عنوان و نام پدیدآور : چهل حدیث عقل/ محمد حسین حسینی ضیغمیان.
مشخصات نشر : قم: آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر، 1387.
مشخصات ظاهری : 59ص.؛ 5/11×5/16 س م.
فروست : آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر؛ 143. چهل حدیث؛ 14.
یادداشت : چاپ دوم.
موضوع : اربعینات -- قرن 14
موضوع : عقل -- احادیث
شناسه افزوده : آستانه مقدسه قم. انتشارات زائر
رده بندی کنگره : BP143/9/و8چ9 1387
رده بندی دیویی : 297/212
ص: 1
ص: 2
ص: 3
ص: 4
مقدمه ... 7
1. انواع عقل ... 16
2. رابطه عقل و تجریه ... 17
3. عامل زوال عقل ... 18
4. عامل تباهی عقل ... 19
5. محرومیت از سرمایه ... 20
6. اول امتحان، سپس اعتماد ... 21
7. تفاوت عقل و ادب ... 22
8. پیامد دنیادوستی ... 23
9. رابطه دوستی و عقل ... 24
10. عقل، شریعت درونی ... 25
11. کارکرد عقل و جهل ... 26
12. عقل، حجت خدا ... 27
13. نتیجه بهره گیری از عقل ... 28
14. عقل پربار ... 29
15. عقل، مرکب انسان ... 30
16. پرستش در سایه عقل ... 31
17. جمال ظاهری و باطنی ... 32
18. عقل دشمن هوای نفس ... 33
19. عقل و دین ... 34
ص: 5
20. کارکرد عقل کامل ... 35
21. عقل، نخستین مخلوق ... 36
22. عقل، زینت مرد ... 37
23. اصل و ریشه انسان ... 38
24. فروغ عقل ... 39
25. راه غلبه بر مشکلات ... 40
26. نقش رهبریِ عقل ... 41
27. عقل، پشتوانه پرستش ... 42
28. سرچشمه خیر ... 43
29. مصیبت بی عقلی ... 44
30. دستاورد عقل ... 45
31. سکوت عاقلانه ... 46
32. عقل و حکمت ... 47
33. عاقل کیست؟ ... 48
34. وظایف عاقل ... 49
35. عقل و تواضع ... 50
36. کم عقل ترین مردم ... 51
37. نشانه های عقل ... 52
38. کارکرد عقل ... 53
39. کمال عقل در چیست؟ ... 54
40. شاهد خردمندی ... 55
کتابنامه ... 56
ص: 6
کَلامُکُمْ نُورٌ
سخن شما اهل بیت، نور است.
زیارت جامعه کبیره
بر آستان احادیث اهل بیت ، عقل خضوع می کند دل خشوع می یابد و روح سیراب می شود . احادیث نورانی ائمه اطهار علیهم السلام ، منشوری است که حکمت های قدسی و معارف ناب الهی را بر دل ها و عقل ها می تاباند . گلشنی روح پرور و گنجینه ای گرانبها و سرمایه ای پایان ناپذیر است .
ص: 7
امام باقر علیه السلام فرمود :
شَرِّقا أوْ غَرِّبا ، فَلا تَجِدانِ علما صحیحا اِلاّ شیئا خَرَجَ مِنْ عِندنِا اهلِ البیت.(1)
به شرق و غرب جهان بروید ، هیچ دانش صحیحی نخواهید یافت ، مگر آن که از ما خاندان پیامبر صادر شده است .
همواره مدیون راویان ، محدّثان و عالمان گذشته شیعه ایم که با دقّت و درایت و مسئولیت شناسی ، سخنان نورانی پیشوایان معصوم را ثبت و ضبط کرده و به عنوان «میراث اهل بیت» به نسل های بعدی سپرده اند .
احادیث اهل بیت علیهم السلام آنگونه که خودشان فرموده اند ، «نور» است .
