ص:2

ص:3

ص:4

جسمی و اخلاقی، خاتم اوصیا، یوسف زهرا، حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه را توسط خاتم پیامبران، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، به روشنی و شفّافی اطّلاع رسانی کند.

همان گونه که ویژگی های جسمی، روحی و اخلاقی حضرت خاتم الأنبیا صلی الله علیه و آله را توسط پیامبران پیشین اطّلاع رسانی نموده است.

قرآن کریم از این طلاع رسانی الهی در کتب آسمانی، به صراحت گزارش داده می فرماید:

«الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ»؛(1)

آنان که به آنها کتاب داده ایم، او را می شناسند، همان گونه که فرزندان خود را می شناسند.

در تورات، انجیل و دیگر کتاب های آسمانی، از اوصاف جسمی، ویژگی های سلوکی، بعثت، هجرت و اوصاف یاران آن حضرت، به روشنی و شفافی سخن گفته که راه شک و تردید را بر همه ی اهل کتاب بسته است.(2)

یهود و نصارای عهد رسالت، نه تنها به این آیه ی شریفه، که از اطّلاع رسانی بسیار گسترده ی حضرت احدیت پیرامون خاتم رسالت سخن گفته، اعتراض نکردند، بلکه در مواردی به صراحت به آن اعتراف کردند، که به شماری از آن ها اشاره می کنیم:

1- پس از هجرت پیامبر اکرم به مدینه ی منوّره، از عبداللّه بن سلام

ص:6

پرسیدند: خداوند منّان در قرآن کریم می فرماید:

«آنان که به آن ها کتاب داده ایم، او را می شناسند، همان گونه که فرزندان خود را می شناسند»

تو هنگامی که او را دیدی، این سخن را چگونه یافتی؟

عبداللّه بن سلام در پاسخ گفت:

هنگامی که من او را دیدم، او را با آن نشانی ها که در کتاب خود خوانده بودم، در میان یارانش شناختم، همان گونه که اگر فرزندم در جمع کودکان مشغول بازی باشد، او را در میان آن ها خواهم شناخت.

به راستی من او را بیشتر از فرزندم می شناسم.(1)

2- یک قیافه شناس از قبیله «هَوازِن» آن حضرت را در دو سالگی در نزد دایه اش «حلیمه ی سعدیه» دید، فریاد برآورد: این کودک را بکشید، اگر او زنده بماند، همه ی بت ها را خواهد شکست.(2)

3- کاهنی آن حضرت را در سنین کودکی دید، فریاد کشید: او را بکشید، اگر او به سنین بالا برسد، ریشه ی بت و بت پرستی را بر می کَند.(3)

4- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنوز به هشت سالگی نرسیده بود که یک اسقف نصرانی در کنار خانه ی خدا او را دید، از سر تا قدم به او نگریست، آنگاه به عبدالمطلّب گفت: ما اوصاف پیامبری را از نسل اسماعیل در کتاب های خود می خوانیم، من

ص:7

تردیدی ندارم که این کودک همان پیامبر موعود است.(1)

5- پیامبر رحمت 10 ساله بود که به اتفاق عمویش حضرت ابوطالب به سرزمین شام سفر کرد، در «بُصری» در کنار صومعه ی «بُحَیرا» منزل کردند، هنگامی که چشم بحیرا به جمال مقدس آن حضرت افتاد، گفت: او سرور عالمیان است.(2) پرسیدند: از کجا او را شناختی؟ گفت: از «مُهر نبوّت»(3) که پایین تر از نرمه استخوان شانه اش می باشد.(4)

6- در همین سفر بود که سه تن از یهود به نام های: زرید، تمّام و دبیس آن حضرت را شناسایی کردند و در صدد ترور آن حضرت برآمدند، بحیرا آن ها را به شدّت نکوهش کرد و از حضرت ابوطالب خواست که آن حضرت را به سرعت از آن منطقه دور کند.(5)

7- بحیرا که اعلم نصارای آن زمان بود(6) به حضرت ابوطالب گفت: دقیقاً مراقب برادرزاده ات باش، که اگر یهودیان او را ببینند، او را خواهند شناخت و در صدد برخواهند آمد که به او صدمه بزنند.(7) وی همچنین توصیه کرد که آن حضرت را به روم نبرد، زیرا اگر رومیان او را ببینند، خواهند شناخت و در صدد

ص:8

قتل او برخواهند آمد.(1)

8- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 25 ساله بود که در رأس کاروان بازرگانی حضرت خدیجه یک بار دیگر به سرزمین شام مسافرت نمود. هنگامی که به «بُصری» رسید، «نَسطُور» راهب بزرگ دیر، به پایین آمد، سر تا سر وجود آن حضرت را مورد دقّت و بررسی قرار داد، به «میسره» غلام خدیجه گفت: او همان پیامبر آخرالزّمان و خاتم پیامبران است، ای کاش من ایام بعثت او را درک می کردم.(2)

9- میسره به هنگام بازگشت، سخنان «نسطور» را به پیوست مشاهدات خود به خدیجه گفت، حضرت خدیجه آن ها را با پسرعموی خود «ورقة بن نوفل» در میان گذاشت، ورقه گفت:

اگر اظهارات میسره درست باشد، محمد پیامبر این امّت است. برای این امّت پیامبری وعده داده شده، که اینک زمان بعثت او فرا رسیده است، او همان پیامبر موعود می باشد.(3)

10- در عصر رسالت ده ها تن از دانشمندان یهود و نصارا، به شخص پیامبر و یا اصحاب آن حضرت اظهار کردند که ما اوصاف او را در کتاب های خود دیده بودیم و بعثت او را انتظار می کشیدیم، اینک هیچ تردیدی نداریم که او همان پیامبر موعود تورات و انجیل می باشد.(4) حضرت سلمان نیز از همین

ص:9

طریق به سوی آن حضرت رهنمون شده، به شرف اسلام مشرّف شد(1). به طوری که خداوند در مورد خاتم انبیا در کتب آسمانی اطّلاع رسانی کرده، در مورد خاتم اوصیا نیز در کتب آسمانی اطّلاع رسانی کرده، در قرآن کریم از آن سخن گفته(2) توصیف دقیق اوصاف جسمی، روحی و سلوکی آن حضرت به طور صریح و شفّاف، از پیامبر اکرم و دیگر پیشوایان معصوم علیهم السلام رسیده است، که به شماری از آن ها در این کتاب اشاره خواهیم کرد.

ص:10

مهدی از ما اهل بیت است، مردی از امّت من است که بینی اش کمانی است.(1)

4. اَلمَهدِیُّ رَجُلٌ أَجلَی الجَبهَةِ، أَقنَی الأَنفِ؛

مهدی مردی با پیشانی باز و گشاده، دماغی باریک و کشیده.(2)

5. لَیَبْعَثَنَّ اللّه ُ مِنْ عِتْرَتِی رَجُلًا، أَفْرَقَ الثَّنَایَا، أَجْلَی الْجَبْهَةِ، یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسطاً وَعَدْلاً، یُفِیضُ الْمَالَ فَیْضاً؛

بی گمان خداوند مردی را از عترت من برخواهد انگیخت، که دندان هایش از هم جدا و پیشانی اش باز و نورانی خواهد بود. زمین را پر از عدل و داد نماید و ثروت را سیل آسا فرو ریزد.(3)

6. أَجلَی الجَبهَةِ، أَقنَی الأَنفِ، أَفرَقَ الثَّنایا؛

پیشانی باز، دماغ باریک و کشیده و دندان ها از هم جدا می باشند.(4)

7. أَسْمَرُ الْعِیْنَیْنِ، بَرّاقُ الثَّنایا، فی خَدِّه خالٌ؛

دیدگانش میشی و شب زنده دار، دندان ها برّاق و در گونه اش خال است.(5)

8. الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی، ابْنُ أَرْبَعِینَ سَنَةً، کَأَنَّ وَجْهَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ، فِی خَدِّهِ الْأَیْمَنِ خَالٌ أَسْوَدُ، عَلَیْهِ عَبَاءَتَانِ قَطْوَانِیَّتَانِ، کَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ بَنِی إِسْرَائِیلَ،

ص:12

یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَ یَفْتَحُ مَدَائِنَ الشِّرْکِ؛

مهدی از تبار من است، چهل ساله _ به نظر می رسد _ چهره اش چون ستاره ای فروزان، در گونه راستش خال سیاهی هست، بر دوش او دو عبای سفید نازک است، گویی از مردان بنی اسرائیل (میان بالا) است. گنج ها را بیرون می آورد و بلاد شرک را فتح می کند.(1)

9. المَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ، أَللَّونُ لَونٌ عَرَبِی، وَالجِسمُ جِسمٌ إِسرائِیلی، یملَأُ الأَرضَ قِسطاً وَعَدلاً، کَما مُلِئَت جَوراً وَظُلماً، یرضی فِی خِلافَتِهِ أَهلُ الأَرضِ وَأَهلُ السَّماءِ، وَالطَّیرُ فِی الهَواءِ؛

مهدی مردی از تبار من است، چهره اش چون ستاره ای فروزان می درخشد، رنگش رنگ عربی _ گندمگون _ و اندامش اسرائیلی _ میان بالا _ می باشد. زمین را پر از عدل و داد کند، همان گونه که پر از جور و ستم شده باشد. در خلافت او اهل زمین و اهل آسمان، حتّی پرندگان هوا خشنود می شوند.(2)

10. کَانَ مَرْبُوعَ الْقَامَةِ، حَسَنَ الْوَجْهِ وَ الشَّعْرِ، أَقْنَی الْأَنْفِ وَأَجْلَی الْجَبْهَةِ؛

او راست قامت و متوسّط القامه، زیباروی، زیباموی، با دماغی باریک و کشیده، با پیشانی بلند و گشاده است.(3)

ص:13

11. یَقُومُ فِی آخِرِ الزَّمانِ رَجُلٌ مِن عِترَتِی، شابٌّ حَسَنُ الوَجهِ، أَقنَی الأَنفِ؛

در آخر الزّمان مردی از تبار من خروج می کند که جوانی زیباروی با دماغی باریک و کشیده است.(1)

12. أَلمَهدِیُّ طاوُوسُ أَهلِ الجَنَّةِ؛

مهدی طاووس بهشتیان است.(2)

این بود دوازده نمونه از ده ها حدیث رسیده از حضرت ختمی مرتبت، پیرامون نشانه های ظاهری حضرت خاتم الأوصیاء، و اینک برای تکمیل بحث، چند نمونه از احادیث امیربیان، پیشوای پرواپیشگان، حضرت امیرمؤمنان علیه السلام، از منابع حدیثی اهل سنّت تقدیم می شود:

13- هُوَ شَابٌّ مَرْبُوعٌ، حَسَنُ الْوَجْهِ، یَسِیلُ شَعْرُهُ عَلَی مَنْکِبَیْهِ، یَعْلُو نُورُ وَجْهِهِ سَوَادَ شَعْرِهِ وَلِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ؛

او جوانی متوسّط القامه و زیباروی است، که موهایش بر شانه هایش می ریزد، فروغ چهره اش بر موهای مشکی سر و صورتش نور افشانی می کند.(3)

14- رَ جُلٌ أَجْلَی الْجَبِینِ، أَقْنَی الْأَنْفِ، ضَخْمُ الْبَطْنِ، أَزْیَلُ الْفَخِذَیْنِ، أَبْلَجُ الثَّنَایَا، بِفَخِذِهِ الْیُمْنَی شَامَة؛

او مردی پیشانی گشاد، بینی کشیده، سینه ستبر، ران ها کم گوشت و از هم جدا،

ص:14

دندان ها برّاق، با خالی در ران راست می باشد.(1)

15- کَثُّ اللِّحیَةِ، أَکحَلُ العَینَینِ، بَرّاقُ الثَّنَایَا، فِی وَجهِهِ خَالٌ، أَقنَی، أَجلَی، فِی کِتفِهِ عَلامَةُ النَّبِیِّ، رَایَتُهُ مِن مُرَطٍ مَعلَمَةٍ _ مَخمَلَةٍ-، سَودَاءَ مَربَعَةٍ، فِیهَا جَمَمٌ، لَم تُنشَر مُنذُ تُوُفِّیَ النَّبِی، وَلا تُنشَرُ حَتّی یَخرُجَ المَهدِیُّ، یَمُدُّهُ اللّه ُ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ المَلائِکَةِ، یَضرِبُونَ وُجُوهَ مَن خَالَفَهُم وَ أَدبَارَهُم، یُبعَثُ وَ هُوَ مَا بَینَ الثَّلاثِینَ إِلَی الأَربَعِینَ؛

محاسن شریفش پرپشت، دیدگانش سرمه کشیده (پلک ها مشکی)، دندان ها برّاق، بینی اش ظریف و کشیده، پیشانی اش گشاد، بر شانه اش نشان پیامبر اکرم (شبیه مهر نبوّت)، پرچمش از پارچه ای لطیف و بدون درز، نشاندار، تیره رنگ و چهار گوش، به حالت پیچیده و انباشته شده، از روزی که پیامبر اکرم وفات نموده، باز نشده و باز نمی شود تا روزی که مهدی ظهور کند.

خداوند او را با سه هزار فرشته یاری می کند.

آنها بر صورت و پشت مخالفان می زنند.

هنگامی که خداوند او را برانگیخته می کند، بین 30 الی 40 ساله به نظر می رسد.(2)

در این بخش 12 حدیث از اشرف کاینات و 3 حدیث از پیشوای پرواپیشگان امیرمؤنان علیه السلام، از منابع پایه و مرجع اهل سنّت آوردیم، که در آنها سیمای دلربای جان جانان، حجّت یزدان، قطب دایره عالم امکان، رمز بقای

ص:15

زمین و آسمان، حضرت صاحب العصر والزّمان عجّل اللّه فرجه، به صورت صریح و شفّاف ترسیم شده است.

ویژگی های ظاهری آن حضرت، بر اساس احادیث یاد شده، در یک جمع بندی ساده و شفّاف به این شرح است:

1. جوانی زیباروی و دلربا

2. چهره ای درخشان، نورافشان، همچون ستاره ای فروزان

3. با خال مشکین فام بر گونه ی راست

4. با موهایی زیبا و فروهشته بر شانه ها

5. لاغر اندام و میان بالا

6. با قامتی متوسّط و استوار

7. سپید و گندمگون

8. با محاسن انبوه و پرپشت

9. پلک ها مشکی

10. دیده ها میشی، سرمه کشیده و شب زنده دار

11. دندان ها برّاق و از هم جدا

12. پیشانی بلند و گشاده

13. دماغ باریک، کشیده و کمانی

14. ران ها کم گوشت و از هم جدا

15. در سنینی به ظاهر 30 الی 40 ساله

16. با عبایی سفید و نازک

17. با مهر نبوّت بر شانه

ص:16

18.با پرچمی به رنگ تیره، نشاندار، چهارگوش، از پارچه ای لطیف و بدون درز

کمال الدین، محمد بن طلحه شافعی، متوفّای 652 ق. پس از نقل شماری از احادیث یاد شده و تصریح بر صحّت سند آن ها می نویسد:

همه این اوصاف را که به عنوان نشانه های ظاهری حضرت مهدی علیه السلام بیان شده، در وجود مقدّس ابوالقاسم محمد، خلف صالح علیه السلام یافتیم و هرگز در شخص دیگری یافت نشده، پس لازم است که به وجود این اوصاف در وجود او اعتراف کنیم و صاحب این اوصاف را همان مهدی موعود بدانیم.(1)

چکیده

خداوند منّان در کتب انبیای پیشین، ویژگی های ظاهری رسول اکرم صلی الله علیه و آله را به طوری ترسیم کرده که سیمای دلربای پیامبر اکرم را هر شخص آشنا با متون عهد قدیم و عهد جدید مشاهده می کرد، او را به آسانی تشخیص می داد، چنان که منطق وحی از آن پرده برداشته می فرماید:

آنان که به آنها کتاب دادیم، او را می شناسند، همان گونه که فرزندان خود را می شناسند.(2)

خداوند متعال در مورد حضرت مهدی علیه السلام نیز ویژگی های ظاهری، جمال بی مثال، طراوت جوانی، خال هاشمی، مهر امامت و خصوصیّات پرچم هدایت را نیز طوری بیان فرموده که هرکس آن امام همام را در دوران ظهور مشاهده کند، او را خواهد شناخت.

در این درس 15 حدیث در این رابطه، منحصرا از منابع اهل سنت، از کتب

ص:17

پایه و مرجع آنها نقل کردیم.

برای تحقیق بیشتر:

1. البیان فی أخبار صاحب الزّمان، تألیف: گنجی شافعی، مستشهد 658 ق.

2. عِقد الدُّرَر فی أخبار المنتظَر، تألیف: یوسف بن یحیی مقدسی شافعی سلمی، متوفای 658 ق.

3. العَرفُ الوَردی فی أخبار المهدی، تألیف: جلال الدین سیوطی، متوفای 911 ق.

4. البرهان فی علامات مهدی آخر الزّمان، تألیف: متّقی هندی، متوفای 975ق.

5. القول المختصر فی علامات المهدی المنتظَر، تألیف: ابن حجر مکّی، متوفای 974 ق.

6. فرائد فوائد الفکر فی الامام المهدی المنتظر، تألیف: مرعی بن یوسف مقدسی حنبلی، متوفای 1033 ق.

