پندهای امام حسین علیه السلام

دیباچه

دیباچه

انسان همواره نیازمند سنجیدن خود است. او باید با داوری درباره پندار، کردار و گفتار خود و سبک و سنگین کردن آن، در فکر تدارک توشه باشد. بدون شک، معصومین علیهم السلام بهترین ترازوی داوری هستند؛ زیرا انسان های کامل و جانشینان خدا بر روی زمین و راهنمای بشریت در گرداب حوادث و مشکلات می باشند. در روایتی از قول یکی از معصومین آمده است: «نحن الموازین القسط؛ ما ترازوی قسط و عدل خداییم».(1)

در میان معصومین علیهم السلام، امام حسین علیه السلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ زیرا بنابر گفته معصوم، هرچند تمامی اهل بیت و امامان کشتی نجات اند، اما کشتی امام حسین علیه السلام زودتر انسان را به ساحل نجات می رساند، ازاین رو، بهره گیری از سخنان گران قدر امام حسین علیه السلام که مجموعه ای کم نظیر در ابعاد اخلاقی، اجتماعی، سیاسی فراروی آدمی

ص :4

پیش گفتار

پیش گفتار

سخن هیچ انسانی را نمی توان با سخن اهل بیت علیهم السلام که پیشوای بیانند، مقایسه کرد. فرمایش های آن بزرگواران، تنها کلید درکِ حقیقت وحی الهی و تنها راه رسیدن به سرچشمه های نور و هدایت است. سخنان معصومان علیهم السلام، دریای بی کران دانش و اقیانوس بی انتهای حکمت الهی است که بدون بهره گیری از آن، گمراهی، سرنوشت همیشگی مردم خواهد شد. آری، غفلت از این گنجینه های ارزشمند و کوتاهی در فهم سخنان آن بزرگواران و توجه نکردن به ارزش های بی نهایتی که در ژرفای سخنان آنان نهفته است، عامل اصلی عقب ماندگی جوامع اسلامی است.

به راستی، آیا ستم بر خویشتن، بالاتر از این مصداقی دارد که امتی، همه خواسته ها و تمامی اسباب خیر و سعادت و همه ابزار تعالی و رشد را که در سخنان پیشوایانشان به امانت نهاده شده است، به کناری نهند و به معارف کم اثر و بافته های پرفریب دیگران اهمیت دهند. در سخنی از رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین آمده است: «به درستی که هر کس هدایت را از

ص :6

فصل اول: اخلاق فردی

توکل به خدا

توکل به خدا

صبح روز عاشورا، پس از آنکه امام حسین علیه السلام، نماز صبح را با اصحاب خویش خواند، دست هایش را به سوی آسمان بلند کرد و زیر لب چنین گفت:

پروردگارا! تو پناه من در مشکل ها، امید من در سختی ها و یاورم در آنچه بر من نازل می شود، هستی.(1)

داشتن تکیه گاهی قدرتمند و استوار در سختی ها و حوادث، عامل ثبات قدم و نهراسیدن از دشمنان و مشکلات است. توکل، تکیه داشتن بر نیروی الهی و یاری اوست. همان گونه که در قرآن و روایت های اسلامی آمده است، مؤمنان باید تنها بر خدا تکیه کنند که اگر به غیر او پشت گرم و امیدوار باشند، خوار و ضعیف خواهند شد.

امام حسین علیه السلام که اسوه توکل کنندگان است، تنها با توکل بر خدا،

ص :10

به دست آوردن رضایت پروردگار

به دست آوردن رضایت پروردگار

امام حسین علیه السلام می فرماید:

کسی که در پی خشنودی و رضای خدا باشد، ولی مردم از او برنجند، خداوند او را در امور مردم کفایت خواهد کرد و هر کس برای جلب رضایت مردم بکوشد که به خشم و غضب الهی بینجامد، خداوند او را به مردم واگذارد.(2)

چه بسا در زندگی روزانه، انجام دادن کارها، سبب جلب رضایت خداوند و نارضایتی مردم و گاهی هم برعکس، سبب خشنودی مردم می شود، ولی خشم و غضب الهی را به همراه دارد. به راستی، در این هنگام،

ص :11

خوف از پروردگار

خوف از پروردگار

هنگامی که حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السلام وقت نماز وضو می گرفت، از خوف خدا رنگ چهره اش دگرگون می شد و بر خود می لرزید. وقتی به ایشان گفته می شد: چرا هنگام نماز نگران و مضطرب می شوید؟ پاسخ می داد:

سزاوار است بر کسی که در پیشگاه پروردگار، مالک جهانیان و قدرتمند بی همانند می ایستد، رنگ چهره اش زرد شود و مفاصل اندامش به لرزه درآید.

ص :12

آثار خوف از خدا

آثار خوف از خدا

امام حسین علیه السلام می فرماید:

روز قیامت، جز آن کسی که در دنیا از خدا بترسد، در امان نیست.(2)

ترس از خدا، می تواند انسان را از آلوده شدن به انواع گناه ها و انحراف ها حفظ کند. این ترس ستایش شده، وسیله ای برای در امان ماندن از عذاب روز قیامت به شمار می رود و پل نجاتی برای عبور از آتش خشم الهی به سوی بهشت است.

باید گفت زمانی خوف از خدا در دل انسان جا می گیرد که افزون بر

ص :13

ترس از قیامت

ترس از قیامت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بیم و هراس قیامت، بزرگ است و مردم در آن همچون پروانه های پراکنده سرگردانند و از ترس آن، رنگ ها دگرگون می شود و بندبند اعضا به لرزه می افتد. در آنجا هر آنچه پیش فرستاده ای، آشکار می شود. عیوب تو آشکار و اسرار تو فاش می گردد. (بنابراین، تا فرصت داری،) هر روز در پی رفع عیب ها و کمبود نفس خود باش.(1)

دام پنهان خداوند

دام پنهان خداوند

امام حسین علیه السلام می فرماید:

دام پنهان خداوند برای بنده اش، آن است که از نعمت فراوان برخوردارش

ص :15

نگذاشتن گناه خود به حساب خدا

نگذاشتن گناه خود به حساب خدا

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ص :16

عذر بدتر از گناه

عذر بدتر از گناه

امام حسین علیه السلام فرموده است:

ص :17

پرهیز از هوای نفس

پرهیز از هوای نفس

امام حسین علیه السلام می فرماید:

از هواهای نفسانی بپرهیزید که مجموعه آنها گمراهی و سرانجام آنها آتش است.(2)

پیامبران الهی همواره آدمی را از پیروی هواهای نفسانی برحذر داشته و به وی هشدار داده اند که نفس انسان، دشمن ترین موجودی است که میدان دادن به آن، به آسانی آدمی را به نابودی می کشاند. پیروی از خواسته های

ص :18

شکیبایی در برابر هوای نفس

شکیبایی در برابر هوای نفس

امام حسین علیه السلام می فرماید:

در مواردی که حق، تو را ملزم می سازد، بر آنچه نمی پسندی، شکیبا باش و در مواردی که هوای نفس، تو را فرا می خواند، خود را از آنچه (ناحق است و) دوستش می داری، نگه دار.(2)

بردباری در برابر خواسته های نفسانی و گناه از ویژگی های برجسته انسان مؤمن است. قرآن کریم نیز پایداری را از ویژگی های مسلمانان واقعی می داند:

«إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا؛ همانا کسانی که گفتند پروردگار ما خداست و

ص :19

شرافت در تقوا

شرافت در تقوا

امام حسین علیه السلاممی فرماید:

شرافت و بزرگواری در تقوای الهی است.(1)

تقوا به معنای نگه داری است و در اصطلاح؛ یعنی حفظ و نگه داری نفس از مخالفت دستورها و انجام دادن فرمان های الهی و دست یابی به رضای پروردگار. از آنجا که هدف از آفرینش انسان، بندگی حضرت حق است و تقوای الهی، زیباترین جلوه این بندگی به شمار می آید، توجه بیشتر انسان ها به اصل تقوا سبب می شود آنها به هدف خلقت نزدیک شوند و این چیزی جز کمال حقیقی و شرافت و بزرگواری انسان ها نیست. خداوند در قرآن مجید می فرماید: «إِنَّ أکرَمَکُمْ عِندَاللّه ِ أتقاکُم؛ گرامی ترین شما نزد خداوند، پرهیزکارترین شماست». (حجرات: 12)

ص :20

دنیا؛ سرای فانی

دنیا؛ سرای فانی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بندگان خدا! از خدا بترسید و از دنیا برحذر باشید که اگر بنا بود همه دنیا به یک نفر داده شود یا یک فرد برای همیشه در دنیا بماند، پیامبران برای باقی ماندن سزاوارتر بودند و جلب خشنودی آنان بهتر می نمود و چنین حکمی خوشایندتر می آمد؛ ولی هرگز! زیرا خداوند دنیا را برای فانی شدن آفریده که تازه هایش کهنه و نعمت هایش زایل و سرور و شادی آن به غم و اندوه مبدل خواهد گردید. دنیا، خانه ای پست و کوتاه مدت است. پس برای آخرت خود توشه ای برگیرید که توشه آخرت، تقوا و ترس از خداست.(1)

پرهیز از دنیاطلبی

پرهیز از دنیاطلبی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

دنیا که جلوه های آن، تو را فریفته است، به سوی فروپاشی و از هم گسستگی می رود. پس با تلاش، خود را از مهلکه های آن دور نگه دار که اهل گذر از دنیا به آن گوش نخواهند سپرد و در حقیقت، شیرینی دنیا با (تلخی) زهر آن آمیخته شده است. پس هیچ دژی همچون پرهیز از دنیا نیست. در شگفتم از کسی که به نعمت های دنیا فریفته شده است و به روزهای دل پسند آن فریب می خورد و اقامت در سرزمین خشک را به آبادی سرسبز باران خیز (بهشت) ترجیح می دهد.(1)

