ص: 2

ص: 3

ص: 4

٧- زخم زبان ٣٩

٨- فحش و ناسزا ٤٠

٩- آبروریزی ٤١

١٠- دل شکستن ٤٢

١١- تکبر در گفتار ٤٢

١٢- نهی از کار خیر ٤٤

١٣- قسم دروغ ٤٥

١٤- حکم ناحق ٤٥

١٥- اظهار حسادت ٤٦

١٦- بداخلاقی ٤٦

١٧- مسخره کردن ٤٧

١٨- سخن چینی ٤٩

١٩- ناامیدی ٥٠

٢٠- لقب گذاری ناپسند ٥١

٢١- تملق و چاپلوسی ٥٣

٢٢- شهادت ناحق ٥٧

چگونه باید ابعاد مختلف شخصیتی خود را متعالی کنیم؟ ٥٩

سؤال سوم

آیا من انسان موفقی هستم؟ ٦٧

موفقیت یعنی چه؟ ٦٧

١- تعریف اول از موفقیت ٦٧

٢- تعریف دوم از موفقیت ٧٠

٣- تعریف سوم از موفقیت ٧٣

چگونه وظیفه خود را تشخیص دهم؟ ٧٩

ص: 6

سؤال چهارم

آیا من اهل تغییر هستم؟ ٨٧

تغییر یعنی چه؟٨٧

چرا باید تغییر کنیم؟ ٩٠

تغییرات چگونه در ما شکل میگیرند؟ ٩٢

افراد در پهنه تغییرات ٩٤

ارائه یک الگوی عملی برای تغییر ٩٦

سؤال پنجم

نگاه من به مشکلات چگونه است؟ ١٠٣

خواص مشکلات ١٠٥

اولین خاصیت مثبت مشکلات ١٠٥

افزایش قدرت ١٠٥

دومین خاصیت مثبت مشکلات ١٠٨

افزایش تجربه . ١٠٨

سومین خاصیت مثبت مشکلات ١٠٩

افزایش اعتمادبه نفس ١٠٩

چهارمین خاصیت مثبت مشکلات ١١٠

منعطف شدن ١١٠

پنجمین خاصیت مثبت مشکلات ١١٣

صبر . ١١٣

ششمین خاصیت مثبت مشکلات ١١٤

مهربان شدن ١١٤

سؤال ششم

ص: 7

آیا من انسان توانمندی هستم؟ ١١٩

خاستگاه توانمندی ١٢٦

وراثت ١٢٦

آموزش ١٢٦

تربیت ١٢٧

شناخت مدیریتی از خود ١٢٨

١- نقاط قوت ١٢٩

٢- نقاط ضعف ١٣٠

٣- نقاط تهدید ١٣٢

٤- نقاط فرصت ١٣٣

دایره توانمندی ١٣٥

توانمندیهای شخصی ١٣٥

توانمندیهای مالی ١٣٥

توانمندیهای سلامتی ١٣٦

توانمندیهای شخصیتی ١٣٦

توانمندیهای علمی ١٣٦

توانمندیهای حرفهای ١٣٦

توانمندیهای خانوادگی ١٣٧

توانمندیهای دینی ١٣٧

سؤال هفتم

منظور من از خوشبختی چیست؟ ١٤١

اولین تعریف از خوشبختی ١٤٣

دومین تعریف از خوشبختی ١٤٥

خصوصیات مشترک افراد خوشبخت . ١٤٧

شادی ١٤٧

ص: 8

آرامش ١٤٨

کنترل زندگی ١٤٩

امیدواری ١٤٩

رضایت خداوند ١٥٠

مهربانی ١٥١

استفاده از یک الگو برای تمرین خوشبختی ١٥٢

سؤال هشتم

محیط خود را چگونه می بینم؟ ١٥٩

دسته بندی محیط زندگی انسان ١٦٠

اشیاء ١٦٠

طبیعت ١٦١

انسان ١٦٢

سخن پایانی ١٦٦

ص: 9

ص: 10

- چطور همسرم را دوست داشته باشم؟

- چرا باید ازدواج کنم و ازدواج موفقی داشته باشم؟

- چگونه مشکلات زندگی خود را حل کنیم؟

- چگونه فرزندان خود را درک کنیم؟

شاید بتوان گفت این کتابها مجموعهای است با محتوی آموزشی تا والدین ضمن آشنایی با موضوعات مختلف مربوط به زندگی فرزندان و و همچنین آگاهی با بخش های متنوع تربیت آنها، کودکان و نوجوانان خود را نیز با آن موضوعات آشنا نمایند.

موفقیت و سرافرازی همه ایرانیان عزیز، آرزوی ما است.

ص: 12

بدیهی است نگارش و تدوین این مجموعه کتابها بدون کمک همکاران و دستیاران من انجام نمی شد.

لذا از خانم ها نیلوفر سلیمانی زاده و فاطمه کرمی که سخنرانی های مرا پیاده سازی نموده و مطالب را دسته بندی و با دقت نظر ویرایش کردند، متشکرم.

همچنین از خانم هانیه خزایی بابت آماده سازی کتاب برای چاپ و طراحی صفحات داخلی آن سپاسگزارم.

از همسرم برای همه عشق و محبتی که نثار من کرد و در پیش برد این مجموعه کتابها مشوقم بود؛ و از فرزندانم امیرحسین و علیحسین که انگیزه اصلی من برای نگارش این کتابها بودند، متشکرم. ایندو، بهانه های من برای جریان عشق در زندگی هستند.

شاه محمدپور

ص: 13

ص: 14

نمی گوید.

دیدگانم چه می بیند؟!

خویشتن داری غریبه را عبادت می پندارم!

آیا بهراستی چنین است؟! پیش میروم تا مگر به او نزدیک شوم.

پناه بر خدا! او را در شرارهای از آتش شعله ور می بینم! غریبه را چه شد؟!

نیکتر می نگرم؛ آتشی مهیا نیست! اما غریبه، پاسخ جماعت جاهل را با خشم می دهد و بر آنها می آشوبد!

چشمانم چه می بینند؟!

مگر خشم شعلهای است از آتشِ مهیب؟!

به دل ترس دارم از پیش رفتن؛ لیک باید رفت.

غریبه را به نیایش می یابم. چه آرام با خدای خویش نجوا می کند! نزدیکتر میشوم. او شادمان به گرد خود می پیچد و می خندد.

پروردگارا! مرا چه شده؟! شادمانی غریبه را نیایشی دیدم با خلوص.

از خود میپرسم آیا شادمانی نیایش است؟!

روی میگردانم و به سوی قوم خود می نگرم؛ از آنها دور و به غریبه نزدیکتر شدهام. چهره او را می نگرم. گویی غریبه نیست، او را بسیار دیده ام؛ لیک به کدامین سرای؟! نمی دانم!

سخن گفتن آغاز می کنم و او گوشی شنوا دارد. بر او نظر کرده و او را صبور مییابم.

دست بر دیدگانم می نهم تا باری دیگر فریبم ندهند؛ لیک او را مزین به نور ایمان می یابم. عرق سرد بر پیشانی ام نشست و دوباره او را غریبه می بینم.

پرودگارا! صبوری او را در چشمانم ایمانی منور یافتم؛ مگر صبر را بر ایمان راهی هست؟!

لباس وحشت سراسر پیکرم را پوشانده. غریبه بسیار آشناست.

ص: 16

گامی پس می کشم، گویی آتش و دود غریبه را در چنته خود اسیر کرده و فریادرسی نیست. هراسی هولناک در دل دارم؛ لیک پاهایم چونان مسماری بر چوب نشسته خمیده نمی گردد.

آتشی بر جان خویش نهادم و آهی برآوردم، پروردگارا! بر ما رحم نما...!

ندایی برآمد پر صولت و جلی که او را عذابی سخت در گرفته به تاوان گناهی عظیم که خود را فراموش ساخته و به خلق مشغول گشته؛ پس طعم نسیان را بر او بچشانیم.

دست برده و چشم می بندم، باری دیگر می گشایم؛ هیچ نشانی از عذاب نیست!!!

غریبه گوشه ای نشسته و به من می نگرد. زبان گشوده و پیاله ای پیش می کشد؛ آب نمی خواهی؟!

با دست لرزان پیاله می ستانم و سوی لبان خشکیده ام می برم تا جرعهای از آن بنوشم.

صورت خویش درون آب می بینم.

پروردگارا! این منم یا غریبه؟!!!

به او می نگرم. او دیگر غریبه نیست! او سالهاست که آشنای من است. او منم!

تنهای بیابان منم! عابد خویشتن دار منم!

نیایش گر شادمان منم! خشمگین فتاده به آتش منم!

مؤمن صبور منم!

جز من هیچ نیست.

غریبه ای در بیابان جز من نیست! بر خاک نشسته ام و بر خویش می نگرم، که گویی پس از سالها گم گشتگی خود را یافته ام.

نمیدانم از یافته ام خوشنود و رنگین باشم یا از عمر باخته ام غمگین.

به راستی من کیستم؟!

ص: 17

غریبه ای تنها که مشغول خلایق است، یا شادمان دلی که به موطن خویش هزار قوم و طایفه دارد؟!

از که سراغ خویش بجویم؟

به که رنج دل بگویم؟!

خداوندا! نیازمندم که خویشتن خویش را بیش از این بشناسم و سائلِ یافتن نفس گشته ام...!

به کدام سوی روی نهم؟!

آرامش خویش از که جویم؟!

امید به کدامین سفیر داشته باشم؟!

میدانم که اگر مشغول خلایق گردم، حیات خویش به ممات باخته ام.

میدانم که ضرورت است که خویشتن را نیکوتر بنگرم؛ اما با کدامین چشم؟!

آنها که بارها مرا فریفته اند؟!

شاید مجبور شوم آنها را باری دیگر بشویم و گونه ای دیگر بنگرم! می خواهم از این پس، فقط بر خود بنگرم.

به یاد دارم دیدگانی که بر دیگران می نگرند، عیب آنها می بینند و حُسن خویش.

خداوندا! چه بسیار از خود غریبه ام و تنها. گویی دوباره از خویش زاده شده ام! ترسی دارم از خود و تو را چه دوست یافته ام بر خود...!

پروردگارا! از تو خجالت می کشم.

چرا از تو و دیدار تو مرا ترسانده اند؟!

کجاست کودکی ام که دست در دست مادرم، پای بکوبم و شادمانه بخوانم خدا مهربانترین است.

چه دیر و شرمنده رسیده ام به جایی که میبینم جز تو، باید از همه ترسید.

و از جهل خویش بر خویش، بیش از همه...!

پروردگارا! از تو خجالت می کشم.

ص: 18

ساعتی در خود نگر تا کیستی

از کجایی وز چه جایی چیستی

در جهان بهر چه عمری زیستی

جمع هستی را بزن بر نیستی

(صفی علی شاه)

ص: 19

ص: 21

ص: 22

در طول زمان زنده بودن، چقدر زندگی کرده ایم؟!

چند میلیارد انسان در این مسیر زنده بودن هستند؟!

این زنده بودن چه نتیجه ای دارد؟!

این همه زندگی تکراری و این همه تکرار زندگی را شاهدیم؛ که چه ؟!

چه طرز تفکری باعث می شود که زیستن را این گونه بنگریم؟!

ما انسانها برای انجام هر کاری، باید در رشته های فنی حرفهای و یا دانشگاهی تحصیل کنیم، یا علوم دینی بدانیم، یا نزدیک استاد، کار شاگردی کرده و فنی را بیاموزیم تا بتوانیم حرفه ای عمل نموده و کاری را به درستی انجام دهیم؛ اما متأسفانه برای چگونه زندگی کردن، هیچ رشته فنی حرفه ای و یا دانشگاهی وجود ندارد!

گویی هیچکس زندگی را به ما نمیآموزد و زمانی آن را می آموزیم که دیگر وقت کافی برای زندگی نداریم! فرصت زندگی تمام می شود و ما تازه یاد گرفته ایم با آن چه کرده و چگونه زندگی کنیم! متاسفانه این سرنوشت عمده انسانهاست.

زندگی میکنند. پیشنهاد می کنم به عنوان یک انسان، یعنی موجودی که دارای تفکر و شعور است، این نگرش از زندگی را بررسی کنیم.

به نظر من، ایرادات اساسی به این طرز تفکر وارد است که به آنها اشاره میکنم. شما خواننده محترم نیز در این خصوص نظرات خود را یادداشت کنید.

اول اینکه: لذت بردن و همیشه شاد بودن، نیازمند توانمندی است و هزینه دارد! جوانی، سلامتی، پول و امکانات مختلف می خواهد و همه این موارد نسبی است؛ یعنی گاهی سلامتی هست و گاهی نیست! پول گاهی هست و گاهی نیست! جوانی فقط مدت کمی از طول عمر زندگی را شامل می شود! لذا چطور می شود دائم خوش بود؟!

دوم اینکه: ما انسانها در محیط خانواده و اجتماع زندگی می کنیم؛ محیط خانواده، محیط مدرسه و دانشگاه و محیط کار، چه شباهتی به شهربازی دارد؟!

چه طور می توانیم دائماً در محیط کار و تحصیل و انجام وظیفه خوش باشیم؟!

سوم اینکه: بسیاری امور وجود دارد که مانعِ همیشه خوش بودن ما هستند! به طور مثال، از دست دادن نزدیکان و یا مشکلاتی که برای دیگران به وجود میآید و ما از آنها مطلع میشویم؛ اینها اجازه نمی دهد ما همیشه خوش باشیم!

اگر بدانم برادرم مشکل مالی دارد و من کاری از دستم برنمیآید، چگونه میتوانم خوش باشم؟!

وقتی می بینم تعداد زیادی از انسانها بی خانمان هستند، چگونه خوش باشم؟!

وقتی می بینم پدری توانایی اداره خانواده خود را ندارد و از این بابت نزد همسر و فرزندان خجالت زده است، چگونه خوش باشم؟!

وقتی چشمان نگران دختری را می بینم که با پول ناچیزی برای خرید جهیزیه اقدام کرده، چگونه خوش باشم؟!

بنابراین دلایل زیادی خارج از زندگی شخصی ما وجود دارد که اجازه نمی دهد همیشه شاد و دلخوش باشیم.

ص: 25

چهارم اینکه: اگر ما اصالت را به خوش بودن خودمان بدهیم، رفته رفته تنها می شویم؛ چرا که ناراحتی دیگران برای ما بی اهمیت بوده و فقط شادی و خوشی خودمان را می بینیم و لذت می بریم و در صورت ادامه این روند، تبدیل به موجودی خودخواه می شویم که اطرافیان از ما دور خواهند شد.

سعدی خردمند می فرماید:

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

پنجم اینکه: در بسیاری از موارد، خوشحالی هایی وجود دارد که اصلاً شایسته نیست ما آن خوشی و لذت را تجربه کنیم.

مثل مسخره کردن دیگران! گاهی با مسخره کردن دیگران، می توان شاد شد و این شادی قطعاً پسندیده نیست یا اینکه فردی را تحقیر کنیم و بابت تحقیر دیگری خودمان را بزرگ ببینیم و از این حس بزرگ بینی احساس شادی و خوشی کنیم.

این شادی به هیچ وجه شایسته مقام انسانی نیست؛ لذا به هر دلیل و شکل که بخواهیم، نمی توانیم شاد باشیم!

با توضیحات ارائه شده، درمی یابیم که نمی توانیم به هر نحو که خواستیم خوش باشیم و همیشه نیز نمیتوان خوش بود؛ لذا

مکتب همیشه خوش باش، با حقیقت زندگی واقعی سازگاری ندارد!

- نگرش دیگری وجود دارد که زندگی را بر اساس قانون جنگل تعریف می کند و می گوید زندگی جنگل است؛ اگر گرگ نباشی دیگران تو را می درند. اطرافیان می خواهند تو را از بین ببرند تا خودشان زنده باشند و زندگی کنند؛ به همین خاطر، همیشه به تو دروغ می گویند. لذا حرف هیچ کس را گوش نکن و

ص: 26

فقط برای خودت زندگی کن و با دیگران کاری نداشته باش؛ زیرا حتی برادر هم به برادر رحم نمی کند!

لازم به ذکر است این طرز تفکر نیز طرفداران متعددی دارد که با همین باور زندگی می کنند و تعاملات اجتماعی خود را بر همین اعتقاد استوار نموده اند؛ به بخشی از اعتقادات پیروان این رویکرد در زندگی دقت کنید:

 دیگر انسانها را همچون گرگ تصور می کنیم!

 اشخاص بهراحتی میتوانند گرگ باشند!

 افراد به هر بهایی می خواهند زنده باشند و زندگی خود را حفظ نمایند؛

 مردم از پیشرفت من ناراحت می شوند؛

 اشخاص بهراحتی در مقابل هر کسی که فکر کنند از آنها بالاتر است، کرنش میکنند؛

 مردم برای کسب منافع به دیگران محبت می کنند و احترام می گذارند؛

 افراد به سادگی به هر کسی که تصور نمایند از آنها ضعیف تر است، ظلم می کنند؛

 مردم برای هر کسی تاریخ مصرف مشخصی را در نظر می گیرند؛

 مردم میتوانند بسیار بی رحم باشند، با ظاهری مهربان؛

 دیگران از سقوط من خوشحال می شوند.

