ص: 2

ص:3

ص: 4

اول _ پزشکی هسته ای تشخیصی32

دوم _ پزشکی هسته ای درمانی33

سه _ کاربرد انرژی هسته ای در بخش صنایع غذایی و کشاورزی39

چهار _ کاربرد انرژی هسته ای در بخش دام پزشکی و دام پروری41

پنج _ کاربرد تکنیک های هسته ای در مدیریت منابع آب42

شش _ کاربرد انرژی هسته ای در بخش صنعت42

هفت _ کاربرد تکنیک هسته ای در شناسایی مین های ضد نفر42

ب) کاربردنظامی یا غیرصلح آمیز انرژی هسته ای (تولید بمب اتمی)43

فاجعه بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی به دست امریکا45

دیدگاه ایران اسلامی درباره سلاح های هسته ای51

فصل دوم: تاریخ هسته ای جهان53

روند تولید سلاح هسته ای53

22 اکتبر 1962 _ بحران اتمی کوبا58

1963 _ تشکیل گروه برنامه ریزی هسته ای ناتو61

جولای 1968_ ایجاد پیمان NPT62

1970 _ تشکیل جنبش حفظ بقا63

می1974 _ آزمایش هسته ای هند64

ص: 6

22 سپتامبر 1979 _ آزمایش هسته ای آفریقای جنوبی65

7 ژوئن 1981 _ حمله اسرائیل به رآکتور هسته ای عراق67

1985 _ خروج زلاندنو از پیمان آنزوس69

آوریل 1986 _ نشت مقادیر فراوانی مواد رادیواکتیو از نیروگاه چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی70

30 سپتامبر 1986 _ افشاگری درباره «بمب اتمی اسرائیل»71

فعالیت هسته ای رژیم صهیونیستی از آغاز تا کنون72

پرونده هسته ای کره شمالی75

تعداد رآکتورهای هسته ای فعال در جهان79

فصل سوم: ایران و انرژی هسته ای80

فعالیت های هسته ای ایران قبل از انقلاب81

فعالیت های هسته ای ایران پس از انقلاب88

بررسی تفاوت رفتار غربی ها در قبل و بعد از انقلاب اسلامی95

ضرورت تأسیس نیروگاه های هسته ای به دست ایران97

الف) ضرورت اقتصادی دست یابی به انرژی هسته ای97

ب) ضرورت زیست محیطی دست یابی به انرژی هسته ای100

ج) ضرورت تکنولوژیک دست یابی به انرژی هسته ای100

ص: 7

توسعه انرژی هسته ای در جهان101

نقش توسعه فن آوری هسته ای در پیشرفت علمی کشور104

فصل چهارم: آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)106

مأموریت آژانس بین المللی انرژی اتمی108

ساختار و تشکیلات آژانس بین المللی انرژی اتمی109

الف) کنفرانس عمومی109

ب) شورای حکام109

ج) دبیرخانه110

حوزه های اصلی فعالیت آژانس بین المللی انرژی اتمی110

الف) ارتقای پادمان ها و نظارت110

ب) ارتقای ایمنی و امنیت هسته ای111

ج) ارتقای علم و فن آوری هسته ای111

سیستم نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی بر معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)111

الف) انواع موافقت نامه های پادمانی آژانس111

ب) انواع بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی112

یک _ بازرسی موقت112

ص: 8

دو _ بازرسی معمولی113

سه _ بازرسی ویژه113

چهار _ بازرسی پروتکل الحاقی114

اقدامات آژانس در برابر تخلف دولت های عضو معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای114

الف) تعلیق حق رأی114

ب) تعلیق حقوق و مزایا114

ج) تعلیق امتیازها و گزارش به شورای امنیت سازمان ملل متحد115

بررسی پروتکل الحاقی (2+93)115

تعهدات دولت های عضو پروتکل الحاقی116

یک _ تهیه و ارائه اطلاعات117

اول _ اطلاعات اجباری117

دوم _ اطلاعات حسن نیت119

سوم _ اطلاعات درخواستی آژانس119

دو _ فراهم سازی دسترسی تکمیلی برای بازرسان آژانس به اماکن و فعالیت های مرتبط119

معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT)؛ قراردادی تبعیض آمیز121

فصل پنجم: ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی124

ص: 9

(پیش از امضای پروتکل الحاقی)124

عضویت ایران در (ان پی تی) و نتایج آن124

باز شدن پرونده در شورای حکام125

نخستین اجلاس شورای حکام (خردادماه 1382)126

منابع اعمال فشار بر تهران127

الف) آژانس بین المللی انرژی هسته ای به دبیرکلی محمد البرادعی127

ب) امریکا128

ج) رژیم صهیونیستی131

د) اروپا132

ه_ ) مرعوبان داخلی، ادامه دهنده مسیر بیگانگان133

یک _ تشویق به تسلیم و القای ترس به مردم و مسئولان133

دو _ سست کردن اراده مسئولان در ایستادگی134

سه _ امتیازدهی هرچه بیشتر به بیگانگان134

چهار _ بازگویی اتهامات غربی ها بر ضد ایران135

پنج _ همگامی با فشارهای بین المللی137

چالش های مقابل ایران در قضیه پروتکل الحاقی 2+93-138

الف) پی آمدهای پذیرش پروتکل الحاقی 2+93-139

ص: 10

ب) پی آمدهای عدم پذیرش پروتکل الحاقی 2+93140

راهکار اتخاذی ایران140

شروع بررسی پروتکل الحاقی142

اتهامات فزاینده، متأثر از جوسازی غرب143

بررسی مفاد خلاف قانون قطعنامه145

مواضع مسئولان در قبال زیاده خواهی غرب147

نتیجه ایستادگی148

اجلاس سعدآباد تهران و امضای پروتکل الحاقی 2+93 از سوی جمهوری اسلامی ایران149

تبیین اقدامات تهران150

فصل ششم: ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی153

(پس از امضای پروتکل الحاقی)153

جلسه آبان ماه سال 1382 شورای حکام153

روند رو به افزایش زیاده خواهی154

اجلاس بعدی، اسفندماه 1382155

صدور قطعنامه اسفندماه آژانس157

واکنش ها به قطعنامه زیاده طلبانه آژانس157

ص: 11

بهانه گیری جدید158

نزدیک شدن اجلاس خردادماه سال 1383159

ما تصمیم می گیریم160

واکنش ها به قطعنامه پیشنهادی اروپایی ها (23 خرداد 83)161

تغییر قابل توجه قطعنامه162

سرانجام قطعنامه اصلاح شده (29 خردادماه 1383)162

واکنش به صدور قطعنامه163

ششمین نشست شورای حکام (شهریور 83)164

وقایع هنگام نشست و صدور قطعنامه در 28 شهریور 1383166

واکنش ها به قطعنامه شهریورماه167

طرح دوفوریتی واکنش به قطعنامه آژانس168

بسته مرموز چماق و هویج168

اعلام خط قرمز ایران170

مذاکرات سه گانه171

پایان مذاکرات پاریس172

اجلاس آذرماه 1383 شورای حکام173

استعمار فرانو175

ص: 12

فروردین ماه 1384، فرصتی دوباره به اروپا175

نهمین انتخابات ریاست جمهوری و مذاکرات هسته ای179

فک پلمپ تأسیسات UCF اصفهان181

منابع189

کتاب ها189

پایگاه های اینترنتی189

ص: 13

انرژی اتمی خارج کنند و بیشتر ابهام های مطرح شده از سوی آژانس را پاسخ گفته و اعتماد بیشتر کشورهای جهان مبنی بر صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران را که از سوی رسانه های استکباری مخدوش شده بود، بازیابند. همچنین تمام بهانه ها از طرف های مذاکره کننده اروپایی، امریکا و آژانس بین المللی انرژی اتمی گرفته شد و پس از این، هر اقدام دیگری برای محدود کردن فعالیت های صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران، مغرضانه تلقی شده و در معادلات جهانی فاقد مشروعیت است. هدف دیگری که دنبال می شد، آزمودن دوباره اروپایی ها در پرونده هسته ای ایران بود تا مسئولان، مردم و آیندگان، کوچک ترین تردیدی در مورد تلاش کشور برای جلوگیری از تبدیل این مسئله به یک بحران و رفع مصالحه جویانه آن نداشته باشند. اما با کمال تأسف، سه کشور مذاکره کننده اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) نشان دادند که هنوز هم نمی توانند مستقل از فشارهای امریکا عمل کرده و بدون دخالت ایالات متحده در تعاملات جهانی اثرگذار باشند. به رغم حسن نیت فراوان ایران و اقدامات گسترده و تعهدات فراتر از قوانین بین المللی از سوی مسئولان، پیشرفتی در مذاکرات به دست نیامد و طرف اروپایی به وقت کشی پرداخت و در آخرین فرصت خود که بارها از سوی ایران تمدید شده بود، حاضر به ارائه طرحی مطابق آنچه در توافق نامه پاریس متعهد شده بود، نگردید و بر توقف دائمی غنی سازی اورانیوم و چرخه سوخت در ایران تأکید ورزید.

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما بر آن شد تا با انتشار اثری در این زمینه، اطلاعات جامع و مفیدی را به علاقه مندان ارائه دهد. لازم به یادآوری است که فصل های اول تا چهارم این اثر به پژوهشگر ارجمند جناب

ص: 15

آقای محمدعلی روزبهانی و دو فصل آخر به پژوهشگر گرانقدر جناب آقای سید عبدالمجید اشکوری سپرده شد که از دقت نظر و تلاش آنها تشکر می شود.

امید است انتشار این اثر، راه گشای پژوهش های جدید و پاسخ گوی نیاز مدیران و برنامه سازان رسانه باشد و در نظر خوانندگان محترم، سودمند افتد.

انه ولی التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص: 16

کشیدند و توانستند پیروزمندانه حقانیت فعالیت های هسته ای خویش را به جهانیان اثبات کنند. اینک مسئولان آژانس بین المللی انرژی اتمی، دست یابی دانشمندان و متخصصان ایرانی را به فن آوری پیشرفته چرخه سوخت هسته ای معترف شده و پرونده هزار صفحه ای ایران در آژانس، به صفحاتی انگشت شمار بدل گردیده است و دیگر تمام کشورهای جهان می دانند که ادامه فشارها بر سیاست های هسته ای جمهوری اسلامی ایران، جز نزاع و خصومتی مغرضانه و سیاسی نیست که کشورهای اروپایی و امریکا به آن دامن زده اند.

موضوع پیوستن ایران به پروتکل الحاقی 2 + 93 در اواخر نیمه اول سال 1382، توجه افکار عمومی داخل و خارج کشور را به خود جلب کرد و به تبع آن، پرسش هایی در افکار عمومی مطرح گردید؛ پرسش هایی از قبیل چیستی انرژی هسته ای و کاربردهای آن، نقش انرژی هسته ای در توسعه کشورها، چگونگی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، چیستی سلاح اتمی، چگونگی معاهده «ان.پی.تی» و پروتکل الحاقی، علل تعلل ایران در امضای پروتکل الحاقی، چرایی همگرایی اروپا، امریکا، اسرائیل و آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایجاد فشار سیاسی _ تبلیغاتی بر ضد ایران، اهداف امریکا از این بازی جدید سیاسی و انبوهی از پرسش های متنوع دیگر.

برای شناخت بیشتر مسائل مرتبط با انرژی هسته ای و رخدادهایی که پس از گشوده شدن پرونده هسته ای ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 1382 پیش آمد، ضروری است با بعضی مفاهیم کلی، شامل فرایندچرخه سوخت هسته ای نیروگاه های اتمی و نیز مزایای اقتصادی، زیست محیطی و تکنولوژیکی آنها آشنا شویم و پس از شناسایی نهاد مرجع

ص: 18

فعالیت های هسته ای در جهان _ آژانس بین المللی انرژی اتمی _ به بازشناسی و بررسی روند پرفراز و نشیب پرونده هسته ای ایران بپردازیم. اثر حاضر بر آن است تا از عهده این آشنایی برآمده و گزارشی مختصر و جامع از آغاز گشوده شدن پرونده هسته ای کشور در آژانس و مذاکرات و اتفاقات پس از آن، امضای پروتکل الحاقی 2 + 93 تا پیمان شکنی طرف اروپایی مذاکرات در دهم مرداد سال 1384 و نیز از سرگیری دوباره فعالیت تأسیسات UCF اصفهان ارائه دهد.

در فصل اول، شناختی مختصر و علمی از انرژی هسته ای و کابردهای آن بیان گردیده است. در فصل دوم، خواننده با مطالعه گزارشی فهرست وار، تاریخچه انرژی هسته ای در جهان را از پیش رو می گذراند. در فصل سوم، به طور خلاصه و مفید، اطلاعاتی از ساختار و وظایف آژانس بین المللی انرژی اتمی و پادمان های آن و معاهده منع گسترش سلاح های اتمی، «ان.پی.تی»، ذکر گردیده است. فصل چهارم به تبیین فعالیت های هسته ای ایران از پیش از انقلاب تا کنون پرداخته و پس از تحلیل این فعالیت ها، به ضرورت های ایجاد نیروگاه های تولید برق هسته ای در ایران اشاره می کند. فصل پنجم، به گزارش روند پی گیری پرونده هسته ای ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی تا زمان امضای پروتکل الحاقی 2 + 93 می پردازد و برای روشن کردن مواضع و نظریه های موجود در آن زمان، از اخبار روزانه رسانه های مختلف بهره گرفته است و در نهایت، فصل ششم، به بررسی مذاکرات و اتفاقات پس از امضای پروتکل الحاقی 2 + 93 اختصاص یافته است که زیاده خواهی های فراوان و گستاخانه امریکا و طرف اروپایی مذاکره کننده را انعکاس می دهد و با

ص: 19

پیمان شکنی طرف اروپایی در دهم مرداد ماه سال 1384 و ارائه ندادن طرح مورد نظر بر اساس قراردادهای فی مابین در فروردین ماه همان سال، پایان می یابد.

به جا و مناسب است که خواننده محترم در مطالعه اثر حاضر، از ترتیب لحاظ شده برای فصل ها پیروی کرده و مرحله به مرحله اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد.

این اثر با اعتراف به تمام کاستی هایش:

به مقام معظم رهبری که همواره تکیه گاه، هدایتگر و مدبر سیاست های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بوده است و نیز به همه دانشمندان، متخصصان و جهادگران علمی کشور، به ویژه در عرصه فن آوری هسته ای که تمام همّ خویش را در راستای سربلندی روزافزون ایران اسلامی قرار داده اند؛ و به ملت شریف ایران که با غیرتی وصف ناپذیر، همیشه و در همه حال پشتیبان استقلال، پیشرفت و امنیت کشور بوده اند، تقدیم می شود.

تابستان 1384

سید عبدالمجید اشکوری _ محمدعلی روزبهانی

ص: 20

پذیرند و ماده را می توان به انرژی تبدیل کرد. آلبرت انیشتین، فرمول ریاضی خاصی را برای شرح این نظریه ارائه نمود:

E = mc2

بر اساس این فرمول، انرژی (E) برابر است با جرم (M) ضرب در سرعت نور به توان دو. اتم ها از ذرات کوچک تری به نام هسته تشکیل شده اند که خود متشکل از ذرات پروتون و نوترون است. این هسته، از سوی الکترون هایی احاطه شده که مانند گردش زمین به دور خورشید، به دور آنها می چرخند. در داخل هر اتم، سه ذره وجود دارد: الکترون با بار منفی، پروتون با بار مثبت و نوترون که خنثی و بدون بار است. بارهای هم نام، یکدیگر را دفع و بارهای غیرهم نام یکدیگر را جذب می کنند، به جز نوترون که هیچ واکنشی ندارد.

پروتون های تشکیل دهنده هسته اتم، بار مثبت دارند و یکدیگر را دفع می کنند. برای جلوگیری از این اتفاق، نوترون ها مانند چسبی جلوی متلاشی شدن هسته را می گیرند. الکترون ها نیز در مدارهای بیضی شکل و نامنظم در اطراف هسته با سرعت بسیار زیاد در حال گردشند و هر چه این الکترون ها از هسته دورتر می شوند، تعلق آنها به هسته کاهش می یابد.

تقریبا سه نیرو در هسته هر اتم وجود دارد که یکی از آنها سعی در انهدام هسته و دوتای دیگر سعی در پایداری هسته دارند. اولی، نیروی کولنی یا همان دافعه پروتونی (بارهای هم نام مثبت) می باشد؛ دومی نیروی گرانش ناشی از جاذبه بین ذرات جرم دار است؛ و سومی که مهم ترین دلیل جلوگیری از متلاشی شدن هسته می باشد، همان نیروی هسته ای است.

ص: 22

نیروی کولنی بسیار ناچیز است و نمی تواند به تنهایی هسته را متلاشی کند. نیروی گرانش ذرات نیز بسیار کم است و توانایی در تعادل نگه داشتن هسته را ندارد. در واقع این نیروی هسته ای است که اتم را در تعادل نگه داشته و از واپاشیده شدن نوترون ها و پروتون ها از یکدیگر جلوگیری می کند. انرژی هسته ای به دو روش تولید می شود: شکافت هسته ای (Nuclear Fission) و گداخت هسته ای (Nuclear Fusion).

ترتیب، باز پنج نفر دیگر هر یک پنج زنگ را به صدا درآورند و این عمل همچنان ادامه یابد، به زودی صدای زنگ ها گسترش وسیعی خواهد یافت.

انرژی به دست آمده از شکافت هسته ای، نور و حرارت بسیار زیادی تولید می کند. زمانی که این انرژی آهسته از اتم خارج می شود، می توان آن را مهار کرد و از انرژی حرارتی آن به تولید برق رسید؛ ولی هنگامی که انرژی موجود در هسته اتم به طور ناگهانی آزاد می شود، انفجار عظیمی _ بمب اتم _ رخ می دهد.

مزیت گداخت هسته ای در برابر شکافت هسته ای در این است که گداخت، ماده رادیو اکتیو کمتری تولید کرده و سوخت آن از عمر خورشید پایدارتر است.

درصد (ده گرم در یک کیلوگرم سنگ معدن) می باشد. به طور طبیعی، اورانیوم سنگین به مقدار زیاد، یعنی حدود 3/99 درصد _ 993 گرم در یک کیلوگرم سنگ معدن _ ، اورانیوم نیمه سنگین به مقدار بسیار کم، یعنی حدود 7/0 درصد _ هفت گرم در یک کیلوگرم سنگ معدن _ ، و اورانیوم سبک به مقدار فوق العاده جزئی یعنی به مقدار 01/0 درصد _ یک دهم گرم در یک کیلوگرم سنگ معدن _ در معدن اورانیوم وجود دارند.

اورانیوم نیمه سنگین یا U235، عنصر اصلی برای راه انداختن و ادامه یافتن چرخه سوخت در رآکتور اتمی است ولی مقدار طبیعی آن، یعنی مقدار هفت دهم درصد کافی نیست و باید غلظت اورانیوم نیمه سنگین از هفت دهم درصد به پنج درصد افزایش یابد. عملیات مربوط به افزایش غلظت اورانیوم نیمه سنگین از هفت دهم درصد به پنج درصد را، اصطلاحا عمل غنی سازی اورانیوم می نامند. برای این کار، از دستگاهی به نام «سانتریفیوژ» استفاده می کنند.

میزان مصرف سالانه اورانیوم در کشورهای مختلف، بالغ بر 6500 تن است و انتظار می رود مقدار مصرف آن تا سال 2020 م، به 7500 تن در سال افزایش یابد. مهم ترین کشورهای دارای منابع اورانیوم عبارتند از: کانادا، استرالیا، آفریقای جنوبی، برزیل، قزاقستان، ازبکستان، روسیه، نیجریه، نامیبیا. معدن های اورانیومِ با ده هزار تن اورانیوم، از بزرگ ترین معدن هاست و کوچک ترین معادن، حدود پانصد تن اورانیوم در خود جای داده اند.

ص: 26

نظامی از این روش استفاده نمی شود و بمب های اتمی را از پلوتونیوم 239 که روش تولید و خالص سازی شیمیایی آن بسیار ساده تر است تهیه می کنند. عنصر اخیر را در نیروگاه های بسیارقوی می سازند که تعداد نوترون های موجود در آنها، از صدها هزار میلیارد نوترون در ثانیه در سانتی متر مربع تجاوز می کند. عملاً کلیه بمب های اتمی موجود در زرادخانه های جهان از این عنصر ساخته می شوند.

لازم به ذکر است که تأسیسات غنی سازی اورانیوم ایران برای سوخت نیروگاه بوشهر، در نطنز ساخته شده و اکنون حدود صد تا دویست دستگاه سانتریفیوژ دارد. برای تولید سوخت لازم برای نیروگاه بوشهر، به بیش از شصت هزار سانتریفیوژ نیاز است که با توسعه تجهیزات غنی سازی نطنز، این امر امکان پذیر خواهد بود.

به کمک نیروگاه ها آمده و جهان را از بحران محدودیت منابع فسیلی رهایی بخشد. به همین دلیل، نیروگاه برق اتمی، اقتصادی ترین نیروگاهی است که امروزه در دنیا احداث می شود.

هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران در توسعه هسته ای، تولید برق هسته ای است. طی سه دهه گذشته، با توجه به روند رو به رشد توسعه اجتماعی و اقتصادی در ایران، استراتژی بهره برداری از منابع فسیلی از دو عامل محدودکننده متأثر شده است: عامل نخست، ارتقای سطح زندگی و برنامه های بهبود شاخص های اقتصادی می باشد که نیازمند تأمین روند تقاضای صعودی انرژی در همه بخش های خانگی و صنعتی داخلی است و عامل دوم اینکه اقتصاد ملی وابسته به درآمدهای نفتی است. رهایی از این دو عامل متضاد، مستلزم ایجاد یک استراتژی بلندمدت و تجدیدنظر در روند استفاده بی رویه از منابع فسیلی در کشور شده است.

ازاین رو، جمهوری اسلامی ایران برنامه رشد متوسط مؤلفه های اقتصادی کشور و ساخت شش هزار مگاوات برق هسته ای را افزون بر نیروگاه در دست ساخت بوشهر (هزار مگاوات) برای توسعه نیروگاه های هسته ای کشور تعیین کرده است.

نکته مهم در این زمینه، عزم ایران مبنی بر ایجاد تنوع در نیروگاه های اتمی و توجه به توانمندی داخلی به لحاظ طراحی و احداث نیروگاه هایی است که دانش آنها در ایران به وجود آمده است. استفاده از نیروگاه های اتمی آب سنگین، این امکان را فراهم ساخته که از اورانیوم طبیعی به دست آمده از منابع

ص: 29

داخلی ایران، برای تولید سوخت هسته ای و کاربرد آن در نیروگاه های مزبور استفاده شود.

در صورتی که برنامه ساخت نیروگاه های هسته ای و تولید هفت هزار مگاوات ظرفیت برق هسته ای در کشور تا سال 2020م. محقق شود، به اندازه 190 میلیون بشکه نفت خام در مصارف نیروگاهی کشور صرفه جویی به عمل خواهد آمد که ارزش اقتصادی آن بیش از پنج میلیارد دلار در سال برآورد می شود. همچنین به لحاظ اجتماعی و زیست محیطی نیز از تولید 157 هزار تن دی اکسید کربن، 1150 تن ذرات معلق در هوا، 130 تن گوگرد و 50 تن اکسید نیتروژن جلوگیری می شود.

