فصل شکوفایی1

درباره بلوغ دختران

ص: 3

شناسنامه

نام کتاب.......................................... فصل شکوفایی (1)

تدوین ...........................................   مجید فیاضی

کاری از .....................................  مرکز تخصصی نماز

ناشر .........  مؤسسه فرهنگی - انتشاراتی ستاد اقامه نماز

شمارگان ..............................................  5000 نسخه

نوبت چاپ ................................................  اول، پاییز 91

شابک ..............................  3-069-537-964-978

شابک دوره ......................  6-071-537-964-978

چاپ و صحافی ................  سازمان چاپ و انتشارات اوقاف

قیمت: ...................  18000 ریال

مراکز پخش:

1. تهران میدان فلسطین، انتشارات ستاد اقامه نماز؛  تلفن: 88900059  - 88896666

2. دفاتر ستادهای اقامه نماز سراسر کشور

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

اهمیت این تحولات روحی و جسمی، و معنوی و مادی انگیزة تدوین دو کتاب «فصل شکوفایی 1و2» می­باشد. در جلد اول به مباحث مادی و جسمی این تحول بزرگ با عنوان «بلوغ» و در جلد دوم به مباحث معنوی و روحی آن با عنوان «تکلیف» خواهیم پرداخت. اهم موضوعات جلد اول عبارتند از: مفهوم بلوغ، مسائل بهداشتی، تغذیه و پرسش و پاسخ های رایج.

امید است با عنایت خداوند و نظر لطف حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، مطالب این مختصر این دو کتاب برای همه مادران و مربیان عزیز و زحمتکش مفید باشد.

مرکز تخصصی نماز

تابستان 1391

ص: 14

ص: 16

تعریف بلوغ

بلوغ در لغت بهمعنی رسیدگی و پختگی است. بدیهی است با توجه به تعریف سلامت، بلوغ در ابعاد جسمانی، روانی، عاطفی، معنوی و اجتماعی و در سنین نوجوانی پی­ریزی می شود. دورة نوجوانی معنای وسیع­تری نسبت به بلوغ دارد. نوجوانی (ده تا نوزده سالگی) دوره ای بحرانی است که در آن بلوغ اتفاق می افتد و از آخرین سال­های دبستان شروع می شود و با تغییرات ثانویه در بدن، فرد را با یک سری بحران­ها و تغییرات جدید روبه رو می کند؛ اما بلوغ بهمعنای رسیدن به سن رشد، مرد شدن و زن شدن است. بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله کودکی

ص: 17

به بزرگسالی است؛ دوره ای که تغییرات تکاملی در مغز و غدد بدن باعث تغییرات جسمی، روحی، روانی و رفتاری می شود.

بلوغ دیررس ممکن است در دختر و پسر احساس حقارت به وجود آورد که این امر می تواند مستقیماً بر شخصیت نوجوان اثر منفی بگذارد؛

بلوغ در دختران چاق نسبتاً زودتر شروع می شود؛ اما در دختران دچار سوءتغذیة شدید دیرتر آغاز می گردد.

سکونت در روستاها و مناطق نزدیک به استوا و ارتفاعات کم، بلوغ را تسریع می کند؛ اما دختران ساکن مناطق دور از استوا و ارتفاعات، بلوغ را دیرتر تجربه می کنند.

درمجموع، نسبت به چند دهه قبل سن بلوغ قدری کاهش یافته است که تصور می شود به دلیل بهبود وضعیت تغذیه و شرایط زندگی سالم­تر باشد. گاهی بلوغ در دختران خیلی چاق یا مبتلا به دیابت یا دختران ورزشکار دیرتر اتفاق می افتد.

ص: 23

اواخر دورة نوجوانی مخالفت و هم­ستیزی با بزرگ­سالان کاهش می یابد. او جایگاه خود را میان همسالانش می یابد و با بزرگسالان یک رابطة محترمانة دوجانبه برقرار می کند. درحالی­که هنوز در رابطه با جنس مخالف، انتخاب رشتة تحصیلی، آمادگی های شغلی و مشکلات مالی نگرانی­هایی دارد.

کارهای دیگری ازاین­قبیل. یک نوجوان تمامی این کارها را میکند تا بازتاب مثبتی از اطرافیانش دریافت کند. در این سن اگر از یک نوجوان بپرسید دوست داشتی چه شکلی بودی، تقریباً محال است یک جای بدنش را نام نبرد که مایل است تغییرش بدهد.

بعضی از نوجوانها به دلیل اینکه در این سن خودارضایی را شروع میکنند و در این مورد با کسی هم نمی­توانند صحبت کنند، دچار احساس عذاب وجدان میشوند. حتی از اینکه به خودشان آسیب بزنند میترسند که این ترس تا سالها بعد هم باقی می­ماند.

موافق گرایش دارند، نه جنس مخالف، و چون بقیة دوستانشان این حس را ندارند احساس غیرطبیعی بودن میکنند و حتی ممکن است دچار افسردگی­های مزمن بشوند.

صحبت کردن نوجوان در مورد احساسات و عواطفش با توجه به اینکه در دوران برزخ بین بچگی و بلوغ به­سر میبرد سخت است؛ چه برسد به اینکه احساسی را در خود پیدا کند که نمی­داند درصورت مطرح کردنش چه برخوردی با وی میشود.

بعضی از افراد به­خصوص پسرها به­اصطلاح حالت همجنس­هراسی دارند؛ یعنی میترسند که اگر مثلاً کارهایی را که یک مرد میکند نکنند، به همجنس­گرا بودن متهم بشوند؛ مثلاً یک

آقاپسر میخواهد با جنس مخالف رابطة جنسی داشته باشد؛ یا دعوا میکند و به­اصطلاح شاخ­به­شاخ میشود، یا رفتارهای خشن از خودش نشان میدهد که بگوید من مرد شده­ام.

ص: 27

هجوم هورمون­های مردانه هم در این سن، به این موضوع دامن میزند؛ اما اینها نشانة مردانگی نیست؛ بلکه آرامش بخشیدن، تحت کنترل داشتن خود و عاقلانه فکر کردن از خصوصیاتی است که یک مرد با توجه به قوای روحی و جسمی بالایی که دارد، باید از آن برخوردار باشد و دیگران را هم با استفاده از آنها کمک کند.

در این سن بیشترین اشخاصی که روی فرد نوجوان تأثیر دارند، دوستان وی هستند؛ چون فرد نوجوان تصور میکند هیچ­کس او را درک نمیکند، و تنها کسانی که تجربة همسان دارند و همسن او هستند مشکلات او را میفهمند. دلیلش هم خیلی ساده است.

در نظر بگیرید یک فرد نوجوان موضوعی را با والدین خود در میان بگذارد؛ مثلاً بگوید دوستم میثم سیگار میکشد. اگر پدر و مادر بلافاصله عکس­العمل نشان بدهند و یا با میثم

برخورد بدی بکنند و یا نوجوان را از دیدن دوستش محروم کنند، بار بعدی فرزندشان حرفی را که بداند عواقب این­چنینی دارد، برای پدر و مادرش بازگو نمیکند.