حال به بررسی این نوع نگرش نیز می پردازیم و مانند نگرش قبلی اشکالات وارده بر این روی کرد را نیز بیان می کنیم:

اول اینکه: باید به مروجین این نگرش گفت: شما که این طرز تفکر را می پذیرید و به ما نیز توصیه میکنید، با توضیحاتی که خودتان ارائه دادید، من نباید به شما اعتماد کنم! چون شما هم گرگ هستید و می خواهید مرا نابود کنید!

به اعتقاد شما دیگران همیشه دروغ می گویند و غیرقابل اعتماد هستند!.

پس من هم به شما اعتماد نمی کنم چون دروغ می گویید!

ص: 27

دوم اینکه: بسیاری از افراد اجتماع مانند پزشکان، معلمان، اساتید دانشگاه، زحمت کشان نیروی انتظامی، نیروهای نظامی و شهرداری و بسیاری از اقشار مختلف مردم، به دیگران خدمت می کنند و رفتار آنها اصلاً شبیه گرگهای اجتماع نیست! پرستاری که تا صبح مراقب بیمار است، رفتار بسیار انسانی دارد. چگونه می توانیم در مورد این اقشار زحمت کش، طرز فکر منفی داشته باشیم؟!

سوم اینکه: من پدر و مادری دارم مهربان و فداکار و خواهر و برادری که من را تا سر حد جان دوست دارند. همین طور دوستانی دارم که در زمان وقوع مشکلات، به من کمک می کنند؛ با شادی من شاد و با ناراحتی من ناراحت می شوند.

پس چطور می توانم لطف و مهربانی این عزیزان را نادیده بگیرم؟!

چهارم اینکه: بسیاری از افراد اجتماع هستند که حاضر و آماده اند به خاطر دیگران جانشان را فدا کنند. عزیزان شهدا، عزیزان آتشنشانی و هلال احمر و نظامیان و اشخاص امنیتی؛ همه و همه کسانی هستند که بارها نشان داده اند برای حفظ کشور و هموطنان خود، از جانشان هم دریغ نمی کنند.

پس چگونه می توان با طرز فکر این عده موافق بود که جامعه جنگل است؟! خیر، جامعه انسانی جنگل نیست.

جامعه انسانی جامعه ای است با مجموع خصوصیات انسانی که فضیلت ها، احترام و محبت در آن بسیار ارزشمند است. لذا این طرز نگرش به زندگی هم مردود است.

حال که به قدر ضرورت این دو نگرش را بررسی کردیم، پیشنهادی برای شما دوستان دارم؛ تصور کنیم زندگی نه شهربازی است و نه جنگل؛ بلکه زندگی

ص: 28

محلی است برای رشد و متعالی شدن.

ما به دنیا آمدهایم تا بزرگ و بزرگوار شویم. به تولد یک نوزاد آهو نگاه کنید؛ او به دنیا میآید و بزرگ میشود و روزبه روز به یک آهوی کامل نزدیکتر می گردد؛ او روزبه روز به خصلتهای یک آهوی بالغ نزدیکتر می شود.

ما نیز به این دنیا قدم نهاده ایم و زندگی می کنیم که روزبه روز به انسان کاملتری تبدیل شویم و هر روز به خصلتهای یک انسان کامل نزدیکتر گردیم.

حال با فرض اینکه زندگی را محل رشد بدانیم، به چند سؤال نیز پاسخ می گوییم:

همه ما کمبودها و نواقصی داریم که زندگی این فرصت را به ما می دهد تا آن را کامل کنیم یا نقص خود را با تمرین و تلاش جبران نماییم یا توانایی خود را بروز داده و آن را تبدیل به واقعیت کنیم.

 ممکن است من فرد مهربانی باشم، اما تا زمانیکه مهر نورزیده ام، مهربانی من واقعیت ندارد!

 ممکن است من انسان فداکاری باشم، اما تا زمانیکه از خودگذشتگی نکردهام، فداکاری من واقعیت ندارد!

 ممکن است من انسان خوش اخلاقی باشم، اما تا زمانیکه با دیگران خوشاخلاق نباشم، خوش خلقی من واقعیت ندارد!

 ممکن است من انسان دست ودل بازی باشم، اما تا زمانی که دست کسی را نگرفتهام و به کسی کمک نکردهام، دستودل بازی من واقعیت ندارد!

 ممکن است من بتوانم همسر خوبی باشم، اما تا زمانیکه ازدواج نکرده ام، همسر بودن من واقعیت ندارد!

لذا باید طرز فکر خود را به زندگی منتقل کرده و در همه ابعاد آن جاری سازیم تا بتوانیم آنچه در ذهن داریم را ظاهر کنیم، رشد نماییم و روزبه روز کاملتر شویم.

هر چه بینش ما عمیق تر باشد بهتر می فهمیم، لذا می توان نتیجه گرفت بیشتر یاد گرفتهایم؛ پس متعالی ترنیز شده ایم.

هر چه بیشتر مشورت کنیم و یاد بگیریم، یعنی بیشتر رشد کرده ایم. شاه راه رشد، آگاهی و یادگیری است. دلیل ترقی بشر در اعصار مختلف، بها دادن و ارزشمند دانستن موضوع یادگیری است؛ لذا تا فرصت زندگی کردن داریم، باید بیاموزیم و آموخته های خردمندانه خود را بکار گیریم..

پس زندگی را واقعی ببینیم و با آن مواجهای واقعی نیز داشته باشیم؛ نه در عالم خیال و وهم با آن مواجه شویم و نه نعمت زندگی را محیط جنگل تعبیر کنیم. باید زندگی را زندگی کنیم؛ با قوانین مخصوص خودش!

یعنی یاد بگیریم  عمل کنیم  تکرار کنیم  متعالی شویم

حال باید از خود پرسید آیا از نوع نگرش خود به زندگی آگاهی داریم؟!!!

لطفا نوع رویکرد خود را نسبت به زندگی بنویسید.

ص: 32

ص: 33

ص: 34

را خواهد فهمید. این بار هم چند دقیقه معطل می شویم. فقط چند دقیقه؛ همین!

دانستن یا ندانستن اندازه کفش یا کمر اصلاً مسأله مهمی نیست، اما همه ما اینها را می دانیم حتی ارتفاع قله اورست یا طول فلان خودرو یا اندازههای دیگری که هیچ تأثیر قابل توجهی در زندگی ما ندارند.

حال باید دید نسبت به اندازه هایی که نقش تعیین کننده در زندگی ما دارند، واقف هستیم؟ مثلاً آیا از اندازه دهان خود مطلع هستیم؟!

به راستی اگر اندازه دهانمان را ندانیم ممکن است زبان، خسارت جبران ناپذیری را بر شخصیت ما و دیگران وارد نماید.

آیا تا به حال به نقش زبان در تعریف شخصیت خود دقت کرده ایم؟!

آیا میدانیم عمده شخصیت را زبان و گفتار ما معرفی می کند؟!

آیا آگاه هستیم که چگونه و چطور از زبان خود استفاده کنیم؟!

زبان و گفتگو، مهمترین ویژگی در چگونگی نمایش شخصیت ما انسانهاست.

چگونه سخن گفتن، چگونه سؤال کردن و چگونه پاسخ دادن یه محور اصلی فعالیت زبان است

لذا با توجه به اهمیت موضوع زبان در معرفی شخصیت افراد، لازم می بینم توضیحاتی را پیرامون آسیب هایی که زبان و گفتار ممکن است ایجاد نماید ارائه نمایم.

خواهد شد که دایره این مشکلات قابل اندازه گیری نیست و ممکن است منجر به وقوع هر اتفاقی گردد و حتی نتوانیم جریان حوادث را مدیریت و کنترل نماییم.

به همین دلیل، از کودکی به ما می آموزند که دروغگو دشمن خداست؛ چون خداوند حق است و حقیقت و آنکس که حق و حقیقت را می پوشاند، عملاً خواسته و اراده خداوند را می پوشاند! لذا ما فرد دروغگو را دشمن خدا می دانیم.

بزرگان ما با استفاده از چنین روش های تربیتی کوشیده اند ما را صادق و راست گو پرورش دهند تا موجب امنیت در خانواده و جامعه باشد.

از او طلب خسارت نموده و یا با او بدرفتاری کنیم.

تهمت از جمله آسیب هایی است که زبان به شخصیت ما وارد میکند و موجب دوری دوستان و نزدیکان از ما میشود. اشخاصی که اصطلاحاً راحت تهمت میزنند، موجب آبروریزی در بین مردم شده و از نظر دوستی نیز غیرقابل اعتماد هستند.

لذا توصیه می کنیم از معاشرت با این اشخاص فاصله بگیرید؛ آنها برای آبرو، شخصیت، مال، جان و ... دیگران، ارزشی قائل نیستند!

باشیم، قطعاً مسائل خصوصی دیگران افشاء شده و در این صورت به آبروی خود و دیگران آسیب جدی وارد می نماییم.

با طعنه متفاوت است.

ممکن است ما از موضوعی مطلع باشیم و یا واقعیتی را بدانیم که شنونده از شنیدن آن نه تنها شاد نمی شود، بلکه ناراحت و عصبانی نیز خواهد شد.

برخی اشخاص این نکته را رعایت نمیکنند و عامدا" با زبان خود موجب رنجش خاطر طرف مقابل خود می شوند.

مثلا از والدین طرف مقابل بدگویی نموده یا نسبتی را به آنها روا میدارند که نباید بازگو کرد و یا موقعیت قبلی شغلی یا خانوادگی طرف مقابل را بازگو می نمایند و یا واقعهای را تکرار می کنند که آن شخص علاقهای به شنیدن آن ندارد.

شایسته است بکوشیم زخمزبان زدن، جزء اخلاق گفتاری ما نباشد.

اشخاص متکبر از خود تعریف نموده و دیگران را کوچکتر از خود میبینند؛ لذا به گونهای صحبت میکنند که فرد شنونده عمدتاً در ارتباط کلامی دچار مشکل شده و هیچ لذتی از آن نمی برد و احساس می نماید متکلم هیچ علاقه ای به صحبت با او ندارد، بنابراین دلزده شده و گفت وگو را به اتمام رسانده و یا نیمه کاره رها می سازد.

تکبر و کبر یعنی خودت را از دیگران بالاتر بدانی؛ البته این به معنای نفی تخصص و کارآمدی عده ای از مردم نیست. بدیهی است که نظر اشخاص متخصص در رشته خود نسبت به نظر دیگران اولویت داشته و جایگاه بالاتری دارند، اما این عده متکبر نیستند.

یعنی خود را انسان بالاتری نمی بینند، بلکه همه را یکسان دیده و بنابر مهارت هر فرد در امور مختلف، نظر او را ارجحتر تشخیص می دهند که این موضوع امری کاملاً عقلانی و بدیهی است.

البته انسانهای متکبر، دارای خصوصیاتی هستند که لازم است به آنها اشاره شود.

مشخصات افراد متکبر در گفتار چنین است:

 معمولاً اخمو هستند؛

 سلام نمیکنند؛

 جواب سلام مردم را نمیدهند یا خیلی آرام جواب می دهند؛

 صحبتهای مردم را قطع کرده و خود شروع به صحبت می کنند؛

 هنگام صحبت کردن، دیگران را مسخره می کنند؛

 سؤالات طرف مقابل را جواب نمی دهند؛

 در پاسخگویی عمدتاً از جملات کوتاه استفاده می نمایند؛

 هنگام گفتوگو با دیگران، به صحبت طرف مقابل توجه نداشته و یک طرفه حرف می زنند؛

ص: 43

 هنگام گفتوگو با تحکم صحبت میکنند؛

 برای کسی تعقل قائل نبوده و فقط خود را فهیم میدانند.

همیشه از دیگران متوقع هستند و برای کسی کاری انجام نمی دهند.

تکبر در گفتار، موجب دوری مردم و بهمرور زمان موجب افسردگی شخص میشود؛ لذا میتوانیم با دوری از این رذیلت اخلاقی، زندگی را برای خود و دیگران سهل نموده و هر آنچه را که برای خود میپسندیم، برای دیگران نیز بپسندیم.

شایسته است هر شخصیت و جایگاهی برای خود قائل هستیم، برای دیگران نیز همان شخصیت و جایگاه را قائل باشیم و همگان را در مقابل خداوند متعال یکسان ببینیم.

از پروردگار مهربان بخواهیم زبان ما، جز به صلاح و محبت سخن نگوید.

 به شخصی که به نفع او صحبت نمودهایم، ظلم کرده ایم؛ چرا که چیزی که مال او نبوده است در اختیار او قرار دادهایم و او نیز باید به خاطر اشتباه ما پاسخگو باشد.

 به افرادی که از ما دعوت به قضاوت کردهاند، ظلم کرده ایم؛ چرا که اعتماد آنها را خدشهدار کرده و موجب شده ایم که حس عدم اعتماد به دیگران در آنها به وجود بیاید.

لذا اگر زبان ما زبان یک قاضی باشد، که بسیار مهم است چه می گوییم؛ و اگر زبان، زبان یک انسان معمولی مانند من وشما است باید مراقب باشیم حق بگوییم و اگر نمی توانیم و دانش کافی برای گفتن نداریم، قبول زحمت نکنیم و سکوت کرده و یا بگوییم که توانایی انجام چنین کاری را نداریم.

بترسیم از کسی که جز خدا کسی را ندارد.

 خوش اخلاقی موجب افزایش درآمد و روزی می شود.

 خوش اخلاقی موجب افزایش سلامت جسمی و روحی خواهد بود.

 خوش اخلاقی موجب افزایش دوستان ما خواهد شد.

 خوش اخلاقی موجب تعالی روح ما میگردد.

 خوش اخلاقی موجب ارتقاء شخصیت ما می شود.

بنابراین بداخلاقی و بدزبانی، همه این موارد ذکر شده را از بین برده و متأسفانه موجب آسیبهای شخصیتی میگردد. خداوند متعال در قرآنکریم به پیامبر اعظم میفرماید:

﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ و ...﴾

پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی و اگر تندخو و سختدل بودی، قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند...(1)

لذا زبان ما میتواند موجب پیوند و یا گسست رابطه با دیگران باشد.

آنها را کوچک بشمارد. فرد حقیری که قادر به ارتقاء شخصیت خود نیست، با زبان و گفتار خویش دیگران را آزار میدهد؛ لذا از دیگران نیز آزار می بیند.

مسخره کردن مانند تهمت زدن و دروغ گفتن، ناشی از نقصان شخصیت و واقف نبودن به ابعاد وجودی انسان است.

شاید بتوان اسم اینگونه افراد را بیمار گذاشت؛ چرا که از حالت عادی و طبیعی خارج بوده و برای رسیدن به سلامت روحی نیازمند کمک دیگران هستند. اما در عین حال ما نیز بهعنوان انسان و ممکن الخطا بودن لازم است بر خود سخت بگیریم و از اشخاصی که دیگران را مسخره میکنند، دوری نماییم تا خدای ناکرده ندانسته و ناخواسته موجب تمسخر دیگران نشویم.

گاهی افراد مسخره کردن را با شوخی اشتباه میگیرند؛ در حالیکه این دو بسیار متفاوت هستند.

با توجه به اهمیت موضوع و جهت آشنایی بیشتر، شوخی به جا و مسخره کردن را با یکدیگر مقایسه می کنیم؛ به جدول زیر دقت کنید:

شوخی به جا

شوخی نابه جا

دوستی و محبت را افزایش می دهد

دوستی و محبت را کاهش می دهد

دلها به هم نزدیکتر میشود

دل افراد میشکند

احساس خوبی داریم

احساس بدی داریم

خوشحال می شویم و می خندیم

ناراحت می شویم و پوزخند می زنیم

ص: 48

همراه با کلمات محبت آمیز است

همراه با کلمات تحقیرآمیز است

دوطرفه است

یک طرفه است

با توجه به توضیحات ارائه شده، در می یابیم زبان بهترین ابزار برای تحقیر یا ارتقاء شخصیت اجتماعی ما است؛ لذا نحوه مراقبت و کنترل آن نیز بسیار مهم می باشد.

بنابراین به دوستان عزیز توصیه می کنیم اگر فرد سخنچین در مورد شخصی مشغول به صحبت شد، صحبت او را قطع نموده و او را از خود برانید؛ چرا که قطعاً در مورد عملکرد شما نیز با فرد دیگری صحبت خواهد کرد.

دعا کنیم از شر افراد سخن چین در امان بمانیم.

در ثانی به هیچ وجه تحت تأثیر آنها قرار نگیرید و در آخر نیز به او یادآور شوید که شما بسیار قوی هستید و می توانید با مشکلات روبه رو شده و راهکار مناسبی برای مشکلات خود بیابید! و هرگز از تلاش دست نمی کشید و از رحمت خداوند متعال نا امید نخواهید شد.

البته مبحث امید در متون دینی و ادبی نیز مبحث بسیار مهمی است؛ بهنحوی که در قرآن کریم نیز خداوند متعال از انسان خواسته است علیرغم گناهان بسیار، از رحمت خداوند همیشه مهربان ناامید نباشید.