هدف دیگر جمهوری اسلامی ایران در برنامه توسعه هسته ای خود، خودکفایی در تولید سوخت هسته ای است. تصمیم به ساخت انواع نیروگاه های اتمی که به طور کامل تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام خواهد شد، ایران را ملزم می سازد در زمینه تولید انواع سوخت هسته ای فعالیت کند. برای تولید سوخت هسته ای، باید مراحل فرآوری سنگ معدن اورانیوم، تبدیل اورانیوم و غنی سازی آن اجرا شود.

حجم سوخت هسته ای مورد نیاز برای نیروگاه هایی با ظرفیت کل هفت هزار مگاوات، بسیار زیاد بوده و ایران به برنامه ریزی بلندمدتی برای تأمین آن تا سال 2020 میلادی و از منابع داخلی نیاز دارد.

بنا به اهمیت موضوع، در این قسمت به شرح مختصر فرایند تولید برق هسته ای در نیروگاه های هسته ای می پردازیم.

ص: 30

همان گونه که اشاره شد، سوخت نیروگاه هسته ای، اورانیوم است. اورانیوم پس از مرحله کانه آرایی، به صورت قرص های بسیار کوچکی در داخل میله های بلند قرار گرفته و داخل رآکتور نیروگاه نصب می شود. در داخل رآکتور، اتم های اورانیوم بر اساس واکنش زنجیره ای کنترل شده، شکافته می شود. در نیروگاه های هسته ای، معمولاً از یک سری میله های کنترل برای تنظیم سرعت واکنش زنجیره ای استفاده می شود. کنترل نکردن این واکنش ها می تواند به تولید بمب اتم بینجامد؛ البته در بمب اتم، تقریبا ذرات خالص اورانیوم 235 یا پلوتونیوم (با شکل و جرم معینی) باید با نیروی زیاد در کنار هم قرار گیرد که چنین شرایطی در یک رآکتور هسته ای وجود ندارد. واکنش های زنجیره ای، همچنین باعث تولید یک سری مواد رادیو اکتیو می شود که برای سلامت افراد بسیار خطرناک است. بنابراین، آنها را به شکل جامد و در گنبدهای بتنی بسیار قوی نگهداری می کنند تا در صورت بروز حوادث مختلف، خطری به وجود نیاید. با رعایت استانداردهای ایمنی کنونی در نیروگاه های هسته ای، احتمال بروز حوادثی که منطقه خارج از نیروگاه را نیز آلوده سازد، تقریبا به صفر رسیده است.

واکنش های زنجیره ای، انرژی گرمایی را تولید می کنند که برای جوشاندن آب در قلب رآکتور استفاده می شود. بنابراین، به جای سوزاندن سوخت، اتم ها از راه واکنش زنجیره ای درون رآکتور شکافته می شوند و انرژی گرمایی تولید می کنند. بخار به دست آمده از این آب، باعث گردش توربین و در نتیجه تولید برق می شود.

ص: 31

ایکس است. چون رادیو ایزوتوپ فقط به بافت یا ارگان آسیب دیده تزریق می شود، کل بدن و بافت های سالم چندان تحت تأثیر قرار نمی گیرد.

اختراع «سیستم های مؤثر و منحصر به فرد تزریق و وارد کردن»، در پیشرفت شیوه های درمانی جدید ایزوتوپی (پزشکی هسته ای) تأثیر بسیاری داشته است. این سیستم های منحصر به فرد و مؤثر، به پزشکان کمک می کند تا ایزوتوپ ها را به طور دقیق و مستقیم به بافت بدن بیمار وارد کنند. یکی از امیدوار کننده ترین این شیوه ها، «رادیومونوتراپی» است.در این تکنیک، رادیوایزوتوپ ها به پادتن هایی که مخصوص سلول ها و بافت هایی خاص در بدن هستند، جذب می شوند. این پادتن ها، ایزوتوپ را به سمت سلول های سرطانی می کشانند و رادیوایزوتوپ ها هم، این سلول های سرطانی را از بین می برند. شیوه های درمانی انواع سرطان با استفاده از رادیوایزوتوپ ها، آینده جدیدی پیش روی میلیون ها نفر در سراسر دنیا قرار می دهد.

بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، تعداد افراد سرطانی در کشورهای در حال توسعه، تا سال 2015م. هر سال ده میلیون نفر افزایش می یابد. در حالی که شیوه های زندگی در حال تغییر است، بیشتر کشورهای در حال توسعه، متخصص کافی در خصوص کار با دستگاه های رادیوتراپی ندارند تا بتوانند به طور مؤثر و ایمن با بیماران سرطانی خود همکاری کنند. در پانزده کشور آفریقایی و چند کشور آسیایی، حتی یک دستگاه رادیوتراپی نیز وجود ندارد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در این زمینه برای کمک به کشورها، برنامه هایی را تدارک دیده است. همچنین از تکنیک های هسته ای در ساخت رادیوداروهای هسته ای نیز استفاده کرده و در طول سال 1382 هم، پنج دوره آموزشی در آسیای غربی در این مورد برگزار کرده است. به طور کلی می توان

ص: 34

موارد زیر را به عنوان زمینه های کاربرد تکنیک های هسته ای در حوزه پزشکی نام برد:

_ تهیه و تولید رادیو داروی ید _ 131، برای تشخیص بیماری های تیروئید و درمان آنها؛

_ تهیه و تولید کیت های رادیو دارویی برای مراکز پزشکی هسته ای؛

_ کنترل کیفی رادیوداروهای خوراکی و تزریقی برای تشخیص و درمان بیماری ها؛

_ تشخیص و پی گیری درمان سرطان پروستات؛

_ بررسی مراکز عفونی در بدن؛

_ تشخیص سرطان های کولون، پانکراس، روده کوچک و برخی سرطان های سینه؛

_ شناخت محل تومورهای سرطانی و بررسی تومورهای مغزی، سینه و ناراحتی های ریوی؛

7_ تصویرگیری بیماری های قلبی، تشخیص عفونت ها و التهاب مفصلی، آمبولی و لخته های وریدی؛

_ تشخیص کم خونی ها یا سندرم اختلال در جذب ویتامین B12 ؛

_ تولید دزیمترهای جیبی و محیطی؛

_ استریلیزاسیون لوازم پزشکی یک بار مصرف.

فهرست مراکز دارای دستگاه های پزشکی هسته ای موجود در ایران به شرح ذیل می باشد.

ص: 35

فهرست مراکز دارای دستگاه های پزشکی هسته ای موجود در کشور(1)

ردیف

پزشکی هسته ای

شهرستان 1

بیمارستان 502 ارتش تهران2

گاماتهران3

بیمارستان ولی عصرتهران4

بیمارستان لبافی نژادتهران5

بیمارستان آیت الله طالقانی تهران6

بیمارستان شفایحیویان تهران7

مرکز قلب شهید رجایی تهران8

بیمارستان نیروی هوایی تهران9

بیمارستان شریعتی تهران10

پزشکی هسته ای شیرین تهران11

بیمارستان دی تهران12

بیمارستان سیناتهران13

گاما اسکن تهران تهران14

پزشکی هسته ای سیناتهران15

پزشکی هسته ای مرجان تهران16

مرکز شهید هاشمی نژادتهران17

بیمارستان بانک ملی تهران18

بیمارستان جم تهران19

بیمارستان پارس تهران20

ص: 36

بیمارستان جرجانی تهران21

110 سیدخندان تهران22

بیمارستان شرکت نفت تهران23

پزشکی هسته ای رازی تهران24

پزشکی هسته ای نوتهران25

بیمارستان شهداتهران26

بیمارستان آرادتهران27

پزشکی هسته ای نیکانتهران28

گاما اسکن تابش تهران29

پزشکی هسته ای مهرتهران30

گاما اسکن غرب تهران31

گروه درمانی پارس تهران

ردیف

پزشکی هسته ای

شهرستان 32

بیمارستان بقیة الله تهران33

بیمارستان پارک کلینیک تهران34

بیمارستان سیدالشهداءاصفهان35

بیمارستان گلستاناهواز36

گاما اسکن اهواز37

بیمارستان آذربایجان ارومیه38

پزشکی هسته ای خسروشاهیارومیه39

مرکز آموزشی شهیدبه شتی بابل40

بیمارستان امام خمینی تبریز40

طب هسته ای تبریزتبریز41

طب هسته ای دکتر دبیری تبریز42

ص: 37

دکتر یوسفی کمارشت44

گاما اسکن مرواریدرشت45

بیمارستان خاتم الانبیاءزاهدان46

پزشکی هسته ای دکتر احمدیزنجان47

پزشکی هسته ای مازندرانساری48

بیمارستان نمازیشیراز49

مرکز پزشکی شهید حجازیشیراز50

مرکز آموزشی شهید بهشتیقم51

شفاکرج52

پزشکی هسته ای کرجکرج53

بیمارستان شفاکرمان54

مرکز آموزشی درمانی طالقانی کرمانشاه55

گاما اسکن کرمانشاه56

بیمارستان امام رضا(ع) مشهد57

بیمارستان قائم مشهد58

پزشکی هسته ای حضرت فاطمه(س) همدان59

بیمارستان شهیدبهشتی همدان60

دکتر سالاری یزد60

ص: 38

بیماری ها که در مناطق پنبه کاری کشورمان شیوع دارد، صورت می گیرد. همچنین تحقیقاتی برای افزایش مقاومت گیاهان در برابر سرما، خشکی و شوری در جریان است. کشور پاکستان که بیابان های وسیع و زمین های بایر فراوانی دارد، از راه کشاورزی هسته ای، ارقام پرمحصولی از گیاهان را در همین مناطق پرورش داده است.

طرح ایجاد مرکزی به منظور انجام تحقیقات کاربردی در زمینه کشاورزی و پزشکی هسته ای، از سال 1363 در سازمان انرژی اتمی ایران آغاز شد که در پی آن، زمینی به مساحت حدود صد هکتار در شمال غربی شهرستان کرج به همین منظور اختصاص یافت و در سال 1367 این مرکز رسما به نام «مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای» نام گذاری گردید. فعالیت های تحقیقات هسته ای این مرکز در راستای اهداف سازمان انرژی اتمی ایران در این زمینه ها می باشد:

_ اصلاح نژاد در گیاهان زراعی به منظور افزایش بهره وری؛

_ کنترل آفات انباری به منظور کاهش خسارت و افزایش بازدهی محصولات دامی؛

_ تحقیقات کاربردی و تولید انواع رادیوداروهای مورد نیاز کشور؛

_ تولید ایزوتوپ های پایدار؛

_ مهندسی سطح؛

_ افزایش کارآیی مواد (سختی، مقاومت در مقابل خوردگی و سایش) و تحقیق در زمینه تأثیر پرتوهای هسته ای بر مواد؛

_ ارائه خدمات دزیمتری به پرتوکاران؛

_ طراحی و ساخت دستگاه های الکترونیکی هسته ای.

ص: 40

به طور خلاصه، کاربردهای انرژی هسته ای در کشاورزی را می توان ذیل عناوین زیر برشمرد:

_ جلوگیری از جوانه زدن محصولات غذایی؛

_ کنترل و از بین بردن حشرات؛

_ به تأخیر انداختن زمان رسیدگی محصولات غذایی؛

_ افزایش زمان نگهداری؛

_ کاهش میزان آلودگی میکروبی؛

_ از بین بردن ویروس ها؛

_ طرح های باردهی و جهش گیاهانی چون گندم، برنج و پنبه.

نتیجه آن، اندازه های خاصی از این مین ها در اعماق مختلف و در شرایط خشکی خاک زمین شناسایی شدند؛ اما برای کشف مین های ضد نفر کوچک تر و در شرایط رطوبت خاک زمین، کار بیشتری نیاز است.

هسته ای قوی قرار گیرند. از آن به بعد، به شدت همدیگر را جذب می کنند و اتمی سنگین تر تولید می شود و مقدار بسیار زیادی انرژی آزاد می گردد.

منطقه انفجار بمب های هسته ای به پنج قسمت تقسیم می شود: 1. منطقه تبخیر؛ 2. منطقه تخریب کلی؛ 3. منطقه آسیب شدید گرمایی؛ 4. منطقه آسیب شدید انفجاری؛ 5. منطقه آسیب شدید باد و آتش. در منطقه تبخیر، درجه حرارتی معادل سیصد میلیون درجه سانتیگراد به وجود می آید که هر چیزی، از فلز گرفته تا انسان و حیوان در این درجه حرارت، آتش نگرفته، بلافاصله و بدون ذوب شدن بخار می شود!

پی آمدهای زیان بار این انفجار، حتی تا شعاع پنجاه کیلومتری وجود دارد و موج انفجار آنکه حامل انرژی زیادی است، می تواند میلیون ها دلار از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته، نظیر ماهواره ها و سیستم های مخابراتی را به مشتی آهن پاره تبدیل کند و همه آنها را از کار بیندازد. پس از انفجار، تا سال های طولانی، تشعشعات زیان بار رادیو اکتیو، مانع ادامه حیات موجودات زنده در محل های نزدیک به انفجار می شود.

رادیو اکتیو، از سه پرتو آلفا، بتا و گاما تشکیل شده که نوع گامای آن از همه خطرناک تر است و با توجه به فرکانس بسیار زیاد و جرم و انرژی بالایی که دارد، اگر به بدن انسان برخورد کند، از ساختار سلولی آن عبور کرده و در مسیر حرکت خود، باعث تخریب ماده دزوکسی ریبونوکلوئیک یا همان DNA شده، زمینه را برای پیدایش انواع سرطان ها، سندرم ها و نقص های درمان ناپذیر دیگر فراهم می کند و حتی این نقایص، به نسل های آینده نیز منتقل می شود.(1)

ص: 44

شهر هم تخریب شد. سه روز بعد در ناکازاکی، 39 هزار نفر کشته و 25 هزار نفر مجروح شدند و 40 درصد از ساختمان های شهر تخریب گردید و از آن پس هر دو شهر، به مراکز الهام برای افراد هوادار منع سلاح های اتمی تبدیل شده اند.

بر اساس گزارش های تاریخی موجود، به هنگام پرتاب بمب اتمی بر روی هیروشیما، بسیاری از مردم این شهر و همچنین مناطق اطراف آن به کارهای روزانه شان مشغول بودند. بدین سان، تصور وسعت فاجعه صورت گرفته و تلفات و مجروحان آن، موجب تأثر و تألم خاطر هر انسانی می شود. حوزه فنی منهتن امریکا درباره میزان تلفات و مجروحان این فاجعه گزارش می دهد که به غیر از آمار مربوط به کشته های این حادثه، بیش از 69 هزار نفر که بیشتر آنها زنان و کودکان بودند، به انواع جراحت ها و مرض هایی دچار شدند که بسیاری از آنها نامشخص و بدون درمان بودند.

از آنچه از بررسی مجموع 135 هزار کشته و زخمی این حادثه وحشتناک که تنها در عرض یک لحظه پدید آمد برمی آید، می توان نتیجه گرفت که جنایتی بی شرمانه از سوی امریکا صورت گرفته که بی تردید هیچ فرد یا گروهی نمی تواند برای آن توضیحی ارائه دهد.

کارشناسان این گروه، همچنین در بررسی دقیق تر آمار مربوط به این حادثه ناگوار، گزارش دادند از آنجا که این اقدام بدون هیچ اطلاع و هشدار قبلی صورت گرفت، بسیاری در این میان ناپدید شدند؛ به گونه ای که از مجموعه افرادی که به هنگام وقوع حادثه در فاصله کمتر از سی کیلومتری محل انفجار بودند، بیش از هفت هزار تن به کلی ناپدیده شده وهیچ گاه اثری از آنها به دست نیامد و این نکته از جمله پرسش هایی است که برای همیشه مطرح است.

ص: 46

در بررسی آماری دیگری که تنها به سوختگی های شدید ناشی از این انفجار مربوط می شد، چنین گزارش شده که بیش از 60 درصد از مرگ و میرهای ناشی از این حادثه، مربوط به سوختگی های کامل بوده است. بر اساس آمار تکان دهنده دیگری، 30 درصد از مردمی که به هنگام انفجار بمب درجا کشته شدند، به دلیل خرابی کامل ساختمان ها و سقوط آوار جانشان را از دست دادند. بر این اساس، 10 درصد نیز به دلیل عواملی دیگر، از جمله پرتاب اشیا و سقوط در چاله ها و شکاف ها بلافاصله جان سپردند.

بر هیچ کس پوشیده نیست که ابعاد جانی و مالی حادثه انفجار بمب اتمی در هیروشیما، بسیار فراتر از این آمار و ارقام بوده است. بر اساس مطالعات و بررسی های صورت گرفته بر روی بازماندگان این حادثه، بسیاری از آنها برای سالیان متمادی به انواع جراحت ها و عوارض درمان ناپذیر و نامشخص مبتلا شدند که با گذشت بیش از نیم قرن، هنوز هم از عوارض مربوط به این جراحات در رنج و عذابند.

بر اساس آمار گرفته شده، نزدیک به 100 درصد مناطق اداری و مسکونی شهر هیروشیما سوخته و با خاک یکسان شدند. بر پایه اظهار برخی شاهدان عینی، شدت انفجار این بمب اتمی به حدی بود که موج عظیمی از گاز داغ و گرد و خاک تا فاصله ده ها کیلومتری پخش شد و هر چه بر سر راهش بود، به کلی نابود کرد.

شاید بتوان با نگاهی کلی به این حادثه گفت که دولت مردان امریکا، با اعمال فشار و نفوذ بر جوامع گوناگون بین المللی، از جمله سازمان ملل، تا حدودی به منتشر نشدن گزارش های کامل و جامع درباره این فاجعه بشری موفق شدند،

ص: 47

ولی ندای خاموش مظلومیت مردم هیروشیما و ناکازاکی برای همیشه در تاریخ ثبت شده است. بی شک، ابعاد گسترده صدمات و خسارات جانی و مالی که فاجعه هیروشیما بر جای گذاشت، برای همیشه سکوت مجامع بین المللی، از جمله سازمان ملل را در این باره به زیر سؤال برده است.

اخیرا در سالگرد بمباران اتمی هیروشیما، روزنامه ژاپنی ماینیچی شیمبون نوشت: تا کنون تعداد کسانی که به طور مستقیم و نیز پس از قرار گرفتن در مقابل تشعشعات اتمی در بمباران ژاپن کشته شدند، به 920/231 نفر رسیده است.

نخستین خبرنگار غربی که پس از بمباران اتمی هیروشیما به این شهر رفت، ویلفرد بورچت خبرنگار جنگی استرالیایی «دیلی اکسپرس لندن» بود. بورچت، هزاران بازمانده بمباران را دید که از بیماری های مرموز، خونریزی های داخلی، ناراحتی های پوستی و ریزش موی سر رنج می بردند. وی در گزارشی تاریخی برای اکسپرس که به این ترتیب شروع می شد: «من این را به عنوان هشداری به جهان می نویسم»، عوارض تشعشعات اتمی را شرح داد.

مقامات اشغالگر متفقین، گزارش های بورچت را به شدت تکذیب کردند و به دروغ گفتند که مردم فقط در اثر انفجار مرده بودند و مطبوعات وابسته نیز این دروغ را بزرگ کردند. عنوان اصلی «نیویورک تایمز» در 13 سپتامبر 1945 این بود: «در خرابه های هیروشیما، اثری از رادیواکتیو نیست.» آنها جواز خبرنگاری بورچت را لغو کردند و دستور دادند از ژاپن اخراج شود. فیلم هایی هم که از بیمارستان های ژاپن گرفته شده بود ضبط و به واشنگتن فرستاده شد

ص: 48

که تا 23 سال بعد، به عنوان فوق سری، طبقه بندی گردید و از دسترس مردم دور نگه داشته شد.

انگیزه واقعی برای استفاده از سلاح کشتار جمعی و اوج تروریسم، مدتی طولانی محرمانه نگه داشته شد. در آن زمان، دلیل رسمی آنان برای این بمباران، این بود که از این بمب ها برای سرعت بخشیدن به تسلیم ژاپن و نجات جان سربازان متفقین استفاده کرده اند، ولی امروز که افکار عمومی با مقیاس فریب دولتی آشناتر شده است، این، احتمالاً بزرگ ترین دروغ تاریخ بوده است؛ چنان که گارالپروویتز، از تاریخ نگاران معاصر، معتقد است که رهبران سیاسی و نظامی امریکا، با علم به اینکه تسلیم ژاپن قریب الوقوع بود، عقیده داشتند که بمباران اتمی از نظر نظامی غیرضروری است. «بررسی بمباران استراتژیک امریکا» در سال 1946 این امر را تأیید کرد، ولی این موضوع به اطلاع مردم رسانده نشد؛چنان که به مردم گفته نشد مقامات امریکایی معتقدند بمباران اتمی ژاپن، برتری امریکا را به روس ها نشان خواهد داد؛ موضوعی که هری ترومن، رئیس جمهور وقت امریکا، بعدها آن را مطرح کرد.

پرونده هایی که طی سال ها از حالت محرمانه خارج شده است، نشان داده که ایالات متحده، دست کم در سه موقعیت، نزدیک بود بار دیگر از سلاح اتمی استفاده کند: دوبار در دهه 1950 در طول جنگ کره و در هند و چین (بر ضد نیروهای هوشی مین که در حال غلبه بر نیروهای اشغالگر فرانسوی بودند) و در طول جنگ 1973 اعراب _ اسرائیل.

در دهه 1980، رونالد ریگان هم تهدید کرد به طور محدود از سلاح های اتمی استفاده خواهد کرد تا اینکه تظاهرات عظیم مردم در اروپا، برنامه موشک های با

ص: 49

برد کوتاه امریکا را متوقف کرد. در زمان جورج بوش دوم، علاقه ارتش امریکا و انگلیس به استفاده از سلاح های هسته ای بار دیگر افزایش یافته است.

امریکا در سال 2001، از پیمان موشک های ضد بالستیک که قرارداد تاریخی آن را در سال 1972 با شوروی امضا کرده بود، خارج شد و این نخستین بار در عصر هسته ای بود که امریکا یک قرارداد عمده کنترل تسلیحات را لغو می کرد. در طول دروغگویی های طولانی درباره سلاح های کشتار جمعی عراق، در واشنگتن هیچ اشاره ای به تمایل امریکا برای استفاده از سلاح های هسته ای بر ضد عراق نگردید، بلکه این کار به عهده جف هون، وزیر دفاع انگلیس، گذاشته شد. هون، روز 26 مارس سال 2002 در پارلمان انگلیس گفت می توان مطمئن بود که ما در شرایط درست، مشتاق استفاده از سلاح های هسته ای خود بر ضد بعضی از کشورها خواهیم بود. وی در این مورد، نام صدام را هم بر زبان آورد.

در سالگرد بمباران هیروشیما، کنفرانسی مخفیانه در «فرماندهی هوایی استراتژیک» در اوماها نبراسکا، پایگاهی که امریکا 24 ساعته در آنجا آماده باش هسته ای دارد، تشکیل شد. در این کنفرانس، وزیران کابینه، ژنرال ها و دانشمندان برجسته از سه آزمایشگاه اصلی سلاح های هسته ای امریکا شرکت داشتند. حضور اعضای کنگره، حتی به عنوان ناظر هم ممنوع بود. دستور کار کنفرانس، ساخت «سلاح های هسته ای کوچک» برای استفاده احتمالی بر ضد «کشورهای متمرد» اعلام گردید.

