ص :2

ص :3

ص :4

ص :5

ص :6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

بیا تا ز پرتو رویت،شب تاریک سحر گردد،ورنه ای مهر تابان،بی تو هرلحظه تیره تر گردد.

من در این غار خسته و دلتنگ،انتظار تو را ستاره کنم،در این شب تار وحشت زا،لحظه های تو را شماره کنم.

گر بیائی ستاره های سحر،در نگاه تو رنگ می بازند.گر بیائی کبوتران امید،لانه ها را دوباره می سازند.

*** دنیائی که در آن زندگی می کنیم دردآلود و دردزاست،سراسر درد و اندوه است و آینده ای که در برابر دیدگانمان ترسیم می شود:تاریک، ابهام آمیز و یأس آور است.

انسانها می آیند و می روند و التهاب سوزان این:«فردای بهتر»را با خود به گور می برند،لکن روزی دیگر،انسانی دیگر،این امید بی پایان را از نو آغاز می کند.

امید به بهروزی و انتظار:«فردائی نکوتر»حدیث نفس انسانها و خواست مشترک توده هاست.

این انتظار و امید به نوار خاصّی از مکان و مقطع خاصّی از زمان محدود نمی شود،بلکه همه ی انسانها،در همه ی اعصار و امصار،در تب وتاب این انتظار می سوزند و می گدازند،تا روزی دست نیرومند الهی از آستین غیبت بیرون آید و آرزوی دیرینه ی جامعه ی بشری را برآورده سازد و رؤیاهای طلائی افلاطون را تحقّق بخشد و جامعه ای برتر از«مدینه ی فاضله» براساس عدالت و آزادی بنیاد نهد.

ص:12

اگر نقّاشهای چیره دست روزگار دور هم نشینند و تابلوئی به پهنای جهان هستی ترسیم نمایند،هرگز نتوانند که فرازهای برجسته ی جهان پر فروغ عصر ظهور را منعکس سازند،که فروغ بی پایان آن جمال الهی هرگز در آیینه ی بشری منعکس نشود.

بدیهی است که ما نیز در این سطور در پی آن نیستیم که دورنمای جهان بعد از ظهور را در این نوشتار منعکس نماییم،بلکه می خواهیم با اقتباس از سخنان نغز و پرمغز معصومین علیهم السّلام گامی هرچند ناچیز در ارایه ی سیمای تابناک جهان بعد از ظهور برداریم و با منتظران ظهورش زمزمه کنیم:

7.زمین برکاتش را خارج سازد. (1)

8.پرچم اسلام بر فراز گیتی به اهتزاز درآید. (2)

9.امّت اسلامی مجد و عظمت فوق العاده ای پیدا کند. (3)

10.حکومتهای جابرانه ریشه کن شوند. (4)

11.شرق و غرب جهان به تسخیر آن حضرت درآید. (5)

12.ندای اسلام در تمام اقطار و اکناف جهان طنین انداز شود. (6)

13.فرهنگ بشری به والاترین حد خود برسد. (7)

14.جهان در ثروت و آبادانی غوطه ور شود. (8)

15.انسانها از رشد عقلانی برخوردار شوند. (9)

16.همه ی بدعتهای جاهلی ریشه کن شود. (10)

17.حسد و حیله از بین برود. (11)

ص:14

18.کینه توزی و دغلبازی رخت بربندد. (1)

19.تبهکاران نادم شوند و خود را ملامت کنند. (2)

20.معیارهای اخلاقی در جهان حکمفرما شود. (3)

21.امتیازهای طبقاتی از بین برود. (4)

22.روابط انسانها براساس صفا و وفا استوار گردد. (5)

23.همه بی نیاز شوند و از پذیرش پول امتناع کنند. (6)

24.نیاز همگان برطرف شود و کسی حاضر به پذیرش زکات نباشد. (7)

25.همگان در دل خود احساس بی نیازی کنند. (8)

26.نشانی از شرک و کفر در روی زمین باقی نماند. (9)

27.همه ی گردنکشان در برابر آن حضرت تسلیم شوند. (10)

28.همه ی شیعیان جهان از اقطار و اکناف جهان در اطراف شمع وجودش گرد آیند. (11)

ص:15

29.در هرنقطه ای بانگ وحدانیّت پروردگار و شهادت به رسالت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم طنین انداز شود. (1)

30.مردم را به ولایت امیر مؤمنان علیه السّلام و برائت از دشمنان آن حضرت فراخواند. (2)

31.روی زمین از لوث دشمنان اهلبیت علیهم السّلام پاک شود. (3)

32.قلب مؤمن از فولاد استوارتر شود. (4)

33.مردم آرزو کنند که ای کاش نیاکانشان زنده بودند و آن روز فرخنده را می دیدند. (5)

34.هر حقّی به صاحب حقّ برمی گردد. (6)

35.شمش های طلا را با خود حمل کنند تا در راه خدا خرج کنند ولی هیچکس نمی پذیرد. (7)

36.عمرها به قدری طولانی شود که هرکس 1000 فرزند ذکور از نسل خود را درک کند. (8)

ص:16

37.همه ی حقوق حق تعالی،و همه ی حقوق خاندان عصمت و طهارت استیفاء شود. (1)

38.عدالت در همه جا گسترده شود،احدی مورد ستم قرار نگیرد. (2)

39.شیعیان در عصر ظهور از شیر دلیرتر و از شمشیر برنده تر شوند. (3)

40.در روی زمین ویرانه ای نمی ماند،جز این که آباد گردد. (4)

***

ص:17

ص:18

دوست دانشمندم نویسنده و محقّق گرانقدر مرحوم«داود الهامی» پیشنهاد نمودند که این دو مقاله،به پیوست دو مقاله ی دیگر از ایشان به صورت کتابی منتشر شود،پیشنهاد ایشان عملی گردید و با مقدّمه ای از مرحوم علاّمه ی طباطبائی قدّس سرّه در 128 صفحه ی جیبی در آستانه ی نیمه ی شعبان 1392 ه.منتشر شد.

این کتاب در مدّت 10 سال بیش از هفت بار تجدید چاپ شده در تیراژی بالغ بر یکصد هزار نسخه انتشار یافت.

به سال 1403 ه.ویرایش مختصری به عمل آمده چاپ هشتم آن با تجدیدنظر و اضافات در 176 صفحه ی رقعی در 20000 نسخه چاپ و منتشر شد.

دست اندرکاران طبع و نشر کتاب می دانند که انتشار یک کتاب مذهبی در تیراژی بالغ بر 120000 نسخه در جهان مطبوعات به ندرت اتّفاق می افتد.

این استقبال پرشور شیفتگان حضرت بقیة اللّه ارواحنا فداه ایجاب می کرد که ویرایش جدیدی از این کتاب به عمل آمده،به صورت جامعتر و جالبتری به راهیان نور و منتظران ظهور تقدیم گردد.

در این میان مرحوم الهامی مقالات خود را گسترش دادند و عناوین تازه ای به آنها افزوده،کتاب ارزشمندی را تحت عنوان:«آخرین امید» انتشار دارند.

این کمترین نیز دو مقاله ی یاد شده را یکبار دیگر ویراستاری نموده، عناوینی را به آنها افزوده،در آستانه ی یکهزار و یکصد و شصت و سوّمین سالروز میلاد مسعود بنیانگذار حکومت واحد جهانی براساس عدالت و

ص:20

آزادی، (1)به صورتی که ملاحظه می فرمایید به شیفتگان کوی و منتظران ظهورش تقدیم نمود.

و اینک اشاره ای کوتاه به عناوین کتاب:

1.مطلع نور،پیش درآمدی بر میلاد نور

2.پیوند نور،اسامی شریفه ی وعاء نور

3.گزارش نور،گزارش دقیق و مستند حوادث شگفت انگیز در امپراطوری روم،نسب والای ملکه ی اسلام حضرت نرجس خاتون علیها السّلام، بررسی جنگهای واقع شده در میان مسلمانان و قیصر روم،آمار و ارقام اسرای جنگی،تاریخ دقیق مبادله ی اسیران و کیفیّت انتقال یافتن حضرت نرجس خاتون از دربار قیصر روم به دودمان امامت و نبوّت.

4.میلاد نور،گزارش دقیق تولّد نور،شاهدان نور،باریافتگان به حضور نور و تصریح 20 تن از دانشمندان شیعه و 20 تن از علمای عامّه به ولادت نور در نیمه ی شعبان 255 هجری.

5.ضرورت شناخت امام زمان علیه السّلام،بررسی دقیق و مستند حدیث شریف:«من مات و لم یعرف امام زمانه،مات میتة جاهلیّة»:و نقل 30 متن از دهها منبع مورد اعتماد و استناد شیعه و سنّی.

6.او خواهد آمد،بررسی نویدهای موعود کعبه،در کتب یهود، نصاری،مجوس و دیگر کتب مقدّسه،گزارش بیش از 6000 حدیث صادره از معصومین علیهم السّلام و کتابنامه ی 140 جلد کتاب مستقلّ پیرامون آن حضرت از علمای عامّه.

ص:21

7.نقش امام زمان در جهان هستی،بررسی رمز بقای نظام هستی از ریزترین موجودات(اتم)تا بزرگترین آنها(کهکشان)،جهت تشبیه امام غائب از نظر به خورشید پنهان در پشت ابر،و بررسی حدیث شریف:

«لو لا الحجّة لساخت الارض باهلها»:

«اگر یک لحظه حجّت خدا در روی زمین نباشد،زمین ساکنانش را در کام خود فرو برد».

به امید روزی که خورشید فروزان جهان هستی از پشت ابرهای غیبت طالع گشته،جهان هستی را با فروغ رویش منوّر ساخته،کاخ ستمگران را بر سرشان فروریخته،شالوده ی حکومت واحد جهانی را براساس عدالت و آزادی بنیاد نهد.

حوزه ی علمیّه ی قم علی اکبر مهدی پور

ص:22

هنوز ندای عظمت خداگوش جان را نوازش می داد که در یکی از خانه های «سامرا»طفلی به دنیا آمد،که او هم بلافاصله سرود عظمت خدا را به لب راند،انگشت سبّابه ی خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت:

الحمد للّه ربّ العالمین،و صلّی اللّه علی محمّد و آله (1)

شادی و سرور بر همه جا دامن کشید و برق شعف از دیدگان مادر بیرون زد،پدر در حالی که موج نشاط از جام چشمانش فرومی ریخت چنین گفت:

«الحمد للّه الّذی لم یخرجنی من الدّنیا حتّی ارانی الخلف من بعدی،اشبه النّاس برسول اللّه خلقا و خلقا،یحفظه اللّه تبارک و تعالی فی غیبته،و یظهره،فیملأ الأرض قسطا و عدلا،کما ملئت جورا و ظلما»:

«سپاس و ستایش خداوندی را که مرا زنده نگه داشت،تا جانشینم را که از منست و در سیرت و صورت شبیه ترین مردم به رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است،با چشم خود ببینم.خدایش او را در پشت پرده نگه می دارد،سپس او را ظاهر می کند و زمین را پر از عدل و داد می کند آن چنانکه پر از ظلم و ستم شده است». (2)

سخنان پدر بدینسان پایان یافت.آب در گلوی«حکیمه»(عمّه ی امام حسن عسکری علیه السّلام)خشکیده بود،و حیرت و تعجّب بر چهره ها نقش شگفت زده بود،نفس ها از سینه ها بیرون نمی آمد،و اشکی از شوق و

ص:24

تعجّب در چشمها گردش می کرد.

فضیلت و شرف همچون سایه ای سنگین بر سر مولود بال گسترده بود،و در سیمایش موجی از لبخند در دریای اشک شنا می کرد.

او هنوز در آغوش گهواره آرمیده بود،به«ابو نصر خادم»فرمود:

«مرا می شناسی؟من خاتم اوصیاء هستم،خداوند به وسیله ی من،بلاها را از اهل و شیعه ام دفع می کند». (1)

غریو عظیم و روح بخشی که از دهانه ی گلویش بلند می شد،عظیم تر و شکوهمندتر از هرصدایی در جهان،امواج فریادش را پراکنده ساخت تا دنیا را زیر موج خویش نهان سازد.

کسی جرأت نمی کرد به نوزاد نزدیک شود،او دنیایی از عظمت را با خود آورده بود.

او پیش از آفتاب چشم به این جهان گشود،تا همیشه آفتاب را پشت سر قرار دهد.

بدین ترتیب تولّد شگفت انگیزترین انسان تحقّق یافت.و این لحظه ی پرشکوه در 15 شعبان 255 هجری اتّفاق افتاد. (2)

او چند لحظه ی بعد غیبت 74 ساله ی خود را که«غیبت صغری»نامیده می شود. (3)آغاز کرد و دستی نیرومند در آستین غیبت فرو رفت.

ص:25

در دوران غیبت صغری شیعیان می توانستند به توسّط نوّاب خاصّ آن حضرت:عثمان بن سعید،محمّد بن عثمان،حسین بن روح نوبختی و علی بن محمّد سمری پرسشها و مشکلات خود را به ناحیه ی مقدّسه برسانند و پاسخهای لازم را دریافت نمایند.ولی با درگذشت چهارمین نائب خاصّ در نیابت خاص بسته شد و شیعیان به دستور آن حضرت موظّف شدند که در مسائل شرعی به«نوّاب عام»یعنی مراجع تقلید مراجعه کرده،در رویدادها و مسائل اجتماعی به فتوای آنها عمل کنند. (1)

و بدین ترتیب حجّت خدا در پشت پرده ی غیبت پنهان گردید،تا روزی پس از سپری شدن غیبت کبری ظهور کند و به جنایت و خیانت انسانها خاتمه دهد و پرچم توحید را بر فراز کره ی خاکی به اهتزاز درآورد.

*

ص:26

جلوگیری کند،ولی خدا خواست که حضرت موسی در خانه ی فرعون زندگی کند و پرورش یابد و سرانجام طومار عمر فرعون به دست او درهم پیچد.

کسری و قیصر نیز قرنها با مسلمانان جنگیدند تا از گسترش اسلام در بلاد پارس و بیزانس جلوگیری کنند،ولی خدا خواست که درهم کوبنده ی اکاسره و قیاصره از تبار کسری و قیصر باشد،و اینک به دو حدیث زیر توجه فرمائید:

1.یزدگرد به هنگام فرار از مداین-پس از جنگ قادسیّه-در برابر ایوان مداین ایستاد و گفت:«ای ایوان خداحافظ،من رفتم ولی به سوی تو باز می گردم،خودم و یا یکی از فرزندانم،که هنوز هنگام ظهورش نرسیده است».

سلیمان دیلمی می گوید:«به خدمت امام صادق علیه السّلام عرض کردم:

تعبیر«یا یکی از فرزندانم»در گفتار یزدگرد چیست؟فرمود:

«ذلک صاحبکم القائم بأمر اللّه-عزّ و جلّ-السّادس من ولدی،قد ولّده یزدجرد فهو ولده»:

«مقصود از او صاحب شما حضرت قائم علیه السّلام است که به فرمان خدا قیام خواهد کرد،او ششمین فرزند من و از تبار یزدگرد است». (1)

با توجّه به این که«شهربانو»دختر یزدگرد مادر امام سجّاد علیه السّلام است (2)حضرت بقیّة اللّه-ارواحنا فداه-از تبار«یزدگرد»آخرین پادشاه ساسانی، (متوفّای 31 هجری)می باشد.

ص:28

2.هنگامی که از امام رضا علیه السّلام پرسیدند:«قائم آل محمّد چه کسی است؟»فرمود:

«الرّابع من ولدی،ابن سیّدة الاءماء»:

«او چهارمین فرزند از تبار منست،او فرزند بانوی کنیزان است». (1)

و هنگامی که از امام صادق علیه السّلام پرسیدند:«قائم آل محمّد کیست؟» فرمود:

«یا با بصیر،هو الخامس من ولد ابنی موسی،ذلک ابن سیّدة الاءماء»:

«ای ابا بصیر،او پنجمین فرزند از تبار پسرم موسی(بن جعفر) است،او پسر بانوی کنیزان است». (2)

هنگامی که امام صادق و امام رضا علیهما السّلام از مادر حضرت بقیّة اللّه-ارواحنا فداه-سخن می گفتند،حضرت نرجس خاتون هنوز به دنیا نیامده بود،و شاید پدرش«یشوعا»نیز دیده به جهان نگشوده بود.

*

ملیکه،حکیمه،سبیکه،نرجس،سوسن،مریم،ریحانه، خمط و صقیل (1)

تعدّد اسامی معمولا به جهت شخصیّت فوق العاده ی صاحب نام است، چنانکه امام صادق علیه السّلام به هنگام شمارش مناقب حضرت زهرا علیها السّلام می فرماید:

برای حضرت فاطمه در نزد خداوند متعال نه اسم است:فاطمه، صدّیقه،مبارکه،طاهره،زکیّه،رضیّه،مرضیّه،محدّثه و زهرا. (2)

به هنگام ولادت،پدر و مادرش او را«ملیکه»نام نهادند (3)ولی آنها غافل بودند که چه اسمی با مسمّی برای فرزند خود برگزیده اند،و او روزی ملکه ی دوسرا خواهد بود،او به حقّ شایسته ی این نام است.

هنگامی که او به اسارت مسلمانان درآمد خود را«نرجس»معرّفی نمود (4)تا احدی از اسرار او آگاه نشود،و شاهزاده بودنش آفتابی نگردد.

چون به خاندان عصمت و طهارت راه یافت او را با نامهای مختلفی صدا زدند تا جاسوسان خلیفه ی عبّاسی بر شرافت نسب او واقف نشوند و متوجّه نشوند که او همان صدف سیمین آفرینش است که یکتا گوهر جهان خلقت از او خواهد بود.

ص:30

و اینک نگاهی گذرا بر اسامی گرامی آن حضرت:

1.«نرجس»:نام گلی از رده ی تک لپه ییها،و سردسته ی گیاهان تیره ی نرگسی می باشد،که گلهایش منفرد و در انتهای ساقه قرار دارد و به جهت زیبایی فوق العاده اش چشم معشوق را به آن تشبیه می کنند. (1)

گل حضرت نرجس خاتون نیز در جهان خلقت منفرد است و در انتهای این جهان قرار دارد و همه ی عاشقان در آرزوی گوشه ی چشمی از آن محبوب گمگشته به سر می برند،به یادش زنده اند و در فراقش جان می سپارند.

2.«سوسن»:نیز گلی فصلی و دارای گلهای زیبا و درشت به رنگهای مختلف است.اصل این گل از اروپا و ژاپن و آمریکای شمالی و هیمالیاست. (2)

اما گل جناب سوسن،گل همیشه بهار است که گذشت زمان و موسم خزان هرگز از طراوت او نکاهد،و اصل او از جهان علوی است و نور مقدّسش از اشعّه ی انوار قدسی است،چنانکه پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم تعبیر می فرماید:

«بأبی و امّی سمیّی،و شبیهی و شبیه موسی بن عمران، علیه جیوب النّور یتوقّد من شعاع القدس»:

«پدر و مادرم به فدای او باد که همنام منست و شبیه من و شبیه حضرت موسی بن عمران است،هاله ای از نور گرداگرد او را فراگرفته،اشّعه ی انوار قدسی از او ساطع است». (3)

ص:31

نسب او از طرف پدر به شرق و از طرف مادر به غرب منتهی می گردد.

3.«سبیکه»:طلای ناب و نقره ی خالص را گویند که پس از گداخته شدن،ناخالصی های آن جدا گردد و طلای ناب و نقره ی خالص به صورت شمش در قالبها ریخته شود. (1)

او در پایتخت بیزانس در عشق امام عسکری علیه السّلام گداخته شد و همه ی ناخالصی های امپراطوری روم به دست کیمیا اثر حضرت زهرا علیها السّلام از او جدا شد و طلای ناب جهان خلقت از او پدید آمد.

4.«حکیمه»:بانوی دانشمند،فیلسوف و فرزانه را گویند.و او بانوی فرزانه ای است که علم و حکمت را نخست در پایتخت بیزانس از معلّم خصوصی و عرب زبان فراگرفته، (2)سپس فرائض دینی و سنن اسلامی را از پیشگاه«حکیمه»دخت گرامی امام جواد علیه السّلام آموخته است. (3)

5.«ملیکه»:به معنای ملکه و شهبانوست،و او مادر فرمانروای جهان هستی است،که همه ی سلاطین روی زمین پیشانی ادب بر آستانش می سایند.

6.«مریم»:نام مادر گرامی حضرت عیسی علیه السّلام است،و او مادر منجی جهان بشریّت است،که حضرت عیسی علیه السّلام،به اتّفاق علمای شیعه و سنّی به او اقتدا کرده در پشت سرش به نماز خواهد ایستاد. (4)

7.«ریحانه»:هر گیاه خشبو و معطّر،دسته ی ریحان،دسته ی

ص:32

شاهسپرغم،صعتر هندی،روزی،رحمت،و نوری را گویند که در اثر ریاضت در انسان حاصل شود. (1)

وه چه نامی مناسب با مادر ریحانه ی وجود،که همه ی جهان معطّر از عطر او،هر غمی زدوده با یک نگاه او،هر دردی شفا یافته از صعتر کوی او،جمله خلایق بر سر سفره ی عام او،جهان هستی به طفیل عنایت او،و مهر و ماه منوّر از فروغ روی او.

8.«خمط»:نام درختی است که میوه ی خوردنی دارد،و به هرچیز تازه و خشبو،و به دریای خروشان گفته می شود. (2)و همه ی این تعبیرات با آن بانوی بی همتا تناسب دارد.

9.«صقیل»:هر شیء نورانی،صیقلی و جلا داده شده را می گویند.شیخ طوسی و شیخ صدوق می فرمایند:«پس از آنکه حضرت نرجس خاتون به ولیّ عصر-ارواحنا فداه-حامله شد او را صقیل نام نهادند». (3)

علاّمه ی مجلسی پس از نقل فراز بالا از شیخ صدوق،می فرماید:

«نرجس خاتون پس از آنکه به آن وجود نورانی حامله شد، هاله ای از نور و ضیاء او را فراگرفت،آنگاه به جهت این نورانیّت فوق العاده او را صقیل نام نهادند». (4)

اگر بنا باشد نور فاطمه ی زهرا علیها السّلام در پیشانی حضرت خدیجه علیها السّلام

ص:33

هویدا باشد،نور یوسف زهرا چرا در پیشانی حضرت نرجس خاتون ساطع نباشد؟درحالی که او نور یزدان و مهر فروزان است و به هنگام تولّد نوری از او ساطع شده که همه ی اطراف و اکناف جهان را تا آفاق آسمان روشن نموده است!! (1)

و اینک در پی آنیم که ببینیم ریحانه ی قیصر چگونه ریحانه ی پیمبر شد؟!و این همه راه دور و دراز را از هفت تپه ی قسطنطنیّه تا کرانه های سامرا چگونه پیمود؟و سرانجام تعلّقات خود را از خاندان قیصر چگونه گسست و به دودمان پیامبر پیوست؟!

*

سند نخستین،کمال الدّین و غیبت،ترجمه و نقل می کنیم:

بشر بن سلیمان نخّاس،از نسل«ابو ایّوب انصاری»که از اصحاب و ارادتمندان امام هادی و امام عسکری علیهما السّلام بود و به خرید و فروش غلام و کنیز اشتغال داشت،می گوید:

سرور من ابو الحسن،حضرت هادی علیه السّلام،احکام مربوط به خرید و فروش بردگان را به من آموخته بود،من نیز معمولا بدون اجازه ی ایشان خرید و فروش نمی کردم،و از موارد شبهه اجتناب می کردم.کم کم در این زمینه شناخت من کامل شد و موارد حلال را از موارد شبهه ناک شناختم.

شبی در سامرا در خانه ام،که در نزدیکی منزل امام هادی علیه السّلام قرار داشت،نشسته بودم،پاسی از شب گذشته بود که در خانه ام کوبیده شد.

شتابان به سوی در خانه رفتم و در را گشودم،«کافور»خادم و فرستاده ی امام هادی علیه السّلام بود که مرا به حضور ایشان فراخواند.

لباس پوشیده به خدمت آن حضرت شتافتم،چون وارد خانه شدم دیدم که با فرزند بزرگوارش امام حسن عسکری علیه السّلام مشغول گفتگو است،و خواهرش حکیمه پشت پرده قرار داشت.

همین که نشستم فرمود:«ای بشر تو از اعقاب انصار هستی،محبّت و دوستی ما همواره در دلهای شما پایدار بود،و هرنسلی از شما محبّت و مودّت ما را از نسل پیشین به ارث برده است.و اینک من می خواهم رازی را با تو در میان بگذارم و ترا دنبال کاری بفرستم،و از این طریق با فضیلت ویژه ای ترا گرامی بدارم،که در این فضیلت گوی سبقت را از همه ی شیعیان ببری».

آنگاه نامه ی ظریفی را به زبان رومی و به خطّ رومی نوشت و مهر خویش را بر آن زد.سپس چنته ی زردی را بیرون آورد که در آن 220 دینار

ص:35

بود.نامه و چنته را به من داد و فرمود:

اینها را بگیر و به سوی بغداد عزیمت کن و پیش از ظهر فلان روز در گذرگاه«فرات»حضور پیدا کن. (1)

هنگامی که قایقهای حامل بردگان رسید و کنیزان پیاده شدند،گروه بسیاری از خریداران را مشاهده می کنی که از طرف فرماندهان عبّاسی دور آنها را گرفته اند،در آن میان تعداد اندکی نیز از جوانان عرب را می بینی که به قصد خرید حضور یافته اند.

تو در آن روز از دور مواظب برده فروشی به نام:«عمرو بن یزید» (2)باش،تا هنگامی که کنیزی را با این خصوصیّات،درحالی که دو جامه ی حریر تازه،خوشرنگ و درشت بافت بر تن دارد،برای فروش عرضه کند.

خواهی دید آن کنیز اجازه نمی دهد که هیچ خریداری نقاب از چهره اش بازگیرد،یا جامه از تنش کنار زند،و یا اندامش را لمس کند.

در آن هنگام برده فروش درصدد آزار او برمی آید و او سخنی به زبان رومی می گوید و فریاد برمی آورد.معنای سخنان او اینست که از حال خود شکوه می کند و از کشف حجابش برحذر می دارد.

در این هنگام یکی از خریداران خواهد گفت:«من این کنیز را به سیصد دینار می خرم،زیرا عفّت و پاکدامنی او موجب رغبت شدید من شده است».

و آن کنیز به زبان عربی به او خواهد گفت:«اگر در جامه ی حضرت

ص:36

سلیمان و بر فراز تخت شاهی ظاهر شوی،من رغبتی به تو نخواهم داشت، و لذا مالت را بیهوده خرج نکن».

برده فروش به آن کنیز خواهد گفت:«چاره چیست؟ناگزیر ترا باید فروخت».کنیز در پاسخ می گوید:«اینهمه شتاب برای چیست؟باید خریداری باشد که دل من به سوی او کشش پیدا کند و به صداقت و امانت او اعتماد کنم».