دل بستگی به مظاهر دنیوی، شیوه اندیشمندان نیک اندیش نیست. به طور کلی، وابستگی به دنیا، اندک اندک دل آدمی را پر می کند و دیگر جایی برای معنویات در وجود او باقی نمی گذارد. ازاین رو، انسان مؤمن اگرچه با دنیا سر و کار دارد، هرگز شیفته زینت های فریبنده و فناپذیر آن نمی شود و هدف نهایی زندگی خویش را در این دنیا جست وجو نمی کند؛ زیرا دنیا محل زندگی ابدی انسان نیست، بلکه مکانی برای آزمایش و به دست آوردن کمال معنوی برای بهره مندی از زندگی جاودان آخرت است. بر پایه فرمایش امام حسین علیه السلام، کسی که زندگی چندروزه این دنیا را بر زندگی سراسر نیک بختی بهشت الهی ترجیح می دهد، چونان کسی است که اقامت در بیابان بی آب و علف را به زندگی در سرزمین سبز و خرم ترجیح داده

ص :22

پی آمدهای فریب دنیا را خوردن

پی آمدهای فریب دنیا را خوردن

امام حسین علیه السلام می فرماید:

سپاس خدای را که دنیا را آفرید و آن را سرای فناپذیر و رو به زوال قرار داد؛ دنیایی که برای صاحبانش از حالی به حالی دگرگون می شود. خودباخته آن کسی است که فریب دنیا را بخورد و تیره بخت، کسی است که دنیا او را شگفت زده سازد. ای مردم! این دنیا شما را نفریبد؛ زیرا هرکس بر آن تکیه نمی رسد.(1)

دنیای زودگذر و آخرت جاودان

دنیای زودگذر و آخرت جاودان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بدانید که زشت و زیبای دنیا، چونان رؤیایی است که زود می گذرد و البته بیداری و هوشیاری در روز قیامت است. کسی که در آخرت رستگار شد، جاودانه است و هر که در روز قیامت به عذاب الهی افتاد، گرفتاری اش جاودانه خواهد بود.(1)

به یقین، مدت درنگ انسان در دنیا به سرعت می گذرد و با مرگ او پایان می پذیرد و زندگی اش در سرای آخرت آغاز می شود. در قرآن کریم در جاهای مختلف به این حقیقت اشاره شده است:

چون از انسان ها در قیامت از مدت درنگشان در دنیا می پرسیم، می گویند ما یک روز یا ساعت هایی از روز در دنیا درنگ کردیم. (مؤمنون: 112 و 113)

در سخن امام نیز دنیا، خواب و رؤیایی گذراست که به سرعت رو به نابودی می رود. پس اگر اندکی در برابر سختی های این دنیا شکیبا باشیم و از محور حق و حقیقت خارج نشویم، در بهشت پروردگار برای همیشه رستگار خواهیم بود. در مقابل، آنان که فریفته ظاهر زیبای دنیا شده اند و در لذت های زودگذر آن غرقند، در آخرت چیزی جز دوزخ و عذاب دردناک

ص :24

دوری از کار بیهوده

دوری از کار بیهوده

امام حسین علیه السلام می فرماید:

خود را در کار بیهوده به سختی انداختن نشانه کاستی و کم خردی است.(1)

انسان های خردمند، هیچ گاه به کارهای بیهوده و بی فایده نمی پردازند؛ چرا که عمر انسان در این دنیا بسیار کوتاه است و هر ساعت از آن، ارزش بسیاری دارد. ازاین رو، شایسته است پیش از پرداختن به هر کاری، سود دنیوی و اخروی آن را در نظر بگیریم. این حساب رسی و عاقبت اندیشی، از خردمندی فرد خبر می دهد و فرو رفتن در کارهای بیهوده و از بین بردن سرمایه عمر، نشان دهنده نقصان عقل است.

عبرت از گذشتگان

عبرت از گذشتگان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ای فرزند آدم! بیندیش و (با خود) بگو: پادشاهان و دنیاداران کجا رفتند؟ آنان که دنیا را آباد ساختند، نهرها کندند، درخت ها کاشتند و شهرها به پا کردند، (سرانجام) از آن جدا شدند، در حالی که خوش نداشتند و گروهی دیگر آن را به چنگ آوردند. ما نیز به زودی به آنان می پیوندیم.

ای فرزند آدم! مرگ خود را یادآور شو، بستر خود را در قبر ببین و توقفگاه خود را در پیشگاه خداوند بنگر. آن گاه که اندام هایت به زیانت شهادت می دهند. روزی که قدم ها می لغزد، جان ها به حلقوم می رسد، چهره هایی سفید و نورانی و چهره هایی تیره و تار می گردد، باطن ها آشکار می شود و ترازوی عدل الهی نهاده می شود.

ای فرزند آدم! مرگ پدران و فرزندان خود را یادآور شو که چگونه بودند و کجا فرود آمدند و گویا به همین زودی تو نیز در جای آنان فرود خواهی آمد و (بدین وسیله) مایه عبرت دیگران خواهی شد.

ص :26

حقیقت مرگ

حقیقت مرگ

امام حسین علیه السلام می فرماید:

مرگ، پلی بیش نیست که ما را از سختی ها به سوی بهشت برین و نعمت های جاویدان می برد. کدام یک از شما دوست ندارد از زندان به کاخ های زیبا انتقال یابد؟ مرگ برای دشمنان شما همانند آن است که کسی از کاخ به زندان و شکنجه گاه منتقل گردد؛ زیرا پدرم از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد: «دنیا، زندان مؤمن و بهشت کافر است» و مرگ پلی است که مؤمن را به بهشت و کافر را به دوزخ منتقل می کند.(2)

هر انسانی طعم مرگ را می چشد و از این دنیای فانی به سرای جاودان رخت برمی بندد. مرگ، مرحله ای از مراحل تدبیر الهی و حرکت انتقالی انسان به سوی جهان آخرت است. این دنیا، جایگاه اصلی و ابدی انسان ها نیست، بلکه آنها برای انجام آزمایشی بزرگ به این سرای زودگذر می آیند و پس از پایان امتحان، به سوی جایگاهی که از پیش برای خود رقم زده اند، حرکت می کنند. ازاین رو، ترس از مرگ، ناشی از دو مطلب است: یکی نشناختن صحیح حقیقت مرگ و دیگری وابستگی های انسان به این دنیا. این هر دو، دل کندن از دنیا را دشوار می سازد، ولی انسان هایی که در این زندگی محدود دنیا، راه حق و حقیقت را پیمودند و لحظه ای از یاد خدا و اطاعت او فروگذار نبودند، هیچ ترس و واهمه ای از مرگ ندارند، بلکه گاهی خود به پیشباز مرگ می روند تا روح و جانشان را که در این دنیا زندانی شده است، برای پرواز به ملکوت و سیر در بهشت جاودان خداوند

ص :27

شتاب در کسب سعادت

شتاب در کسب سعادت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

با ارزش های اخلاقی زندگی کنید و برای به دست آوردن سرمایه های نیک بختی بشتابید؛ کاری را که برای آن شتاب نکردید، به حساب نیاورید.(1)

نشانه های عقل و جهل

نشانه های عقل و جهل

امام حسین علیه السلام می فرماید:

نشستن با صاحبان خرد و اندیشه، از نشانه های پذیرفتن حق است و بگو مگو با غیر اهل فکر، از نشانه های نادانی است.(1)

انسان عاقل و دین دار همواره با افراد خردمند هم نشینی می کند تا در سایه دانش آنها، به رشد، تعالی و کمال برسد؛ چرا که این دوستی، خواه و ناخواه بر او تأثیر مثبت خواهد داشت و روحیه علم جویی و کمال طلبی را در او افزایش می دهد.

انتخاب هم نشین و دوست، یکی از انتخاب های بسیار مهم و حساس است که در آیات قرآن و روایات اسلامی درباره دقت در این انتخاب

ص :29

نشانه های انسان عاقل

نشانه های انسان عاقل

امام حسین علیه السلام می فرماید:

عاقل، خبری را نزد کسی نمی گوید که او را تکذیب می کند؛ از کسی که خواسته او را نمی دهد، چیزی نمی خواهد و به کسی که اطمینان ندارد، امیدوار نمی شود.(1)

انسان عاقل پیش از هر کاری، به نتیجه آن می اندیشد؛ زیرا انجام دادن کاری که نتیجه اش از قبل معلوم است، نه تنها نفعی ندارد، بلکه سبب هتک حرمت مؤمن می شود و کاری خلاف عقل و درایت است. ازاین رو، عاقل هنگام گفت وگو با دیگران، ابتدا مخاطب خود را ارزیابی می کند و علم و آگاهی او را می سنجد. آن گاه خبر یا اطلاعات مهم را برای او بازگو می کند. برخی افراد، بدون مقدمه و سنجش، اخباری را برای دیگران بازگو

ص :30

دوراندیشی و یاری خواهی از عقل

دوراندیشی و یاری خواهی از عقل

امام حسین علیه السلام می فرماید:

هرگاه آشفتگی و بلا به عاقلی روی آورد، اندوه و غم خود را با دوراندیشی می زداید و برای چاره جویی، درِ خانه عقل را می کوبد.(1)

انسان در زندگی خویش با فراز و نشیب هایی روبه روست و با مشکلات و سختی هایی دست و پنجه نرم می کند. در این موارد، برخی به آسانی طاقت از کف می دهند و از حل گرفتاری های خویش عاجز می شوند. چنین افرادی هیچ گاه نخواهند توانست روی پای خود بایستند و با هر بادی خواهند لرزید. در مقابل، افراد عاقل در مشکلات زندگی همانند کوه استوارند و هیچ گونه ناتوانی به خود راه نمی دهند، بلکه دیگران نیز از آنان نیرو می گیرند. چنین اشخاصی با کمک گرفتن از عقل و دوراندیشی، به جای نگرانی در هنگام دشواری ها، بر آنها چیره می شوند.