در اینکه ردای «متمردترین» کشور جهان شایسته چه کشوری است، نمی توان تردید داشت. از زمان پایان جنگ سرد، ایالات متحده، همه پیمان های مهمی را که برای جلوگیری از جنگ با سلاح های کشتار جمعی، به ویژه

ص: 50

سلاح های هسته ای، طراحی شده است لغو، رد یا در طراحی آنها خرابکاری کرده است. با این حال، مقابله شدید و خصمانه امریکا با برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران که بارها و بارها از سوی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بازرسی شده، بسیار تأمل برانگیز جلوه می کند.

ملت ایران نیز مانند کشورهای مختلف، در صدد است انرژی مورد نیاز خود را از نیروگاه هسته ای تأمین نماید؛ چرا که در غیر این صورت، از قافله علم باز هم عقب خواهد ماند. بنابراین، تلاش برای دست یابی به فن آوری هسته ای و دیگر فن آوری هایی که ایران را به اوج قافله علوم نزدیک می کند، امری واجب و وظیفه ملی است و ملت و دولت ایران برخلاف خواست خائنینی که اهداف امریکا را دنبال می کنند، با پایداری در برابر فشارهای مراکز سلطه جهانی، این هدف اساسی را دنبال خواهد کرد... . امریکایی ها می دانند که اگر ایران اسلامی و ملت ایران بر قله رفیع این فن آوری بایستد، سخن حق او که دعوت به استقلال و عزت و سرافرازی است، در افکار عمومی جهان، به ویژه مسلمانان، نفوذ بیشتری خواهد یافت.

ص: 52

آوریل 1939 _ نخستین مراحل کلیدی در مورد واکنش زنجیری اورانیوم طی شد و خبر آن در تمام جهان منتشر گردید. دانشمندان دانشگاه کلمبیای امریکا، بلافاصله پس از کسب نتایج خود تصمیم گرفتند دولت امریکا را آگاه سازند.

سپتامبر 1939 _ با آغاز جنگ جهانی دوم از سوی هیتلر، ذوق و شوق فزاینده در زمینه شکافت هسته اتم از بین رفت.

11 اکتبر 1939 _ زیلارد، دانشمند هسته ای، پس از آنکه آزمایش هایش در دانشگاه کلمبیا عقیم ماند، از تلاش باز نایستاد و بیش از همه نگران دست یابی نازی ها به بمب اتم بود. او به فکر افتاد که امریکایی ها را در این خصوص تحریک کند. نتیجه کار، نامه انیشتین به روزولت، رئیس جمهور امریکا بود که در آن، خطر احتمالی استفاده از واکنش های زنجیره ای و ساخت سلاح هسته ای را هشدار داد. روزولت، دستور تشکیل کمیته ای برای مطالعه اورانیوم را صادر کرد. چند روز بعد، کمیته گزارش داد که نیروی هسته ای و انفجار هسته ای امکان پذیر می باشد، ولی هنوز به اثبات نرسیده است.

1941 _ نخستین نشست کمیته کاربرد نظامی انفجار اورانیوم؛

کمیته MAUD (کمیته کاربرد نظامی انفجار اورانیوم) در شرایطی که خطر تجاوز و تعرض از طرف آلمان ها شدت یافته بود تشکیل گردید. در نهایت، کمیته در 29 جولای 1941، دو گزارش برای وزارت تولید هواپیما تهیه و ارسال داشت: 1. کاربرد اورانیوم برای ساخت بمب اتمی؛ 2. استفاده از اورانیوم به عنوان منبع تولیدکننده نیرو. گزارش اول اهمیت بیشتری داشت. در این گزارش، پس از مقدمه ای کوتاه چنین آمده بود: مایلیم تأکید کنیم که ما وارد بررسی و انجام پروژه ای شدیم که شک ما در آن بیشتر از اعتقاد ما به آن بود؛ لذا احساس نمودیم این موضوعی است که بایستی مورد بررسی قرار گیرد. هر چه بیشتر جلو رفتیم، بیشتر معتقد شدیم که

آزاد شدن انرژی هسته ای در مقیاس بزرگ امکان پذیر است و با حفظ

ص: 54

شرایطی، قادر خواهیم بود اسلحه قدرتمندی از آن برای جنگ بسازیم.

هم اکنون ما به این نتیجه رسیده ایم که با 25 پوند ماده رادیواکتیو، می توان یک

بمب مؤثر اورانیومی ساخت که قدرتی حدود 1800 تن TNTداشته و همچنین مقدار قابل ملاحظه ای مواد رادیواکتیو در ناحیه ای که بمب منفجر می شود آزاد نماید که برای مدت طولانی برای بشر خطرناک خواهد بود.

در ادامه گزارش آمده بود که برای ساختن سه بمب در ماه، به کارخانه ای برای جداسازی ایزوتوپی اورانیوم و تهیه «اورانیوم هگزافلوراید» برای کارخانه جداسازی ایزوتوپی نیاز است. با در نظر گرفتن تمام پارامترها، MAUD وزنی در حدود ده کیلوگرم اورانیوم را برای بمب پیشنهاد کرد. پس از حمله ژاپنی ها در 7 دسامبر 1942، امریکا رسما وارد جنگ شد و بر فوریت ساخت دو بمب اتم تأکید کرد.

1941 _ تلاش رسمی امریکا برای دست یابی به بمب اتم؛

کامپتون، از دانشمندان هسته ای امریکا تصمیم گرفت مرکزی در شیکاگو به وجود آورد و آن را «آزمایشگاه متالورژی» نام نهاد. این یک نامگذاری انحرافی بود و با مخفف «مت.لب» نوشته و نامیده می شد. درست در اوایل شروع فعالیت ها، در ژانویه 1942 او برنامه زمان بندی زیر را ارائه کرد:

_ تا ژوئیه 1942، تعیین امکان پذیر بودن واکنش هسته ای (جولای 1942)؛(1)

_ تا ژانویه 1943، انجام نخستین واکنش های زنجیره ای (دسامبر 1942)؛

_ تا ژانویه1944، انجام نخستین جداسازی پلوتونیوم از اورانیوم (دسامبر1943)؛

ص: 55

_ تا ژانویه 1945، ساخت نخستین بمب (جولای 1945).

ژوئیه 1945، نخستین آزمایش بمب اتمی؛

آزمایش با بمب پلوتونیوم در صحرای آلاموگوردو در نیومکزیکو، پس از چند بار تعویق 9 روزه، 3 روزه، یک ساعته و 30 دقیقه ای، سرانجام در ساعت پنج و نیم صبح شانزدهم ژوئیه 1945 انجام شد. حالت اضطراب با رسیدن زمان به ساعت آخر (صفر) بی نهایت بود.

3 اوت 1945 _ حمله اتمی امریکا به ژاپن؛ (1)

در ماه اوت 1945، بزرگ ترین جنایت قرن با قتل عام بیش از صد هزار نفر از مردم بی دفاع هیروشیما و ناکازاکی رقم خورد. پس از وقوع فاجعه، امریکا ادعا کرد که این بمب برای سرعت بخشی به تسلیم ژاپن و نجات جان سربازان متفقین بوده است! بسیاری از تاریخ نگاران و حتی سیاست مداران امریکایی اعلام کردند که پیش از بمباران اتمی هیروشیما، ژاپن در آستانه تسلیم قرار داشت.

پس از مدتی، رئیس جمهور وقت امریکا _ هری ترومن _ انگیزه اصلی این بمباران را فاش کرد و گفت که این اقدام، در راستای نمایش قدرت امریکا در برابر شوروی (سابق) صورت گرفته است. همچنین امریکا پس از این فاجعه انسانی اعلام داشت که در نظر دارد خود را به عنوان بزرگ ترین قدرت جهانی مطرح سازد و از این پس، از انجام هیچ عملی در راستای اهداف استکباری خویش پروا ندارد.

1946 _ تصویب قانون انرژی اتمی؛

ص:56

قانون انرژی اتمی در سال 1946 به تصویب کنگره ایالات متحده رسید و به موجب مفاد آن، «کمیسیون انرژی اتمی» تأسیس شد و انتشار اطلاعات درباره سلاح ها و فن آوری هسته ای ممنوع گردید. قانون انرژی اتمی که در سال 1946 به تصویب رسید، نمایانگر نخستین تلاشی است که تنها کشور دارنده سلاح های هسته ای در آن زمان به منظور محدود کردن گسترش این سلاح ها مبذول داشته است؛ ولی تا سال 1957، هم اتحاد جماهیر شوروی و هم انگلستان بمب های اتمی شان را آزمایش کردند.

29 اوت 1949 _ انفجار هسته ای شوروی؛

انفجار هسته ای شوروی، تعجب غرب را برانگیخت. امریکا پیش بینی نکرده بود که این انحصارطلبی خود را به این زودی از دست بدهد. 23 پتامبر 1949 هری ترومن، رئیس جمهور وقت امریکا اعلام کرد که شوروی با موفقیت بمب اتمی را آزمایش کرد.

31 ژانویه 1950 _ هری ترومن، ساخت بمب هیدروژنی را که از روش «گداخت هسته ای» پیروی می کرد و قدرت تخریبی تصورناشدنی و چندین برابر بمب های اتمی قبلی داشت، اعلام کرد.

19 آوریل 1953 _ درگذشت آلبرت انیشتین، فیزیک دان آلمانی در امریکا.

1954 _ بخش خصوصی امریکا اجازه فعالیت در زمینه انرژی هسته ای را به دست آورد.

1955 _ بسیاری از اطلاعات مربوط به دانش هسته ای که زمانی «سری» تلقی می شد، در اختیار شرکت های خصوصی قرار گرفت. همچنین در این سال، سلاح های هسته ای ویژه عملیات، به طرح دفاعی ناتو در غرب اروپا افزوده شد.

ص: 57

16 می 1957 _ انگلستان، نخستین بمب اتمی خود را در جزایر کریسمس منفجر کرد.

5 دسامبر 1957 _ نخستین کشتی اتمی یخ شکن به نام «لنین» در قطب شمال به حرکت درآمد.

اول اوت 1959 _ پنجمین کنفرانس جهانی بر ضد بمب اتمی در هیروشیما برپا شد.

15 مارس 1960 _ کنفرانس جهانی خلع سلاح؛

کنفرانس خلع سلاح که مدت ها سخن از آن می رفت، پانزدهم مارس 1960 در ژنو افتتاح شد. در این کنفرانس، ده کشور امریکا، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، کانادا، شوروی، لهستان، چکسلواکی، رومانی و بلغارستان شرکت کردند. نمایندگان انگلستان، طرح خلع سلاح را در سه مرحله پیشنهاد دادند. شوروی نیز طرحی را که پیش تر نیکیتا خروشچفِ رئیس جمهور، در مجمع عمومی مطرح کرده بود، عرضه کرد. در این طرح، خلع سلاح طی چهار سال انجام می شد و با این کار، تمام سلاح های اتمی از بین می رفت.

24 فوریه 1960 _ نخستین بمب اتمی فرانسه در صحرای مراکش آزمایش شد. بدین ترتیب، فرانسه چهارمین کشوری بود که به سلاح هسته ای دست یافت.

رویارویی دو قدرت استکباری شرق و غرب تلقی می شود که تا سر حد نقطه انفجار و جنگ همه جانبه اتمی میان دو ابرقدرت به پیش رفت، اما در واپسین لحظات، اوضاع به صورت معجزه آسایی به حالت طبیعی بازگشت. بحران کوبا، به ایجاد چارچوبی جدید در روابط میان شرق و غرب انجامید.

در 22 اکتبر 1962، منابع جاسوسی امریکا خبر از استقرار موشک های

هسته ای میان برد اتحاد جماهیر شوروی در خاک کوبا دادند. «کندی» این اقدام شوروی را به منزله گامی برای به مخاطره انداختن امنیت ایالات متحده ارزیابی کرد. استقرار موشک های هسته ای شوروی در کوبا، تهدیدی بود که واشنگتن وقوع آن را پیش بینی نکرده بود؛ زیرا در دوران پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده توجه خود رابه تقویت استحکامات دفاعی اروپای غربی، به مثابه جبهه مقدم تماس با روسیه معطوف ساخته بود. واکنش «کندی» به این اقدام، تا حدی همراه با خشونت بود. نیروی دریایی امریکا در واکنش به این مسئله، با محاصره مرزهای کوبا، مانع از ورود تجهیزات تهاجمی به خاک این کشور شد. در همین راستا، نیروی دریایی امریکا کنترل شدیدی در مورد کشتی هایی که به مقصد کوبا در حرکت بودند، اعمال کرد. این بحران، زمانی به اوج خود رسید که دستگاه های اطلاعاتی ایالات متحده، به هدف اصلی استقرار موشک های هسته ای اتحاد شوروی که همانا تهدید هم پیمانان غربی واشنگتن بود، واقف شدند. طبیعی به نظر می رسید که اقداماتی از این دست، به معنای آمادگی برای آغاز جنگ باشد. به عبارت روشن تر، دو ابرقدرت در این بحران رو در روی یکدیگر قرار گرفته بودند و احتمال آغاز جنگ هسته ای با پافشاری طرفین درگیر در بحران بر مواضع خود قوت می یافت.

ص: 59

خروشچف که نیروهایش را برای درگیر شدن در یک جنگ تمام عیار آماده کرده بود، ناگاه تصمیم به آرام کردن واشنگتن گرفت. شاید دلیل این تصمیم پیش بینی نشده ترس روس ها از آغاز جنگ هسته ای بود. پس از گذشتن چهار روز از آغاز بحران، خروشچف پیشنهاد خود را مبنی بر جمع آوری موشک های شوروی و عقب نشینی از کوبا، در صورت تعهد امریکا به عدم تهاجم و اشغال هاوانا تسلیم مقامات امریکا کرد. این پیشنهاد دور از انتظار، «کندی» را بر سر دو راهی قرار داد. آیا باید پیشنهاد خروشچف را می پذیرفت یا همان گونه که مشاوران وی توصیه می کردند، از مواضع سرسختانه خود دفاع می کرد؟ سرانجام «کندی» راه نخست را پذیرفت و آمادگی خود را برای حل بحران از راه مسالمت آمیز اعلام کرد و متعهد شد از حمله به کوبا خودداری کند. در پی اعلام این مواضع، مسکو موشک های خود را از خاک کوبا جمع آوری کرد و بدین سان، بحران موشکی کوبا به شکل عاقلانه ای پایان یافت. پس از پایان بحران، دولت مردان روس اظهار داشتند:

ما تمایل داشتیم این بحران بدون توسل به اقدامات نظامی فیصله پیدا کند؛ چرا که کاملاً از ابعاد مخاطره آمیز آن آگاه بودیم.

تصمیم عقلایی کندی، با مواضع کنگره امریکا همسویی نداشت؛ چه آنکه برخی از اعضای کنگره، کندی را به دلیل عدم توسل به زور، مورد سرزنش قرار دادند و گروهی نیز او را به دلیل محاصره کوبا و حمله نکردن به این کشور ترسو خواندند. به رغم این سرزنش ها، کندی واکنش ایالات متحده را در قبال اتحاد شوروی کافی دانست و اظهار داشت: عقب نشینی خروشچف از مواضع

ص: 60

سابق خود، به دلیل در نظر گرفتن ملاحظات امنیتی _ ملی اتحاد شوروی صورت گرفته است.

10 سپتامبر 1966 _ دانشمندان فرانسه در حضور ژنرال «دوگل»، یک بمب اتمی ده بار نیرومندتر از بمب اتمی هیروشیما را در جزیره «مورو روآ» در اقیانوس کبیر منفجر کردند.

1967 _ معاهده ایجاد منطقه عاری از سلاح های هسته ای در امریکای لاتین، شامل امریکای مرکزی، امریکای جنوبی و حوزه دریای کارائیب بین کشورهای منطقه امضا گردید.

19فوریه1967 _ پروفسور لوپنهابمر، سازنده نخستین بمب اتمی امریکا درگذشت.

17 ژوئن 1967 _ ساخت نخستین بمب هیدروژنی چین که موجب حیرت بسیاری از محافل سیاسی شد. این اقدام در راستای قدرت نمایی چین به ایالات متحده در زمانی که نبرد ویتنام شدت یافته بود، ارزیابی گردید.

پیمان به نفع کشورهای غیرهسته ای نیست؟ در پاسخ باید گفت که جهت گیری ماده 10 NPT و خروج از معاهده NPT ممکن است هزینه های سنگینی برای کشورها در بر داشته باشد، بدون اینکه دستاورد مثبتی به همراه بیاورد. شورای امنیت، طی قطعنامه 825 در سال 1993، به کره شمالی اخطار کرد که خروج از معاهده NPTرا، تهدیدی بر ضد امنیت بین المللی تلقی می کند.

اقیانوس هند می داند. هند همچنان تأکید می کند که پژوهش های هسته ای اش، فقط برای مقاصد صلح آمیز است و در عین حال شکوه می کند که معاهده عدم تکثیر سلاح های هسته ای، به سلاح های هسته ای مشروعیت می بخشد و آنها را در انحصار آنانی قرار می دهد که پیش تر تهیه شان کرده اند.

در مورد شمار سلاح های هسته ای که هند و پاکستان در اختیار دارند یا می توانند در مدت کوتاهی آماده کنند، چند برآورد در دست است. هیئت ویژه کارنگی در مورد «منع گسترش و امنیت آسیای جنوبی» برآورد می کند که هند، بدون در نظر گرفتن پلوتونیوم رآکتور سیروس، می تواند تا پایان سال 1992 حداقل 54 و حداکثر 173 سلاح هسته ای داشته باشد. در مورد پاکستان نیز برآورد شده که در همین مدت می تواند 4 تا 24 سلاح هسته ای تهیه کند.

1975_ تشکیل جنبش حفظ زرادخانه های هسته ای درسطح کنونی (انجمادهسته ای).

آورند. آفریقای جنوبی در 13 اوت 1988 اعلام کرد توانایی ساخت بمب اتمی را دارد، ولی از تأیید یا تکذیب این گزارش ها که عملاً بمب اتمی ساخته است، خودداری کرد. چیزی که ماهواره Vella در 1979 گزارش کرده بود، به احتمال بسیار زیاد یک آزمایش هسته ای کوچک بود که یکی از قدرت هایی که در آستانه دست یابی به سلاح هسته ای قرار داشت، انجام داده بود. این بمب را در مکانی دورافتاده منفجر کرده بودند تا احتمال کشف آن به کمترین حد ممکن کاهش یابد. همچنین بمب را به گونه ای طراحی کرده بودند که در صورت شناسایی و کشف، عامل اصلی استتار شود. اسرائیل و آفریقای جنوبی به عنوان محتمل ترین کشورهایی که این آزمایش را انجام داده اند، در کانون گمانه زنی ها و شایعات قرار گرفتند. هر دوی آنها معاهده منع آزمایش های هسته ای را امضا کرده بودند و چنین انفجاری، نقض فاحش مفاد این معاهده بود. هر دو رژیم، هر گونه مشارکتشان را در حادثه سال 1979 یک سره منکر شدند. شبکه تلویزیونی CBS در سال 1980 گزارش کرد که این انفجار، چیزی جز آزمایش بمب هسته ای اسرائیل نبود که با کمک و تشریک مساعی آفریقای جنوبی صورت گرفته است. این انفجار، بار دیگر این واقعیت را نشان داد که کشورهایی که در آستانه دست یابی به سلاح اتمی قرار دارند، می توانند به راحتی با آزمایش چنین سلاح هایی یا حتی بدون آزمایش، به این سو بلغزند و زرادخانه اتمی خویش را بنا نهند.

ص: 66

ساخت این رآکتور نزدیک به اتمام بود، ولی هنوز از سوخت اورانیوم غنی شده در آن استفاده نمی شد. در این حمله، یک کارگر خارجی کشته شد. اسرائیل مدعی بود که عراق قصد داشته است به کمک این رآکتور، بمب های اتمی بسازد و آنها را احتمالاً بر ضد اسرائیل به کار گیرد. مناخیم بگین تصریح کرد که در جریان این تهاجم؛ یک کارخانه مخفی و زیرزمینی سلاح های هسته ای که عراقی ها برای پنهان داشتن از دید بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی در زیر زمین ساخته بودند، منهدم شده است. بیشتر کشورهای جهان، از جمله امریکا و شوروی این تهاجم را محکوم کردند. این قابل توجه بود که حتی متحدان اسرائیل هم آشکارا با این رویکرد رژیم صهیونیستی مخالفت ورزیدند.

16 اوت 1985 _ انعقاد معاهده ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای در جنوب اقیانوس آرام.

معاهده ایجاد منطقه عاری از سلاح هسته ای در جنوب اقیانوس آرام، حاوی مفادی است که تعجب همگان را برمی انگیزد. گرچه این معاهده استقرار و آزمایش سلاح های هسته ای را در محدوده «منطقه» منع می کند، به کشورهای امضا کننده اجازه می دهد با ترانزیت و عبور کشتی ها یا هواپیماهای خارجی حامل سلاح اتمی از قلمرو زمینی و هوایی خود موافقت کنند. در این معاهده، به ایجاد نیروگاه های هسته ای اجازه داده شد، ولی ریختن زباله های هسته ای در داخل منطقه ممنوع است.

ص: 68

علاوه بر سقف رآکتور، روی آن قرار می گیرد و باعث می شود تا در صورت بروز چنین حادثه ای، پرتوها داخل رآکتور بماند ودر فضای خارج پخش نشود.

اورانیوم و سرمایه گذاری های گسترده در سیستم موشکی پرهزینه «جریکو _ 1» مبتنی بود که برای حمل کلاهک هسته ای طراحی شده است. در 21 ژوئیه 1987، نشریه «بررسی دفاعی بین المللی» گزارش داد که اسرائیل یک موشک میان برد تازه به نام «جریکو _ 2» را آزمایش کرده که برد آن نهصد مایل است. متخصصان امریکایی گزارش کردند که موشک تازه، مخصوص حمل کلاهک هسته ای طراحی شده است. در همان زمان، شوروی، اسرائیل را متهم کرد که تلاش دارد با دست یابی به سلاح هسته ای، همسایگان عربش را مرعوب کند.

کرد. با سقوط مصر در کانال سوئز در ماه جولای، فرانسه و انگلیس با اسرائیل به توافق رسیدند که با حمله به مصر، بهانه لازم را برای اروپایی ها برای فرستادن سربازانشان در قالب حافظان صلح به منطقه مهیا کنند تا بدین وسیله، کانال را دوباره اشغال نمایند. پس از پایان بحران سوئز که با دخالت امریکا و حمایت این کشور از مصر پایان یافت، اتحاد جماهیر شوروی تهدیدی جدی برای این سه کشور به وجود آورد. در نتیجه، فرانسه به فکر تقویت اسرائیل به عنوان هم پیمان خود در خاور میانه افتاد تا جایی که نخست وزیر فرانسه اعلام کرد که یک بمب هسته ای به اسرائیل مدیون است.

