عقربه از زمان جلوتر بود

باز انگار وقت دیگر بود

مثل این روز ها نمی مانست

به گمانم که عالم ذر بود

آسمان ... خشک و تشنه می خندید

زیر مژگان خاک ها تر بود

کسی اینجا شکسته تر می شد

رد یک زخم روی آن پر بود

دهمین آفتار می بارید

دهممین روز در برابر بود

جزر و مدی عجیب بر پا شد

دشت در خون خود شناور بود

دشت در عطر سیب می پیچید

نقش خیمه ها معطر بود

لاله ها دشت را رجز خواندند

سینه ها شرحه شرحه پرپر بود

ظهر بر سینه زمین کوبید

وقت گلبانگ نای اکبر بود

وحده لا اله الا هو

نبض شیرین زخم و حنجر بود

اشهد ان ... عشق با ما هست

اشهد ان ... عشق بر تر بود

گفت: قد قامت الصلات... ای عشق

این صدای گرفته ... اصغر بود

با نمازی که رنگ دریا داشت

موچ با آیینه برابر بود

سینه های ستبر گل می کرد

اولین رکعت صنوبر بود

آبشار رکوع برپا شد

نوبت سجده سایی سر بود

سمع الله ... در سکوت شکست

سمع الله ... حرف آخر بود

در قنات قنوت ها انگار

عکسی از چشم های دلبر بود

خیمه سرمست عاشقانه شد و

محو در جلوه های داور بود

تیرها سمت خیمه می آمد

لحظه سجده های آخر بود

السلام علیک ... یا عطشان

السلام علیک ... بی سر بود

نیزه ها در چکاچکی موهوم

نوبت تیغ بود و خنجر بود

سروها ایستاده می میرند

شاخه های تکیده بی بر بود

کربلا در مدینه گم می شد

بوی آتش گرفتن در ... بود؟!

سوخت گیسو و چادر و معجر...

آه این ناله های مادر بود

هیجده بار من شمردم باز

روی نیزه دوباره یک سر بود

ظهر در سرخی شفق گم شد

عطش از داغ ها فراتر بود

حامد حجتی

ص: 2

این محرم را زنده نگه دارید، ما هر چه داریم از این محرم است. محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است. تمام این وحدت کلمه ای که مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و تبلیغ و تروجی اسلام شد. این مجالس سوگواری و این مجالس مجالس بزرگداشت سید مظلومان و سرور آزادگان، که مجالس غلبه سپاه عقل بر جهل، و عدل بر ظلم، و امانت بر خیانت، و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است، هرچه با شکوه تر و فشرده تر بر پا شود، و بیرق های خونین عاشورا به علامت حلول روز انتقام مظلوم از ظالم، هر چه بیشتر افراشته شود، ماه محرم ماهی است که مردم آماده اند برای شنیدن مطلب حق.

(صحیفه امام ، ج17)

کار امام حسین علیه السلام در کربلا، با کار جد مطهرش حضرت محمد بد عبدالله صلی الله علیه و آله در بعثت، قابل تشبیه و مقایسه است. قضیه این است. همان طور که پیغمبر در آن جا، یک تنه با یک دنیا مواجه شد، امام حسین هم در ماجرای کربلا، یک تنه با یک دنیا مواجه بود.

1375/09/24

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 7

ص: 8

رود ماه

جواد نعیمی

بیرق سرخ گون فضیلت و جهاد، که به نام هایی بس بلند مزین است، جاری ترین اهتزاز جاویدی است که هماره عطر تلاش های نبوی و پیام رنج های علوی را در گستره گیتی می گستراند ... .

از این نام های مقدس که بر بلندای تاریخ، خورشیدگونه می درخشند و بر پهنه اندیشه ها و دل ها نور می افشانند، یکی هم موسی فرو خورنده خشم است! عبد صالح، میراث دار خون خداوند. راهبر همه فرزانگانی که در راه بارورسازی گلستان دین، و زایندگی تعهد در راه اعتلای آیین اسلام، سجاده امربه معروف و نهی ازمنکر را می گستراند و در محراب زمانه، به عبادت و اطاعت از فرمانده هستی، می ایستد.

بزرگ وارث ایثار و خون، شناگر چالاک دریای هدف، مدار وسیع رسالت، امتداد بزرگراه هدایت، افتخار روشنای شهادت، هفتمین رهبر، امام موسی بن جعفر علیه السلام ، گنجینه انوار علوم، امام برگزیدگان عالم، معدن وقار و عظمت، دارنده چشم های اشکبار و چشمه های سجده طولانی! هماره تسلیم مقام رضا، شهید زهر جفا، روح رنجدیده گرفتار ستمکاران و زندانی معصوم زندان های تاریک و نمور، یار آشنای حلقه های زنجیر! پرتو نور خداوند در تاریک زار زمین، رهبر امین، مولای هفتمین، که سلام همه حق باوران، نثار راه پاک و اندیشه های تابناکش باد.

والامردی که در راه ایمان و آرمان، و در راستای کسب رضای حضرت حق، شکیبا و استوار، ودیعه فرمان ها الهی را به جان پذیرفت و بر سینه فشرد، و رهروان طریق توحید را تا رسیدن بر قله های شرف و راستی و رستگاری، به همراهی ایستاد.

هفتمین مظلوم، عصاره ایمان و هدف، آمیزه ای از دانش و تقوا، عبادت و بینش، حکمت و عدالت، مبارزه و پایداری، اراده و همت ... بود.

امام موسی بن جعفر علیه السلام بر دروازه زمان ایستاده بود. بلندبالا و قامت کشیده، درست اندیش و دورنگر، رسالت مدار و هدفمند، پاس دارنده آیات مبین، و فرمانروای همه مؤمنان. استوانه ای از نور، با روانی تابناک و اندیشه ای استوار، دلی گسترده و دردمند،گام هایی ثابت و استوار، و صلابتی که سخره همه صخره ها بود. او این مبلغ آیین احمدی ستم ستیزانه و فریادگر، مصمم و قاطع بر شکوه و جلال و

ص: 10

جلای دین می افزود.

نام بلندش، پایه های کاخ هارونی را به تزلزل وامی داشت، و یادش سوهان روح همه ستمبارگان زمانه بود.

هارون، نماینده هرچه پلیدی، آکنده از گند جنایت و پستی، سینه به سینه آن امام همام، قصد سد کردن چشمه جوشان نور و روشنایی را دارد. او، از آن دست طاغوت هایی است که غاصبانه بر مسند خلافت تکیه زده است و در سر، اندیشه تاراج بیت المال می پروراند! او چهره ای دژخیمانه دارد، ابروانی گره کرده، دستانی درهم فرورفته، رنگی تیره، لبانی آویخته و صاحب قلبی است مرده! غرقه در انجماد مرداب دینار و زر، و ایستاده در سایه خنجر! ...

او را توان تحمل حق نیست. چه آنکه خود از نوادگان باطل است، و وابسته به تیره تاریکی! او، روزهای روشن امام را به کویری ترین شب های زندان می سپارد ... و امام، که ابلاغگر همه پاکی هاست، در کنج خلوت و نمناک زندان، غوغای ابلاغ پیام های خویش را برپا می کند، و با چهره هشتن به خاک، در برابر آفریننده پاک، پیام مظلومیت خویش و حقانیت آرمان های والای الهی را به گوش افلاک می رساند.

آن بزرگ، رود هماره روان و زلال تشیع را تا دورترین مرزهای زمان گسترش می دهد، و هنگامی که دربندی گران، ماه بر نور لبان مترنم به یاد خدایش بوسه می زند، و هنگامی که پلیدان، حتی از نیایش او در انزوا، بیم دارند و شعاع تابناک شخصیتش را برای تداوم خودکامگی ها و ستم گستری های خود مانع می دانند، از پس آن همه تحمل سختی، زهری را در اندرون خرما به امام علیه السلام می خورانند و آن غریب، پس از سه روز تحمل درد و اندوه و در میان انبوه نیایش خویش، به عرش می رود. و شهابی گذرا همزمان،خطی سپید بر آسمان رقم می زند و ناپدید می شود ...

پیکر مقدس امام، بر پل بغداد، غروری نجیبانه و هیمنه ای فراموش ناشدنی را تداعی می کند ... و از آن پس، خورشید و ستاره ها می گریند ...!

ص: 11

بپردازید [تا در برابر این مبلغ، از جان و مال شما دفاع کند] و در غیر این صورت به شما اعلام خطر می شود.»

عکس العمل نجرانی ها

نمایندگان پیامبر که حامل نامه دعوت به اسلام از جانب پیامبر بودند، وارد نجران شدند و نامه را به اسقف نجران دادند. او نیز شورایی تشکیل داد و با آنان مشورت کرد. یکی از آنان که به عقل و درایت مشهور بود گفت: «ما بارها از پیشوایان خود شنیده ایم که روزی منصب نبوت از نسل اسحاق به فرزندان اسماعیل انتقال خواهد یافت و هیچ بعید نیست که محمد _ که از اولاد اسماعیل است _ همان پیامبر موعود باشد». بنابراین، شورا نظر داد که گروهی به نمایندگی از هیئت نجران به مدینه بروند تا از نزدیک محمد صلی الله علیه و آله وسلم را ملاقات و دلایل نبوت او را بررسی کنند.

خلق به او بوده اند. خداوندا، اینها اهل بیت منند. پس شک و گناه را از ایشان برطرف کن و ایشان را پاکِ پاک کن.» در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه تطهیر را در شأن ایشان فرود آورد: «همانا خداوند اراده فرمود از شما اهل بیت پلیدی را برطرف فرماید و شما را پاکِ پاک کند.»

ص: 19

اما گردش اینترنتی هیچ وقت جای سفری را که با همه وجودت، در دنیای واقعی می روی نخواهد گرفت. گردش در فضای مجازی دردسرهایش کمتر است اما لذت سفر، به رفتن است، به حرکت.

اسلام هم برای برنامه جهانگردی، زنگ های جالبی دارد: زنگ عبرت و عبادت و ... سفر حج یکی از لحظه های پر انرژی این برنامه است، سفری که پایانش نقطه آغاز رسیدن است.

سیروسفرهای اهل بیت علیه السلام هم خاطرات زیبایی را در دفتر روزگار ثبت کرده است.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آثار تاریخی قوم حضرت صالح علیه السلام و چشمه ای را که ناقه صالح از آن آب خورده بود، به مردم نشان داد تا عبرت بگیرند.

بازدید امیرالمؤمنین علی علیه السلام از کاخ کسری، سرزمین براثا، بابل، سفر امام حسن علیه السلام به روم ...، مهرهای تأییدی است برای اهمیت سفر در اسلام.

این روزها جهانگردی، بیش از آنکه یک فرهنگ باشد، ایده ای اقتصادی است، اما آدم ها جهان را می گردند، تا به خودشان برسند. به خودی که بوده اند و خودی که باید باشند.

این رسیدن شاید سخت باشد، اما ارزش دارد برایش هزینه کرد، وقت گذاشت ... این سفر توشه می خواهد، و باور که همیشه چیزهایی برای یاد گرفتن هست.

ص: 21

که عابری ناشناس گستاخانه از او پرسید: «صراف عالم معنی، محمد برتر بود یا بایزید بسطامی؟» مولانا با لحنی آکنده از خشم جواب داد: «محمد صلی الله علیه و آله و سلم سر حلقه انبیاست، بایزید بسطام را با او چه نسبت؟» درویش تاجرنما بانگ برداشت: «پس چرا آن یک، سبحانک ما عرفناک گفت و این یک سبحانی ما اعظم شأنی به زبان راند؟» پس از این گفتار، بیگانگی آنان به آشنایی تبدیل شد. شمس به مولانا گفته بود از راه دور به جست جویت آمده ام اما با این بار گران علم و پندارت، چگونه به ملاقات الله می توانی برسی؟ نگاه مولانا به او پاسخ داده بود: «مرا ترک مکن درویش و این بار مزاحم را از شانه هایم بردار.»

شمس حدود سال 642 ه .ق به مولانا پیوست و چنان او را شیفته کرد که درس و وعظ را کنار گذاشت و به شعر و ترانه و دف و سماع پرداخت و از آن زمان، طبعش در شعر و شاعری شکوفا شد و اشعار پرشور عرفانی سرود. کسی نمی داند شمس به مولانا چه گفت و آموخت که دگرگونش کرد؛ اما واضح است که شمس عالم و جهاندیده بود و برخی به خطا گمان کرده اند که او از دانش و فن بی بهره بوده است ولی نوشته هایش بهترین گواه بر دانش گسترده اش در زمینه ادبیات، لغت، تفسیر قرآن و عرفان است.

در شهر بر سر زبان ها افتاد.

مولانا به شام و دمشق رفت، اما شمس را نیافت و به قونیه بازگشت. شمس را نیافت، ولی حقیقت او را در خود پیدا کرد و دریافت آنچه به دنبالش است در خودش حاضر و متحقق است. مولانا به قونیه بازگشت و رقص و سماع را از سر گرفت و جوان و خاص و عام مانند ذره ای در آفتاب پر انوار او می گشتند و چرخ می زدند. مولانا سماع را وسیله ای برای تمرین رهایی و گریز می دید. چیزی که به روح کمک می کرد تا از آنچه او را در عالم حس و ماده مقید می دارد پر شود و پله پله تا بام عالم قدس عروج نماید. چند سال گذشت و باز حال و هوای شمس در سرش افتاد و به دمشق رفت؛ اما باز هم شمس را نیافت و به قونیه بازگشت.

درگذشت مولانا

مولانا، پس از مدت ها بیماری و به دنبال تبی سوزان در غروب یک شنبه 5 جمادی الآخر 672 ه .ق درگذشت. در آن روز پرسوز، در قونیه یخ بندان بود. سیل پرخروش مردم، پیر و جوان، مسلمان و گبر، مسیحی و یهودی همگی در این ماتم شرکت داشتند. افلاکی می گوید: «بسی مستکبران و منکران که آن روز، زنّار بریدند و ایمان آوردند.» و چهل شبانه روز عزا و سوگ بر پا بود.

آثار

آثار منظوم

مثنوی معنوی؛ دیوان شمس؛ رباعیات.

آثار منثور

فیه مافیه ؛ مجالس سبعه؛ مکتوبات.

ص: 24

ص: 25

افراد را راهنمایی کنند و با گذشت و صفای خود، ارزش های سنتی را انتقال دهند و وظیفه نسل جوان را در مورد آینده زندگی و مردم روشن کنند.

برکت وجود سالمندان

وجود سالمندان مایه برکت جامعه است. آن ها، اختلاف ها و درگیری هایی را که در محیط خانواده ها پدید می آید، کجروی ها و انحراف هایی که در جامعه انسانی رخ می نماید و روابط تیره و نابه سامانی که در جامعه ها وجود دارد با بیان و مراقبت خود از میان می برند و دشواری ها را حل و رفع کنند. سالمندان، راهنما و رهبر همه اند و نه تنها نسل جوان، که گاه میان سالان هم به رهبری آن ها نیازمندند. اختلاف ها به دست آن ها رفع و حل می شود و تجربه های آن ها ارزنده و کارساز، و طرز فکر و اندیشه شان جهت دهنده و رهایی بخش است. جوان نمی تواند مدعی شود به علت بالا بودن سطح علم و مدرک تحصیلی، از

ص: 29

سالمند، بالاتر و برتر است. اگر ارزش وجودی آن ها و آگاهی هایشان را همواره در نظر داشته باشیم، چه برکتی بالاتر از برکت این نسل و چه نعمتی برتر از نعمت وجود سالمندان.

با بهره مندی از تجربه های سالمندان می تواند نتیجه و حاصل عمر را غنا ببخشد و از مسیر اصلی خود، منحرف نشود.

ص: 33

همه می بینند چه کاره هستی!

در همه تاریخ، آدم های مثل ما، زیرآبی رفتند؛ آن پشت و پستوها قایم شدند؛ جوری که درست معلوم نشود اهل کدام طرف هستند؛ تا هم از این ور بخورند و هم از آن ور و بعد یک دفعه یک بیابان بی آب وعلف پیدا شد که معادلات همه را ریخت به هم. جای قایم شدن نداشت و حالا انگار کن مثل «زهیر»، هی راه قافله ات را کج کنی و از بیراهه ها بروی؛ تا به کاروان امام حسین علیه السلام برخورد نکنی؛ بالاخره چی؟ بیابان مگر چقدر جای فرار دارد؟

بالاخره می فرستند دنبالت؛ «زهیر! تصمیمت را بگیر.»

انگار کن بروی میان سپاه یزید و توی خیمه ها قایم شوی؛ صدایت می کنند؛ «حر! تصمیمت را بگیر.»

بدتر از همه، آن شب که چراغ ها را خاموش می کنند و در دل تاریکی می گویند: «این شب و این بیابان؛ تصمیمت را بگیر.»

عاشورا اگر این «تصمیمت را بگیر» را نداشت، خیلی خوب بود.

هر چقدر که می خواستند، ما گریه می کردیم و به سر و سینه می زدیم؛ ضجّه و فغان و اندوه؛ ولی موضوع این است که از همان صبح عاشورا که خورشید درمی آید، همه ذرات دوروبر آدم داد می زنند: «تصمیمت را بگیر»!

حالا انگار کنیم ما لباس سبز و برقع سبز و همه چی را سبز برداشتیم و ایستادیم این طرف؛ چی صدایمان کنند؟ «شبیه حسین»!

اصل گرفتاری و اصل دروغ، همین جاست. کجای جان ما شبیه حسین است؟ وقتی که رنگ روح ما قرمز است، حالا حتی نیمه قرمز - اُمَّةً اَسَرَجَتْ وَ اَلْجَمَتْ و تَنَقَّبَتْ - گیریم لباس سبز بپوشیم، نورافکن ها ما را لو خواهند داد.