بهترین راه، گوش کردن بدون نظر دادن و قطع کردن صحبت نوجوان است. بعد از آن میتوانید نظر او را در مورد سیگار کشیدن بپرسید و بعد راجع به آن هم صحبت کنید تا خود

ص: 29

او به این نتیجه برسد که سیگار کشیدن برایش ضرر دارد و این انتخابی نیست که میخواهد برای خودش بکند؛ اما اگر سیگار کشیدن را محکوم کنید بدون اینکه نوجوان دلایل آن را درک کرده باشد، در بازداری وی از انجام این عمل موفق نبوده­اید.

دخترانی که بدون آگاهی قبلی با خون­ریزی عادت ماهیانه مواجه میشوند، علاوه بر ترس و نگرانی که در آن

زمان پیدا میکنند، در آینده نیز دیدگاه مثبتی نسبت به این مسئله ندارند. پس از قبل با او صحبت کنید و از او بخواهید که اولین خون­ریزی را به شما اطلاع بدهد.

هدیهای از قبل آماده کنید و زمانی که اولین خون­ریزی اتفاق افتاد به دخترتان تبریک بگویید و هدیه را به او بدهید. نوع برخورد شما به­خصوص در دخترانی که در سن پایین عادت ماهیانة آنها شروع میشود در پذیرش مشکلات این دوره بسیار مؤثر است.

ص: 34

ص: 35

از نکات مهم و قابل توجه در سنین بلوغ، مسائل بهداشتی - اعم از بهداشت روان و بهداشت جسم - است. در این فصل به اختصار به مهمترین مسائل بهداشتی مبتلابه دختران در این سن می پردازیم.

بهتری داشته باشیم. ایجاد فرصت برای شکوفایی استعدادها، توانایی ها و کنار آمدن با خود و دیگران

یکی از اهداف مهم و اساسی بهداشت روانی است. در این بخش به برخی نکات مهم برای تأمین بهداشت روانی فرزندان اشاره می کنیم.

6. نقشمان را بهعنوان والدین معین نماییم؛

7. به فرزندانمان فرصت اندیشیدن دربارة مسائل درست و نادرست بدهیم؛

8. فرزندانمان را به عضویت در گروه­های مذهبی، فرهنگی، ورزشی و گروه­های مفید دیگر تشویق و ترغیب کنیم؛

9. هیچ­گاه نظریات خود را به کودکانمان تحمیل نکنیم؛

10. کودکانمان را تحسین کنیم؛ زیرا تحسین غذای عزت نفس است؛

11. در محدودة کاملاً شخصی به آنها آزادی انتخاب دهید؛

12. از مقایسه کردن کودکانمان با هم و دیگران جداً بپرهیزیم؛

13. همیشه سعی کنیم توانمندی­های کودکانمان را مد نظر قرار دهیم نه ضعف­هایشان را؛

ص: 39

14. به کودکانمان در حد توانایی­هایشان مسئولیت بدهیم؛

15. تجارب موفقیت­آمیز کودک و نوجوان را افزایش دهیم تا از این طریق عزت نفس بالایی در او شکل گیرد؛

16. فرزندان خود را محکم، مستدل و منضبط بار آوریم؛

17. به کودکانمان در حد لازم و کافی اجازة بازی و فعالیت بدهیم؛

18. فرزندانمان را به مستقل شدن تشویق کنیم؛

19. مهارتهای اجتماعی کودکان کم­رو را تقویت کنیم؛

20. همیشه در برخورد با کودکانمان حالت پذیرندگی داشته باشیم؛

21. با همسر خود جبههای متحد تشکیل دهیم و هرگز با فرزند خود علیه همسرمان متحد نشویم؛

22. از وابسته کردن بیش از حد کودکان به خودمان بپرهیزیم؛

ص: 40

23. کودک و نوجوانمان را با الگوهای رفتاری مطلوب آشنا کنیم؛

24. کودکان خود را با موضوعات خرافی مثل دیو و غول نترسانیم؛

25. توجه داشته باشیم محبت به یک کودک موجب بی­توجهی به کودک دیگر نشود؛

26. به فرزندانمان فرصت دهیم تا ارزش به­دست آوردن و لذت استحقاق داشتن را درک کنند؛

27. تحمل کودک یا نوجوان را برای مواجه شدن با ناکامیهای احتمالی افزایش دهیم؛

28. با کودکان خود مثل یک دوست صمیمی برخورد کنیم؛

29. توجه داشته باشیم که مشاجرات لفظی در خانه - مثل مشاجرة پدر و مادر - در روحیه و رفتار کودک منعکس میشود؛

ص: 41

30. به سرگرمیها و تفریحات مناسب در زندگی کودکان اهمیت دهیم و نسبت به آن بی­توجه نباشیم؛

31. محبت ما نسبت به فرزندانمان بهصورت تظاهرات سطحی ابراز نشود؛

32. در محبت به کودکان راه افراط و تفریط را در پیش نگیریم. محبت متوسط توأم با صمیمت اثر فراوان­تری دارد؛

33. هرگز با فرزندانمان، نوزادوار رفتار نکنیم؛

34. هیچ­گاه کودکانمان را با القاب نامناسب صدا نزنیم؛

35. از مسخره کردن فرزندانمان جداً بپرهیزیم؛

36. در پرورش استعدادهای بالقوة کودکانمان جدیت به خرج دهیم؛

ص: 42

37. از کودکانمان بخواهیم هر روز کمی ورزش کنند؛

38. برای حل مشکلات خانواده با آنها مشورت کنیم؛

39. سرانجام برای آنکه کودکی با عزت نفس بالا پرورش دهیم، باید خود، عزت نفس شایان توجهی داشته باشیم.

ویتامین­های B برای برای کاهش استرس و عصبانیت پیشنهاد میشود. دانهها و غلات کامل، سبزیجات، تخممرغ و ماهی از مواد غذایی حاوی ویتامینهای B هستند.

گردوی تازه میوهای است که به درمانگر بیماری­های عصبی شهرت دارد. عسل نیز همین خاصیت را دارد. جو و نان جو نیز برای سیستم عصبی مفید هستند. از میوههای دیگر میتوان به موز، زردآلو و میوههای خشک­شده اشاره کرد.

اما قهوه، شکلات، ادویه­جات زاید، شکر، گوجه­فرنگی، بادمجان و فلفلها باید کمتر شوند و یا اصلاً مورد استفاده قرار نگیرند. از مصرف مشروبات الکلی نیز باید جداً پرهیز شود.

ص: 44

انجام هر نوع ورزش و تمرینی، اما بهطور مستمر و ازروی برنامه، قابلیت غلبه بر استرس را مشخص میکند. هرچه ورزش استقامت بیشتری داشته باشد، میتوان گفت که استرس را بیشتر کاهش میدهد. ورزش­هایی نظیر یوگا، که ورزشی روحی - جسمی است، با موضوع اعتمادبه­نفس و اعتقاد بیشتر سروکار دارند. ورزش­هایی دیگر نظیر ورزشهای Extreme نیز چون حادثه­جویانه هستند، میتوانند قابلیت غلبه بر فشارهای روحی را در مدت­زمان کوتاهی افزایش دهند.