ص:18

عَدْلًا، کَمَا مُلِئَتْ قَبلَهُ جَوراً؛

رستاخیز برپا نمی شود تا هنگامی که مردی از اهل بیت من به قدرت برسد، که پیشانی اش گشاد و بینی اش باریک و کشیده است، زمین را پر از عدل نماید، آن گونه که پیش از او پر از ستم شده باشد.(1)

3- و در حدیث دیگر فرمود:

الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی، اسْمُهُ اسْمِی، وَکُنْیَتُهُ کُنْیَتِی، أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَخُلْقاً؛

مهدی از تبار من است، همنام و هم کنیه ی من می باشد، در سیرت و صورت از همه به من شبیه تر است.(2)

4- و در حدیث دیگری فرمود:

کَأَنَّهُ رَجُلٌ مِن شَنُوءَة، عَلَیهِ عَبَاءَتَانِ قَطوَانِیتَانِ؛

گویی او مردی از «شَنُوءَه» می باشد که بر دوش او دو عبای سفید و نازک است.(3)

«شَنُوءَه» منطقه ای در یمن است که قبیله «اَزد» به آن ها منسوب اند(4) مردان این منطقه به زیبایی ضرب المثل هستند(5). و به کسی گفته می شود که به شدّت از پلیدی اجتناب کند.(6) به عبای نازک و سفید «قَطوانی» گویند و قَطوان نام

ص:20

محلّی در کوفه و محلّ دیگری در سمرقند می باشد.(1)

5- و در حدیث دیگری فرمود:

الْمَهْدِیُّ طاوُوسُ أَهلِ الجَنَّةِ، وَجهُهُ کَالقَمَرِ الدُّرِّی، عَلَیهِ جَلابِیبُ النُّورِ؛

مهدی طاووس اهل بهشت است، صورتش چون ماه تابان است و اشعّه های نور از آن ساطع است.(2)

6- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شب معراج انوار درخشان امامان معصوم علیهم السلام را بر ساقه ی عرش مشاهده کرد، اسامی آن ها را یکایک بیان نمود و در مورد آخرین امام نور فرمود:

وَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَائِمِ فِی وَسَطِهِمْ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ؛

حجّة بن الحسن، آن امام قائم علیه السلام است که چون ستاره ای فروزان در میان آنها ایستاده بود.(3)

7- امیر بیان، پیشوای پرواپیشگان، در وصف آن نادره ی خلقت می فرماید:

هُوَ شَابٌّ مَرْبُوعٌ، حَسَنُ الْوَجْهِ، حَسَنُ الشَّعْرِ، یَسِیلُ شَعْرُهُ عَلَی مَنْکِبِهِ، وَ یَعْلُو نُورُ وَجْهِهِ سَوَادَ شَعْرِ لِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ، بِأَبِی ابْنُ خِیَرَةِ الْإِمَاء؛

او جوانی متوسّط القامه، زیباروی و زیباموی می باشد که موهایش بر شانه اش می ریزد و نور صورتش بر سیاهی موی سر و صورتش غلبه می کند، پدرم به فدای فرزند بهترین کنیزان باد.(4)

ص:21

8- و در حدیث دیگری فرمود:

یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی فِی آخِرِ الزَّمَانِ، أَبْیَضُ اللَّوْنِ، مُشْرَبٌ بِالْحُمْرَةِ، مُبْدَحُ الْبَطْنِ، عَرِیضُ الْفَخِذَیْنِ، عَظِیمٌ مُشَاشُ الْمَنْکِبَیْنِ، بِظَهْرِهِ شَامَتَانِ، شَامَةٌ عَلَی لَوْنِ جِلْدِهِ، وَ شَامَةٌ عَلَی شِبْهِ شَامَةِ النَّبِیِّ؛

مردی از نسل من در آخرالزّمان خروج می کند که رنگش سفید، آمیخته با سرخی است، سینه ستبر، ران ها پهن، استخوان شانه هایش درشت و در پشتش دو نشانی است:

1) نشانی به رنگ پوست

2) نشان دیگر همان نشان پیامبر (مهر نبوّت).(1)

9- و در حدیث دیگری فرمود:

وَ هُوَ رَجُلٌ أَجْلَی الْجَبِینِ، أَقْنَی الْأَنْفِ، ضَخْمُ الْبَطْنِ، أَزْیَلُ الْفَخِذَیْنِ، بِفَخِذِهِ الْیُمْنَی شَأْمَةٌ، أَفْلَجُ الثَّنَایَا، وَ یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا، کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا؛

او مردی با پیشانی بلند، بینی کشیده، سینه ستبر، ران ها از هم جدا، با نشانی در ران راست و دندان ها از هم جدا می باشد. زمین را پر از عدالت کند، همان گونه که از جور و ستم پر شده است.(2)

10- امام باقر علیه السلام در وصف آن در دانه ی خلقت می فرماید:

ص:22

مُشرَفُ الحَاجِبَینِ، غَائِرُ العَینَینِ، بِوَجهِهِ أَثَرٌ؛

ابروهایش کمانی، دیدگانش بر گودی نشسته، در چهره اش نشانی (خالی) است.(1)

11- در حدیث دیگری فرمود:

الْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ، وَ هُوَ رَجُلٌ آدَم؛

مهدی علیه السلام مردی از فرزندان فاطمه و مردی گندمگون می باشد.(2)

12- و در مورد امامت آن حضرت در سنین کودکی فرمود:

صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ أَصْغَرُنَا سِنّاً وَ أَخْمَلُنَا شَخْصاً؛

صاحب این امر از نظر سنّی از همه ی ما کوچک تر و از جهت شخص از همه ی ما کم آوازه تر می باشد.(3)

نعمانی در شرح این حدیث شریف می نویسد: حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه در میان امامان از همه ی آنها در سنین کمتری به امامت رسیده است، زیرا هنوز بیش از پنج بهار از عمر شریفش سپری نشده بود که به امامت رسید.(4)

13- و در مورد امامتش در کنهسالی می فرماید:

وَأمَّا شَبَهُهُ مِنْ یُونُسَ بْنِ مَتَّی، فَرُجُوعُهُ مِنْ غَیْبَتِهِ وَ هُوَ شَابٌّ بَعْدَ کِبَرِ السِّنِّ؛

اما شباهت آن حضرت به یونس به متّی، بازگشت او از غیبت بانشاط جوانی

ص:23

پس از کهنسالی می باشد.(1)

14- رییس مذهب، امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:

وَ إِنَّ مِنْ أَعْظَمِ الْبَلِیَّةِ أَنْ یَخْرُجَ إِلَیْهِمْ صَاحِبُهُمْ شَابّاً وَ هُمْ یَحْسَبُونَهُ شَیْخاً کَبِیرا؛

یکی از بزرگترین آزمون های الهی آن است که صاحب آن ها به سیمای جوانی ظهور کند، در حالی که آن ها او را پیرمردی کهنسال می پندارند.(2)

15- در حدیث دیگری فرمود:

لَوْ قَدْ قَامَ الْقَائِمُ لَأَنْکَرَهُ النَّاسُ، لِأَنَّهُ یَرْجِعُ إِلَیْهِمْ شَابّاً مُوَفَّقاً، لَا یَثْبُتُ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ قَدْ أَخَذَ اللّه ُ مِیثَاقَهُ فِی الذَّرِّ الْأَوَّلِ؛

هنگامی که قائم ما قیام کند، برخی از مردمان او را انکار می کنند، زیرا او به صورت جوانی بانشاط برمی گردد، بر اعتقاد به آن حضرت باقی نمی ماند، جز کسانی که خداوند در عالم ذرّ نخستین از آن ها پیمان گرفته باشد.(3)

16- امام رضا علیه السلام در وصف جمال آن حضرت فرمود:

عَلَیْهِ جُیُوبُ النُّورِ، تَتَوَقَّدُ بِشُعَاعِ ضِیَاءِ الْقُدْس؛

بر چهره اش مشعلی از نور است که از انوار قدسی مشتعل است.(4)

17- رسول اکرم صلی الله علیه و آله در همین رابطه فرمود:

بِأَبِی وَ أُمِّی سَمِیِّی وَ شَبِیهِی وَ شَبِیهُ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ، عَلَیْهِ جُیُوبُ النُّورِ،

ص:24

یَتَوَقَّدُ مِنْ شُعَاعِ الْقُدْسِ؛

پدر و مادرم فدای او باد، که همنام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است که هاله ای از نور گرداگرد او را فرا گرفته است، که از اشعّه ی انوار قدسی شعله ور می باشد.(1)

18- حضرت علی بن موسی علیه السلام فرمود:

عَلَامَتُهُ أَنْ یَکُونَ شَیْخَ السِّنِ، شَابَّ الْمَنْظَرِ، حَتَّی إِنَّ النَّاظِرَ إِلَیْهِ لَیَحْسَبُهُ ابْنَ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْ دُونَهَا؛

نشانه آن حضرت این است که در کهنسالی به سیمای جوانی باشد، کسی که به او می نگرد، او را چهل ساله یا کمتر می پندارد.(2)

19- در حدیث دیگری در همین رابطه فرمود:

وَ إِنَّ الْقَائِمَ هُوَ الَّذِی إِذَا خَرَجَ کَانَ فِی سِنِ الشُّیُوخِ وَ مَنْظَرِ الشُّبَّانِ، قَوِیّاً فِی بَدَنِهِ، حَتَّی لَوْ مَدَّ یَدَهُ إِلَی أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا، وَ لَوْ صَاحَ بَیْنَ الْجِبَالِ لَتَدَکْدَکَتْ صُخُورُهَا، یَکُونُ مَعَهُ عَصَا مُوسَی وَ خَاتَمُ سُلَیْمَانَ؛

قائم علیه السلام کسی است که به هنگام خروج در سنّ کهنسالی و در سیمای جوانی خواهد بود.

او به قدری توان جسمی دارد که اگر دستش را به سوی بزرگترین درخت روی زمین دراز کند، آن را از ریشه و بن برمی کند و اگر در میان کوه ها بانگ

ص:25

برآورد، صخره هایش فرو ریزد.

عصای موسی و انگشتری حضرت سلیمان با او خواهد بود.(1)

20- پیشوای ششم شیعیان در وصف جمالش فرمود:

مَقْرُونَ الْحَاجِبَیْنِ، أَقنَی الأَنفِ؛

ابروهایش به هم پیوسته و بینی اش باریک و کشیده است.(2)

از مجموع احادیثی که در این درس از پیشوایان معصوم علیهم السلام پیرامون ویژگی های ظاهری یوسف زهرا علیه السلام نقل کردیم، به این نتیجه می رسیم که شاخصه های ظاهری آن حضرت چنین است:

1- ابروها کمانی و به هم پیوسته

2- استخوان شانه ها درشت

3- امامت در سنین کودکی

4- انگشتری حضرت سلیمان در دست

5- به ظاهر 30 الی 40 ساله

6- تأثیر نفس عجیب

7- توان جسمی بی نظیر

8- جوانی رعنا و رشید

9- چهره ای بسیار نورانی چون ستاره ای درخشان

10- پیشانی بلند و گشاده

ص:26

11- بینی باریک و کشیده

12- دیدگان ژرف

13- دندان ها زیبا و از هم جدا

14- ران ها کم گوشت و از هم جدا

15- زیباروی و زیباموی

16- سرخ و سفید

17- شبیه ترین انسان ها به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

18- عبای سفید بر دوش و عصای حضرت موسی در دست

19- فرزند بهترین کنیزان

20- گندمگون و متوسّط القامه

21- نشاط جوانی در عهد کهنسالی

22- هاله ای از نور در گرداگرد سیما

چکیده

همه ی آنچه در درس نخستین از احادیث اهل سنّت نقل کردیم، همه ی آنها را از ویژگی های ظاهری، توان جسمی، جمال بی مثال، امامت در سنین کودکی، نشاط جوانی در کهنسالی، نام پدر، مادر، مهر امامت، خال هاشمی، همراه داشتن ودایع نبوّت و دیگر ویژگی هایی که هر کس در عصر ظهور به محضرش شرفیاب شود، او را با آن نشانه ها بشناسد، در ضمن 20 حدیث، از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و دیگر پیشوایان معصوم علیهم السلام، ازکتب حدیثی، از طریق اهل بیت علیهم السلام نقل کردیم.

با نگاهی گذرا به این احادیث، هیچ تردیدی نمی ماند در این که حضرت

ص:27

مهدی علیه السلام فرزند امام حسن عسکری علیه السلام و دوازدهمین امام از امامان نور است و سخن از مهدی نوعی افسانه ای بیش نیست.

برای تحقیق بیشتر:

1. کمال الدین و تمام النّعمة، تألیف: شیخ صدوق، متوفّای 381 ق.

2. الغیبة، تألیف: نعمانی، به سال 342 ق.

3. الغیبة، تألیف: شیخ طوسی، متوفّای 450 ق.

4. بحارالانوار، تألیف: علامه مجلسی، جلد 51، متوفّای 1110 ق.

5. نجم ثاقب، تألیف: میرزا حسین نوری، متوفّای 1320 ق.

ص:28

ضعیفه را در جلد دوم آورده است.

ما در اینجا تعدادی از احادیث صحیحه را از جلد اول آن نقل می کنیم:

1. علی علیه السلام از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

الْمَهْدِیُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ، یُصْلِحُهُ اللّه ُ فِی لَیْلَة؛

مهدی از ما اهل بیت است، خداوند امر او را در یک شب اصلاح می کند.(1)

بستوی این حدیث را از 15 منبع معتبر نقل کرده(2) سپس بررسی سندی کرده و در پایان نتیجه گرفته که سند آن نیکو می باشد.(3)

2. ابوسعید خدری، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

یخرُجُ فِی آخِرِ أُمَّتِی الَمهدِی، یسقِیهِ اللّه ُ الغَیثَ، وَتُخرِجُ الأَرضُ نَبَاتَهَا وَیعطِی المَالَ صَحاحاً، وَتَکثُرُ الماشِیةُ، وَتَعظُمُ الأُمَّةُ؛

مهدی در پایان امّت من خارج می شود، خداوند او را با بارش سیراب می کند، زمین گیاهش را بیرون می فرستد. او مال را به طور صحیح عطا می کند، دام فراوان شود و امّت بزرگ گردد.(4)

بستوی آن را از حاکم نیشابوری و متّقی هندی روایت کرده(5) اسنادش را بررسی کرده و نتیجه گرفته که سندش صحیح است.(6)

ص:30

3. ابوسعید خدری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

یکُونُ فِی أُمَّتِی المَهدِیّ... یملَأُ الأَرضَ قِسطاً وَعَدلاً، تُخرِجُ الأَرضُ نَباتَها وَتُمطِرُ السَّماءُ قَطرَها؛

مهدی در امّت من خواهد بود... زمین را پر از عدل و داد می نماید، زمین گیاهش را بیرون می فرستد و آسمان باران خود را می بارد.(1)

بستوی این حدیث را از طریق احمد حنبل، ابن ابی شیبه و نعیم بن حماد روایت کرده(2) سپس سند آنها را بررسی کرده و در پایان نتیجه گرفته که سند آنها نیکوست.(3)

4. جابربن عبداللّه انصاری، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

ینزِلُ عِیسَی بنُ مَریمَ، فَیقُولُ أَمِیرُهُمُ الْمَهْدِیّ:

تَعَالَ صَلِّ بَنَا.

فَیقُولُ: لا، إِنَّ بَعضَهُم أَمِیرُ بَعضٍ، تَکرِمَةَ اللّه ِ لِهَذِهِ الأُمَّةِ؛

حضرت عیسی بن مریم فرود آید، امیر مردمان حضرت مهدی علیه السلام می فرماید: بیا و نماز را اقامه کن.

حضرت عیسی علیه السلام می فرماید: نه، برخی از این امّت امام برخی دیگر است و این اکرام خدا به این امّت است.(4)

بستوی این حدیث را از ابن قیّم جوزیه و ابونعیم اصفهانی روایت کرده،

ص:31

بررسی سندی نموده،(1) صحیح بودن سندش را اثبات کرده است.(2)

5. امّ سلمه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

الْمَهْدِیُّ مِنْ عِتْرَتِی مِنْ وُلْدِ فَاطِمَة؛

مهدی از عترت من، از تبار فاطمه است.(3)

بستوی این حدیث را از 13 طریق روایت کرده(4) اسنادش را بررسی نموده، نیکو بودن سندش را اثبات نموده است.(5)

6. امیر بیان حضرت علی علیه السلام در فرازی از حدیث مفصّلی فرمود:

یَدخُلُ فِیهِم، عَلَی عِدَّةِ أَصحَابِ بَدرٍ، لَم یَسبِقُهُم الأَوَّلُونَ وَلا یُدرِکُهُمُ الآخِرُونَ، وَعَلی عَدَدِ أَصحَابِ طَالُوتَ الَّذِینَ جَاوَزُوا مَعَهُ النَّهرَ؛

او در میان آنها وارد می شود با یارانی به تعداد اصحاب بدر، که هرگز نه پیشینیان به مقام آنها رسیده اند و نه پسینیان به مقام آنها می رسند. و به تعداد اصحاب طالوت که همراه او از نهر گذشتند.(6)

بستوی آن را از مستدرک حاکم روایت کرده(7) اسنادش را بررسی نموده، به

ص:32

نیکو بودن سند آن تصریح نموده است.(1)

7. یکی از اصحاب از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

إِنَّ المَهدِیَّ لا یَخرُجُ حَتّی یُقتَلَ النَّفسُ الزَّکِیَّةُ، فَإِذا قُتِلَتِ النَّفسُ الزَّکِیَّةُ غَضِبَ عَلَیهِم مَن فِی السَّماءِ وَ مَن فِی الأَرضِ، فَأَتَی النّاسُ المَهدِیَّ فَزَفُّوهُ کَمَا تُزَفُّ العَرُوسُ إلَی زَوجِهَا، لَیلَةَ عُرسِهَا، وَهُوَ یملَأُ الأَرضَ قِسطَاً وَعَدلاً، وَ تُخرِجُ الأَرضُ مِن نَبَاتِهَا، وَ تَمطِرُ السَّماءُ مَطَرَها، وَتَنعَمُ أُمَّتِی فِی وِلایتِهِ نِعمَةً لَم تَنعَمها قَطُّ؛

مهدی علیه السلام خروج نمی کند، جز هنگامی که نفس زکیه کشته شود. وقتی که نفس زکیه کشته شود، ساکنان آسمان و ساکنان زمین خشمگین می شوند، پس مردم به سوی مهدی علیه السلاممی آیند، او را همانند عروسی که در شب عروسی به حجله داماد برده می شود، با اکرام و اجلال می برند.

او زمین را پر از عدل و داد کند، زمین گیاهش را بیرون می فرستد، آسمان بارش خود را می بارد.

امّت من در زمان ولایت او آن چنان در ناز و نعمت زندگی می کنند که هرگز چنین ناز و نعمتی را ندیده اند.(2)

بستوی این حدیث را از طریق ابن ابی شیبه روایت کرده(3) بررسی سندی نموده، سندش را صحیح دانسته و همه ی رجالش را توثیق نموده است.(4)

ص:33

8. از طریق عبداللّه بن عمر روایت کرده که گفت:

یا أَهلَ الکُوفَةِ أَنتُم أَسعَدُ النّاسِ بِالمَهدِیّ؛

ای اهل کوفه! شما در رابطه با حضرت مهدی علیه السلام خوشبخت ترین انسان ها هستید.(1)

بستوی این حدیث را از سه طریق روایت کرده(2) بررسی سندی نموده، سندش را نیکو داشته است.(3)

9. از ابن سیرین روایت شده که گفت:

أَلمَهدِیُّ مِن هَذِهِ الأُمَّةِ وَهُوَ الَّذِی یَؤمُّ عِیسَی بنَ مَریَمَ؛

مهدی از این امّت است و او همان کسی است که بر عیسی بن مریم امامت می کند.(4)

بستوی این حدیث را از دو طریق روایت کرده(5) بررسی سندی کرده، همه رجالش را توثیق نموده، سندش را صحیح دانسته است.(6)

10. از ابن عباس روایت شده که گفت:

لَا یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ حَتَّی تَطْلُعَ مَعَ الشَّمْسِ آیَةٌ؛

مهدی علیه السلام خروج نمی کند، جز هنگامی که همراه خورشید نشانه ای پدید آید.(7)

ص:34

بستوی این حدیث را از سه طریق روایت کرده،(1) بررسی سندی نموده، صحیح بودن سند و موثّق بودن راویانش را اثبات نموده است.(2)

11. ابراهیم بن میسره گوید: به طاووس گفتم: آیا عمر بن عبدالعزیز هدایت یافته بود؟ گفت: آری، لکن آن مهدی موعود نبود، چون آن مهدی آید شخص نیکوکار بر نیکوکاری اش افزوده شود و شخص تبهکار از تباهکاری اش توبه کند. او مال را فراوان می بخشد، بر کارگزاران سخت می گیرد و بر بینوایان ترحّم می کند.(3) بستوی آن را از چهار طریق روایت کرده(4) سندش را بررسی نموده، سندش را نیکو یافته است.(5)

12. قتاده گوید: به سعید بن مسیب گفتم: آیا مهدی حق است؟ گفت: آری حق است.