ص :31

نکوهش تفسیر قرآن بدون علم و آگاهی

نکوهش تفسیر قرآن بدون علم و آگاهی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بدون دانش وارد تفسیر قرآن نشوید و درباره تفسیر مشکلات آن به اختلاف و کشمکش نپردازید؛ زیرا از جدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: هر که بدون آگاهی در مورد قرآن سخنی بگوید، جایگاهش در دوزخ خواهد بود.(1)

به طور کلی، آدمی در اظهارنظر و بحث در هر شاخه ای از علوم، نیازمند داشتن آگاهی و دانش کافی در آن شاخه است. در این میان، قرآن جایگاه ویژه ای دارد و تفسیر و تبیین آن، آگاهی و مقدمات فراوانی می خواهد. بنابراین، تفسیر قرآن و حل آیات مشکل آن بدون گذراندن مراحل لازم، افزون بر اینکه به خودی خود، کار زشتی است، چیزی جز گمراهی در پی نخواهد داشت. چه بسا این کار به گمراه شدن افراد دیگر نیز بینجامد و عقاید انحرافی را در جامعه ترویج کند. به همین دلیل، امام حسین علیه السلامدر کلام خود، با استناد به گفته جدش می فرماید که نتیجه تفسیر قرآن بدون علم، آتش دوزخ خواهد بود.

خودآگاهی

خودآگاهی

مردی از امام حسین علیه السلام پرسید: شریف ترین مردم و والاترین آنها کیست؟ امام در پاسخ فرمود:

آن که پیش از اینکه پندی داده شود، پند گیرد و پیش از اینکه بیدارش کنند، بیدار شود.(1)

انسان آگاه با به کارگیری نیروی دانش، هیچ گاه در خواب عادت ها و غفلت ها فرو نمی رود، بلکه همواره با این نیروی خودآگاهی و بیدارکننده باطنی، به ارزیابی کارهای خویش می پردازد و خویشتن را پند و موعظه می کند. افزون بر آن، از رویدادهای اطراف خود به سادگی نمی گذرد، بلکه در آنها دقت می کند و از آنها عبرت می گیرد و مسیر را برای دست یابی به

ص :33

بهره مندی از مال در دوران زندگی

بهره مندی از مال در دوران زندگی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

مال تو اگر برایت (مقدر شده) باشد، آن را انفاق خواهی کرد. پس آن را برای پس از خود مگذار که پس انداز غیر تو می شود؛ در حالی که آن را از تو می خواهند و حساب آن را از تو می کشند. بدان که تو برای مالت نمی مانی و او به تو وفا نمی کند. بنابراین، از مالت استفاده کن و آن را بخور، پیش از آنکه تو را بخورد.(1)

برخی از افراد در دوران حیات خویش، بخشی از دارایی های خود را در راه خدمت به مردمان و انجام دادن کارهای نیک انفاق می کنند. اینان در حالی به دیدار خدا می روند که سبکبار هستند. آنها زاد و توشه آخرت خویش را از پیش به سرای آخرت فرستاده اند و به آسانی از عهده حساب رسی روز قیامت برخواهند آمد. در مقابل، آنان که نتوانسته اند از ثروت خویش قطع امید کنند، نه تنها یقین ندارند که پس از مرگ از این اموال چیزی برای آنها در راه خدا انفاق می کنند، بلکه فردای قیامت باید به حساب رسی آنها هم پاسخ دهند. بنابراین، اگر انسان اهل نیکوکاری است و می خواهد پس از مرگ، اموالش در راه نیک مصرف شود، باید بکوشد این

ص :34

پرسش های اساسی

پرسش های اساسی

مردی به امام حسین علیه السلام گفت: ای پسر پیامبر! پرسش هایی دارم که اگر اجازه فرمایید از محضر شما سؤال کنم. امام فرمود: آنچه می خواهی بپرس.

گفت: میان ایمان و یقین چقدر فاصله است؟ فرمود: چهار انگشت. گفت: چگونه؟ فرمود: ایمان در چیزهایی است که با گوش می شنویم و یقین در مورد چیزهایی است که با چشم می بینیم و میان گوش و چشم، چهار انگشت فاصله است. مرد گفت: فاصله بین آسمان و زمین چقدر است؟ امام فرمود: به اندازه دعایی که به اجابت برسد... . مرد گفت: عزت مرد به چیست؟ امام فرمود: عزت مرد به بی نیازی اش از مردم است. پرسید: چه چیز از همه زشت تر است؟ فرمود: هوس رانی پیران، سخت گیری پادشاهان، دروغ گویی شریفان، بخل ورزیدن ثروتمندان و حریص بودن دانشمندان.

مرد گفت: ای فرزند رسول خدا! اکنون به من بگو امامان پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله چند نفرند؟ امام فرمود: دوازده نفر به تعداد نُقبای بنی اسرائیل. گفت: نام هایشان چیست؟ پس امام یکایک امامان را از جد بزرگوارشان حضرت علی علیه السلامتا حضرت مهدی علیه السلامنام برد و فرمود: مهدی زنده می ماند تا در آخر زمان قیام کند.

ص :35

پیروی از حق و حقیقت

پیروی از حق و حقیقت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

خرد انسان کامل نمی شود، مگر با پیروی از حق و حقیقت.(2)

خرد از نعمت های بزرگ الهی است که خداوند به انسان ها داده است تا با به کارگیری آن و پیروی از وحی الهی، حقیقت را از بیراهه های هلاکت و گمراهی تشخیص دهند. نکته مهم این است که چگونه می توان به کمال و رشد عقل کمک کرد؟ حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السلام به کمال رسیدن عقل را مرهون پیروی از حق و حقیقت می داند؛ چرا که عقل، حجت باطنی انسان حق گراست و به عکس، دوری از حقیقت، عقل را در انجام وظایف ناتوان می کند و به کمال خود نمی رساند. بنابراین، اگر بخواهیم بیشترین استفاده را از نیروی عقل ببریم و به رشد آن کمک کنیم، چاره ای جز پیروی از حق و حقیقت نداریم؛ چون دوری گزیدن از مسیر حقیقت، موجب تضعیف عقل خواهد شد.

باور داشتن به حساب رسی قیامت

باور داشتن به حساب رسی قیامت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

چونان کسی رفتار کن که می داند در گناه ها بازخواست می شود و در کارهای نیک پاداش داده می شود.(2)

بنابر فرمایش امام، مؤمن باید هنگام ارتکاب گناه و همچنین انجام کارهای خیر، به کیفر و پاداش آنها بیندیشد.اگر انسان به حساب رسی کارهایی که انجام می دهد، باور داشته باشد، به یقین، این باور، او را از انجام منکر باز می دارد و به سوی نیکوکاری می کشاند.

ویژگی درستکار و خیانت کار

ویژگی درستکار و خیانت کار

امام حسین علیه السلام می فرماید:

انسان درستکار، آسوده و بی باک و انسان خیانت کار، ترسان و هراسان است.(1)

انسان خیانت کار و خطاکار که در کارهایش رضایت خداوند را در نظر نمی گیرد، خود به خود در دلش ترسی پدید می آید و مصداق «الخائن خائف» می گردد. چنین فردی همیشه دغدغه رسوایی دارد و از لحظه آشکار شدن خطاهایش هراسان است. در عوض، انسان درستکار که در همه کارها خدا را در نظر می گیرد و از مسیر حق دور نمی شود، از آرامش و اطمینان نفس برخوردار است؛ زیرا وظیفه اش را در برابر خداوند انجام می دهد و از اینکه دیگران از کارهای او باخبر شوند یا سرّ و نهانِ کارهایش هویدا گردد، ترسی به دل ندارد.

ماهیت راستی و دروغ

ماهیت راستی و دروغ

امام حسین علیه السلام می فرماید:

راستی، عزت و دروغ، ناتوانی است.(2)

دروغ گویی، از صفات بسیار زشت و ناپسند است که برخی افراد برای جبران خسارت ها و کاستی های خود یا پیروزی و چیرگی بر مشکلات زندگی، آن را دستاویز کرده اند و به خیال خام خود، بسیاری از مشکلات روزانه را به وسیله آن حل می کنند. واقعا این افراد چقدر ناتوانند که برای حفظ موقعیت خویش و دست یابی به پول دنیا، به ریسمان پوسیده و رسوا کننده دروغ دست می یازند که همواره خشم و نفرت الهی را به دنبال دارد. در مقابل، انسان های مؤمن و معتقد در سخت ترین شرایط که زندگی آنها به مخاطره می افتد، هرگز دروغی بر زبان نمی رانند؛ چون یقین دارند راست گویی، عزت، شرافت و رضایت خدا را به دنبال دارد.

ص :40

نکوهش سوگند زیاد خوردن

نکوهش سوگند زیاد خوردن

امام حسین علیه السلام می فرماید:

از سوگند زیاد بپرهیزید؛ زیرا سوگند خوردن انسان از چهار ویژگی سرچشمه می گیرد: یا از خواری است که در خود می یابد و برای چیرگی بر ذلت خود و تصدیق مردم سوگند می خورد؛ یا از ناتوانی در منطق است که سوگندها را پرکننده (خلأها) و پیوندساز سخنان (بی ربط) خود می کند؛ یا از بدبینی مردم است که از آنان به خود سراغ دارد و می داند که سخنش را جز با سوگند نمی پذیرند؛ یا از آن روست که زبانش را بی اندیشه به کار می گیرد.(1)

نشانه ادب

نشانه ادب

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ادب آن است که وقتی از خانه خود بیرون رفتی، هر که را دیدی، او را از خود بهتر بدانی.(1)

رعایت ادب در روابط اجتماعی انسان ها، تقویت پیوند و افزایش علاقه و احترام بین افراد را در پی دارد. یکی از نشانه های مهم ادب که در این فرمایش امام حسین علیه السلامبه آن اشاره شده، آن است که انسان، دیگران را برتر و بالاتر از خودش بداند؛ چرا که از ضعف ها و کمبودهای خویش آگاه و نسبت به عیب های دیگران ناآگاه است. پس همین حقیقت کافی است که دیگران را از خود برتر و بالاتر بداند. این طرز تفکر، روحیه فروتنی را در انسان بارور می سازد و روابط اجتماعی سالمی برای او ترسیم می کند.