﴿قُل یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِم لَا تَقنَطُوا مِن رَّحمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحیمُ﴾

بگو ای بندگان من که بر خویشتن زیادهروی روا داشته اید! از رحمت خدا مأیوس نشوید. همانا خداوند همه گناهان را (بهشرط توبه) میآمرزد؛ که او خود آمرزنده مهربان است.(1)

و در فرهنگ عمومی جامعه نیز فقط شیطان را ناامید میخوانند؛ لذا هرگز امید کسی را از بین نبرید و همیشه شخصی امیددهنده باشید و امیدوار به آینده.

عصبانیت و حتی برخورد فیزیکی نیز می گردد.

متأسفانه هستند اشخاصی که حد و حدود زبان خود را نمیدانند و حتی در گفت وگوهای عامیانه برای دیگران نامگذاری میکنند و این نامگذاری ناپسند بر اثر تکرار، تبدیل به لقبی ناخوشایند و آزاردهنده نزد شنونده میشود.

بدیهی است این شیوه گفت وگو نیز امری است غیراخلاقی، غیرانسانی و غیردینی. با نگاهی اجمالی به کلام خداوند متعال و سیره عملی اهلبیت(سلام الله علیهم)، در می یابیم که ایشان نه تنها با این رفتار غیرانسانی مخالفت میکردند، بلکه افراد را با نامها و القاب پسندیده نام می بردند و به آنها نسبتهای خوشایندی میدادند، تا فرد شنونده خوشحال شده و احساس رضایت داشته باشد. نمونه این رفتارها را در کتب سنن النبی علامه طباطبائی(رحمه الله علیه) و مجموعه کتابهای حدیثی مانند اصول کافی، می توانید مطالعه نمایید.

به نمونه ای از القاب پسندیده اشخاص ذیل دقت فرمایید؛ البته بزرگان همیشه دیگران را با القاب مناسب و خوب نام گذاری می کنند.

نام

لقب

لقب دهنده

محمد

رحمه للعالمین

خداوند سبحان

علی

ابوتراب

پیامبر اکرم

محمد

لسان الغیب- حافظ

مردم وحاکم وقت

حسین

نابغه شرق- شیخالرئیس

دانشمندان زمان

البته ما نیز در محیط خانواده و دوستان، اطرافیان را با القاب خوبی صدا می زنیم که موجب افزایش محبت و رغبت بین اعضاء خانواده و آشنایان می شویم.

 پدری که فرزند پسر را عزیز پدر! خطاب می کند؛

ص: 52

 پدری که فرزند دختر را نفس بابا! خطاب می کند؛

 همسری که به شوهرش جانم! می گوید؛

 مرد نامحرمی که زن نامحرم را خواهر! خطاب می کند.

اینها نمونه هایی است از اینکه با زبانمان نه تنها لقب ناپسندی را به کسی نسبت نمی دهیم، بلکه از لقب خوب و پسندیده ای هم استفاده نموده ایم.

دلیل دیگری اقدام به چاپلوسی میکند؛ لذا در صورت تغییر موقعیت، رفتار شخص چاپلوس نیز سریعاً تغییر می کند؛

 فرد چاپلوس در واقع فردی دروغگو است. چرا که صفات و حسنات پسندیده ای را به مخاطب نسبت میدهد که عملاً وجود نداشته یا در حد تمجید و تعریف نیست؛

 فرد چاپلوس به دلیل ضعف شخصیتی نسبت به افراد بالادستی خاضع است، اما نسبت به افراد پاییندستی بسیار گستاخ میباشد؛

 فرد چاپلوس دائماً مشغول تحقیر خود است تا طرف مقابل را بزرگ جلوه دهد؛ لذا در بسیاری موارد اقدام به تحقیر دیگران میکند تا مقداری از حقارت خود را جبران کرده باشد؛

 اشخاص چاپلوس در چاپلوسی های خود، از ابزارهایی مانند غیبت، تهمت و شایعه استفاده نموده تا به خواسته خود برسند.

با توجه به خصوصیات فرد چاپلوس به بررسی شخصیت فردی او میپردازیم که در مقابل چاپلوسی و تملق خوشحال شده و احساس رضایت میکند.

این فرد نیز متأسفانه در ابعاد شخصیتی دچار ضعف بوده و از خلاء هویتی رنج میبرد؛ حال به بررسی بعضی از این ابعاد می پردازیم.

 شخصی که از چاپلوسی دیگران به وجد میآید، انسان سست عنصری است و با بدگویی و سخن چینی نیز سخت تحت تأثیر قرار گرفته و تصمیمات نابخردانه اتخاذ می نماید؛

 این اشخاص برای شایستگی اطرافیان ارزشی قائل نبوده و صرفاً با روابط دوستانه یا فامیلی یا هر رابطهای، بدون در نظر گرفتن شایستگی، نسبت به جایگاه دیگران تصمیم می گیرند و رفتار می کنند؛

 فردی که از چاپلوسی و تملق دیگران تأثیر میگیرد، دارای عقده های شخصیتی متعددی است، چرا که کمتر احساس ارزشمندی واقعی دارد؛

 فردی که چاپلوسی را می بیند و به آن عکس العمل مثبت نشان می دهد، خود نیز چاپلوسی بالادستی های خود را نموده و از این کار لذت می برد؛

 و در نهایت اینکه چاپلوسی و تملق برای شخصیت شنونده و گوینده، مایه ذلت است و تخریب.

فرد چاپلوس صرفاً به جایگاه طرف مقابل توجه دارد.

فرد تمجیدکننده به شخصیت طرف مقابل توجه دارد.

فرد متملق، خود انسان ضعیف و ناتوانی است.

فرد تمجیدکننده، خود انسان توانا و قوی است.

فرد متملق چاپلوسی میکند تا در آینده چیزی را به دست آورد.

فرد تمجیدکننده بابت موضوعی از گذشته، طرف مقابل را تمجید می کند.

فرد چاپلوس از گفتار خود احساس رضایت ندارد.

فرد تمجیدکننده از گفتار خود احساس خوبی دارد.

فرد چاپلوس دنبال سهم خواهی است.

فرد تمجیدکننده به دنبال ارزش نهادن به شایستگی است.

فرد چاپلوس گدایی محبت می کند.

فرد تمجیدکننده بذل محبت می کند.

فردی که احساس رضایت از چاپلوسی دیگران دارد، سکوت کرده و به خود حق می دهد که دیگران چاپلوسی او را کنند.

فرد تمجیدشده تشکر میکند و دیگران را مورد لطف قرار داده و توانایی آنها را نیز یادآور می شود.

معمولاً خودخواه و مغرور است.

بزرگمنش و با مردم مهربان است.

با توضیحات ارائه شده، درمییابیم تعریف و تمجید از بزرگان در حوزه های مختلف تملق نیست؛ بلکه بیان واقعیت زندگی و جایگاه آنهاست.

 هر ساله با همایش و کنفرانس های مختلف، از بزرگان علمی تمجید می شود؛

 با برگزاری یک بازی دوستانه از یک ورزشکار، خداحافظی می کنند؛

 جلسهای تشکیل داده و از مدیر قبلی تشکر کرده و مدیر جدید را معرفی می کنند.

این ها چاپلوسی و تملق نیست، بلکه گفتن واقعیت است و تشکر از افراد شایسته؛ حتی در ادبیات دینی ما نیز چنین فضای مثبتی حاکم است. وقتی دعبل

ص: 56

شاعر، شعری را با مضامین بسیار مفید اسلامی بیان میکند، امام رضا عبای خود را به او بخشیده و از او تمجید می کند.

در قرآنکریم خداوند متعال بعد از خلق انسان، خود را احسن الخالقین خطاب می فرماید. رسول اکرم از بزرگان و جهادگران اطراف خود تعریف و تمجید نموده و آنها را بزرگ می شمارد.

لذا گفتن حقیقت و جایگاه شخصیتی افراد، تملق و چاپلوسی نیست؛ بلکه امری پسندیده و مفید است؛ آنچه ناپسند است را توضیح دادیم و به آن اشاره نمودیم.

اگر اندازه پای خود را ندانیم و به محلی مراجعه نماییم و یا به موضوعی ورود کنیم که نباید این کار را می کردیم، چه می شود؟!

اگر اندازه دست خود را ندانیم و به چیزهایی دست درازی کنیم که نباید دست درازی می کردیم، چه می شود؟!

اگر اندازه فکر خود را ندانیم و به چیزهایی بیندیشیم که نباید فکر می کردیم، چه می شود؟!

به راستی؛ توانمندی روحی من به چه میزان است؟!

شخصیت من چه اندازهای دارد؟!

من نسبت به اطرافیان و محیط اطرافم دارای چه ابعادی هستم؟!

هر بعد از شخصیت اندازه های مختلفی دارد که اگر آنها را ندانیم، هرگز خود واقعی خویش را نمی توانیم بشناسیم؛ پس باید کاری کرد و راه حلی را جست!

 ارائه راهکار

چگونه از اندازه شخصیت خود آگاه شوم؟

چگونه شخصیت خود را اندازه گیری کنم؟

برای اندازه گیری هر چیز، ما حدفاصل دو سر آن شئ را اندازه میگیریم؛ مثلاً برای اندازهگیری طول قد انسان از نوک انگشتان پا تا فرق سر خود را با متر اندازه میگیریم.

یعنی حدفاصل دو سوی بدن ما می شود طول قد ما؛ حال اگر بخواهیم شخصیت خود را اندازه بگیریم، همین کار را میکنیم؛ یعنی باید بدانیم

حدفاصل خوشحالی و ناراحتی ما چقدر است؟!

حدفاصل رضایت و نارضایتی ما چقدر است؟!

از چه چیزی خوشحال می شویم و از چه چیزی ناراحت؟!

ص: 58

اگر با موضوعات و چیزهای کوچک ناراحت میشویم، پس خودمان نیز کوچک هستیم!

اگر بهخاطر موضوعات مهم و بزرگ ناراحت می شویم، پس خودمان نیز بزرگ هستیم!

با این شیوه اندازهگیری در مییابیم که در بسیاری امور کوچک، در بسیاری امور متوسط و در اموری نیز بزرگ هستیم.

یعنی تمامی ابعاد وجودی (شخصیتی) ما به یک اندازه نیست؛ بلکه متفاوت هستیم.

لذا تلاش میکنیم ابعاد مختلف وجودی خود را وسعت ببخشیم.

است؛ پس مادر دارای خصلت انسانی و بُعد شخصیتی بزرگی است که چنین خوشحال و شادمان شده است.

کودک نوپایی را می بینیم که مشغول بازی و خندیدن است؛ از دیدن آن کودک لذت برده و خوشحال می شویم.

با توجه به اینکه به خاطر موضوعی ساده خوشحال می شویم، آیا از لحاظ بُعد شخصیتی، کوچک هستیم؟

پاسخ: خیر. شما انسان شریف و بزرگواری هستید که از خوشحالی دیگران خوشحال میشوید (دوست داشتن و محبت به بچه ها، از سلامت روح شما نشأت می گیرد.) اینکه خوشحالی دیگران، خصوصاً کودکان، موجب خوشنودی شما شود، نشان از عظمت روحی شماست؛ لذا دارای شخصیت متعالی و مهربان هستید.

ناراحت و عصبی بودم و حرف ناشایستی به همسرم زدهام و از این بابت خیلی ناراحت هستم.

در مورد شخصیت خودم چه قضاوتی داشته باشم؟

پاسخ: اینکه شما به خاطر شکستن دل همسرتان ناراحت هستید، به خودی خود خوب است و نشان می دهد ذاتاً انسان مهربانی هستید. لذا عذرخواهی کرده و تلاش کنید اشتباه خود را جبران نمایید و دل او را شاد کنید.

در شخصیت انسانهای مهربان، دل شکستن و ناراحتی دیگران هیچ جایگاهی نباید داشته باشد.

با توضیحات و سؤالات مطرح شده، در مییابیم دلایل مختلف ناراحتی و عصبانیت ما بُعد مهمی از چگونگی شخصیت ما را مشخص مینماید. لذا میتوان چرایی خوشحالی و ناراحتی را نشانهای از ضعف یا قوت شخصیتی خود بدانیم.

ص: 60

مثلاً :

 از نزدیکان ما شخصی صاحبخانه شده است؛ آیا ما نیز خوشحالیم یا بی تفاوتیم؟! خوشحالیم؟

بی تفاوتیم؟ چرا؟! چرا از خوشحالی دیگران خوشحال نیستیم؟!

 گوشه خیابان شخصی اتومبیل خود را پارک کرده و ظاهراً اتومبیل او بنزین تمام کرده، بیتفاوت عبور میکنیم؟ چرا؟! چرا بی تفاوت هستیم؟! یا می ایستیم و در حد توان و مقدورات کمک میکنیم؟! بسیار خوب است که کمک کنیم.

 حال مادرم خوب نیست و من طبق روزهای عادی، کارم را انجام می دهم؛ یا پیشنهاد مراجعه به پزشک میدهم؟ و مثالهای بسیاری که نشان می دهد روح ما به چه میزان متعالی شده است.

دوستان عزیز!

تمرین کنیم که خوشحالی خود را ابراز نماییم.

تمرین کنیم که از خوشحالی دیگران خوشحال شویم و به آنها تبریک بگوییم و این کار را به فرزندان و اطرافیان خود بیاموزیم.

انسان بودن خود را با عمل، به واقعیت تبدیل کنیم.

تماس بگیر و تولد اطرافیانت را تبریک بگو!

تماس بگیرو سالگرد ازدواج نزدیکان و دوستانت را تبریک بگو!

تماس بگیر و حال پدر بیمار دوستت را جویا شو!

از کنار موفقیت دیگران بی تفاوت عبور نکن! خوشحال باش و تبریک بگو.

از کنار ناراحتی و غم دیگران بی تفاوت عبور نکن! همدردی کن.

ص: 61

برای بزرگ شدن اندازه خودمان، باید هر روز انسان بودن را تمرین کنیم.

تمرین کنیم که نسبت به حقوق دیگران حساس باشیم، در عین حال دارای قلب بزرگی بوده که بتوانیم همه را ببخشیم.

همه ما تصوری نسبی از ثروت و پول داریم مثلاً پنجاه میلیون، صد میلیون، یک میلیارد، چند خانه و ماشین و زمین و ... . اما تصوری از اینکه یک شهر فقط برای ما باشد یا اینکه یک استان را به ما بدهند، نداریم.

چرا که بسیار باارزش و قیمتی است و تصور آن برای ما مشکل است؛ اما شخصی را میشناسم که میگفت اگر دنیا و هر آنچه که در این دنیاست را به من بدهند، پر کاهی را به ظلم از دهان مورچهای نمی گیرم.

جانم فدای امیرالمؤمنین علی.

بزرگی یعنی این؛ اندازه این انسان را ببینید چقدر بزرگ است!

با چه خوشحال می شود و با چه ناراحت! چه چیزی او را راضی یا ناراضی میکند!

خوب است عظمت روحی امیرالمؤمنین علی را با اندازه خود بسنجیم!!!

حضرت نفرمودند کشتن مورچه، فرمودند: گرفتن پر کاهی به ظلم! یعنی می شود تا این اندازه بزرگ بود؟!

به تعبیر شاعر معاصر آقای گرمارودی:

"پیش از تو،

هیچ اقیانوسی را

نمیشناختم

که عمود بر زمین بایستد..."

ص: 62

می شود آنقدر بزرگ بود که پر کاهی را به ظلم از دهان مورچه ای نگرفت و میشود آنقدر حقیر بود که شادی خود را در مسخره کردن دیگران دید.

میشود آنقدر وارسته بود که ارزش هر انسانی را با انسان دیگر برابر دانست و می شود آنقدر کوچک و حقیر بود که بهخاطر ثروتمند بودن کسی، به او احترام بیشتری گذاشت.

میشود آنقدر بزرگ بود که ارزشهای انسانی را زنده و پابرجا نگه داشت و می شود آنقدر کوچک و حقیر بود که خوردن و خوابیدن و شهوات را اولویت اول زندگی قرار داد.

می شود بزرگ شد و می شود کوچک ماند!

باید با خود اندیشید کدام بُعد شخصیتی من ضعیف و کدام بُعد شخصیتی قوت بیشتری دارد؟!

نقاط ضعف و قوت من کجاست؟!

باید بتوانیم خودمان را بنویسیم؛ باید حداقل یک اندازه تقریبی از شخصیت واقعی خود داشته باشیم.

ص: 63

ص: 64

ص: 65

ص: 66

این تعریف از موفقیت هیچ ارزشی برای درستی و اصالت موضوع و همچنین چگونگی انجام آن قائل نیست و صرفاً چون شخص توانسته در اوج قرار بگیرد، او را موفق تلقی میکنند.

با این تعریف، خیرترین فرد مدرسهساز از نظر موفقیت، با وحشی ترین وحشی در کنار یکدیگر قرار میگیرند و اگر از معتقدین این تعریف از موفقیت سؤال کنیم این دو نفر چه شباهتی به یکدیگر دارند، میگویند هر دو نفر در اوج هستند و از دیگران پیشی گرفته اند!

پس موفقیت در این تعریف نه عقلانی است، نه انسانی و نه دینی؛ لذا باید سؤال کرد این تعریف موفقیت زاییده فکر و اندیشه چه کسی است ؟

این تعریف موفقیت معمولاً از تراوشات ذهنی عده قلیلی قدرتهای تجاری و سیاسی است و متأسفانه عملاً پیروان زیادی نیز در جهان دارد.