پرسیدم: از کیست؟ گفت: از قریش.

پرسیدم: از کدام تیره قریش؟ گفت: از بنی هاشم.

پرسیدم: از کدام تیره بنی هاشم؟ گفت: از آل عبدالمطلّب.

پرسیدم: از کدام شاخه عبدالمطلّب؟ گفت: از فرزندان فاطمه.(6)

بستوی این حدیث را از چهار طریق روایت کرده(7) بررسی سندی نموده،

ص:35

سندش را نیکو یافته است.(1)

13. امیرمؤمنان علی علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدَّهْرِ إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ، لَبَعَثَ اللّه ُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی، یَمْلَأُها عَدْلاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْرا؛

اگر از روزگار جز یک روز نمانده باشد، خداوند مردی از اهل بیت مرا برمی انگیزاند، تا جهان را پر از عدل کند، همان گونه که پر از ستم شده است.(2)

بستوی این حدیث را از چهار طریق روایت کرده،(3) اسنادش را بررسی نموده، صحّت سندش را اثبات کرده است.(4)

14. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْیَمَ فِیکُمْ وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُم؛

چگونه می شود حال شما هنگامی که پسر مریم در میان شما فرود آید و امام شما از خود شما باشد.(5)

این حدیث را بستوی از 11 طریق نقل کرده(6) اسناد آنها را بررسی نموده،

ص:36

پس از اطمینان از صحّت سند، از حافظ ابوالحسن آبری نقل کرده که گفته است:

روایات متواتر است در این که مهدی از این امّت است و عیسی علیه السلام در پشت سرِ او نماز خواهد خواند.(1)

آنگاه از ابن حجر عسقلانی نقل کرده که گفته است:

نماز خواندن حضرت عیسی پشت سرِ مردی از این امّت، در آخرالزّمان و در نزدیکی رستاخیز، دلالت روشن دارد بر این که زمین هرگز خالی از حجّت نخواهد بود و حتماً فردی که قیام به حجّت نماید، از سوی پروردگار وجود خواهد داشت و این صحیح ترین اقوال می باشد.(2)

چند نکته:

1) بستوی در این کتاب ارزشمند «المهدی المنتظر فی ضوء الأحادیث والآثار الصّحیحة» 46 حدیث به عنوان حدیث صحیح نقل کرده، که ما فقط 14 حدیث از آنها را نقل کردیم.

2) به طوری که در آغاز درس یادآور شدیم بستوی از بزرگان وهّابیت می باشد و دو جلد از آثار چاپ شده ایشان به شرح زندگانی محمد بن عبدالوهّاب اختصاص دارد.(3)

3) چنان که در پاورقی آورده ایم، حدیث چهاردهم در کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم، با سند صحیح نقل شده است، پس آنچه مشهور شده که احادیث مهدویت در صحیحین نیامده، بی پایه است.

ص:37

4) آخرین فرازی که مؤلّف از ابن حجر عسقلانی نقل کرده دلیل محکم و قاطعی بر حقّانیت شیعه است که معتقدند باید همواره در روی زمین امام معصومی باشد و هرگز روی زمین باید خالی از حجّت نباشد.

چکیده

برخی از معاندان تلاش کرده اند که احادیث مهدویّت را ضعیف و غیر معتبر جلوه دهند و برخی از افراد نا آگاه نیز خیال می کنند که احادیث مهدویّت فقط از نظر احادیث شیعه صحیح و قطعی می باشد، در حالی که بسیاری از بزرگان اهل سنّت آنها را قطعی، مسلّم، صحیح و معتبر دانسته اند.

ما در این درس کتاب ارزشمندی از یک شخصیت برجسته و دانشمند فرهیخته ی معاصر معرّفی کردیم، که نه تنها از علمای اهل سنت، بلکه از علمای وهّابی، اهل سعودی، استاد دانشگاه مکّه ی معظّمه می باشد و کتابش رساله ی دکترای اوست، که در دانشگاه ملک عبد العزیز مکّه آن را ارایه داده و دفاع کرده است.

وی در این کتاب 46 حدیث با سلسله اسنادش پیرامون حضرت مهدی علیه السلام نقل کرده، بررسی سندی نموده، بر صحّت سند، استواری متن و متواتر بودن محتوای آنها تأکید کرده است.

جالب تر این که این کتاب در مکّه ی معظّمه چاپ شده است.

برای تحقیق بیشتر:

1. الفتن، تألیف: نعیم بن حمّاد مروزی، متوفّای 229 ق.

ص:38

2. المصنَّف، تألیف: ابن ابی شیبه، متوفّای 225 ق.

3. فتح الباری، تألیف: ابن حجر عسقلانی، متوفّای 852 ق.

4. المهدی المنتظر، تألیف: عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی _ معاصر _

ص:39

2. محمد بن احمد بن ابی بکر قرطبی، متوفّای 671 ق.(1)

3. جمال الدّین، ابوالحجّاج یوسف بن عبدالرّحمن مزّی، متوفّای 742 ق.(2)

4. شمس الدّین، محمد بن ابی بکر دمشقی، مشهور به: ابن قیّم جوزیه، متوفّای 751 ق.(3)

5. شهاب الدّین، احمد بن علی عسقلانی، مشهور به: ابن حجر، متوفّای 852 ق.(4)

6. شمس الدّین، محمد بن عبدالرّحمن سخاوی، متوفّای 902 ق.(5)

7. جلال الدّین، عبدالرّحمن بن ابی بکر سیوطی، متوفّای 911 ق.(6)

8. شهاب الدّین، احمد بن محمد مکّی، مشهور به: ابن حجر هیتمی، متوفّای 974 ق.(7)

9. نورالدّین، علی بن محمد سلطان، مشهور به: ملاّ علی قاری، متوفّای 1014 ق.(8)

10. مرعی بن یوسف بن ابی بکر حنبلی، متوفّای 1033 ق.(9)

ص:41

11. محمد بن عبدالرّسول برزنجی، متوفّای 1103 ق.(1)

12. ابوعبداللّه محمد بن عبدالباقی زرقانی، متوفّای 1122 ق.(2)

13. شمس الدّین محمد بن احمد سفارینی، متوفّای 1188 ق.(3)

14. محمد بن علی شوکانی، صاحب «نیل الأوطار» متوفّای 1250 ق. که در این رابطه کتاب مستقلّی نوشته و آن را «التّوضیح فی تواتر ما جاء فی المهدی المنتظر والدجّال والمسیح» نامیده است.(4)

شوکانی که مورد قبول همه علمای اهل سنّت، به ویژه وهّابی ها می باشد، در این کتاب می نویسد:

احادیث مهدی که در دسترس من بود، پنجاه حدیث می باشد، که در میان آن ها صحیح، حسن و ضعیف منجبر هست، که بدون شک و شبهه متواتر هستند و بر اساس اصطلاح اهل فن به کمتر از آن متواتر صدق می کند.

بسیاری از بزرگان عامّه، این متن را از ایشان عیناً نقل کرده اند، که از آن جمله است:

15. مولوی صدیق حسن خان قنوجی، متوفّای 1307 ق.(5)

16. شیخ منصور علی ناصف، متوفّای بعد از 1371 ق.(6)

ص:42

17. شیخ عبدالمحسن العبّاد، معاصر، استاد دانشگاه مدینه.(1)

18. شیخ محمد منتصر الکنانی، معاصر، مقیم مکّه معظّمه.(2)

19. استاد ناصر الدّین الألبانی، معاصر، در «رسالة حول المهدی المنتظر».(3)

20. محمد أنور شاه کشمیری، متوفّای 1352 ق. نیز کتابی در این رابطه تألیف کرده، آن را «التّصریح بما تواتر فی نزول المسیح» نام نهاده است.

یکی از احادیثی که ایشان در کتاب نقل کرده، حدیث جابر بن عبداللّه انصاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می باشد که فرمود:

مَن أَنکَرَ خُرُوجَ المَهدِیِّ فَقَد کَفَرَ بِمَا أُنزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله؛

هر کس خروج مهدی علیه السلام را انکار کند، به آنچه بر حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل شده، کافر شده است.(4)

21. شیخ محمد بن جعفر فاسی کتّانی، متوفّای 1345 ق. نیز در کتابی که در این زمینه تألیف کرده می نویسد:

کوتاه سخن این که احادیث وارده پیرامون حضرت مهدی، خروج دجّال و نزول حضرت عیسی متواتر می باشد.(5)

22. شیخ عبدالعزیز بن عبداللّه بن باز، مفتی اعظم عربستان سعودی، با استناد

ص:43

به سخنان بزرگانی چون ابوالحسن آبری، سفارینی و شوکانی می نویسد:

احادیث در مورد خروج مهدی در آخر الزّمان و این که جهان را پر از عدل و داد می کند، همان گونه که پر از جور و ستم شده است، بدون تردید متواتر است با تواتر معنوی و این به منزله اجماع اهل علم می باشد.(1)

23. حافظ ابوعبداللّه، محمد بن یوسف نوفلی، مشهور به «گنجی شافعی» مستشهد 658 ق. نیز به صراحت از متواتر و مستفیض بودن احادیث مهدی دفاع و بر آن تأکید کرده است.(2)

24. ابوزید عبدالرّحمن بن عبدالقادر فاسی، متوفّای 1092 ق. در کتاب منهج المقاصد، در شرح مراصد المعتمد، به تواتر آن تصریح کرده است.(3)

25. شیخ محمد بن قاسم بن محمد جسوس مالکی، متوفّای 1182 ق. نیز در شرح کتاب «الرسالة» از عبداللّه بن عبدالرحمن شیروانی، بر تواتر آن تصریح کرده است.(4)

26. شیخ محمد بن علی صبّان، متوفّای 1206 ق. چندین بار بر آن تصریح کرده است.(5)

27. محمد خضر حسین مصری، شیخ اسبق الأزهر، متوفّای 1377 ق. در مقاله ای تحت عنوان «نظرة فی احادیث المهدی» بر تواتر آن تصریح نموده

ص:44

است.(1)

28. ابویعلی محمد بن عبدالرحمن مبارکفوری، متوفّای 1353 ق. در شرح سنن ترمذی بر تواتر احادیث حضرت مهدی تصریح کرده است.(2)

29. شیخ مؤمن بن حسن شبلنجی، متوفّای 1291 ق. بر تواتر احادیث مهدوی پای فشرده است.(3)

30. سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی، متوفّای 1294 ق. بر تواتر احادیث حضرت مهدی علیه السلام تأکید کرده است.(4)

31. احمد بن زینی دحلان، مفتی مکّه ی معظّمه، متوفّای 1304 ق. بر تواتر آن تصریح کرده است.(5)

32. محمد بلبیسی شافعی مصری، متوفّای 1308 ق. در شرح «القطر الشّهدی» بر آن تأکید کرده است.(6)

33. ابوالفیض، سید احمد بن محمد بن صدیق غماری، متوفّای 1380 ق. در ردّیه ی خود بر ابن خلدون، احادیث حضرت مهدی علیه السلام را متواتر و مفیدِ قطع دانسته است.(7)

34. شیخ صفاء الدّین آل شیخ حلقه، احادیث مهدی علیه السلام را فوق تواتر دانسته

ص:45

و گفته: بر اساس همه اصطلاحات، به کمتر از آن تواتر صدق می کند.(1)

35. ابوالفضل، عبداللّه بن محمد بن صدیق حسینی ادریسی _ معاصر _ تواتر احادیث حضرت مهدی را از چندین شخصیت برجسته نقل کرده است.(2)

36. شیخ حمود بن عبداللّه تویجری _ معاصر _ در ردّیه ی خود بر کتاب «لا مهدی ینتظر بعد الرّسول خیر البشر» از قاضی قطر بر تواتر آن تصریح کرده است.(3)

37. دکتر عبدالحلیم نجّار، در مقدمه خود بر کتاب «المهدیة فی الاسلام» بر تواتر احادیث مهدویت تأکید کرده است.(4)

38. ابوالعلاء، ادریس بن محمد ادریس حسینی عراقی فاسی، متوفّای 1183 ق. نیز گفته: احادیث حضرت مهدی متواتر یا نزدیک به متواتر است.(5)

39. دکتر عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی _ معاصر _ از علمای بزرگ وهّابیان، از ده ها تن از عالمان فرهیخته نام برده که بر تواتر احادیث مهدویت تأکید کرده اند.(6)

40. در سال 1976 م. یک نفر به نام الکرم ابومحمد، از کشور «کنیا» نامه ای به رابطة العالم الاسلامی مکّه معظّمه نوشته، در پیرامون حضرت مهدی علیه السلامسؤال

ص:46

کرده، «محمد صالح القزّاز» به عنوان دبیر کل رابطه، پاسخ مفصّلی به او فرستاده و گفته که این پاسخ را شیخ محمد منتصر کنانی نوشته، شیخ صالح بن عثیین، شیخ احمد محمد جمال، شیخ احمد علی و شیخ عبداللّه خیاط تأیید کرده اند.

در این نامه پس از شرح مبسوط آمده است:

حافظان و محدّثان تصریح کرده اند بر این که در میان احادیث مهدی صحیح و حسن هست و مجموع آنها متواتر هستند، که تواتر و صحّت آنها قطعی است و اعتقاد به خروج مهدی واجب است و آن از اعتقادات اهل سنّت و جماعت می باشد، آن را انکار نمی کند، جز کسی که جاهل به سنّت یا بدعت گذار در عقیده باشد.

این نامه در سطح وسیعی منتشر شده و به چندین زبان ترجمه شده است.(1)

این بود چهل نمونه از بیانات صریح و شفّاف بزرگان اهل سنّت در طول قرون و اعصار، در مورد متواتر بودن احادیث حضرت مهدی علیه السلام، که راه هرگونه شک و تردید را بر همگان بسته اند.

علیرغم این تعبیرهای قاطع و روشن، تعدادی از افراد معاند در این رابطه اظهار شک و تردید کرده اند که خود آن ها پاسخ های دندان شکن داده اند، و اینک اشاره ای کوتاه به مخدوشگران احادیث مهدوی:

1. علی بن احمد اندلسی، مشهور به: ابن حزم، متوفّای 456 ق. در کتاب: «الفصل بین أهل الأهواء والنّحل» از مسائل مهدویت انتقاد کرده و احادیث حضرت مهدی علیه السلام را تضعیف کرده، شماری از علمای اهل سنّت در ردّ او کتاب مستقل نوشته اند، که از آن جمله است:

ص:47

1) احمد بن صدیق بخاری، متوفّای 1380 ق. کتابی به نام: «ابراز الوهم من کلام ابن حزم» نوشته، که به سال 1347 ق. در چاپخانه ی ترقّی دمشق چاپ شده است.

2) شیخ کاظم بن شیخ سلمان حلّی، از علمای قرن چهاردهم، کتابی در ردّ او نوشته و آن را «الجزم لفصل ابن حزم» نامیده است. این کتاب در دو مجلّد قطور منتشر شده است.

3) سید مهدی بن صالح کشوان قزوینی نیز، کتابی در ردّ ابن حزم نوشته و آن را «هدی الغافلین الی الدّین المبین» نام نهاده و به سال 1335 ق. از تألیف آن پرداخته است.

2. عبدالرّحمن بن خلدون، متوفّای 808 ق. در کتاب تاریخ خود احادیث مربوط به حضرت مهدی علیه السلام را تضعیف کرده، کتاب های مستقلّی در ردّ او نوشته شده، که از آن جمله است: «ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون» از احمد بن صدیق بخاری، چاپ مطبعه ی ترقّی در دمشق به سال 1347 ق.

3. شیخ عبداللّه محمود، رییس محکمه ی شرعی قطر، کتاب پوچ و بی محتوایی در نقد احادیث حضرت مهدی نوشته و آن را «لا مهدی ینتظر، بعد الرّسول خیر البشر» نام نهاده است.

ردیه های فراوانی از علمای برجسته اهل سنّت در ردّ او نوشته شده که از آن جمله است:

1) فتح المعبود فی الردّ علی ابن محمود، تألیف: شیخ حمّود بن عبداللّه تویجری.

2) غایة المقصود فی التّنبیه علی أوهام ابن محمود، تألیف: شیخ عبداللّه بن

ص:48

محمد، رییس مجلس اعلی _ سعودی _

3) تحذیر النّاسک ممّا أحدثه ابن محمود، تألیف: شیخ محمد بن ابراهیم آل شیخ، مفتی سابق کشور سعودی.

4) الردّ علی من کذّب بالأحادیث الصّحیحة الواردة فی المهدی، تألیف: شیخ عبدالمحسن العبّاد، استاد و نایب رییس دانشگاه مدینه ی منوّره.

این کتاب نخست در مجلّه ی دانشگاه مدینه، سال دوازدهم، شماره اول و دوم چاپ شد، سپس به سال 1402 ق. به پیوست کتاب «عقیدة أهل السنّة والأثر فی المهدی المنتظر» از همین مؤلّف در چاپخانه «الرّشید» در مدینه ی منوّره چاپ و منتشر شد.

این کتاب متن سخنرانی مؤلّف در دانشگاه مدینه است، که در مجلّه دانشگاه که ارگان رسمی دانشگاه است، در ذیقعدة الحرام 1388 ش، سپس در مجلّه «الهادی» ارگان دار التّبلیغ اسلامی قم، بعداً به صورت مستقل، به پیوست ذیل آن به قلم بن باز چاپ و منتشر شد.

در کتاب «الردّ» و «عقیدة أهل السنّه» و «ذیل آن» به شدّت از احادیث حضرت مهدی و تواتر آن دفاع شده است.

3. سعد محمد حسن مصری، در کتاب «المهدیة فی الاسلام» احادیث مهدویت را نشأت گرفته از تفکّرات یهود و نصارا قلمداد کرده، ردیه هایی بر او نوشته شده، از جمله کتاب «الی مشیخة الازهر» به قلم: عبداللّه سبیتی، که به سال 1375 ق. در دارالحدیث بغداد چاپ و منتشر شده است.

4. خاورشناس یهودی مجارستانی «گلدزیهر» متوفّای 1921 م. در کتابش که به نام «العقیدة والشّریعة فی الاسلام» ترجمه شده، احادیث حضرت

ص:49

مهدی علیه السلامرا نشانه رفته است.

5. خاورشناس دیگری به نام: «دونالدسن» در کتابش که به نام «عقیدة الشّیعة» ترجمه شده، احادیث حضرت مهدی علیه السلام را نوعی عکس العمل امّت اسلامی در برابر مظالم بنی امیه دانسته است.

نگاهی گذرا بر تصریحات شفاف بزرگان اهل حدیث بر تواتر احادیث حضرت مهدی علیه السلام ما را از هر گونه پاسخ گویی به سخنان پوچ و بی پایه ی خاورشناسان و هم رزمان آنها بی نیاز می کند.

چکیده

دو تن از خاورشناسان مغرض: 1. گلدزیر 2. دونالدسن و تنی چند از افراد مشهور، ولی نا آشنا با علم حدیث، چون: ابن حزم، ابن خلدون، شیخ عبداللّه محمود و سعد بن محمد حسن مصری، پا از گلیم خود بیرون گذاشته، در موضوعی که در آن تخصّص ندارند، اظهار نظر نموده، احادیث مهدویّت را تضعیف کرده اند.