نکوهش دین داری ظاهری

نکوهش دین داری ظاهری

امام حسین علیه السلام می فرماید:

مردم بنده دنیا هستند و تا وقتی منافعشان تأمین است، در زبان و شعار، ادعای دین داری می کنند، ولی هر گاه با مشکلات و بلاها آزمایش شوند، دین داران آنها اندکند.(1)

بلاها و مشکلاتی که در زندگی انسان و در راه عقیده او پیش می آید، نوعی آزمایش اخلاص و ثمره آن، پاک شدن از نیت های ناسالم و انگیزه های غیرالهی است. برخی افراد که کم ایمان و ناخالصند، با کوچک ترین بلا و گرفتاری در زندگی، یک باره از دین و عقیده دست می شویند و از مسیر حقیقت دور می شوند. اینان بندگان دنیا هستند و تا زمانی که منافع دنیوی شان از راه دین تأمین شود، به حمایت از آن می پردازند و اگر روزی بلا و مصیبتی پیش آید و منافع دنیایی شان به خطر افتد، یک باره از آن روی گردان می شوند. پس در آن زمان مشخص می شود کسانی که از روی حقیقت و باطن ادعای دین داری می کنند، چه اندک و

ص :43

مؤمنان و بلاها

مؤمنان و بلاها

گروهی از یاران امام حسین علیه السلام از علت بلاها، مشکلات و گرفتاری شیعیان پرسیدند. آن حضرت در پاسخ فرمود:

به خدا سوگند! بلاها، فقر، تهی دستی و کشتارها، بسیار زود و همچون دویدن اسبان سواری در مسابقه یا حرکت تند سیلاب ها به سوی زمین های پست، دامن گیر دوستان ما می شود.(1)

یکی از فلسفه های مهم گرفتار شدن به رنج ها و بلاها در زندگی، آزمایش آدمی برای پاک شدن از نیت های ناسالم و انگیزه های غیرالهی است. به طور کلی بلا و گرفتاری از سوی خداوند، لطفی به بندگان شمرده می شود و تحمل آن، نشانه عشق و ایمان آنها به خداوند است. در روایات بسیاری آمده است که انسان های مقرب خداوند، محنت و بلای بیشتری خواهند چشید. برای برخی انسان های کم ظرفیت، بلا و گرفتاری، آفت ایمان است و آنان را از راه حق بیرون می برد. اینان کسانی اند که دین داری شان با انگیزه های مادی و دنیایی است ولی انسان های مؤمن که با شناخت و معرفت صحیح ایمان آورده اند، نه تنها از بلا و مصیبت شکوه نمی کنند، بلکه آن را نشانه لطف الهی و سبب پاکی روح و جان و تصفیه عمل می دانند. در احادیث اسلامی، این گونه بلاها از سوی خداوند متعال،

ص :44

بردباری در برابر سختی ها

بردباری در برابر سختی ها

امام حسین علیه السلام می فرماید:

آگاه باشید! خداوند رتبه های والا را به بندگانی می بخشد که سختی های بیشتری را در زندگی تحمل کرده باشند.(1)

کسانی که خواهان مراتب عالی معنوی هستند، باید خود را برای سختی ها آماده سازند؛ زیرا در سایه همین مصیبت های دنیوی است که حقیقت و باطن افراد آشکار می شود و مؤمنان و نیکان واقعی، از مسلمان نماها جدا می گردند. همچنین به وسیله بلاها، مراتب و درجات مؤمنان مشخص می گردد و بر اساس آن به مراتب گوناگون بهشت دست می یابند.

شیعه واقعی

شیعه واقعی

شخصی به خدمت امام حسین علیه السلام شرفیاب شد و عرض کرد: من از شیعیان شما هستم. امام حسین علیه السلام فرمود:

از خدا بترس و چنین ادعا نکن؛ زیرا خدا به تو خواهد فرمود دروغ گفتی و در ادعای خود گناه کردی. همانا شیعه ما کسی است که قلبش از هرگونه آلودگی، ناپاکی و خیانت، پاک باشد. پس تو هم آن گاه ادعا کن که از دوستداران ما هستی.(1)

امام حسین علیه السلام در این سخن، ویژگی های شیعیان را به روشنی برمی شمارد تا شیعیان واقعی از مدعیان دروغین بازشناخته شوند. ایشان مهم ترین ملاک شیعه و پیرو اهل بیت علیهم السلامرا پاکی قلب و باطن از هرگونه

ص :46

علی علیه السلام، معیار حق و باطل

علی علیه السلام، معیار حق و باطل

امام حسین علیه السلام می فرماید:

در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله، منافقان را جز با دشمنی و کینه توزی

ص :49

فصل دوم: اخلاق خانوادگی

توجه به حقوق همسر

توجه به حقوق همسر

روزی جمعی از یاران امام حسین علیه السلام وارد خانه آن حضرت شدند و فرش ها و پرده هایی نو در خانه ایشان دیدند و گفتند: در خانه شما چیزهایی می بینیم که در خانه رسول خدا صلی الله علیه و آله نمی دیدیم. امام حسین علیه السلام فرمود:

عادت ما بر این است که مهریه همسرانمان را پس از ازدواج به آنها می پردازیم و چون آنها امکانات مالی می یابند، برای خود لوازم خانه می خرند و این وسایل به ما تعلق ندارد.(1)

برخی افراد با آنکه هنگام ازدواج با همسر خود، مهریه خاصی تعیین کرده اند، هنگام طلاق و جدایی، از پرداخت آن فرار می کنند و با بهانه گیری های مختلف، وضعی به وجود می آورند که زن مجبور شود برای نجات از ستم آنها، حق خود را به آنان ببخشد. این یکی از کارهای

ص :52

مهربانی با فرزندان

مهربانی با فرزندان

یکی از یاران امام حسین علیه السلام می گوید: نزد آن حضرت نشسته بودم که علی بن الحسین علیه السلام وارد شد. امام حسین علیه السلام او را صدا زد. چون آن کودک متوجه پدر شد و نزدیک آمد، امام او را در آغوش گرفت و به سینه اش چسبانید. سپس میان چشمان فرزند زیبایش را بوسید و گفت: «پدرم فدای تو باد! چقدر زیبا و خوش بویی».(1)

محبت به فرزندان، از عواطف انسانی است که خداوند آن را در دل پدر و مادر به ودیعت نهاده است. در این میان، آنچه مهم است و آثار تربیتی در پی دارد، ابراز آن است. به عبارت دیگر، محبت زمانی سازنده و اثرگذار خواهد بود که فرد برخوردار از محبت، از آن آگاهی یابد؛ چنان که امام حسین علیه السلام به عنوان الگوی نمونه تربیتی این گونه عمل می کرد.

ص :53

توجه به امنیت و آسایش خانواده

توجه به امنیت و آسایش خانواده

امام حسین علیه السلام می فرماید:

خواری و پستی آدمی آن است که خود را حفظ کند و خانواده خویش را تسلیم دشواری ها و خطرها سازد.(1)

هنگامی که انسان خانواده تشکیل می دهد و سرپرستی آن را بر عهده می گیرد، باید تمام مسئولیت هایی را که پس از آن متوجه اوست، بپذیرد. یکی از مسئولیت های مهم انسان، پاسداری از خانواده در برابر دشواری ها است. انسان مؤمن هیچ گاه به خود اجازه نمی دهد که همسر و فرزندانش را در میان مشکلات رها کند و خود در آسایش به سر برد، بلکه حاضر است با تحمل سختی ها، خانواده اش در امنیت و آرامش زندگی کنند.

فصل سوم: اخلاق اجتماعی

ویژگی دوست خوب و دوست بد

ویژگی دوست خوب و دوست بد

امام حسین علیه السلام می فرماید:

کسی که تو را دوست دارد، از زشتی ها باز می دارد و کسی که دشمن توست، مغرورت می سازد.

ص :57

ملاک برتری مردم

ملاک برتری مردم

امام حسین علیه السلام می فرماید:

مردم چهار گونه اند: گروهی اخلاق دارند، ولی بهره وری ندارند؛ گروهی مفیدند، ولی اخلاق ندارند؛ گروهی هم اخلاق دارند و هم مفیدند که ایشان برترین مردمند؛ گروهی نه اخلاق دارند و نه بهره و فایده که اینان زشت کارترین مردم هستند.(2)

در این فرمایش گهربار، برترین مردم کسانی هستند که در کنار بهره رسانی به مردم، اخلاق و تعهد لازم را دارند. به طور کلی، می توان از این دو ویژگی مهم، در ارزیابی افراد جامعه استفاده کرد. هنگامی که خدمت و بهره رسانی به دیگر افراد با اخلاق همراه شود، این امر موجب می شود خدمات شخص نیز از روی نیت صحیح و برای خدا صورت گیرد، نه فقط

ص :58

توجه به هدایت دیگران

توجه به هدایت دیگران

امام حسین علیه السلام از شخصی پرسید:

کدام یک از این دو کار نزد تو محبوب تر است؛ رهانیدن انسان بیچاره و ناتوان از دست مردی (ستمگر) که می خواهد او را بکشد یا هدایت و راهنمایی مؤمن درمانده ضعیفی از شیعیان ما در برابر دشمنی (حیله گر) که می خواهد او را گمراه سازد؟ بدین گونه که با (تعلیم) استدلال و برهان های الهی، نیرومند و دانا شود و بتواند شخصی ناصبی را خاموش سازد و او را شکست دهد.