البته این تعریف در ریشهیابی اندیشه، ظاهراً با فلسفه یونان میتواند ارتباط معناداری داشته باشد.

در یونان باستان، مردم چند خدایی بودند که به نقل تاریخ هر کدام از آن خداها در کاری موفق بوده است و در اوج قرار داشته اند.

مانند خدای جنگ (آرس) که موفقترین خدا در امور جنگی بوده یا خدای زیبایی (آفرودیته) که موفقترین خدا در زیبایی بوده و غیره؛ که البته این موضوع جای مطالعه و تحقیق بیشتری نیز دارد.

اگر به عدهای بگوییم فلانی را که انسان موفقی در امور اقتصادی میدانید، بهای موفقیت ایشان زندانی شدن عدهای از تجار و ورشکستگی عده کثیری از کسبه بازار بوده است! می گویند مهم نیست؛ او توانایی و دانشِ کسب و کار را داشته، لذا دیگران باید حواسشان را جمع میکردند.

میگوییم راه موفقیت مهم است؛ می گویند راه و روش بهانه است.

میگوییم هدف، وسیله را توجیح نمی کند؛ می گویند همه چیز برای هدف!

ص: 68

می گوییم خیلی چیزها قابل خرید و فروش نیست؛ می گویند

Business is business!

می گوییم انسانیت چه می شود؟! اخلاق چه میشود؟! وجدان چه می شود؟!

می گویند در دنیای حرفهای گری و کسب و کار، این مسائل وجود ندارد!!! وا اسفا! و البته با این روش موفق نباشید، بهتر است!!!

اصولاً با این روش نباید موفق بود! ضمناً با این تعریف از موفقیت، عده کمی از انسانها را میتوان موفق تلقی کرد و بقیه مردمی که در اوج نیستند و هر کدام در قسمتی از مسیر موفقیت هستند؛ این مردم را چگونه در نظر بگیریم؟!

آیا همه آنها را بیعرضه در نظر بگیریم که شایستگی ندارند؟! یعنی همه مردم به جز تعداد اندکی که در اوج هستند، بدبخت و شکست خوردهاند؟!

البته این مکتب، شعار ناپسندی نیز دارد که میگوید "اول بودن مهمتر از بهتر بودن است!" و توجیح می کنند که مثلاً نفر اول مسابقات دو المپیک را همه میشناسند؛ اما نفر دوم و سوم را نه!

نفر اولی که پای به کره ماه گذاشت را همه میشناسند؛ اما نفر دوم و سوم را نه!

که البته استدلال غلطی است و انسانها به هر کسی که دارای خصلتهای انسانی باشد، احترام میگذارند و از او به نیکی یاد می کنند؛ اگرچه مشهور و موضوع تبلیغ رسانه ها نباشد!

مگر جهان پهلوان تختی در همه مسابقات برنده و نفر اول بود؟! نه! اما مردم به او احترام میگذارند و یادش را گرامی میدارند... .

مگر شهید همت در همه عملیات های دفاع مقدس پیروز شد؟! نه! اما مردم برای یاد و خاطره او احترام خاصی قائل هستند و او را بزرگ میدارند.

گاندی و ماندلا هر دو برای آزادی جنگیدند و موفق شدند و اشخاص دیگری نیز چون آنها بوده اند.

ص: 69

این بزرگان هیچ گاه خود را برتر از دیگران ندانسته، بلکه خود را هم پایه مردم می دیدند و بسیار انسانمدار و خاضع بودند و خود را در قله و دیگران را در قعر دره نمی دیدند!

انسانهای بزرگ و بزرگوار به قیمت سقوط انسانهای دیگر موفق نمی شوند؛ آنها موفقیت خود را در موفقیت دیگران می بینند.

 گاندی موفقیت خود را در موفقیت مردم هند که تحت استعمار انگلستان بودند، میدید و تلاش نمود.

 ماندلا موفقیت خود را در آزادی و برابری سیاه پوستان با سفیدپوستان می دید و تلاش نمود.

 تختی موفقیت خود را در رعایت خصلت های انسانی و جوانمردی میدید و تلاش نمود.

 شهید همت برای وطن و مردم وطن خود تلاش می نمود و در مقابل دشمن خونخوار ایستادگی می کرد.

پس تعریف اولیه ارائه شده از موفقیت، نمیتواند جوابگوی موفقیت این بزرگان باشد.

آیا با این تعریف، خواسته ما از جنبه خوبی و بدی تعریف می شود؟!

پاسخ: خیر، معتقدان این تعریف از موفقیت می گویند: اگر به هر آنچه که شما می خواستید برسید رسیدید، انسان موفقی هستید؛ لذا عملکرد اشخاص دارای معیار خوبی و بدی نیست؛ بلکه صرفاً جنبه رسیدن به هدف معیار می باشد.

بهعنوان مثال اگر شخصی قصد داشته که در مسابقات دوی المپیک نفر دهم شود و در آن مسابقه نفر دهم شده است، آیا این شخص انسان موفقی تعریف می شود؟

جواب میدهند: بله!

البته این تعریف نسبت به تعریف اول بسیار انسانیتر است؛ چون با تعریف اول فقط نفر اول موفق بود و دارای ارزش؛ اما با این تعریف، نفر دهم نیز موفق و دارای ارزش خواهد بود.

و اما نکته مهم:

آیا ما انسانها به هر چیزی که می خواهیم، دست پیدا میکنیم؟!

آیا ما به تمام خواسته های خود می رسیم یا نه؟!

آیا در مسیر تلاشمان، برای به دست آوردن چیزی ممکن است اهداف و آرمان خود را عوض کنیم؟!

آیا ممکن است از هدف خود منصرف شویم و به هدف متعالی تر فکر کنیم؟!

آیا ممکن است کلاً اهداف خود را کنار گذاشته و به اهداف دیگری بپردازیم؟!

اینها سؤالات بسیار مهمی است که باید به آنها اندیشید.

حال موضوع مهمتر:

در مثال دونده مسابقه که نفر دهم شد و موفق نیز بود، اگر این دونده نفر پنجم

ص: 71

شد چه؟! باز هم باید او را انسان موفقی دانست؟ چرا؟!

او دوست داشته نفر دهم شود، اما اکنون نفر پنجم شده و عملاً به خواسته خود نرسیده است! اما اگر بگوییم که پنجم بودن از دهم بودن بهتر است، او از هدف و خواسته خود نتیجه بهتری را دریافت کرده است.

این توضیح قابلقبول است اما با خواسته آن فرد منافات دارد. پس موضوع موفقیت را باید خوب بررسی کرد.

ما انسانها به عمده چیزهایی که میخواهیم، میرسیم یا نه؟

پاسخ به این سؤال شاید سخت یا آسان باشد یا اینکه بگوییم انسانها متفاوتند و درصد موفقیت آنها نیز متفاوت است.

اما وقتی خوب فکر میکنیم، میبینیم نه! به عمده چیزهایی که میخواستیم نرسیدیم؛ بلکه در رسیدن به اهداف کلان و خاص خود که در مورد آنها تلاش مضاعف داشتهایم، موفق بودهایم و در عمده موارد، موفقیت ما نسبی است و یا موفقیتی حاصل نشده است. عواملی همچون:

 تأثیر دیگران بر اهداف و تلاش ما

 تغییر نظر خود ما

 متعالیتر شدن اهداف و آرزوها

 اولویتبندی اهداف و آرزوها

 تغییر منابع اولیه، استعدادها و توانایی ما

و عوامل دیگری که مانع از رسیدن ما به اهداف و آرزوهایمان میشود؛ و این عاملی است برای افسردگی، ناراحتی و غصه خوردن!

اگر ما موفقیت را به دست آوردن آنچیزی بدانیم که میخواهیم، رفتهرفته علیرغم تلاش و کوشش، غمگین و افسرده خواهیم شد. ضمناً خواسته ها و آرزوهای ما پایان ندارد! لذا همیشه دلایل مختلفی برای رنجش خاطر ما وجود

ص: 72

دارد؛ بنابراین شاید بهتر باشد تعریف جامعتری از موفقیت ارائه نماییم.

بازمانده واداشت.

این یعنی تشخیص وظیفه. جالب است بدانیم وقتی ما انسانها وظیفه خود را انجام میدهیم، از لحاظ وجدانی راحت و آسوده میشویم؛ حتی اگر نتیجهای نگرفته باشیم. گویی رابطه مستقیمی بین وجدان و انجام وظیفه وجود دارد.

حال به یک مثال و تحلیل خاص توجه کنید. میخواهیم از منظر یک تاریخنویس، واقعه کربلا را بررسی نماییم! (خواهشاً فقط از جنبه تاریخی و نظامی به موضوع نگاه کنیم تا بتوانیم با این سه تعریف موفقیت، موضوع را بررسی نماییم.)

در یک سو حسینبنعلی است و دیگر سو لشکریان عمربنسعد.

جنگی در میگیرد و بعد از یک روز کامل، از دو طرف کشته و زخمیهایی بهجای می ماند؛ در نهایت لشکر کوچک حسین بن علی شهید و بقیه افراد اسیر می شوند؛ از جمله زنها و بچه ها. این خلاصه جنگی این واقعه بود.

سؤال؟

آیا حسین بن علی در کاری که می خواست انجام دهد، موفق شد یا نشد؟

با تعریف موفقیت اول که هیچ شکلی از موفقیت حاصل نشده است. با تعریف موفقیت دوم، حسین بن علی می خواسته به کوفه برود و لشگر ابن سعد این اجازه را به او نمی دهند، می خواسته به مکه بازگردد باز هم این اجازه را به او نمی دهند و او را وادار به جنگ می کنند و بعد از جنگی سخت، بازمانده سپاه او را اسیر میکنند؛ یعنی موفقیت نوع دوم؛ اما ظاهراً آن چیزی که می خواسته نیز حاصل نشده است.

اما با تعریف موفقیت از نوع سوم، یعنی انجام وظیفه! پیروز میدان حسین بن علی است؛ چرا که او توانست به وظیفه خود عمل کند و آن را انجام دهد. لذا بعد از گذشت حدود 1400 سال، نام و یاد این امام عزیز راهنمای همه

ص: 74

انسانهای جوانمرد است؛ اما هیچ اثر مثبتی از ابنسعد و یارانش یافت نمی شود.

آری، اگر بتوانیم و بخواهیم و در راه انجام وظیفه تلاش کنیم ممکن است زخمی شویم، ممکن است اسیر شویم، ممکن است کشته شویم، اما هرگز شکست نمیخوریم! با توضیحات ارائه شده، بدیهی است که بتوانیم موضوع انجام وظیفه را با موفقیت پیوند زده و به خود بازگردیم و از خود سؤالاتی داشته باشیم.

آیا من در مقابل خودم وظایفم را درست انجام میدهم؟!

آیا من مراقب شخصیت خود هستم؟!

آیا من مراقب سلامتی خود هستم؟!

آیا من مراقب خانواده خود هستم؟!

آیا من مراقب شغل خود هستم؟!

آیا من مراقب هستم که امروزم بهتر از دیروز باشد؟!

آیا من مراقب خصلتهای انسانی خود هستم؟!

آیا من مراقب دیگران هستم؟!

آیا من وظایف خود را در مقابل مادرم، درست انجام می دهم؟!

آیا من وظایف خود را در مقابل پدرم، درست انجام می دهم؟!

آیا من وظایف خود را در مقابل همسرم، درست انجام می دهم؟!

آیا من وظایف خود را در مقابل فرزندانم، درست انجام می دهم؟!

 نکند در خصوص افرادی که وظیفه ای در مقابل آنها نداریم، بیشتر احساس وظیفه کنیم تا نسبت به خانواده خودمان!

 نکند دختر و همسر دیگران را محترمانه تر از دختر و همسر خود صدا کنیم!

 نکند انجام کار دیگران را به کار فرزند و همسر خود ترجیح می دهیم!

 نکند برای دیگران راحت تر از خانواده خود هزینه کنیم!

 نکند بیشترین لبخند من و شما برای غریبه باشد تا خانواده خودمان!

ص: 75

که اگر اینگونه باشد، موفق نبودهایم و موفق نیستیم؛ چراکه وظیفه خود را درست انجام ندادهایم.

گاهی میشود دقایقی اندیشید و به گذشته بازگشت.

میشود خیلی چیزها را جبران کرد و اصلاح نمود و این یعنی رشد و ترقی در زندگی.

سزای گل سرخ، باغ بلند آوازه است

نه که در کنج خرابه، اسیرش بکنی

یادمان باشد و در خاطر من میماند

که هر انسان به لبخند، دگر انسان را میخواند

(راوی)

قدری تأمل!

عده ای از مسلمین خدمت حضرت رسول اکرم رسیدند و گفتند: دو برادر هستند که یکی از صبح تا شب روزه و از شب تا صبح نماز می خواند و عبادت می کند. ایشان سؤال فرمودند: رزق و روزی خود و اهل و عیال را چگونه فراهم می کند؟

گفتند: آن یکی برادر کار میکند و خرج زندگی این برادر را نیز تأمین می نماید.

حضرت فرمودند: عبادت ده قسم دارد که نُه قسم آن کسب روزی حلال است.

حال باید دید ما به عنوان مسلمانان این عصر، چه اشارتی را باید از این فرمایش رسولالله متوجه شویم؟ ایشان چه چیزی را تأیید و چه چیزی را رد فرمودند؟

حضرت محمدمصطفی با این گفته، به من و شما متذکر شده اند که:

1- انجام وظیفه اصلی ترین نوع عبادت است؛

2- اگر دارای خانواده هستیم، باید زندگی آنها را تأمین نماییم؛ این وظیفه من و شماست و عبادت نیز محسوب می شود؛

ص: 76

3- ضمناً وظیفه دارید از طریق حلال مخارج خانواده را تأمین کنید.

حال به بعضی از وظایف گروههای مختلف اشاره می نماییم.

 دانشجو و یا دانشآموز هستید، وظیفه اول شما تحصیل است.

 از مدیران کشور هستید، وظیفه اول شما خدمت به مردم است.

 هنرمند هستید، وظیفه اول شما تولید هنری است که خود، اطرافیان و جامعه را متعالیتر کند.

 عالم دینی هستید، وظیفه شما این است که با زبانی لین و با استفاده از متن قرآن و نمونه رفتارهای سیره اهلبیت(سلام الله علیهم)، نوع و چگونگی دینداری را به مردم منتقل نموده و ضمناً خود نیز عامل باشیم.

و ...

البته گاهی یک نوع شلختگی شخصیتی در بین ما دیده میشود، که بهطور مثال وظایف دیگران را میدانیم اما وظیفه خود را نمیدانیم و یا به آن توجه کافی نداریم!

به عنوان نمونه رانندگی میکنیم و در مورد وضعیت خاورمیانه، کشورهای صنعتی، فرهنگ غرب، زندگی در سیارات دیگر، نحوه تولید آبزیان و ... صحبت میکنیم و همزمان پوست میوه را از شیشه خودرو بیرون می اندازیم، بی موقع بوق میزنیم و با سرعت غیرمجاز حرکت می کنیم!

یعنی از وظایف خود هنگام رانندگی اطلاعی نداریم و یا داشته و توجه کافی نداریم! اما در مورد چیزهایی که با توجه به نوع زندگی ما ضرورتی ندارد آنها را بدانیم و یا انجام دهیم، کاملاً مطلع هستیم!

کمی باید فکر کنیم؛ به راستی اینطور نیست؟!

- فلانی این اشکالات را در نحوه تفکر خود دارد!

- فلانی این اشکالات شخصیتی را دارد!

- فلانی میتواند بهتر از این باشد!

ص: 77

ایرادات خود را نیز میدانیم؟! حال باید دید، اگر جواب منفی است! این یعنی البته یک جای کار، اشکال دارد! یعنی نمیدانیم موفقیت به انجام وظیفه است! و البته وظیفه هر انسانی است که خود را بشناسد و در مورد خود آگاهی داشته باشد!

بهطور مثال گاهی ما دعا میکنیم، خدایا آن کاری که ده روز بود التماس میکردم بشود، نشود! یعنی از خدا میخواهیم نتیجه کار ما آنچیزی نشود که دعا کردیم و تلاش نمودیم؛ چرا؟! چون ما چیزی را می خواهیم و در راه رسیدن به آن تلاش هم میکنیم و بعد متوجه میشویم آن خواسته برای ما مفید نیست و برای ما سودمند نخواهد بود.

به همین موضوع در قرآنکریم نیز اشاره شده است. با این مضمون که گاهی شما چیزهایی میخواهید که برایتان خوب نیست و چیزهایی را نمی خواهید که برایتان خوب است!

کُتِبَ عَلَیکُمُ القِتالُ وَ هُوَ کُرهٌ لَکُم وَ عَسی اَن تَکرَهُوا شَیئاً وَ هُوَ خَیرٌ لَکُم وَ عَسی اَن تُحِبُّوا شَیئاً وَ هُوَ شَرُ لَکُم وَ اللّهُ یَعلَمُ وَ اَنتُم لاتَعلَمُونَ

جهاد بر شما مقرر شد و آن برای شما ناگوار است، و بسا چیزی را ناخوش دارید در حالیکه آن به خیر شماست و بسا چیزی را دوست بدارید که همان به زیان شماست، و خدا میداند و شما نمیدانید.(1)

ما انسانها گاهی مثل کودکی هستیم که سرماخورده و طلب انگور می کند ولی والدینش به خواسته او پاسخ مثبت نمی دهند؛ او گریه میکند و از والدینش ناراحت میشود که چرا به او انگور نمی دهند!