در این هنگام تو برخیز و پیش عمرو بن یزید برده فروش برو،و به او بگو:«من نامه ی دلگرم کننده ای را از یکی از اشراف همراه دارم،که آن را به زبان رومی و به خط رومی نوشته،و در آن کرم و وفا و خرد و سخای خود را منعکس نموده است،این نامه را به او بده تا آن را مطالعه کند و اخلاق و رفتار نویسنده اش را در لابلای سطور آن جستجو نماید،اگر به نویسنده ی آن تمایل پیدا کرد و تو نیز مایل بودی،من از طرف نویسنده ی نامه وکالت دارم که او را از تو خریداری کنم».

بشر بن سلیمان می گوید،من همه ی دستورات سرور خودم امام هادی علیه السّلام را به طور کامل انجام دادم،همین که آن کنیز در نامه نگریست به شدّت گریست و به«عمرو بن یزید»گفت:

«باید مرا به نویسنده ی این نامه بفروشی».و سوگند یاد کرد که اگر از فروختن او به صاحب نامه خودداری کنی در معرض تلف قرار خواهد گرفت.

آنگاه من در مورد قیمت کنیز با برده فروش وارد مذاکره شدم و سرانجام به همان مبلغی که مولایم در چنته همراه من فرستاده بود به توافق رسیدیم.

آنگاه آن بانو را درحالی که شاداب و خندان بود از او تحویل گرفتم و به خانه ای که در بغداد آمدوشد داشتم بردم.

ص:37

آن بانو از شدّت خوشحالی آرام نداشت،نامه ی امام هادی علیه السّلام را بیرون می آورد،آن را می بوسید و بر صورت خود می نهاد و دست بر آن می کشید.

با شگفتی به او گفتم:«نامه ای را می بوسی که صاحبش را نمی شناسی؟!!».

آن بانو پاسخ داد:ای عاجز و ناتوان از شناخت مقام اولاد پیامبران، خوب گوش کن و به گفتارم دل بسپار تا به حقیقت راه یابی:

او بگردانیدند،و اسقفها به حال تعظیم برخاستند و اوراق اناجیل را بگشودند،و مهیّا شدند که مراسم ازدواج را به جای آورند،ناگهان همه ی صلیبها سرنگون شدند،پایه های تخت به لرزه درآمد و فروریخت،آن جوان که بر فراز تخت قرار داشت مدهوش بر زمین افتاد.

رنگ کشیشان پرید و لرزه بر اندامشان افتاد،و اسقف اعظمشان به پدر بزرگم گفت:

«پادشاها:ما را در مورد این حوادث نافرجام و نحوست بار که پیش در آمد نابودی آیین مسیحیّت و شیوه ی امپراطوری است معذور بدار».

پدربزرگم که شدیدا از این پیشامد ناگوار افسرده بود و آن را به فال بد زده بود،به کشیشان گفت:

«این پایه را استوار سازید و این صلیبها را یکبار دیگر برپا دارید،آنگاه دیگر برادر این داماد نگون بخت را فراخوانید،تا این دختر را به ازدواج او درآورم،تا این نحوست با فرخندگی او برطرف شود».

بار دیگر که مجلس بیاراستند و فرمان او را به کار بستند نظیر همان حوادث وحشتناک به وقوع پیوست،همه وحشت زده پراکنده شدند، و پدربزرگم افسرده و دل مرده برخاست و به حرمسرا رفت و پرده ها را بیاویخت.

کاخ پدربزرگم گرد آمده اند و منبری از نور در آن نصب شده است که در شکوه و عظمت سر بر آسمان می ساید.

این منبر را درست در نقطه ای گذاشته بودند که پدربزرگم تختش را در آنجا قرار داده بود.

در آن هنگام حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم با وصیّ و داماد خود-امیر مؤمنان- و گروهی از فرزندانش وارد شدند.

حضرت مسیح پیش رفت و حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را در آغوش کشید.

آنگاه رسول اکرم به حضرت مسیح فرمود:«ای روح اللّه!من آمده ام که از وصیّ تو«شمعون»دخترش«ملیکه»را خواستگاری کنم.و با دست خود به سوی:«ابو محمّد»پسر نویسنده ی این نامه اشاره فرمود.

حضرت عیسی علیه السّلام به سوی شمعون نگریست و فرمود:

«ای شمعون،شرف و فضیلت به سوی تو روی آورده است، خاندان خود را با خاندان آل محمّد پیوند بزن».شمعون گفت:

«اطاعت می کنم».

در آن هنگام رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بر فراز منبر تشریف بردند،خطبه ای ایراد فرمودند و مرا به همسری فرزند خویش درآوردند.

حضرت عیسی،حواریّون و فرزندان رسولخدا گواهان عقد بودند.

هنگامی که از این رؤیای طلایی بیدار شدم،ترسیدم که اگر خواب را با پدر و پدربزرگم در میان بگذارم مرا بکشند،و لذا آن را پوشیده داشتم و برای آنان بازگو نکردم.ولی سینه ام چنان از محبّت«ابو محمّد»آکنده شد که دیگر میل به خوراک را از دست دادم،و به همین سبب سخت بیمار و رنجور شدم.

ص:40

در شهرهای روم هیچ پزشکی باقی نماند جز اینکه پدربزرگم برای معالجه ی من فراخواند ولی نتیجه نداشت.

چون پدربزرگم از معالجه ی من مأیوس شد،از روی شفقّت به من گفت:

«ای نور دیده ام،آیا خواهش و آرزویی در دل داری؟که در این دنیا برای تو فراهم کنم؟».

گفتم:«پدر جان!درهای گشایش را به روی خود بسته می بینم،ولی اگر فرمان دهی که از دست و پای اسیران مسلمان که در زندان تو هستند بند و زنجیر بردارند و از شکنجه ی آنان دست نگهدارند و بر آنان منّت نهاده فرمان آزادی آنها را صادر کنی،امیدوارم که حضرت مسیح و مادرش حضرت مریم سلامتی را به من ارزانی دارند».

چون پدربزرگم خواسته ام را برآورد تلاش کردم که خود را سالم تر نشان دهم،و اندکی خوراک تناول کردم،پدربزرگم خوشحال شد و محبّت بیشتری در مورد اسیران مبذول داشت.

من به دامن حضرت فاطمه علیها السّلام آویختم و گریستم،و از این که ابو محمّد به دیدار من نمی آید شکوه کردم.

حضرت فاطمه علیها السّلام فرمود:

«تا هنگامی که تو مشرک هستی پسرم ابو محمّد به دیدار تو نخواهد آمد،این خواهرم مریم دخت عمران است که از آیین تو به پیشگاه حضرت احدیّت بیزاری می جوید.اکنون اگر خواهان خشنودی خدا و مسیح و مریم هستی،و اشتیاق دیدار ابو محمّد را داری،بگو:«اشهد ان لا اله الاّ اللّه،و اشهد انّ محمّدا رسول اللّه».

چون این دو گواهی را به زبان راندم،حضرت فاطمه علیها السّلام مرا به سینه ی خود چسبانید و مرا دلشاد ساخت و فرمود:«از حالا انتظار دیدار ابو محمّد را داشته باش،من او را به نزد تو خواهم فرستاد».

بیدار شدم و در انتظار دیدار ابو محمّد ثانیه شماری می کردم و با خود می گفتم:«وه چقدر به دیدار ابو محمّد اشتیاق دارم». (1)

شب بعد او را در خواب دیدم و به محضرشان عرض کردم:«ای حبیب من،پس از آنکه در دلم جای گرفتی و دلم آکنده از مهر تو شد و در این راه جانم در معرض تلف قرار گرفت،بر من جفا کردی و این مدّت به دیدار من نیامدی».

ص:42

فرمود:

«تأخیر من در دیدار تو به سبب شرک تو بود و اکنون که به راستی اسلام آوردی،همه شب به دیدار تو خواهم آمد،تا روزی که خداوند در بیداری ما را به یکدیگر برساند»

از آن شب تاکنون هیچ شبی مرا از دیدار خود محروم نساخته است.

بود دستور داد که هرروز بامدادان و شامگاهان به پیش من بیاید و به من عربی بیاموزد.و بدین گونه زبان عربی را فراگرفتم و زبانم به آن گویا شد».

نرجس خاتون پرسید:«پدر این مولود فرخنده کیست؟».

فرمود:«همان که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در فلان شب از فلان ماه از فلان سال-رومی-ترا برای او خواستگاری کرد».

پرسید:از حضرت مسیح و وصیّ او؟

فرمود:آری،حضرت مسیح و وصیّ او ترا به عقد چه کسی در آوردند؟

عرضه داشت:«فرزند گرامی شما ابو محمّد علیه السّلام».

فرمود:او را می شناسی؟

گفت:«چگونه نشناسم در حالی که از شبی که به دست بانوی بانوان جهان(حضرت زهرا علیها السّلام)به شرف اسلام مشرف شده ام،شبی نگذشته که به دیدار من نیامده باشد».

ابو محمّد،و مادر حضرت قائم-عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف-می باشد». (1)

*

پرده ی غیبت از مردم عزلت می گزیند،سپس ظاهر می شود». (1)

این حدیث قبل از تولّد حضرت بقیّة اللّه-ارواحنا فداه-از امام حسن عسکری علیه السّلام صادر شده و شخصیّت مورد اعتماد و استنادی چون فضل بن شاذان آن را در کتاب گرانقدر«اثبات الرّجعه»درج کرده،و میان فضل بن شاذان و امام حسن عسکری،فقط یک واسطه است،و او محمّد بن عبد الجبّار است،که شیخ طوسی بر وثاقتش تأکید نموده است. (2)

این حدیث در حدّ اعلای صحّت است و می تواند بر استحکام حدیث «بشر بن سلیمان»بیفزاید و آن را بیش از پیش مورد اعتماد و استناد قرار دهد.

روی این بیان هیچ تردیدی نیست که حضرت نرجس خاتون دخت یشوعا،فرزند قیصر،و نوه ی امپراطور روم هستند.

یسوع به کار رفته و منظور از آن حضرت عیسی علیه السّلام است،و در زبان عبرانی بین«یسوع»و«یشوع»و«یوشع»فرقی نیست و هرسه به یک معنا می باشند. (1)

بنابراین«یشوعا»یک نام مسیحی،برگرفته از«یشوع»به معنای نجات دهنده و معادل«یوشع»می باشد.

اما«یسوعان»فرقه ای از مسیحان هستند که به سه اصل:تقوی،فقر و اطاعت از پاپ معتقدند. (2)

تئوفیل،سی و پنجمین امپراطوری روم بود،که بعد از مرگ پدرش «میخائیل دوم»به سال 829 م.(-214 ه.)تاج و تخت بیزانس را تصاحب کرد،به مدت 14 سال سلطنت کرد،سرانجام در سال 842 م.

(-227 ه.)یعنی در همان سالی که الواثق باللّه عباسی به خلافت رسید، او درگذشت و تاج سلطنت را به پسرش میخائیل سوم و همسرش تئودره به ارث گذاشت. (1)

همه ی کسانی که سیره ی حکومتی تئوفیل را نوشته اند،از او به خوبی یاد کرده اند.

ویل دورانت در ضمن شرح رخدادهای امپراطوری روم می نویسد:

«تئوفیلوس(829-842 م.)مصلح قوانین،امپراطورآباد کننده،و مدیر باوجدانی که رسم تمثال شکنی(بت شکنی)را زنده کرد و بر اثر ابتلا به اسهال خونی درگذشت.بیوه اش «تئودوره»به عنوان نایب السلطنه ای قابل(842-856 م.) به آزار و اذیت مردم پایان داد». (2)

استاد معین نیز در این رابطه می نویسد:

«وی برای استقرار عدالت بیرحمانه کوشید،سرداری عالیقدر بود و موجب توسعه ی امپراطوری گردید». (3)

تئوفیل در مدت 14 سال امپراطوری خود با مأمون و معتصم معاصر بود،

ص:50

در سال 217 ه.با مأمون درگیر شد (1)و به سال 223 ه.با معتصم. (2)

مورخان تصریح کرده اند که به هنگام درگذشت«تئوفیل»پسرش «میخائیل»خردسال بود،و لذا همسرش«تئودره»صاحب تخت و تاج شد. (3)

پس از تحقیق عمیق و بررسی دقیق نکاتی که در لابه لای تاریخ ثبت شده،و تطبیق دقیق رخدادهای تاریخی،به این نتیجه می رسیم که«یشوعا»فرزند «تئوفیل»است و از نظر تاریخی نمی تواند فرزند«میخائیل بن تئوفیل»باشد.

و اینک نگاهی گذار به تاریخ زندگانی«میخائیل بن تئوفیل»مشهور به:«میخائیل سوّم»:

میخائیل سوّم،سی و ششمین امپراطور روم است که از سال 842 تا 867 میلادی برابر 227 تا 253 هجری بر سرزمین پهناور روم حکومت می کرد.

قلمرو بیزانس در زمان میخائیل سوّم شبه جزیره ی بالکان،ایتالیا، آسیای صغیر و قسمتهایی از سوریّه و مصر و لیبی بود.بعد که با عربها درگیر شدند سوریّه و مصر و لیبی را از دست دادند،آسیای صغیر و شبه جزیره ی بالکان برای آنها باقی ماند. (4)

میخائیل سوّم 25 سال بر سرزمین روم و جهان پهناور بیزانس سلطنت کرد،و در دوران امپراطوری 25 ساله اش با شماری از خلفای عبّاسی،چون واثق،متوکّل،منتصر،مستعین،معتزّ و مهتدی معاصر بود.

ص:51

میخائیل به اداره ی کشور تمایل نداشت،او همواره سعی می کرد که اداره ی مملکت را به دیگری واگذار کند و خود فقط سلطنت نماید.

ازاین رو نخست اداره ی کشور را به مادرش«تئودوره»سپرد،هنگامی که مادرش به سال 856 م.از دنیا رفت،حکومت را به دائی اش:«بارداس» واگذار نمود.

در عهد بارداس،برزگرزاده ای از اهل مقدونیه به نام«باسیلیوس» مهتری اسب میخائیل را به عهده داشت.او اگرچه بیسواد محض بود ولی در اثر کاردانی از مهتری به ریاست تشریفات دربار ارتقا یافت.کم کم درصدد اشغال امپراطوری برآمد.

او نخست میخائیل را متقاعد نمود که«بارداس»برای خلع کردن میخائیل توطئه می کند،سپس او را در سال 866 م.خفه کرد.

میخائیل که سالیان درازی عادت کرده بود سلطنت کند نه حکومت، اینک باسیلیوس را در امپراطوری خود شریک نمود،و تمامی امور مملکت را به دست او سپرد.

باسیل،کم کم نقشه ی قتل میخائیل را نیز طرح کرد،و با کشتن میخائیل وارث تاج و تخت وی شد. (1)

مورّخان اسلامی اتفاق نظر دارند که میخائیل به سال 257 هجری در عهد امام حسن عسکری علیه السّلام به دست باسیلیوس به قتل رسید. (2)

ص:52

بازخرید از طرف خلیفه«شنیف»بود.در این تاریخ 2200 نفر اسیر بازخرید شدند. (1)

یعقوبی-مقدّم مورّخان اسلامی-نیز گزارش کوتاهی از مبادله و بازخرید اسیران در عهد متوکّل در تاریخ ارزشمند خود آورده است. (2)

طبری در حوادث 241 ه.می نویسد:تئودوره،مادر میخائیل و امپراطور روم،شخصی را به نام«جرجیس بن فرنافس»برای بازخرید اسیران رومی به نزد متوکّل فرستاد.تعداد اسیران رومی در دست مسلمانان در حدود 20000 نفر بودند.

پس از شرح مبسوطی ادامه می دهد:این مبادله و بازخرید اسیران در روز 12 شوال 241 ه.انجام پذیرفت.و تعداد اسیران مسلمان 758 نفر بود، که 125 نفر آنان را زنان تشکیل می دادند. (3)

به هنگام فتح«عموریه»رومیان 30000 نفر کشته دادند و 30000 نفرشان به اسارت رفت. (4)

یاقوت می نویسد:در واقعه ی«یرموک»قیصر روم تا انطاکیه آمده بود که جنگ را از نزدیک رهبری کند.هنگامی که مطّلع شد که رومیان شکست خورده اند،انطاکیه را به قصد قسطنطنیّه ترک کرد.

ص:54

قیصر به هنگام ترک انطاکیه خطاب به تپه های سوریّه گفت:«ای سوریه!خداحافظ،دیگر امید ندارم که به سوی تو بازگردم». (1)

شکیب ارسلان در گزارش ارزشمند خود می نویسد.به سال 244 ه.سپاه اسلام به فرماندهی عباس بن فضل از راه دریا با رومیان جنگیدند،چهل کشتی جنگی رومیان برای مقابله با سپاه اسلام وارد معرکه شد.پیکار سختی درگرفت.رومیان شکست خوردند و مسلمانان ده کشتی را با سرنشینان آنها از آنان به غنیمت بردند.

سپس عبّاس به جنگ«قصریانه»رفت،در آنجا مردی را اسیر کرد.او نقطه ای از حصار شهر را به عباس نشان داد.عباس از همان نقطه به شهر رخنه کرد و وارد نبرد شد.مردم شهر درهای شهر را گشودند و تسلیم سپاه اسلامی شدند و غنائم فراوانی نصیب مسلمانان گردید.

متعاقب آن پادشاه قسطنطنیّه سیصد کشتی جنگی پر از سرباز به جنگ مسلمانان فرستاد،همین که به«سرقسوسه»رسیدند،عباس با سپاهیانش به جنگ آنها رفت و رومیان را شکست داد،و یکصد کشتی را از آنها به غنیمت گرفت. (2)

هنگامی که هرقل پیشرفت سریع مسلمانان را مشاهده کرد خطاب به رومیان گفت:ای سپاه روم مطمئن باشید که مسلمانان به شهرهایی که فتح کرده اند بسنده نمی کنند،تا آخرین شهر شما را فتح کنند،زنان و کودکان

ص:55

شما را اسیر بگیرند و شاهزادگان شما را برده ی خود سازند.بیائید از حریم خود و امپراطور خویش دفاع کنید. (1)

نموده،می فرماید:

«برخی از دشمنان اهلبیت در این مسائل ابراز تردید می کنند و می گویند:در ایّام ولادت حضرت بقیة اللّه-ارواحنا فداه- در میان مسلمانان و مشرکان جنگی روی نداده است».

سپس سبب تشکیک و تردید آنان را دو چیز بیان می فرماید:

1-بی خبری آنان از تاریخ

2-دشمنی آنان با حق و حقیقت. (1)

آنگاه فرازی از تاریخ کامل ابن اثیر را یادآور می شود که براساس آن در سال 251 هجری جنگ سختی بین سپاه اسلام و اردوی شرک در بلاد بیزانس درگرفته و مشرکان کشته های فراوانی برجای گذاشته اند،و تعداد زیادی از آنها به اسارت رفته اند.

سپس نتیجه می گیرد که:برطبق گزارش بشر بن سلیمان حضرت نرجس خاتون دختر یشوعا در عهد امام هادی علیه السّلام اسیر شده،و می دانیم که حضرت هادی علیه السّلام به سال 254 ه.به شهادت رسیده اند،پس میان گزارش بشر بن سلیمان و حادثه ای که از ابن اثیر نقل شد دقیقا هماهنگی زمانی موجود است.

ابن اثیر این گزارش را در ضمن حوادث 251 هجری آورده است. (2)

ص:57

جانشین خود در میان اهل ایمان قرار دهد. (1)

شمعون صفا سوّمین سفیر حضرت عیسی علیه السّلام به انطاکیه است که در سوره ی«یس»آیه ی 14 بیان شده است. (2)

شمعون در میان مسیحیان به«پطرس»معروف است،چنانکه در متن انجیل آمده است:«و نامهای دوازده رسول اینست:اوّل شمعون،معروف به:«پطرس»...این دوازده را عیسی فرستاده،به ایشان وصیّت کرده گفت:

«...بیماران را شفا دهید،ابرصان را طاهر سازید،مردگان را زنده کنید». (3)

مفسّران انجیل نیز اتّفاق نظر دارند که اسم پطرس«شمعون»می باشد. (4)

«شمعون»در زبان عبری به معنای:شنونده است و در انجیل ده نفر به عنوان«شمعون»آمده است که یکی از آنها«پطرس»وصیّ حضرت عیسی علیه السّلام می باشد. (5)

طبق روایات،شمعون پسر عمّه ی حضرت مریم علیها السّلام می باشد. (6)

1-حضرت نرجس خاتون اهل قسطنطنیّه،پایتخت بیزانس،استانبول کنونی است.

2-نام شریفش:«ملیکه»است و به هنگام اسارت خود را«نرجس» معرّفی کرده،و به نامهای مختلف در خانه ی امام حسن عسکری علیه السّلام خوانده شده است.

3-پدرش:«یشوعا»پسر قیصر روم است.

4-قیصری که در آن روزگار بر اریکه ی امپراطوری تکیه کرده بود میخائیل سوّم بود.

5-میخائیل سوّم از سال 277 تا 253 هجری در این مسند بود.

6-به ظنّ قوی«یشوعا»پسر«تئوفیل بن میخائیل»است،و احتمال این که وی پسر«میخائیل»باشد از نظر تاریخی سازگار نمی باشد.

7-در عهد میخائیل برخوردهای نظامی بین قوای مسلمین و رومی ها مکرّر به وقوع پیوسته،و در این درگیریها هزاران نفر از طرفین به اسارت رفته اند.

8-یکبار میخائیل همه ی زندانیان مسلمان را آزاد کرده است.

9-روایت بشر بن سلیمان مورد اعتماد و استناد بزرگان علما در طول یازده قرن می باشد.

10-علاوه بر روایت بشر،به طریق صحیح از امام حسن عسکری علیه السّلام روایت شده که مادر حضرت بقیة اللّه-ارواحنا فداه-دختر پسر قیصر روم می باشد.

و در نتیجه از پذیرش گزارش بشر بن سلیمان هیچ مانعی وجود ندارد.

***

ص:60

گفتم:«دخترم خداوند امشب به تو فرزندی عطا خواهد کرد که آقای دو جهان و سرور دو سرای می باشد».

آثار خجلت در سیمای نرجس خاتون پدیدار شد.

چون از نماز عشا پرداختم افطار کردم و خوابیدم،در نیمه های شب برخاستم و نماز شب را به جای آوردم،او هنوز خواب بود و هیچگونه ناراحتی نداشت.هنگامی که از تعقیبات فارغ شدم باز هم خوابیدم،یکبار دیگر بیدار شدم،دیدم او هنوز خواب است.

بعدا او نیز برخاست،نماز شب را ادا کرد و مشغول استراحت شد.

من به صحن خانه رفتم تا از فرا رسیدن اذان صبح آگاه شوم،دیدم سپیده ی نخستین همچون دم گرگ پدیدار گشته،ولی نرجس خاتون همچنان در حال استراحت است.

اینجا بود که دچار شک و تردید شدم،که ناگاه امام حسن عسکری علیه السّلام،از همانجا که نشسته بود به من بانگ زد:

«لا تعجلی یا عمّة فهاک الأمر قد قرب»:

«عمّه شتاب نکن،آگاه باش که وعده ی الهی نزدیک است».

من نشستم و مشغول تلاوت سوره های الم سجده و یس شدم پس ناگهان نرجس خاتون مضطرب و هراسان برخاست.

پس به سویش دویدم و گفتم:«در امان خدا و در پناه نام خدا باشی».

سپس پرسیدم:«آیا چیزی حسّ می کنی؟»گفت:«آری،عمّه جان».

گفتم:«بر اعصاب خود مسلّط باش و آرامش خود را حفظ کن،که این همان وعده ی الهی است که به تو نوید داده بودم».

ص:63

حکیمه می گوید:یک لحظه من و نرجس را حالت رخوت و بی خبری فرا گرفت،ناگهان متوجّه شدم که نور یزدان قدم در عرصه ی گیتی نهاده است.

جامه را کنار زدم دیدم که حجّت خدا اعضای سجده را بر زمین نهاده، پیشانی بندگی بر آستان معبود گذاشته است.

او را در آغوش کشیدم و دیدم بسیار پاک و پاکیزه است.

در همان لحظه صدای امام عسکری را شنیدم که خطاب به من می فرمود:

«هلمّی الیّ ابنی یا عمّة»:

«عمّه جان پسرم را پیش من بیاور».

حجّت خدا را پیش پدر بردم،یک دست خود را بر پشت و یک دست دیگر را زیر تهیگاه کودک قرار داد و پاهای نورسیده را بر روی سینه اش چسبانید.زبان مبارکش را در دهان نوزاد قرار داد،دست مبارکش را بر چشمها،گوشها و مفاصل او کشید.سپس فرمود:«پسرم سخن بگو».

حجّت خدا بر یکتائی خداوند و رسالت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم گواهی داد، آنگاه بر یکایک امامان،از امیر مؤمنان تا پدر بزرگوارش درود فرستاد،و ساکت شد.

امام حسن عسکری علیه السّلام فرمود:«عمّه جان او را ببر که به مادرش سلام کند،بعدا به نزد من بیاور».

او را به نزد نرجس خاتون بردم،بر او سلام کرد،آنگاه به خدمت امام علیه السّلام برگردانیدم و در کنارش نهادم.

فرمود:

«عمّه جان روز هفتم به نزد ما بیا».

ص:64

حکیمه می گوید:فردای آن روز که برای تقدیم سلام به حضور امام حسن عسکری علیه السّلام رفته بودم،جامه را از روی گهواره کنار زدم که مولایم را زیارت کنم،او را ندیدم.عرض کردم:«فدایت شوم،سرورم کجاست؟»فرمود:

«یا عمّة استودعناه الّذی استودعته امّ موسی موسی»:

«عمّه جان او را به کسی سپردیم که مادر موسی فرزندش را به او سپرد».

روز هفتم به خدمت امام علیه السّلام رفتم و سلام کردم،فرمود:«پسرم را به پیش من بیاور».

رفتم و سرورم را در پارچه ای که پیچیده شده بود به خدمتش آوردم.

امام حسن عسکری علیه السّلام همانند دفعه ی پیشین زبان در دهان او نهاد.

گویی شیر یا عسل به او می داد.سپس فرمود:«پسرم سخن بگو».

لبان نازکتر از گلش باز شد و بر یکتائی خداوند و رسالت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم گواهی داد،و بر پیامبر و ائمّه علیهم السّلام درود فرستاد،تا به پدر بزرگوارش رسید،آنگاه این آیه را تلاوت نمود:

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ ، وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوٰارِثِینَ.