مجموعه های حدیثی ، دانشکده های صامت امّا جاویدان امامان شیعه است که بشریّت را آموزش غیر
ص: 8
حضوری می دهد و خرسندیم که ما میراث دار این
علوم و معارفیم . برای پیمودن راه صحیح زندگی و رهایی از حیرت ها و ضلالت ها و کج راهه ها ، نیازمند این احادیثیم که «چراغ راه» و هدایت گر اندیشه ها و صفابخش دل ها و جان ها است .
روایات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت او ، هم در عرصه مباحث اعتقادی برای ما «حجّت» است ، هم در قلمرو فقه و تبیین احکام شرع و حلال و حرام الهی سند و پشتوانه است ، هم در موضوعات اخلاقی ، تربیتی ، تهذیب نفس ، پند و موعظه ، سرشار از حکمت و بینش و هدایت است و اگر مردم با احادیث نورانی خاندان عصمت و طهارت آشنا شوند ، دل در گرو محبت و اطاعت آنان می نهند، همانگونه که حضرت رضا علیه السلام فرمود : اِنَّ النّاسَ لو عَلِموا مَحاسِنَ کلامِنا
ص: 9
لاَتّبعونا.(1)
اگر مردم خوبی ها و زیبایی های سخن ما را بدانند ، از ما پیروی می کنند .
بر این اساس ، آموختن ، نوشتن ، بیان ، نشر ، شرح و تبیین، حفظ و تعلّم احادیث اهل بیت ، کاری است ارزشمند و در راستای حفظ و گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام .
کتب حدیثی شیعه ، همچون دریایی عمیق و موّاج پر از گهرهای نفیس است . برای بهره گیری از ذخایر این اقیانوس ژرف و پرگهر ، باید به غوّاصی در دل آن پرداخت و لؤلؤ و مرجان هایی به دست آورد و به نسل امروز و مشتاقان عرضه کرد .
«چهل حدیث نویسی» ، یکی از گام های ارزشمند در نشر و تشریح احادیث عترت پاک نبوی است که
ص: 10
عالمان از دیرباز به آن مبادرت می ورزیدند و جامعه را از معنویّت آثار اهل بیت بهره مند می ساختند . اینکه
امامان فرموده اند : هر کس چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند ، در روز قیامت فقیه و دین شناس برانگیخته می شود ، هم پشتوانه چنین حرکت علمی و فرهنگی است ، هم ما را به ضرورت حفظ احادیث آنان آگاه می کند . چه حفظ به معنای به حافظه سپردن باشد ، چه ثبت و ضبط و جلوگیری از فراموش شدن و از بین رفتن باشد و چه به معنای حفظ در عمل . به هر حال ، تشویقی است برای رویکرد به معارف اهل بیت که در کلمات نورانی آنان نهفته است .
امروز ، نیاز جامعه به آشنایی با فرهنگ ناب اهل بیت ، بیش از هر زمان احساس می شود . عطش و استقبال هم که مردم از خود نشان می دهند ، ضرورت ارائه و عرضه کلمات خاندان عصمت را در قالبی روان ،
ص: 11
سهل الوصول و متناسب با اقشار مختلف علاقه مند ، روشن تر نشان می دهد و به همین دلیل ، مراکز و مؤسّسات و اشخاصی به نشر «چهل حدیث»
می پردازند .
آستانه مقدسه حضرت معصومه علیهاالسلام نیز به عنوان یک حرکت فرهنگی در راه نشر احادیث پیشوایان دین و ترویج معارف عترت ، اقدام به چاپ این سلسله از چهل حدیث های موضوعی کرده است . موضوعات ، ابتدا در کمیته ای تعیین ، سپس به محققان و مؤلفان سفارش داده شده تا به گردآوری و تدوین چهل حدیث پیرامون موضوعات برگزیده بپردازند . سعی شده است اغلب موضوعات ، اخلاقی ، تربیتی ، کاربردی و معارفی باشد . تا چه قبول افتد و چه در نظر آید .
* * *
ص: 12
امّا جزوه حاضر .....
احادیث نورانی و هدایتگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ائمّه معصومین علیهم السلام ، گنجینه ای گرانبهاست که با تلاش راویان و اصحاب ائمّه و علمای دین، تدوین شده و به
عنوان ذخیره ای بی پایان و میراثی بس ارزشمند در اختیار مسلمانان و همه شیفتگان معارف دینی قرار گرفته است.