ص: 78

لذا خداوند متعال نیز خیلی چیزهایی که برای ما مفید نبوده و یا حتی ضرر دارد را به ما نمیدهد، چون به شخصیت و زندگی خودمان آسیب میزنیم!

نکته دیگر اینکه وقتی به هدف و خواسته خود می رسیم، خیالمان راحت میشود؛ اما وقتی وظیفه خود را انجام میدهیم، وجدانمان آسوده می شود. بین راحتی خیال و وجدان تفاوت بسیار است!

موفق کسی است که وجدانش راحت است نه خیالش!

وقتی تو سیر بودی و به همسایه ات هم کمک کردی شب گرسنه نباشد، وجدانت راحت است نه خیالت؛ اما وقتی تو سیر بودی و برای فردای خود نیز ذخیره داشتی، خیالت راحت است!

از خداوند متعال برای همه شما خوانندگان عزیز این کتاب تمنای آرامش وجدان را داریم.

چند سؤال و جواب:

وظیفه افراد معمولاً بر اساس موقعیت اجتماعی، خانوادگی، علمی، حرفهای و شغلی مشخص میشود؛ مثلاً وظیفه پدر در محیط خانواده با مادر متفاوت بوده و این تفاوت با توجه به جایگاه پدری مشخص میشود. یا اینکه وظیفه یک پزشک نسبت به وظیفه یک حقوق دان متفاوت بوده و این تفاوت بر اساس تخصص مشخص می شود.

یا وظیفه استاندار یک استان نسبت به وظیفه مدیر دبیرستان همان استان متفاوت بوده و با توجه به جایگاه اجتماعی مشخص میشود.

این موقعیتهای مختلف طبعاً دارای بایدها و نبایدهایی است که عمده وظیفه ما را مشخص میکند. قطعاً جایگاه دانش آموز و دانشجو با دبیر و استاد متفاوت است؛ پس پذیرش این موضوع کمک شایانی به ما میکند که بتوانیم درک مناسبی از وظیفه خود داشته باشیم.

میگیریم و قطعاً بعد از نجات فرد همه عقلایی که از کار ما مطلع شوند، اقدام ما را شایسته دانسته و تأیید میکنند. این تأیید نشانهای از درستی کار ما است.

 اگر از وسیله نقلیه شخصی استفاده می نماییم، قطعاً باید قوانین رانندگی را رعایت کنیم و وظیفه هر فردی است که این قوانین را رعایت کند، پس وظیفه ما را عملاً قانون برای ما مشخص می نماید.

 در ماه مبارک رمضان، به عنوان فردی سالم، وظیفه داریم روزه بگیریم؛ این وظیفه را شرع برای ما مشخص می کند.

 وقتی در قطار شهری نشستهایم و فردی سالخورده وارد میشود، برخاسته و از او می خواهیم که بنشیند؛ این وظیفه را اخلاق عُرفی جامعه برای ما مشخص میکند.

بنابراین وظایفی که برای ما مشخص میشود، عمدتاً ریشه در این چهار اصل دارند.

آنچه عقل میگوید، بپذیریم و از هوی و هوس خود تبعیت نکنیم و البته آنچه شرع مقدس برای ما مشخص نمود، پذیرا بوده و عامل باشیم. استعدادهای خود را بشناسیم و سعی کنیم آن را شکوفا کنیم.

ما به عنوان انسان وظیفه داریم استعدادهای خدادادی خود را بشناسیم و تلاش کرده تا آنها را شکوفا کنیم؛ در غیراین صورت نعمت الهی را نشناختهایم و عملاً کفران نعمت کردهایم.

در بحث خِرَد جمعی نیز گاهی گروهی از خردمندان یا متخصصین، توصیهای به ما میکنند و از ما می خواهند کاری انجام دهیم یا رشته و تخصصی را دنبال کنیم. در اینصورت وظیفه داریم که از آنها تبعیت نماییم، چراکه آنها در کار خود تخصص داشته و بر امور ما از خود ما آگاه ترند؛ لذا تبعیت از ایشان به نفع حال و آینده ما است.

عینیت بخشیده اند.

لذا با مراجعه به این مبانی می توان از وظایف خود نسبت به خداوند متعال آگاهی یافت که البته انجام این وظایف روح انسان را جلا می بخشد و آن را متعالی میکند.

وظیفه اصلی ما در مقابل خداوند متعال این است که جز او کسی را نپرستیم و جز او به کسی امیدوار نباشیم و کسی را همتراز او قرار ندهیم و به حدود الهی پایبند باشیم؛ این یعنی بندگی.

حال برای اطلاع از موارد بیشتر، میتوانید به منابع فوقالذکر مراجعه فرمایید.

در خصوص وظایف و توضیحات ارائه شده، در می یابیم قسمتی از وظایف ما با دیگران مشترک بوده و در بعضی موارد نیز مشترک نیست.

لذا می توان با بازخوانی مطالب توضیح داده شده و انطباق آن با خودمان، بهتر و بیشتر از قبل وظیفه خود را تشخیص دهیم. به راستی از وظایف خود آگاهی داریم؟!

ص: 83

بعضی از وظایف خود را بنویسیم.

وظایفی که من به عهده دارم

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

ص: 84

ص: 85

ص: 86

3- حس تعالی

این موارد گاهی به صورت جداگانه و گاهی بهصورت دسته جمعی کنار یکدیگر قرار میگیرند و تغییر را موجب می شوند. اگر قرار باشد ما تغییر کنیم، اولاً باید بدانیم که تغییر نیاز به یادگیری دارد؛ یعنی:

قبلاً چه کسی بوده ام؟!

قبلاً چگونه بوده ام؟!

در حال حاضر شرایط چگونه است؟!

و من چگونه باید خود را با شرایط تطبیق دهم؟!

این چگونهها نیاز به یادگیری دارد، نیاز به علم دارد؛ درک شرایط فعلی و آینده، نیاز به یادگیری دارد.

مسأله مهم این است که:

چقدر نسبت به تغییر، احساس نیاز می کنیم؟!

آیا آن را لازم میدانیم؟!

آیا برای پیشبرد خود و زندگی تغییر را لازم می دانیم و نسبت به آن احساس نیاز می کنیم؟! یا اینکه می گوییم تغییر حاصل شد، شد؛ نشد هم نشد؟!

آیا تغییر را امری لازم و ضروری می بینیم یا امری فانتزی و لوکس؟!

تغییر در چگونگی زندگی کردن، اصل است یا فرع؟!

نوع نگرش ما به تغییر و اولویت دانستن آن، شاه کلید رشد و ترقی ما است.

مسأله مهم دیگر تغییر، حس تعالی است.

ص: 88

خواننده گرامی!

توجه داشته باشید که هر کدام از ما انسانها با داشتن چیزهای مختلفی احساس متعالی بودن می کنیم، احساس رشد می کنیم، احساس فضیلت می کنیم.

فردی ثروتمند است، احساس فضیلت میکند؛ فردی صبور و آرام است، بابت داشتن این خصلت احساس فضیلت می کند. موضوع این است که:

آیا من نسبت به اینکه اهل تغییر باشم، احساس فضیلت خواهم کرد یا نه؟!

آیا تغییر را فضیلت میدانم یا نه؟!

آیا تغییر را نوعی ارزش میبینم یا ضد ارزش؟!

به طور کلی نگاه من به تغییر، نگاهی ارتقاءدهنده است یا امری که نشان دهنده عقب افتادگی من است؟!

این سه عامل پیش زمینه نوع نگاه من به تغییر است که برای ورود به بحث تغییر لازم بود به طور خلاصه به آن اشاره شود.

حال دوباره سؤال اصلی را می پرسیم که آیا اهل تغییر هستیم یا نه؟

در یک همایش از آقایی پرسیدم شما اهل تغییر هستید؟ گفت نه! دوست دارم همینجوری باشم؛ گفتم چجوری هستید؟ گفت همین جوری! به او گفتم لطف میکنید توضیح دهید یا بنویسید؟!

فقط خیره نگاهم میکرد و بعد از چند دقیقه گفت نمی دانم! شما به من بگویید چه جوری هستم!

گاهی فکر میکنیم خودمان را می شناسیم!

بهراستی اهل تغییر هستیم یا نه؟! وقتی اهل تغییر باشیم، یعنی به یادگیری اهمیت می دهیم؛ یعنی اهل رشد هستیم.

مگر می شود انسانی چیزی یاد بگیرد و تغییر نکند؟!

مگر می شود انسانی رشد کند و تغییر نکرده باشد؟!

ص: 89

پس تغییر کردن مساوی است با رشد کردن. در توضیحات سؤال اول گفتیم که زندگی محل یادگیری، ترقی و رشد است و رشد نیز حتماً با تغییر همراه است؛ پس زندگی همیشه با تغییر همراه بوده و کسی که تغییر را نپذیرد، عملاً نابود خواهد شد و دیگر نمی تواند زندگی کند! البته ممکن است زنده نیز باشد!

باید با قوانین مختلف تغییر همراه بود؛ نمی شود در جا زد و انتظار رشد داشت؛ نمی شود تغییر نکرد و انتظار ترقی داشت!

سالهاست دریافته ام

افرادی که تغییر کردن را یاد نگرفته باشند، زندگی کردن را نیز یاد نگرفته اند!!!

مَنِ اعتَدَلَ یَوماهُ فهُو مَغبونٌ، و مَن کانَ فی غَدِهِ شَرّا مِن یَومِهِ فهُو مَفتونٌ، و مَن لَم یَتَفَقَّدِ النُقصانَ فی نفسِهِ دام نَقصُهُ، و مَن کانَ الی النُّقصانِ فالمَوتُ خَیرٌ لَهُ مِنَ الحیاه.

هر که دو روزش یکنواخت باشد مغبون است و هر که فردایش بدتر از امروزش باشد فریب خورده است و هر که کاستی های خود را جست وجو نکند پیوسته در کاستی ماند و هر که کاستی اش بپاید مرگ برایش بهتر است.(1)

این یعنی اگر تغییر نکنی، باختهای! چطور میشود من ثابت بمانم و ثابت فکر کنم؟!

کمی به اطرافتان نگاه کنید؛ لباس، زنانه و مردانه دارد، بچه گانه و دختر و پسر دارد! سال، فصل های متفاوت دارد و تغییر میکند! سرما و گرما هست؛ خودت هر روز تغییر میکنی، خَلقی و خُلقی. نمی شود تغییر نکرد! باید تغییرات را دید و درک کرد و با آنها پیش رفت.

دو فرزند دختر و پسر داری که به سن رشد رسیده اند، باید اتاق آنها جدا باشد؛ پس باید منزل مسکونی را عوض کنی، بنابراین باید تغییر کنید. خودت و خانوادهات بیمار می شوید؛ باید دارو مصرف کنید، رژیم غذایی بگیرید؛ بنابراین باید تغییر کنید.

این موضوع بسیار بدیهی است و تعجب می کنم از انسانی که می گوید من همینم که هستم! که قطعاً نمیدانی که هستی و چه هستی!!!

البته قانون طبیعت این است که اگر خودت به موقع تغییر نکنی، دیگران، اطرافیان، قانون، اجتماع و اجبار تو را تغییر خواهد داد! پس اگر به موقع تغییر کنیم، بسیار کم هزینه خواهد بود؛ لذا عاقل آن است که شرایط را تشخیص داده و به

ص: 91

موقع تغییر نماید. به مثال زیر دقت کنید:

فرض کنید از یک نردبان می خواهید بالا بروید؛ اگر دست در جیب کنید و بخواهید خیلی عادی پا روی پله آن بگذارید، به سرعت سقوط کرده و به زمین می خورید. حال اگر دست از جیب درآورید و از دست تان نیز کمک بگیرید، انشاءالله سالم به بالای نردبان می رسید.

تغییر نیز دقیقاً همین حکم را دارد؛ اگر دست خود را در نحوه مدیریت زندگی از جیبتان بیرون نیاورید، با صورت به زمین میخورید. لذا لازم است بهموقع تغییر نماییم و به موقع با شرایط سازگار شویم.

اینکه بتوانیم شرایط را درک کنیم و با توجه به درک خودمان تغییرات لازم را به وجود آوریم، نشانه هوش ما میباشد.

افراد باهوش دائماً در حال تغییر و رشد خود هستند؛ لذا تغییر را فضیلت، لازم و عامل اصلی ترقی در زندگی بدانید.

طلبکار بودن.

اگر این خصوصیات را از دست بدهیم، عملاً رشد کرده ایم. اصولاً

ما انسانها با این دو روش رشد میکنیم؛ کسب فضیلت و از دست دادن رذائل.

گاهی ما انسانها مثل پرواز کردن بالن هستیم، بالن برای پرواز وزن خود را کم میکند تا ارتفاع بگیرد. ما انسانها نیز اگر وزنه غرور، تکبر و تجمل گرایی را از خود دور کنیم، مانند بالن سبک می شویم، پرواز می کنیم و اوج می گیریم.

بیاییم بعضی از خصلت های خودمان را قیچی کنیم! قیچی کنیم هر چیزی را که موجب ناراحتی و عذاب ما و اطرافیان ما می شود! قیچی کنیم بسیاری از امور و ارتباطاتی که موجب سقوط ما می شود!

گاهی باید از دست داد تا رشد کرد.

همیشه با به دست آوردن رشد حاصل نمی شود، تغییر حاصل نمی شود؛ کمی هم مثل باغبانی کردن باید شاخه های اضافی خود را بچینیم و قیچی کنیم تا حقیقت ما متعالی تر شود.

باغبان با بریدن شاخ و برگ اضافی درخت، سبب افزایش محصول آن میشود. من و شما نیز باید قیچی دست گیریم و شاخه و برگ اضافی شخصیت خود را قیچی کنیم تا تغییر مثبت داشته باشیم و رشد نماییم و روحمان محصول بیشتری دهد. محصولاتی مانند رحم، گذشت، مهربانی، همدلی، همزبانی و خوشحالی.

ص: 93

به روزرسانی کرده و برای کارگران نیز کلاس آموزشی برقرار میکند. بعد از مدتی به علت پیشرفت فنآوری کارخانه و افزایش دانش کارمندان، تغییراتی را در محصولات و حتی کارگران و سبک زندگی آنها شاهد هستیم. این جهت دادن به منابع در زمان و موقعیت مناسب را مدیران خبره انجام میدهند که حتماً خود آنها نیز در این تغییرات منتفع خواهند شد؛ لذا این انسانها کسانی هستند که تغییرآفرین خواهند بود.

سطح ادارات و مدارس نیز دخیل کردند. تشخیص به موقع این تغییرات، موجب رشد آنها بوده است.

تجار و بازرگانان نیز با درک مناسب از تغییرات، موجب تبادل کالاهایی میشوند که با زندگی روزمره مردم تناسب بیشتری داشته باشد تا مردم از رفاه بیشتری برخوردار شوند.

بانکها و مؤسسات مالی نیز با تشخیص سود و زیان سرمایه گذاری، منابع مالی را با مسیرهای تغییرات اجتماع هماهنگ نموده و موجب افزایش سرمایه گذاران میشوند.

همه این هماهنگی ها که همراه با درک و تشخیص مقتضیات زمانی است، موجب رشد و ترقی خواهد شد.

کاملاً آشنا شویم؛ مثلاً می خواهیم موضوع بی نظمی را از خود دور کرده و تغییر کنیم و به انسان منظمی تبدیل شویم. برای این منظور لازم است با تمام جوانب و خسارات بی نظمی، چه شخصی و چه اجتماعی، آشنا شویم.

از حالت عادی زندگی خارج شده اند؛ یا اینکه دیگران تغییرات آنها را مشاهده نموده و بازگو می کنند و فرد از اینکه تغییر کرده است، دچار خجالت زدگی می شود. مراقب باشیم از تغییر و رشد نترسیم و از ترقی خودمان خجالت زده نباشیم.

تا این مرحله می توان گفت ما نظم را به نشانه های شخصیتی خود افزوده ایم، اما هنوز مهارت لازم را کسب نکرده ایم.

است. در واقع از این الگو می توانیم هم خصلت های منفی را از زندگی خود حذف نماییم و هم خصلت های مثبت را به زندگی خود اضافه کنیم.

الگوی بیان شده می تواند راه گشای مسیر تغییر در زندگی باشد؛ شاید بتوان موضوعاتی را در زندگی یافت که لازم باشد تغییراتی در آنها ایجاد کرد. چند مورد را می توان یادداشت کرد؟!

ص: 99

ص: 100

ص: 101

ص: 102

 بعضی ها خود را انسانی ضعیف می پندارند و مشکلات را ناشی از ضعف خود میدانند.

 بعضی ها مشکلات را ناشی از عدم انجام وظیفه دیگران دانسته، لذا با اطرافیان خود درگیر می شوند.

 بعضی ها مشکلات را سد بزرگی تصور می کنند و همانجا متوقف می شوند.

 و در نهایت بعضی ها مشکلات را قسمتی از زندگی دانسته و با شجاعت با آن روبه رو می شوند و برای آن، دنبال راهحل بوده و یا به کم کردن حجم مشکل فکر می کنند.