وَ نُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ،وَ نُرِیَ فِرْعَوْنَ وَ هٰامٰانَ وَ جُنُودَهُمٰا مِنْهُمْ مٰا کٰانُوا یَحْذَرُونَ:

«به نام خدای بخشایشگر مهربان،ما اراده کرده ایم به کسانی که در روی زمین به ضعف و زبونی کشیده شده اند منّت

ص:65

بگذاریم،آنان را پیشوایان خلق و وارثان زمین قرار دهیم.در روی زمین به آنها قدرت و تمکین دهیم،به فرعون و هامان و لشکریانش،آنچه را که از آن بیمناک بودند بنماییم». (1)

موسی-راوی حدیث-می گوید:از«عقبه ی خادم»نیز پرسیدم،گفت:

«آنچه حکیمه گفته،همه راست و درست است». (2)

این حدیث را با اندک تفاوتی شیخ طوسی،طبری،خواندمیر و قندوزی با اسناد جداگانه روایت کرده اند. (3)

*

آن قبله موعود و کعبه ی مقصود،عدّه ای از شیعیان مورد اعتماد را گرد آورد و آن مهر فروزان را بر آنها نشان داد و فرمود:

«هذا صاحبکم من بعدی،و خلیفتی علیکم،و هو القائم الّذی تمتدّ الیه الأعناق بالإنتظار،فاذا امتلأت الأرض جورا و ظلما،خرج فملأها قسطا و عدلا»:

«این جانشین من در میان شما،و صاحب شما بعد از من است.او همان قائم-علیه السّلام-است که در انتظارش گردنها کشیده می شود،هنگامی که زمین پر از ظلم و ستم شد او ظاهر می شود و آن را پر از عدل و داد نماید». (1)

به علاوه صدها خوشبخت دیگری که در طول پنج سال-بعد از ولادت،تا شهادت پدر بزرگوارش-به محضر آن نور سرمدی تشرّف یافته اند،که فهرست چهل نمونه از آنها را در مقدّمه ی جزیره ی خضرا آورده ایم. (2)

یکی از کنیزانی که به هنگام ولادت آن مهر فروزان حضور داشت می گوید:

هنگامی که مولای ما دیده به جهان گشود،نوری از او ساطع گردید که همه ی اقطار جهان را روشن ساخت.

در آن هنگام پرندگان نقره فامی دسته دسته از آسمان فرود آمدند و بالهای خود را بر سر و صورت و پیکر نوزاد سائیدند،و سپس به سوی آسمان پر گشودند.

ص:69

چون مشاهدات خود را به امام حسن عسکری علیه السّلام عرض کردم،تبسّمی کردند و فرمودند:

«تلک ملائکة السّماء،نزلت لتتبرّک بهذا المولود،و هی انصاره اذا خرج بأمر اللّه عزّ و جلّ»:

«اینها فرشتگان آسمانند،که برای تبرّک جستن از این مولود فرخنده فرود آمده اند،و چون به امر پروردگار ظهور کند، اینها یاورانش خواهند بود». (1)

او پاک و پاکیزه به دنیا آموده بود،ولی برای اینکه فرشتگان از آن جسم طاهر متبرّک شوند،«رضوان»خازن بهشت با گروهی از فرشتگان مقرّب فرود آمدند و با آب سلسبیل و کوثر،آن جسم اطهر را شستشو دادند. (2)

بدین ترتیب تولّد شگفت انگیزترین انسان تحقّق یافت.

و این لحظه ی پرشکوه در 15 شعبان 255 هجری اتّفاق افتاد.

به شمار اندکی از آنها اشاره می کنیم:

1-قدیمی ترین منبعی که در آن تاریخ تولد امام زمان علیه السّلام درج شده کتاب گرانسنگ«اثبات الرّجعه»از فضل بن شاذان نیشابوری است.

فضل بن شاذان چهار امام معصوم:امام رضا،امام جواد،امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السّلام را درک کرده و از آنها حدیث نقل کرده و در ربیع المولود 260 هجری-اندکی قبل از شهادت امام حسن عسکری علیه السّلام دیده از جهان فروبسته است.

امام حسن عسکری علیه السّلام به هنگام مشاهده ی یکی از آثار فضل بن شاذان فرمود:

«من به حال اهل خراسان غبطه می خورم که مرد شایسته ای چون فضل بن شاذان در میان آنها است». (1)

از فضل بن شاذان 180 جلد کتاب به یادگار مانده که 6 جلد از آنها به مسائل مهدویت اختصاص دارد. (2)

او در کتاب«اثبات الرّجعه»تاریخ دقیق میلاد مسعود قبله ی موعود را با یک واسطه از امام حسن عسکری علیه السّلام روایت کرده،و اینک متن حدیث:

فضل بن شاذان،از محمد بن علی بن حمزه،از امام حسن عسکری علیه السّلام روایت می کند که فرمود:

قد ولد ولیّ اللّه و حجّته علی عباده،و خلیفتی من بعدی، مختونا لیلة النّصف من شعبان،سنة خمس و خمسین و

ص:71

مأتین،عند طلوع الفجر،و کان اوّل من غسله رضوان خازن الجنان،مع جمع من الملائکة المقرّبین بماء الکوثر و السّلسبیل،ثمّ غسلته عمّتی حکیمة،بنت محمّد بن علیّ الرّضا علیهم السّلام؛

ولیّ خدا و حجّت خدا بر بندگان و جانشین من بعد از من،در شب نیمه ی شعبان،سال 255،به هنگام طلوع فجر،به صورت ختنه شده،دیده به جهان گشود.

نخستین کسی که او را غسل داد:«رضوان»خازن بهشت بود،که با گروهی از فرشتگان مقرّب با آب کوثر و سلسبیل او را شست وشو داد،سپس عمه ام«حکیمه»دختر امام جواد علیه السّلام او را شست وشو داد». (1)

این حدیث در نهایت صحّت و اتقان است،زیرا آن را«فضل بن شاذان»تنها با یک واسطه از امام علیه السّلام روایت کرده است.

همه ی علمای رجال فضل بن شاذان را به عنوان:ثقه،فقیه،جلیل القدر و عظیم الشّأن ستوده اند (2)نجاشی پیشتاز رجالیون در حق او فرموده:

جلالت قدر او مشهورتر از آن است که ما او را وصف کنیم. (3)

ص:72

و علامه ی حلّی در مورد او فرموده:

او رئیس طائفه ی امامیه است. (1)

فضل بن شاذان نیز آن را از:«محمد بن علی بن حمزة بن حسن بن عبید اللّه بن عباس بن علی علیه السّلام»روایت کرده است.

محمد بن علی بن حمزه از اصحاب برجسته ی امام حسن عسکری علیه السّلام بود که نسبش با چهار واسطه به قمر منیر بنی هاشم،حضرت ابو الفضل علیه السّلام می رسید.

مقدّم رجالیون مرحوم نجاشی در حق او فرموده:

«محمد بن علی بن حمزه مورد وثوق است،در حدیث بسیار برجسته،از نظر عقیدتی صحیح الاعتقاد می باشد،از امام هادی و امام عسکری علیهما السّلام روایت کرده و با آنها ارتباط مکاتبه ای داشت،پس از شهادت امام حسن عسکری علیه السّلام مادر صاحب الأمر(عج)در خانه ی او اقامت نمود». (2)

این تعبیر نجاشی ما را از مراجعه به هرکتاب رجالی دیگر بی نیاز می کند،عبد الرحمن بن ابی حاتم رازی از او روایت کرده و او را با وثاقت و صداقت ستوده، (3)خطیب بغدادی از او به عنوان ادیب،شاعر و آگاه از علم حدیث تعبیر کرده،به عنوان«صدوق»ستوده، (4)ابن حجر تاریخ وفاتش را

ص:73

به سال 286 ه.ثبت کرده است. (1)

در اینجا چند نکته بسیار حائز اهمیت است:

1)راوی خود از خاندان عصمت و طهارت و نواده ی حضرت ابو الفضل علیه السّلام است،که نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد.

2)راوی علاوه بر محدّث بودن،به شرف مکاتبه با دو امام نایل بوده،و این مکاتبه ادامه داشته است.

3)اهل قلم و تحقیق بوده و کتابی پیرامون نهضت علویّون به نام«مقاتل الطالبیّین»از خود به یادگار نهاده است. (2)

4)ارتباطش با خاندان وحی به قدری محکم و تنگاتنگ بوده،که به هنگام ناامن شدن اوضاع و بحرانی شدن وضع سیاسی،همسر امام حسن عسکری علیه السّلام مادر حضرت بقیة اللّه-ارواحنا فداه-به خانه ی او اجلال نزول فرموده است. (3)

5)از نظر صداقت،وثاقت،جلالت قدر،استواری عقیده،آگاهی گسترده از علم حدیث و تفوّق در شعر و ادب در حدی بوده که پیشتاز رجالیون شیعه«نجاشی»و مقدّم رجالیون عامّه«ابن ابی حاتم رازی»بر آن تصریح و تأکید نموده اند.

این محدّث گرانمایه با این ویژگیهای برجسته،بدون واسطه تاریخ

ص:74

دقیق طلوع خورشید فروزان امامت را از امام حسن عسکری علیه السّلام روایت کرده،آنگاه شخصیت بی نظیری چون«فضل بن شاذان»آن را در اثر ماندگار خود«اثبات الرجعه»از او نقل فرموده است.

جالب تر اینکه فضل بن شاذان در سال 260 هجری،چند روزی قبل از شهادت امام عسکری علیه السّلام دیده از جهان فروبسته است،یعنی به هنگام وفات او،حد اکثر 5 سال از عمر شریف حضرت ولی عصر-ارواحنا فداه-می گذشت.

با توجه به این ویژگی ها بود که ما این روایت را با شرح و بسط نقل کردیم،اما دیگر موارد را بسیار کوتاه و گذرا نقل می کنیم،علاقمندان به شرح و تفصیل را به منابع یاده شده در پاورقی هرفرازی فرا می خوانیم.

2-ابو جعفر،محمد بن یعقوب کلینی،متوفای 329 ه. (1)

3-ابو الحسن،علی بن الحسین بن علی المسعودی،متوفّای 346 ه. (2)

4-ابو جعفر،محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه،متوفای، 381 ه. (3)

5-ابو عبد اللّه،محمد بن محمد بن النعمان،شیخ مفید،متوفای 413 ه. (4)

6-ابو الفتح،محمد بن علی بن عثمان کراجکی،متوفای 449 ه. (5)

ص:75

7-ابو جعفر،محمد بن الحسن الطوسی،متوفای 460 ه. (1)

8-امین الاسلام،فضل بن حسن طبرسی،متوفای 548 ه. (2)

9-ابو الحسن،علی بن عیسی بن ابی الفتح اربلی،متوفای 693 ه. (3)

10-عماد الدّین،حسن بن علی طبری،متوفای بعد از 701 ه. (4)

11-حسن بن یوسف بن المطهر،علامه ی حلّی،متوفای 726 ه. (5)

12-شمس الدّین محمد بن مکی،شهید اول،مستشهد 786 ه. (6)

13-شیخ بهاء الدّین محمد بن الحسین العاملی،شیخ بهائی،متوفای 1030 ه. (7)

14-سید تاج الدّین بن علی بن احمد الحسینی العاملی-قرن یازدهم- (8)

15-سید محمد میر لوحی اصفهانی،متوفای بعد از 1085 ه. (9)

16-محمد بن الحسن الحرّ العاملی،متوفای 1104 ه. (10)

17-سید هاشم بحرانی،صاحب غایة المرام،متوفای 1109 ه. (11)

ص:76

18-مولی محمد باقر مجلسی،متوفای 1110 ه. (1)

19-محمد رضا خاتون آبادی،متوفای بعد از 1127 ه. (2)

20-شیخ محمد بن عبد اللّه،ابو عزیز الخطی،متوفای 1200 ه. (3)

21-میر محمد صادق خاتون آبادی،متوفای 1272 ه. (4)

22-شیخ محمود عراقی میثمی،متوفای،1306 ه. (5)

23-میرزا حسین نوری طبرسی،متوفای 1320 ه. (6)

24-شیخ علی یزدی حائری،متوفای 1333 ه. (7)

25-شیخ عباس قمی،متوفای 1359 ه. (8)

26-شیخ علی اکبر نهاوندی،متوفای 1366 ه. (9)

27-شیخ محمد طاهر السماوی،متوفای 1370 ه. (10)

28-سید محسن امین عاملی،متوفای 1371 ه. (11)

ص:77

29-سید صدر الدّین صدر،متوفای 1373 ه. (1)

30-شیخ نجم الدّین جعفر بن محمد عسکری،متوفای 1395 ه. (2)

تعداد 30 تن از محدثان،مورخان و شخصیتهای برجسته ی جهان تشیّع،که به عنوان نمونه در جدول بالا یاد شدند،کسانی هستند که میلاد مسعود کعبه ی مقصود،قبله ی موعود،حضرت بقیّة اللّه-ارواحنا فداه-را در تاریخ شب نیمه ی شعبان 255 هجری یاد کرده اند.

در این میان ده ها تن از محدثان و مورخان،آن را در شب نیمه ی شعبان 256 نوشته اند،که به جهت اختصار به آنها اشاره نکرده ایم.

تعدادی از آنها را به عنوان نمونه در اینجا می آوریم:

این گروه از علمای اهل سنّت،کسانی هستند که انصاف به خرج داده، تاریخ تولّد حضرت ولیّ عصر روحی فداه را دقیقا همانند علمای شیعه در 15 شعبان 255 هجری نوشته اند که در این فرصت کوتاه به تعدادی از آنها دست یافتیم و اینک اسامی بیست تن از آنها به ترتیب تسلسل زمانی:

1-ابو بکر احمد بن حسین بن علی بیهقی شافعی،متوفّای 458 ه.در کتاب«شعب الایمان». (1)

2-شمس الدّین احمد بن محمّد،ابن خلّکان،متوّفای 681 ه. (2)

3-حمد اللّه بن ابی بکر بن احمد بن نصر مستوفی،متوفّای حدود 750 ه. (3)

4-ابو الولید محمّد ابن شحنه ی حنفی،متوفّای 815 ه. (4)

5-حافظ محمّد بن محمّد بن محمود نجّار،معروف به خواجه پارسا، متوفّای 822 ه.در کتاب«فصل الخطاب». (5)

6-علی بن محمّد بن احمد،معروف به ابن صبّاغ،متوفّای 855 ه. (6)

7-غیاث الدّین بن همام الدّین،معروف به خواندمیر،متوفّای 942 ه. (7)

ص:79

8-شمس الدّین،محمّد ابن طولون دمشقی حنفی،متوفّای 953 ه. (1)

9-عبد الوهّاب شعرانی شافعی،متوفّای 973 ه. (2)

10-احمد ابن حجر هیثمی مکّی،متوفّای 974 ه. (3)

11-سیدّ جمال الدّین عطاء اللّه بن سیّد غیاث الدّین محدّث،صاحب کتاب«روضة الأحباب»متوفّای 1000 ه. (4)

12-احمد بن یوسف دمشقی قرمانی،متوفّای 1019 ه. (5)

13-عبد اللّه بن محمّد بن عامر شبراوی شافعی،متوفّای بعد از 1154 ه. (6)

14-محمّد بن احمد سفارینی نابلسی حنبلی،متوفّای 1188 ه. (7)

15-مؤمن بن حسن بن مؤمن شبلنجی،متوفّای بعد از 1290 ه. (8)

16-سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی،متوفّای 1294 ه. (9)

17-حسن عدوی حمزاوی مالکی مصری،متوفّای 1303 ه. (10)

ص:80

18-شهاب الدّین احمد بن احمد حلوانی،متوفّای 1308 ه. (1)

19-قاضی بهلول بهجت افندی،متوفّای 1350 ه. (2)

20-خیر الدّین زرکلی،متوفّای 1396 ه. (3)

نامبردگان که همگی از مشاهیر علمای اهل سنّت هستند،در آثار گرانقدر خود ولادت حضرت ولیّ عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف-را در شب جمعه 15 شعبان 255 هجری ثبت کرده اند.

جمعی از چهره های برجسته ی معاصر نیز در آثار ارزشمند خود به ولادت آن حضرت در نیمه ی شعبان 255 ه.تصریح کرده اند که از آن جمله است«دکتر محمّد بیومی مهران»،استاد دانشگاه اسکندریه (4)که در شرح حال امام مهدی منتظر علیه السّلام می نویسد:

او امام دوازدهم از امامان آل رسول صلّی اللّه علیه و آله می باشد که در نیمه ی

ص:81

شعبان 255 ه.در شهر سامرا در ایام خلافت مهدی عباسی (255-256 ه.)دیده به جهان گشود.

در روز تولّد او،پدرش 10/000 رطل نان و 10/000 رطل گوشت صدقه داد و 300 رأس گوسفند از سوی او عقیقه نمود.

مادر او،امّ ولد بود و«نرجس»نام داشت.

آن حضرت به هنگام درگذشت پدرش پنج سال داشت.خداوند در آن سنّ حکمت و فصل الخطاب به او داده بود و او را آیتی برای جهانیان قرار داده بود،چنانکه پیش از او حضرت یحیی علیه السّلام را در کودکی پیامبر و پیشوا قرار داده بود و حضرت علیه السّلام را در گهواره به پیامبر برانگیخته بود. (1)

آنگاه به تفصیل دلایل امامت آن حضرت را می شمارد،سپس پیرامون غیبت صغری و کبری گفتگو نموده،نواب اربعه را برمی شمارد و در پایان می افزاید:

غیبت کبری از نیمه ی شعبان 328 ه.آغاز شد،از آن تاریخ درب سفارت بسته شد،راه ارتباط امام و پیروان قطع شد، تنها خداوند متعال به راز آن واقف است که رازی از رازهای خداوند است و شک در اسرار خداوند کفر است و عدم آگاهی از آن مجوّز انکار نمی باشد،زیرا ما هرگز به تفصیلات رخدادها واقف نیستیم. (2)

ص:82

برخی دیگر از علمای اهل سنّت روز و ماه آن را تعیین نکرده اند،ولی تصریح کرده اند که حضرت مهدی علیه السّلام در سال 255 هجری جهان را با نور خود منوّر فرموده است،که از آن جمله است:

1-عماد الدّین اسماعیل ابو الفداء،متوفّای 732 ه. (1)

2-زین الدّین عمر بن منفطر،ابن وردی،متوفّای 749 ه. (2)

برخی از آنان همه ی مشخّصات را دقیقا همانند شیعیان نوشته اند،جز اینکه به جای نیمه ی شعبان،نیمه ی رمضان 255 ه.ثبت کرده اند،که از آن جمله است:عبد الرّحمن صوفی از مشایخ شاه ولیّ اللّه دهلوی،در کتاب «الانتباه فی سلاسل اولیاء اللّه». (3)

و برخی از آنها میلاد مسعود آن مهر تابان را در سالهای 258 و 259 نوشته اند که از آن جمله است:

1-عبد اللّه بن محمد بن عبد الوارث،ابن ازرق فارقی،متوفّای 590 ه.که در کتاب«تاریخ میافارقین»ولادت آن حضرت را در 19 ربیع الاوّل 258 ه.

نوشته است. (4)

2-کمال الدّین محمّد ابن طلحه شافعی،متوفّای 652 ه.که ولادت آن حضرت را در 23 رمضان 258 ه.نوشته است. (5)

ص:83

3-حسین بن محمّد بن حسن مالکی دیار بکری،متوفّای 966 ه.که او نیز 23 رمضان 258 ه.را قید کرده است. (1)

4-شمس الدّین سامی افندی،متوفّای 1322 ه.که ولادت آن کعبه ی مقصود را در سال 259 ه.نوشته است. (2)

گروهی از علمای اهل سنّت در کتابهای خود به تناسبهای مختلف از حضرت بقیّة اللّه(روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفدا)گفتگو کرده اند و تصریح نموده اند که او فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام می باشد.اینها اگرچه از تاریخ دقیق تولّد حضرت ولی عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف- بحث نکرده اند،ولی نظر به این که در مورد وفات امام حسن عسکری علیه السّلام هیچ اختلاف نیست و همه ی مورّخان شیعه و سنّی وفات آن حضرت را به سال 260 هجری نوشته اند،لذا محدّثان و مورّخانی که تصریح می کنند که حضرت مهدی فرزند بلافصل امام حسن عسکری است،در واقع اعتراف می کنند که حضرت مهدی علیه السّلام پیش از آن تاریخ دیده به جهان گشوده است.

این اعترافها مشت محکمی است بر دهان یاوه گویانی که نغمه ی«مهدی نوعی»ساز می کنند!.

به دلیل اهمیّت این معنی،فهرست اعترافات تعدادی از بزرگان علمای اهل سنّت را که تصریح کرده اند حضرت مهدی فرزند بلافصل امام حسن عسکری است به ترتیب تسلسل زمانی در اینجا می آوریم:

1-حافظ ابو محمّد بلاذری،متوفّای 339 ه.که قسمت اعظم عمر خود

ص:84

را در غیبت صغری سپری کرده و ده سال هم از غیبت کبری را درک نموده است،به پیشگاه آن مهر تابان تشرّف یافته،به استماع حدیثی از آن بزرگوار مفتخر شده است.

متن این حدیث را عبد العزیز دهلوی،متوفّای 1239 ه.که از دشمنان سرسخت عالم تشیّع است،در کتاب«نزهه»از پدرش شاه ولیّ اللّه دهلوی نقل می کند،که او نیز در کتاب«مسلسلات»با سلسله ی سندش از ابن عقله،از بلاذری نقل کرده است. (1)

2-علی بن حسین مسعودی،متوفّای 346 ه.که قسمتی از غیبت صغری را درک نموده،به هنگام بحث از امام حسن عسکری علیه السّلام می نویسد:«او پدر مهدی منتظر،امام دوازدهم شیعیان است». (2)

3-ابو عبد اللّه محمّد بن احمد بن یوسف خوارزمی،متوفّای 383 ه.از حضرت مهدی علیه السّلام به عنوان فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام نام برده و سلسله ی نسب آن حضرت را تا امیر مؤمنان علیه السّلام برشمرده است. (3)

4-یحیی بن سلامه خصکفی شافعی،متوفّای 553 ه.در قصیده ی دالیّه ی خود،اسامی مقدّس 12 امام معصوم را به نظم درآورده و بعد از امام حسن عسکری علیه السّلام از حضرت ولی عصر علیه السّلام و غیبت آن حضرت بحث کرده است. (4)

متن قصیده ی او را قندوزی نقل کرده است. (5)

ص:85

5-ابو محمّد عبد اللّه احمد بن احمد ابن خشّاب،متوفّای 567 ه.در کتاب«تاریخ موالید»تصریح می کند که خلف صالح از فرزندان امام حسن عسکری است و نام مادرش نرجس و یا سوسن است. (1)

6-موفّق بن احمد مکّی،متوفّای 568 ه.و مشهور به:«اخطب خوارزم»با سلسله اسناد خود از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت می کند که در شب معراج انوار تابناک امامان معصوم را در سمت راست عرش مشاهده کرده،اسامی فردفرد آنها را بیان نموده،سپس می فرماید:مهدی در میان آنها چون ستاره ای فروزان می درخشید،خداوند فرمود:«ای محمّد!اینها حجّتهای من هستند و او منتقم عترت تست،که به عزّت و جلال خود سوگند:

او حجّت واجبه بر دوستان من است،و انتقام گیرنده از دشمنان من است». (2)

7-کمال الدّین محمّد ابن طلحه ی شافعی،متوفّای 650 ه.تصریح کرده که خلف صالح مهدی منتظر علیه السّلام فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام است.آنگاه نسب او را تا حضرت علی علیه السّلام برشمرده است. (3)

8-شمس الدّین یوسف بن قزاغلی حنفی،معروف به سبط ابن جوزی،و متوفّای 654 ه.تصریح کرده که آن کعبه ی مقصود فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام است،و سلسله ی نسب آن حضرت را تا حضرت علی علیه السّلام بر شمرده است. (4)

ص:86

9-محمّد بن یوسف گنجی شافعی،متوفّای 658 ه.هنگامی که از زندگانی امام حسن عسکری علیه السّلام بحث می کند می نویسد:از او فقط یک پسر باقی ماند و او امام منتظر صلوات اللّه علیه است. (1)

نامبرده در کتاب پرارج«البیان فی اخبار صاحب الزّمان»بابی را به پاسخ شبهات اختصاص داده،با دلایل قطعی اثبات کرده که حضرت مهدی علیه السّلام از روزی که غائب شده تا به امروز زنده است،و چنین عمر طولانی از نظر عقل و شرع هیچ مانعی ندارد. (2)

10-عز الدّین علی ابن اثیر متوفّای 630 ه.در تاریخ پرارج«کامل»به هنگام بحث از امام حسن عسکری علیه السّلام تصریح می کند که او پدر مهدی منتظر است. (3)

11-محی الدّین ابن عربی،متوفّای 637 ه.در فتوحات مکیّه باب 366 می گوید:

«مهدی از عترت رسول خداست.او از فرزندان حضرت فاطمه است.جدّش حسین بن علی است.پدر او امام حسن عسکری،پسر امام علی النّقی،پسر امام محمّد تقی،پسر امام رضا،پسر امام کاظم،پسر امام صادق،پسر امام باقر،پسر امام زین العابدین،پسر امام حسین،پسر امام علی رضی اللّه عنه است».

این فراز از گفتار ابن عربی در نسخه های چاپی فتوحات تحریف شده

ص:87

است.ولی نسخه های تحریف نشده ی آن در اختیار بزرگان اهل سنّت بوده، و در کتابهایشان منعکس است،که به دو نمونه ی آن دست یافته ایم:

1)امام عبد الوهّاب شعرانی،متوفّای 973 ه.متن کامل باب 366 فتوحات مکیّه را آورده. (1)

2)شیخ حسن عدوی حمزاوی،متوفّای 1303 ه.نیز قسمت عمده ی این باب را بدون کم و کاست آورده است. (2)

دسترسی این دو دانشمند به متن تحریف نشده ی فتوحات در قرنهای دهم و سیزدهم نشانه ی آن است که در طول قرنها نسخه های آن سالم بوده، بعد از پیدایش چاپ به تحریف آن دست یازیده اند.

تحریف آثار گذشتگان جنایت بسیار بزرگی است که قدر و اعتبار میراث گرانبهای جهان اسلام را زیر سؤال می برد که با کمال تأسّف در چند کشور از جمله مصر رائج می باشد!. (3)

12-ابراهیم بن محمّد جوینی،متوفّای 703 ه.حدیثی را روایت می کند که تصریح دارد بر اینکه امام بعد از امام حسن عسکری علیه السّلام،فرزند برومندش قائم منتظر-عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف-است،که به هنگام ظهور بر سراسر جهان هستی فرمانروائی خواهد داشت. (4)

وی همچنین از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت می کند که در شب معراج انوار

ص:88

طیّبه ی علی و فاطمه و دیگر امامان معصوم را در طرف راست عرش مشاهده نموده،که همگی صف کشیده به عبادت حق تعالی پرداخته اند و مهدی در میان آنها چون ستاره ی درخشانی تجلّی می کند. (1)

13-صلاح الدّین الصّفدی،متوفّای 746 ه.در کتاب«شرح دائره» تصریح می کند که مهدی موعود دوازدهمین امام معصوم است که اوّل آنها علی بن ابی طالب و آخر آنها حضرت مهدی است. (2)

14-ابو عبد اللّه عفیف الدّین اسعد بن علی بن سلیمان یافعی شافعی، متوفّای 768 ه.در پیرامون امام حسن عسکری علیه السّلام بحث می کند و در پایان می نویسد:او پدر امام منتظر و صاحب سرداب است. (3)

15-عبد اللّه بن محمّد مطری شافعی متوفّای 765 ه.، (4)در کتاب «الریّاض الزّاهرة»تصریح می کند که او پسر امام حسن عسکری علیه السّلام، صاحب شمشیر و قائم منتظر است و برای او دو غیبت است. (5)

16-شمس الدّین ابو عبد اللّه محمّد بن احمد ذهبی شافعی،متوفّای 804 ه.تصریح کرده که حضرت بقیّة اللّه روحی فداه فرزند امام حسن عسکری علیه السّلام است و هنوز زنده است،تا خداوند فرمان ظهور دهد و زمین را پر از عدل فرماید. (6)

ص:89

17-ابو المعالی محمّد بن عبد اللّه بن مبارک رفاعی مخزومی،متوفّای 885 ه.در کتاب«صلاح الاخبار فی نسب السّادة الفاطمیّة الاطهار» تصریح می کند که ولیّ اللّه اعظم امام زمان علیه السّلام فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام است. (1)

18-عبد الرّحمن بن احمد بن قوام الدّین شافعی،معروف به جامی، متوفّای 898 ه.در کتاب پرارج«شواهد النّبوّة»داستان ولادت آن حضرت را مشروحا نوشته،و از عدّه ای از اصحاب امام حسن عسکری علیه السّلام نام برده که در عهد امام حسن عسکری علیه السّلام به دیدار آن جمال الهی نائل گشته اند. (2)آنگاه سخنان خود را با اشعار نغزی حسن ختام داده که مطلعش این است:

بیا ای امام هدایت شعار که بگذشت از حد غم انتظار

ز روی همایون بر افکن نقاب عیان ساز رخسار چون آفتاب (3)

19-احمد بن حجر هیثمی مکّی،متوفّای 974 ه.در کتاب:«الصّواعق المحرقة»که آن را به عنوان ردّ بر شیعیان نوشته،شرح حال کوتاهی از امامان معصوم علیهم السّلام آورده،در پایان شرح حال امام حسن عسکری علیه السّلام می نویسد:

«به سن 28 سالگی در سامرا درگذشت و در کنار پدرش به

ص:90

خاک سپرده شد،گفته می شود او نیز به وسیله ی سمّ از دنیا رفته است».