بدین ترتیب در اکتبر سال 1957، فرانسه و اسرائیل توافقی برای ساخت یک رآکتور 24 مگاواتی امضا کردند. در این پروتکل ها به یک کارخانه فرآوری شیمیایی نیز اشاره شده بود. این کارخانه به طور مخفیانه با همکاری تکنیسین های اسرائیلی و فرانسوی در دیمونا در صحرای نقب ساخته شد و آژانس هیچ گونه نظارتی بر ساخت آن نداشت. اهمیت دیمونا برای اسرائیل تا حدی است که یک آژانس اطلاعاتی جدید با نام «Lekem» برای مخفی نگه داشتن و محافظت از آن تشکیل داد و بدین ترتیب، 1500 اسرائیلی و فرانسوی در دیمونا مشغول به کار شدند. نیروی هوایی فرانسه پس از خرید آب سنگین از نروژ با این شرط که آن را به هیچ کشور ثالثی منتقل نمی کند، چهار تن از این مواد را مخفیانه به اسرائیل منتقل کرد.

فرانسه در سال 1964 به فعالیت های هسته ای خود در اسرائیل خاتمه داد و این بار نوبت امریکا بود. امریکا در سال 1958 از وجود ساختمان دیمونا آگاه شد. با این حال، دو سال بعد تشخیص داد که این ساختمان یک سایت هسته ای

ص: 73

است. مقامات اسرائیلی در دسامبر 1960 برای مقامات امریکایی فاش ساختند که ساختمان دیمونا، یک مرکز تحقیقات هسته ای است که برای اهداف صلح آمیز ساخته شده است. اگرچه ایالات متحده امریکا ادعا می کند که در آن زمان به تشویق فعالیت های هسته ای اسرائیل نپرداخت، اقدامی هم برای توقف آن انجام نداد. اسرائیل در طول سال های 1970 سال 1980 ، به ساخت تعدادی کلاهک

هسته ای روی آورد و احتمالاً حدود دویست کلاهک هسته ای تا اواسط دهه 90

به دست این رژیم ساخته شده است.

مقامات اسرائیلی از امریکایی ها خواستند که با اجرای یک آزمایش هسته ای

از سوی این رژیم موافقت کنند. اسرائیل به خوبی می دانست که توان هسته ای

این رژیم باید آشکار می شد تا این رژیم به عنوان تنها قدرت هسته ای منطقه

مطرح شود ودست کم بتواند در منطقه استراتژیک خاورمیانه نقش ابرقدرت را

ایفا کند. با این حال، امریکایی ها که از واکنش جهانی به این آزمایش به شدت

بیمناک بودند، با این مسئله مخالفت کردند.

اسرائیل هرگز نتوانست رضایت امریکا را برای انجام یک آزمایش هسته ای

که همواره در آرزوی آن بود به دست آورد. بنابراین، سناریوی دیگری نوشت؛

سناریویی که شاید از آزمایش هسته ای تأثیر بیشتری داشت. بازیگر صحنه اول

تکنیسین انرژی هسته ای اسرائیل بود. این تکنیسین « مردخای وانونو » این سناریو

ناراضی اسرائیل به تازگی به دین مسیحیت گرویده بود و انگیزه لازم را برای

، این بازی سیاسی داشت. وی با سرقت عکس هایی از دیمونا در سال 1986

مشخصات و عکس های آن را در روزنامه انگلیسیی ساندی تلگراف »منتشر کرد.

ص: 74

واکنش شدید جهانی به افشای برنامه هسته ای اسرائیل، موجب شد رؤیای

آزمایش هسته ای این رژیم هیجده سال به تعویق افتد. اسرائیل با ربودن

وی را به عنوان بمبی مخفی کرد تا در فرصت و زمان مناسب « مردخای وانونو »

از او استفاده کند. اکنون پس از هیجده سال از آن زمان و در حالی که افکار

عمومی متوجه ایران و کره شمالی است، مقامات رژیم صهیونیستی فرصت را

آزاد شد و اسرائیل « وانونو » . برای صحنه بعدی این سناریو مناسب یافتند

بلافاصله از محمد البرادعی، رئیس آژانس، دعوت کرد به فلسطین اشغالی سفر

کند. سفر البرادعی صحنه دوم این سناریو است که اسرائیل در جریان آن کوشید

وجود هسته ای خود را به آژانس و جهانیان تحمیل کند. اسرائیل درهای نیروگاه

هسته ای دیمونا را به روی البرادعی بست تا علامت سؤالی را که در اذهان

جهانیان حک کرده، برای روز مبادا نگه دارد.

جولای 1991 اتحاد جماهیر شوروی و امریکا با امضای قراردادی، توافق

کردند تا هفت سال آینده، سی درصد از سلاح های اتمی خویش را کاهش دهند.

رهبر کره شمالی و رئیس جمهور وقت کره جنوبی تصویب شد، جداگانه قرائت کردند.

12 مارس 1993 _ کره شمالی اعلام کرد به دلیل آنکه امریکا و کره جنوبی مانور مشترک نظامی «روحیه هماهنگی و همکاری» را برگزار کرده و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز خواستار بازرسی از تأسیسات هسته ای این کشور شده است، بعد از سه ماه از «پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای» که در پایان سال 1985 به آن پیوسته بود، خارج خواهد شد.

دوم تا یازدهم ژوئن 1993 _ کره شمالی و ایالات متحده برای نخستین بار در نیویورک مذاکرات رسمی انجام دادند. دو طرف در بیانیه مشترک پس از چهار دور مذاکرات، به استفاده نکردن از زور از جمله سلاح های هسته ای و عدم تهدید به توسل به زور متعهد شده و قرار شد روند عاری سازی شبه جزیره کره از سلاح های هسته ای، برقراری صلح و امنیت، احترام به حق حاکمیت متقابل، مداخله نکردن در امور داخلی یکدیگر و پشتیبانی از وحدت صلح آمیز شبه جزیره کره را تضمین کنند. کره شمالی اعلام کرد که موقتا از پیمان عدم گسترش سلاح های هسته ای (NPT) خارج نخواهد شد.

14 تا 19 ژوئن 1993 _ کره شمالی و ایالات متحده، در ژنو، دومین دور مذاکرات رسمی را برگزار کردند. کره شمالی اظهار داشت: گفت وگو با آژانس بین المللی انرژی اتمی را هرچه زودتر انجام خواهد داد. امریکا هم گفت که به کره شمالی در بهبود رآکتورهای هسته ای کمک خواهد کرد.

8 ژوئیه تا 12 اوت 1994 _ کره شمالی و امریکا، در ژنو، سومین دور مذاکرات رسمی را برگزار کردند. دو طرف در بیانیه مشترکی خاطرنشان ساختند

ص: 76

که کره شمالی مایل است رآکتورهای آبی سبک را جای گزین رآکتورهای گرافیکی کند و امریکا تعهد کرد که یک رآکتور آبی سبک در اختیار کره شمالی قرار دهد و ضمنا انرژی لازم را برای این کشور فراهم آورد.

21 اکتبر 1994 _ دو کشور کره شمالی و امریکا در ژنو قراردادی در مورد مسئله هسته ای شبه جزیره کره امضا کردند. بر اساس این قرارداد، کره شمالی با تعطیل کردن برنامه هسته ای خود موافقت کرد وامریکا پذیرفت که ظرف حدود ده سال، یک رآکتور آبی سبک با دو هزار کیلووات یا دو رآکتور آبی سبک با یک هزار کیلو وات برای کره شمالی بسازد. پیش از به اتمام رسیدن رآکتور آبی سبک، امریکا به اتفاق دیگر کشورها، نفت سنگین را که به مثابه جبران کمک های انرژی تلقی می شود در اختیار کره شمالی می گذارند.

3 تا 5 اکتبر 2002 _ «کلی» فرستاده ویژه رئیس جمهور امریکا از کره شمالی دیدار کرد.

7 اکتبر 2002 _ سخنگوی وزارت امور خارجه کره شمالی گفت: «کلی» در جریان دیدار از کره شمالی، مسائلی در خصوص تأسیسات هسته ای، موشکی و نیروهای مسلح سنتی و حقوق بشر در کره شمالی مطرح کرده است تا بر کره شمالی فشار وارد آورد.

20 اکتبر 2002 _ کالین پاول، وزیر امور خارجه امریکا گفت: یک مقام کره شمالی در آغاز همین ماه به وجود برنامه هسته ای در این کشور در برابر فرستاده ویژه امریکا اعتراف کرد، اما وی این وضع را مرتبط با اقدامات امریکایی ها خواند. به این سبب، توافق نامه دو طرف درباره مسئله هسته ای شبه جزیره کره خنثی شد.

ص: 77

14 نوامبر 2002 _ نشست شورای اجرایی سازمان عمرانی انرژی شبه جزیره کره در نیویورک برگزار و در آن توافق شد که از همین ماه عرضه نفت سنگین به کره شمالی قطع شود.

29 نوامبر 2002 _ آژانس بین المللی انرژی اتمی در توافق نامه ای از کره شمالی خواست از برنامه هسته ای خود دست برداشته، «تمامی تأسیسات ذیربط» را به روی کارشناسان خارجی باز کرده و بازرسی از این کشور را بپذیرد. در این توافق نامه، همچنین از کره شمالی خواسته شد که قبل از مارس سال 2003، سندی درباره موضع خود در مسئله هسته ای ارائه دهد تا این آژانس بر این اساس تدابیر بعدی را پیش گیرد.

22 دسامبر 2002 _ کره شمالی اعلام کرد تأسیسات هسته ای خود را که تعطیل شده بود، دوباره راه اندازی و دوربین های ناظر بر اجرای این برنامه را خنثی خواهد کرد.

10 ژانویه 2003 _ نماینده کره شمالی در سازمان ملل گفت: آژانس بین المللی انرژی اتمی و NPT به وسیله امریکا، به ابزاری برای اجرای سیاست ضد کره شمالی تبدیل شده و این کشور مجبور است از این پیمان خارج شود.

23 تا 25 آوریل 2003 _ با کمک چین و جامعه بین المللی، مذاکرات سه جانبه چین، کره شمالی و امریکا درباره مسئله هسته ای شبه جزیره کره برگزار شد.

7 دسامبر 2004 _ محمد البرادعی، رئیس سازمان بین المللی انرژی اتمی گفت: کره شمالی سوخت لازم را برای تولید چهار تا شش بمب اتم در اختیار دارد. روزنامه «نیویورک تایمز» در تحلیلی نوشت: مقامات اطلاعاتی ایالات

ص: 78

متحده، درستی اظهارات البرادعی را تأیید می کنند. نیویورک تایمز در ادامه نوشت: اگر اظهارات البرادعی درست باشد، آن وقت، کفه ترازو در مذاکرات به نفع کره شمالی سنگین می شود.

کار، همه روزه عده معدودی از کارشناسان مرکز، عملیات نصب رآکتور را از نزدیک تعقیب می کردند، در آخرین مراحل نصب رآکتور، یعنی در موقعی که نصب دستگاه های کنترل رآکتور و همچنین سیستم های تصفیه آب استخر و ماشین آلات تهویه رآکتور شروع شده بود، بدون هیچ مقدمه ای از ورود کارشناسان مرکز به محوطه کارگاه جلوگیری به عمل آمد.

از آن روز، کارشناسان به کارگاه راه نیافتند تا روزی که عملیات نصب ماشین آلات رآکتور خاتمه یافت و آماده تحویل به مرکز اتمی شد. دقیقا در این زمان، کارشناسان کمپانی AMF که برای نصب رآکتور در تهران بودند، بدون دادن کوچک ترین آموزش به کارشناسان مرکز، به کلی خود را کنار کشیدند و امید به این بستند که از ناتوانی علمی و فنی کارشناسان مرکز سود جسته و امضای قرارداد دیگری را برای اداره موقت امور رآکتور بر دانشگاه تحمیل کنند. ولی چنین نشد، چون کارشناسان مرکز در مواجهه با این امر ناتوانی نداشتند، بلکه در حد ممتازی از توانایی برخوردار بودند. تیمی کوچک ولی کارآمد از هشت تا ده نفر از جوانان با شهامت و آماده به کار قدم پیش نهادند. از مشکلات و امکان مخاطرات نهراسیدند و در مدتی که برای کارشناسان AMF بسیار غیرمنتظره بود، مسائل پیچیده راه اندازی یک رآکتور هسته ای را یکی پس از دیگری پشت سر نهادند.

لحظات پرهیجان بهره برداری رآکتور اتمی به دست جوانان ایرانی و بدون کوچک ترین کمک کارشناسان خارجی فرا رسید و با فرا رسیدن این لحظات، فن آوری هسته ای در کشورمان به مرحله جدیدی از گسترش خود پای نهاد.

ایجاد رآکتور اتمی دانشگاه تهران، نقطه آغاز مهمی در زمینه فعالیت های هسته ای ایران شمرده می شود و عملاً در طول ساخت این رآکتور که گاه

ص: 82

کارشناسان ایرانی نیز حضور داشتند، تحول مثبتی در زمینه ایجاد صنایع هسته ای صورت گرفت. به جز پروژه های مذکور، طی دو دهه سی و چهل، فعالیت های دیگری نیز در زمینه انرژی هسته ای صورت پذیرفت که می توان به ایجاد شتاب دهنده و اندوگراف و مرکز پزشکی هسته ای در دانشگاه تهران اشاره کرد. بدین لحاظ، ایران به تدریج گام هایی در راه توسعه هسته ای خود برمی داشت. ولی در طی دهه پنجاه (دهه هفتاد میلادی) وضعیت ایران به لحاظ علوم هسته ای و کاربردهای آن به نحو قابل توجهی تحول یافت. در سال 1353 (1974) سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) تأسیس شد و مرکز اتمی دانشگاه تهران تحت نظر این سازمان قرار گرفت. پس از تأسیس سازمان، دولت وقت، سرمایه گذاری وسیعی را برای رشد سریع علوم و فنون هسته ای انجام داد.

ایجاد 23 نیروگاه اتمی با ظرفیت 23000 مگاوات، هدف اصلی و اساسی دولت وقت ایران در این دهه بود. تعداد نیروهای شاغل در سازمان به شدت افزایش یافت و در سال 1357 به بیش از 4400 نفر رسید. افزون بر این، صدها کارشناس برای فراگیری علوم و آموزش های لازم به عنوان بورسیه به خارج از کشور اعزام شدند. در این زمینه، معمولاً کشورهای امریکا، انگلستان، آلمان غربی، فرانسه، کانادا، ایتالیا و بلژیک محل آموزش کارشناسان ایرانی بودند. آموزش کارشناسان ایرانی بدین منظور بود که با تأسیس نیروگاه اتمی، نارسایی ای از ناحیه وجود نیروی متخصص احساس نشود. در این دوره بیش از دویست میلیارد ریال در زمینه انتقال فن آوری هسته ای سرمایه گذاری شد و مبالغ هنگفتی نیز به شرکت های غنی سازی اورانیوم در خارج از کشور پرداخت گردید.

ص: 83

در مورد اخیر، ایران در سال 1353 یک میلیارد دلار به فرانسه برای تأسیس غنی سازی اورانیوم در تری کاستین (Tricastin) پرداخت و در پی آن 10 درصد از سهام شرکت «اوردیف» را خریداری کرد. تأسیسات مذکور، کنسرسیومی از کشورهای فرانسه، بلژیک، اسپانیا و ایتالیا را دربرمی گرفت.

همان طور که اشاره شد، اصلی ترین و پر هزینه ترین هدف قبل از انقلاب اسلامی، ایجاد نیروگاه های اتمی، طی برنامه ای پانزده ساله بود. در سال 1353، میزان ظرفیت نیروگاه های کشور (آبی و حرارتی) در حدود 3215 مگاوات بوده و تولید حدود 23000 مگاوات برق هسته ای با توجه به ذخایر ارزی و پرداخت سالیانه حدود چهار میلیارد دلار برای احداث نیروگاه های اتمی به مدت پانزده سال قابل تأمل است. به هر حال با توجه به برنامه ریزی های انجام شده، از سال 1353 (1974) تا سال 1357 (1978) حدود هشت نیروگاه اتمی برنامه ریزی شده و قرارداد ساخت یا قولنامه آنها بین سازمان انرژی اتمی و پیمانکاران خارجی به امضا رسیده بود. در اینجا به اختصار به آنها اشاره می کنیم:

الف) نیروگاه اتمی بوشهر (ایران I و II): قرارداد ساخت این دو واحد هر یک با قدرت حدود 1290 مگاوات با شرکت آلمانی KWUمنعقد گردید. در آبان ماه 1353، نخستین مقاوله نامه خرید و احداث این دو واحد نیروگاه اتمی امضا شد و در فروردین ماه 1354، نخستین کشتی حامل مواد و مصالح نیروگاهی، محموله خود را در بوشهر پیاده کرد. مکان این نیروگاه در منطقه هلیه، واقع در دوازده کیلومتری جنوب شهر بوشهر است. از زمان انعقاد تا هنگام تعلیق قرارداد در

ص: 84

سال 1358، کارهای ساختمانی واحد یک نیروگاه، حدود 85 درصد و کارهای برقی و مکانیکی آن حدود 60 درصد انجام شده بود.

ب) نیروگاه اتمی کارون (ایران III و IV): مذاکرات ساخت این دو واحد، هر یک به قدرت حدود 950 مگاوات با شرکت «فرام اتم» فرانسه انجام و مقاوله نامه های این واحدها با شرکت مذکور امضا شد.

مکان نیروگاه در نزدیکی دارخوین در شمال خرمشهر تعیین شده بود که تا بل از انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی، مراحل آماده سازی محل استقرار رآکتورهای فرانسوی در حال انجام بود.

ج) نیروگاه اتمی اصفهان (ایران V و VI): قولنامه ساخت این دو واحد نیروگاهی هر یک به قدرت حدود 1290 مگاوات با شرکت KWUآلمان امضا شد.

د) نیروگاه اتمی ساوه (ایران VII و IIX): قولنامه ساخت این دو واحد نیروگاهی هر یک به قدرت حدود 1290 مگاوات با شرکت KWUآلمان امضا شد.

ظرفیت کل نیروگاه های مذکور بیش از 9600 مگاوات است و جدا از آنها، مذاکرات مختلفی در مورد ساخت بقیه نیروگاه های اتمی در زمان دولت وقت در حال انجام بوده است. نکته مورد تأمل در این زمینه آن است که تمامی نیروگاه های مذکور، از سوخت اورانیوم غنی شده 3 تا 5 درصد (235 _ U) استفاده می کنند و چنانچه تمامی 23 نیروگاه مورد نظر ساخته می شدند، سوخت غنی شده بسیار زیادی مصرف می شد. بی تردید با توجه به حجم بالای سوخت غنی شده، لازم بوده که برنامه وسیعی برای تهیه سوخت این نیروگاه ها در نظر

ص: 85

گرفته شود. ازاین رو، همزمان با ساخت نیروگاه ها، دولت وقت با عقد قراردادهای مختلفی به ویژه با فرانسه، در مورد تولید سوخت هسته ای در داخل ایران اقدام کرده بود. مرکز هسته ای اصفهان که در سال 1353 همزمان با رشد چشم گیر فعالیت های هسته ای کشور ایجاد شد، عملاً به منظور پشتیبانی علمی و فنی از رآکتورهای هسته ای و تولید سوخت هسته ای مصرفی نیروگاه ها تأسیس شد. از سال 1353 (1974) فعالیت های هسته ای ایران از رشد و جهش چشم گیری برخوردار بوده است. طرح تأسیس 23 نیروگاه اتمی در طول دو دهه، طرح تولید سوخت هسته ای و ساخت تأسیساتی برای پشتیبانی علمی و فنی از رآکتورهای اتمی، آشکارترین فعالیت های هسته ای کشور به شمار می آیند. جدا از این موارد، فعالیت های دولت وقت در زمینه غنی سازی و همچنین خرید چهار لیزر شانزده میکرومتری برای تحقیقات و توسعه مربوط به غنی سازی اورانیوم، از جمله این اقدام هاست.

فعالیت های هسته ای ایران قبل از انقلاب اسلامی، به اختصار بیان شد. در این زمینه این نکته ها قابل تأمل به نظر می رسد:

1. دو سال پس از تأسیس مرکز اتمی دانشگاه تهران، طرح ساخت رآکتور اتمی این مرکز تصویب و از سال 1340 (1961) کار ساخت آن آغاز شد. نکته مهم در این زمینه، وجود سوخت هسته ای این رآکتور با غنای 93 درصد می باشد که تماما از طرف امریکا تأمین می شد. اورانیوم با درصد غنای بالای 90 درصد 235_U ،اورانیوم تسلیحاتی است و چنین سوختی که قابلیت های استفاده نظامی داشته باشد، تحت مراقبت ها و نظارت های ویژه بین المللی می باشد. اینکه چرا امریکا چنین سوختی را در اختیار ایران قرار می دهد، جای سؤال است.

ص: 86

مسئله به این دلیل قابل توجه است که در حال حاضر امریکا و رسانه های غربی، تحمل تولید و وجود سوخت هسته ای با غنای بسیار کم را در ایران ندارند.

2. در راستای ارائه رآکتور اتمی دانشگاه تهران و سوخت هسته ای آن از طرف امریکا، ایالات متحده، تجهیزات Hotcellرا نیز برای جداسازی پلوتونیوم ناشی از فعل و انفعالات هسته ای رآکتور مذکور در اختیار ایران قرار داد. رآکتور اتمی، اورانیوم با غنای بالای 90 درصد و تجهیزات Hotcell ، همگی از طرف امریکا در اختیار ایران قرار گرفت و می توانست ایران را به عنوان کشوری هسته ای و دارای سلاح اتمی معرفی کند. وجود این مجموعه از طرف امریکا در ایران، با توجه به مواضع کنونی آن و رسانه های استکباری، قابل تأمل است.

3. گفته شد که از سال 1353 تا 1357، دولت وقت ایران فعالیت های هسته ای خود را به شدت و با رشدی سریع افزایش داد. نمود عینی این رشد، طرح ایجاد 23 نیروگاه اتمی با ظرفیت کل 23000 مگاوات بود. تمامی فعالیت های دیگر از جمله جذب نیرو، آموزش، طرح تأسیسات سوخت هسته ای و... در پرتو ایجاد این نیروگاه ها بوده است. مسئله مهم، دلیل تشکیل این نیروگاه هاست. در حال حاضر امریکا و رسانه های غربی، با بیان وجود منابع غنی از نفت و گاز در ایران، ساخت حتی یک نیروگاه اتمی و سوخت هسته ای مربوط به آن را توجیه ناپذیر می دانند. ازاین رو با توجه به موضع کنونی امریکا و ایادی آن، آیا طرح ایجاد 23 نیروگاه اتمی با توجه به وجود همین منابع غنی نفت و گاز در قبل از انقلاب اسلامی، توجیه پذیر خواهد بود؟

4. روشن است که پیش از انقلاب اسلامی، تمامی شرکت های طرف قرارداد ایران در زمینه فن آوری هسته ای، غربی بوده اند. در این زمینه کشورهای امریکا،

ص: 87

فرانسه و آلمان بیشترین سهم را داشته اند؛ ازاین رو بدیهی است که قبل از انقلاب اسلامی، علوم و فنون هسته ای در ایران با توجه به موارد مذکور، یعنی ارائه سوخت هسته ای با غنای 93 درصد، تجهیزات Hotcell و رآکتورها و نیروگاه های اتمی، کاملاً تحت سیطره و نظارت کشورهای غربی، به ویژه امریکا بوده باشد. هم پیمانی ایران با امریکا، وجود پیمان های منطقه ای «سنتو» بین ایران، پاکستان و ترکیه، رابطه نزدیک ایران و رژیم صهیونیستی، هم جواری ایران با قدرتمندترین کشور بلوک شرق یعنی شوروی، وجود منابع غنی انرژی و سرانجام تسلط ایران بر خلیج فارس و تنگه هرمز، نشان دهنده علل نفوذ غرب در زمینه فن آوری حساس هسته ای و نظارت غربی ها بر ایران بوده است.