ص: 46

مطرح و جوابهای مناسب دریافت کند. نباید اجازه داد تا نوجوانان برای یافتن پاسخ سؤالات خود به کسانی که صلاحیت ندارند، از جمله همسالان مراجعه کند و دچار انحراف و اضطراب شود. در مواردی که نوجوان نمیتواند مسائل را حضوری با والدین مطرح کند، باید مربیان و اولیای مطلع و متعهد مدرسه در حد مجاز نوجوان را راهنمایی کنند و با معرفی کتابهای مناسب و بحثهای مفید، زمینة به­دست آوردن اطلاعات سالم را فراهم آورند.

عدم اعتمادبه­نفس و وابستگی ناسالم به والدین به­خصوص مادر هستند. کسب استقلال در بسیاری از

نوجوانان اضطراب ایجاد میکند. از جمله حالاتی که درزمینة مستقل شدن دیده میشود، تضاد و دوگانگی است؛ یعنی نوجوان درحالی­که میخواهد و میداند که باید مستقل شود از استقلال نیز میترسد. برای جلوگیری از این دوگانگی، والدین باید وضعیتی فراهم آورند تا نوجوان با بهدست آوردن اعتمادبه­نفس، امنیت روانی و جرئت تجربه کردن، به­تدریج درصدد کسب استقلال برآیند. یکی از دلایل اساسی در اضطراب ناشی از مستقل شدن، عدم آگاهی از وضعیتی است که نوجوان بعد از مستقل شدن پیدا خواهد کرد. به نوجوان باید مسئولیت و فرصت داد که در بسیاری از امور مربوط به خود اظهار عقیده کند و تصمیم بگیرد؛ ولو اینکه اشتباه کند. نباید نوجوانان را به سبب اشتباهاتشان مورد تنبیه یا تحقیر قرار داد؛

ص: 49

بلکه باید به آنها این فلسفه را آموخت که زندگی سراسر تلاش و مبارزه است و آنها میتوانند از خطاهای خود درسهای مفید بیاموزند. در نیاز نوجوانان به کسب استقلال تفاوتهای فردی وجود دارد.

به همین دلیل نباید آنها را مقایسة ملامت­آمیز کرد؛ زیرا گاهی باعث دلسردی، احساس ناامنی و اضطراب میشود.

ایجاد امنیت روانی و به وجود آوردن الگوهای رفتاری مناسب میتواند در پیشگیری رفتار پرخاشگرانه مؤثر باشد.

اگر این اقدامات به­موقع انجام نشود باید در زمان حال امکاناتی فراهم آوریم که نوجوان کمتر پرخاشگری کند و با اضطراب کمتری روبه­رو شود. توصیههای زیر دراین­زمینه مفید است:

• والدین و دیگران باید تا حد ممکن از امرونهیهای زیاد، بی­مورد و غیراصولی خودداری کنند؛

• از ایجاد ممنوعیت و محدودیتهای بی­مورد که مغایر با نیاز نوجوان به کسب آزادی و استقلال است خودداری نمایند.

ص: 51

• والدین با نوجوان در مورد گزینش دوست توافق نمایند تا دچار تعارض نشود و پنهان­کاری نیز نکند؛

• باید سعی کنند بهطور منطقی با نوجوان روبه­رو شوند و در وقت مناسب، با گفت­وگوی ملایم و استدلال، او را متوجه نتایج نامطلوب بعضی از معاشرتها کنند؛

• والدین و مربیان برای دوستان نوجوان باید اعتبار و احترام قائل باشند؛

• والدین، مربیان و دیگران باید در همة مواقع بهخصوص در برابر همسالان، احترام و شخصیت نوجوان را حفظ کنند.

احساس خجالت از تغییر جسمانی و رنج ناشی از عدم پذیرش تغییرات جسمانی، عدم پذیرش از جانب همسالان، مستقل شدن، بروز رفتار پرخاشگرانه، غیرمنطقی بودن، نداشتن مهارتهای لازم برای زندگی، تمایلات جنسی و آشفتگی در نقش. در اینجا بهطور مختصر بعضی از این عوامل را مورد بررسی قرار میدهیم.

3. درصورتی­که امکان استفاده از نوار بهداشتی وجود ندارد، از پارچة تمیز نخی استفاده شود. پارچه­ها پس از هر بار استفاده باید با آب و صابون شسته شده، در آفتاب خشک شود و یا اتو کشیده شود؛

4. لباس زیر نخی استفاده شود؛

5. در هر بار دست­شویی رفتن باید ناحیة تناسلی کاملاً شسته شود. باور غلطی وجود دارد که برخی فکر میکنند اگر در زمان عادت ماهیانه طهارت بگیرند و یا به حمام بروند، دچار عفونت و یا نازایی میشوند. این تصور کاملاً غلط است. خون، ادرار و مدفوع هر سه محیط مناسب برای رشد میکروبها هستند و شست­وشوی ناحیة تناسلی در هر زمانی به­خصوص در زمان عادت ماهیانه ضروری است و از رشد میکروبها و بوی بد جلوگیری

ص: 56

میکند. شست­وشوی ناحیة تناسلی همیشه باید از سمت جلو به عقب باشد تا آلودگی مدفوع به مهبل و یا مجرای ادرار وارد نشود؛

6. استحمام روزانه با آب گرم بسیار مناسب و مفید است؛

7. در برخی از دختران عادت ماهیانه با دردهایی در ناحیة شکم و یا کمر همراه است. این دردها معمولاً با استراحت و گرم کردن کمر با استفاده از کیسة آب گرم بهبود مییابد. گاهی نیز درد شدید بوده، برای تسکین آن نیاز به استفاده از داروهای مسکن است. این دردها به علت انقباضات عضلانی رحم است. دخترانی که دچار دردهای شدید عادت ماهیانه هستند، بهتر است داروی مسکن را قبل از شروع درد مصرف کنند؛ زیرا با شروع درد کنترل آن سخت است. در مواردی نیز درد در حد قابل تحمل نیست و باید به پزشک مراجعه شود.

ص: 57

شدن قاعدگی و چاقی همراه شود؛

• در زمان اضطراب و سؤالات نوجوان و یا والدین.

ص: 59

ص: 60

ص: 62

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم : «المِعدَةُ بَیتُ کلِّ داءٍ، وَ الحَمِئَة رَأسُ کلِّ دَواءٍ»

معده خانه و خاستگاه هر دردی است، و پرهیز و اجتناب (از غذاهای نامناسب و زیاده خوری) رأس و اساس هر داروی شفابخش.(1)

انسان برای رشد و تداوم زندگی نیاز به دریافت مرتب غذا دارد تا بتواند با هضم و جذب آن انرژی لازم برای انجام اعمال حیاتی را به دست آورد؛ به این روند تغذیه می گویند.

ص: 63

تغذیه عاملی است که تعیین کنندة سلامت و یا عدم سلامت فرد یا افراد است. هدف هر شخص از تغذیه فقط سیر شدن نیست؛ بلکه هدف اصلی تغذیه، تأمین نیازهای بدن و در نتیجه سلامتی اندام های بدن است.