ما در این درس آنها را نام برده، کتاب هایی را که در ردّ آنها از سوی عالمان برجسته ی اهل سنّت تألیف شده، معرّفی کرده، تعداد چهل تن از عالمان فرهیخته ی اهل سنّت که به تواتر احادیث مهدویّت تصریح کرده اند را معرّفی نموده ایم.

برای تحقیق بیشتر:

1. المهدی المنتظر، تألیف: دکتر عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی _ معاصر _

2. اصالت مهدویت، تألیف: شیخ مهدی فقیه ایمانی _ معاصر _

ص:50

3. الردّ علی من کذّب بالأحادیث الصّحیحة الواردة فی المهدی، تألیف: شیخ عبدالمحسن العبّاد _ معاصر _

4. الاذاعة لما کان و ما یکون بین یدی السّاعة، تألیف: سید محمد صدّیق حسن قنوجی بخاری، متوفّای 1307 ق.

ص:51

شایان دقّت است که طبرانی این حدیث را از 20 طریق، از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده است.(1)

2) و در حدیث دیگری فرمود:

یَخْرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ رجُلٌ مِن وُلدِی، إِسمُهُ کَإِسمِی، وَکُنیَتُهُ کَکُنیَتِی؛

در آخرالزّمان مردی از فرزندان من خروج می کند که نامش همانند نام من و کنیه اش همانند کنیه من می باشد.(2)

مهدی از نسل فاطمه است.(1)

6) امیر بیان، مولای متّقیان، حضرت علی علیه السلام در این رابطه فرمود:

أَلمَهدِیُّ رَجُلٌ مِنَّا، مِن وُلدِ فَاطِمَةَ؛

مهدی مردی از ما، از تبار فاطمه است.(2)

7) جناب سلمان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسید:

مهدی از کدامین فرزند شماست؟

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست مبارکش را بر شانه امام حسین علیه السلام نهاد و فرمود:

مِنْ وَلَدِی هَذَا؛

از این فرزندم.(3)

8) سلطان سریر ارتضاء، حضرت علی بن موسی الرّضا، علیه آلاف التّحیة والثّناء، با توضیح بیشتر فرمود:

الْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِ أَبِی مُحَمَّدٍ، الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ، وَ هُوَ صَاحِبُ الزَّمَانِ، القَائِمُ الْمَهْدِیُّ؛

خلف صالح از فرزندان ابومحمد حسن بن علی است، و او صاحب الزّمان، قائم و مهدی علیه السلام است.(4)

در بیش از 108 حدیث از طریق اهل بیت عصمت و طهارت تصریح شده که

ص:54

حضرت مهدی علیه السلام فرزند بلا فصل امام حسن عسکری علیه السلام است(1)، در شماری از احادیث اهل سنّت نیز به آن تصریح شده، که یک نمونه ی آن حدیث فوق است، که آن را ابن صبّاغ مالکی و قندوزی حنفی با سلسله اسناد خودشان از امام رضا علیه السلام روایت کرده اند.(2)

9) امام صادق علیه السلام با صراحت بیشتر فرمود:

الْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِی، وَ هُوَ الْمَهْدِیُّ، اسْمُهُ مُحَمَّدٌ وَ کُنْیَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ، یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ، یُقَالُ لِأُمِّهِ: «نَرجِسٌ»؛

خلف صالح از فرزندان من است، او مهدی است، نامش محمد و کنیه اش ابوالقاسم می باشد، در آخرالزّمان خروج می کند، به مادرش «نرجس» گفته می شود.(3)

الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی، اسْمُهُ اسْمِی، کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی، أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً؛

مهدی از نسل من است، نام او نام من است، کنیه اش کنیه من و خودش شبیه ترین مردمان است به من در سیرت و صورت.(1)

مهدی علیه السلام حجّت خدا بر اهل زمان است و مقام او در سطح پیامبران عظیم الشّأن الهی است.(1)

من از دشمنانم می باشد.(1)

که خداوند اذن شفاعت نمی دهد، جز به کسی که بخواهد و خشنود باشد.(1)

در اینجا لازم است اشاره کنیم که میان ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلامسه ماه و 17 روز فاصله است، ظهور شب 23 ماه رمضان و قیام جهانی روز دهم محرّم می باشد، روز ظهور، روز جمعه و روز قیام، روز شنبه می باشد.

چکیده

در این درس نام نامی، یاد گرامی، نسب سامی، نام پدر، نام مادر، تاریخ دقیق، روز قیام جهانی، فضایل و مناقب ویژه، سلوک رفتاری، شفاعت گسترده، مقام عصمت، جایگاه رفیع، ویژگی های عصر ظهور، پیشوایی امّت، امامت بر حضرت مسیح و دیگر ابعاد زندگی حضرت مهدی  علیه السلام را به استناد 20 حدیث، منحصراً از منابع معتبر اهل سنت نقل کرده ایم.

درنگی کوتاه در این احادیث به روشنی اثبات می کند که در احادیث اهل سنت نیز بر همه ی ویژگی های حضرت مهدی علیه السلام تصریح شده و نقطه ی مبهمی برای حق جویان باقی نمانده است.

برای تحقیق بیشتر:

1. المعجم الکبیر، تألیف: حافظ ابوالقاسم، سلیمان بن احمد طبرانی، متوفّای 360 ق.

2. عقدالدّرر فی أخبار المنتظر، تألیف: یوسف بن یحیی مقدسی سلمی شافعی _ قرن هفتم _

3. الفصول المهمّة، تألیف: علی بن محمد، مشهور به: ابن صبّاغ مالکی، متوفّای 855 ق.

ص:60

می کنند و از ولایتش سود می برند، همان گونه که مردمان از خورشید سود می برند، هنگامی که در پشت ابر نهان باشد.

سپس فرمود:

یَا جَابِرُ! هَذَا مِن مَکنُونِ سِرِّ اللّه ِ وَ مَخزُونِ عِلمِهِ، فَاکتُمهُ إِلَّا عَن أَهلِهِ؛

ای جابر! این رازی از رازهای پروردگار و گنجی از گنجینه ی دانش خداوند است، آن را مخفی بدار، به جز از اهلش.(1)

تشبیه حضرت مهدی علیه السلام در عصر غیبت به خورشید پنهان در پشت ابر بسیار تشبیه جالب و شگفت انگیز است.

زیرا بر اساس هیئت جدید، خورشید در مرکز منظومه ی شمسی و کرات منظومه بر گرداگرد آن در حال گردش هستند.

خورشید با نیروی جاذبه بسیار نیرومندی آن ها را به سوی خود جذب می کند، آن ها نیز با نیروی گریز از مرکز تلاش می کنند که از آن فاصله بگیرند.

تعادل این دو نیروی جاذبه و دافعه کرات منظومه را در مدار خود قرار داده، از ایجاد هرگونه خلل و تباهی محفوظ می دارد.

اگر یک ذرّه نیروی جاذبه بیشتر بود، این کرات به سوی خورشید جذب شده، با کره ی خورشید برخورد کرده، نابود می شدند و اگر یک ذرّه نیروی گریز از مرکز آن ها بیشتر بود، از حومه ی مغناطیسی خورشید، دور شده، در فضای لایتناهی پخش و پرت و نابود می شدند. بر اساس هیئت جدید تنها عامل بقای کرات منظومه شمسی، تعادل دو نیروی جاذبه و دافعه می باشد.

ص:62

خورشید برای کرات منظومه، از جمله زمین، نورافشانی می کند، میکروب زدایی می کند، موجودات زنده را پرورش می دهد و آثار فراوان دیگری کریمانه به آن ها می بخشد.

هنگامی که خورشید در پشت ابر نهان باشد، نور، حرارت، میکروب زدایی، پرورش گیاهان و جانداران به صورت ضعیف تر انجام می شود، ولی تنها یک ویژگی آن بدون کم و کاست ادامه دارد و آن جاذبه ی آن است، در جذب کرات و بقای کرات منظومه به برکت تعادل جاذبه و دافعه ی خورشید و کرات منظومه، هیچ تفاوتی بین بودن و نبودن ابر نیست.

روی این بیان هنگامی که خورشید در پشت ابر نهان است، آثار ارزشمند آن به کرات منظومه به طور ضعیف تر می رسد، ولی در جاذبه ی آن هیچ خللی پیش نمی آید.

حجّت خدا نیز هنگامی که در پشت پرده ی غیبت نهان است، استفاده انسان ها از او بسیار ضعیف تر از دوران حضور می باشد، ولی به برکت او زمین و آسمان پای برجاست و نظام عالم درهم نمی ریزد، انسان ها و دیگر موجودات زنده به زندگی خود ادامه می دهند، که بر اساس روایات فراوان: «لولا الحجّة لساخت الأرض بأهلها» اگر یک لحظه حجّت خدا در روی زمین نباشد، زمین ساکنان خود را در کام خود فرو می برد.(1)

از این رهگذر رسول اکرم صلی الله علیه و آله وجود مقدّس حضرت مهدی علیه السلام را در عصر

ص:63

غیبت به خورشید پنهان در پشت ابر تشبیه فرموده است.

در منابع اهل سنّت نیز در این رابطه احادیثی موجود است، از جمله:

22) امام زین العابدین علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانی فرمود:

بِنَا یُمْسِکُ الْأَرْضَ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا، وَ بِنَا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ، وَ بِنَا یَنْشُرُ الرَّحْمَةَ وَ یُخْرِجُ بَرَکَاتِ الْأَرْضِ. وَ لَوْ لَا مَا فِی الْأَرْضِ مِنَّا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا؛

خداوند به وسیله ی ما مانع می شود که زمین اهل خود را پریشان سازد، خداوند به وسیله ی ما باران می فرستد و به وسیله ی ما رحمتش را می گستراند و به وسیله ی ما برکات زمین را بیرون می فرستد.

اگر نبود امامی از ما در روی زمین، زمین اهل خود را در کام خود فرو می برد.(1)

23) رسول اکرم صلی الله علیه و آله در یکی از خطبه های خود که در آخرین روزهای حیات خود ایراد کردند، فرمودند:

مَعَاشِرَ النَّاسِ کَأَنِّی أُدْعَی فَأُجِیبُ، وَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ: کِتَابَ اللّه ِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی.

مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا.

فَتَعَلَّمُوا مِنْهُمْ وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ، فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ.

لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْهُمْ، وَ لَوْ خَلَتْ إِذاً لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا؛

هان ای مردمان! گویی نزدیک است که فرا خوانده شوم، پس اجابت نمایم. من در میان شما دو امانت گرانبها به ودیعت نهادم:

ص:64

1) کتاب خدا

2) عترت و اهل بیت خودم

اگر به این دو چنگ بزنید، هرگز گمراه نمی شوید.

از آنها فرا گیرید و هرگز در صدد تعلیم آنها برنیایید، که آنها از شما داناتر هستند.

هرگز روی زمین از آنها خالی نمی شود، و اگر خالی شود، زمین اهل خود را در کام خود فرو می برد.(1)

نور خورشید بی نیاز می شوند، شب و روز یکسان گردد، تاریکی رخت برمی بندد.(1)

در تورات در این زمینه با قاطعیت آمده است که:

بار دیگر آفتاب در روز، نورِ تو نخواهد بود و ماه درخشندگی برای تو نخواهد تابید، زیرا یهوه نور جاودانی تو و خدایت زیبایی تو خواهد بود.(2)

از بررسی نویدهای کتب مقدّسه، آیات نورانی قرآن و احادیث وارده از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از طریق اهل تشیع و تسنّن روشن می شود که در عصر ظهور دیگر نیازی به خورشید و انرژی خورشیدی نخواهد بود، ولی نمی دانیم که آیا جهان هستی با نور دوازدهمین امام نور، به صورت معجزه آسا روشن خواهد شد، یا به وسیله ی آن علم برتر و دانش مافوق تصوّری که بنابر احادیث آن امام نور خواهد آورد؟

یأوِی إِلَیهِ النَّاسُ، کَمَا تَأوِی النَّحلُ إِلَی یَعسُوبِهَا؛

مردمان به آن حضرت پناه می برند، همان گونه که زنبوران عسل به ملکه خود پناه می برند.(1)

چون او را مشاهده کردید، با او بیعت کنید که او خلیفه ی خدا، حضرت مهدی است.(1)

چکیده

بیش از هزار سال پیش از پدید آمدن هیئت جدید، توسّط: کپلر، کوپرنیک، نیوتن و گالیله، از نقش خورشید در بقای کرات منظومه سخن رفته، وجود مقدّس امام زمان علیه السلام در عصر غیبت به خورشید پنهان در پشت ابر تشبیه شده، به صراحت اعلام شده اگر یک لحظه خورشید فروزان امامت در روی زمین نباشد، زمین ساکنان خود را در کام خود فرو می بلعد.

در این درس علّت تشبیه، نقش خورشید در بقای منظومه شمسی، بی نیازی مردم از نور خورشید در عصر ظهور، شگفتی این تشبیه در عصر حکومت هیئت یطلمیوس بر مراکز علمی و دیگر آثار وجودی حضرت مهدی  علیه السلام تبیین شده است.

برای تحقیق بیشتر:

1. العرف الوردی فی أخبار المهدی، تألیف: جلال الدین سیوطی، متوفّای 911 ق.

2. فرائد السّمطین، تألیف: حافظ ابراهیم بن مؤید حموینی جوینی، متوفّای 730 ق.

3. او خواهد آمد، تألیف: علی اکبر مهدی پور _ معاصر _

ص:69

به تعداد اصحاب بدر و به تعداد اصحاب طالوت که به همراه او از رودخانه عبور کردند.

در گذشته کسی از آنها سبقت نگرفته و در آینده کسی به جایگاه آنها نخواهد رسید.(1)

35) امام باقر علیه السلام با شفّافیّت بیشتر فرمود:

فَیَظْهَرُ فی ثَلاثَمِائَةٍ وَ ثَلاثَةَ عَشَرَ، عِدَّةَ أهْلِ بَدْرٍ عَلی غَیْرِ مِیعادٍ قُزَعاً کَقُزَعِ الْخَریفِ، رُهْبانٌ بِالَّلَیْلِ، اُسْدٌ بِالنَّهارِ.

با 313 تن، به تعداد اصحاب بدر _ بدون وعده ی قبلی _ ظاهر می شود، که چون قطعات ابر پاییزی گرد آیند. آنها راهبان شب و شیران روز هستند.(2)

یُمِدُّهُ اللّه ُ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ؛

خداوند آن حضرت را با 3000 تن از فرشتگان یاری می رساند.(1)

و در حدیث دیگری گروه دیگری را معرفی کرده می فرماید:

وَمَعَهُ اَصْحابُ الْکَهْفِ، أَعْوانٌ لَهُ؛

اصحاب کهف نیز به همراه آن حضرت و یاران او می باشند.(2)

لطیف می باشد.

39) در حدیث دیگری فرمود:

فَیَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَیَفْتَحُ مَدائِنَ الشِّرْکِ؛

گنج ها را استخراج می کند و بلاد را فتح می نماید.(1)

40) آنگاه با بیان شفّاف تر فرمود:

یَرُدُّ اللّه ُ بِهِ الدّینَ، وَیُفْتَحُ لَهُ فُتُوحٌ فَلایَبْقی عَلی وَجْهِ الاَْرْضِ اِلاّ مَنْ یَقُولُ: لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ؛

خداوند به دست آن حضرت شکوه و عظمت دین را بر می گرداند، فتوحاتی برایش نصیب می شود و در روی زمین تنها کسانی می مانند که می گویند: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ».(2)

این حدیث شریف صریح است در این که همه ی بلاد به دست با کفایت آن حضرت گشوده می شود، همه ی مشرکان موحّد می شوند و حتّی یک نفر غیر موحّد در روی زمین نمی ماند.

41) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد گستره ی فرمانروایی حضرت مهدی علیه السلامفرمود:

مَلَکَ الاَْرْضَ أَرْبَعَةٌ، مُؤمِنانِ وَ کافِرانِ.

فَالْمُؤمِنانِ: ذُوالْقَرْنَیْنِ وَ سُلَیْمانَ

وَالْکافِرانِ: نَمْرُودُ وَ بُخْتُ النَّصْرَ

وَ سَیَمْلِکُها خامِسٌ مِنْ أهْلِ بَیْتی؛

ص:73

تاکنون دو مؤمن و دو کافر بر همه ی جهان سیطره یافته اند:

اما آن دو مؤمن عبارتند از: ذوالقرنین و حضرت سلیمان.

و آن دو کافر عبارتند از نمرود و بخت النّصر.

به زودی فرد پنجمی از خاندان من نیز بر آن سیطره پیدا خواهد نمود.(1)

وَعَلاماتٌ وَ نُورٌ وَ بَیانٌ

مهدی  علیه السلام شامگاهان در مکه ظاهر می شود، در حالی که پرچم، پیراهن و شمشیر پیامبر صلی الله علیه و آله را همراه دارد، او با نشانه ها، چهره ی نورانی و بیان گیرا مؤیّد است.(1)

43) در حدیث دیگر از مهم ترین عامل مؤثّر در موفّقیّت پرده برداشته می فرماید:

یُنادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ بِاسْمِ الْمَهْدِیّ، فَیَسْمَعُ مَنْ بِالْمَشْرِقِ وَ مَنْ بِالْمَغْرِبِ

منادی از آسمان به نام مهدی  علیه السلام ندا می کند، هرکسی که در شرق و غرب باشد، آن را می شنود.

آن گاه ویژگی مهم این ندای آسمانی را چنین بیان می کند:

یَسْمَعُ أَهْلُ کُلِّ لُغَةٍ بِلُغاتِهِمْ؛

اهل هر زبانی آن را به زبان مادری خود می شنود.(2)

44) از دیگر تأییدات ربّانی حضرت مهدی  علیه السلام نشانه هایی است که همراه خورشید ظاهر می شود. از طریق ابن عباس روایت شده است که گفت:

لا یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ حَتّی تَطْلُعَ مَعَ الشَّمْسِ آیَةٌ؛

مهدی  علیه السلام خروج نمی کند، جز هنگامی که همراه خورشید نشانه ای ظاهر شود.(3)

ص:75

45) از عوامل موفقیّت حضرت مهدی علیه السلام در هدایت اهل کتاب دسترسی ایشان به تورات واقعی و انجیل واقعی است، که در حدیث آمده است:

وَ یَسْتَخْرِجُ التَّوْرَاةَ وَالاِْنْجیلِ مِنْ أرضٍ یُقالُ لَها: أَنْطاکِیَةَ؛

تورات و انجیل را از سرزمینی به نام انطاکیه بیرون می آورد.(1) 46) از دیگر عوامل موفقیّت آن حضرت در جذب دل ها وجود فرشته ای بر فراز سر آن حضرت است، که رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این رابطه می فرماید:

یَخْرُجُ الْمَهْدِیُّ وَ عَلی رَأسِهِ مَلَکٌ یُنادِی :

«اِنَّ هذَا الْمَهْدِیُّ، فَاتَّبِعُوهُ»؛

حضرت مهدی خروج می کند، در حالی که بالای سرش فرشته ای فریاد می زند که:

«این مهدی است، از او پیروی کنید.»(2)

47) یکی دیگر از عوامل پیروزی حضرت، بروز عوامل جوّی بر خلاف آنچه از آغاز خلقت تا آن روز اتفاق افتاده است. امام باقر  علیه السلام در این رابطه می فرماید:

إِنَّ لَمَهْدیِّنا آیَتَیْنِ لَمْ یَکُونا مُنْذُ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الاَْرْضَ، یَنْکَسِفُ الْقَمَرُ لِأَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضانَ وَ تَنْکَسِفُ الشَّمْسُ فِی النِّصْفِ مِنْهُ.