5. سکوت محافل غربی در قبال برنامه های هسته ای ایران قبل از انقلاب اسلامی بسیار تأمل برانگیز است. با توجه به برنامه ریزی های رژیم گذشته، ایران با سرعتی شگفت به سمت هسته ای شدن پیش می رفته است. اینکه چرا رسانه ها و دولت های خارجی، به ویژه کشورهای غربی در این زمینه سکوت کرده اند، پرسشی است که پاسخ آن در شرایط کنونی ایران، بسیار با اهمیت خواهد بود. این مسئله از آن جهت حائز اهمیت است که در حال حاضر، رسانه های بیگانه و استکباری، کوچک ترین فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران را برنمی تابند و خواستار توقف آن به بهانه های مختلف، از جمله توجیه ناپذیر بودن آن هستند.

«زیمنس» آلمان برای ادامه تکمیل و راه اندازی نیروگاه بوشهر ادامه یافت، اما به رغم آنکه بخش قابل توجهی از هزینه های قرارداد از سوی ایران پرداخته شده بود، آنها اعلام کردند به دلیل واقع شدن این نیروگاه در منطقه جنگی، حاضر به ادامه کار نیستند. در قرارداد، موضوع فسخ آن برای داوری به دادگاه لاهه ارجاع می شد. متأسفانه با وجود پی گیری های لازم، ایران نتوانست غرامت و حتی اصل مبلغ پرداخته شده را از طرف آلمانی بازستاند و این پرونده مراحل نهایی خود را می گذراند.

وقتی آلمانی ها به صراحت اعلام کردند کار را در بوشهر متوقف خواهند کرد، ایران به دنبال جای گزین گشت و بهترین جای گزینی که پیدا کرد، روسیه بود. توافق نامه همکاری های هسته ای ایران و روسیه در سال 1992 به امضای طرفین رسید و پس از آن در سال 1995 قرارداد ساخت نیروگاه هسته ای هزار مگاواتی آب سبک امضا شد. از آغاز فعالیت، این نیروگاه تحت بازرسی های پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد. قرارداد ایران با روسیه به مدت پنج سال بسته شد، اما در سه مرحله به تعویق افتاد و در آخرین اظهار نظرهای مقامات روسی، وعده سال 2006 به ایران داده شد.

رئیس آژانس فدرال انرژی اتمی روسیه _ رومیانتسف _ اخیرا (تیرماه 1384) اعلام کرد این نیروگاه تا پایان سال جاری میلادی تکمیل می شود و فعالیت آزمایشی خود را در اواسط سال 2006 میلادی آغاز خواهد کرد. همکاری هسته ای روسیه با ایران، در سال های اخیر گسترش زیادی یافته است و هیئتی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی که به مسکو سفر کرده بودند نیز از احتمال

ص: 89

انتخاب روسیه به عنوان سازنده بیست نیروگاه هسته ای دیگر در ایران سخن به میان آورده اند.

در ادامه تلاش های کشوربرای دست یابی به فن آوری هسته ای، در سال 1372 و در پی سفر رئیس جمهور وقت _ آقای هاشمی رفسنجانی _ به چین، قراردادی برای تأمین مواد اولیه سوخت هسته ای با آن کشور بسته شد. همچنین قرارداد ساخت دو نیروگاه تحقیقاتی سیصد مگاواتی با چینی ها امضا شد و افزون بر آن، چینی ها متعهد شدند برای تأمین مواد اولیه سوخت این نیروگاه ها، پروژه UCF را در اصفهان ایجاد و راه اندازی نمایند. البته به دلیل فشارهای امریکا، قرارداد تأسیس کارخانه UCF در سال 1375 از سوی چینی ها فسخ گردید و آنها در مذاکرات فسخ قرارداد، حاضر نشدند مبالغی را که به عنوان پیش پرداخت دریافت کرده بودند، بازگردانند. این در حالی بود که از کل مبلغ قرارداد به میزان 110 میلیون دلار، ایران نزدیک به پنجاه درصد آن را پرداخت کرده بود. با مذاکرات و پی گیری هایی که انجام شد، توفیق بزرگی برای کشور به دست آمد و ایران علاوه بر دریافت اصل پول پرداختی، حدود هفده میلیون دلار نیز به عنوان خسارت و در مجموع 62 میلیون دلار از طرف چینی دریافت کرد.

پس از فسخ قرارداد UCF، کارشناسان و متخصصان ایرانی به امکان سنجی و مطالعه مقدماتی توان کشور برای انجام این پروژه پرداختند. در حالی که هیچ یک از کشورهای صاحب فن آوری حاضر به ارائه کوچک ترین کمکی به ایران برای تأسیس کارخانه UCF در اصفهان نبود، مهندسان و دانشمندان توانگر و مؤمن کشور، در یک جهاد علمیِ شبانه روزی، تصمیم به سرانجام رساندن این پروژه عظیم گرفتند.

ص: 90

سرانجام پس از بالا بردن استانداردهای مختلف و افزایش توان و کیفیت صنایع داخلی، کارهای آزمایشگاهی، طراحی و ساخت پروژه UCF اصفهان انجام شد و این پروژه وارد مرحله نصب و راه اندازی گردید. در 24 اسفندماه 1382 با نظر مسئولان کشور، پروژه تبدیل اکسید اورانیوم (UO2) به کیک زرد و سپس تبدیل آن به تترافلوراید اورانیوم (UF4)، با راه اندازی تأسیسات UCF اصفهان آغاز گردید و در نهایت در تاریخ پانزدهم فروردین 1383، ماده UF4 برای نخستین بار در کشور تولید گردید.

پس از این موفقیت بزرگ، متخصصان و دانشمندان پرتلاش کشور با مقام معظم رهبری دیدار کردند و مورد لطف و تفقد ایشان قرار گرفتند و با روحیه مضاعف، مصمم شدند به سرعت به سمت تولید ماده هگزافلوراید اورانیوم (UF6) که ماده نهایی پروژه UCF است، حرکت کنند. این، کار فوق العاده پیچیده ای بود و نیاز به دست یابی به سطوح بسیار بالای دانش مهندسی هسته ای داشت. در خردادماه سال 1383 بود که ایران توانست برای نخستین بار در کشور، ماده UF6 را تولید کند که دست یابی به این فن آوری غرورانگیز، خشم شدید غربی ها را به همراه داشت و حجم سنگینی از تبلیغات بر ضد فعالیت های ایران برپا گردید.

این تبلیغات مغرضانه در حالی بود که در سال 2000 میلادی، زمانی که تأسیسات UCF در اصفهان در حال خاک برداری بود، آقای البرادعی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، از آن بازدید کرد و رسما آگاه شد ایران تصمیم دارد تأسیس کارخانه UCF را که چینی ها قرارداد آن را فسخ کرده اند، در این مکان به دست دانشمندان و مهندسان ایرانی به انجام رساند. جالب آنکه در

ص: 91

قراردادی که با چینی ها منعقد شده بود، قرار بر این بود که آنها ظرف مدت یازده سال، از سال 1372 تا سال 1383 این پروژه را اجرا کنند که متخصصان و دانشمندان عزیز کشورمان، در جهادی علمی ظرف مدت چهار سال، از سال 1379 تا سال 1383 پروژه را اجرا و راه اندازی کردند.

تلاش ایران از سال 1364 تا حدود سال 1376 موجب گردید بتواند از راه دلالان خارجی، به نقشه هایی که در ساخت دستگاه های سانتریفیوژ کاربرد دارند، دسترسی پیدا کند. در این دوره، ایران توانست نقشه های مربوط به رآکتور آب سنگین را هم به دست آورد. دستگاه های سانتریفیوژ، نقش اصلی را در غنی سازی اورانیوم دارند و رآکتور آب سنگین، تولید کننده پلوتونیوم است.

از سال 1376 تا حدود سال 1380، با ساخت وسایل مورد نیاز در داخل و وارد کردن برخی قطعات از خارج، جمهوری اسلامی ایران موفق به انجام آزمایش های مربوطه در محیط آزمایشگاهی شد و پس از تهیه طرح نیمه صنعتی طرح (Pilot)، از سال 1380 به بعد این دانش به سایت هسته ای نطنز که از چندین سال قبل احداث آن شروع شده بود، منتقل گردید. خروجی اصلی کارخانه UCF اصفهان، یعنی گاز UF6 ، ورودی اصلی تأسیسات نطنز است و خروجی تأسیسات نطنز، اورانیومی با درجه غنای مشخص است که می تواند به میله های سوخت تبدیل و در نیروگاه های اتمی آب سبک مصرف شود.

در همین دوران، ایران به دانش غنی سازی اورانیوم از راه لیزر نیز دست یافت و در محیط آزمایشگاهی، فعالیت هایی را انجام داد. همچنین کار احداث رآکتور آب سنگین از مرحله طراحی آن، هم زمان با این پروژه ها آغاز گردید.

ص: 92

بنابه گفته مسئولان سازمان انرژی اتمی کشور، به دو علت مسیر ایجاد مجتمع تولید آب سنگین و ساخت رآکتورهای آب سنگین در اراک طی شد.

علت اول به نیاز کشور به برخورداری از رآکتورهای تحقیقاتی در آینده ای نزدیک بازمی گشت. تنها رآکتور تحقیقاتی کشور در تهران، در سال های پایان عمر خود قرار دارد و تا سال 1388 باید برای همیشه خاموش (shut down) گردد. بنابراین، از آنجا که کشورهای خارجی به هیچ وجه حاضر به فروش رآکتوری تحقیقاتی به ایران _ چه آب سنگین و چه آب سبک _ نبودند، مسئولان کشور در اوایل دهه هفتاد در این باره با چینی ها و روس ها وارد مذاکره شدند، ولی آنها انجام این پروژه ها را نپذیرفتند. از طرفی، بخش عمده رادیوداروهایی که اینک در بیمارستان های کشور استفاده می گردد، توسط همین رآکتور تحقیقاتی تهران تولید می شود و این رادیوداروها برای تشخیص و درمان بسیاری از بیماری های سخت، ضروری است و تهیه یا عدم تهیه آنها، به طور مستقیم با سلامت و حفظ جان انسان ها سر و کار دارد. کشورهای خارجی هم مواد رادیودارویی را به آسانی در اختیار ایران قرار نمی دهند و برای خرید بعضی از مواد اولیه این داروها از برخی کشورهای اروپایی، سختی های بسیاری را باید متحمل شد؛ در حالی که این مواد تنها استفاده پزشکی دارند و مصرف دیگری برایشان قابل تصور نیست.

علت دوم رفتن کشور به سمت تولید آب سنگین و ساخت رآکتور تحقیقاتی آب سنگین، مشخص نبودن موفقیت مسیر اول تولید برق هسته ای، یعنی غنی سازی و رآکتور آب سبک بود. ازاین رو به ناچار مسیر موازی دیگری نیز در پیش گرفته شد. بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته و اقدامات انجام شده،

ص: 93

رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک در سال های 88 _ 1387 راه اندازی خواهد شد.

با دسترسی به چنین توانمندی ای؛ یعنی دست یابی به فن آوری هسته ای، این دانش نیز عملیاتی شد و ایران توانست فرآیند غنی سازی و چرخه سوخت اتمی را اجرایی کند. این پیروزی شگفت، با اتکا به دانشمندان ایرانی در چندین نقطه دنبال شد.

به طور خلاصه، موفقیت های جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی به شرح ذیل است:

1. استخراج اورانیوم از معادن در ساغند یزد، در اعماق دویست تا سیصد متری.

2. تبدیل سنگ اورانیوم به کیک زرد یا کنستانتره اورانیوم.

3. تبدیل کیک زرد از راه فرآوری اورانیوم به گاز UF6 در اصفهان.

4. غنی سازی گاز UF6 در تأسیسات نطنز و تولید اورانیوم غنی شده برای مصرف در نیروگاه های آب سبک.

5. راه اندازی تأسیسات تولید آب سنگین در اراک و بهره برداری از رآکتور آب سنگین در سال های آینده.

6 . طی شدن مراحل نهایی نیروگاه هسته ای بوشهر و راه اندازی آن تا پایان سال 2006 میلادی توسط روسیه.

ص: 94

ورزیده اند. بیش از چهل کشور جهان نیز از انواع رآکتورهای اتمی برای امور مختلف تحقیقاتی، آموزشی و تولیدی استفاده می کنند که سابقه استفاده برخی از آنها به دهه پس از اتمام جنگ جهانی دوم برمی گردد. وضعیت در چرخه سوخت هسته ای نیز به همین منوال است. در حال حاضر، سیزده کشور در زمینه تبدیل اورانیوم، دوازده کشور در زمینه غنی سازی اورانیوم، نوزده کشور در رابطه با تولید سوخت هسته ای و ده کشور در زمینه بازفرآوری سوخت مصرف شده، فعالند. مخالفت محافل غربی با توسعه صلح آمیز هسته ای در ایران به بهانه های واهی، آن هم پس از انقلاب اسلامی، بسیار قابل تأمل و سؤال برانگیز است؛ در صورتی که همین محافل، در مورد رشد سریع و گاه بی رویه توسعه هسته ای قبل از انقلاب نه تنها سکوت کردند، بلکه عمدتا خود آنها در این توسعه نقش داشته اند.

نکته آخر آنکه علت مخالفت محافل غربی با فعالیت های هسته ای ایران پس از انقلاب اسلامی را می توان درک نمود. بعضی از این علت ها به قرار ذیل است:

1. وابسته نبودن ایران به بلوک بندی های قدرت جهانی؛

2. مخالفت ایران با رژیم اشغالگر قدس؛

3. گسترش توان صنعتی جمهوری اسلامی ایران؛

4. سیاست استقلال طلبانه ایران در توسعه صنعتی، از جمله در علوم و فن آوری هسته ای.

ص: 96

در سازمان انرژی اتمی ایران و هم در دانشگاه صنعتی شریف انجام گرفته و این گونه نیست که بر اساس برداشت های عمومی و محدود گفته شود مثلاً ما که این قدر گاز داریم، چرا سراغ انرژی اتمی برویم؟ موضوع به این سادگی نیست، بلکه برای امکان سنجی و مطالعه همین موضوع، تحت عنوان «ترکیب منابع انرژی» یا (Energy mix)، نرم افزارهای بزرگ خاصی وجود دارد.

بر همین اساس از لحاظ استراتژیک، هیچ کشوری سعی نمی کند انرژی مورد نیازش را فقط از یک منبع تأمین نماید، گرچه در آن کشور یکی از منابع به فراوانی یافت شود. مثلاً اگر در کشوری منابع آبی زیاد است، به این سمت نمی رود که انرژی برق را فقط از آب تأمین کند، ولی اینکه چه سهمی را باید به منابع مختلف اختصاص داد، به محاسباتی نیاز دارد که باید انجام گیرد.

در ایران هم این محاسبات سال های سال صورت گرفته و موضوع جدیدی نیست. برای انجام این محاسبات، باید پارامترهای متعددی در نظر گرفته شود که بیشتر آنها متغیر است. مثلاً قیمت گاز طبیعی، قیمتی تغییرپذیر می باشد و اکنون که نقش زیادی در سوخت جهانی ندارد، قیمت چندانی هم ندارد؛ اما گفته می شود در پانزده سال آینده، سهم قابل توجهی از سوخت را به خود اختصاص خواهد داد و مسلما قیمت سوخت در آن شرایط با هم اینک بسیار متفاوت خواهد بود.

نخستین درس در اقتصاد انرژی درباره ترکیب منابع انرژی، این است که تفاوت بین انرژی هسته ای و انرژی های کلاسیک، در سرمایه گذاری اولیه بالا و هزینه های پایین راهبری و تعمیرات می باشد. برای مثال یک نیروگاه هزار مگاواتی فسیلی، در طول یک سال به ده میلیون بشکه نفت یا معادل انرژی آن از

ص: 98

سوخت های فسیلی دیگر مانند گاز نیاز دارد. با در نظر گرفتن حداقل قیمت نفت اوپک بین 22 تا 28 دلار (قیمت فعلی بین 50 تا 60 دلار می باشد) و خارج کردن هزینه های استخراج که حدود 2 دلار است، قیمت پایه نفت، حدودا بشکه ای 24 دلار خواهد شد و برای یک نیروگاه هزار مگاواتی الکتریکی، چیزی حدود 240 میلیون دلار در سال محاسبه می شود. با در نظر گرفتن 240 میلیون دلار قیمت سوخت و 60 میلیون دلار هزینه تعمیرات و نگهداری، هزینه راهبری یک نیروگاه فسیلی هزار مگاواتی، حدودا 300 میلیون دلار در سال است. همچنین در شرایط عادی، هزینه «ساخت» یک نیروگاه فسیلی بسیار پایین بوده و برای نیروگاهی با تولید هزار مگاوات الکتریسیته، بین 400 تا 700 میلیون دلار خواهد بود. این مبلغ در ساخت نیروگاه هسته ای بسیار بالاتر است و هزینه نصب هر مگاوات آن حدود 1500 تا 2500 دلار می باشد؛ یعنی در واقع هزینه ساخت یک نیروگاه هسته ای هزار مگاواتی، 1/5 تا 2/5 میلیارد دلار خواهد بود. اما سوخت هسته ای مورد نیاز یک نیروگاه هسته ای هزار مگاواتی، حدودا 30 تن اورانیوم غنی شده در سال است که هزینه آن در شرایط سیاسی و اقتصادی مناسب، 10 میلیون دلار و در بدترین شرایط 25 میلیون دلار می باشد. با توجه به این محاسبات، در بدبینانه ترین شرایط، یعنی اگر قیمت نفت بشکه ای 24 دلار فرض شود، هزینه سوخت مورد نیاز یک نیروگاه هسته ای، ده درصد هزینه سوخت یک نیروگاه فسیلی مشابه است که با احتساب پنجاسسه سال عمر یک نیروگاه اتمی، تفاوت این هزینه به قیمت های امروز، بیش از ده میلیارد دلار خواهد شد که اختلاف حدود یک ونیم میلیارد دلاری در هزینه ساخت آنها را

ص: 99

کاملاً پوشش می دهد. بنابراین، این نظر که نیروگاه های هسته ای در مقایسه با نیروگاه های فسیلی توجیه اقتصادی ندارند، درست نیست.

نشدنی نیست). دنیا به فکر گداخت هسته ای است؛ یعنی انرژی بی پایان و پاک. ایران نیز از این قاعده بیرون نیست. علم و فن آوری، مراحلی دارد که باید حتما گذرانده شود. دنیا به هر حال در آینده از شکافت _ تولید انرژی با شکافت هسته ای _ پا را فراتر خواهد گذاشت و به دنبال گداخت _ تولید انرژی با هم جوشی هسته ای _ خواهد رفت. تکنولوژی گداخت، ممکن است تا پنجاه سال دیگر صنعتی شود. اگر کشور ما برای گداخت هسته ای برنامه ریزی و مقدمات رسیدن به آن را فراهم نکند و در یک کلام، به بلوغ در فن آوری هسته ای نرسد، نمی تواند از این مرحله بگذرد.در این صورت، هنگامی که جهان وارد عرصه گداخت هسته ای می شود، باز در فهرست کشورهای عقب مانده صنعتی، باقی خواهیم ماند. برای روشن شدن این موضوع و مشاهده شتاب کشورهای جهان برای دست یابی به فن آوری هسته ای، شاید بهتر باشد به روند توسعه این انرژی در جهان بنگریم.

میلیون بشکه نفت در روز تولید و پنج میلیون بشکه از آن را صادر می کند. این کشور، سی نیروگاه هسته ای دارد و به سرعت هم به نیروگاه های خود اضافه می کند، در حالی که نخستین کشور در ذخایر گازی است و جمعیت آن تنها کمی بیشتر از دو برابر ماست.

در امریکای شمالی، مجوز تمدید فعالیت 26 نیروگاه هسته ای به مدت بیست سال دیگر صادر شده است و هجده مجوز دیگر در دست بررسی است. همچنین هفت نیروگاه هسته ای که در امریکای شمالی تعطیل شده بود، احیا شده و سه نیروگاه هم در کانادا طی دو سال، دوباره فعال شده است.

سوئیس هم در زمینه نیروگاه هسته ای برنامه ای برای فعالیت بیشتر دارد. لیتوانی، هشتاد درصد از برق مورد نیاز خود را از انرژی هسته ای تولید می کند و از این نظر در صدر کشورهای دیگر قرار دارد.

نُه نیروگاه جدید دیگر متصل شده به شبکه جهانی هم در کشورهای توسعه یافته قرار دارد و نُه نیروگاه نیز در این کشورها در حال ساخت می باشد و 22 نیروگاه هسته ای که به تازگی به شبکه جهانی اتصال یافته، در منطقه آسیا واقع شده است. همچنین هجده نیروگاه جدید هسته ای در منطقه آسیا در حال ساخت است.

چین و هند به عنوان دو کشور در حال توسعه، به شدت به دنبال ایجاد نیروگاه های عظیم هسته ای برای تولید برق هسته ای هستند. این دو کشور که شهرهایی به شدت آلوده و منابع اندک سوختی دارند، در چهار سال گذشته بیش از نه نیروگاه جدید تأسیس کرده اند و در حال ساخت ده نیروگاه جدید هستند. چین قصد دارد در پانزده سال آینده، سی نیروگاه هسته ای برای تولید برق

ص: 102

راه اندازی کند. هم اکنون، هند 3/3 درصد و چین 2/2 درصد برق خود را از نیروی هسته ای تأمین می کنند.

کشورهای کره شمالی و کره جنوبی نیز نیروگاه های هسته ای برای تولید برق دارند که نشان دهنده رشد آنها در این صنعت عظیم می باشد؛ به طوری که در سه سال گذشته، کار ساخت دو نیروگاه در کره جنوبی آغاز شده است.

پاکستان هم در حال ساخت نیروگاه هسته ای بوده و همچنین تأسیسات هسته ای پژوهشی مطلوبی در این زمینه دارد. برزیل و آرژانتین هم پیشرفت های خوبی در این صنعت داشته و نیروگاه های هسته ای دارند و همچنین در زمینه گسترش آن تلاش می کنند.

ترکیه هم جدیدا قراردادی برای احداث سه نیروگاه هسته ای با ظرفیت سه هزار مگاوات الکتریکی به امضا رسانده است.

در فنلاند از سال 2005 کار ساخت یک نیروگاه جدید هسته ای آغاز می شود.

در منطقه خاورمیانه هم ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، از سه دهه پیش برنامه گسترده ای برای پیوستن به کلوپ هسته ای دنیا داشته که تا کنون بنا به دلایلی، در رسیدن به حق طبیعی و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای با مشکلاتی روبه رو بوده است. ایران در حال گذار از یک مرحله مهم تاریخی در سرنوشت خود می باشد. پس از انقلاب، سیاست در این زمینه با برنامه تولید هفت هزار مگاوات برق هسته ای رقم خورد که هم اکنون برنامه ریزی در این زمینه در حال انجام است. اگر نیروگاه بوشهر طبق وعده داده شده از سوی روس ها در زمان مقرر تحویل داده شود، آنگاه مشکل ما در پیوستن به باشگاه

ص: 103

هسته ای حل خواهد شد. در ضمن به عنوان نخستین کشور در حال توسعه در منطقه خاورمیانه، افتخار داشتن نیروگاه هزار مگاواتی از نوع VVER را خواهیم داشت که در واقع تحول بزرگی است و همچنین مهم تر اینکه جزو اندک کشورهایی هستیم که به چرخه سوخت هسته ای دست یافته ایم.