گرچه عالمان و محقّقان، با مراجعه مستمر به منابع حدیثی، همواره از این چشمه فیّاض بهره گرفته و می گیرند، امّا دریغ است که توده عظیم مردمی که امکان استفاده از متون و منابع عربی برایشان فراهم نیست، از این رهنمودها بی نصیب بمانند.
توصیه خود اهل بیت علیهم السلام نیز آن است که شیعیان، سخن و سیره و رهنمودهای آنان را بیاموزند و بنگارند و نشر دهند و به آن عمل کنند، تا در مسیر هدایت و صواب و حق قرار گیرند. از این رو، تدوین «چهل حدیث» درباره موضوعات مختلف، یکی از از
ص: 13
راه های نشر و گسترش این معارف ناب و آموزه های سازنده و هدایتگر است.
آنچه پیش رو دارید (چهل حدیث عقل)، گزیده ای
از انبوه احادیث فراوانی است که درباره «عقل» و جایگاه و ارزش و آثار و نشانه های آن روایت شده است و به ما می آموزد که چگونه این «چراغ باطنی» را روشن نگه داریم و از هدایت های این «حجّت درونی» و سرمایه ارزشمند بهره مند شویم و حیات عقلانی داشته باشیم.
به امید آن که با نورانیّت احادیث اهل بیت علیهم السلام ، دل و جانمان روشن شود و با فروغ این کلمات، در صراط مستقیم حق و رضای الهی گام برداریم. در همین جا از زحمات حجة الاسلام جناب آقای سیّد محمّدحسین حسینی ضیغمیان که این چهل حدیث را گردآوری و تدوین نموده اند تقدیر می شود امیداست نورانیت کلام پیشوایان دینی، دل و جانمان را روشن سازد. آمین.
انتشارات زائر / آستانه مقدّسه
1388ش
ص: 14
قرآن کریم:
«کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّه ُ لَکُمْ ایاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛(1)
این چنین خدا آیاتش را برای شما روشن بیان می کند باشد. که شما خردورزی کنید (تعقّل کنید).
ص: 15
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَقْلُ عَقْلانِ عَقْلُ الطَّبْعِ وَعَقْلُ التَّجْرِبَةِ وَکِلاَهُما یُؤَدِّی إِلَی الْمَنْفَعَةِ؛(1)
عقل، بر دو قسم است، یکی طبیعی و آن دیگری تجربی و نتیجه این هر دو عقل به سود آدمیان است.
ص: 16
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَقْلُ حِفْظُ التَّجارِبِ؛(1)
عقل، حفظ تجربه های زندگی است.
ص: 17
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
ذَهابُ الْعَقْلِ بَیْنَ الْهَوی وَالشَّهْوَةِ؛(1)
عقل آدمی در کشمکش میان هوای نفس و شهوات از بین می رود.
ص: 18
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْغَضَبُ یُفْسِدُ الأَلْبابَ وَیُبْعِدُ مِنَ الصَّوابِ؛(1)
خشم و غضب عقل ها را تباه می کند و آدمی را از صلاح و صواب دور می سازد.
ص: 19
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
فَاِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ نَفْعَ ما اُوتِیَ مِنَ الْعَقْلِ وَالتَّجْرِبَةِ؛(1)
بدبخت و زیانکار کسی است که از سرمایه های عقل و تجربه ای که به او داده شده است سودی نبرد.
ص: 20
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الطُّمَأْنِینَةُ إِلی کُلِّ اَحَدٍ قَبْلَ الإخْتِبارِ مِنْ قُصُورِ الْعَقْلِ؛(1)
اطمینان به هر کس قبل از امتحان و آزمودن، از نارسایی عقل و کوتاهی خرد است.