برای مهدی ما دو تا نشانه است که از نخستین روزی که خداوند آسمان ها و زمین را آفریده، چنین چیزی رخ نداده است:

ص:76

1. ماه در شب اول ماه رمضان می گیرد.

2. خورشید در شب نیمه ی آن می گیرد.(1)

در طول تاریخ بشری همواره ماه در اواسط ماه قمری و خورشید در اواخر آن گرفته است، هرگز خسوفی در اواسط ماه و کسوفی در اواخر ماه رخ نداده است، ولی در ماه رمضانی که مهدی موعود ظاهر می شود، ماه در شب اول و خورشید در شب نیمه ی آن گرفته می شود.

یَرْضی عَنْهُ ساکِنُ السَّماءِ وَ ساکِنُ الْأَرْضِ، وَ الطَّیْرُ فِی الْجَوِّ، وَ الْوَحْشُ فِی الْقَفْرِ وَ الحیتانُ فِی الْبَحْرِ؛

ساکنان آسمان، ساکنان زمین، پرندگان هوا، درندگان صحرا و ماهیان دریا از او خشنود می شوند.(1)

50) در حدیث دیگر با اشاره به برخی از عوامل خشنودی همگانی می فرماید:

یَرْضی عَنْهُ ساکِنُ السَّماءِ وَ ساکِنُ الاَْرْضِ، لاتَدَعُ السَّماءُ مِنْ قَطْرِها شَیْئاً إِلاّ صَبَّتْهُ مِدْراراً، وَ لا تَدَعُ الْأَرْضُ مِنْ مائِها شَیْئاً إلاّ أَخْرَجَتْهُ حَتّی تَتَمَنَّی الاَْحْیاءُ الاَْمْواتَ؛

ساکنان آسمان و ساکنان زمین از او خشنود می شوند، آسمان چیزی از بارانش را نگه نمی دارد، سیل آسا آن را فرو می ریزد، زمین چیزی از آبش را نگه نمی دارد، آن را بیرون می فرستد. تا جایی که زنده ها مردگان خود را آرزو می کنند.(2)

چکیده

در این درس تبیین شده که یاران حضرت ولی عصر ارواحنا فداه ده ها هزار نفر می باشند، تعداد 313 نفر فرماندهان لشکری و کشوری آن حضرت می باشند. آنگاه جایگاه رفیع آنها بیان شده، عوامل پیروزی حضرت، امدادهای غیبی، نقش بانگ آسمانی، نزول فرشتگان، نزول برکات آسمانی، بروز گنج های

ص:78

زیرزمینی، همراه داشتن ودایع نبوّت، پدید آمدن آثار جوّی، خشنودی ساکنان زمین و آسمان، خرسندی پرندگان هوا و ماهیان دریا، به استناد احادیث اهل سنت از منابع معتبر تقدیم گشته است.

برای تحقیق بیشتر:

1. الاشاعة لاشراط السّاعة، تألیف: محمد بن عبد الرّسول حسینی شهرزوری برزنجی، متوفای 1013.

2. فرائد فوائد الفکر فی الامام المهدیّ المنتظر، تألیف: مرعی بن یوسف کرمی حنبلی، متوفای 1033 ق.

3. ینابیع المودّة، تألیف: سلیمان بن محمد قندوزی حنفی، متوفای 1294 ق.

ص:79

وَ یُظْهِرُ مِنَ الْعَدْلِ ما یَتَمَنّی لَهُ الْأَحْیاءُ أَمْواتَهُمْ؛

آن مقدار از عدالت خود را ظاهر می کند که زنده ها آرزو می کنند که ای کاش مرده هایشان زنده بودند.(1)

53) پیامبر اکرم وضع روحی مردمان را در عصر ظهور این گونه ترسیم می کند:

یَذْهَبُ الْبَغْضاءُ وَ الشَّحْناءُ وَ التَّحاسُدُ؛

بغض، حسد و کینه از میان مردم رخت بر می بندد.(2)

54) امام باقر  علیه السلام آبادانی جهان را چنین ترسیم می کنند:

فَلا یَبْقی فِی الْأَرْضِ خَرابٌ اِلاّ عَمَّرَهُ؛

بر فراز کره ی خاکی، هیچ ویرانه ای نمی ماند، جز این که آباد سازد.(3)

55) و در یک تعبیر جامع فرمود:

اِنَّ الْمَهْدِیَّ إذا کانَ، زیدَ الْمُحْسِنُ فی اِحْسانِه، وَ تیبَ عَلیَ الْمُسی ءِ مِنْ إِسائَتِه وَ هُوَ یَبْذُلُ الْمالَ وَ یَشْتَدُّ عَلَی الْعُمّالِ وَ یَرْحَمُ الْمَساکینَ

چون عصر مهدی فرا رسد، بر نیکی اشخاص نیکوکار افزوده می شود، افراد تبهکار از گناه خود توبه داده می شوند.

او ثروت را بی محابا می بخشد، بر کارگزاران سخت می گیرد، بر بینوایان ترحّم می کند.(4)

ص:81

یَکُونُ فی آخِرِ اُمَّتی خَلیفَةٌ یُحْثِی الْمالَ حَثْیاً وَ لا یَعُدُّهُ عَدّاً

در آخر امّت من خلیفه ای خواهد بود که مال را مشت مشت بریزد، بدون این که آن را بشمارد.(1)

در برخی از منابع حدیثی، در این حدیث به جای «آخر امّتی» تعبیر: «آخر الزّمان» آمده است.(2)

60) در بیان دیگری فرمود:

یَکُونُ فی آخِرِ الزَّمانِ خَلیفَةً یُعْطِی الْمالَ، وَ لا یَعُدُّهُ عَدّاً

در آخر الزمان خلیفه ای خواهد بود که ثروت را _ بدون این که آن را بشمارد _ عطا می کند.(3)

61) در حدیث دیگری در مورد گوارا بودن عطایای آن حضرت فرمود:

یَکُونُ عِنْدَ انْقِطاعِ الزَّمانِ وَ ظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجَلٌ یُقالُ لَهُ: «الْمَهْدِیّ» یَکُونُ عَطاؤُهُ هَنیئاً.

در آن روزگار ناسازگار و در آن دوران بروز فتنه ها، مردی خواهد بود که به آن «مهدی» گویند، دهش ها و بخشش هایش گوارا خواهد بود.(4)

62) رسول عالمیان دهش های آن مظهر جود خدا را این گونه ترسیم می کند:

چون کسی از آن حضرت تقاضای کمک کند،به مقداری که توان بردنش را

ص:83

دارد، پول در اختیارش می گذارد.(1)

63) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیث دیگری به این نکته نیز اشاره می کنند که به هنگام ظهور آخرین امام نور علاوه بر غنای مادّی، مردم از نظر معنوی نیز غنی می شوند، حرص و آز از دل مردم رخت بر می بندد.

یَرْضی عَنْهُ ساکِنُ السَّماءِ وَ ساکِنُ الاَْرْضِ، یَقْسِمُ الْمالَ صِحاحاً وَ یَمْلَأُ اللّه ُ قُلُوبَ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ غِنیً وَ یَسَعُهُمْ عَدْلُهُ

ساکنان آسمان و ساکنان زمین از او خشنود می شوند، ثروت را به طور مساوی تقسیم می کند، خداوند دل های امّت محمد  صلی الله علیه و آله را از روح بی نیازی و بزرگواری آکنده می سازد و عدالتش همگان را فرا می گیرد.(2)

65) در همین رابطه در حدیث آمده است که:

وَ تَزِیدُ الْمِیاهُ، وَتَمْتَدُّ الْأَنْهارُ، وَتُضْعِفُ الْأَرْضُ اُکُلَها؛

آب ها فراوان می شود، رودخانه ها گسترش می یابد و زمین میوه هایش را چندین برابر می کند.(1)

66) و در حدیث دیگری فرمود:

یَسْقیهِ اللّه ُ الْغَیْثَ وَ تُخْرِجُ الاَْرْضُ نَباتِها،  وَ یُعْطِی الْمالَ صِحاحاً وَ تَکْثُرُ الْماشِیَةُ وَ تَعْظُمُ الاُْمَّةُ

خداوند او را با باران رحمتش سیراب می کند، زمین گیاهش را بیرون می فرستد، او ثروت را به طور مساوی بخشش می کند، دام ها فراوان شوند و امّت شکوهمند گردد.(2)

67) و در حدیث دیگر فرمود:

تَتَنَعَّمُ اُمَّتی فی زَمانِهِ نَعیماً لَمْ یَتَنَعَّمُوا مِثْلَهُ قَطُّ، اَلْبَرُ وَ الْفاجِرُ یُرْسِلُ السَّماءَ عَلَیْهِمْ مِدْراراً وَ لا تَدَّخِرُ الاَْرْضُ شَیْئاً مِنْ نَباتِها

امّت من در زمان او آن چنان در ناز و نعمت غوطه ور می شوند که هرگز چنین رفاه و گشایشی نبوده است. هر شخص نیکوکار و تبهکار از این نعمت ها برخوردار می شوند.

آسمان بارانش را سیل آسا برای آنها فرو می ریزد و زمین چیزی از گیاهش را

ص:85

ذخیره نمی کند.(1)

68) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بیش از دو قرن و نیم پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السلام در مورد آثار و برکات شب میلاد آن حضرت فرمود:

لَیْلَةُ النِّصْفِ مِنَ شَعْبانَ، یَغْفِرُ اللّه ُ لِعِبادِهِ، اِلاَّ لِمُشْرِکٍ أَوْ لِعَبْدٍ مُشاحِنٍ؛

در شب نیمه ی شعبان، خداوند منّان همه ی بندگانش را می آمرزد به جز افراد مشرک و بدعتگزار.(2)

69) رئیس مذهب، حضرت امام صادق علیه السلام به نوعی دیگر از برکات وجودی آن حضرت پرده برداشته و می فرماید:

تَطُولُ لَهُ الْأَیّامُ وَاللَّیالی حَتّی تَکُونَ السَّنَةُ مِنْ سِنینِه بِمِقْدارِ عَشْرِ سِنَینَ؛

شب ها و روزها در عهد او طولانی می شود، تا جایی که یک سال از سال های زمان او به مقدار 10 سال می شود.(3)

در احادیث فراوان به این نکته اشاره شده، از جمله حدیث زیر

70) امام باقر  علیه السلام فرمود:

فَیا طُوبی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کانَ مِنْ أنْصارِه؛

خوشا به حال کسی که آن حضرت را درک کند و در زمره یاران حضرتش قرار بگیرد.(1)

71) در حدیث دیگری خطاب به اهل کوفه آمده است:

یا أهْلَ الْکُوفَةِ، أنْتُمْ أَسْعَدُ النّاسِ بِالْمَهْدِیِّ؛

ای اهل کوفه! شما به برکت حضرت مهدی خوشبخت ترین انسان ها می باشید.(2)

آری! پس از انتخاب کوفه به عنوان پایتخت حکومت جهانی حضرت مهدی  علیه السلام، اهل کوفه این سعادت را دارند که همه ی نمازهای یومیه ی خود را پشت سر آن حضرت اقامه کنند و همه خطبه های حیات بخش آن امام همام را با گوش جان استماع نمایند.

نیک بختانی که سعادت درک عصر آکنده از شادکامی ها را پیدا کنند، طبعا آرزو می کنند که ای کاش پدران، نیاکان و دیگر عزیزانشان زنده بودند و آن روزها مبارک و میمون را درک می کردند.

در احادیث فراوان به این نکته اشاره شده، از جمله حدیث زیر:

72) پیامبر رحمت فرمود:

ص:87

تَتَمَنَّی الاَْحْیاءُ الاَْمْواتَ مِمّا صَنَعَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بِأَهْلِ الاَْرْضِ مِنْ خَیْرٍ؛

در اثر آن همه خیر که خداوند متعال به اهل زمین عنایت می کند، زنده ها مردگان خود را آرزو می کنند.(1)

روی زانوی مبارکش نهاده، دهانش را بوسه باران کرده، بر میان دو دیده نور دیده اش بوسه می زند و می فرماید:

أنْتَ سَیِّد، إِبْنُ سیِّدٍ وَ أنْتَ الاِْمامُ، إِبْنُ الاْءِمامِ، وَ أَنْتَ حُجَّةٌ، إِبْنُ حُجَّةٍ، وأنْتَ أبُوحُجَجٍ تِسْعَة، تاسِعُهُمْ قائِمُهُمْ؛

تو آقا، پسر آقا، امام، پسر امام، حجّت، پسر حجّت و پدر نُه حجّت هستی که نهمین آن ها قائم آن ها می باشد.(1)

منتشر شد، به تفصیل در این زمینه سخن گفتیم.(1) به کتاب های ذکر شده در آخر درس نیز مراجعه شود:

چکیده

در این درس از آبادانی جهان در عصر ظهور، بذل و بخشش بی حساب حضرت مهدی، اجرای عدالت، اصلاح تبهکاران، بی نیازی همگان، وفور نعمت، فراوانی دام ها، گسترش رودخانه ها، نزول بارش های رحمت، تقسیم مساوی ثروت، از بین رفتن کینه و حسد، اجرای کامل عدالت، انتخاب کوفه به عنوان پایتخت دولت کریمه، تجلّی برکت در ساعات شبانه روز، آسایش و آرامش و امنیّت، تاجایی که مردمان مردگان خود را آرزو کنند. فضیلت انتظار فرج، نوید جایگاه شب نیمه ی شعبان در احادیث اهل سنّت ودیگر آثار حکومت حقّه و سیره ی حکومتی آن حضرت، سخن رفته است.

برای تحقیق بیشتر:

1. تکالیف الانام، تألیف: صدر الاسلام علی اکبر همدانی، متوفای 1325 ق.

2. تنها ره رهایی، تألیف: علی اکبر مهدی پور، _ معاصر _

3. کنز الغنائم فی فوائد الدعاء للقائم علیه السلام، تألیف: سید محمد تقی موسوی اصفهانی، متوفای 1348 ق.

4. مکیال المکارم، تألیف ایشان.

5. وظیفة الانام فی زمن غیبة الامام، تألیف ایشان.(2)

ص:90

عَلَیْهِ کَمَالُ مُوسَی وَ بَهَاءُ عِیسَی وَ صَبْرُ أَیُّوبَ

سپس آن سلسله امامت را با فرزندش (فرزند امام حسن عسکری) تکمیل می کنم، که رحمت است برای جهانیان، کمالات حضرت موسی، شکوه و جلالت حضرت عیسی، صبر و شکیبایی حضرت ایّوب با اوست.(1)

2) در فرازی از زیارت «آل یاسین» که از ناحیه ی مقدّسه صادر شده، خطاب به آن حضرت آمده است:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَلَمُ الْمَنْصُوبُ وَ الْعِلْمُ الْمَصْبُوبُ وَ الْغَوْثُ وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ

درود بر شما ای پرچم برافراشته، ای دانش در حال ریزش، هان ای پناهگاه و رحمت گسترده!(2)

3) امیر بیان، پیشوای پروا پیشگان، در فرازی از یک حدیث گسترده، در وصف آن خورشید تابان می فرماید:

أَوْسَعُکُمْ کَهْفاً وَ أَکْثَرُکُمْ عِلْماً وَ أَوْصَلُکُمْ رَحِماً

از نظر پناه دهی از همه وسیع تر، از نظر دانش از همه بیشتر و از نظر دل رحم بودن از همه افزون تر.(3)

4) حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه، در سخنان خود در مکّه ی معظّمه به هنگام ظهور، از رحمت گسترده خداوند سخن می گوید، سپس می فرماید:

وَ أَنَا تِلْکَ الرَّحْمَةُ

ص:92

آن رحمت گسترده اله،ی من هستم.(1)

5) در فرازی از پیام آن امام مهربانی ها که توسط نفس زکیّه، در مسجد الحرام در میان رکن و مقام قرائت می شود، چنین اعلام می شود: ای اهل مکّه، من فرستاده فلانی هستم، او می فرماید:

إِنَّا أَهْلُ بَیْتِ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ الْخِلَافَةِ

ما اهل بیت رحمت، معدن رسالت و کان خلافت هستیم.(2)

6) امام جواد  علیه السلام در مورد محبت و شفقت آن امام همام، خطاب به جناب عبدالعظیم می فرماید:

یُلْقی فِی قَلْبِهِ الرَّحْمَةَ

از سوی پروردگار، رحمت بر قلب شریفش القا می شود.(3)

در این احادیث که فرازهایی از آن ها تقدیم گردید، از آن حضرت به عنوان: رحمت برای جهانیان، رحمت گسترده پروردگار، دل رحم، مظهر رحمت خداوند، از سلاله ی اهل بیت رحمت و محل ریزش رحمت پروردگار تعبیر شده است.

آگاه باشید، هرگز فراری را دنبال نکنید و افراد زخمی را نکشید.

سپس فرمان می دهد که با آن ها همانند شیوه امیرمؤمنان  علیه السلام در جنگ جمل رفتار کنند.(1)

شیوه ی امیرمؤمنان  علیه السلام در جنگ ها با خطوط زرّین بر تارک تاریخ بشری نوشته شده و بر همگان روشن است.

ابن ابی الحدید می نویسد:

هنگامی که صف ها بسته می شد، امیرالمؤمنین علیه السلام خطبه ای ایراد می کرد و در ضمن آن می فرمود:

شما هرگز اقدام به جنگ نکنید...

هرگز زخمی ها را نکشید.

اگر دشمن را شکست دادید، هرگز فراری ها را دنبال نکنید.(2)

مولای متقیان در جنگ صفین به سپاهیان خود فرمود:

شما آغازگر جنگ نباشید.

اگر خدا خواست که پیروز شوید، فراری ها را دنبال نکنید.

به افراد بی دفاع متعرّض نشوید.

زخمی ها را نکشید.

به هیچ زنی آسیب نرسانید، اگرچه به شما دشنام دهند یا به امیر شما ناسزا گویند.(3)

ص:94

وَ أَمَّا سُنَّتُهُ مِنْ مُحَمَّدٍ  صلی الله علیه و آله فَیَهْتَدِی بِهُدَاهُ وَ یَسِیرُ بِسِیرَتِهِ.

اما شیوه ای از حضرت محمد صلی الله علیه و آله دارد، این است که از شیوه ی هدایت آن حضرت هدایت یافته و با سیره ی آن حضرت رفتار می کند(1).

