فرمان را در مورد آن صادر می نمود.(1) سعد بن ابی وقاص به فرمان عمر، همة کتاب های ایرانیان را به دریا ریخت.(2) او دربارة کتاب های مدائن نیز همین گونه رفتار کرد، تا جایی که کتاب های پیامبران پیشین نیز از این قانون مستثنی نبودند.(3)

ما ادعا نمی کنیم که همة مطالب آن کتاب ها صحیح و درست بوده است، اما این گونه رفتار با کتاب و کتابخانه، نشانگر دشمنی عمر با علم و دانش است. بسیاری از این علوم، حاصل تجربة بشر در زمان های طولانی است.

آیا چنین رفتاری، نابودی تمدّن بشری را در پی نداشته است؟ در این شیوه حکومتی، کسی حق ندارد از قرآن چیزی بپرسد، فقط همین متن عربی آن را هر که بلد است بخواند، و اگر معنای کلمه ای از قرآن را نفهمید حق سؤال ندارد، وگرنه تازیانه خلیفه مسلمانان پشتش را می نوازد.

نامة عمروعاص را که در آن شرح حال آن عراقی نوشته شده بود را به عمر داد و او از مضمون نامه آگاه شد، سخت برآشفت و گفت: این مرد کجاست؟

او گفت: در میان کاروان است.

عمر گفت: برو ببین اگر گریخته باشد عقوبت دردناکی در انتظارت خواهد بود.

آن شخص رفت و صبیغ را آورد. عمر به او رو کرد و گفت: تو کسی هستی که چیزهای تازه می پرسی؟!

آن گاه عمر کسی را فرستاد تا شاخه های تازه از نخل آوردند، آنها را به هم بست و شروع کرد به زدن به پشت او! آن قدر زد تا پشتش ترک برداشت، سپس او را رها کرد تا به مرور زمان آن شکاف در کمرش بهبود یافت، دوباره او را خواست و آن قدر زد که شکاف دوباره باز شد، باز او را رها کرد تا خوب شد، برای مرتبة سوم او را خواست تا تنبیه کند!! صبیغ گفت: اگر می خواهی مرا بکشی راحتم کن، اگر می خواهی مرا مداوا کنی به خدا سوگند! خوب شده ام و به مداوای تو نیازی ندارم.

عمر به او اجازه داد به سرزمین خود، عراق، برگردد و نامه ای به ابوموسی اشعری نوشت که هیچ کس از مسلمانان حق ندارد با او هم سخن شود. کار بر او بسیار تنگ شد تا این که ابوموسی به عمر نوشت: این مرد توبه کرده است.

عمر در جواب نامه نوشت: از این پس مانعی ندارد مردم با او هم سخن شوند.(1)

ص: 264

رفتار خلیفه با مردم سرزمین های فتح شده و علم و دانش آنان این گونه بود، با این حال آیا عزّتی برای اسلام و مسلمانان می ماند؟!

ابن تیمیّه گمان کرده که عزّت یعنی زورگویی و قلدری! به نظر شما آیا عزّت اسلام به این است؟ آیا این همان مکتبی است که فریاد علم و عقل سر داده، مکتبی که مردم را وادار می کند تا بپرسند و بفهمند، حدیث نقل کنند، بنویسند و مذاکره نمایند، مکتبی که شعارش این است:

احتفظوا بکتبکم، فإنّکم سوف تحتاجون إلیها.(1)

کتاب های خود را به خوبی محافظت کنید که به زودی به آنها نیاز پیدا می کنید.

آری! این امیرمؤمنان، علی علیه السلام ، است و این هم دستورالعمل او به مالک اشتر، اما افسوس و صد افسوس که معاویه نگذاشت پای مالک به مصر برسد و در میانه راه او را به شهادت رساند.