هزینه رسیدن به تکنولوژی هسته ای با این همه عظمت، کار و فعالیت همه جانبه متخصصان و دانشمندان ایرانی و استفاده از تجربه کشورهای دارنده این صنعت را می طلبد.

ص: 105

جامع، به منظور توقف گسترش بیشتر سلاح های هسته ای و اقدام در راستای نابودی این سلاح ها وجود داشت.(1)

به همین منظور، معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) در تاریخ اول جولای سال 1968 با امضای ایالات متحده، انگلستان و اتحاد شوروی (سابق) و 59 کشور دیگر ایجاد و برای امضای دیگر کشورها باز گذاشته شد. کشورهای چین و فرانسه نیز در سال 1992 به آن پیوستند.

معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای، فراگیرترین معاهده کنترل تسلیحات است که تا اوایل سال 2000، جمعا 187 کشور را به خود جذب کرد. در حال حاضر کشورهای کوبا، اسرائیل، هند و پاکستان تنها دولت هایی هستند که عضو این معاهده نیستند.

بر اساس این معاهده، پنج کشور دارای تسلیحات هسته ای (ایالات متحده، روسیه، انگلستان، فرانسه و چین) نباید تسلیحات هسته ای، تجهیزات یا فن آوری آن را در اختیار کشورهای دیگر قرار دهند و کشورهای غیرهسته ای نیز نباید به دنبال کسب و تولید سلاح های هسته ای باشند. این کشورها در عین حال ملزم هستند تا اجازه دهند بازرسی های لازم از تأسیسات آنها صورت گیرد تا مشخص گردد که سعی ندارند از فن آوری هسته ای صلح آمیز برای تولیدات تسلیحات هسته ای استفاده کنند و این امر باید بر پایه توافق جداگانه ای میان هر دولت عضو و آژانس بین المللی انرژی هسته ای صورت گیرد. بر اساس این توافق نامه، تمام مواد هسته ای در تأسیسات صلح آمیز باید به اطلاع آژانس

ص: 107

بین المللی انرژی اتمی برسد. ایران در تاریخ اول جولای 1968 به عضویت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای درآمد و از آن تاریخ، همکاری کاملی با آژانس بین المللی اتمی داشته است.(1)

در مجموع، هدف آژانس بین المللی انرژی اتمی بر دو محور کلی بنا نهاده شده است: یکی استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی و ترویج و توسعه آن در راه صلح، بهداشت، ترقی و رفاه در سراسر جهان و دیگری، اطمینان از اینکه انرژی هسته ای در راه مقاصد و هدف های نظامی به کار گرفته نخواهد شد.

3. آژانس به توسعه استانداردهای ایمنی هسته ای می پردازد و بر اساس این استانداردها، ایمنی در استفاده از انرژی هسته ای، حفاظت از سلامت بشری و محیط زیست در مقابل تشعشعات یونی را افزایش می دهد.

4. آژانس از راه سیستم بازرسی خود، پای بندی کشورهای عضو به تعهدات خود تحت NPT و دیگر موافقت نامه های عدم گسترش مبنی بر استفاده از مواد و تأسیسات هسته ای برای مقاصد صلح جویانه را مورد نظارت و بازرسی قرار می دهد.

جلسه می دهد. شورای حکام، ضمن بررسی برنامه و بودجه آژانس، توصیه هایی به کنفرانس عمومی و پیشنهادهایی هم درباره عضویت اعضا ارائه می کند؛ همچنین مسئول تصویب موافقت نامه های پادمانی، استانداردهای ایمنی و تعیین مدیر کل آژانس نیز هست. 35 عضو شورای حکام برای سال های 2003 و 2004 عبارتند از: آرژانتین، استرالیا، برزیل، چین، بلژیک، کانادا، کوبا، چک، دانمارک، مصر، فرانسه، آلمان، مجارستان، هند، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، مالزی، مکزیک، هلند، نیوزیلند، نیجریه، پاکستان، پاناما، پرو، لهستان، عربستان سعودی، روسیه، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سودان، تونس، انگلستان، امریکا و ویتنام.

هسته ای تحت پادمان برای مقاصد نظامی فعالیت می کنند. آژانس طبق موافقت نامه های پادمانی از تأسیسات هسته ای و مرتبط بیش از 140 کشور بازرسی می کند.

معاهده منع گسترش (NPT) با آژانس، از نوع موافقت نامه های نمونه است که از طرف آژانس تنظیم شده اند و به نام موافقت نامه های نمونه INFICIRC/153 و INFICIRC/66 و INFICIRC/214 و پروتکل الحاقی (INFICIRC/540)نامیده می شود.

اساسا دو دسته اقدامات بر اساس موافقت نامه های پادمانی کشور عضو انجام می شود؛ یک دسته مربوط به تأیید گزارش های مربوط به مواد و فعالیت های هسته ای اظهار شده کشور عضو است که بر پایه موافقت نامه های پادمانی جامع صورت می گیرد. دسته دیگر، اقدامات بیشتری را برای تقویت قابلیت های بازرسی آژانس اضافه می کند. این اقدامات با عنوان «پروتکل الحاقی» شناخته می شود که آژانس را قادر می سازد نه تنها در موارد انحراف مواد هسته ای اظهار شده، بلکه از فعالیت های اظهار نشده نیز بازرسی کند.

حالی که شورای حکام تقاضای تعلیق عضویت دولت عضو را بنماید و این پیشنهاد مورد موافقت بیش از دوسوم کنفرانس عمومی قرار گیرد، حقوق و امتیازات دولت عضو به حالت تعلیق در خواهد آمد.

هسته ای دولت های فاقد سلاح های هسته ای را مطرح سازند. این پروتکل پس از تأسیس کمیته ای برای تدوین آن و تهیه پیش نویس، پس از برگزاری چندین نشست در 15 می سال 1997 به تصویب شورای حکام آژانس رسید.

پروتکل الحاقی، که یک مقدمه، 18 ماده و دو ضمیمه دارد، برای کشورهای عضوی طراحی شده است که موافقت نامه بازرسی و نظارت را با آژانس امضا کرده اند. طبق ماده 1 پروتکل 2+93، در صورت وقوع هرگونه تعارض بین مفاد موافقت نامه بازرسی (153) و این پروتکل، مقررات پروتکل 2+93 اعمال خواهد شد.

لازم الاجرا شدن پروتکل برای کشورهای عضو، منوط به تصویب آن در مجالس قانون گذاری است. هرچند بر خلاف پروتکل INFICIRC/153، پیوستن به این پروتکل داوطلبانه است، اما نحوه عملکرد آژانس و کشورهای غربی و امریکا به گونه ای بوده که آن را اجباری نشان می دهد. آژانس از راه پروتکل الحاقی، دسترسی کامل تری به تمام فعالیت های مربوط به امور هسته ای کشورهای عضو داشته و قادر خواهد بود از فعالیت های اظهار نشده نیز بازرسی نماید.

دولت ها را کشف و از دسترسی آنها به سلاح های هسته ای جلوگیری کند. این تعهدات عبارت است از:

س

هسته ای، اساسی و مهم هستند. این فعالیت ها در ضمیمه شماره 1 پروتکل الحاقی تصریح شده و شامل 25 فعالیت می شود.

5. اطلاعاتی درباره مکان، وضعیت عملیاتی و ظرفیت تخمینی تولید سالانه از معادن اورانیوم و کارخانه های تغلیظ توریم (نام یک عنصر) و در صورت تقاضای آژانس، تولید سالانه معادن یا کارخانه های تغلیظ خصوصی.

6. اطلاعاتی در زمینه مقدار موجود، کاربرد و مکان های مواد هسته ای که طبق قرارداد بازرسی 153 از بازرسی و نظارت و اظهار معاف بودند.

8. اطلاعاتی درباره مکان یا پردازش بیشتر زباله های سطح بالا که حاوی پلوتونیوم، اورانیوم غنی شده سطح بالا یا اورانیوم 233 هستند و نظارت بر آنها خاتمه یافته است.

9. اطلاعاتی درباره تجهیزات خاص و مواد غیر هسته ای، به ویژه در زمینه صادرات و واردات آنها، که در ضمیمه دوم پروتکل، در هفت دسته به شرح زیر فهرست شده اند:

_ رآکتورها و تجهیزات مربوط؛

_ مواد غیرهسته ای برای رآکتورها؛

_ کارخانه های فرآوری دوباره عناصر سوخت هسته ای و تجهیزات

خاصی که به این منظور طراحی شده است؛

_ کارخانه های تولید عناصر سوخت هسته ای؛

_ کارخانه های جداسازی ایزوتوپ های اورانیوم و تجهیزات مرتبط؛

_ کارخانه های تولید آب سنگین، دئوتریم و تجهیزات مرتبط؛

_ کارخانه های تبدیل اورانیوم و تجهیزات مرتبط.

ص: 118

10. برنامه های کلی ده سال آینده درباره توسعه چرخه سوخت هسته ای.

_ هر مکانی که بر اساس ماده 2 پروتکل الحاقی، در ضمیمه های 1 و 2 پروتکل مشخص شده است. در صورتی که دولت مورد نظر، قادر به فراهم آوردن امکان دسترسی برای بازرسان نیست، باید هر تلاش معقولی را برای قانع ساختن آژانس انجام دهد.

_ هر مکانی که آژانس برای انجام نمونه برداری محیطی مشخص می کند (این مورد بسیار کلی و گسترده است).

بر اساس پروتکل 2+93، دسترسی به اماکن، بسیار گسترده بوده و می تواند شامل اماکنی شود که در آنها مواد هسته ای وجود دارد اگرچه فعالیت هسته ای در آنها صورت نمی گیرد؛ شامل تأسیسات ایستا و هر مکانی که آژانس تشخیص بدهد، چه اظهار شده و چه اظهار نشده را دربرمی گیرد، در حالی که بر اساس قرارداد بازرسی 153، اختیارات بازرسی آژانس، محدود به اماکن و تأسیساتی است که مستقیما با مواد هسته ای سر و کار داشته و دولت مربوطه آن را از پیش

اظهار کرده است.

بر پایه ماده 6، بازرسان آژانس برای انجام مأموریت خود از فعالیت های زیر استفاده می کنند:

مشاهده عینی؛ جمع آوری نمونه های محیطی؛ یونیلیزه کردن رادیو اکتیو کشف شده و ادوات اندازه گیری؛ استفاده از مهر و موم؛ حساب رسی مواد هسته ای؛ بررسی سوابق مربوط به اندازه، منشأ و مصرف مواد هسته ای.

پروتکل 2+93 پس از امضا و تصویب دولت مربوطه، برای او لازم الاجرا می شود.

ص: 120

می کنند، از بین رفته است. با تمدید نامحدود «ان.پی.تی»، مالکیت سلاح های هسته ای از سوی پنج کشور هسته ای و تمایز بین کشورهای هسته ای و غیرهسته ای به صورت قانونی دائمی در آمده است.

_ «ان.پی.تی» در دست یابی به هدف عمده خود که جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای است، موفق نبوده و دارندگان سلاح های هسته ای بر عکس تعهدات خود، به تکثیر این سلاح ها بین اقمار و متحدان خود پرداخته اند.

_ کشورهای هسته ای به تعهد اصلی خود در «ان.پی.تی» که رسیدن به خلع سلاح کامل و عمومی است عمل نکرده اند.

_ «ان.پی.تی» به ابزاری برای کنترل کشورهای جهان سوم و غیرهسته ای تبدیل شده است.

_ در محیط پیرامونی ایران، هند، پاکستان و رژیم اشغالگر قدس به «ان.پی.تی» نپیوسته اند که خود تهدید بزرگی بر ضد امنیت ملی ایران است. این کشورها به راحتی به توسعه برنامه های سلاح های هسته ای خود پرداخته اند.

_ «ان.پی.تی» و به ویژه اصل استفاده از تجهیزات و مواد هسته ای برای مقاصد صلح آمیز آن، به صورت تبعیض آمیز اجرا می شود و ایران برای استفاده از این اصل معاهده، بسیار در تنگنا قرار دارد و همه اتهامات نیز به سمت آن در جریان است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران عضو همه معاهدات خلع سلاحی و کنترل تسلیحاتی است و سوابق موجود در آژانس بین المللی انرژی اتمی، بر پای بندی ایران به تعهدات بین المللی و صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای اش تأکید می کند.

ص: 122

فلسفه وجودی، اهداف و مسئولیت های آژانس بین المللی انرژی اتمی که توسعه کاربردهای صلح آمیز انرژی اتمی در جهان و جلوگیری از کاربردهای غیرصلح آمیز آن است، از ابتدا مورد پذیرش ایران قرار گرفت. مناسبات و همکاری های ایران و آژانس نیز از آغاز فعالیت آن تا به امروز، سطح بسیار خوبی داشته است. ایران تعهدات بین المللی را در زمینه پادمان ها پذیرفته، ولی با اینکه تقریبا همه اسناد بین المللی الزام آور در زمینه گسترش ندادن سلاح های هسته ای و خلع سلاح مربوط را امضا و تصویب کرده، متأسفانه از حق مسلم خود که در ماده 4 «ان.پی.تی» پیش بینی شده، یعنی حق استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی، محروم شده است.

ص: 123

دست زدند؛ به گونه ای که جمهوری اسلامی ایران برای اثبات صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای اش، در سال 1374 درخواست بازرسی داوطلبانه کرد و پس از آن نیز بارها به درخواست آژانس مبنی بر بازدید از صنایع هسته ای اش پاسخ مثبت داده است.

موضوع فعالیت های هسته ای ایران را انعکاس دادند که در بخش هایی از آن بیانیه آمده بود:

ما از مسائل گسترش برنامه هسته ای پیشرفته ایران چشم پوشی نخواهیم کرد و بر اهمیت پای بندی ایران به تعهدات خود طبق «ان پی تی» تأکید می کنیم و از ایران می خواهیم بدون تأخیر و پیش شرط، پروتکل الحاقی را امضا و اجرا کند.

بود تا بی درنگ و بدون قید و شرط، پروتکل الحاقی 2+93 را پذیرفته و اجرا کند. از سوی دیگر، پرونده را برای اجلاس شهریورماه 1382 باز گذاشت و از دبیر کل آژانس درخواست کرد تا گزارش جامع تری از فعالیت های هسته ای ایران در آن جلسه ارائه دهد.

را می توان یافت؛ اما به یقین براندازی نزدیک ترین متحد امریکا و اسرائیل در خاورمیانه، رژیم پهلوی به دست ملت ایران، بیداری آفرینی اسلامی در بین ملت های مسلمان جهان، کوتاه شدن دست امریکا از منابع سرشار اقتصادی کشور، به چالش کشیده شدن مبانی فکری غرب، مانند لیبرالیسم، اومانیسم و... به دست آمدن استقلال سیاسی و روحیه عدم وابستگی به غرب و نقش ایران در جهانی شدن مبارزه بر ضد بزرگ ترین دشمن اسلام، یعنی رژیم اشغالگر قدس،(1) از جمله مهم ترین عواملی است که این دشمنی روزافزون امریکا را موجب شده و درست به همین دلایل است که یکی از اصول سیاست خارجی امریکا، همواره مخالفت با سیاست های جمهوری اسلامی و تلاش برای از بین بردن نهضت مردمی ایران بوده است.

این تلاش، راهکارهای گوناگونی را برای آنان پدید آورده که سعی در محدود کردن جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان، تلاش در کاهش قدرت مالی، نظامی و استراتژیک ایران، تحمیل بحران های فرسایشی، سعی در تخریب چهره ایران در افکار عمومی داخلی و بین المللی از راه اعمال جنگ تبلیغاتی، ممانعت از دست یابی ایران به فن آوری های پیشرفته صنعتی و نظامی و اعمال فشار همه جانبه برای مجبور ساختن ایران به بازگشت از مواضع اصولی خود با هدف استحاله انقلاب اسلامی از جمله آنهاست.

ص: 129

تمدید تحریم های اقتصادی بر ضد ایران، تهدید به حمله نظامی، محور شرارت دانستن ایران، حمایت از مخالفان جمهوری اسلامی، وارد آوردن اتهامات واهی از قبیل حمایت ایران از شبکه القاعده و تروریسم، تلاش برای دست یابی به سلاح های کشتار جمعی و... از دیگر راهکارهای تبلیغی است که به ویژه در چند سال گذشته از سوی امریکا فزونی یافته است.

بدیهی است که وجود ایرانی آباد، آزاد، پیشرفته، توانمند، مستعد، ثروتمند و مقتدر، برای دشمنی که این چنین بر ضد اصول اعتقادی ملت ایران به هر ابزاری دست یازی می کند، تحمل ناپذیر بوده و بیشتر شدن فشارها از ناامید شدن روزافزون آنان در دست یابی به اهدافشان خبر می دهد؛ چه، با ایستادگی ملت ایران بر سر اصول _ همچنان که هست _ پیش بینی گسترده تر شدن فشارها نیز دور از انتظار نیست. از سوی دیگر، گرچه امروزه در امریکا دو نوع تفکر در مورد نوع تعامل با ایران حاکم است _ که یکی معتقد به برخورد نظامی فی البداهه (جمهوری خواهان) و دیگری معتقد به برخورد نظامی پس از طی مراحل دیپلماتیک (دموکرات ها) می باشد _ ولی به یقین، ملت مسلمان ایران نشان داده که به غرب و تهدیدها و تبلیغات او کاملاً بی اعتناست؛ چنان که رهبر معظم انقلاب در سخنانی با اشاره به تبلیغات سنگین رسانه های امریکایی و صهیونیستی بر ضد پرونده هسته ای ایران فرمودند:

برادران و خواهران عزیز! آنچه صلابت این ملت را حفظ خواهد کرد، عبارت است از وحدت حول محور ایمان و انقلاب. این چیزی است که دشمن را ناامید می کند. آنها خیال می کنند که ما برای استحکام خود، دنبال سلاح کشتار جمعی و دنبال اتم و این چیزها هستیم؛ اشتباه می کنند. این هم

ص: 130

تحلیل غلط و اطلاعات نادرستی است. ما می دانیم آن چیزی که بمب هم در آن کارگر نمی شود، عبارت است از یک ملت مصمم، عازم، مؤمن و متحد و یک پارچه. این است که کسی نمی تواند بر آن فائق شود و غلبه پیدا کند؛ و الا مگر از اول انقلاب تا حالا با ما دشمنی کم بوده است؟ مگر ما از اول انقلاب تا الان بمب اتم داشته ایم؟ نکند بعضی ها، برخی از ساده لوحی ها و نسنجیده کاری ها را مرتکب شوند و بعضی حرف های نسنجیده را بگویند و بعضی موضع گیری های نسنجیده را اتخاذ کنند و مردم را ناامید سازند.(1)

آنان با طرح نگرانی های امنیتی از برنامه های تسلیحاتی و هسته ای ایران و گسترش این نگرانی به سطح کشورهای منطقه و کشورهای غربی و روسیه، برای بسیج کشورهای منطقه و جامعه جهانی بر ضد ایران عمل می کنند. همچنین این اقدامات به جلب حمایت های نظامی و تسلیحاتی از سوی امریکا و بهره مند شدن از چتر امنیتی آنان خواهد انجامید.

نیروگاه را با تکیه بر دانشمندان و متخصصان داخلی تولید خواهیم کرد.(1)

تحلیل گران دیدیم، نشان می دهد که پاره ای از آقایان، اصولاً اطلاع دقیق و درستی از توان تسلیحاتی پیشرفته و سیطره اطلاعاتی امریکا در دیگر کشورها و نقاط واقعی قوت و ضعف طرف مقابل ندارند. این بی اطلاعی، عمدتا به دلیل سیطره تئوری های ذهنی و تحلیل های به اصطلاح ارزشی است که صاحبان آن را عمدتا اسیر عینک خاص پیش داوری های تنگ نظرانه و کورکننده کرده است.(1)

روابط دو جانبه با آژانس هسته ای به شمار می آید و وظایفی را برای طرفین ایجاد می کند و من معتقدم هیچ گونه مشکلی برای امضای پروتکل الحاقی وجود ندارد. پروتکل تعریف شده است و ما هیچ شرطی جز امضای آن نداریم.(1)

مبنی بر انحراف ایران از فعالیت های صلح آمیز هسته ای و ارائه به شورای حکام بودند. احمد شیرزاد در نطق پیش از دستور خود گفته بود:

در جهان، از ما چهره رژیمی را ساخته اند که به فکر تولید سلاح های مرگ بار و ابزار تهدیدکننده بشریت است... می توان این تبلیغات را به رسانه های صهیونیستی نسبت داد. می توان مثل همیشه آنها را توطئه های استکبار جهانی دانست و داد از مظلومیت جمهوری اسلامی زد. می توان کماکان خود را محور خوبی های جهان پنداشت و تمام اتهامات را به دشمنی دشمن منسوب کرد. اما یک نکته بسیار ساده در این میان وجود دارد.

آنها سرنخ ها، دم خروس ها و مدارک و مستنداتی از ما دارند که آنها را در ادعاهایشان محق جلوه می دهد! ... این مدارک و مستندات، نوعا در داخل کشور منعکس نمی شود و مردم ما به درستی و دقت نمی دانند که رسانه های جهان چه اتهامات و تقصیرهایی را متوجه جمهوری اسلامی می کنند و بابت این اتهامات، چه شواهدی برای اثبات وجود دارد... آری، [مسئولان] باید روزی را می دیدند که علیه ما تیتر شود «جمهوری اسلامی نوزده سال دروغ گفته است»... .(1)

این سخنان در حالی بود که رئیس مجلس شورای اسلامی به وی تذکر داده و گفته بود:

رادیو اسرائیل اگر [حرفی] بگوید، [شما] همین ها را [از] رادیو اسرائیل تندتر می گویید؟! شما این را جواب بدهید. نوزده سال است که ما به مردم دروغ گفته ایم؟ به دنیا هم دروغ گفته ایم؟ شما کل نظام را زیر سؤال بردید... آقای دکتر شیرزاد! کل نظام به مردم دروغ گفت و آمریکا و اسرائیل راست گفت...؟

تکرار اتهامات بیگانگان از زبان مرعوبان د اخلی به گونه ای بود که در مواردی به عنوان چراغ سبزی در مواجهه با بیگانگان تلقی شده و دشمنان را

ص: 136

خشنود می ساخت. این رضایت تا بدانجا پیش رفت که آنان گمان می بردند ملت ایران نیز موافق دست برداشتن از آرمان ها و اصول خود هستند. اما حقیقت چیز دیگری بود. مردم، همواره پشتیبان مسئولان خود بوده و هر پیشرفت و توسعه ای را به نفع آبادانی کشور تلقی می کردند. آنها از جمله در زمینه دانش هسته ای، همواره خواهان رشد و بهره برداری از آن بودند؛ چنان که رهبر معظم انقلاب، طی سخنانی با اشاره به این موضوع فرمودند:

مردم با دولت و نظام همراه و همدلند و خود را سرباز نظام می دانند. بنابراین، اروپایی ها گول ورشکستگان سیاسی داخلی و مطرودان امام و انقلاب و مردم را نخورند و به دروغ های کسانی که تأثیرشان در فضای عمومی ایران نزدیک به صفر است، دلشان را خوش نکنند... تا وقتی که این ورشکستگان سیاسی شرارت نکنند، نظام با آنها کاری ندارد؛ اما در غیر این صورت، با آنها برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.(1)

انرژی اتمی شوند. وی ادامه داده بود: «پیش از مذاکره با آژانس انرژی اتمی، ایران باید با امریکا مذاکره کند».(1)

محمدرضا خاتمی، دبیرکل حزب مشارکت و نایب رئیس مجلس ششم نیز از فشارهای بین المللی و دخالت در امور داخلی ایران تعبیر به نگرانی کرده و گفته بود:

نگرانی اتحادیه اروپا از فعالیت های هسته ای ایران، امری طبیعی بود که نباید از آن به دخالت تعبیر کنیم.(2)

هسته ای است و از لحاظ اعتقادی، کمترین ارزشی برای سلاح های هسته ای قائل نیست، امکان ندارد به سمت این سلاح ها رفته و خود را با آن قدرتمند جلوه دهد.