در زیارت نامه نوشته شده: حسین علیه السلام صورت خداوند است؛ وجهُ اللّه. چه شباهتی بین ما و صورت خداوند است؟ «کریم» هستیم یا «رحیم» یا «علیم» یا دست کم کمش «رَئوفٌ بالعِباد»؟

ما چه جور سنخیتی با آن روح بزرگ داریم؟

این است که هرسال، این وقت «آخر ذی الحجه»، همه می نشینیم و عزا می گیریم چه کنیم؟ دور تا دور صحنه دایره ای، می نشینیم و خیره به لباس ها، گریه می کنیم.

تا کی؟ تا هلال ماه محرّم درمی آید و بعد یکهو چیزی یادمان می آید یا شاید یادمان می آورند و به ما می گویند: «عشق هم خیلی کارها می کند؛ این را یادتان رفته»؟ به ما می گویند: «عشق، آدم را شبیه معشوق می کند؛ پارسال که بهتان گفتیم.» به ما می گویند: «محبت، آخر آخرش به سنخیت می رسد؛ به شباهت.»

به ما می گویند: خدا نقاشی اش خیلی خوب است؛ رنگ روحتان را عوض می کند؛

ص: 36

رنگتان می کند؛ صِبْغَةَ اللَّهِ و مَنْ اَحْسَنُ مِنَ اللهِ صبغةً.»

یکهو همه چیز یادمان می آید و همان طعم پارسالی می آید زیر زبانمان؛ گُر می گیریم؛ همان جور که از عشق گُر می گیرند. بعد لباس های سبز را می پوشیم و می رویم روی صحنه و داد می زنیم: «سلام بر روی خداوند.»

برای احیای این آرمان خورشیدی است که یاد شد و از اینجاست که همه امت اسلام مکلف اند همواره عاشورا را زنده نگاه دارند و همه اقالیم قبله موظف اند که تلألؤ این حماسه خورشیدی را در طنین پرجلال آیات عدل و قسط همیشه درخشان و پرتوافشان حفظ کنند و با این پشتوانه سترگ، از همه ذلت ها و تسلیم ها برهند و به همه خواب ها و خمودگی ها پشت کنند و به همه عزت ها و آزادی ها برسند.

مسلمانان جهان، باید بیدار شوند و پرچم خونین عاشورا را برافرازند و پیوسته حلقه های این سلسله الهی را در معبر قرون و اعصار به هم بپیوندند و آیات قرآن را با خون فرزندان قرآن تفسیر کنند و عدالت را هدف قرار دهند و لذت ها را نپذیرند. مستکبران پیشین می کوشیدند فروغ عاشورا را بپوشانند تا بتوانند با خیال آرام، به ستم و بیداد خویش ادامه دهند. امروز نیز برخی می کوشند تا گستره فروغ عاشورا را محدود سازند؛ لیکن چگونه ممکن است؟

هنگامی که «گاندی» از درون «شبه قاره» می گوید: «من مبارزه را از شهیدان عاشورا آموختم»(1) و شیخ محمد محمد مدنی از دامن «اهرام» می نویسد: «ما باید از یاد ماه محرم سرمشق بگیریم» و شیخ عبدالله علایلی - یکی از قله های فرهنگ لبنان درباره یک شب عاشورا که در «قاهره» برگزار می گردد، کتاب سُمّو المعنی فی سموالذات را می نگارد و متفکر اصلاح طلبی از اعماق «لاهور» فریاد می زند:

سر ابراهیم و اسماعیل بود

یعنی آن اجمال را تفصیل بود

ما سِوَی اللّه را مسلمان بنده نیست

پیش فرعونی سرش افکنده نیست

خون او تفسیر این اسرار کرد

ملت خوابیده را بیدار کرد

رمز قرآن از حسین آموختیم

زآتش او شعله ها اندوختیم

تار ما از زخمه اش لرزان هنوز

تازه از تکبیر او ایمان هنوز

آری، جوانان غیور مسلمان، در هر جای جهان و از هر دو مذهب اسلامی سنی و شیعه، خون خود را به حماسه حسینی پیوند زنند و در مشرق عاشورا بایستند و با تلاوت آیات فلق، در الهام خونین نگاره شفق، درفش صلابت مقاومت اعصار را برافرازند و در جولانگاه شرف و آزادگی حضور داشته باشند و با غرق گشتن در زمزمه قرآن و نماز شب عاشورا و مدد جستن از مردانگی و شجاعت روز عاشورا، همواره، فرزندان حسین باشند و عاشورا؛ نه ابزار دست یزید و ابن زیاد؛ حسینی باشند و آزاده؛ نه یزیدی و برده.

ص: 39

است که، به جز خطبه های عاشورا و سخنان امام حسین علیه السلام در مسیر کربلا، مضامین آموزشی و سازنده زیارت ها و دعاهای زیارت، پس از درک عمیق مفاهیم و مقاصد آن ها، باید به صورتی درست و با بیانی مناسب، مردم آموزش داده شود. این دو منبع یادشده، از مهم ترین منابع شناخت و آگاهی و معرفت و سلوک و تربیت و حماسه و اقدام است که همواره مغفول مانده است و بهره ای که باید از آن ها گرفته شود، گرفته نشده است.

ص: 41

و اساس قدرت مسلمانان به شمار می آید.

«وینستون» از مستشرقان غربی می نویسد: «مادامی که مسلمانان قرآنی داشته باشند که تلاوت شود (فراموش نگردد) و کعبه ای که مراسم آن با انسجام و همدلی صورت گیرد و حسینی که یاد شود، هیچ کس قدرت تسلط و سیطره را بر آنان نخواهد داشت».

فردی مثل مهاتما گاندی بعد از اینکه با نظریه معروف «مبارزه منفی» خویش، استعمار انگلیس را در هندوستان زمین گیر کرد و اقتصاد آن گرگ پیر را به خطر انداخت، اعلام کرد: «ای ملت هند، من هیچ گونه الگو و روشی از هیچ کس در دنیا برای شکست استعمار پیر برنگزیدم؛ مگر از حسین شیعه»!.

به طورکلی، تأثیر قیام امام حسین علیه السلام بر جامعه اسلامی را می توان از سه بعد بررسی کرد:

یک- بعد مصونیت؛ تعظیم و تکریم واقعه طف و جانبازی اباعبدالله و یاران وفادارش، مصونیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مسلمانان را تضمین کرد و همتای تلاوت قرآن و مراسم حج تفسیر شده است. (وینستون)

البته حدیث ثقلین از حضرت محمد صلی الله علیه وآله، در این خصوص گویاترین است؛ زیرا تمسک به کتاب خدا (قرآن) و توسل به عترت پیامبر که امام حسین علیه السلام نیز از آن شجره طیبه است، مسلمانان را از هر خطر مصون می دارد و شاید یکی از علل ذلیل شدن بعضی ممالک اسلامی در قبال توطئه ها، کینه ها و فتنه ها، به کار نگرفتن درست به قرآن و دوری از اهل بیت : و اکتفا به مراسم صوری حج بوده است.

دو-  بعد موجودیت و احساس حضور؛ ملتی که پایگاه واقعی خود را طلب کند و در پی کسب جایگاه شایسته و بایسته خویش باشد، تمسک به آرمان اباعبدالله علیه السلام مشعل راه و پرچم مبارزه و اعلام موجودیت اوست. (بولس سلامه)

سه-  بعد مشروعیت؛ گاهی نیز ایده گرفتن از انگیزه ظلم ستیزی و حق طلبی قیام مولا اباعبدالله علیه السلام ، عامل مشروعیت بخشی به قیام ها و مبارزات حق طلبانه است؛ زیرا مولا این راه را به ملل تحت سلطه نشان داد؛ چنان که آزادی هند از چنگال استعمار انگلستان، مرهون قیام امام حسین علیه السلام دانسته شد. (گاندی)

حقیقت همراه می گوییم. افرادی که به محض شنیدن ندا، همراه منادی می شوند، مانند همراهانی که از مکه تا بزرگ ترین قربانگاه تاریخ، یعنی کربلای حسین علیه السلام ، مثل یک رود زلال همراه امام، رفتند. امام حسین علیه السلام ، یاران خود را در شب عاشورا فراخواند و فرمود: اگر در این سرزمین بمانید و نروید، فردا پیش از غروب آفتاب، حتی یک نفر از شما زنده نخواهد ماند. حضرت حتی خبر قطعی شهادت آنان را آشکارا اعلام کرد؛ اما روحیه آن ها نه تنها ضعیف نشد و به دل خود ترس راه ندادند، بلکه غرق شادی شده، گفتند: عجب! فردا روز پایان فراق و آغاز اوج گرفتن و رسیدن به وصل است.

حبیب بن مظاهر گفت: ای کاش این پرده شب بدرد و تمام شود؛ زیرا فاصله ما با معبود، یک شمشیر است و ای کاش این شمشیر فرود آید و ما را به عشق ازل متصل کند. امام به حبیب بن مظاهر فرمود: فردا کشته خواهی شد؛ اگر مایل هستی، برو! او پاسخ داد: بعد از کشته شدن شما، زنده ماندن ما، نه قیمت دارد و نه سود و سپس گفت: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله! اگر تورا رها کنیم و برویم، باید روز قیامت، پاسخ هر بر هم زدن پلک چشم خود را در محضر خدا و رسول خدا بدهیم و گویا دیگر عبادت ما عبادت نیست و نماز و روزه ما نماز و روزه نیست و ... .

از همراهان حضرت سیدالشهدا می توان از حضرت زینب، ام کلثوم، حضرت رباب، امام سجاد :، فرزندان زینب، فرزندان اباعبدالله، حضرت اباالفضل و برادرانش، عبدالله، عثمان و جعفر و... نام برد که سخنان هرکدام از آن ها تا و ظهور قائم آل محمد عجل الله حقیقتی است بر گونه اساطیر و مشعلی است مستدام تا فراخنای تحلیل ها.

شدم؛ ازاین رو، آمدم. امام فرمود: اطراف این صحرا را بررسی می کردم و تا ببینم فردا دشمن از کجا حمله خواهد کرد.

سپس امام به او فرمود: در تاریکی شب، از این مسیر (راهی که میان دو کوه بود) برو و خودت را نجات بده!

نافع گفت: خود را بر قدم های حضرت افکندم و عرض کردم: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله! مادرم در عزایم بگرید؛ اگر چنین کنم و تو را رها نمایم؛ پروردگار جهان بر من منت نهاد که در جوار شما به شهادت برسم.

جست وجو می کنند؛ مانند بسیاری از مریدان اباعبدالله علیه السلام در زمان ائمه بعد یا شیعیان معاصر و مخلص امام حسین علیه السلام که هم در پیروی شاخص هستند و هم در عشق، پایدار و هم مرید جاودانی راه مولا به شمار می روند.

5. حقیقت کور

این حقیقت، شامل آن دسته از افرادی است که چراغ را می بینند؛ اما تاریکی را برمی گزینند؛ راه را می بینند؛ ولی بی راهه را می پیمایند و جالب اینکه این حقیقت و تبلور آن در هیئت انسانی، هم در زمان واقعه، هم در اوج رویداد و هم پس از آن و حتی قرن ها بعدازآن، همواره کور و سطحی و نارسا باقی می ماند. اغلب مردم کوفه و شام، در سال 61 هجری، این گونه بودند. نکته ای که در خصوص کوفیان قابل ذکر است، این که آنان دارای فرهنگ ثابت و اراده پایداری نبودند و از جهات منفی، یعنی عهدشکنی و بی وفایی شهره بودند. مردم این شهر، در مقاطع مختلف، مواضع متفاوتی داشته اند؛ گاهی موضع آن ها در دفاع از اهل بیت : بوده، با شجاعت بی نظیری، جانب اهل بیت : را تقویت کرده اند؛ چنان چه پایداری آن ها باعث شکست ناکثین در جنگ جمل گردید؛ اما در جنگ صفین و یا در زمان امام حسن علیه السلام ، در مقابل معاویه کوتاه آمدند و در قضیه کربلا کاملاً عهدشکنانه عمل کردند و جالب اینکه حضور آنان در کنار حقیقت منتقم، مثل مختار، نیز موضع دیگری از آن ها را به

نمایش می گذارد.

حقیقت کور، گاهی به هدف می زند و گاهی نیز پا بر کف خود می گذارد و با انگشت خویش، دیدگان خود را از حدقه خارج می کند. در واقعه کربلا، تابلویی بسیار شیوا و گویا از حقیقت کور معاصران سال 61 هجری به نمایش گذاشته شد.

پی نوشت:

از روز دهم تا دهمین روز

محبوبه زارع

دو گمشده در معاشقه ای ازلی با محبوب، زیر سایه سار لحظات تجلی به مرور دلدادگی با حبیب نشسته بودند. او که خلیل الله اش می شمردند، با تفاخری روحانی، ثارالله را میهمان قصه دهمین روزش می خواست و او که ثاراللهی اش را خداوند امضا کرده بود، تنها به پاسخی سبز، بسنده می کرد.

او گفت: دهم ذی الحجه بود؛ خدا مأمورم کرد به بردن اسماعیل به سوی مذبح.

ص: 46

او فرمود: دهم محرم بود؛ من با خانواده و دوستانم، به میدان تجلی رسیدیم.

دهم ذی الحجه بود؛ حکم خداوند را به پسرم ابلاغ کردم.

دهم محرم بود؛ روزها و هفته ها از ابلاغ پیامم گذشته بود.

اسماعیل من، خود را آماده اجرای فرمان الهی یافت.

تمام کائنات، آمادگی همسفران مرا شهادت دادند.

دهم ذی الحجه بود که داشتم از تمام زندگی ام دل می بریدم.

دهم محرم بود که در هیچ دلی، هیچ دل بستگی نمی دیدم.

خنجر در دستان من بود و دستان او پر از قنوت.

شمشیرهای دشمن، برق می زنند و یارانم لبخند.

به چشمه های پسرم زل زده بودم.

چشم از نگاه تشنه یارانم می ربودم.

لب های اسماعیلم غرق ذکر بود.

لب هایشان در هُرم عطش می سوخت و جگرهایشان در شوق وصال، مشتعل بود.

سنگ ها در مقابل این دل بریدن، مبهوت مانده بودند.

دانه دانه شن های بیابان، بی تعلقی ما را می ستودند.

خنجر را بر گلوی اسماعیل نهادم.

یکی یکی جوان های رشیدم را به میدان می فرستادم.

دهمین روز بود و نفسم در سینه حبس.

دهمین روز بود و نفس ها رها و جان ها، تشنه ملاقات.

یکی یکی ثانیه ها را درمی یافتم.

یکی یکی جنازه شهیدانم را بر خاک می دیدم.

خنجر را کشیدم؛ نمی برید.

شمشیرهای دشمن، بدن ها را قطعه قطعه کرده بودند.

خدا دل بریدنم را دید و گوسفندی فرستاد.

خدا رضا به قضای مرا شنید و خواست مرا کشته ببیند.

معاشقه ام با خدا در لحظه قربانی گوسفند، به اوج رسیده بود.

معاشقه ام با خدا، تا ابدیت دل ها ادامه خواهد داشت.

خدا اسماعیل را به من برگرداند و عید قربان، تولد یافت.

خدا اسماعیل های مرا از من گرفت و عاشورا جاویدان شد.

هرگز به چنین پسری فکر نکرده بودم.

هزاران سال پیش از میلادم، خبر رسیدن این روز را به عالم داده بودم.

من و اسماعیل، به سوی مردم بازگشتیم؛ برای احیای این روز.

ص: 47

برخاست، زنی مصیبت زده که جز زیبایی نمی دید.

برخاستیم و عید قربان را به اجتماع مردم آوردیم.

برخاست و کربلا را از کربلا بیرون آورد.

و بدین ترتیب عید قربان، در تقویم حج، ثبت شد.

و بدین ترتیب، واقعه عاشورا، در بطن دل ها، جاودان گشت.

پس " با احتیاط وارد شوید " و بدان چشمان خون بار امام غائب از نظرها، در میان صحرا، صبح و شام خون می بارد برای جد غریبش، حسین بن علی علیه السلام ، و انتظار تنها 313 شیعهٔ واقعی و یار وفادار را می کشد تا به اذن خدای احد و واحد دوران غربتش به سر آید و انتقام خون مادرش و شهادت یک یک خاندان آل عبا را بگیرد ... .

پس «با احتیاط وارد شوید ...»

محرمت پربرکت ...

یا مهدی ...

امضا : معمار نویسنده در دست احداث

نیل و عذاب اصحاب فیل نیز در ماه محرم رخ داده است. در محرم اندوهی بی پایان عالم را در فراق مظلوم ترین مخلوق پروردگار، فرامی گیرد تا به بشر یادآوری کند بیاورد که سده ها پیش انسانی از نسل پاکان در راه رسیدن به سعادت حقیقی با دشمنان متعصب شتافت و آموزگار درس ایثار، شجاعت و ازخودگذشتگی در این عالم خاکی شد.

منابع: محدث قمی هدایة الانام الی وقایع الایام، ، ص 53؛ مفاتیح الجنان، ص 521.

شمر گفت: این حرف ها را رها کن؛ حالا بگو ببینم چه تصمیم می گیری؛ جنگ یا صلح؟ عمر سعد گفت: من آماده نبرد هستم؛ تو امیر پیادگان باش و من فرماندهی کل را در دست می گیرم. عمر سعد برای اینکه چهره مذهبی به خود گیرد و با نقاب تزویر و دین داری در برابر امام حسین علیه السلام حرکت کند، نماز عصر را به جای آورد و بعدازآن، بی درنگ، فرمان حمله را صادر کرد و بعد سی هزار لشکر، یک باره به سوی خیمه گاه حسینی روی آوردند  و این در حالی بود که  عمر سعد فریاد برمی آورد: «ای سربازان خدا! سوار شوید و بر شما باد بهشت برین».