از سوی دیگر همان طور که تغذیه و رژیم غذایی مناسب ضروری ترین عامل سلامت است، تغذیة ناسالم هم مهم ترین عامل بروز بیماری است. در دوران کودکی، به خصوص سنین دبستان و همین طور در دوران نوجوانی، به دلیل رشد سریع، انسان بیش از هر زمان دیگر به تغذیة مناسب نیازمند است. خانواده ها، در این دوران که زمان شکل گیری و الگوپذیری غذایی در کودکان است، می توانند موقعیتی فراهم کنند تا فرزندانشان از رژیم غذایی سالم و متنوع برخوردار شوند.

امید است اطلاعات موجود گامی هرچند کوتاه درراستای مسیر برداشته باشد.

ص: 64

جدا کردن پوست میوه از قرار دادن آن در مجاورت هوا خوداری شود زیرا ویتامینهای آن مخصوصاً ویتامین C از بین میرود.

· گروه سبزیها 3 تا 5 واحد در روز؛

· گروه میوهها 2 تا 4 واحد در روز؛

· گروه شیر 2 تا 3 واحد در روز؛

· گروه گوشت 2 تا 3 واحد در روز.

· 1 لیوان سبزی خام خردشده (1 لیوان سالاد)؛

· 2/1 لیوان سبزی پخته.

1 واحد از گروه میوه برابر است با:

· 1 عدد میوة متوسط مثل یک سیب متوسط؛

· 4/3 لیوان آب­میوه.

1 واحد از گروه لبنیات برابر است با:

· 1 لیوان شیر یا 1 لیوان ماست؛

· 2 لیوان دوغ.

1 واحد از گروه گوشت برابر است با:

ص: 72

· 60 گرم گوشت یا یک تخم­مرغ؛

· 2/1 لیوان حبوبات پخته.

بیان این واحدها تنها به­این­منظور است که شما بدانید آیا مصرف روزانة شما از گروههای غذایی در حد مورد نیاز است یا خیر. اگر خیلی کمتر از این میزانها مصرف میکنید، پس مطمئناً در آیندهای نزدیک مبتلا به کمبود مواد غذایی خواهید شد، و اگر خیلی بیشتر مصرف میکنید، پس اضافه­وزن و چاقی در انتظار شماست.

ص: 73

تعیین میزان دقیق انرژی مورد نیاز و تنظیم یک رژیم صحیح براساس تمایلات و شرایط خاص شما بر عهدةیک رژیم­شناس است، و تنظیم رژیمهای دقیق چاقی و لاغری باید فردی صورت گیرد.

در برنامة غذایی روزانه از مواد غذایی حاوی آهن مثل انواع گوشتها (گوشت قرمز، مرغ، ماهی) جگر، حبوبات (مثل عدس، لوبیا) و سبزیهای سبز تیره (گشنیز و جعفری) بیشتر استفاده شود.

همراه با غذا، سبزیهای تازه و سالاد (گوجه­فرنگی، فلفل دلمه ای، کلم، گل کلم) که حاوی ویتامین C است و جذب آهن را افزایش می دهد، مصرف شود.

در میان­وعده­ها، به­جای استفاده از تنقلات غذایی کم­ارزش (پفک­نمکی، چیپس، شکلات و نوشابه) از انواع میوهها خصوصاً نارنگی، پرتقال و خشکبار (برگة هلو، آلو، زردآلو، توت خشک،

انجیر خشک، کشمش، خرما) و انواع مغزها (گردو، بادام، فندق و پسته) که از منابع غذایی آهن هستند، استفاده شود.پ

ص: 75

از نوشیدن چای، قهوه و دم­کردههای گیاهی یک ساعت قبل و یک تا دو ساعت پس از صرف غذا خودداری شود.

برای کاهش عوارض جانبی ناشی از مصرف قرص آهن، توصیه می­شود قرص آهن را شب قبل از خواب و یا پس از غذا میل نمایند.

یکی از علائم بروز کم­خونی و فقر آهن در دختران نوجوانی که عادات ماهیانة آنها شروع شده است و خون­ریزی زیاد دارند، رنگ پوست سبزة مایل به زرد (کلروزیس) است.

ص: 76

شایعترین کمبود ویتامینها در این سنین کمبود ویتامینهای A و D، و شایعترین کمبود املاح مربوط به ید، آهن و کلسیم می باشد.

صبحانه از وعدههای غذایی مواد مغذی­ای که در این وعده دریافت می شود در وعدههای دیگر جایگزین نخواهد شد. درنتیجه کمبود کالری، ویتامینها و املاح ایجاد می شود.

کودکان سنین مدرسه علاوه بر سه وعده غذای اصلی به دو میان­وعده در صبح و عصر نیاز دارند. در این سنین، کودکان باید هر 4 تا 6 ساعت برای نگه داشتن غلظت قند خون در حد طبیعی غذا بخورند تا فعالیت سیستم عصبی و عملکرد مغز در حد مطلوب باقی بماند. درعین­حال، کبد که وظیفة ذخیره­سازی گلوکز بهصورت گلیکوژن و آزادسازی آن به خون در مواقع ضروری را به عهده دارد، در این سنین تنها برای حدود چهار ساعت گلیکوژن ذخیره می کند. بنابراین کودکان به خوردن غذا در وعدههای بیشتری نیاز دارند و باید دو میان­وعده مصرف کنند. براساس توصیه های FAO یک میان­وعدة خوب باید تأمین­کنندة چهارصد کالری انرژی و پانزده گرم پروتیئن باشد. دانش آموزان باید بدانند آنچه که می تواند نیازهای آنها را تأمین کند

ص: 79

موادی چون چیپس، پفک و سایر تنقلات کم­ارزش غذایی نیست؛ بلکه میان­وعدهای است که از یک یا چند گروه اصلی غذایی تهیه شده باشد.

خوردن شیر نیز به دلیل اینکه جایگزین سایر غذاهای اصلی می­شود، کودک را در معرض خطر کمبودهای تغذیه ای بهخصوص کمبود آهن قرار میدهد.

شکلات و شیرینی بهعنوان جایزه خودداری کنند و با تنظیم یک برنامة منظم، تعداد شیرینی و شکلاتی را که دانش آموز در طول روز مصرف می کند، کنترل نمایند. همچنین دانش آموزان را به خوردن میان وعدههای مغذی ترغیب کنند. برای جلوگیری از خراب شدن دندانها باید به کودکان آموزش داد که پس از خوردن مواد قندی و شیرینی، دهان و دندانهای خود را با آب و درصورت امکان با مسواک شست­وشو دهند.

برای رشد را تأمین کند، بازمیدارد. از سوی دیگر نمک زیاد آن، ذائقة کودک را به خوردن غذاهای شور عادت میدهد. نوشیدن بی­رویة نوشابه، به­ویژه همراه با غذا نیز علاوه بر سیری کاذب، جذب مواد مغذی مانند کلسیم را مختل می کند.

به والدین توصیه می­شود که کودکان را به مصرف تنقلات سنتی مثل نخودچی و کشمش، گردو، بادام، پسته، گندم برشته، برنجک، عدس برشته­شده، توت خشک، انجیر خشک و برگهها تشویق کنند. همچنین آنان را ترغیب کنند که به­جای نوشابه، دوغ بنوشند.