11) و در حدیث دیگری فرمود: هنگامی که خداوند به قائم  علیه السلام اذن خروج دهد، بر فراز منبر قرار گرفته، آن ها را به خدا سوگند می دهد و به سوی خود فرا می خواند و می فرماید:

أَنْ یَسِیرَ فِیهِمْ بِسِیرَةِ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وَ یَعْمَلَ فِیهِمْ بِعِلْمِهِ

_ متعهد می شود که _ در میان آنهابا سیره پیامبر صلی الله علیه و آله رفتار کند و چون شیوه آن حضرت عمل نماید.(2)

12) حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله در مورد حضرت خاتم الاوصیاء فرمود:

الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی وَ شَمَائِلُهُ شَمَائِلِی وَ سُنَّتُهُ سُنَّتِی

قائم  علیه السلام از فرزندان من است، نامش نام من، کنیه اش کنیه ی من، شمایلش شمایل من و سیره اش همان سیره من است.(3)

13) امام باقر  علیه السلام در ضمن یک حدیث طولانی، متن خطبه ای را که امام مهربانی ها در هنگامه ی ظهور در کنار خانه ی خدا ایراد خواهد نمود، نقل کرده، در فرازی از آن می فرماید:

ص:96

أَلَا وَ مَنْ حَاجَّنِی فِی سُنَّةِ رَسُولِ اللّه ِ فَأَنَا أَوْلَی النَّاسِ بِسُنَّةِ رَسُولِ اللّه ِ

هر کس با سنت پیامبر خدا با من محاجّه کند، من برای اجرای سنّت رسول خدا از هر شخص دیگری شایسته تر هستم.(1)

همین مضمون در ده ها حدیث دیگر با تعبیرهای مختلف به صراحت آمده است.(2)

سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ و صلح، با دوست و دشمن، برای همگان روشن است و به نصّ قرآن برای همگان اُسوه و الگو می باشد.(3)

حضرت مهدی  علیه السلام به بیان خودش، برای تأسّی و تبعیّت از پیامبر اکرم، از همه شایسته تر است.

بر اساس تعبیرهای صریح و شفّاف احادیث فراوان، که شماری از آن ها تقدیم گردید، سیره و شیوه حضرت مهدی  علیه السلام، همان سیره رسول عالمیان می باشد.

فرزند برومندش امام زمان  علیه السلام ایراد فرموده که ترجمه ی فرازهایی از آن را تقدیم می کنیم:

او از بنی هاشم، از برترین نژاد عرب، از قلّه ی شرف، از اقیانوس بی کران فضیلت، که همه ی نهرهای فضیلت ها به سوی آن سرازیر می شود، پناه همه ی پناهجویان، کان صفا، هنگامی که همه بی صفا می شوند.

چون مرگ چنگ و دندان نشان دهد، او هراسی به دل راه ندهد.

هنگامی که عرصه ی نبرد، تنگ تر شود، ضعف و زبونی بر او عارض نشود.

هنگامی که پهلوان ها نقش بر زمین شوند، او عقب نشینی نمی کند.

همواره آماده نبرد، همیشه پیروز، دشمن شکن، شیر بیشه ی شجاعت، درهم کوبنده ریشه ی ستمگران، ویرانگر کاخ های ظلم و استبداد، قهرمانی شجاع و بزرگوار، شمشیری برنده از شمشیرهای خداوند، دست بخشنده ای از مظاهر جود و بخشش خداوند، اوج قلّه ی شرف انسانی، که در اعماق اصیل ترین فضیلت ها ریشه دوانیده است.

آن گاه امیرمؤمنان به توصیف دانش گسترده و صفات برجسته ی آن حضرت پرداخته، در پایان دست مبارکش را بر روی سینه نهاده فرمود:

هَاهْ شَوْقاً إِلَی رُؤیَتِهِ.

آه، من چقدر مشتاق دیدار او هستم.(1)

15) در بیان دیگری در مورد یاران خاص آن حضرت سخن گفته، در پایان

ص:98

فرمود:

وَ یا شَوْقاً إِلی رُؤْیَتِهِمْ فی حالِ حُضُورِ دَوْلَتِهِمْ؛

آه، منِ علی، چقدر مشتاق هستم که آن ها را به هنگام ظهور و استقرار دولتشان مشاهده نمایم.(1)

یک احتمال این است که آن ها نیز هوشمند هستند و به همین دلیل از برقراری حکومت حقّه خشنود و خوشحال می باشند.

احتمال دیگر این که در عصر موفور السرور ظهور دیگر آب و هوا آلوده نمی شوند. از این رهگذر پرندگان و آبزی ها نفس راحتی می کشند و احساس آرامش و آسایش می کنند.

18) امیر بیان، مولای متقیان علی  علیه السلام در بیان جامع تر از خشنودی اهل برزخ پرده بر می دارد و در ضمن یک حدیث طولانی می فرماید:

لَا یَبْقَی مَیِّتٌ إِلَّا دَخَلَتْ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَةُ وَ هُوَ فِی قَبْرِهِ وَ هُمْ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِمِ صلوات اللّه علیه؛

هیچ مرده مسلمانی نمی ماند، جز این که این مسرّت و شادمانی، در قبر به او می رسد، مردگان در قبرها به دیدار یک دیگر می روند و قیام قائم علیه السلام را به یکدیگر تبریک می گویند.(1)

19) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به هنگام گفت و گو از بانگ آسمانی می فرماید:

إِذَا کَانَ عِنْدَ خُرُوجِ الْقَائِمِ یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَیُّهَا النَّاسُ قُطِعَ عَنْکُمْ مُدَّةُ الْجَبَّارِینَ وَ وُلِّیَ الْأَمْرَ خَیْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ فَالْحَقُوا بِمَکَّةَ؛

هنگامی که هنگامه خروج قائم علیه السلام فرا رسد، منادی آسمانی فریاد برمی آورد:

هان ای مردمان! دیگر دوران ستمگران سپری شد، زمام امور را بهترین فرد امّتِ حضرت محمد صلی الله علیه و آله در دست گرفت، پس به مکه معظّمه بپیوندید.(2)

ص:100

چکیده

دشمنان اهل بیت تلاش کرده اند که حکومت حضرت مهدی علیه السلام را حکومتی مستبدّ، خشن و مبتنی بر خشونت معرّفی کنند.

در این درس سیمای ملکوتی آن شمیم رحمت، بر اساس احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بیان شد، فرازهایی از بخشنامه ی جنگی آن حضرت در میدان جنگ نقل شده، احادیث صریح و شفّاف در مورد این که سیره ی آن حضرت همان سیره ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله می باشد، از پیشوایان معصوم آمده، از خشنودی پرندگان هوا، ماهیان دریا و درندگان صحرا در حکومت آن حضرت سخن رفته، ابراز سرور و شادمانی ارواح مؤمنان در عالم برزخ بیان شده است.

برای تحقیق بیشتر:

1. کتاب الغیبة، تألیف: ابوجعفر محمد بن ابراهیم نعمانی _ قرن چهارم _

2. کتاب الغیبة، تألیف: شیخ طوسی، متوفای 460ق

3. کمال الدین، تألیف: شیخ صدوق، متوفای 381.

ص:101

أَمَا وَ اللّه ِ لَیَدْخُلَنَّ عَلَیْهِمْ عَدْلُهُ جَوْفَ بُیُوتِهِمْ کَمَا یَدْخُلُ الْحَرُّ وَ الْقُرُّ.

به خدا سوگند! عدالت آن حضرت در داخل خانه هایشان به آن ها می رسد، همان گونه که گرما و سرما به داخل خانه ها راه پیدا می کند.(1)

21) خداوند منّان در قرآن کریم می فرماید:

«اعْلَمُوا أَنَّ اللّه َ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»؛

بدانید که خداوند زمین را پس از مرگش زنده می کند.(2)

امام صادق در تفسیر آن فرمود:

أَیْ یُحْیِیهَا اللّه ُ بِعَدْلِ الْقَائِمِ عِنْدَ ظُهُورِهِ بَعْدَ مَوْتِهَا بِجَوْرِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ؛

یعنی خداوند آن را زنده می کند با عدالت قائم  علیه السلام به هنگام ظهورش، پس از آن که با ستم پیشوایان ضلالت، مرده باشد.(3)

22) هنگامی که حضرت نرجس خاتون به محضر امام هادی  علیه السلامشرفیاب شد، امام  علیه السلام فرمود: می خواهم به تو جایزه ای بدهم، آیا 10000 دینار طلا برای تو خوشتر است یا بشارتی که در آن شرف جاودانه است؟

عرضه داشت: مژده فرزند برای من. فرمود:

أَبْشِرِی بِوَلَدٍ یَمْلِکُ الدُّنْیَا شَرْقاً وَ غَرْباً، یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا، کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً؛

تو را بشارت باد به فرزندی که شرق و غرب گیتی را تحت سیطره خود در می آورد، جهان را آکنده از عدل و داد می سازد، همان گونه که پر از جور و

ص:103

ستم شده باشد.(1)

آگاهی امامان معصوم علیهم السلام از گذشته و آینده جهان، از اعماق دل انسان ها و از هر چیزی که نسبت به دیگران غیب محسوب می شود، از اعتقادات قطعی و مسلّم ما می باشد، در این جا نیاز به بسط سخن نیست، تنها به نقل یک حدیث بسنده می کنیم.

25) امام صادق  علیه السلام در یک بیان جامع فرمودند:

إِنَّهُ إِذَا تَنَاهَتِ الْأُمُورُ إِلَی صَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ رَفَعَ اللّه ُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کُلَّ مُنْخَفِضٍ مِنَ الْأَرْضِ وَ خَفَّضَ لَهُ کُلَّ مُرْتَفِعٍ مِنْهَا حَتَّی تَکُونَ الدُّنْیَا عِنْدَهُ بِمَنْزِلَةِ رَاحَتِهِ فَأَیُّکُمْ لَوْ کَانَتْ فِی رَاحَتِهِ شَعْرَةٌ لَمْ یُبْصِرْهَا؛

هنگامی که زمام امور به دست صاحب این امر منتهی شود، خداوند متعال، همه ی پستی ها و بلندی های روی زمین را برای او صاف و هموار سازد، پس همه دنیا در برابر او همانند کف دست او می شود. آیا اگر در کف دست یکی از شما مویی باشد، آن را نمی بینید؟(1)

26) امام باقر  علیه السلام در فرازی از یک حدیث گسترده فرمود:

فَإِذَا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الآْیَةُ؛

«بَقِیَّتُ اللّه ِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنِینَ»(1)

ثُمَّ یَقُولُ:

أَنَا بَقِیَّةُ اللّه ِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُمْ

فَلَا یُسَلِّمُ عَلَیْهِ مُسَلِّمٌ إِلَّا قَالَ:

السَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللّه ِ فِی أَرْضِهِ؛

هنگامی که آن حضرت خروج می کند، پشتش را به کعبه تکیه می دهد، 313 تن مرد در اطراف او گرد آیند.

نخستین چیزی که بر زبان جاری کند، این آیه ی شریفه است:

«اندوخته خدا برای شما بهتر است، اگر مؤمن باشید».

آنگاه می فرماید:

من «بقیة اللّه» هستم، من حجّت و خلیفه خدا بر شما هستم.

پس هر کس به او سلام کند، می گوید:

درود بر تو ای اندوخته خدا در روی زمین.(2)

27) از امام باقر  علیه السلام پرسیدند: آیا می توان به حضرت مهدی  علیه السلام به عنوان

ص:106

«امیرالمؤمنین» سلام است؟ فرمود: نه.

پرسیدند: پس چگونه به ایشان سلام بگوییم؟ فرمود: بگویید:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللّه ِ؛

درود بر تو ای بازمانده خدا.

آن گاه امام صادق  علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود:

«بَقِیَّتُ اللّه ِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنِین»(1)

28) امام هادی  علیه السلام ایام هفته را در میان 14 نور پاک تقسیم نمود، در مورد روز جمعه فرمود:

آن نیز از آن پسر امام حسن عسکری علیه السلام است، که امّت اسلامی بر او گرد آیند.

آنگاه آیه شریفه را تلاوت نمود، سپس فرمود:

نَحْنُ بَقِیَّةُ اللّه؛

ما بازماندگان خداوند هستیم.(2)

یک حدیث از پیشوایان معصوم علیهم السلام

29) امام باقر  علیه السلام در این رابطه می فرماید:

لَوْ بَقِیَتِ الْأَرْضُ یَوْماً بِلَا إِمَامٍ لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا؛

اگر یک روز زمین بدون امامی از ما بماند، اهل خود را در کام خود فرو می برد.(1)

دیگری در همین درسنامه آوردیم.(1)

به نیمی از مسلمانان جهان را شیعیان تشکیل می دهند(1) و این دلیلی جز عنایت و حمایت ویژه حضرت ولیّ عصر و دعای خیر آن حضرت ندارد.

غِیَاثٌ وَ کَهْفٌ لِمَنِ اسْتَغَاثَ بِهِ

و اما حضرت حجّت، پس هنگامی که کارد به استخوان رسید، به او متوسّل شو که البته فریادرسی می کند، که او پناهگاه و فریادرس کسی است که به او استغاثه کند.(1)

37) امیر بیان در یکی از خطبه های نهج البلاغه می فرماید:

یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّة؛

او تعالیم فراموش شده قرآن و سنّت را احیا می کند.(1)

38) و در فراز دیگری از همین خطبه می فرماید:

یَعْطِفُ الْهَوَی عَلَی الْهُدَی إِذَا عَطَفُوا الْهُدَی عَلَی الْهَوَی وَ یَعْطِفُ الرَّأْیَ عَلَی الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَی الرَّأْی؛

او امیال را به قرآن بر می گرداند، هنگامی که دیگران قرآن را با امیال خود تفسیر می کنند. او اندیشه ها را به قرآن بر می گرداند، هنگامی که دیگران قرآن را با اندیشه های خود تأویل می کنند.(2)

ابن ابی الحدید در شرح این خطبه می نویسد:

این سخن اشاره است به امامی که خداوند او را در آخر الزمان پدید می آورد و او همان امام موعود است که در اخبار و احادیث بشارت داده شده است.(3)

فرمود:

لا، وَ لَوْ أَدْرَکْتُهُ لَخَدَمْتُهُ أَیَّامَ حَیَاتِی؛

نه، اگر من زمان او را درک می کردم، همه عمر به خدمت او می پرداختم.(1)

40) چهارتن از اصحاب امام صادق  علیه السلام به محضر آن حضرت مشرّف شدند، آن حضرت را مشاهده کردند که روی خاک ها نشسته، همانند مادر داغ فرزند دیده، اشک می ریزد و با خود زمزمه می کند:

سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ

ای سرور من! غیبت تو خواب از دیدگانم ربوده، عرصه را بر من تنگ نموده، آرامش را از دلم سلب کرده است.

سرور من! غیبت تو مصیبتی جانکاه بر سراسر وجودم فروریخته.(2)

امام صادق  علیه السلام بیش از یک قرن، پیش از میلاد امام زمان  علیه السلام برای طولانی شدن غیبت آن حضرت و پریشانی شیعیان در عصر غیبت اشک می ریزد و بی تابی می کند و او را «سرور من» خطاب می کند!

ما دورافتادگان و محرومان از فیض حضور، در این روزگار ناسازگار تعبیری پیدا نمی کنیم که بیچارگی و بی نوایی خود را بیان کند!

به همراه شیفتگان و دلباختگان آستان مولا از اعماق دل عرضه می داریم:

«یا أَیُّهَا الْعَزیزُ، مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ، وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ، فَأَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا، إِنَّ اللّه َ یَجْزِی الْمُتَصَدِّقین»؛

ص:113

هان ای عزیز!

[ای عزیز فاطمه!]

دردی جانکاه بر ما و کسان ما فروریخته،

با متاعی اندک به سویت آمده ایم،

پیمانه ات را بر ما سر ریز و بر ما تصدّق نما،

که خداوند تصدق کنندگان را پاداش می دهد.(1)

چکیده

در 148 حدیث عدالت فراگیر حضرت مهدی علیه السلام به این تعبیر آمده است که:

یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً؛

زمین را پر از عدل و داد نماید، همان گونه که پر از جور و ستم شده باشد.

در این درس پیرامون عدل مهدوی، به عنوان بزرگ ترین شاخصه ی عصر ظهور سخن گفتیم، آشتی انسان ها، توده ها، حتّی چهارپایان را با درندگان بر اساس روایات اسلامی و دیگر ادیان ابراهیمی بیان کردیم، پیرامون آگاهی گسترده ی حضرت، قدرت بیان، نفوذ کلمه، جایگاه رفیع و پناهدهی گسترده ی حضرت مهدی  علیه السلام، گلواژه ی «بقیّة اللّه» و احیاگری قرآن و سنّت، مطالبی تقدیم نمودیم.

برای تحقیق بیشتر:

1. الاحتجاج، تألیف: احمد بن علی طبرسی _ قرن ششم _

2. منتخب الاثر، تألیف: آیة اللّه صافی گلپایگانی _ معاصر _

3. او خواهد آمد، تألیف: علی اکبر مهدی پور

ص:114

اعتقادات امامیه دانسته است.(1)

در طول چهارده قرن، از عصر پیامبر اکرم تا زمان ما، هزاران کتاب پیرامون حضرت مهدی علیه السلام تألیف شده، که در برخی از کتابخانه های تخصّصی قم، بیش از 4000 مجلّد کتاب مستقلّ پیرامون آن حضرت موجود است.

ما در اینجا منحصراً از کتاب هایی نام می بریم که پیش از میلاد مسعود حضرت مهدی علیه السلام به رشته تحریر درآمده است:

1- کتاب الغیبة

تألیف: ابو اسحاق، ابراهیم بن صالح انماطی، از اصحاب امام باقر علیه السلام.(2)

انماطی از شیعیان امامی _ اثنا عشری _ می باشد(3) و این کتاب را بیش از یکصد سال پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السلام تألیف کرده است.

2- کتاب الغیبة

تألیف: ابوالحسن، علی بن حسن بن محمد طائی جَرمی، از اصحاب امام کاظم علیه السلام.(4)

3- کتاب الغیبة

تألیف: ابوعلی، حسن بن محمد بن سَماعه، از اصحاب امام کاظم علیه السلام.(5)

4- کتاب الغیبة

ص:116

تألیف: حسن بن علی بن ابی حمزه بطائنی، از اصحاب امام کاظم علیه السلام.(1) او علاوه بر کتاب «الغیبة» آثار دیگری در حوزه ی مهدویت نوشته، که از آن جمله است:

1) کتاب الرّجعة

2) کتاب الملاحم

3) کتاب القائم _ الصّغیر _(2)

5- کتاب الغیبة

تألیف: ابوالفضل، عباس بن هاشم ناشری، مشهور به «عُبَیس» از اصحاب امام رضا علیه السلام.(3)

با توجّه به تاریخ درگذشت وی به سال 220 ق. این کتاب حداقل 35 سال پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السلام تألیف شده است.