سپس می افزاید:

«جز فرزندش ابو القاسم محمّد حجّت جانشینی بر جای نگذاشت،که به هنگام وفات پدرش پنجساله بود،و لکن در آن سنّ و سال خداوند حکمت به او عطا فرموده بود». (1)

20-محمّد بن علی صبّان مصری شافعی،متوفّای 1206 ه.نیز تصریح کرده که آن مهر تابان فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام است و سلسله ی نسب او را تا امیر مؤمنان علیه السّلام نوشته،قسمتی از مناقب آن حضرت را برشمرده است. (2)

* اینها گروهی از بزرگان اهل سنّت هستند که در کتابهای خود در مورد حضرت مهدی علیه السّلام به کلّی گوئی اکتفا نکرده اند،بلکه به صراحت گفته اند که مهدی موعود فرزند بلافصل امام حسن عسکری علیه السّلام است.امّا در مورد اصل مهدویّت حتّی یک نفر هم یافت نمی شود که منکر ظهور مصلح جهانی در آخر الزّمان باشد.در این زمینه روایتی نیز از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در کتب اهل سنّت نقل شده که هرکس حضرت مهدی را انکار کند کافر است،و

ص:91

گروهی از علمای اهل سنّت برطبق آن فتوی داده اند.متن حدیث این است:

ابو بکر اسکاف متوفّای 852 ه. (1)در«فوائد الاخبار»و ابو القاسم سهیلی در«شرح السّیره»و جلال الدّین سیوطی، در«العرف الوردی»روایت کرده اند از جابر بن عبد اللّه انصاری که رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود:

«من کذّب بالمهدیّ فقد کفر»:

«هرکس حضرت مهدی را انکار کند کافر است». (2)

*

ص:92

6.علی بن عیسی اربلی،متوفّای 693 ه. (1)

7.حسن بن یوسف بن مطهر،مشهور به«علامه حلّی»،متوفّای 726 ه. (2)

8.علی بن حسین بن عبد العالی،مشهور به«محقّق کرکی»متوفّای 940 ه. (3)

9.شیخ بهاء الدّین محمّد عاملی،مشهور به«شیخ بهائی»متوفّای 1030 ه. (4)

10.ملاّ محسن فیض کاشانی،متوفّای 1091 ه. (5)

11.محمّد بن حسن،مشهور به«شیخ حرّ عاملی»متوفّای 1104 ه. (6)

12.مولی محمّد باقر مجلسی،متوفّای 1110 ه. (7)

و امّا راویان این حدیث شریف به همین تعبیر از اهل سنّت:

1.مسلم بن حجّاج نیشابوری،متوفّای 261 ه. (8)

2.قاضی عبد الجبّار معتزلی،متوفّای 415 ه. (9)

3.محمّد بن فتوح حمیدی،متوفّای 488 ه. (10)

ص:95

4.مسعود بن عمر بن عبد اللّه،مشهور به«سعد الدّین تفتازانی»متوفّای 791 ه. (1)

5.علی بن سلطان محمّد،مشهور به«ملاّ علی قاری»متوفّای 1014 ه. (2)

6.مولی حیدر علی فیض آبادی هندی،متوفّای 1205 ه. (3)

7.حافظ سلیمان بن ابراهیم قندوزی،متوفّای 1294 ه. (4)

2-«من مات و لم یعرف امام زمانه فقد مات میتة جاهلیّة»:

در این متن فقط کلمه ی«فقد»بر متن نخستین افزوده شده و مفهوم حدیث را با تأکید بیشتری بیان می کند.

این متن را از علمای بزرگ شیعه:ابو جعفر محمّد بن علی بن شهرآشوب،متوفّای 588 ه.روایت کرده (5)و از علمای اهل سنّت گروهی آن را نقل کرده اند که از آن جمله است:

1.شیخ ابو سعید خادمی حنفی،متوفّای 1168 ه. (6)

2.قاضی بهلول بهجت افندی،مشهور به«قاضی زنگنه زوری»متوفّای 1350 ه. (7)

ص:96

3-«من مات بغیر امام مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بدون امام از دنیا برود به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

راویان حدیث شریف از علمای شیعه:

1.محمّد بن محمّد بن نعمان،مشهور به«شیخ مفید»متوفّای 413 ه. (1)

2.محمّد بن مسعود بن عیّاش سلمی،از بزرگان قرن سوم هجری. (2)

3.شیخ محمّد مشهدی،از علمای قرن دوازدهم هجری. (3)

و اما راویان آن از علمای بزرگ اهل سنّت:

1.ابو داوود سلیمان بن داوود طیالسی،متوفّای 204 ه. (4)

2.احمد حنبل پیشوای حنابله،متوفّای 241 ه. (5)

3.ابو القاسم سلیمان بن احمد طبرانی،متوفّای 360 ه. (6)

4.عبد الحمید،ابن ابی الحدید معتزلی،متوفّای 656 ه. (7)

5.نور الدّین علی بن ابی بکر هیثمی،متوفّای 807 ه. (8)

6.جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه. (9)

ص:97

7.علی بن حسام الدّین،مشهور به«متّقی هندی»متوفّای 975 ه. (1)

8.محمّد بن سلیمان مغربی،متوفّای 1094 ه. (2)

4-«من مات لا یعرف امامه مأت میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامش را نشناسد با مرگ جاهلی مرده است».

این متن را حافظ سلیمان بن ابراهیم قندوزی،متوفّای 1294 ه.از بزرگان اهل سنّت در کتاب ارزشمند«ینابیع المودّة»روایت کرده (3)و جمع کثیری از علمای بزرگ شیعه آن را در منابع حدیثی خود آورده اند که از آن جمله است:

1.ابو جعفر احمد بن محمّد بن خالد برقی،متوفّای 274 ه. (4)

2.علی بن حسین بن موسی بن بابویه-پدر شیخ صدوق-متوفّای 329 ه. (5)

3.محمّد بن یعقوب کلینی،متوفّای 329 ه. (6)

4.محمّد بن ابراهیم نعمانی،از بزرگان شیعه در قرن چهارم هجری. (7)

5.محمّد بن علی بن بابویه،مشهور به«شیخ صدوق»متوفّای 381 ه. (8)

ص:98

6.ابو جعفر محمّد بن حسن طوسی،متوفّای 460 ه. (1)

7.سیّد هاشم بحرانی،متوفّای 1109 ه. (2)

8.مولی محمّد باقر مجلسی،متوفّای 1110 ه. (3)

5-«من مات و لیس علیه امام فمیتته جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی بر او نباشد،مرگش بر عهد جاهلیّت است».

این متن را از بزرگان اهل سنّت«طبرانی»متوفّای 360 ه.در معجم کبیر (4)از بزرگان شیعه و فضل بن شاذان نیشابوری،متوفّای 260 ه.از اصحاب امام رضا علیه السّلام در کتاب گرانسنگ«الایضاح»روایت کرده اند. (5)

6-«من مات لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی بر او نباشد،مرگش همانند مرگ دوران جاهلیّت است».

این متن را پیشوای محدّثان شیعه،محمّد بن یعقوب کلینی،متوفّای 329 ه.در کافی شریف روایت نموده، (6)و گروهی از علمای اهل تسنّن در کتابهای حدیثی خود آورده اند که از آن جمله است:

ص:99

1.احمد بن عمر بزّار،متوفّای 320 ه.در زوائد. (1)

2.نور الدّین علی بن ابی بکر هیثمی،متوفّای 807 ه.در مجمع و کشف الاستار. (2)

7-«من مات و لیس له امام مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس در حالی بمیرد که امامی بر او نباشد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

این متن را از بزرگان اهل سنّت،علاء الدّین علی بن بلبان فارسی حنفی، متوفّای 739 ه.روایت کرده (3)و از محدّثان بزرگ شیعه جمع کثیری روایت نموده اند که از آن جمله است:

1.ابو جعفر محمّد بن یعقوب کلینی،متوفّای 329 ه. (4)

2.علی بن حسین بن بابویه-پدر شیخ صدوق-متوفّای 329 ه. (5)

3.محمّد بن علی ابن بابویه،مشهور به شیخ صدوق متوفّای 381 ه. (6)

4.علاّمه ی بزرگوار مولی محمّد باقر مجلسی،متوفّای 1110 ه. (7)

***

ص:100

کتاب ارزشمند«المعیار و الموازنة» (1)و«نقض کتاب العثمانیّة». (2)

2.عبد الحمید،ابن ابی الحدید معتزلی،متوفّای 656 ه. (3)

4-«من مات و لا بیعة علیه مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و بیعتی بر عهده ی او نباشد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را گروهی از بزرگان اهل سنّت روایت کرده اند که از آن جمله است:

1.محمّد بن سعد،کاتب واقدی،متوفّای 230 ه.در کتاب طبقات. (4)

2.جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه. (5)

3.علاء الدین علی بن حسام الدّین،مشهور به«متّقی هندی»متوفّای 975 ه. (6)

5-«من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و در گردنش بیعتی نباشد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

ص:102

این متن را مسلم بن حجّاج نیشابوری،متوفّای 261 ه.در صحیح و ابو بکر احمد بن حسین بن علی بیهقی،متوفّای 458 ه.در سنن خود آورده است. (1)

6-«من مات و لیس علیه طاعة مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و اطاعتی(اطاعت امامی)بر او نباشد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

این متن را هیثمی در مجمع الزّوائد نقل کرده است. (2)

7-«من مات و لا طاعة علیه مات میتة جاهلیّة»:

این متن را با این تعبیر جمعی از علمای اهل سنّت روایت کرده اند که از آن جمله است:

1.عبد اللّه بن محمّد بن ابی شیبه،متوفّای 235 ه.در کتاب«المصنّف». (3)

2.شهاب الدّین احمد بن علی،ابن حجر عسقلانی،متوفّای 852 ه. (4)

8-«من مات و لیست علیه طاعة مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و اطاعتی(اطاعت امامی)به گردنش نباشد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را گروهی از علمای اهل سنّت در منابع حدیثی خود آورده اند که از آن جمله است:

ص:103

1.احمد حنبل پیشوای حنابله،متوفّای 241 ه.در مسند خود. (1)

2.محمّد بن اسماعیل بخاری،متوفّای 256 ه.در تاریخ خود. (2)

3.ابو الحسن علی بن جعد جوهری،متوفّای 230 ه.در مسند خود. (3)

4.حمید بن رنجویه،متوفّای 251 ه.در کتاب«الاموال» (4)

5.جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه. (5)

6.متّقی هندی،متوفّای 975 ه.در کتاب«کنز» (6)

9-«من مات و لیس فی عنقه لامام المسلمین بیعة،فمیتته میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و در گردنش برای امام مسلمانان بیعتی نباشد،مرده اش مرده ی جاهلی است».

این متن را محمود بن عمر زمخشری،متوفّای 538 ه.در«ربیع الابرار»روایت کرده است. (7)

10-«من مات و لم یعرف امام زمانه،فلیمت ان شاء یهودیّا و ان شاء نصرانیّا»:

ص:104

«هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد،اگر بخواهد یهودی از دنیا می رود و اگر بخواهد نصرانی از دنیا می رود».

این متن را مطابق نقل آیت اللّه حاج شیخ لطف اللّه صافی (1)محمّد بن عمر تیمی،مشهور به«فخر رازی»متوفّای 606 ه.در رساله ی«المسائل الخمسون»روایت کرده است. (2)

***

این متن را جمعی از بزرگان عالم تشیّع روایت کرده اند که از آن جمله است:

1.محمّد بن محمّد بن نعمان،«شیخ مفید»متوفّای 413 ه. (1)

2.ابو الفتح محمّد بن علی کراجکی،متوفّای 449 ه. (2)

3.غوّاص بحار معارف آل محمّد،علاّمه مجلسی متوفّای 1110 ه. (3)

4.خاتمه المحدّثین،حاج شیخ عبّاس قمی،متوفّای 1359 ه. (4)

3-«من مات لیس له امام مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی بر او نباشد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را جمعی از بزرگان محدثان شیعه روایت کرده اند،از جمله:

1.ابو جعفر احمد بن محمّد برقی،متوفّای 274 ه.روایت کرده است. (5)

2.ابو جعفر محمّد بن حسن بن فروخ،مشهور به«صفّار»متوفّای 290 ه. (6)

3.سعد بن عبد اللّه بن خلف اشعری،متوفّای 301 ه. (7)

4-«من مات و لیس له امام فمیتته میتة جاهلیّة»:

«هرکس در حالی بمیرد که امامی بر او نباشد مرده اش مرده ی جاهلی است».

ص:106

این متن را پیشوای محدّثان شیعه مرحوم کلینی در کافی شریف روایت نموده است. (1)

5-«من بات لیلة لا تعرف فیها امامه مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس شبی را سحر کند که در آن امامش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را ابو عبد اللّه محمّد بن ابراهیم نعمانی،متوفّای بعد از 342 ه.

روایت کرده است. (2)

6-«من مات و لا یعرف امامه مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهی از دنیا رفته است».

این متن را گروهی از بزرگان شیعه روایت کرده اند که از آن جمله است:

1.محمّد بن یعقوب کلینی،متوفّای 329 ه.در کافی شریف. (3)

2.محمّد بن مسعود بن عیّاش سلمی-قرن چهارم-در تفسیرش. (4)

3.ابو جعفر محمّد بن حسن طوسی،متوفّای 460 ه.در اختیار رجال کشی. (5)

ص:107

4.علامه ی بزرگوار مولی محمّد باقر مجلسی،متوفّای 1110 ه.در بحار. (1)

7-«من مات و هو لا یعرف امامه مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس در حالی بمیرد که امامش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را ابو جعفر احمد بن محمّد برقی،متوفّای 274 ه.در محاسن آورده است. (2)

8-«من مات و لیس علیه امام مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس در حالی بمیرد که امامی بر او نباشد به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را مرحوم کلینی در کافی شریف روایت کرده است. (3)

9-«من مات و لیس علیه امام فمات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی بر او نباشد،پس به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را محمّد بن جریر طبری،از بزرگان جهان تشیّع در قرن چهارم، معاصر و همنام طبری معروف،در کتاب بسیار ارزشمند«المسترشد» روایت کرده است. (4)

ص:108

10-«من مات و لیس له امام یسمع له و یطیع،مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس در حالی بمیرد که امامی بر او نباشد که به فرمانش گوش دهد و از اوامرش اطاعت کند،به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را شیخ مفید قدس سره در کتاب«الاختصاص»آورده است. (1)

11-«من مات و لیس علیه امام حیّ ظاهر،مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امام زنده و روشنی نداشته باشد،به مرگ جاهلی مرده است».

این متن را نیز شیخ مفید قدس سره روایت کرده است. (2)

12-«من مات و لیس له امام من ولدی مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی از فرزندانم برایش نباشد با مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

این متن را ابو جعفر محمّد بن علی بن بابویه،مشهور به«شیخ صدوق» در کتاب«عیون»از امام هشتم،از پدران بزرگوارش،از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت کرده است (3)

ص:109

13-«من مات و لیس فی عنقه بیعة امام مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و بیعت امامی در گردنش نباشد به مرگ جاهلی از دنیا رفته است».

این متن را سید مرتضی علم الهدی،متوفّای 436 ه.در کتاب«الفصول المختاره»روایت کرده است. (1)

14-«من مات و لیس له امام یأتمّ به،فمیتته جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امامی نداشته باشد که از او پیروی کند، مرگش مرگ جاهلی است».

این متن را عیاشی در تفسیر خود آورده است. (2)

اینها جمعا 31 متن بود که از نظر خوانندگان گرامی گذشت که 10 متن از آنها اختصاص به اهل سنّت داشت و 14 متن از آنها به احادیث شیعه اختصاص داشت و 7 متن از آنها عینا در منابع مورد اعتماد و استناد شیعه و سنّی آمده است.

هدف ما از ارائه این متون اثبات تواتر معنوی حدیث شریف:«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة»بود،که با اندک تأمّلی در متون یاد شده هرشخص با انصافی به این نتیجه می رسد.

برخی از بزرگان شیعه و برخی از علمای اهل تسنّن بر تواتر آن تصریح

ص:110

کرده اند که عین تعبیرشان را در اینجا می آوریم،سپس نکاتی را یادآور می شویم:

1.شیخ مفید،متوفّای 413 ه.در کتاب پرارزش«الافصاح»می فرماید:

این حدیث به صورت«متواتر»از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده که فرمود:«من مات و هو لا یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة». (1)

وی همچنین رساله ی مستقلّی در این رابطه تألیف کرده و در آغاز آن می فرماید:

حدیث:«من مات و هو لا یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة»

روایت صحیحه است،و اجماع اهل آثار بر آن گواهی می دهد. (2)

و صریح آیه ی قرآن: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ (3)معنای آن را تقویت می کند.

2.سید ابن طاووس،متوفّای 664 ه.در این رابطه می نویسد:

به طور«متظافر»از صاحب شریعت نبویّه رسیده است که فرمود:

«من مات و هو لا یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة». (4)

3.شیخ بهائی،متوفّای 1030 ه.در این رابطه می فرماید:

در میان شیعه و سنّی مورد اتّفاق است که رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود:«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة» (5)

ص:111

4.علامه مجلسی،متوفّای 1110 ه.در این زمینه می فرماید:

شیعه و سنّی به صورت«متواتر»روایت کرده اند که«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة» (1)

5.سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی،متوفّای 1294 ه.می فرماید:

این حدیث در میان شیعه و سنّی متّفق علیه است که:«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة» (2)

6.قاضی بهلول بهجت افندی زنگنه زوری،متوفّای 1350 ه.می نویسد:

حدیث«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة» متّفق علیه علمای عامّه و خاصّه می باشد. (3)

7.ابن ابی الحدید معتزلی در شرح این فراز از کلام امیر مؤمنان علیه السّلام که می فرماید:

«لا یدخل الجنّة الاّ من عرفهم و عرفوه»:

«وارد بهشت نمی شود جز کسی که امامان را بشناسد و امامان نیز او را بشناسند». (4)

پس از استناد به آیه ی شریفه ی: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ (5)و حدیث:

ص:112

«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة»می گوید:

«اصحاب ما همگی بر درستی این مطلب معتقد هستند که هر کس امامان را نشناسد وارد بهشت نمی شود». (1)

8.سیوطی و آلوسی در ذیل آیه ی شریفه ی: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ (2)از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت کرده اند که فرمود:

«یدعی کلّ قوم بامام زمانهم»:

«روز قیامت هرگروهی با امام زمانشان فراخوانده می شوند». (3)

9.عین همین تعبیر در منابع شیعه نیز از رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم آمده است. (4)

10.مرحوم طبرسی آن را به تعبیر:«یدعی کلّ اناس بامام زمانهم» روایت کرده است. (5)

11.در منابع حدیثی آمده است که حضرت امام حسین علیه السّلام در پیرامون «شناخت خدا»سخن می گفت،یکی از اصحاب پرسید:«پدر و مادرم به فدایت،معنای شناخت خدا چیست؟»

سالار شهیدان در پاسخ فرمود:

«معرفة اهل کلّ زمان امامهم الّذی یجب علیهم طاعته»:

ص:113

«شناخت خدا عبارت است از شناخت اهل هرزمانی امامی را که اطاعتش بر آنها واجب است». (1)

12.امام سجاد علیه السّلام در تفسیر آیه ی شریفه ی فِطْرَتَ اللّٰهِ الَّتِی فَطَرَ النّٰاسَ عَلَیْهٰا (2)فرمود:

«فطرت عبارت است:از لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه و علیّ ولیّ اللّه».

سپس فرمود:

«الی هیهنا التّوحید»:

«توحید تا اینجاست». (3)

از این دو حدیث به روشنی معلوم می شود که شناخت امام از شناخت خداوند متعال جدا نیست،بلکه یکی از ابعاد آن است،چنانکه دعای معرفت که از ناحیه ی مقدّسه صادر شده،اشاره ی لطیفی به آن دارد،آنجا که می فرماید:

«اللّهمّ عرّفنی نفسک،فانّک ان لم تعرّفنی نفسک لم اعرف نبیّک،اللّهمّ عرّفنی نبیّک،فانّک ان لم تعرّفنی نبیّک لم اعرف حجّتک:اللّهمّ عرّفنی حجّتک،فانّک ان لم تعرّفنی حجّتک ضللت عن دینی».

ص:114

این دعا توسّط نخستین نائب خاصّ حضرت بقیّة اللّه ارواحنا فداه،از ناحیه ی مقدّسه صادر شده،و امر شده که در دوران غیبت آن کعبه ی مقصود شیعیان منتظر و چشم به راه بر خواندن آن مداومت کنند. (1)

*** در پایان یادآور می شویم که یکی از نویسندگان متعهّد معاصر،محقّق گرانقدر آقای حاج شیخ مهدی فقیه ایمانی کتاب ارزشمندی را پیرامون حدیث:

«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة»تألیف کرده،و آن را «شناخت امام یا راه رهائی از مرگ جاهلی»نامیده است،ما ضمن سپاس و تقدیر از مؤلف ارزشمند،مطالعه ی آن را به همه ی منتظران ظهور توصیه می کنیم.

از دیگر کتابهایی که در این رابطه تألیف شده،عناوین زیر به اهل تحقیق توصیه می گردد:

1.تکملة الایمان بمعرفة صاحب الزّمان،از شیخ محمّد باقر فقیه ایمانی قدّس سرّه.

2.معرفت امام عصر،از سیّد محمّد بنی هاشمی.

3 و 4.معرفت حجّت خدا و پیرامون معرفت امام،از آیة اللّه حاج شیخ لطف اللّه صافی.

5.معرفة الحجّة،از محمود کنگاش،معروف به مجلسی.

مشخصات چاپ و نگارش عناوین فوق در«کتابنامه ی حضرت مهدی علیه السّلام» آمده است. (2)

ص:115

ص:116

یهودیان،مسیحیان،زرتشتیان و سایر کتابهایی که در میان پیروان خود به عنوان کتاب آسمانی شناخته شده،نقل می کنیم تا اصالت مهدویّت و جهانی بودن اعتقاد به ظهور مهدی علیه السّلام روشن گردد.

***

ظهور حضرت مهدی علیه السّلام می باشد.قرآن کریم این مطلب را از زبور نقل می کند و عین همین عبارت در زبور موجود است،اینک متن زبور:

1.«زیرا که شریران منقطع خواهند شد،و امّا منتظران خداوند،وارث زمین خواهند شد،هان بعد از اندک زمانی شریر نخواهد بود،در مکانش تأمّل خواهی کرد و نخواهد بود.و امّا حلیمان وارث زمین خواهند شد...زیرا که بازوان شریر شکسته خواهد شد.و امّا صالحان را خداوند تأیید می کند.خداوند روزهای کاملان را می داند.و میراث آنها خواهد بود تا ابد الاباد». (1)

2-و در فصل دیگری می فرماید:

«...قومها را به انصاف داوری خواهد کرد.آسمان شادی کند و زمین مسرور گردد.دریا و پری آن غرش نمایند.صحرا و هر چه در آن است به وجد آید.آنگاه تمام درختان جنگل ترنّم خواهند نمود به حضور خداوند.زیرا که می آید،زیرا که برای داوری جهان می آید.ربع مسکون را به انصاف داوری خواهد کرد.قومها را به امانت خود». (2)

نویدهای حضرت مهدی علیه السّلام در زبور بسیار فراوان است و در بیش از 35 بخش از مزامیر 150 گانه،نوید ظهور آن حضرت موجود است، طالبین می توانند به متن«مزامیر»در«عهد عتیق»مراجعه کنند.

ص:119

و در کتاب:«اشعیاء نبی»می خوانیم:

3.«و نهالی از تنه ی یسی (1)بیرون آمده،شاخه ای از ریشه هایش خواهد شکفت و روح خدا بر او قرار خواهد گرفت...

مسکینان را به عدالت،داوری خواهد کرد،و به جهت مظلومان زمین به راستی حکم خواهد کرد.

...گرگ با بره سکونت خواهد کرد،،و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله و شیر و پرواری باهم،و طفل کوچک آنها را خواهد راند...و در تمامی کوه مقدّس من، ضرر و فسادی نخواهند کرد،زیرا که جهان از معرفت خداوند پرخواهد شد». (2)

4.«بلکه نسلی از یعقوب و وارثی برای کوههای خویش از یهود به ظهور خواهم رسانید.و برگزیدگانم ورثه ی آن و بندگانم ساکن آن خواهند شد.و امّا شما(خطاب به یهود)که خداوند را ترک کرده و کوه مقدّس را فراموش نموده اید،و مائده به جهت بخت مهیّا ساخته و شراب ممزوج به جهت اتّفاق ریخته اید،پس شما را به جهت شمشیر مقدّر ساختم.و جمیع شما برای قتل خم خواهید شد...و اورشلیم را محلّ وجد خواهم نمود و از قوم خود شادی خواهم کرد و آواز گریه و آواز ناله بار دیگر در او شنیده نخواهد شد». (3)

ص:121

و در کتاب:«دانیال نبی»می خوانیم:

5.«و در آن زمان میکائیل امیر عظیمی که برای پسران قوم تو (خطاب به حضرت دانیال)ایستاده است خواهد برخاست.