برادران وی، آن نامه را دیدند، اظهار داشتند: سلام ما را به دایی مان برسان و بگو: ما نیازی به این امان نامه نداریم؛ امان خدا از امان ابن مرجانه بهتر است.

 شمر، عصر روز تاسوعا به سراغ فرزندان ام البنین رفت و گفت: فرزندان خواهر من! کجایید؟ حضرت عبّاس علیه السلام همراه برادران خود (بعدازآن که امام حسین علیه السلام ایشان را به جواب دادن به شمر توصیه کرد)، گفتند: چه می گویی؟ شمر گفت: شما چهار برادر، در امان هستید؛ خود را به کشتن ندهید. آنان گفتند: خداوند تو و امانت را لعنت کند. اگر تو دایی ما بودی، حسین علیه السلام را در نظر می گرفتی! آیا سزاوار است ما برادران، در امان باشیم؛ ولی فرزند پیامبر صلی الله علیه وآله بدون امان؟

به همین دلیل، در مجالس و محافل مذهبی و عزاداری، روز تاسوعا را به ابوالفضل علیه السلام نسبت می دهند و از احوال و شخصیت آن سرور، سخن می گویند و چنین وانمود می کنند که تاسوعا، روز ابوالفضل علیه السلام است.

آری، «تاسوعا» به آن حضرت بیشتر ارتباط دارد؛ زیرا در آن روز حضرت ابوالفضل علیه السلام شهادت در عاشورا را بر زندگی ترجیح داد و از خود گذشت و امان نامه ابن مرجانه را رد و آن و صاحب آن را لعن و نفرین کرد؛ ولی امان خدا را با افتخار و ایثار، کسب کرد!

عصر تاسوعا که، آغاز یورش یزیدیان بود ولی با شجاعت حضرت ابوالفضل علیه السلام و گفت وگوی او با سپاه عمر سعد، جنگ به روز عاشورا افتاد، و نام و نقش پرچم دار کربلا را به یاد می آورد.

بن مظاهر به سمت لشکر دشمن آمدند و از هدفشان سؤال کردند. آنان در جواب گفتند: امیر دستور داده، تسلیم فرمان او باشید وگرنه، هم اکنون با شما می جنگیم.

حضرت ابوالفضل علیه السلام برگشت؛ تا جریان را به امام اطلاع دهد و همراهان وی در آنجا ماندند و مشغول موعظه شدند. او پیام لشکر دشمن را به امام علیه السلام رسانید. حضرت فرمود: برادر جان! برگرد و از آنان، امشب را مهلت بگیر تا بتوانم به نیایش و استغفار بپردازم. خدا می داند من نماز و تلاوت قرآن و دعا و استغفار را بسیار دوست دارم.

حضرت ابوالفضل علیه السلام برگشت و سخن امام را به اطلاع رسانید. عمرسعد جوابی نداد، اما یکی از همراهان او به نام عمرو بن حجاج، رو به عمر سعد کرد و گفت: سبحان الله! اگر اینان اولاد پیامبر [صلی الله علیه وآله] هم نبودند و از ترک و دیلم بودند و از تو چنین درخواستی می کردند، باید اجابت می کردی. تو چگونه درخواست اینان را رد می کنی؟

قیس ابن اشعث گفت: با درخواستشان موافقت کن؛ ولی به خدا سوگند! اینان فردا از جنگ استقبال می کنند.

ابن سعد گفت: به خدا سوگند! اگر می دانستم اینچنین می خواهند، مهلت نمی دادم.

به هرحال، با عمر سعد که از نرسیدن نیروی کمکی به سپاه امام حسین علیه السلام اطمینان داشت، تا فردا به ایشان فرصت داد و نهضت حسینی به شب عاشورا رسید و وارد مرحله ای دیگر شد.

نهم، ابن زیاد جنگ آغاز نکرد و آنان مشغول تکمیل تدارکات و تجهیزات احتیاطی بودند.

همچنین یکی دیگر از اهداف آن ها از تأخیر جنگ، این بود که مخالفان آن ها و یاوران امام علیه السلام را بشناسند. آن ها شهرهای مهم از قبیل بصره، مدائن و کوفه را زیر نظر داشتند و چون اطمینان حاصل کردند که امام حسین علیه السلام یار و یاوری ندارد و ضعیف شده، از جایی کمکی به او نمی رسد و انقلابی به پا نمی شود، جنگ را شروع کردند.

بنابراین، امام علیه السلام مدافع بود؛ نه مهاجم و اگر از روز دوم تا عصر روز نهم جنگ شروع نشد، به این دلیل بود که ابن سعد دستور نداشت و این هم برای تدارک و رسیدن کمک و لشکر بود. و هدف دیگر از تأخیر، این بود که ببینند احساسات شیعیان چه اندازه است و در مقام یاری، چه اقدامی می کنند.

ابن زیاد می خواست ببیند آیا شورشی به پا می شود و شیعیان در مقام کمک به امام برمی آیند. او بیش از دیگران از عظمت امام علیه السلام داشت و او را می شناخت. ابن زیاد به یاد داشت وقتی وارد کوفه شد _ به گمان اینکه او امام حسین علیه السلام است_ مردم چه اندازه از او تجلیل کرده، به وی احترام گذاشتند. ابن زیاد به یاد داشت که هیجده هزار نفر با امام حسین علیه السلام بیعت کردند و همه از نزدیک شدن امام علیه السلام به کوفه باخبر شدند.

شاید ابن زیاد به سپاه خود خیلی هم اطمینان نداشت و احتمال می داد آنان شورش کنند و به نفع امام حسین علیه السلام اقدامی انجام دهند.

بنابراین، کشتن امام حسین علیه السلام با آن عظمت، کار آسانی نبود که با سپاهی اندک و در اول وقت، او را از پا درآورند. به همین، برای جلوگیری از احتمال بروز هر پیشامد غیر منتظره، سپاه عظیمی آماده کرد و نیز، جنگ را به تأخیر انداخت تا ببیند عکس العمل مردم چگونه است.

ابن زیاد در این چند روز، هم نیروهای سپاه را افزایش می داد، هم نیروهای کمکی تهیه می کرد و هم مراقب دوست و دشمن خود بود و اوضاع را کاملاً زیر نظر گرفته بود. او نه فقط بر کوفه، بلکه بر دیگر شهرهای شیعه نشین را نیز نظارت داشت.

دختری داد. نامش را مهدیه گذاشتم. مهدیه، نم نم قد کشید؛ از یک سالگی که گذشت، اصلاً نفهمیدم کی بزرگ شد. من به دانشگاه می رفتم. او عاشق خطی خطی کردن ورق های دفترم بود. بی سیم بازی می کرد. عروسکی داشت که زندانی اش می کرد. کاغذ که دستش می افتاد، قلمی برمی داشت و کاغذ را خط خطی می کرد. آدم های جنگ را می کشید؛ شکل تانک را نقاشی می کرد و از روی عکس های جنگ، انگار خیال مرا رسم می کرد. پانزده سال از دوران جنگ و اسارت گذشته بود و مهدیه بزرگ و بزرگ تر شد؛ چهارساله یا پنج ساله، غروب بود. از مسجد روستا برگشتم؛ مهدیه پرید توی بغلم؛ گذاشتمش روی زمین؛ یک نشریه از کمد بیرون آوردم؛ دادم دستش. اصلاً نمی دانم کسی خانه ما جاگذاشته، یا همسرم از دانشگاه آورده بود یا خودم از شهر آورده بودم؛ نمی دانم!

نشستم. مهدیه خیلی اذیت می کرد. شیرین کاری می کرد. جیغ می کشید. نشریه را گذاشتم جلوی مهدیه و یک مداد دستش دادم و گفتم: بیا بابایی؛ بخوان. خواندن که نمی دانست؛ خط خطی می کرد؛ جیغی کشید و شروع کرد به خط خطی کردن نشریه؛ بازی خاص دخترانه بود تو خیالش. چند دقیقه بعد، با همان جیغ دخترانه اش، مرا صدا زد و هی دائم آستینم را می کشید؛ بابایی رسول! رسول بابایی! رسول رسول رسول! یک فیلم دیده بود؛ بی سیم چی پشت بی سیم داد می کشید؛ میثم رسول و مهدیه بدجور به دلش نشسته بود. این یاد گرفته بود و دائم می گفت و با عروسکش بی سیم بازی می کرد. تو حیاط، خاک ریز می زد؛ سنگر می ساخت و دنیای غریب مرا در خیالش بازسازی می کرد.

 دوباره صدا زد. بابایی رسول! گفتم: چی می گی بابایی؟ با دست به تصویری روی نشریه اشاره کرد و مدام با چشمانش مرا می خواند که آن تصویر را ببینم. همسرم گفت: ببین چی می خواد بچه بهت نشان بده. رفتم جلو. نگاهم که به عکس افتاد، خشکم زد. در یک لحظه مثل تخته سنگ و مجسمه، سنگ شدم و تمام بدنم لرزید. انگار زلزله ای رخ داده باشد. داغ شدم. گر گرفتم... . آتش همه جای وجودم را پر کرد. تصویر شهید حسین پیرآینده بود؛ تصویری از جنازه اش. نشریه را برداشتم، حال غریبی داشتم و هق هق گریه می کردم. مهدیه از ترس جیغ می زد؛ ترسیده بود. همسرم هراسان و متحیر شده از اینکه من زار زار گریه می کردم.

نوشته بود: شهید حسین پیر آینده بعد از سیزده سال، از دل خاک، سالم بیرون آورده شده است؛ شهیدی که بعد سال ها زیرخاک بودن، بدنش سالم بود. وقتی عراقی ها جنازه حسین را از زیر خاک بیرون آوردند و دیدند سالم است، سه ماه او را زیر آفتاب داغ عراق نگه داشتند. هرچه اسید ریختند و هر کاری کردند، نتوانستند جنازه حسین را که تازه بود، از بین ببرند. خون در بدنش جریان داشت. با خون

ص: 55

حسین، لج بازی داشتند و می خواستند هر طور شده، جلوی خون تازه حسین را بگیرند؛ اما نشد و بعد جنازه حسین را تحویل ایران دادند و روز شهادت حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام او را تشیع کرده، به خاک سپردند.

ناگهان فروریختم؛ سرم را گذاشتم روی زمین و همه آن روزها در دل وجان و روحم زنده شد.

حسین، به نماز ایستاده بود و در قنوت می گفت: اللهم ارزقنا توفیق الشهاده فی سبیلک... .

قنوت حسین، زبانزد همه اردوگاه بود. نمی دانم کجا بودم؛ فریاد کشیدم: یا حسین و بی حس و بی حال افتادم.

تازه خبر آزادی را داده بودند. اردوگاه ریخت به هم و بچه ها شروع کردند به مجازات جاسوس های خودفروش و فریب خورده، اردوگاه آشفته شد و به هم ریخت. عراقی ها از پشت سیم خاردار، تیراندازی می کرد که یک تیر خورد به قلب حسین و در دم شهید شد. لباس های خونی حسین را درآوردیم و روی دست، تو اردوگاه، بچه ها شعار می دادند؛ عزاعزاست امروز، روز عزاست امروز، حسین شهید پیش خداست امروز. جنازه حسین را به آسایشگاه بردیم. حال غریبی داشتم. مهدیه، شانه هایم را چسبیده بود؛ بد جوری ترسیده بود.

همه جا به هم ریخته، همه هراسان، عراقی ها پشت سیم خاردار، اردوگاه آشفته و در هم. همسرم مات و متحیر، مهدیه جیغ می کشید. عراقی ها از این سو به آن سو می گریختند. دنیای غریبی بود.

عاشورایی شده بود؛ روز آزادگی حسین... . خبر آزادی را که دادند، حسین، عازم بهشت و ما به دیار رنج، هبوط کردیم. قفسی تنگ به وسعت آسمان، هنوز پاهایم، بند دنیاست؛ اما دوستانی دارم که دست در دستشان، امید لقای بهشت را در وجودم زنده تر می کند. تا سایه کی در رسد و آفتاب کی رخ پنهان کند و من نیز همنشین یاران شهیدم بشوم.

سینه ام را پر کرده ام از انرژی و انتظار.

سوره هایی سربریده، آیه هایی پاره پاره

گردن بند زیبایی بر گردن دختر جوانی است. مردی آمده فریاد می زند: شمشیرها، مرا در برگیرید. مردی آمده سوار بر اسب،

وسط میدان شعر می خواند و این کلمه رعب آور را مرتب به بازی می گیرد. انگار نه انگار که این هیولای شب ها و روزهای

نسل آدم بوده است. مردی پیدا شده که یک ذره هم از این دیو نمی ترسد. مرگ که پایه های پادشاهی اش بر ترس های مردم بنا

بود، ناگهان بی برج و بارو شد. قلعه هایش فروریخت. مرد جلو می رفت و مرگ، زیر سم اسب هایش جان می کند.

عاشورا جشن به زانو درآمدن مرگ است.

***

عاشورا جشن آبرومندی انسان است.

فکرش را بکن، اگر وقتی گفتند هر که می خواهد برود، همه می رفتند، آبرویی برای انسان می ماند؟ اگر در سیاهی شب، همه

ناپدید می شدند، دیگر می شد سر بلند کنیم؟ اگر قاسم نمی گفت: پیش تو مردن از عسل شیرین تر است، ما به این آبرومندی

بودیم که الان هستیم؟ اگر مسلم بن عوسجه نگفته بود: می خواهم همراه تو هفتاد بار بمیرم، امیدی برای نسل آدم باقی بود؟

بعد از هبوط از بهشت، این اولین باری بود که این قدر سربلند شدیم.

عاشورا، جشن آبرومندی انسان است.

***

قرآنی ورق ورق، در گودال افتاده است. سوره هایی سربریده، آیه هایی پاره پاره.

پیامبر گریه می کند: یا ربّ انّ قومی اتّخذوا هذا القرآن مهجوراً.

اهل حرم لحظه هایی این چنین تلخ را نبینند. روح لطیف عمه و عموزادگان را تاب خشونت جنگ نیست».

بی قرار و ناآرام راه می رفت، شاید راهی بیابد. لحظه ای درنگ کرد و به خیمه ها نگاه کرد، واسطه ای باید جست، کسی که عمو کلام عزیزش را روی چشم بگذارد. ناگاه لبش به خنده شکفت، چشمش به نور امید روشن شد. یافته بود کسی را که گلستان جان عمو تازه می شد به دیدارش، کسی که عمو حرفش را از چشمانش می خواند، پیش از آنکه بر زبان جاری کند. همه از علاقه عمو حسین به عمه زینب خبر داشتند. عزم خیمه ها کرد، چند قدمی برنداشته بود که ایستاد، به فکر فرورفت، عمه را خوب می شناخت دلش با دل برادر بود، بی شک چیزی را از او نمی خواست که می دانست دلش به آن رضا نیست. از نیمه راه بازگشت، واسطهٔ دیگر باید یافت. عمو جز خواهر، خاطر چه کسی را بی حدوحساب می خواهد؟ کیست که محبت نگاهش دل عمو را رضا می کند؟ چشم می گرداند تا دریابد کسی را که عزیز باشد به محضر عمو؟

به فکر بود و حیران که لبخند عموی رشیدش او را به خود آورد، و چه لحظه ای شیرین تر از آن، که حواست نباشد و به ناگاه دریابی نگاهی از دور تو را در آغوش مهرش کشیده است. برای عمو دست بلند کرد به پاس سایه مهربان نگاهش و خدا را شکر کرد به داشتن عموعباس.

-عمو عباس... آری عمو عباس.

 راه را یافته بود. دیده بود که امامش با چه عشقی به روی عمو عباس نگاه می کند، ممکن نبود روی ماهش را زمین بزند. عمو یهترین واسطه به درگاه امام بود.

-آری اگر عمو عباس بگوید ممکن نیست عمو حسین نپذیرد، من یقین دارم که حرف عمو را خواهد پذیرفت ... اما ... اما ... .

یادش آمد که عمو عباس در برابر امامش همه تسلیم است و رضا. اطاعت محض است در برابر فرمان ولی خدا، محال است چیزی بر خلاف رای امام بخواهد. غم سنگین دلش سنگین تر شد از این همه تنهایی. هیچ وقت این قدر تنها نبود. بعد از رفتن پدر، همیشه در لحظه های غم، پناه و آغوش عمو حسین آرامش می کرد اما حالا... . بر زمین نشست، سر بر زانو گذاشت.

-کاش می شد این بار هم از عمو راه را بپرسم؟ کاش می شد بگویم کمکم کنید و بگویید چطور شما را راضی کنم؟ کاش می شد مثل هر بار بنشیند و با صبر و حوصله به درد دلم گوش کند، برایم حرف بزند و غبار درماندگی را بنشاند... .

کلام مهرآمیر عمو همیشه مثل نسیم بود، روح و جانش را آرام می کرد و درهایی از دُرّ علم را برایش باز می کرد، با تعریف کردن زندگی پیامبر رحمت و دیگر انبیا، راه

ص: 58

زندگی می آموخت به قاسم. راستی پیامبران در آن هنگام که همه اضطرار بودند و استیصال به دامن چه کسی چنگ می زدند؟

توی همین فکرها بود که راه را یافت، ناگهان سر بلند کرد، هلال لبخند از صورتش، ماهِ تمام ساخت. بی شک، باید دست به دامن دلیل خلقت زد، بانوی دو جهان، آنکه نادیده مهرش عجین شده با دل وجان، مادر مهربان، حضرت مادر از ازل گره گشای انبیاء و اولیاء بوده است، حالا هم بی شک گره خواهد گشود از کار نوه بی تابش. چشم هایش را بست و دل داد به دل مادر پدر.