6- کتاب الغیبة

تألیف: ابوالحسن، علی بن محمد بن علی سوّاق، معاصر امام رضا علیه السلام.(4)

7- کتاب الغیبة

تألیف: ابوالحسن علی بن عمر اعرج، معاصر امام رضا علیه السلام.(5)

8- کتاب الغیبة

ص:117

تألیف: علی بن حسن فضّال، از اصحاب امام هادی علیه السلام.(1)

9- کتاب الغیبة

تألیف: ابراهیم بن اسحاق احمری، معاصر امام حسن عسکری علیه السلام.(2)

10- کتاب الغیبة

تألیف: ابوالعبّاس، عبداللّه بن جعفر حمیری، از اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام.(3)

حمیری آثار دیگری در رابطه با حضرت بقیة اللّه دارد، که از آن جمله است:

1) الغیبة والحیرة

2) الفترة والحیرة(4)

3) التّوقیعات(5)

4) قرب الإسناد الی صاحب الأمر علیه السلام(6)

این ها ده مورد از ده ها کتاب های مستقل تألیف شده پیرامون غیبت حضرت ولی عصر ارواحنا فداه می باشد، که پیش از وقوع غیبت پیرامون غیبت و به عنوان «کتاب الغیبة» نگارش یافته و به دست پیشتاز علمای رجال، مرحوم نجاشی رسیده و گزارش آن در کتاب گرانسنگ «رجال نجاشی» ثبت شده است.

اگر بخواهیم همه ی کتاب های تألیف شده در حوزه ی مهدویت را که توسّط

ص:118

اصحاب ائمّه و پیش از ولادت حضرت بقیة اللّه، تألیف شده اند را بشماریم به درازا می کشد.

در اینجا لازم است اشاره کنیم که برخی از مؤلّفان این آثار از فرقه ی واقفیه هستند و آن ها در امامت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام متوقّف می باشند و آن حضرت را همان مهدی موعود پنداشته اند! ولی ما به دو جهت عناوین آثار آن ها را در اینجا یادآور شدیم:

1- در متن این کتاب ها انحراف و لغزشی وجود ندارد، لذا شیخ طوسی و دیگر بزرگان از این کتاب ها نقل کرده اند.

2- صدور این کتاب ها به وفور از فرقه های مختلف، دلیل رسوخ اعتقاد به غیبت موعود در طول قرون و اعصار بوده و بیانگر این حقیقت است که احادیث مربوط به مهدی موعود از نظر کثرت و شهرت و تواتر در میان امّت اسلامی در سطحی بوده که ده ها تن از اصحاب ائمّه علیهم السلام در طول قرن های اول، دوم و سوم، ده ها کتاب مستقل در این رابطه تألیف نموده و آن ها را «کتاب الغیبة» نام نهاده اند.

تعدّد این کتاب ها در عصر امامان، مشت محکمی است بر دهان دشمنان اهل بیت علیهم السلام که عمداً شبهه افکنی می کنند و به دروغ ادّعا می کنند که احادیث مربوط به غیبت موعود، بعد از غیبت آن حضرت گردآوری شده است.

تعدادی از آثار معرّفی شده، بیش از یک قرن پیش از ولادت حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه تألیف شده و مؤلّفین آنها در نیمه اول قرن دوم درگذشته اند، در حالی که حضرت ولی عصر علیه السلام در نیمه دوم قرن سوم متولّد شده اند.

پدیدآورندگان آثار یاد شده عموماً از شیعیان اهل بیت یا از فرقه های وابسته

ص:119

به این خاندان بودند، در اینجا به معرّفی یک اثر مستقل از یک مؤلّف پرآوازه، پیرامون حضرت ولی عصر می پردازیم که پیش از تولّد موعود، کتاب ارزشمندی را در حوزه ی مهدویت تألیف کرده و خود از رجال معروف اهل سنّت می باشد.

او «عبّاد بن یعقوب رواجنی» متوفّای 250 ق. می باشد.(1)

او که پنج سال پیش از تولّد حضرت مهدی علیه السلام دیده از جهان فرو بسته، کتاب ارزشمندی به نام «اخبار المهدی» از خود به یادگار نهاده است.(2)

مؤلّف از بزرگان اهل سنّت می باشد، بخاری، ترمذی، ابن ماجه، ابوحاتم، بزّاز و دیگر محدّثان عامّه از او روایت کرده، بر وثاقت و صداقت او تأکید کرده اند.

ذهبی پس از نقل وثاقت او از حاکم و ابوحاتم، از ابوجریر نقل می کند که می گفت: من از رواجنی شنیدم که می گفت:

هرکس همه روزه در نماز خود از دشمنان آل محمد صلی الله علیه و آله بیزاری نجوید، با آنها محشور خواهد شد.(3)

سمعانی پس از آن که تصریح می کند که رواجنی از مشایخ بخاری بود، از او انتقاد می کند که چرا از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

إِذَا رَأَیْتُمْ مُعَاوِیَةَ عَلَی مِنْبَرِی فَاقْتُلُوهُ؛

ص:120

هنگامی که معاویه را بر فراز منبر من دیدید، او را به قتل برسانید.(1)

و چرا از ابوبکر نقل کرده که به خالد بن ولید دستور داده بود که مولای متّقیان را به قتل برساند، بعد پشیمان شد و گفت:

لَا تَفْعَلْ یَا خَالِدُ مَا أَمَرْتُک؛

ای خالد، آنچه را که به تو دستور داده بودم انجام مده.(2)

ذهبی از راویان مورد اعتماد روایت کرده که گفت: از عبّاد شنیدم که می گفت:

خداوند، عادل تر از آن است که طلحه و زبیر را به بهشت راه دهد که با علی علیه السلام بیعت کردند، سپس بیعت خود را شکسته، با آن حضرت جنگیدند.(3)

آنگاه از شاگردان وی روایت کرده که دیدم رواجنی شمشیری بالای سرش آویخته است، از او پرسیدم که این شمشیر از آنِ کیست؟ گفت:

أَعدَدتُهُ لِأُقَاتِلَ بِهِ مَعَ االْمَهْدِیّ؛

من آن را مهیا کرده ام که با آن در رکاب مهدی علیه السلام شمشیر بزنم.(4)

همه رجالیون بر وثاقت و صداقت او اتّفاق نظر دارند، جز این که به جهت محبّت شدیدش به اهل بیت علیهم السلام و ابراز برائت و بیزاری اش از دشمنان اهل بیت، برخی از علمای رجال او را به تشیع متّهم کرده اند(5) ولی بزرگان شیعه تصریح

ص:121

کرده اند که او اهل تس(1)نّن می باشد.

شیخ طوسی از کتاب او به عنوان «أخبار المهدی» نام برده، ولی زرکلی از آن به عنوان «أخبار المهدی المنتظَر» یاد کرده است.(2)

چکیده

برخی از معاندان برای کم رنگ کردن احادیث مهدویّت، ادّعا کرده اند که تا سال 260 هجری، مطلقا نامی از غیبت نبود، پس از شهادت امام حسن عسکری  علیه السلام روایاتی جعل کرده، از غیبت امام دوازدهم سخن گفته اند، ما برای دفع این شبهه از ریشه و بن، ده کتاب از اصحاب ائمّه علیهم السلام معرفی کردیم، که همه ی آنها در عصر ائمّه و پیش از تولّد حضرت مهدی  علیه السلام تألیف شده و همه ی آنها به نام: «کتاب الغیبة» تألیف شده اند. از این رهگذر احادیث مهدویّت از عصر نبوّت تا پیش از آغاز غیبت، در منابع حدیثی، تاریخی، رجالی و کلامی مطرح بوده است و  چنین ادّعایی موجب شرمساری مدّعیان می باشد.

برای تحقیق بیشتر:

1. الأنساب، تألیف: سمعانی، متوفّای 562 ق.

2. رجال نجاشی، تألیف: احمد بن علی نجاشی، متوفّای 450 ق.

3. کتابنامه حضرت مهدی علیه السلام، تألیف: علی اکبر مهدی پور

4. مرجع مهدویت، نشر: اطّلاع رسانی پارسا، ج 14

5. میزان الاعتدال، تألیف: ذهبی، متوفّای 748 ق.، جلد دوم

ص:122

از آن تاریخ تا روز نیمه شعبان 329 ق. که تاریخ ارتحال آخرین سفیر از سفیران چهارگانه می باشد(1) شیعیان به وسیله ی نوّاب خاصّ چهارگانه با آن حضرت در ارتباط بودند.

این دوران به نام «غیبت صغری» نامیده شده است.

اگر مبدأ غیبت صغری را از روز ولادت آن حضرت حساب کنیم، مدّت غیبت صغری دقیقاً 74 سال خواهد بود.(2)

ولی اگر آن را از روز شهادت امام حسن عسکری علیه السلام محاسبه کنیم، مدّت غیبت صغری 69 سال و پنج ماه و یک هفته خواهد بود.(3)

با ارتحال علی بن محمد سمری درب سفارت برای همیشه بسته شد، دوران غیبت صغری پایان یافت و اینک بیش از 11 قرن از آغاز غیبت کبری می گذرد.

برخی از دشمنان قسم خورده ی اهل بیت، برای ایجاد شبهه در اذهان جوانان می گویند: داستان دو غیبت و تقسیم آن به صغری و کبری، پس از درگذشت نایب چهارم و آغاز غیبت کبری جعل شده است!!

برای رفع شبهه از ریشه و بن، حدیثی از تفسیر ابوحمزه ثمالی، متوفّای

ص:124

148 ق. و حدیثی از مشیخه حسن بن محبوب، متوفّای 224 ق. و سه حدیث از کتاب شریف اصول کافی، که مؤلّف آن در عهد غیبت صغری می زیست و پیش از آغاز غیبت کبری وفات کرده است، نقل می کنیم:

1. ابوحمزه ثمالی، از اصحاب امام سجّاد، امام باقر و امام صادق علیه السلام که به سال 148 ق.(1) یا 150 ق.(2) دیده از جهان فرو بسته، در تفسیر خود، در ذیل آیه شریفه «وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فی عَقِبِهِ»(3) از امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده که فرمود:

این آیه در حقّ ما نازل شده و آن کلمه پایدار امامت است، که تا روز رستاخیز در پشت حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام قرار گرفته است.

سپس فرمود:

وَ أَنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَیْبَتَیْنِ، إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی؛

برای قائم ما دو غیبت است، که یکی از آنها از دیگری طولانی تر است.(4)

ابوحمزه ثمالی شخصیت بسیار ممتاز و برجسته ای می باشد که امام صادق علیه السلام در حقّ او فرمود:

ابوحمزه همانند سلمانِ زمان خود می باشد.(5)

این حدیث شریف را که در آن به دو غیبت تصریح شده است، ابوحمزه

ص:125

ثمالی در تفسیر خود از امام سجّاد علیه السلام روایت کرده است.

ابوحمزه بیش از یک قرن پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السلام و نزدیک دو قرن پیش از آغاز غیبت کبری در گذشته است.

2. حسن بن محبوب، متوفّای 224 ق. در کتاب مشیخه خود از ابراهیم بن اسحاق خارقی، از ابوبصیر، روایت کرده که گفت:

به محضر امام صادق علیه السلام عرض کردم که امام باقر علیه السلام می فرمود:

لِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ - علیه وعلیهم السّلام _ غَیْبَتَانِ، وَاحِدَةٌ طَوِیلَةٌ وَ الْأُخْرَی قَصِیرَة؛

برای قائم آل محمد علیه السلام دو غیبت است: یکی طولانی و دیگری کوتاه.

فرمود:

نَعَمْ یَا أَبَا بَصِیرٍ! إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی، ثُمَّ لَا یَکُونُ ذَلِکَ یَعْنِی ظُهُورَهُ حَتَّی یَخْتَلِفَ وُلْدُ فُلَانٍ وَ تَضِیقَ الْحَلْقَةُ، وَ یَظْهَرَ السُّفْیَانِیُّ وَ یَشْتَدَّ الْبَلَاءُ وَ یَشْمَلَ النَّاسَ مَوْتٌ وَ قَتْلٌ وَ یَلْجَئُونَ مِنْهُ إِلَی حَرَمِ اللّه ِ تَعَالَی وَ حَرَمِ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله؛

آری، ای ابوبصیر! یکی از آنها طولانی تر از دیگری است.

لکن آن تحقّق پیدا نمی کند تا هنگامی که فرزندان فلانی اختلاف کنند، حلقه تنگ تر شود، سفیانی خروج کند، گرفتاری ها شدّت یابد، کشت و کشتار فراگیر شود و مردم به حرم خدا و حرم پیامبر خدا پناه ببرند.

این حدیث را حسن بن محبوب با ده ها حدیث دیگر در مشیخه خود آورده

ص:126

است.

حسن بن محبوب از اصحاب اجماع و از یاران امام هشتم بود.(1)

او مقام بسیار والایی داشت و یکی از ارکان اربعه زمان خود بود.(2)

کتاب مشیخه حسن بن محبوب را گروهی تبویب کرده اند، که از آن جمله است:

1) ابوسلیمان، داود بن کورة(3)

2) ابوجعفر، احمد بن حسین بن عبدالملک(4)

شهید ثانی نیز آن را انتخاب کرده، در حدود 1000 حدیث از آن برگزیده و شیخ حرّ عاملی آن را به خطّ شهید دیده است.(5)

کتاب مشیخه اگرچه به دست ما نرسیده، ولی سعد بن عبداللّه اشعری، این حدیث را به نقل از کتاب مشیخه در «بصائر الدّرجات» آورده است.

اهمیت کتاب سعد بن عبداللّه در این است که مؤلّف از شخصیت های برجسته شیعه در قرن سوم بود و خود به سال 299 یا 301 ق. درگذشته است.(6)

روی این بیان حدیث یاد شده را حسن بن محبوب بیش از یکصد سال پیش از آغاز غیبت کبری در کتاب مشیخه و اشعری بیش از سی سال پیش از آغاز

ص:127

غیبت کبری در بصائر الدّرجات نقل کرده است.

حسن بن سلیمان حلّی، شاگرد برجسته شهید اول، کتاب اشعری را تلخیص کرده و حدیث فوق را در آن درج نموده است.(1)

این حدیث را نعمانی با سلسله اسنادش از حسن بن محبوب روایت کرده است.(2)

امین الاسلام طبرسی نیز این حدیث را از کتاب حسن بن سلیمان روایت کرده می فرماید:

حسن بن محبوب زرّاد (سرّاد) از محدّثان و مؤلّفان مورد اعتماد و استناد شیعه، کتابی به نام «مشیخه» تألیف کرده، که از کتاب های پایه و مرجع می باشد و بیش از کتاب «مزنی» و امثال آن شهرت دارد.

وی این کتاب را بیش از یکصد سال پیش از غیبت (غیبت کبری) تألیف کرده است.(3)

آنگاه متن حدیث یاد شده را به عنوان نمونه نقل کرده در مقام تحلیل آن فرموده است:

اینک ببین چگونه دو غیبت برای حضرت صاحب الامر علیه السلام اتّفاق افتاده است و مضمون احادیثی که پیش از تولّد آن حضرت از پدران و نیاکانش روایت شده، دقیقاً به همان شکل رخ داده است.(4)

ص:128

اربلی نیز همین متن را به نقل از طبرسی آورده است.(1)

شیخ مفید در این رابطه می فرماید:

روایات فراوان از پیشوایان پیشین از آل محمد علیه السلام رسیده است که حضرت قائم منتظَر علیه السلام را دو غیبت است که یکی از آنها طولانی تر از دیگری است، در غیبت کوتاه خواصّ شیعه از اخبار او مطّلع هستند، ولی در غیبت طولانی محلّ استقرارش از عموم مردم، به جز نزدیکانش که متصدّی خدمت او هستند، پوشیده می باشد.

پیش از ولادت امام حسن عسکری و پدران بزرگوارش، اخبار فراوان در این رابطه رسیده است.

هنگامی که وکلا و سفیران یاد شده درگذشتند، نویدهای مربوط به غیبت کبری تحقّق یافت. و این، یکی از دلایل روشن بر حقّانیت شیعه و اعتقادات راسخ آنان می باشد.(2)

3. مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی، با سلسله اسناد خود از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:

لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ، یَشْهَدُ فِی إِحْدَاهُمَا الْمَوَاسِمَ، یَرَی النَّاسَ وَ لَا یَرَوْنَهُ؛

برای قائم علیه السلام دو غیبت است که در یکی از آنها در موسم حج شرکت می کند، او مردمان را می بیند، ولی مردم او را نمی بینند.(3)

ص:129

4. در حدیث دیگری از آن حضرت روایت می کند که فرمود:

لِلْقَائِمِ غَیْبَتَانِ، إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ، الْغَیْبَةُ الْأُولَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ، وَ الْأُخْرَی لَا یَعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ؛

برای قائم علیه السلام دو غیبت است، یکی کوتاه و دیگری طولانی.

در غیبت اوّلی به جز خواصّ شیعیان کسی از محلّ اقامت او خبر ندارد.

در غیبت دیگری فقط خواصّ نزدیکانش از جایگاه او مطّلع هستند.(1)

5. در حدیث دیگری از آن حضرت روایت کرده که فرمود:

لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَتَانِ، إِحْدَاهُمَا یَرْجِعُ مِنْهَا إِلَی أَهْلِهِ، وَ الْأُخْرَی یُقَالُ: هَلَکَ، فِی أَیِّ وَادٍ سَلَکَ؛

برای صاحب این امر دو غیبت است، در یکی از آنها به نزدیکانش مراجعه می کند، ولی در دیگری گفته می شود که هلاک شده، یا در کدامین وادی گام نهاده است!

راوی پرسید: اگر چنین وضعی پیش آید ما چه کنیم؟ فرمود:

إِذَا ادَّعَاهَا مُدَّعٍ، فَاسْأَلُوهُ عَنْ أَشْیَاءَ یُجِیبُ فِیهَا مِثْلُهُ؛

اگر کسی آن را ادّعا کند، از او در مورد مطالبی پرسش کنید که فقط امثال او می تواند پاسخ بگوید.(2)

ص:130

محمد بن یعقوب کلینی، برجسته ترین، استوارترین و مورد اعتمادترین محدّث شیعه در عصر غیبت صغری می باشد که پیش از آغاز غیبت کبری، به سال 329 ق. دیده از جهان فرو بسته است.

از این رهگذر وجود این احادیث در کتاب شریف کافی با این صراحت و شفّافیت، هرگونه تردید را از بین می برد و جای شک و ابهامی برای احدی باقی نمی گذارد.

چکیده

دشمنان قسم خورده ی اهل بیت علیهم السلام در مورد همه ی مطالب مربوط به اهل بیت، به ویژه مطالب مربوط به حضرت بقیّة اللّه ارواحنا فداه، سخنان پوچ و بی پایه در سایت ها و دیگر رسانه ها منتشر کرده، القای شبهه نموده اند، از جمله ادّعا کرده اند که پیش از 329 هجری، که سال وفات نایب چهارم ، بسته شدن درِ سفارت و آغاز غیبت کبری می باشد، در هیچ منبعی حدیثی نبوده که از دو غیبت به عنوان غیبت صغری و غیبت کبری نام برده باشد، پس از وفات نایب چهارم، چون وکیل و نایب خاصّی در میان مردم نبود، این احادیث جعل شده است.

در این درس ما حدیثی از تفسیر ابوحمزه ثمالی نقل کردیم که در آن از دو غیبت کوتاه (صغری) و بلند (کبری) بحث شده است.

ابوحمزه به سال 148 یا 150 وفات کرده، یعنی بیش از یکصد سال پیش از ولادت حضرت ولی عصر ارواحنا فداه و در حدود 200 سال پیش از آغاز غیبت کبری  در گذشته است.