...و بسیاری از آنانی که در خاک زمین خوابیده اند،بیدار خواهند شد...و آنان که بسیاری را به راه عدالت رهبری می نمایند مانند ستارگان خواهند بود تا ابد الاباد.امّا تو ای دانیال کلام را مخفی دار و کتاب را تا آن زمان مهر کن بسیاری به سرعت تردّد خواهند نمود...خوشا به حال آنان که انتظار کشند». (1)

و در کتاب:«حبقوق نبی»می خوانیم:

6.«اگرچه تأخیر نماید،برایش منتظر باش،زیرا که البتّه خواهد آمد و درنگ نخواهد کرد...بلکه جمیع امّت ها را نزد خود جمع می کند و تمامی قومها را برای خویشتن فراهم می آورد». (2)

نظر به این که متن نویدها گویا بود توضیحی ندادیم و برای اختصار به نمونه های یاد شده اکتفا کردیم،برای توضیح بیشتر می توانید در«عهد عتیق»به کتاب های اشعیاء نبی(فصل 1 و 65)زکریا نبی(فصل 14) صفنیاء نبی(فصل 3)سلیمان نبی(فصل 2)حجی نبی(فصل 2)اوّل سموئیل(فصل 2)دوّم سموئیل(فصل 12 و 23)و حزقیال نبی(فصل 21) مراجعه فرمائید.

ص:122

در میان اسناد تاریخی و متون باستانی فراوانی که از اقوام مختلف یهود در حفاریها به دست آمده،پیشگویی ها و نویدهای فراوانی پیرامون منجی و رهایی بخش آمده،ابراز اشتیاق و فرمان انتظار او در جای جای این متون و اسناد نفیس تاریخی به چشم می خورد. (1)

علاوه بر متون کتب مقدسه ی یهودیان،نیایشهایی که اقوام یهودی در مراسم مختلف مذهبی می خوانند،برای فرا رسیدن وعده ی الهی،ظهور منجی،نزدیک شده رهایی بخش دعا می شود.به عنوان یک نمونه:

در دعای«فیض»که پس از غذا در مراسم ختنه سوران خوانده می شود چنین آمده است:

خدای مهربان که به شایستگی افراد مقرب از طریق خون ختنه توجه می کند،مسیحای خود را برای ما بفرستد تا در وحدت او گام بردارد و به قومی که در میان اقوام پراکنده و متفرق است مژده و تسلی دهد.

خدای مهربان کاهن عادل را به سوی ما بفرست.

همان که رانده شده در پس پرده غیبت خواهد ماند،تا تختی به روشنی خورشید و درخشندگی الماس برای او آماده شود. (2)

***

ص:123

زمین تا به اقصای فلک فراهم خواهد آورد.

...ولی از آن روز و ساعت،غیر از پدر هیچ کس اطّلاع ندارد، نه فرشتگان در آسمان و نه پسر هم،پس برحذر و بیدار شده، دعا کنید،زیرا نمی دانید که آن وقت کی می شود». (1)

4.«کمرهای خود را بسته،چراغهای خود را افروخته بدارید.و شما مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می کشند،که چه وقت از عروسی مراجعت کند،تا هروقت آید و در را بکوبد بی درنگ برای او باز کنند.خوشا به حال آن غلامان که آقای ایشان چون آید ایشان را بیدار یابد...پس شما نیز مستعد باشید،زیرا در ساعتی که گمان نمی برید پسر انسان می آید». (2)

5.«انجیل یوحنّا(فصل های 12-17)نویدهای جالب و جامعی درباره ی رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و حضرت مهدی علیه السّلام دارد.

هم چنین به مکاشفه ی یوحنا(فصل 19)و رساله ی دوّم پطرس(فصل سوّم)مراجعه شود.

توضیح این که کلمه ی«پسر انسان»مطابق نوشته ی«مستر هاکس آمریکایی»در کتاب خود«قاموس کتاب مقدّس»80 بار در انجیل و ملحقات آن(عهد جدید)تکرار شده که فقط 30 مورد آن با حضرت عیسی علیه السّلام قابل تطبیق می باشد. (3)و 50 مورد دیگر از نجات دهنده ای سخن

ص:125

می گوید که در آخر زمان ظهور خواهد کرد،حضرت عیسی نیز با او خواهد آمد و او را جلال خواهد داد و از ساعت و روز ظهور او جز خدا کسی اطلاّع ندارد.و او کسی جز حضرت مهدی علیه السّلام نمی باشد.

***

به دست آورد و از آسمانها و زمین آنچه باشد خبر می دهد،و از او بزرگتر کسی به دنیا نیاید».

2.در کتاب«شاکمونی»از کتب مقدّسه ی هندیان می گوید:

«پادشاهی و دولت دنیا به فرزند سیّد خلایق در دو جهان:

«کشن» (1)تمام شود و کسی باشد که بر کوه های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و فرمان کند و بر ابرها سوار شود و فرشتگان کارکنان او باشند،و جنّ و انس در خدمت او شوند،و از «سودان»که زیر خط استوا است تا سرزمین«تسعین»که زیر قطب شمال است،و ماوراء بحار را صاحب شود و دین خدا زنده گردد و نام او«ایستاده»باشد و خداشناس باشد».

3.در کتاب«ریک ودا»از کتب مقدّسه ی هند چنین آمده:

«ویشنو»در میان مردم ظاهر می گردد...او از همه کس قوی تر و نیرومندتر است...در یک دست«ویشنو»(نجات دهنده)شمشیری به مانند ستاره ی دنباله دار و دست دیگر انگشتری درخشنده دارد،هنگام ظهور وی خورشید و ماه تاریک می شوند و زمین خواهد لرزید». (2)

4.در کتاب«دید»از کتب مقدّسه ی هندیان چنین آمده:

«پس از خرابی دنیا،پادشاهی در آخر الزّمان پیدا شود که پیشوای خلایق باشد و نام او«منصور»باشد.تمام عالم را

ص:127

بگیرد،و به دین خود درآورد و همه کس را از مؤمن و کافر بشناسد و هرچه از خدا بخواهد بیاورد». (1)

5.در کتاب«وشن جوک»چنین می خوانیم:

«سرانجام دنیا به کسی برگردد که خدا را دوست دارد و از بندگان خاصّ او باشد و نام او«فرخنده»و«خجسته»باشد». (2)

6.در کتاب«دادتک»از کتب مقدّسه ی برهمائیان هند چنین آمده است:

«بعد از آن که مسلمانی بهم رسد،در آخر الزّمان،و اسلام در میان مسلمانان از ظلم ظالمان و فسق عالمان و تعدّی حاکمان و ریای زاهدان و بی دیانتی امینان و حسد حاسدان برطرف شود و به جز نام از آن چیزی نماند...دست حق برآید و جانشین آخر«ممتاطا» (3)ظهور کند و مشرق و مغرب عالم را بگیرد و بگردد همه جا...و خلایق را هدایت کند».

7.در کتاب«پاتیکل»از کتب مقدّسه ی هندیان چنین آمده است:

«چون مدّت روز تمام شود،دنیای کهنه نو شود و زنده گردد و صاحب ملک تازه پیدا شود،از فرزندان دو پیشوای جهان، یکی ناموس آخر الزّمان و دیگر وصیّ بزرگتر وی که«پشن» (4)

ص:128

نام دارد،و نام آن ملک تازه«راهنما» (1)است،به حقّ پادشاه شود و خلیفه«رام» (2)باشد و حکم براند،و او را معجزه بسیار باشد».

آنچه در بالا از نظر خوانندگان گرامی گذشت قسمتی از نویدهای کتب مقدّسه هندیان درباره ی موعود جهانی بود،همه ی آنها با اختلاف عباراتی که داشتند،صریح تر از نویدهای دیگر کتب مقدّسه بودند.

8.به سال 1359 ش.توفیقی دست داد به صفحات هند سفر کردیم،در «کشمیر»در مورد زبان سانسکریت جویا شدم،معلوم شد که در دانشگاه «سری نگر»دو تن استاد هستند،که بر زبان سانسکریت تسلّط دارند.ترتیبی داده شد که چند ساعتی به خدمتشان رسیدم،از آنها در مورد آینده ی جهان پرسیدم،گفتند:آنچه در کتابهای مذهبی ما موجود است این است که:

«یک مرد آسمانی در آخر الزّمان ظهور می کند،ظلم و ستم را از پهنه ی جهان ریشه کن می سازد،حکومتی را براساس عدالت و آزادی در سطح جهان تأسیس می کند،دیگر در جهان از جهل و شرّ و تبهکاری اثری نمی ماند و همه ی انسانها در برابر او خضوع می کنند و همه ی جهان زیر یک پرچم و تحت فرمان یک فرمانروا اداره می شود...».

همه ی اظهارات آنها دقیقا با اعتقاد ما پیرامون مصلح جهانی منطبق بود،از آنها خواستم که کتاب بالخصوصی را که حاوی این مطالب باشد

ص:129

برای من معرّفی کنند،کتاب«گرگوار نهم»را معرّفی کردند و متن سانسکریت آن را به من ارائه دادند و فرازهایی را از روی کتاب برایم خواندند و ترجمه کردند.

9.در کتاب«اوپانیشاد»در تشریح واژه ی:«کللی»دهمین مظهر «ویشنو» (1)آمده است:

«این مظهر ویشنو در انقضای کلّی یا عصر آهن،سوار بر اسب سفیدی،در حالی که شمشیر برهنه ی درخشانی به صورت ستاره ی دنباله دار،در دست دارد ظاهر می شود و شریران را تماما هلاک می سازد و خلقت را از نو،تجدید و پاکی را رجعت خواهد داد». (2)

10.در کتاب«شاپورگان»کتاب مقدّس مانویه،ترجمه ی«مولر» نام«خرد شهر ایزد»آمده که باید در آخر الزّمان ظهور کند و عدالت را در جهان بگسترد. (3)همچنین در تعالیم مانی از مرد عظیمی بحث شده که 12 جانشین دارد و به وسیله ی آنها ارواحی که شایستگی دارند به بهشت می روند.

***

ص:130

شد که جانشین آن پیامبر است و پیرو دین جدّ خود می باشد...

از عدل او گرگ با میش آب می خورد و همه ی جهان به آئین «مهرآزمای»(محمّد)خواهند گروید».

5.قسمتی از پیشگوئیهای دیگر زرتشت،درباره ی ظهور و علائم ظهور در«بهمن یشت»به تفصیل آمده است. (1)

6.در بخش«کاتها»که یکی از بخشهای پنج گانه ی«اوستا»است (2)در صفحات 24 و 98 نویدهایی در مورد موعود جهانی،مصلح پایه گزار حکومت واحد جهانی دیده می شود.

7.و در آخرین فراز از کتاب«زند بهمن یسن»که شرح و تفسیر«اوستا» می باشد،از ظهور مصلح جهانی و منتهی شدن حکومت آن حضرت به رستاخیز سخن گفته:

«پس«سوشیانس»آفرینش را دوباره پاک بسازد و رستاخیز و تن پسین باشد». (3)

8.واژه ی«سوئشیانت»در زبان اوستائی و«سوشیانس»در زبان پهلوی

ص:132

به معنای سودرسان،نجات بخش و سردار دینی آمده است (1)ولی هنگامی که به شکل مفرد یا با عنوان«استوت ارت» (2)همراه باشد،به معنای آخرین رهائی بخش جهان است که همه ی انسانها را از ظلم و ستم رهائی خواهد بخشید. (3)

9.در بخش واژه نامه ی«زند بهمن یسن»در شرح و تفسیر واژه ی:

«سوشیانس»آمده است:

«سوشیانس:آخرین نجات بخش دین زرتشتی» (4)

10-در«زند وهومن یسن»از ظهور«سوشیانس»(نجات دهنده ی بزرگ جهان)خبر داده می گوید:

«نشانه های شگفت انگیزی در آسمان پدید آید که به ظهور منجی جهان دلالت می کند و فرشتگانی از شرق و غرب به فرمان او فرستاده می شوند و به همه ی دنیا پیام می فرستند».

آنگاه به مقاومت شریران در برابر او اشاره کرده نوید می دهد که سرانجام همگی در برابر او سر تعظیم فرود می آورند.

11.قسمت دیگری از پیشگوئیهای زرتشت در مورد سوشیانس را در «یسنا»فصل های 3،12 و 16 می خوانیم.

ص:133

12.هنگامی که«گشتاسب»در مورد کیفیّت ظهور سوشیانس و چگونگی اداره ی جهان می پرسد،جاماسب حکیم،شاگرد زرتشت توضیح می دهد:

«سوشیانس(نجات دهنده ی بزرگ جهان)دین را به جهان رواج دهد،فقر و تنگدستی را ریشه کن سازد،ایزدان را از دست اهریمن نجات داده،مردم جهان را همفکر و هم گفتار و هم کردار گرداند». (1)

13.در بخش دیگری از«یشتها»به رجعت و بازگشت مردگان در عصر ظهور اشاره کرده می فرماید:

بدان هنگام که مردگان دگر باره برخیزند و زندگانی جاودانه آغاز گردد و سوشینت به درآید و جهان را به آرزوی خویش دگرگون سازد. (2)

14.اعتقاد به ظهور«سوشیانس»در میان ملت ایران باستان به قدری رائج بود که در شکستهای جنگی و فرازونشیبهای زندگی با یادآوری ظهور او خود را از یاس و ناامیدی نجات می دادند.

15.در جنگ قادسیّه پس از درگذشت«رستم فرّخزاد»سردار نامی ایران،هنگامی که یزدگرد با کسان خود آماده ی فرار می شد،به هنگام خارج شدن از کاخ پرشکوه مداین،ایوان مجلّل خود را خطاب کرده گفت:

ص:134

«هان ای ایوان!درود من بر تو باد من هم اکنون از تو روی می تابم تا آنگاه که با یکی از فرزندان خود که هنوز زمان ظهور او فرا نرسیده است به سوی تو برگردم».

16-سلیمان دیلمی می گوید:

«هنگامی که به محضر امام صادق علیه السّلام شرفیاب شدم مقصود یزدگرد را از جمله ی(یکی از فرزندان خود)پرسیدم،فرمود:

«او مهدی موعود قائم آل محمّد است که به فرمان خداوند در آخر الزّمان ظهور می کند.او ششمین فرزند من،و فرزند دختری یزدگرد است و یزدگرد نیز پدر او می باشد». (1)

17.این روایت را«احمد بن عیّاش»هزار و اندی سال پیش در کتاب نفیس خود«مقتضب الأثر»آورده است. (2)

18.اوستایی که امروزه در دست داریم،یک چهارم اوستایی است که در روزگار ساسانی در دست داشتند.در قسمتهای از دست رفته بیش از اینها از موعود بحث شده و سخن به میان آمده بود. (3)

در اوستای کهن بیش از هربخشی در بخش«بامدات نسک»از منجی

ص:135

آخر الزمان گفتگو شده که اینک در دسترس نیست. (1)

19.در بخش یشتها،از آخرین منجی«استوت ارت»تعبیر شده،و در شیوه ی ظهور وی آمده است:

بدان هنگام که«استوت ارت»به درآید،گرزی پیروزمند به دست دارد،گرزی که فریدون دلیر به هنگام کشتن اژدهاک در دست داشت.

...استوت ارت به این گرز،دروغ را از گیتی-خانه ی راستی- بیرون خواهد راند. (2)

20.در بندهای فراوان از بخشهای اوستا از یاران سوشیانس گفتگو شده و از آنها ستایش شده،از جمله:

1.فرّی که به سوشیانت پیروزمند و دیگر یارانش پیوسته است، بدان هنگام که آنان گیتی را دگرگون کنند و از نو بسازنند. (3)

2.یاران«استوت ارت»پیرومندانی به درآیند،نیک اندیش، نیک گفتار،نیک کردار و نیک دین،آنان هرگز سخن دروغ بر زبان نیاورند. (4)

در اوستا اسامی برخی از یاران سوشیانت به شرح زیر آمده است:

ص:136

1)توس،فرزند نوذر (1)

2)اشوذ دنگهه (2)

3)گرشاسب (3)

*** آنچه از نظر خوانندگان گرامی گذشت،نمونه ای از نویدهای جاوید کتب مقدّسه ی ادیان و مذاهب مختلف جهان بود که همه ی آنها با مضمونهای مختلف خود،آمدن مصلحی را به نام«مهدی»در آخر الزّمان نوید می دهند و می رسانند که او صاحب قدرت عظیم و نیروی شگرف و معجزآسا بوده،و حکومت واحد جهانی را در ربع مسکون کره ی زمین بر اساس عدالت و آزادی استوار خواهد کرد.

و از نقل همین مختصر اصالت مسئله ی مهدی و جهانی بودن آن آفتابی می شود و روشن می گردد که این عقیده اختصاص به مسلمانان ندارد بلکه پیروان همه ی ادیان در انتظار چنین مصلح جهانی به سر می برند.و اگر از اسم«مهدی»و«قائم»صرف نظر کنیم،اعتقاد به ظهور مصلح مقتدری را در عقاید«یونانیان»و مردم ایران باستان و کتب قدیمی«چینیان»و در بین اهالی«اسکاندیناوی»و حتّی در میان مصریان قدیم و بومیان وحشی «مکزیک»نیز می توان یافت که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.

ص:137

و«ژرمن»را بر دنیا حاکم گرداند.

6.اهالی«صربستان»انتظار ظهور«مارکوکرالیویچ»را داشتند.

7.«برهمائیان»از دیر زمانی بر این عقیده بودند که در آخر الزّمان «ویشنو»ظهور نماید و بر اسب سفیدی سوار شود و شمشیر آتشین بر دست گرفته،مخالفین را خواهد کشت و تمام دنیا برهمن گردد و به این سعادت برسد.

8.ساکنان جزایر انگلستان از چندین قرن پیش آرزومند و منتظرند که «ارتور»روزی از جزیره ی«آوالون»ظهور نماید و نژاد ساکسون را در دنیا غالب گرداند و سعادت جهان نصیب آنها گردد.

9.یهودیان معتقدند که در آخر الزّمان«ماشیح»(مهدی بزرگ)ظهور می کند و تا ابدالاباد در جهان حکومت می کند.ولی او را از اولاد اسحاق می پندارند،در صورتی که تورات او را صریحا از اولاد اسماعیل دانسته است،چنان که در دوّمین بشارت عهد عتیق گذشت.

10.اعتقاد به منجی از ارکان عقیدتی یهود است،در منابع یهودی به تفصیل از ناجی و رهایی بخش قوم یهود به عنوان«ماشیح صیدقنو»یعنی:

نجات بخش واقعی ما یاد شده است.

11.در برخی منابع یهود از او«ماشیح بن داوید»نیز یاد شده است، یعنی:«رهایی بخش فرزندان داود». (1)

ص:139

12.کلیمیان معتقدند که ناجی ظهور کرده همه ی نیازهای جسمی و روحی انسان را به وفور تأمین کرده،جنگ،خونریزی،کینه توزی،فقر و جهالت را از زمین برخواهد چید. (1)

13.نصاری نیز به وجود موعودی قائل هستند و می گویند که در آخر الزّمان ظهور کرده،عالم را خواهد گرفت.ولی در اوصافش اختلاف دارند.

14.ملل و اقوام مختلف هند،مطابق کتابهای مقدّسه شان،در انتظار مصلحی هستند که ظهور کرده حکومت واحد جهانی را تشکیل خواهد داد.

15.اسن ها معتقدند که پیشوایی در آخر الزّمان ظهور کرده، دروازه های ملکوت آسمان را برای آدمیان خواهد گشود. (2)

16.سلت ها می گویند پس از بروز آشوبهائی در جهان«بوریان بورویهم»قیام کرده،دنیا را متصرف خواهد شد.

17.برخی از اقوام اسکاندیناوی معتقدند که برای مردم بلاهائی می رسد جنگهای جهانی اقوام را نابود می سازد،آنگاه«اودین»با نیروی الهی ظهور کرده،بر همه چیره می شود.

18.برخی دیگر همین عقیده را در مورد«یمیر»دارند. (3)

19.یونانیان می گویند«کالویبرگ»نجات دهنده ی بزرگ،ظهور کرده،جهان را نجات خواهد داد.

20.اقوام اروپای مرکزی در انتظار ظهور«بوخص»می باشند.

ص:140

21.چینی ها معتقدند که«کرشنا»ظهور کرده،جهان را نجات می دهد.

22.اقوام آمریکای مرکزی معتقدند که«کوتزلکوتل»نجات بخش جهان،پس از بروز حوادثی در جهان،پیروز خواهد شد.

23.گروهی از مصریان که در حدود 3000 سال پیش از میلاد در شهر «ممفیس»زندگی می کردند معتقد بودند که سلطانی در آخر الزّمان با نیروی غیب بر جهان مسلّط می شود،اختلافات طبقاتی را از بین می برد و مردم را به آرامش و آسایش می رساند.

24.گروهی دیگر از مصریهای باستان معتقد بودند که فرستاده ی خدا در آخر زمان،در کنار خانه ی خدا پدیدار گشته،جهان را تسخیر می کند.

25.قبایل«ای پوور»معتقد بودند که روزی خواهد رسید که در دنیا دیگر نبردی بروز نکند،و آن به سبب پادشاهی دادگر در پایان جهان است.

26.گروهی از مردم پرتغال معتقدند که یکی از پادشاهان سابق پرتغال به نام:«سبستیانوس»با تمام لشکر خود در جزیره ی غیب از دیده ها غائب است تا در آخر الزّمان خروج کرده،تمام دنیا را مسخّر نموده،یک دین و یک فرمانروا بر همه ی روی زمین حاکم شود.

27.یک کشیش پرتغالی به نام:«آنتونیو دوژزو»که در اوایل قرن دوازدهم به عنوان رئیس دیر آگوستینهای پرتغالی مقیم اصفهان (1)به شهر اصفهان عزیمت نموده،پس از سالها اقامت به حقانیّت آئین مقدّس اسلام پی برده به شرف اسلام مشرّف گردید.

ص:141

از آثار ارزشمندی که این اندیشمند تازه مسلمان پس از پذیرش اسلام نوشته،کتاب:«سیف المؤمنین فی قتال المشرکین»می باشد. (1)

28.وی در این اثر گرانسنگ خود از«جزیره ی غیب»به تفصیل سخن گفته می افزاید:

«اینسولا کوپرتا atrepaC alusnI که به معنای«جزیره ی غیب»،موافق است با آن:«جزیره ی خضرا»که شیعیان علیّ بن ابی طالب-صلوات اللّه علیه-اعتقاد دارند که حضرت مهدی علیه السّلام در آنجا سکنا دارد و هم چنانکه آفتاب،وقتی در زیر ابر پنهان است،باز روشنی به اهل دنیا می دهد...آن حضرت نیز اگرچه در جزیره ی خضرا سکنا دارد،امّا از پرتو وجود او دنیا معمور و نفع او به هر نزدیک و دور می رسد». (2)

29.این دانشمند پرتغالی پس از تشریح موقعیّت«جزیره ی غیب» می نویسد:

«بعضی جماعت پرتغال این اعتقاد را دارند که یکی از پادشاهان سابق پرتغال که او را«سبستیانوس»نام بود که در جنگ پادشاه مراقوس که یکی از پادشاهان عرب مغرب بود، با همه ی قشون خود کشته شده است،می گویند که در آن جزیره غیب است،از برای آنکه در آخر الزّمان خروج کند و

ص:142

تمام دنیا را مسخّر کرده،یک دین و یک پادشاه در همه ی روی زمین قرار بگیرد». (1)

30.تا اوایل قرن چهارم اسلامی،قرامطه خود را به تشیع آل پیامبر منسوب می دانستند و ظهور منتظر را در قرن هفتم در«مثلثه ی ناریه»نوید می دادند. (2)

*** آنچه در بالا از نظر خوانندگان گرامی گذشت،با مهدی موعود اسلام کاملا تطبیق نمی کند،حتّی برخی از آنها اصلا وفق نمی دهد،لکن از یک حقیقت مسلّم حکایت می کند،و آن این که نوید مصلح جهانی به گوش آنها رسیده و عقیده به ظهور یک رهبر مقتدر در آخر زمان در اعماق دلشان جا گرفته است،ولی چون از فروغ حقّ بیش از این برخوردار نبوده اند در تطبیق آن دچار اشتباه شده اند.

علیرغم کوته نظرانی که خیال می کنند همه ی انبیاء از مشرق زمین برخواسته اند،ما معتقدیم که در میان تمام ملل و اقوام در همه ی اقطار و اکناف جهان،پیامبرانی برخاسته و مردم را به سوی دین قویم و صراط مستقیم فراخوانده اند،چنان که منطق وحی به آن تصریح می کند:

إِنَّمٰا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هٰادٍ (3)

«تو(ای محمّد)بیم دهنده هستی،و برای هرملّتی رهبر و راهنمایی هست».

ص:143

از این رهگذر روشن می شود که همه ی آن عقاید،از منبع شریف وحی سرچشمه گرفته است،لکن در برخی از مناطق دوردست که شعاع حقیقت کمتر تابیده،در طول تاریخ از فروغ آن کاسته شده و فقط کلّیاتی از نویدهای مهدی موعود به جای مانده است،و در تطبیق آن دچار اشتباه شده اند.

صرف نظر از ایمان که پایه ی این ایده و عقیده را تشکیل می دهد،هر فردی که به سرنوشت بشریّت بیندیشد و خواهان تکامل و ترقّی جهان انسانیّت باشد و ببیند که چگونه باوجود این همه ترقیّات فکری و علمی و پیشرفت روزافزون تکنیک و صنعت نه تنها اخلاق و معنویّت پیشرفت نمی کند،بلکه با سرعت تکان دهنده و اندوهباری عقب گرد نموده،به سوی سقوط و نابودی می گراید و ترقّیات ماشینی بر فساد و انحطاط معنوی آنها می افزاید و...

با اندک تأمّلی،طبق فطرت ذاتی خود متوجّه درگاه حضرت احدیّت خواهد شد و از برای رفع این جنایتها و خیانتها یاری خواهد طلبید و با الحاح و نیایش خواستار مصلحی خواهد شد که به این وضع رقّت بار خاتمه دهد.

از این رهگذر آرزوی یک مصلح جهانی همواره در دل های خداپرستان وجود داشته است،و تمام پیامبران الهی و سفیران آسمانی نویدهایی درباره ی وی ابراز نموده اند.

***

ص:144

باید حکومت جهانی را بپذیریم و یا به عهد بربریّت برگردیم و به نابودی نژاد انسانی راضی شویم». (1)

یک دانشمند فرانسوی به نام:«نوستر آداموس»(متولّد 1503 م.و متوفّای 1566 م.)پیشگوییهای فراوانی در مورد حوادث آینده ی جهان به صورت رمز و اشاره گفته و بیشتر آنها به صورت دقیقی مطابق پیشگویی او تحقّق یافته است.

پیشگوییهای نوستر آداموس برای نخستین بار به سال 1555 م.منتشر شد.

این پیشگوییها در طول چهار قرن از طرف دهها دانشمند تجزیه و تحلیل شده است.

یکی از پیشگوییهای تحقّق نیافته ی او مربوط به یک مصلح جهانی است که به تصوّر او پیش از سال 2000 میلادی از آسمان نازل خواهد شد (2)و اینک متن پیشگویی:

«در سال هزار و نهصد و نود و نه و هفت ماه از آسمان،یک پادشاه وحشتناکی نزول می کند.پادشاه انگولم را دو مرتبه زنده می کند،کمی بعد یا قبل از ظهور مشتری،سعادت را همراه می آورد».

«هیچ زمانی مثل آن روز نخواهد آمد،از مرکز آسیا قانون

ص:146

جدیدی از ریشه ی عیسی و هرمس مصری به داخل اروپا نفوذ خواهد کرد و سپس در تمام شرق سایه خواهد انداخت». (1)

این دو فراز که قطعات 72 و 75 سانتوری دهم پیشگوییهای اوست به صراحت از آمدن یک مصلح جهانی خبر می دهد.