ص: 21
امام رضا علیه السلام :
الْعَقْلُ حِباءٌ مِنَ اللّه ِ والأَدَبُ کُلْفَةٌ، فَمَنْ تَکَلَّفَ الأَدَبَ قَدَرَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَکَلَّفَ الْعَقْلَ لم یَزْدَدْ بِذلِکَ إلاّ جَهْلاً؛(1)
عقل موهبت خداست و ادب با رنج و سختی به دست آید. پس کسی که در کسب ادب زحمت کشد آن را به دست می آورد و کسی که در کسب عقل رنج ببرد بر نادانی خویش افزاید.
ص: 22
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
حُبُّ الدُّنْیا یُفْسِدُ الْعَقْلَ وَیَصُمُّ الْقَلْبَ عَنْ سَماعِ الْحِکْمَةِ؛(1)
دنیا دوستی عقل را فاسد می کند و گوش دل را از شنیدن مطالب حکیمانه ناشنوا می سازد.
ص: 23
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
التَّوَدُّدُ إِلَی النّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ؛(1)
مهرورزی و دوستداری مردم نیمی از خرد است.
ص: 24
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
اَلْعَقْلُ شَرْعٌ مِنْ داخِلٍ والشَّرعُ عَقْلٌ مِنْ خارجٍ؛(1)
عقل برای بشر دین داخلی است، چنان که دین برای او عقل خارجی است.
ص: 25
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَقْلُ یَهْدِی وَیُنْجِی وَالْجَهْلُ یُغْوِی وَیُرْدِی؛(1)
عقل، هدایت می کند و نجات می دهد، و جهل گمراه و هلاک می سازد.
ص: 26
امام صادق علیه السلام :
حُجَّةُ اللّه ِ عَلَی الْعِبَادِ النَّبِیُّ، وَالْحُجَّةُ فِیمَا بَیْنَ الْعِبَادِ وَبَیْنَ اللّه ِ الْعَقْلُ؛(1)
حجّت خدا بر بندگان پیغمبر است و حجّت میان بندگان و خدا عقل است.
ص: 27
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
اسْتَرْشِدُوا العَقْلَ تُرْشَدُوا وَلا تَعْصُوهُ فَتَنْدَمُوا؛(1)
از عقل راهنمایی بخواهید تا هدایت شوید و از دستور عقل سرپیچی نکنید که پشیمان می شوید.
ص: 28
امام صادق علیه السلام :
لا غِناءَ اَخْصَبُ مِنَ الْعَقْلِ وَلا فَقْرَ اَحَطُّ مِنَ الْحُمْقِ؛(1)
هیچ ثروتی به قدر عقل پربار نیست، و هیچ فقری پست تر و پایین تر از حماقت نیست.
ص: 29
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
لِکُلِّ شَیءٍْ مَطیَّةٌ وَمَطیَّةُ الْمَرءِ الْعَقلُ؛(1)
هر چیزی مَرکبی دارد و مرکب آدمی عقل است.
ص: 30
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
ما عُبِدَ اللّه ُ بِشَیءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ؛(1)
خداوند به چیزی پرستش نشده است که برتر از عقل باشد.
ص: 31
امام حسن عسکری علیه السلام :
حُسْنُ الصُّورَةِ جَمالٌ ظاهِرٌ وَحُسْنُ الْعَقْلِ جَمالٌ باطِنٌ؛(1)
زیبایی صورت، جمال ظاهری انسان است و زیبایی عقل و فکر، جمال باطنی اوست.
ص: 32
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ، قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ؛(1)
عقل شمشیر برّانی است، به وسیله عقل و خرد خود با هوای نفس خویش بجنگ.
ص: 33
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
قِوامُ الْمَرْءِ عَقْلُهُ وَلا دِینَ لِمَنْ لاَ عَقْلَ لَهُ؛(1)
نظام زندگی و تکیه گاه بشر عقل او است و کسی که عقل ندارد، دین هم ندارد.
ص: 34
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَقْلُ الْکَامِلُ قَاهِرُ الطَّبْعِ السُّوءِ؛(1)
عقلی که به مرتبه کمال رسیده است، بر طبیعت و غرائز بد، غلبه می کند.
ص: 35
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللّه ُ الْعَقْلُ؛(1)
عقل، نخستین آفریده خداوند است.
ص: 36
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
زِینَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ؛(1)
زیور مرد، خرد اوست.