• نیاز به انرژی در نوجوانان به دلیل متفاوت بودن سرعت رشد و میزان فعالیت جسمی متفاوت است. نیاز به انرژی در پسران نوجوان زیادتر است؛ زیرا افزایش سرعت رشد پسران بیشتر بوده، عضلات آنان بیشتر از دختران است. توصیه می شود در برنامة غذایی روزانة نوجوانان مواد نشاستهای به مقدار کافی گنجانده شود. بخش عمدة انرژی مورد نیاز آنان باید از طریق این مواد تأمین شود.

• در دوران بلوغ سرعت رشد بیشتر می شود و چون بدن برای رشد به پروتئین نیاز دارد، نوجوانان باید در برنامة غذایی روزانة خود از منابع پروتئین حیوانی (گوشت، تخم­مرغ، شیر و مانند آنها) و پروتئین گیاهی (حبوبات و غلات) بیشتر استفاده نمایند.

ص: 85

• نوجوانان باید روزانه از چهار گروه اصلی مواد غذایی استفاده نمایند.

• مصرف روزانه سه تا چهار سهم گروه شیر و لبنیات، دو تا سه سهم گروه گوشت و حبوبات، سه تا پنج سهم گروه سبزیها و میوهها و شش تا یازده سهم گروه نان و غلات برای نوجوانان توصیه می شود (مقدار هر سهم در قسمت گروههای غذایی قبلاً ذکر شده است). نوجوانان باید هر روز از سه وعده غذای اصلی و دو میانوعده در طول روز استفاده نمایند. قسمتی از انرژی روزانة نوجوانان باید از طریق مصرف میان­وعده ها تأمین شود. بنابراین نوجوانان باید از میان­وعده هایی استفاده کنند که هم انرژی­زا باشند و هم موادی را که برای رشد و سلامت بدن آنها لازم است، تأمین نمایند. میان­وعدههای مناسب عبارتاند از: میوههای تازه و خشک مانند کشمش، انجیر، خرما، پسته، بادام و گردو، نان و پنیر، کره و مربا، نان و

ص: 86

تخم­مرغ، شیر و کیک، شیر و بیسکویت، نان و کره و حلوا شکری، نخودچی و کشمش، عدسی، شیر و کلوچه، ساندویچهای کوکو، مرغ و تخم­مرغ.

• ویتامین D برای رشد اسکلت بدن لازم است. بنابراین منبع اصلی تأمین­کنندة ویتامین D بدن انسان، نور مستقیم خورشید می باشد. جگر، زردة تخم­مرغ، پنیر و ماست از منابع غذایی ویتامین D هستند که باید در برنامة غذایی روزانة نوجوانان گنجانیده شوند.

• نیاز به آهن در دوران بلوغ در هر دو جنس بیشتر می شود. نوجوانان باید در برنامة غذایی روزانه­شان از غذاهای حاوی آهن مانند گوشت، مرغ، ماهی، جگر، حبوبات و سبزیجات برگ سبز استفاده نموده، یا با مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C همراه با غذا (مرکبات، گوجه­فرنگی و سبزیهای تازه) به جذب آهن غذا کمک کنند؛ زیرا ویتامین C موجب می شود که آهن غذا بهتر جذب بشود.

ص: 87

• به دلیل رشد سریع استخوانهای بدن نیاز به کلسیم در دوران بلوغ افزایش می یابد و مصرف روزانه سه تا چهار سهم از گروه شیر و لبنیات برای نوجوانان توصیه می شود.

نکته: دختران و پسران نوجوان اغلب تمایل زیادی به مصرف انواع نوشابههای گازدار دارند. این نوشابهها حاوی مقادیر زیادی فسفر هستند و می توانند موجب عدم تعادل کلسیم و فسفر در بدن بشوند. بنابراین درصورت مصرف مداوم نوشابهها احتمال کمبود کلسیم افزایش می یابد.

• غذاهای دریایی مانند ماهی و میگوی آب شور غنیترین منابع ید هستند. مقدار یُد لبنیات و تخممرغ متغیر است و بستگی به فصل سال و میزان ید خاکی دارد که حیوان در آن پرورش یافته است. ازآنجایی­که آب و خاک کشور ما میزان ید کافی ندارد برای پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید، مصرف نمک یددار الزامی است.

ص: 88

متفرقه در حد تعادل استفاده کنند. تشویق به ورزش و تحرک بدنی، محدود کردن مصرف مواد قندی مثل شکلات و شیرینی، و کم کردن مصرف چربیها در نوجوانانی که اضافه­وزن دارند، مفید است.

رژیمهای غذایی باید با کمک متخصص تغذیه گرفته شود. طبق رژیم های علمی کاهش وزن در طول یک هفته نیم تا یک کیلوگرم می باشد. کاهش وزن بیش از یک کیلوگرم در هفته خطر کمبود ریزمغذیها را به دنبال دارد.

اسیدفولیک فقیرند و درصورتی­که بهطور مداوم جایگزین غذاهای خانگی و سنتی شوند، بدن را با کمبود ویتامینها و املاح مورد نیاز برای تنظیم فعالیتهای حیاتی مواجه میسازند. باید به دانش آموزان توصیه شود که در مصرف این نوع غذاها افراط نکنند.

ص: 93

در این بخش به طرح برخی از مهمترین و شایع ترین سؤالات دربارة نوجوانانی که در سن بلوغ قرار دارند اشاره کرده و پاسخ هایی مختصر اما - تا حد امکان - کامل به آنها خواهیم داد.

خود بدانند، بخشی از راه را پیموده­اند. بنابراین لازم است والدین رابطة تنگاتنگی دراینزمینه با

فرزندانشان پدید آورند تا فرزندان، آنها را محرم رازهای خود بدانند و در جریان رشد، مسائل مورد نیازشان را از آنان بیاموزند. به­عبارت­دیگر، والدین باید رفیق فرزندانشان باشند تا فرزندان مسائل مورد نظر و اتفاقاتی که در جریان روز برایشان رخ میدهد با آنها درمیان گذارند. بنابراین وجود رابطة عاطفی و نزدیک، و صمیمانه و دوستانه باعث میشود فرزندان به­راحتی مسائل و مشکلات مختلف خود را به والدین خود منتقل کرده، از آنها راه­حل طلب کنند و این مهمترین و نخستین قدم در راه تربیت جنسی فرزندان است. طبیعی است که اگر چنین رابطة گرم و عاطفی و دوستانه­ای بین والدین و فرزندان نباشد، و فرزندان جرئت در میان گذاشتن این­گونه مسائل را با والدین خود نداشته، قبل از بلوغ جنسی از آگاهی کافی دراین­زمینه برخوردار نباشند، چه­بسا به سبب جهل و نادانی دچار اضطراب شوند (به­خصوص دختران در نخستین دورة قاعدگی)؛

ص: 96

2. اگر علاوه بر رشد فیزیکی، رشد روانی فرزندتان در حد قابل قبول بود به دادن آگاهیهای لازم دراینزمینه اقدام کنید؛ نه آنکه به­صرف رشد فیزیکی یک دختر خانم نه­ساله گمان شود باید اطلاعات گسترده ای دراین­زمینه به وی ارائه داد. به­عبارت­دیگر، به دلیل عدم آمادگی نباید خفته را بیدار کرد و اصل بر آن است که خودبه­خود و به­تدریج، و در سایة رشد کافی بیدار شود.