جالب توجّه است که تعبیر:«از آسمان...نزول می کند»را دربردارد و در قطعات بعدی از:قدرت فوق العاده ی او،حکومت قانون بر سرتاسر جهان، سرور و شادی همگان،پیوند ناگسستنی پیروان،تغییر یافتن چهره ی جهان، نفوذ عمیق او در میان دوستان و پراکنده شدن مخالفان سخن گفته است.این فرازها از یک دانشمند فرانسوی بسیار جالب و اعجاب انگیز است.

م.ب.ادوارد،یکی از مفسّران پیشگوییهای نوستر آداموس در شرح دو فراز بالا می نویسد:

«از این دو قطعه به طور وضوح مستفاد می شود که پادشاه یا فرمانروایی بسیار مقتدر برای پایان دادن این همه بدبختی ها که به دست بشر فراهم شده،از آسمان نزول خواهد کرد و مخصوصا تأکید می کند که این فرمانروا حامل پیام آسمانی است که مردم انتظار آن را دارند و سایه ی سعادت او مخصوصا بر سر پادشاهان مشرق افکنده خواهد شد». (2)

دیگر مفسّر این پیشگوییها:بانو«اریکا چاتهام»در تفسیر قطعه ی 75 می نویسد:

ص:147

«در دوره ی هرمس SEMREH، هرمس در برابر مرکوری- تیر«27»و ژوپیتر«228»-پدر آسمانی-زئوس قرار می گیرد که در برابر با خیزش اسلام در جهان است». (1)

این مفسّر انگلیسی پس از آن که تصریح می کند که این فرمانروا از آسیا برخواهد خاست،می نویسد:

«البتّه آینده نشان خواهد داد که او چه کسی است؟». (2)

اکنون باید دید کدام مصلحی خواهد توانست مرزهای جغرافیایی را درهم کوبیده شالوده ی حکومت واحد جهانی را براساس عدالت و آزادی پی ریزی کند؟و آن مهدی موعود و مصلح جهانی که ضرورت ظهور آن را علم و دین خبر می دهد و میلیونها انسان در انتظار وی دقیقه شماری می کنند،کیست؟

پاسخ این سئوال را،تنها از کسانی که با منبع وحی و جهان ماوراء طبیعت ارتباط نزدیک دارند،باید شنید.

***

آیات متعدّدی در قرآن مجید وارد شده است که پیشوایان دینی به مهدی موعود تفسیر کرده اند و در ضمن صدها حدیث،مشخّصات آن حضرت را بیان نموده اند که از حوصله ی این کتاب بیرون است. (1)

در لابلای روایات متواتری که از حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و سایر پیشوایان دین صادر شده است،کلّیه ی اوصاف و تمام جزئیّات زندگی مصلح جهانی و پایه گذار حکومت واحد جهانی بیان شده است.

احادیث وارده درباره ی«امام زمان علیه السّلام»از طریق شیعه و سنّی بیرون از شمار است،از این رهگذر ما فقط فهرست قسمتی از آنها را در زیر از نظر خوانندگان گرامی می گذرانیم:

1.در 293 حدیث تصریح شده که او فرزند«امام عسکری علیه السّلام»است.

2.در 90 حدیث تصریح شده که او نوه ی«امام هادی علیه السّلام»و نبیره ی «امام جواد علیه السّلام»است.

3.در 95 حدیث وارد شده که وی چهارمین فرزند«امام رضا علیه السّلام»است.

4.در 199 روایت آمده که او پنجمین فرزند«امام کاظم علیه السّلام»است.

5.در 202 حدیث وارد شده که او ششمین فرزند«حضرت صادق علیه السّلام»است.

6.در 103 حدیث وارد شده که او هفتمین فرزند«امام باقر علیه السّلام»است.

7.در 185 خبر آمده که او هشتمین فرزند«حضرت سجاد علیه السّلام»است.

8.در 308 حدیث تصریح شده که وی نهمین فرزند«امام حسین علیه السّلام»است.

ص:149

9.در 214 حدیث وارد شده که او دهمین فرزند«امام علی علیه السّلام»است.

10.در 192 روایت آمده که وی از اولاد«حضرت فاطمه علیها السّلام»است.

11.در 48 حدیث تصریح شده که وی همنام حضرت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است.

12.در 136 حدیث تصریح شده که او دوازدهمین و آخرین پیشوا است.

13.در 91 حدیث به غیبت طولانی آن حضرت تصریح شده است.

14.در 7 حدیث کیفیت انتفاع مردم از آن حضرت در زمان غیبت بیان شده است.

15.در 51 حدیث سیرت و صورت او توصیف شده است.

16.در 47 روایت تصریح شده که در عصر او اسلام دین جهانی خواهد شد.و آیه ی شریفه ی لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ (1)تحقّق خواهد یافت.

17.در 123 روایت وارد شده که او شخصا عدالت اجتماعی را در روی زمین برقرار می کند.

18.در 293 حدیث از تولّد آن حضرت گفتگو شده است.

19.در 657 حدیث درباره ی ظهور و علائم ظهور بحث شده است.

20.در 318 روایت عمر طولانی آن حضرت مطرح شده و در برخی از آنها تصریح شده که عمر شریفش به قدری طولانی می شود که جز مؤمنان راستین،کسی در اعتقاد خود استوار نمی ماند.

متن 3692 فرازی که فهرست آنها در بالا گفته شد،به اضافه ی 2515 فراز دیگر که پیرامون آن حضرت در منابع شیعه،از پیشوایان معصوم علیهم السّلام

ص:150

به دست ما رسیده است،در کتاب نفیس«منتخب الأثر»آمده است.

مؤلف این کتاب که از شخصیّتهای برجسته ی جهان تشیّع و از مراجع حوزه ی علمیّه ی قم می باشد،روایات مربوط به امام زمان علیه السّلام را تا جایی که توانایی داشته،از کتابهای معتبر و مدارک دست اوّل استخراج،و در این کتاب گردآورده است.

در این کتاب جمعا 1200 روایت با ذکر مأخذ از 390 کتاب معتبر نقل شده است. (1)

***

3.سنن ابن ماجه،جلد دوّم،باب«خروج المهدی».

4.سنن ابی داود،جلد دوّم کتاب«المهدی».

5.سنن ترمذی،باب«ما جاء فی المهدی».

همچنین مسند احمد،پیشوای حنبلی ها و دیگر سنن و جوامع اهل تسنّن روایات حضرت مهدی علیه السّلام را احتواء کرده است.

استاد«علی محمّد دخیّل»اسامی 205 کتاب از بزرگان علمای سنّی را در کتاب خود«الامام المهدی»آورده است که تعداد 30 نفر آنها مستقلاّ درباره ی حضرت ولیّ عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف-کتاب نوشته اند،و 31 نفرشان فصلی را در کتابهای خود به روایات حضرت مهدی اختصاص داده اند و 144 نفرشان به تناسبهای مختلف روایات مهدی را در کتابهای خود آورده اند.

اگر بخواهیم اسامی همه ی این کتابها را نقل کنیم،سخن به درازا می کشد،از این رهگذر فقط کتابهایی که مستقلا درباره ی حضرت ولیّ عصر علیه السّلام از بزرگان اهل سنّت به رشته ی تحریر آمده است،به ترتیب حروف تهجّی نام می بریم:

1.ابراز الوهم من کلام ابن حزم،تألیف احمد بن صدیق بخاری.

2.ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون،تألیف احمد بن محمّد بن صدیق حضرمی،متوفّای 1380 ه.

3.اتّحاف الجماعة بما جاء فی الفتن و الملاحم و اشراط السّاعة-2 جلدی-تألیف شیخ حمّود بن عبّد اللّه تویجری-معاصر-

4.احادیث اشراط السّاعة الصّغری،تألیف صالح بن محمّد دخیل اللّه -معاصر-

ص:152

5.الاحادیث القاضیه بخروج المهدی،تألیف محمّد بن اسماعیل امیر یمانی،متوفّای 751 ه.

6.الاحادیث الواردة فی المهدی،تألیف ابو بکر بن خثیمه،متوفّای 279 ه.

7.الأحادیث الواردة بشأن الدّجّال،تألیف احمد بن عیسی بن الهادی -معاصر-

8.الأحادیث الواردة فی شأن المهدی،تألیف شیخ عبد العلیم بن عبد العظیم بستوی-معاصر-

9.احادیث و کلمات حول الامام المنتظر،تألیف سیّد عبد اللّه غریفی -معاصر-

10.الاحتجاج بالأثر علی من انکر المهدی المنتظر،تألیف شیخ حمود بن عبد اللّه تویجری-معاصر-

11.احوال صاحب الزّمان،تألیف سعد الدّین حموئی،متوفّای 650 ه.

12.احوال مهدی آخر الزّمان،تألیف متّقی هندی،متوفّای 975 ه.

13.اخبار الدّولة فی ظهور المهدی،تألیف احمد بن ابراهیم،ابن جزار قیروانی،متوفّای 400 ه.

14.اخبار المهدی،تألیف ابو العلاء همدانی،متوفّای 569 ه.

15.اخبار المهدی،تألیف بدر الدّین حسن بن محمّد بن صالح نابلسی، متوفّای 772 ه.

16.اخبار المهدی،تألیف عبد العزیز بن یحیی جلّودی،متوفّای 302 ه.

یا 332 ه.

17.اخبار المهدی،تألیف ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه.

ص:153

18.اخبار المهدی،تألیف حمّاد بن یعقوب رواجنی.

19.اخبار المهدیّه،تألیف ابو بکر صنهاجی.

20.اربعین حدیث فی المهدی،تألیف ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه. (1)

21.اربعین حدیث فی المهدی،تألیف ابو العلاء همدانی،متوفّای 569 ه.

22.ارشاد المستهدی فی نقل بعض الاحادیث و الآثار الواردة فی شأن الامام المهدی،تألیف محمّد علی حسین بکری مدنی.

23.الاشاعة لاشراط السّاعة،تألیف محمّد بن رسول برزنجی شافعی، متوفّای 1103 ه.

24.اشراط السّاعة،تألیف ابو محمّد عبد الغنی مقدّسی جماعیلی حنفی،متوفّای 600 ه.

25.اشراط السّاعة،تألیف احمد بن فقیه شافعی.

26.اشراط السّاعة،تألیف یوسف بن عبد اللّه بن یوسف وابل.

27.اشراط السّاعة الصّغری و الکبری،تألیف شیخ امین حاج محمّد احمد-معاصر-

28.اشراط السّاعة و خروج المهدی،تألیف علی بن محمّد میلی جمالی مغربی مالکی،متوفّای 1248 ه.

29.اصحّ ما ورد فی المهدی و عیسی،تألیف شیخ محمّد حبیب اللّه شنقیطی جکنی،متوفّای 1363 ه.

ص:154

30.اعتقاد اهل القرآن فی نزول المسیح ابن مریم آخر الزّمان،تألیف شیخ محمّد عربی مغربی.

31.اقامة البرهان علی نزول عیسی فی آخر الزّمان،تألیف ابو الفضل عبد اللّه بن محمّد بن صدّیق ادریسی غماری-معاصر-

32.اقامة البرهان فی الرّد علی من انکر خروج المهدی و الدّجال و نزول المسیح فی آخر الزّمان،تألیف حمّود بن عبد اللّه تویجری-معاصر-

33.امارات السّاعة،تألیف شاه رفیع الدّین دهلوی.

34.البرهان فی علامات مهدی آخر الزّمان،تألیف ملاّ علی متّقی هندی،متوفّای 975 ه. (1)

35.البرهان،فی علامات مهدی آخر الزّمان،تألیف جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه.

36.البیان فی اخبار صاحب الزّمان،تألیف محمّد بن یوسف گنجی شافعی متوفّای 658 ه. (2)

37.بین یدی السّاعة،تألیف دکتر عبد الباقی احمد سلامه-معاصر-

ص:155

38.تحدیق النظر فی اخبار المهدی المنتظر،تألیف محمّد بن عبد العزیز بن مانع،متوفّای 1385 ه. (1)

39.تلخیص البیان فی علامات مهدی آخر الزّمان،تألیف ابن کمال پاشا حنفی،متوفّای 940 ه. (2)

40.تلخیص البیان فی اخبار مهدی آخر الزمان،تألیف ملاّ علی متّقی، متوفّای 975 ه. (3)

41.تنبیه الوسنان الی اخبار مهدی آخر الزّمان،تألیف احمد نوبی، متوفّای 1037 ه.

42.التوضیح فی تواتر ما جاء فی المنتظر و الدجّال و المسیح،تألیف شوکانی.

43.ثلاثة ینتظرهم العالم:عیسی،الدّجال و المهدی المنتظر،تألیف شیخ عبد اللّطیف عاشور-معاصر-

44.جامع الاخبار و الاقواب فی المسیح الدّجال،تألیف عبد الرّزاق عید الرّعود.

45.جزء فی المهدی،تألیف ابو حسین ابن المنادی،متوفّای 336 ه.

46.جزء فی المهدی،تألیف عماد الدّین ابن کثیر،متوفّای 774 ه.

47.الجواب المقنع المحرّر،فی الرّد علی من طغی و تبحّر،بدعوی انّه

ص:156

عیسی او المهدی المنتظر،تألیف محمّد حبیب اللّه بن مایانی جکنی شنقیطی،متوفّای 1363 ه.

48.دجّال از دیدگاه اسلام و سایر ادیان،-ترکی استانبولی-تألیف دکتر زکی ساری توپراق-معاصر-

49.دراسات المرویّات بشأن الدّجال فی الکتب السّتّه،تألیف احمد بن عیسی احمد هادی عمر-معاصر-

50.ذکر المهدی و نعوته،تألیف ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه.

51.الرّد علی من حکم و قضی،ان المهدی جاء و مضی،تألیف ملاّ علی قاری،متوفّای 1014 ه. (1)

52.الرّد علی من حکم و قضی بان المهدی جاء و مضی،تألیف متّقی هندی،متوفّای 1014 ه.

53.الرّد علی من کذّب بالأحادیث الصحیحة الواردة فی المهدی، تألیف شیخ عبد المحسن عبّاد-معاصر-

54.رسالة فی ردّ من انکر انّ عیسی علیه السّلام اذا نزل یصلّی خلف المهدی، تألیف جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه.

55.رسالة فی علامات المهدی،تألیف جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه.

56.رسالة فی الفتن و الملاحم و اشراط السّاعة،تألیف ابو عبیدة ماهر بن صالح آل مبارک.

ص:157

57.رسالة فی المهدی،تألیف جعفر بن حسن بن عبد الکریم برزنجی، متوفّای 1179 ه.

58.رسالة فی المهدی،تألیف متّقی هندی،متوفّای 975 ه.

59.رسالة فی المهدی،تألیف ابن کثیر دمشقی،متوفّای 774 ه.

60.رسالة فی المهدی،تألیف ادریس بن محمّد بن حمدون عراقی فارسی،متوفّای 1183 ه.

61.رسالة فی المهدی،تألیف احمد بربیر،متوفّای 1226 ه.

62.روض وردی فی اخبار المهدی،تألیف جعفر بن حسن برزنجی شافعی،متوفّای 1179 ه.

63.السّرّ فی عور الدّجال،تألیف عبد الرّحمن بن عبد اللّه اندلسی سهیلی،متوفّای 581 ه.

64.سیّد البشر یتحدّث عن المهدی المنتظر،تألیف شیخ حامد محمود محمّد لیمود-معاصر-

65.صاحب الزّمان،تألیف ابو العنبس محمّد بن اسحاق،متوفّای 275 ه.

66.الصّحیح المسند من احادیث الفتن و الملاحم و اشراط السّاعة، تألیف مصطفی عدوی-معاصر-

67.طرق احادیث المهدی،تألیف حافظ ولیّ الدّین ابوزرعه ی عراقی، متوفّای 826 ه.

68.العرف الوردی فی اخبار المهدی،تألیف جلال الدّین سیوطی متوفّای 911 ه. (1)

ص:158

69.العرف الوردی فی اخبار المهدی،تألیف یوسف بن یحیی دمشقی شافعی،متوفّای 685 ه. (1)

70.العرف الوردی فی دلایل المهدی،تألیف عبد الرّحمن بن مصطفی، عیدروس یمنی،متوفّای 1192 ه. (2)

71.العطر الوردی،فی شرح القطر الشهدی،فی اوصاف المهدی، تألیف محمّد بن محمّد بن احمد بلبیسی،متوفّای 1308 ه.

72.عقد الدرر فی اخبار المهدیّ المنتظر،تألیف یوسف بن یحیی دمشقی شافعی،متوفّای 685 ه. (3)

73.عقد الدّرر فی تحقیق القول بالمهدی المنتظر،تألیف احمد بن زینی دحلان.

74.عقیدة الاسلام فی رفع سیّدنا عیسی و نزوله فی آخر الزّمان،تألیف محمّد ضیاء الدّین کردی.

75.عقیدة اهل الاسلام فی نزول عیسی،تألیف ابو الفضل عبد اللّه بن صدّیق غماری-معاصر-

76.عقیدة اهل السّنّة و الاثر فی المهدی المنتظر،تألیف شیخ

ص:159

عبد المحسن عبّاد-معاصر-

77.علائم الظهور،تألیف علی بن حسان الدّین متّقی هندی،متوفّای 975 ه.

78.علامات السّاعة الصّغری و الکبری،تألیف لیلی مبروک-معاصر- 79.علامات السّاعة فی القرآن و السّنّة،تألیف شیخ جزاع شمری-معاصر-

80.علامات قیام السّاعة الصّغری و الکبری،تألیف یوسف بن اسماعیل نبهانی،متوفّای 1355 ه.

81.علامات القیامة الکبری،من بعثة النّبی حتی نزول عیسی،تألیف شیخ عبد اللّه حجّاج-معاصر-

82.علامات المهدی،تألیف صدر الدّین قونوی،متوفّای 672 ه.

83.علامات یوم القیامة،تألیف ابو عبد اللّه محمّد بن احمد انصاری قرطبی،متوفّای 671 ه.

84.العواصم عن الفتن القواصم،تألیف ابن بریده.

85.فتح المنّان شرح الفوز و الامان فی مدح صاحب الزّمان،تألیف احمد بن علی بن عمر بن صالح عدوی منینی،متوفّای 1173 ه.

86.الفتن،تألیف ابو عبد اللّه نعیم بن حماد مروزی،متوفّای 288 ه.

87.الفتن،تألیف ابو صالح احمد بن عیسی سلیلی-قرن چهارم-

88.الفتن،تألیف ابو عمرو،عثمان بن سعید دانی،متوفّای 444 ه.

89.الفتن و الملاحم الواقعة فی آخر الزّمان،تألیف ابن کثیر،متوفّای 774 ه.

90.الفتوی فی مسألة المهدی المنتظر،شیخ منتصر کتانی. (1)

ص:160

91.فرائد الفوائد،تألیف مرعی بن یوسف کرمی مقدسی،متوفّای 1031 ه. (1)

92.فصل المقال فی رفع عیسی علیه السّلام حیّا،و فی نزوله و قتله الدّجال، تألیف دکتر محمّد خلیل هراس.

93.القطر الشهدی فی اوصاف المهدی،تألیف احمد بن احمد حلوانی شافعی،متوفّای 1308 ه. (2)

94.القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر،تألیف شهاب الدّین احمد بن محمّد ابن حجر مکّی،متوفّای 973 ه. (3)

95.کتاب المهدی،برهان الدّین،ابراهیم بن محمّد حنبلی،مشهور به ابن قیّم جوزیه،متوفّای 767 ه.

96.کتاب المهدی ابو موسی عیسی بن مهران مسعطف.

97.مختصر الاخبار المشاعة فی الفتن و اشراط السّاعة و اخبار المهدی،تألیف شیخ عبد اللّه بن سلیمان مشعل-معاصر-

98.مختصر القول المختصر فی علامات المهدی المنتظر،تألیف ابن حجر هیثمی،متوفّای 973 ه.

ص:161

99.مرآة الفکر فی المهدی المنتظر،تألیف مرعی بن یوسف مقدسی، متوفّای 1031 ه.

100.مسألة فی الغیبة،تألیف قاضی عبد الجبّار معتزلی،متوفّای 415 ه.

101-المسیح عیسی،نزوله فی آخر الزّمان و قتاله الدّجال،تألیف مصطفی عبد القادر عطا-معاصر-

102.مشاهدة الآیات فی اشراط السّاعة و ظهور العلامات،تألیف محمّد بن مؤیّد حموینی،متوفّای 650 ه.

103.المشرب الوردی فی مذهب المهدی،تألیف ملاّ علی قاری متوفّای 1014 ه. (1)

104.مشرق الأکوان،تألیف سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی، متوفّای 1294 ه.

105.الملاحم،تألیف ابو الحسن،احمد بن جعفر بن محمّد،ابن المنادی،متوفّای 336 ه.

106.مناقب المهدی،تألیف ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه.

107.من روی من طرق اصحاب الحدیث،انّ المهدی من ولد الحسین علیه السّلام، تألیف ابو علی احمد بن محمّد بن احمد جرجانی،(مقیم مصر)

108.من علامات القیامة الکبری:المسیح الدّجال و اسرار السّاعة، تألیف محمّد احمد سفارینی،متوفّای 1188 ه.

109.مهدویّت(ترکی استانبولی)،تألیف ایلهان عونی-معاصر-

ص:162

110.مهدویّت و اشغال کعبه(ترکی)،تألیف احمد فاروق(معاصر) 111.المهدی،تألیف عماد الدّین ابو الفداء اسماعیل بن عمر،ابن کثیر، متوفّای 774 ه.

112.المهدی،تألیف ابن قیّم جوزیه،متوفّای 751 ه.

113.المهدی،تألیف ابو داود(صاحب سنن)متوفّای 275 ه.

114.المهدی،تألیف ادریس العراقی المغربی.

115.مهدی آل الرّسول،تألیف علی بن سلطان محمّد هروی حنفی.

116.المهدی الی ما ورد فی المهدی،تألیف محمّد بن طولون، متوفّای 935 ه.

117.المهدی حقیقة لا خرافة،تألیف محمّد بن احمد بن اسماعیل -معاصر-

118.المهدی قیادة و فکرة،تألیف عبد الرّحمن عیسی.

119.المهدی المنتظر،تألیف ابراهیم مشوخی-معاصر-

120.المهدی المنتظر،تألیف جهیمان بن محمّد بن سیف عتیبی، متوفّای 1400 ه.

121.المهدی المنتظر،تألیف ابو الفضل عبد اللّه بن محمّد بن صدّیق غماری-معاصر-

122.المهدی المنتظر،تألیف عبد اللّه حجّاج-معاصر-

123.المهدی المنتظر بین الحقیقة و الخرافة،تألیف عبد القادر احمد عطا.

124.المهدی المنتظر بین العقیدة الدینیّه و المضمون السّیاسی،تألیف محمّد فرید حجاب-معاصر-

ص:163

125.المهدی المنتظر فی المیزان،تألیف عبد المعطی عبد المقصود.

126.المهدی المنتظر و من ینتظرونه،تألیف عبد الکریم خطیب.

127.المهدی و اشراط السّاعة،تألیف محمّد علی صابونی-معاصر-

128.المهدیّة فی الاسلام منذ اقدم العصور حتّی الیوم،تألیف سعد محمّد حسن-معاصر-

129.المهدیّة فی الاسلام،تألیف یوسف کرم.

130.نبأ الدّجّال،تألیف شمس الدّین محمّد بن احمد بن عثمان ذهبی، متوفّای 748 ه.

131.النّجم الثّاقب،تألیف زبیدی و عقیلی.

132.النّجم الثّاقب فی بیان ان المهدی من اولاد ابی طالب،تألیف شمس الدّین محمّد بن محمّد بن عبد الرّحمن بن علی بهسینی عقیلی خلوتی شافعی،متوفّای 1001 ه. (1)

133.نصیحة النبوّة فی النّجاة من الفتن،تألیف محمّد عبد الرّحمن عوض-معاصر-

134.نظرة عابرة فی مزاعم من ینکر نزول عیسی قبل الآخرة،تألیف محمّد زاهد کوثری.

135.نظرة فی احادیث المهدی،تألیف محمّد خضر حسین مهدی، متوفّای 1377 ه.

136.نظریّه ی مهدی(اردو)،تألیف محمّد حسن لطفی-معاصر-

137.النّظم الواضح المبین،تألیف عبد القادر بن محمّد سالم.

ص:164

138.نعت المهدی،تألیف ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه.

139.الهدایة المهدویّة،تألیف ابو الرّجا محمّد هندی،متوفّای 1290 ه.

140.الهدیّة النّدیه،للامّة المحمّدیّه فیما جاء فی فضل الذات المهدیّه، تألیف قطب الدّین مصطفی بن کمال الدّین حنفی،متوفّای 1162 ه. (1)

در پایان گفتار،تذکّر این نکته لازم است که در کتابهای اهل تسنّن که روایات حضرت مهدی علیه السّلام آورده اند،به نقل روایات کلّی اکتفا نشده، بلکه از اوصاف و خصوصیّات آن حضرت نیز بحث شده است.مثلا در دهها کتاب از دانشمندان سنّی،تصریح شده که«مهدی موعود»فرزند بلافصل حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام می باشد. (2)

«مسئله ی غیبت»زده شد،هنگامی که به بحث و تحقیق در این زمینه شروع کرد،فقط به بحث از کتابهایی پرداخت که پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السّلام کتاب مستقلی پیرامون«غیبت آن حضرت نوشته اند:

1.ابو اسحاق،ابراهیم بن صالح انماطی کوفی اسدی،از اصحاب حضرت موسی بن جعفر علیهم السّلام بوده و کتابی در«غیبت»نوشته و ابن قولویه با یک واسطه این کتاب را از او روایت کرده است. (1)

2.ابو الحسن،علی بن حسن بن محمّد طائی جرمی شاطری،معاصر حضرت موسی بن جعفر علیهم السّلام و کتابی به نام«الغیبه»نوشته است. (2)

3.ابو الحسن علی بن عمر اعرج کوفی،از یاران حضرت موسی بن جعفر علیهم السّلام و مؤلّف کتابی به نام«الغیبه». (3)

4.حسن بن علی بن ابی حمزه ی بطاینی،که در عصر امام رضا علیه السّلام می زیسته و کتابی پیرامون«غیبت»نوشته است. (4)

5.ابو الفضل عبّاس بن هشام ناشری،از اصحاب امام رضا علیه السّلام و متوفّای 220 ه.و صاحب کتاب«الغیبه». (5)

6.ابو محمّد فضل بن شاذان ازدی،از اصحاب امام رضا علیه السّلام و متوفّای 260 ه.و صاحب 180 جلد کتاب در حمایت از حریم مقدّس ولایت،که

ص:166

یکی از آنها کتاب«الغیبه»است. (1)

7.همچنین کتابهای فراوانی از معاصرین امام حسن عسکری علیه السّلام مانند «ابراهیم بن اسحاق» (2)و معاصرین نوّاب اربعه،مانند«محمّد بن قاسم بغدادی»متوفّای 332 (3)به نام«الغیبه»به یادگار مانده است.