ص: 37
امام صادق علیه السلام :
کان أمیر المؤمنین علیه السلام یقول: أَصْلُ الإِنْسانِ لُبُّهُ، وَعَقلُهُ وَدینُهُ؛(1)
امیرمؤمنان علیه السلام می فرمود: اصل انسان فهم و خرد و دین اوست.
ص: 38
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
مَثَلُ الْعَقلِ فِی الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّراجِ فی وَسَطِ الْبَیْتِ؛(1)
مَثَل عقل در قلب (آدمی) مانند چراغ روشنی در میان خانه است.
ص: 39
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
لا یُسْتَعانُ عَلَی الدَّهْرِ إِلاّ بِالْعَقْلِ؛(1)
بر مشکلات روزگار، جز به یاری خرد، نمی توان چیره گشت.
ص: 40
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعُقُولُ أئِمَّةُ الأَفکارِ، وَالأَفْکارُ أَئِمَّةُ الْقُلُوبِ، وَالْقُلُوبُ أَئِمَّةُ الْحَواسِّ، وَالْحَواسُّ أَئِمَّةُ الأَعْضاءِ؛(1)
خردها راهبران اندیشه هایند، و اندیشه ها راهبران دلها، و دلها راهبران حواس و حواس راهبران اندام هایند.
ص: 41
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
لِکُلِّ شَیءٍ دِعامَةٌ، وَدِعامَةُ الْمُؤْمِنِ عَقْلُهُ، فَبِقَدْرِ عَقْلِهِ تَکُونُ عِبادَتُهُ لِرَبِّهِ؛(1)
هر چیزی ستونی دارد، ستون و تکیه گاه مؤمن عقل اوست و خداپرستی او به قدر عقل او خواهد بود.
ص: 42
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم :
إِنَّما یُدْرَکُ الْخَیْرُ کُلَّهُ بِالْعَقْلِ، وَلا دِیْنَ لِمَنْ لا عَقْلَ لَهُ؛(1)
همه خوبی ها را با عقل می توان دریافت و هرکه عقل ندارد دین ندارد.
ص: 43
امام باقر علیه السلام :
لا مُصیبَةَ کَعَدَمِ الْعَقْلِ؛(1)
هیچ مصیبتی مانند بی عقلی نیست.
ص: 44
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الدِّینُ وَالأَدَبُ نَتیجَةُ الْعَقْلِ؛(1)
دین داری و رعایت ادب نتیجه عقل است (هرکه عاقل باشد هر دو را به دست می آورد).
ص: 45
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَاقِلُ إذَا سَکَتَ فَکَّرَ، وَإِذَا نَطَقَ ذَکَرَ وَ إِذَا نَظَرَ اعْتَبَرَ؛(1)
عاقل هرگاه خاموش شود فکر کند، و هرگاه گویا شود ذکر خدا کند، و هرگاه نگاه کند عبرت گیرد.
ص: 46
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَاقِلُ مَنْ وَضَعَ الأَشْیَاءَ مَوَاضِعَهَا، وَالْجَاهِلُ ضِدُّ ذلِکَ؛(1)
عاقل کسی است که چیزها را در جایگاه آنها بگذارد و نادان بر خلاف این است. (مثلاً اگر احسان کند، به کسی کند که اهلیّت آن را داشته باشد و اگر منع کند، از کسی کند که مستحق منع باشد).
ص: 47
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
الْعَاقِلُ مَنْ غَلَبَ هَوَاهُ وَلَمْ یَبِعْ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ؛(1)
عاقل کسی است که بر خواهش های نفسانی خود [غالب باشد] و آخرت خود را به دنیای خویش نفروشد.
ص: 48
امام صادق علیه السلام :
عَلَی الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ عَارِفاً بِزَمانِهِ، مُقْبِلاً عَلی شَأْنِهِ، حافِظَا لِلِسانِهِ؛(1)
بر مرد عاقل است که دوره و زمانه خود را بشناسد، به کار خود بپردازد و زبان خود را نگه دارد.