بله، پیش از آنکه فرزند به فکر مسئلهای بیفتد و یا چیزی را از زبان دیگران بشنود، باید آن را به­گونهای سالم و بدون خطر برایش مطرح کرد. بنابراین رعایت جنبههای تدریج از اصول مهم این امر است؛ به­خصوص که بچهها از طریق درسها، پیشامدها و برخی وقایع، بسیاری از مسائل را خواهند آموخت. لذا والدین برای برخی از آموزشها میتوانند از وجود معلمان و

ص: 97

مربیان استفاده کنند. طبیعی است دراین­صورت مربی و معلم باید مجهز به تعالیم و ضوابط اخلاقی و آگاهیهای روشن و کافی دراین­زمینه باشد؛

3. آموزشهای لازم دراینزمینه به دو طریق مستقیم و غیرمستقیم میتواند انجام گیرد. سعی کنیم آنچه مربوط به دستورها و تعالیم شرعی است، مثل آموزش غسل و مانند آن را به­طور مستقیم به او بیاموزیم، و در مسائلی که باعث تحریکات و کنجکاویهای زیاد کودک میشود، روش غیرمستقیم را به­کار بندیم.

ص: 98

برای پاسخ گویی غیر مستقیم به کودکان در مورد مسائل جنسی چه راهی را پیشنهاد می کنید؟

در شروع احتلام برای پسران و دوران قاعدگی برای دختران از روش گرفتن جشن تکلیف استفاده شود. سیدبن­طاووس برای دختر خود جشن بلوغ گرفت؛ در آن جشن به او تبریک گفت

و در حق او دعا کرد و حتی برای او صدقهای در نظر گرفت. در آموزش غیرمستقیم مسائل جنسی به فرزندان و پاسخ به پرسشهای متعددی که آنها مطرح میکنند، میتوان از شیوههای زیر استفاده کرد:

الف) از طریق نگهداری حیوانات در خانه: وجود گربه یا کبوتر در خانه تنها برای شکار موشها و پشهها نیست و یا نگهداری مرغها و ماهیها در منزل تنها برای آن نیست که آنها هر ماهی چند تخم بگذارند و از این محل صرفه جویی­هایی صورت گیرد؛ بلکه کودکان در حیات حیوانات جنبه­هایی را مییابند که پاسخی برای برخی سؤال­های آنهاست.

ص: 99

از نظر ما نگهداری مرغ، گنجشک، کبوتر، کرم ابریشم و حتی گوسفند در خانه، بسیاری از مسائل را حل میکند، و زایمان گربه و گاو خیلی از مبهمات را از ذهنها میزداید. بچه­هایی که در مزارع و کشتزارها بزرگ شده­اند، زودتر از دیگر کودکان پاسخ سؤالات خود را یافته­اند؛

ب) تولید گل و گیاه: کشت بذرها و تولید گل و گیاه، و رشد آنها هم درس مناسب و مشابهی برای فرزندان است، و کودک با مشاهدة آنها به­تدریج میتواند زمینه را با زندگی واقعی خود منطبق سازد. این تولید مثلها از جهات متعددی شبیه انسان است و کودک و نوجوان دراین­زمینه سردرگم نمیشوند. درسهای زیست­شناسی و عکسها و تصاویر گلها و نباتات آدمی را به حل بسیاری از مسائل بهصورت غیرمستقیم آگاه خواهد ساخت؛

ص: 100

ج) ذکر داستان­ها: از شیوههای دیگری که دراین­زمینه میتواند مورد استفاده قرار گیرد، داستانها و افسانه­هایی است که حتی میتوانند ساخته و پرداخته شوند و حاوی اطلاعات و نکات ارزندهای بوده، برای سؤالات مکرر کودکان و نوجوانان پاسخ­هایی ارائه دهند.

داستانها از زندگی حیوانات، از انسان ها، از مردم روزگاران قبل که هرکدام درسی آموزنده و مورد علاقة انسان­اند. در قالب داستان میتوان هم اطلاعاتی مفید در اختیار کودکان گذاشت و هم حس کنجکاوی کودکان را به­گونهای صحیح اقناع کرد؛

د) ملاحظه وضع نوزدان: نوزادی در خانهای به دنیا میآید و حیرت و تعجب کودکان را برمیانگیزد که او چقدر کوچک و دوست­داشتنی است. کودکان چگونگی تغذیة او را میبینند و ملاحظه میکنند که مادران با چه علاقه­مندی و رغبتی پستان در دهانش میگذارند و به کودک شیر میدهند.

ص: 101

درضمن همین مراقبت و تغذیه، دنیایی از مسائل و مطالب به کودک آموخته میشود. او خیلی از مسائل را درمی­یابد و از کیفیت رشد و دنیای خاص زنان آگاه شده، وظایف غیرمربوط به آنان را می­شناسد. چه­بسا کودک دراین­زمینه سؤالاتی از مادر خود به بپرسد و مادر میتواند با

حوصله و دقت به پرسشهای او پاسخ گوید و در ضمن اقناع او، از دنیای رحم و هنگامی که طفل بسیار کوچک تر از آن بوده و در آنجا استقرار داشته، بحث به میان آورد و بگوید که خداوند او را آفریده و... .

ص: 102

البته سعی بر این است که دامنة سؤالات گسترش نیابد و اگر هم یافت مادر با زرنگی و هشیاری توجه او را به مسائل دیگری دربارة خداوند و مهر او نسبت به انسانها و قدرت خدا، خلقت خورشید و ماه و ستارگان جهت دهد؛

ﻫ) استفاده از فرصتها: مسئله هنگامی اهمیت پیدا میکند که فرصت و زمینهای جدید پدید آید. مثلاً یک آبستنی، یک سقط جنین، یک زایمان در انسان یا حیوانی پدید آید و کنجکاوی کودک را تحریک کند. در چنان صورتی امکانی به­دست میآید که بسیاری از مباحث مربوط به سؤالات کودک پاسخ داده شود.

البته سعی بر این نخواهد بود کودک را دانشجویی در نظر آوریم و همة ابعاد قضیه را بکاویم.

ص: 103

همچنین مراقبت داریم که در ذهن او چیز اشتباهی را مستقر نسازیم و یا خاطرهای پدید نیاوریم که بعدها نیازمند به شست­وشو باشیم. اطلاعات هرچه درست­تر باشد، سبب آگاهی کامل­تر از حقایق و مناعت طبع و اعتمادبه­نفس خواهد بود.

گاهی مادر با کودک خود تنهاست. سرگرم شستن لباس، تهیة غذا و یا رسیدگی به کارهای خانه است. برای سرگرمی کودک با او حرف میزند یا بحث میکند. در چنین مواردی با کلمات و عباراتی متناسب میتواند اطلاعات مفیدی را در اختیار او بگذارد.

در همه حال این نکته باید مورد توجه والدین و مربیان باشد که افشای حقایق پیش از موعد موجد بی­نظمی­هایی در حیات کودکان خواهد شد، و بیداری بی­موقع سبب بلوغ جنسی زودرس است.