به راستی امروزه مردم جهان، اسلام را با عهدنامة مالک اشتر می شناسند یا با رویّة خلفا؟

ملاک عزّت و ذلّت در نظر ابن تیمیّه مادیّات است، او با معنویّات کاری ندارد و با علم و دانش ارتباطی ندارد، او کلید عزّت را گم کرده است. قرآن کریم در وصف منافقان می فرماید:

{الَّذینَ یَتَّخِذُونَ الْکافِرینَ أوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ أیَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلّهِ جَمیعًا}.(1)

کسانی که کافران را به جای مؤمنان دوست و همیار خود برمی گزینند، آیا عزّت و سربلندی را نزد آنان می جویند؟! به راستی که تمامی عزّت ها نزد خداوند است.

قرآن کریم در جای دیگر در مورد آنهاچنین حکایت می کند:

{یقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ اْلأعَزُّ مِنْهَا اْلأذَلَّ وَلِلّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنینَ وَلکِن الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ}.(2)

آنها (پنهانی) می گویند: اگر به مدینه برگشتیم به یقین عزیزان، ذلیلان را (از شهر) بیرون می کنند، در حالی که تمامی عزّت مخصوص به خدا، رسول او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی دانند».

ص: 267

دیدِ منافقان، دیدِ مادّی بود، عزّت را در مال و قدرت و شوکت می دیدند و آن گاه که به ثروت و مکنت یهودیان یا برخی از کفار می نگریستند، می گفتند: اینها عزیز هستند، اما مسلمانان که گاه از شدّت فقر، لباس مناسبی برای پوشیدن ندارند، ذلیل و خوار هستند.

حدیث، از علمای متأخر بر ابن تیمیه هستند که روایت را نقل کرده و آن را صحیح دانسته اند و ما هر دو گروه را جداگانه معرفی می کنیم تا حقانیت و صحت روایت مشخص گردد:

12. حافظ أبوالعبّاس محبّ الدین طبری؛ در «الذخائر»، ص 39.

13. ابن اثیر جرزی؛ در «اسدالغابهْ»، جلد5، صفحه523.

14. رافعی (یافعی) قزوینی، عبدالکریم؛ در «التدوین فی اخبار القزوین»، جلد1، صفحه168، باب ذال.

15. ابن غطریف؛ در «الجزء»، جلد1، صفحه32، شماره 31.

16. ابن جوزی، ابوالفرج؛ در «المدهش»، جلد1، صفحه38.

17. ابن نجار بغدادی؛ در «ذیل تاریخ بغداد»، جلد2، صفحه140.

18. ابن کرامه، محسن؛ در «تنبیه الغافلین عن فضایل الطالبین»، صفحه40.

19. حافظ أبومظفّر سبط ابن جوزی؛ در «تذکره الخواص»، صفحه310.

20. قاضی نعمان مغربی؛ در «شرح الاخبار»، جلد3، صفحه29 (با عبارت: ان الله لیغضب لغضب فاطمه).

21. خوارزمی، موفق بن احمد؛ در «مقتل الحسین»، جلد1، صفحه52.

22. گنجی شافعی، محمد؛ در «کفایهْ الطالب»، صفحه219.

23. ابن مغازلی، محمدبن محمدالواسطی؛ در «المناقب»، صفحه351.

عبدالله محمدبن سالم ثناحسین بن زیدبن علی عن عمر بن علی عن جعفربن محمد عن ابیه عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی علیه السّلام قال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم لفاطمه «ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک»، «هذا حدیث صحیح الاسناد ولم یخرجاه».(1)

طبق گفتة حاکم نیشابوری، این روایت بر اساس شروط بخاری و مسلم برای صحّت یک روایت، صحیح می باشد، ولی آن دو درکتب خود نیاورده اند. (این مطلب جای تأمل دارد که چرا این روایت را با این که صحیح می دانند، ولی در صحاح خود جای نداده اند).

2. هیثمی نیز دربارة حدیث مزبور می نویسد:

عن علی بن أبی طالب علیه السّلام عن النبی صلی الله علیه و آله وسلم قال:

یا فاطمة إن الله یغضب لغضبک و یرضی لرضاک، رواه الطبرانی واسناده حسن.(2)

طبرانی آن را نقل نموده و سلسله سندش حسن است.