فهرست بالا مربوط به کسانی است که پیش از ولادت حضرت مهدی علیه السّلام کتاب مستقلّی در موضوع«غیبت»نوشته اند،وگرنه در صدها کتاب پیش از ولادت آن حضرت موضوع غیبت مطرح شده است،مثلا حسن بن محبوب یکی از محدّثین مورد اعتماد،صد سال پیش از ولادت حضرت مهدی،احادیث مربوط به غیبت را در«مشیخه ی»خود آورده است. (4)

تقلّبی روبرو شده اید ولی هرگز با 7 ریالی تقلّبی مواجه نشده اید،چرا؟

پرواضح است که هیچ دیوانه ای به فکر ساختن 7 ریالی تقلّبی نخواهد افتاد،زیرا 7 ریالی اصالت ندارد و هرچیزی که اصالت و واقعیّت ندارد، تقلّبی آن مفهوم ندارد.

در تاریخ،«فرعون ها»ادّعای خدایی کرده اند،چون«خدا»اصالت دارد و اصالتش برای همگان روشن و ثابت است،از این رهگذر عدّه ای خواسته اند که خود را به جای آن حقیقت و واقعیّت جا بزنند.

«مسلیمه ها»ادّعای نبوّت کرده اند،چون نبوت اصالت دارد و عدّه ای خواسته اند که خود را به جای آن قالب کنند،«مهدویّت»نیز اصالت دارد و لذا عدّه ای چون«علیمحمّد باب»خواسته اند خود را به جای مهدی واقعی جا بزنند،از این رهگذر وجود«متمهدی»ها(مدّعیان دروغگوی مهدویّت)خود یکی از دلایل اصالت و واقعیّت مهدویّت است.

*

ص:168

از وی نفع می برند و از نور ولایتش کسب نور می کنند،همچنان که از خورشید استفاده می کنند هنگامی که در پشت ابرها قرار بگیرد». (1)

آنگاه خطاب به جابر فرمود:

«یا جابر!هذا من مکنون سرّ اللّه و مخزون علمه،فاکتمه الاّ عن اهله»:

«ای جابر!این از گنجینه های اسرار الهی و از رازهای دانش پروردگار است،آن را مکتوم بدار،مگر از اهلش». (2)

2.از پیشوای چهارم شیعه،حضرت امام سجّاد علیه السّلام پرسیدند:

شیعیان در زمان غیبت از وجود حضرت ولیّ عصر-عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف-چگونه استفاده می کنند؟فرمود:«آن چنان که از خورشید استفاده می کنند هنگامی که در پشت ابرها پنهان گردد». (3)

3.ششمین پیشوای شیعه فرمود:از روزی که خداوند متعال حضرت آدم را آفرید تا روز رستاخیز زمین خالی از حجّت نبوده و نخواهد بود.یا حجّت ظاهر و روشن و یا غایب و پنهان.

راوی پرسید از امام غایب چگونه استفاده می شود؟فرمود:

«کما ینتفعون بالشّمس اذا سترها السّحاب»:

ص:170

«آن چنان که از خورشید استفاده می شود هنگامی که در پشت ابر قرار گیرد». (1)

4.در توقیع مبارکی که از ناحیه ی مقدّسه،به توسّط دوّمین نائب خاصّ:«محمّد بن عثمان»به اسحاق بن یعقوب صادر شده است،چنین می نگارد:

«و امّا وجه الانتفاع[بی]فی غیبتی،فکا الانتفاع الشّمس اذا غیّبتها عن الابصار السّحاب»:

«امّا چگونگی استفاده ی مردم از من،بسان استفاده ی آنهاست از خورشید هنگامی که در پشت ابر پنهان شود». (2)

و لکن هزار نکته ی باریکتر از مو اینجاست که چرا امام زمان علیه السّلام در زمان غیبت به خورشید پنهان در پشت ابر تشبیه شده است؟

برای روشن شدن نکات لطیف ناچاریم موقعیّت امام را در جهان هستی و نقش خورشید را در منظومه ی شمسی مورد بحث و بررسی قرار دهیم،و آن نیازمند مقدّمه ی زیر است!

هریک از اتمهای گوناگون از دو قسمت متمایز تشکیل شده اند:

1.الکترونها،یا گرده هایی که به دور هسته ی مرکزی در حرکتند و دارای بار الکتریکی منفی هستند.

2.هسته ی مرکزی،شامل پروتونها با بار الکتریکی مثبت و نوترونها که از نظر بار الکتریکی خنثی هستند و پوزتیرونها و هیپرونها و مزونها،و ذرات دیگری که تاکنون بیش از 30 نوع آن کشف شده است.

*** می دانیم که دو بار الکتریکی که یکی مثبت و دیگری منفی باشد همدیگر را به سوی خود جذب می کنند.روی این حساب باید در هراتمی پروتونها،الکترونها را جذب کنند و در آغوش یکدیگر قرار گیرند.نظر به اینکه پروتونها بزرگترین قسمت تشکیل دهنده ی«اتم»هستند و بیش از 1000/999 وزن اتم را تشکیل می دهند.و در حدود 1836 بار بزرگتر از الکترونها می باشند،و جاذبه ی یک جسم،تناسب مستقیم با وزن آن دارد.

بدیهی است که پروتونها،الکترونها را به سوی خود جذب خواهند کرد و بدین طریق الکترونها به روی پروتونها خواهد ریخت،و انفجار اتمی پیش خواهد آمد و چون این موضوع با یک فعل و انفعال زنجیره ای در تمام اتمهای جهان روی خواهد داد،در نتیجه با انفجار میلیاردها اتم،دنیا به خاک و خون کشیده خواهد شد و جهان هستی دیار نیستی را در پیش خواهد گرفت.

آنچه از بروز چنین حادثه ی مرگباری جلوگیری می کند تدبیر خداوند حکیم است که در برابر این جاذبه ی شدیدی که در اجزاء تشکیل دهنده ی اتم هست،یک نیروی گریز از مرکز بسیار نیرومندی هم به الکترونها داده،تا در

ص:173

اثر حرکت دورانی بسیار سریعی که به دور هسته ی مرکزی خود(پروتونها) دارند با سرعت سرسام آوری از مرکز خود دور نشوند و در پرتو تعادل این دو نیرو(جاذبه و دافعه)الکترونها با نظم شگفت انگیزی گردش خود را در مدارات تعیین شده دنبال کنند و اتمهای جهان به هستی خود ادامه دهند.

بدیهی است که اگر میزان جاذبه ی پروتونها کمی بیش از نیروی دافعه ی (گریز از مرکز)الکترونها بود،الکترونها به سوی هسته ی مرکزی خود کشیده می شدند و در دوران خود انفجار اتمی به بار آورده،هستی خود را به باد می دادند،و اگر نیروی گریز از مرکز الکترونها کمی بیش از میزان جاذبه ی پروتونها بود،الکترونها در اثر سرعت سرسام آور خود،جاذبه ی پروتونها را می شکستند و از حومه ی مغناطیسی آنها فرار کرده،به درون اتمهای مجاور وارد می شدند،و با ایجاد انفجار اتمی بسیار نیرومندی، جهانی را به خاک و خون می کشیدند.

روی این بیان نقش هسته ی مرکزی اتم در جلوگیری از انفجار اتمی به خوبی روشن می شود،زیرا انفجار اتمهای موجود در یک لیوان آب برای نابودی جهان کافیست.و تنها چیزی که از آن جلوگیری می کند،تعادل جاذبه و دافعه ی ذرّات اتمی مولکولهای آن است.

گرفته و کرات دیگر(به ترتیب عطارد،زهره،زمین،مرّیخ،مشتری، زحل،اورانوس،نپتون و پلوتون)در فواصل معیّن و در مدارهای منظّمی به دور آن می گردند.

در منظومه نیز به طوری که توضیح خواهیم داد،عامل بقای آن تعادل جاذبه و دافعه می باشد و بس.

دیگر منظومه های کهکشان ما که بالغ بر 30/000 می باشند،از این قانون مستثنی نیستند،و اگر گامی فراتر نهاده نظری به سایر کهکشانها بیاندازیم مشاهده خواهیم کرد که شالوده ی تمام کهکشانها که بیش از 200 میلیارد آن تاکنون کشف شده،براساس همان قانون استوار است.ولی نظر به این که اطّلاعات ما در مورد کهکشان خود بیش از کهکشانهای دیگر،و در زمینه ی منظومه ی خود بیش از دیگر منظومه ها می باشد،به نقش خورشید در منظومه ی خود می پردازیم:

مطابق هیئت جدید تمام کرات این منظومه با نیروی مرموزی به نام «گریز از مرکز»با سرعت سرسام آوری از مرکز خود(خورشید)دور می شوند و خورشید که در وسط منظومه قرار دارد با نیروی عظیم و با سرعت شگرفی معادل سرعت گریز آنها،آنها را به سوی خود جذب می کند و تعادل همین دو نیرو(جاذبه و دافعه)توده ی کرات منظومه را در مدار خود با فاصله ی ثابتی در اطراف خورشید به گردش می آورد.

فی المثل کره ی خاکی ما با 5955 میلیارد تن وزن در حدود 4000 میلیون سال است که با سرعت سرسام آوری(106200 کیلومتر در ساعت) به دور هسته ی مرکزی خود(خورشید)می گردد.

ص:175

در اثر این حرکت سریع،نیروی گریز از مرکز بسیار نیرومندی هر لحظه کره ی خاکی ما را از مرکز خود دور می کند،و در مقابل،خورشید با جاذبه ی نیرومند خود،آن را به سوی خود جذب می کند،تعادل این دو نیرو،زمین را در مدار منظّم خود به گردش می آورد.

البتّه زمین نیز خورشید را به سوی خود جذب می کند.ولی چون جاذبه ی یک جسم با وزن آن تناسب مستقیم دارد.جاذبه ی زمین نمی تواند در خورشید اثر بگذارد،روی این حساب چون در فاصله ی متساوی، مقدار جاذبه متناسب با جرم جسم جذب کننده است.پس خورشید که 3 میلیون و 330 هزار مرتبه از زمین سنگین تر است،جاذبه ی آن نیز به همان اندازه بیشتر است.آن مقدار نیروئی که در اثر جاذبه ی خورشید به کره ی ما وارد می شود،دقیقا معادل است با نیروی دافعه ای که زمین در اثر حرکت دورانی خود کسب می کند.تعادل این دو نیرو،زمین را در مدار معیّن خود به گردش می آورد و بقای هستی آن را تضمین می کند،زیرا اگر میزان جاذبه ی خورشید کمی بیشتر از نیروی گریز از مرکز زمین بود،زمین در یک لحظه،به سوی خورشید کشیده می شد و به مجرّد برخورد با سطح خورشید متلاشی شده با همه ی ساکنانش رهسپار دیار نیستی می گردید.و اگر نیروی گریز از مرکز زمین کمی بیش از میزان جاذبه ی خورشید بود، زمین با شکستن جاذبه ی خورشید و فرار از حوزه ی مغناطیسی آن در فضای بیکران پخش و متلاشی می شد و هستی خود را از دست می داد.

پس اگر یک لحظه جاذبه ی خورشید قطع شود،زمین و دیگر کرات منظومه،هستی خود را از دست داده،و محو و نابود خواهند شد.زیرا

ص:176

براساس هیئت جدید تنها عامل بقای کرات همان جاذبه ی خورشید و تعادل آن با نیروی گریز از مرکز آنهاست.

ازاین رو موقعیّت خورشید در منظومه ی ما روشن می شود و معلوم می گردد که اگر یک لحظه جاذبه ی آن به کرات منظومه نرسد،همه ی آنها محکوم به فنا و نابودی شده و راه دیار نیستی را در پیش خواهند گرفت.

دین به همین معنی ناظر است،آنجا که می فرماید:«لو لا الحجّة لساخت الارض باهلها»:«اگر لحظه ای حجّت خدا در روی زمین نباشد زمین ساکنان خود را در کام خود فرومی برد».

این حقیقت در احادیث فراوانی از رسول گرامی اسلام و پیشوایان معصوم علیهم السّلام در مقام تبین نقش حجج الهی در نگهداری نظام هستی به ما رسیده است که به چند نمونه ی آن اشاره می کنیم:

1.رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم خطاب به امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود:

«انّی و احد عشر من ولدی و انت یا علیّ زرّ الارض -أعنی اوتادها و جبالها-بنا اوتد اللّه الارض ان تسیخ باهلها،فاذا ذهب الاثنا عشر من ولدی ساخت الارض باهلها و لم ینظروا»:

«من و یازده تن از فرزندانم و تو ای علی!لنگرهای زمین هستیم،خداوند به وسیله ی ما زمین را استوار کرده که ساکنانش را در دل خود فرونبرد،هنگامی که دوازده فرزندم از روی زمین بروند،زمین ساکنانش را در دل خود فرومی برد و به آنها مهلت داده نمی شود». (1)

این حدیث با اندک تغییری در صدر آن،در منابع فراوانی از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده است. (2)

ص:178

2.و در حدیث دیگری فرمود:

«لن یزال هذا الّدین قائما الی اثنا عشر من قریش،فاذا مضوا ساخت الأرض باهلها»:

«تا پایان[امامت]دوازده تن از قریش،این دین پابرجاست.

هنگامی که آنها رخت بربندند،زمین ساکنانش را در کام خود فروبرد». (1)

3.و در خطبه ای که در آخری روزهای عمر خود ایراد کرد فرمود:

«ماشر النّاس کأنّی ادعی فاجیب،و انّی تارک فیکم الثّقلین:کتاب اللّه و عترتی اهل بیتی،ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّئا،فتعلّموا منهم و لا تعلّموهم،فانّهم اعلم منکم، لا تخلو الأرض منهم،و لو خلت اذا لساخت باهلها»:

«ای توده های مردم!گویی نزدیک است که فراخوانده شوم و دعوت حق را لبّیک گویم.من در میان شما دو امانت گرانبها نهادم:کتاب خدا و عترت خود اهلبیتم را.اگر به آن دو چنگ بزنید هرگز گمراه نخواهید شد.از آنها فراگیرید و درصدد تعلیم آنها نباشید که آنها از شما داناترند.روی زمین از آنها خالی نمی ماند،و اگر خالی بماند اهل خود را در کام خود فروبرد». (2)

4.پس از نزول آیه ی شریفه ی: إِنَّمٰا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هٰادٍ: «تو

ص:179

بیم دهنده ای و برای هرقومی هدایتگری هست». (1)رسول گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود:

«آن بیم دهنده من هستم،آیا می دانید که هدایتگر کیست؟».

عرضه داشتند:«نه یا رسول اللّه».

به امیر مؤمنان علیه السّلام اشاره فرمودند و بخشی از فضائل امیر مؤمنان و اهلبیت عصمت و طهارت را بازگو کردند و در پایان فرمودند:

«هو الامام،ابو الأئمّة الزّهر»:

«او امام است و پدر امامان نوفشان».

پرسیدند:یا رسول اللّه امامان بعد از شما چند نفر هستند؟فرمود:

«اثنا عشر عدد نقباء بنی اسرائیل،و منّا مهدیّ هذه الامّة، یملأ اللّه به الأرض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما، لا یخلو الأرض منهم الاّ ساخت بأهلها»:

«دوازده تن به تعداد نقباء بنی اسرائیل می باشند.مهدی امّت نیز از ماست.خداوند به وسیله ی او زمین را پر از عدل و داد می کند،به طوری که پر از جور و ستم شده است.زمین از آنها خالی نخواهد شد،مگر این که اهل خود را در کام خود فروبرد». (2)

5.امام زین العابدین علیه السّلام در یک روایت طولانی از نقش امامان در

ص:180

رخدادهای جهان به تفصیل سخن گفته،در فرازی از آن می فرماید:

«و بنا یمسک الارض ان یمید باهلها،و بنا ینزّل الغیث، و بنا ینشر الرّحمة و یخرج برکات الارض،و لو لا ما فی الأرض منّا لساخت بأهلها»:

«خداوند به وسیله ی ما نمی گذارد که زمین اهل خود را پریشان سازد،و به وسیله ی ما باران را می فرستد،و به وسیله ی ما رحمتش را می گستراند،و به وسیله ی ما برکات زمین را خارج می سازد،و اگر نبود امامی از ما در روی زمین، زمین اهل خود را در کام خود فرومی برد». (1)

6.امام باقر علیه السّلام در همین رابطه فرمود:

«لو انّ الامام رفع من الأرض ساعة لماجت باهلها،کما یموج البحر باهله»:

«اگر یک ساعت امام از روی زمین برداشته شود،زمین ساکنانش را درنوردد،آن چنانکه دریا-به هنگام طوفان- ساکنانش را درمی نوردد». (2)

این حدیث با اندک اختلافی در تعبیر به سند دیگری نیز از امام باقر علیه السّلام روایت شده است. (3)

ص:181

7.پیشوای پنجم شیعیان در حدیث دیگری فرمود:

«لو بقیت الأرض یوما بلا امام منّا لساخت باهلها»:

«اگر یک روز امامی از ما در روی زمین نباشد،زمین اهل خود را در کام خود فروبرد». (1)

8.امام صادق علیه السّلام در همین رابطه می فرماید:

«و لو لا من علی الأرض من حجج اللّه،لنفضت الأرض ما فیها و القت ما علیها،انّ الأرض لا تخلو ساعة من الحجّة»:

«اگر آن حجّتهای پروردگار در روی زمین نبودند،زمین هر چه در درون دارد بیرون می ریخت،و آنچه بر فراز خود دارد دور می انداخت،زمین حتّی یک ساعت از حجّت خدا خالی نمی شود». (2)

9.ابو حمزه ی ثمالی به خدمت امام صادق علیه السّلام عرض کرد:

«آیا ممکن است که روی زمین خالی از حجّت باشد؟».

امام صادق علیه السّلام فرمود:

«لو بقیت الأرض بغیر امام لساخت»:

«اگر زمین خالی از امام بماند فروریزد». (3)

ص:182

10.و در نقلی دیگر فرمود:

«لو بقیت الأرض بغیر امام ساعة لساخت»:

«اگر یک ساعت روی زمین خالی از امام بماند فروریزد» (1)

11.امام صادق علیه السّلام در فرازی از یک حدیث طولانی در همین رابطه فرمود:

«و لو خلت الأرض ساعة واحدة من حجّة للّه لساخت باهلها»:

«اگر زمین یک ساعت از حجّت خدا خالی باشد اهل خود را در کام خود فرومی برد». (2)

12.به خدمت امام رضا علیه السّلام عرض شد:

«آیا ممکن است روی زمین خالی از حجّت بماند؟»فرمود:«نه».

راوی گفت:از امام صادق علیه السّلام برای ما روایت شده که فرمود:

«زمین خالی از حجّت نمی ماند،مگر این که خداوند بر اهل زمین غضب فرماید».

امام هشتم فرمود:

«لا تبقی،اذا لساخت»:

«خالی نمی ماند وگرنه فرومی ریزد». (3)

ص:183

13.در حدیث دیگری از امام رضا علیه السّلام پرسیدند:

«آیا ممکن است که زمین باشد و امامی بر فراز آن نباشد؟».

امام علیه السّلام فرمود:

«لا،اذا لساخت باهلها»:

«نه،زیرا در آن صورت اهل خود را در کام خود فروبرد». (1)

14.امام رضا علیه السّلام در فرازی از یک حدیث طولانی در همین رابطه فرمود:

«لو خلت یوما بغیر حجّة لماجت بأهلها،کما یموج البحر باهله»:

«اگر یک روز زمین خالی از حجّت باشد،اهل خود را در نوردد،آن چنانکه دریا-به هنگام طوفان-اهل خود را درمی نوردد». (2)

15.و در حدیث دیگری در پاسخ پرسشی فرمود:

«معاذ اللّه،لا تبقی ساعة،اذا لساخت»:

«به خدا پناه می برم،حتّی یک ساعت هم باقی نمی ماند،بلکه اهل خود را در کام خود فرومی برد». (3)

16.و در همین رابطه فرمود:

«لو خلت الأرض طرفة عین من حجّة لساخت باهلها»:

ص:184

«اگر زمین به مقدار یک چشم برهم نهادن خالی از حجّت باشد،اهل خود را در کام خود فرومی برد». (1)

17.علاّمه ی مجلسی قدّس سرّه در جلد«السّماء و العالم»احادیثی را از کتاب «تاریخ قم»در مورد شرافت و جلالت قم نقل می کند،در این میان دو حدیث از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که در آنها نقش قم در زمان غیبت و نشر احادیث و علوم آل محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از قم به همه ی اکناف جهان به تفصیل بیان شده،در این دو حدیث تأکید شده که در زمان غیبت حضرت بقیّة اللّه -ارواحنا فداه-شهر قم و ساکنان آن جایگزین حجّت خدا می شوند،سپس آمده است:

«و لو لا ذلک لساخت الأرض باهلها»:

«اگر چنین نبود،زمین ساکنانش را در کام خود فرومی برد». (2)

18.و در فرازی از زیارتنامه ی امام حسین علیه السّلام خطاب به آن حضرت می خوانیم:

«و بکم یمسک الارض ان تسیخ باهلها»:

«خداوند به وسیله ی شما زمین را نمی گذارد که ساکنانش را در کام خود فروبرد». (3)

پس اگر آفتاب عالمتاب،مدّتی در پشت ابرهای تیره و تار پنهان شود

ص:185

نور و حرارت آن کاملا به انسانها و جانوران و گیاهان نرسد،باز هم یک اثر مهمّش همواره عاید جهانیان هست و آن این که در پرتو جاذبه ی آن،تمام کرات منظومه به زندگی خود ادامه می دهند و رهسپار دیار نیستی نمی شوند.

و اگر خورشید فروزان جهان انسانیّت قائم آل محمّد علیه السّلام مدّتی در پشت پرده ی غیبت نهان شود،و آن دست نیرومند الهی در آستین غیبت فرورود و دست انسانها از دامن پرفیضش کوتاه گردد.یک فیض بسیار عظیمش همواره شامل حال جهانیان می باشد،و آن این که در پرتو آن وجود مقدّس جهان هستی به بقای خود ادامه می دهد و زمین ساکنانش را در کام خود فرو نمی برد.و آسمان بر سر انسانها فرونمی ریزد.و خداوند متعال به برکت وجود او رشته ی فیوضاتش را از انسانها قطع نمی کند.

روی این بیان در زمان غیبت نیز جهان از وجود مقدّس امام زمان علیه السّلام برخوردار است و در پرتو وجودش دیار نیستی را نمی پیمایند و به زندگی خود ادامه می دهند.و از اینجا نکته ی تشبیه امام زمان علیه السّلام در زمان غیبت به خورشید نهان در پشت ابر روشن می گردد.

علاوه بر این:«امام چنان که وظیفه ی راهنمائی ظاهری را به عهده دارد،ولایت و رهبری باطنی اعمال را نیز به عهده دارد و حیات معنوی مردم را تنظیم می کند و حقایق اعمال را به سوی خدا سوق می دهد. (1)

در پرتو همین رابطه ی درونی و پیوند معنوی انسانها با امام است که از جهان چهارپایان پا فراتر نهاده،در زمره ی انسانها قرار گرفته اند.و اگر

ص:186

یک لحظه این پیوند درونی قطع شود به عهد جاهلیّت برگشته،در زمره ی حیوانات قرار می گیرند.

و حدیث معروف به همین مطلب اشاره می کند،آنجاکه می فرماید:

«من مات و لم یعرف امام زمانه،مات میتة جاهلیّة»:

«هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد بر عهد جاهلیّت مرده است». (1)

*

ص:187

ص:188

10-اخبار الدّول،احمد بن یوسف دمشقی قرمانی،متوفّای 1019 ه.چاپ قاهره.

11-اختصاص شیخ مفید،متوفّای 413 ه.چاپ قم.

12-اختیار معرفة الرّجال،شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ دانشگاه مشهد.

13-اربعین،شیخ بهائی،متوفّای 1031 ه.چاپ 1357 ش.تبریز.

14-ارشاد،شیخ مفید،محمّد بن محمّد بن نعمان،متوفّای 413 ه.چاپ 1413 ه.قم.

15-ازالة الغین،حیدر علی فیض آبادی،متوفّای 1205 ه.چاپ دهلی.

16-استقصاء الأفحام،میر حامد حسین،متوفّای 1306 ه.چاپ 1315 ه.

17-اسعاف الرّاغبین،محمّد،ابن صبان مصری شافعی،متوفّای 1206 ه.در حاشیه ی نور الأبصار شبلنجی،چاپ بیروت.

18-اصول کافی،محمّد بن یعقوب کلینی،متوفّای 329 ه.چاپ بیروت.

19-الأعلام،خیر الدّین زرکلی،متوفّای 1396 ه.چاپ 1980 م.بیروت.

20-اعلام الوری،امین الاسلام ابو علی فضل بن حسن طبرسی-قرن ششم- چاپ 1399 ه.بیروت.

21-اعیان الشّیعه،سیّد محسن جبل عاملی،متوفّای 1371 ه.چاپ 1403 ه.

بیروت.

22-الافصاح،شیخ مفید،متوفّای 413 ه.چاپ تهران.

23-اقبال الاعمال،سیّد ابن طاووس،متوفّای 664 ه.چاپ بیروت.

24-الزام النّاصب،شیخ علی یزدی،متوفّای 1343 ه.چاپ بیروت.

25-الامالی،شیخ صدوق،متوفّای 381 ه.چاپ 1400 ه.بیروت.

26-الامام الجواد من المهد الی الّلحد،سیّد محمّد کاظم قزوینی،متوفّای 1415 ه.

چاپ 1414 ه.قم.

ص:190

27-الامام المهدی من المهد الی الظهور،سیّد محمّد کاظم قزوینی،متوفّای 1415 ه.چاپ 1405 ه.قم.

28-الإمامة و التّبصرة،علی بن حسین بن بابویه قمی،متوفّای 329 ه.چاپ 1407 ه.بیروت.

29-الامامة و اهل البیت،دکتر محمّد بیوّمی مهران،معاصر،چاپ 1993 م.بیروت.

30-الاموال،حمید بن رنجویه،متوفّای 251 ه.چاپ ریاض.

31-انتظار مسیحا،در آیین یهود،جولیوس کرینستون،ترجمه ی حسین توفیقی،چاپ 1377 ش.قم.

*انجیل لوقا،متی و مرقس-عهدین

32-اهل البیت فی المکتبة العربیّه،سیّد عبد العزیز طباطبائی،متوفّای 1416 ه.

چاپ 1417 ه.قم.

33-اوپانیشاد،ترجمه ی شاهزاده محمّد داراشکوه،فرزند شاهجهان،چاپ دوّم 1356 ش.تهران.

34-اوستا،نامه ی مینوی آیین زرتشت،جلیل دوستخواه،انتشارات مروارید، چاپ پنجم،1364 ش.تهران.

35-الایضاح،فضل بن شاذان،متوفّای 260 ه.چاپ 1363 ش.تهران.

36-بحار الأنوار،علاّمه ی مجلسی،متوفّای 1110 ه.چاپ تهران.

37-البدء و التّاریخ،احمد بن سهل بلخی،متوفّای 322 ه.چاپ 1899 م.پاریس.

38-البرهان،سیّد هاشم بحرانی،متوفّای 1109 ه.چاپ تهران.

39-البرهان علی وجود صاحب الزّمان،سید محسن امین،متوفّای 1371 ه.

چاپ 1399 ه.تهران.