نجات بخشیدن مؤمن درمانده از دست ناصبی، محبوب تر است؛ زیرا خدای سبحان می فرماید: «هرکس که نفسی را زنده کند، گویا همه مردم را زنده کرده است». (مائده: 32)(1)

از این فرمایش حضرت، اهمیت و ارزش کار عالمان، روشن فکران و رهبران دینی مشخص می شود؛ زیرا بیمه کردن جامعه در مقابل انحراف های دینی، تنها با گسترش آگاهی و دانش در میان توده های مختلف مردم شدنی است و هر اندازه آنان آگاهی و دانش بیشتری از مسائل دین داشته باشند، قدرت افزون تری برای مقابله با کج روی ها و تهاجم های عقیدتی و فکری دشمنان دین و مذهب خواهند داشت. ازاین رو، مسئولان امور فرهنگی باید در هر شرایطی و با هرگونه امکاناتی، زمینه تقویت بنیان های فکری افراد جامعه را به ویژه در مناطق محروم و مستضعف که بیشتر در معرض نفوذ

ص :59

اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر

اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر فریضه امر به معروف و نهی از منکر اقامه گردد، تمام فریضه ها، چه آسان و چه دشوار عملی می شود.(2)

حیات جامعه اسلامی، بسته به حساسیت مردم در مورد احکام خدا و نظارت عمومی بر امور والیان، مسئولان و مردم عادی است. اسلام این مسئله مهم اجتماعی را «امر به معروف» و «نهی از منکر» نام می نهد که از واجبات دینی همه مسلمانان است. در قرآن کریم و روایات اسلامی، درباره اهمیت این فریضه و نقش اصلاحی آن و زیان ها و مفاسد ترک آن، سخن

ص :60

امانت داری در اسرار مردم

امانت داری در اسرار مردم

امام حسین علیه السلام می فرماید: «اسرار مردم، امانت است».(1)

همه انسان ها رازهایی دارند که نمی خواهند نزد دیگران فاش شود. این رازها گاه شخصی و خانوادگی و زمانی اجتماعی و مربوط به کار و زندگی است. اسرار مردم، امانت هایی است که باید در حفظ آن بکوشیم؛ زیرا گاه کوچک ترین سهل انگاری، موجب می شود آبرو و جایگاه اجتماعی افراد به مخاطره افتد یا کدورت و دعوا بین افراد ایجاد شود که جبران آن به آسانی ممکن نباشد. ازاین رو، شایسته است در مورد حفظ و امانت اسراری که مردم با ما در میان می گذارند، کمال دقت را به کار گیریم.

عذرپذیر بودن

عذرپذیر بودن

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر کسی در این گوش من _ با اشاره به گوش راست خود _ مرا ناسزا گوید و در گوش دیگر از من پوزش بخواهد، عذرش را می پذیریم و او را عفو می کنم. این بدان دلیل است که امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام برای من نقل کرد که از جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیده که فرمود: «کسی که عذرخواهی را نپذیرد، چه بر حق باشد چه باطل، بر حوض کوثر وارد نمی شود».(3)

یکی از ارزش های اخلاقی در روابط اجتماعی، عذرپذیری است. این فضیلت اخلاقی، دشمنی ها را ریشه کن می کند و زمینه ساز دوستی می شود.

ص :62

پرهیز از ظلم به مظلوم

پرهیز از ظلم به مظلوم

امام حسین علیه السلام می فرماید:

از ستم کردن بر کسی که یاوری جز خدا ندارد، بپرهیز.(1)

ستم به هر کسی و در هر زمان و مکانی ناپسند و زشت است و آدمی باید از آن دوری کند، ولی ستم به انسان های مظلوم و غریب زشت ترین نوع ستم است که سخت ترین عذاب الهی را به دنبال خواهد داشت. افزون بر آن، سوز و آهی که از دل مظلومان بر اثر ظلم و جور که به آنها شده است، برخواهد خاست، زندگی دنیوی و آرامش فرد را برهم خواهد زد. تاریخ به خوبی این واقعیت را نشان می دهد که ظلم به مظلومانی که یاوری جز خداوند متعال ندارند، چگونه در کمترین زمان ممکن، کاخ سلطنت

ص :63

برآوردن نیازهای مردم

برآوردن نیازهای مردم

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بدانید نیازهای مردم به شما، نعمت های پروردگار برایتان هستند. پس نعمت ها را از دست ندهید که دچار عذاب الهی می شوید.(1)

از نعمت های بزرگی که گاه نصیب انسان می شود، این است که برخی افراد برای رفع گرفتاری های خود به او رجوع کنند. در چنین شرایطی، مؤمن نباید این مسئله را برای خود گرفتاری و دردسر بداند، بلکه باید خدا را شکر کند و شکر چنین نعمتی، برطرف ساختن نیازهای آنان است. در واقع، این یکی از آزمایش های خداوندی است که شامل حال مؤمنان به ویژه ثروتمندان می شود. در اینجاست که مشخص می شود انسان چه مقدار حاضر است برای رفع نیاز برادر مؤمن خویش بکوشد و با مال خویش، اندکی از مشکلات او را رفع کند. البته نیاز آدمی جنبه های گوناگون دارد و بر ماست که در هر زمینه به اندازه توان خویش، در برآوردن نیاز برادران ایمانی خود تلاش کنیم. یقین بدانیم که اگر در این باره کوتاهی کنیم، ممکن است نه تنها این نعمت از ما گرفته شود، بلکه به عذاب الهی تبدیل گردد که زیان بسیار بزرگی است.

ص :64

نیکی کردن به همگان

نیکی کردن به همگان

شخصی به امام حسین علیه السلام گفت: احسان کردن به نااهل، تباهی و بیهودگی است. در این هنگام امام فرمود:

چنین نیست. احسان، همانند باریدن باران است که نیکوکار و بدکار را در برمی گیرد.(1)

انسان نباید چنین تصور کند که اگر به شخص بدکار بخشش کند، این نیکوکاری او به هدر می رود. بر اساس این سخن امام حسین علیه السلام، احسان همچون باران است که همه را در برمی گیرد و بر همه افراد تأثیر می گذارد؛ زیرا اگر شخص احسان شده، بنده ای شایسته و خوب باشد، نیکی و بخشش ما شایسته و بجا بوده است و اگر آن شخص نااهل هم باشد، همچنان از ثواب الهی بهره مند خواهیم بود. اصولاً یکی از راه های اصلاح و هدایت بدکاران و نااهلان، همین احسان و نیکی به آنهاست. با بخشش و نیکی، می توان دل های آنان را به سمت خود جذب کرد و بر افکار و رفتار آنان تأثیر گذاشت که در سیره اهل بیت علیهم السلامموارد بسیاری از آن به چشم می خورد. امام حسین علیه السلامدرباره پاداش نیکی کردن به مردم می فرماید:

هرکس در نیکی کردن به برادران خود شتاب کند، فردا نتیجه آن را خواهد دید. کسی که برای خدا به برادر خود کمک کند، خدا او را به هنگام نیازمندی پاداش می دهد و بیش از آنچه به دیگران کمک کرده است، بلاها را از او دور می سازد. آن که اندوه دل مؤمنی را برطرف سازد، خدا اندوه و مشکلات دنیا و آخرت او را برطرف خواهد ساخت. کسی که با مردم خوش رفتار باشد، خدا با او خوش رفتار است و خدا نیکوکاران را

ص :65

اطعام مسلمان

اطعام مسلمان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر برادر مسلمان را اطعام کنم، ارزش آن نزد من بیشتر از آزاد کردن انسان هایی است که یک افق را پر کنند.

پرسیدند: مساحت افق چقدر است؟ پاسخ داد: به میزان گنجایش ده هزار متر.(2)

اطعام کردن دیگران، از سنت های پسندیده انسانی و اسلامی است که محبت میان اطعام دهنده و اطعام شونده را در پی دارد. ازاین رو، ترتیب دادن مجالس اطعام، در صورتی که برای تحکیم رشته های محبت و به شکرانه اعطای نعمت های الهی و به دور از اسراف و تبذیر باشد، امری بسیار نیکو و خداپسندانه است. در اطعام کردن دیگران نباید میان افراد بی نیاز و نیازمند تفاوتی قائل شد؛ باید همگان را به طور مساوی احترام و تکریم کرد.

سبقت در سلام کردن

سبقت در سلام کردن

امام حسین علیه السلام می فرماید:

سلام کردن، هفتاد پاداش دارد؛ شصت و نه پاداش برای سلام کننده و یک

ص :67

پرهیز از عیب جویی

پرهیز از عیب جویی

امام حسین علیه السلام می فرماید: «کسی که در مردم عیب جویی نکند، از عذرخواهی نیز بی نیاز است».(4)

هیچ انسانی در اخلاق و رفتارش بدون عیب و نقص نیست و ممکن

ص :68

بی نیازی از پوزش طلبی

بی نیازی از پوزش طلبی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

از تکرار خطا و پوزش طلبی بپرهیز؛ زیرا مؤمن نه بد می کند و نه پوزش می طلبد، ولی منافق، هر روز بد می کند و همواره پوزش می طلبد.(1)

یکی از وظایف اخلاقی انسان در برابر دیگران، عذر خواستن از دیگران به سبب ارتکاب خطا است. این عذرخواهی اگر زود انجام شود، گناه انسان سبک می شود. نکته مهم اینکه عذرخواهی نباید برای انسان عادت شود. با تکرار عذرخواهی، نه تنها خلاف و اشتباه در رفتار و گفتار انسان به صورت عادت همیشگی درمی آید، بلکه منزلت اجتماعی او نیز پایین می آید و در نگاه دیگران، کم ارزش جلوه می کند.

ص :69

بخشش و انفاق

بخشش و انفاق

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ای مردم! کسی که بخشش کند، بزرگوار و کسی که بخل ورزد، پست است. همانا بخشنده ترین مردم، یاری دهنده به انسانی است که به او امیدی ندارد و باگذشت ترین انسان ها کسی است که به هنگام قدرت، می بخشد.(1)

انفاق از آنچه دوست داریم

روزی امام حسین علیه السلام شِکَر صدقه می داد. از ایشان پرسیدند: چرا شکر صدقه می دهید؟ فرمود:

من شکر را دوست دارم و خداوند سبحان می فرماید: شما هرگز به نیکی نمی رسید، جز آنکه از آنچه دوست دارید، انفاق کنید.(2)

بعضی ها از آنچه در زندگی به آن نیاز ندارند یا ارزش چندانی ندارد، به تهی دستان می بخشند. هرچند این کار در جای خود نیکوست، در فرهنگ والای قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام، انفاق واقعی زمانی است که انسان آنچه را بیشتر از همه دوست دارد، در راه خدا به نیازمندان ببخشد. این کار از یک سو، تمرین نفس برای دوری از دنیاخواهی و خواسته های نفسانی است و از سوی دیگر، احترام گذاردن محترمانه به افراد نیازمند و درمانده به شمار می آید.