حاتم بن أبی غرزة، (قالا) حدثنا عبدالله محمّد بن سالم، حدثنا حسین بن زید بن علیّ، عن عمر بن علی، عن جعفر بن محمّد،عن أبیه، عن علیّ بن الحسین، عن أبیه، عن علیّ علیه السّلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله لفاطمة: إنّ الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک.(1)

2. ابن أبی عاصم در کتاب «الآحاد والمثانی» می گوید:

قال: حدثنا عبدالله بن سالم المفلوج - وکان من خیار الناس - حدثنا حسین بن زیدبن علی عن عمر بن علی عن جعفربن محمد عن ابیه عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی علیه السّلام قال رسول الله صلی الله علیه وآله لفاطمة ان الله یغضب لغضبک ویرضی لرضاک.(2))

3. ابن عساکر نیز در این باره می نویسد:

أخبرنا أبومحمد هبة الله بن سهل بن عمر الفقیه، أنبأنا أبوعثمان سعید بن محمد العدل، أنبأنا أبو عمرو محمد بن أحمد الحیری. قالا: أنبأنا أبویعلی الموصلی، أنبأنا عبدالله بن محمد بن سالم - زاد الحیری:

المفلوج کوفی - حدثنا حسین بن زید، عن علی بن عمر بن علی، عن جعفر بن محمد، عن أبیه، عن جده، عن الحسین بن علی، عن علی أن النبی صلی الله علیه وآله قال لفاطمة: «یا فاطمة إن الله تبارک و تعالی لیغضب - و قال الحیری: یغضب - لغضبک و یرضی لرضاک».(3)

ص: 274

پس راویان روایت نیز مورد وثوقند و حتی با شروط بخاری و مسلم نیز روایت صحیح می باشد.

فاطمه از خشنودی من و غضب او از غضب من است، پس هرکس فاطمه، دخترم را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس او را خشنود کند مرا خشنود کرده و هر کس فاطمه را غضبناک کند مرا غضبناک کرده است؟ گفتند: بله! از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیده ایم، فرمود: خدا و ملائکه را شاهد می گیرم که شما مرا غضبناک کردید و مرا خشنود نکردید و اگر پیامبر را ملاقات کنم از شما شکایت می کنم.

2. استاد عباس محمود عقاد در کتاب «المجموعهْ الکاملهْ»، همان جریان را نقل کرده است:

و فی خلال الخلاف علی هذه القضیة قال عمر لأبی بکر: انطلق بنا إلی فاطمة فانا قد أغضبناها. فانطلقا فاستأذنا علیها فلم تأذن لهما، فأتیا علیا فکلماه، فأدخلهما. فلما قعدا... فقالت: أرأیتکما ان حدثتکما حدیثا عن رسول الله تعرفانه وتفعلان به؟ قالا: «نعم». فقالت: «نشدتکما الله ألم تسمعا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم یقول: رضاء فاطمة من رضائی وسخطها من سخطی؟» قالا: «نعم سمعناه من رسول الله صلی الله علیه وآله» قالت: «فانی أشهدالله وملائکته إنکما أسخطتمانی وما أرضیتمانی، و لئن لقیت النبی لأشکونکما الیه».(1)

پس انکار ابن تیمیه در مقابل تأیید رهبرانش (ابوبکر و عمر) هیچ ارزشی ندارد.

روایاتی که صحّت این حدیث را تأیید می کنند:

می باشد، روایت متواتر «فاطمة بضعة منی فمن أغضبها أغضبنی» می باشد که در آن غضب فاطمه علیهاالسّلام، غضب رسول الله صلی الله علیه وآله معرفی شده است و معلوم است که خدا هم با غضب رسولش غضب می کند و با رضایتش راضی می شود و به این مطلب (غضب کردن خدا با غضب رسولش)، در احادیث اهل تسنن نیز تصریح شده است، از جمله در «صحیح بخاری» و «مسلم» این روایت در مورد زنان پیامبرصلی الله علیه وآله وارد شده که:

أفتأمنین أن یغضب الله لغضب رسوله فتهلکین.(1)

آیا در امانید (در حالی) که خدا با غضب پیامبرش غضب می کند و شما هلاک می شوید؟

و این نشان می دهد که خدا با غضب رسولش غضب می کند.