40-بریقة المحمودیّة،شیخ ابو سعید خادمی حنفی،متوفّای 1168 ه.چاپ قاهره.

ص:191

41-بصائر الدّرجات،محمّد بن حسن صفّار،متوفّای 290 ه.چاپ 1404 ه.تهران.

42-البلد الامین،شیخ ابراهیم کفعمی،متوفّای 900 ه.چاپ تهران.

43-البیان فی أخبار صاحب الزّمان،محمّد بن یوسف گنجی شافعی،متوفّای 658 ه.چاپ 1399 ه.بیروت.

44-پیرامون معرفت امام،حاج شیخ لطف اللّه صافی-معاصر-چاپ 1402 ه.

تهران.

45-پیشگوییهای نوستر آداموس،بانو اریکا چاتهام-معاصر-ترجمه ی پوران فرّخزاد،چاپ 1369 ش.تهران.

46-تاج الموالید،شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ 1396 ه.قم-در ضمن مجموعه ی نفیسه-.

47-تاریخ ابن وردی،عمر بن مظفّر حلبی شافعی،متوفّای 749 ه.

48-تاریخ الاسلام،شمس الدّین محمد بن احمد ذهبی،متوفّای 748 ه.چاپ 1410 ه.بیروت.

49-تاریخ تمدن،ویل دورانت،چاپ دوّم 1367 ش.تهران.

50-تاریخ الخلفاء،جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه.چاپ قاهره.

51-تاریخ الخمیس،حسین بن محمّد دیار بکری،متوفّای 966 ه.چاپ 1302 ه.

مصر.

52-تاریخ طبری،محمّد بن جریر،متوفّای 310 ه.چاپ 1403 ه.بیروت.

53-تاریخ فتوحات اسلامی،شکیب ارسلان،متوفّای 1366 ه.ترجمه ی علی دوانی،چاپ 1348 ش.تهران.

54-تاریخ گزیده،حمد اللّه مستوفی،متوفّای 750 ه.چاپ 1362 ش.

ص:192

55-تاریخ مختصر الدّول،ابن عبری،غریغور یوسن ملطی،متوفّای 685 ه.چاپ قاهره.

56-تاریخ یعقوبی،احمد بن ابی یعقوب،ابن واضح اخباری،متوفّای بعد از 292 ه.چاپ 1384 ه.نجف.

57-تبصرة الولی،سیّد هاشم بحرانی،متوفّای 1109 ه.چاپ 1411 ه.قم.

58-التتمّه فی تواریخ الائمّه،سید تاج الدّین عاملی-قرن 11-چاپ قم.

59-تحفة الابرار،عماد الدّین طبری،متوفّای بعد از 701 ه.چاپ قم.

60-تحفة الاحباب،شیخ عباس قمی،متوفّای 1359 ه.چاپ 1376 ه.تهران.

61-تذکرة الخواصّ،سبط ابن جوزی،متوفّای 654 ه.چاپ 1383 ه.نجف.

62-ترجمه،شرح و نقد سفر پیدایش تورات،انتونیو دوژزو پرتغالی-قرن 12- چاپ 1375 ش.قم.

63-تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمّد،قاضی بهلول بهجت افندی،مشهور به قاضی زنگنه زوری،متوفّای 1350 ه.چاپ 1403 ه.تهران.

*-تفسیر برهان-البرهان

64-تفسیر صافی،فیض کاشانی،متوفّای 1091 ه.چاپ 1402 ه.بیروت.

65-تفسیر عیّاشی،محمّد بن مسعود بن عیّاش سلمی-قرن سوّم-چاپ 1380 ه.تهران.

66-تفسیر قمی،علی بن ابراهیم قمی-قرن سوّم و چهارم هجری-چاپ 1404 ه.قم.

*-تفسیر روح المعانی-روح المعانی

*-تفسیر کنز الدّقائق-کنز الدّقائق

*-تفسیر مجمع البیان-مجمع البیان

ص:193

67-تقریب المعارف،ابو الصّلاح تقی حلبی،متوفّای 447 ه.چاپ 1417 ه.قم.

68-التّنبیه و الاشراف،مسعودی،متوفّای 345 ه.چاپ قاهره.

69-تنقیح المقال،شیخ عبد اللّه ممقانی،متوفّای 1351 ه.چاپ نجف.

70-تهذیب التهذیب،ابن حجر عسقلانی،متوفّای 852 ه.چاپ 1412 ه.

بیروت.

71-تواریخ النّبیّ و الآل،شیخ محمّد تقی شوشتری،صاحب قاموس الرّجال، متوفّای 1415 ه.چاپ 1416 ه.قم.

*-تورات-عهدین-کتابات ما بین العهدین.

72-الثّاقب فی المناقب،ابن حمزه-قرن ششم-چاپ 1412 ه.قم.

73-ثواب الاعمال،شیخ صدوق،متوفّای 381 ه.چاپ 1364 ش.قم.

74-جاماسب نامه،جاماسب بن لهراسب،چاپ 1313 ه.بمبئی.

75-جامع الرواة،محمد بن علی اردبیلی،قرن 12،چاپ 1403 ه.قم.

76-الجرح و التعدیل،عبد الرحمان بن ابی حاتم رازی،متوفّای 327 ه.چاپ حیدرآباد دکن،1271 ه.

77-جزیره ی خضراء،ناجی النّجار،ترجمه ی علی اکبر مهدی پور-نگارنده- چاپ دوازدهم،قم.

78-جمال الاسبوع،سیّد ابن طاووس،متوفّای 664 ه.چاپ تهران.

79-الجمع بین الصّحیحین،محمّد بن فتوح حمیدی،متوفّای 488 ه.

80-جنات الخلود،محمد رضا خاتون آبادی،متوفّای بعد از 1127 ه.

-چاپ سنگی-

81-الجواهر المضیئة،ملاّ علی قاری،متوفّای 1014 ه.

ص:194

82-جوهرة الکلام،محمود بن وهیب قراغلی بغدادی حنفی.

83-چهل حدیث از غیبت فضل بن شاذان،علی اکبر مهدی پور،چاپ 1415 ه.قم.

84-الحاوی للفتاوی،جلال الدّین سیوطی،متوفّای 911 ه.چاپ بیروت.

85-حبیب السّیر،غیاث الدّین بن همام الدّین-خواندمیر-متوفّای 942 ه.چاپ سوّم 1362 ش.تهران.

86-حلیة الابرار،سیّد هاشم بحرانی،متوفّای 1109 ه.چاپ سنگی.

87-حلیة الاولیاء،ابو نعیم اصفهانی،متوفّای 430 ه.چاپ 1357 ه.

88-دار السلام،میرزا حسین نوری،متوفّای 1320 ه.چاپ سوم قم.

89-دار السلام فی من فاز بسلام الامام،شیخ محمود عراقی میثمی،تهران، چاپ سنگی.

90-الدّر المنثور،سیوطی،متوفّای 911 ه.چاپ 1314 ه.قاهره.

91-دلایل الامامة،ابو جعفر،محمّد بن جریر طبری-قرن چهارم-چاپ 1413 ه.قم.

92-دیباچه ای بر رهبری،ناصر الدّین صاحب الزّمان-معاصر-چاپ 1345 ش.تهران.

93-الذّخیرة فی الکلام،سیّد مرتضی علم الهدی،متوفّای 436 ه.چاپ 1411 ه.قم.

94-الذخیرة فی المحشر،ابو عزیز خطی،متوفّای 1200 ه.چاپ 1374 ه.نجف.

95-الذّریعه الی تصانیف الشّیعه،شیخ آغا بزرگ تهرانی،متوفّای 1389 ه.

چاپ بیروت.

96-ربیع الابرار،محمود بن عمر زمخشری،متوفّای 538 ه.

97-رجال شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ نجف.

ص:195

*-رجال کشّی-اختیار معرفة الرّجال

98-رجال نجاشی،متوفّای 450 ه.چاپ 1407 ه.قم.

99-الرسالة الاولی فی الغیبة،شیخ مفید،متوفّای 413 ه.چاپ کنگره ی جهانی شیخ مفید.

100-روح المعانی،سیّد محمود آلوسی،متوفّای 1270 ه.چاپ بیروت.

101-روزگار رهائی،کامل سلیمان-معاصر-ترجمه ی علی اکبر مهدی پور، -نگارنده-چاپ سوّم،تهران.

102-الروض الانف،عبد الرّحمن بن عبد اللّه سهیلی،متوفّای 581 ه.

103-روض المناظر،ابو الوالید محمّد ابن شحنه ی حنفی،متوفّای 815 ه.

104-روضة الواعظین،ابن فتّال نیشابوری،چاپ سنگی 1303 ه.تهران.

*-زبور-تورات-عهدین

105-زند بهمن یسن،تحقیق محمّد تقی راشد محصّل-معاصر-چاپ 1370 ش.تهران.

106-زوائد بزّار،احمد بن عمر بزّار،متوفّای 320 ه.

107-سالنامه ی نسل جوان،گروه نویسندگان،چاپ 1351 ش.قم.

108-سردار کربلا،عبد الرزاق مقرّم،متوفّای 1391 ه.ترجمه ی ناصر پاک پرور،چاپ 1421 ه.قم.

*-سفر پیدایش-تورات

109-سفینة البحار،شیخ عبّاس قمی،متوفّای 1359 ه.چاپ 1415 ه.قم.

110-سنن ابن ماجه،حافظ ابو عبد اللّه محمّد بن یزید قزوینی،متوفّای 275 ه.

چاپ 1395 ه.بیروت.

ص:196

111-سنن ترمذی،ابو عیسی محمّد بن عیسی بن سوره،متوفّای 279 ه.

چاپ بیروت.

112-سوشیانت یا سیر اندیشه ی ایرانیان درباره ی موعود آخر الزّمان،علی اصغر مصطفوی-معاصر-چاپ 1361 ش.تهران.

113-سوشیانت موعود مزدیسنا،ابراهیم پور داود،چاپ 1927 م.تهران.

114-شرح المقاصد،مسعود بن عمر تفتازانی،متوفّای 791 ه.چاپ قاهره.

115-شرح نهج البلاغه،ابن ابی الحدید،متوفّای 656 ه.چاپ قاهره.

116-شناخت امام یا راه رهائی از مرگ جاهلی،حاج شیخ مهدی فقیه ایمانی، -معاصر-چاپ 1412 ه.قم.

117-شواهد التّنزیل،عبید اللّه بن عبد اللّه حسکانی،قرن پنجم هجری،چاپ 1411 ه.تهران.

118-شیعه در اسلام،علاّمه ی طباطبائی،متوفّای 1402 ه.چاپ تهران.

119-صحیح بخاری،ابو عبد اللّه محمّد بن اسماعیل بن ابراهیم،متوفّای 256 ه.

چاپ مصر،با حواشی سندی.

120-صحیح مسلم،مسلم بن حجّاج نیشابوری،متوفّای 261 ه.چاپ بیروت.

121-الصّواعق المحرقة،احمد بن حجر هیثمی مکّی،متوفّای 974 ه.چاپ 1385 ه.قاهره.

122-الطبقات الکبری،محمّد بن سعد کاتب واقدی،متوفّای 230 ه.چاپ 1405 ه.بیروت.

123-العباس،عبد الرزاق مقرّم،متوفّای 1391 ه.چاپ نجف اشرف.

124-العبقری الحسان،شیخ علی اکبر نهاوندی،متوفّای 1366 ه.چاپ سنگی تهران.

ص:197

125-العطر الوردی،احمد بن احمد حلوانی شافعی،متوفّای 1308 ه.شرح محمّد بن محمّد مصری بلبیسی،چاپ 1308 ه.بولاق.

126-عقدر الدّرر،یوسف بن یحیی مقدسی شافعی،قرن هفتم،چاپ 1399 ه.

قاهره.

127-علل الشّرایع،شیخ صدوق،متوفّای 381 ه.چاپ 1385 ه.نجف.

128-عهدین،چاپ انجمن پخش کتب مقدّسه،1969 م.لندن.

129-عیون الاخبار،شیخ صدوق،متوفّای 381 ه.چاپ 1390 ه.نجف.

130-الغدیر،علاّمه امینی،متوفّای 1390 ه.چاپ 1421 ه.قم.

131-غیبت شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ 1411 ه.قم.

132-غیبت نعمانی،متوفّای بعد از 442 ه.چاپ 1397 ه.تهران.

133-فرائد السّمطین،ابراهیم بن محمّد بن مؤیّد جوینی،متوفّای 730 ه.چاپ 1398 ه.بیروت.

134-فرهنگ معین،محمّد معین،متوفّای 1350 ش.چاپ تهران.

135-الفصول المختارة،شیخ مفید،متوفّای 413 ه.چاپ کنگره ی جهانی شیخ مفید.

136-الفصول المهمّه،ابن صبّاغ مالکی،متوفّای 855 ه.چاپ نجف اشرف.

137-فهرست ابن ندیم-قرن چهارم-چاپ قاهره.

138-فهرست شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ 1403 ه.بیروت.

139-قادتنا،آیة اللّه حاج سیّد محمّد هادی میلانی،متوفّای 1395 ه.چاپ 1406 ه.بیروت.

140-قاموس الرّجال،شیخ محمّد تقی شوشتری،متوفّای 1415 ه.چاپ قم.

141-قاموس کتاب مقدّس،مستر هاکس آمریکائی،چاپ 1349 ش.تهران.

142-الکامل فی التّاریخ،ابن ابی اثیر شیبانی،متوفّای 630 ه.چاپ بیروت.

ص:198

143-کتابات ما بین العهدین،تحقیق:اندریه دوبون،سومر،مارک فیلوننکو، چاپ 1998 م.دمشق.

*-کتاب اشعیاء نبی-تورات-عهدین

*-کتاب حبقوق نبی-تورات-عهدین

*-کتاب دانیال نبی-تورات-عهدین

144-کتابنامه ی حضرت مهدی علیه السّلام،علی اکبر مهدی پور،-نگارنده-چاپ 1417 ه.قم.

145-کشف الاستار عن زوائد البزّاز،ابن حجر هیثمی،متوفّای 807 ه.چاپ 1404 ه.بیروت.

146-کشف الاستار،میرزا حسین نوری،متوفّای 1320 ه.چاپ 1400 ه.قم.

147-کشف الحق،میر محمّد صادق خاتون آبادی،متوفّای 1372 ه.چاپ 1361 ش.تهران.

148-کشف الغمّه،علی بن عیسی اربلی،متوفّای 693 ه.چاپ بیروت.

149-کفایة الأثر،علی بن محمّد بن علی خرّازی،از علمای قرن چهارم،چاپ 1401 ه.قم.

150-کفایة الطالب،حافظ محمّد بن یوسف گنجی شافعی،متوفّای 658 ه.

چاپ سوّم 1404 ه.تهران.

151-کفایة المهتدی،سیّد محمّد میر لوحی،قرن دوازدهم-نسخه ی کتابخانه ی الزّهراء اصفهان-مخطوط-

152-کلمة الامام المهدی،سیّد حسن شیرازی،مستشهد 1400 ه.چاپ 1404 ه.

بیروت.

153-کمال الدّین،شیخ صدوق،متوفّای 381 ه.چاپ 1395 ه.تهران.

ص:199

154-کنز الدقائق،محمّد رضا مشهدی-قرن 12-چاپ 1410 ه.تهران.

155-کنز العمّال،متّقی هندی،متوفّای 975 ه.چاپ 1399 ه.بیروت.

156-کنز الفوائد،ابو الفتح محمّد بن علی کراجکی،متوفّای 449 ه.چاپ 1405 ه.بیروت.

157-گزیده ی کفایة المهتدی،سیّد محمّد میر لوحی اصفهانی،متوفّای بعد از 1085 ه.چاپ 1373 ش.تهران.

158-لسان العرب،ابن منظور،متوفّای 711 ه.چاپ 1408 ه.بیروت.

159-لوائح الأنوار البهیّة،شمس الدّین محمّد بن احمد بن سالم سفارینی، متوفّای 1188 ه.چاپ 1324 ه.قاهره.

160-المجالس السّنیّة،سیّد محسن جبل عاملی،متوفّای 1371 ه.

161-مجمع الزّوائد،ابن حجر هیثمی،متوفّای 807 ه.چاپ 1353 ه.قاهره.

162-محاسن برقی،محمّد بن خالد برقی-قرن سوّم-چاپ 1413 ه.

163-مختصر اثبات الرّجعة،بهاء الدّین نیلی،متوفّای 790 ه.چاپ 1401 ه.قم.

164-مختصر بصائر الدرجات،حسن بن سلیمان حلّی،متوفّای بعد از 802 ه.

چاپ 1423 ه.بیروت.

165-المختصر فی اخبار البشر،عماد الدّین اسماعیل،ابو الفداء،متوفّای 732 ه.چاپ بیروت.

166-المختصر فی تاریخ البشر،سیّد جمال الدّین عطاء اللّه بن سیّد غیاث الدّین، متوفّای 1000 ه.

167-مدینة البلاغة،حاج شیخ موسی زنجانی،متوفّای 1398 ه.چاپ 1405 ه.

تهران.

168-مدینة المعاجز،سیّد هاشم بحرانی،متوفّای 1109 ه.چاپ سنگی.

ص:200

169-مرآت الجنان،عبد اللّه بن اسعد یافعی،متوفّای 768 ه.چاپ حیدرآباد دکن.

170-مروج الذّهب،علی بن حسین مسعودی،متوفّای 346 ه.چاپ قاهره.

171-مزدیسنا و ادب پارسی،دکتر محمّد معین،متوفّای 1350 ش.

172-المسائل الخمسون،محمّد بن عمر تیمی،فخر رازی،متوفّای 606 ه.

چاپ 1328 ه.مصر.

173-المستجاد من الارشاد،علامه حلی،متوفّای 726 ه.در ضمن مجموعه نفیسه،چاپ 1396 ه.قم.

174-مستدرک صحیحین،حاکم نیشابوری،متوفّای 405 ه.چاپ بیروت.

175-مستدرک وسائل،میرزا حسین نوری،متوفّای 1320 ه.چاپ قم.

176-المسترشد،محمّد بن جریر طبری،امامی-قرن چهارم-چاپ قم.

177-مسند ابی الحسن جوهری،حافظ ابو الحسن علی بن جعد جوهری، متوفّای 230 ه.چاپ کویت.

178-مسند احمد حنبل،متوفّای 241 ه.چاپ 1313 ه.قاهره.

179-مسند الشّامیّین،ابو القاسم طبرانی،متوفّای 360 ه.

180-مسند طیالسی،ابو داود سلیمان بن داود طیالسی،متوفّای 204 ه.چاپ حیدرآباد دکن.

181-مشارق الأنوار،حسن عدوی حمزاوی،متوفّای 1303 ه.چاپ مصر.

182-مصباح المتهجّد،شیخ طوسی،متوفّای 460 ه.چاپ 1411 ه.بیروت.

183-المصنّف،ابن ابی شبیه،متوفّای 235 ه.چاپ 1409 ه.بیروت.

184-مطالب السّئول،کمال الدّین محمّد بن طلحه قرشی شافعی،متوفّای 625 ه.

چاپ نجف اشرف.

185-المطالب العالیة،ابن حجر عسقلانی،متوفّای 852 ه.چاپ بیروت.

ص:201

186-معالم العلماء،ابن شهر آشوب،متوفّای 588 ه.چاپ 1380 ه.نجف.

187-معجم البلدان،یاقوت حموی،متوفّای 626 ه.چاپ بیروت.

188-معجم کبیر،ابو القاسم،سلیمان بن احمد طبرانی،متوفّای 360 ه.چاپ 1404 ه.بیروت.

189-المعیار و الموازنة،ابو جعفر عبد اللّه اسکافی معتزلی،متوفّای 240 ه.چاپ 1402 ه.بیروت.

190-المغنی،قاضی عبد الجبّار معتزلی،متوفّای 415 ه.

191-مفاتیح العلوم،محمّد بن احمد خوارزمی،متوفّای 387 ه.

192-مفهوم نسبیّت انیشتن،برتراندراسل،چاپ 1333 ه.

193-مقتضب الأثر،ابن عیّاش جوهری،متوفّای 401 ه.چاپ 1346 ه.

194-مقتل الحسین،موفق بن احمد خوارزمی،متوفّای 568 ه.چاپ قم.

195-مناقب آل ابیطالب،ابن شهر آشوب،متوفّای 588 ه.چاپ بیروت.

196-منتخب الأثر،حاج شیخ لطف اللّه صافی،چاپ 1422 ه.قم.

197-منتخب الأنوار المضیئه،سیّد علی نیلی نجفی،متوفّای 790 ه.چاپ 1401 ه.قم.

198-منهاج الکرامة،علامه حلی،متوفّای 726 ه.چاپ 1425 ه.مشهد.

199-مهج الدّعوات،سیّد ابن طاووس،متوفّای 664 ه.چاپ تهران.

200-موجز تواریخ اهل البیت،شیخ محمّد بن طاهر سماوی،متوفّای 1370 ه.

چاپ 1385 ه.نجف اشرف.

201-موسوعة المورد،منیر بعلبکی-معاصر-چاپ 1980 م.بیروت.

202-موعودی که جهان در انتظار اوست،علی دوانی-معاصر-چاپ 1349 ش.قم.

203-المهدی،سید صدر الدّین صدر،متوفّای 1373 ه.چاپ 1398 ه.بیروت.

ص:202

204-مهدی انقلابی بزرگ،ناصر مکارم شیرازی-معاصر-چاپ 1398 ه.قم.

205-المهدی فی القرآن،سیّد صادق شیرازی-معاصر-چاپ 1398 ه.بیروت.

206-المهدی الموعود المنتظر،نجم الدّین عسکری،متوفّای 1359 ه.چاپ 1397 ه.بیروت.

207-نجم ثاقب،میرزا حسین نوری،متوفّای 1320 ه.چاپ تهران.

208-نظریّة الامامة،دکتر احمد محمود صبحی-معاصر-چاپ بیروت.

209-نفحات اللاّهوت،علی بن حسین بن عبد العالی،مشهور به محقّق کرکی، متوفّای 940 ه.چاپ نجف اشرف.

210-نور الأبصار،سیّد مؤمن شبلنجی،متوفّای بعد از 1308 ه.چاپ بیروت.

211-نور مهدی،گروه نویسندگان،چاپ 1400 ه.تهران.

212-نوستر آداموس از آینده ی جهان خبر می دهد،پل ادوارد-معاصر-ترجمه ی عنایت اللّه شکیباپور،چاپ تهران.

213-نهج البلاغه،سیّد رضی،متوفّای 406 ه.تحقیق صبحی صالح،متوفّای 1407 ه.چاپ بیروت.

214-هدیة العارفین،اسماعیل پاشا بغدادی،متوفّای 1339 ه.چاپ 1915 م.

استانبول.

215-واژه های فرهنگ یهود،شلمو اشمیدت.

216-وسائل الشّیعه،شیخ حرّ عاملی،متوفّای 1104 ه.چاپ 30 جلدی قم.

217-وفیات الأعیان،ابن خلّکان،متوفّای 681 ه.چاپ بیروت.

218-ینابیع المودّه،سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی،متوفّای 1294 ه.چاپ هشتم 1385 ه.قم.

219-الیواقیت و الجواهر،عبد الوهّاب شعرانی،متوفّای 973 ه.چاپ قاهره.

220-یوم الخلاص،کامل سلیمان-معاصر-چاپ ششم 1405 ه.بیروت.

ص:203

ص:204

15-ترجمه ی مصوّر سوره ی الرّحمن/به چهار زبان/انتشارات اوس/استانبول.

16-تشرفات در میان نفی و اثبات/سلسله مقالات/موعود/تهران.

17-تشیّع یا اسلام راستین/چاپ ششم/بنیاد بعثت/تهران.

18-جزیره ی خضراء/چاپ دوازدهم/انتشارات رسالت/قم.

19-جغرافیای کشورهای اسلامی/سلسله مقالات/نسل نو/قم

20-چهل حدیث از غیبت فضل بن شاذان/چاپ اوّل/نشر حاذق/قم.

21-چهل حدیث پیرامون نور یزدان/چاپ اوّل/نشر حاذق/قم.

22-چهل حدیث پیرامون یوسف زهرا/چاپ اوّل/نشر حاذق/قم.

23-چهل حدیث در مناقب اوّلین پیشوا/چاپ اوّل/انتشارات رسالت/قم.

24-چهل حدیث در مناقب امّ ابیها/چاپ اوّل/انتشارات رسالت/قم.

25-حضرت مهدی و رابطة العالم الاسلامی/ترکی/انتشارات زمان/استانبول.

26-دانشگاه امام صادق علیه السّلام/چاپ اوّل/دار التّبلیغ اسلامی/قم.

27-دراسة عن حیاة فاطمة علیها السّلام/عربی/چاپ اوّل/بحرین.

28-در حریم حضرت معصومه علیها السّلام/چاپ دوم/انتشارات رسالت/قم.

29-راهنمای قبله/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

30-روزگار رهائی/چاپ سوّم/نشر آفاق/تهران.

31-روزه در اسلام/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

32-رهبری در اسلام/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

33-زندگانی کریمه ی اهلبیت/نشر حاذق/قم.

34-زمینه سازان حکومت امام زمان/نشر توحید/تهران.

35-زیارت عاشورا و آثار معجزآسای آن/چاپ پنجم/انتشارات رسالت/قم.

36-زیارتنامه ی حضرت معصومه/چاپ دوم/نشر حاذق/قم.

ص:206

37-سند حدیث کساء/چاپ دوّم/انتشارات رسالت/قم.

38-سیری در ترجمه های قرآن/سلسله مقالات/نسل نو/قم.

39-سیمای مدینه/سلسله مقالات/میقات/تهران.

40-طول عمر امام زمان علیه السّلام/چاپ سوّم/انتشارات طاووس بهشتیان/قم.

41-عاشورا چه روزیست؟/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

42-علاّمه ی اقبال در مدینه/چاپ اوّل/دار التّبلیغ اسلامی/قم.

43-علی اول/چاپ دوم/نشر موعود/تهران.

44-علی و فلسفه ی الهی/چاپ اوّل/بنیاد علاّمه ی طباطبائی/قم.

45-قرآن معجزه ی جاویدان/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

46-قربانیان الکلیسم/سلسله مقالات/نسل جوان/قم.

47-کتابنامه ی آثار ماندگار تنها یادگار پیامبر/چاپ اول/انتشارات دلیل ما/قم.

48-کتابنامه ی حضرت مهدی علیه السّلام/چاپ اول/انتشارات الهادی/قم.

49-کرامات معصومیه/چاپ دوم/انتشارات حاذق/قم.

50-کریمه ی اهلبیت/چاپ اوّل/انتشارات حاذق/قم.

51-گزارش لحظه به لحظه از میلاد نور/چاپ اول/انتشارات رسالت/قم.

52-معارف اسلامی/ترکی استانبولی/انتشارات زمان/استانبول.

53-میثم تمّار/چاپ اوّل/انتشارات توحید/تهران.

54-میلاد نور/چاپ اوّل/مسجد صدریّه/تهران.

55-نبراس الزائر/چاپ اول/انتشارات دلیل ما/قم.

56-نقش امام زمان در جهان هستی/چاپ سوّم/دار التّبلیغ اسلامی/قم.

57-نقش روزه در درمان بیماریها/به هشت زبان/کعبه/تهران.

*

ص:207