وقتی دلش قرص شد و آرام، برخاست. با چشم های بارانی از شوق، خود را به عمو رساند، خواسته اش را دوباره تکرار کرد، ایستاد به انتظار و چشم دوخت به چشم های دریاییِ مهربانِ عمو. عمو انگار از چشم های قاسم چیزی را خوانده باشد، او را در آغوش کشید، گریست و راضی شد به رفتنش.

و قاسم چشید آنچه را که برایش شیرین تر از عسل بود.

ص: 59

سایه کوه صبر و حلم امام حسن علیه السلام ، را از آن ها گرفتند.        

دیگر موهای سر و صورتش سفید شده بود که امام حسین علیه السلام عزم کوفه کرد. او هم، بار سفر به دوش انداخت و با آن ها رفت. تاریخ می گوید که کوفیان بی وفایی کردند ... .

جون، مأمور آماده کردن تیرها و شمشیرها بود. نگاهی به اصحاب کرد. خیلی ها شهید شده بودند.         

دلش تاب نداشت. اذن میدان که خواست، جوابش این بود:

«من به تو اجازه می دهم جان خود را برداری و بروی؛ تو نباید خودت را گرفتار ما کنی».

اشکش بند نمی آمد.

-پسر پیامبر! می دانم بدنم بدبو است، می دانم نسبم پست و رنگم سیاه است. از شما می خواهم بر من منت بگذاری و در بهشت را به رویم باز کنی. به خدا قسم من از شما جدا نمی شوم، تا وقتی خون سیاهم با خون شما مخلوط شود.

پیراهنش را درآورد، تا از هر قیدوبندی آزاد باشد. او به سمت میدان رفت و اربابش برایش دعا کرد خدا بدن تو را خوشبو کند  و رویت را سفید کند.

جون رفت و بعد از مدتی با گلوی خشکش فریاد زد : «العطش، یا مولای یا اباعبدالله» و دیگر چیزی نگفت.

ده روز بعد از عاشورا، رایحه ای دل پذیر تمامی صحرای کربلا را پوشانده بود و این عطر چیزی نبود جز بویی که از بدن غلام سفید امام حسین علیه السلام می آمد.                

    او هم روسفید شد، هم رویش سفید. هیچ کس سر جون را روی نیزه نشناخت.

فیلسوفان می گویند سیاه وسفید هیچ وقت با هم جمع نمی شوند؛ اما فلسفه کربلا ثابت کرد که روی سیاه، با روسفیدی قابل جمع است، درست مثل جون بن حوی.

حالا هرسال، گروهی از سیاه پوستان آمریکا، در ماه محرم، مجلس یادبودی برای او به پا می کنند و افتخارشان این است که مردی از آن ها، خون سرخش را در راه آزادمردی چون حسین علیه السلام داده است.

جون برده زیست اما آزاد مرد.

هم راز چشمانی خسته از خار بود یا آن روزهایی که در کوفه تفسیر قرآن می گفت و خطبه فدک را شرح می داد. به دنبال تفسیر یک نامم «زینب بنت علی»، زینت پدرش علی؛ نامش بلند باد که زینت نام بلند بالایی است.

روزهای کودکی اش یک شبه تمام شدند از وقتی که پیامبر – صلی الله علیه و آله- تعبیر رویای او را در گوشش زمزمه کرد، دلش خزانه رازهای بزرگ شد و بزرگ شد تا 50 سال بعد.

   بزرگی خداوند، غیر او را در نظرش کوچک کرده بود؛ از همان کودکی می دانست زبانی که به «احد» باز شده دیگر «دو» بر لب نخواهد آورد.

او چه عاشقانه تفسیر «توحید» را خلاصه کرد؛ آخر او قرار بود قائم مقام «سلطان عشق» باشد. پنجاه سال بعد، وقتی لب به سخن گشود، کوفه فهمید او باید قائم مقام پیامبری باشد، آخر در این شهر، منطق صدای علی، شهرت داشت. نامش بلند باد که زینت نام «بلندآوازه ای» است. بانو، برای تفسیر به این سفر آمده بود و این بار در کوفه، تفسیر «قرآنِ بر نیزه رفته» می گفت و چه عاشقانه عشق را شرح می داد: «آن ها که رفته اند ... بَرَزوا الیِ مضاجعهم» آن ها به سوی آرام خویش سفر کرده اند و من در این سفر جز زیبایی ندیده ام. «ما رأیتُ الاّ جمیلاً» یعنی

اگر در دیده مجنون نشینی *** به غیر از خوبی لیلی نبینی

به دنبال تفسیر یک نامم و ناخشنود از تحریف ها و تعریف های بی معرفت که احاطه اش کرده اند، دروغ هایی که نه جامع زیبایی و بلندای آن نامند و نه مانع از ورود اغیار به ساحت مقدسش. گویندگانی بی وضو به سوی نامی دست دراز کرده اند که «لایَمَسُّه اِلاّ المطهرون».

«عقیله بنی هاشم» برای پیامبری به این سفر آمده بود؛ چگونه او را با زنان دیگر می توان مقایسه کرد؟ سخنش «پیام بری»، سکوتش پیام بری گریه و ناله اش پیام بری بود چگونه می توان از روی عجز و ناچاری دید «صبر جمیلش» را؟

آری دیدن «جمیل» چشم عاشق می طلبد و «عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد»

و حضرت اباعبدالله هم در آن بیابان فریاد زد؛ «کجاست شیردلی کز بلا نپرهیزد؟»

زینب-سلام الله علیها- سرآمد شیردلان عاشق بود که راه بیابان بلا را می پیمود و در این بزم، هرکه مقرب تر است، جام بلا بیشترش می دهند.

«ما رأیت اِلاّ جمیلاً» نه نهایت عرفان زینب سلام الله علیها که عادی ترین سلوک عاشقان است. و اکنون شرح مختصری از آن جام جمیل صبر، در صفحات تاریخ پیداست.

اما از آن مجمل که او گفت، حتماً تفسیر مفصلی از قرآن خواهیم خواند اگر پنجره ای شبیه چشم عاشقان داشته باشیم.

            فراز و شیب بیابان عشق دام بلاست  *** کجاست شیردلی کز بلا نپرهیزد؟

ص: 62

سوره کهف گل انداخته این بار و زمین را

می برد غمزه قرآنی دیگر به کجاها

بر سر نیزه تجلی سر کیست خدایا؟!

پر زد از بام افق نیز فراتر به کجاها

بین خون گریه، پیام آور خورشید صدا زد

می روی با جرس شوق برادر! به کجاها

شب گرگ است و شقاوت شب سیلی به شقایق

تو گل انداخته ای در شب خنجر به کجاها

از کران تا به کران می شنوم موج صدایت

 کشتی سبز نجاتت زده لنگر به کجاها

چه زبون است یزید و چه حقیر ابن زیادش

شهر را می کشد این خطبه محشر به کجاها

جشن خصم تو پیاپی به عزا شد بدل آنجا

تا که انداخت نگاه تو به کاخش گسل آنجا

مرغ شب نیست که یک حنجره حق حق بسراید

سخت دیر است زمانی که فرزدق بسراید

کاشکی هم سفر وادی طف بود فرزدق

تا که هفتاد و دو منظومه، معلق بسراید

در ازل   از این بادیه رد شد که زمانی

شعرها چون می گلگون مروق بسراید

زینب آمد که غزل های شهید ازلی را

وقت شق القمر از ابروی منطق بسراید

این زن، این شب، شکن، این کوه چه خونخواه می آید

تا شود وعدهٔ خورشید، محقق بسراید

خیزران می شنود از ملکوت لبی آنگاه

عشق گل کرده که زیبایی مطلق بسراید!

به همین زودی از این سمت، بهاری بشکوفد

ص: 65

قمر از ولوله لاله و زنبق بسراید

گل سرخ است تمامی زمین های پس ازاین

باغ یکپارچه منصور، انا الحق بسراید

می شکوفد چه درختان که به تکثیر قیامش

می وزد بر همهٔ خاک، مزامیر قیامش

غریب و دوست بدان زخم و استخوان دادند

غریبه ها که فقط شکل میزبان بودند

به زائران رطب، خنجر و سنان دادند

برای هر که مسافر برای هر که رسید

سگان کوفه دویدند، دم تکان دادند

وقیح بود ولی عابران نامربوط

به جای چشم، شما را دو تکه نان دادند

همین مشاهد مظلوم در دیار غریب

به سرزمین شما هفت آسمان دادند

به تشنگان مجاور فرات نوشاندند

به خستگان سفر، توشه و توان دادند

به احترام شکفتن، جوانه رویاندن

به نخل های کهن فرصتی جوان دادند

اگرچه تشنه در آغوش آسمان رفتند

به سرزمین عطش، صبح و سایبان دادند

به رغم آنچه به حلق بریده ای نرسید

چه جام ها که به مردان این جهان دادند

شبیه رود اگر آبروی این خاک اند

شبیه چشمه به هر خطه ای روان دادند

خدای من چه بهار شگفت انگیزی

به بوستان غزل خیز عاشقان دادند

چقدر بوی تو پیچید و باد می آید

چقدر بوی تو را یاس و ارغوان دادند

زبان خامه ندارد سر بیان فراق

زبان خام مرا جرئت بیان دادند

تو را ملائکه در دستشان بچرخانند

ایاک نعبد ایاک نستعین بشوی

***

ولی دوباره عوض کرد سرنوشتت را

قرار شد که تو سررشته یقین بشوی

گل محمدی از فرط باد، خَم شده بود

قرار شد بروی تکیه گاه دین بشوی

تو را به مکتب اعراب جهل بفرستد

که ناظم غزل عین و قاف و شین بشوی

به این دلیل به فرمان او مقرر شد

که چند سال پسرخوانده زمین بشوی

«مدینه» بود که انگشتر نبوت شد

سعادتی است که بر روی آن نگین بشوی

«حسین» نام نهادند، اهل بیت تو را

به این دلیل که مصداق «یا» و «سین» بشوی

تو آمدی که سکوت زمین شکسته شود

تو می روی که به گوش زمان طنین بشوی

چه افتخاری از این بیشتر؟ که پرچم دار

برای مکتب پیغمبر امین بشوی

به خط کوفی در انتهای متن زمان

تو را نگاشت که سرمشق مسلمین بشوی

تو آمدی که سرت روی نیزه ها برود

تو می روی که سرافرازتر از این بشوی

برای شستن این راه با گلاب سرخ

قرار شد که تو این بار دست چین بشوی

ص: 70

ای نام مستعارَت قرآن محکمات!

ای آفتاب پیش تو و سایه تو مات

خورشید ما! ملائکه ما! چراغ ما!

قرآن ناطق شب ما! کشتی نجات!

بشکن نماز باطل امواج مرده را...

ما تشنه ایم... تشنه توفانی از فرات...

لب باز کن... به لهجه قرآن اذان بگو

تا بگذریم راکع و ساجد از این صراط

آن روز، عشق را به چه نامی صدا زدی

در خلسه قنوتَت و... در ذکر ربّنات؟

... آن روز ظهر، از چه سماعی که دم زدی،

هستی به اقتدای تو افتاد در نشاط؟

ای آیه مقدس! ای ضامن نماز!

ای بودنت به منزله نهی منکرات!

ای نام مستعارت قرآن محکمات!

ای آفتاب، پیش تو و سایه تو مات!

بی شک به اعتبار تو و خاندان توست

نوری به مُمکنات اگر کرده التفات

فرداست بشنویم که در سور می دمند:

«یا ایها الذین گرفتار در لغات!

قرآن ما سخن گفت از جانب حجاز...

... خورشید ما برآمد... قد قامت الصلاة»

و مثل یک گل مبهوت آسمان وا ماند

و از ادامه اندوه کاروان جا ماند

فرات تشنه ترین رود عاشق ناکام

به خون نشست و شد اسمش شقایق ناکام

شقایقی که ازآن پس به داغ عادت کرد

و ابرهای جهان را به گریه دعوت کرد

***

از آن غروب که زینب غریب ماند و گریست

نه... اشک و مویه و چیزی از این قبیل نبود

اگر امانتش عباس را به رود سپرد

ولی فرات که خوشبخت - مثل نیل - نبود

خدا «تقبّل هذا القلیل» را که شنید

قبول کرد که خون خدا قلیل نبود

اگر به تهنیت خون خویش آمده بود

صدا صدای خودش بود، جبرئیل نبود

نشستند و این شد سرانجام این قصه تلخ

«خدا حنجری» زیر آوار خنجر بماند

***

به خود مانده ام، خیل فریادداران جمعه

چه داریم اگر او بیاید وَ... دیگر بماند

باید به باد گفتن که توفان گریستن

باید به رود گفت که از شرم در عطش

باید به آب گفت که عطشان گریستن

دیگر چه جای شرم و حیا! گریه می کنم

رسم است در حضور تو آسان گریستن

ای عشق! ای شهید عطش نوش اشک ها

ما را رها مکن به پریشان گریستن...

کتاب شناسی عاشورا

حسین ظفری نژاد

آذرخشی دیگر از آسمان کربلا

محمدتقی مصباح یزدی ؛ ناشر: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

این کتاب مجموعه ای از بیانات آیت الله مصباح یزدی است که در ماه محرم سال 1421ق. بیان کرده است. گفتار استاد مصباح در عین برخورداری از صلابت و متانت، بی پیرایگی خاصّ خود را دارند.

این کتاب در شش بخش و با عناوین زیر تنظیم شده است:

1. شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن؛

2. زمینه های قیام عاشورا؛

3. هدف قیام عاشورا؛

4.  امربه معروف و نهی ازمنکر؛

5. وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر؛

6. امربه معروف و نهی ازمنکر در قرآن کریم.

پندهای امام حسین علیه السلام

حمزه کریم خانی

کتاب پندهای امام حسین علیه السلام قطره ای از دریای بی کران سخنان و پندهای سومین اختر تابناک امامت، سالار شهیدان، امام حسین علیه السلام را بررسی می کند.

ص: 75

در سخنان امام حسین علیه السلام، جلوه های زیبایی از کرامت، آزادگی، عزت، شجاعت، استقامت، عبادت، اخلاق و جوانمردی به چشم می خورد که در همه جنبه های فردی، خانوادگی و اجتماعی آموزنده است. این کتاب گران مایه در شش فصل ذیل به رشته تحریر درآمده است:

فصل اول: اخلاق فردی؛

فصل دوم: اخلاق خانوادگی؛

فصل سوم: اخلاق اجتماعی؛

فصل چهارم: اخلاق عبادی؛

فصل پنجم: پندهای سیاسی؛

فصل ششم: پندهای اقتصادی.

پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، هدف خود را در مقدمه ترجمه کتاب این گونه بیان کرده است:

پژوهشکده باقرالعلوم از آغاز به منظور خدمت به جامعه فارسی زبان در نظر داشت این کتاب ارزشمند را به فارسی برگرداند؛ تا گروه بیشتری از امّت اسلامی و شیفتگان عترت، با فکر و فرهنگ حسینی آشنا شوند.

در ترجمه کتاب سعی شده اصل روایت نیز در پاورقی ذکر شود؛ اما آنچه سبب تعجب می شود، حذف سند و منبع روایات است که گویا با تکیه بر اصل کتاب، نیازی به بیان آن در ترجمه دیده نشده است. بااین حال، با توجه به اینکه بیشتر افراد اصل کتاب را در دسترس ندارند، اطلاع یافتن از آن منبع اصلی و دسترسی به آن، نادیده گرفته شده است.

انتشارات امیرکبیر کتاب فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام در 959 صفحه منتشر کرده است.

شهر، در برابر اکثریت بایستد و آنان را شکست دهد و این نه تنها بزرگ نمایی و طرف داری متعصبانه از یک گروه و حزب خاصی نیست، بلکه عین واقعیت و کشف حقیقتی تاریخی است. بزرگ نمایی و خطا، این است که ما تصورات ذهنی خود را از کوفه، بر معارضان قیام امام حسین علیه السلام تحمیل کنیم و به یک سخن «قلوبهم معک و سیوفهم علیک» بچسبیم؛ بدون این که به آنچه در خارج اتفاق افتاده و به ماهیت معارضان، توجهی داشته باشیم».

این کتاب در پنج بخش و یک ضمیمه تنظیم شده است که عبارت اند از: مفاهیم و بستر تاریخی آن ها، برنامه های تغییر هویت سیاسی _ مذهبی کوفه، بازتاب تفکر عثمانی در کوفه، بازتاب تفکر عثمانی در کربلا، کربلا و نقش فقها و قراء، منع آب از عثمان و موضع امیرالمؤمنین علی علیه السلام.

رخ داده از هنگام حرکت کاروان امام حسین علیه السلام از مدینه به سمت مکه و کربلا و حوادث روز عاشورا را کاری می کند.

این جلد دارای مطالب و موضوعات زیر است:

سیری در مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر، ریشه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قیام امام حسین علیه السلام، امام حسین علیه السلام و معاویه، امام حسین علیه السلام در مدینه، امام حسین علیه السلام در مکه، ورود امام حسین علیه السلام به کربلا و رویدادهای روز عاشورا تا شهادت بنی هاشم.

همدردی عاطفی با آن اکتفا کرده، یا آن را قضیه ای استثنایی و غیرقابل ارزیابی و ارزش گذاری دانسته اند. در مقابل، این گروه خلافت یزید را مشروع و در نتیجه، هرگونه قیام در برابر آن را به طور اصولی، نامشروع می پندارد. کتاب حاضر، ابعاد مختلف این جریان و دیدگاه های مرتبط با آن را به خوبی بررسی کرده است.

تحقیق حاضر در هشت فصل دارد و شامل موضوعات زیر است: خلافت یزید بن معاویه، انقلاب کربلا و مقوله اجتهاد، فلسفه انقلاب کربلا از دیدگاه اهل سنت، یزید بن معاویه و فاجعه کربلا، دخالت یا برائت، کرامات و پیامدهای انقلاب کربلا از دیدگاه اهل سنت، عالمان اهل سنت و مسئله لعن یزید، حیات و کارنامه مخالفان لعن یزید و عزاداری امام حسین علیه السلام و اهل بیت مداری میان اهل سنت.