شما در کدام یک از این بعضی ها هستید؟!

وقتی با مشکلاتی مثل بیماری، بیپولی و بیکاری روبه رو می شوید، چه عکس العملی از خود نشان می دهید؟!

وقتی ابتدای صبح متوجه می شوید چرخ خودروی شما پنچر است، چه می کنید؟!

وقتی علیرغم تمام توضیحاتی که به همسر خود دادهاید، باز هم او خواسته خود را تکرار می کند، چه حالی به شما دست می دهد؟!

آیا خود را بد شانس می بینید؟!

آیا از خود سؤال می کنید چرا من؟!

چرا با این همه بیمار و افرادی که دچار نقص عضو هستند روبه رو شده اید، از خدا سؤال نکرده اید که خدایا چرا من سالم هستم؟!

چرا در مواجهه با امکانات، رفاه و سلامت جسمی و روحی خود و خانواده با یاد خدا روبه رو نمی شویم و نمی گوییم خدایا چرا من؟! در مواجهه با مشکلات دنبال پاسخگویی از سمت خدا هستیم!

خوب است بدانیم نگاه ما به مشکلات در واقع نگاه ما به زندگی است.

ص: 104

آیا تا به حال به خاصیت مثبت مشکلات فکر کرده ایم؟!

آیا با خود گفته ایم مشکلات چقدر در زندگی موجب رشد ما شدهاند؟!

آیا تصور مشکلات در کنار ترقی، عاقلانه است؟!

در جواب باید گفت بله؛ مشکلات خواص مثبت زیادی نیز دارند؛ به تعدادی از آنها توجه کنیم.

می شود و کمکم دوستی بین ما و ایشان آسیب دیده و به سمت اتمام رابطه پیش می رویم و بالاخره این دوستی به اتمام میرسد.

بعد از مدتی می بینیم که اسرار و رازهایی که به دوستمان گفته بودیم، فاش شده و موجب خسران برای شخصیت و آبروی ما شده است. ناراحت و غمگین میشویم که چرا دوست سابق ما، مسائل شخصی ما را به دیگران منتقل نموده است؟! و از خود می پرسیم حالا چه کنیم؟! خب ...

1- چرا همه مسائل خود را به دیگران می گویید؟!

2- اگر طرف مقابل همه چیز را به شما میگوید، این به معنی اینکه شما هم همه چیز را به او بگویید نیست!

3- گفتن همه چیز به دوستمان نشانه صمیمیت نیست؛ صمیمیت یعنی اینکه در مواقعی که دوستمان به کمک احتیاج دارد، حتماً به او کمک نماییم؛ به او دلداری دهیم و همدردی کنیم و اگر از ما نظر خواست، با او هم فکری کنیم.

4- این اشتباه را دوباره تکرار نکنیم؛ یعنی در دوستی های بعدی، همه اسرار خود را نگوییم.

بعضی اشخاص اینگونه استدلال میکنند که دوست قبلی من، انسان خوبی نبود و رازداری نکرد؛ اما دوست جدید من انسان شریف و رازداری است.

در جواب این افراد باید گفت که چرا شما مسائلی را میگویید و انتظار دارید که طرف مقابل شما رازدار باشد؟!

رازی که خود نتوانسته اید آن را نگه دارید، چطور از بقیه انتظار حفظ آن را دارید؟!

شما باید وظیفه خودتان را درست انجام دهید، تا دلهره عدم رازداری دوستتان را نداشته باشید.

پس وقتی ما با مشکلی مواجه می شویم و برای بار دوم نیز با مشابه همان مشکل روبه رو می شویم، بهتر برخورد میکنیم و دارای قدرت بیشتری هستیم.

ص: 106

دوستی میگفت به خاطر معذوریت، ضامن وام شخصی شدم که شناخت کافی از او نداشتم؛ بعد از مدتی به علت عدم پرداخت اقساط ماهیانه، مجبور شدم تمام اقساط را خودم پرداخت کنم. برای بار دوم فردی از من خواست که ضامن وام او شوم و من نپذیرفتم و راحت گفتم برایم مقدور نیست چون شناخت کافی از شما ندارم!

یا اینکه دیگری میگفت در دوره دانشجویی از اینکه سر کلاس جواب سؤالات استاد را بدهم خیلی خجالت میکشیدم و اصلاً نمی توانستم صحبت کنم، خصوصاً زمانی که لازم بود مطلبی را برای کلاس توضیح دهم. بار اول صدایم میلرزید و فوق العاده صورتم سرخ شده بود و به صورت ناقص و خیلی بد مطلب خود را ارائه دادم.

جلسه دوم صدایم نمی لرزید، اما هنوز سرخ می شدم و بعد از گذشت چندبار کاملاً راحت و روان مطالب خود را ارائه میدادم. حتی در آخر ترم داوطلب می شدم که موضوعی را برای کلاس شرح نموده یا تمرینها را پاسخ دهم.

این روند رو به مثبت یعنی افزایش قدرت. آیا این دانشجو با روز اول قابل مقایسه است؟! قطعاً نه! دانشجوی مورد نظر ما بر اثر تمرین روحی قوی و قویتر شده، لذا می تواند مشکلات خود را حل نماید.

این یعنی افزایش قدرت، افزایش توانمندی روحی و شخصیتی که بتوانی:

 در مواقع لازم نه بگویی؛

 در مواقع لازم نمی توانم بگویی؛

 در مواقع لازم نمی آیم بگویی؛

 در مواقع لازم نمی گویم بگویی؛

 در مواقع لازم نمی خورم بگویی؛

 در مواقع لازم نمی خواهم بگویی.

اینها یعنی افزایش قدرت شما در مقابل مشکلات پیش رو که انشاءالله این

ص: 107

افزایش قدرت روحی جنبه پیشگیری داشته باشد.

به مثال زیر توجه کنید:

فردی تعریف میکرد که دچار کمردرد شدید شدم؛ با گرم کردن ستونمهرهها سعی کردم درد خود را کاهش دهم که مشکل حل نشد. بعد از چند روز تحمل درد، از سونا و آبگرم استفاده کردم، باز هم مشکل کمردردم حل نشد. بالاخره بهخاطر درد زیاد، با یکی از دوستان متخصص خودم تماس گرفتم و از او خواستم مرا راهنمایی کند. دکتر گفت مبادا ناحیه درد را ماساژ دهی یا گرم کنی!!! استخر برو و از آبسرد کمک بگیر؛ در حمام هم سعی کن از آب معمولی یا سرد استفاده کنی. دستور را انجام دادم و بعد از چند روز کمردردم خوب شد!

اینگونه مشکلات و این راه حلها بسیار است؛ لذا لازم است از تجربه دیگران، خصوصاً متخصصین بهره کافی ببریم.

به او بگوییم حاضری فلان شخصیت علمی را برای کاری به یک شهر دیگر ببری؟ میگوید: نه! می گوییم چرا؟ تو که گفتی با رانندگی آشنا هستی؟! پاسخ خواهد داد با رانندگی آشنا هستم، اما نه آنقدر که بتوانم این شخص را به شهر دیگری ببرم؛ این یعنی اعتمادبه نفس ایشان ضعیف است! حال از این ماجرا چندسالی میگذرد و دوباره همین سؤال را از او می پرسیم و پاسخ می شنویم؛ بله، میتوانم.

چرا پاسخ تغییر کرد؟! چون ایشان به علت تکرار در رانندگی و افزایش تجربه و روبه رو شدن با مشکلات رانندگی و موفقیت های کسب شده، افزایش اعتمادبهنفس داشته و به توانایی خود یقین دارد؛ لذا می گوید می توانم.

بنابراین افزایش اعتمادبه نفس نیز یکی از خواص مثبت روبه رو شدن با مشکلات است.

گاهی باید کوتاه بیایی تا بزرگ باشی!

رضایت مندی از زندگی همیشه با به دست آوردن حاصل نمی شود؛ گاهی با از دست دادن این رضایتمندی و خرسندی حاصل می شود.

به مثال زیر توجه فرمایید:

شما خسته وارد خانه شده اید و به همسر خود اظهار خستگی می کنید؛ او نیز شما را مورد لطف خود قرار داده و از شما پذیرایی می کند. در این موقعیت فرزند شما بدون در نظر گرفتن خستگی و فشار کاری که در طول روز داشته اید، از شما درخواست دارد که با هم به پارک محل بروید تا او بازی کند.

آیا شما خسته هستید؟ بله.

آیا نیاز به استراحت دارید؟ بله.

آیا در شرایط فعلی، بهتر نیست شما در منزل استراحت کنید؟ بله.

اما ...

آیا فرزند شما به بازی احتیاج دارد؟ بله.

آیا اینکه فرزند شما انتظار دارد پدرش او را به پارک ببرد انتظار بهجایی است؟ بله.

آیا فرزند شما از اینکه در کنار پدر بازی میکند، لذت فراوان خواهد برد؟ بله.

خب با این موضوع چه کنیم؟! هم پدر حق دارد و هم فرزند!

راه حل این است که منعطف باشیم؛ از فرزند خود بخواهیم اجازه دهد کمی استراحت کنیم، او هم لباس بازی خود را بپوشد و برای ساعتی او را به پارک ببریم. استراحت چند دقیقه ای برای بهبود حال ما بسیار مفید خواهد بود.

با این روش هم ما از خستگی مفرط نجات پیدا کردهایم و هم او ساعتی را به بازی مشغول بوده است.

منعطف بودن رمز موفقیت در زندگی است! افراد منعطف همیشه زندگی

ص: 111

بهتری دارند، البته انعطاف نیز حد و حدودی دارد؛ اما به عنوان یک خصلت، بسیار پسندیده است.

مثال دوم:

شما می خواهید اتومبیل خود را به قیمت موردنظرتان بفروشید؛ فرد خریدار نیز میخواهد به قیمت موردنظر خود آن را خریداری نماید. این دو قیمت اختلاف چندانی ندارد؛ لذا شما مقداری کوتاه میآیید، خریدار نیز مقداری مبلغ پرداختی خود را افزایش میدهد و معامله انجام می شود. اگر هر کدام از طرفین بخواهد بر خواسته خود پافشاری کند، موفق نخواهند بود.

مثال سوم:

با همسر خود در موضوعی اختلافنظر دارید، هر دوی شما نیز حق را به خودتان میدهید و مقصر را طرف مقابل میبیند. در این صورت، اختلاف و ناراحتی شما پابرجاست؛ لذا توصیه می کنیم منعطف باشید. شما کمی کوتاه بیایید و همسرتان نیز کمی کوتاه بیاید؛ در اینصورت توافقی حاصل شده و زندگی در جریان خواهد بود.

خوشاخلاقی از ارکان انعطاف است؛ اگر منعطف نباشیم و بخواهیم خشک و یکدنده و لجوج باشیم، هرگز نمی توانیم مشکلات خود را حل نماییم؛ بلکه آنها را افزایش نیز می دهیم!

به شیوه زندگی پیامبر اکرم نگاه کنیم؛ چقدر وجود مقدس ایشان در مقابل مردم و مسائل انعطاف داشته است! چقدر با مردم سازگار بودند! ایشان نمونه کاملی است برای ما که بدانیم چگونه انعطاف داشته باشیم و سازگار شویم و یکدنده و لجوج نباشیم.

ص: 112

از همه رفتار می نماید.

عقلانیت و احساسات به ما می گوید وقتی با کسی روبه رو میشوی که مشکلی دارد، اگر می توانی به او کمک کن و اگر نمیتوانی، لااقل رنج او را بیشتر نکن و این یعنی مهربانی. اگر با شخصی روبه رو شدی که زندگی خود را بهخاطر طلاق از دست داده است، او را نصیحت نکن؛ شخصیت او را زیر سؤال نبر؛ نکات منفی رفتار او را بازگو نکن؛ او را تحقیر نکن. او به هیچ کدام از اینها نیازی ندارد! می توانی کمک کن زندگی خود را دوباره شروع کند و اگر نمیتوانی، به او امید بده و اگر این را هم نمی توانی بگویی، لطفاً سکوت کن و چیزی نگو!

با توضیحات ارائه شده، نتیجه می گیریم شاید نشانه یک زندگی پر تکاپو و سرزنده، وجود مشکلات خُرد و کلان باشد. به گمانم وجود مشکلات را بتوانیم لازمه زندگی بدانیم؛ لذا میکوشیم نگاه خود را به مشکلات تغییر داده، ضمناً نحوه مواجهه خود را با آنها بررسی نماییم و از آن مطلع شویم. دانستن نحوه مواجهه خود با مشکل را می توانیم قسمتی مهم از خودآگاهی بدانیم.

ص: 115

ص: 116

ص: 117

ص: 118

وَ اِذ قالَ رَبُّکَ لِلمَلائِکَهِ اِنّی جاعِلٌ فِی الاَرضِ خَلیفَهً ...؛

و آنگاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی خواهم گماشت...(1)

و البته روانشناسان نیز برحسب تخصص خود تعاریف مختلفی از ماهیت انسان ارائه نموده اند که آن را نیز بیان می کنیم:

1- فروید؛ روانشناس معروف در خصوص ماهیت انسان میگوید "انسان ذاتاً نه خوب است و نه بد؛ بلکه از نظر اخلاقی خنثی است." او انسان را حاصل تکامل میداند؛ یعنی انسان ماشین تشکیل شده از اندامها است که در آن کششها و انگیزشهای سازماندهی شده زیستی به صورت فرآیندهای فکری، آرزو و جهت های عاطفی مشخص می شود. در این طرز تفکر، انسان اختیار زیادی ندارد و تابع غرایز و گذشته خود است.

2- روانشناس معروف آدلر، انسان را موجودی خلاق، انتخاب گر، اجتماعی، مسئول و در حال شدن می داند که نه خوب است و نه بد و ماهیت او در اجتماع شکل میگیرد. بسیاری از روانشناسان معروف پیرو این نظریه هستند.

3- عده ای از روانشناسان ماهیت انسان را مانند لوح سفیدی میدانند که هیچ چیزی در آن ثبت نشده است و او می تواند هرگونه که بخواهد بشود.

4- از نظر روان شناسی گشتالت، انسان موجودی است ماهیتاً تعاملی. یعنی بر محیط اثر گذاشته و از محیط اثر میگیرد و از نظر اخلاقی نیز خنثی است؛ یعنی انسان ذاتاً نه خوب است و نه بد!

این مطالب خلاصه ای از نگاه روانشناسی به ماهیت انسان است که بیان گردید. در توضیحات فوق الذکر، نکات مهمی نهفته است؛ از جمله تفکر، خلاقیت، تعامل و تکامل. اینها نشان دهنده این است که ما انسانها با حیوانات بسیار متفاوت

ص: 120

هستیم و نحوه زندگی و چگونه بودن ما با چگونه بودن آنها بسیار متفاوت است.

برای درک بهتر موضوع مثالی را ذکر میکنیم؛ زندگی یک لکلک را پانصد سال پیش درنظر بگیرید.

لک لک در کجا زندگی می کرده؟ چه نوع غذایی می خورده؟ چه رفتاری با طبیعت داشته؟ و ارتباط او با دیگر لک لکها چگونه بوده است؟

حال به چهارصد، سیصد، دویست، صد سال و بالاخره به زندگی امروز لکلک نگاه کنیم و دوباره به سؤالات پاسخ دهیم.

به نظر شما، زندگی لکلک از پانصد سال پیش تاکنون تفاوتی کرده است؟ آیا تفاوتی دیده می شود؟! حال به زندگی انسان بنگرید و با پانصد سال قبل مقایسه نمایید؛ چه شباهتی می بینید؟

زندگی انسان بسیار متفاوت از گذشته است؛ حتی نمی توانیم آن را با پنجاه سال گذشته مقایسه نماییم. اما در همین زندگی بسیار متفاوت، ما با مسائلی روبهرو میشویم که تغییر نکرده و همچنان پابرجاست و قسمت های مهمی از زندگی او است. مانند تعاملات بین او و دیگر انسانها، مهربانی، بخشش، انتقام، کسب علم، اهمیت قدرت و بسیاری موضوعات دیگر که ممکن است در طول سالها شکل ظاهری آن تغییر کرده باشد، اما اصل و ماهیت آن ثابت مانده است.

بهنظر میرسد اگر ما بتوانیم یک تصور اجمالی نیز از خود به عنوان انسان داشته باشیم، که انسان موجودی است که ماهیت آن به خصلتهای ویژه او وابسته است، این تصور اجمالی بتواند کمک شایانی به فهم ما از خودمان داشته باشد.