ص :70

پذیرفتن هدیه

پذیرفتن هدیه

امام حسین علیه السلام می فرماید:

کسی که بخشش تو را پذیرفت، به بزرگواری ات کمک کرده است.(1)

از نظر اخلاقی، باید هدیه را کم یا زیاد پذیرفت؛ زیرا پذیرش هدیه دیگران، ارج نهادن به شخصیت آنان است و به تقویت روابط دوستی کمک می کند. در بسیاری از روایات از رد احسان و هدیه نهی شده است؛ زیرا در واقع، نپذیرفتن نیکی دیگران است. البته این در صورتی است که هدیه دهنده، از این کار نیت سوئی مثل رشوه، نمک گیر کردن و... نداشته باشد.

حاجت خواستن از سه گروه

حاجت خواستن از سه گروه

امام حسین علیه السلام به مرد نیازمندی چنین فرمود:

به هنگام نیازمندی، خواسته خود را فقط با این سه کس در میان بگذار و یاری بخواه: دین دار، جوان مرد و شخص ریشه دار. دین دار برای حفظ دین خود، خواسته تو را برآورده می سازد؛ جوان مرد نیز از مردانگی خود شرم می کند و حاجتت را برآورده می سازد؛ شخص ریشه دار هم می داند که تو با این رو انداختن به او، از آبرویت مایه گذاشته ای. پس با برآوردن خواسته ات، آبروی تو را حفظ می کند.(1)

امام در این فرمایش، سه گروه را برای برآوردن نیاز مشخص می کند. این افراد اگر توانایی هم نداشته باشند، برای برطرف شدن مشکل انسان می کوشند. دسته نخست، دین داران اند؛ این گروه برای کسب رضایت خداوند و انجام دادن وظیفه و تکلیف برای برطرف ساختن نیاز نیازمند تلاش می کنند. دسته دوم، هرچند بی دین و خدانشناس باشند، مردانگی و جوان مردی دارند و از مروت خویش حیا می کنند که در برابر نیاز نیازمند بی تفاوت باشند. دسته سوم، بزرگوارانی هستند که نه از روی شرم، بلکه برای آبرویی که از فرد نیازمند ریخته شده است، خود را مدیون می بینند و گره از مشکل او می گشایند.

ص :73

فصل چهارم: اخلاق عبادی

دسته بندی عبادت کنندگان

دسته بندی عبادت کنندگان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

به درستی که مردمی، خدا را برای شوق بهشت می پرستند که این پرستش تاجران است و همانا گروهی، خدا را از روی ترس پرستش می کنند که این عبادت بردگان است و مردمی، خدا را فقط برای شکر و سپاس عبادت می کنند که این عبادت آزادگان است و این نوع پرستش، والاترین نوع بندگی خداست.(3)

چه بسیار اعمال کوچکی که به دلیل دارا بودن انگیزه پاک، باعث والایی درجه انسان می گردد و به عکس، گاه کارهایی بزرگ که به علت ریاکاری و نیت های ناخالص، آدمی را به سقوط می کشاند. عبادت نیز با هدف و نیت انجام دهنده آن سنجیده می شود. اگر کسی در عبادت، چونان بازرگانان، درصدد تجارت سودآور باشد، هدف خویش را از این اعمال، شوق بهشت

ص :75

عشق به عبادت و راز و نیاز

عشق به عبادت و راز و نیاز

در روز نهم محرم، عمرسعد و دیگر سران نظامی سپاه شام تصمیم گرفتند با حمله ای عمومی، کار لشکر امام حسین علیه السلام را یکسره کنند. ازاین رو، لشکر به سمت خیمه های امام حرکت کرد سر و صدای لشکریان، یاران امام را متوجه خود ساخت. امام حسین علیه السلام، حضرت عباس علیه السلام را فرستاد تا علت حرکت سپاه دشمن را بداند. حضرت ابوالفضل علیه السلامرفت و برگشت و فرمود: عمرسعد می گوید یا با یزید بیعت کن یا آماده جنگ شو. امام حسین علیه السلام به برادرش فرمود:

به سوی آنان بازگرد و تلاش کن جنگ را به فردا واگذاری تا ما امشب را نماز بخوانیم و به دعا و استغفار بگذرانیم. خدا می داند که من نماز، قرآن خواندن، دعاکردن و آمرزش طلبی را بسیار دوست دارم.(1)

نهضت حسینی برای زنده نگه داشتن دین در همه جلوه هایش، از جمله نماز و عبادت بود. بعد معنوی و عبادی زندگی، برترین بعد حیات است و در این میان نماز، آشکارترین نشانه حیات معنوی مسلمانان به شمار می آید. با توجه به آثار بازدارنده، سازنده و تربیتی ارتباط با خدا، این کار در اسلام

ص :76

پاداش عبادت

پاداش عبادت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

کسی که خدا را آن گونه که سزاوار اوست پرستش کند، خداوند متعال بیشتر از آنکه آرزو دارد و بیشتر از آنچه نیاز دارد، به او خواهد بخشید.(2)

بندگان عاشق خدا، فقط او را سزاوار ستایش و تقدیس می دانند و

ص :77

تکلیف به اندازه قدرت

تکلیف به اندازه قدرت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

خداوند توان کسی را نمی گیرد، جز آنکه از مقدار تکلیف و اطاعت او می کاهد.(1)

یکی از جلوه های عدل الهی، متناسب بودن احکام، با توان و قدرت بندگان است. خداوند هرگز عبادت یا حکمی بیش از توان بر بندگانش واجب نفرموده است. اگر اندکی در احکام اسلامی دقت کنیم، به این نکته اساسی پی خواهیم برد که هرگاه بر اثر انجام دادن، تکلیفی بخواهد ضرری متوجه جسم انسان شود، آن حکم برداشته می شود و در بسیاری از موارد، حکمی کاملاً متضاد با حکم نخست جای گزین می گردد. برای مثال، در ماه مبارک رمضان، روزه گرفتن بر هر انسان مکلفی واجب است و ترک آن پی آمد شدیدی دارد. در همین حال، برای شخصی که روزه گرفتن برایش ضرر دارد، روزه گرفتن، گناه است و باید آن را ترک کند. بنابراین، انسان مؤمن و بنده الهی باید پیرو دستور الهی باشد و آنها را مشقت آور نشمارد،

ص :78

آثار شکرگزاری

آثار شکرگزاری

امام حسین علیه السلام می فرماید:

سپاس تو در نعمت های گذشته، نعمت های آینده را به همراه می آورد.(1)

یکی از راه های افزایش نعمت ها و پایدار شدن آن، شکرگزاری است. انسان هر مقدار در برابر نعمت ها شکر خدا را به جای آورد، به همان میزان از نعمت های بیشتری بهره مند می شود. خداوند در قرآن مجید می فرماید:

اگر شکرگزاری کنید، نعمت شما را افزون می کنم و اگر ناسپاسی نمایید، به یقین عذاب من سخت خواهد بود. (ابراهیم: 7)

شکرگزاری در برابر نعمت های بی پایان خدا، از نشانه های مهم ایمان و بندگی است. بهترین راه شکرگزاری، شکرگزاری عملی؛ یعنی استفاده بهینه از امکانات و نعمت های خداوند متعال است. نکته مهمی که باید در همه حال، حتی در سخت ترین شرایط به آن توجه کنیم، ناسپاسی نکردن در برابر نعمت های الهی است. این عمل نه تنها زندگی دنیایی مان را نابود می کند، در آخرت هم از زیان کاران خواهیم بود.

ناتوان ترین مردم

ناتوان ترین مردم

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ناتوان ترین مردم کسی است که از دعا کردن ناتوان باشد.(2)

در روایات اسلامی، به خواندن دعا زیاد سفارش شده است. این تأکید

ص :80

شرایط استجابت دعا

شرایط استجابت دعا

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر مردم هنگام دعا کردن، خدا را با نیت پاک و اعتقاد قلبی به نام محمد و اهل بیت علیهم السلام پاک او بخوانند، ... خداوند با جود و کرم خویش، نیازهای آنان را برآورده می کند. البته مردم در حق محمد و خاندان او علیهم السلام کوتاهی می کنند و دنیای پست را برمی گزینند و در پی لذت های نفسانی می روند و به همین دلیل، دعاهایشان برآورده نمی شود.(1)

خداوند در قرآن کریم وعده داده است که دعاهای انسان ها را اجابت می کند و این وعده را در بسیاری از آیات یادآوری کرده است. البته شرط برآورده شدن دعا این است که دعا همراه با نیت و اعتقاد صحیح باشد؛

ص :81

ویژگی های قرآن

ویژگی های قرآن

امام حسین علیه السلام فرمود:

کتاب خدا بر چهار چیز استوار است: عبادت ها، رمزها و اشاره ها، لطایف و حقایق. عبادت های آن برای توده مردم، اشاره ها و رمزهای آن برای بندگان ویژه، لطایف آن برای اولیا و حقایق آن برای پیامبران است.(1)

قرآن کریم، کتاب جامعی است که هر شخصی به میزان ظرفیت روحی و معنوی خود، از آن بهره می برد. در فرمایش امام حسین علیه السلامنیز هر گروه از مردم، به استفاده از جلوه های خاصی از قرآن مجید متصف شده اند. هر قدر مقام و منزلت معنوی افراد بالاتر رود، بیشتر و بهتر می توانند از این کتاب آسمانی فیض ببرند. اگر ما نیز مشتاقیم تا از دریای ژرف حقایق قرآن بیشتر بنوشیم تا دل هایمان صفا و طراوت بهتری یابد، ابتدا باید به خودسازی

ص :82

ثواب خواندن و شنیدن قرآن

ثواب خواندن و شنیدن قرآن

بشیر بن غالب اسدی می گوید: روزی خدمت امام حسین علیه السلامرسیدم. حضرت درباره ارزش و ثواب خواندن قرآن برای ما چنین فرمود:

کسی که یک آیه از قرآن را در نماز خود ایستاده بخواند، برای هر حرفی، صد پاداش برای او نوشته می شود. اگر در غیر نماز بخواند، خداوند برای هر حرفی از آن، ده پاداش به او می بخشد. اگر قرآن را بشنود، برای هر حرف، یک پاداش به او می دهد. اگر کسی تمام قرآن را در شب بخواند، فرشتگان تا صبح بر او درود می فرستند و اگر در روز تمام قرآن را بخواند، فرشتگان تا شب بر او درود می فرستند. دعای او نیز مستجاب می شود و به اندازه آنچه بین آسمان و زمین است، به او پاداش می دهند.(1)

قرآن، کتابی آسمانی است که از سوی پروردگار بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده است و به آدمی حیات می بخشد. تکرار الفاظ اعجازآمیز آن، دل های مرده را صفا می بخشد؛ به گونه ای که خواننده آن، خود را در حالتی روحانی احساس می کند. زیاد خواندن قرآن، وسیله ای است برای اینکه عمل به آیات نورانی آن در زندگی فردی و اجتماعی ما بیشتر و بهتر گردد و افزون بر آن، از پاداش فراوان اخروی آن نیز بهره مند شویم. بنابراین، شایسته است انسان مؤمن در برنامه روزانه خود، ساعتی یا

ص :83

پاک ترین صدقه

پاک ترین صدقه

روزی در حضور امام حسین علیه السلام از عبداللّه بن عامر، یکی از سران بنی امیه سخن به میان آمد. برخی در تعریف و تمجید از او برآمدند و گفتند: او در راه خدا بسیار صدقه می دهد و گرسنگان را سیر می کند و برهنگان را می پوشاند. در این هنگام امام حسین علیه السلام فرمود:

داستان عبداللّه بن عامر، همانند داستان کسی است که اموال حاجیان حرم الهی را می دزدد و سپس اموال تاراج شده را در راه خدا صدقه می دهد. در صورتی که صدقه پاک، صدقه ای است که انسان از عرق پیشانی و رنج کار، پولی به دست آورد و آن را در راه خدا هدیه کند.(1)

عمل نیک شرایطی دارد که با فراهم شدن شرایط، آن عمل به درگاه الهی پذیرفته می شود و انسان به پاداش آن توفیق می یابد. صدقه دادن، یکی از کارهای نیک است که شرایطی دارد. یکی از آن شرایط، این است که صدقه باید از درآمد پاک و حلال باشد، نه از مال حرام. بعضی ها به درآمدهای خویش بی توجهند و گاه پول هایی حرام به دست می آورند و همان ها را به دیگران می بخشند. آنها گمان می کنند به دیگران انفاق کرده اند و پاداش بزرگی خواهند داشت، غافل از آنکه نه تنها ثوابی برای آنها ثبت نمی شود،

ص :84

بیزاری جستن از گناه

بیزاری جستن از گناه

امام حسین علیه السلام می فرماید:

برای انسان مؤمن سزاوار نیست نافرمانی خدا را بنگرد و از آن بیزاری نجوید.(1)

از پایین ترین مراتب امر به معروف و نهی از منکر، بیزاری جستن از گناه و نافرمانی خداست. این احساس نفرت، خود مقدمه برپاداشتن فریضه مهم نهی از منکر در جامعه به شمار می آید. امام حسین علیه السلام که بزرگ اسوه و معلم امر به معروف و نهی از منکر در سراسر تاریخ است، در این فرمایش گهربار، بیزاری از نافرمانی خدا را از ویژگی های مهم انسان مؤمن برمی شمارد. اگر افراد مؤمن از گناهانی که در جامعه روی می دهد، بیزاری جویند و این بیزاری را به گونه ای ابراز دارند، میدان برای بسیاری از افراد فاسد و هرزه تنگ می شود و در نتیجه بسیاری از گناهان در سطح اجتماع پدیدار نمی آید و به جای آن، فضیلت های اخلاقی سراسر جامعه را فرا می گیرد.

فضیلت ماه رمضان

فضیلت ماه رمضان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

همانا خداوند عزوجل ماه رمضان را عامل بیداری و حرکت بندگان قرار داد تا با عبادت و طاعت به سوی بهشت خدا، پیشی گیرند. برخی در این ماه از دیگران سبقت گرفتند و رستگار شدند و برخی دیگر سرپیچی کردند و زیان کار گردیدند. پس شگفتا! شگفتا! از آنان که بسیار می خندند و به بازی سرگرمند. پس در آن روز که نیکوکاران پاداش خود را می گیرند،

ص :86

فلسفه روزه

فلسفه روزه

امام حسین علیه السلام می فرماید:

خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند مزه گرسنگی را بچشد و آن گاه بر بینوایان نیکی کند.(2)

روزه، آثار مهمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها دارد. یکی از آثار اجتماعی این فریضه الهی، ایجاد روحیه ایثار و انفاق در ثروتمندان جامعه و به تبع آن، گسترش فرهنگ فقرزدایی در اجتماع است. هنگامی که طبقه مرفه و ثروتمند جامعه، طعم گرسنگی را بچشند و خود نیز حالت بینوایان

ص :87

خدمت گزاری حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف

خدمت گزاری حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف

شخصی از امام حسین علیه السلام پرسید: آیا حضرت مهدی علیه السلام هم اکنون به دنیا آمده است؟ آن حضرت فرمود:

نه، اگر او را می یافتم، تا زنده بودم به خدمتش می شتافتم.(1)

مژده ظهور حضرت مهدی موعود عج الله تعالی فرجه الشریف ، نخستین بار از زبان پیامبر اسلام داده شد و امامان بزرگوار شیعه نیز هرکدام به سهم خود، مطالبی را در معرفی حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف بیان فرموده اند. آن بزرگواران همواره می کوشیدند تا با بیان سخنان متعدد در مورد شخصیت آن حضرت و مسائل ظهور ایشان، آمادگی لازم را در مردم به وجود آورند. یکی از نکته های مربوط به حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف ، والایی مقام و منزلت آن بزرگوار است که امامان علیهم السلامهریک در این باره سخنانی گفته اند تا مسلمانان معرفتی هر چند مختصر به مقام ایشان پیدا کنند. این سخن والای پیشوای سوم هم نشان از مقام والای امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف دارد.

گریه کردن در مصیبت های اهل بیت علیهم السلام

گریه کردن در مصیبت های اهل بیت علیهم السلام

امام حسین علیه السلام می فرماید:

هیچ بنده ای نیست که در مصیبت ما قطره ای اشک ریزد یا چشمانش گریان شود، جز آنکه خداوند، او را برای این گریه، همیشه و تا ابد در بهشت جای می دهد.(3)

در بسیاری از روایات اسلامی از نشانه های شیعیان، محزون شدن در

ص :89

فصل پنجم: پندهای سیاسی

نکوهش سکوت در برابر حاکمان ستمگر

نکوهش سکوت در برابر حاکمان ستمگر

امام حسین علیه السلام خطاب به مردمی که بر اثر تبلیغات سوء و خفقان دستگاه اموی به خواب رفته و در برابر ستم بنی امیه سکوت اختیار کرده بودند، فرمود:

چون شما از مرگ فرار کردید و عاشقانه به زندگی گذرا دل نهادید و ضعیفان و بینوایان را به دست ستمگران سپردید تا برخی را برده و مقهور خود ساختند و برخی را برای لقمه نانی بیچاره و ناتوان کردند، ستمگران در ملک خدا، براساس میل و خواسته خود گام برمی دارند و با تمایلات خود، راه پستی و مذمت را هموار می سازند و از اشرار پست فطرت پیروی می کنند و جسورانه مقابل خدای بزرگ می ایستند.(1)

در جامعه انسانی، انسان ها در برابر یکدیگر مسئولیت دارند و هرگز نباید از این وظیفه شانه خالی کنند. یکی از این مسئولیت ها، رعایت حقوق دیگران، یاری رساندن به ضعیفان و بیچارگان و دفاع از حقوق آنها در برابر

ص :92

مرگ باعزت

مرگ باعزت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

مرگ در عزت، از زندگی در ذلت بهتر است. مرگ بهتر از زیر بار عار و ننگ رفتن است و عار و ننگ، بهتر از ورود به آتش دوزخ خواهد بود.(1)

عزت آن است که انسان کرامت و شرافت خویش را بشناسد و تن به پستی و ذلت و اسارت دنیا و زیر پا نهادن ارزش های انسانی ندهد. در پیچ و خم ها و فراز و نشیب های زندگی، گاه صحنه هایی پیش می آید که انسان ها برای رسیدن به دنیا یا حفظ آنچه دارند، هرگونه پستی و اسارت را می پذیرند؛ البته آزادگان، با ایثار جان هم که شده، بهای «عزت طلبی» را می پردازند و تن به ذلت نمی دهند.

امام حسین علیه السلام در این فرمایش، مرگ باعزت را از حیات ذلیلانه برتر می داند. این نگرش به زندگی، ویژه آزادگان است و نهضت عاشورا، جلوه آشکاری از آزادگی آن حضرت و یارانش به شمار می آید.

تقیه و رازداری

تقیه و رازداری

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر تقیه نبود، دوستان ما از دشمنان شناخته نمی شدند.(2)

در فرهنگ شیعه، تقیه به معنای تداوم مبارزه با رعایت اصل رازداری و حفظ نیروهای خودی و در عین حال، وارد کردن ضربه های اساسی به دشمن در فرصت های مناسب است. امام حسین علیه السلام، اهمیت تقیه را چنان بالا می داند که آن را معیار شناختن دوستان و دشمنان اهل بیت علیهم السلام معرفی می کند؛ زیرا این دوستان هستند که با حفظ اصل رازداری و تقیه، توطئه های دشمنان را بر ضد اهل بیت علیهم السلام و دوستانشان خنثی می کنند. در مقابل، دشمنان با آشکار کردن اسرار و برنامه های آنها، زمینه های لازم را برای ایجاد توطئه و فتنه بر ضد اهل بیت علیهم السلام و دوستانشان فراهم می آورند.