ص: 104

خانواده به­جای یادگیری امور معنوی و مذهبی از پدر و مادر، جنگ و نزاع، و افسردگی و بدزبانی را ببیند، و شاهد کردار زشت پدر و مادر نسبت به خودش باشد، چه انتظاری از این فرد می­توان داشت؟ فرزند پرورش­یافته در چنین محیطی، فردی افسرده، ناکارآمد، عصبی، بی­هدف و نسبت به انجام مسائل دینی بی­قیدوبند خواهد بود.

اما دربارة بچهای که در داخل منزل لجباز و لوس، و به قول معروف یکدنده است، چه باید کرد؟ باید بدانیم بچهها عموماً به سبب طبیعتی که دارند، لجباز و یکدنده میشوند؛ ولی این امر نباید منجر به اطاعت بی­چون­وچرای پدر و مادر از درخواستهای فرزند بهعنوان امری پایدار شود، و فرزند به علت اطمینان خاطر از اینکه هرچه بخواهد انجام میشود، بر درخواستهای خود بیفزاید. پدر و مادر باید فضای منزل را طوری آماده کنند که فرزندان، توقعی بیش از اندازه نداشته باشند.

ص: 106

درعین­حال چون روان­شناسی تربیتی فرزند به بحثی گسترده و جامع نیاز دارد و از طرفی نمیتوان در این جوابیه به تمام ابعاد آن پرداخت، پس لازم است دراین­خصوص به کتابهای مربوطه مراجعه و از توصیههای عملی و فرضیههای آن استفاده کنید.

دراین­زمینه مطالعة این کتاب­ها پیشنهاد می­شود:

1. چکیدهای از روان­شناسی تربیتی، نوشتة دکتر غلامعلی افروز؛

2. راهنمای پدران و مادران، به قلم محمدعلی سادات؛

3. نسل نوخاسته، نوشتة دکتر احمد بهشتی؛

4. کتابهای دکتر علی قائمی دربارة تربیت فرزند.

ص: 107

2. احیای شخصیت و کرامت نفس در کودکان و نوجوانان عامل بسیار مهمی در تربیت آنان است. منشأ بیشتر بدرفتاریها و اختلالات رفتاری کودکان، برخورد ناصحیح و تحقیر شخصیت

انسانی آنان است. انسانها در هر سنی که باشند، مشکلات موجود در روابطشان و اختلالها و ناهنجاریهای رفتاری­شان، معمولاً نتیجة فقدان احترام متقابل و بی­ارزش شدن شخصیتشان است. اگر ما بتوانیم با اخلاق و برخورد صحیح، شخصیت ازبین­رفتة آنان را به آنها برگردانیم، میتوانیم آنان را بهسوی هدایت رهنمون شویم.

ص: 110

اما در مورد برخورد صحیح با پدر و مادر کودکانی که بدزبان هستند، باید نکاتی را مورد توجه قرار دهیم:

1. منشأ بدزبانی در برخی کودکان، پدر یا مادر و یا هردو، و یا دوستان کوچه و محله است. باید ببینیم منشأ بدزبانی کدام­یک از موارد است. اگر علت بدزبانی، پدر یا مادر است، با توجیه آنان و نشان دادن راه صحیح، به آنان گوشزد کنیم آثار بدزبانی، فرزندشان را به بیراهه میکشد و باعث بی­آبرویی آنها میشود. پدر و مادرها باید از گفتن حرفهای زشت پرهیز کنند و از

فحاشی و بدزبانی و گفتن الفاظ رکیک دوری نمایند تا فرزندانشان، از آنان، بهطور ناخودآگاه تأثیر منفی نپذیرند؛

ص: 111

2. بسیاری از پدران و مادران براثر تربیت غلط و بی­توجهی به آثار منفی بدزبانی، باعث تأثیرگذاری در فرزندانشان میشوند. بنابراین باید با آموزش صحیح به آنان، زمینة اصلاح فرزندان را فراهم کنیم.

«فرزندان آن گونه که والدین هستند خواهند شد؛ نه آن گونه که آنها می خواهند».

رفته­رفته، تمامی وجود نوجوان را دربر می گیرد و زیر تأثیرات سنگین و شدید خود قرار می دهد؛ بهگونهایکه نوجوان، خود را در چنگال قوی این غریزه، تقریباً بی دفاع و ناتوان و آن را خارج از اراده و اقتدار شخصی احساس می کند.

به همین دلیل ظهور و بروز این غریزه خواه­ناخواه با مشکلاتی توأم است. شکوفایی این غریزه، به­تدریج با هزاران تصور و احساس دیگر همراه می شود و پس از مدتی، تقریباً مالک اصلی وجود آدمی می گردد.

 نوجوان، در ابتدا احساس ناشناخته و مرموزی در وجود خویش می یابد که آمیخته با نوعی محبت و علاقه به دیگران است و چند مرحله را به­تدریج طی می کند:

ص: 113

 1. در مرحلة اول: ابتدا توجه نوجوان به وضع بدن، معطوف می شود و این آغاز توجه و علاقه به امور جنسی است؛

 2. در مرحلة دوم، توجه و علاقة قلبی با میل شدید، و با عاطفه و محبت همراه می شود و به­اصطلاح ماهیت عاطفی پیدا می کند؛

3. در مرحلة سوم، علاقه به جنس مخالف بیشتر می شود و بهطور مقدماتی عشق و علاقة آنها، ممکن است هرکسی را هدف قرار دهد؛ لذا چندین نفر ممکن است بهطور اخص مورد علاقة نوجوان واقع شوند؛

 4. در مرحلة چهارم، علاقة معطوف به چند نفر، تغییر جهت داده و به جانب یک نفر از جنس مخالف هدایت می شود. این فرد ممکن است قدری مسن تر از خود نوجوان باشد و نوجوان، احتمالاً با این شیوه می خواهد مورد پشتیبانی یک فرد حامی قرار گیرد؛

ص: 114

 5. در مرحلة پنجم، نوجوان، تغییر عقیده داده و متوجه فردی از جنس مخالف می شود که تناسب نسبی با او داشته باشد.

 برخی از روان­شناسان، عشق و علاقة جوانان را بر دو نوع می دانند: عشق عاطفی (ملکوتی) و عشق شهوانی، و منظور از عشق ملکوتی را محبت و علاقه ای می دانند که جوان به طرف

مقابل احساس می کند و گاهی هم جوانان از آن به «عشق پاک» تعبیر می کنند. در این مرحله، عشق جنبة جسمانی و شهوانی ندارد؛ بلکه با نوعی تمجید و تحسین و احساس فداکاری توأم است، و جوان به­شدت پرهیز دارد که این نوع احساس را با برچسب علاقة جنسی، آلوده کند و از آن، به عشق آسمانی یاد می کند. «موریس دبس» این نوع گرایشها را «عشقهای افلاطونی» می نامد و آن را مشتمل بر

ص: 115

احساسات محبت­آمیز می داند. در مرحلة عشق شهوانی که به دنبال عشق عاطفی بروز و ظهور می یابد، جوان بیشتر به مسائل توأم با لذت علاقه­مند می شود و چنانچه در طرف مقابل، ویژگی های مطلوب را بیابد، به ازدواج می اندیشد.