با مادرش غذا نمی خورد. پرسیدند: «شما که از همه مردم در برخورد با پدر و مادر بهترید، پس چرا با مادرتان غذا نمی خورید؟»

گفت: «می ترسم بخواهم لقمه ای را از سفره بردارم که مادرم دوست داشته آن را بردارد یا نگاهش به آن بوده».

تازه این مادر، مادر واقعی امام سجاد علیه السلام نبود، دایه ای بود که از بچگی بزرگش کرده بود.

***

جمعی با هم می رفتند سفر. غریبه ای هم بینشان بود که کارهای جمع را انجام می داد. در کاروان سرایی یک نفر، غریبه را شناخت. سراغ جمع رفت و گفت: « اینکه دارد کارهای شما را انجام می دهد، می شناسید ؟» گفتند: « نه. خواست همراه ما بیاید سفر به شرطی که کارها را انجام بدهد».

ص: 82

مرد گفت: «وای به حالتان. این نواده رسول خداست؛ علی پسر حسین».

جمعیت یک باره به هم ریختند. بلند شدند و خودشان را به دست و پای امام انداختند و گفتند: «پسر رسول خدا، می خواستی ما را بفرستی جهنم؟ اگر ندانسته حرفی می زدیم یا جسارتی به شما می کردیم که از بین می رفتیم. چرا این کار را کردید؟».

امام گفت: « مردم به خاطر رسول خدا بیش ازحد به من مهربانی می کنند. به همین دلیل، ناشناس بودن را بیشتر دوست دارم. »

کار یک بار و دوبارش نبود. هر وقت می رفت سفر، سعی می کرد ناشناس بماند.

***

امام باقر علیه السلام می گفت: «نشد پدرم یاد نعمتی بیفتد مگر اینکه برای آن، سجده شکر کند. نشد آیه ای از قرآن که در آن سجده باشد بخواند، مگر اینکه سجده کند. هر وقت خدا شری را از سرش کم می کرد، سجده می کرد. هر وقت نماز شبش تمام می شد، سجده می کرد. هر وقت دو نفر را آشتی می داد، سجده شکر می کرد. اثر سجده ها در دست ها و پاها و پیشانی اش بود. به خاطر همین به پدرم سجاد علیه السلام می گفتند».

***

معارف و دعاهای امام سجاد علیه السلام در کتابی به نام صحیفه سجادیه جمع شد. همین کتاب بود که به زبور آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم معروف است. دعاها و نیایش های امام، نشان دهنده وضعیت اجتماعی آن روز بود؛ اجتماعی که گوش هایش برای شنیدن حق کر شده بود و امام را مجبور کرده بود از رفتار و کردار زشت مردم به خدا پناه ببرد و به وسیله دعا سعی کند راه را برای آن ها که شرایط بهتری دارند روشن کند. در این دعاها گاهی ستم و ستمگر را می کوبید، گاهی قرآن و اهل بیت را یادآوری می کرد و گاهی اخلاق و تهذیب نفس را. امام سجاد علیه السلام دوران سختی را گذراند و شیعه را با تلاش ها و سختی های فراوان رهبری کرد.

***

خبر ازدواج امام سجاد علیه السلام را جاسوسی رساند به عبدالملک پسر مروان. عبدالملک هم نامه ای به امام سجاد علیه السلام نوشت تا تحقیرش کند؛ «شنیده ام با کنیز خودت عروسی کرده ای. مگر در قریش هم شأن تو نبود که با او ازدواج کنی تا سربلندت کند و بچه های نجیب برایت به دنیا بیاورد ؟ نه برای خودت حرمت قائل شدی نه برای بچه هایت».

امام نامه عبدالملک را بی جواب نگذاشت؛ « فکر کرده ای در قریش کسی هست که با ازدواج با او به بزرگی برسم؟ با وجود رسول خدا دیگر چه کسی می تواند باعث

ص: 83

بزرگواری ما شود؟ همین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم با کنیزش ازدواج کرد و از او بچه دار شد. همسرم کنیزم بود، در راه خدا آزادش کردم و بعد با این زن آزاد، ازدواج کردم. خدا با اسلام همه پستی ها را از بین برد و هیچ مسلمانی پست و بی ارزش نیست. این تفکرات برای جاهلیت است. »

عبدالملک نامه را خواند و بعد داد به پسرش تا او هم بخواند.

پسرش گفت: « چه جواب تندی داده سجاده».

عبدالملک گفت: « زبان های این ها سنگ خارا را می شکافد. سجاد علیه السلام از همان جا که مردم تحقیر می شوند، بزرگ می شود».

***

آتش ! آتش !

دادوفریاد اهل خانه بلند شده بود. هرکسی به سمتی می دوید تا آتش را خاموش کند. چند نفر سعی کردند امام سجاد علیه السلام را که نماز می خواند متوجه ماجرا کنند ولی نتوانستند که نتوانستند بالاخره آتش خاموش شد؛ نماز امام هم.

پرسیدند: « چه چیزی باعث شد متوجه آتش نشوید ؟ »

امام گفت:« آتش بزرگ قیامت حواسم را از آتش کوچک دنیا پرت کرد!»

***

مدتی بود باران نیامده بود. ایوب سجستانی، صالح مزی، عتبه علام، حبیب فارسی، مالک پسر دینار، ابوصالح اعمی، جعفر پسر سلیمان، ثابت بنایی، رابعه و سعدانه همگی در ظاهر از عابدان و زاهدان بنام بودند که رفتند و برای باریدن باران دعا کردند و برگشتند، دست خالی.

جوانی را دیدند که شکسته و آشفته بود. دور خانه خدا طواف کرد و سمتشان آمد. یک یکشان را به اسم صدا زد و گفت: «بین شما کسی نبود که خدای رحمان دوستش داشته باشد و جوابش را بدهد ؟!»

گفتند: «ما فقط دعا می کنیم و اجابت با خداست. » جوان گفت: « از کعبه دور شوید که اگر خدادوستتان داشت، دعایتان را اجابت می کرد».

بعد نزدیک کعبه شد. سجده کرد و در سجده می گفت: «خدایا ! تو را به دوستی ات نسبت به من قسم، بر آن ها باران ببارد».

هنوز حرفش تمام نشده بود که باران شدیدی بارید پرسیدند: «این جوان که بود؟»

جوابشان دادند: «زین العابدین!»

با این مباهله های امام، دیگر شکی در کسی باقی نمی ماند که بین امام و زهد او با بقیه کسانی که در چشم و گوش مردم به عبادت و زهد معروف بودند، فرق اساسی هست.

***

ص: 84

دوباره خدمتکارش را صدا زده بود و او جواب نداده بود. بار سوم که صدایش کرد، جواب داد.

امام گفت: «صدای من را نمی شنیدی؟»

خدمتکار گفت: «شنیدم».

امام پرسید: «پس چرا جواب ندادی؟»

خدمتکار گفت: «خیالم راحت بود که دعوایم نمی کنید».

امام دستش را بلند کرد سمت آسمان و گفت: «خدا را شکر که خدمتکارم از من نمی ترسد و از جانب من احساس امنیت می کنید.»

***

یکی از خدمت کاران امام سجاد علیه السلام دید امام روی سنگ زبری سجده کرده و مدت ها گریه می کند، وقتی سر از سنگ بلند کرد تمام، صورت و محاسنش خیس بود. از وضع امام ناراحت شد و گفت: « آقاجان وقتش نشده که گریه و عزاداری را تمام کنید؟»

امام گفت: « یعقوب 12 پسر داشت، یکی شان را گم کرد و از دوری اش سال ها گریه کرد. موهایش سفید شد و چشم هایش نابینا با اینکه یوسف جای دیگری زنده بود. من پدرم را و برادرم را و 17 نفر از اهل بیتم را با هم از دست دادم درحالی که قطعه قطعه شده بودند. چطور گریه نکنم و عزاداری را تمام کنم؟»

امام تا پایان عمرش عزادار بود. روزها روزه می گرفت و موقع افطار وقتی چشمش به آب و غذا می افتاد می گفت: « پدرم وقتی شهید شد گرسنه و تشنه بود. » و باز به گریه می افتاد.

***

پاهایش را رو به قبله کرده بودند. محمد پسر اسامه مرد با آبرویی بود. برای همه معلوم بود که از این حالی که دارد، جان سالم به در نمی برد. خودش حسابی ناراحت و گریان بود. نگرانی اش به خاطر قرض هایش بود. خیلی ها آمده بودند کنار بسترش. امام سجاد علیه السلام هم بود. محمد گفت: «همه تان می دانید چقدر به شما نزدیک بودم. ای کاش قرض های من را می پذیرفتید».

امام سجاد علیه السلام گفت: «من یک سومش را به عهده می گیرم».

مجلس بعد از امام ساکت بود. ایشان که دید سکوت طولانی شد گفت: «همه قرضت به گردن من».

سپس گفت: «اینکه دفعه اول همه قرض را به عهده نگرفتم برای این بود که نگویند به کسی اجازه نداد در خیر شرکت کند.»

***

باران می آمد و هوا سوز داشت. یکی از یاران امام سجاد علیه السلام با خدمتکار خودش

ص: 85

نیمه شب در راهی می رفت که اتفاقی را دید. از دیدن حضرت تعجب کرد؛ مخصوصاً که ایشان کیسه بزرگی از آرد و هیزم به پشتش گرفته بود. پرسید: «پسر رسول خدا، این چیست؟»

امام جواب داد: «قرار است بروم سفر. وسایلم را آماده می کنم».

مرد گفت: «اجازه بدهید خدمتکار من بار شما را بیاورد».

امام قبول نکرد.

گفت: « پس بگذارید من خودم برایتان بیاورم».

امام گفت: «نه! وسیله سفرم و چیزی که میزبانم را خوشحال می کند، خودم برمی دارم. خواهش می کنم شما هم دنبال کار خودت برود».

چند روز بعد آن مرد امام را دید و گفت: «سفری که گفتید چی شد، نرفتید؟»

امام جواب داد: «آن طور که فکر کردی نبود. سفری که گفتم، سفر مرگ است. وسایل این سفر هم دوری از حرام و بخشش و کار خوب است».

مرد تازه فهمید امام آن آردها و هیزم ها را نصفه شبی برای نیازمندها می برد.

***

رنگ صورتش زرد شده بود و چشم هایش از گریه قرمز. بینی و پیشانی اش از سجده های طولانی پینه بسته و پاها و ساق هایش از نماز زیاد ورم کرده بود.

پسر امام سجاد علیه السلام که حال پدرش را این طور دید، نتوانست جلوی خودش را بگیرد و اشکش سرازیر شد. امام سجاد علیه السلام گفت: « محمدجان آن کتابی را که عبادت های پدربزرگم علی در آن نوشته شده است بیاورد».

محمد آن را آورد. امام تورق کرد، گفت: «وای چه کسی به پای علی می رسد در عبادت!»

***

سرش را پایین انداخته بود این صحابی پیامبر و از خانه امام سجاد علیه السلام بیرون می آمد. گفتند: «چرا مغمومی.» گفت: «رفته بودم برای خیرخواهی امام را نصیحت کنم ولی نصیحت شدم.» پرسیدند: «چطور؟»

گفت: «رفتم و دیدم مثل همیشه دارد عبادت می کند، درحالی که بدنش ضعیف شده و پیشانی و دست هایش پینه بسته.» گفتم: «مگر خدا بهشت را برای شیعیان شما نیافریده؟ پس چرا این همه خودتان را به زحمت می اندازید؟ امام جواب داد: «خدا پیامبر را از قبل تا بعد بخشیده بود همان طور که در آیه دوم سوره فتح گفته. بااین حال، پیامبر چنان عبادت می کرد که پاهایش ورم می کرد. وقتی به او گفتند شما که بخشیده شده اید چرا این قدر عبادت می کنید، جواب داد: آیا بنده شکرگزار خدا نباشم.»

من هم نواده همان پیامبرم و تا وقتی زنده ام همان راه و روش زندگی را ادامه می دهم.

صحبت جابر که تمام شد همان طور سر به زیر و آرام دور شد.

ص: 86

«سلام علیکم. حضرت علی بن الحسین علیه السلام تشریف دارند؟»

«بله. بگذارید رخصت بگیرم از ایشان، جناب زُهری.»

آه خدای من! چه خوب. پس هنوز به سفر نرفته است. غلام بعد از چند دقیقه آمد و مرا به داخل منزل راهنمایی کرد. امام توی یکی از اتاق ها نشسته و مشغول عبادت بود. سلام کردم و نشستم. لبخند زد و پاسخ داد.

«یا بن رسول الله! اثری از سفر نمی بینم. مگر نفرمودید به سفر می روید؟»

امام رو کرد به من و فرمود: «زُهری جان! آن طور که فکر کردی نیست. آن سفری که گفتم سفر مرگ است و من برای آن آماده می شوم. به راستی که راهِ آماده شدن برای مرگ، پرهیز از حرام و بخشش در راه خیر است.»

تازه متوجه منظور امام شده بودم. سری به علامت تأیید تکان دادم. پس در تاریکی شب، حضرت کیسه را برای نیازمندان حمل می کرد. چیزی در برابر این عملِ زیبا و درست نتوانستم بیان کنم.

منبع

محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 46، ص66/روایتی از زُهری در دیدار با امام سجاد ع.

ص: 88

ص: 89

ص: 90

ص: 91

آبان

8 آبان / شهادت حسین فهمیده /روز نوجوان

من ثابت می کنم

 فاطمه بهبهانی

ص: 92

برای اینکه ثابت کند می تواند به خط برود و دست خالی هم با دشمن بجنگد، به میان عراقی ها می رود و لباس و اسلحه ای از آن ها پیدا می کند. وقتی نیروهای خودی که یک عراقی کوچک را می بینند به طرف آنان می آید، تصمیم می گیرند به او شلیک کنند. ولی یکی از رزمندگان تصمیم آن ها را عوض می کند و از آن ها می خواهد که صبر کنند تا با پای خودش بیاید و اسیر شود. هنگامی که نزدیک می شود، نیروی های خودی او را می شناسند.

حسین قبلاً هم دست به این کارهای خطرناک زده بود. وقتی می خواست به جبهه بیاید، به بهانه خرید نان از منزل خارج می شود. پنجاه تومان به دوستش می دهد و از او می خواهد نان بخرد و به منزل آن ها ببرد. بعد از سه روز که از رفتن حسین به خوزستان گذشت به خانواده اش خبر دهد «حسین رفته جبهه، نگرانش نباشند.»

یکی دوبار همراه دوست خود، محمدرضا شمس، مجروح و به بیمارستان منتقل می شود. با وجود مخالفت فرمانده آن گروه و مجروحیت، دوباره به خط مقدم خرمشهر برمی گردد.

هنگامی که 5 تانک به طرف سنگر آن ها حمله کرده و رزمندگان را محاصره کرد، تعدادی نارنجک به کمرش بست و تعدادی به دستش گرفت و به سوی تانک ها حرکت کرد .

با اینکه تیری به پایش خورد و مجروح شد، اما زخم گلوله جلوی اراده محکم او را بگیرد. بدون کوچک ترین تردیدی در تصمیمش و در لابه لای امواج تیر، خود را به تانک ها می رساند و آن ها را منفجر می کند و خود نیز تکه تکه می شود .

دشمن گمان می کند که نیروهای ایرانی حمله کرده اند. همگی روحیه خود را می بازند و تانک ها را رها و فرار می کنند. حلقه محاصره شکسته می شود.

حسین فهمیده در شانزدهم اردیبهشت 1346 در قم به دنیا آمد. وی در بیست و پنجم شهریور 1359(یک هفته پیش از اعلام رسمی آغاز جنگ) همراه نیروی مقاومت بسیج به جبهه خرمشهر اعزام می شود.

سرانجام در 8 آبان ماه 1359 و در 13 سالگی در کوت شیخ و آن سوی شط خرمشهر شهید و بقایای بدنش در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.     

ص: 93

نمی گفتی هنر برای تعالی آدم هاست؟ خب چرا نمی خوای از هنرت تو این راه استفاده کنی؟

توی خیال امین، ظلم، طرح و نقشی کشیدنی نبود. با کلافگی سرش را به چپ و راست تکان داد و گفت: «بله من گفتم، هنوزم می گم، هنر مال روحه، مال دله، نه سیاست، واسه همینم نمی خوام هنرم رو درگیر این بازیا کنم.»

هادی از وجه اشتراکی که برای ادامه گفتگو پیدا کرده بود سر ذوق آمد، با چشم های درشت میشی که برق می زدند به امین خیره شد و گفت: «خب، حرف ما هم همینه قربونتون برم، حرفمون انسانیته، عزت آدم ها، آزادی شون. اصلاً نمی خواد شما کاری بکنید، فقط فردا همراه من بیاین خودتون متوجه می شین چی می گم.»

امین دست از طراحی کشید، رفت توی خیال، پرنده نقاشی اش را می دید که در قفس مانده. حسرت آزادی. هادی با دیدن سکوت امین امیدوار شد. بلند شد و خیلی مطمئن گفت:« خب، فردا می بینمتون.»

امین نفس عمیقی کشید و هوای خنک غروب را راهی ریه هایش کرد.

- فقط ظهر میام که یه سری بهتون بزنم، همین.

- همینم خوبه امین خان، خیلی از بچه های دبیرستان میان، ببیننتون حسابی خوشحال میشن.

امین درحالی که سعی می کرد لبخندش را پشت گره ابروهایش پنهان کند، گفت: « هزار بار گفتم تا وقتی معلمتم آقای ناصری صدام کن نه امین! عادت می کنی دوباره جلو بچه های مدرسه امین صدام می کنی!»