ص :95

شهادت طلبی

شهادت طلبی

هنگامی که مسلم بن عقیل، نماینده امام حسین علیه السلام در کوفه دستگیر شد، وصیت کرد نامه ای از طرف او به امام حسین علیه السلامبنگارند که به سوی کوفه نیاید و به عهد و پیمان کوفیان اعتنا نکند. محمدبن اشعث، پیکی را با نامه ای به همین مضمون به سوی امام روانه ساخت. ایاس بن مثل که به این منظور از کوفه خارج شده بود، در منزلگاه زباله امام حسین علیه السلام را ملاقات کرد. امام حسین علیه السلامپس از خواندن نامه فرمود:

آنچه مقدر است، نازل می شود. ما جان خود را در راه خدا و ریشه کنی فساد از امت اسلامی تقدیم می داریم.(1)

در شرایطی که انسان ها برای زنده ماندنِ بیشتر می کوشند، کسانی هم هستند که برای حفظ دین خدا و هدایت انسان ها، جان خویش را فدا کنند و مرگ را در آغوش بفشارند. به این روحیه که همراه با رهایی از خواسته های دنیوی است، «شهادت طلبی» گفته می شود.

عشق به شهادت

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ای پروردگار و ای مولای من! دوست دارم که هفتاد هزار بار در راه اطاعت و محبت تو کشته شوم و زنده گردم، به ویژه آن گاه که کشته شدن من عامل پیروزی دین تو، زنده شدن فرمان تو و محفوظ ماندن شریعت تو باشد.(2)

ص :96

جانبازی در راه مکتب

جانبازی در راه مکتب

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بدانید که هرکس در راه ما جانبازی کند و در این راه از بذل و نثار جان خویش دریغ نورزد، با ما در بهشت خدا هم نشین خواهد بود.(1)

برای انسان های یکتاپرست، چیزی بالاتر از این نیست که جان خویش را در راه خدا و مکتب او فدا و با خون خویش، درخت اسلام را آبیاری کنند. عزت، عظمت و ارزش دین خدا به اندازه ای است که برای بقای آن، عزیزترین انسان ها که همان حجت های الهی هستند، فدا شده و این ایثار و فداکاری را ادای حق الهی برشمرده اند. پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلامنیز باید با جان فشانی در راه خدا و مکتب اهل بیت علیهم السلام ادامه دهنده راه اهل بیت علیهم السلام باشند و در این مسیر، از بذل عزیزترین سرمایه های زندگی خویش دریغ نورزند و یقین بدانند که از عنایت و هم نشینی آن بزرگواران که آبرومندان

ص :97

بدترین اوصاف فرمانروایان

بدترین اوصاف فرمانروایان

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بدترین صفت فرمانروایان، ترس از دشمنان، سنگ دلی در حق ناتوانان و از پا افتادگان و تنگ چشمی و بخل به هنگام بخشش است.(1)

در این فرمایش، امام حسین علیه السلام سه ویژگی ناپسند صاحبان قدرت را برشمرده است که گسترش آنها، آثار جبران ناپذیری در جامعه خواهد داشت. این ویژگی ها عبارتند از:

1. ترس از بیگانگان: این ویژگی ناپسند، موجب بی باکی و در نتیجه نفوذ دشمنان به کشور و از بین رفتن استقلال و یکپارچگی سرزمین خواهد شد؛

2. سنگ دلی و بی رحمی به قشر ناتوان جامعه: این صفت، دور شدن مسئولان از قشر ضعیف جامعه و به تبع آن از بین رفتن اعتماد و علاقه طبقه ضعیف به مدیران و مسئولان را در پی دارد؛

3. بخل ورزیدن و بخشش نکردن: این صفت نیز موجب می شود مردم به حقوق اصلی خویش نرسند و فاصله بین مردم و مسئولان فزونی یابد.

اصلاح مفاسد جامعه

اصلاح مفاسد جامعه

امام حسین علیه السلام در نامه ای به برادرش، محمد حنفیه، اهداف قیامش را چنین برشمرد:

من نه از روی خودخواهی یا برای خوش گذرانی و نه برای فساد و ستمگری خارج می شوم، بلکه هدفم از این سفر، امر به معروف و نهی از

ص :99

ویژگی های رهبر جامعه

ویژگی های رهبر جامعه

امام حسین علیه السلام می فرماید:

سوگند به جانم! رهبر جامعه نیست، مگر کسی که به قرآن عمل کند و بر اساس عدالت رفتار کند، حق را بطلبد و آن را اجرا کند و همواره خود را تسلیم خدا سازد.(2)

در نظام سیاسی اسلام، رهبری، رکن اساسی جامعه است و قوای دیگر در پرتو فرمان ها و رهنمودهای او به فعالیت می پردازند. بنابراین، با توجه به نقش محوری رهبر در جامعه اسلامی، در نظر گرفتن صلاحیت های علمی و عملی در او اهمیت بالایی دارد. بدیهی است رهبر شایسته که بر اساس موازین اسلامی انتخاب شده است، می تواند زمینه رشد و تعالی جامعه را در ابعاد مختلف فراهم سازد و هیچ عاملی همچون رهبری ناشایست و ضعیف، نمی تواند جامعه را به سقوط و انحطاط بکشد. امام حسین علیه السلام در این فرمایش، ویژگی های رهبر شایسته و صالح را

ص :100

اهمیت شناخت امام

اهمیت شناخت امام

امام حسین علیه السلام می فرماید:

ای مردم! تقوای الهی پیشه کنید که خداوند بندگان را نیافرید، جز برای آنکه او را بشناسند و آن گاه که او را شناختند، او را پرستش کنند و وقتی که او را پرستش کردند، از پرستش دیگران بی نیاز شوند.

در این هنگام یکی از یاران پرسید: راه شناخت خداوند متعال چیست؟ امام پاسخ داد:

شناخت خداوند به این است که مردم هر زمان، رهبر و امامی را بشناسند که اطاعت از او بر آنان واجب است.(1)

در مکتب اسلام، امامت منصبی الهی است که پس از نبوت، برای حفظ دستاوردهای دین اسلام و اجرای حدود و احکام الهی در متن جامعه پیش بینی شده است. پیشوایان معصوم ما که یکی پس از دیگری عهده دار منصب امامت می شدند، با پیوستن به سرچشمه های نور و آگاهی کامل از حقایق وحی، هدایت و ارشاد مردم را در پیش می گرفتند. ازاین رو، آنان

ص :101

حاکمیت حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف و ظهور ارزش ها

حاکمیت حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف و ظهور ارزش ها

امام حسین علیه السلام می فرماید:

اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نماند، خداوند سبحان آن روز را آن قدر طولانی می کند تا مردی از فرزندان من ظهور کند. پس او زمین را پر از عدل و داد می سازد، همان طور که از ظلم و ستم پر شده است.(2)

حضرت در جایی دیگر می فرماید:

ص :102

فصل ششم: پندهای اقتصادی

طلب روزی

طلب روزی

امام حسین علیه السلام می فرماید:

در راه به دست آوردن روزی، ستیزه گرانه تلاش مکن و همچون واگذار کننده بی اختیار، بر قَدَر تکیه نکن؛ زیرا در جست وجوی روزی برآمدن، از سنت است و قانع بودن (در طلب روزی)، از عفت است و عفت (درست کاری)، مانع روزی نیست و حرص زیادی روزی نمی آورد. همانا رزق، تقسیم شده است و اَجل حتمی است. پس به کار گیرنده حرص، جوینده گناه است.(1)

امام در این سخن گهربار می فرماید که در طلب روزی باید راه اعتدال را جست و افراط و تفریط، هر دو دوری از حق است. ازاین رو، انسان باید برای تأمین هزینه های زندگی و داشتن معیشتی آبرومند، در راه کسب رزق حلال بکوشد. البته در این راه، نه آن قدر سماجت ورزد و نه آن قدر بی خیال باشد که روزی خود به خود به دستش آید.

دقت در هزینه و سود

دقت در هزینه و سود

امام حسین علیه السلام می فرماید:

بیشتر از آنچه سود می بری، هزینه مکن.(1)

دقت و حسابگری، یکی از ویژگی های مؤمنان است. مؤمن پیش از وارد شدن به هر کار و تجارت، ابتدا زوایای آن را به خوبی می سنجد و میزان سرمایه گذاری و نیز سود و منفعت آن را در نظر می گیرد و آن را با هزینه های خود مقایسه می کند تا دچار ورشکستگی و زیان نشود. آنان که در کسب و کار خود زیان می بینند و عاقبت با مبالغ هنگفت بدهکاری، راهی زندان می شوند، کسانی هستند که بدون محاسبه به تجارت و کسب و کار پرداخته اند.

کتاب نامه

کتاب نامه

* قرآن کریم.

1. ابن اثیر، عزالدین ابی الحسن علی بن ابی الکرام شیبانی، الکامل فی التاریخ،بیروت، احیاء التراث، 1404 ه . ق.

2. ابن شعبه حرانی، تحف العقول، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1404ه . ق.

3. ابن شهر آشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، المطبعة العلمیة، 1395ه . ق.

4. ابن صباغ مالکی، علی بن محمد، فصول المهمّه، بیروت، دار الاضواء، چاپ اول، 1401ه . ق.

5. اربلی، علی بن عیسی بن ابی الفتح، کشف الغمة فی معرفة الائمه علیهم السلام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1401ه . ق.

6. امین، سید محسن، أعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1404ه . ق.

7. بحرانی، سیدهاشم، تفسیر البرهان، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1403ه . ق.

8. بهبهانی، ملامحمدباقر، الدمعة الساکبة، بیروت، مؤسسه الاعلی، چاپ اول، 1409ه . ق.

9. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ پانزدهم،1360.

10. پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام، ترجمه: علی مؤیدی، قم، انتشارات معروف، چاپ دوم، 1378.

11. تفسیر الامام العسکری علیه السلام، قم، مؤسسه الامام المهدی عج الله تعالی فرجه الشریف ، چاپ اول، 1409ه . ق.

12. تمیمی مغربی، ابوحنیفه نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، 1411 ه . ق.

13. حائری مازندرانی، محمدمهدی، معالی السبطین علیهم السلام، قم، انتشارات شریف رضی، چاپ سوم، 1409 ه . ق.

14. حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ اول، 1403 ه . ق.

ص :109