2. چنانچه به نسل جوان، تفهیم نماییم که هر میل زمانی که به­موقع و صحیح ارضا شود، موجبات سعادت و شادکامی آنان را فراهم می نماید، توانسته ایم در جهت مصونیت اخلاقی شان، گامی مؤثر برداریم؛

3. برخورداری نوجوانان و جوانان از یک نظام اخلاقی و فکری غنی به آنان یاری می دهد که بتوانند احساسات خویش را کنترل نموده، بر آنها فائق آیند؛

4. تقویت اراده و خویشتن­داری، و آموزش کار مداوم و زندگی سالم، میتواند جوانان را در مسیر مطلوب و بالنده ای قرار دهد. فرهنگ اسلامی، توان لازم را برای ارائة چنین خدماتی دارد؛

5. ترتیب دادن فرصتهای بحث و گفت­وگو با نسل جوان، مانع بدآموزی ها و انتقال اطلاعات غلط به آنان می شود؛

ص: 117

6. با تقویت فرهنگ ساده­زیستی و حذف شرایط و تشریفات غیرضروری، راه را برای ازدواج نسل جوان، هموار کنیم و سلامت اخلاقی نسل آینده را بدین­گونه تضمین نماییم؛

7. در معاشرتهای خانوادگی و روابط دوستانة نوجوان و جوان، مراقبت غیرملموس داشته باشیم و بدانیم که شکستن حریم در این روابط مشکل­ساز است که سعدی می گوید:

پسر چون ز ده بر گذشتش سنین              به نامحرمان گو فراتر نشین

بر پنبه آتش نشاید فروخت                                  که تا چشم برهم زنی خانه سوخت(1)

ص: 118

هرگونه سهل­انگاری میتواند نوجوانان را به اطلاعات ناقص و نادرست گرایش داده، درنهایت آنان را با مشکلات جسمی و روانی روبه­رو سازد. عواملی که در تحریک نشدن نوجوانان مؤثر است، عبارتاند از:

1. ایجاد روابط گرم و عمیق با فرزند؛

2. حفاظت امور زناشویی: والدین محل خواب خود را از محل خواب فرزندان جدا کنند. بستر خواب فرزندان نوجوان خود را نیز جدا نمایند و از عوامل تحریک­زا مانند لباس تنگ پوشیدن و یا آرایش غلیظ و گفت­وگوهای تحریک­کننده پرهیز کنند. بستر خواب نوجوان نباید خیلی گرم و نرم باشد. نوجوانان را باید عادت داد تا شبها زمانی به رختخواب بروند که کاملاً خسته و آمادة خواب هستند و هر بامداد به­محض بیدار شدن از بستر برخیزند و در بستر نمانند؛

ص: 120

3. پر کردن اوقات فراغت: یکی از راههای کنترل غریزة جنسی نوجوانان، به­کار گرفتن دست­ها، اندیشهها و تواناییهای آنان و پر کردن اوقات فراغت است. والدین فرزندان خود را به روی آوردن به امور هنری مانند خیاطی، گل­دوزی، کارهای دستی، سرگرمیهای مثبت و مانند آنها تشویق کنند؛

4. مراقبت و کنترل: ازآنجاکه نفوذپذیری نوجوانان از دوستان و همسالان بیش از سایر گروههاست، والدین باید درزمینة دوستی­ها، معیارهای انتخاب دوست خوب و خطرهای ناشی از معاشرتهای آلوده و ناباب، با نوجوانان به گفت­وگو بنشینند و ذهن آنان را به شیوة مناسبی متوجه سازند. نیز ارتباطات و آمدوشد فرزندانشان را زیر نظر داشته باشند و دراین­باره غفلت و تسامح نکنند.

ص: 121

چگونگی آموزش و یاد دادن مطالب کتابهای درسی بر عهدة معلمان است، و والدین در این موارد چندان نقشی ندارند. در این موارد مراقبت معلم و چگونگی یاد دادن آنها مهم است؛ اما والدین باید زمینة صمیمانه و راحتی درون خانواده ایجاد کنند تا فرزندان بتوانند مطالب و مسائلی پیش­آمده، یا پرسش­هایی را که ازروی کنجکاوی در ذهن آنها شکل میگیرد، با والدین و افراد نزدیک خانواده مطرح کنند و جواب قانع­کننده دریافت نمایند. در این موارد باید از حساسیت بیجا و ممنوعیت مطلق از یادگیری و ارضای حس کنجکاوی جلوگیری شود.

ص: 122

ص: 124

در این بخش تعدادی از بهترین و کاربردی ترین کتاب های منتشر شده در موضوع بلوغ به شما خوانندگان محترم معرفی می شود تا در صورت نیاز  به اطلاعات بیشتر، به آنها مراجعه شود.

1. با دخترم؛ ویژة والدین و مربیان دختران نوجوان، علی­احمد پناهی و داوود حسینی، انتشارات مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 447 ص.

2. الگوهای تربیت دختران، محمدعلی کریمی­نیا، انتشارات پیام مهدیعجل الله تعالی فرجه الشریف، 192 ص.

3. بلوغ، حسنعلی میرزابیگی و فرهاد میرزابیگی، انتشارات بلوغ، 148 ص.

4. اسلام و تربیت دختران، دکتر علی قائمی، انتشارات امیری، 336 ص.

5. روان شناسی بلوغ و نوجوانی (روان شناسی رشد2)، حمیدرضا آقامحمدیان، نشر دانشگاه فردوسی مشهد، 431 ص.

ص: 125

1. دوران شکفتگی، محمدرضا سهرابی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 104ص.

2. پایان نامه خانم میترا وشمگیر، بررسی میانگین سن بلوغ و پیدایش علائم آن در دختران دانش آموز مناطق 19گانه آموزش و پرورش تهران و شهر ری در سال 78-1377.

3. بحران ها و درمان های دوره بلوغ، محمدناصر انتصاری، ناشر گرگان، 220ص.

4. بررسی مسائل و مشکلات جوانان در دوران بلوغ، الیزابت پلاتنر، ترجمه بایبوردی، مهر آفاق.

5. بلوغ... تولدی دیگر، محمد محمدیان، انجمن اولیاء و مربیان، 79ص.

6. بهداشت بلوغ (ویژه دختران)، معصومه علی محمدیان، نشر جوانه رشد، 67ص.

ص: 126

1. دنیای بلوغ، علی قائمی، سازمان ملی جوانان، 320ص.

2. روان شناسی بلوغ، مسروب بالایان، نشر مشعل، 185ص.

3. بلوغ دختران، مهدی مهریزی، دفتر تبلیغات حوزه، 431ص.

4. دنیای نوجوان، محمدرضا شرفی، انتشارات تربیت، 176ص.

5. رفتار با نوجوان، زهرا معتمدی، نشر لک لک، 143ص.

6. روان شناسی بلوغ، حییم گینات، ترجمه مهدی قرجه داغی، نشر شرکت نکته پردازان، 196ص.

7. روانشناسی رشد2، نوجوانی و بلوغ، علی اکبر شعاری نژاد، دانشگاه پیام نور، 166ص.

8.   دنیای نوجوانی، علی قائمی، سازمان ملی جوانان، 251ص.

9. مقاله «بازنگری در سن بلوغ و آثار فقهی قبل از بلوغ»، محمدجواد ارسطا، فصلنامه طلوع، ش3و4.

ص: 127