ص: 49
امام کاظم علیه السلام :
إِنَّ لُقْمانَ قَالَ لإِبْنِهِ: تَواضَعْ لِلْحَقِّ تَکُنْ أَعْقَلَ النّاسِ؛(1)
لقمان به فرزند خویش گفت: ای فرزند! در برابر حق متواضع باش تا داناترین مردم باشی.
ص: 50
امام صادق علیه السلام :
أَنْقَصُ النّاسِ عقلاً مَن ظَلَمَ دُونَهُ وَلَمْ یَصْفَحْ عَمَّنِ اعْتَذَرَ إِلَیْهِ؛(1)
کم عقل ترین مردم کسی است که به پایین تر از خود ظلم نماید و از کسی که از او معذرت می خواهد، گذشت نکند.
ص: 51
رسول خدا علیه السلام :
وإِنَّ مِنْ عَلاماتِ الْعَقْلِ: التَّجافِیَ عَن دارِ الْغُرُورِ وَالإِنابَةَ إِلی دارِ الْخُلُودِ، وَالتَّزوُّدَ لِسُکْنَی الْقُبُورِ وَالتَّأَهُّبَ لِیَومِ النُّشُورِ؛(1)
از نشانه های عقل، دل نبستن به دنیای فریبنده است و برگشت به سوی سرای جاویدان، و ره توشه برداشتن برای خانه قبر و آماده شدن برای روز قیامت است.
ص: 52
امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :
ثَمَرَةُ الْعَقْلِ لُزُومُ الْحَقِّ؛(1)
ثمره خرد، پیروی از حق است.
ص: 53
امام صادق علیه السلام :
کَمَالُ العقلِ فی ثلاثٍ: التَّواضُعِ للّه ِِ، وَحُسْنِ الْیَقینِ، وَالصَّمْتِ إِلاّ مِنْ خَیْرٍ؛(1)
کمال عقل در سه چیز است: فروتنی برای خدا، یقین نیکو (به مبدأ و معاد) و خاموش بودن جز از خیرگویی.
ص: 54
امام صادق علیه السلام :
یُسْتَدَلُّ بِکتَابِ الرَّجُلِ عَلی عَقْلِهِ وَمَوْضِعِ بَصْیرَتِهِ، وَبِرَسُولِهِ عَلی فَهْمِهِ وَفِطْنَتِهِ؛(1)
نوشته و نامه هر کسی، دلیل و نشانه عقل و بصیرت اوست و پیک فرستاده او، نشانه فهم و زیرکی اوست.
ص: 55
کتابنامه
قرآن کریم.
1. دیلمی، شیخ حسن، ارشاد القلوب الی الصواب، دو جلدی، ناشر شریف رضی، قم، اول، 1412ق.
2. شیخ مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، یک جلدی، کنگره شیخ مفید، قم، 1413ق.
3. شیخ صدوق، امالی، یک جلدی، نشر اعلمی، بیروت، 1400ق.
4. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، 110 جلدی، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404ق.
5. حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، 1 جلدی، جامعه مدرسین، قم، 1404ق.
6. راوندی، قطب الدین، الدعوات، یک جلدی، انتشارات مدرسه امام مهدی (عج)، قم، 1407ق.
ص: 56
7. شیخ صدوق، علل الشرایع، 2 جلدی، نشر داوری، قم، اول، بی تا.
8. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، یک جلدی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366ش.
9. کلینی، ثقة الاسلام محمد بن یعقوب، الکافی، 5 جلدی، اسلامیه، تهران، 1362ش.
10. کراجکی، ابوالفتح، کنز الفوائد، 2 جلدی، دار الذخائر، قم، اول، 1410ق.
11. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، یک جلدی، دار الکتب الاسلامیه، قم، 1371ق.
12. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، 18 جلدی، مؤسسه آل البیت، قم، 1408ق.
13. طبرسی، ابوالفضل علی بن حسن، یک جلدی، مشکاة الأنوار، کتابخانه حیدریه، نجف، 1385 ه- ق.
14. امام علی علیه السلام ، نهج البلاغه، گردآوری سید رضی، دار الهجرة، قم، بی تا.
ص: 57