هادی خندید و گفت: «تقصیر من چیه قبل اینکه معلمم باشین پسرخاله امین. امین خان؟ ولی اونم به روی چشم آقای ناصری عزیز! بهترین معلم هنر دنیا!»

-برو خودتو لوس نکن بچه.

ظهر بود، هوا ابری و گرفته بود. آقای ناصری توی خیالش آسمان و ابرها را می کشید. به طرف دانشگاه راه افتاد، هنوز به خیابان اصلی نرسیده بود که متوجه شد اوضاع عادی نیست خیابان های اطراف دانشگاه حکومت نظامی بود. خیالش کدر شد و آشفته. مردم به خاطر گاز اشک آور، توی خیابان ها، آتش روشن کرده بودند، دود. صدای تیراندازی می آمد. تیرها ابرهای خیالش را پاره پاره می کردند. جوانان و نوجوانان با فریاد الله اکبر و لااله الاالله خودشان را به کوچه های فرعی می رساندند تا از حملات مأموران نظامی در امان باشند، دود، فریاد. آقای ناصری خواست از چند نفر ماجرا را بپرسد، اما مردم مضطرب تر از آن بودند که جواب بدهند فقط می گفتند:« فرار کنید.» دود، فریاد، وحشت. یاد هادی و قرار دانشگاه افتاد، نگرانی

ص: 95

و ترسش را زیر قدم های لرزانش گذاشت و راه افتاد، خیالش ناآرام بود. چند قدمی بیشتر نرفته بود که صدایی آشنا فریاد زد:« آقای ناصری کجا؟ برگرد!» چشم گرداند به دنبال آشنا، در میان جمعیتی که می دویدند یکی از دانش آموزانش را دید. امید دمید توی دلش.

-چی شده؟

-آقاخیابون ها رو بستن، بچه های مدرسه، دانشجوها، مردم تو دانشگاه زیر گلوله اند!

پنجه های ظلم بغض شده بود و گلویش را می فشرد، خیالش توی دانشگاه بود، پیش بچه ها، پیش هادی.

-هادی کجاست؟ بچه ها؟

-نمی دونم، شاید تو دانشگاه گیر افتادن! محوطه دانشگاه پر شده از شهدا و زخمیا، راه بیفتین آقا برگردین.

دود، فریاد، وحشت، خون. رضا دست آقای ناصری را می کشید که از محل دور کند، آقای ناصری سرش را برگردانده بود، مردم را از پشت پرده ای از اشک نگاه می کرد. با نگاهش دنبال بچه های مدرسه می گشت، دنبال هادی.

توی خیال آقای ناصری، در قفس باز شده بود و هادی ها پر کشیده بودند به آسمان، آسمانی که دیگر ابری نبود. جایشان در کلاس های درس خالی بود. آقای ناصری رو به تخته سیاه ایستاده بود، چیزی نمی کشید، انگار دستش به طراحی نمی رفت. دوباره برگشت و نیمکت های خالی کلاس را نگاه کرد. بچه ها دیدند که قطره اشکی از گونه راستش سر خورد، برگشت و طرح آن روز را روی تخته کشید، یک گل لاله.

ص: 96

ص: 98

جامعی چون اسلام می تواند امثال او را در دامان پربرکت خویش پرورش دهد».

و من نگرانم که ذهن شما تخیلی تربیت شود.» این عین عبارت است. من اطاعت کردم و دیگر آن جلسه را ترک کردم و شعر نگفتم و تا حالا هم شعر نگفته ام، اما اشعار آن موقع هست. اگر شعر را ادامه می دادم، شاید یک شاعر متوسط می شدم!

از این ماجرا خوشحال شدم؛ چون قبلاً فکر می کردم ایشان مرا نمی شناسد؛ ولی بعد دیدم چقدر دقیق مرا می شناسد و مخفی ترین کارم را می داند و به من عنایت دارند. این توجه و عنایت ایشان موجب مسرّتم شد و بسیار خوشحال بودم که به من توجه ویژه دارد.

خدا انجام یافته، شکری بکنید. و هرکدام تخلف شده، استغفاری بکنید. این رویه را هر روز ادامه دهید. این روش اگرچه در بادی حال، سخت و در ذائقه نفس، تلخ هست ولی کلید نجات و رستگاری است. و هر شب پیش از خواب اگر توانستید سور مسبّحات، یعنی سوره حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن، را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره حشر را بخوانید و پس از بیست روز از حال اشتغال، حالات خود را برای بنده در نامه بنویسید. ان شاءالله موفق خواهید بود. والسلام علیکم.

محمدحسین طباطبایی

وفات

سرانجام پس از 81 سال و 18 روز بابرکت و زندگی پرتلاش ، روح پاک و الهی آن حکیم عارف و مفسر وارسته در 18 محرم 1402ه .ق (24 آبان 1360 شمسی ) به دیار قدسی و ملکوت رهسپار شد.

به شدت در اختیار رژیم بود، ولی سرانجام به برکت پیروزی انقلاب اسلامی دنیای مطبوعات هم از بندها آزاد شد. روز بیست و چهارم آبان ماه، روز کتاب و کتاب خوانی است، روزی برای کتاب، همان که دروازه ای به سوی جهان گسترده دانش و معرفت است. من قبل ترها، همان روزهایی که تمام شب و روز کتاب می خواندم یک کتاب صدصفحه ای را یک روزه تمام می کردم و حالا برای یک کتاب صد روز وقت لازم دارم، اما  کتاب های هست که تا پایان عمر به آن ها بدهکارم چون تأثیرشان در زندگی ام انکارناپذیر است، حالا که نمی توانم در هفته چند کتاب را با فراغ بال بخوانم، در هفته کتاب و کتاب خوانی شاید بتوانم با هدیه کتاب های خوب به دوستانم، در پروراندن دانش و کمال سهیم باشم تا شاید اندکی از محبت های کتاب های خوب زندگی ام را جبران کنم.

ص: 104

آورده و مطیع بندگان شقی گردیدند؛ امام حسین علیه السلام در مقابل آنان تن به ذلت نداد و با آنان با شکیبایی به جهاد پرداخت تا آنگاه که خونش را ریختند و اهل بیتش را به اسارت بردند».

فرمود: ای محمّد صلی الله علیه و آله این دختران تو هستند که به اسارت می روند».

قبر مقدس، گرد آمدند. سکینه قبر پدر را در آغوش گرفت و به شدت گریست و این ابیات را زمزمه کرد: «ای کربلا، بدنی را در تو به امانت گذاشتیم که بدون غسل و کفن مدفون شد.ای کربلا، کسی را به نزد تو یادگار نهادیم، که روح احمد و وصی».

رها مانده خدایا چهل روز شکستن، چهل روز بریدن، چهل روز پی ناقه دویدن

چهل روز فقط طعنه و دشنام شنیدن چه بگویم؟

چهل روز اسارت، چهل روز جسارت، چهل روز غم و غربت و غارت

چهل روز پریشانی و حسرت، چهل روز مصیبت چه بگویم؟

چهل روز نه صبری نه قراری نه یک محرم و یاری ز دیاری به دیاری

عجب ناقه سواری فقط بود سرت بر سر نی قاری زینب چه بگویم؟

چهل روز تب و شیون و ناله ز خاکستر و دشنام  ز هر بام حواله و از شدت اندوه

و با خاطر مجروح جگر گوشه تو کنج خرابه، همان آینه فاطمه جا ماند سه ساله چه بگویم؟

چهل روز فقط شیون و داغ و  غم و درد فراق و فراق و ... فراق و ... چه بگویم؟

بگویم، کدامین گله ها را؟ غم فاصله ها را؟ تب آبله ها را؟

و یا زخم گلوگیرترین سلسله ها را؟ و یا طعنه بی رحم ترین هلهله ها را؟

و یا مرحمت دم به دم حرمله ها را؟ چهل روز صبوری و صبوری غم و ماتم دوری و صبوری

و تا صبح سری کنج تنوری و صبوری نه سلامی نه درودی کبودی و کبودی

عجب آتش و خاکستر و دودی و کبودی به آن شهر پر از کینه و ماتم

چه ورودی و کبودی در آن بارش خون رنگ سر نیزه تو بودی و کبودی

گذر از وسط کوچه سنگی یهودی و کبودی و در تشت طلا گرم شهودی و چه ناگاه

چه دل تنگ غروبی، چه چوبی، عجب اوج و فرودی و کبودی، خدایا، چه کند زینب کبری

حسین بن علی، آن را نگین است

دل ما در پی آن کاروان است

که از کرب و بلا، با غم روان است

چه زنجیری به دست و بازوان است

که گریان دیده روح الامین است

به یاد کربلا دل ها غمین است

دلا خون گریه کن چون اربعین است

ص: 121

ص: 122

ص: 123

تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی نشانی گرفته اند. بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا نموده اند.

من همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه می خورم و از خدا می خواهم تا با بسیجیانم محشور گرداند، چراکه در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجی ام...

کارکردهای بسیج

جوامع بزرگی همچون ایران که از تعدد و تکثر اقوام و نژادها و گستره سرزمینی وسیع با خرده فرهنگ های متعدد برخوردارند با دو ضرورت توأمان مواجهند: اول حفظ خرده فرهنگ های محلی (فولکلور) به منظور بقای میراث فرهنگ های قومی و

ص: 125

محلی و مصون ماندن از بحران هویت نسل های آینده و دوم ایجاد همبستگی ملی و وحدت میان فرهنگ ها، قومیت و نژادهای مختلف زیر پرچم و ملیت واحد. دامنه بسیج از ابتدای تأسیس آن تاکنون همه اقوام و نژادها و زبان های محلی مختلف در سراسر ایران اسلامی را دربر گرفته و همواره عضویت در بسیج و بخش های مختلف ساختار آن، مجرا و کانالی برای اتصال قومیت ها و اقلیت ها به بدنه حاکمیت ملی کشور بوده است. ضمن آنکه برنامه های بسیج با ویژگی های خاص آن برای هر محل و هر قومیت، فرصتی برای تجدید حیات و بقای فرهنگ های بومی و محلی بوده است.

در کنار این کارکرد مثبت، ظرفیت وحدت بخشی و ایجاد انسجام ملی و هماهنگی و همکاری میان خرده فرهنگ ها و قومیت ها در بسیج در حدی بسیار بالا موجود است و هر سال در مناسبت های مختلف و وقایع مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مهر و موم های گذشته، بارها بسیج میقات ایرانیان مسلمان از نقاط مختلف کشور و با زبان ها و فرهنگ های مختلف بوده است.

«آرمان» و «واقعیت» یا «باید» و «هست» را به میان کشید. انقلاب اسلامی در مقام ایده و آرمان، با انقلاب اسلامی در مقام تحقق که همین جمهوری اسلامی فعلی ما باشد، صد البته متفاوت است. همچنین است بسیج، یک بسیج، همان امید دل امام و نور چشم انقلاب است که بنا بود آیینه دار خورشید انقلاب باشد، و یک بسیج همین بسیج محقق موجود است؛ بسیج اینجا و اکنون؛ بسیجی که امثال نگارنده، سهمی هرچند کوچک در وجود و ماهیت آن دارند. من و مایی البته محدود و مقید و قاصر و ناقص. حال با این مبنا، می توان به نقد و جرح بسیج دوم پرداخت. پس مبنای نقد بسیج اینجا، همان بسیج است، یعنی بسیج موجود را با بسیج مطلوب سنجیدن و بر مبنای میزان انطباق با آن داوری کردن. چنانکه انقلاب را با خود انقلاب می سنجیم و حاصل آن به اعتبار برخی اهل نظر «نقد درون گفتمانی» است. نتیجه هرچه باشد به نفع انقلاب و به سود بسیج است. پس در این نوشتار، ابتدا باید وصفی از آن تصویر آرمانی که اساس تشکیل بسیج بود گفته شود تا مبنا و روش نقد روشن گردد.

مگر جز این است که همه رنگ ها، در حضور سبز و عشق سرخ و رویِ سفید و نگاه آبی بسیجی خود را می بازد و همه فریادها از هیبت نام بسیج، در گلو خشک می شوند؟!

مگر جز این است که: «سر مردان حق گو پیش غیر و آشنا بالاست».

بسیج! همه مظلومان ایران با نام تو آشنایند و همه مردم این مرز و بوم، وام دار توأند.

تو دریای خروشانی از قدرتی، بخروش که پناه مستضعفانی و امید محرومان!

تو پایه های استوار سرزمین پهناورمان هستی، برپا باش که تو تکیه گاه شانه های خسته مظلومانی. تو همان «بسیجیده رزم با ترجمانِ» فردوسی و «نبردآزمای ایران سپاهِ» نظامی هستی و ما همه تلاش هایت را در راه عمران، آبادی، امنیت و آزادی کشور اسلامی مان به قدمت هزاران بهار، ارج می نهیم، که این همه شکوه و عظمت و این همه مردانگی و غیرت را چگونه ببینیم و چگونه پاس نداریم، ای بسیجی سلحشور!

تو سینه ای وسیع تر از اقیانوس داری. شانه های سترگت تابِ تحمّل تمامِ مظلومیت های تاریخ و محرومیت های مظلومانه را دارد. در صنوبرِ قلبت هر لحظه جوانه های ایمان می شکفد و در تاریخِ طوفان خیز سرزمینمان هر لحظه شکوه شان حماسه می آفریند. تو فاتحِ دروازه های حقیقت و فاطر کاخ های خیالی هستی.

و هرگز فراموش نمی کنیم که چگونه با دست توانا و پای پویای تو به اوج رسیدیم.

و هرگز فراموش نمی کنیم ایستادن بدون سپرت را در برابر دنیای دونِ استکبار.

ما و همه مظلومانِ میهن همیشه یاور توایم ای پایمرد صحنه های ستُرگ، ای بسیجی!

ص: 128

فقیران و بینوایان وقف کرده بود. همچنین نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زمینی را وقف مخارج افرادِ در راهْ مانده (ابن السبیل) نمود. امیرالمؤمنین علیه السلام نیز در محلّی به نام «یَنْبُع»، صد چشمه حفر کرد و آن ها را وقف حاجیان خانه خدا نمود و نیز مزرعه ای داشت که وقف نیازمندان و در راه ماندگان کرد. و نیز امام صادق علیه السلام اموالی را برای برپایی مجالس عزاداری بعد از رحلت خودشان وقف کرد و نیز ائمه دیگر، زمین یا باغ هایی را برای فقرا و نیازمندان وقف می نمودند.

طبقات مختلف جامعه جذب می کند که یا واقف اند و یا از درآمد اوقاف و خدمات آن بهره مند می شوند. لذا از طبقات فقیر اجتماع گرفته تا مردم متوسّط الحال (همچون کشاورز و پیشه ور و صنعتگر و فروشنده) تا توانگران و مسئولان بلندپایه حکومتی،(1) همه با وقف در ارتباط بوده و هستند.

2. نظام وقف، عبارت است از چارچوب بنیادین مسئولیت های متقابل و همبستگی اجتماعی میان ثروتمندان و نیازمندان. در این چارچوب بنیادین، برای رفع نیازهای ضروری طبقات محروم و صاحبان نیازهای خاص (همچون: یتیمان، بیوه زنان، پیران، آوارگان و قربانیان حوادث مختلف)، اقدامات و حمایت های لازم در نظر گرفته شده است.

3.  نظام وقف، یکی از سازوکارهای تحقّق عدالت اجتماعی و وسیله ای صلح آمیز برای توزیع مجدّد درآمد، بدون هرگونه اجبار و مداخله قدرت حاکمه بوده و هست. ازاین رو، می توان گفت که وقف، در حمایت از وحدت ملّی و اجتماعی و جلوگیری از بروز بی ثباتی و خشونت و تنش میان گروه های اجتماعی با وضعیت اقتصادی متفاوت، نقش دارد.

4. وقف، نقش ملموسی در ارائه خدمات رفاهی (به ویژه در مناسبت ها و حوادث و تصمیم گیری های مهمّ شخصی و خانوادگی، مانند: ازدواج، اشتغال، تحصیل، برگزاری مراسم عزا و...) دارد و از این طریق، سهم مؤثری در افزایش «امید» به زندگی و آینده ایفا می کند.

5. وقف، در حمایت از کیان خانواده (که سنگ بنای جامعه است) و حفظ انسجام و یکپارچگی آن از طریق حمایت های مالی و تدارکاتی و نیز حمایت از حقوق افراد ضعیف و بیمار خانواده ها و کسانی که از توانمندی های جسمی و روحی کم تری برخوردارند، نقش مهمی داشته و دارد.

6. وقف، فراهم کننده چارچوبی اساسی برای مشارکت مردم در امور اجتماعی است. بدین معنا که تصمیم یک فرد برای اختصاص داوطلبانه بخشی از دارایی خود به امر وقف، کافی است که نهادی عام المنفعه (چون مدرسه یا بیمارستان) را به وجود آوَرَد.

به طورکلی، یکی از بهترین بسترهای مشارکت اجتماعی، نظام وقف است که توجه به دیگران و نیکوکاران و نادیده گرفتن تمایلات خودخواهانه و اندیشیدن به منافع گروهی را تشویق می کند. چنانچه رهبران و نخبگان جامعه وقف را سمت حیات فرهنگی و ارتقای علمی و معنوی و نیز کارآفرینی و ریشه کنی فقر، هدایت، در ارتقای سطح امید در جامعه و کمک به پویایی و حرکت و تلاش نسل جوان، بسیار کارآمد خواهد بود.

ص: 131

ص: 133

بار سفارش هایی به مردم کرد. در بخشی از سخنان آن حضرت چنین آمده است: «ای مردم، من دو امانت گران بها میان شما قرار می دهم و این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا روز قیامت در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. این دو امانت گران بها، یکی قرآن است و دیگری اهل بیت و عترت من؛ از آن ها پیشی نگیرید که دچار پراکندگی می شوید و از آن ها کوتاهی نکنید که به هلاکت می افتید و به آن ها نیاموزید که ایشان از شما داناترند».