شاید بگویید اخلاقیات مجموعه خصلتهای انسانی است؛ اما همه موضوعات صرفاً قسمتی از اخلاقیات نیست. وضع قوانین کارآمد در مواقع ضروری و سهل نمودن کارها با ساختن ماشینآلات، کشف روابط در بین اشیاء و مواد تشکیلدهنده آن (شیمی) و بسیاری موضوعات دیگر، جزء اخلاقیات نیست؛

ص: 121

اما ویژگی انسان است. لذا با یک تصور دقیقتر اینگونه بگوییم که انسان موجودی است با خصلتهای ویژه خود از جمله:

 خلاق بودن،

 متفکر بودن،

 انتخابگر بودن،

 اجتماعی بودن،

 کمال جو بودن

شناخته می شود. با این تعریف، می توانیم تفاوتهای اساسی بین خود و دیگر جانداران را بهتر بشناسیم و ضمناً با ماهیت خود نیز بیشتر آشنا شویم؛ چراکه ما انسانها قسمتی از این جهان بزرگ هستیم و این جهان مخلوق خداوند متعال است. بنابراین دانستن تفاوتها و شناخت خود، مهمترین کمک برای شناخت توانمندیهای ما است. در غیراین صورت، ممکن است در راستای توانمندی های جاندار دیگری حرکت کرده و به اشتباه دنبال کسب توانمندی آن جاندار باشیم؛ لذا از مسیر تعالی انسان خارج می شویم. بنابراین تعریف اولیه از ماهیت، امری ضروری است.

حال که با یک شناخت اولیه از ماهیت خودمان آشنا شدیم، بهسراغ تعریف واژه بعدی می رویم:

شخصاً انجام دهد.

 یک پدر توانمند می تواند نیازهای خانواده خود را تأمین نماید.

پس توانمندی با مؤلفه هایی از جمله شرایط، موقعیت زمانی، موقعیت مکانی و جایگاه ما تعریف می شود؛ لذا ما از کودک دو ساله انتظار نداریم بسیاری از کارهای خود را انجام دهد و اگر نمیتواند این کار را انجام دهد، او را ناتوان نمیدانیم!

بنابراین با توضیحات داده شده و کنار هم گذاشتن توضیحات مربوط به واژههای اصلی، اینگونه نتیجه میگیریم که:

انسان توانمند یعنی شخصی که بتواند از عهده انجام خصلت های مربوط به انسان برآید و توانایی انجام آن را داشته باشد.

مثلاً متفکر بودن؛ انسان توانمند انسانی است که متفکر است و قدرت فکر دارد. یا اینکه انسان توانمند، انسانی است که خلاق است و برای رسیدن به مقصد، از راههای مختلفی استفاده میکند و اگر ظاهراً راهی وجود نداشت، اقدام به ساخت راه جدیدی مینماید.

حال سراغ یکی دیگر از ویژگیهای انسانی میرویم؛ یعنی یادگیری. با توضیحات فوق الذکر اینگونه می توانیم بگوییم که انسان توانمند انسانی است که بتواند یادگیری داشته باشد؛ یا اینکه انسان توانمند انسانی است که بتواند خصلت بخشش را دارا باشد؛ یا اینکه انسان توانمند انسانی است که بتواند تعاملات اجتماعی را رعایت نموده و در اجتماع زندگی آرامی داشته باشد.

این توانمندی ها چون به تعریف ماهیت انسان باز می گردد، در واقع محدود به عدهای خاص نشده و شامل همه انسانها میگردد؛ البته از آنجا که خداوند متعال هر موجودی را به نحوی آفریده است که بتواند در راستای توانمندی های

ص: 123

خود حرکت کرده و بهتر و بیشتر متعالی گردد، انسان نیز با استعداد و تواناییهای اولیهای آفریده شده است که هم نسبت به دیگر موجودات تفاوتهای اولیه داشته و هم در راستای همین استعدادهای اولیه خدادادی حرکت میکند.

مثلاً شما به خلقت شتر نگاه کنید، کف پای پهنی دارد تا در شن فرو نرود، دو پلک چشم دارد تا در طوفان شن بتواند ببیند یا اینکه کوهان دارد تا بتواند در بیابانهای خشک و بیآب و علف زنده بماند. یا خلقت ماهی که دارای آبشش و باله است تا بتواند بهتر زندگی کند.

حال به اقتضائات و تفاوتهای بین انسان و حیوان دقت فرمایید. بهنظر شما، توانمندیهای انسان در چه مسیری هدفگذاری شده است؟! شعور، قوه تفکر، تکلم و استدلال انسان و همچنین پایبندی او به امور اخلاقی و اعتقاد به این که خالقی تمام مخلوقات را آفریده و غایتی را برای آنها در نظر گرفته است، در چه مسیری باید پیموده شود؟

برای درک بهتر موضوع، خواهش میکنم به این آیه شریفه از قرآنکریم دقت فرمایید:

فَأَقِم وَجهَکَ لِلدّینِ حَنیفاً فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لاتَبدیلَ لِخَلقِ اللّهِ ذلِکَ الدّینُ القَیِّمُ وَلکِنَّ اَکثَرَ النّاسِ لایَعلَمونَ

پس حقگرایانه به سوی این آیین روی آور. (با همان) فطرتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. تغییری در آفرینش خدا نیست. آیین پایدار همین است. ولیکن بیشتر مردم نمی دانند.(1)

 بنابراین ما انسان را موجودی چون لوح سفید نمی دانیم؛ چون او نیز مانند دیگر مخلوقات با استعدادهای اولیه طبیعی خلق شده است.

ص: 124

 انسان را بی اختیار نمیدانیم؛ چون حتماً موجودی است متفکر و مسیر زندگی خود را انتخاب میکند.

 انسان را صرفاً موجودی غریزی نمیدانیم؛ چون انسان موجودی است اجتماعی و تأثیرگذار و تأثیرپذیری از محیط نیز دارد.

 انسان را موجودی رها شده در طبیعت نمیدانیم؛ چون دارای خلقتی است که او را به خالق خود راهنمایی نموده و با او در ارتباط است.

 انسان را محکوم به گذشته خود نمیدانیم؛ چون خلاق است و راههای جدید را کشف و اختراع میکند.

ما انسان را موجودی شریف میدانیم که دارای توانمندی های نهفته است که باید شکوفا شود تا او نیز بتواند زندگی طبیعی و فطری خود را داشته باشد و مسیر تعالی خود را طی نماید.

لذا در این مسیر، طبیعی است که هر کدام از ما انسانها تواناییهای خاص مربوط به خود را داشته باشیم؛ اما متأسفانه گاهی به اهمیت یادگیری واقف نیستیم یا اینکه انسان عالمی هستیم، لیکن اخلاق مناسبی در جهت تعامل با اطرافیان نداریم.

بنابراین لازم است بکوشیم علاوه بر حفظ توانمندی های گذشته، از توانمندیهای جدیدی نیز برخوردار شویم. بدیهی است بپذیریم توانمندیهای کسب شده، با توجه به موقعیت و شرایط زمانی و مکانی، تعریف خواهند شد.

لذا اگر ما به عنوان یک مرد نمی توانیم از عهده کارهایی برآییم که خانمها آن را به سادگی انجام می دهند، این نشانه ناتوانی ما نیست؛ عدم زایمان برای مرد نشانه ناتوانی او نیست!! یا خانمها با توجه به جنسیت خود،از نظر احساسی نسبت به

ص: 125

آقایان توانمندتر هستند؛ لذا به سرعت تحت تأثیر قرار گرفته و احساستی می شوند. به همین دلیل قادر نیستند بعضی کارها را مانند آقایان انجام دهند.

این به معنی ناتوانی آنها نیست؛ هر کدام از ما انسانها دارای توانمندی هایی هستیم که باید در آن جهت حرکت نماییم.

اما سؤال؛ توانمندیهای ما از چه منبعی سرچشمه می گیرد؟

امروز، هزینه های فراوانی را در این جهت پرداخت نموده است. دانشگاه، مدرسه، آموزشگاه، مراکز علمی گوناگون، پژوهش گاه، کتاب و همه اینها یعنی آموزش و اهمیت آموزش. انسان ذاتاً علاقه مند به یادگیری است؛ چون با یادگیری احساس رشد و فضیلت میکند. همچنین با کسب علم، دارای قدرت شده و می تواند برای خود و دیگران زندگی بهتری را بسازد.

توانا بود هر که دانا بود

ز دانش دل پیر برنا بود

لذا توانمندی با آموزش و دانایی رابطه تنگاتنگی دارد.

اگر می توانیم کاری را، چه کوچک و چه بزرگ، درست انجام دهیم، بدان معنا است که دانش انجام آن کار را دارا هستیم. لذا تمامی تمدنها با دانش به وجود آمدهاند و با دانش ماندگار شده اند؛ همه اقوام، ادیان و مکاتب فکری، تأکید بر دانش و آموزش داشته اند.

حضرت محمدمصطفی و ائمه اطهار(سلام الله علیهم)، نقش تربیت انسان را به عهده دارند.

لذا ما انسانها می توانیم از سه خاستگاه اصلی همزمان بهره گرفته و استفاده وافی داشته باشیم؛ یعنی خوشحال باشیم که بسیاری از خصلتهای انسانی را از والدین و گذشتگان خود به ارث برده ایم. در ثانی دائماً مشغول آموزش و یادگیری باشیم و ثالثاً دائم با خداوند مهربان در ارتباط بوده (نماز، دعا) و از فرمایشات وجود مقدس ذات احدیت (قرآن) استفاده نماییم تا بتوانیم راحت تر متعال و توانمند شویم.

این چهار سؤال اصلی هر چقدر دقیق تر پاسخ داده شود، زمینه ساز توانمندی بیشتر ما خواهد شد؛ چراکه میتواند بهتر و بیشتر ما را به خصلتهای انسانی نزدیک نماید.

حال به شرح اجمالی این چهار مؤلفه می پردازیم.

 من دارای خصلت خوش اخلاقی هستم، خوشاخلاقی نقطه قوت است.

و مثالهای زیادی در این باب.

لذا هر آنچه را که می توانید برای خود نقطه قوت ثبت نمایید، بنویسید و لیست کنید تا بهتر با نقاط قوت خود آشنا شوید؛ حال سراغ نقاط ضعف خود بروید و شروع کنید به نوشتن آنها.

نقاط قوت من

1

2

3

4

5

 عدم ارتباط صحیح با همسر برای یک شوهر نقطه ضعف است؛

 عدم مدیریت صحیح هزینه های زندگی یک نقطه ضعف است؛

 بی کیفیتی امور تحصیلی و پایین بودن نمرات دروس مختلف برای دانش آموز یک نقطه ضعف است؛

 عدم رعایت حال دیگران و درک وضعیت روحی و جسمی دیگران نقطه ضعف است.

و میتوان با توجه به نقاط ضعف خود این لیست را بیشتر یا کمتر کنیم، مهم آن است که به تمام نقاط ضعف فعلی خودمان آگاهی یافته و بتوانیم آنها را یادداشت نماییم. با یادداشت کردن نقاطضعف می توانیم اقدامات زیر را انجام دهیم.

 نسبت به نقاط ضعف خود مطلع شویم؛

 برنامه ریزی برای اولویت بندی و اصلاح آنها داشته باشیم؛

 اگر با کاری روبه رو شدیم که نسبت به انجام آن ناتوان هستیم، از تقبل مسئولیت امتناع نماییم.

اگر ما نقاط ضعف خود را خوب بشناسیم، در واقع آگاهی خود را نسبت به خویشتن افزایش داده ایم؛ لذا همین آگاهی نسبت به نقاط ضعف، خود نقطه قوت ما تلقی می شود؛ چرا که می تواند باعث رشد و توانمندی باشد. بسیاری از انسانها نسبت به نقاط ضعف خود ناآگاه بوده و در مواردی نیز فکر می کنند نقاط ضعفی نداشته، بلکه دارای نقاط قوتی هم هستند، به همین دلیل است که توصیه می کنیم این بخش را به دقت انجام دهید.

نقاط ضعف هر آدمی قسمتی از داشته های اوست و نباید داشته های خود را پنهان نماییم و از آنها دور باشیم؛ بلکه باید به داشته هایمان سر بزنیم و اگر اطلاع یا مراقبت و رسیدگی نیاز دارند، آنها را سر و سامان دهیم.

اگر نقطه ضعف ما این است که زود عصبانی می شویم، بر تحمل خود

ص: 131

بیفزاییم و تمرین صبر داشته باشیم و هزاران مثال دیگر. امیدوار باشیم به اینکه می توانیم نقاط ضعف خود را به مرور به نقاط قوت تبدیل کنیم؛ برای این تغییر به مدل ارائه شده در قسمت تغییر همین کتاب مراجعه نمایید.

نقاط ضعف من

1

2

3

4

5

 عدم آینده نگری برای فرزندان یک تهدید برای زندگی آنهاست؛

 عدم دقت در رفت و آمد فرزندمان به خانه، یک تهدید برای توانمندی خانوادگی محسوب میشود؛

 عدم دقت در سلامت خودمان یک تهدید برای سلامتی ما است؛

 عدم دقت در سلامت همسرمان، یک تهدید برای توانمندی خانوادگی به شمار میرود؛

 رانندگی پر خطر، یک تهدید برای توانمندی خانواده می باشد؛

 پرخوری، یک تهدید برای توانمندی سلامت است؛

 دیر خوابیدن، یک تهدید برای توانمندی شغلی محسوب می شود.

این نقاط تهدید شاید فعلاً آسیبی به توانمندی ما نرسانند، اما در آینده تبدیل به نقاطضعف شده و مانع توانمندی ما میشود. می توان با اصلاح گفتار یا رفتار، این تهدیدها را فرصتی برای پیشرفت، تغییر، رشد و توانمندی خود تبدیل کرد.

نقاط تهدید من

1

2

3

4

5

اطلاعات کمی داشته و تصور مناسبی از فرصت در زندگی نداشته باشیم. هرآنچه که بتواند بالقوه بوده و آن را به نقطه قوتی تبدیل کرد، فرصت نام دارد. مثلاً:

 جوانی برای ما یک فرصت است؛

 داشتن زمان کافی برای مطالعه یک فرصت است؛

 داشتن پدر و مادری مسئول یک فرصت است؛

 داشتن موقعیتی برای خدمت به مردم یک فرصت است؛

 کمک کردن به والدین یک فرصت است؛

 سؤال مردم از ما و کمک خواستن آنها یک فرصت است؛

 داشتن زمان کافی برای دید و بازدید از اقوام یک فرصت است.

فرصتها در زندگی همیشگی نیستند و بسیار سریع از بین می روند، اگر از آنها استفاده نمودیم، پس موفقیت خود را افزایش داده و توانمند شده ایم و اگر از آنها استفاده نکنیم، بعدها باید با تلاش و کوشش زیاد، مقداری از آن را جبران نماییم و حتی بخشی را نیز هیچگاه نمیتوانیم جبران کنیم؛ لذا باید از فرصتها، بهترین استفاده را داشته باشیم.

نقاط فرصت من

1

2

3

4

5

این چهار زاویه اصلی در موضوع توانمندی که شرح داده شد، در صورتی

ص: 134

که دقیق نوشته شده و قسمتهای مختلف آن مشخص شود، میتواند به ما نشان دهد (از نگاه مدیریتی) در چه سطح از توانمندی قرار داریم.

با استفاده از این داشته، میتوانیم برنامه مدون و قابلاجرایی جهت تثبیت و ارتقاء سطح توانمندی خود داشته باشیم؛ البته فراموش نکنیم که برای ایجاد یک توانمندی، باید سه اصل را مداوم به همراه یکدیگر به اجرا درآوریم.

1. حتماً در خصوص توانمندی جدید از آموزش کافی برخوردار شویم؛

2. تمرینات صحیح و پیدرپی داشته باشیم؛

3. توانمندی خود را به صورت آزمایشی به مرحله اجرا درآورده و نسبت به آن یقین حاصل نماییم؛

4. بارها و بارها از توانمندی خود استفاده کنیم.

مانند داشتن مقادیر قابل توجهی وجه نقد، داشتن منزل بزرگ، داشتن املاک، داشتن خودروی مناسب، عدم مقروض بودن، موفقیت در شغل و حرفه.

مانند تسلط به رایانه، مهارت در نرم افزارهای شغلی و حرفه ای، موفقیت در صنف شغلی، شناخت بازار، ارتباط مناسب با مشتری، خلاقیت در تولید محصول و غیره.

توانمندی های خانوادگی

توانمندیهایی که شما را از نظر خانوادگی نسبت به دیگر افراد اجتماع تواناتر نشان میدهد.

مانند تربیت صحیح فرزندان، ارتباط صمیمی با همسر، ارتباط مناسب با خانواده همسر، شاد بودن اعضاء خانواده، ارتباط صمیمی با فرزندان، اولویت دادن خانواده نسبت به هر چیزی و غیره.

علاوه بر نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت، ما نقاطی نیز می توانیم در شخصیت خود داشته باشیم که شامل این موارد نیست؛ چرا که این عوامل چهارگانه می توانند عامل افزایش یا کاهش توانمندی ما باشند اما نقاط موردنظر ما نقطه سقوط ماست.

باید توجه ویژه داشت تا خدای ناکرده با این نقاط سقوط مواجه نشویم؛ نقاطی مانند آلوده شدن به:

 ربا

 دزدی

 کسب مال نامشروع

 اعتیاد

 روابط نامشروع

این موارد، موجب سقوط شخصیت و زندگی ما می شود؛ لذا بدیهی است که از این نقاط فاصله گرفته و هرگز به آن نزدیک نشویم تا بتوانیم در راستای تقویت توانمندیهای خویش حرکت نماییم.