در اینجا به بعضی از منابع مهم عامه که این روایت را نقل کرده اند، اشاره می کنیم:

1. بخاری در این زمینه می نویسد:

حدثنا ابوولید حدثنا ابن عیینه عن عمروبن دینار عنابی ملیکه عن المسوربن مخرمة ان رسول الله صلی الله علیه وآله قال: فاطمة بضعة منّی فمن أغضبها أغضبنی.(2)

2. جوینی در این باره می گوید:

عن نصر بن مزاحم، عن زیاد بن المنذر، عن زاذان، عن سلمان، قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله: یا سلمان من أحبّ فاطمة ابنتی فهو فی الجنّة معی...

ص: 278

حتی قال: فمن رضیت عنه ابنتی فاطمة رضیت عنه، ومن رضیت عنه رضی الله عنه، ومن غضب علیه ابنتی فاطمة غضبت علیه، ومن غضبت علیه غضب الله علیه،یا سلمان ویل لمن یظلمها ویظلم بعلها علیّا، و ویل لمن یظلم ذرّیّتها و شیعتها.(1)

ای سلمان هرکس دخترم فاطمه را دوست بدارد پس جایش در بهشت با من است پس کسی که دخترم فاطمه از او راضی باشد من از او راضی هستم و کسی که من از او راضی باشم خدا نیز از او راضی است و کسی که دخترم فاطمه بر او غضب کند من بر او غضب می کنم و کسی که من بر او غضب کنم خدا بر او غضب می کند یا سلمان وای بر کسی که به فاطمه و شوهرش حضرت علی علیه السّلام و فرزندانش و شیعیانش ظلم کند.

راض فارض علیا فان رضاءه رضی الله وغضبه غضب الله. (1)

ابو موسی حمیدی می گوید: من و علی و ابوبکر و عمر و عثمان به همراه رسول خدا بودیم که رسول خدا به سوی ابوبکر رو کرده و به او فرمود: ای ابوبکر این شخص که می بینی یعنی علی بن ابیطالب وزیر من در آسمان است و وزیر من در زمین است پس اگر دوست داری خدا را

ملاقات کنی در حالی که از تو راضی باشد علی را راضی کن چون رضایت علی رضایت خداست و غضب علی غضب خداست.

2. العلامة الزمخشریّ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم لاُم هانی: لاتغضبی علیّا، فان الله یغضب لغضبه الحدیث. (2)

رسول خداصلی الله علیه وآله به ام هانی فرمود: حضرت علی را ناراحت نکنید که خداوند از غضب او غضبناک می شود.

3. قال الخرکوشی النیشابوری فی شرف المصطفی، ص272 (متن): زیدبن علی عن لبانة عن عبدالله قال بینا أنا عند رسول الله وجمیع المهاجرین والانصار الا من کان منهم فی سریة فاقبل علی یمشی وهو مغضب فقال من اغضبه فقد اغضبنی.(3)

در محضر پیامبر خداصلی الله علیه وآله به اتفاق جمعی از مهاجرین و انصار حضور داشتیم که در میان جمع مذکور امام علی علیه السّلام در بازگشت یکی از غزوات بود و در حالی که اندوهناک بود به حضور پیامبر رسید. حضرت فرمودند: هرکس حضرت علی را ناراحت کند مرا ناراحت کرده است.

ص: 280

علی معتقد قِدَم العالم والحدّ» می نویسد:

ابن تیمیه یحتجّ کثیر من الناس بکلامه، ویسمّیه بعضهم «شیخ الاسلام»، وهو ناصبی، عدوّ لعلی علیه السّلام واتّهم فاطمه علیهاالسّلام بأنّ فیها شعبة من النفاق.(1)