مقامات غربی، بارها از زبان مسئولان رسمی ایران شنیده بودند که آنان نه تنها منکر وجود سلاح هسته ای در کشور هستند، که حتی منکر پیشروی به سمت این سلاح مخرب ضد بشری شده اند؛ چنان که بارها رهبری انقلاب فرموده بود:

جمهوری اسلامی و ملت ایران بر اساس منطق اسلام به دنبال بمب اتم نبوده و نیستند... . ایران اسلامی دنبال ساخت سلاح اتمی نبوده و نیست؛ چرا که برای پیروزی بر دشمنان، نیازی به این گونه وسایل ندارد و همچون 25 سال گذشته با تکیه بر عزم و ایمان و آگاهی و اتحاد ملت، دشمنان ایران از جمله امریکا را شکست خواهد داد... . شوروی سابق با وجود برخورداری از سلاح هسته ای فرو پاشید و اکنون رژیم صهیونیستی با دارا بودن صدها کلاهک هسته ای، در برابر فلسطینی های مؤمن و سنگ به دست درمانده است؛ چرا که سلاح اتمی در صحنه های عظیم و اساسی، پیروزی به دنبال نمی آورد.

اما هدف امریکا و متحدانش در اروپا، چیزی جز مانع تراشی برای عقب نگاه داشتن ایران از دانش و فن آوری روز و محتاج ماندن همیشگی ایران اسلامی، همانند وابستگی های سابق رژیم پهلوی نبوده است.

جمهوری اسلامی به خوبی می دانست که بهانه جویی غربی ها پایان ناپذیر است، ولی بر این عقیده بود که می توان این بهانه جویی ها را کاهش داد. از این رو سه راهکار در مقابل مسئولان کشور قرار داشت:

ص: 141

1. یا باید به طور کلی از فعالیت های هسته ای و دانش و تحقیقاتی که دانشمندان کشور طی سالیان طولانی به آن دست یافته بودند، دست کشیده و خود را وامدار صاحبان فن آوری مدرن در دنیا می گرداندند.

2. یا می بایست با بی تدبیری در تصمیم گیری، زمینه را برای ایجاد اجماع بر ضد کشور و ملت ایجاد می کردند.

3. یا آنکه با پذیرفتن مشروط پروتکل الحاقی، حربه را از دست استعمار بین المللی گرفته و اوضاع ملتهب شده را آرام می ساختند.

1. به رسمیت شناختن حق ایران و اذعان مقامات آژانس در دست یابی به دانش چرخه سوخت هسته ای.

2. منع بازرسان آژانس از بازرسی اماکن سیاسی، مذهبی و اماکنی که احتمال خدشه به استقلال، حیثیت و عزت ملت ایران در آن می رود.

3. ضرورت طی مراحل قانونی امضای پروتکل _ در دولت، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان و احیانا مجمع تشخیص مصلحت نظام _ همچنان که در متن پروتکل، چنین حقی به کشورهای خواهان الحاق داده شده است.

این شرط ها، بارها از سوی مقام های رسمی کشور در مصاحبه ها و سخنرانی ها به اطلاع مقامات آژانس انرژی هسته ای رسید؛ چنان که دکتر خرازی _ وزیر خارجه وقت _ طی سخنانی در پنجاه و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل در این خصوص گفت:

ما در اصول، مشکلی با پروتکل الحاقی نداریم. ما می خواهیم اطمینان پیدا کنیم که هدف از این اقدام، صرفا افزایش اعتماد و از بین بردن تمامی شک و تردیدها نسبت به ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای ما خواهد بود... . ایران مصمم است برنامه صلح آمیز هسته ای خود را ادامه دهد و به خواست های غیرمنطقی، تبعیض آمیز، گزینشی و فراتر از الزامات مربوط به عدم گسترش سلاح های هسته ای که بر اساس قراردادهای موجود با آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی باشد، تن در نخواهد داد.(1)

میان، گزارش محرمانه ای که قرار بود محمدالبرادعی در مورد فعالیت های ایران به شورای حکام ارائه دهد، از پیش در اختیار برخی رسانه های امریکایی _ صهیونیستی قرار گرفته بود. در بخشی از گزارش بازرسان، به دست آمدن نشانه هایی از اورانیوم غنی شده در یک مرکز اتمی تهران به نام «شرکت کالای الکتریک»، موجب جنجال آفرینی این منابع خبری شد و موضوع همکاری بیش از پیش ایران و تعامل سازنده با بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی فراموش شد.

این زمینه سازی، موجب شد ایالات متحده در جلسه 17 شهریور 1382 آژانس، به زعم خود با دست پر به میدان رفته و پیش نویس قطعنامه شدیدالحنی بر ضد فعالیت های هسته ای تهران را به اعضای شورای حکام ارائه دهد. به دنبال اعلام خبر تهیه پیش نویس، دیپلمات های غربی اعلام کردند که آنان از این قطعنامه حمایت نخواهند کرد. از سوی دیگر، سفیران عضو جنبش غیر متعهدها نیز به اتفاق آرا، صدور قطعنامه ای مبنی بر عدم پای بندی ایران به پیمان و ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل را رد کردند. آنها در بیانیه شان، خواستار تداوم همکاری و گفت وگوی سازنده بین ایران و آژانس برای حل و فصل موضوع در چارچوب قوانین آژانس شدند.

حمایت نکردن کشورهای جهان از طرح قطعنامه پیشنهادی امریکا، مقامات امریکایی را مجبور کرد تا از آن صرف نظر کنند. رادیو واشنگتن در همان هنگام، این تصمیم امریکا را یک پیروزی برای ایران قلمداد کرد. پس از این شکست، امریکا در صدد برآمد قطعنامه ای ملایم تر بر ضد ایران در شورای حکام مطرح نماید. در این پیش نویس، از ایران خواسته شد تا به پرسش هایی که در گزارش

ص: 144

بازرسان آژانس آمده، پاسخ داده و برنامه های هسته ای خود را کاملا افشا!! کند. در این پیش نویس، همچنین ضرب الاجلی برای همکاری تهران تعیین شده بود. اما این پیش نویس نیز مورد اقبال اعضای شورا قرار نگرفت و سرانجام با رایزنی امریکا، انگلستان، ژاپن و استرالیا، پیش نویس قطعنامه ای تعدیل شده تر به شورا ارائه شد.

سرانجام، این پیش نویس بدون رأی گیری و با اجماع به تصویب شورای حکام رسید. بر اساس این قطعنامه، تا نهم آبان ماه (پایان اکتبر) به ایران فرصت داده شد تا تمامی موارد خواسته شده از سوی آژانس را برآورده سازد. همچنین خواسته شد پروتکل الحاقی بدون قید و شرط و فورا امضا و اجرا گردد. فعالیت های فرآوری اورانیوم متوقف گشته و اجازه دسترسی نامحدود به اماکن و تأسیسات جمهوری اسلامی ایران به مأموران آژانس داده شود.

نام می برند، تصریح شده است که هیچ کشوری را نمی توان به زور و تهدید وادار به پذیرش پیمانی بین المللی کرد؛ چه آنکه در ماده 51 آمده است:

رضایت هر دولت در پیوستن به معاهده، چنانچه با زور و از طریق اقدامات یا تهدیدات علیه نماینده آن دولت حاصل شده باشد، فاقد هرگونه اثر حقوقی است.

حتی در بند «ج» و بندهای دیگر اساس نامه آژانس بین المللی انرژی اتمی که موضوع آن شورای حکام این آژانس است، تصریح شده که اختیارات شورای حکام و تصمیمات و اقدامات آن باید در چارچوب آژانس باشد و شورای مزبور اختیاراتی بیرون از محدوده این اساس نامه ندارد.

با وجود این مواد، در قطعنامه شهریورماه 1382 آژانس، با تعیین ضرب الاجل تصویب پروتکل در مجلس، نقش مجلس شورای اسلامی و چرخه قانون گذاری نظام که یکی از اصلی ترین ارکان در اعمال حاکمیت ملی است، نادیده انگاشته شد.

از دیگر موارد خلاف قانون قطعنامه، الزام ایران به توقف فعالیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم است و این یعنی محروم کردن ایران از حق طبیعی، مشروع و قانونی خود که در متن «ان. پی. تی» و اساس نامه آژانس به صراحت بر آن تأکید شده بود. به هر حال، فشار شدید آژانس و کشورهای اروپایی و غربی، به ویژه امریکا برای محروم کردن ایران از داشتن چرخه سوخت هسته ای، آنجا رنگ فنی و حقوقی خود را کاملاً از دست می دهد که میزان عدم حساسیت این کشورها در مورد فعالیت های مخرب اسرائیل و عدم پای بندی این کشور به موازین حقوقی بین المللی روشن گردد.

ص: 146

مصالح و تمامیت ارضی ایران نشود، انجام خواهیم داد. اگر روزی پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای را امضا کنیم، حتما با طی مراحل قانونی و تصویب مجلس انجام خواهد شد. ایران تاکنون نگفته که پروتکل را امضا نخواهد کرد. مذاکرات با رعایت مصالح در حال انجام است.

دست یابی به فن آوری صلح آمیز هسته ای و مخالفت با تضعیف عزت، استقلال و امنیت ملی ایران از راه پذیرش پروتکل الحاقی، پس از اطمینان آژانس انرژی اتمی از صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران، کمک های تکنولوژیک خود را برای ارتقای فن آوری هسته ای در اختیار ایران قرار دهند.

ایشان در تشریح علل این تصمیم نظام اسلامی، به تلاش صهیونیست ها و دولت امریکا برای ایجاد اجماعی جهانی بر ضد ایران اشاره کردند و افزودند:

جامعه جهانی از سلاح اتمی بیم دارد و دشمنان قسم خورده اسلام و ملت ایران با توجه به این مسئله، افکار عمومی جهان و بسیاری از دولت ها را با طرح شعار دروغین تلاش ایران برای دست یابی به سلاح هسته ای حساس کردند و به هدف خود، یعنی ایجاد اجماعی بین المللی بر ضد جمهوری اسلامی ایران نزدیک شدند. به همین علت، نظام اسلامی با درایت و تدبیر، روشی را انتخاب کرد تا ضمن حفظ فن آوری هسته ای، فعالیت های هسته ای خود را در معرض بازدید قرار دهد و به این وسیله، تبلیغات دروغ امریکایی ها و صهیونیست ها را افشا کند.(1)

رهبر معظم انقلاب، دستاوردهای ایران را در دانش هسته ای بسیار برجسته خواندند و با تأکید بر اینکه هیچ کس و هیچ دستگاهی حق ندارد از این دستاورد بزرگ ملت ایران صرف نظر کند، افزودند:

اگر کسی بخواهد با جمهوری اسلامی ایران در زمینه فعالیت های صلح آمیز هسته ای وارد چالش شود و یا در امور داخلی ما دخالت کند، قطعا تودهنی خواهد خورد؛ زیرا نظام اسلامی در این زمینه حتی یک قدم عقب نشینی نخواهد کرد.(2)

ایشان با اشاره به روند گفت وگوی ایران با طرف های اروپایی افزودند:

اگر کار به همین منوال پیش رود، مسئله ادامه خواهد یافت. اما اگر طرف های گفت وگو با ما، یا دشمنان ما و مراکز قدرت جهانی فزون طلبی کنند و بخواهند

ص: 151

قدم به قدم جلو بیایند، همه چیز به هم خواهد ریخت.(1)

ایشان طرز فکری که امضای بیانیه تهران را نوعی تسلیم می دانست، غیر منطبق با واقعیت ها برشمردند و تأکید کردند:

حرکت اخیر، یک کار سیاسی، دیپلماتیک و یک گفت وگو و قرارداد بود و هیچ تسلیمی در آن وجود ندارد... . دشمنان در خیال خام خود تصور نکنند که جمهوری اسلامی به دام افتاده است؛ چرا که در ادامه حرکتی که انجام داده ایم، در هر نقطه ای که احساس کنیم منافع ایران و ارزش های نظام ممکن است مورد خدشه قرار گیرد، بدون هیچ تردیدی به این حرکت خاتمه خواهیم داد.(2)

مقام معظم رهبری در ادامه فرمودند:

کاری که دولت می کند، مقدمه است و بر اساس قانون، تصمیم گیری نهایی در مورد پروتکل الحاقی بر عهده مجلس است؛ ضمن آنکه شورای نگهبان نیز مانند هر قرارداد دیگری، آن را با شرع و قانون اساسی مطابقت خواهد داد... . تا کنون کاری بر خلاف مبانی و اصول انجام نشده است؛ ضمن آنکه هر جا احساس کنم بر خلاف ضوابط و جهت گیری های نظام و اهداف انقلاب قدمی برداشته می شود، جلوی آن را خواهم گرفت.(3)

ص: 152

هدف، متزلزل ساختن اراده ملت ایران و اتخاذ تصمیم عجولانه از سوی مسئولان بود. ولی مسئولان ایرانی با پشت گرمی به ملت غیور ایران، همواره پاسخ تهدیدها را پرصلابت می دادند. رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در مقابل تهدیدهای اسرائیل و امریکا مبنی بر حمله به تأسیسات هسته ای ایران، در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی اظهار داشت:

اسرائیل غلط می فرماید. امریکا در موقعیتی نیست که بتواند تهدیدات خود را علیه ایران و سوریه عملی سازد.

بوش، رئیس جمهور امریکا نیز در مصاحبه با شبکه «الحره» که از سوی دولت امریکا برای تحت پوشش قرار دادن عراق و خاورمیانه راه اندازی شده است، مدعی شد:

من از موضع متحد اتحادیه اروپا در زمینه ضرورت کشف برنامه سلاح های کشتار جمعی ایران قدردانی می کنم و آژانس بین المللی انرژی اتمی در این زمینه نقش بزرگی ایفا کرده است.

وزارت امور خارجه امریکا به وزرای سه کشور اروپایی فرستاده شد. در این نامه آمده بود اخباری که در طول این مدت از ایران رسیده، نشان می دهد که این کشور با جدیت به دنبال ساخت سلاح هسته ای است. از این رو، مهم ترین خبری که روز اول اجلاس شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی را به خود اختصاص داد، اعلام خطاکار بودن ایران و لیبی از سوی ریاست آژانس بود. سرانجام، کار به جایی رسید که مسئولان جمهوری اسلامی به طور رسمی به اقدامات آژانس واکنش نشان دادند. وزیر امور خارجه ایران طی مصاحبه ای در این زمینه اعلام کرد:

ما اقداماتی می کنیم؛ طرف مقابل هم باید اقداماتی کند تا کار پیش برود. امریکا از هر فرصتی برای فشار آوردن به جمهوری اسلامی ایران استفاده می کند. در عین اینکه ما نیز نهایت همکاری را با آژانس کرده ایم و مذاکراتمان را با اروپایی ها ادامه می دهیم. اما امریکا استراتژی خود را دنبال می کند و متأسفانه آژانس هم بعضا تحت تأثیر امریکا قرار می گیرد؛ در حالی که آژانس بایستی هدایت فنی و حرفه ای خود را بر اساس تعهداتی که به جمهوری اسلامی داشته ارزیابی و دقت کند که کار را پیچیده تر نکند... . ما به صورت داوطلبانه و موقت، غنی سازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورده ایم تا در روابط، اعتمادسازی شود و پس از آنکه روابط ما با آژانس به صورت عادی درآید، مسلما غنی سازی را آغاز خواهیم کرد... . اگر می خواهند این پروژه که فقط متعلق به ایران نیست و مربوط به ایران و اروپاست، ادامه پیدا کند و در نهایت به نتیجه ای به سود دو طرف بینجامد، باید آلمان و انگلیس و فرانسه به تعهداتشان پای بند باشند و در برابر فشارهایی که از طرف امریکا بی جا وارد می شود، مقاومت کنند. در غیر این صورت، دلیلی ندارد که ما به چنین همکاری ای ادامه دهیم.

ص: 156

تعهد جدیدی را برای ایران ایجاد نکرد، اما لحن آن مناسب نیست.

اتهام پراکنی مقامات امریکایی در حالی بود که ایران بارها از اعتقاد نداشتن خود به سلاح های هسته ای خبر داده و تمام سایت های هسته ای اش را در اختیار بازرسان آژانس قرار داده بود. البته حقیقت چیز دیگری بود. خبرگزاری «رویتر» با اشاره به سفر البرادعی به اسرائیل، از قول شارون، نخست وزیر این رژیم نوشت:

ما با البرادعی در ارتباط هستیم و برنامه های اتمی ایران را با نگرانی خاصی دنبال می کنیم.

طبق اساس نامه آژانس، کشورهایی که الحاقیه «ترتیبات فنی» را امضا نکردند، تعهدی برای اعلام این موضوع به آژانس ندارند؛ بلکه باید 180 روز پیش از ورود سوخت به تأسیسات، از وجود آن به آژانس اطلاع دهند. درحالی که تهران نزدیک به چهار سال پیش بدون داشتن تعهد، این موضوع را به اطلاع آژانس رسانده و اینک متعجب است که چرا در گزارش البرادعی به این اقدام توجهی نشده است.

حل ابهامات موجود در پرونده بردارد.

پروتکل در مجلس، درهای مراکز هسته ای خود را بر روی بازرسان آژانس گشوده ایم. متأسفانه آنچه در قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی آمده است، به گونه ای است که گویا ایران باید کلاً از دستاوردهای خود دست بردارد و این مغایر با منافع ماست... . در قطعنامه پیشنهادی از ایران خواسته اند که پروتکل را تصویب کند که بنده می گویم ایران از بیگانه دستور نمی گیرد؛ بلکه تابع منافع و مصالح ملت است. اگر آن را به سود ملت تشخیص دهیم، تصویب می کنیم و اگر تشخیص ندهیم، تصویب نمی کنیم. دولت نیز مسلما تابع مجلس خواهد بود.

نگرفتن افکار عمومی از محتوای آن ایراد وارد آوردند. آنان در تأیید سخنان خود، از قراردادهای زمان قاجاریه نام می بردند و بر روی درستی دیدگاه برخی از کارشناسان و دیپلمات های ایرانی، علامت ابهام و سؤال گذاشتند.

نمایندگان دوره هفتم مجلس شورای اسلامی نیز از روند در جریان قرار نگرفتن از سوی مسئولان پرونده، به شدت انتقاد کرده و پیشروی آژانس و اروپا را نتیجه عقب نشینی برخی از مذاکره کنندگان داخلی دانستند. رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس در 30 خردادماه 1383 در واکنشی اذعان کرد:

از دید ما به عنوان نمایندگان ملت، قطعنامه شورای حکام مردود است و نشانه عدم اطمینان به مواضع اروپاست.

مکانیسم رساندن پرونده ایران به شورای امنیت در واقع قابل اجرا نبود؛ چرا که در صورت ارجاع پرونده ایران، بیش و پیش از ایران، این اروپایی ها و حتی امریکا بودند که متضرر می شدند. احتمال خروج از NPT ، لغو تعلیق غنی سازی اورانیوم، لغو کلیه قراردادهای تجاری مابین ایران و اروپا، عقب رانده شدن اروپا و بازی نگرفتن آنها در این پرونده و ده ها دلیل دیگر بر این مدعا صحه می گذاشت.(1)

اما به هر تقدیر، خبرگزاری ها گزارش کردند که سه کشور اروپایی در صدد ارائه قطعنامه شدید اللحنی بر ضد ایران به شورای حکام برآمده اند. بر اساس این قطعنامه، از ایران خواسته می شد تا ماه نوامبر (آبان ماه) آخرین اقدامات خود مبنی بر لغو کامل و تعلیق همیشگی فعالیت های غنی سازی را به کار بندد و در غیر این صورت، مکانیسم ماشه _ ارجاع خود به خود پرونده به شورای امنیت _ عملی می شود. این در حالی بود که مقامات ایران اذعان می کردند تا امروز پرونده ایران تا این اندازه شفاف و روشن نبوده و ایران به کلیه پرسش های مطرح شده آژانس پاسخ قانع کننده داده است و تقریبا تمامی موارد ابهام آلود، خالی از ابهام گشته و دیگر دلیلی برای ارجاع پرونده به شورای امنیت وجود ندارد.

از سوی دیگر بر اساس ماده 6 اساس نامه آژانس، ملاک تصمیم گیری شورای حکام، گزارش مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی بود که در گزارش البرادعی، هیچ گونه سندی که مبنای ارجاع پرونده ایران باشد، وجود

ص: 165

نداشت.ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، همانا فروپاشی اعتبار و مشروعیت آژانس _ به عنوان یک نهاد بین المللی بی طرف _ تلقی شده و از آن پس برای آژانس، وجودی مستقل از قدرت ها متصور نمی گشت.

نقدی اروپایی ها از تعهدات ایران و بهره مندی نسیه ای ایران از تعهدات اروپا خبر می دادند. همچنین در حالی که منابع داخلی با عباراتی مبهم و چندپهلو، حاضر به اعلام نظر در مورد مذاکرات پاریس نبودند، رسانه های بیگانه از توافقات جدیدی در سعدآباد، میان حسن روحانی و سفیران سه کشور اروپایی خبر می دادند. ظاهرا متن توافق مذکور، پذیرش تعلیق کامل برنامه های هسته ایران (حتی در آزمایشگاه ها) بوده است.

حسن روحانی در جواب خبرنگاران که پرسیده بودند آیا تضمین عینی از اروپایی ها مبنی بر اجرای تعهداتشان گرفته اید، اظهار داشت:

ما احساس می کنیم که اروپا در این مرحله جدی است!!

تقریبا سیزده مورد تعهد صریح و دقیق را پذیرفته ایم و اروپایی ها چهار تعهد مبهم و کلی را قبول کردند.

قطعنامه شورای حکام پرداخت. این در حالی بود که جلسه شورای حکام آژانس شروع و گزارش البرادعی قرائت شده بود.

رایزنی با اروپایی ها در دور اول و دوم نتیجه ای دربرنداشته و آنان همچنان بر تخلفات ایران از پادمان تأکید ورزیدند و خواستار توقف کامل فعالیت های هسته ای ایران شدند!! از سوی دیگر، انجام نشدن این تعهدات را از سوی ایران، منجر به ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد دانستند. همین امر موجب شد تا رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیس جمهور ونزوئلا تأکید کند فعالیت های هسته ای را مطلقا تعطیل نخواهیم کرد.