رمز موفقیت ما در مورد نقاط سقوط دوری از آنها و عدم نزدیک شدن ما به این موضوعات است. به این آیه شریفه از قران کریم توجه فرمایید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْکُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ای کسانی که ایمان آورده اید ربا را [با سود] چندین برابر مخورید و از خدا پروا کنید باشد که رستگار شوید.(1)

ص: 138

ص: 139

ص: 140

بنابراین در توضیحات بعدی نیز به ناچار و بارها سراغ این دو مؤلفه اصلی رفته و با کنار هم قرار دادن آنها، موضوع خوشبختی را بررسی مینماییم؛ اما به صورت کلی، میتوانیم خوشبختی را این چنین تعریف کنیم:

 خوشبختی را از مجموع دو واژه خوش و بخت بدانیم که در این تعریف خوشبختی به معنای خوشحالی از ازدواج و زندگی متأهلی است؛ چون بخت را همسر نیز معنی می کنند.

 خوشبختی را از مجموع دو واژه خوش و بخت بدانیم که در این تعریف خوشبختی به معنای خوشحالی از اقبال و آینده است؛ چون در بعضی تعاریف بخت را اقبال آینده معنی میکنند.

 خوشبختی را واژهای معنادار و بهصورت یک واژه بدانیم و برای آن تعریف مفهومی داشته باشیم.

یکی از مهمترین این تعاریف، این است که خوشبختی یعنی انسان دائماً از زندگی خویش لذت ببرد.

با توجه به توضیحات ردیف سه، خوشبختی را این چنین تعریف کنیم که "خوشبختی یعنی انسان از زندگی خود راضی بوده و خشنود باشد."

تعاریف فوق الذکر عمده تعاریف اولیه از واژه خوشبختی است که هر یک موافقان و مخالفانی دارد اما می توان به همه این تعاریف توجه داشت و در حیطه تعاریف بیان شده تفکر نموده و اظهارنظر داشته باشیم.

با توجه به تعاریف ارائه شده، ما تعریف اول و دوم را در تعاریف سوم و چهارم ادغام نموده و با دو تعریف کلی روبهرو میشویم.

1- خوشبختی یعنی همه چیز داشته باشیم و آنگاه از زندگی لذت ببریم.

2- خوشبختی یعنی از داشته هایمان خشنود بوده و از آن لذت ببریم.

این دو تعریف مبنای ادامه بحث ما خواهد شد.

ص: 142

کنار آن قرار داد که در زندگی واقعی با عکس این موضوع روبه رو می شویم. به مثالهای بیان شده دقت فرمایید:

می خواهیم شخصی را به تصویر بکشیم که انسان ثروتمندی است؛ این فرد در نظر بسیاری از مردم خوشبخت است، چون امکانات بسیار خوبی دارد و ظاهراً هر چیزی را می تواند به دست آورد.

آیا او موافق است که دیگران او را خوشبخت بدانند؟!

آیا میپسندد او را به خاطر ثروتمند بودن خوشبخت بدانیم؟!

در بسیاری از موارد خیر؛ زیرا:

 ممکن است بیماری داشته باشد؛

 ممکن است همسر خود را از دست داده باشد؛

 ممکن است از همسر خود جدا شده باشد؛

 ممکن است دائماً در معرض استرس و اضطراب باشد؛

 ممکن است او را دوست نداشته باشند؛

 ممکن است پیر و ناتوان باشد؛

 ممکن است مشکل گوارشی داشته و حتی غذای موردنظر خود را نتواند میل نماید؛

 ممکن است دائماً احساس تهدید کرده و بسیاری از کارهای خود را نتواند انجام دهد؛

 ممکن است به علت فشار کار، هیچگاه آرامش نداشته باشد.

عامل ثروت و قدرت دو عامل اصلی هستند که عده کثیری در جهان این دو عامل را عامل خوشبختی می دانند.

حال آنکه وقتی با موضوع خوشبختی سراغ ثروتمندان و صاحبان قدرت می رویم، عمدتاً با مشکلات بیان شده و یا مشکلات جدیدی روبه رو میگردیم که آنها خود را خوشبخت نمی دانند.

ص: 144

چون در این تعریف خوشبختی با داشتن همهچیز تعریف شده است، لذا بعضی از داشتنها مانع احساس خوشبختی افراد میشود، هرچند دیگران آنها را خوشبخت بدانند.

 می توان مشهور نبود، اما احساس خوشبختی کرد؛

 می توان جایگاه شاخص اجتماعی نداشت، اما احساس خوشبختی کرد.

در تعریف حاضر، داشتهها ما را خوشبخت معرفی نمی کنند، بلکه احساس ما نسبت به آنچه که داریم خوشبختی ما را تعریف می کنند. در تعریف قبلی، نگاه بیرونی خوشبختی ما را تعریف میکرد؛ در این نگاه خوشبختی درونی است و این نگاه خود ما است که خوشبختی را تعریف می کند.

حال یک سؤال مهم؟

آیا با توضیحات ارائه شده، انسانهای خوشبخت نقاط مشترکی هم دارند؟! آیا ممکن است من واقعاً انسان خوشبختی باشم؟! در پاسخ به این سؤال باید گفت ابتدا

برای خود مرز بین موفق بودن و خوشبخت بودن را مشخص نمایید.

و این دو را به یک معنی ندانید؛ الزاماً نباید این دو واژه را در خصوص خودتان به یک معنا تفسیر کنید.

موفقیت انجام وظیفه است و خوشبختی یک احساس درونی؛ لذا بعضی مواقع کنار یکدیگر و در بعضی مواقع کنار هم قرار نمی گیرند. بنابراین موضوع را مشخص و روشن بررسی میکنیم.

با بررسی اشخاصی که احساس خوشبختی میکنند، در جوامع مختلف با ملیتهای مختلف و تمام تفاوتهای بی نفردی که انسانها با یکدیگر دارند، خصوصیات مشترکی را نیز دارا هستند.

ص: 146

این خصوصیات از مهمترین محورهای بررسی انسانهای خوشبخت است که به پر اهمیت ترین آنها می پردازیم.

 از اینکه انسان غمگینی را خوشحال کنند احساس خوشبختی کرده و شاد می شوند؛

 از اینکه دیگران شاد هستند احساس خوشبختی کرده و شاد می شوند.

افراد خوشبخت، شادی خود را بین همه تقسیم می کنند؛ افراد خوشبخت تنها نیستند.

 بسیاری از شنیدهها آرامش را از انسان دور میکند؛ پس هر چیزی را نمی شنود!

 بسیاری از رفتارها آرامش را از انسان دور میکند؛ پس هر رفتاری را انجام نمی دهد!

 گذشت زمان و بهبود امور؛

 قدرت تفکر خودشان و بهبود امور؛

 مشورت و بهبود امور؛

 فضل الهی و بهبود امور؛

 اینکه بسیاری از مشکلات اصلاً پیش نخواهد آمد.

امیدوار بودن انسان را تلاشگر میکند. اگر بدانیم و یقین داشته باشیم که هر کدام از ما انسانها معمار زندگی خود هستیم، آنگاه زندگی خویش را خودمان می سازیم.

با تلاش و امید، همه سعی خود را خواهیم کرد تا شاد و آرام باشیم، امیدوار بودن انرژیزاست و اشخاص امیدوار مأیوس نمیشوند. انسانهای امیدوار همیشه بهدنبال افزایش توانمندی خود هستند و میدانند که برای هر مسألهای راهی پیدا میکنند. انسان به امید زنده است و افراد خوشبخت زنده، تلاشگر و امیدوارند.

افراد خوشبخت از خداوند متعال راضی هستند؛ لذا حدود الهی را رعایت میکنند و صد البته خداوند متعال نیز از آنها راضی است، چراکه بنده خوشبخت او جز از خداوند از کسی توقع نداشته و همیشه مشغول کار و تلاش است و همه نعمتهای الهی را پاس میدارد و همیشه شاکر است. هیچ خوشبختی بالاتر از رضایت خداوند نسبت به بنده او نیست.

خوشبختی ما از خوشبختی دیگران نمی کاهد؛ همه می توانیم خوشبخت باشیم! در زندگی هر کسی می توان خوشبختی را دید، لذت برد و شاد بود.

 خودرو قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم؛

 سلامتی قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم؛

 اعتمادبه نفس قسمتی از داشته های ماست، پس باید در حفظ آن کوشا باشیم؛

 آرامش قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم؛

 دوست خوب قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم؛

 حیاء قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم؛

 محبت به مردم قسمتی از داشته های ماست، پس باید در نگهداری آن کوشا باشیم.

حتی نقاطضعف ما نیز قسمتی از داشتههای ما هستند که باید به نقاط قوت تبدیل شوند؛ لذا اطلاع از نقاط ضعف، خود نقطه قوت مهمی تلقی می شود.

 پدر و مادرمان در قید حیات هستند، پس مرتب به آنها سر زده و احوال آنها را جویا می شویم.

افراد خوشبخت به دنبال این نیستند که همه چیز داشته باشند، بلکه آنها از هر چیزی که دارند بهترین استفاده را نموده و از آن لذت میبرند و شاد می شوند.

لطفاً یک جفت کفش بپوشید!

انتظارات عمومی عمدتاً توسط قانون و شرع مشخص شده است؛ لذا منظور ما از توقع این است که انتظار داشته باشیم اطرافیان همیشه شرایط ما را درک نمایند. آنها هم مانند ما انسان هستند و در بعضی مواقع نمی توانند وضعیت ما را به درستی درک کنند یا حتی قادر به این کار نیستند.

چون اولویت های دیگری دارند و توان آنها نیز محدود است؛ لذا به طور کلی می گوییم به جز خداوند متعال، از کسی توقع نداشته باشیم و خودمان تلاش نماییم.

ص: 156

ص: 157

ص: 158

پدر خانوادهای را تصور کنید که دائماً مشغول رسیدگی به اتومبیل خود است و روزانه ساعتی را به آن اختصاص میدهد و همیشه مراقب سالم بودن خودرو است و آن را تمیز نگه میدارد، حال باید از این پدر سؤال کرد که:

آیا به خودتان و اعضاء خانواده خود نیز به همین مقدار اهمیت می دهید؟!

آیا مراقب سلامتی همسر و فرزندان خود هستید؟!

آیا احوال آنها را نیز هر روز جویا می شوید؟!

آیا به آنها نیز وقت کافی اختصاص می دهید؟!

اشیاء اطراف ما قسمتی از اموال شخصی و عمومی است که می توان با چگونگی تعامل با آنها از روحیات خود آگاه شویم. آسیب زدن به صندلی اتوبوس شاید چندان مهم به نظر نیاید، اما نشان از ضعف شخصیتی انسان دارد.

اگر نحوه استفاده ما از اشیاء اطراف متعادل و مناسب باشد، میتوانیم بگوییم ارتباط نسبی و مناسبی با محیط اطراف داریم.

دشت، بریدن درختان و خشک کردن آن، آلوده نمودن دریا و غیره.

همه این برخوردهای ناشایست انسان با طبیعت، نشان از ضعف توانمندی اوست که هنوز در قالب یک انسان توانمند نشده و دارای ضعف است؛ اما انسانهایی نیز هستندکه نگاه متفاوتی به خود و طبیعت دارند.

 غذا دادن به پرندگان در فصل سرما؛

 عدم شکار حیوانات؛

 نگهداری گل و گیاه در منزل؛

 محبت و رسیدگی به حیوانات محیط اطراف خانه؛

 آب دادن به درختان و گیاهان که در مجاورت خانه هستند؛

 جمعآوری زباله از کوه و رود؛

 کاشت درخت و گل و گیاه.

این دسته از انسانها که اقدام به چنین کارهای شایستهای میکنند؛ از درک بسیار بالایی برخوردارند؛ چراکه میدانند حیات آنها به حیات طبیعت وابسته است. این عزیزان روحیات و صفات انسانی والایی دارند و خود را در مقابل طبیعت مسئول میبینند.

لذا مسئولانه رفتار میکنند. با مشاهده این رفتار از خودمان و کسانی که اینگونه رفتار میکنند، میتوان تصویر زیبایی از خود متصور شد و همچون آیینهای خود را به تماشا نشست.

چگونه با دیگران رفتار کنیم؟!

سؤالات این چنینی به همراه پاسخ ما، نشاندهنده این است که ما به خود و زندگی خود چه نگاهی داریم. بهترین آیینهای که انسان می تواند خود را در آن ببیند، نحوه تعامل او با دیگران است.

 به مردم احترام میگذاری؟! پس تو انسان محترمی هستی!

 مردم را دوست داری؟! پس تو انسان مهربانی هستی!

 مردم را آزار نمیدهی؟! پس تو قلب آرامی داری!

 مردم را تحقیر نمیکنی؟! پس تو از عقده های روانی رنج نمیبری!

 به مردم در حد توان خود کمک میکنی؟! پس تو شخصیت بزرگواری داری!

بعضی افراد شناخت و تلقی درستی از خود ندارند؛ چراکه خود را از جامعه جدا نموده و بر اساس زندگی شخصی و خانوادگی برای خود شخصیت تعریف میکنند. حال آنکه عادتها، خلقیات و رفتارهای ما در جامعه بهتر ظاهر میشود تا محیط خانواده.

مهربان بودن ما در خانواده طبیعی است؛ اما اگر این مهربانی در جامعه ظاهر شود، اهمیت بیشتری دارد. لذا هرچقدر دیگران را مثل خودمان محترم ببینیم، در واقع دارای شخصیت محترمی هستیم. تعامل ما با مردم نباید زاییده ترس یا به خاطر موقعیت اجتماعی، مالی و علمی باشد، بلکه صرفاً به خاطر انسانیت و انسان بودن باید به مردم احترام گذاشت و آنها را بزرگ و بزرگوار دانست.

شایسته نیست به اطرافیان خود به دیده ابزار نگاه کنیم؛ چون خود نیز ابزار تصور میشویم.

 والدین ابزار زندگی نیستند؛ بلکه نعمت خدا هستند.

 همسر و فرزندان ابزار زندگی نیستند؛ بلکه نعمت خدا هستند.

 دوستان ابزار زندگی نیستند؛ بلکه نعمت خدا هستند.

ص: 163

ما در مقابل نعمتهای خداوند متعال مسئولیم و حتماً از نحوه استفاده ما از آنها سؤال خواهد شد و باید پاسخگو باشیم؛ لذا چه خوب که به همه اطرافیان خود به دیده نعمت الهی بنگریم.

حقوق خود را بشناسیم و از حقوق دیگران آگاه باشیم تا در مسیر خوشحالی و خوشبختی قرار بگیریم.

 همه انسانها با هم برابرند چرا که خالق یکسانی دارند؛

 همه با هم برابرند چون شرافت انسانی مشترکی دارند؛

 همه با هم برابرند چون همه انسانها متفکر هستند؛

 همه با هم برابرند چون گذشت زمان نشان داده است تفاوتهای متصور شده از قبیل رنگ پوست و مرزکشی های غیرانسانی، جز خسارت برای انسان ارمغان دیگری نداشته است؛ پس میتوانیم اینگونه به اطراف خود، خصوصاً دیگر انسانها نگاه کنیم که همه انسانها مثل من شریف و محترم هستند.

با این نگرش می توان گفت:

 ما انسانها کنار یکدیگر بهتر زندگی می کنیم؛

 ما انسانها یکدیگر را نعمت خدا می دانیم؛

 ما انسانها ابزار نیستیم بلکه وسیله تعالی یکدیگر هستیم؛

 ما انسانها همه در مقابل هم مسئول هستیم؛

 ما انسانها مسئول نگهداری از طبیعت هستیم؛

 ما انسانها قسمتی از این جهان هستی بوده و نسبت به آن مسئولیم.

براین اساس بعضی از عالمان امور معنوی با یک نگاه بزرگبینانه به جهان هستی مینگرند و در پی درک بهتر امور معنوی هستند؛ مانند شناخت آسمان، نگریستن به ستارهها و تفکر در چرخش کرات آسمان.

و عده ای نیز با نگاه ریزبینانه به جهان هستی مینگرند؛ مانند دانشمندانی که بر روی میکروب ها، ویروسها و باکتریها تحقیق می کنند، و سعی در شناخت

ص: 164

جهان هستی دارند؛ اگرچه این دو روش مختلف است، اما هر دو دسته میکوشند در واقع آگاهی مطلوبی نسبت به وجود خود پیدا کنند؛ زیرا می دانند با دانستن مختصات طبیعت اطراف، میتوان مختصات خود را نیز بهدست آورد.

انسان موجود توانمندی است که میتواند در هر دو روش تأمل نموده و آگاهی مطلوبی نسبت به خویش پیدا کند و از این آگاهی بهره مناسب ببرد. وجود انسان به تنهایی دریای بیکران معرفت و علم است؛ هیجانات، خشم، محبت، امید و دیگر اقتضائات انسانی محلی برای مطالعه اوست.

ص: 165

سطر به سطر بخوانیم و در باب آن بیندیشیم، از آراء و فهم فضلا و دانشمندان در باب عمق فرمایشات خداوند سبحان آگاه شویم و از جهل خود نسبت به خویش بکاهیم.

البته بدیهی است با شناخت و آگاهی و دانستن علوم، بهتر می توانیم وجود خود را همچون کتابی مصور و مفید مطالعه نموده و مسیر رشد و تعالی را آراسته تر بپیماییم.

از خداوند متعال برای شما خوانندگان عزیز، تمنای سلامتی و عاقبت به خیری دارم.

ص: 167

ص: 168

ص: 169