آسمان گرفته و آرامش از همه جا رخت بربسته است. آری، این ها همه در سوگ احمد است؛ او که اگر نگاه سبزش نمی بود، هیچ سبزه ای در جهان نمی رست و اگر صدای گام هایش گوش تاریخ را نوازش نمی داد، جغرافیای عشق بی رنگ می شد. آفتاب گرم دست های او بود که یتیمی جهان را جبران کرد. حسن یوسف، پرتویی از تجلی آفتاب زیبایی اوست. دم عیسوی از تنفس او برکت یافته و عصای همت او، ساحران سیه پوش کفر و نفاق را از اتاق اندیشه ها اخراج کرد و باران صفا و سادگی او، بر جلگه های جوامع، همه انسان ها را به سمت حاصل خیزی هدایت نمود.

منبع

گلبرگ - فرودین 1384، شماره 61.

محمد صلی الله علیه و آله و سلم قرآن مجسم است و قرآن نسخه ای است جامع از وجود مبارک حضرتش. چرا که ریشه همه خوبی ها و نیکویی ها و همه خیرات و برکات و منبع همه فضیلت هاست.

محمد صلی الله علیه و آله و سلم در نظام عالم، به عنوان خلیفه الهی و مظهر اسم اعظم و مشیت مطلقه و هدف خلقت مطرح است. در نظام آفرینش، تنها اوست که عالم و آدم و تمام هستی را رو به کمال می برد.

محمد صلی الله علیه و آله و سلم کمال خلقت است.

رسالتش، بیرون آوردن بشر از ظلمات جهل و شرک و نفاق به سوی نور ایمان، اقامه عدل و عدالت، امربه معروف و نهی ازمنکر است. هدف والایش، رشد و کمال فرزندان آدم علیه السلام در پرتو کمال اوست. این، گوشه ای است از جایگاه منیع آن حضرت. بااین حال، مسلم و مقرر است که وجود نامتناهی پیامبر بزرگوار اسلام، فراتر از کلام ماست.

بت های زمانه را شکستی ...

یا ایهاالمدثر!

ای که ندیده و نخوانده قرآن را از بری

و ای افضل خلایق که از همه عالم سری

تو خورشید انوری

تو چشمه کوثری

تو دلیل ایمان هر کافری

تو بر سفیران حق آخری

تو مایه فخر خدای داوری

تو از همه عالمیان برتری

تو بر همه امیران سروری

تو ... گشاینده هر دری ...

چگونه زبان به ثنایت گشایم؟

که خود قطره ای از دریای فقر و فنایم

و کم ترین بنده خدایم

پس شفاعت کن نزد خدایت برایم

که کسی جز تو ندارد هوایم

هرچند که این بسیار نیست سزایم!

کلام تو درمان است

موجب آرامش جان است

محل تلاقی عشق و ایمان است

شراب روح بخش می گساران است ...

امروز، روز هجرت توست

و چه باشکوه بال ها را باز می کنی

بی ترس از مرگ

و با اراده مستحکم پر می گشایی

و می روی برای رسیدن به ابدیت

آنجا که منتهای خوبی هاست

و تنها با تو کامل می شود...

و این ماییم که بی تو سرگردان و پریشانیم

ما عزادار خویشتنیم

ما ...

در سوگ خود به عزا نشسته ایم .

ص: 139

  کنده اند اسم تو را بر سنگ دل حجارها

  داغ تو در سینه ما هست چون خاک تواییم

  لاله کی روییده در آغوش شوره زارها

  گل که منسوب تو گردد رنگ و بویش می دهند

  شاهد حرفم گلاب و شیشه عطارها

  وقت رزمت آنچنانی که میان کارزار

  رو به تو آرند وقت خستگی کرارها

  ای که با خون دلت پرورده ای اسلام را

  چشم واکن که نهالت داده اکنون بارها

  سنگ می خوردی و می گفتی که ایمان آورید

  کس ندیده از رسولی اینچنین ایثارها

  با عیادت از کسی که بارها آزرده ات

  روح ایمان را دمیدی بر دل بیمارها

  خم به ابرویت نیاوردی در این بیست و سه سال

  بر سرت گرچه بلا بارید چون رگبارها

  رفتی و داغ تو، پشت دین رحمت را شکست

 جان به لب شد از غمت، شهرت مدینه، بارها

  تا که چشمت بسته شد، ای قافله سالار عشق

  رم نمودند عده ای و پاره شد افسارها

  آنقدر گویم پس از تو، میخِ در هم خون گریست

  ناله ها برخاست بعدت از در و دیوارها

ص: 142

**

راه توحیدی ولایت را

همگی سد شدند بعد از تو

جز علی و فداییان علی

همه مرتد شدند بعد از تو

**

حیف خورشید من! به این زودی

حرف هایت ز یاد می رفت و ...

در کنار سقیفه ظلمت

هستی تو به باد می رفت و ...

**

شاهدی این همه مصیبت را

این غم و درد بی نهایت را

آه اما کسی نمی شنود

غربت سرخ ناله هایت را

**

چه شده از بهشت روشن من

این چنین بوی دود می آید

از افق های چشم مهتابم

ناله هایی کبود می آید

**

این همان کوثر است ای مردم

پس چه شد حرمت ذوی القربی

آه آیا درست می بینم

آتش و بال چادر زهرا

**

آه تنها سه روز بعد از من

اجر من را چه خوب ادا کردید

بر سر یاس دامن یاسین

بین دیوار و در چه آوردید

**

غربت تو هنوز هم جاری ست

قصّه تلخ خواب این مردم

منتظر در غروب بی یاری ست

سال ها آفتاب این مردم

ص: 144

دانشوری و امام هشتم الگوی رضا به رضای الهی و...

ما این تحلیل و تفکر را نادرست می دانیم. همه ائمه در تمام ابعاد زندگی، برترین انسان روزگار خویش بوده اند. برای نمونه تنها امام حسین علیه السلام سمبل عزّت مندی و عزّت گرایی و عزّت گستری نبوده و نیست. سبط اکبر پیامبر امام عزّت و سرافرازی برای همه عصرها و نسل هاست. او انگشتری عقیق سرخ داشت که نقش نگین آن عبارت «العزّة للّه» بود. و امام باقر علیه السلام نیز همین انگشتری را در دست می کرد.

تنها سیدالشهدا پیشوای آزاده و آزادی خواه نیست، بلکه همان آزادگی و آزادی خواهی در روح بلند امام حسن مجتبی علیه السلام هم موج می زند. امامان معصوم :، رهبران منطقه و زمان خاص و دارای صلاحیت های محدود نیستند که در یک یا چند جهت، حجّت و مرجع امّت شناخته شوند. علم و عصمت آنان، ضامن نقش هدایت گری در کل آفاق گیتی، در تمام اعصار و در جمیع ابعاد زندگی است. اینکه برخی خیال می کنند. هر کدام از  پیشوایان بزرگ اسلام در یک رشته تخصص داشته و همچون استادان مراکز علمی، همان ماده آموزشی را به بشر آموخته اند، برداشتی نادرست و ناقص است. دانش و عصمت آنان، تمام نیاز بشر را در بر می گیرد.

امام در تفکر شیعی، امام زمانِ خاص، مکان ویژه و موضوع خاص نیست. هرکدام از چهارده معصوم : پیشوای زمان خویش و مقتدای تمام اعصارند؛ امام جنّ و انس اند و گفتار و رفتار و اندیشه های آنان از خطا و لغزش مصون است.

روزی پیرامون خانه خدا در حال طواف بود، شنید که مردی می گوید: این شخص، فرزند فاطمه زهرا علیه سلام الله است. امام رو به وی کرد و فرمود: بگو او فرزند علی بن ابی طالب علیه السلام است. به راستی که پدرم از مادرم بهتر است. و این اقدام امام، سندی برای دفاع از مظلوم در حال طواف است.

بنویس:

هذا ما اوصی به الحسن بن علی الی اخیه الحسین اوصی انه یشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و انه یعبده حق عبادته لا شریک له فی الملک و لا ولی له من الذل و انه خلق کل شئ فقدره تقدیرا و انه اولی من عبد و احق من حمد، من اطاعه رشدو من عصاه غوی و من تاب الیه اهتدی، فانی اوصیک یا حسین بمن خلفت من اهلی و ولدی و اهل بیتک ان تصفح عن مسیئهم و تقبل من محسنهم و تکون لهم خلفا و والدا، و ان تدفننی مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فانی احق به و ببیته فان ابو اعلیک فانشدک الله بالقرابة التی قرب الله - عزوجل - منک و الرحم الماسة من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ان لا تهریق فی امری محجمة من دم حتی نلقی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فنختصم الیه و نخبره بما کان من الناس الینا

این وصیتی است که حسن بن علی به برادرش حسین نموده است. وصیت او این است: به یگانگی خدای یکتا شهادت می دهد و همان طوری که او سزاوار بندگی است عبادتش می کند، در فرمانروایی اش شریک و همتایی وجود ندارد و هرگز ولایتی که نشانگر ذلت او باشد بر او نیست. او آفریدگار همه موجودات است و هر چیزی را به اندازه و حساب شده آفریده است. او برای بندگی و ستایش، سزاوارترین معبود است. هر کس فرمانبرداری او کند، راه رشد و ترقی را پیش گرفته و هر کس معصیت و نافرمانی او کند گمراه شده است و هر کس به سوی او بازگردد _ توبه کند _ از گمراهی رسته است.

ای حسین، تو را سفارش می کنم که در میان بازماندگان و فرزندان و اهل بیتم، خطاکاران آنان را با بزرگواری خود ببخشی و نیکوکاران آن ها را بپذیری و بعد از من، جانشین و پدر مهربانی برای آنان باشی.

مرا در کنار قبر جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دفن نما، زیرا من سزاوارترین فرد برای دفن در کنار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و خانه او هستم، چنانچه از این کار، تو را مانع شدند سوگند می دهم تو را به خدا و مقامی که در نزد او داری و به پیوند و خویشاوندی نزدیکت با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که مبادا به خاطر من حتی به اندازه خون حجامتی، خون ریخته شود تا آن که پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را ملاقات کنم و در نزد او نسبت به رفتاری که با ما کردند شکایت نمایم.

ص: 148

کن. آن حضرت فرمود: «این شدنی است و سپس مبلغ دویست دینار به او بخشد». (مناقب 1/1360)

آداب غذا خوردن

1. غذا را با نمک آغاز می کرد. ( بحارالانوار-66/394 – 400)

2. پیش از صرف غذا، دست خود را می شست و خشک نمی کرد و پس از اطعام دست خود را می شست و خشک می کرد. (وسائل الشیعه، 16/476)

3. از خوردن غذای داغ پرهیز داشت. (بحارالانوار 66 – 400 – 403)

4. پس از صرف غذا، اندکی به پشت می خوابید و پای راست را بر پای چپ می گذاشت. ( وسائل الشیعه، 16/500)

5. از پرخوری پرهیز می کرد. ( عیون اخبارالرضا، 2/136)

6. غذاهای ریخته شده در کنار سفره را جمع کرد و می خورد. ( بحارالانوار، 49/97)

بهداشت فردی

برخی از اموری که امام رضا علیه السلام به آنها توجه خاصی داشت.

1. هر روز صبح مسواک می زد و دهان خود را با جویدن کُندر خوشبو می کرد. (مسند امام رضا، 1/39)

2. پس از صرف غذا با آبی که در آن آذربویه ریخته بود، دهان خود را خوشبو می کرد. ( وسائل الشیعه،86/537)

3. بوی خوش را دوست داشت و همواره خود را خوشبو می کرد.( بحارالانوار، 77/97)

وسعت دامنه معلومات امام علیه السلام دلالت دارد. (الکافی، ج1)

امام رضا علیه السلام در حدیثی می فرمایند: «خدا فرموده است: ای محمد! آنچه را به تو، ابراهیم، موسی و عیسی وحی کردیم، به ائمه می رسد. پس، خداوند علوم این پیامبران را به ما سپرد و ما وارث پیغمبران اولوالعزم هستیم.» (الکافی، 1/325)

ای غریب طوس! تو در تاریک ترین روزگار بشری، در تیره ترین روز جهان، رادمردانه و مصمم برای نجات بشر به پا خاستی

و همه نیروی خود را در این ره به کار بستی. هستی خویش را فدا کردی.

ارمغان تو، نشان دادن راه خوشبختی به بشر بود و دعوت بشر به پیمودن آن راه.

روی پشت بام نشسته بود. می دانست حوالی ظهر که می شود محمد صلی الله علیه و آله و سلم برای نماز از این کوچه گذر می کند تا به مسجد برود. با خودش عهد کرده بود هر طور شده محمد را خشمگین کند تا چهره اش پیش مردم خراب شود. تحمل هر انسانی اندازه ای دارد و او می خواست صبر محمد صلی الله علیه و آله و سلم را سرریز کند. به انتهای کوچه چشم دوخت. مثل همیشه قامت سفیدپوشش را دید که با گام های نرم و محکم به خانه اش نزدیک می شود. به در خانه که رسید خاکستر ها را حواله سرش کرد، بعد هم شکمبه های گوسفندی که تازه ذبح کرده بودند. استقبال خوبی بود برای امروز، همانجا ایستاد تا صدای فریاد محمد صلی الله علیه و آله و سلم را بشنود، محمد صلی الله علیه و آله و سلم اما ایستاد، لباسش را تکاند، سر بلند کرد و به چهره مرد یهودی که لبخند تمسخرآمیزی به لب داشت، نگاهی انداخت و با لحنی آرام سلامی گفت و راه مسجد را در پیش گرفت. دوستانش که شاهد ماجرا بودند، خواستند چیزی بگوید اما او اجازه نداد.

***

بیمار یهودی شرم زده از حضور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نشست. باور نمی کرد که محمد صلی الله علیه و آله و سلم بدون اینکه از رفتار زشتش یاد کند در خانه اش نشسته و به عیادش آمده است. سر به زیر انداخت، اشک هایش آرام آرام از کناره چشم ها سر می خوردند، صدای محمد صلی الله علیه و آله و سلم که او را «برادر» می خواند و با او سخن می گفت جانش را از آرامشی بی منتها پر می کرد، خورشید در خانه اش بود، خودش را روی دست های حضرت انداخت، حالا مرد یهودی بود و دست نوازشگر محمد صلی الله علیه و آله و سلم .

بر سر عیسی و موسای کلیم افتاده بود

مهر او مهر وصیش مهر دختش بی گمان

در دل هر صاحب عقل سلیم افتاده بود

بر سرش ز آن دم که پا بر عرصه هستی نهاد

سایه نور خداوند کریم افتاده بود

هر که با او یا وصیش بی دغل می رفت راه

در حقیقت بر صراط مستقیم افتاده بود

همان که عصمت پرهیز از گناهت داد

همان که جان نجیب تو را مراقب بود

همان که سینه خالی از اشتباهت داد

توان و توشه به پایان رسیده بود، ولی

خدا رسید به فریاد و زاد راهت داد

بگو که نعمت پروردگار پنهان نیست

خدا که دست تو را خواند و دستگاهت داد

خدا که چشم تو را با نماز روشن کرد

خدا که فرصت تشخیص راه و چاهت داد

چقدر واقعه آسمانی و شفاف

خدا به یمن دعاهای صبحگاهت داد

خدا که عاقبتی خیر و خوش عطایت کرد

خدا که آینه را نور با نگاهت داد

قسم به روز، که خورشید شمع خانه توست

قسم به شب که خدا برتری به ماهت داد

خدا که اشک تو را جلوه گهر بخشید

خدا که شعله روشن به جای آهت داد

خدا که جان تو را از الهه ها پیراست

خدا که غلغله قوم لا اله ات داد

یتیم آمده ام، مانده ام، پناهم ده

مگر یتیم نبودی خدا پناهت داد ...

تو نوح نوحی اما قصه ات شوری دگر دارد

که در طوفان نامت کشتی پیغمبران گم شد

شب میلاد در چشم تو خورشیدی تبسم کرد

شب معراج زیر پای تو صد کهکشان گم شد

ببخش _ ای محرمان در نقطه خال لبت حیران  _

خیالِ از تو گفتن داشتم، اما زبان گم شد

بدون معجزه، یکباره ساحران عرب را

به یمن مقدمش آن روز جبرئیل سروده

در آسمان به ستایش کبوتران عرب را

کسی که آمده بی شک نجات می دهد از مرگ

میان خیل خرافات دختران عرب را

کسی که آمده دریاست، اهل راز و نیاز است

کسی که آمده دلواپس اذان و نماز است

اگر چه مثل بشر اهل آب و خاک زمین است

تمام عرش چو انگشترند و او چو نگین است

پیمبران همه چون اخترند، اوست که ماه است

که اختران همه خوب اند و ماه خوب ترین است

چه آشیانه پاکی ست، خوش به حال خدیجه

که هم مسیر شده با محمدی که امین است

خدیجه دین و دلش را به آفتاب سپرده

شکوه عقل همین جا، کمال عشق همین است

نماز پشت سر آفتاب خوانده همیشه

کسی که بیعت اول، کسی که بانوی دین است

چه قدر لحظه نابی ست، در مسیر رهایی

کنار حضرت خورشید در بهشت برین است

برای وصف خدیجه همین بس است بگویند

که مادر است که با فاطمه همیشه عجین است

تو بنده ای و نیازی به مهره یمنی نیست

هنوز مکه بمان وقت سوره مدنی نیست

از آسمان به لب مرد می رسد کلماتی

چه با شکوه پیامی، چه دل نشین جملاتی

اگرچه کوه حرا مثل مکه اهل کویر است

چکیده قطره اشکی، رسیده آب حیاتی

به آن دو دیده لرزان رسیده نور نبوت

رسیده است به صحرا، چه دجله ای، چه فراتی

برای دیدن خورشید در حوالی مکه

مقدر است بیابان بنا کند عرفاتی

به قدر وصف کمالش، به قدر حسن جمالش

ص: 166

نگفته اند نشانی، نیامده ست صفاتی

نفس بکش که وجود تو نعمت است در این خاک

که هم ممدّ حیاتی و هم مفرح ذاتی

برای گفتن از تو چقدر وام بگیرم

همین بس است بگویم سلامی و صلواتی

 همیشه «ماه فروماند از جمال محمد»

همیشه «سرو نباشد به اعتدال محمد»

نام تو بر زبان عیسی بود، ثبت شد قصه تو در انجیل

آمد از راه سال میلادت... آمد از راه سال عام الفیل

مکه تا دید روی ماهت را... عاشق خنده های نازت شد

بعدازآن گوش عرش دلتنگ ِ لحن ِ شیرین دلنوازت شد

طاق کسری به لرزه افتاد و خاک ایران ما معطر شد

خبر آمد که حضرت سلمان از ازل آشنای رازت شد

ما به زلفت عجیب دل بستیم... پای این عشق تا ابد هستیم

از دل ما هزار آیینه، راهی خطه حجازت شد

دل بیچاره تا تو را فهمید... تا تو را در همین حوالی دید

دل برید از تمام آدم ها... عاشق چشم چاره سازت شد

یا محمد ! نبی ! رسول الله!... حس و حال مبارکی داریم

بوی گل آمد و همه گفتند: وقت روییدنِ نمازت شد

ص: 168

خبر از آفتاب چشمانت... خبر از برکتی وسیع آمد...