سرانجام دور سوم مذاکرات دیپلمات های ایرانی و اروپایی ها برگزار و در آن نشست، سومین اصلاحیه نیز بر پیش نویس پیشنهادی آماده شد. البته این پیش نویس از دو پیش نویس قبلی آرام تر بود، ولی به هر حال عباراتی نه چندان مطلوب بر ضد ایران در برداشت.

شورای حکام آژانس نیز طی برگزاری جلسه ای در دهم آذرماه 1383 قطعنامه پیشنهادی را به تصویب رساند. در بخش هایی از این بیانیه، بر خروج موقت پرونده ایران از دستور کار شورای حکام آژانس و ادامه بازرسی ها از تأسیسات ایران تأکید شده و آمده بود که هرگاه دبیرکل اراده کند، می تواند پرونده را دوباره در دستور کار قرار دهد.

پس از صدور قطعنامه شورای حکام، روحانی دبیر وقت شورای امنیت ملی در مصاحبه ای اعلام کرد:

قطعنامه شورای حکام، با واقعیت های توافق نامه پاریس فاصله دارد. پایان مذاکرات با اروپایی ها چه موفقیت آمیز باشد و چه شکست بخورد، پایان تعلیق هم خواهد بود... . ایران مطلقا حاضر نیست دست از چرخه سوخت بردارد.

ص: 174

«مبادله تضمین های متقابل» میان طرفین بود. ایران در توافق نامه پاریس متعهد شده بود «تضمین های عینی» ارائه دهد، مبنی بر اینکه فعالیت هسته ای اش هرگز به طرف مقاصد تسلیحاتی منحرف نخواهد شد. در مقابل، اروپا تعهد می کرد در زمینه های هسته ای، اقتصادی، سیاسی و امنیتی به ایران «تضمین های قطعی» بدهد. توافق نامه پاریس می گوید این تضمین ها باید به طور مساوی (equally) میان دو طرف مبادله شوند یا به عبارت دیگر، وزن تضمین های دو طرف باید برابر باشد. ضمنا اساسی ترین بخش توافق نامه پاریس آنجا بود که ایران می پذیرفت همه فعالیت های مرتبط با غنی سازی و بازفرآوری خود را به عنوان یک اقدام اساسی (ressential) در حین مذاکرات به حال تعلیق درآورد.

هنگامی که مذاکرات آغاز شد، طرف اروپایی نغمه دیگری ساز نمود و در توجیه سرپیچی خود از توافق نامه پاریس ادعا کرد که ایران و اروپا بر سر فهم و تفسیر توافق نامه پاریس اختلاف های بنیادی دارند. اروپایی ها تا مدت ها تلاش کردند این گونه وانمود کنند که آنچه ایران در توافق نامه پاریس پذیرفته، در واقع این است که در دو کارگروه سیاسی _ امنیتی و اقتصادی _ تکنولوژیک امتیازاتی دریافت کند ودر عوض در کارگروه سوم (هسته ای) به توقف کامل و ابدی فعالیت های خود در زمینه تولید سوخت اتمی رضایت دهد.

مدتی طول کشید تا این تفاوت برداشت که از آن با عنوان «سوء تفاهم» یاد شده بود، برطرف شود. مقامات ایرانی چه در اظهارنظرهای رسمی و چه در پشت میز مذاکره، به تدریج به اروپایی ها فهماندند که باید از این توهم که ایران در مقابل بسته ای از امتیازات (هر قدر بزرگ) آماده چشم پوشی از توان

ص: 176

غنی سازی خود است، دست بردارند و یقین بدانند که ایران چرخه سوخت اتمی خود را نه فقط قابل معامله، بلکه حتی قابل مذاکره هم نمی داند.

اختلاف نظر دوم درباره توافق نامه پاریس، این بود که اروپا ادعا می کرد بر اساس این توافق نامه، مذاکرات تا زمانی ادامه خواهد داشت که تعلیق از سوی ایران ادامه یابد. در مقابل، ایران اظهار می کرد آنچه توافق نامه پاریس می گوید، این است که تعلیق فقط تا زمانی ادامه خواهد داشت که مذاکرات ادامه داشته باشد و اگر زمانی دلیلی برای مذاکره باقی نماند و مذاکرات متوقف گردد یا پیش نرود، ایران نیز تعهدی به ادامه تعلیق نخواهد داشت. این اختلاف تفسیر به ویژه زمانی خود را نشان داد که ایران در حدود اوایل سال 1384 اعلام کرد مذاکرات در قالب کارگروه ها به قدر کفایت انجام شده و مواضع دو طرف کاملاً روشن است. ازاین رو ضرورتی برای بحث بیشتر وجود ندارد و دیگر زمان «تصمیم» فرا رسیده است. این سخن از آنجا سرچشمه می گرفت که طرف ایرانی عقیده داشت در طول سه ماه مذاکره، تکلیف آنچه مربوط به تضمین های قطعی اروپاست، کاملاً روشن شده و اروپا در این زمینه هیچ حرف ناگفته ای ندارد. بر مبنای توافق نامه پاریس، آنچه باقی مانده این است که ایران نیز تضمین های عینی خود را، هم وزن تضمین های قطعی اروپا که در طول سه ماه مذاکره کاملاً روشن شده است، روی میز بگذارد. این اتفاق در روز سوم فروردین (23 مارس 2005) رخ داد. ایران در این تاریخ در واقع، کفایت مذاکرات را اعلام و ایده ای برای دست یابی به راه حل پیشنهاد کرد که در واقع، نوعی جمع بندی مذاکرات سه ماهه (مطابق توافق نامه پاریس) به شمار می آمد و تضمین های هر دو طرف را در

ص: 177

برمی گرفت. ایران پس از پیشنهاد این ایده، اروپا را بر سر دو راهی قرار داد: یا ایده پیشنهادی ایران را بپذیرد که اگر چنین می شد، ایران اجرای طرح خود را آغاز می کرد و بر مبنای آن در مرحله اول (طرح ایران چهار مرحله را برای خروج کامل از تعلیق در نظر می گرفت) کار در کارخانه تبدیل اورانیوم (UCF) اصفهان شروع می گردید. اگر هم این گونه نمی شد و اروپا ایده پیشنهادی ایران را رد می کرد، از آنجا که راه رسیدن به پیشرفت در مذاکرات از سوی اروپا بسته و پیشرفت و رو به جلو بردن مذاکرات نیز شرط ادامه آن در توافق نامه پاریس دانسته شده بود، توافق نامه پاریس باطل می شد و دیگر نمی توانست مبنایی برای ادامه مذاکرات باشد. مقامات ایرانی اعلام می کردند در صورت رد ایده ایران هم مذاکرات را ادامه خواهند داد، اما دیگر تعلیق همه جانبه را حفظ نخواهند کرد و روند خروج از تعلیق را آغاز خواهند نمود. اروپا پس از دریافت ایده پیشنهادی ایران، مدتی تلاش کرد با استفاده از فرصت تعطیلات نوروز 1384 در ایران، به انتشار اطلاعات نادرست درباره آن بپردازد. هدف از این کار نیز عمدتا این بود که وانمود شود ایران بالاخره از عقیده راسخ خود در زمینه بهره مندی کامل از فن آوری تولید سوخت هسته ای کوتاه آمده و در ایده پیشنهادی خود، محدودسازی آن را (به ویژه از حیث تعداد سانتریفیوژها در نطنز) پذیرفته است.

بعدها با انتشار جزئیات ایده پیشنهادی ایران، معلوم شد که آنچه اروپایی ها درباره پذیرش «غنی سازی محدود» از سوی ایران می گفتند، دروغی بیش نبوده و ایده ایران در نهایت هدفی جز تولید سوخت اتمی در حد صنعتی را در پی ندارد. کارگروه هسته ای مذاکرات، دهه سوم ماه مارس تشکیل جلسه داد تا

ص: 178

جزئیات ایده ایران بررسی شود. اما بالاخره اروپا در پایان ماه مارس (اوایل فروردین ماه سال 1384) رسما اعلام کرد از پذیرش ایده ایران خودداری و درخواست می کند که ایران، دست کم عملی کردن تهدید خود را درباره آغاز خروج از تعلیق و راه اندازی کارخانه UCF اصفهان تا برگزاری یک نشست در سطح وزیران خارجه اروپایی و مسئول پرونده هسته ای کشور به تعویق اندازد. در این اثنا، سخنان دیگری نیز از سوی اروپایی ها به گوش می رسید مبنی بر اینکه تا تکلیف انتخابات ایران در 13 ژوئن معلوم نشود، هیچ توافق جامع یا حتی مذاکره جدی با ایران به عمل نخواهد آمد.

اقتصادی، تکنولوژیک، هسته ای، سیاسی، و امنیتی با دولت ایران مواجه می دیدند، طبعا نمی توانستند در مورد کیستی رئیس جمهور ایران و چیستی دولت او بی تفاوت باشند.

البته تحلیل گران عقیده دارند آنچه اتفاق افتاد، هم پیش بینی ها و هم آرزوهای طرف اروپایی را در هم ریخت. اروپایی ها و به ویژه انگلستان، آن گونه که روزنامه گاردین، ناکامی های سفارت انگلیس را در تهران در پیش بینی اوضاع انتخاباتی ایران به تفصیل گزارش کرده است، هرگز نه حضور پرشور مردم پای صندوق های رأی و نه انتخاب فردی که اصیل ترین آرمان های انقلاب اسلامی را نمایندگی می کرد به عنوان رئیس جمهور تصور نمی کردند. در واقع اطلاعات موجود نشان می دهد اروپا اولاً انتظار داشت مشارکت حداقلی مردم پای صندوق های رأی، مشروعیت مردمی نظام جمهوری اسلامی را در عرصه بین المللی ضعیف و مخدوش سازد و ثانیا در نهایت فردی با رأی اندک به ریاست جمهوری برگزیده شود که آمادگی معامله با غرب ضمن کوتاه آمدن از بعضی خطوط قرمز را داشته باشد.

اما هیچ یک از این دو توقع برآورده نشد و تمام پیش بینی ها و امیدهای آنان نقش بر آب گردید. اروپا با ملتی مواجه شد که با شرکت حداکثری خویش در انتخابات، نشان دادند برای حفظ حقوق و پاسداری از حیثیت ایران، از پرداخت هیچ هزینه ای دریغ نمی کنند؛ و دولتی را پیش روی خود دید که انگیزه ای فوق العاده برای ایستادگی در مقابل هرگونه زورگویی غرب در آن وجود دارد.

بر اساس توافقی که در ماه ژوئن (فروردین ماه 1384) و در ژنو میان ایران و اروپا به دست آمد، طرف اروپایی متعهد شد حداکثر تا پایان ماه جولای

ص: 180

(دهم مردادماه سال 1384) طرح جامعی شامل تضمین های عینی درخواستی از ایران و تضمین های قطعی که به ایران واگذار می کند روی میز مذاکره بگذارد. توجه به این نکته ضروری است که طرف ایرانی بارها تکرار کرده بود چنانچه در طرح پیشنهادی اروپا، حق مسلم ایران در دست یابی به چرخه سوخت هسته ای به رسمیت شناخته نشود، این طرح را نخواهد پذیرفت و برای خروج مرحله به مرحله از تعلیق به دلیل عدم پیشرفت مذاکرات گام برخواهد داشت و تأسیسات UCFاصفهان را بلافاصله راه اندازی خواهد کرد.(1)

در آستانه تحویل طرح پیشهادی اروپا و در واقع آخرین فرصت آنان، تحلیلگران سیاسی بر این عقیده بودند که هیئت ایرانی مذاکره کننده، بسیار هوشمندانه در این دو سال راه هر بهانه ای را برای اروپا بسته است؛ به طوری که امروز صلح آمیز بودن فن آوری هسته ای ایران بر همگان آشکار شده و به دنبال آن، هیچ دلیلی برای ادامه تعلیق غنی سازی از سوی ایران وجود ندارد.

باز هم بر تعلیق بلند مدت چرخه سوخت هسته ای توسط ایران تأکید می نمود) را نادیده می گرفت، بار دیگر عدم پای بندی خویش به تعهدات قبلی را به اثبات رساندند و آشکار ساختند که هرگز نمی توانند مستقل از سیاست های امریکا، در عرصه های بین المللی تأثیرگذار باشند.

در پی عدم ارائه به موقع طرحی توسط طرف مذاکره کننده، جمهوری اسلامی ایران در تاریخ دهم مردادماه 1384 با ارائه نامه ای به آژانس بین المللی انرژی اتمی، تصمیم ایران به از سرگیری فعالیت تأسیسات UCF اصفهان را اعلام و از بازرسان آژانس درخواست نمود هر چه سریع تر برای فک پلمپ تأسیسات اصفهان آماده شوند. این نامه مروری گذرا به پرون ده هسته ای ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی و مذاکرات با سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان دارد. تحویل این نامه به آژانس، نقطه عطفی در طول نزدیک به دو سال مذاکرات ایران با کشورهای اروپایی طرف مذاکره بوده است. از این رو، در پایان این نوشتار بنا به اهمیت موضوع، به خلاصه ای از این نامه که حوادث پرونده هسته ای ایران را تا آخر تیرماه 1384 پوشش داده است، اشاره می شود.

نامه ایران که در تاریخ دهم مرداد ماه 1384 به آژانس بین المللی انرژی اتمی تحویل گردید، پس از ارائه تاریخچه ای از پرونده هسته ای کشور، استدلال می کند که ایران پس از انجام همه اقدامات اعتمادساز و نشان دادن حداکثر حسن نیت از خود، به اعمال حقوق خود در چارچوب معاهده «اِن.پی.تی» روی آورده است. این نامه به شرح ذیل آغاز می شود.(1)

ص: 182

«از اوایل دهه 1980، برنامه صلح آمیز هسته ای و حق انکارناشدنی ایران در مورد فن آوری هسته ای، هدف گسترده ترین و شدیدترین نقض ها، تضییق ها، مداخله ها و تبلیغات نادرست قرار گرفته است.

* معاهدات معتبر و الزام آور برای ساخت نیروگاه های برق هسته ای به صورت یک جانبه ملغی شدند؛

* مواد هسته ای که به صورت قانونی خریداری شده بودند و در مالکیت ایران قرار داشتند، به صورتی غیرقانونی بلوکه شدند؛

* حقوق ایران دراجرای حق خود به عنوان سهام دار چندین شرکت ملی و چندملیتی انرژی هسته ای مورد تضییع قرار گرفت؛

* مداخلات غیر موجه و زورمدارانه ای به صورت منظم به منظور تخریب، ممانعت و تأخیر در اجرای توافقات هسته ای ایران با دیگر شرکا صورت گرفت؛

* اتهام های بی اساس بر ضد برنامه کاملاً صلح آمیز هسته ای ایران به صورت منظم انتشار یافت.

در حالی که نقض همه جانبه و منظم حقوق ایران، تحت «معاهده عدم اشاعه» اِن.پی.تی ادامه داشت و در حالی که دولت های اصلی عضو معاهده در عدم پای بندی خود به بسیاری از تعهداتشان تحت موارد یک، چهار و شش معاهده به طور کلی و تحت بند 2 ماده چهار در قبال ایران اصرار ورزیده اند، ایران بر اهتمام خود در پای بندی به همه تعهداتش تحت معاهده ادامه داده است. در همین زمان و تنها به منظور جلوگیری از محدودیت های غیرقانونی و غیرمشروع بیشتر در اعمال حقوقش، ایران مجبور شد تا در مورد فعالیت های قانونی خود پوشیده عمل کند و از ارائه جزئیات برنامه هایش خودداری ورزد که

ص: 183

البته در بیشتر موارد حتی بر اساس توافق نامه پادمان هایش با آژانس بین المللی انرژی اتمی ملزم به ارائه آنها نبوده است.

در اکتبر 2003، ایران با دولت های فرانسه، آلمان و انگلستان وارد توافق نامه ای شد، با این انتظار صریح که فصل جدیدی را مبتنی بر شفافیت کامل، همکاری و دسترسی به فن آوری های پیشرفته باز کند. ایران با تعدادی اقدامات مهم در شفافیت و اعتمادسازی توافق کرد و به فوریت و به طور کامل آنها را اجرا کرد:

* امضا و آغاز اجرای فوری و کامل پروتکل الحاقی؛

* گشودن درهای خود به سوی یکی از مداخله آمیزترین و گسترده ترین بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی؛

* فراهم آوردن مجموعه ای از جزئیات فعالیت های صلح آمیز هسته ای خود که تمامی آنها در هماهنگی کامل با حقوق و تکالیفش تحت «معاهده عدم اشاعه سلاح های اتمی» اِن.پی.تی انجام گرفته بود؛

* شروع و تداوم تعلیق داوطلبانه حق قانونی خود برای غنی سازی اورانیوم به عنوان اقدامی اعتمادساز ظرف بیست ماه گذشته؛

* گسترش دامنه تعلیق در فوریه و نوامبر 2004، در پی توافقات با سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپایی در بروکسل و پاریس، برای تحت پوشش قرار دادن فعالیت هایی که کاملاً فراتر از تعریف اولیه آژانس از «غنی سازی» و حتی «فعالیت های مرتبط با غنی سازی» بود.

بازرسی های فراگیر آژانس از ایران، بارها اظهارات ایران مبنی بر اینکه هر میزان از بازرسی و بررسی های موشکافانه، هرگز کمترین انحرافی به سوی

ص: 184

فعالیت نظامی را نشان نخواهد داد، تأیید کرد. مدیرکل در بند 52 گزارش نوامبر 2003 خود تأکید کرد:

تا این تاریخ، هیچ ملاکی دال بر اینکه فعالیت ها و مواد هسته ای از پیش اعلام نشده که در بالا به آنها اشاره شد، در مورد برنامه تسلیحات هسته ای باشد، یافت نشده است.

با گذشت یک سال دیگر و با انجام بیش از یک هزار نفر _ روز از سخت ترین بازرسی ها، مدیر کل در بند 112 گزارش نوامبر سال 2004 خود دوباره تأکید کرد که:

تمامی مواد هسته ای اعلام شده در ایران مورد حساب رسی قرار گرفته و بنابراین، چنین مواردی به سوی فعالیت های ممنوعه منحرف نشده است.

متاسفانه در مقابل، اگر نگوییم هیچ، ایران ما به ازای بسیار اندکی دریافت کرد و بارها اقدامات اعتمادساز خود را افزایش داد و تنها در عوض آن، با قول های انجام نشده و درخواست های بیشتر روبه رو شد».

در ادامه این نامه، پس از برشمردن اقدامات اعتمادساز و داوطلبانه ایران در طول روند پرونده و افزایش درخواست های زیاده خواهانه اروپایی ها اشاره می شود:

«سرانجام در 23 مارس 2005، ایران مجموعه ای از راه حل ها را برای تضمین های عینی که از سوی دانشمندان و متخصصان مستقلی از ایالات متحده و اروپا پیشنهاد شده بود ارائه داد... . فشارهای جانبی مانع از آن شد که سه کشور اروپایی به طور جدی و به موقع به بررسی این پیشنهاد بپردازند؛ پیشنهادی که می تواند چارچوبی فراهم کند که نگرانی های همه طرف ها را به طور معقول برطرف سازد...».

ص: 185

«به منظور اصلاح هرگونه سوء برداشت و به منظور اطمینان از اینکه از هیچ فرصتی برای حل و فصل توافق شده موضوع کوتاهی نکرده باشیم، ایران با تمدید مدت تعلیق کامل برای دو ماه دیگر، در پاسخ به تعهد وزرای سه کشور اروپایی و نماینده اتحادیه اروپا در ژنو برای ارائه نهایی طرح جامع خود برای اجرای توافق پاریس تا پایان ماه ژوئیه یا آغازین روزهای ماه اوت سال 2005، یعنی تقریبا نه ماه بعد از توافق پاریس موافقت کرد.

ایران در ژنو، این موضوع را روشن ساخت که هرگونه پیشنهاد از سوی سه کشور اروپایی باید در برگیرنده برداشت این سه کشور از تضمین های عینی برای شروع تدریجی برنامه های غنی سازی ایران باشد و هرگونه تلاش برای تبدیل تضمین های عینی به توقف یا تعلیق بلندمدت، با روح و مفاد توافق نامه پاریس سازگار نبوده و برای ایران قابل پذیرش نیست».

در ادامه نامه، پس از ذکر برآورده نشدن خواسته های مشروع جمهوری اسلامی ایران در طرح پیشنهادی سه کشور اروپایی که هنوز ارائه نشده بود، خاطرنشان می شود:

«اکنون مشخص است که مذاکرات، آن گونه که در توافق نامه پاریس خواسته شده بود، در حال پیشرفت نیست و این به دلیل خط مشی سه کشور اروپایی در طولانی کردن مذاکرات، بدون کمترین تلاش برای حرکت به سوی برآورده ساختن تعهداتشان بر اساس توافق نامه های تهران و پاریس است. این استمرار کش دار، منحصرا معطوف به تأمین این مقصود است که تعلیق را تا جایی که امکان دارد حفظ کند تا آن را در عمل به توقف تبدیل نمایند... .

ص: 186

پس از صرف چنین مدت زمان طولانی برای مذاکرات و اقدامات بسیاری که ایران برای اعاده اعتماد انجام و انعطافی که نشان داده است، هیچ بهانه ای برای تأخیر بیشتر در اجرای اولین مرحله از پیشنهاد ایران، یعنی از سرگیری محدود فعالیت کارخانه UCFاصفهان باقی نمی ماند... .

همان گونه که شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تأکید کرده است، «تعلیق، یک اقدام اطمینان ساز داوطلبانه و نه یک الزام قانونی است.» زمانی که این شورا به صراحت تعلیق را «یک تعهد الزام آور قانونی نمی داند»، هیچ گونه لفاظی از سوی این شورا نمی تواند این اقدام داوطلبانه را به یک عنصر لازم الاجرا یا ضروری در هیچ موردی تبدیل سازد. در حقیقت شورای حکام، هیچ گونه مبنای واقعی یا قانونی و یا قدرت اساس نامه ای ندارد که چنین درخواستی نموده یا عواقبی را برای آن در نظر گیرد.

با توجه به موارد فوق، ایران تصمیم گرفته است تا فعالیت های مربوط به تبدیل اورانیوم در UCF اصفهان را از تاریخ اول اوت 2005 از سر گیرد.

بدین وسیله از آژانس خواسته می شود که برای اجرای به موقع پادمان های مربوط به این فعالیت ها، قبل از شروع دوباره فعالیت های UCF آمادگی داشته باشد.

جمهوری اسلامی مایل است تأکید کند که از هیچ گونه تلاشی در راه نیل به از سرگیری فعالیت های غنی سازی از طریق مذاکره دریغ نمی کند. بنابراین آماده است که با حسن نیت و سریعا به گونه ای که نتیجه مورد نظر به دست آید، به مذاکرات با سه کشور اروپایی _ اتحادیه اروپا _ ادامه دهد. در همین حال، ایران به تعلیق داوطلبانه در خصوص فعالیت های مربوط به غنی سازی ادامه

ص: 187

خواهد داد. لازم است خاطرنشان گردد که UCF اصفهان، از ابتدا در تعریف آژانس، مشمول فعالیت های مرتبط با غنی سازی نبوده است».

ص: 188