سپس حدیثی از حسن بن محبوب نقل کردیم که سال 224 وفات کرده،

ص:131

یعنی بیش از یکصد سال قبل از آغاز غیبت کبری.

سپس سه حدیث از اصول کافی نقل کرده ایم، که مؤلّف آن در زمان غیبت صغری زندگی می کرد و پیش از آغاز غیبت کبری در گذشته است.

برای تحقیق بیشتر:

1. اصول کافی، جلد اول، تألیف: محمد بن یعقوب کلینی، متوفّای 329 ق.

2. اختیار معرفة الرّجال، گزینش شیخ طوسی، متوفّای 460 ق.

3. مختصر بصائر الدّرجات، گزینش حسن بن سلیمان حلّی _ قرن هشتم _

4. الذّریعة الی تصانیف الشّیعة، تألیف شیخ آغا بزرگ تهرانی، متوفّای 1390

ص:132

فهرست مصادر

1. إبراز الوهم المکنون، صدیق، من کلام ابن حزم، احمد بن صدیق بخاری، متوفای 1380 ق، چ 1347 ق. دمشق

2. ابراز الوهم المکنون، من کلام ابن خلدون، احمد بن صدیق، متوفای 1380، چ1347 ق. دمشق

3. اثبات الرجعة، فضل بن شاذان، متوفای 260ق. _ مخطوط _

4. اثبات الوصیة، مسعودی، علی بن الحسین، متوفای 349 ق. چ نجف اشرف

5. اثبات الهداة، شیخ حرّ عاملی، متوفای 1104ق. چ  1399 ق. قم

6. اختیار معرفة الرّجال، شیخ طوسی، متوفای 460. چ دانشگاه مشهد، 1348 ش.

7. اسعاف الرّاغبین (در حاشیه نور الأبصار) ابن صبّان مصری، متوفای 1206 ق، چ بیروت

8. اصول کافی،  محمد بن یعقوب کلینی، متوفای 329 ق. چ بیروت

9. إعلام الوری بأعلام الهدی، امین الاسلام طبرسی _ قرن ششم _ چ 1399 ق. بیروت

10. الاحتجاج بالأثر علی من انکر المهدی المنتظر، شیخ حمود بن عبد اللّه تویجری _ معاصر _ چ 1406 ق. سعودی

11. الإحتجاج،  طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، _ قرن ششم _ چاپ 1041 ق. بیروت

12. الاختصاص، شیخ مفید، متوفای 413 ق. چ 1413 ق.

13. الإذاعة لما کان و ما یکون بین یدی السّاعة، سید محمد صدیق قنوچی، متوفای 1307 ق، چ 1424 ق. بیروت.

14. الارشاد، شیخ مفید، متوفای 413 ق. چاپ 1413 ق. قم

15. الأعلام،  خیرالدین زرکلی، متوفای 1396 ق. چ 1980 م. بیروت

16. الأنساب، سمعانی، عبدالکریم بن محمد بن منصور، متوفای 562 ق. چ 1400 ق. بیروت

17. الایمان، ابن منده،  اسحاق بن محمد بن یحیی، متوفای 395 ق.

ص:133

18. البدر الطّالع، شوکانی، محمد بن علی خولانی، متوفای 1250 ق. چ بیروت.

19. البدء والتّاریخ، مقدسی، احمد بنسهل نوبختی، متوفای 322 ق، چ 1916 م. بغداد

20. البرهان، سید هاشم بحرانی، متوفای 1109 ق. چ 1419 ق. بیروت

21. البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، متّقی هندی، متوفای 975 ق. چ 1399ق. قم

22. البیان فی اخبار صاحب الزمان، گنجی شافعی،  محمدبن یوسف، متوفای 658 ق. چ بیروت

23. التاریخ الکبیر، بخاری، متوفای 256 ق. چ 1407 ق. بیروت

24. التّذکره، قرطبی، شمس الدین محمد بن احمد، متوفای 671ق. چ 1405 ق. بیروت

25. التّصریح بما تواتر فی نزول المسیح، شیخ محمد انور شاه کشمیری، متوفای 1352ق. چ 1426 ق. بیروت

26. التفسیر، عیّاشی، محمد بن مسعود، _ قرن سوم _ چ 1420 ق. قم

27. الجامع الصّحیح، ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره، متوفای 279 ق. چ بیروت

28. الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، متوفای 671 ق. چ 1973 م. بیروت

29. الحاوی للفتاوی، جلال الدین سیوطی، متوفای 911 ق. چ 1421 ق. بیروت

30. الخرائج والجوارح، قطب الدین راوندی، متوفای 573 ق. چ 1409. قم.

31. الخصائص الکبری،  جلال الدین سیوطی، متوفای 911 ق، چ 1424 ق. بیروت

32. الخصال، شیخ صدوق، متوفای 381 ق. چ 1403. قم

33. الدّعوات، قطب راوندی، سعید بن عبد اللّه، متوفای 573 ق. چ 1407 ق. قم.

34. الرّجال، ابن داود،  متوفای 707 ق، چ 1392 ق. نجف اشرف.

35. الرّجال، نجاشی، احمد بن علی، متوفای 450 ق، چ 1413 ق. بیروت

36. الرد علی من کذّب بالاحادیث الصّحیحة الواردة فی المهدی، شیخ عبدالحمسن العبّاد _ معاصر _ چ مدینه منوره.

37. الزام النّاصب، حائری، شیخ علی یزدی،، متوفای 1343 ق، چ بیروت

ص:134

38. السّنن، ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی، متوفای 275 ق، چ بروت

39. السّنن، ابوعمرو دانی، عثمان بن سعید قرطبی، متوفای 444 ق.

40. السّنن الکبری، بیهقی، متوفای 458 ق، چ بیروت

41. السّیر والمغازی، ابن اسحاق، محمدبن اسحاق بن یسار، متوفای 151ق.چ 1398 ق. بیروت

42. السّیرة الحلبیة، حلبی، علی بن برهان الدین حلبی شافعی، متوفای 1044 ق. چ  بیروت

43. الصّافی، فیض کاشانی، متوفای 1091 ق، چ 1419 ق. تهران

44. الصّحیح، مسلم بن حجاج نیشابوری، متوفای 261ق. چ 1374 ق. مصر

45. الصّحیح من سنن المصطفی، سلیمان بن اشعث سجستانی، متوفای275ق، چ1427 بیروت

46. الصّراط المستقیم، بیاضی، علی بن یونس نباطی، متوفای 877 ق. چ 1384 ق. تهران

47. الصّواعق المحرقة، احمد بن حجر هیتمی مکی، متوفای 974ق، چ 1385 ق. مصر

48. العرف الوردی، جلال الدین سیوطی، متوفای 911 ق. چ 1427 ق. تهران

49. العطر الوردی، بلبیسی، احمدبن احمد حلوانی شافعی، متوفای 1308 ق. چ 1308 ق. بولاق

50. الغیبة، شیخ طوسی، متوفای 460، چ 1397 ق. تهران

51. الغیبة، نعمانی، متوفای بعد از 342 ق. چ 1397 ق. تهران

52. الفتاوی الحدیثیّة، ابن حجر، احمد بن محمد مکی هیتمی، متوفای 974، چ  بیروت

53. الفتن، نعیم بن حماد مروزی، متوفای 229، چ 1412 ق. قاهره

54. الفتوحات الاسلامیة، زینی دحلان، متوفای 1304 ق، چ 1323 ق، مصر.

55. الفتوحات المکیة، محی الدین ابن عربی، متوفای 638ق، چ 1424 ق.  بیروت

56. الفردوس بمأثور الخطاب، سیرویه بن شهریار دیلمی، متوفای 509ق، چ 1407  بیروت

57. الفصول العشرة (در ضمن مصنّفات الشّیخ المفید)، متوفای 413 ق. چ 1413 ق، قم.

58. الفصول المهمّه، ابن صبّاغ مالکی، متوفای 855 ق، چ نجف اشرف

59. الفهرست، شیخ طوسی، متوفای 460 ق، چ 1420 ق. قم

ص:135

60. القطر الشّهدی فی اوصاف المهدی، شهاب الدین احمد بن محمد اسماعیل حلوانی شافعی، متوفای 1038، چ  1308 ق. بولاق.

61. القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر، ابن حجر هیتمی مکی، متوفای 974ق. چ قاهره.

62. الکشف والبیان، ثعلبی، ابواسحاق، متوفای 427 ق. چ 1422 ق. بیروت

63. المختار من کلمات الامام المهدی، شیخ محمد غروی، متوفای 1432ق.  چ 1414، قم

64. المستدرک للصّحیحین، حاکم نیشابوری، متوفای 405 ق. چ بیروت

65. المسند، ابویعلی، احمد بن علی بن مثنّی، متوفای 307 ق. چ 1404 ق.  بیروت

66. المسند، احمد حنبل، متوفای 241ق. چ 1414 ق،  بیروت

67. المصنف، ابن ابی شیبه، عبداللّه بن محمد، متوفای 235 ق، چ 1409ق.  بیروت

68. المصنَّف، عبدالرزّاق بن همام صنعانی، متوفای 211 چ 1421 ق.  بیروت

69. المعجم الکبیر، طبرانی، سلیمان بن احمد، متوفای 360 ق. چ 1404 ق.  بیروت

70. الملاحم، ابن المنادی، احمد بن جعفر، متوفای 336 ق، چ 1418 ق. قم

71. المنار المنیف، ابن قیّم جوزیه، متوفای 751، چ 1408 ق.  بیروت

72. المهدی المنتظر، عبداللّه بن محمد صدیق حسنی ادریسی، متوفای1380ق، چ1405ق. بیروت

73. المهدی المنتظر، بستوی، عبد العظیم  _ معاصر _ چ 1420 ق. مکه معظمه

74. المهدیة فی الاسلام منذ أقدم العصور حتّی الیوم، سعدمحمدحسن أزهری، چ1373 ق. مصر

75. النّوادر، فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، متوفای 1091ق. چ سنگی تهران

76. النّهایة، ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر، متوفای 774 ق. چ 1968 م، ریاض

77. امل الآمل، شیخ حرّ عاملی، متوفای 1104 ق. ژ 1385 ق. نجف الاشرف

78. او خواهد آمد، علی اکبر مهدی پور، چاپ دوازدهم، قم.

79. أخبار الدُّوَل و آثار الاُوَل، قرمانی، احمد بن یوسف دمشقی، متوفای 1019 ق. چ قاهره

80. بحارالانوار، علامه مجلسی، متوفای 1110 ق، چ بیروت

ص:136

81. تاریخ الاسلام، ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، متوفای 748 ق، چ 1410 ق.  بیروت

82. تاریخ الخمیس، دیار بکری، حسین بن محمد، متوفای 966 ق، چ 1302 ق. مصر

83. تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، احمد بن علی، متوفای 463 ق. چ  بیروت

84. تاریخ دمشق، ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة اللّه، متوفای 571 ق. چ 1421ق،  بیروت

85. تحفة الأحوذی، مبارکفوری، ابویعلی محمد بن عبدالرحمن، متوفای 1353ق، چ بیروت

86. تذکرة الحفّاظ، ذهبی، متوفای 748 ق، چ 1376 ق، حیدرآباد دکن.

87. تذکرة الخواص، سبط ابن جوزی، متوفای 654 ق. چ 1383 ق. بیروت

88. تفسیر القرآن الکریم، ابوحمزه ثمالی، متوفای 148 ق. چ 1378 ش.قم

89. تفسیر فرات، فرات الکوفی _ قرن سوم _ چ 1412 ق.  بیروت

90. تلخیص المستدرک، شمس الدین محمدبن احمد ذهبی، متوفای748 ق. چ1410 ق. بیروت

91. تنقیح المقال، مامقانی، شیخ عبداللّه، متوفای 1351 ق. چ 1431 ق. قم

92. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، متوفای 460 ق، چ 1406 ق. بیروت

93. تهذیب الکمال، مزی، یوسف، متوفای 742 ق، چ 1413ق.  بیروت

94. جامع الاصول، ابن اثیر ابوالسعادات مبارک بن محمد جزری، متوفای 606 ق، چ 1400 ق، بیروت

95. جزوه رابطة العالم الاسلامی. کتّانی،

96. حلیة الأبرار، محدّث بحرانی، سید هاشم،، متوفای 1109، چ 135 ش. قم

97. حلیة الأولیاء، ابونعیم اصفهانی، متوفای 430 ق، چ 1357 ق،  بیروت

98. خریدة العجائب، ابن الوردی، سراج الدین ابوالحفص، متوفای 749 ق، چ  بیروت

99. دلائل الامامه، محمد بن جریر بن رستم طبری امامی _ قرن پنجم _ چ 1413ق، قم.

100. دلائل النّبوة، ابونعیم اصفهانی، متوفای 430 ق، چ 1419 ق. بیروت.

101. ذیل عقیدة اهل السنة والأثر، مجله الجامعة الاسلامیة، چ دانشگاه مدینه، شماره اول، سال

ص:137

12، شماره مسلسل 45، بن باز،

102. رسالة المهدی من آل الرّسول، ملاّ علی قاری، متوفای 1014 ق. _ مخطوط _

103. روزگار رهایی، کامل سلیمان، ترجمه علی اکبر مهدی پور، چ سوم، 1376 ق، قم

104. روضة الواعظین، ابن فتال نیشابوری، مستشهد 508ق، چ 1423 ق. قم

105. سیر أعلام النّبلاء، ذهبی، شمس الدین محمد، متوفای 748 ق، چ 1401 ق.  بیروت

106. شرح المواهب اللّدنیة، محمد بن عبدالباقی، متوفای 1122 ق.

107. شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، متوفای 656ق، چ قاهره.

108. عبّاد، عقیدة أهل السّنة والأثر فی المهدی المنتظر، در ضمن مجلّة الجامعة الاسلامیة، چ دانشگاه مدینه، سال اول، شماره 3، 1388 ق.

109. عقد الدّرر، سلمی، یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، _ قرن هفتم _ چ 1399 ق. قاهره

110. علل الشّرائع، شیخ صدوق، متوفای 381ق،چ 1385 ق. نجف اشرف

111. عون المعبود، عظیم آبادی، محمد شمس الحق، چاپ 2002 م.  بیروت

112. عهد قدیم، کتاب اشعیاء نبی، کتاب مقدس، چ 1904 م. لندن.

113. عیون الأخبار، شیخ صدوق، متوفای 381 ق. چ 1390 ق، نجف اشرف

114. غالیة المواعظ، آلوسی، خیرالدین ابوالبرکات، متوفای 1317 ق، چ بیروت

115. غایة المأمول، ناصف، شیخ منصور علی، متوفای بعد از 1371 ق، چ 1406 ق.  بیروت

116. غایة المرام، محدث بحرانی، سید هاشم، متوفای 1109، چ 1422، بیروت

117. فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، متوفای 851، چ 1379ق. ریاض.

118. فتح المغیث، سخاوی، شمس الدین محمد بن عبدالرحمن، متوفای 902 ق. چ قاهره.

119. فرائد السّمطین، حموینی، ابراهیم بن محمد جوینی، متوفای 730، چ 1398 ق.  بیروت

120. فرائد فوائد الفکر فی الامام المهدی المنتظر، مرعی بن یوسف مقدسی کرمی، متوفای 1033 ق. چ 1424 ق. قم

ص:138

121. فهرس التّراث، جلالی، سید محمد حسینی، چ 1422 ق. قم.

122. فیض القدیر، مناوی، محمد عبد الرؤوف، متوفای 1030 ق. چ 1422 ق.  بیروت

123. کتاب النّبوّة، شیخ صدوق، متوفای 381ق. چ 1381، تهران

124. کتاب مقدّس، چ 1904 م. لندن

125. کشف الحق، خاتون آبادی، میر محمد صادق، متوفای 1272 ق. چ 1361 ش، تهران

126. کشف الغمة، اربلی، علی بن عیسی، متوفای 693 ق، چ  بیروت

127. کفایة الاثر، خزاز، ابوالقاسم علی بن محمد، _ قرن چهارم _ چ 1401 ق. قم

128. کفایة المهتدی، میرلوحی، سید محمد،  _ قرن دوازدهم _ چ 1426 ق. قم

129. کلمة الامام المهدی، شیرازی، شهید سید حسن، مستشهد 1400 ق. چ 1404 ق. بیروت

130. کمال الدّین، شیخ صدوق، متوفای 381 ق، چ 1395 ق. تهران

131. کنزالعمّال، متّقی هندی، متوفای 975 ق، چ 1399 ق،  بیروت

132. لسان العرب، ابن منظور، متوفای 711 ق، چ 1408 ق.  بیروت

133. لوائح الأنوار البهیّة، فارینی، شمس الدین محمد بن احمد سفارینی، متوفای 1188ق، چ 1308 ق. بولاق.

134. مجله التّربیة الاسلامیة، آل شیخ حلقه،

135. مجلّه التمدّن الاسلامی، جلد 16، چاپ دمشق، 1370 ق.

136. مختصر بصائر الدّرجات، حلّی، حسن بن سلیمان _ قرن هشتم _ چ 1423 ق،  بیروت

137. مختصر سنن ابی داود، عبدالعظیم منذری شافعی، متوفای 656 ق، چ بیروت

138. مدینة المعاجز، محدّث بحرانی، سید هاشم، متوفای 1109، چ 1413 ق. قم

139. مرآت العقول، علامه مجلسی، متوفای 1110 ق، چ 1408 ق. تهران

140. مرقات المفاتیح، ملا علی قاری، متوفای 1014 ق. چ مصر.

141. مشارق الأنوار، حمزاوی، حسن عدوی، متوفای 1303، چ مصر

ص:139

142. مشکات المصابیح، خطیب تبریزی، متوفای بعد از 741 ق. چ 1411 ق.  بیروت

143. مصابیح السّنة، بغوی، حسین بن مسعود بن محمد الفراء، متوفای 510 یا 516 ق. چ 1407ق.  بیروت

144. مطالب السّؤول، محمد بن طلحة، متوفای 652ق، چ 1419 ق  بیروت

145. معالم السّنن، الخطابی، حمد بن محمد، متوفای 388 ق.

146. معالم العلماء، ابن شهر آشوب، متوفای 588 ق، چ 1380 ق. نجف اشرف

147. معجم البلدان، یاقوت حموی، متوفای 656 ق، چ  بیروت

148. مقتل الحسین، خوارزمی، موفق بن احمد مکی، متوفای 568 ق، چ 1376 ق، نجف اشرف

149. مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، متوفای 588 ق، چ 141 ق.  بیروت

150. منتخب الأثر، آیة اللّه   حاج شیخ لطف اللّه صافی، چ 14 ق. قم

151. منتخب الأنوار المضیئة، نیلی، سید علی، متوفای 790، چاپ 1401 ق. قم

152. میزان الاعتدال، ذهبی، احمد بن عثمان، متوفای 748 ق. چ  بیروت

153. نظم المتناثر فی الحدیث المتواتر، کتّانی، محمد بن جعفر فاسی، متوفای 1345 ق.

154. نورالأبصار، شبلنجی، سید مؤمن، متوفای بعد از 1308 ق. چ  بیروت

155. ینابیع المودّة، قندوزی، سلیمان بن ابراهیم بلخی حنفی، متوفای 1294 ق. چ 1385 ش، قم.

ص:140

ص:141

ص:142

ص:143

ص:144