ماه تو... ماه ِ عشق ! ماه ِ نور... ماه ِ پر برکت ربیع آمد

زادهٔ آمنه چه زیباروست!... سرو قامت! عجب قدی دارد!

او نباشد، نمی دمد صبحی، زندگی شامِ ممتدی دارد

واژه در واژه می کِشم خود را... می دوم خطِ شال سبزش را

می زنم زل به شمسِ خضرایش... چشم خیسم چه معبدی دارد!

زیر لب می زنم صدایش که: (حضرت آسمان نگاهم کن)!

تشنه ام ... تشنه ام ! شهیدم کن! چشمهایت چه مشهدی دارد

بر جبین ات نوشته این را که: حسن یوسف حریف حسن ات نیست

گرچه زیباست ماه، اما باز... شمس، حُسن سرآمدی دارد

هر چه رود است، از لبت جاری... هر چه نور است، از تو می تابد

هر چه باغ است، تا تو می خندی عطر و بوی محمدی دارد

آمدی و ردیف موهایت... به جهان نظم تازه ای آموخت

هر که با تو نشست عاشق شد... هر که بی تو نشست عمرش سوخت

آمدی تا عوض کند نامت... بعد از این زندگی انسان را

با بهاری که از تو می ریزد، بِبری سلطه زمستان را

آمدی تا که مردم دنیا... در هوای تو عاشقی بکنند...

کور می کرد نور چشمانت... چشم ِ دنیای نامسلمان را

می شود با تو اهل ایمان شد... می شود با تو غرق باران بود

می شود دم به دم به گوشت خواند: «السلام علیک باران» را

یا محمد! بهشت یعنی تو!... بهترین سرنوشت یعنی تو!

دوست دارم بخوانم از چشمت، معجزات شریف قرآن را

روز میلاد تو مبارک باد... در دلم یاد تو مبارک باد

رد نکن یا نبی! رسول الله! دست های دخیل دامان را

امشبی را به یمن میلادت تا سحر عاشقانه می خوانم

لرزشی نیست در صدایم... نه! عشق را قاطعانه می خوانم

ص: 169

و متفرقه باشد. (هومن، 1368)

2.  عینی بودن تحقیق.

یک تحقیق علمی، باید از عینیت لازم برخوردار باشد. به عبارت دیگر، نتایج یک تحقیق، نباید از رأی و نظر شخصی و اعمال سلیقه فرد متأثر باشد؛ بلکه باید افراد متفاوت، برداشت واحدی از آن داشته باشند.

3. قدرت تعمیم پذیری تحقیق علمی

نتایج تحقیق را باید بتوان به موارد مشابه تعمیم داد. در صورتی تعمیم پذیری، میسر است که اسلوب و روش تحقیق، به صورت جامع انجام شده باشد.

4. تکرارپذیری تحقیق علمی

یک تحقیق، در صورتی پذیرفته است که تکرار شدنی باشد؛ یعنی در مکان ها و زمان های دیگری بتوان همان تحقیق را انجام داد؛ تا از مقایسه موقعیت های اجرایی مشابه، یک قانون و قاعده به دست آید.

5. قابلیت مشاهده و استناد عینی

تحقیق علمی، باید نتیجه مشاهدات و استنادات عینی باشد تا بتوان صحت و سقم نتایج به دست آمده را آزمایش کرد. به عبارت دیگر، یک محقق، تنهاً دارای مجموعه ای از اندوخته های ذهنی منحصر به خود نیست؛ با این حال، می توان تحقیق علمی را در فضای علوم انسانی با روش علمی و بدون اتکا بر تجربی بودن انجام داد.

6. قاعده افزایندگی

در میان صاحب نظران، این جمله، معروف است: «هر تحقیق، باید علم را یک قدم به جلو ببرد» (لاور، 1380). افزایشی بودن، به مفهوم انباشته کردن اطلاعات نیست؛ بلکه در هر تحقیق، باید مطلب تازه ای کشف و به علم اضافه شود.

7. دقت پژوهشی

در هر تحقیق، به آنچه محقق باید بیش از همه توجه کند، دقت است. به همین دلیل، اگر اطلاعات به دست آمده در یک تحقیق، دقت لازم برخوردار نباشند، نتایج آن ارزش ندارد. (نادری، نراقی، 1384)

8. شجاعت ارائه یافته ها

نتایج تحقیقات، همیشه بر اساس میل و نظر محقق یا دیگر دست اندرکاران نیست. محقق در چنین شرایطی، باید نتایج تحقیق را ارائه کند و هیچ ترس و وحشتی برای بیان نتایج نداشته باشد.

9.  شکیبایی و تأمل

از آنجا که هر فعالیت پژوهشی، هم دیربازده است و هم آثار آن مشهود نیست،

ص: 171

ممکن است افراد کم تحمل و ناشکیبا، در مراحل مختلف تحقیق، مأیوس و ناامید شوند و از فعالیت های خود دست بردارند. به همین جهت، صبر و شکیبایی، از ضروریات این گونه فعالیت هاست.

10. تخصص گرایی

داشتن اطلاعات لازم در زمینه موضوع مورد تحقیق و همچنین اطلاع از اصول و روش های تحقیق، مانند شیوه جمع آوری اطلاعات، نمونه گیری، چگونگی تجزیه و تحلیل اطلاعات، گزارش نویسی و استفاده از منابع، برای محقق ضرروی است.

11. استفاده از تعاریف علمی (مفهومی و عملیاتی)

در تحقیق علمی، هر یک از متغیرهای به کار رفته در تحقیق، باید روشن و تعریف شوند؛ به گونه ای محققان دیگر بتوانند کار محقق را کاملاً بفهمند و در صورت لزوم، آن را قابل تکرار کنند.

هدف های روش علمی

اهداف روش علمی را میتوان به چهار دسته زیر تقسیم کرد:

1. کشف روابط موجود بین پدیده ها

بخش عمده ای از اهداف روش های علمی، کشف روابط میان پدیده های مختلف است؛ زیرا ممکن است بین پدیده ها همبستگی ظاهری باشد؛ اما روابط علت و معلولی بین آن ها وجود نداشته باشد. به دو مثال زیر، توجه کنید:

ص: 172

الف) آیا روستانشینان میهمان نوازتر از مردم شهرنشین هستند؟ شاید به ظاهر کسی این را به پدیده ای خاص ربط دهد؛ درحالی که ممکن است متغیرهای زیاد دیگری، در این رابطه باشد. در این مثال، محقق دنبال این است که رابطه زندگی در روستا و میهمان نوازی روستاییان را بداند.

ب) چه گروهی از افراد جامعه، از پرداخت مالیات تعلل می ورزند؟ شاید ظاهر این پدیده، در رابطه با نداری باشد؛ درحالی که در یک تحقیق علمی، ممکن است مشخص شود که این پدیده، به نبود سیاست های تشویقی و تنبیهی مسئولان مربوط است.

2. تبیین پدیده ها و روابط در روش علمی

هدف از جمع آوری اطلاعات گوناگون و تجزیه و تحلیل آن ها، صرفاً تبیین روابط بین پدیده ها و در حد امکان، اثبات رابطه علت و معلولی موجود در میان آنهاست. در مثال یاد شده، می توان میهمان نوازی روستاییان را به نوع زندگی آن ها، از بین بردن یکنواختی در دیدار با هر تازه واردی یا کسب خبر و اطلاعات جدید از تازه واردها مربوط دانست و یا این که می توان علت را به برخی ارتباطات اجتماعی مرتبط دانست که در محیط روستا برای یک روستایی، هنگام پذیرایی از مهمان باید رعایت کند.

3. پیش بینی رویدادها

یک محقق، دنبال این است تا با توجه به دو هدف گفته شده، هدف دیگری را به دست آورد و آن، توان پیش بینی رویدادها در موقعیت های خاص است؛ مثلاً اگر میان نوع خاصی از ابرها و بارش باران، رابطه ای باشد، می توان پیش بینی کرد که هنگام مشاهده چنین ابری، بارندگی روی می دهد.

4. کنترل اثرات رویدادها

سه هدف گفته شده، برای رسیدن به کنترل اثرات رویدادهاست. پیشرفت های فن آوری در جهان معاصر، حاصل همین توان کنترل پدیده هاست. پیشرفت های علوم فضایی، علوم پزشکی، علوم رفتاری و ...، همه ناشی از توان کنترل بشر در پدیده های مؤثر در این علوم است که با توجه به کشف، تبیین و پیش بینی پدیده ها، حاصل شده اند. نکته مهم آن است که کنترل پدیده ها در علوم انسانی، بسیار پیچیده تر و مشکل تر از علوم پایه می باشد.

برای او مبهم یا ناآشنا جلوه می کند، برانگیخته می شود یا به قول «دیویی»، با یک موقعیت نامعین، روبه رو می گردد. (بازرگان، 1379، ص23)

دامنه آن را تعریف کرده ایم.

متغیرهای مادی و معنوی را در آن تفکیک کرده ایم.

بعد متغیر رشد علمی را نسبت به مقوله کلی رشد، برجسته کرده ایم.

خواننده عنوان، به راحتی در مییابد که ما در چه محدوده ای و با چه آزمودنی هایی سروکار داریم.

پرداختن به آن، راحت تر صورت می گیرد.

جست وجوی اطلاعات، مشخص تر می شود.

بیراهه روی، کاهش می یابد.

یافته های مرتبط تر گزیده می شوند.

تلاش محقق در رد یا تأیید فرضیه های تحقیق، آسانتر صورت می گیرد.

د) تجربه

فعالیت های قبلی محقق در امر پژوهش، آمادگی و انگیزه بیشتری در او ایجاد می کند. علاوه بر این که هر تجربه تحقیقی، هموارکننده تحقیقات بعدی می شود.

ه_) محدودیت ها

توجه به محدودیت های محیطی و عوامل بازدارنده، می تواند در انتخاب موضوع و نوع تحقیق مؤثر باشد.

برای مثال، اگر محدودیت هایی همچون کسب اجازه از مسئولان یا صرف هزینه هایی زیاد و زمانی طولانی برای اجرای تحقیق لازم باشد، این نوع محدودیت ها، می توانند در انتخاب موضوع مؤثر باشند.

اطلاعاتش کافی باشد.

6. پیش بینی مشکلات و محدودیت ها

محقق در انتخاب موضوع، باید به محدودیت های زمانی، اجرایی، اتفاقات، خسارت ها و مشکلاتی که پیش رو دارد، آگاه باشد و با توجه به آن محدودیت ها، موضوعی را انتخاب کند تا باعث گمراهی در نتیجه گیری نشود.

تحقیق درباره بعضی موضوع ها، ممکن است فقط در زمان خاصی لازم باشند یا ارزش داشته باشند. اگر تحقیق در آن زمان خاص انجام نشوند، نتایج آن ها در زمان دیگر، کاربردی ندارد. (این نوع محدودیتها در تحقیقات عملی و کاربردی، بیشتر مطرح هستند).

7. مختصر و گویا بودن موضوع

موضوع تحقیق، باید در حد امکان، ساده و بی پیرایه باشد و بدون مطلب مبهمی باشد. به عبارت دیگر، موضوع باید مختصر، مفید و گویا باشد.

8. موضوع تحقیق، نباید از بدیهیات باشد

اگر موضوع تحقیق درباره پدیده ای باشد که از اصول مسلّم و پذیرفته شده همه باشد، چون این موضوع، از بدیهیات است، نباید انتخاب شود؛ زیرا پاسخ سؤالات مربوط به آن را همه می دانند و فعالیت تحقیقی در این زمینه، کاری بیهوده است. به مثال زیر توجه کنید:

«بررسی رابطه میان بارندگی و حجم آب رودخانه های منطقه الف».

در این موضوع تحقیق، همه می دانند که اگر باران بیشتری ببارد، آب رودخانه نیز بیشتر میشود. بنابراین، تحقیق بالا، تحقیق موضوعی بدیهی به شمار میآید و باید از انتخاب آن پرهیز شود.

5. چه وقت؛ یعنی پژوهش در چه محدوده زمانی انجام می گیرد؟

تا اینجا با اهمیت وجود یک مسئله ارزشمند برای تحقیق یا داشتن موضوعی که دغدغه آمیز است، آشنا شدیم و دریافتیم که هنر محقق، تبدیل دغدغه یا بحث به یک موضوع و سپس به دست آوردن عنوان یا عناوین مختلفی از دل آن است.

نباید فراموش کنیم که این مباحث، با مقوله انجام دادن یک تحقیق کلاسی متفاوت است؛ چون در انتهای این سلسله مقالات، ما به شیوه های دیگری مانند موارد دانشگاهی دانشجویان می کنند، اشاره می کنیم که برخی از آنها عبارتند از:

1. تحقیق کلاسی (مروری) و تکالیف درسی؛

2. تدوین مقالات (مروری – علمی)؛

3. تدوین مقالات (علمی – پژوهشی)؛

4. تدوین مقالات (علمی - ترویجی)؛

5. تدوین سخنرانی (چارچوب سخنرانی، نحوه ارائه از آغاز تا فرجام)؛

6. تدوین گزارش درسی؛

7. تدوین گزارش علمی – کلاسی؛

8. آیین گزارش نویسی.

بنابراین، اساس بحث ما در اینجا انجام کار علمی - پژوهشی است که از موضوع، آغاز می شود و به مرحله تحلیل اطلاعات و نتیجه گیری می رسد؛ چه این کار در حوزه تاریخ، ادبیات، علوم پایه و علوم انسانی باشد و چه علوم رفتاری یا روان شناسی. در هر صورت، هدف ما، باز کردن دریچه ای به سمت پژوهش، با رویکرد علمی است. این مقاله، مراحل تفضیلی اجرای طرح تحقیق را یادآور میشویم.

ص: 178

یک سنت یک تلنگر

فاطمه دولتی

تا گردن زیرکرسی خانه مادربزرگ فرورفته ام و با لذت، دانه های سرخ انار را مزه می کنم. آهنگ شاهنامه ای که آقاجان برایمان می خواند گوشم را نوازش می دهد، اما چشمانم بین خوراکی ها می چرخد، هندوانه؛ فندق؛ پسته؛ انار؛ کدوحلوایی و نبات های زعفرانی توی استکان های کمرباریک که منتظر دم کشیدن چای با عطر هل مادربزرگ هستند. امشب شب بیدار ماندن است، شب حافظ خواندن و آرزو کردن. امشب یلداست، بلندترین شب سال، شبی که ایرانیان و بسیاری از اقوام دیگر آن را جشن می گیرند چون از این شب به بعد روز طولانی تر و شب کوتاه تر می شود. واژه «یلدا» معنای «ولادت» و «تولد» می دهد. زایش خورشید و نور.

ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است. ایرانیان باستان بر این باورند که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می شوند و تابش نور ایزدی فزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا یلدا می خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می کردند. ازاین رو به دهمین ماه سال «دی» ماه تولد خورشید می گفتند، رسم یلدا تا امروز هم ادامه دارد، هنوز هم آفتاب سی آذر که غروب می کند، اگر این بلای جان خانواده ها، این شبکه های اجتماعی مجال دهد همه دور هم جمع می شوند.

اصلاً هنوز هم خیلی ها عقیده دارند اگر در شب یلدا هندوانه نخورند شگون ندارد و به خاطر این رسم قدیمی، فقیر و غنی حتی اگر میوه دیگری نخرند هندوانه را حتماً تهیه می کنند، حافظ هم که جای خود را دارد، اصلاً بدون فال حافظ، یلدا به آدم نمی چسبد، بزرگ تر مجلس، دیوان را باز می کند و سپس هر یک از میهمانان نیت می کنند، «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری...» آرزو می کنند و از حضرت حافظ می خواهند تا برایشان از روزهای روشن فردا بگوید.

یلدا هرچه که هست، هر پیشینه و فلسفه ای که دارد، افسانه یا واقعیت، یک دقیقه بلندتر یا کوتاه تر، فرقی ندارد، مهم اینجاست که در دنیای مدرن امروز یک سنت زیباست، زیبا و ناب که لذت دورهم بودن را برایمان زنده می کند، یک تلنگر است برای من، برای تو، تا ارزش لحظه های شیرین باهم بودن را بدانیم و آن را جشن بگیرم.

ص: 179

ص: 180